bia-lenin 2-ra can · tËp 2 cña bé s¸ch v. i. lªnin - toµn tËp bao gåm c¸c t¸c phÈm...

V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n − í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i!

V.I. Lª-nin

Toµn tËp 2

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp 2

1895 - 1897

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1974

10102 ― 227 Л014 (01) ― 74 711⎯ 74

lêi nhµ xuÊt b¶n Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh

lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn çch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn çc tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870 − 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp,

VI

tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ kû XX.

* * *

TËp 2 cña Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp bao gåm çc t¸c phÈm ®−îc V. I. Lªnin viÕt trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1895 - 1897.

Néi dung chÝnh cña tËp 2 lµ t¸c phÈm tr×nh bµy çc t− t−ëng chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c; nh÷ng t¸c phÈm nghiªn cøu nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi m¸cxÝt Nga; nh÷ng t¸c phÈm vÒ kinh tÕ; vµ mét sè t¸c phÈm viÕt cho ®éc gi¶ lµ c«ng nh©n. Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ çc B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V. I. Lªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 3 - 2005

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

lêi tùa

TËp hai trong Toµn tËp cña V. I. Lª-nin gåm nh÷ng t¸c phÈm do V. I. Lª-nin viÕt trong nh÷ng n¨m 1895 - 1897.

Nöa sau cña nh÷ng n¨m 90 ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga, sè l−îng giai cÊp c«ng nh©n t¨ng lªn vµ phong trµo b·i c«ng lín m¹nh. Thêi kú thø hai nµy trong lÞch sö ph¸i d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−îc Lª-nin gäi lµ thêi kú "th¬ Êu vµ niªn thiÕu", khi mµ ph¸i d©n chñ - x· héi b¾t ®Çu më réng ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ chuyÓn tõ viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c trong mét nhãm nhá c«ng nh©n tiªn tiÕn sang viÖc cæ ®éng chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt quÇn chóng. "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua do Lª-nin tæ chøc vµo mïa thu 1895, bao gåm nh÷ng tiÓu tæ c«ng nh©n m¸c-xÝt, ®· thiÕt lËp ®−îc mèi liªn hÖ víi phong trµo c«ng nh©n réng lín vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc thèng nhÊt chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n. "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" lµ mÇm mèng ®Çu tiªn cña mét ®¶ng v« s¶n çch m¹ng ë Nga, nã ®· ph¸t huy ¶nh h−ëng cña m×nh v−ît xa ra ngoµi ®Þa phËn Pª-tÐc-bua. Nh÷ng héi liªn hiÖp vµ nh÷ng nhãm d©n chñ - x· héi nh− thÕ ®· ®−îc thµnh lËp c¶ ë çc thµnh phè vµ ®Þa ph−¬ng kh¸c cña n−íc Nga: M¸t-xc¬-va, I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬, Ki-Ðp, Xa-ma-ra, Xi-bi-ri, v. v.. NhiÖm vô tr−íc m¾t lµ ph¶i hîp nhÊt çc tæ chøc m¸c-xÝt thµnh mét ®¶ng thèng nhÊt, cã c¬ quan trung −¬ng thèng nhÊt vµ cã c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt.

Lêi tùa

VIII

Çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin viÕt trong nh÷ng n¨m 1895 - 1897 ®· ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô Êy. Çc t¸c phÈm ®ã ®· chØ ra nh÷ng môc tiªu tr−íc m¾t vµ nh÷ng môc tiªu cuèi cïng cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n, ®Ò ra cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ vµ lµ vò khÝ lý luËn trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i ph¸i d©n tóy: vµo thêi kú ®ã ph¸i nµy cßn lµ mét trë lùc nghiªm träng vÒ mÆt t− t−ëng trªn con ®−êng cña phong trµo d©n chñ - x· héi.

Mét sè lín çc t¸c phÈm in trong tËp nµy chuyªn nghiªn cøu çc nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt Nga vÒ mÆt c−¬ng lÜnh, s¸ch l−îc vµ tæ chøc. Trong sè nh÷ng t¸c phÈm ®ã cã: "Dù th¶o vµ thuyÕt minh c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi", "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", "Chóng ta tõ bá di s¶n nµo?".

PhÇn ®¸ng kÓ trong tËp nµy gåm nh÷ng t¸c phÈm mµ Lª-nin viÕt cho ®éc gi¶ lµ quÇn chóng c«ng nh©n: çc cuèn s¸ch nhá "Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn c«ng nh©n çc c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y" vµ "LuËt c«ng x−ëng míi", çc tê truyÒn ®¬n "Göi anh chÞ em c«ng nh©n c«ng x−ëng Toãc-n¬-t«n", "Göi chÝnh phñ Nga hoµng", bµi b¸o "Çc bé tr−ëng nhµ ta nghÜ g×?".

Çc t¸c phÈm kinh tÕ cña Lª-nin chiÕm ®Þa vÞ trung t©m trong tËp nµy, ®ã lµ: "Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ (Xi-xm«n-®i vµ m«n ®å cña «ng ë n−íc ta)", "§iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ n¨m 1894 - 1895 vµ nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c«ng nghiÖp "thñ c«ng"", "Nh÷ng ®iÒu ch©u ngäc trong kÕ ho¹ch kh«ng t−ëng cña ph¸i d©n tóy", "N«ng trang - trung häc vµ tr−êng trung häc c¶i t¹o" vµ "Bµn vÒ mét bµi b¸o ng¾n". Trong çc t¸c phÈm nµy, Lª-nin ®· b¸c bá çc lý luËn d©n tóy tiÓu t− s¶n, lµ thø lý luËn phñ nhËn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga, ®ång thêi c¨n cø vµo mét sè lín nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ, Ng−êi chØ ra r»ng n−íc Nga ®ang ë trªn con ®−êng ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa.

Lêi tùa

IX

TËp nµy më ®Çu b»ng bµi b¸o ®iÕu tang "Phri-®rÝch ¡ng-ghen", viÕt vµo mïa thu 1895. Bµi b¸o ®· ®¸nh gi¸ mét çch s©u s¾c vµ toµn diÖn Ph. ¡ng-ghen, ®−îc coi lµ ng−êi thÇy lçi l¹c nhÊt ― sau Çc M¸c ― cña giai cÊp v« s¶n, mµ toµn bé cuéc ®êi ®· g¾n liÒn mËt thiÕt víi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n. Khi tãm t¾t th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Ph. ¡ng-ghen, Lª-nin ®· nhÊn m¹nh ý nghÜa çc t¸c phÈm cña ¡ng-ghen vµ ®¸nh gi¸ t×nh b¹n vÜ ®¹i gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen. Tr×nh bµy çc t− t−ëng chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c, Lª-nin chØ râ r»ng M¸c vµ ¡ng-ghen, nh÷ng l·nh tô cña giai cÊp v« s¶n, ®· ®ång t×nh víi cuéc ®Êu tranh anh dòng cña çc nhµ çch m¹ng Nga; M¸c vµ ¡ng-ghen cho r»ng nhiÖm vô trùc tiÕp vµ hÕt søc quan träng cña ph¸i d©n chñ - x· héi Nga lµ giµnh lÊy tù do chÝnh trÞ; hai «ng thÊy tr−íc r»ng n−íc Nga çch m¹ng vµ tù do sÏ cã mét ý nghÜa v« cïng to lín ®èi víi çc th¾ng lîi cña phong trµo c«ng nh©n ë ph−¬ng T©y.

VËn dông vµ ph¸t triÓn mét çch s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c, Lª-nin nghiªn cøu nh÷ng nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga vÒ mÆt c−¬ng lÜnh. Vµo cuèi n¨m 1895, khi cßn ë trong tï, Lª-nin viÕt "Dù th¶o c−¬ng lÜnh" ®Çu tiªn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, mïa h¹ 1896, Ng−êi viÕt "ThuyÕt minh c−¬ng lÜnh" nh»m gi¶i thÝch t− t−ëng vµ ý nghÜa cña çc ®iÓm chñ yÕu trong c−¬ng lÜnh. Hai tr−íc t¸c nµy ®−îc in trong tËp nµy thµnh mét t¸c phÈm d−íi ®Çu ®Ò "Dù th¶o vµ thuyÕt minh c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi". Trong t¸c phÈm nµy, Lª-nin ®· ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga vµ ®Ò ra nh÷ng môc ®Ých c¬ b¶n vµ nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Ngay trong dù th¶o c−¬ng lÜnh ®Çu tiªn, Lª-nin ®· nªu lªn môc ®Ých cuèi cïng cña giai cÊp v« s¶n lµ giµnh chÝnh quyÒn, xãa bá chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vµ x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa. "Dù th¶o c−¬ng lÜnh" cßn chøa ®ùng c¶ çc yªu s¸ch thùc tiÔn cña ph¸i d©n chñ -

Lêi tùa

X

x· héi: çc yªu s¸ch chung cho c¶ n−íc, çc yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cña n«ng d©n.

Trong cuèn s¸ch nhá "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" viÕt vµo cuèi n¨m 1897, khi cßn bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, Lª-nin ®· tæng kÕt kinh nghiÖm c«ng t¸c cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua vµ luËn chøng c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. Nªu lªn mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt gi÷a ho¹t ®éng x· héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga (tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi khoa häc vµ ®Êu tranh nh»m x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa) víi ho¹t ®éng d©n chñ (tuyªn truyÒn çc t− t−ëng d©n chñ vµ ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng), Lª-nin còng chØ ra c¶ sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a hai ho¹t ®éng ®ã.

V¹ch trÇn s¸ch l−îc chñ tr−¬ng ©m m−u cña ph¸i D©n ý, Lª-nin chØ ra r»ng tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ th× kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng ©m m−u, mµ ph¶i lµ mét ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng dùa vµo phong trµo c«ng nh©n. Trong cuèn s¸ch nhá "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", Lª-nin nhÊn m¹nh ý nghÜa to lín cña lý luËn çch m¹ng trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n vµ lÇn ®Çu tiªn nªu lªn luËn ®iÓm næi tiÕng cña m×nh: "Kh«ng cã lý luËn çch m¹ng th× còng kh«ng thÓ cã phong trµo çch m¹ng" (xem tËp nµy, tr. 575), luËn ®iÓm nµy vÒ sau ®· ®−îc ph¸t triÓn thªm trong cuèn "Lµm g×?". Cuèn s¸ch nhá nµy kÕt thóc b»ng lêi Lª-nin kªu gäi çc c«ng nh©n tiªn tiÕn, kªu gäi tÊt c¶ çc tiÓu tæ vµ çc nhãm d©n chñ - x· héi h·y hîp nhÊt thµnh mét ®¶ng m¸c-xÝt thèng nhÊt.

Trong tËp nµy, cuèn s¸ch nhá "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" in kÌm theo hai lêi tùa cña Lª-nin viÕt n¨m 1902 vµ 1905 cho b¶n in lÇn thø hai vµ thø ba cuèn s¸ch ®ã. Trong çc lêi tùa, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng cuèn s¸ch nhá chØ tr×nh bµy kh¸i qu¸t çc nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. NhËn xÐt vÒ sù ph¸t triÓn cña ph¸i d©n chñ - x·

XI

héi, Lª-nin chØ râ nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ cña ph¸i ®· thay ®æi nh− thÕ nµo.

Çc cuèn s¸ch nhá vµ çc tê truyÒn ®¬n do Lª-nin viÕt, in trong tËp nµy, lµ mÉu mùc cña s¸ch b¸o cæ ®éng m¸c-xÝt vµ dÔ hiÓu ®èi víi nh÷ng ®éc gi¶ b×nh th−êng nhÊt. Lª-nin lóc nµo còng viÕt cho c«ng nh©n mét çch thÝch thó vµ nhiÖt t×nh. Ng−êi nãi: "T«i kh«ng mong muèn g× h¬n, kh«ng −íc m¬ g× h¬n lµ cã kh¶ n¨ng viÕt cho c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 12). Ng−êi g¾n liÒn çc sù kiÖn cô thÓ trong ®êi sèng ë çc c«ng x−ëng víi toµn bé chÕ ®é x· héi ë Nga, do ®ã mµ thøc tØnh ý thøc chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n. Trong çc t¸c phÈm ®ã, Lª-nin ®· chØ ra t×nh tr¹ng giai cÊp v« s¶n kh«ng cã quyÒn, t×nh h×nh bän t− b¶n bãc lét hÕt søc tµn khèc giai cÊp v« s¶n, sù bÇn cïng vµ c¶nh quÇn chóng lao ®éng bÞ ¸p bøc ë n−íc Nga Nga hoµng, vµ v¹ch ra con ®−êng ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n nh»m tù gi¶i phãng. Cuèn s¸ch nhá "Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn", ra ®êi vµo cuèi n¨m 1895, ®· d¹y cho c«ng nh©n thÊy cÇn ph¶i ®Êu tranh chèng bän chñ x−ëng nh− thÕ nµo vµ kªu gäi c«ng nh©n h·y ®oµn kÕt l¹i ®Ó tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng bän t− b¶n vµ chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng. TruyÒn ®¬n "Göi anh chÞ em c«ng nh©n c«ng x−ëng Toãc-n¬-t«n", viÕt vµo th¸ng M−êi mét 1895 nh©n cuéc b·i c«ng cña çc thî dÖt t¹i c«ng x−ëng Toãc-n¬-t«n, ®· gi¶i thÝch cho c«ng nh©n thÊy r»ng hä chØ cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc t×nh c¶nh cña m×nh "th«ng qua sù ®ång t©m nhÊt trÝ nç lùc chung" (xem tËp nµy, tr. 81).

Th¸ng M−êi mét 1896, ë trong tï, Lª-nin ®· viÕt tê truyÒn ®¬n "Göi chÝnh phñ Nga hoµng", trong ®ã Lª-nin ®¸nh gi¸ çc cuéc ®×nh c«ng ë Nga trong nh÷ng n¨m 1895 vµ 1896 vµ th¸i ®é cña chÝnh phñ Nga hoµng ®èi víi çc cuéc ®×nh c«ng ®ã. ë trong tï, Lª-nin còng ®· viÕt "Th«ng b¸o thay mÆt "nhãm giµ" göi çc héi viªn "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua", th«ng b¸o nµy

Lêi tùa

XII

®−îc ®¨ng lÇn ®Çu tiªn trong tËp nµy. Môc ®Ých cña "Th«ng b¸o" lµ b¸o cho çc héi viªn "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®ang cßn ho¹t ®éng tù do biÕt vÒ tªn khiªu khÝch N. Mi-khai-lèp lµ kÎ ®· tè gi¸c khiÕn cho Lª-nin vµ "nhãm giµ" ― çc héi viªn cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" Pª-tÐc-bua ― bÞ b¾t vµo th¸ng Ch¹p 1895.

Trong sè çc t¸c phÈm kinh tÕ in trong tËp nµy, cuèn "Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ", viÕt vµo mïa xu©n 1897 khi Lª-nin cßn bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, lµ t¸c phÈm quan träng nhÊt. T¸c phÈm nµy nh»m chèng l¹i nhµ kinh tÕ Thôy-sÜ Xi-xm«n-®i vµ çc m«n ®å cña «ng ta ë Nga, tøc lµ çc nhµ d©n tóy V. V. (V«-r«n-txèp V. P.), Ni-c«-lai―«n (§a-ni-en-x«n N. Ph.), v. v.. Trong khi nªu lªn cèng hiÕn cña Xi-xm«n-®i lµ ®· chØ ra sù tån t¹i cña çc m©u thuÉn trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, Lª-nin v¹ch trÇn chñ nghÜa kh«ng t−ëng vµ tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña çc quan ®iÓm cña Xi-xm«n-®i; Ng−êi chØ ra r»ng Xi-xm«n-®i ®· ®øng trªn quan ®iÓm tiÓu t− s¶n ®Ó phª ph¸n chñ nghÜa t− b¶n, ®· lý t−ëng hãa tæ chøc ph−êng héi lçi thêi trong c«ng nghiÖp vµ lý t−ëng hãa nÒn kinh tÕ n«ng d©n kiÓu gia tr−ëng. Lª-nin gi¶i thÝch r»ng çc t− t−ëng cña Xi-xm«n-®i ®· ®−îc çc nhµ d©n tóy Nga sö dông ®Ó chøng minh cho "tÝnh chÊt ®éc ®¸o" cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga. §Æc biÖt çc nhµ d©n tóy ®· m−în luËn ®iÓm kh«ng ®óng cña Xi-xm«n-®i cho r»ng d−íi chñ nghÜa t− b¶n thÞ tr−êng trong n−íc sÏ bÞ thu hÑp l¹i v× nh÷ng ng−êi tiÓu s¶n xuÊt bÞ ph¸ s¶n. §èi chiÕu çc quan ®iÓm cña Xi-xm«n-®i víi çc quan ®iÓm cña ph¸i d©n tóy, Lª-nin ®i ®Õn kÕt luËn r»ng "häc thuyÕt kinh tÕ cña çc nhµ d©n tóy chØ lµ mét biÕn d¹ng ë Nga cña chñ nghÜa l·ng m¹n toµn ch©u ¢u mµ th«i" (tr. 300). Ng−êi v¹ch trÇn m−u toan cña çc nhµ d©n tóy ®Þnh che ®Ëy thùc chÊt tiÓu t− s¶n trong çc quan ®iÓm cña m×nh b»ng nh÷ng lêi thõa nhËn su«ng häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c vµ Ng−êi ph©n tÝch mét çch khoa häc çc m©u thuÉn thùc tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n.

XIII

Trong mét t¸c phÈm kinh tÕ kh¸c "§iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ n¨m 1894 - 1895 vµ nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c«ng nghiÖp "thñ c«ng"" viÕt vµo th¸ng T¸m - th¸ng ChÝn 1897, Lª-nin ®· ph©n tÝch mét çch cã phª ph¸n çc tµi liÖu ®iÒu tra vÒ thñ c«ng nghiÖp trong n¨m 1894 - 1895, do çc nhµ d©n tóy ë PÐc-m¬ nªu ra trong cuèn "L−îc kh¶o t×nh h×nh c«ng nghiÖp thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬". Së dÜ Lª-nin ph©n tÝch cuèn s¸ch nµy lµ v× t×nh h×nh c«ng nghiÖp thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ còng tiªu biÓu cho t×nh h×nh c«ng nghiÖp thñ c«ng trong toµn n−íc Nga. Lª-nin phª ph¸n çch xem xÐt chñ quan cña çc nhµ d©n tóy ®èi víi nh÷ng tµi liÖu ®iÒu tra: Ng−êi v¹ch trÇn m−u toan cña ph¸i d©n tóy ®Þnh dïng çi gäi lµ çc sè liÖu b×nh qu©n ®Ó hßng xuyªn t¹c thùc tÕ vµ chøng minh r»ng tuång nh− chñ nghÜa t− b¶n kh«ng th©m nhËp vµo c«ng nghiÖp thñ c«ng, r»ng c«ng nghiÖp thñ c«ng kh¸c víi nÒn c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa. C¨n cø vµo tµi liÖu cô thÓ, Lª-nin v¹ch ra mét çch râ rÖt sù x©m nhËp cña chñ nghÜa t− b¶n vµo c«ng nghiÖp thñ c«ng vµ sù ph©n hãa giai cÊp do sù x©m nhËp ®ã g©y ra trong nh÷ng thî thñ c«ng. Çc tµi liÖu trong t¸c phÈm ®ã ®· ®−îc V. I. Lª-nin sö dông vµo cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" lµ quyÓn s¸ch ®· hoµn thµnh viÖc ®Ëp tan chñ nghÜa d©n tóy vÒ mÆt t− t−ëng.

Trong çc bµi "N«ng trang - trung häc vµ tr−êng trung häc c¶i t¹o" vµ "Nh÷ng ®iÒu ch©u ngäc trong kÕ ho¹ch kh«ng t−ëng cña ph¸i d©n tóy", Lª-nin ®· phª ph¸n s©u s¾c vµ toµn diÖn dù ¸n do mét ng−êi d©n tóy tù do chñ nghÜa lµ X. N. I-u-gia-cèp ®−a ra vÒ viÖc x· héi hãa nÒn s¶n xuÊt, dù ¸n mµ dùa vµo ®ã th× n−íc Nga tuång nh− cã thÓ bá qua con ®−êng ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa. Lª-nin chØ râ tÝnh chÊt kh«ng t−ëng vµ ph¶n ®éng trong dù ¸n cña I-u-gia-cèp, kÎ ®Ò nghÞ thùc hiÖn nÒn gi¸o dôc trung häc b¾t buéc trong çc tr−êng trung häc n«ng nghiÖp víi ®iÒu kiÖn lµ çc häc sinh nghÌo ph¶i lao ®éng ®Ó tr¶ tiÒn ¨n häc.

Lêi tùa

XIV

Trong bµi "Bµn vÒ mét bµi b¸o ng¾n" viÕt håi th¸ng ChÝn 1897, Lª-nin còng ®· v¹ch trÇn nh÷ng kÕ ho¹ch kinh tÕ kh«ng t−ëng cña mét phÇn tö d©n tóy tù do chñ nghÜa lµ N. V. Lª-vÝt-xki nãi vÒ mét chÕ ®é b¶o hiÓm tÝnh mÖnh cã tÝnh chÊt c−ìng b¸ch vµ t−¬ng trî cho toµn thÓ d©n c− n«ng th«n.

TËp hai kÕt thóc b»ng bµi "Chóng ta tõ bá di s¶n nµo?", viÕt vµo cuèi n¨m 1897. Trong bµi b¸o ®ã, Lª-nin x¸c ®Þnh th¸i ®é cña ®¶ng v« s¶n ®èi víi çc truyÒn thèng çch m¹ng ë trong n−íc m×nh. Ph¸i d©n tóy tù cho m×nh lµ nh÷ng ng−êi thõa kÕ di s¶n cña nh÷ng n¨m 60, ®· qu¶ quyÕt r»ng tuång nh− nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt ®· c¾t ®øt víi çc truyÒn thèng tèt ®Ñp, tõ bá "di s¶n" t− t−ëng cña bé phËn tiªn tiÕn cña x· héi Nga. §èi chiÕu quan ®iÓm cña çc nhµ khai s¸ng Nga trong nh÷ng n¨m 60, cña ph¸i d©n tóy vµ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, Lª-nin chøng minh r»ng thùc ra chÝnh nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt chø kh«ng ph¶i nh÷ng ng−êi d©n tóy lµ ng−êi b¶o tån mét çch triÖt ®Ó nhÊt di s¶n cña çc nhµ khai s¸ng çch m¹ng Nga, mµ ng−êi ®¹i diÖn tiªu biÓu nhÊt cña hä lµ N. G. TsÐc-n−-sÐp-xki, Lª-nin coi ®¶ng m¸c-xÝt lµ ng−êi kÕ thõa chÝnh ®¸ng tÊt c¶ çc thµnh qu¶ tiÕn bé vµ çc truyÒn thèng d©n chñ - çch m¹ng cña çc d©n téc trong n−íc Nga. Tuy thÕ, Lª-nin chØ râ r»ng g×n gi÷ di s¶n kh«ng cã nghÜa lµ chØ tù giíi h¹n trong nh÷ng di s¶n ®· thõa h−ëng ®−îc, mµ cÇn ph¶i tiÕp tôc tiÕn lªn, ph¶i ®éc lËp x¸c ®Þnh cho ®−îc con ®−êng vµ biÖn ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng.

Trong phÇn "Tµi liÖu chuÈn bÞ " ë trong tËp nµy cã "S¬ th¶o lêi tùa cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga"" vµ "B¶n dù th¶o ch−a xong cña lêi tùa cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga"", in lÇn ®Çu tiªn.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«

XV

V. I. Lª-nin1897

Lêi tùa

XVI

XV

Phri - ®rÝch ¡ng - ghen1

ViÕt xong vµo mïa thu 1895 In lÇn ®Çu vµo n¨m 1896 trong v¨n tËp "Ng−êi lao ®éng" sè 1 - 2

Theo ®óng b¶n in trong v¨n tËp "Ng−êi lao ®éng"

Lêi tùa

XVI

XVII

B×a trong cña v¨n tËp "Ng−êi lao ®éng", trong ®ã ®· in lÇn ®Çu bµi b¸o ®iÕu tang "Phri-®rÝch ¡ng-ghen" cña

V. I. Lª-nin. ― 1896

3

Bã ®uèc s¸ng ngêi biÕt bao cña trÝ tuÖ ®· t¾t,

Tr¸i tim vÜ ®¹i biÕt bao ®· ngõng ®Ëp!2

Ngµy 5 th¸ng T¸m lÞch míi (24 th¸ng B¶y) 1895, Phri-®rÝch

¡ng-ghen tõ trÇn ë Lu©n-®«n. Sau b¹n «ng lµ Çc M¸c (mÊt n¨m 1883), ¡ng-ghen lµ nhµ b¸c häc vµ ng−êi thÇy lçi l¹c nhÊt cña giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i trong toµn thÕ giíi v¨n minh. Tõ ngµy mµ vËn mÖnh ®· g¾n liÒn Çc M¸c víi Phri-®rÝch ¡ng-ghen th× sù nghiÖp suèt ®êi cña hai ng−êi b¹n Êy trë thµnh sù nghiÖp chung cña hä. Cho nªn muèn hiÓu Phri-®rÝch ¡ng-ghen ®· lµm g× cho giai cÊp v« s¶n th× ph¶i nhËn râ ý nghÜa cña häc thuyÕt vµ ho¹t ®éng cña M¸c ®èi víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i. M¸c vµ ¡ng-ghen lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®· chØ ra r»ng giai cÊp c«ng nh©n, víi nh÷ng yªu s¸ch cña hä, lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn ®¹i lµ çi chÕ ®é, cïng víi viÖc t¹o ra vµ tæ chøc giai cÊp t− s¶n, ®ang kh«ng tr¸nh khái t¹o ra vµ tæ chøc giai cÊp v« s¶n; hai «ng ®· chØ ra r»ng kh«ng ph¶i nh÷ng m−u toan thiÖn ý cña nh÷ng ç nh©n hµo hiÖp, mµ chÝnh lµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n cã tæ chøc, sÏ gi¶i phãng loµi ng−êi khái nh÷ng tai häa hiÖn ®ang ®Ì lªn hä. M¸c vµ ¡ng-ghen lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®· gi¶i thÝch trong çc t¸c phÈm khoa häc cña m×nh r»ng chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu bÞa ®Æt cña nh÷ng kÎ méng t−ëng, mµ lµ môc ®Ých cuèi cïng vµ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt trong x· héi hiÖn ®¹i. Toµn bé lÞch sö thµnh v¨n tõ tr−íc ®Õn nay lµ lÞch sö

V. I. L ª - n i n

4

®Êu tranh giai cÊp, lµ sù thay thÕ nhau cña nh÷ng nÒn thèng trÞ vµ nh÷ng cuéc chiÕn th¾ng cña nh÷ng giai cÊp x· héi nµy ®èi víi nh÷ng giai cÊp x· héi kh¸c. Vµ t×nh tr¹ng Êy sÏ cßn kÐo dµi m·i, chõng nµo mµ nh÷ng c¬ së cña ®Êu tranh giai cÊp vµ cña sù thèng trÞ giai cÊp ― tøc lµ chÕ ®é t− h÷u vµ sù s¶n xuÊt x· héi v« tæ chøc ― vÉn ch−a mÊt ®i. Lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n ®ßi hái ph¶i tiªu diÖt nh÷ng c¬ së Êy, vµ do ®ã cuéc ®Êu tranh giai cÊp tù gi¸c cña nh÷ng c«ng nh©n cã tæ chøc ph¶i nh»m chèng l¹i nh÷ng c¬ së Êy. Mµ bÊt cø cuéc ®Êu tranh giai cÊp nµo còng lµ mét cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ.

Ngµy nay, toµn thÓ giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i phãng ®Òu tiÕp thu nh÷ng quan ®iÓm Êy cña M¸c vµ ¡ng-ghen, nh−ng vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 40, khi hai ng−êi b¹n Êy tham gia viÕt s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa vµ çc phong trµo x· héi håi bÊy giê th× nh÷ng quan ®iÓm Êy lµ hoµn toµn míi. Lóc ®ã, cã nhiÒu ng−êi, cã tµi vµ v« tµi, l−¬ng thiÖn vµ bÊt l−¬ng, say s−a ®Êu tranh cho tù do chÝnh trÞ, ®Êu tranh chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ cña bän vua chóa, c¶nh s¸t vµ thÇy tu, ®· kh«ng nh×n thÊy sù ®èi lËp gi÷a lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n víi lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n. Nh÷ng ng−êi Êy kh«ng thõa nhËn ngay c¶ ®Õn ý nghÜ cho r»ng c«ng nh©n cã thÓ ho¹t ®éng víi t− çch lµ mét lùc l−îng x· héi ®éc lËp. MÆt kh¸c, cã nhiÒu ng−êi méng t−ëng, ®«i khi l¹i lµ nh÷ng thiªn tµi, nghÜ r»ng chØ cÇn thuyÕt phôc cho nh÷ng nhµ cÇm quyÒn vµ çc giai cÊp thèng trÞ thÊy ®−îc tÝnh chÊt bÊt c«ng cña chÕ ®é x· héi hiÖn hµnh lµ còng ®ñ ®Ó dÔ dµng kiÕn t¹o trªn tr¸i ®Êt mét nÒn hßa b×nh vµ mét nÒn thÞnh v−îng chung. Hä m¬ t−ëng cã chñ nghÜa x· héi mµ kh«ng cÇn ®Êu tranh. Cuèi cïng, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lóc ®ã vµ nãi chung, nh÷ng ng−êi b¹n cña giai cÊp c«ng nh©n chØ thÊy r»ng giai cÊp v« s¶n lµ mét ung nhät, hä khiÕp sî thÊy ung nhät Êy lín lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp. Cho nªn tÊt c¶ bän

Phri-®rÝch ¡ng-ghen

5

hä ®Òu t×m çch chÆn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ cña giai cÊp v« s¶n l¹i, chÆn "b¸nh xe lÞch sö" l¹i. Ng−îc l¹i víi t©m lý sî h·i chung tr−íc sù ph¸t triÓn cña giai cÊp v« s¶n, M¸c vµ ¡ng-ghen ®Æt tÊt c¶ hy väng cña m×nh vµo sù lín lªn kh«ng ngõng cña giai cÊp v« s¶n. Cµng cã nhiÒu ng−êi v« s¶n bao nhiªu th× lùc l−îng cña hä, víi t− çch lµ giai cÊp çch m¹ng, cµng lín lªn bÊy nhiªu, th× chñ nghÜa x· héi cµng tíi gÇn vµ cµng cã kh¶ n¨ng ®−îc thùc hiÖn bÊy nhiªu. Cã thÓ v¾n t¾t nªu c«ng lao cña M¸c vµ ¡ng-ghen ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n nh− sau: hai «ng ®· d¹y cho c«ng nh©n tù nhËn thøc ®−îc m×nh vµ cã ý thøc vÒ m×nh, vµ ®· ®em khoa häc thay thÕ cho méng t−ëng.

ChÝnh v× vËy, mçi c«ng nh©n ph¶i biÕt tªn tuæi vµ cuéc ®êi cña ¡ng-ghen, chÝnh v× vËy trong v¨n tËp cña chóng t«i mµ môc ®Ých, còng nh− tÊt c¶ nh÷ng xuÊt b¶n phÈm kh¸c cña chóng t«i, lµ thøc tØnh ý thøc giai cÊp cña c«ng nh©n Nga, chóng t«i ph¶i thuËt l¹i cuéc ®êi vµ ho¹t ®éng cña Phri-®rÝch ¡ng-ghen, mét trong hai ng−êi thÇy vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i.

¡ng-ghen sinh n¨m 1820 ë thµnh phè B¸c-mªn, thuéc tØnh Rª-na-ni cña v−¬ng quèc Phæ. Cha «ng lµ mét chñ x−ëng. N¨m 1838, v× hoµn c¶nh gia ®×nh, ¡ng-ghen ch−a häc hÕt trung häc ®· ph¶i vµo lµm th− ký trong mét h·ng bu«n ë Brª-m¬. C«ng viÖc bu«n b¸n kh«ng c¶n trë ®−îc ¡ng-ghen trau dåi kiÕn thøc khoa häc vµ chÝnh trÞ. Ngay tõ khi cßn häc trung häc, «ng ®· c¨m ghÐt chÕ ®é chuyªn chÕ vµ sù ®éc ®o¸n cña bän quan l¹i. ViÖc nghiªn cøu triÕt häc dÉn «ng tiÕn xa h¬n. Håi Êy häc thuyÕt cña Hª-ghen ®ang chi phèi triÕt häc §øc, vµ ¡ng-ghen trë thµnh m«n ®å cña häc thuyÕt ®ã. Tuy b¶n th©n Hª-ghen lµ ng−êi h©m mé nhµ n−íc chuyªn chÕ Phæ mµ «ng ®· phôc vô víi t− çch lµ gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp BÐc-lanh, nh−ng häc thuyÕt cña Hª-ghen cã tÝnh chÊt çch m¹ng. Lßng tin cña Hª-ghen vµo lý tÝnh cña con ng−êi vµ vµo quyÒn lîi cña con ng−êi, vµ nguyªn lý

V. I. L ª - n i n

6

c¬ b¶n cña triÕt häc Hª-ghen cho r»ng trong thÕ giíi lu«n diÔn ra mét qu¸ tr×nh liªn tiÕp biÕn hãa vµ ph¸t triÓn, ®· dÉn nh÷ng häc trß cña nhµ triÕt häc ë BÐc-lanh, kh«ng muèn ®iÒu hßa víi hiÖn tr¹ng, ®Õn ý nghÜ cho r»ng ngay c¶ cuéc ®Êu tranh chèng hiÖn tr¹ng, cuéc ®Êu tranh chèng bÊt c«ng ®ang tån t¹i vµ chèng ®iÒu ¸c ®ang hoµnh hµnh, còng b¾t rÔ tõ quy luËt phæ biÕn lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng. NÕu mäi çi ®Òu ph¸t triÓn, nÕu nh÷ng thÓ chÕ nµy bÞ nh÷ng thÓ chÕ kh¸c thay thÕ, vËy th× t¹i sao chÕ ®é chuyªn chÕ cña vua Phæ hay cña Nga hoµng, viÖc mét thiÓu sè rÊt nhá lµm giµu trªn l−ng tuyÖt ®¹i ®a sè, sù thèng trÞ cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi nh©n d©n l¹i cø tån t¹i m·i ®−îc? TriÕt häc Hª-ghen bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn vµ cña t− t−ëng; nã lµ duy t©m. Nã c¨n cø tõ sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn mµ suy diÔn ra sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, cña con ng−êi vµ cña nh÷ng quan hÖ x· héi gi÷a ng−êi víi ng−êi. M¸c vµ ¡ng-ghen gi÷ l¹i t− t−ëng cña Hª-ghen vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng ngõng∗ vµ vøt bá quan ®iÓm duy t©m chñ nghÜa cè chÊp; nh×n vµo cuéc sèng, hai «ng thÊy r»ng kh«ng thÓ lÊy sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn ®Ó gi¶i thÝch sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn ®−îc mµ tr¸i l¹i, ph¶i lÊy tù nhiªn, lÊy vËt chÊt ®Ó gi¶i thÝch tinh thÇn... Tr¸i víi Hª-ghen vµ nh÷ng ng−êi kh¸c thuéc ph¸i Hª-ghen, M¸c vµ ¡ng-ghen lµ nh÷ng nhµ duy vËt chñ nghÜa. Xem xÐt thÕ giíi vµ loµi ng−êi mét çch duy vËt, hai «ng nhËn thÊy r»ng còng nh− mäi hiÖn t−îng trong giíi tù nhiªn ®Òu cã nguyªn nh©n vËt chÊt, sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi lµ do sù ph¸t triÓn cña nh÷ng lùc l−îng vËt chÊt, s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Quan hÖ gi÷a ng−êi víi nhau trong viÖc s¶n xuÊt nh÷ng vËt phÈm cÇn thiÕt ®Ó

___________ ∗ M¸c vµ ¡ng-ghen ®· nhiÒu lÇn chØ r»ng sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña çc

«ng mét phÇn lín lµ nhê çc nhµ triÕt häc lín ë §øc, nhÊt lµ nhê Hª-ghen. ¡ng-ghen nãi: "Kh«ng cã triÕt häc §øc th× ®· ch¼ng cã chñ nghÜa x· héi khoa häc"3.


7

tháa m·n nhu cÇu cña con ng−êi lµ do sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Vµ chÝnh nh÷ng quan hÖ Êy gi¶i thÝch tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t−îng cña ®êi sèng x· héi, nh÷ng nguyÖn väng, t− t−ëng vµ luËt ph¸p cña con ng−êi. Sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt ®· t¹o ra nh÷ng quan hÖ x· héi dùa trªn chÕ ®é t− h÷u, nh−ng ngµy nay, chóng ta thÊy còng sù ph¸t triÓn Êy cña lùc l−îng s¶n xuÊt l¹i t−íc mÊt së h÷u cña ®a sè vµ tËp trung së h÷u ®ã vµo tay mét thiÓu sè rÊt nhá. Nã xãa bá çi chÕ ®é së h÷u lµm c¬ së cho trËt tù x· héi hiÖn ®¹i, nã tù h−íng tíi chÝnh çi môc ®Ých mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· tù ®Ò ra cho m×nh. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chØ cßn cÇn nhËn râ ®−îc lùc l−îng x· héi nµo do ®Þa vÞ cña nã trong x· héi hiÖn nay mµ quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi, vµ lµm cho lùc l−îng Êy gi¸c ngé vÒ lîi Ých vµ sø mÖnh lÞch sö cña nã. Lùc l−îng ®ã lµ giai cÊp v« s¶n. ¡ng-ghen ®· t×m hiÓu giai cÊp v« s¶n khi «ng ë Anh, ë trung t©m c«ng nghiÖp cña Anh lµ Man-se-xt¬, n¬i mµ n¨m 1842, «ng ®Õn lµm c«ng cho mét h·ng bu«n trong ®ã cha «ng cã cæ phÇn. ë ®©y, ¡ng-ghen kh«ng ph¶i chØ lµm viÖc ë phßng giÊy cña x−ëng, «ng cßn ®i th¨m çc khu phè bÈn thØu lµ n¬i c«ng nh©n sèng chen chóc, thÊy tËn m¾t nh÷ng sù cïng khèn vµ nh÷ng nçi ®au khæ cña hä. Nh−ng «ng kh«ng tháa m·n víi nh÷ng nhËn xÐt ç nh©n cña m×nh, «ng cßn ®äc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ ng−êi ta ®· viÕt tr−íc «ng vÒ t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n Anh; «ng nghiªn cøu tØ mØ tÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu chÝnh thøc mµ «ng cã thÓ tra cøu ®−îc. QuyÓn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Anh"4 xuÊt b¶n n¨m 1845 lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng sù nghiªn cøu vµ nh÷ng nhËn xÐt Êy. Trªn kia, chóng ta ®· nãi ®Õn c«ng lao chñ yÕu cña ¡ng-ghen, víi t− çch lµ t¸c gi¶ quyÓn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Anh". Tr−íc ¡ng-ghen, ®· cã rÊt nhiÒu ng−êi m« t¶ nh÷ng nçi ®au khæ cña giai cÊp v« s¶n vµ chØ ra r»ng cÇn ph¶i gióp ®ì giai cÊp Êy. ¡ng-ghen lµ ng−êi ®Çu tiªn

V. I. L ª - n i n

8

®· nãi r»ng giai cÊp v« s¶n kh«ng ph¶i chØ lµ giai cÊp ®au khæ, r»ng chÝnh ®Þa vÞ kinh tÕ nhôc nh· cña giai cÊp v« s¶n thóc ®Èy, mét çch kh«ng g× ng¨n c¶n næi, nã tiÕn lªn vµ buéc nã ph¶i ®Êu tranh cho sù gi¶i phãng cuèi cïng cña nã. Vµ giai cÊp v« s¶n ®Êu tranh sÏ tù m×nh gióp b¶n th©n m×nh. Phong trµo chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n nhÊt ®Þnh sÏ dÉn c«ng nh©n ®Õn chç hiÓu r»ng ®èi víi hä, kh«ng cã lèi tho¸t nµo kh¸c h¬n lµ chñ nghÜa x· héi. MÆt kh¸c, chñ nghÜa x· héi chØ sÏ lµ mét søc m¹nh, khi nã ®· trë thµnh môc tiªu ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n. §ã lµ nh÷ng t− t−ëng chñ chèt trong cuèn s¸ch cña ¡ng-ghen viÕt vÒ t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n ë Anh, nh÷ng t− t−ëng mµ hiÖn nay, toµn thÓ giai cÊp v« s¶n cã suy nghÜ vµ ®ang ®Êu tranh, ®· tiÕp thu, nh−ng lóc ®ã th× cßn hoµn toµn míi. Nh÷ng t− t−ëng Êy ®· ®−îc tr×nh bµy trong cuèn s¸ch b»ng mét giäng v¨n hÊp dÉn, m« t¶ rÊt nhiÒu c¶nh cïng khèn x¸c thùc nhÊt vµ ghª sî nhÊt cña giai cÊp v« s¶n Anh. Cuèn s¸ch Êy lµ mét lêi buéc téi ghª gím chñ nghÜa t− b¶n vµ giai cÊp t− s¶n. Cuèn s¸ch Êy g©y mét Ên t−îng rÊt lín. §©u ®©u ng−êi ta còng dÉn chøng cuèn s¸ch cña ¡ng-ghen, coi nã lµ mét bøc tranh miªu t¶ ®óng nhÊt t×nh c¶nh cña giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i. ThËt thÕ, tr−íc hay sau n¨m 1845 còng vËy, ch−a hÒ thÊy cã mét cuèn s¸ch nµo miªu t¶ ®−îc nh÷ng c¶nh cïng khèn cña giai cÊp c«ng nh©n mét çch xuÊt s¾c vµ ch©n thùc ®Õn nh− thÕ.

ChØ ë Anh, ¡ng-ghen míi trë thµnh ng−êi x· héi chñ nghÜa. ë Man-se-xt¬, «ng liªn hÖ víi nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng trong phong trµo c«ng nh©n Anh lóc bÊy giê vµ b¾t ®Çu viÕt trong çc xuÊt b¶n phÈm x· héi chñ nghÜa Anh. N¨m 1844, trªn ®−êng trë vÒ §øc, khi ®i qua Pa-ri, «ng gÆp M¸c mµ tr−íc ®ã «ng ®· cã liªn l¹c b»ng th− tõ. ë Pa-ri, chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ cña ®êi sèng Ph¸p, M¸c còng ®· trë thµnh mét ng−êi x· héi chñ nghÜa. ë ®ã, hai ng−êi b¹n Êy ®· viÕt chung cuèn "Gia ®×nh thÇn


9

th¸nh, hay lµ phª ph¸n sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt phª ph¸n"5. Cuèn s¸ch ®ã ― xuÊt b¶n mét n¨m tr−íc cuèn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Anh" vµ lµ do M¸c viÕt mét phÇn lín ― ®· ®Æt c¬ së cho chñ nghÜa x· héi duy vËt çch m¹ng mµ trªn kia chóng t«i ®· tr×nh bµy nh÷ng t− t−ëng chñ yÕu. "Gia ®×nh thÇn th¸nh" lµ mét çi tªn gäi chÕ giÔu nh÷ng nhµ triÕt häc, anh em Bau-¬ cïng nh÷ng m«n ®å cña hä. Çc ngµi Êy tuyªn truyÒn mét sù phª ph¸n ®øng trªn mäi hiÖn thùc, trªn çc ®¶ng ph¸i vµ chÝnh trÞ, mét sù phª ph¸n phñ nhËn mäi ho¹t ®éng thùc tÕ vµ chØ ®øng nh×n, "víi tinh thÇn phª ph¸n", thÕ giíi chung quanh vµ nh÷ng biÕn diÔn trong thÕ giíi ®ã. Çc ngµi Bau-¬ khinh th−êng giai cÊp v« s¶n, coi hä lµ mét ®¸m quÇn chóng kh«ng cã ãc phª ph¸n. M¸c vµ ¡ng-ghen kiªn quyÕt chèng l¹i xu h−íng v« lý vµ cã h¹i Êy. V× con ng−êi thùc sù, ― con ng−êi c«ng nh©n bÞ nh÷ng giai cÊp thèng trÞ vµ nhµ n−íc ¸p bøc, ― hai «ng ®ßi hái ph¶i ®Êu tranh cho mét kÕt cÊu x· héi tèt ®Ñp h¬n, chø kh«ng ph¶i lµ ®øng nh×n. DÜ nhiªn, hai «ng coi giai cÊp c«ng nh©n lµ lùc l−îng võa cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh Êy l¹i võa quan t©m ®Õn cuéc ®Êu tranh Êy. Tr−íc khi xuÊt b¶n cuèn "Gia ®×nh thÇn th¸nh", ¡ng-ghen ®· ®¨ng trong tê "Niªn gi¸m Ph¸p - §øc"6 cña M¸c vµ Ru-ghª mét bµi "TiÓu luËn phª ph¸n chÝnh trÞ kinh tÕ häc"7, trong bµi ®ã «ng ®· ®øng trªn quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa mµ xem xÐt nh÷ng hiÖn t−îng c¨n b¶n cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn ®¹i, coi ®ã lµ nh÷ng hËu qu¶ tÊt nhiªn cña sù thèng trÞ cña chÕ ®é t− h÷u. Râ rµng lµ mèi quan hÖ víi ¡ng-ghen ®· thóc ®Èy M¸c b¾t tay vµo nghiªn cøu chÝnh trÞ kinh tÕ häc, lµ khoa häc trong ®ã nh÷ng t¸c phÈm cña M¸c ®· g©y ra c¶ mét cuéc çch m¹ng.

Tõ n¨m 1845 ®Õn n¨m 1847, ¡ng-ghen sèng ë Bruy-xen vµ Pa-ri, võa nghiªn cøu khoa häc võa ho¹t ®éng thùc tÕ trong giíi c«ng nh©n §øc ë hai thµnh phè ®ã. ë ®Êy, M¸c vµ ¡ng-ghen ®· liªn hÖ víi tæ chøc bÝ mËt §øc lµ

V. I. L ª - n i n

10

"§ång minh cña nh÷ng ng−êi céng s¶n"8, tæ chøc nµy giao cho hai «ng tr×nh bµy nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi mµ hai «ng ®· x©y dùng lªn. Do ®ã mµ cã quyÓn "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" næi tiÕng cña M¸c vµ ¡ng-ghen xuÊt b¶n n¨m 1848. Cuèn s¸ch nhá Êy cã gi¸ trÞ b»ng hµng bé s¸ch: tinh thÇn cña nã, ®Õn b©y giê, vÉn cæ vò vµ thóc ®Èy toµn thÓ giai cÊp v« s¶n cã tæ chøc vµ ®ang chiÕn ®Êu cña thÕ giíi v¨n minh.

Çch m¹ng 1848 næ ra tr−íc tiªn ë Ph¸p, sau lan sang çc n−íc kh¸c ë T©y ¢u, khiÕn M¸c vµ ¡ng-ghen trë vÒ n−íc. ë trong n−íc, t¹i vïng Rª-na-ni n−íc Phæ, hai «ng ®øng ®Çu tê "B¸o Rª-na-ni míi"9, mét tê b¸o d©n chñ xuÊt b¶n ë C«-l«-nh¬. Hai ng−êi b¹n ®ã lµ linh hån cña mäi xu h−íng d©n chñ çch m¹ng ë vïng Rª-na-ni n−íc Phæ. Hai «ng tËn lùc b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n vµ cña tù do, chèng l¹i nh÷ng lùc l−îng ph¶n ®éng. Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, nh÷ng lùc l−îng ph¶n ®éng ®· th¾ng. Tê "B¸o Rª-na-ni míi" bÞ cÊm; M¸c, v× ®· mÊt quèc tÞch Phæ trong thêi gian di c− ra n−íc ngoµi, nªn bÞ trôc xuÊt; cßn ¡ng-ghen th× tham gia cuéc khëi nghÜa vò trang cña nh©n d©n, ®· dù ba trËn chiÕn ®Êu cho tù do vµ sau khi nh÷ng ng−êi khëi nghÜa thÊt b¹i, «ng l¸nh qua Thôy-sÜ sang Lu©n-®«n.

M¸c còng ®· sang tró ngô ë Lu©n-®«n. Kh«ng bao l©u, ¡ng-ghen l¹i trë thµnh th− ký, råi cæ ®«ng trong chÝnh ngay h·ng bu«n Man-se-xt¬ mµ tr−íc kia, trong nh÷ng n¨m 40, «ng ®· lµm ë ®ã. Cho ®Õn n¨m 1870, «ng sèng ë Man-se-xt¬, cßn M¸c th× sèng ë Lu©n-®«n, nh−ng ®iÒu ®ã vÉn kh«ng c¶n trë hai «ng liªn hÖ hÕt søc mËt thiÕt víi nhau vÒ t− t−ëng: hÇu nh− ngµy nµo, hai «ng còng ®Òu biªn th− cho nhau. Trong th− tõ qua l¹i nh− thÕ, hai ng−êi b¹n ®· trao ®æi ý kiÕn vµ nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt cho nhau, vµ tiÕp tôc cïng nhau x©y dùng chñ nghÜa x· héi khoa häc. N¨m 1870 ¡ng-ghen ®Õn ë Lu©n-®«n, vµ hai «ng tiÕp tôc sèng chung mét cuéc sèng tinh thÇn ®Çy lao ®éng khÈn tr−¬ng m·i cho ®Õn n¨m 1883,


11

tøc lµ cho ®Õn khi M¸c mÊt. KÕt qu¶ cña lao ®éng ®ã th× vÒ phÇn M¸c, lµ bé "T− b¶n", mét t¸c phÈm chÝnh trÞ kinh tÕ häc vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ kû chóng ta; vÒ phÇn ¡ng-ghen, lµ c¶ mét lo¹t nh÷ng t¸c phÈm lín nhá. M¸c chuyªn chó ph©n tÝch nh÷ng hiÖn t−îng phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa. ¡ng-ghen, trong nh÷ng t¸c phÈm viÕt mét çch hÕt søc dÔ hiÓu vµ th−êng lµ cã tÝnh chÊt luËn chiÕn, ®· lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc chung nhÊt vµ nh÷ng hiÖn t−îng kh¸c nhau cña qu¸ khø vµ hiÖn t¹i ― theo tinh thÇn quan niÖm duy vËt lÞch sö vµ lý luËn kinh tÕ cña M¸c. Trong sè çc t¸c phÈm Êy cña ¡ng-ghen, chóng t«i xin nªu ra: t¸c phÈm luËn chiÕn chèng §uy-rinh (trong ®ã «ng ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña triÕt häc, cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi)∗, "Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ n−íc"12 (b¶n dÞch ra tiÕng Nga, xuÊt b¶n ë Xanh Pª-tÐc-bua, in lÇn thø 3, 1895), "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch"13 (b¶n dÞch ra tiÕng Nga cã chó thÝch cña G. Plª-kha-nèp, Gi¬-ne-v¬, 1892), mét bµi nãi vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña chÝnh phñ Nga (b¶n dÞch ra tiÕng Nga ®· ®¨ng trªn tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi"14 sè 1 vµ sè 2, xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬), nh÷ng bµi ®Æc s¾c vÒ vÊn ®Ò nhµ ë15, sau cïng lµ hai bµi ng¾n nh−ng rÊt quý nãi vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga ("Phri-®rÝch ¡ng-ghen nãi vÒ n−íc Nga", b¶n dÞch ra tiÕng Nga cña V. I. Da-xu-lÝch, Gi¬-ne-v¬, 1894)16. M¸c mÊt ®i ch−a kÞp hoµn chØnh t¸c phÈm vÜ ®¹i cña «ng vÒ t− b¶n. Tuy nhiªn b¶n th¶o còng ®· hoµn thµnh vµ thÕ lµ ¡ng-ghen, sau khi b¹n m×nh tõ trÇn, ®· ®¶m ®−¬ng nhiÖm vô nÆng nÒ lµ chØnh lý vµ cho xuÊt b¶n quyÓn II vµ quyÓn III cña bé "T− b¶n". ¤ng xuÊt b¶n quyÓn II, n¨m 1885 vµ quyÓn

___________ ∗ §ã lµ mét cuèn s¸ch cã néi dung ®Æc biÖt phong phó vµ bæ Ých10. TiÕc

r»ng míi chØ cã mét phÇn nhá ®−îc dÞch ra tiÕng Nga, phÇn s¬ l−îc lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi ("Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi khoa häc"11, xuÊt b¶n lÇn thø 2, Gi¬-ne-v¬, 1892).

V. I. L ª - n i n

12

III, n¨m 1894 («ng kh«ng kÞp chØnh lý quyÓn IV17). Hai quyÓn nµy ®ßi hái «ng ph¶i bá ra rÊt nhiÒu c«ng søc. ¸t-l¬, mét ®¶ng viªn d©n chñ - x· héi ¸o ®· nhËn xÐt rÊt ®óng r»ng khi xuÊt b¶n quyÓn II vµ III cña bé "T− b¶n", ¡ng-ghen ®· dùng cho ng−êi b¹n thiªn tµi cña «ng mét ®µi kû niÖm trang nghiªm trªn ®ã ¡ng-ghen còng kh«ng ngê lµ ®· kh¾c lu«n c¶ tªn m×nh b»ng nh÷ng ch÷ kh«ng bao giê phai mê ®−îc. ThËt vËy, hai quyÓn ®ã cña bé "T− b¶n" lµ t¸c phÈm chung cña c¶ hai ng−êi: M¸c vµ ¡ng-ghen. Nh÷ng chuyÖn cæ tÝch th−êng kÓ l¹i nh÷ng tÊm g−¬ng c¶m ®éng vÒ t×nh b¹n. Giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u cã thÓ nãi r»ng khoa häc cña m×nh lµ t¸c phÈm s¸ng t¹o cña hai nhµ b¸c häc kiªm chiÕn sÜ mµ t×nh b¹n ®· v−ît xa tÊt c¶ nh÷ng g× lµ c¶m ®éng nhÊt trong nh÷ng truyÒn thuyÕt cña ®êi x−a kÓ vÒ t×nh b¹n cña con ng−êi. ¡ng-ghen vÉn lu«n lu«n ― mµ nãi chung nh− thÕ lµ hoµn toµn ®óng ― tù ®Æt m×nh sau M¸c. ¤ng ®· viÕt cho mét ng−êi b¹n l©u n¨m cña «ng nh− sau: "T«i lu«n lu«n lµ mét c©y vÜ cÇm thø hai, bªn c¹nh M¸c"18. Mèi t×nh th©n yªu cña «ng ®èi víi M¸c lóc cßn sèng vµ lßng kÝnh mÕn cña «ng ®èi víi M¸c lóc ®· mÊt, thËt lµ v« h¹n. Ng−êi chiÕn sÜ kh¾c khæ vµ nhµ t− t−ëng nghiªm nghÞ Êy cã mét tÊm lßng yªu th−¬ng thËt lµ s©u s¾c.

Sau phong trµo 1848 - 1849, M¸c vµ ¡ng-ghen, khi sèng ë n−íc ngoµi, kh«ng ph¶i chØ nghiªn cøu khoa häc kh«ng th«i. N¨m 1864, M¸c ®· s¸ng lËp ra "Héi liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ"19 vµ l·nh ®¹o héi ®ã suèt trong 10 n¨m. ¡ng-ghen còng ®· tham gia tÝch cùc vµo c«ng t¸c cña héi ®ã. Ho¹t ®éng cña "Héi liªn hiÖp quèc tÕ", ― héi, theo M¸c, ®· ®oµn kÕt ®−îc v« s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc ― cã mét t¸c dông to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n. Ngay c¶ sau khi "Héi liªn hiÖp quèc tÕ" gi¶i t¸n vµo nh÷ng n¨m 70, t¸c dông ®oµn kÕt cña M¸c vµ ¡ng-ghen còng vÉn kh«ng chÊm døt. Ng−îc l¹i, ng−êi ta cã thÓ nãi vai trß cña hai «ng, víi t− çch lµ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o tinh thÇn cña


13

phong trµo c«ng nh©n, kh«ng ngõng lín lªn m·i, v× chÝnh phong trµo c«ng nh©n còng ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Sau khi M¸c mÊt, ¡ng-ghen vÉn mét m×nh tiÕp tôc lµm ng−êi cè vÊn vµ chØ ®¹o cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u. §Õn xin «ng cho ý kiÕn vµ chØ dÉn th× cã c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc, lµ nh÷ng ng−êi mµ lùc l−îng cña hä, tuy bÞ chÝnh phñ truy bøc nh−ng vÉn kh«ng ngõng lín lªn nhanh chãng, vµ c¶ nh÷ng ®¹i biÓu cña çc n−íc l¹c hËu, ch¼ng h¹n ng−êi T©y-ban-nha, ng−êi Ru-ma-ni, ng−êi Nga, lµ nh÷ng ng−êi ®ang ph¶i suy nghÜ vµ ®¾n ®o trong b−íc ®i ®Çu tiªn cña hä. TÊt c¶ hä ®Òu nhê ®Õn kho tµng tri thøc vµ kinh nghiÖm phong phó cña cô ¡ng-ghen.

M¸c vµ ¡ng-ghen, ― c¶ hai ng−êi ®Òu biÕt tiÕng Nga vµ ®äc s¸ch Nga, ― ®Òu quan t©m nhiÒu ®Õn n−íc Nga, theo dâi phong trµo çch m¹ng Nga mét çch cã c¶m t×nh vµ liªn hÖ víi nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga. Hai «ng ®Òu tõ nh÷ng ng−êi d©n chñ trë thµnh ng−êi x· héi chñ nghÜa, vµ t×nh c¶m d©n chñ c¨m ghÐt cña hai «ng ®èi víi chÕ ®é chuyªn quyÒn chÝnh trÞ thËt lµ hÕt søc m·nh liÖt. T×nh c¶m chÝnh trÞ trùc tiÕp ®ã, céng thªm sù hiÓu biÕt lý luËn s©u s¾c vÒ quan hÖ gi÷a chÕ ®é chuyªn quyÒn chÝnh trÞ vµ sù ¸p bøc kinh tÕ, còng nh− kinh nghiÖm sèng dåi dµo, ®· khiÕn cho M¸c vµ ¡ng-ghen hÕt søc nh¹y c¶m chÝnh lµ vÒ mÆt chÝnh trÞ. Cho nªn cuéc ®Êu tranh anh hïng cña mét nhãm rÊt nhá nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga chèng l¹i chÝnh phñ Nga hoµng hïng m¹nh ®−îc hai nhµ çch m¹ng l·o luyÖn ®ã h−ëng øng víi th¸i ®é ®ång t×nh nhÊt. Tr¸i l¹i, mäi manh t©m tin vµo nh÷ng lîi Ých kinh tÕ h− ¶o ®Ó rêi bá nhiÖm vô trùc tiÕp nhÊt vµ quan träng nhÊt cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga, tøc lµ viÖc giµnh lÊy tù do chÝnh trÞ, th× dÜ nhiªn lµ bÞ hai «ng coi lµ ®¸ng nghi; thËm chÝ hai «ng cßn coi ®ã chÝnh lµ mét th¸i ®é ph¶n béi sù nghiÖp vÜ ®¹i cña çch m¹ng x· héi. "ViÖc gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n ph¶i lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp v« s¶n", ―

V. I. L ª - n i n

14

M¸c vµ ¡ng-ghen lu«n lu«n d¹y nh− thÕ20. Mµ muèn ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i phãng vÒ mÆt kinh tÕ th× giai cÊp v« s¶n ph¶i giµnh cho ®−îc mét sè quyÒn chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. Ngoµi ra, c¶ M¸c, c¶ ¡ng-ghen ®Òu thÊy râ rµng çch m¹ng chÝnh trÞ ë Nga còng sÏ cã mét ý nghÜa lín lao ®èi víi phong trµo c«ng nh©n ë T©y ¢u. N−íc Nga chuyªn chÕ x−a nay vÉn lµ thµnh tr× cña tÊt c¶ thÕ lùc ph¶n ®éng ch©u ¢u. DÜ nhiªn lµ ®Þa vÞ quèc tÕ ®Æc biÖt cã lîi cho Nga sau cuéc chiÕn tranh 1870, cuéc chiÕn tranh ®· gieo r¾c sù bÊt hßa gi÷a §øc vµ Ph¸p trong mét thêi gian l©u, chØ lµm t¨ng thªm t¸c dông cña n−íc Nga chuyªn chÕ lµ mét lùc l−îng ph¶n ®éng mµ th«i. ChØ cã mét n−íc Nga tù do, kh«ng cÇn ph¶i ¸p bøc ng−êi Ba-lan, ng−êi PhÇn-lan, ng−êi §øc, ng−êi ¸c-mª-ni vµ nh÷ng d©n téc nhá yÕu kh¸c, kh«ng cÇn ph¶i lu«n lu«n lµm cho n−íc Ph¸p vµ n−íc §øc chèng l¹i nhau, míi cã thÓ khiÕn cho ch©u ¢u hiÖn ®¹i tho¸t khái nh÷ng g¸nh nÆng chiÕn tranh, míi lµm cho tÊt c¶ çc phÇn tö ph¶n ®éng ë ch©u ¢u yÕu ®i vµ lùc l−îng cña giai cÊp c«ng nh©n ch©u ¢u t¨ng lªn. Bëi vËy, ¡ng-ghen hÕt søc mong mái r»ng quyÒn tù do chÝnh trÞ ®−îc thiÕt lËp ë Nga ®Ó cã lîi cho c¶ th¾ng lîi cña phong trµo c«ng nh©n ph−¬ng T©y. ¡ng-ghen mÊt ®i, nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga ®· mÊt mét ng−êi b¹n tèt nhÊt.

Phri-®rÝch ¡ng-ghen, ng−êi chiÕn sÜ vµ ng−êi thÇy vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n, ®êi ®êi sèng m·i!

15

gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn c«ng nh©n çc c«ng x−ëng

vµ nhµ m¸y21

ViÕt xong vµo mïa thu 1895 In thµnh s¸ch riªng ë Pª-tÐc-bua 1895

Theo ®óng b¶n in n¨m 1895, cã ®èi chiÕu víi b¶n in n¨m 1897

V. I. L ª - n i n

16


17

B×a trong cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin "Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn c«ng nh©n c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ

m¸y". ― 1895

19

I tiÒn ph¹t lµ g×?

NÕu hái mét c«ng nh©n xem anh ta cã biÕt tiÒn ph¹t lµ g× kh«ng th× cã lÏ anh ta sÏ lÊy lµm ng¹c nhiªn vÒ c©u hái nh− thÕ. Lµm sao anh ta l¹i kh«ng biÕt tiÒn ph¹t lµ g×, khi mµ anh ta th−êng xuyªn ph¶i tr¶ mãn tiÒn ®ã? ThÕ th× ë ®©y, cã g× mµ ph¶i hái?

Nh−ng chØ h×nh nh− thÕ th«i, h×nh nh− lµ ë ®©y kh«ng cã g× ®¸ng ph¶i hái c¶. ThËt ra, phÇn ®«ng c«ng nh©n ch−a cã mét quan niÖm ®óng vÒ tiÒn ph¹t.

Ng−êi ta th−êng nghÜ r»ng tiÒn ph¹t lµ mét mãn tiÒn ph¶i tr¶ cho ng−êi chñ ®Ó ®Òn bï mét thiÖt h¹i do c«ng nh©n g©y ra cho h¾n. ― Kh«ng ®óng. ― TiÒn ph¹t vµ båi th−êng lµ hai c¸i kh¸c nhau. NÕu mét c«ng nh©n g©y ra mét thiÖt h¹i nµo ®ã cho mét c«ng nh©n kh¸c th× ng−êi nµy cã thÓ ®ßi båi th−êng (ch¼ng h¹n v× quÇn ¸o bÞ h− háng), nh−ng kh«ng thÓ ph¹t tiÒn ng−êi kia ®−îc. Còng hÖt nh− nÕu mét chñ x−ëng lµm cho mét chñ x−ëng kh¸c bÞ thiÖt h¹i (ch¼ng h¹n v× kh«ng cung cÊp hµng ®óng kú h¹n) th× ng−êi chñ x−ëng nµy cã thÓ ®ßi båi th−êng, nh−ng kh«ng thÓ ph¹t tiÒn ng−êi chñ x−ëng kia ®−îc. ― §èi víi mét ng−êi ngang hµng th× ng−êi ta ®ßi båi th−êng, nh−ng chØ cã thÓ ph¹t tiÒn mét kÎ thuéc quyÒn m×nh th«i. Bëi vËy, muèn ®ßi båi th−êng ph¶i nhê ®Õn tßa ¸n, cßn ph¹t tiÒn th× do chñ x−ëng Ên ®Þnh mµ kh«ng cÇn nhê ®Õn tßa ¸n g× c¶. §«i khi kh«ng x¶y ra thiÖt h¹i nµo cho chñ

V. I. L ª - n i n

20

x−ëng mµ còng bÞ ph¹t tiÒn: ch¼ng h¹n, ph¹t tiÒn v× hót thuèc l¸. Ph¹t tiÒn lµ mét sù trõng ph¹t, chø kh«ng ph¶i lµ mét sù ®ßi båi th−êng. Gi¶ thö mét c«ng nh©n ®¸nh r¬i mét tµn löa trong khi hót thuèc, lµm ch¸y tÊm v¶i cña chñ x−ëng th× ng−êi chñ nµy sÏ kh«ng nh÷ng b¾t ph¹t tiÒn v× hót thuèc, mµ ngoµi ra l¹i cßn trõ vµo tiÒn l−¬ng ng−êi c«ng nh©n mét sè tiÒn nµo ®ã ®Ó bï vµo tÊm v¶i bÞ ch¸y. ThÝ dô nµy chøng tá râ rµng sù kh¸c nhau gi÷a ph¹t tiÒn vµ båi th−êng.

Môc ®Ých cña ph¹t tiÒn kh«ng ph¶i lµ ®Ó ®Òn bï mét thiÖt h¹i, mµ lµ ®Ó t¹o nªn mét kû luËt, nghÜa lµ ®Ó b¾t c«ng nh©n phôc tïng ng−êi chñ, b¾t c«ng nh©n thi hµnh nh÷ng mÖnh lÖnh cña ng−êi chñ vµ tu©n theo h¾n trong giê lao ®éng. ― LuËt ph¹t tiÒn ®· nãi ®óng nh− vËy: ph¹t tiÒn lµ "sù trõng ph¹t b»ng tiÒn nh»m duy tr× trËt tù vµ do çc gi¸m ®èc c«ng x−ëng tù quyÒn Ên ®Þnh". Cho nªn, tiÒn ph¹t nhiÒu hay Ýt th× kh«ng ph¶i c¨n cø vµo thiÖt h¹i nhiÒu hay Ýt, mµ c¨n cø vµo møc ®é s¬ suÊt cña ng−êi c«ng nh©n: hÔ ng−êi c«ng nh©n cµng tá ra s¬ suÊt bao nhiªu, hÔ ng−êi Êy cµng kh«ng chÞu phôc tïng ng−êi chñ hoÆc kh«ng chÞu tu©n theo yªu cÇu cña ng−êi chñ bao nhiªu, th× tiÒn ph¹t cµng nhiÒu bÊy nhiªu. LÏ dÜ nhiªn, ng−êi nµo ®· nhËn lµm viÖc cho mét ng−êi chñ th× ng−êi ®ã mÊt tù do; ng−êi Êy ph¶i tu©n theo ng−êi chñ vµ ng−êi chñ cã thÓ trõng ph¹t ng−êi Êy. ― N«ng n« ®· lµm viÖc cho ®Þa chñ vµ ®Þa chñ trõng ph¹t hä. ― C«ng nh©n lµm viÖc cho bän t− b¶n vµ bän t− b¶n trõng ph¹t hä. ― TÊt c¶ sù kh¸c nhau chØ lµ ë chç: tr−íc kia, ng−êi ta dïng roi vät ®Ó ®¸nh ®Ëp con ng−êi bÞ lÖ thuéc, cßn ngµy nay ng−êi ta dïng ®ång róp ®Ó ®¸nh ng−êi ®ã.

Cã lÏ ng−êi ta sÏ c·i l¹i r»ng kh«ng cã kû luËt th× kh«ng thÓ cã lao ®éng chung cña mét sè ®«ng c«ng nh©n trong mét nhµ m¸y hoÆc mét c«ng x−ëng ®−îc: trËt tù lµ cÇn thiÕt trong lao ®éng, cÇn ph¶i ®Ó ý gi÷ v÷ng trËt tù vµ

Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn

21

trõng ph¹t nh÷ng kÎ vi ph¹m trËt tù. Bëi vËy ― ng−êi ta nãi ― së dÜ cã ph¹t tiÒn th× ®ã kh«ng ph¶i v× c«ng nh©n lµ nh÷ng ng−êi bÞ lÖ thuéc, mµ v× lao ®éng chung ®ßi hái ph¶i cã trËt tù.

C·i l¹i nh− vËy lµ hoµn toµn kh«ng ®óng, mÆc dÇu tho¹t míi nghe ng−êi ta cã thÓ lÇm ®−îc. ChØ cã nh÷ng ai muèn che giÊu kh«ng cho c«ng nh©n thÊy râ t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña hä, míi c·i l¹i nh− thÕ. TrËt tù qu¶ thËt lµ cÇn cho mäi lao ®éng chung. Nh−ng cã nhÊt thiÕt lµ ng−êi lao ®éng cø ph¶i phôc tïng sù ®éc ®o¸n cña çc chñ x−ëng, tøc lµ nh÷ng ng−êi b¶n th©n th× kh«ng lao ®éng, nh−ng l¹i cã thÕ lùc chØ v× ®· chiÕm ®o¹t tÊt c¶ m¸y mãc, c«ng cô vµ nguyªn liÖu, hay kh«ng? Lao ®éng chung kh«ng thÓ nµo tiÕn hµnh ®−îc nÕu kh«ng cã trËt tù, nÕu mäi ng−êi kh«ng tu©n theo trËt tù ®ã; nh−ng lao ®éng chung cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc mµ kh«ng cÇn c«ng nh©n ph¶i phôc tïng chñ x−ëng vµ chñ nhµ m¸y. Lao ®éng chung ®ßi hái thùc sù ph¶i cã mét sù tr«ng coi nh»m duy tr× trËt tù, nh−ng kh«ng hÒ ®ßi hái r»ng çi quyÒn tr«ng coi nh÷ng ng−êi kh¸c bao giê còng ph¶i thuéc vÒ kÎ b¶n th©n kh«ng lao ®éng mµ l¹i sèng b»ng lao ®éng cña ng−êi kh¸c. ― Do ®ã ta thÊy r»ng së dÜ cã ph¹t tiÒn, kh«ng ph¶i lµ v× ng−êi ta cïng lao ®éng chung, mµ lµ v× trong nh÷ng chÕ ®é t− b¶n ngµy nay, tÊt c¶ mäi ng−êi lao ®éng ®Òu kh«ng cã mét tý g× lµ cña riªng cña m×nh c¶: toµn bé m¸y mãc, c«ng cô, nguyªn liÖu, ®Êt ®ai, thãc lóa ®Òu n»m trong tay nh÷ng kÎ giµu. C«ng nh©n ph¶i b¸n m×nh cho chóng ®Ó khái chÕt ®ãi. Vµ khi ®· b¸n m×nh råi th× cè nhiªn lµ ph¶i phôc tïng nh÷ng kÎ giµu vµ ph¶i chÞu sù trõng ph¹t cña chóng.

BÊt cø ng−êi c«ng nh©n nµo muèn hiÓu tiÒn ph¹t lµ g×, ®Òu ph¶i thÊy râ ®iÒu ®ã. CÇn ph¶i biÕt ®iÒu ®ã ®Ó b¸c bá çi luËn ®iÖu th«ng th−êng (vµ rÊt sai lÇm) cho r»ng ph¹t tiÒn lµ cÇn thiÕt, v× nÕu kh«ng ph¹t tiÒn th× lao ®éng chung sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. CÇn ph¶i biÕt ®iÒu

V. I. L ª - n i n

22

®ã ®Ó cã thÓ gi¶i thÝch cho mäi c«ng nh©n thÊy chç kh¸c nhau gi÷a ph¹t tiÒn vµ båi th−êng do g©y ra thiÖt h¹i vµ t¹i sao ph¹t tiÒn l¹i lµ dÊu hiÖu chøng tá ®Þa vÞ bÞ lÖ thuéc cña c«ng nh©n, chøng tá t×nh tr¹ng hä bÞ bän t− b¶n n« dÞch.

II tr−íc kia ng−êi ta ®· ph¹t tiÒn

nh− thÕ nµo vµ t¹i sao l¹i ®Þnh ra nh÷ng luËt míi vÒ ph¹t tiÒn?

Nh÷ng luËt vÒ ph¹t tiÒn míi cã Ýt l©u nay: chØ míi cã tõ

chÝn n¨m nay th«i. Tr−íc 1886, ch−a cã luËt ph¸p nµo vÒ ph¹t tiÒn. ― Çc chñ x−ëng lóc tr−íc cã thÓ ph¹t tiÒn vÒ lý do g× còng ®−îc vµ ph¹t bao nhiªu còng ®−îc. Çc chñ x−ëng lóc ®ã ®· ph¹t nh÷ng mãn tiÒn qu¸ qu¾t, vµ qua ®ã hä thu ®−îc nh÷ng mãn kÕch xï. ― §«i khi nh÷ng viÖc ph¹t ®ã ®−îc tiÕn hµnh chØ ®¬n thuÇn "theo ý cña «ng chñ", chø kh«ng chØ ra lý do v× sao mµ ph¹t. ― Sè tiÒn ph¹t ®«i lóc cã thÓ lªn tíi nöa sè tiÒn l−¬ng, ®Õn nçi cø kiÕm ®−îc mét róp th× ng−êi c«ng nh©n l¹i ph¶i tr¶ l¹i cho chñ x−ëng 50 c«-pÕch d−íi h×nh thøc tiÒn ph¹t. ― Cã nh÷ng tr−êng hîp, ngoµi tiÒn ph¹t, chñ x−ëng l¹i cßn ®Þnh ra mét mãn tiÒn ph¹t vi −íc: ch¼ng h¹n bá c«ng x−ëng th× bÞ ph¹t 10 róp. Mçi khi c«ng viÖc kinh doanh cña chñ x−ëng gÆp khã kh¨n, h¾n ta ch¼ng khã g× mµ kh«ng gi¶m bít tiÒn l−¬ng, bÊt chÊp nh÷ng ®iÒu kho¶n thuª m−ín c«ng nh©n. ― H¾n buéc ®èc c«ng ph¶i ph¹t tiÒn nhiÒu h¬n vµ lo¹i ra nhiÒu phÕ phÈm h¬n: nh− thÕ còng ch¼ng kh¸c g× gi¶m bít tiÒn l−¬ng c«ng nh©n xuèng.

§· bao n¨m, c«ng nh©n chÞu ®ùng tÊt c¶ nh÷ng sù hµ hiÕp ®ã; nh−ng çc nhµ m¸y vµ çc c«ng x−ëng lín mµ cµng ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ trong ngµnh dÖt, lµm cho nh÷ng x−ëng nhá vµ nh÷ng thî dÖt thñ c«ng bÞ lo¹i ra, th× lßng phÉn


23

né cña c«ng nh©n ®èi víi hµnh vi ®éc ®o¸n vµ hµ hiÕp cµng kÞch liÖt h¬n. Çch ®©y chõng m−êi n¨m, c«ng viÖc kinh doanh cña çc nhµ bu«n vµ çc chñ x−ëng l©m vµo t×nh tr¹ng ®×nh trÖ, tøc lµ l©m vµo çi t×nh tr¹ng gäi lµ khñng ho¶ng: hµng hãa kh«ng cã ng−êi mua; çc chñ x−ëng thua lç, liÒn t¨ng thªm nhiÒu vô ph¹t tiÒn h¬n n÷a. TiÒn l−¬ng, nÕu kh«ng cã nh÷ng vô ph¹t tiÒn ®ã th× còng ®· qu¸ Ýt ái råi, nªn c«ng nh©n kh«ng cßn cã thÓ chÞu ®−îc nh÷ng c¶nh hµ hiÕp míi, vµ thÕ lµ trong nh÷ng n¨m 1885 - 1886, çc cuéc b¹o ®éng cña c«ng nh©n ®· bïng næ trong mÊy tØnh M¸t-xc¬-va, Vla-®i-mia vµ I-a-r«-xl¸p. Kh«ng chÞu ®ùng ®−îc n÷a, c«ng nh©n ®· ngõng viÖc vµ tr¶ thï mét çch ghª gím nh÷ng kÎ ¸p bøc hä, b»ng çch ph¸ hñy vµ ®«i khi ®èt nhµ cöa vµ m¸y mãc cña xÝ nghiÖp, ®¸nh ®Ëp nh÷ng nh©n viªn qu¶n lý, v. v..

Trong tÊt c¶ çc cuéc ®×nh c«ng ®ã th× cuéc ®×nh c«ng x¶y ra ë Ni-c«n-xc«i-ª (gÇn ga ¤-rª-kh«-v«, trªn ®−êng xe löa M¸t-xc¬-va - Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt) trong x−ëng dÖt næi tiÕng cña Ti-m«-ph©y X¸p-vÝch M«-r«-dèp, lµ ®Æc biÖt ®¸ng ®−îc chó ý h¬n c¶. Tõ n¨m 1882, M«-r«-dèp b¾t ®Çu gi¶m tiÒn l−¬ng cña c«ng nh©n, tÝnh ®Õn n¨m 1884, ®· cã ®Õn 5 lÇn gi¶m. Trong khi ®ã, tiÒn ph¹t l¹i ngµy cµng t¨ng lªn nhiÒu: ®èi víi toµn c«ng x−ëng th× tiÒn ph¹t lªn tíi gÇn mét phÇn t− tiÒn l−¬ng c«ng nh©n (cø mçi róp kiÕm ra ®−îc th× ph¶i nép ph¹t mÊt 24 c«-pÕch), vµ ®èi víi mét sè c«ng nh©n th× ®«i khi cßn lªn ®Õn mét nöa sè tiÒn l−¬ng. Trong n¨m tr−íc khi x¶y ra vô ®Ëp ph¸, ®Ó che giÊu nh÷ng vô ph¹t tiÒn qu¸ qu¾t, ban qu¶n trÞ ®· lµm nh− sau: ®èi víi nh÷ng c«ng nh©n nµo bÞ ph¹t ®Õn nöa sè tiÒn l−¬ng, ban qu¶n trÞ buéc hä ph¶i xin th«i viÖc, xong råi th× thËm chÝ cïng ngµy h«m ®ã, nh÷ng c«ng nh©n Êy l¹i cã thÓ xin vµo lµm trë l¹i vµ nhËn mét quyÓn sæ l−¬ng míi. B»ng çch ®ã, ng−êi ta hñy bá nh÷ng quyÓn sæ ®· ghi çc sè tiÒn ph¹t qu¸ nhiÒu. ― Cø mét ngµy v¾ng mÆt kh«ng cã lý do

V. I. L ª - n i n

24

chÝnh ®¸ng lµ ng−êi ta khÊu trõ ®i ba ngµy l−¬ng; nÕu hót thuèc th× cø mçi lÇn ph¶i bÞ ph¹t 3, 4 hoÆc 5 róp. Kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®−îc n÷a, ngµy 7 th¸ng Giªng 1885, çc c«ng nh©n ®· bá viÖc; trong mÊy ngµy liÒn, hä ®Ëp ph¸ cöa hµng cña c«ng x−ëng, c¨n nhµ cña tªn ®èc c«ng S«-rin, vµ nh÷ng nhµ x−ëng kh¸c. Cuéc ®Ëp ph¸ d÷ déi ®ã cña mét chôc ngh×n c«ng nh©n (con sè nµy lªn tíi 11 000 ng−êi) lµm cho chÝnh phñ hÕt søc kinh ho¶ng: ë ¤-rª-kh«-v« - Du-ª-v«, lËp tøc thÊy xuÊt hiÖn qu©n ®éi, viªn tØnh tr−ëng, viªn biÖn lý Vla-®i-mia, viªn biÖn lý M¸t-xc¬-va. ― Trong cuéc ®iÒu ®×nh víi c«ng nh©n ®×nh c«ng, mét sè ng−êi trong quÇn chóng ®· trao cho nhµ chøc tr¸ch nh÷ng "®iÒu kiÖn do chÝnh çc c«ng nh©n ®Ò ra"22, trong ®ã c«ng nh©n ®ßi: tr¶ l¹i nh÷ng tiÒn ph¹t tõ ngµy lÔ Phôc sinh 1884, Ên ®Þnh møc tiÒn ph¹t tõ nay vÒ sau kh«ng qu¸ 5% tiÒn l−¬ng, tøc lµ cø mçi róp tiÒn l−¬ng th× kh«ng ®−îc qu¸ 5 c«-pÕch tiÒn ph¹t, vµ cø mçi ngµy v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng th× tiÒn ph¹t kh«ng ®−îc qu¸ mét róp. Ngoµi ra, c«ng nh©n cßn ®ßi ph¶i trë l¹i møc tiÒn l−¬ng n¨m 1881 - 1882, hä ®ßi chñ ph¶i tr¶ l−¬ng nh÷ng ngµy kh«ng cã viÖc do chñ g©y ra, hä ®ßi r»ng mçi khi th¶i c«ng nh©n th× chñ ph¶i b¸o tr−íc 15 ngµy, r»ng ph¶i kiÓm nhËn hµng hãa tr−íc m¾t nh÷ng ng−êi lµm chøng do c«ng nh©n chän ra, v. v..

Cuéc ®×nh c«ng to lín Êy ®· g©y cho chÝnh phñ mét Ên t−îng rÊt s©u s¾c, chÝnh phñ nhËn thÊy r»ng khi c«ng nh©n mµ nhÊt trÝ hµnh ®éng, th× hä lµ mét søc m¹nh nguy hiÓm, nhÊt lµ khi ®«ng ®¶o c«ng nh©n cïng nhau hµnh ®éng vµ trùc tiÕp ®−a ra nh÷ng yªu s¸ch cña hä. Çc chñ x−ëng còng c¶m thÊy søc m¹nh cña c«ng nh©n vµ trë nªn dÌ dÆt h¬n. ― Ch¼ng h¹n, ®©y lµ mét tin ®¨ng trªn b¸o "Thêi míi"23 ®−îc truyÒn ®i tõ ¤-rª-kh«-v« - Du-ª-v«: "Cuéc ®Ëp ph¸ håi n¨m ngo¸i (tøc lµ cuéc ®Ëp ph¸ håi th¸ng Giªng 1885 ë c«ng x−ëng M«-r«-dèp) quan träng ë chç lµ nã ®· ngay tøc kh¾c lµm thay ®æi ®−îc nh÷ng chÕ ®é cò trong


25

çc c«ng x−ëng ë ¤-rª-kh«-v« - Du-ª-v« còng nh− ë çc vïng l©n cËn". Nh− thÕ cã nghÜa lµ kh«ng nh÷ng çc chñ c«ng x−ëng M«-r«-dèp ph¶i thay ®æi nh÷ng chÕ ®é qu¸ qu¾t cña chóng khi c«ng nh©n ®· nhÊt trÝ ®ßi hñy bá nh÷ng chÕ ®é ®ã, mµ thËm chÝ çc chñ x−ëng ë nh÷ng vïng l©n cËn còng ph¶i nh−îng bé v× sî nh÷ng cuéc ®Ëp ph¸ t−¬ng tù x¶y ra ë trong çc c«ng x−ëng cña chóng. B¸o Êy cßn viÕt: "§iÒu chñ yÕu lµ b©y giê ng−êi ta ®· x¸c lËp mét th¸i ®é ®èi xö nh©n ®¹o h¬n ®èi víi c«ng nh©n, th¸i ®é nµy tr−íc ®©y, trong ban qu¶n trÞ c«ng x−ëng, chØ mét sè Ýt ng−êi cã mµ th«i".

Ngay c¶ b¸o "Tin tøc M¸t-xc¬-va"24 (b¸o nµy lu«n lu«n bªnh vùc çc chñ x−ëng vµ ®æ lçi tÊt c¶ cho c«ng nh©n) còng hiÓu r»ng kh«ng thÓ nµo cø gi÷ nh÷ng chÕ ®é cò ®−îc vµ ph¶i thõa nhËn r»ng lèi ph¹t tiÒn mét çch ®éc ®o¸n lµ "mét çi tÖ ®−a tíi nh÷ng sù l¹m quyÒn ®¸ng ghÐt nhÊt", r»ng "çc cöa hµng cña chñ x−ëng lµ n¬i ng−êi ta tiÕn hµnh c−íp bãc thËt sù", r»ng do ®ã cÇn thiÕt ph¶i ®Æt ra mét ®¹o luËt vµ nh÷ng quy t¾c vÒ ph¹t tiÒn.

Ên t−îng lín lao do cuéc ®×nh c«ng ®ã g©y ra, l¹i cßn t¨ng thªm h¬n n÷a khi tßa ¸n xÐt xö çc c«ng nh©n. 33 c«ng nh©n bÞ ®−a ra tßa v× ®· hµnh hung trong khi ®×nh c«ng vµ ®· tÊn c«ng vµo vÖ binh (mét sè c«ng nh©n bÞ b¾t trong khi ®×nh c«ng vµ bÞ giam trong mét c¨n nhµ, nh−ng hä ®· ph¸ vì cöa vµ ch¹y tho¸t). Tßa ¸n xÐt xö vô nµy ë Vla-®i-mia vµo th¸ng N¨m 1886. Çc viªn héi thÈm ®· tha bæng tÊt c¶ nh÷ng bÞ ço, v× nh÷ng lêi khai cña çc ng−êi lµm chøng (trong ®ã cã chñ c«ng x−ëng T. X. M«-r«-dèp, viªn gi¸m ®èc §i-a-nèp vµ nhiÒu thî dÖt) lµm cho ng−êi ta thÊy râ tÊt c¶ nh÷ng sù hµ hiÕp qu¸ qu¾t ®èi víi c«ng nh©n. Ph¸n quyÕt ®ã cña tßa ¸n kh«ng nh÷ng lµ lêi lªn ¸n trùc tiÕp M«-r«-dèp vµ ban qu¶n trÞ c«ng x−ëng Êy, mµ còng lµ lêi lªn ¸n trùc tiÕp tÊt c¶ nh÷ng chÕ ®é cò nãi chung trong çc c«ng x−ëng.

V. I. L ª - n i n

26

Nh÷ng kÎ bªnh vùc çc chñ x−ëng ®©m ra hÕt søc ho¶ng hèt vµ tøc giËn. Còng chÝnh tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" Êy, tr−íc ®©y, sau khi x¶y ra cuéc ®Ëp ph¸, ®· thõa nhËn sù qu¸ qu¾t cña çc chÕ ®é cò, th× nay l¹i ®æi giäng kh¸c h¼n: "X−ëng dÖt Ni-c«n-xc«i-ª lµ mét trong nh÷ng c«ng x−ëng tèt nhÊt. Gi÷a c«ng nh©n vµ c«ng x−ëng kh«ng cã mét chót g× lµ quan hÖ n«ng n« hoÆc lµ quan hÖ c−ìng bøc c¶; hä vµo ®ã mét çch tù nguyÖn vµ rêi bá n¬i ®ã còng kh«ng bÞ trë ng¹i g×. Cßn ph¹t tiÒn ― ph¹t tiÒn lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt trong çc x−ëng; kh«ng ph¹t tiÒn, th× kh«ng thÓ nµo trÞ ®−îc c«ng nh©n; vµ chØ cßn çch lµ ®ãng cöa c«ng x−ëng l¹i mµ th«i". ― §èi víi b¸o ®ã th× tÊt c¶ téi lçi lµ do b¶n th©n c«ng nh©n g©y ra, nh÷ng c«ng nh©n "v« kû luËt, r−îu chÌ vµ cÈu th¶". Ph¸n quyÕt kia cña tßa ¸n chØ cã thÓ "lµm cho d©n chóng h− háng"∗. B¸o "Tin tøc M¸t-xc¬-va" l¹i kªu lªn: "Nh−ng ®ïa víi d©n chóng lµ mét ®iÒu nguy hiÓm. ― C«ng nh©n cã thÓ nghÜ nh− thÕ nµo sau khi tßa ¸n ë Vla-®i-mia ph¸n quyÕt tha bæng? Çi tin vÒ quyÕt ®Þnh Êy ®· tøc kh¾c truyÒn ®i kh¾p c¶ vïng c«ng nghiÖp ®ã. Th«ng tÝn viªn cña chóng t«i rêi Vla-®i-mia ngay sau khi cã ph¸n quyÕt ®ã, ®· nghe thÊy ng−êi ta bµn t¸n vÒ tin Êy ë kh¾p çc nhµ ga..."

Nh− vËy lµ çc chñ x−ëng cè t×m çch lµm cho chÝnh phñ lo sî: theo hä nãi, nÕu nh−îng bé c«ng nh©n mét ®iÒu nµo ®ã th× mai kia c«ng nh©n sÏ yªu s¸ch ®iÒu kh¸c n÷a.

Nh−ng çc cuéc ®Ëp ph¸ cña c«ng nh©n cßn ®¸ng sî h¬n, vµ chÝnh phñ ®· buéc ph¶i nh−îng bé.

Th¸ng S¸u 1886, ®¹o luËt míi vÒ ph¹t tiÒn ®−îc ban bè, quy ®Þnh râ nh÷ng tr−êng hîp cho phÐp ph¹t tiÒn,

___________ ∗ Çc chñ x−ëng vµ nh÷ng kÎ bªnh vùc chóng, tõ tr−íc tíi nay, vÉn

lu«n lu«n cho r»ng nÕu c«ng nh©n b¾t ®Çu biÕt suy nghÜ vÒ t×nh c¶nh cña hä, b¾t ®Çu biÕt ®ßi quyÒn lîi cña m×nh vµ biÕt cïng nhau chèng l¹i nh÷ng sù l¹m quyÒn vµ hµ hiÕp cña chñ x−ëng, th× tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ch¼ng qua chØ lµ "h− háng" mµ th«i. ― LÏ dÜ nhiªn lµ çc chñ x−ëng cã lîi h¬n nÕu c«ng nh©n kh«ng biÕt suy nghÜ vÒ t×nh c¶nh cña hä vµ kh«ng hiÓu quyÒn lîi cña hä.


27

Ên ®Þnh sè tiÒn ph¹t tèi ®a vµ quy ®Þnh r»ng nh÷ng tiÒn ph¹t kh«ng ®−îc ch¹y vµo tói chñ x−ëng, mµ ph¶i dµnh cho nh÷ng nhu cÇu cña b¶n th©n c«ng nh©n.

NhiÒu c«ng nh©n kh«ng biÕt ®¹o luËt ®ã, cßn nh÷ng ng−êi nµo biÕt th× l¹i t−ëng r»ng viÖc gi¶m nhÑ chÕ ®é ph¹t tiÒn lµ do chÝnh phñ ®−a ra, r»ng cÇn ph¶i c¶m ¬n çc nhµ chøc tr¸ch vÒ viÖc ®ã. Chóng ta ®· thÊy r»ng nh− vËy lµ kh«ng ®óng. ― MÆc dÇu nh÷ng chÕ ®é cò trong çc c«ng x−ëng cã qu¸ qu¾t ®Õn thÕ nµo ch¨ng n÷a, nh−ng chõng nµo mµ c«ng nh©n ch−a b¾t ®Çu næi dËy ph¶n ®èi nh÷ng chÕ ®é Êy, chõng nµo mµ nh÷ng c«ng nh©n uÊt giËn ch−a ®i ®Õn chç ®Ëp ph¸ c«ng x−ëng vµ m¸y mãc, thiªu hñy hµng hãa vµ vËt liÖu, ®¸nh ®Ëp nh÷ng nh©n viªn qu¶n trÞ vµ çc chñ x−ëng th× chõng ®ã çc nhµ chøc tr¸ch vÉn kh«ng lµm mét ®iÒu g× ®Ó gi¶m nhÑ t×nh c¶nh cña c«ng nh©n ®©u. ― ChØ khi nµo x¶y ra çc viÖc nh− thÕ th× chÝnh phñ míi ho¶ng sî vµ nh−îng bé. ― VÒ viÖc gi¶m nhÑ ®ã, c«ng nh©n cÇn ph¶i c¶m ¬n kh«ng ph¶i lµ çc nhµ chøc tr¸ch, mµ ph¶i c¶m ¬n çc b¹n ®ång nghiÖp cña m×nh ®· ®ßi hái vµ lµm cho chñ x−ëng ph¶i bá nh÷ng sù hµ hiÕp qu¸ qu¾t ®i.

LÞch sö nh÷ng cuéc ®Ëp ph¸ n¨m 1885 ®· chØ cho chóng ta thÊy r»ng sù ®ång t©m ph¶n kh¸ng cña c«ng nh©n cã mét søc m¹nh to lín biÕt bao. ― ChØ cÇn ph¶i chó ý lµm thÕ nµo ®Ó sö dông çi søc m¹nh Êy mét çch cã ý thøc h¬n, ®Ó kh«ng l·ng phÝ søc m¹nh Êy mét çch v« Ých vµo viÖc tr¶ thï chñ x−ëng nµy hoÆc chñ nhµ m¸y kia, vµo viÖc ®Ëp ph¸ c«ng x−ëng nµy hoÆc nhµ m¸y nä mµ c«ng nh©n thï ghÐt, ®Ó h−íng tÊt c¶ søc m¹nh cña sù phÉn né vµ c¨m hên Êy vµo viÖc chèng l¹i toµn thÓ çc chñ x−ëng vµ chñ nhµ m¸y nãi chung, chèng l¹i toµn bé giai cÊp çc chñ x−ëng vµ chñ nhµ m¸y, vµ h−íng tÊt c¶ søc m¹nh Êy vµo mét cuéc ®Êu tranh kh«ng ngõng vµ ngoan c−êng chèng l¹i giai cÊp ®ã.

B©y giê, chóng ta h·y xÐt chi tiÕt nh÷ng ®¹o luËt vÒ ph¹t tiÒn ë n−íc ta. Muèn hiÓu râ çc luËt ®ã, chóng ta

V. I. L ª - n i n

28

ph¶i ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y: 1) Trong nh÷ng tr−êng hîp nµo hoÆc v× nh÷ng lý do nµo, ®¹o luËt cho phÐp ph¹t tiÒn? ― 2) Theo ®¹o luËt th× sè tiÒn ph¹t ph¶i lµ bao nhiÒu? 3) Theo ®¹o luËt th× çch thøc ph¹t tiÒn nh− thÕ nµo? ― tøc lµ theo ®¹o luËt th× ai cã thÓ ph¹t tiÒn? cã thÓ khiÕu n¹i ®−îc kh«ng? ph¶i cho c«ng nh©n biÕt tr−íc b¶ng tiÒn ph¹t nh− thÕ nµo? ph¶i ghi nh÷ng tiÒn ph¹t vµo sæ l−¬ng nh− thÕ nµo? ― 4) Theo ®¹o luËt, tiÒn ph¹t ph¶i dïng ®Ó lµm g×? tiÒn ph¹t gi÷ ë ®©u? dïng tiÒn ®ã cho nh÷ng nhu cÇu cña c«ng nh©n nh− thÕ nµo vµ cô thÓ cho nh÷ng nhu cÇu nµo? Sau hÕt, vÊn ®Ò cuèi cïng lµ: 5) LuËt ph¹t tiÒn cã ¸p dông cho tÊt c¶ çc c«ng nh©n hay kh«ng?

Khi chóng ta ph©n tÝch xong tÊt c¶ çc vÊn ®Ò ®ã, chóng ta sÏ biÕt kh«ng nh÷ng thÕ nµo lµ ph¹t tiÒn, mµ cßn biÕt tÊt c¶ nh÷ng quy t¾c ®Æc biÖt vµ tÊt c¶ çc quy ®Þnh chi tiÕt cña nh÷ng ®¹o luËt cña n−íc Nga vÒ ph¹t tiÒn. Mµ c«ng nh©n th× cÇn biÕt nh÷ng ®iÒu ®ã ®Ó cã thÓ hµnh ®éng tù gi¸c trong tr−êng hîp bÞ ph¹t tiÒn mét çch v« lý, ®Ó cã thÓ gi¶i thÝch cho çc b¹n ®ång nghiÖp biÕt t¹i sao cã sù bÊt c«ng nµy hoÆc sù bÊt c«ng kia, ― cã ph¶i v× ban gi¸m ®èc c«ng x−ëng lµm tr¸i luËt, hay v× chÝnh ®¹o luËt cã nh÷ng quy t¾c bÊt c«ng nh− thÕ, ― vµ ®Ó do ®ã mµ biÕt chän lÊy h×nh thøc ®Êu tranh thÝch hîp chèng nh÷ng sù ¸p bøc.

III

v× nh÷ng lý do nµo chñ x−ëng cã thÓ ph¹t tiÒn?

§¹o luËt nãi r»ng nh÷ng lý do ph¹t tiÒn, nghÜa lµ nh÷ng

lçi khiÕn chñ x−ëng hoÆc chñ nhµ m¸y cã quyÒn ph¹t tiÒn çc c«ng nh©n, cã thÓ lµ nh÷ng lý do sau ®©y: 1) lµm háng; 2) v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng; 3) ph¹m kû luËt. §¹o luËt Êy nãi: "Kh«ng ®−îc ph¹t tiÒn v× nh÷ng lý do nµo kh¸c


29

c¶"∗. Chóng ta h·y lÇn l−ît xem xÐt cÈn thËn ba lý do kÓ trªn.

Lý do thø nhÊt: lµm háng. §¹o luËt nãi: "Lµm háng tøc lµ lµm ra nh÷ng s¶n phÈm xÊu, do sù cÈu th¶ cña c«ng nh©n vµ lµ lµm h− h¹i, trong qu¸ tr×nh lao ®éng, ®Õn nh÷ng nguyªn liÖu, m¸y mãc vµ çc c«ng cô s¶n xuÊt kh¸c". CÇn nhí kü mÊy ch÷: "do sù cÈu th¶". MÊy ch÷ nµy rÊt quan träng. ― VËy chØ cã thÓ b¾t ph¹t tiÒn v× cÈu th¶ mµ th«i. NÕu s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng kh«ng ph¶i do sù cÈu th¶ cña c«ng nh©n, mµ do chñ ®· cung cÊp nguyªn liÖu xÊu ch¼ng h¹n, th× nh− thÕ chñ x−ëng kh«ng cã quyÒn b¾t ph¹t. TÊt c¶ çc c«ng nh©n cÇn hiÓu râ ®iÒu ®ã, vµ hä ph¶i ph¶n ®èi khi ng−êi ta ph¹t tiÒn hä vÒ mét viÖc lµm háng mµ kh«ng ph¶i lçi t¹i hä, kh«ng ph¶i do hä cÈu th¶, v× trong tr−êng hîp nh− thÕ mµ ph¹t tiÒn lµ hoµn toµn tr¸i víi luËt ph¸p. ― Chóng ta h·y lÊy mét thÝ dô kh¸c: mét c«ng nh©n nhµ m¸y ®iÒu khiÓn mét çi m¸y gÇn mét bãng ®Ìn ®iÖn. Mét m¶nh s¾t b¾n ra, lµm vì bãng ®Ìn. Ng−êi chñ ghi ph¹t tiÒn "v× lµm h− háng vËt liÖu". H¾n cã quyÒn ph¹t nh− thÕ kh«ng? Kh«ng, kh«ng cã quyÒn, v× kh«ng ph¶i do c«ng nh©n cÈu th¶ mµ lµm vì bãng ®Ìn; nÕu bãng ®Ìn kh«ng cã çi g× che cho khái bÞ nh÷ng m¶nh s¾t th−êng vÉn b¾n ph¶i trong khi lµm viÖc, th× ®ã kh«ng ph¶i lµ lçi t¹i c«ng nh©n∗∗.

B©y giê, thö hái ®¹o luÊt Êy cã b¶o hé c«ng nh©n ®−îc ®Çy ®ñ kh«ng? cã bªnh vùc ®−îc c«ng nh©n chèng sù ®éc

___________ ∗ §¹o luËt nãi ë ®©y lµ "Quy chÕ c«ng nghiÖp", ë trong phÇn thø hai,

tËp XI cña "Bé luËt" Nga. ― §¹o luËt Êy gåm mét sè ®iÒu kho¶n cã ®¸nh sè. ― Nh÷ng ®iÒu kho¶n liªn quan ®Õn ph¹t tiÒn lµ nh÷ng ®iÒu kho¶n sè: 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151 vµ 152.

∗∗ ChÝnh tr−êng hîp nµy ®· x¶y ra ë Pª-tÐc-bua, ë h¶i c¶ng (C¬ quan qu¶n lý míi cña h¶i c¶ng), lµ n¬i cã viªn chØ huy VÐc-khèp-xki, ®· næi tiÕng lµ hay hµ hiÕp c«ng nh©n. Sau mét cuéc ®×nh c«ng, h¾n thay mãn tiÒn ph¹t vÒ vì bãng ®Ìn b»ng çch khÊu chung vµo tiÒn l−¬ng cña tÊt c¶ çc c«ng nh©n trong x−ëng, v× lý do vì bãng ®Ìn. DÜ nhiªn lµ viÖc khÊu tiÒn l−¬ng nh− thÕ còng bÊt hîp ph¸p nh− ph¹t tiÒn.

V. I. L ª - n i n

30

®o¸n cña ng−êi chñ vµ nh÷ng vô ph¹t tiÒn kh«ng chÝnh ®¸ng kh«ng? Cè nhiªn lµ kh«ng, v× ng−êi chñ ®−îc tuú ý x¸c ®Þnh chÊt l−îng tèt hoÆc xÊu cña s¶n phÈm; ng−êi chñ lu«n lu«n cã thÓ kiÕm chuyÖn, lu«n lu«n cã thÓ t¨ng tiÒn ph¹t vÒ s¶n phÈm xÊu, vµ nhê ®ã mµ tr¶ còng mét sè tiÒn l−¬ng nh− thÕ nh−ng l¹i bßn rót ®−îc nhiÒu lao ®éng h¬n. ― §¹o luËt ®Æt c«ng nh©n vµo ®Þa vÞ kh«ng tù bªnh vùc ®−îc m×nh vµ cho phÐp ng−êi chñ cã thÓ hµ hiÕp c«ng nh©n. Râ rµng lµ ®¹o luËt Êy thiªn vÞ, nã ®−îc so¹n ra sao cho cã lîi cho çc chñ x−ëng vµ nã lµ bÊt c«ng.

B¶o vÖ c«ng nh©n nh− thÕ nµo cho ph¶i? Tõ l©u, c«ng nh©n ®· chØ râ ®iÒu ®ã råi: trong cuéc ®×nh c«ng n¨m 1885, ngoµi nh÷ng yªu s¸ch kh¸c, c«ng nh©n x−ëng dÖt M«-r«-dèp ë Ni-c«n-xc«i-ª ®· ®−a ra mét yªu s¸ch nh− sau: "trong tr−êng hîp bÊt ®ång ý kiÕn vÒ chÊt l−îng cña hµng hãa do c«ng nh©n nép, th× ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b»ng çch lÊy nh÷ng c«ng nh©n lµm viÖc ë gÇn ®ã ra lµm chøng vµ tÊt c¶ mäi ®iÒu ®Òu ph¶i ghi vµo sæ thu nhËn hµng hãa". (Yªu s¸ch nµy cã ghi ë trong sæ yªu s¸ch do "çc c«ng nh©n nhÊt trÝ ®ång ý" th¶o ra vµ ®−îc quÇn chóng trong cuéc ®×nh c«ng chuyÓn cho viªn biÖn lý. ― Sæ yªu s¸ch nµy ®· ®−îc ®äc lªn tr−íc tßa ¸n). Yªu s¸ch nµy hoµn toµn chÝnh ®¸ng, bëi v× kh«ng cã çch nµo kh¸c ®Ó ng¨n chÆn sù ®éc ®o¸n cña chñ ngoµi viÖc viÖn ®Õn nh÷ng ng−êi lµm chøng mét khi cã sù tranh chÊp vÒ chÊt l−îng cña hµng hãa, h¬n n÷a nh÷ng ng−êi lµm chøng nµy nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc chän trong sè c«ng nh©n: çc ®èc c«ng hoÆc nh©n viªn th× kh«ng bao giê d¸m chèng l¹i chñ.

Lý do thø hai ®Ó ph¹t tiÒn: v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng. Theo ®¹o luËt th× thÕ nµo lµ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng? §¹o luËt nãi: "V¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, tøc lµ v¾ng mÆt Ýt ra lµ nöa ngµy lao ®éng, ®iÒu ®ã kh¸c víi viÖc ®Õn chËm hoÆc bá viÖc mµ kh«ng xin phÐp". Theo ®¹o luËt ®ã, nh− l¸t n÷a chóng ta sÏ thÊy,


31

®Õn chËm hoÆc bá viÖc kh«ng xin phÐp lµ "vi ph¹m kû luËt", bÞ ph¹t tiÒn nhÑ h¬n. NÕu c«ng nh©n ®Õn nhµ m¸y chËm vµi giê, nh−ng tr−íc 12 giê tr−a, th× ®ã chØ lµ ph¹m kû luËt, chø kh«ng ph¶i lµ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng; tr¸i l¹i, nÕu ng−êi Êy m·i 12 giê tr−a míi ®Õn th× ®ã lµ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng. ― Còng nh− mét c«ng nh©n tù ý bá viÖc, sau 12 giê tr−a, mµ kh«ng xin phÐp, tøc lµ v¾ng mÆt vµi giê, th× nh− thÕ sÏ lµ vi ph¹m kû luËt, cßn nÕu ng−êi Êy nghØ viÖc suèt nöa ngµy th× ®ã l¹i sÏ lµ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng. ― §¹o luËt quy ®Þnh r»ng nÕu mét c«ng nh©n v¾ng mÆt qu¸ ba ngµy liÒn mµ kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng hoÆc nÕu çc lÇn v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng ®em céng tÊt c¶ l¹i ®−îc h¬n s¸u ngµy trong mét th¸ng th× chñ x−ëng cã quyÒn th¶i c«ng nh©n ®ã. ― Thö hái, v¾ng mÆt trong nöa ngµy hoÆc mét ngµy cã ph¶i bao giê còng lµ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng kh«ng? ― Kh«ng ph¶i. ― ChØ khi nµo kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng th× míi coi lµ nh− thÕ. Nh÷ng lý do v¾ng mÆt chÝnh ®¸ng ®Òu ®−îc kÓ ra trong ®¹o luËt. §©y lµ nh÷ng lý do ®ã: 1) "c«ng nh©n bÞ t−íc mÊt tù do th©n thÓ". Cã nghÜa lµ, ch¼ng h¹n, nÕu c«ng nh©n bÞ b¾t giam (do lÖnh cña c¶nh s¸t hoÆc do quyÕt ®Þnh cña quan tßa) th× khi tr¶ tiÒn l−¬ng, chñ x−ëng kh«ng cã quyÒn ph¹t tiÒn v× lÏ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, 2) "®ét nhiªn bÞ ph¸ s¶n v× gÆp tai n¹n ch¼ng may", 3) "háa ho¹n", 4) "ngËp lôt". Ch¼ng h¹n, mïa xu©n, khi tuyÕt tan, c«ng nh©n kh«ng thÓ ®i qua mét con s«ng th× chñ x−ëng kh«ng cã quyÒn ph¹t tiÒn, 5) "bÖnh tËt khiÕn c«ng nh©n kh«ng ra khái nhµ ®−îc", vµ 6) "cha, mÑ, chång, vî hoÆc con chÕt hoÆc èm nÆng". Trong tÊt c¶ s¸u tr−êng hîp ®ã, sù v¾ng mÆt cña ng−êi c«ng nh©n ®−îc coi lµ cã lý do chÝnh ®¸ng. §Ó khái bÞ ph¹t tiÒn v× v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, ng−êi c«ng nh©n chØ viÖc ®−a ra b»ng chøng h¼n hoi lµ ®−îc: nãi miÖng th× ë phßng giÊy nhµ m¸y ng−êi ta sÏ kh«ng tin r»ng anh ta ®· v¾ng

V. I. L ª - n i n

32

mÆt cã lý do chÝnh ®¸ng. CÇn ph¶i lÊy giÊy chøng nhËn cña b¸c sÜ (ch¼ng h¹n trong tr−êng hîp bÞ bÖnh) hoÆc cña c¶nh s¸t (ch¼ng h¹n trong tr−êng hîp cã háa ho¹n). NÕu kh«ng thÓ lÊy ngay ®−îc giÊy chøng nhËn th× sau ph¶i ®em giÊy ®ã ®Õn, råi c¨n cø vµo ph¸p luËt mµ ®ßi cho khái bÞ ph¹t tiÒn, hoÆc nÕu ®· cã quyÕt ®Þnh ph¹t tiÒn råi th× yªu cÇu hñy bá ®i.

VÒ nh÷ng quy t¾c Êy cña ®¹o luËt nãi vÒ nh÷ng lý do v¾ng mÆt chÝnh ®¸ng, cÇn ph¶i nªu lªn r»ng nh÷ng quy t¾c Êy còng kh¾c nghiÖt nh− ®èi víi nh÷ng ng−êi lÝnh trong tr¹i, chø kh«ng ph¶i nh− ®èi víi nh÷ng ng−êi tù do. Nh÷ng quy t¾c Êy ®Òu rËp theo nh÷ng quy t¾c quy ®Þnh çc lý do hîp ph¸p vÒ viÖc kh«ng ®Õn hÇu tßa: nÕu ai bÞ ço lµ ph¹m téi th× viªn dù thÈm ®ßi ®Õn tßa vµ ng−êi bÞ ço ph¶i ®Õn tr×nh bµy. ChØ ®−îc phÐp kh«ng ®Õn hÇu tßa nÕu cã nh÷ng lý do chÝnh ®¸ng gièng nh− nh÷ng lý do cho phÐp ng−êi c«ng nh©n v¾ng mÆt*. ThÕ nghÜa lµ ®èi víi c«ng nh©n, luËt ph¸p còng kh¾c nghiÖt nh− ®èi víi bÊt cø nh÷ng kÎ v« l¹i, ¨n c¾p nµo v. v.. Mäi ng−êi ®Òu hiÓu t¹i sao nh÷ng quy t¾c vÒ viÖc hÇu tßa l¹i nghiªm ngÆt ®Õn thÕ: viÖc truy tè çc téi ph¹m cã quan hÖ ®Õn toµn thÓ x· héi. Cßn mét c«ng nh©n ®Õn lµm viÖc hay kh«ng th× ®iÒu ®ã chØ quan hÖ ®Õn mét chñ x−ëng, chø tuyÖt nhiªn kh«ng dÝnh d¸ng g× ®Õn toµn thÓ x· héi; v¶ l¹i, còng dÔ dµng thay thÕ mét c«ng nh©n nµy b»ng mét c«ng nh©n kh¸c ®Ó c«ng viÖc khái bÞ gi¸n ®o¹n. VËy th× sù kh¾c nghiÖt nhµ binh cña luËt ph¸p trong vÊn ®Ò nµy lµ kh«ng cÇn thiÕt chót nµo c¶. Nh−ng bän t− b¶n kh«ng nh÷ng chØ muèn chiÕm lÊy tÊt c¶ th× giê cña ng−êi c«ng nh©n ®Ó ng−êi nµy lµm viÖc ë x−ëng; chóng cßn muèn chiÕm lÊy c¶ mäi ý chÝ cña ng−êi c«ng nh©n n÷a, muèn ng¨n c¶n ng−êi nµy kh«ng ®−îc chó ý hoÆc suy nghÜ ___________

* ChØ trõ mét tr−êng hîp: "ho¶ ho¹n" lµ kh«ng ®−îc ng−êi ta nh¾c tíi trong ®¹o luËt nãi vÒ viÖc ®ßi çc ng−êi bÞ ço ®Õn tßa.


33

®Õn bÊt cø mét çi g× kh¸c ngoµi c«ng x−ëng ra. Chóng ®èi xö víi c«ng nh©n nh− ®èi xö víi ng−êi lÖ thuéc. ― Do ®ã mµ ng−êi ta th¶o ra nh÷ng quy t¾c nhµ binh, quan liªu vµ phiÒn nhiÔu nh− thÕ. Ch¼ng h¹n, chóng ta võa míi thÊy ®¹o luËt c«ng nhËn tr−êng hîp "cha, mÑ, chång, vî hoÆc con chÕt hoÆc èm nÆng" lµ mét lý do v¾ng mÆt chÝnh ®¸ng. ― §ã lµ ®iÒu quy ®Þnh trong ®¹o luËt vÒ viÖc hÇu tßa. ― §ã còng ®óng lµ ®iÒu quy ®Þnh trong ®¹o luËt vÒ sù cã mÆt cña ng−êi c«ng nh©n ë n¬i lµm viÖc. VËy th×, ch¼ng h¹n, nÕu ng−êi c«ng nh©n cã chÞ hoÆc em chÕt, chø kh«ng ph¶i lµ vî chÕt th× ng−êi Êy kh«ng ®−îc nghØ viÖc mét ngµy nµo c¶, ng−êi Êy kh«ng ®−îc mÊt th× giê vÒ viÖc mai t¸ng: th× giê kh«ng ph¶i lµ cña anh ta, th× giê lµ thuéc vÒ chñ x−ëng. Cßn vÒ viÖc mai t¸ng th× c¶nh s¸t còng cã thÓ ®¶m nhËn ®−îc, ― cÇn g× ph¶i bËn lßng. Theo ®¹o luËt vÒ viÖc hÇu tßa th× lîi Ých cña gia ®×nh ph¶i nh−êng b−íc cho lîi Ých cña x· héi mµ nhiÖm vô lµ ph¶i truy tè nh÷ng kÎ ph¹m téi. ― Theo ®¹o luËt vÒ sù cã mÆt ë n¬i lµm viÖc th× lîi Ých cña gia ®×nh c«ng nh©n ph¶i nh−êng b−íc cho lîi Ých cña chñ x−ëng mµ nhiÖm vô lµ ph¶i thu tiÒn lêi. ― ThÕ mµ nh÷ng con ng−êi ®øc ®é ®· th¶o ra, ¸p dông vµ bªnh vùc nh÷ng ®¹o luËt nh− thÕ, l¹i cßn d¸m buéc téi c«ng nh©n lµ kh«ng biÕt quý cuéc sèng gia ®×nh!..

Chóng ta h·y xÐt xem luËt vÒ viÖc ph¹t tiÒn v× v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, cã c«ng b»ng kh«ng? NÕu mét c«ng nh©n bá viÖc trong mét hay hai ngµy th× v¾ng mÆt nh− thÕ bÞ coi lµ kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, vµ ng−êi c«ng nh©n sÏ bÞ ph¹t; nÕu v¾ng mÆt qu¸ ba ngµy liÒn th× anh ta cã thÓ bÞ ®uæi. ― Cßn nÕu chñ x−ëng ®×nh chØ c«ng viÖc (ch¼ng h¹n do kh«ng cã kh¸ch ®Æt hµng), hoÆc ®¸ng lÏ mçi tuÇn s¸u ngµy lµm viÖc, chñ x−ëng chØ cã thÓ cung cÊp c«ng viÖc trong n¨m ngµy th«i, th× sÏ thÕ nµo? NÕu c«ng nh©n thùc sù ®−îc b×nh ®¼ng víi chñ x−ëng th× ®¹o luËt ¸p dông cho chñ x−ëng còng sÏ ph¶i gièng nh− ®¹o luËt ¸p dông cho c«ng nh©n. ― NÕu ng−êi c«ng nh©n ®×nh chØ

V. I. L ª - n i n

34

c«ng viÖc cña m×nh th× mÊt tiÒn l−¬ng vµ bÞ ph¹t tiÒn. VËy nÕu chñ x−ëng tù ý ®×nh chØ c«ng viÖc th× nh− vËy lµ thø nhÊt, ph¶i tr¶ ®Çy ®ñ tiÒn l−¬ng cho c«ng nh©n trong toµn bé thêi gian x−ëng nghØ viÖc vµ thø hai, còng ph¶i bÞ ph¹t tiÒn. ― Nh−ng c¶ ®iÒu nä lÉn ®iÒu kia ®Òu kh«ng ®−îc quy ®Þnh trong ®¹o luËt. ThÝ dô nµy x¸c nhËn râ rµng ®iÒu mµ chóng t«i ®· nãi vÒ viÖc ph¹t tiÒn, tøc lµ viÖc ph¹t tiÒn chøng tá r»ng nhµ t− b¶n n« dÞch c«ng nh©n, cßn c«ng nh©n th× hîp thµnh mét giai cÊp thÊp kÐm, bÞ lÖ thuéc, ph¶i lµm viÖc suèt ®êi cho bän t− b¶n vµ ph¶i lµm giµu cho chóng ®Ó ®æi lÊy ®ång l−¬ng rÎ m¹t, kh«ng ®ñ b¶o ®¶m cho hä mét ®êi sèng cã thÓ gäi lµ tµm t¹m ®«i chót. ― §ßi çc chñ x−ëng ph¶i nép ph¹t v× ®· tù ý ®×nh chØ c«ng viÖc −, kh«ng thÓ cã chuyÖn ®ã ®−îc. Nh−ng chóng thËm chÝ còng kh«ng tr¶ tiÒn l−¬ng cho c«ng nh©n c¶ khi mµ sù ®×nh chØ c«ng viÖc kh«ng ph¶i lµ do lçi t¹i c«ng nh©n. §ã lµ mét ®iÒu bÊt c«ng hÕt søc ®¸ng c¨m phÉn. §¹o luËt chØ quy ®Þnh r»ng hîp ®ång gi÷a chñ x−ëng vµ c«ng nh©n sÏ bÞ hñy bá "trong tr−êng hîp c«ng viÖc bÞ ®×nh chØ qu¸ 7 ngµy, ë c«ng x−ëng hay ë nhµ m¸y, do háa ho¹n, ngËp lôt, næ nåi sóp-de hoÆc v× bÊt cø lý do t−¬ng tù nµo kh¸c". C«ng nh©n ph¶i cè g¾ng ®Ó ®¹t ®−îc mét ®iÒu luËt b¾t buéc çc chñ x−ëng ph¶i tr¶ l−¬ng trong suèt thêi kú ®×nh chØ c«ng viÖc. ― C«ng nh©n Nga ®· c«ng khai ®−a ra yªu s¸ch Êy ngµy 11 th¸ng Giªng 1885 khi næ ra cuéc ®×nh c«ng næi tiÕng ë c«ng x−ëng T. X. M«-r«-dèp*. Trong sæ yªu s¸ch cña c«ng nh©n cã ®iÒu sau ®©y: "phÇn l−¬ng bÞ khÊu v× v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, kh«ng ®−îc qu¸ mét róp, vµ chñ còng ph¶i tr¶ l−¬ng nh÷ng ngµy ngõng viÖc do chñ g©y ra, tøc lµ tr¶ l−¬ng thêi gian ngõng viÖc vµ ch÷a m¸y, vµ ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã th× mçi ngµy ngõng viÖc ph¶i ®−îc ghi vµo ___________

* Nªn chó ý r»ng trong thêi kú Êy (1884 - 1885), nh÷ng tr−êng hîp c«ng x−ëng ngõng viÖc, kh«ng ph¶i do c«ng nh©n g©y ra, rÊt


35

sæ l−¬ng". ― Yªu s¸ch thø nhÊt cña c«ng nh©n (tiÒn ph¹t vÒ sù v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng kh«ng ®−îc qu¸ mét róp) ®· ®−îc tháa m·n vµ ghi vµo trong ®¹o luËt ph¹t tiÒn n¨m 1886. Yªu s¸ch thø hai (®ßi chñ ph¶i tr¶ l−¬ng nh÷ng ngµy ngõng viÖc do chñ g©y ra) kh«ng ®−îc tháa m·n, vµ c«ng nh©n sÏ cßn ph¶i ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn yªu s¸ch ®ã. Muèn ®Êu tranh cho yªu s¸ch ®ã th¾ng lîi th× ®iÒu cÇn thiÕt lµ tÊt c¶ c«ng nh©n ph¶i hiÓu râ sù bÊt c«ng cña ®¹o luËt vµ hiÓu râ ®iÒu mµ hä ph¶i ®ßi hái. Mçi khi mét c«ng x−ëng hoÆc mét nhµ m¸y nµo ®ã ngõng viÖc vµ çc c«ng nh©n kh«ng ®−îc tr¶ l−¬ng th× c«ng nh©n ph¶i ph¶n ®èi sù bÊt c«ng ®ã; hä ph¶i ®ßi hái chñ x−ëng tr¶ l−¬ng cho mçi ngµy hä ph¶i ngõng viÖc, chõng nµo mµ hîp ®ång víi chñ x−ëng vÉn ch−a bÞ hñy bá, hä ph¶i tr×nh bµy viÖc ®ã víi viªn thanh tra, vµ nh÷ng lêi gi¶i thÝch cña ng−êi nµy sÏ lµm cho hä thÊy râ r»ng ®¹o luËt thËt sù kh«ng nãi g× vÒ ®iÒu �

bia-lenin 2-ra can · tËp 2 cña bé s¸ch v. i. lªnin - toµn tËp bao gåm c¸c t¸c phÈm...

Documents