Bieszczadzki Park Narodowy wyró nia si w ród innych parków wyj tkowo cennymi waloramiprzyrodniczymi, co przyci ga coraz liczniejsze rzesze zwiedzaj cych. Wobec tej narastaj cej presjicz owieka dotychczasowy system porz dkowy, który okre la regulamin zwiedzania Parku, nie zawszezdaje egzamin. Za podstawow przyczyn tego stanu uwa a si niski poziom wiadomo ciekologicznej spo ecze stwa. Wynika st d konieczno aktywnego dzia ania Parku w zakresie edukacjiekologicznej. W efekcie staje si ona drug co do wa no ci, obok bezpo redniej ochrony zasobówprzyrodniczych, funkcj spo eczn BdPN. Wysoka ranga tego obszaru sk ania do zamianydotychczasowej formy zwiedzania, czyli w drówek po po oninach, na inn - maj kontemplacyjnelub edukacyjne za enia. Dlatego wychowywanie i nauczanie osób zwiedzaj cych Park ma du eznaczenie dla ochrony jego zasobów przyrodniczych, a realizacja tego procesu powinna byodpowiednio dostosowywana do odbiorców. Istotne jest tu równie kszta towanie poszanowaniawobec zwiedzanego obiektu, jakim jest Park, b cy swoistym "muzeum natury".

Pocz wszy od roku 1992 Bieszczadzki Park Narodowy prowadzi szeroko zakrojon edukacjspo ecze stwa, skupiaj c si g ównie na dzieciach i m odzie y w wieku szkolnym. Co rokukontynuowane s sta e programy edukacyjne opracowane dla poszczególnych grup wiekowych.Zaj cia prowadzone s w kilku bazach edukacyjnych: w O rodku Naukowo-Dydaktycznym BdPN wUstrzykach Dolnych, w Terenowej Stacji Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach oraz w O rodkuInformacyjno-Turystycznym w Lutowiskach.

rodki edukacyjne Bieszczadzkiego Parku Narodowego

rodek Naukowo-Dydaktyczny w UstrzykachDolnych koordynuje dzia ania edukacyjne w Parku.Odbywaj si tu ró nego rodzaju zaj cia, lekcje,prelekcje z prze roczami, spotkania.Wykorzystywana jest zarówno sala audiowizualnawyposa ona w ró nego rodzaju urz dzenia doprezentacji obrazu i d wi ku, tablice i inne pomoce,jak równie inne pomieszczenia np. laboratoriumanalityczne, zielnik, biblioteka. W O rodkuNaukowo-Dydaktycznym znajduj si te 3 du e

ekspozycje muzealne, równie wykorzystywane podczas zaj . (Tematyka wystaw muzealnych:Bieszczady dawniej i dzi – wystawa historyczno-etnograficzna; Biologia i systematyka wiatazwierz t; Wybrane zagadnienia z paleontologii; Geologia Bieszczadów na tle Karpat; Geomorfologia,hydrologia, klimat i gleby Bieszczadów; Plan Ochrony BdPN i otuliny; Flora i zbiorowiska ro linneoraz fauna Bieszczadów). W dziale edukacyjnym pracuje czworo pracowników – specjalistów wzakresie edukacji oraz dwoje przewodników po ekspozycjach muzealnych. Pracownicy edukacyjniwspomagani s przez pracowników naukowych, którzy ch tnie prowadz prelekcje i pogadanki z

odzie , jak równie uczestnicz w opracowywaniu wydawnictw.

Terenowa Stacja Edukacji Ekologicznej w SuchychRzekach umo liwia prowadzenie kilkudniowychzaj w Parku, z wykorzystaniem cie ekdydaktycznych i powierzchni eksperymentalno-dydaktycznych. W budynku znajduje si dobrzewyposa ona sala audiowizualna, ró nego rodzajupomoce wykorzystywane podczas zaj w terenie,biblioteczka z przewodnikami przyrodniczymi. Bazaumo liwia przebywanie grupy ok. 25 osób –zapewnia dobre warunki bytowo-noclegowe orazmo liwo przygotowania ciep ych posi ków. Obok stacji znajduje si ogródek botaniczny – w którymzgromadzono wiele rzadkich i chronionych ro lin, jest równie wiata z miejscem na ognisko.

rodek Informacji i Edukacji Turystycznej w Lutowiskach, znajduj cy si tu przy najbardziejucz szczanej drodze do Parku, równie posiada sal audiowizualn , nastrojow sal kominkow orazkilkana cie miejsc noclegowych. W O rodku tymprzez ca y rok organizowane s ró nego rodzajuwystawy czasowe, g ównie o tematyce przyrodniczej,jak równie prezentuj ce twórczo regionalnychartystów, np. rze biarzy, malarzy, fotografików.

rodek zajmuje si te organizacj ró nego rodzajuimprez o charakterze turystycznym, kulturalnym,rajdów, udziela informacji turystycznych dotycz cychParku, prowadzi sprzeda wydawnictw, itp.

CELE STRATEGICZNE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ PROWADZONEJ PRZEZBIESZCZADZKI PARK NARODOWY:

1. Kszta towanie wiadomo ci ekologicznej spo eczno ci lokalnej.

2. Edukacja ekologiczna osób zwiedzaj cych park.

3. Doskonalenie kadr zwi zanych z ochron przyrody, edukacj ekologiczn iudost pnianiem parku do zwiedzania.

STA E PROGRAMY EDUKACYJNE DLA SPO ECZNO CI LOKALNEJ

Bieszczadzki Park Narodowy od wielu lat koncentruje swoje dzia ania edukacyjne na uczniachszkó z reginu. Sta e programy prowadzone s bezp atnie przy wsparciu finansowym Narodowego iWojewódzkiego funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Dofinansowuj one mi dzyinnymi doposa enie bazy edukacyjnej, druk wydawnictw oraz pomocy dydaktycznych, utrzymaniesieci cie ek przyrodniczych w terenie, organizacj warsztatów szkoleniowych dla nauczycieli.

Program dla dzieci przedszkolnych„Kolorowe rozmowy z mieszka cami naszej Ziemi”

Program ten ma na celu rozbudzenie w ród dzieci zainteresowa przyrod i jej zró nicowaniem,a tak e ma je uwra liwi na losy ro lin i zwierz t. W pierwszym etapie dzieci zwiedzaj ekspozycjmuzealn „Fauna i flora Bieszczadów”, a tak e uczestnicz w grach i zabawach dydaktycznych orazpsychodramach, ukazuj cych zale no ci wyst puj ce w przyrodzie. W nast pnym etapie uczestniczw zaj ciach plastycznych, ilustruj c ró norodne problemy zwi zane ze wiatem ro lin i zwierz t, atak e swoje spotkania z „mieszka cami” naszej Ziemi. Fina em programu jest wystawa pracplastycznych z uroczystym otwarciem w wiatowym Dniu Ziemi. Wszyscy uczestnicy otrzymuj wnagrod dyplom, s odycze oraz wydawnictwa Parku.

Program edukacyjny pt. „Moje Bieszczady” – dla uczniów szkó podstawowych

Pocz wszy od roku 1992 O rodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego,w ramach edukacji ekologicznej prowadzi programy sta e dla dzieci i m odzie y. W latach 1993–1999,uczniowie bieszczadzkich szkó podstawowych z klas V–VIII licznie uczestniczyli w programie„Zachowamy pi kno i walory przyrodnicze Bieszczadów”. Po wprowadzeniu reformy w szkolnictwieprogram ten kontynuuj uczniowie gimnazjów, natomiast bieszczadzkim szko om podstawowym, wroku 2000, O rodek Naukowo-Dydaktyczny BdPN zaproponowa uczestnictwo w nowym programiept.: „Moje Bieszczady”. Program spotka si z du ym zainteresowaniem uczniów i nauczycieli.Uczestniczy w nim corocznie ok. 450 uczniów z ponad 25 bieszczadzkich szkó podstawowych.

Program „Moje Bieszczady”, przeznaczony dla uczniów szkó podstawowych (klasy IV–VI), mana celu rozwijanie zainteresowa przyrodniczych uczniów, kszta towanie wra liwo ci na pi knoprzyrody i w ciwego stosunku do niej, kszta towanie wiadomo ci jedno ci ze rodowiskiemprzyrodniczym i spo eczno-kulturowym oraz poczucia odpowiedzialno ci za stan rodowiskaprzyrodniczego.

Program trwa pe ny rok szkolny i sk ada si z nast puj cych etapów:

Zg oszenie uczestnictwa (10–20 uczniów z danej szko y).Praca uczniów w najbli szym otoczeniu szko y i domu, z wykorzystaniem materia ów przes anychprzez O rodek N-D BdPN. Uczniowie otrzymuj pakiety z zadaniami.Sporz dzenie sprawozdania po zako czeniu realizacji poszczególnych pakietów i przes anie go do

rodka.Podsumowanie programu dla ka dej grupy szkolnej. Odbywa si ono w czerwcu, w O rodkuNaukowo-Dydaktycznym BdPN w Ustrzykach Dolnych:

Prezentacja przez uczniów wype nionych pakietów.Wr czenie wydawnictw BdPN wszystkim uczestnikom programu.Bezp atne zwiedzanie Muzeum Przyrodniczego BdPN.Bezp atny wst p dla ca ej grupy na wybran cie przyrodnicz BdPN oraz przewodnikksi kowy na t cie .

Uczniowie poznaj najbli sze otoczenie szko y i domu (walory bieszczadzkiej przyrody, histori igeografi regionu, tradycj , zjawiska klimatyczne, itp.). Podczas pracy uczniowie wykorzystujmateria y przygotowane przez O rodek Naukowo-Dydaktyczny BdPN – pakiety zada dostosowanedo poszczególnych pór roku. Zadania te s utrwaleniu i uzupe nieniu tre ci zawartych wprogramach szkolnych. Realizacjaprogramu mo e odbywa si wramach zaj pozalekcyjnych (kó kaprzyrodnicze) oraz cie ekmi dzyprzedmiotowych ( cie kaekologiczna) co pozwalanauczycielowi przeznaczyodpowiedni ilo czasu naomówienie zada , pomoc uczniompodczas wykonywania zada w szkoleoraz przeprowadzenie wycieczek iobserwacji w terenie. Cz zadauczniowie wykonuj samodzielnie lubz pomoc rodziny.

Ka dy pakiet zawiera ok. 10zada , z których wi kszodotyczy wiata ro lin i zwierz t. Ste zadania dotycz ce przyrodynieo ywionej, kultury i tradycjiregionu oraz ochrony przyrody.Zadania, poprzedzone krótkimwst pem, zawieraj rysunki dorozpoznawania i kolorowaniaelementów przyrodyobserwowanych w terenie, miejscana notatki i obserwacje, tabelki dozapisu wyników bada , krzy ówkii zagadki. Prosty j zyk opisów

zamieszczonych w poszczególnych arkuszach zada , bogata cho czarno-bia a szata graficzna,zamieszczone dodatkowo ciekawostki, wierszyki i zagadki, sprawiaj e pakiety s bardzo ch tnieczytane i wype niane przez dzieci.

Na podstawie analizy przeprowadzonych bada ankietowych mo na wnioskowa , i program„Moje Bieszczady” w znacznym stopniu wp ywa na wzrost wiadomo ci ekologicznej m odzie y.Znacznie podnosi poziom wiedzy przyrodniczej, historycznej i kulturowej, dotycz cej regionu. Jujednokrotne uczestnictwo daje wysokie efekty edukacyjne. Analiza korelacji mi dzy wynikami testu awiedz szkoln nasuwa wnioski, e program daje wymierne efekty niezale nie od zdolno ci ucznia ijest tym samym doskona ym uzupe nieniem nauczania i wychowania realizowanego przez szko .Oko o 40% uczniów wykonuje zadania samodzielnie, pozostali korzystaj z pomocy nauczyciela irodziny. Pomoc ta cz sto jest zalecana w opisie do zada , gdy dotycz one zagadnie nierealizowanych w szkole, b wymagaj cych czynno ci technicznych. Twórcy programu „MojeBieszczady” mieli na celu zaktywizowanie dzieci do prowadzenia samodzielnych obserwacji, jakrównie wp ywanie na wzrost wiadomo ci ekologicznej u cz onków rodzin uczestników.

Program dla uczniów gimnazjów pt.:„Zachowamy pi kno i walory przyrodnicze Bieszczadów”.

Program ten trwa przez ca y rok kalendarzowy i sk ada si z cyklu zaj kameralnych,warsztatów wiosennych i jesiennych na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz konkursu. Wprogramie co roku uczestniczy kilkana cie bieszczadzkich gimnazjów. Zaj cia prowadzone przezpracowników Parku maj inn form ni ta, któr uczniowie znaj z sali szkolnej. Podczas zajró norodne problemy przedstawiane s za pomoc interesuj cych pomocy, z zastosowaniem gier iuk adanek dydaktycznych, prze roczy, prezentacji multimedialnych, eksponatów czy badalaboratoryjnych. Równie podczas zaj terenowych wykorzystywane s ró ne pomoce dydaktyczne,by w jak najwi kszym stopniu zainteresowa m odzie przyrod oraz rozbudzi w nich rado z

drowania po górach. Zaj cia terenowe odbywaj si na cie kach przyrodniczych zlokalizowanychw s siedztwie Terenowej Stacji Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach, zapewniaj cej baznoclegow i zaplecze do prowadzenia uzupe niaj cych zaj na sali. Zeszyty wicze „Jaworniki”,bezp atnie rozdawane uczestnikom zaj terenowych, umo liwiaj uczniom zapisywanie wynikówobserwacji terenowych i s pamiatk z w drówki po tajemniczej bieszczadzkiej puszczy.

TEMATY ZAJ KAMERALNYCH:

• Wybrane zagadnienia z ekologii.• Cz owiek i biosfera.• System ochrony w Bieszczadach• rodowisko abiotyczne Bieszczadów i jego ochrona.• Szata ro linna Bieszczadów i problemy zwi zane z jej ochron .• Fauna Bieszczadzkiej puszczy – potrzeby yciowe i ochrona.• cznie 15 godz. zaj kameralnych)

TEMATY ZAJ TERENOWYCH:• Pionowe rozmieszczenie gatunków i zbiorowisk ro linnych w BdPN.• Zespo y le ne w BdPN.• Flora zbiorowisk le nych w BdPN.• Flora po onin BdPN.• Ro liny wiosenne.• Las jako rodowisko ycia zwierz t ro lino ernych i drapie nych.• Zwierz ta charakterystyczne dla typowych biocenoz bieszczadzkich.• Okre lenie czysto ci wód i powietrza atmosferycznego w BdPN.• cznie 32 godz. zaj terenowych)

Fina programu – konkurs wiedzyo Bieszczadach i Bieszczadzkim Parku

Narodowym

Konkurs ma na celu podsumowanie wiedzyzdobytej podczas zaj oraz wy onienienajlepszych szkó i uczniów indywidualnych.Odbywa si on w dwóch etapach – pisemnym iustnym, z podzia em na kategorie – zespo ow iindywidualn . Szko y reprezentuj trzyosobowezespo y.

ETAP I – PISEMNYPodczas tego etapu uczniowie pojedynczo przyst puj do wype nienia testu zawieraj cego

pytania opisowe oraz teksty do uzupe nienia czy testy wyboru. Pytania, odnosz ce si do wszystkichtematów poruszanych zarówno w czasie zaj wprowadzaj cych jak i terenowych, zawierajschematy, ryciny gatunków do rozpoznania, mapy, zagadki, itp. Na tym etapie zostaja wy onione trzynajlepsze reprezentacje szkolne oraz pi cioro uczniów indywidualnych.

ETAP II - USTNY

W drugim, ustnym etapie konkursu, wy onieniwcze niej najlepsi uczniowie walcz o miejsca wostatecznej klasyfikacji oraz o cenne nagrody.Odpowiedziom przys uchuj si wszyscy uczestnicyprogramu obecni na du ej sali. Maj wi c oni okazjrównie sprawdzi swoj wiedz próbuj c w my lachodpowiedzie na pytania i przys uchuj c siodpowiedziom. Pytania zobrazowane s pokazywanymica ej sali zdj ciami gatunków, zbiorowisk ro linnych,elementów przyrody nieo ywionej, schematami,zagadkami, obrazami multimedialnymi. Wszyscyuczestnicy tego etapu otrzymuj nagrody w postaciwydawnictw przyrodniczych, równie BieszczadzkiegoParku Narodowego, oraz nagrody rzeczowe, np. lornetki,plecaki, piwory. Szko y, oprócz wydawnictw, w ramachdoposa enia sal biologicznych, otrzymuj np. rzutnikipisma i prze roczy, mikroskopy binokularne, lornetki.

Program dla m odzie y licealnej w ramach fakultetu biologiczno-chemicznego

Program przeznaczony jest dla uczniów klas I i II Liceum Ogólnokszta cego w UstrzykachDolnych. Ma on na celu pog bienie wiedzy m odzie y z zakresu podstaw ekologii oraz wiedzy ozasobach przyrodniczych Bieszczadów i strategii ich ochrony. Zaj cia prowadzone s przezpracowników dydaktycznych i naukowych O rodka w warunkach kameralnych i terenowych, zzastosowaniem atrakcyjnych metod dydaktycznych, z wykorzystaniem sprz tu laboratoryjnego iaudiowizualnego.

Program zaj dla klasy I LO:W pierwszym etapie (jesieni ) odbywaj si zaj cia kameralne wyja niaj ce problemy m. in. z

zakresu ekologii i strategii ochrony przyrody oraz szczegó owe - dot. rodowiska abiotycznego ibiotycznego Bieszczadów oraz ich wzajemnych relacji i zale no ci. Uczestnicy opracowujteoretyczne modele funkcjonowania przyrody, które poddaj weryfikacji podczas zaj terenowych -warsztatów wiosennych, realizowanych na cie kach dydaktycznych w BdPN w oparciu o TerenoweStacje Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach i Wo osatem.

Ponadto w trakcie warsztatów m odzie samodzielnie odkrywa mechanizmy funkcjonowaniaprzyrody i analizuje relacje zachodz ce pomi dzy jej elementami. Do prowadzenia niektórych zajterenowych zapraszani s pracownicy naukowi z wy szych uczelni.

Program zaj dla klasy II LO:Celem terenowych zaj w klasie

II jest rozwijanie wiedzy ofunkcjonowaniu rodowiskaprzyrodniczego, w którym yjecz owiek, przeanalizowanie jegozagro oraz metod ochrony, zeszczególnym uwzgl dnieniemznaczenia ostoi naturalnej przyrody.Pracownicy naukowi Parkuprzybli aj m odzie y metodykbada zasobów przyrodniczych,zasady tworzenia komputerowych bazdanych oraz okre lania iprzeciwdzia ania zagro eniom, jakiestwarza cz owiek.

EDUKACJA EKOLOGICZNA OSÓB ZWIEDZAJ CYCH PARK

Wybieraj c si na w drówk po szlaku turystycznym lub cie ce przyrodniczej kupujemy biletwst pu do Parku. Bilety te s do nabycia w punktach kontrolnych usytuowanych przy wej ciach naszlaki i cie ki. Punkty te prowadz równie sprzeda wydawnictw przyrodniczych i turystycznych,spe niaj funkcj informacyjn dla turystów, jak równie prowadz monitoring ruchu turystycznego.Grupy zorganizowane mog skorzysta z us ugi przewodnika terenowego – najlepiej takiego, któryposiada licencj wydan przez Park potwierdzaj jego kwalifikacje – lub te zamówi zaj ciaedukacyjne na cie ce przyrodniczej w O rodku N-D w Ustrzykach Dolnych.

System cie ek dydaktycznych w Bieszczadzkim Parku Narodowym

Piesze w drówki po terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego mo na w doskona y sposóbpo czy z poznawaniem wyst puj cych tu ro lin i zwierz t. W odkrywaniu tajemnic bieszczadzkiejprzyrody pomagaj cie ki przyrodnicze i przyrodniczo-historyczne. Wyznaczono je g ównie z myo m odzie y i odwiedzaj cych Park wycieczkach szkolnych, ale mog te z du ym powodzeniem

doros ym. Obecnie istnieje 13 takich cie ek, które w wi kszo ci biegn wzd znakowanychszlaków turystycznych lub w ich pobli u. Zaj cia na cie kach przyrodniczych mog prowadzinauczyciele z pomoc przewodnika terenowego PTTK, wykorzystuj c zakupiony ksi eczkowyprzewodnik na cie , szko a mo e równie zamówi kilkugodzinne zaj cia edukacyjne, którepoprowadzi pracownik Parku. Ostatnio z roku na rok wzrasta zainteresowanie tego typu aktywnymizaj ciami i edukacj w terenie. Zaj cia terenowe maj du e znaczenie w procesie nauczania iwychowywania ekologicznego - poprzez bliski kontakt z przyrod wyrazi ciej oddzia uj na dzieci i

odzie , a umiej tne powi zanie procesu poznania wiata z w asnym do wiadczeniem i tworzenieemocjonalnych zwi zków z otaczaj przyrod wp ywa na kszta towanie osobowo ci w szacunku irównowadze ze rodowiskiem przyrodniczym. W tym celu podczas zaj dobierane s metodyanga uj ce uczestników do samodzielnej obserwacji i analizy zjawisk oraz mechanizmówfunkcjonowania przyrody, a w efekcie rozwijaj ce umiej tno ci postrzegania wiata za pomocró nych zmys ów. Planuje si , by cie ki dydaktyczne w BdPN funkcjonowa y jako zaplecze dlabieszczadzkich szkó w zdobywaniu praktycznej wiedzy przyrodniczej.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

szlaki konne

21

31

1234567891011

cie ka przyr.-historyczna Wo osate - Tarnicac przyr. Ustrzyki Górne - Szeroki Wierchie ka

c przyr. Ustrzyki Górne - Wo osateie ka

c przyr. Rozsypaniec - Krzemieie kac przyr. Po onina Cary skaie kac przyr. Wielka Rawkaie kac przyr. Po onina Wetli skaie kac przyr. Suche Rzeki - Smerekie ka

c przyr. Suche Rzeki - Jawornikiie kac historyczno-przyr. Dolina Górnego Sanuie ka

c przyr. dla niepe nosprawnych Dolina potoku Zwór (projekt)ie ka2131

c przyr. Bukowe Berdoie kac dendrologiczno-historyczna Berehy Górneie ka

N

S

System udost pniania do zwiedzania i edukacji ekologicznej

Krótka charakterystyka poszczególnych cie ek dydaktycznych

cie ka przyrodniczo-historyczna Wo osate-Tarnica – symbol: orlik krzykliwyNasz w drówk na Tarnic (1346 m n.p.m.) - najwy szy szczyt polskich Bieszczadów -

rozpoczynamy przy starym cmentarzu bojkowskim w Wo osatem. Zachowa o si tutaj kilkanagrobków, kamienna podmurówka cerkwi oraz zrekonstruowana piwnica i studnia z urawiem. Wtrakcie dalszej wycieczki poznajemy zbiorowiska ro linne Bieszczadów, dowiadujemy si opochodzeniu po onin, a tak e oznaczamy ro liny podmok ej ki i poszukujemy mieszka ców oczkawodnego. Na po oninach poznajemy przyk ady rzadkich ro lin wschodniokarpackich iwysokogórskich. Zobaczymy te zniszczenia pokrywy ro linnej i gleby w otoczeniu szlakuturystycznego oraz na prze czy i kopule szczytowej Tarnicy.

cie ka przyrodnicza Ustrzyki Górne-Wo osate – symbol: salamandradruj c przez kolejne przystanki cie ki poznajemy ro liny oraz zwierz ta zamieszkuj ce dolin

Wo osatki. Wiosn b dziemy mogli zobaczy kilka gatunków p azów, w tym traszki i kumaki orazptaki typowe dla terenów otwartych (pokl skwa, g siorek, skowronek, pliszka). Dalej, w obr bie kspotka mo emy mije, jaszczurki oraz bogactwo owadów. Na zaro ni tych, wilgotnych kachus yszymy licznie gniazduj ce tam derkacze. Wreszcie odkryjemy tajemnice obj tego ochrontorfowiska wysokiego "Wo osate", na którym ro nie kilka niezmiernie interesuj cych i rzadkich ro lin(m.in. rosiczka okr olistna, bagno, ba yna, urawina, modrzewnica).

cie ka przyrodnicza Suche Rzeki-Smerek – symbol: jod aWiedzie ona ma o ucz szczanym

szlakiem, od strony pó nocnej, na Po oninWetli sk oraz Smerek. Pierwsze przystankicie ki wprowadzaj nas w wiat zwierz t

zamieszkuj cych wartki górski potok orazoczko wodne. Dalej poznajemy ska y orazgleby buduj ce Bieszczady, a tak e ro linylasu bukowego. Wychodz c na grzbietPo oniny Wetli skiej zapoznamy si zniektórymi ro linami górskimi orazspróbujemy zaobserwowa ptaki gniazduj cena po oninach. Zarówno na po oninach jak ini ej po onych polankach spotkamy wielegatunków owadów, m.in. chrz szczy i motyli.

cie ka przyrodnicza Ustrzyki Górne-Szeroki Wierch – symbol: nie ycacie ka wiedzie wzd szlaku biegn cego z Ustrzyk Górnych poprzez Szeroki Wierch na

Tarnic . Pierwszy odcinek cie ki zaznajamia nas z ro linno ci typow dla bieszczadzkich lasównadrzecznych (olszyn) oraz z mieszka cami potoku górskiego i ródle nych oczek wodnych.

druj c wy ej, uczymy si jak odró ni na pozór podobne do siebie ró ne typy górskich lasówbukowych, aby w ko cu dotrze na po onin . Tutaj, maszeruj c w morzu traw, poznajemy traworo la,borówczyska, rumowiska skalne i murawy alpejskie.

cie ka przyrodnicza Po onina Cary ska – symbol: bukcie ka wiedzie wzd czerwonego szlaku z Ustrzyk Górnych do Berehów Górnych. Na

grzbiecie Po oniny Cary skiej cie ka rozwidla si w kierunku Prze czy Wy nia skiej oraz Prze czyPrzys up. W druj c poznajemy przyrodnicze i kulturowe zró nicowanie Bieszczadów - od olszynynadrzecznej, poprzez ró ne warianty lasów bukowych, a sko czywszy na po oninach. Mamy okazjzobaczy lady dawnej wsi, w postaci resztek dawnego cmentarza bojkowskiego w BerehachGórnych. Poznamy tak e wp yw dawnej gospodarki pasterskiej na obecne ukszta towanie po onin wBieszczadach. Na kach u podnó a po oniny zaobserwujemy sukcesj wtórn – zarastanie niegdykoszonych k ja owcami.

cie ka przyrodniczo-historyczna "W dolinie górnego Sanu" – symbol: bóbrdrujemy rozleg i wyludnion dolin w okolice Prze czy U ockiej, prawie do samych róde

Sanu. Poznajemy histori nieistniej cych wsi: Bukowca, Beniowej, Sianek - odnajdujemy stare,zapomniane cmentarze oraz przydro ne krzy e. Dotrzemy do tajemniczego "grobu Hrabiny". Podczas

drówki b nam towarzyszy panoramy bieszczadzkich po onin - m.in. Halicza i Ki czykaBukowskiego. Nad g owami cz sto pojawiaj si myszo owy, kruki, czasem równie orlik krzykliwy ibocian czarny. Wracaj c pod wieczór mo na natkn si na pas ce si stado jeleni, a nawet ubrów.

cie ka przyrodnicza Po oninaWetli ska – symbol: pe nik alpejski

owna trasa cie ki prowadziwzd czerwonego szlaku z BerehówGórnych do Wetliny. Obok schroniska"Chatka Puchatka" cie ka odga ziasi tym szlakiem w kierunkuPrze czy Wy nej, a w po owie tejdrogi tak e wzd szlaku czarnego doKampingu "Górna Wetlinka". Na trasienapotkamy m.in. zachowane ladydawnej gospodarki pasterskiej i osadludzkich, poznamy flor i faun lasówbukowych oraz zbiorowiska ro linnepo onin. Przy dobrej pogodzie zgrzbietu po oniny roztaczaj sirozleg e panoramy we wszystkie strony

wiata.

cie ka przyrodnicza "Wielka Rawka" – symbol: jarz binacie ka prowadzi wzd szlaku niebieskiego z Ustrzyk Górnych na Wielk Rawk , a nast pnie

wzd szlaku tego na Ma Rawk , sk d schodzi szlakiem zielonym na Prze cz Wy nia sk . Inneodga zienie cie ki prowadzi poprzez zalesiony Dzia do Wetliny. Na trasie poznajemy m.in.ro linno w strefie rolno-le nej, starodrzew bukowo-jod owy, potok górski i jego otoczenie,ekosystemy le ne oraz zbiorowiska po oninowe Wielkiej i Ma ej Rawki. Szczególnie ciekawe srozleg e zaro la jarz binowe przy górnej granicy lasu. Z Ma ej Rawki mo na równie doj naKremenaros – szczyt gdzie spotykaj si granice Polski, S owacji i Ukrainy.

cie ka dendrologiczno-historyczna „Berehy Górne” – symbol: jabcie ka prowadzi poprzez tereny nieistniej cej wsi Berehy Górne, od Prze czy Wy nia skiej do

Prze czy Wy nej. Trasa przebiega poprzez obszary ochrony czynnej, w wi kszo ci poza szlakamiturystycznymi. W czasie w drówki napotkamy zdzicza e drzewa owocowe, stare lipy, jesiony, jawory,zawalone piwniczki i fragmenty podmurówek wskazuj dzi miejsca zagród. Zachowa y si te ladyzabudowa dworskich, fundamentów cerkwi oraz cmentarza. Przewodnik do cie ki opowiada historiwsi, opisuje ycie dawnych mieszka ców. Liczne rysunki oraz kolorowe fotografie pomagajrozpozna napotkane gatunki ro lin i zwierz t.

cie ka przyrodnicza „Bukowe Berdo” – symbol: go dzik skupionycie ka prowadzi z Mucznego lub Pszczelin na szczyt Bukowego Berda. Pocz tkowo cie ka

wiedzie przez obszary Parku Krajobrazowego Doliny Sanu, dolin potoku, nast pnie prowadzipoprzez obszary le ne: buczyn , jaworzyn górsk , wierczyn oraz krzywulcow buczyn przygórnej granicy lasu. Na po oninie obejrze mo na piaskowcowe wychodnie skalne wraz z ro linno cipó ek i szczelin skalnych. W druj c cie poznajemy histori po onin i dawnego pasterstwa,budow geologiczn oraz flor i faun Bieszczadów Wysokich. Przewodnik po cie ce umo liwiapog bienie wiedzy. Zawiera liczne ryciny i 24 barwne fotografie.

cie ka przyrodnicza „Rozsypaniec-Krzemie ” – symbol: pierwiosnka Halleracie ka wiedzie drog z Wo osatego w stron Rozsypa ca, a nast pnie po oninami Halicza, Kopy

Bukowskiej i zboczem Krzemienia. Dzi ki przewodnikowi po cie ce, oprócz podziwianiawspania ych bieszczadzkich widoków, mo na pozna liczne gatunki ro lin i zwierz t, zidentyfikowazbiorowiska ro linne, gleby, ska y i minera y oraz zrozumie typowe procesy ekologiczne igeomorfologiczne zachodz ce w ekosystemach BdPN. Ryciny w przewodniku pomagaj rozpoznagatunki zwierz t i ro lin zamieszkuj cych górski potok i jego otoczenie oraz powsta e w s siedztwiestarorzecze. W rozleg ych puszcza skich kompleksach wyst puj licznie du e ssaki ro lino erne, jakrównie ptaki i ssaki drapie ne. Przewodnik zawiera ryciny ponad 120 gatunków i 24 barwnefotografie.

cie ka przyrodnicza „Jaworniki”- symbol: nied wied brunatnycie ka wytyczona zosta a

poza szlakiem turystycznym, wsiedztwie Terenowej Stacji

Edukacji Ekologicznej wSuchych Rzekach. S y onado prowadzenia aktywnychwicze i obserwacji

terenowych, dla szczególniezainteresowanych grup,zarówno m odzie y jak idoros ych. Przede wszystkimwykorzystywana jest do zajw ramach sta ych programówedukacyjnych orazkilkudniowych warsztatówterenowych. cie ka wiedziepoprzez bukowy starodrzew nazboczach Jaworników, poprzezródle ne polany oraz w

ko cowym biegu zapoznaje z przebudow drzewostanu w obszarze ochrony czynnej. Poniewa obszarten le y poza szlakami turystycznymi, podczas w drówki mo na zaobserwowa dzik zwierzyn , np.jelenie, ptaki drapie ne i sowy, jarz bki, dzi cio y, salamandry plamiste oraz rzadkie owadywyst puj ce w starodrzewach. Mo na równie spotka na le nej cie ce tropy i odchody pozostawioneprzez zwierzyn , nawet nied wiedzia i ubry. Po drodze zajrze mo na do starej gawry nied wiedziaw wypróchnia ej, pot nej jodle. Pierwsze przystanki cie ki, zlokalizowane przy potoku i oczkuwodnym, s poznaniu bezkr gowców wodnych, samodzielnie od awianych przez uczestnikówzaj .

cie ka przyrodnicza dla niepe nosprawnych „W dolinie potoku Zwór”.cie ka, o d ugo ci ok. 1500 m, poprowadzona zosta a dolin górskiego potoku, wzd le nej

drogi o nawierzchni kamienno- wirowej. Ze wzgl du na agodny przebieg umo liwia prowadzeniezaj z osobami o ró nym stopniu niepe nosprawno ci. Wzd cie ki rozmieszczone s drewnianeawki, a na przylegaj cych polankach drewniane sto y oraz wiata. Kolejne przystanki prowadz nas w

b doliny otoczonej lasami. Uczestnicy zaj przy pomocy wszystkich dost pnych zmys ów poznajbieszczadzka puszcz i jej mieszka ców, gatunki drzew, krzewów i ro lin zielnych wyst puj cych wlesie, na polankach le nych oraz wzd potoku, rze botwórcz rol potoku górskiego oraz historiregionu. Program zaj i stosowane w ich trakcie metody i pomoce SA dostosowywane do wieku imo liwo ci odbiorców.

WYDAWNICTWA POMAGAJ CE POZNAWA PRZYROD W TERENIE –KSI ECZKOWE PRZEWODNIKI PO CIE KACH PRZYRODNICZYCH, ZESZYT

WICZE , KLUCZ BOTANICZNY

Poznawanie przyrody umo liwiaj przygotowane specjalnie do poszczególnych cie ekksi eczkowe przewodniki. Na tylnej ok adce znajduje si mapa przebiegu cie ki z zaznaczonymikolejnymi przystankami, które opisane s w ksi eczce. Poszczególne przystanki ka dej ze cie ek wterenie oznaczone s tabliczkami na drewnianych s upkach - z kolejnymi numerami i symbolemcie ki. Oprócz tekstu przewodnik zawiera mnóstwo rycin umo liwiaj cych rozpoznanie konkretnych

gatunków ro lin i zwierz t, tropów i ladów pozostawianych przez zwierzyn , elementów przyrodynieo ywionej, zjawisk przyrodniczych, uk adu pi ter ro linnych, jak równie elementów kulturowychi historycznych – istniej cych obecnie lub takich, które istnia y dawno temu, a pozosta y po nichopisy, stare ryciny lub fotografie. Zatem, przed wyruszeniem na któr ze cie ek przyrodniczych,nale y zaopatrzy si w jeden z przewodników. Mo na je naby w punktach kasowych (przy wej ciuna szlaki turystyczne) oraz w o rodkach edukacyjnych i informacyjnych Parku.

Bardziej specjalistycznym przewodnikiem jest Zeszyt wicze do cie ki „Jaworniki”. Zawiera onkonkretne zadania do wykonania w terenie. S to aktywne wiczenia nad potokiem górskim oraz przyoczku wodnym (od awianie i poznawanie gatunków tam wyst puj cych), poznawanie ro lin zielnych idrzew spotykanych w czasie w drówki, szukanie tropów i ladów zwierzyny le nej, zapoznanie si zhistori okolicznych terenów, od awianie i poznanie bezkr gowców zwi zanych z próchniej cymdrewnem. Zeszyt zawiera konkretne arkusze do wype niania: tabele, teksty z wykropkowanymimiejscami, schematy, miejsca do zapisu obserwacji terenowych. Ka dy uczestnik otrzymuje zeszyt napocz tku zaj , wype nia go w trakcie wyprawy i pozostawia sobie na pami tk oraz jako zeszyt zezdobytymi wiadomo ciami. BdPN posiada sprz t komputerowy i urz dzenia do powielaniawydruków, ma wi c mo liwo opracowywaniawe w asnym zakresie ró nych materia ówdydaktycznych u atwiaj cych iuatrakcyjniaj cych zaj cia kameralne i terenowe.Jest to doskona a forma edukacji pod warunkiem,e wiczenia opracowywane s w przyst pnej

formie, bogate w rysunki i estetycznie wykonane.Niezb dna jest pomys owo i znajomo zzakresu metod dydaktycznych. Tak wykonanemateria y anga uj uczniów do samodzielnejpracy. Poprzez interpretacj zjawiskprzyrodniczych proponowanych w zeszytachwicze kszta tuje si wra liwo na

problematyk przyrodnicz oraz wiadomoekologiczn m odego cz owieka.

Podczas zaj terenowych w okresie wiosennym wspania pomoc do rozpoznawania gatunkówro lin kwitn cych jest klucz botaniczny pt.: „Flora wiosenna lasów”, opracowany przez jednego zpracowników O rodka Naukowo-Dydaktycznego BdPN. Klucz sk ada si z kilkudziesi ciu kartperforowanych, na których brzegach rozpisane i rozrysowane s cechy umo liwiaj ce rozpoznaniegatunku. Ka da karta dotyczy jednego gatunku, który jest na niej przedstawiony na rycinie i opisany.Cechy prawid owe dla tegogatunku zaznaczone szamkni tym kó eczkiem, coumo liwia odrzucanie kart(gatunków) wykazuj cych tcech jako nieprawid ow .Wybieraj c jak cechogl danej w terenie ro liny (np.kolor kwiatu, liczba p atków,budowa li cia) drog eliminacjikart oznaczamy gatunek.Oznaczanie jest wi c bardzoproste, a przy tym jest wspaniazabaw , nawet dla 10-latków.Jest on wi c u ywany w czasiezaj z ró nymi grupamiwiekowymi – od uczniów szkópodstawowych, po-przezstudentów, do doros ych (np. nauczyciele, przewodnicy PTTK).

Inne wydawnictwaPrzetrwanie najcenniejszych fragmentów przyrody zale y od wiedzy i kultury spo ecze stwa.

Dlatego oprócz aktywnej edukacji Park co roku poszerza swoj ofert wydawnicz . Poprzezwydawnictwa jest bowiem mo liwo dotarcia do wielu odbiorców, a poprzez propagowanieodpowiednich wzorców postaw i wyja nianie mechanizmów funkcjonowania przyrody orazproblemów zwi zanych z ochron rodowiska, mo na kszta towa kultur przyrodniczspo ecze stwa. Oprócz wspomnianych ju wydawnictw, b cych pomocami dydaktycznymi wterenie, w swojej ofercie posiadamy wiele drobnych folderów przyrodniczych, informatorów,przewodnik po ekspozycjach muzealnych. W tajemnice przyrody Parku oraz ca egoMi dzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie” wprowadza nas monografia pt.:Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Park posiada w swojej ofercie równie wydawnictwaskierowane do starszych odbiorców – nauczycieli, studentów, przewodników PTTK oraz naukowców.Co roku wydawany jest kolejny tom Roczników Bieszczadzkich – periodyku publikuj cego referaty zcorocznych konferencji MRB ”Karpaty Wschodnie” oraz inne opracowania naukowe dotycz cezasobów przyrodniczych i problemów ich ochrony. W latach 90., po opracowaniu Planu OchronyBdPN i otuliny, wydano seri 13 tomów Monografii Bieszczadzkich.

W ostatnich latach opracowywane s równie kolejne wydawnictwa multimedialne, ukazuj cedzik karpack przyrod oraz filmy. Od kilku lat wydawane s cienne kalendarze przyrodnicze,zawieraj ce oprócz pi knych fotografii opisy przyrody i zmian w niej zachodz cych wposzczególnych miesi cach roku.

Dodatkowo, jako materia y reklamowe, wydawane s znaczki, bilety wst pu do Parku oraz domuzeum, torby ekologiczne, koszulki z nadrukami, itp.

Z pe ofert wydawnicz mo na zapozna si na stronie internetowej Parku www.bdpn.pl.Istnieje mo liwo zakupów poprzez internet.

Inne zaj cia edukacyjne dla m odzie y

BdPN w swojej ofercie posiada równie inne propozycje zaj skierowanych do m odzie yszkolnej, m.in.: cykl zaj o tematyce przyrodniczej - kameralnych (w sali audiowizualnej) orazterenowych, tematyczne godzinne prelekcje z prze roczami, propozycje kilkudniowych warsztatówterenowych, lekcje na ekspozycjach muzealnych.

Zaj cia kameralne prowadzone s w sposóbniekonwencjonalny z zastosowaniem nowoczesnychmetod dydaktycznych (uk adanki, gry, puzzle, itp.), cowp ywa na efektywno kszta cenia. Ponadto ichatrakcyjno podnosi fakt przebywania uczniów winnych warunkach ni szkolne mury oraz kontakt zinnymi osobami - "nauczycielami". W czasie zajkameralnych uczniowie, wykorzystuj c specjalnepomoce, tworz modele funkcjonowania ekosystemówgórskich. Nak adaj c kolejne warstwytematyczne ustalaj relacje pomi dzy nimi. Pod egeologiczne, ukszta towanie powierzchniziemi, warunki klimatyczne, glebowe i wilgotno ciowe, wi e si rozmieszczeniem zbiorowiskro linnych oraz rozmieszczeniem populacji zwierz t typowych dla karpackiej puszczy. Na zaj ciachterenowych ma miejsce próba odnalezienia poznanych prawid owo ci w naturze.

Organizowane w salach audiowizualnych o rodków edukacyjnych tematyczne prelekcje zprze roczami, równie dostosowane s do wieku i poziomu wiedzy odbiorcy. Równie urozmaicane

quizami, zagadkami, itp. Park posiada bogate archiwum prze roczy o tematyce przyrodniczej ihistoryczno-kulturowej, wykorzystywane zarówno podczas zaj w sali, jak i przy opracowywaniuwydawnictw Parku.

Kilkudniowe warsztaty terenowe organizowane s z wykorzystaniem Terenowej Stacji EdukacjiEkologicznej w Suchych Rzekach. Zaj cia terenowe maj du e znaczenie w procesie nauczaniai wychowywania ekologicznego. Bezpo redni kontakt z przyrod sprzyja rozwijaniu zwi zkówemocjonalnych oraz potrzeby egzystencji w harmonii ze rodowiskiem przyrodniczym. Zwi zki takieinspiruj do g bszego poznawania praw rz dz cych przyrod i zasad jej ochrony. A eby ten celosi gn , podczas zaj dobierane s metody anga uj ce uczestników do samodzielnej obserwacjii analizy zjawisk przyrodniczych. Stosowanie ró norodnych metod dydaktycznych podnosiatrakcyjno zaj , utrzymuje uczestników w ci ej koncentracji oraz anga uje ich do samodzielnegomy lenia. W efekcie uczestnicy maj mo liwo samodzielnego rozwi zywania wicze , wspólnejzabawy, wys uchania krótkiej pogadanki oraz podzielenia si z innymi w asnymi spostrze eniami iodczuciami.

Zaj cia kameralne i terenowe dla grup spoza regionu Bieszczadów organizowane s odp atnie, powcze niejszym zarezerwowaniu terminu i ustaleniu programu zaj . Kontakt z O rodkiem Naukowo-Dydaktycznym BdPN w Ustrzykach Dolnych.

Muzeum Przyrodnicze BdPN jest jednym z najwi kszych muzeów parkowych. Grupyzorganizowane zwiedzaj ekspozycje w ok. 20-osobowych grupach, s uchaj c komentarzaprzewodnika po muzeum, b cego pracownikiem Parku. Lekcja muzealna trwa od 1 do 1,5 godziny.Na ekspozycji „Flora i fauna Bieszczadów” odbywaj si równie zaj cia plastyczne oraz gry izabawy dla m odszych dzieci.

Obecnie w muzeum prezentowane s wystawy o nast puj cej tematyce:Biologia i systematyka wiata zwierz tWybrane zagadnienia z paleontologiiGeologia Bieszczadów na tle KarpatGeomorfologia, hydrologia, klimat i gleby BieszczadówWybrane elementy Planu ochrony BdPN i otulinyFlora i zbiorowiska ro linne BieszczadówFauna BieszczadówBieszczady dawniej i dzi

W punkcie kasowym muzeum mo na naby kolorowy przewodnik po muzeum – o bogatej tre ci -oraz folder ze zdj ciami i krótkimi opisami ekspozycji.

„Wakacyjne spotkania z przyrod ” – cykl prelekcji przyrodniczych i spotka z ciekawymi lud mi

Tradycyjnie ju od kilkunastu lat, w lipcu i sierpniu, O rodek Naukowo-DydaktycznyBieszczadzkiego Parku Narodowego organizuje cykl ogólnodost pnych, bezp atnych prelekcji pt.:"Wakacyjne spotkania z przyrod ". Prelekcje o tematyce przyrodniczej i kulturowej, ilustrowaneprze roczami, fotografiami, filmami, prezentacjami multimedialnymi, itp., gromadz co roku ponad300 s uchaczy, zarówno mieszka ców regionu jak te turystów przebywaj cych w tym czasie wBieszczadach. Informacje o tematyce spotkania znale mo na na stronie internetowej Parkuwww.bdpn.pl

DOSKONALENIE KADR ZWI ZANYCH Z OCHRON PRZYRODY, EDUKACJEKOLOGICZN I UDOST PNIANIEM PARKU DO ZWIEDZANIA

Terenowe warsztaty dla nauczycieli szkó podstawowych, gimnazjóworaz szkó rednich woj. podkarpackiego

Od kilkunastu lat stale wspó pracuje z Parkiem kilkana cie bieszczadzkich gimnazjów, ok. 30szkó podstawowych oraz LO w Ustrzykach Dolnych.

Ukazywanie wiata bieszczadzkiej przyrody dzieciom i m odzie y szkolnej nie jest zadaniematwym. Trzeba zna dobrze teren, wraz z jego bogactwem przyrodniczym i zachodz cymi procesami.

Trzeba równie dobra skuteczne metody i formy, które sprawi , e uczniowie zainteresuj sipoznawanym wiatem i go pokochaj . Dlatego tak wa na w edukacji przyrodniczej jest rolanauczyciela przyrody i biologii. Maj c to na uwadze, Bieszczadzki Park Narodowy organizuje co rokuwarsztaty dla nauczycieli szkó podstawowych, gimnazjów i liceów ogólnokszta cych.

Celem organizowanych warsztatówjest poszerzanie wiedzy o walorachi zasobach przyrodniczych KarpatWschodnich oraz doskonalenieumiej tno ci interpretacji zjawiski procesów przyrodniczych w terenie.Nauczyciele zapoznaj si tak ez metodyk prowadzenia zajterenowych na cie kach dydaktycznychw Parku. Praktyczne poznanie cie ekoraz wydanych przez Park ksi kowychprzewodników ma zach ci nauczycielido samodzielnego organizowania zajna cie kach przyrodniczych dlauczniów.

Warsztaty umo liwiaj wyja nienie wielu kwestii dotycz cych realizacji sta ych programówedukacyjnych, przedstawienia uwag i propozycji oraz wymiany do wiadcze . Zaj cia prowadzone sprzez pracowników dydaktycznych i naukowych (w miar zapotrzebowania zapraszani swspó pracuj cy z Parkiem pracownicy wy szych uczelni). Realizacji tej formy edukacji w BdPNsprzyja mo liwo bezpo redniej obserwacji naturalnych procesów przyrodniczych, dobre zapleczetechniczne i zespó pracowników o ró nych specjalno ciach. Ta forma edukacji, adresowana donauczycieli, ma na celu praktycznie przygotowa ich i pomóc w prowadzeniu edukacji w terenie.Informacje o planowanych warsztatachwiosennych lub jesiennych – o ich terminie i tematyce –ukazuj si na stronie internetowej Parku www.bdpn.pl

Szkolenia dla pracowników Bieszczadzkiego Parku Narodowego

W trosce o efektywn prac na rzecz ochrony bieszczadzkiej przyrody, corocznie przeprowadzane szkolenia dla pracowników Parku. Ponadto pracownicy Parku, a w szczególno ci S ba Parku,

cz sto maj bezpo redni kontakt z potencjalnym zwiedzaj cym, a ich przygotowanie merytoryczneoraz poziom wiadomo ci ekologicznej mo e mie du y wp yw wychowawczy i edukacyjny.Szkolenia maj równie na celu przygotowanie pracowników Parku do realizacji zada edukacyjnychi lepszego pe nienia funkcji informacyjno-interpretatorskiej w stosunku do osób zwiedzaj cych orazspo eczno ci lokalnej.

Seminarium dla pracowników polskich parków narodowychzajmuj cych si edukacj ekologiczn

Seminaria organizowane s przez Bieszczadzki Park Narodowy od 1997 roku, co dwa lata.Umo liwiaj one integracj osób zajmuj cych si edukacj ekologiczn i pozwalaj na wymiando wiadcze oraz prezentacj najciekawszych metod, technik i pomocy stosowanych w edukacjiekologicznej. Godziny wieczorne s po wi cane referatom i dyskusjom. Uczestnicy seminariumwype niaj wcze niej ankiety dotycz ce dzia alno ci edukacyjnej poszczególnych parków. Podczasseminarium przedstawiane jest krótkie zestawienie b ce wst pem do dyskusji, natomiastszczegó owe analizy stanu obecnego, perspektyw i kierunków rozwoju edukacji ekologicznej wpolskich parkach narodowych publikowane s w kolejnych tomach Roczników Bieszczadzkich.

Seminaria dla samorz dów lokalnychNiezwykle wa na jest dzia alno samorz dów w gminach po onych na terenach o wybitnych

walorach przyrodniczych, szczególnie gdy dora ne interesy gospodarcze uzyskuj wi ksze poparciespo ecze stwa ani eli programy ochrony rodowiska przyrodniczego i trzeba znajdowa mo liwie jaknajlepsze kompromisy pomi dzy celami gospodarczymi a ochronnymi. Dlatego Bieszczadzki ParkNarodowy organizuje co roku seminaria dla samorz dów lokalnych w zakresie zrównowa onegorozwoju. Takie spotkania sprzyjaj nawi zywaniu dobrej wspó pracy i wymiany informacji, coprzyczynia si w efekcie do budowania wzajemnego zrozumienia i poparcia dla prowadzonej przezPark dzia alno ci ochroniarskiej.

Szkolenia dla przewodników terenowych PTTK

Szkolenia przeznaczone s dla osób posiadaj cych uprawnienia przewodnika PTTK,zainteresowanych obs ug osób zwiedzaj cych BdPN. W zale no ci od zapotrzebowania odp atneszkolenia przeprowadzane s w dowolnym terminie, po wcze niejszym uzgodnieniu. Programszkoleniowy ma na celu podnoszenie poziomu merytorycznego osób zajmuj cych si obs ugprzewodnick z zakresu ekologii i tematyki przyrodniczej (o zasobach Parku). Przewodnicy powinnimie wiadomo z jakimi problemami w zakresie udost pniania Parku do zwiedzania boryka siaktualnie dyrekcja i jakie s kierunki jej dzia , by móc w czy si w ich realizacj (poprzez m. in.wyja nianie i informowanie). Przewodnicy powinni doskonale rozumie istot i potrzeb ochronyprzyrody, poniewa obs uguj c grupy zwiedzaj ce Park, uczestnicz w odpowiedzialnym procesienauczania i wychowania ekologicznego. Program zawiera zaj cia kameralne w formie cykluwyk adów i prelekcji dot. zagadnie z ekologii, zasobów przyrodniczych Parku oraz strategii ochronyprzyrody i historii tego regionu. Ponadto uczestnicy zapoznaj si z aktualnym regulaminemzwiedzania Parku i zobowi zujsi do jego przestrzegania.Szkolenie obejmuje równiezaj cia terenowe na wybranejcie ce dydaktycznej w Parku,

maj ce na celu przybli eniesposobu interpretacji zjawiskprzyrodniczych obserwowanychw terenie, problemów ochronyprzyrody oraz wiczenia zzakresu rozpoznawaniagatunków ro lin i zwierz t.Efektem szkolenia jestprzyznanie uczestnikom licencji,uprawniaj cej do obs ugiprzewodnickiej osóbzwiedzaj cych Park.

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych do skorzystania z naszej oferty edukacyjnej.

rodek Naukowo-DydaktycznyBieszczadzkiego Parku Narodowegoul. Be ska 7, 38-700 Ustrzyki Dolne

tel.: 13-461-10-91; fax: 13-461-30-62www.bdpn.pl

e-mail: ond@bdpn.pl