bilisim sistemlerinin lojistik yonetiminde etkin kullanimi ve buna iliskin bir uygulama the...

8/7/2019 Bilisim Sistemlerinin Lojistik Yonetiminde Etkin Kullanimi Ve Buna Iliskin Bir Uygulama the Effective Usage of Informa

1/166

T.C.

STANBUL NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTSLETME ANABLM DALI

SAYISAL YNTEMLER BLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

BLM SSTEMLERNN LOJSTKYNETMNDE

ETKN KULLANIMI VEBUNA LKN BR UYGULAMA

BURCU ADIGZEL

2501030190

TEZ DANIMANI:PROF. DR. M. ERDAL BALABAN

STANBUL-2005


2/166

ZRekabeti pazar koullarnda, lojistik firmalarnn deiikliklere uyum

salayabilmek ve rekabet stnl kazanabilmek iin i aklarn dzenleyerek

kaynaklarn verimli bir ekilde kullanmalar gerekmektedir. Bu sebeple biliim

sistemlerini etkin olarak kullanabilmeleri olduka nemlidir. almann birinci

blmnde biliim sistemlerinin kaynaklar ve faaliyetleri aklanarak kullanlan

biliim sistemleri tipleri anlatlm ve retilen bilgilerin stratejik kararlara

dntrlmesi iin kurulmas gereken bilgi ynetim merkezlerinden bahsedilmitir.

kinci blmde lojistik kavram ele alnarak lojistik ynetiminin faaliyetlerine ilikin

bir literatr almas yaplmtr. nc blmde lojistik biliim sistemleri ad

altnda lojistik faaliyetlerde kullanlan biliim sistemleri ayrntl olarak ele

alnmtr. Drdnc blmde ise Lojistik Firmalarnda Biliim Sistemlerinin Etkin

Olarak Kullanmna ilikin aratrmann istatistikleri ve analizleri yer almaktadr.

Son olarak beinci blmde almann sonular ve bu sonulardan yola klarak

yaplan neriler yer almaktadr.

ABSTRACT

In the growing competitive markets, logistics firms must use their resources

in an efficient manner by organizing their work flows in order to gain competitive

advantage and fit to changes in business environment. To reach this objective it is

significant to use their information systems effectively. In the first chapter of the

study, the elements and the activities of the information systems are explained and

the types of the information systems are defined. At the end of first chapter, `The

Knowledge Management Centers, which used to convert the information in to a

strategic decision, are discussed. In the second chapter, there had been made a

literature search was conducted about the logistics concept and the activities of the

logistics management. In the third chapter, by the name of Logistics Information

Systems, the main element of logistics process was studied in a detailed way. In the

fourth chapter, the statistics and the analyses of the research that is about the The

Effective Usage of Logistics Information Systems in the Logistics Firms, is stated.

At the end of the study in the fifth chapter, the results of the study and the offers

from these results are given.

iii


3/166

NSZ

Gnmzde bilgi eksiklii nemli bir sorunken, son yllardaki gelimelerin

de katksyla eldeki ok saydaki bilginin dzenli bir ekilde snflandrlmas ve

kullanma hazr hale getirilmesi sorunu ortaya kmtr. Biliim Sistemleri

kullanlarak anlaml hale getirilen i ak verileri, firmalar asndan her trl

stratejik kararlarn verilmesinde kilit rol oynamaktadr. Bu sebeple firmalar kendi

i aklarna uygun biliim sistemlerini semek ve uygulamaya geirmek

zorundadrlar.

Kreselleme ve e-ticaretin artmasyla lojistik firmalarna olan ihtiya,

lojistik firmalarnn nemini byk lde arttrmtr. Bu denli nemli bir

konumdaki sektr detayl olarak incelemek, sektr oluturan firmalarn sunduklar

hizmetlerle ilgili aklayc bilgiler vermek ve bu sektre girmeyi dnen firmalarn

sektre girmeden nce analiz etmesi gereken faktrleri vurgulamak amacyla bu tez

haz

rlanm

t

r.

Tezde ncelikle bilgi kavramnda bahsedilerek biliim sreci ve biliim

sistemlerinin trleri ayrntl olarak ele alnm ve bu sistemlerin oluturulma

sreleri anlatlmtr. Bunun yannda biliim sistemlerinin rekabet avantaj

salamalar asndan firmalara kattklar deerin nemi de vurgulanmtr. kinci

blmde lojistik kavram anlatlarak lojistik ynetimin sreleri ele alndktan sonra

nc blmde lojistik ynetiminin en nemli bileeni olan lojistik biliim

sistemleri ayrntl olarak ele alnarak kullanlan biliim sistemlerinin lojistik

ynetimine faydalar anlatlmtr. Drdnc blmde ise stanbuldaki lojistik

firmalarn kapsayan, biliim sistemlerinin lojistik firmalarnda etkin kullanmna

ynelik ayrntl bir aratrma yaplarak, firmalarn genel, idari ve biliim alt yaplar

hakknda bilgiler edinilmitir. Beinci ve son blmde de bu aratrmayla ortaya

kan ve lojistik sektrne nemli katklar salayacak olan yorum ve neriler

yaplmtr.

iv


4/166

NDEKLER

Z..iiiABSTRACT......iiiNSZ..ivNDEKLER.......vTABLOLAR LSTES..... .xEKLLER LSTES....xiiGRAFKLER LSTES...xiiiKISALTMALAR LSTES.xivGR..11BLM SSTEMLER.......................................................................................... 3

1.1 Bilginin nemi................................................................................................... 31.1.1 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei............................................ 31.1.2 Bilgi Toplumu ve Yasal erevesi ............................................................. 51.1.3 Bilginin Nitelikleri ...................................................................................... 61.1.4 Bilgi Kavram Hiyerarisi ........................................................................... 8

1.1.4.1 Veri Kavram ....................................................................................... 91.1.4.2 Biliim Kavram................................................................................... 91.1.4.3 Bilgi Kavram....................................................................................... 9

1.2 Sistem Kavram................................................................................................ 101.2.1 Sistemin zellikleri .................................................................................. 11

1.2.2 Sistem Elemanlar

ve likileri.................................................................. 111.3 Biliim Sistemleri............................................................................................. 121.3.1 Biliim Sistemlerinin Tanm .................................................................... 121.3.2 Biliim Sistemlerinin nemi.................................................................... 131.3.3 Biliim Sistemleri ve Dnyas............................................................... 131.3.4 Biliim Sisteminin Bileenleri .................................................................. 14

1.3.4.1 Biliim Sisteminin Kaynaklar........................................................... 151.3.4.1.1 Biliim Sisteminin nsan Kayna .............................................. 151.3.4.1.2 Biliim Sisteminin Donanm Kayna ........................................ 161.3.4.1.3 Biliim Sisteminin Yazlm Kayna .......................................... 171.3.4.1.4 Biliim Sisteminin A Kayna .................................................. 17

1.3.4.1.5 Biliim Sisteminin Veri Kayna ................................................ 201.3.4.2 Biliim Sisteminin Faaliyetleri .......................................................... 20

1.3.4.2.1 Veri Girii ................................................................................... 211.3.4.2.2 Veriden Bilgi retmenin Admlar ............................................. 211.3.4.2.3 Biliim Sisteminin Kalitesi ......................................................... 221.3.4.2.4 Veri Kaynaklarnn Depolanmas ............................................... 221.3.4.2.5 Sistem Performansnn Kontrol................................................. 23

1.3.5 Biliim Sistemlerinin Gelitirilmesi:......................................................... 231.3.6 Biliim Sistemleri Kurmann Zorluklar ................................................... 241.3.7 Biliim Sistemleri ve Organizasyonlar ..................................................... 25

1.3.7.1 Organizasyonlarda Biliim Sisteminin Stratejik nemi.................... 26

1.3.7.2 renen Organizasyonlarda Biliim Sistemleri................................. 261.3.8 Biliim Sistemi Tipleri.............................................................................. 27

v


5/166

1.3.8.1 Hizmet Sunduklar Ynetici Gruplarna Gre Biliim SistemiTipleri ........................................................................................................ 28

1.3.8.1.1 lemsel Seviyedeki Biliim Sistemleri ...................................... 281.3.8.1.2 Bilgi Seviyesindeki Biliim Sistemleri ....................................... 291.3.8.1.3 Ynetim Seviyesindeki Biliim Sistemleri ................................. 291.3.8.1.4 Stratejik Seviyedeki Biliim Sistemleri ...................................... 29

1.3.8.2 Servis Verilen Organizasyon Seviyesine Gre Biliim SistemiTipleri ........................................................................................................ 29

1.3.8.2.1 lemsel Biliim Sistemleri ........................................................ 291.3.8.2.2 Bilgi Tabanl Sistemleri ......................................................... 301.3.8.2.3 Ofis Otomasyon Sistemleri ........................................................ 301.3.8.2.4 Ynetim Biliim Sistemleri......................................................... 301.3.8.2.5 Karar Destek Sistemleri .............................................................. 321.3.8.2.6 st Ynetim Biliim Sistemleri ................................................. 33

1.4 Bilgi Ynetimi Merkezleri ............................................................................... 34

2 LOJSTK YNETM ....................................................................................... 35

2.1 Lojistik Kavram .............................................................................................. 352.2 Lojistiin nemi .............................................................................................. 352.3 Lojistik Fonksiyonu ......................................................................................... 362.4 Lojistiin Tanm ............................................................................................. 372.5 Lojistiin Yapsal Modeli ................................................................................ 38

2.6 Trkiyede Lojistik Sektr............................................................................. 412.7 Lojistik Ynetimi............................................................................................. 42

2.7.1 Envanter Ynetimi .................................................................................... 432.7.1.1 Envanter Ynetiminin Snflandrlmas ............................................ 44

2.7.1.1.1 Deterministike Kar Skolastik Modele Gre EnvanterYnetimi Modelini Belirleme.................................................................... 442.7.1.1.2 Hzl Hareket Eden rnlere Kar Yava Hareket Edenrnlere Gre Envanter Ynetimi Modelini Belirleme; ........................... 442.7.1.1.3 Depolama Noktalarnn Saysna Gre Envanter YnetimiModelini Belirleme .................................................................................... 452.7.1.1.4 Ticari Mallarn Saysna Gre Envanter Modelini Belirleme..... 45

2.7.2 Tama Ynetimi....................................................................................... 452.7.2.1 Tama Ynetiminin Fonksiyonlar ................................................... 45

2.7.2.1.1 rn Tanmas ........................................................................... 462.7.2.1.2 rn Depolanmas ...................................................................... 46

2.7.2.2 Gnmz Tama Kavram ................................................................ 462.7.2.3 Tamaclk Trleri............................................................................. 47

2.7.2.3.1 Karayolu Tamacl................................................................. 482.7.2.3.2 Havayolu Tamacl ................................................................ 482.7.2.3.3 Denizyolu Tamacl ............................................................... 492.7.2.3.4 Demiryolu Tamacl .............................................................. 50

2.7.2.3.5 Boru Hatt

Ta

mac

l

............................................................... 502.7.2.3.6 Nehiryolu Tamacl ............................................................... 51

vi


6/166

2.7.2.3.7 Kombine Tamaclk.................................................................. 512.7.3 Depo ve Antrepo Ynetimi....................................................................... 52

2.7.3.1 Depo Ynetiminde Temel Sreleri .............................................. 522.7.3.1.1 Eya Giri ve Boaltma Sreci.................................................... 532.7.3.1.2 Fiziksel Depolama Sreci ........................................................... 532.7.3.1.3 Siparilerin Alnmas Sreci ....................................................... 532.7.3.1.4 Ambalajlama ve rn Birletirme Sreci................................... 542.7.3.1.5 rn Elleleme Sreci ................................................................ 542.7.3.1.6 Eyalarn Depodan k ve Ykleme Sreci............................ 55

2.7.3.2 Depolamann Lojistik Sistemdeki Rol............................................. 552.7.4 Datm Ynetimi ..................................................................................... 55

2.7.4.1 Datm Sreci ................................................................................... 562.7.5 Gmrkleme ............................................................................................. 56

2.7.5.1 hracatta Gmrklemleri ................................................................ 562.7.5.1.1 Lojistik Firmas Asndan Gmrklemlerinin Sreleri........ 56

3 LOJSTK BLM SSTEMLER................................................................... 58

3.1 Biliim Sistemlerinin Lojistik Firmalarin nemi....................................... 583.2 Lojistik Biliim Sistemleri ............................................................................... 59

3.2.1 Lojistik Biliim Sistemlerinin Geliimi .................................................... 593.2.2 Lojistik Biliim Sisteminin Fonksiyonlar ................................................ 603.2.3 Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri .................................................... 61

3.2.3.1 Kurumsal Kaynak Planlamann Geliimi........................................... 623.2.3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Tanm .................................................. 633.2.3.3 Kurumsal Kaynak Planlama II .......................................................... 64

3.2.4 Datm Kaynaklar Planlamas ............................................................... 653.2.5 Mteri likileri Ynetimi Sistemleri ...................................................... 653.2.6 Tama Ynetim Sistemi .......................................................................... 66

3.2.6.1 Tamaclkta Biliim Teknolojileri Uygulamalar ............................ 663.2.6.1.1 Ara Takip Sistemleri ................................................................. 66

3.2.6.2 Corafi Bilgi Sistemleri ..................................................................... 693.2.7 Bakm Ynetim Sistemi ........................................................................... 703.2.8 Depo Ynetim Sistemi ............................................................................. 70

3.2.8.1 Depo Ynetiminde Kullanlan Otomatik Tanmlama Sistemleri....... 713.2.8.1.1 Radyo Frekansl Tanmlama Sistemleri..................................... 713.2.8.1.2 EAN-UCC Barkod Standartlar .................................................. 72

3.2.9 Veri Ambar- Madencilii Uygulamalar.................................................. 733.2.10 Elektronik Ticaret ................................................................................... 74

3.2.10.1 Kurumlararas Elektronik Ticaret ................................................... 753.2.10.2 Firma ile Mteriler Arasndaki Elektronik Ticaret ........................ 76

3.2.11 E-Devlet .................................................................................................. 763.2.11.1 E- Devletin Temel Unsurlar............................................................ 763.2.11.2 E-Devlet in Sunduu Servis rnekleri ........................................... 77

3.2.12 Gmrklemede Kullan

lan Biliim Sistemleri........................................ 773.2.13 Elektronik Veri Deiimi........................................................................ 79

vii


7/166

4 LOJSTK FRMALARINDA BLM SSTEMLERNNKULLANIMINA LKN ARATIRMA............................................................ 81

4.1 Aratrmann Konusu ....................................................................................... 814.2 Aratrmann Amac......................................................................................... 814.3 Aratrmann Kapsam ve Kstlar ................................................................... 83

4.3.1 rneklem Byklnn Hesaplanmas .................................................. 844.4 Aratrmann Metodolojisi............................................................................... 854.5 Bulgular............................................................................................................ 86

4.5.1 Durum Analizleri ...................................................................................... 864.5.1.1 Firma Yaplar .................................................................................... 86

4.5.1.2 Firmalarn Acenteleriyle letiim Salama Yollar............................ 884.5.1.3 Hizmet Sunulan Sektrlere Gre Firmalarn Durumu....................... 894.5.1.4 Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetler......................................... 904.5.1.5 alan Saysna Gre Firmalarn Byklkleri................................ 904.5.1.6 dari Personelin Eitim Durumu........................................................ 914.5.1.7 Firmalarn Ara filolar ...................................................................... 924.5.1.8 Firmalarn 2004 Yl Cirolar ............................................................. 934.5.1.9 Biliimle lgili Blm ........................................................................ 934.5.1.10 Sahip Olunan PC, Bilgisayar Kullancs ve Internet KullancsSays.................................................................................. 944.5.1.11 2004 Yl Biliim Btesi Yatrmlar.............................................. 94

4.5.1.12 Firmalarn 2004 Yl Biliim Yatrmlar Btelerinin Paylam ... 954.5.1.12.1 Firmalarn A Balants........................................................... 96

4.5.1.13 Firmalarn nternet Kullanm Amalar ........................................... 974.5.1.14 Firmalarn Web Siteleri.................................................................... 98

4.5.1.14.1Web Sitesini nteraktif Olarak Kullanan Firmalar..................... 984.5.1.15 Firmalarn Yazlm Altyaps ........................................................... 984.5.1.16 Biliim Yatrmlarna Karar Verme Yntemleri .............................. 994.5.1.17 Firmalarda Kullanlan Biliim Sistemleri Yazlmlar ................... 100

4.5.1.17.1 Kullanlan Yazlmlarn Etkinlii ........................................... 1014.5.1.17.2 Personel Yetenekleri ............................................................... 101

4.5.1.18 Firmalarda Kullanlan Biliim Teknikleri..................................... 1024.5.1.19 Biliim Sistemlerinin nemli Kullanm Nedenleri........................ 1034.5.1.20 Firmalarin Bilgi Trlerinin nemi ............................................ 1034.5.1.21 Bilgi Ynetim Merkezi Bulunan Firmalar..................................... 104

4.5.1.21.1 Bilgi Ynetim Merkezinin Lojistik Ynetimine Etkisi .......... 1044.5.1.22 Biliim Sistemlerinin Etkinlik Kriterleri........................................ 105

4.5.2 liki Analiz Bulgular............................................................................. 1094.5.2.1 Ara Says - Firma Bykl ....................................................... 1094.5.2.2 Sahip Olunan PC Says Firma Bykl................................... 1114.5.2.3 Biliim Yatrmlarna Ayrlan Bte Firma Bykl ............... 1114.5.2.4 Firmalarda Extranet Alarnn Bulunmas Firma Bykl ...... 112

viii


8/166

5 SONU ve NERLER ..................................................................................... 114

KAYNAKA..120EKLER........126

ix


9/166

TABLOLAR LSTES

Tablo 1.1 Sanayi Toplumu ile Bilgi Toplumunun Karlatrlmas.4

Tablo 3.1 stanbuldaki Gmrkdarelerinde EDI Oranlar...78

Tablo 4.1 alan Saylarna Gre Firma Byklkleri..91

Tablo 4.2 Tek rneklem in T Testi Sonular..92

Tablo 4.3 Firmalarda Kullanlan Yazlmlar Ortalama Etkinlik Dereceleri.101

Tablo 4.4 Alanlara Gre Biliim Sistemleri Kullanm Yzdeleri..102

Tablo 4.5 Bilgi Ynetim Merkezlerinin Etkinlik Derecesi....104

Tablo 4.6 Biliim Sistemleri Etkinliini Arttran Faktrler....105

Tablo 4.7 Korelasyon Matrisi..107

Tablo 4.8 Rotasyon Sonras Korelasyon Matrisi 108

Tablo 4.9 Rotasyona likin Korelasyon Matrisi.108

Tablo 4.10 Gvenirlilik Analizi statistikleri...109

Tablo 4.11 Ara Says ve Firma Byklne likin statistikler110

Tablo 4.12 Ara Says ve Firma Byklne likin Kruskal Wallis H TestiSonular .110

Tablo 4.13 Firmalarn Byklklerine Gre Ortalama Ara Saylar.110

Tablo 4.14 Firmalarn Sahip Olduklar PC Says ve Firma Byklne likinstatistikler...111

Tablo 4.15 Firmalarn Sahip Olduklar PC Says ve Firma Byklne likinKruskal Wallis H Testi Sonular111

Tablo 4.16 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Ayrdklar Bte ve FirmaByklne likin statistikler.112

Tablo 4.17 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Ayrdklar Bte ve FirmaByklne likin Kruskal Wallis H Testi Sonular..112

x


10/166

Tablo 4.18 Firmalarda Extarnet ann Bulunmas ve Firma Byklne likinstatistikler...112

Tablo 4.19 Firmalarda Extarnet ann Bulunmas ve Firma Byklne likinKruskal Wallis H Testi Sonular............................................................................113

xi


11/166

EKLLER LSTES

ekil 1.1 Bilginin Biim, erik ve Zaman Boyutu....6

ekil 1.2 Bilgi Kavram Hiyerarisi....8

ekil 1.3 Sistem Modeli....12

ekil 1.4 Biliim Sistemlerinde Ynetim- Teknoloji- Organizasyon Uyumu..14

ekil 1.5 Biliim Sisteminin Bileenleri...14

ekil 1.6 nternet , Intranet ve Extranet likisi....20

ekil 1.7 Hizmet Gruplarna Gre Biliim Sistemleri..28

ekil 2.1 Lojistik Sre....37

ekil 2.2 Lojistiin Yapsal Modeli.....38

ekil 2.3 Lojistik Ynetimi...42

ekil 2.4 Datm Sreci....55

ekil 3.1 Lojistik Biliim Sistemlerinin Fonksiyonlar.61

ekil 3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Faaliyetleri....63

ekil 3.3 ERP - ERP II Karlatrlmas...64

ekil 3.4 Veri Ambar Kavram.74

ekil 3.5 E-Devletin Temel Unsurlar...76

xii


12/166

GRAFKLER LSTES

Grafik 4.1 Firmalarn letmeler Aras Anlamalara Gre Durumlar.......87

Grafik 4.2 Firmalarn Sermaye Yaplar87

Grafik 4.3 Acentesi Bulunan Firmalar Oran.......88

Grafik 4.4 Acenteler Arasnda Kullanlan letiim Teknikleri..89

Grafik 4.5 Lojistik Firmalarn Hizmet Sunduklar Sektrlere Gre Durumu...89

Grafik 4.6 Firmalarn Sunduklar Lojistik Faaliyetlerin ...90

Grafik 4.7 dari Personelin Eitim Durumu..91

Grafik 4.8 Firma Byklklerine Gre 2004 Yl Ortalama Cirolar.93

Grafik 4.9 Firmalarn Biliim Blmlerin Varl93

Grafik 4.10 2004 Yl Biliim Yatrmlar Btesi Paylam .96

Grafik 4.11 Firmalarda Kullanlan A Balants Trlerinin Dalm.96

Grafik 4.12 Firmalarnternet Kullanm Amalar97

Grafik 4.13 Firmalarn Web Sitelerini nteraktif Olarak Kullanmlar..98

Grafik 4.14 Firmalarn Yazlmlarnn Durumu99

Grafik 4.15 Firmalarn Biliim Yatrmlarna Karar Verme Yntemleri......99

Grafik 4.16 Firmalarda Kullanlan Biliim Sistemleri Yazlmlar.100

Grafik 4.17 Yazlmlar Kullanmak iin Personel Yeteneklerinin Yeterlilii.102

Grafik 4.18 Bilgi Merkezleri Bulunan Firmalar..104

xiii


13/166

KISALTMALAR LSTES

APICS - American Production and Inventory Control Society (Amerikan retimve Stok Kontrol Topluluu)

BOM - Bill of Materials (Malzeme Listesi)

CAD - Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarm)

CAM - Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli retim)

CPU - Central Process Unit (Merkezi lem Birimi)

CRM - Customer Relationship Management Systems (Mteri likileri YnetimiSistemi)

CUSCAR -Custom Cargo Messages (Gmrk Kargo Mesajlar)

CUSDEC-Custom Declaration Messages (Gmrk Beyannamesi Mesajlar)

CUSREP-Customs Report Messages (Gmrk Tama Raporu Mesajlar)

CUSRES -Customs Response Messages (Gmrk Cevap Mesajlar)

DRP - Distribution Resources Planning (Datm Kaynaklar Planlamas)

DSS - Decision Support Systems (Karar Destek Sistemleri)

EDI - Electronic Data Interchange (Elektronik Veri Deiimi)

EIS - Executive Information Systems (st Ynetici Biliim Sistemleri)

ERP - Enterprise Resource Planning (Kurumsal Kaynak Planlama)

KWS - Knowledge Work Systems (Bilgi Tabanl Sistemleri)

LAN - Local Area Networks (Yerel Alan Alar)

MIS - Management Information Systems (Ynetim Biliim Sistemleri)

MMS - Maintance Management Systems (Bakm Ynetim Sistemi)

MRP - Material Resource Planning (Malzeme htiya Planlamas)

RFID - Radio Frequency Identification (Radyo Frekansl Tanmlama)

xiv


14/166

SQL - Structured Query Language (Yapsal Sorgulama Dili)

TPS - Transaction Processing Systems (lemsel Biliim Sistemleri)

TMS - Transportation Management Systems (Tama Ynetimi Sistemi)

OAS - Office Automation Systems (Ofis Otomasyon Sistemleri)

OLTP - On-Line Transaction Processing (evrimii leme)

OLAP - On-line Analytical Processing (evrimii Analitikleme)

WAN - Wide Area Networks ( Geni Alan Alar )

WMS - Warehouse Management Systems ( Depo Ynetim Sistemi )

xv


15/166

GR

Gnmz i koullarnda firmalar rnlerini bir lkede dizayn edip, bir dier

lkeden kaynaklarn salay p, bir dier lkede retimini yaparak son olarak da

kresel pazarda bu rnlerini sunmaktadrlar. Bylesi reticinin, aracnn ve

tketicinin dnyann herhangi bir yerinde olduu bir evrede bir ok sektrden

istenen hizmet talebinin artmas sonucunda lojistik ynetimi de giderek nem

kazanmaktad

r. Bunun yan

nda bilgi temelli bir ekonomiye gei srecine paralelolarak, bilgiye olan gereksinimleri artan lojistik firmalarnn bu yeni ekonomik

dzenin beraberinde getirdii yeni alma koullarna uyum salayabilmek

amacyla biliim sistemlerinden etkin olarak faydalanmalar gerekmektedir. Lojistik

alanda retilen bilgi, internet zerinden tanarak firmann eitli seviyelerdeki bilgi

sistemlerine girdi olacak ve karar srecinde etkili olacaktr.

Biliim sistemleri firmalarn i aklarna uygun olarak hazrlanm olan,

insan, donanm, yazlm, veri ve a kaynaklarndan oluan, firmann faaliyetlerini

kolaylatran, denetleyen ve firma amalarn gerekletirmeye yarayan sistemlerdir.

Gnmzde lojistik firmalarnn temel dayana olan gveni salayabilmek

ve artan mteri beklentilerini karlayabilmek zere lojistik firmalar e zamanl

olarak ynetilmeli ve effaf olmaldr. Kendi iinde, mteriler ve tedarikileriyle

iletiimi kuvvetli olmal. Depolamadan datma kadar lojistik faaliyetlerin her bir

srecinde kullanlan biliim sistemi teknolojileri, lojistik ynetiminin etkinliini de

arttrarak denetim, esneklik ve karar vermeyi kolaylatrmaktadr.

Bilginin elektronik olarak kolaylkla retilebildii bir evrede rekabet

avantaj salamann en nemli aralarndan biri olan biliim sistemlerini, firmalar i

aklarn dzenlemek ve kontrol edebilmek iin etkin olarak kullanmak zorundadr.

Bunun yannda; lojistik ynetiminin baarl olmas alt yap olarak biliim

teknolojilerinden ne kadar etkin yararlanldna baldr. Bu nedenle biliim

1


16/166

teknolojilerinin dier sektrlerde olduu gibi lojistik sektrnde de etkin kullanm

nem kazanmaktad

r. Bu al

mada biliim teknolojilerinin lojistik ynetimindeektin kullanmna ilikin bir aratrma yaplmtr.

2


17/166

1 BLM SSTEMLER

Biliim Sistemleri, firmalarda karar vermek iin gerekli olan bilgiyi elde

etmek iin kullanlan organizasyonel, teknolojik ve ynetimsel sistemlerdir. Bu

blmde biliim sistemlerinin ktsn oluturan bilgi kavramna deinilerek biliim

sistemleri ayrntl olarak anlatlmaktadr.

1.1 Bilginin nemi

Gnmzn olaanst hzl, karmak ve geni kreselleme sisteminde,

sorunlarn ounu zmek iin gerek duyduumuz bilginin byk blm

firmalarn merkezlerinde deil, daha d kademelerdeki bireylerin ellerinde

bulunmaktadr. Eer firmalar karar srecini demokratikletirip iktidar merkezden

evreye yayarak bu insanlarn bilgiyi kullanmasn salayamyorsa, bundan ciddi

biimde zarar grmektedirler1.

1.1.1 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei

Bilgi toplumu bilgi teknolojilerinin kullanmyla ortaya kan bir olgudur.

Sosyal, ekonomik, teknolojik ve siyasi alandaki gelimeler bilginin yaratlmas ve

kullanlmasna baldr. Youn deiim sreci yaayan dnyamzda bilgi youn bir

toplumun kurum ve kurallar hzla olumaya balamtr. Bu srete yaanan en

nemli deiim, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecidir2.

1970lerin sonu, 1980lerin bandan itibaren bilgi-merkezli hareketler,

sanayilemenin de nne geerek sanayi toplumlarn iletiim toplumu haline

getirmeye balamtr. zellikle, 21. yzylda deien ve gelien teknolojiler,

bilginin kullanld alanlarn da artmasna neden olmutur. Bilgi, artk her sektrde

1 Friedman Thomas, Lexus ve Zeytin Aac- Kresellemenin Gelecei, Boyner Yaynlar,

stanbul, 2000, s:107-1082 Rza Akolu, Meral Akolu, Bilgi Toplumunda Gei Srecinde Entellektel Sermayeninletmenin Piyasa Deerine Etkisi, A..BF Dergisi, C.14, say 1-2. 1998, s.570

3


18/166

etkin bir ekilde kullanlmaya balanmtr3. Bylece sanayi toplumunun maddi

rn yerini art

k bilgi retimine b

rakm

t

r.Tablo 1.1 Sanayi Toplumu ile Bilgi Toplumunun Karlatrlmas4

Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu

buhar makinesi maddi retim fiziksel emek fiziksel sermaye fabrikalarda retim

yeni pazarlar iin kolonilereynelme

imalat sanayinin n plandaolduu tarm, sanayi vehizmetlereklinde lendstriyel yap

iblm: retim tketiminayrlmas (meta ekonomi)

arz ve talebe dayal fiyatmekanizmas

iletmeler nemli zel mlkiyet rekabet ve kar

art n planda merkeziyetilik snfl toplum parlamenter demokrasi

ii hareketleri

isizlik, sava, faizm

kitlesel tketim toplumu

maddi deerlerle psikolojikihtiyalarn tatmini

bireysel zgrlk vehmanizma dncesi

bilgisayar bilgi retimi zihinsel emek beeri sermaye veri bankalar ve bilgi alarna bal

retim

ulusal snrlar ortadan kaldrankreselleme

bilgi endstrisi

mterek retim ve kullanmdapaylam (sinerjik ekonomi)

gelecekteki amalarn gereklemesiiin bilgi kullanm

gnll topluluklar nemli mterek katlm ve sosyal planlar n

planda ok merkezlilik ok merkezli fonksiyonel toplum katlmc demokrasi

sivil hareketler

gelecekoklar, kiisel terr vesorunlar

kitlesel bilgi toplumu(snrsz retilenileri dzeydeki bilgi)

amaca ynelik gelecekteki baarihtiyacnn tatmini(zaman tatmini)

toplumsal katlm ve kreselleme

3 Mustafa Sasan, Bilgi Sava:Bilgi Tabanl Teknolojilerin atlma Boyutuna Kavramsal Bir

ereve, (evrimii) http://bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=442, 25.03.2005.4 Faruk Kocack, Bilgi Toplumu ve Trkiye, C.. Sosyal Bilimler Dergisi, Mays 2003 Cilt:27,No:1 1-10

4


19/166

1.1.2 Bilgi Toplumu ve Yasal erevesi

Bilgi Toplumu, insanlarn yaamlarn ilgilendiren verilere kolayca

eriebilmelerine, bu verileri bilgiye dntrebilmelerine ve dolaysyla da

kendilerini gelitirebilmelerine olanak tanyan bir toplum olarak tanmlanmaktadr5.

Avrupa Birlii e-Europe- An Information Society for all6 ad altnda 8

Aralk 1999 tarihinde, tm Avrupa Birlii lkelerine dijital teknolojileri gtrecek

ve vatandalarna bunlar kullanabilecek yetenekleri kazandracak, bilgi toplumunun

oluumuna destek verecek yeni ekonominin desteklenmesini ve zellikle internet

etkisiyle byme ve istihdam sorunlarn zecek yapnn olumasn salamak

amacyla bir proje oluturmutur.

Avrupa Birlii erevesinde yaplan bu gelimelerin yannda Trkiye de

yasal dzenlemelerle ilgili eitli giriimlerde bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi

de T.B.M.M. ats altnda kurulmas planlanan Bilgi Toplumu Bakanldr. Bilgi

Toplumu Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun hazrlanm ve

Bakanln grevleri tanmlanmtr.

Bu kanunun amac; Trkiyenin birey, kurum ve kurulular ile bilgi ana

girerken kresel rekabette stnlk salanmas ve insanlarmzn yaam dzeyinin

ykseltilmesi; devletin vatandaa verdii hizmetin daha etkin hale getirilmesi; lke

dzeyinde halkn bilgiye adil llerle ve kstsz, ucuz ve kolay eriebilmesi iin

gereken dzenlemelerin ve zendirmelerin yaplmas; yerleik demokrasinin temel

koullar olan ynetimdeki aklk ve saydaml yeterince yaratp alnan kararlarda

vatandan daha etkin katlmnn ve katksnn salanmas; toplumun her

bireyindeki potansiyelin gelitirilmesi ve deerlendirilmesi iin gereken bilgi

altyapsnn oluturulmas; Trkiyedeki bilgi toplumu oluturulmas iin kamu ve

zel sektr ile sivil toplum kurulular ve akademik kesimin de gr, neri ve

5

Grol Irzk, Bilgi Toplumu Mu Enformasyon Toplumu Mu, Kasm, 2002, Gnce, Say:24, s.11.6(evrimii)http://europa.eu.int/information_society/eerope/action_plan/actionplantext/index_en.htm,7.9.2004

5


20/166

katklar ile gereken stratejinin belirlenmesi ve bu stratejilere uygun olarak

hkmete saptanan politikalar

n uygulanmas

na zel yetki ve sorumluluu olan birbakanln oluturulmas; uygulanmas almalarnda ilgili bakanlklar arasnda

ibirlii ve egdmn salanmas; Trkiyede bilgi, bilgi teknolojileri ve bilgi

toplumu alannda kamu, zel sektr, niversiteler ve sivil toplum kurulular

arasnda ibirlii ortam yaratlmas, gereken almalarn dzenlenmesi, izlenmesi

ve ynlendirilmesi; amacyla Bilgi Toplumu Bakanlnn kurulmasn salamak,

kurulu ve grevlerine ilikin esaslar dzenlemektir7.

1.1.3 Bilginin Nitelikleri

Eski tarihli, yanl ve anlalmas zor bilgi; anlaml, yararl veya deerli

deildir. Bilgi nitelikleriyle deer kazanmaktadr. Bilgiyi zaman, ierik ve biim

bakmndan 3 boyutlu olarak dnebiliriz8.

ekil 1.1 Bilginin Biim, erik ve Zaman Boyutu

7 (evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/bbtg.htm, 7.10.20048 James A. OBrien, Introduction to Information Systems, 10. bs., McGraw-Hill, 2001, s.17.

BM

ER

K

ZAMAN

6


21/166

Bilginin Zaman Boyutu:

Zamannda: Bilgi, ihtiya duyulduunda verilmelidir. Eriildiinde geerliliini

yitirmi, gncelliini kaybetmi olan bilgi; karar vermede, problem zmnde ya

da faaliyetlerin kontrolnde kullanlamaz.9

Geerli: Bilgi salandnda gncel olmaldr.

Sklk: Bilgi ihtiya duyulduu sklkta verilmelidir.

Zaman Aral: Bilgi; gemi, gnmz ve gelecek zaman periyotlarna gre

verilebilmelidir.

Bilginin erik Boyutu:

Doruluk: Bilgi yanlsz verilmelidir. Yanl bilgi; bilginin retilmesi veya

iletilmesini ieren faaliyetlerin toplanmas, ilenmesi veya raporlanmasndaki

hatalardan meydana gelebilir. Kullanc edinmi olduu bilgiyi doru varsayar ve

karar vermede kullanlan yanl bilgi sorunlar yaratr.

lgili olmas : Bilgi, belirli bir durumla ilgili verilmelidir fakat bilginin ilgili olmas

sabit bir zellik deildir. rnein, st dzey bir ynetici iin ilgili olan bir bilgi

muhasebe mdr iin ilgisiz olabilir10.

Eksiksiz : htiya duyulan her trl bilgi verilmelidir.

zet : Sadece ihtiya duyulan bilgi verilmelidir.

Kapsam : Bilgi geni veya dar bir kapsamda; ie ynelik veya da ynelik

verilebilir.

Performans : Bilgi gerekletirilen aktiviteleri, kaydedilen gelimeleri veya toplanan

kaynaklar lerek performans verilebilir.

Uygun maliyetli : Bilginin kullanlmasndan gelecek olan fayda ile bilgiyi

retmenin, edinmenin arasndaki ilikiyi ifade eder. Bilgiyi edinmenin maliyeti

faydasndan fazla ise ounlukla retilmez11. Deer- zaman analizi yaplarak da bu

gnn, geen ayn ya da yln bilgisine ne kadar denebilecei hesaplanr. rnein

9 Robert A. Szymanski, Donald P. Szymanski, Dona M. Pulschen, Computers&Information

Systems, Prentice Hall, New Jersey, 1995, s.13.10 A.e.11 A.e.

7


22/166

dergi veya aratrma fiyatlarnn tarihleri eskide kaldka fiyatlar da der, burada

bilginin zaman

nem kazan

r12

.

Bilginin Biim Boyutu:

Anlalrlk : Bilgi anlalmas kolay bir biimde verilmelidir.

Detay: Bilgi detayl veya zet ekilde verilmelidir.

Dzen : Bilgi nceden belirlenen bir biimde dzenlenebilmelidir.

Sunum : Bilgi szel, saysal, grafiksel veya dier biimlerde sunulabilmelidir.

letiim Arac : Bilgi kat kts, video gsterimi veya dier iletiim aralar olarak

verilebilmelidir.

1.1.4 Bilgi Kavram Hiyerarisi

Bilgi kavramn daha iyi anlayabilmek iin; bilginin oluumunu salayan

kavramlarn tannmas faydal olacaktr.

Biliim

Veri

Bilgi

ekil 1.2 Bilgi Kavram Hiyerarisi

12Bilgi Ynetimi: Bilgi Depolamak Deildir, (evrimii)www.tyukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon2, 01.03.2005

8


23/166

1.1.4.1Veri Kavram

Veri, organizasyon ve evredeki fiziksel koullarla ilgili gereklerin kiilerin

anlayabilecekleri bir biimde dzenlenmemi ve ayrtrlmam ham halidir13.

Bilginin kaynan oluturan veriler kendi balarna bir ey ifade etmezler14. Bir

anlam ifade etmeleri iin ayrtrlmal, gruplanmal, analiz edilmeli ve

yorumlanmaldrlar15.

1.1.4.2Biliim Kavram

Biliim, verinin bilgiye dntrlme srecini ifade etmektedir. Bu srete

alc ve verici olmak zere iki tarafn varolmas gerekir. likilendirme,

snflandrma, hesaplama, dzeltme, zetleme ve iletiimi iine alan biliim sreci,

denetlemenin gerektirdii tm aamalar da iermektedir16.

Biliim, bir sistemin, kendi durumunu baka bir sisteme bildirmesi olaraktanmlanabilir. Bu bildirme, sistemin alaca her durum iin ayr bir biime

girebilecek bir iaret (sinyal) gnderilmesiyle gerekletirilir17.

1.1.4.3Bilgi Kavram

Tm bu hiyerarinin en st seviyesinde bulunan bilgi, gnmzde fark

yaratan en byk olgu olup biliimden daha karmak bir olguyu ifade etmektedir.

13 Kenneth C.Laudon, Jane P.Laudon, Management Information Systems, 6th Edition, PrenticeHall, 2000, New Jersey, s.8.14 H. Gke Derviolu, Stratejik Bilgi Ynetimi, Dbank Yaynlar, 2004, s.22.15 David B. Haris, Creating a Knowledge Centric Information Technology Environment,(evrimii)http://www.htcs.com/ckc.htm, 17.02.200516 Aykut Gker, Bilim ve Teknoloji Politikalarna Giri iin Enformsayon Toplumu zerine

Bir Yaklam Denemesi, Eyll, 2001(evrimii)www.inovasyon.org/html/AYK.Mulkiye.Der.Ag.01.htm, 25.02.2005.17Meydan Larousse: Byk Lugat ve Ansiklopedi.

9


24/166

Bilgi biliimin belirli bir ama iin balantl olarak kullanlmasyla ortaya

kmaktad

r18

.

Bilgi; biliim sreci sonunda elde edilen bilgilerin iselletirilmesiyle ilgili

olup; biliimin uygulamayla btnletirilmesi sonucunda kazanlan bir insan

yetenei olarak tanmlanmaktadr19. Verinin ilenmi hali olan bilgi, ynetsel

kararlara ilikin belirsizlii de azaltmaktadr20. Bilgi ile biliim karlatrldnda;

bilginin kii iin znel olduu ve bunu iselletirme eiliminde olduu, biliim

kavramnn ise genel ve dsal kaldn grlmektedir21.

1.2 Sistem Kavram

Bir sonu elde etmeye yarayan, girdiler alp ktlar oluturan, organize bir

dnm sreci ile ortak bir amaca ynelik beraber alan ve birbirleriyle ilikili

elemanlarn doal ve yapay olarak oluturduu gruba sistem denilmektedir22.

Sistem belirli bir amac gerekletirmek zere aralarnda ilikiler olan

birden ok bileenin oluturduu bir btndr.23

Sistem kavram yaplan tm tanmlamalarda ortak olarak; paralar, ilikiler,

ama eleri bulunmaktadr.

18 Halit Keskin, V. Denizhan Kalli, letmelerde Bilgi Ynetiminin Tanmlanmas veKavramsallatrlmas: KOBlerde Bilgi Ynetimi Aralarnn Kullanmna likin BirAratrma, (evrimii) www.bilgiyonetimi.org/cm, 17.03.200519Bilgi Ynetimi Terimleri Szl,(evrimii) http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm, 22.10.200420 Yasemin Arbak,rgtlerde Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemlerinin ncelenmesine YnelikKurumsal Bir Yaklam, Verimlilik Dergisi, 1995, s.7321 Shan Ponelis, Felicite A. Fairer-Wessels Knowledge Management:A Literature Overview,SouthAfrican Journal of Libary&Information Science, Vol.66, Mart 1998, s.3.22

Erdal Balaban, Sistem Yaklam ile Biliim Sistemlerinin Gelitirilmesi, E letmeEnformatik Ders Notlar, Ocak 200023 ner Esen,letme Ynetiminde Sistem Yaklam, 3. bs., Alfa Yaynevi, 1998, s.10

10


25/166

1.2.1 Sistemin zellikleri

Tm sistemler birbirleriyle ilgili alt sistemlerden oluan hiyerarik bir yapya

sahiptirler ve alt sistemleriyle bir btn olarak tanmlanmaktadrlar. Ayrca sistemin

bir ksmnda yaplacak deiikliklerden dier ksmlar da etkilenmektedir. Alt

sistemler kendi zel amalarn deil, bal bulunduklar sistemin amalarn hedef

almaktadrlar. Bunlarn yannda organizasyonel sistemlerde objektif olarak

deerlendirilebilecek zellikler olduu gibi, sbjektif deerlendirmeler gerektiren

zellikler de bulunabilmektedir24.

1.2.2 Sistem Elemanlar ve likileri

Sistem elemanlarnn her birinin birbirleriyle ilikisi vardr ve bu elemanlar

bir btn olarak dnlmektedir. Girdi gereksinimlerinin ne olduuna karar

verebilmek iin ncelikle arzulanan ktnn ne olduuna karar vermek

gerekmektedir25. Srecin tasarlanmas ise, girdinin ve istenilen ktnn

dnlmesini gerektirmektedir. Sistemin temel elemanlar aada aklanmtr26

.

Girdi: Sreten gemek iin sisteme giren elemanlara denilmektedir.

Sre: Girdiyi ktya dntren dnm srecine denilmektedir.

kt: Dnm sreci ile oluan elemanlar son gidecekleri yere aktarmaya

denilmektedir.

Geri besleme: Sistemin performans ile ilgili verilere geri besleme

denilmektedir.. Denetim: Denetim sistemin amalar dorultusunda ileyip ilemediini

belirlemek iin geri beslemenin izlenmesi ve deerlendirilmesini

kapsamaktadr. Denetim fonksiyonu, uygun ktlarn retimini salamak

iin sistemin girdi ve sre elemanlarnda gerekli dzenlemeleri yapmaktadr

24 Balaban, a.g.e.25

Esen, a.g.e., s.105.26 Yaar Hocan, v.d., Ynetim Bilgi Sistemi, T.C. Anadolu niversitesi, Yayn No:1471, 2. bs.,Eskiehir, 2004, s.7.

11


26/166

ekil 1.3Sistem Modeli

ekil 1.3de geri besleme verilerinin denetime ak ve denetimin dier

elemanlarla veri ak gsterilmektedir. Bu ekilde gsterilen ilikiler geri besleme

ve denetimin roln vurgulamaktadr. Geri besleme ve denetimin rol ise dier

elemanlarn girdileri ktya dntrlerek amacna ulamasn salamaktadr27.

1.3 Biliim Sistemleri

Bilgi eksiklii nemli bir sorun iken son yllardaki gelimelerinde katksyla

eldeki ok saydaki bilginin dzenli birekilde snflandrlmas ve kullanma hazr

hale getirilmesi sorunu ortaya kmtr. Ayrca bilginin elde edilmesinin yannda

kullanlabilir olmas iin; doru bilginin, doru yere, zamannda, hzl, gncel, tam

olarak ve bir btn iinde sunulmas gerekmektedir. Karlalan bu problemleri

zmek amacyla biliim sistemleri n plana kmtr.

1.3.1 Biliim Sistemlerinin Tanm

Biliim Sistemleri; bilgi ynetiminin ortak amalarn gerekletirebilmek

iin insan, veri, prosedrler, donanm ve yazlmn birlikte oluturduu; verilerin

belirli bir ama dorultusunda toplanmas, depolanmas, ilenmesi, ve iletilmesini

27 Hocan, a.g.e., s.8.

GRD

DENETM

IKTISRE

geri beslemegeri besleme

geri besleme

Denetim DenetimDenetim

12


27/166

salayan sistemlerdir28. Organizasyonlar asndan biliim sistemler ise, bir

organizasyonda karar verme, koordinasyon, kontrol, analiz ve canland

rmakonularna destek olmak amacyla verinin toplanmas, saklanmas, ilenmesi ve

kazanlan bilginin datlmas iin ilikili paralarn oluturduu kme olarak

tanmlanmaktadr29.

1.3.2 Biliim Sistemlerinin nemi

Btn canl sistemler, kendi yaam dzenlerini korumak ve varlklarn

srdrebilmek iin, madde ve enerjiyi ilemek ve denetlemek zorundadrlar. Biliim

sistemleriyle; bilginin sistemli denetimi bata olmak zere, belli amalar

erevesinde, iletilmesini, ilenmesini, saklanmasn ve bu ilevleri yerine getirecek

yntem , aygt ve sistemlerin gerekli yazlmlarla birlikte gelitirilmesinin bilgi ve

deneyimini ifade edilmektedir. Gnmzde biliim teknolojisi, denetimde zaman,

mekan ve corafi uzaklk faktrlerinin getirdii snrlamalar ortadan kaldrarak, ses,

grnt, hareketli grnt, veri biimindeki bilgi aktarmlarn tek ve esnek birebeke iinde gerekletirmeyi mmkn klacak bir boyut kazanmtr30.

1.3.3 Biliim Sistemleri ve Dnyas

letme koullarnn deiiminde, dnyada meydana gelen drt nemli

deiim etkili olmutur. Birinci deiim, etkin bir ekilde ortaya kan kresel

ekonomi; ikinci deiim sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei; nc

deiim, iletmelerin organizasyon yapsnda ve ynetim eklindeki deiim;

drdnc ve son deiim de dijital ilemlerin ortaya k olmutur31. dnyas

asndan hayati neme sahip olan biliim sistemleri, evredeki deiimlere kar

biliim teknolojisi zerine kurulmu organizasyonel ve ynetsel zmlerdir.

28 Vahap Tecim, Bilgi Teknolojilerinde Yeni Bir Gelime: Corafi Bilgi Sistemleri ve BilgiSistemleri Arasndaki Yeri, D.E..BF Dergisi, C.14.,1999, s.3.29

Szymanski, a.g.e., s.331.30 Esnek retim/Esnek Otomasyon Sistem ve Teknolojileri, TBTAK-BTP 96/0331 Laudon, a.g.e., s.4.

13


28/166

Biliim sistemlerinin etkin bir biimde kullanlabilmesi organizasyon, ynetim ve

biliim teknolojisi konular

n

n da anla

lmas

n

gerektirmektedir. Biliimsistemlerinde ynetim- teknoloji ve organizasyon uyumu salanmaldr32.

Y NETMTE

KNOLOJ

ORGANZASYON

BiliimSistemleri

ekil 1.4 Biliim Sistemlerinde Ynetim- Teknoloji- Organizasyon Uyumu

Etkin bir biliim sistemi tasarlanmas ve kullanlmas iin organizasyonun

evresi, yaps, fonksiyonlar ve politikalar incelenerek ynetimin rol ve karar

verme ekli ile ada biliim teknolojisi ve becerileri aratrlmaldr33.

Organizasyon, ynetim ve teknoloji biliim sistemini birlikte yaratmaktadr.

1.3.4 Biliim Sisteminin Bileenleri

Sadece bilgisayarlardan ibaret olmayan Biliim Sistemlerinin nemli

kaynaklar ve faaliyetleri bulunmaktadr.

32

M.Levent Demircan, Arda Moltay, Bilgiyi Ynetmek, Beta Basm Yayn Datm A.., stanbul,1997, s.59.33 Bocij, a.g.e., s.424.

14


29/166

NSAN A

ekil 1.5 Biliim Sisteminin Bileenleri34

1.3.4.1Biliim Sisteminin Kaynaklar

Biliim Sistemleri insan, donanm, yazlm, a ve veri kaynaklarndan

olumaktadr.

1.3.4.1.1Biliim Sisteminin nsan Kayna

nsan faktr biliim sistemleri iin gereklidir. Biliim Sisteminin insan

kayna son kullanclar ve biliim sistemi uzmanlarndan olumaktadr.

Son kullanclar, biliim sistemini ya da biliim sisteminin rettii bilgiyi

kullanan kiilerdir. Sat elemanlar, muhasebeciler, mteriler ya da

yneticiler son kullanclar olarak adlandrlmaktadr. oumuz biliim

34 OBrien, a.g.e., s.10.

D YO AN ZA IN LI I

M M

Sistem performansnn kontrol

VER

VerininVeriGirii

BilgiyeDntrlmeSreci

Bilgik

Veri kaynaklarnn depolanmas

15


30/166

sistemlerinin son kullanclaryz ve ou son kullanc firmalarda bilgi

al

anlar

d

r. Bu kiiler zamanlar

n

n ounu tak

mlar

nda ve al

magruplarnda, haberleme ve ibirliine harcayarak bilgiyi yaratr, kullanr ve

datrlar35.

Biliim sistemi uzmanlar biliim sistemlerini gelitiren ve kullanan

kiilerdir. Sistem analisti, yazlm gelitirici, sistem operatr ve dier

ynetsel, teknik biliim sistemi kiilerini ierir. zetle, sistem analisti son

kullanclarn bilgi ihtiyalarn temel alan biliim sistemlerini dizayn eder,

yazlm gelitiriciler sistem analistinin belirledii zelliklerde bilgisayar

program yaratr ve sistem operatrleri byk bilgisayar sistemlerinin ve

ebekelerinin kurulmas ve faaliyete gemesine yardmc olur36.

1.3.4.1.2Biliim Sisteminin Donanm Kayna

Veriyi bilgiye dntrme srecinde, bilgisayar ve insann izledii giri,

sre, kt, depolama gibi admlarn her biri farkl donanmlar gerektirmektedir. lkolarak veri ilenmek zere bilgisayar girilmelidir. Klavye ve fare en ok kullanlan

veri giri aygtlardr37. Bunlarn dnda, optik tarayclar, barkod okuyucular gibi

birok veri giri aygt bulunmaktadr. Veri girii salandnda bilgisayar veriyi

ilemeye balar, bu adm Merkezi lem Birimi (CPU-Central Process Unit)

tarafndan yaplr. nsan yapsndaki beyine benzeyen Merkezi lem Birimi;

tanmlama ve hesaplamalarn yapld ilemci olarak tanmlanr. Veri ileme sreci

tamamlandnda, sonular bilgisayar ekran, yazc, sesli, oklu medya gibi ktaygtlaryla alnabilir. Bu ilemlerin gereklemesini salayan her trl aygt

donanm oluturmaktadr. Donanm kayna, biliim srecinde kullanlan tm

fiziksel cihaz ve materyalleri iine almaktadr38.

35OBrien, a.g.e., s.1236A.e., s.1237

Fsun zatav, v.d., Introduction to Information Technology, Bilgi University Press, 2001,stanbul, s.23.38 OBrien, a.g.e., s.13.

16


31/166


32/166

A, iki yada daha fazla bilgisayarn yazlm, donanm ve her eit verilerini

paylamak zere birbirlerine balanmas

olarak tan

mlanmaktad

r44

. Alar birdenok bilgisayarn birbirleriyle veri alverii yapabilecek bir biimde birbirine

balanmasyla olumu yaplardr.

Birok deiik iletiim alar mevcuttur. Bunlardan, geni ve yerel alan

alar ile Intranet, Extranet ve nternet gibi temel tipleri zerinde durulacaktr.

1.3.4.1.4.1 Yerel Alar (LAN- Local Area Networks)

Yerel alar bir blm ya da alma grubu gibi ayn fiziksel yerdeki

bilgisayar veya dier bilgi ileme aygtlarn birbirine balayan yksek hzl bir

haberleme sistemidir45.

1.3.4.1.4.2 Geni Alan Alar (WAN- Wide Area Networks)

Geni alan alar fiziksel olarak birbirinden ok ayr konumlarda bulunan,

geni corafi alanlar kapsayan yerel sistemlerin veya bilgisayar alarnn

balantsn salayan a trleridir46. Bu tip geni alar; birok firmann, kamu

kuruluunun ve son kullancnn gnlk faaliyetlerini gerekletirmeleri iin bir

gerekliliktir. rnein birok uluslar aras firma geni alan alarn; alanlarna,

mterilerine, tedarikilerine, dierehirlere ve dnyaya bilgi iletmek ve bilgi almak

iin kullanrlar.

1.3.4.1.4.3 Intranet

Intranet, firmann ile ilgili srecinden yararlanmak iin, kendi i yapsnda

internet protokol veya web tarayclarn kullanarak sunucu istemci mimarisiyle

44

Bocij, a.g.e., s.161.45 Syamanski, a.g.e., s.301.46 OBrien, a.g.e., s.216.

18


33/166

oluturduu altyapdr47. Bu snrl a ile birok insan pahall bilgi kaynan ortak

olarak kullanarak bu sayede ekonomik kazan elde etmektedir.

1.3.4.1.4.4 Extranet

Extranet, firmalarn kendi bnyelerinde kullandklar a, ok gvenli bir

ekilde, internet zerinden, belirli sayda dardaki mteri ya da tedarikilere

amalarndan oluan altyaplardr. Bu sayede firmalar mteri veya tedarikileriyle

bilgilerini paylaabilmektedirler. Bu sayede her trl veri iletiimi bu a zerinden

yap

larak i sreleri h

zlanmakta ve maliyetler de azalmaktad

r.

1.3.4.1.4.5 nternet

nternet gnmzn en byk bilgisayar ve iletiim icatlarndan birisidir.

nternet dnya zerindeki milyonlarca bilgisayar ann birbirine balayan byk bir

adr. 1990 ylna kadar bilgisayar endstrisinde alanlarn dnda kimse interneti

bilmiyordu. Gnmzde her gn milyonlarca insan posta almak ve gndermek,

haber okumak, belirli bilgilere ulamak, rezervasyon yapt

rmak, bankac

l

kilemlerini yapmak gibi birok ilemini interneti kullanarak yapmaktadr48.

A, birden fazla bilgisayarn veri alverii yapmak zere birbirlerine

balanmasn salayan sistem olarak tanmlanmt. Alar dier ebekelere de

internetle balanr. Bu sebeple internet, birok deiik tip ve lde iletim

sisteminin, birok lkedeki insanlarn, dillerin ksacas milyonlarca bilgisayarn

ebekesi olarak ifade edilmektedir49. nternet , Uluslararas a iletiimi (Inter

Network Communications) kelimelerinin ksaltlmasyla olumu ngilizce bir

kelimedir50.

47 Trker Cambazlolu, Bilgi Teknolojilerinin Bugn ve Yarnna Genel Bak, KoakMatbaaclk, stanbul, 1997, s.232.48 Daniel Bollo, Marielle Stumm, Possible Changes in Logistics Chain Relationships Due to InternetDevelopments, International Transportation Operational Research, Vol.5, no.6, p.427-445,

1998.49 zatav, a.g.e., s.151.50 Adnan Mazmanolu, PC Donanm ve Elemanlar, Beta Yaynlar, Ocak, 2005, stanbul, s.36.

19


34/166

internet

intranet

extranet

ekil 1.6 nternet , Intranet ve Extranet likisi

1.3.4.1.5Biliim Sisteminin Veri Kayna

Etkin bir biliim sistemi; kullanclara tam vaktinde, kesin ve konu ile ilgili

bilgileri salamaktadr.

Bir organizasyonu meydana getiren veriler, nesneler halinde soyut grnm

alarak belirgin bir forma girmektedirler. Ayrca veri bu organizasyon ortamnda

meydana gelen olaylar da iermektedir. Veriler bir organizasyondaki eitli

ilemsel, finansal, ynetimsel karar verme ve sekreterlik aktivitelerini destekleyen bir yapda sunulabilmelidir51. Verilere eriim sresi daha hzl bir ekle

getirilmelidir. Veriler daha hzl bir ekilde depolan p, ayn kaytlar minimuma

indirilmelidir. Uzun gncelleme sresinden, uyumazlklardan ve hatalardan

mmkn olduunca kanlmaldr. Bir organizasyon tarafndan verilen depolanacak

veri iin veri btnl daima gvence altnda olmaldr.

1.3.4.2Biliim Sisteminin Faaliyetleri

Biliim Sistemleri veri girii, veriden bilgi retme admlar biliim sisteminin

kalitesi, veri kaynaklarnn depolanmas ve sistem performansnn kontrol edilmesi

faaliyetlerini gerekletirmektedir.

51 OBrien, a.g.e., s.14.

20


35/166

1.3.4.2.1Veri Girii

Veri girii; verinin kartlmas, snflandrlmas ve yazlmas ilemlerinden

olumaktadr. Bir i srecinde hareketler verileri oluturur, veriler kayt edilip

ilenerek bilgiyi oluturur 52. Sistemlerde hareketler veri giriini otomatik

oluturursa hata oranlar azalr.

1.3.4.2.2Veriden Bilgi retmenin Admlar

Biliim Sistemi iinde veriden bilgi retmenin ad

mlar

ilem ad

m

,depolama ve kt adm olarak sralanmaktadr. Aada bu admlar ayrntl olarak

incelenmektedir.

lem Adm

Sralama(Sort): Verinin belli bir sraya gre dizilmesi

Hesaplama(Calculate): Tm matematiksel ilemleri ierir.

zet karma(Summarize): Verinin toplam alnarak ve ya younlatrlarak

daha verimli hale dntrlmesi.

Karlatrma(Compare): ki verinin birbirine eit mi veya birbirinden

kk/byk m olduunu saptamak amacyla incelenmesi ilemi

Getirme(Retrieve): Verinin ikincil depodan merkezi ilem birimine

aktarlmas.

Depolama Adm

Koruma(Protect): Depolanm verinin yetkisiz kiilerce silinmesi,

deitirilmesi ve kullanlmasna kar korunmas.

ndeksleme(Index): Verinin belli bir ksmnn fiziksel depoland yerin

adresinin yaratlmas ve bakm.

52 Balaban, a.g.e.

21


36/166

Gncelleme(Update): Yeni olaylarn yanstlmas amacyla depolanm

veriye ekleme, silme ve deiim ilemlerinin uygulanmas.

kt Adm

Rapor(Report): Ynetim iin bilginin basm

Gsterim(Display): Bilginin baslmas yerine ekrandan gsterimi.

1.3.4.2.3Biliim Sisteminin Kalitesi

Sistem yneticilerinin test etmeyi durdurup, yazlmn en mkemmel haliyle

hizmete sunulduuna inandklar, kullanclarn bu yazlmlarn etkin kullanmn

gerekletirebildikleri, sonucunda stratejik kararlar verebilmek iin bilgi

retebildikleri ve bunlarn raporlar halinde sunularak iletiiminin aksaksz

salanabildii noktada biliim sistemlerinin kalitesinden sz edilebilmektedir.

1.3.4.2.4Veri Kaynaklarnn Depolanmas

Veri ve verinin depolanmas herhangi bir bilgi sisteminin kalbi olarak

dnlmektedir. Veriyi; gvenlii, eriebilirlii ile ayn anda birka kullanc

kullanabilmelidir. yi ynetilmi, dikkatli dzenlenmi dosyalar i kararlar iin bilgi

elde etmeyi kolay hale getirmektedir. Halbuki zayf ynetilmi dosyalar bilgilerin

ilenmesinde kaosa, yksek maliyete, zayf performans ve zaman kaybna neden

olmaktadr.

Bilgisayar destekli bilgi sistemlerinde verinin depolanmas iin iki temel

yaklam vardr. Veri, bilgi sistemlerindeki ilemlerden bamsz olarak ayr

dosyalar halinde toplanabilir veya veri tm fonksiyonel alanlara dahil edilebilecek

ve btn blmler tarafndan kullanlabilecek ekilde bir hizmet birimi (server)

zerindeki veritabannda da depolanabilir53.

53 Yaar Dademir, Veri Tabanlar&SQL, Trkmen Kitapevi, stanbul, 2002, s.83.

22


37/166

Veritabanlar

, d

dnyan

n bir k

sm

n

n bilgisayarda oluturulmu modellerile temsil edilmesi mantna dayanan bilgi depolardr54. Bilginin hammaddesinin

olan verinin depoland yerdir. Bilgiyi oluturan bileenleri snflara ayrarak,

aralarndaki ilikiyi de dikkate alarak depolar, istenildii zaman birletirerek sunar.

Bu da firmalar iin ok nemli olan doru bilgiye ksa srede ulamay salar.

Yaamn bir ok noktasnda kullanlan veritabanlar, Kurumsal Kaynak

Planlamadan (ERP- Enterprise Resource Planning), dokman ariv sistemlerine

kadar her sistemin iinde bulunmaktadr55.

1.3.4.2.5Sistem Performansnn Kontrol

Sistem performansnn kontrol; sistemin kullanmndan elde edilen katma

deerinin, bilgi aknn etkinliinin kontroln iermektedir. Yaplan geri

beslemeler sonucunda ortaya kan aksaklklarn da denetlenerek nereden

kaynaklandnn belirlenmesini iermektedir.

1.3.5 Biliim Sistemlerinin Gelitirilmesi:

Firma evresinin ortaya kard frsatlar ya da problemler iin teknolojik

tabanl ynetsel ve organizasyonel zmler sunan biliim sistemlerinin

gelitirilmesi planl ve organizasyonel bir deiimdir ve bu sistem yeni alma

ekillerini de beraberinde getirmektedir. Bu sebeple; daha balang aamasnda

belirli bir dnce yapsnn oluturulmas gerekmektedir.

Biliim sistemlerinin gelitirilmesindeki temel ama, firma bnyesinde karar

vermede gerekli olan bilgi akn etkin birekilde salayabilmektir.

Sistemin etkinliinin arttrlabilmesi iin;

Yeni sistemin gelitirilmesinde problem zme anlaynn benimsenmesi,

Gelitirilecek sistemin bir sermaye yatrm olarak grlmesi,

Sistem gelitirmeye katlmn salanmas,

54 Demircan, a.g.e., s.97.55A.e.

23


38/166

Belirli aamalar ve kontrol noktalar oluturulmas gerekmektedir56.

1.3.6 Biliim Sistemleri Kurmann Zorluklar

Bilgisayar teknolojisinin hzla gelimesine ramen, ie yarar biliim

sistemleri kurmann baz zorluklar bulunmaktadr. Biliim Sistemleri kurmak,

iletmek ve korumann zorluklarn Stratejik , Kreselleme, Biliim Mimarisi,

Biliim Sistemlerine Yatrm Yapma, Sorumluluk ve Denetim Zorluu olmak zere

be balkta toplanmaktadr57. Aada bu zorluklar ayrntl olarak anlatlmaktadr.

Biliim Sistemleri Kurmann Stratejik Zorluu

Firmalar rekabeti ve etkin organizasyonlar kurmak, iletiimi ve

koordinasyonu basitletirmek, gereksiz ileri elemek iin biliim teknolojisini

kullanmaya ihtiyalar vardr.

Byk boyutlu hizmet firmalarnn ounda biliim teknolojisine yaplacakyatrm, bu firmalarn yllk kapital harcamalarnn yarsndan fazla tutmaktadr.

Firmalarn bu yatrmdan elde edecekleri kar farknda olmalar ve bu dorultuda

yeniden yaplanma srecine girmeleri gerekmektedir. Srekli dnmeye ve yeniden

tasarlamaya ihtiyac olan kurulular, sadece bugn yapmakta olduklar i srelerini

otomatikletirmekle yetinirlerse, biliim teknolojisinin byk potansiyelinden

yararlanamazlar58.

Biliim Sistemleri Kurmann Kreselleme Zorluu

Uluslararas ticaretin ve kresel ekonominin basklar, birok farkl lkede

hem retim hem de sat yapma etkinliini destekleyebilecek biliim sistemlerine

56 Ouzhan Arslan, Bilgi Sistemlerinde Geliimde Etkinliin Arttrlmas, Tekstil Mhendisirt.Yn. ve Endstri letmecilii Bilim Uzman, y.y.57

Dilek Karahoca, Adem Karahoca, letmeciler,Mhendisler ve Yneticiler in Ynetim BiliimSistemleri, Beta Yaynevi, stanbul, 1998, s.44.58A.e.

24


39/166

ihtiya yaratmaktadr. Firmalar kresel ekonomik evrenin i ve sistem gereklerini

anlamal

ve buna uygun biliim sistemleri gelitirmelidirler. ok uluslu entegrebiliim sistemleri gelitirmek iin firmalar kresel donanm, yazlm ve iletiim

standartlar oluturmak ve her kltrde ie yarayan muhasebe ve raporlama yaplar

yaratmak zorundadr59.

Biliim Sistemleri Kurmann Biliim Mimarisi Zorluu

Firmalar kendi i amalar ve i aklarn belirleyip bu amalara hizmet

edebilecek i aklarna uygun bir sistem semelidir.

Biliim Sistemleri Kurmann Yatrm Yapma Zorluu

Organizasyonlar biliim sistemlerinin i deerini belirlemelidirler. Yaplacak

olan yatrmn firmaya salayaca katklar saysal olmad zaman her trl fayda

ve maliyeti doru olarak hesaplayabilmek kolay olamamaktadr60. Biliim sistemi

kurmadan nce mutlaka fayda-maliyet analizi yaplmaldr.

Biliim Sistemleri Kurmann Sorumluluk ve Denetim Zorluu

Organizasyonlar, insanlarn denetleyip anlayabildii sistemler tasarlamal ve

bu sistemlerinin firmann ticari amalar yannda salk, gvenlik, i gvenlii ve

sosyal gereklilikler gibi ahlaki ve sosyal sorumluluklar yerine getirecek ekilde

kullanlmaldrlar61.

1.3.7 Biliim Sistemleri ve Organizasyonlar

ada sistemlerde bir kuruluun i stratejisi, kurallar ve ilemleri ile o

kuruluun biliim sistemleri arasnda giderek artan bir bamllk vardr.

Stratejideki, kurallardaki ve ilemlerdeki deiiklikler, donanmlar, yazlmlar, veri

59

Karahoca, a.g.e., s.4560 Bocij, a.g.e., s.324.61 Karahoca, a.g.e., s.46

25


40/166

tabanlar ve telekomnikasyonlarda da deiiklik gerektirmektedir62. Tm bunlarn

yan

nda biliim sistemlerinin kullan

m

yla beraber organizasyonlar yenidenyaplanma srecine girmilerdir.

1.3.7.1Organizasyonlarda Biliim Sisteminin Stratejik nemi

Biliim sistemleri zellikle uzun vadede baarl olma ve organizasyonun

yaamn devam ettirebilmesi iin nemli bir rol oynamaktadr. Rekabette nderlik

etmeyi salayan gl aralar olan bu sistemler stratejik biliim sistemleri olarak

adlandrlmaktadr. Stratejik Biliim Sistemleri (SBS), rakiplere stnlk elde

etmede yardmc olmak iin organizasyonlarn amalarn, ilemlerini, rnlerini,

hizmetlerini ve evreyle olan ilikilerini deitirmektedir63.

Organizasyonlarda bilginin, dolays ile biliim sistemlerinin rakip firmalara

bir koz olarak kullanlabilmesi iin, ncelikle biliim sistemlerinin kullanlabilesi

alanlarn belirlenmesi ve bu alanlarda youn aratrma yaplmas gerekmektedir.

evre ok iyi incelenerek organizasyon yapsnn kullanlacak olan biliimsistemlerine uyumu gerekletirilmelidir. Bunun yannda kurumsallam

organizasyonlar, konusunda uzman kaynaklar ile i akn salamay tercih ederek

zmler retmektedirler. Bu perspektiften baklarak bilgi sistemleri seiminde

organizasyonun ihtiya gsterdii yn dorultusunda, i gc tasarrufu ve kullanm

kolayl tercih sebebi olmaktadr.

1.3.7.2renen Organizasyonlarda Biliim Sistemleri

renen organizasyon kavram, bir firmann faaliyetleri sresince

karlat olaylardan sonu karmas, kiilerin hedef olarak setikleri sonular

elde etmek iin bunun deien evre koullarna uymakta kullanlmas, personelini

gelitirici bir sistem yaratmas ve bylece deien, gelien, insanlarn srekli

62

William D. Nance, An Investigation of Information Technology and The Information SystemsGroup as Drivers and Enablers of Organizational Change, ACM, SIGCPR/SIGMIS96, USA, 199663 Demircan, a.g.e., s.14.

26


41/166


42/166

1.3.8.1Hizmet Sunduklar Ynetici Gruplarna Gre Biliim

Sistemi TipleriHizmet sunduklar ynetici gruplarna gre Stratejik, Ynetimsel, Bilgi ve

lemsel seviyede olmak zere drt tip biliim sistemi bulunmaktadr67. Hizmet

sunduklar gruplara gre belirlenen her bir biliim sistemi tipi ve seviyeleri aada

ayrntl olarak anlatlmaktadr.

Biliim Sistemleri Tipleri Hizmet Gruplar

Stratejik seviye Tepe yneticiler

Ynetim seviyesi Orta kademe Yneticiler

Bilgi seviyesi Bilgi ve veri iileri

lemsel seviye lemsel yneticileri

ekil 1.7 Hizmet Gruplarna Gre Biliim Sistemleri

1.3.8.1.1lemsel Seviyedeki Biliim Sistemleri

lemsel seviyedeki sistemler organizasyonlarn temel aktivite ve

ilemlerinin kaytlarn tutarak ilemsel yneticileri desteklemektedirler. Bu

seviyedeki sistemlerin amac rutin sorulara cevap vermek olduundan bilgi kolayca

elde edilmeli, kesin ve hzl olmal68.

67 Demircan, a.g.e., s.11.68 Karahoca, a.g.e., s.19.

28


43/166

1.3.8.1.2Bilgi Seviyesindeki Biliim Sistemleri

Bilgi seviyesindeki sistemler, organizasyonun krtasiye ilerinin kontrolne

ve yeni bilgilerin ie entegre edilmesine yardmc olarak bilgi ve veri iilerini

desteklemektedir69.

1.3.8.1.3Ynetim Seviyesindeki Biliim Sistemleri

Ynetim seviyesindeki sistemler, i aknn durumunu izlenmesi, kontrol

edilmesi ve bununla ilgili kararlar al

nmas

iin orta kademe yneticilerine desteksalamaktadrlar. Bu seviyedeki sistemlerde genellikle anlk raporlar yerine

periyodik bilgiler ieren raporlar sunmaktadrlar70.

1.3.8.1.4Stratejik Seviyedeki Biliim Sistemleri

Stratejik seviyedeki sistemler, firma ii ve d evredeki stratejilerin

belirlenmesi amacyla tepe yneticilerine hizmet sunmaktadrlar71. Tepe

yneticilerinin, organizasyonun d evredeki deiikliklere uyum salayabilmesiiin gereken ngrleri ve almalar desteklemektedirler.

1.3.8.2Servis Verilen Organizasyon Seviyesine Gre Biliim SistemiTipleri

Servis verilen organizasyon seviyesi veya fonksiyonel zelliklerine gre alt

tip biliim sistemi bulunmaktadr.

1.3.8.2.1lemsel Biliim Sistemleri (TPS-Transaction ProcessingSystems)

lemsel Biliim Sistemleri; i aknn takibi iin gnlk, rutin kaytlarn

girildii biliim sistemleridir. Bu sistemler, gnlk ilemlerle ilgili kaytlarn doru

kaydedilmesinin yan sra sipari, irsliye, ek, deme emri gibi dokmanlarn

69

A.e., s.20.70 Karahoca, a.g.e., s.21.71A.e.

29


44/166

baslmasyla ilgili kontrol prosedrlerini de iermektedir. rnek olarak, sat sipari

giri sistemleri, otel rezervasyon sistemleri, al

anlara ait bilgi bankalar

gibisistemler gsterilebilir. Bu sistemler organizasyonun ilemsel seviyelerinde hizmet

vermektedirler.

1.3.8.2.2Bilgi Tabanl Sistemleri (KWS-Knowledge WorkSystems)

Bilgi Tabanl Sistemleri; belirli alanlarda uzmanlam kiilere hitap eden

bilgi kazanma, bu yeni bilgiyi ve uzmanl i akna entegre etmeyi salayanbiliim sistemleridir72. Bu sistemlere bilgisayar destekli tasarm(CAD), bilgisayar

destekli retim(CAM), sanal gereklik sistemleri rnek olarak gsterilmektedir.

1.3.8.2.3Ofis Otomasyon Sistemleri (OAS-Office AutomationSystems)

Ofis Otomasyon Sistemleri; tipik ofis ortamnda koordinasyon ve iletiim

aktivitelerini destekleyerek veri iilerinin retkenliini arttran uygulamalardr.Dokman ynetimi, kelime ilemciler ve masast yaynlama aralar, planlama

programlar ve iletiim sistemleri bu sistemlere rnek olarak gsterilmektedir73.

1.3.8.2.4Ynetim Biliim Sistemleri (MIS-ManagementInformation Systems)

Gnmzde bilgiye abuk ulamak, firma iindeki ve pazardaki tm

gelimeleri yakndan izleyerek hzl tepki vermek kurumlarn gelecei iin ciddi

nem tamaktadr. Bunun iin kurumlardaki karar vericinin anlk olarak her trl

kurum-ii bilgiye ulamak iin kurulmu bir sisteme ihtiyac vardr. Ynetim

Biliim Sistemleri, rgtn gncel performans ve tarihsel kaytlarna e zamanl

ulaarak baz rnekleri ve raporlar yneticilere salar ve rgtn orta dzey

ynetim dzeyine destek salar74.

72

Karahoca, a.g.e., s.27.73 Hocan, a.g.e., s.2774A.e.

30


45/166

Ana amac

ynetim kademesinin bilgi ihtiyac

n

kar

lamak olan YnetimBiliim Sistemi; zellikle planlama, denetleme ve dzeltici faaliyetlerde

bulunabilmek amacyla gelitirilmi ve retim, pazarlama, muhasebe, finans ve

insan kaynaklar gibi iletme ilevlerine ilikin bilgileri eitli aralar araclyla

yneticilere sunan bir sistemdir75. Bu sistemler ilemsel biliim sistemlerindeki

verileri zetleyen periyodik raporlar reterek, gnlk ilemlerin ynetimini ve

kontroln salayarak firmann performansna yardmc olurlar. zetle Ynetim

Biliim Sistemi organizasyonlarn yaplarna uygun kontrol ve raporlama alkl bir

biliim sistemidir.

Ynetim Biliim Sistemlerinin Temel zellikleri

levsel kontrol ve ynetim kontrol seviyelerinde yneticileri karar

almalarnda desteklerken planlamaya da yardmc olmaktadrlar,

Gnlk ileri kontrol ederek, yneticilere raporlar sunmak zere

tasarlanmlardr

Mevcut veri ve veri yollarn kullanmaktadrlar,

lemsel yetenekleri snrldr,

Gemi ve mevcut verileri kullanarak karar alma mekanizmasna destek

olurlar,

Greli olarak esnek deildirler,

Organizasyon iine yneliktirler,

Bilgi ihtiyalar bilinir ve belirlidir,

Uzun analiz ve tasarm aamas gerektirirler76.

75 Demircan, a.g.e., s.13.76A.e.

31


46/166

1.3.8.2.5Karar Destek Sistemleri (DDS- Decision Support Systems)

Karar destek sistemleri; ileri dzeyde kolaylkla tanmlanamayan, abuk

deien, yapsal ve yar yapsal nitelikteki ve tek kararlarn alnmasnda yneticilere

destek verir77.

Bu sistemler, ilemsel biliim sistemleri ve ynetim biliim sistemlerinden

firma ii bilgi almalarnn yannda rakip firmalarn stok ve rn fiyatlar gibi d

bilgileri de kullanrlar. Tasarm itibari ile dier sistemlerden daha fazla analitik gc

olan kara destek sistemleri byk miktarda zet veriyi bilgi youn raporlareklinde

sunmaktadrlar. Her zaman deien durumlara ve sorulara uygun cevap retebilecek

ekilde tasarlanmaktadrlar78.

Karar Destek Sistemi, kullancsnn ihtiyac olan tm verileri bulabilmesini

ve bu veriler zerinde istedii ilemleri yapabilmesini salamaktadr. Bu zellii ile

de Ynetim Biliim Sisteminden ayrlmaktadr.

Karar Destek Sistemlerinin Ana Bileenleri

Karar Destek Sistemleri temel olarak veritaban , model taban ve kullanc

arabiriminden olumaktadr . Veritaban ile firmann isel ve evreye ilikin dier

bilgi gereksinimini salamak iin kullanlmaktadr. Model taban; istatistiksel,

finansal, tahmini, operasyonel modelleri veya planlama modellerini iermektedir.

Model ynetim sistemi ile de modellere eriim ve denetleme yaplmaktadr. Bunlaraek olarak veritaban ve model tabanndaki kaynaklar ileyerek, karar vericinin

nne etkileimli olarak sunabilen kullanc arabiriminin sistem iinde yer almas

gerekmektedir79.

77

Hocan, a.g.e., s.27.78A.e.79 OBrien, a.g.e., s.297.

32


47/166

Karar Destek Sistemlerinin Temel zellikleri

Kullancya esneklik, uyumluluk ve hzl cevap salamaktadrlar,

Kullanclarn giri ve k verilerinin kontrol ve ynlendirmelerini salar,

istenilen her trl bilgiyi salayabilecek kapasitededirler,

Bilgisayar sadece bir ara olarak kullanan karar vericilere ynelik

olduklarndan profesyonel programclara gerek duyulmadan

alabilmektedirler,

Sonular nceden kestirilemeyen kararlar almada destek salarlar,

Organizasyondaki her seviyenin karar ihtiyalarn karlayabilmek zere

gelitirilmilerdir80.

1.3.8.2.6st Ynetim Biliim Sistemleri (EIS-ExecutiveInformation Systems)

st Ynetici Biliim Sistemleri; organizasyonlarn stratejik seviyesinde

kullandklar sistemlerdir. Bu sistemler, bata genel mdr ve ynetim kurulu

yeleri olmak zere, iletmenin vizyonunu, misyonunu, deerlerini ve stratejilerini

belirleyen kiiler iin oluturulmaktadr. Bu kadar nemli konularda yaplacak bir

hata iletmenin geleceini risk altna alm olur. Bu nedenle st ynetim biliim

sistemi, i ve d evre koullar konusunda tam ve doru olarak zamannda

bilgilendirilmelidir. st Ynetim Biliim Sistemi; stratejik, karmak ve nceden

programlanamayan kararlarn alnmasnda kullanlan bilgi sistemleridir81.

st ynetim biliim sistemlerinde grafiksel gsterimlere yer verilerek ok

farkl kaynaktan veriler st ynetimin kullanmna sunulmaktadr. eitli yntemler

kullanlarak st ynetimin kritik bilgiye ulamak iin harcayaca zaman en aza

indirilmektedir82.

80

Demircan, a.g.e., s.109.81 Hocan, a.g.e., s.27.82 Karahoca, a.g.e., s.34.

33


48/166

1.4 Bilgi Ynetimi Merkezleri

Bilgi merkezleri; bilgi tayclarnn, belli bir amaca ynelik olarak

topland hibir kayba uramakszn korunduu, arandnda en kolay

bulunabilecek tarzda dzenlendii ve optimum kullanm ile bilgi aknn kesintisiz

oluumunun saland merkezlerdir83.

Bilgi ynetimi, kaytl ya da kaytsz organizasyon verilerini, kiisel bilgi ve

tecrbeye dayal birikimleri toplayp, dzenleyip, kayt altna alp yararl bilgi haline

getirerek bunlar doru zamanlarda, doru kimselerin, istenilen her yerden

ulamasn salay p, organizasyonunu entelektel mlkn arttrmak, tekrarlanan

ilemlerin tamamnn teknolojik aralarla yaplmasn salamak ve bunun sonucunda

pozitif i neticeleri elde etmek amacyla yaplan bir dizi teknolojik ve kltrel

ilemler olarak tanmlanmaktadr84.

Firmalardaki Bilgi Ynetimi Merkezleri ise; btn bu blmde anlattmz

ve firmalar iin ok deerli olan bilgiyi stratejik kararlara dntrmek zerekurulan merkezler olarak tanmlanabilir. Gelimesini arasal adan biliim

sistemlerine borlu olan bilgi ynetim merkezleri biliimle departmanndan farkl

olarak teknik yazlm veya donanmlarla deil de bu yazlmlardan elde edilebilecek

bilgilerin analizleriyle ilgilenerek gelecee ynelik kararlarn alnd merkezlerdir.

83

Malik Ylmaz, Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite likisi ve Bir Uygulama, Dou niversitesiDergisi, 4 (2) 2003, 257-268.84 Melikah Karaka, Bilgi Ynetimi Nedir?, (evrimii) www.bilgiyonetimi.org, 25.02.2005

34


49/166

2 LOJSTK YNETM

Gnmzde retici firmalar retim dndaki tedarik zinciri iindeki

faaliyetleri artk firmalar bu ile ilgilenen firmalara yaptrmaktadr. Bu da lojistik

firmalarnn gnden gne nem kazanmasna neden olmaktadr. Lojistik kavram,

lojistik ynetiminin faaliyetleri bu blmde ayrntl olarak ele alnmaktadr.

2.1 Lojistik Kavram

Kken olarak Latin dilinde Lojik ve Static kelimelerinin birlemesinden

meydana gelen lojistik kelimenin szlkteki karl akl yrtme, hesap

sanatdr85.

Esas olarak askeri bir terim olan lojistik; askeri alanda ara, gere ve

birliklerin hareket organizasyonunu tanmlamak iin kullanlmaktadr86. Bu adan

lojistik, bir plan veya operasyonun ayrntl bir biimde rgtlenmesi ve

uygulanmasdr87. Lojistiin sivil alanda kullanlmas ise 80li yllarda

gereklemitir. Lojistik, ok farkl alanlardan oluan bir faaliyetler btn olup

ilgili blmlerin ortaklaa ibirliini gerektirmektedir88.

2.2 Lojistiin nemi

Rekabetin hzla artt gnmzde zellikle retici firmalar bata olmak

zere, gnmz firmalar ana faaliyetleri dnda kalan tedarik zinciri iindeki;

tedarik, tama, depolama, elleleme, paketleme, stok, datm gibi birok faaliyeti

baka firmalara yaptrarak kendi ana faaliyet konular olan retime daha fazla zaman

ayrabilmektedir. Bylece firmalar kendi retim faaliyetlerinin kalitesi,

maliyetlerinin azaltlmas ve mteri memnuniyetinin salanmas konularna

odaklanabilmektedirler. Amerikada yaplan bir almada lojistik maliyetlerindeki

85Meydan Larousse, Byk Lugat ve Ansiklopedi86 Mehmet Tanya, Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetimi, 3GEN, Sonbahar 2002, s.23.87

Michael Quayle, Bryan Jones, Logistics: An Integrated Approach, Tudor Business PublishingLtd., Wirral, 1993, s.85.88 Quayle,a.g.e. , s:87.

35


50/166

%5lik azalmann karllk zerine etkisi, satlarn % 20 arttrlmas sonras karllk

da elde edilecek etkiye eit veya daha fazla olduu saptanm

t

r89

.

Lojistik, bir rn veya hizmetin retimi ve datlmasyla ilgili olarak tm

maddi temelli ilevleri sevk ve idare eder. Lojistikte ama; firmann varln

srdrebilmesi asndan organizasyonu kalite, fiyat, zaman ve hizmet gibi hayati

pazar deikenlerine kar dayankl hale getirmektir90.

2.3 Lojistik Fonksiyonu

retim noktasndan tketim noktalarna mal hareketi alar boyunca nemli

olmutur. rnein ipek yolu en nemli ticaret yolu olarak bilinmektedir. Sava

srasnda organizasyonlarn hiyerarik yaplandrmalar, kalite kontrol aralar, rn

ve sistem standartlar, yeni teknolojilere annda uyum salayarak gelitirilen silahlar

sanayi tarihinde askeri geliimler nemli rol oynamtr.

Lojistik uzun bir sre mallarn fiziksel datm olarak kabul edilmitir.Bugn ise ok eitli fonksiyonlar bnyesinde toplamaktadr. Lojistik, ok genel

olarak, rn aknn, ak noktasndan var noktasna kadar planlanmas,

uygulanmas ve kontroldr91.

Tm imalat aamalarnda rn, malzeme, yarmaml, hizmet ve bilgi gibi

tedarik zinciri deerlerinin elde edilmesi, tam, stoklanmas ve datm iin

gerekli olan faaliyetler btn olan lojistik; ulat

rma, depolama, malzemeelleleme, stok ynetimi fonksiyonlar gibi i fonksiyonlarnn birleimi olup

pazarlama ve imalat ile yakndan ilikilidir92.

89Lojistiin Aritmetii, (evrimii)http://www.danismend.com/konular/lojistikyon/LOJ-LOJISTIGIN%20ARITMETIGI, 02.12.200490 Metin anc, Murat Erdal, Lojistik Ynetimi, Freight Forwarder El Kitab 1, 2003,s.35.91 Necdet Timur, Sanayi letmelerinde Lojistik Faaliyetlerin Organizasyonu, T.C.Anadoluniversitesi Yaynlar no:266, Eskiehir. 1998, s.7.92

H. Donalt Ratliff, William G.Nulty, Logistics Composite Modeling, The Logistics Institute atGeorgia Tech, ABD, 1996

36


51/166

Tedariki Odak firma Mteri

Biliim Biliim

rnlerNakit

Kaynak veTedarik Etme

Kaynak veTedarik Etme

Hizmetler

LojistikFonksiyonlar

ekil 2.1 Lojistik Fonksiyonun Sreci93

2.4 Lojistiin Tan

m

Lojistik Ynetimi Konseyi (Council of Logistics Management) e gre;

Lojistik, mterilerin ihtiyalarn karlamak zere her trl rn, hizmet ve

bilgi aknn, hammaddenin balang noktasndan, rnn tketildii son noktaya

kadar olan tedarik zinciri iindeki hareketin, etkin ve verimli bir ekilde

planlanmas , uygulanmas , tanmas , depolanmas ve kontrol altnda tutulmas

yntemidir94. eklinde tanmlanmaktadr. Bu tanm tedariki ve mteri arasndaki

mal, hizmet ve bilgi akn ieren tm faaliyetleri kapsamaktadr.

93

Karl B. Manrodt, Understanding the Lean Supply Chain, 7. Lojistik Ynetimi Zirvesi, 12-13Nisan 2005, stanbul94Council of Logistics Management, (evrimii) wwwclm1.org, 10.12.2004.

37


52/166


53/166

olmak iin firmalar, yaptklar hizmetin kalitesiyle ilgili her trl kritere sahip

olmalar

gerekmektedir. Bylece lojistik sre baar

l

olacakt

r. Kalite kontrolsistemi dzenleme ve uyarlama; firmann sunduu bir hizmeti bugn de dn olduu

gibi ayn karakteristik zelliklerle sunmay garanti etmektedir. Bu yarn da bu

zelliklerde hizmet sunacan gstermektedir97.

Gnmzde birok sektrde tedariki ile mterinin birlikte almas nemli

hale gelmektedir. Mteri ilikileri ynetimi sadece yeni mteri kazanmak iin

deil, var olan mterilerin de devamlln salamak iin gerekmektedir.

Lojistiin Yapsallk Seviyesi

Tedarik ve Datm Zinciri

Hizmet Planlamas (Service Net Mapping)

Tedarik ve Datm Zinciri: Tedarik ve Datm Zincirinin planlanmas ve dizayn

edilmesi lojistiin yapsallk seviyesinde yer almaktadr. Muhtemel olaslklarn

dikkate alnarak yapld planlamalar iermektedir.

Hizmet Planlamas: rnlerin datmnda gerekleebilecek eksikliklerin nceden

karlanmasnn tasarlanmasdr.

Lojistiin levsellik Seviyesi

Depolama levleri

Tama levleri

rn ve Bilgi Ak

97 Ginters, a.g.e., s.36.

39


54/166

Depolama: Lojistiin ilevselliinin kalitesi depolama operasyonuna gre

deimektedir. Bu blmde ayr

nt

bilisim sistemlerinin lojistik yonetiminde etkin kullanimi ve buna iliskin bir uygulama the...

Documents