VI. DUBOKO IZVLACENJE

VI 1. Proces abrade izvlacenjem

Duboko izvlaeenje je proces obt'ade metala (u hladnom ili , u po6ebnim slu~ajevima, u vrucem stanju) , koj i u seri jskoj pro.izvodnji dije lova, u odnOllU

n a ostal e tehnolo.ske discipline zauzima vidno mjesto. CHj ovog naUna pre­rade je da se iz ra yn e ploee sa posebn im alatom izrade posude raznih oblika poprecnog presjeka. Specitionost samog procesa omogucava da se sa najma­njim brojem radnih operacija i uz m i-nimalni otpadak dobiju izvuceni elementi u konaenom obliku, tako da se mogu neposredno upotTijebiti , ill ugraditi u odgovarajuCi sklop. Razrada pcsebnih metoda dubokog izvlacenja je iSla upo­redo sa razvojem industrije vozila kao i avionske industrije. MedUJtim, i u proizvodnji ostalih arlika la naUazi se na veoma sirok i raznolik asortiman dijelova koji se rade tehnol ogi jom dubokog izvlacenja. Ovdje se pominju sarno neki proizvodi, kao !i to su : dij~lovi karoserij a motornih vozila (blatobrani, kro­vovi, vrata, rezer voari , farovi , razni pokrivni e lementi itd. ), razni artikli zivot­nog standarda (dije lovi za hladnjake. stednj ake, grijace, posude. razna metalna ambalaza i sl.) , d ijelovi za radio i televizijsku industriju i niz ostal·ih. S obzi­rom da se dubokim izvlacenjem u hladnom s tanju poboljsavaju mehaniCke oso­bine materijala, danas se ovom tehnologijom proi7. vode i na jodgovorniji e1e-menti aviona i rake ta. '

Tehnologij om dubokog izvlacenj a se obraduju materijali debljine od 0,02 do 50 mm, sa dimenzijama od nekoIiko desetinki miLimetara pa do nekoliko metara, i sa teZ!inama koje va ri ra ju od grama do tone.

Maiiine za duboko izvlacenj e su kriva jne i h idraulicrte prese. Zavisno od vrste i obJri.ka komada koji se izvlaci upotrebljavaju se krivajne (ekscentar i koljenaste) prese pr06tog, dV06trukog, ill trostruk~g djejstva.

P ocetni oblik male rijala 7.a preradu je ravna plOCa koja se oznacava kao platina. Oblik ove razvijene ploce -- platine moZe hiti: krug, kvadrat, pra­vougaonik, elipsa, ill rna kakva za tvorena konturna kriva; koja zav.isi od oblika izvucenog komada.

Prema tome, pod dubokim izvlaeenjem se podrazumijeva proces pre­rade kod kojega se iz raYne ploee dobivaju posude oblika sa zatvorenim doom. Ukoliko se kao poeetni materijal koristi ~pkasti profil odre<!enog preCnika, s tim da se kod dalje prerade piasticnom deformacijom taj preCnik smanjuje

  

 

(r('duke'l" prl,<,mka), l,,,b s,' nvaj procl's OZlUItav,,' k~o i 'Lvla~eni , ~ i .<1: I,,· t"\~IlJc zicc

Dubc:.ko iLVlil;'C!!l' k! 'nlaoa sc mote 'lvo(hll n, dVa natina , &0 ka : Duhoko izvlact'nlc b", pN>mJcne debll .nc malcr.Jala i Duboko i .:v lal:"nj~ s stanjlva n)em lid , odnosno sa r€'dukCJjom d.ebljLn matcnjala.

Iz iiemaL.kog p,;kaZ<! I ka izvla~eni bez pr mjene debljlo malen);u1 (sl. 154) moie se ul>tll. da Sll osnovru raw" lemer.li alata ZJI i.zvla~enJ i%vl,Lka~ I i prster. 1.a i7.vlaceJl)e 2. PI Ili.M 4 (pr~rt ka 0 I debljin s) se poslavlj nn prsten za 12.vla~ nje (~i 154 a) i pod djej stv m sile izvlakata (sUa lzvlacenJ F,) uvlal:i u prstNlastl 1.al r .unedu lzvlakac 1 prstena (d .. - d,).

Da hi sc pdjpcllo guzvanje itm, i stvar, nje nabora , platina s u k\1 proC(>sa izvlacenla (51. 154 b) pridruva pi - m drznc lima 3 ($a i1o.m dr· ;) Fd) . Rezultat izvli..cenja je ciLindrntlla posu<la sa z tvore.ni.m dno.m ko13 s.' ornacava kao tant (sl. [54 c). Izvuccno ta.nce ~ (sl. 1~4 d) i:m preCnik d. vistOU h i Istu debliinu S (1..d i dn,) k~o §to If.l i debljlna pOCoeUtog m I nJ I. - platine.

Proecs obraz vanJH ~an~ela pn ,",vlaccnju sc mMe objasn.OtJ , Lnlskim razmatrallJlma (51 155).

Aka se plati,na prlx:ntka Did bljine ~ raz.dljcli na n cUje! v I ko d., l'

,ad:. sc dou.),,)u:

nd s

d - u.nulr~Snji pretni.k .zvufenog cane ta Kod maUh no sId ratu.na 5 unu­trdnlun precr.ikom, kod veClh sa srerl­"11m. f'o n~kim u!orim.a 0" ,ranie le c1('bl)inn 3 .... 2 min.

- pr9.voug. ani e lement, a sa ~irl11C>m s I povrtinom

D- d A.

2 . ~ -

tf ugla [i eiemcnlt b Sol rtn 1 l' (0 - d)/n i povrlinOll1l

D - d n(O - d) r.(D-d)

'. 2 n 4n

Od n prnvou.gJ nIh "Il'm n:lLI 1:(' Sf' sa"'lanjt>m fonnlJ'ati om t ~ ean~ l ' 1J\<>

h •. k in 5(' m to(' i.1.r ~Ulh.l: \Z u 10,," j n k t>i VONmftlA.

od(lkl ) 1':

h

n A.· . 1< d h. s

.f\. n

'ltd

n ll - d ltd rod 2 1\

  

 

..

c, d ,

l l[Vloltal'

}, Prsl~~ 10

,r vlot.nj .

J. Plo~a dr la~a'

l imo

{. Pof.'~i oblik

';'0 tfl nJolo -

p la t in a

5, Gala. k om ad

(il vu~.n l d lo)

- ~ ant.

51. 154 SEMATSKI PRIKAZ TOKA IZVLAtENJA

rro lXJlas ll ol.m.n l- b

~~J " IO_d ) ! . I "

I U ,-. L.~

51. 155 PROCES OBRAZOVANJA tANCETA PRI IZ VLAtENJU .

~I ,

~

-Qtr Q) )

IllU I

t(~ ..L

rWJ J..

I I J.. II '. ....

.u '.

;;;; . I ,

!

J ,I, II, /I IV, II III . I V ....i.

o. IA PRESU PRosroo

OJEJsrVA

/) ZA PRESU OVOS TRUKOG D )EJsr~A

L /Zvloltot' 1. Pr.'." 1'0 i lv/ot.,.j .

J. PIO~Q dr Ja to lima

i . IZOijac

5. Plal'Ml 6,Gotov komod

• 51. 156 FAZE IZVLAtENJA NA PRESAMA PROS rOG I DVOSTR(JKOG DJElSrvA

  

 

Logionost dobivl'nog rezult.ala se moie polvrdiLi I primitivnim ekspe rimentom koji 5e sastoji u lome da sc iz prslenastog dljela p!atine ~i:-ine (0 - d)i2 izrczu trouglasti clementi, a preostaJi pravougaoni 51' jednoslavno savij u, tako da obrazuJ u ~an~c visine h •.

Od n lrouglastih el cml'nala ee se izvlacenjem obrazovati clio omotaca fan~eta visinc hb•

Volumen islisnlllih lrougla<;tih elemcnata mora bili jednak odgovaraju­cern volumenu cmotaca cancela : n · A h • 5 = 1!. d . hb . S

lU

hb = n !l. b 1! (0 - dj? (D - d)2 -- = -TId 4n 4d

pa je ukupna visina /'anccta:

h = h. -r hb = O-d (D -df 0 2- d2

2 + 4d - 4d

Do !slog rezultata 51.' moze doei i neposrednim izjednaeavanjem volu mena prstenastog dij e la pIa tine i volumcna omotaca cancela , to jest:

odakle je:

~ (O~ - d2) • S = 1t . d . h . s 4

h = 4d

Vee na osnovu ovako pojed nostav ij enc seme procesa obrazovanja canceta moic se zakIju tili da se duboko izvlaccnje vrsi u uslovima sloienog naponskog stanja elementa koji se izvIaci.

U lok u samog procesa, usljcd djejslva izvlak aca na dno cancela u vi jencu ~nl:eta sc javljaju radijalni napon i istezanja, a usljed istiskivanja viskova trouglasti h elemenata i tangencijalni naponi pritiska. Pored toga javIjaju se i dodatni naponi uslje-d pl'itiska d rial:a lima kao i sile savijan ja l:anceta prcko ivice prstena za izvlal:enje.

Faze izvlaccnja na ? resi sc mogu prikazati sa cetiri karaktenslil:na po­loZaja pritiskival:a prese (sl. 156).

A. Za presu prootog djl'j stva (s!. 156 a)

I P latina 5 se postavlja na izvlakac 1 (koji se nalaZl u donj m d ijelu a la ta) i naslanja na plol:u drial:a lima 3 (vczanu sa zracnim uredajem za drZanjc lima). Pri.tisk ival: prese se nalazi u p(llo7.aju GMT.

II Pritiskivac prese se pomjera vertikalno nanHe. Platina sc priteie izmed u plote driaca i prstena za izvl acenj c 2 (ucvrSeenog u gornjem dije1u alata), i izvlaci preko i zv laka~a.

llr Izv\al:enje Je zavrk no. Priti skivac prese se na lazi u najn.izem poloiaju (DMTJ.

  

 

(V Urz:d' lilyw ;{ Sl! v ract! U Pl)(\,'tnj polozaj, ski cinju Ci gow\' kom iH.l 6 su izv la­kata 1, S ubi'.irom da Sl! i p riLi:-.kivac pn:.s l' v raca u poectni po! oiaj , ~zbijac 4 lzu ija kumnd iz p"slena za izviace.1l je ".

B. Z" p r ~su dVu<stl'llK Og djcjstva (51. 156 b) .

I Platlll.:r 5 sc poslavij a na p.rstc n za izvlacenje 2 (koji je kod ave vrste prL'''' pncvrscen u donjem di jelu alala) i naslanja se na zraCni u.bijac 4. Pritiskivai: prese i pok relae p loee 'dria ca se nalaze u gornjem po loiaju.

I I I'okrvlac d "zab se pomjera llaniie svc do poloia ja ·prit.ezanja platine iz­n]pllu ploee d,'zaca lima 3 i prstena za iZ\lla cenj e 2.

IIJ l' n li~ ki va c p r ._·~(· , 58 gOl'njim di jelom a ln ta i izvlakacem 1 se pomj era na­n izc i izvIoci '·"nce. Pod pritislwm izv la.kaea potrisku je sc i il-bijae 4 u dOllji puILl Z:lj . 7..a lo vrij eme pokrelac driaea lima miruj e, pridriavaju ci pl ati nu \I l<)ku c ij e log p rUCt'Sa iz vlacenja .

fV Pri tiskivac prese se vraca u gornji poloiaj, d ok pokretac izvjesno vrijeme miruj ,· , laka da p loea skida~a 4 sv laci k e>mad 6 S3 i'lvlakaea . Nakon loga SL' i p" krc 'a i: vraea u krajnji gom ji poloza j. f$lovremeno z racni izbi jat 4 iz hija }.; pm ari iz prs le na za i7.vl a l'enje ,

r';" 51. : 57 je prikazan alaI za prvu izv lacenje bez p r<lmj e..rre debljine ma" ':"p iol ". il i'" 'S U prostog djejslva . U donjem di jelu alata se nalazi izvl akac 2, pric\'r;iC<'11 U dOll jOj ploo II , koja je s lezabma 12 vezana sa stoiom prese 10. l ,.\·lak:r c je krm. ,,, 'c>dimJ izb usen kako bi se omoguCio pro iaz zraka. U protiv­nnm, us ljC'd \,(Irnpresije zraka, tlobiva sc cance sa ispupcenim dnom , Platina se poslavlja na drZac lima 3, kGji je p rcka spojnica 4 i ploCe' 5 vezan sa kUp­njacum 11 i k li p e>m 7, 7,racnog cilindra 6, urt'da ja 7.a dri.anj e lima . Sib polrebna Z3 dr7.anj<, lima se moic 'o","tv ariti op rugil m. komplimiranlln zrakorn, tec nosc u pod pritiskom, iii kombinacijam ov~h izvora energij ~,

U povral.nom h odu prit iskivaca prese dri.ac lima 3 veSi ftmkciju skidaea i skida izvueeni k omad sa izvlakaca 2.

U gornjem clijelu a lala sc nalazi prs len za izv lace nje 1, koji je pomoe u plote 15 i cil.in.drienog rukavca 16 spojen 58 prLl:isIGiWlCem prese 17 . U povrat­nom hodu pri t iskivaca prese kumad se iz prstena za izvlacenje izbija izbijacem 13 . Si l. izbijanj a 51'.' p!'enosi preko motke bbijaca 14 sa lelve 18, koja udara u granicnike 20 pricv rscene na kuc~tu prese.

Kod alata za prvo izvl ace nj e (bez promjene d ebljine mat.eJij a la) za presu dv oslrukog djcjstva (5 1. 158) je prst.en za izvlatenje 3 pricvrscen u <i onjem nOS ilCU alata 7, a izv lakac 2 se na·la zi u gornjem dij e1u alata, spojenim Sa pri­tiskivaccm prese .• Plat-ina se p06tavlja na prs t.e n za izvia~enje do granicnika S, koji S0 nasJanj a na zavojnu oprugu 9. U prvoj fazi pokretac prese pomjera na­niie nosac 6, na kame se nalazi plo<:a driaca I\ma 1, sve dok ova ploca ne nalegnc n a platinu. Zatim pritiskivae prese pokreee izvlakac 2 koji izvlaci cance. U povratnam hodu ploca izhijaea 4 (vezana spojrucama 8 sa zratrUm llteda jem 7..a izbijanje, ugraden\.m u sloiu prese) izbija komad Lz prstena za jzvlacenje.

U jednoj operaaiji izvlacenja se ne mogu uwjek Lzraditi komacli zad..a,nili dimenzija . Broj operacija izvlaeenja (n) potreban za izradu komada pretniJ<a (d) i visine (h) zawsi od odnosa hid.

  

 

10

6

I. Prsten xa izvlacenje 1. Izvlakac 3. Driac lima t. Spojnica driaca 5. Plocn driaca 6. Zracni cilindar 7. Klip 8. Klipnjaca 9. Nosac cilin dra

10. Sto prese

Pocetni oblik

(platina)

J I D

1/. Donja p/oco /}. Stezac 13. Izbijac It. Motka izbijaca

';otO Y komad

/5. Nosac prsteno za izvlacenje /6. Cilindricni rukavac /7 . Pritiskivac prese /8. Poprecna letva za izblj·anje /9 . Kuciste prese 10. Granicnik iZblj·aca

w

51.157 ALAr ZA PRVO IZVLACENJE SA UREf)AJEM o

ZA DRZANJE LIMA

  

 

Za izv l eenj e ci lindri ~n i h 'ud ova (51. 154 d) orijenlacioni broj operaeij a Izvlac nja se mo2c od redl li po n.i7,e dan:m podacima.

Odnos visi n ' h < 0,6 1 ,.j :!,5 4 7 12 precnika d

Bro j operaei ja 1 7.vl a~en j a n -- 2 ~

" 4 5 6

Cance pri izv lacenj u t rpi zn~ln defom1acijc. U prvoj i sl jeciec im operacij ama l7.v lace nja mat ri ja l s avi ja prcko ivica pl'sl na za Izv lacenj e (koje su izve­dene sa radiju som r", iIi konusno), lako da se ova zo na oznaea va kao zona def r maci j (s l. 159). ' Ia izv lac nja (F l. F~ ... 10,) se .pr nos i sa izvlak aca (za blJen im pod J ' di jusom rJ, na dno b in ':: In. n sa d na n a zidove omolaca. Zbog toga 5 ovn zon a nnziva. z nn pren - sa si le. Ukoliko je odn os hid velik, a komad se zeli radit i u jednoj opc rilciji, lada ce 7a rea l izacij u 0 a ko velike d fOJ'm nci je (u zorti defon l1<1ci j ) biti pnlrd m a zna m a 5i la izv lacenja. Ovako v li ku silu lr ba da prcnese zid ca ncet (ll zoni pren05::1 si le). Ako vri jednost napona F i/Tt · dl . s premasi vrijednosl slvarn cvrs loce I . t.eza nja 7.ida (slvarna jacina na k ida nje), lada ce doci do t rga nj a dna ca nce la. Da bi se ovo izbjeglo, uvodi se ope raei ja s ljed ceg izvlac nja.

Ala tim a za d rugu i sljed ce oper:lci j izv lacenja (s l. 160) v r~ i se reduk­cija p recn.ika . to j s l pr Cni k kom ada se smanjuj e (d~ < dl) . a nj egova visina se povecavn (h~ > 111 ).

Komad sa pre th od n · op raeij izv la en ja (po ciimenzi ja ma sa sl. 150) se postavlja n:l d riac lima 4, precn ika d l (ko ji odgova ra II nutrasnjem precni ku kom ad a sa pr thodnl' operaci j ). Prslen za izvl acenje 3 (spojen p'reko nastavka 5 i gom jeg nosaca al a ta sa pritis!d vacem) , pri k rc lan ju nan iie izv la ci komad preko izvlakaca 2. U povrntnom hod u pl'i liskivaca prese d riac lima 4 (vezan spojrtieam a I I zracn im lI re(! aJem za drianj e lima) svlaci komad sa izvlakaca. a is t.ovremeno ploca izb ijaca 1 izbij a kom ad iz prstcna za izvl acenje. Ovaj ala t je pr dviden za presu pros tog dj ejslva.

Tehnologij om dll bokog izvl ac nja bez p romj ene dcbl j ine mate l ija la obra­<lu ju se i nerotaciona li je la . a s!. 16 1 je p ri kaZfllla k onslrukcija a la ta za izvla­I'enje aluminij ske kul ije pravoligaonog pre. jcka za p resu dvos lrllkog djejs lva. Platina e postavlja na plocu za izvl a1' nje 2. ko ja je zaj ed no sa dcmjim nosacem a lata 9 p r icvrscena na slolu prese. S obzirom na to da .se radi 0 izvlacenju tij ela relativno vecih d im nzija od mckseg materija la , svi radni di jelovi alala su izradeni od Ii jevanog zelj eza bo ljeg kval ite la (sl. 26). U prvoj faz i sc pok re­lac drlaca 1, zajedno sa nasaI'm lima 3, pomjcra verlik a ln o nanizc . sve dok d rz.ac ne p ritegne pla tinu uz plocu za izvlac nje. Drial' lima 3, u odnosu na donji dio a lata, cent ri ra se p reko ka ljene ploec za vod nj e 6 (presjek B), koji klizi po izbruseni m bo n im povTSi n ama ploee za izvlacen)e 2. U gornj em sklopu a] ata se n alazi izvlak;:c 1. Izvlaknc je klinom 13 i zavrtnjima sa produfnikom izvlakaea 4; a ova j je preko n'osaca spojen sa pr:itisklVacem prese 10. Cenlri­ranje izvla.kal'a u odnosu na d fiac lima takode se po6tize preko kaljene klizne ploce 6, koja je pricvTscena na d rz.acu (presjek A). Da bi se trenj e izmedu ploee za vadenje i produin ika izvl akaca svelo na mini mum, kontaktn c povrSine se u r adu podmazuju . Za tu svrhu s luzi mazal ica 7. U povralnom hodu ploea zr acog izbij aca 5 izbija k om ad iz ploce za izvlacenje.

  

 

I. Plata drJata limo

1. lzvlakac 3. Pr sfen za

izvlacenje (Plata izbijaca S. Granltnlk 6. Nosat plate

drlata 7. Donj; nosat

alofo 8. Spojnic-o izbijata 9. Opruga granic­

n lka

51. 158 AL;AT ZA PRYU Op"ERACIJU IZVLACENJA ( Za presu dvosfrukog djejstvg )

o

./' I -0 irvtJt!llje 1/ - 0 Irvlac.nj_

51. 159 ZONE DEFORMACIJA I PRENOSA 51L~ -r ==r z= IF

10

GOTOV KOMAQ

I. Plot a irb /jata

1. Iz lakal:

3. Prsfen :to irvlal:enje

' . DrJac lima

S. Nas fa VaN pr siena

~ Gornj/ nasal: alafa

7. Donji nosac alai a

Ii Sfubna vod i ca

! Caura vod,ce

10. Nosat taur.

II. Spoj nlca drJata

11. Maika /zbljata

, . 51.160 ALAT ZA [)RUGO I 5LIJEDECA IZVLACENJA =

  

 

PRESJEI( A PRESJEI( .J .--_ -='30:" '/90_ _

L -11

9 I

~-:F"'i...L..::y;,,:::,-~ fLL.u:..q I"'.L..L~'-"-'~.I...:..l ~

5 ,(150,,5611 '

t. Izvlakat: (SL}6) 5. Plata Izbijato 2. Ploto zo izvfatenje(SL l6) 6. Plata zo vol1e nje

J. Drlot lima (SL l6) 7. Mozolico I.. Produfnik iZvlaka~o (5 L 18) 8. Nosot drloto

Gorov KOMAO

9. Nosot ala/a 10. Pri/,skivot prese II. pokrelot drfoto Il. Kl,n

Sf. 161 ALAT ZA IZVLACENJE PRAVOUGAONE KUTIJE ( Za presu dvos trukog djejsfva)

1. lzvlokoc

l. Plata zo Izvlocenje 5 J. ortoc limo

I.. Donji k(Jlup

S. Produlnik Izvfakaco

6. Nosoc drtoco 1 lima

7. Plata zo vol1'.nje

I. 8. lo /ezno r ebro

(um e/ok )

9. Don}i nosoc olola

GOTOV KOMAD

51.162 AbAr ZA IZVLAtENJE BLATOBRANA AUTOMOBILA (Za e.resu dvos trukog-.!Jiejstva )

  

 

Po analognom princi:pu funkcioniS i alat za duboko izvlacenje prednjeg blatobrana aul.oroo\:xila (sl. 162). PJoea za izvlac nJe 2 je obli,kovana prema profilu blatubrana i izvedena pod odgovarajumm uglom. Pokretac prese, preko nosa~ 6, prvo spuSta drzac lima 3, koji priteze platnnu. U drwCu su ugradena zatezna rehra - umeci 8, radi kvaliletnijeg izvlacenja i p06tizanja bolje povr­sine izvucenog blal.obrana. Nakon toga pI1iViskivaC prese pokreee ve.rtikal no naniie izvlakac 1, preko kojl'ga se izvlaCi blatlobran. S obzi rom na to da se radi 0 oblikovanju veoma sl z nih prostomih pov rSina , to je u donjem dij lu ruats ugraden i dodalni kalup 4. Na taj nacin, na kraju radnog hoda pI1i.biskl­vac.a prese, dolazi do malog pres vanja lima izmedu izvlakaca i kalupa, tako da se dobiva komad taenog oblika i dimenzija. Izvlakac se u odnosu na drzac lima i kod ove koootrukcije centrira preko ploce za vodenje 7.

Pored do sada opisanih alata za duboko izvlacenje bez promJenc deblj ine materijala cesto se za izradu dijelova prirojenjuju i alati za izvlacenje sa red uk­djom debljine zida (sl. 163). Ovaj proces prerade dola2Ji u obzir za izradu ko­mada, kod kojili se zahtijeva da dno bude deblje od zidova omolaca. To su najve<:i.m dijelom razni sudovi pod pritiskom, kod kojih mora dno radi veee DOSivosti him jace dimenzionisano.

Pocelni oblik za preradu je plabina preenika Do i debijine So (s l. 163 b) . U toku procesa izvlacenja v~e se islovrcmeno dvije deformacije i 1.0: 1. Deformacija po preenik u - redukcija pre6liika.

Prema redoslijedu operacija izviacenja, preCnik se u toku procesa smanjuje od pocelne vrij dnosti Do (prcenik pIa tine) do vrijec]n{)5ti Dn (vanjski p ree­nile gotavog komada), tako da je:

Dn < 0,,-1 <

2. Deformacija po debljini mda - rooukcija d bljine. Debljina zida omotaca canCeta se u toku izvlacenja smanJuJe od poeeLne vrijedn06ti So (debljina plathne) do vrijedn06ti Sn (debljiJna zida gotovog ko­mada), te je

s" < So_I < < 52 < 5J < So

Debljina dna 06tsje u toku procesa izvlacenja pribliino konstantna i jednaka debljioi platine !l0-

S obzirom da se kod ovog naema prerade radi sa deblJim materijaliima, ne postoji OpaBIlost od gutvanja lima u toku procesa Izvlacenja. Stoga su alali za duboko irzvlacenje sa redukcijom debljine zida jcdnostavnije konslrukcije od oplsanih alata za izvlacenje bez promjene d bJjine materijala, jer ne moraju imati elemente za cirlanje lima. Islo lako se za izvlacenje sa redukcij m de ­bljine primjenjuju prostije prese, koje nemaju ugratlcne uredaje za d rw nje ldma.

Gomji sklop alata (51. 163 a) sastoji se od izvlakaca 1, sa produznikom 7, lroji se preko konusne navrtke 8 steze u gomji nooae alata 9. Izvlakac se nozmalno radi od legiranog alatnog reIika (tabela br. 10), pa se radi uSlede u materijalu izvodi sa produZnikom, koj-i se radi od ugljienog kons trukcionog relika (C_ 0545 -i- C. 0745). Izvlakac i produZnik imaju u sre<Lini izbuSen otvor za prolaz zraka. Garnji sklop alata se stezacima 17 vElie sa pniLiskwacem prese 12. U donjem nosacu alata 10 je smje.sten prsten za izvlacenje 2 i prsLen za

  

 

D

f.lzvlakat

2. Prsten ra Izrlat,n/,

3. Komad (cant,)

(, Prstlll'l zo c,ntrlranj'

5. Segmentnl ~kfdac

6. Opruga 'skfdaca

7. Prodvllllk fzvlakota

8 .. KonvSlla navrtka

9. Gornjl nosac alato

fa DonJi nosaC alata

11. Nlldvploea

12. Prft islrivac prISe

13. Sio pres.

". Lim -nosat

izvv~Mog komodg

15. Polrlopa c

16. Donji sf,zoc

17. Gornj/ stuat

o. KONSTRUKCIJA ALATA Zit IZvutENJE

D~

_d~ s.

0.

D. d. .J T

--;t; •• I 1 Do • ,., •• ~ , <:

I c I 1/, ":

~ I t/ ~ ~ I ; I

~ "/ A/)/ r//Y// ///1'/, .. Platina - - - -I 0 fzrl. 1/ 0 In/. II , Izrl. n to Izrl.

b. REDOSLfJED OPERACIJA IZvLAtENJA

SI.163 DU80KO IZVLAC£NJ£ SA R£DUKC/JOM D£8LJiN£ ZIDA .

  

 

 

r.~n L nranJe ~anc ' w 4. nJi n at ala La je s!ezatlmd 16 s pojcn sa sWorn pr e.se 13 Za .kldanje kcrmada je predvl<1en ~gmentni sk jda~ 5, k )i dj luj ela ­sticn o. Ovaj skJd ac se sa.~ toj l od eetlrl do ~ 5t kom::tda ",ojem segm natil (Iu'utnlh ISJccak a). S gm n U su spOJerti zavojnom oprugom 6, koj se' savija prst"nasto I ubacllJ t' u kanaleellmr.n a

U radnrun hodu p riL\Skivaca prese , us ljcd rad ijal nog pnL\Slta Cancela, gm(lnb sav iadav3Ju t1 u opruge pa se r~zmiCu, ud~ lj(lvaJu Ci se od centra. U

povrat.n.om hoctu, opruga primIte segmen e rarujalno ka centru tako da on i ,VUlLIn Lrlm iVlcarn~ sv lace k omade sa Izvlakaca.

V[ 2 Od redi va nie dimemiia p latin e

VI 2.1. Ro ta ciono s ime tri t nn tiiela

VI 2.1 .1. 'Nie lD sn kons ta ntnom deblj inom materijala

S obzlrom nn l edan oct oon ovnlh l.akona plas t icne deforma cije 0 kon­stanLMlSt l volumena (obrazac 2) m.o~ se postaviLi da je vo lume n plaUne (V) Jednak volumen u gotovog kDmada (V,)

Pri izvlacen ju bcl. pro mj enc de bI jLne materijala (s = COTlSt), us lov se p ojednD­sLa vn juje I s vOOI na jednak05t povrSma

A s = A, s iIi A = A,

Povr.iLna plaltnt: ',I precnlkom 0 (prema 51. 157) je

odakle l e:

A -- ". ,UJ-

4

'itD: i ) ', ~ - 4- ="

o = l /~ --:' = 1,1 3 A, Y 'it

Tllel" sl zen g geomcL rljs kog oblika (s!. 164 a) se d ijeli na n iz pardjalnlh I'ota­ciO Olh pov rSi na poznat ih geometr ijskj h obIika :

AI . A-:. . Al , . . . .. A • . . . . . . A t'.

tak o da J ukupna pov rsi na kom"da

n

A, = ·r A, = Al + A, + A:t + .. . ... + A, + . . . • -I- A. I =1

Pre<:nik pIa lin e po m IOOi parcijaln ih pOVTsi na S€ ratuna po obrascu~

(115) . V-- -4 n n

D = -- r A, = 1,13 1/ L A, 'Tt l :! ¥ I= I

  

 

~ - s

-.- ~

a. PARCIJALNE POVRSltlE

zl ,.Z(IC) N

Xl X

b.ANALmtKA METODA c. GRAFICKA METODA

SI.16/' METODE ODREDIVANJA PRECNIKA PLATINE cow 2E & 7i::Z:

rABELA br. /'9 PQL01AJ TEt l$rA KRUtNIH LUKOVA

_I( -JJ. ,Lo )(

( // I ~ X ~-o - y -~ ~\;;J) -~

0 SKIC A \

q... .cv ~

9- -"" ... . / v~~Jl ~ z

tI. '1 .-' . sin r!§-J/( 1- J 7 . tS X. · SIn ~ )(. 7 cos If 1== - :.c. =-=

JOO 0,988, 0,256, 0,955 r

'5° 0,978, 0,373 r 0,901 ,

60° 0,955, 0, 1.78r 0,8]7, - -- -

90· 0,900, 0,637, 0,637'

'atka 1 2 3 /, 5 6 7 8 9

s'mm 3,31 3,]] 2,99 2,75 2,72 i-

2,18 2,86 2,96 3,0

ll." .10 .7 a - 8,5 - 9,5 ,,""27,5 -1,,5 -I ° 9 • 7

5/, 165 PROHJENA DEBLJ/N£ ZlOA IZW¢£tJJ)G KPMADA

  

 

Ako je iz ca pr j ka rota cion rUnom neka kriva . ija, tada se po matih matematskih metoda.

povr§ine komada mendiona.lnom rav-na k mada pr raeunava na osnovu po-

Pod. pretpos vkom da r LaC10Cla povrful.a nasLaje obrtanjem kriv(' z = Z (x ) oko x ose (za 2 7t = 360j, lada ce el men arna povr§1.na d prcmJ 51. 164 b, koju opi element luke krive dl. biti :

d A = 27t zdl

S obzirom da je duzina elements Iuka

dl = dxz -dz~ = d , l /~ + (' d7 )-= dx vl+z'­f dx

to je ukupna povr§ina :

A = IdA = 21t I zdl = 271: Iz dx~ + dz~ U intervalu od x = XI do x = x~ kriva M­opisuje rotaciomi povrSinu :

" A = 21': I z V 1 + z'1! dx.

" Ovaj integral se moze predociti kao suma proizvoda elemenLarnih duzina (Iu­kova) i rastojanja nlihovih tezista od ose rotacije. Ako se komad podij cli na elemente pozrlat ih duZina:

I, . In i, rastojan ja njihovi h tezisba od ose rotacije

fl , n, r s . . . . . . rl . . . . . . r n

tada se rotaciona povrsi'l1a, koju opisuju doticni elementi (s1. 164 C), moze izracunati po Guldenovom pravilu, kako slijedi :

Ak = 21': (II r1 + 12 rt +. b ra . . . . . . + II r , +. . .. + In r . ) n

At = 27t l: II r , '= 1

TeZiSta ravnih Linija se poklapaju sa sred.i:Stem,. a teZ.i.Sta k.ru2in.ih lukova se­mog,u izral!unati po obrascima i podacima danim u tabel!i br. 49.

PostavljajuCi uslov da je povrSina platine jednaka povclini izvul!enog komada

7tI)2 n

A = - - = At = 2 'it l: Ii r, 4 ,= ,

dobiva se obrazac za proracun precnlka platine po analitickom Guldenovom praV1iJlu U obliku:

(116).

  

 

Do istog rezultata se moze doci i graficldm putl'm, Polovina konture predmela se 'nacrta u odredenoj razmjeri (51. 164 , c) , ,U planu duiiina ' se takode u odre<1e­'noj razmjeri ucrtilju duzine pojedinih elem enata :

' .,: ,~It ,12, ~;,~ .. . ', . . . ,: . ' : l ~ .. . .. . . In. Pomocu plana duzina i veriinog pohgono ' ~ dobiva se' rastojanjc ~el-iSta konturnc linije polovine prl"dmeta od rotacione , 'Q6e (r.),' ' . '"

Pretnik pIa tine se moze nat i grafoa naJitickom me todom iz uslova: ,"

o = 1 r;:;i I, ' 2,8;) Y n,T"; = I (11 7)

Precnik platrne se moie od r'editi , ci s to graf ickom me todom, Ako se iz sre­cliSta duzine

:,: opiSe krug poluprecnika

' : , "1 f • • ,

\

... -. a=

" AC = II; + 2 r,

AC 2

i = 1

n

I 1; + 2 r,

2

," tada je ' precnik platine jednak dvos trukoj vri jednosbi visine BE, to jest 'I~' -" :

i ' , 0 = 2 BE

Ookaz ove pOstavke slijedi iz slicnos Li trouglova ABE BCE , , 6ABE , ~ 6 BCE'

pa je

ill '

odn:osno

(AB) : (BE) = (BE) : (BC)

- .. _--(BEl' = (AB) , (BC),

o 2

; Gotovi obrasci za 'proracun precn.ika pia tine za izvlacenj e rotaciono simetricnih .f'tijela jeanosta viujih oblika su dam u tabeli br. 5<1.' '", " .. ;.' Kod svih ,dosadaSnjih razmatranja se pola.z.ilo od pretpostavke da je ~ d~E.1ji.rui , ;materijala isla u svim pl'csjecima izvucenog k'omada, Medut.i.m, mje­V!,enJ<i po"kazuju da to nije tacno, Iz rezult.ata mjerenja presjecenog komada ci­f!iit4rienog oblika (visine h = 45 mm) sa vijencem (preCni~a d, = 123 mm) izra­~ .e,t~g tehnologijom ' dubokog izvlace<nja (iz pia tine preCn1ka 0 = 154 rom i ... . ' i .

  

 

1.

TABELA br. 50 A PRORAtUN PREtNiKA PLATINE ZA IZVLA-

E T/JELA ROTACIONO-SIMErRI NIH OBLIKA

o1tri pr .fozl

O-Vd'.'dh

,.. p~Mzz no dnu zao~

DiVd7.U(H;o,75r}+U,h r----------------4--------~----.--~I--------~-----

-d~if,~ 1 12.~ 1.

zaol/jeII; prelazi

Q~U ( h "'0.75r)

J. dl ,.... ._. - - -.

oltrl pr.taz;

dl

~d

,.. , zaoblj.n; prwlozl

7.

8.

9.

-:: _ I

, dl - - "':"'1

- I --I -- . - , .d <: •

Oavd(+U{h +o.S7(RH'll O;Vd~'(dH+d,h}+2t7d,+d,)

5. ..-'I.d l-I ---,. .J <:1

10.

p%llina ku9ft!

11.

I~.

  

 

16

NASTAVAK TABELE br 50 OBRASC'I ZA PRORACU PRECNIKA PLAT! 'IE ZA IZVLACE-'

NJE TIJELA ROTACIONO-SIMETRICNIH OBLIKA

d }/ d. }6 dl

t;/_ d - --I

'<-/ .:; h <r, r ~ t r

~V .c.1 ~ I ~ d

I

D~Vif'h .VfjJ .. d;,1

17. d,

d

I '<--/ .:1

o w,;i.h'

18 dl ---d

19.

lO.

•

}}

• jJ

d

}5.

d

d, d

}8 _ .-=d,_ . _ _ d

)9.~_ d

3D, d

  

 

debljllle 5 3 mm) m' iz 81. 165 uoCi i dl e deb~tn lim lrlt;' ad ka rubu vljenca peveC-a va, d n prelaw sm nju) . . Cf: lIiadebl)anje na rubu Vlj n lz..,. i 10 i t (5' 3,31 mm). ana) 'e<:e . c na prela7.nrun radij u mot.aca u d I - 27,5- ' (5' 2,18 nun). u sredmi dna ale n P Jen) nn (5' S - :1 mm). j tal 10 n,) pretrp,o d (ormacIJu. Kad cilmdricnih ') ·Ia b t. \'lj ca m~<timalno j ·n. d b.).n (na prelaznom radiJusu omotac u dno) se krece u granlC4'ma od - - 10 , . d o - 1 "; ' ' . dok 5 najvete zadeblJanJe (n gornJoJ idcI mo ) nalaZl u gr . 1\I1.-ama ad T 200 D do ,.. 30" ,

Naj eca d bljma ma eojaJa na g TnJOJ ivici motaCoi cilindnc g komad bez vijE:nca se moie lz.ratunati po obra u:

a na rubu vijenca, kod cilmdricnlh k:mlada sa vijenc m:

• , / D 5 = 5 Y d~

gdje je,

5' - debljina lima na gornjo) !\,1C1

ornotata, odnosno na rubu viienca 5 debl}.ina pia . ne

1) preMi.k pia line d preCnik k mada

dl preCndk vij nca

Ako se uvede ozn a.ka 5'" za srednju vrijedTl106t debljine tide dna

n

L 5' , I ~I

n

5' 1 ' ~'2 + .... + 5', + .... + s 'n n

tada se na osnovu uslova jednaJrosti volumena pJatine komada

A . s = Ak . 5 " ill 1tD t s:,

- = Ak = Ak a. 4 5

dobiva preenik pla1line:

D = a.

Koe(icijent korekcije a. zavisi od reJativnog radijusa

Ro =

(1 18).

  

 

gdJc je: r. radlJus Izvlak;tia

r" radlJus prslena La izvlacf'njc s dl'blJtna plalinc

i od sp.!t' lftcnog pnLlska uri-ae. ltma PJ

Vnjednosti a [ (R,., P,I) sc krecu u grantea m a:

kg Sir

R" PI--., 0.-

ern- e;

> 3 10 ..:. :!O 1.0 ~ 0,97 3 - 2 20 ;.. 25 0.97 0,93

<2 25 .. 30 0.93 0,90

Tehnologlju dubokog it:\ lacenja llPba pI uJckL,wati sa lakvlm paramclrtma da bude a "" l. NaJveca moguca g rd ka k Ja naslaJc zanemarivanJl'm k',n'klora a Iznosl :in o.

( 0. 9 = 0,95). Kod izvlatc/lja m anjlh komada sa dcblJinllm Iznad 3 mm, til koJ Izviacen ja b z d riaca lima pro 'JeCnu zadeblJa n je J VCl:e <lei slanjenja pa j< a > l.

Usljed aniz tropij malel"l ja ia nt. kon Izv iacenja edmdricnih komada b,·z v ijen ca, gomj l ru b omtllaca n ce bi t l p . pu no ravan . Ja\'IJaju se karakLert­st.iena Izduien ja koja sc ozn.acavajll kau USI l7.vla(: nja . I to !-;iko kod Izvlae 'nja komada sa vijencem nc cioblva s vlJenac polpuno okrugiog ubi ka, nego obltka koj i se pribl iiava obUku kvadrata sa I pupcenlm ' ll.lnama.

Visi na ovi h neravn!na, no. o~nuvu Isplllva n ja G mll"Oov-Aljajeva, za c lli nd ricne kom ade b z vijt:"nca, moie 51.' iZlacunOl[1 po obra:cu·

gdj e je:

h (\ - .i )2 o

Oh = C ---':\---

Vs

Oh od stupa nje po visin.i c - kceIicijcnl i:uji zavl I d vrsLc maLcrt )ala

Za cclik, mcsing, Al i Icgurc A I e 0,3 0.2 0, 25

h mm d mm .... Dmm s mm

v isi na komada p rec ru k komada prccnik pla Li ne debljina pl a Lin e.

Visina kom ad a se p r rna tClmc kul eba u in Le r val u h ± 0.5 0h. Ukoltico je odsLu­panje Oh ma nj e, Iii jed nako iz rad no.j toler arieiji p vis mi komada, tada n ije potrebno vrsiti obrezivanj . U proLivnom se komad nak n opc raci je izv iacenj a obrezuje (skracu je). Zbog tog a 5e kod p roracuna prec nik a pIa in wd ma u obzir i doda tak za obreziva nje.

  

 

Visina izvucenog komada (h), na 06novu koj sc prora':unova plnllna, j .

h = ho + 6. 1'1

hn - vlSlna obrezanog komada (nakon skraclvanJa) 6. h - dodalak za obrC7.lvanje. OvaJ dm:Iatak zavisl od visine

h i odnosa d, h (tabela br. 51, po A. lalovu).

Kod cilindri[mh k mada sa vijencem, ovaj dodatak se dodaje precmku vljenca tako da je:

gdje je:

dl = d. + 6. d

d. - procnik vijenca nakon i.,;vlacenja d, - procnik vijenca nakon brezi anja

6. d dodatak za obre7JivanJe (tabela br. 52, po A. N. Malovu).

Alati za prosijecanje plaline se testo raae Keo kombinovani alati i za izvla­renje (51. J66). U gornjem nooacu alala je priCvrSc n pr06jekac 1, kojim se prosijeca platina precnika D (jer su mu vanj ki rubovi oStri), a IStovremeno ovaj dio sluZi i kao prsten za izvla enje (pr{'ko unutra.snjih za.obljenih ivica.l. Prosjeeena platina se pridriava drzacem lima 5. kOJi je spojnicama vezan sa zracnim uredajem za ddanje IJima.

Prj daljem hodu pritislcivaea prese, komad se izvlaCi prek<> izvlakaea 7. U povratnom hodu driac luna 5 svlaCi komad sa izvlakaca, a izbijac 2 ga izbija iz prstena za izvlacenje. Istovremeno sk.idac 8, pod pritiskom opruge 9 sIU da traku sa prosjekaca.

U praksi se primjenjuju i alati sa veCim brojem kombinovanih ope­raeija. Na sl. 167 je pl'ikazan kombinovani a1at kojim se istovremeno obav­Ijaju tri operacije: prosijecanje platlne (preenika D = 142 mm). izvlacenje k.o­mada (preOni.ka d = 110 mm i visine h = 20 mm) i probjjanje olv~ra (pre6Uk.a do = 60 mm).

Prosjekac, koji ujedno sJ.ui,i i kao prsten za izvlacenje 6, svojim vanj­skim 06trim ivicama prosijeca platinu preko ivica prstena za prOSl jecanje !)

Proojeeena platina se sleze izrnedu p.rosjekaca 6 i driaca lima 8, koji je spoj­lliicama 1 vezan sa zra.Cnim uredajem za drianje lima.

Komad se u daljem hodu izvlaOi preko izvlakaca 7 i unutra.snjih zao­bljenih ivica prstena za izvlacenje 6. Istovremeno probojac 5, ucvr~~en u gor­njem nosaeu alata IS, probija otvor, jer ;z~akac 7 sluZi ujedno 1 kao prsten za probijanje. U svakorn radnom hodu pritisJtivaca prese dobiva ' se po redan goWv komad. Traka se pom}era za izn06 posmaka do granicnika 12.

U povratnom hociu drzac lima 8, svlaCi komad sa izvlakaca 7, dOk gornji izbijac 1, pomoeu spojIliice 2. ploee 3 i motke 4 izbija komad iz prstena za izvla­cenje 6. Traka se sa vaaljskili ivica prosjekaca 6 sIUda pomoeu skidaca 10 pod pritiskom zavojnih opruga 11.

  

 

'A8E,LA be 51 DODACI ZA OBREZIVANJE C4h-mm) IZVUCENIH KOMADA

CILINDRICNOG OBUIiA BEZ VUENCA

.cl r- d -,

I h Vall zo odnos hid ,

q

IT] mm q5- 0,8 Q8-1.6 1.6-l,5 l,5- (0

I - - -~ 10 I, a I, ) 1,5 },O

j lO I :l 1,6

c- ~ ~ l5 50 l,O :l5 1.0

h. _ VISInO obrpzonog kom, 100 3,0 38 5,0 6,0 150 1.,0

, 5,0 6,5 8.0 II _ IIIS InO IZ lIucpnog Stom ,

LI II _ doria t, zo obrez/llonle :lOa 5,0 I 6,3 I 8,0 10 a

d - preen/k komoda I :l50 6, 0 7, 5 9,0 11,0 300 7,0 85 ' 10, a 1:l,O

'ABELA br.52 DODACI ZA OBREZIVANJE (l1d-mm) IZVUCENIH KOMADA.

CILINDRICNOG OBLIKA 5A VIJENCEM _ iii

d, d , Voli zo odnos d.ld IJd d.L.. __ /jd

mm do 1,5 1,5 -:l,O :l,0 - 2,5 :l,S - 3,0 T 'B' :l :l5 1,6 I, t 1,5 1,0 50 :l,5 )0 1,8 1,6

700 3, 5 3,0 :l5 )}

d. - prp~ntk obrpzanog vij. 150 1..3 3, 6 3,0 :l,S dl - prp tnlk izvucpnog VII :lOa 5,0 I.,:l 3,5 :l,7 IJd -' dodatok zo obrulvanjt )50 5,5 1.,6 3,B l,B

6

d - p~cnlk komada 300

3

// / ,

/

. .-/

VI

I / c:D._ -,-/TriIka .cF·-Cn Gorov i!9...rpad , _. -

6, a 5, a (0 3.0

I, Prosjekat -prsten za

Izvlatenle

t ). Plota iIbllaca

5

3, 1-10 tka Izbljaea

L. Prsten zo prosijeconlfl

5. Dr lac lImo

6, SpO)ntCO dr Jaca

7. Izvlakac

8, Siodat trake

9. Opruga skldaea

la, Vodlca frake

II, Grantcntk

51. 166 KOM81NOVANI ALAr ZA PR05IJECANJE PLATINE ( PRVO IZVLACENJE

  

 

2 I. PRESJEK A-A 17 J II ------.. -L .Ji o-iJ 11.2

1L ..i. TRAKA

10

feb) - 6

.!l.- !.1.

K 9 d,460

13 C>

.!. '" • ~ 12 ..J§. d=cb /10 - . 5=(5

.L GoroV KOHAO

Hoftr/jol: ' C. Olt7 P,

8 - poglt d no donji d/o

olofo

C - pogled no gornjl dlo olofo

17 . Ci lln drttnl r ukovoc C.OStS (SI. 50.11) r------------------------~---. 16 Oonji nosoc 010_ '_0___ I SL 18 (GG-I8) Odlit;(Jeljezo)

IS Gornji nos o ~ 0 10 10 SL 18 (GG-I8) Odllli(telJtzo)

Ui Spoj nica drlaf:a -, I-·m- a----- t. morc 1'5) Ctmentovaf/

----lot: OS~ (Sf. 50. 11) 13 Vodico trake I--t-- ---- -12 ' Gran/en/k Ira ke t. tJ21 (EC 100) Cemenfovol/ --- -11 1 Zavojno opruga skldaea C. 21J6 (2SI) Pobolj. no ltOkgjmrl.

1-----:... - - - - - - --. 10 Skidat Irak e C. 071.5 (Sf 70.11)

I9!Prsl;;:; a-p ; osIJecan/;- - --_._- {I.ISO (OCRI2) Kalitina 63Rc

e I Oriol lIma -donll ,rbl/o,: -- C.021 (EC 100) Cementovafi -7 Iz vlaHoe - pr slen ro problJanjt C.I.ISO (ORC 12) Kalili no 6J Rc --~-r---~~:~--4

6 Pr?sjeHo~ - prslen za irvlacen/e t. tlSO (ORC 12) Kaliti no 6J Rc f-5--Proboi ac -1 ( . 1.-'50 fCiRW ) --+--Ka- l-i -ti- n- a- 6-3- R- c--1

7 Ho Iko gor-nieg Irbljaea - -:-c. 1220 (C 15) Cemenlovali ---- . -- ---Ploco gornjeg Irbl/ala C-07~ (St. 70.11 ) Spoinica gornjeg IZblJaca - --- 1 ( . 1220 (CI5) - - Cemenlovati

GornJl Irbllot Homada

N A l I V

. --- ------- -C.071.S (SI . 70.11 ) -.- "~- ~------I

HATERIJAL PRIHJE08A

51.167 KOMBINOVANI ALAr ZA PR05IJECANJE PLAT/NE, IZVLACENJE I PROBIJANJE OrVORA

  

 

f"rimjcro:

Proracunat..i pretnik pIa t in e po dim(,Tt:l.ijama izvutenog komadll pnka­zanog na 51. 168 a.

S obzirom da gotov komad nakon ob rezivanj a treba da ima vijenac sa pre~nikom d. = 37,5 mm, onda je precnik vijenca nakon izvlacenja

d . = d. + /:::, d

Dodalak ' za obreziva nje po tabe li br. 02 zo:

d. d

37,5

30 = ] ,25 < 1,5 d. = 37,5 mm

/:::, d = 2.5 mm

·d . = 37,5 + 2,5 = 40 mm

DaJji pro rarun pia tine 5e vrs, na osnovu precnika d .

I Metoda parci jal nih pov rSina (obrazac 11 5)

iz.nosi:

Kom ad je podijeljen na ceLiri e lementa pozna tog ge<>me tpijskog o bilka . Pro­ratun je izved en tabelarno (51. 168 c).

, L Ai = 3162mm'

1= 1

D ::..: J,13 i,l:! V 3 162 ~" 63 ,5 mm

II Anali ti tka met'Oda (obrazac ll ti)

D = y ~ i , I, r , = 2,83 Y , ~ . I, r ,

Prora~u.n je izveden tabelarno (labela po 51. 168 d), pn cemu JC za odre­divanje teiitSla lukova konist.cna labela br. 49

D = 2,83 V lJI Grautka meloda (sl. 168 c)

• L Ii r, = !)03,5 mm'

l.=i

2,83 V 503,5 = 63,5 mm

Komad i plan duilina su nacrlani u odrc<lenim raz;mjerama, koje ne mordJu bili i.ednake.

L..-_

  

 

-~~ d -CPJ7.5 I

Y d- I

I I

~ s- 5 '" I • j / I

c

a. GOTOV KOHAD b. GRAFICKA METODA

c. METODA PARCIJALNIH POVR~/NA

d, / PA Rei JALNA PO VR ~ /NA Ai AI mm' ---

d I

L A,-! (d,'-d') - o,785 (' 0'-30') 5' 9,5

} A,-7f·d ·h -7f·30 ·15 "13,0 .L

3 A,,-1f(}7f ' ~ - '+8r')-o,785 (}Tr · lo · lo+-e ' 10') /I}I,O 3 :-{' I - ~ I I , A. -t dJ -0.785 ' 10' 78,S

~ L A,+A,+AJ+-A. 315},O

d ANALlTltKA METODA

DutlNE 1/ mm RAsrf)JANJE rEtl~TA ,., mm I,· " mm'

I I d,~ W..JO =.-

d d'j d J() '0-30 I ,a } a---y- 5,0 r, -..,.+ -y+-,- - 17,5 87,5

} I, -h-/5 15,0 d 3D "-"j'-T- 15 115,0

3 Tr·r Tr·/O O-T-T 15,7 f} .~o,617., a !f+a.&J7.,0-/I,37 111,5

" ' d 0

I. -T-1§- ~O ~ 10 r.- -,'-},5 11,5

L 1,+1,+&+1, "0,7 -- 503,5

SI.158 PRIMJ£R IZNALAtENJA PREtNlKA PLATINE ZA KOMAP ROTACIONO-SIM£TR/CNOG OBLIKA

  

 

lz grafitke k ·ru;tra.iwje plana dutina shJedi '

"'. -" I

!O.i mm

a lZ veninog p lig na

r, = 12,4 rntn

Precru - p1a.tine (obrazac 117)

ili

D = 2,83 Vr T. I , = 2,83 \ J :!,4 . 40 7 = 63,5 rntn -I

D = 2 BE = 2 · 31 ,,5 63,5 mm

rv Na osnovu go vog obrasca

S obzirom da je izvuc ill komad jedn ta" OR oblika . moze se za pro­rai'un prelmika pia line primijNuti got..ov obrazac po tahc lJ hr . 50 (red. br. 2:\)

D = \' d ; + 4d (h + 0,57 r) - 0.57 r~

D = 40~ + "4 . 30 (15 + 0,57 '-10) =- -0.57· 10J = 63 ,5 mm

VI 2.1..2. Tijel8 58 razlicitom debljinom dn8 i omotac.B

Ovaj metod proratuna se primjenjuje kod izvlacenja sa redukCljol u debljine zida (sl. 163).

Volumen, odnosno eZina plaline (sl. 163 b)

, "DIl

V = - - 'So' 4 '

G = V·y 1tD i,

=--' so' r 4

mora biti iednak volu.rnenu, odnosno tezini gotovog komada korigovanom Z8

izn06 dodataka za obre:l)lvanjc

v = (1 + e) Vt ; G = (I + e) G.

Na osnovu wcnenog slijedi da se preenik platine proracunava po obraseu:

Do =V 4\1 = 1,13 V~ = V 4 G = 1,13 V-c 1tSo So 1ts"y So y

(11~)

  

 

gdje je:

Do mm - preblik platine So mm - debljina plahine

V = (1 + e) Vk rom" - volumen pIa tine G = (1 + e) Gk kg - temna platine

Vk rom" - volu.nen Ioomada Gk kg - teiina komada

'Y kg/rom" - speoiIiena tezina maten~ala e - dodatak za obrezivanje

Veliana dodatka za obrezivanje zavisi od odnosa visine i precnika komada, prema ni!e danom pregJedu:

Prlmjer:

h d

do 3

8 ~ 10

3 ~ 10 preko 10

10 ~ 12 12 ~ 15

Odrediti dimenzije platine (pIeCruk Do i debljinu So), iz koje treba me­todom dubokog izvlacenja sa redukcijom debJjine zlda (s1. 163) lzradlti komad dimeIlZi)a:

- vanjskog preCnika - debljine 2li.da - vi9ine - deblj.i7lp dna - unutra.§.njeg preCnika

Do = 27 mIn

So = 0,5 rnm ho = 114 nun s~ = 4rom dn = Dn - 2 Sn = 27 - 2 ' 0,5 = 26 mm

Debljina platine se uzima jednaka debljilini dna gobovog komada

Volumen platine

hu Za odn06

do kreee u granicama

114 26'

So = 4 mIn

V = (1 + e) Vo

== 4 38 gubitak materijala usljed obrezivanja e

e = (10 ~ 12)o/Q

Volumen komada se sastoji iz dva dijela

Vk = Vd + Vo gdje je

Vd = volumen dna Vo - volumen omotal':a

7uD~ 1t ' 272 Vd = -- 'so = , 4 = 2289 romS

4 4

  

 

 

v,, 1 2

'Tt (D,,- d ..) hn

__ 'Tt (27~ - 26') 4 4' 114

v .. - 4744 mm"

V. 2889 +- 4744 7033 mm'

" (I oj e) V~ = 1,12· 7033 7877 mm"

Precnlk plattnc (obraz3c 119)

Do 1,13 ~ = 1,13 V7!77 ~ 50mm

DunenzlJe pia Line

Do )o s~ = <\) 50 >< 4 mm.

VI 2.2. Nerolacion n t ijel.

VI 2.2.1. Ruzvijonje p lntine zn t ijclo pra vougaonog i kvndralnog p resjekn

Tijelo pravougaonog presjeka 1 (51. 169) sa slrarueama a i b i visinoon c, kod razvijanja platinc pO<mlalra se kao komad kOJI se sastoji iz ravnih stra­niea (du:iine a-2 re) i (sirine b-2 re) i i3jecaka ("\Undara poiuprecmka re' Ako bl sc smalralo da se visina kutljc obrazuje jedn06lavnim snvti janjem njenih .;tranica, lada bi se u cllju dobivanja oblika p lat.ine, tIocrtlnim dimenzijama komada sa svakc slrane doda la vistna c. Medutim, sa ovako razV'ijenom pla­binom 2 duzine L. . a + 2c I sirine Lb = b + 2c neee se izvlacenj em dobili pravougaona kutija sa ravnim ivicama i pribLi2:n.o kOillSlanLnom visi nom c. To znaci da se ne mole smatrali da se k uti ja obrazuje jednosta vnim sav ljanjem slranica. Ako se i moZe akceplirati da se ravni di jeiovti obrazuju sav'janjem; to ne vaii za zaobljene diJ love koji se iz.vlate. Zbog viSkova trouglasl Lh ele­menala (elementi b na sl I SS), koji se u lok u pr~ izvlatenja i.stisl;u ju, uglovi k u tije ncce bili ravni (sa vLSinom c) nego izduieni za izvjest.an izn 06 ( \isina e'). To z.naCi da jc u uglovima pia line 2 predvideno isu viSe m aterijala (snlirane povrSine) za izvlacenje uglova komada. Da bi se dobBa ku tij a sa p'ribliino ravnim ivicama (bez karaklenstienog uha izvlaeenja), treba unaprij ed ugle>­virna platine dati obl.J.k eij i je volumen (ill povrlina za s = cons!.) jednak odgo­var-ajucem dijelu gotove p latine.

Ugao kuti je (izveden u Uocrtu sa radijusom re) smalra se k ao irnag i­nami cilinda r (sa p reenikom d = 2 re), koji treba izvuCi . Za ova j irnaginarni cilindar se na osnovu m etoda iz.lozenih u poglavlj u VI 2.1.1. p roracunava prec­nik im agjnarne platine. Pri tom e se zavisoo od odnosa Tb: re raz.lJiku ju tri s luca ja ito:

  

 

it]

i •

I. Goto~ ('zllu~.n komad 2. I,dllleni dlj. foll' #tomada .1 Platina (n.proll/fno ralII'j.no)

51.169 OBLIK t(QMADA PRAyOUGAOtiOG-"B.ES~£~NAKON IZVLACENJA SA NEPRAV/LNO BAZVIJENOCf

PLAT/NOM

1tHI. IN:

I

1

J

4

I. ~ cr. II. r.-,. -r IN. ,...0 51.170 RAZVIJANJE UGLOVA PLAT/NE

'ABELA br: 53 QOQAC/ ZA 08REZ/VANJE C4c-mm) IZVUtEN/H

KOMADA PRAVOUGAONOG PRESJEKA

Odno. ~/.ln. I Brol optl'Odja Dodata#( zo poIu~!J!nIIG IZIII«.nja Obf'tzivofll'

Ch n AC 1,1_ I , (Q,OJ-Q.DS )c

1 - " 1 (4lU-4Df)c

" - 41 J (405 - 4J»)c

41 -'00 4 (qpI - 410)c

  

 

AkQ je radtjus pre laza omolaca u dno (\b) ma.n.ti od llocrtnog radijuS<l (r, l. lada SI! za odredivanj preenlika plaline korisbi obrazac iz tabele br. 50 pod red. br. 2.

o = V d~ + 4 d (h + 0,57 r)

u kome se prema s l. 170 zamjenjuju vrijednostti

d = 2 r, ; h = c -- rb i r = rb

o = 2 R = V 4 r ; + 8 r, (c - rb + 0,57 rb)

pa JI! radijus pia tine :

R = V r ~+ 2 r, (c - O,47 rh) (120).

II Za rio = r.. = r

Cilindar ima sfcncno dno, pa s za I)vaj slucaj ulima obrazac pod red. br. 13 (lab la br. 50)

o -= J 8 r2 + 4 dh

u kome se prema sl. 170 n vrSl smjena

d = 2r i h =c-r pa je

i radij us platine:

R. ,= ,,'~ I III Zn rb = 0

Prt'i:nik plnlml! (labela br. 50, red . br. 1)

o = 2 R = V d2 + <I dh

ill a smjenom prema sl. 170 II I

d = 2 r. radijus platine :

h = c

(1 20. a j

(1 20. b)

  

 

U sva lri slubja se u Uocrtu iz centra imaginamog ci1i.ndr (~cka 0) opisu]e krubu luk Uedn cetvrtine kruga) sa radijusom R. "a U] naein j dennjAAn ugao pia e.

S oo:arom da raYne stranice (a - 2 r, i b - 2 r.) obrazuju BOIvija-njem, potrebno je u tlocrtu dodati sa svake strane razvijenu viBuJu H.

Za 1 i IT slucaj (1), < r. i rb "" r. = r (razvijena v;slDa savij ih stTan ca rahula se po obrascu:

H - 11 + 1t2 n, - 1), = h + 1), ( i- - 1) = h + 0,57 1),

ill za h = C-rb H ,. c - rb + 0,57 1), = c - 0,43 rb

H = c - 0,43 rb = h + 0,57 I\

Za m s.Iublj je rb = 0 i h = C, pa je

I H=C=h!

U svima dosad izvedenim obrasoi.ma za visinu c uzima se vrijedn06t

c=eo+6c gdje je:

c - V'isina izvucenog komada (nakoo izvlatenjal, t.J - visina obrezanog komada (nakan skracivan}a),

6 c - dodatak za obrezivanje. Ovaj dodatak zavis.i od odn06a v1Bine i polupreOnika komada (clr.), a po nekim autorima i od broja operacija izvla­cenja (n). Vrijednosti 6 c se mogu uzeti iz tabele br. 53.

(121).

(121. a)

M~utim, i ovako razvijena pJal!i.na sa gabaritnim dimenzijama L. = a + 2 H I

4 = b + 2 H j uglovima zaobljenim pod radijusom R ima svojib ned"06tataka OStri prelazi na uglovima (od R na H) uslovljavaju pucanje komada na tim mjestima pri izvlacenju. Radi toga se kod nazvijanja platine za pravougaona tijela moraju uzeti u oOOr i neki drugi momenti.

Ako zadano tijelo kojeg treba izvuCi (51. 171 a) ima popreble dimenzijo! a i b i vis:inu c (u koju je vee ukljucen dodatak z.a obrezivanje) te prelune radijuse 1), i r., tada se P06tupak razvijanja platine odvija 00 sljedecem redo­sUJeau.

1. U tlocrtu se ucrta krstasti oblik sa sirinama:

a. = a - 2 r. i b. = b - 2 r. I. ( 122).

2. Sa svake stran.e stranica a i b se dodaje Wsilla H, koja je zavisno od O(lnosa n)r. odr~ena obrasci.tna (121) odno&no (121 a).

  

 

l Gotov (1zvul." ) komad

1. Po~.tni obfik ­razvlj.na platina

1 - .

YL , ~

12

::t U, I I

~6 I

~ I - .

I

/ZVutEN KOMA D

.. • Q ...

I J

a. I<ONSTRUI<CIJA

I e:. I 'Ii> '" . '" I .. "'I

U:r=t±±±=tt--v4t-1

~ ~ '/"0 =.J L- _____ l.e -157_

RAZVIJENA PLATINA b. PRIHJER

51.177 RAZVIJANJE PLATINE ZA TIJELA . .

PRAVOUGAONOG PRESJEKA

  

 

3. Sada se lz centua imaginarn.th . . (tal::ke 0) opIsuje radijus pi tule imaginamoog cilind.ra R (koji je odreden obrasoima 120, 120 It, ill 120 b) Time je de(inisan teor.k~ ()blik pIa tine.

4. Da bi se smanjio potreban brQj operacija it.vlaCenja, dozvoljavaju se i veea naprezanja lima pl1i savijanju stranica kutije. Ra.di toga treba uzeti U obzir i izdulenje stranica do kojega &! dOCj u t.oku izvLaten)a. Ovaj vlSak mate­,; }'11a se dooaje uglov.ima plaWie, St.o maa cia dio materijala iz ravnih stranica a. i b. teCe u uglove. Ova km-ektura se naroQi'to preporufuje kod izvlalenja 1romada sa malim tl.ocrtnl.m radijusima r •. Pri tome se radijus platine R pov~ava na vrijedn05t RI, koja se odreduje po obra.scu:

RI = x . R I . . . . . . . . . Vrijedn06t korekcionog faktora po norrnama A WF 5791 iznosi:

x = 0,074(~)1 + 0,982 2 r.

(123).

(123. a).

5. Sman.j~e Vlisine stranka a, i b, za iznose H .. i H.b se izra6unava na osnovu uslova jednak06ti oduzetih i dodatih povriina (PI = P! i p, = pz) lz uslo.va PI = Pt slijedl:

a iz uslova P! = p, lie dobiva

H,b b, =..2:. (R ~ - R2) = 0,785 R2 (x~ - 1) 4

pa su odgovarajute vrijednosti smanjenja stranica:

RZ H.. = 0,785 (x! -- 1)­

a.

R Hsb = 0,785 (x! - 1) b.

. . . . . . . . . . . . . . . . (124).

6. Da bi se ublaZild oiitri prelazi i time sprijeO.l.o pucanJe lima pnillkom izvln­fenja, razvijeni o.blik pia tine se mo.U! ko.rigirati na dva na~ina.

I korekaija

Po ovoj ko.rekciji prel8.Zii se ubLaZavaju sa dva radijusa ito.: _ radijurom R. iz centra AI za stranicu a i _ radijusom Rb iz centra BI za stranicu b.

  

 

Veiici nc ovi h radijusJ s(' udr<.'ciuju gra fick.i (p lati na sc erla u orlrl'di..'IlOJ )'uzI11jeri), Ul. 'Jsiov dJ :-i U odul.ctc povriiinc (V I i U :! ) jednll kc doclatim (V, , V,l, ' (1 jl's l da je :

u, t· u, V , + V,

II ka rc kci j a

Pre1Cl7.i sc ublaiavaju s a dva radiju,sJ ito:

J, . a, rad i ju som -,'\ iz cent r ;) A'!. udalJ'enom od ()"5e za l znos - 1

4 b

rauijusom i iz centra 8~ udaljenom od ose za

Medu p r asto r se veze ta ngentama na radijusc

R , b~

, I 1" odnos no R . a, ,, -

:i

. b, lznos"4

Ka rekci ja no av a j n aoin m o ra zado volja vali uslov da su oduule povr· sine (~h i M,) jedna ke dodo Lim (N, iN,), ta jest da je:

M, + M, ~ N, + N,

7. Gabarilne d ime nzije razvijene plati no se odred uju prema 51. 171 a po obrascu:

L, ~ a + 2 (H - H,b)

Lh ~ b -1- 2 (H - H.,) (125) .

laka su iz l oi~nvm meLodo m proracW1a , razvijanja i korekcije plaline za ti j cla pravougaonog presjeka uz~ti u obzJ r mnogi fak tonl, ipak ruj e mogucc unap rijed predv ,d jeti i sve astate eksploatacione neugodnasti I greske da kojih do lazi u fab ri kacijl. Na primJer. homogcnos t matenijala njjc svuda ista, posLoje i dozvol j ena odstupanJa po debljffii malerija la (IZradne Lole­ranci je), nije svejed no da Ii sc lraka lima izvlaCi u smjeru, ibi popreello na smjer va ljanja, zracn ost 17..mcdu izvlakaca i ploce za izvlacenje nlje na svim mjestima isla itd . To znaei da je tesko unapnijed odrcd·ili ob lLk pla­line koji ce dal! po lpuno tacan uzorak , Radt t.oga SC uvijek prethodno izrad-::­.dali za izvlacenje, dok se alal za prosijccanjc pia Line obraru sarno grubo prcm<l obliku razvijcnc pia tine , Probama sc pnstupa kada Sll alati za izvia­cc-nje zJ\'rSeni, Za probe sc upolreuljava lim iSl(' deb lji.ne t kvailteta k oj i co se troSiLi i u serijskoj proizvod nji . Na tabloma lima se zacrLa "bU k ra7.­vije nc platLne (sl. 171 a) , i p rem.a zacrla nom risu ruenim makJ.zama sc i.6ij~ca piatina , Za ovu svrhu su najpogodnije rume m ak..:tze sa ~ ugraden Lm elektro­moLoram i brlD vibnra j ueim noi.evima (labe la br. 12, red. br . 6) . Zalun so sa ovako isjeeeno m plali nom v rse p robe izv lacen ja. Uk-o li ko se pnllka m izvlacenj a po ka zu b ilo kaXve nepravi lno.;ti, kaa na p ni mjer: pucanje i .. V1J­

ccnog kam<l d a , g uzvanj e m a te rij a la , nedo voljna, iU prev iSo ve ltka visina ko mada na nek im mj es tima, lo ka ln a izduien ja i 51. , o blik pl a~in e se koniglra na taj nacin s to so na odgovarajuCi m m jes tima doda je, iii oduzima malerija l.

  

 

Probe lzvla~enja i korekcije platine se ponavljaju sve dotie, dole izvu~eni komad ne zadovolji sve zahtjeve U pogledu obldka i dimenzija prema kon­sbruktivnom crteru. Posljednja korlgovana platina, koja je dala kvalitetan komad, sada slu!i kao §ablon za definibi<VJlu obradu alata za prO&ijecanje platine. Svakako da ce broj potreb.n:ih proba btti manji, ukoliko je prora­funom dobiveni oblik platine raden sa veOom tacmo§6u. Ovi principii vaie za rs>zv.i.janje platine svih tijela nerotacionib oblika.

Razvijena platina za tijelo kvadratnog presjeka (s!. 172) je krug prebUka D.

PreCnik platine se izra<!tmava iz uslcwa da je povrlina pIa tine (A) jednaka povdini komada (At>.

Povrtina komada se sastoji iz tri dijela :

At = AI + Ai + A3 gdje je:

/\1 - povrniDa dna A! - povriina ravnih dijelova boCnih stran.ica A3 - povrSina zaobljenih uglova komada.

- Povriina dna. 2

r 2 me t 2 AJ = a - 4 (r e - -- ) = a - 0,86 r e • - POV'rfina ravnih dijelova stranica:

At = 4 (a - 2 r.) (c-1),) = 4 a (c-fl,) - 8 r. (c-fl,)

- Povr!ina zaobljenih uglova:

ill zamjenom:

d = 2 r. i h = c - 1),

A3 = 0,785 [ 4 r~ + 8 r. (c - 0,431),) ] = 3,14 r! + 6,28 (c - 0,431),)

- PoVI"Sna komada: . 2 AI< = at + 4 a (c -1),) + 2,28 r e-. r. (1,72 c - 5,31),)

- Povnllina pla1lill.e:

A = 1tD' = At iii D = V 4 At = 1,13 V At 4 ~

Kona~an obrazac za prorat':un pr~nika platine:

D = 1,13 Vat + 4 a (c -1),) + 2,28 r!- r. (1,72 c - 5,31),) (126)

  

 

Visina kornada c 1 u ovom obrascu ima vrij edn05t c = Co + D. c. DodaLak za obrezivanj e D. c se rnoie uzeti iz tabe le br. 53, iii racunati po obrascu :

D. c = (0,7 ;- 0, 8) V c

I za kornadc ll1I1dricnog oblika (prccnjk a d i vis inc c) sa kv"d ratnirn vijen­cern (slranice a ) l'aZVljena platina podlijE'ie odgovarajucoj korekci ji . Naj­jednostav niji nacin je da s uzme okrugla pla t ina . Prec.ni k pia li ne se pro­racunava na 0 novu obrasca :ta pro racun precn ika plalme cilindninog t ijcla sa okrug lirn vij cncern (Labela b r . 50, red . br. 4)

D = V d~ + 4 d [h + 0,57 (R + r)]

gdje s :ta precmk vijenca uVrStava vrijedn05l dijagonal kvadraLa sa uklju­cenirn dodatkorn Ul obrezivan je, to Jes l :

d l = a v2; R = rt

Pn obrczlvanju vijcnca formlranog izvlacenJern iz ova ko ra zvijc ne pl aLi n<:' dobiva se v ljki olpad a k mate rijala. Zbog toga G. mirnov- Alja jev pre­dlaze kvadratnu plaLmu sa ispupcenirn st ra nama.

Preeni l< D 0 'ako razvijene pl a Ltne (s1. 173) SE' od r du je po islom ob rascu kao i da je \'1j c nac kruznog oblika - za mj c nom vnjednos li za:

d l = a; R = RI; r = r~ h = c - ( r l -r r~)

D = va! + 4 d [c - 0,43 (r l + r~)J ( 127)

Sa precnik om D se opis uj krug koji pI' ds lavlja os nnvnu kon luru plaLin . Ovaj k rug St' ko r ig ira na laj nacin "lo s u prllduzcci ma dl jag -nala vijenca pla tini dodaje sa svake slrane iznos :

I h _ n~£1 ~. (127 al

ZaLim sc IZ cc nlrd AI I A~ oPlsuj u kruznl lul;ov i r:ldiJus;:l R. .. koji se odr e­duj e IZ gcomclrijsh' konslrul(c l)c. Os tl'! prclazl iUllcdu pre-sjcka lukova a radij usirna R" sc ublazavaju prclaznirn radijusima RI , koj i Sl? uzi maju jed­naki, II! n sto veel od rad iju.;a zaob ljenja kvadraln og vij noa (ra). Sa ova ko razvijcnom i kon govanom pl at tnom se pasliie usl ,r! <l u rnalcnja lu od ZO od 25"10.

Primjeri:

Razviti plalinu za lij e lo pravougaonog presjE'ka (sl. 171 b) sa dimenzijama :

a = 140mm b =- IOOmm

Co = 66 mm 5 =. I mm

r. -' 10 mm r b = 10 mm

  

 

I I I __ . A

1.60'01' (lzvu~."J Iromad 1. RoZtfIJ.fWJ plat/fIG

,

51. '12 RAZVlJANJE PLAT/tE ZA TUELA KVADRATNOG

PRE5JEKA

, Gotov (16tf~.n J Itomad 1. RGnlJMa plGt/flG

I

51. ,." RAZVIJANJE PLAT/HE ZA TlJELA EUPSAS­

TOG PRESJEKA

I. Gotov (lzvul." ) Ir omad / 2. Rez ~jJ.na platlflO

51. 173 RAZVUANIf PLATINE lA elLlNDRI NA TUELA 5 KVAPRATNIM Vf..l.ENCEM

I.6otor {/nv~J ItomfHI 1. RanfJMG _lino

51.115 RAZVUANJE PLATINE ZA TUELA OVALNOG

9BLICA

  

 

DOOatak za obrezivanj iz tabele br. 53 za:

-= ~ = 6.6 IUlosi t:;. c =- 0.05 . c" ~- 0.05 . 66 == 3.3 mm 10

Visina komada nakon izvlac nja

c = c" + t:;. c - 66 t- 3.3 =- 69.3 ,.. 70 mm

Razvijanje pia tine

I Sirina krstastog obljka (ubrazac 122)

a, =. a - 2 r. - 140 - 2 · 10= ItO mm b. b-2r. = 100 - 2·10 = 80mm

II Visina ravnih dijelova slranica

rb 10 za - = = 1 ili rb = r. = ) 0 mm

r. 10

to je drugi slucaj pa se primJcnjuje obrazac (121)

H = c - 0.4.3 rb = 70 - 0.43· 10 - 65.7 mm

III Radijus platine imagi narnog cilindra (obrazac 120 a) •

R = -f2iC = J2· 10 · 70 = V'-I-4-:"00- = 37.4 mm

IV Korekcija ractijusa (obrazac 123 i 123 a)

x = 0.074 (~) + 0.982 = 0.074 (~)' + 0.982 = 1.24 1 2r. , 2·10

RI = xR = 1.241·37,4 = 46.-1 mm

V Redukcija visine stranica (obrazac 124)

R~ 37 4~ H .... =0.785(x~ - I) -; = 0 . 785( 1 .24 1~ - I )Jio=4.9 mm

R2 37 4~ H,b = 0.785 (x t - 1) b, = 0.785 (1.241t - 1)----fo- = 7.4 mm

VI Korekcija prelaza u uglovima p ia tine

Prva korekclj a: lz graficke konstrukcije i uslova po s l. 171 a Ut + lh = VI + Vt slijedi

R. = 80 mm i Rh = . 136 mm

Druga korekcija:

Vr~i se sa prelaznim radijusima

a, _ 120 = 40 mm ; ~ = 80 = 26.7 = 27 mm 3 - 3 3 3

  

 

~iji 9U centri za izn05e

a, 120 - = --= 30mm 4 4

pomjereni od osa pia tine.

b, 80 - = - = 20mm 4 4

VII Ge.bar.ilne dimen.z.ije platine (obrazac 125)

L. = a + 2 (H- Hob) = 140 + 2 (65,7 -7,4) = 256,6 ... 257 mm

Lt, = b + 2 (H - H...) = 100 + 2 (65,7 - 4,9) = 221,6 ... 222 mm

2. Proral:una.ti prebUk platine iz koje ce se izvu6i ti.jelo kvadrablDg pr~eka sa dimenzijama pre.ma sl. 172.

a = 100 IIIJIl, rb = 10 rnm, r. = 20 mm

Visina komada nakon skra6ivanja

Co = 288mm

lJodatak za obrez.ivanje

Ac = 0,7¥Co = 0,7¥ 288 = 11 ,9 = 12 mm

Visina nakon izvlal:enja

c = Co + A c = 288 + 12 = 300 rom

Vrijedn05ti po ()brascu (127)

af = 100! = 4 a (c - rb) = 4.100 (300-10)

2 2,28 r. = 2,28.202 =

r. (1,72 - 5,3 Tb) = 20 (1,72 . 300 - 5,3·10) =

Prel:mk platine

10000 116000

912

1: 126 912 9260

D = 1,13 ¥ 126 912 0- 9 260 = 387.6 = 388 mm

VI 2.2.2. Razvijanje platine za tijela elipsastog presjeka i ovalnog obJika

Tije1a e1ipsaste>g, ill pribliZno elipsestog presjeka, se pri razvijanju pla­tine tretiraju kao l'Ljela prav()lllgaonog presjeka sa ispupl:enim stranama i veli­kim prelaznim radijusima. Da bi se pristupilo razvijanju platine za ovakva tijela, metodologijom G. Oehler-a pl"VO se zadaru oblik svocli na oblik Iroji je geornetrijski slil:an elipsi.

  

 

 

Princlpl razvijanja plattne ce s objasmtl na zadanlJm tIjl"'" ovalnog oblika. koje. prema sl. 174, Ima dimcnzije'

- duzinu a 100 mm - slrinu b - 70 mm

vismu C ~ 50 mm (u koju je vec ukljuC:('n I dodatak za obrtezlvanje) i - radijus prelaza omotaca u dno rb = 10 mm

Tlocrlna projekClja komada se uklapa u pravougaonik sa slran:lma a I b Zadam oblik se nadc..mjeslava sa odgovdrajucim pribilznlm rad J",slma kr)jl aproksimiraju e!ipsu . Zato se I primjenjujC po tupak za pribilznu konstruk­cij u eupse. Ako se iz jednog ugla pravougaonika (lac'!:;1 E) spusLI norm::Jla na

dijagonalu AI3, tada ova normala (EF) prl'~ljeCa os(' e!ipse u tackama PiS

To su ujedno i centn radijusa rl ~ PA 1 r~ - S8 clj.m se lukvvl ma ova lnl ublik zamjenjuje sa pnbilznom eilpsom.

Iz graficke konstrukcij 'za zadani obilk sc oC'ILavaju vrljcdnosll rndijusa

1'1 ~ 71,5mm i r~ = 24,5mm

S obzirom da je za tijela ovaJ nog ublika goLovo uvijek rh < r,

(rb = 10 < fl = 71,5 mm i rh = 10 < r~ = 24,5 mm),

to se za izracunavanje radijusa pl::Jtlne uz,ma obrazac (120)

R - V r~ + 2 r< (c - 0,43 rh)

pa je zac!am komad

R I = V r; ..,.. 2 r, (c - _. 0,4:i r b) .: -V 71 5~ + 2·71,5 (50 - 0,43· 10) ~ lOB rn.m

R2 = -V r~+ 2 f2 (c - 0, 43 r b) = -V .l4,5~ ..,.. 2·24,5 {50 - 0,43 · 10) = 53 mm.

Sa radijusa RI i R~ se iz centra PiS opisuju kruz:u lukovi (isprek:dane Itnije).

Luk IIJ di jusa RI sij('ce normaJu EF u tacki L, a luk radijusa R~ ulaNd K. Ostale tri cetvrtine pia line su. identiene. S obzirom da SU prelazl izmedu radi-

jusa RI = PL i R2 = SK 06tri , pro izvlacenj u bi na b:m mj eslima m oglo doCi do pucanja malerijala. Zbog toga se prelazi ublaiavaju nekom krivom koja .>e dobiva iz uslova da oduzele povrSine (U) budu jednake dodatim (V).

Kriva linija sc pod posebnim uslovima moze zaITll;.je.niti kruinim lukolTl Ako je odnos stranica b : a ~ 0,7, tada se profil platinc aprok1:imira sa kruznim lukom radijusa R" sa ce'Tltrom u lacki Z pomjerenoj za iznos t od sl'cwsnje osc predmeta. S obzi rom da je u zadan-om primjeru b: a = 70 : 100, ova se apro­k'simacija m a ze primijeniti. Iz graficke konsLrukcije . se dobivaju vnjednosti R, = 77 mm i t = 7 min. Oblik platine se na taj nacin pojednostavnjujc (jer se sada svodi na dva kruina luka poluprcC::nika R,), a kroz to se pojcftmjujc : aLat za prosijecanje platine. Za pr05jekac se sada koristi okrugli malerijal precnika D = 2 R" a u prstenu za prosijecanje se takode obradujc okrugli olvor istog preenika. Nak on strugar5kc obr.ade komadi se po sredini raztlvajaju na dva dijela. Sa svakog dije la se ualim skida malerijal za i.znos t, te se p05lijc toga obje polovine ponovo saslave.

  

 

Ultollko odnc.s male i velike ose' e lipse lei! u podru~ju b : a ~ 0,8, tada je platina krufnog oblika.

Ko.riste6i se obrascem za proracun preOn1ka plat.ine rotaciono simetric­nog tijela (tabela br. 50, red. br. 2)

D = V d2 + 4 d (h + 0,57 r)

uz odgovaraj~Cu zamjenu

d = a+b - -

2 C = h-rbir = fb

dolui se do obrasca za pror~un procnika pia tine za tijelo elipti~og presjeka (b ~ 0,8 a)

V + ' ! D = (a. 4 b) + 2 (a + b) (c - 0,43 fb)

odn06Jl.O:

I 0 = 0,5 V (a + b)t + 8 (a + o)(c - 0,43 fb) (128).

Slitan je postupak razvijanja platine i za tijelo ovalnog oblika (sl. 175). Zadani Komad ima presjek trouglastog oblika, sa ispupCen.i.m stranicama i zaobljenim pre1azima (metod G. Oehlera).

Oimenzije komada:.

- bua trougla - visina trougla - visina komada (sa dodatkom za obrezivanje) - radijus prelaza omotaca u dno

b = 80nun a = 100 nun c = 50nun fb = 10 nun

Komad se U odredenoj raz.rTlljeri nacrta u ti.ocr1lu i dijeli na sektore koji se sastoje iz ravnih i zaobljenih dijelova.

Ulwpno ima 6 sektora i. to:

1. sektor A - B sa radrlJusom f2 = 20 nun iz cent:ra PI 2. sektOO' B - C sa radijusom rl = 112 nun iz centra Ot 3. sektor C - D sa radijusom rs'= 15 mm iz centra S 4. sektor D - E sa radijusom rt = 112 mm iz centra 01 5. sektor E - F sa radijusom rt = 20 mm iz centra PI 6. sektor F - A ravna stranica sa §:irtinom b. (po oobrascu 122)

b. = b - 2 rt = 80 - 2 . 20 = 40 nun

Dio platine koji odgovara bazi trougla i F-A sa prelaznim zaobljenim sek­torlma E-F i A-B razvija se anawgno kao i tijelo pravougaonog presjeka. Radijus platine i.maginarnog cilindra (obrazac 120)

R! = V r~ + 2 n (c - 0,43 fb) = V201 + 2·20 (50 - 0,43' 10) = 48 rom -- --Sa ovim radijusom se Ii centra PI i P2 opisuju kruhli lukovi At B! i E! F2.

  

 

 

Visina rayne sLranice A-I-' (obrazac 121)

H _ AAI FFI = C - 0.43 rb = 50 - 0,-13' 10 = 45,7 = 46 mm

Prela7 izmedu rlldl]lISa R~ i ravnog dijPllI vlsm II sc ubl1l~av3 kombinacijom krivih i ravnih IInJJa, uz uslov da odllz tc povrSine (Ua) budu Jednake du­datim (V;I).

Radijus plat me 7.3 sekLor B-C' iE-D.

RI = V r; + 2 rl (c - 0,-1:3 rh) = V1l22 + 2· 112 (50 -0,-13·10) 151 mm

Sa radJjusom RI 5e IZ c~ntra O~ oplsuje kruini luk BI C2, a iz centra 01 luk ---EI 01. Prelaz izm(>du radijusa RI i R~ se ublazava prelaz.nom krivom. koja se dobiva iz usloya da je U~ ~ V~. Radijus plaiine :ta sektol' C-D

Y 2 R,t = fl+2ra(c -0,43rh) =\15!+2'15(50-0,43'10)=40mm

Sa radijusom R:: so. iz cenLra S opisu]c ttJk C~ D~.

Ostri prelazi izm'du I'adijusa R" i Re (CI C~ i 01 De) se op t ublazavaju aprok­simil'ajucum kril om, kOja sc iznalazi iz uslova jl!dnakosli povrsina UI ~ VI. Ovako razvijcna platina sluzi kao p:llazna nsnova - sablon po kome se vr~c probe izvlacenja. U toku proba sc vrsc udgovarajuce korckcijc svc dok se nc dobijc komad, y.oji ispunjava svc zahljeve u pogledu dimenzija. oblika i kva­]jleta.

VI 3. Naponsko-dcformacioni odnosi

VI 3.1. DC£ormacijc pri izvlBccnju

Oa bi sc mugla izvrSi t i analIza dcformacija pri izvlaeenju posmatra se proces izvlacenja po Iazama .(sl. 176 a). CUj jc da se iz platine precni ka 0 = 2 R I dcbJjine s, Iormira 5upJja posuda srcdnjcg prcCnika cil = 21'1 i visine hi. U prvoj Iazi (sl. 176 a i s1. 176 b) cc sc cd prstenasl.og dijela platine volumena 1t (R~ - R; ) . s Iormira ti omotac canceta volumena

21t rl h, s

IzjednacavajuCi ova dva volumena

2 1t n h. s = 1t (R~ - R~ ) . s

dobiva sc visina Canceta ., R~-R;

h. = 2n 02_0~

---::--- -

  

 

14 sa 9 R(c3l,5) =:3

. 4" ! '=i

b. DIHENZIJE 6!NfETA

~" ~ r. -R(-J7S) ~-r '-,}oj

I I I I"", ~ "'t:=-

t,: ~--------- • tI,-},. Io'DJ ..:; ~ If:9 fgp I

I ~ .,- 1----

'>efonrt«llo I o.lormocl~ .. JtrUttvItIj! ~ _ ~ ,.. •

o. FAZE PROCfSA

SI. '16 DEFORMACUE UNUTRA~JE I SPOLJASIuE 1yJC£ VIJENCA CANtEr A PRI IZVLACENIU

TABE1~'U OPT/MALHI,ODNOSI /ZVLA N.AIQ CIUNDRltNlH TIJELA

BEZ VIJENCA (Po V. P. Romanovskom I

ODNOS RELATPINA DEIlI.JINA HATERIJALA ., -1. ,0• " 1ZVL~E-

NJA m -lo -(5 (5 -" 11-4$ U-4J 4.J -415 415 .....

1tI,·dt1D 44-q.5D 45D-qs;J q.s:J-q,55 4SS-uo q.5I-4'O 4'I-UJ

""-cV4f, 47'-4'5 :4'5-q" I 4"-q1I ct7'-4N 41f-4M --ell m,·~AI, ~-q" Vt-41J 4"-4'1' ~-4&l 411-_ 4D-_~

"".ct,~ 41'-4- 4--4" 4'1-o.W Ul-4G ~- -~ ----=- -",..~ 410-411 l&Il-4I' ~~-~ --- 4"-. filii ...... NAPOt~: t r •• _ .-dl •• telJ&tl /Jill ,. dv .. ". I .... ~ I",..'

"'?'1P.tI 11m Z. In=: •. "" .. t/rltttt.", .... l. Sill OpeTfK/~ ~"I- •• ~ ... -

1Wd}tlltof """"1-

  

 

S IJa~nja IVIC pretruk '!JPn 1

r nu tne VrI}e-d

'Ijf' ca (:""c • a Je p~i "me prp {"nc ~:1 sm JIO xi '.njcdn st.\

~u orf" Ika IJC'ncil D. ~ R.

~p.,,'" dp 'o ~m CljU E • • J'r ~«nd(;l pI ;'1<' D ... 2 R. do

D (ormaclJa s , •• iJasnje inc viJenca {a C{-la:

R - R, R. tl(; - - =: I --

R R

!sU>vr meno s nckl pr.'~ k v!Jf'nca cane '.1 d, 2 r, ~m njl do "flJ dnc> I

~ (I'. - r j' I" [," m ran J s~ednJcg pr" nlka cant ta d I 2 r, . Od v(,1 m n

omo Ole cane;! :l villum na 2 ;-; r ' h, ' s o b7.1 r ')m da J'

to se \';sma can "Ia h m"ze IzraL: ! : ka [uMel)a pr'lmJe'lIJlv II!. p'Jlupr n ika T" u obilku

h, -2n -I d,

{j'lu r;'lsnJa IVlca cantc ta Jt' prnma l"m prclrpJ '!a d·f 'rma,'lju '

U loku je-dnost = 2 R'

1 -r, r,

dalJeg proccsa l~vlacenj;'l ([[ [;U;!) I/'<;Ina (';}nc:' ;! pov ('ava na vri-h' > h" precnt k \'Ijenca cane'la sc sm anJuJC n I VIIJCdn ' I L' , < D, = 2 R" dok se odgovaraJucl preen!i< d, ppvecau n vri)ednos

d' , ? ' _ r .. > d, - 2 r.

Prom)ene oVlh vTI)edn tl uslovlJav;!)u po eca nJC def rmaclJc P IJ~ n Je 1 un\l ­Lrasnje Ivicc vlJenca cancela'

R, 1- - _ Ek

R

R ' 1 - - '-R .

I r 1 r I E = 1 - -, > E, - I - -

f r r.

Kada variJa bilni polupr cnlci d',sll!:(nu vnj dnost R, r" r, R (zavr~lay. izvJacenja - II[ (a7..'). d ·formac]j e unulrd!;njc I spoljasnjc IVlce su najv ce 1

medusobno jcdnak~'

E r,

ER = E, - 1--R

' !z izloze nog se vldi da izvlatcnj spada u nestaci.onarne procese. , ajrea1ntli pokl)Za lelil proc ,a se dob,vaJu ako se on razd ijeli na nil kontinuiranlh e tapl. koje se odvijaj u j dna za drugom.

Vartjablilll l'ad ijusl s mogu medusobno povczaLi preko uslova jednakosti volumena

odakle je :

R. - , I ." I- 2 0 1 r. -=- y'~ - T , - ...,. '

  

 

Posljednji obrasci omogucavaju da se usposlave funkclje:

R2 + r l_r l ER = f (r 1 = 1 - ...L---:R,--'I'----="

rt E, = cp (r,) = 1 - ­

r.

R, ER = F (R.l = 1 -

R

Grafovi funkcij a fR - f (r .. ) E, cp (r ,) u inlervalu rl ~ r. :s:; R su prikaza n.: na sl. 176 c.

Iz dijagrama se moze uocitl da je u svakoj tacki intervah rl < r, < F.

E, = cp (r , ) > ER - f (r , )

··to znaCi da je de[ormaclla unutrasnje ivic veca od deformacije spoljasnje ivic Karakteristicne tacke d..ijagrama su:

1. POletak izvlacenja (tack::! 1\); r, = rl R, = R

E, = '£R = 0

2. Zavrselak izvlacenja (.::: ck::! B); r, R. R. = rl

3. Tok izvlacenja (ft <:; r. < R)

f1 1-­

R

n E, = 1 - > Ea = 1 -

r. R

U ovom intervalu se koci proracuna procesa operise sa srednjom vrijcdno.!icu def<lrmacija unutra&nje i spoljasnje ivice:

Er + ER Eu = - -

2

Kod projektovanja tehnologije izvlacenja. deformacije se mogu izraziti na cetiri nacina, i to kao:

D-dl dl E= - --- · m = D' D- '

D K= - ;

dl

D cp = In

dl

S tepen deformacije E se moze sa ostalim izrazima za deformaciju povezati relacijom :

IE = _D--:::-d_1 = 1 _ m = K - 1 _ e'l' - 1 I. D K e'l'

(1 29)

  

 

 

KVOClll"n premika bn~l"' i 'pr~a pI n)8 m i ratun po obr seu :

1m - dt _ 1 _ E _ 1 _ 1 I

D K , ~

e

; 2 ).

eto Soe deformac: a IJ;raiava oon06Om pre~njka plat e i ~a ~,. a It re"Ci­pi"oCnom 'njedno{,cu od a izvlacen)a. Ova vehtm8 K !)Tna ;\va ao s pen pr bliko ·anja. leT e potnOC\l nJe odre(!uJe koliko pula Je prt'-C .it ve6 oct prebu a can~

1-( (129 b)

Gla"a logaritamska deformacija lTKlZe izraziti 1 mt.e~ral')m Is . 17 a;

povezati sa

• i dp

q> - J , p

R D =In =In

r. d.

tahm veht'mama obrasc m :

q> = I n~ = -I n (1 - E) - 1 n m - 1 n K I dl

Vn)ednost.l odnOBa izvlacenJa, za prvu s1)l"dere opt'rac;je :

d, d mn ~- -

d n-I m t = -

D '

(1 29 C)

i m aj u pr sudan zna~j k od projektovan ja tehnologije du bokog izvla~nja.

Od velicine ovih odnosa dirl>ktn o zaviSl":

1. VlSi oa napona i sil a Izvl atc-nja 2. Broj poLrC""bnlh operacij a izv l a~en ja

3. Vis.ina pritiska ure(!aja za manje lima 4. Kva litct pro.izvoda.

Minimaln.a. vrijednost dopuAtenog odnOlSa i7.l laC'enja 7.8V . od nua fa -tora, me(!u kojima su najvafniji sljedeCl :

1. Kvautet i stanjP m{lt rijala koji se prerattuje. Povoljn.1Je uslove Izvlacenja nude duktilniji nego krti materi jBl i. Osim toga j stanje isporukc je veoma va mo. SvaJ(ak.o ce bliJ dozvol;ene veee deformacije kod mat rijala I<.ojl su isporu~ u mekourenom slanJu. nego u polutvrdoro iii lvrdom.

  

 

2. Drugi faklor koji znalno uti~e na veHCinu odnosa lzvla~enja je relativna debljina materijala:

s, = ~ . 100% I D . . . . (1:30)

gdje je: s mm - deb1jina pia tine

D mm - pre~nik pia tine.

Ukoliko je relativna debljina veca povoljnijl su odnosi izvla~enja. To se moze uoNti i iz tabele br. 54 u kojoj su dani optimalnl odnosi izvlacenja cilindri~nih tijela bez vijenca. 1z brojeanih vrijednosli se moze uo~iti da sa povecanjem s, opada vrijednost m, §lo znaci da se smanjuje potreban broj operacija izvla~enja. Tanji limovi su vi§e podlozni gu~vanju od debJjih, zato je za njih potreban veCi broj izvla~enja.

3. Meduoperacijska terrnicka obrada. Usljed efekta hladnog oCvrscavanja ma­terijaJ u loku procesa izvJacenja gubi pJastiena svojstva i poslaje krtiji. Hadi toga se za drugu i sJjeaece operacije izvlacenja povecavaju odnosi izvlacenja.

mn > m"- i > . . . . > ml > . . . . > rna > m2 > m,

Ukoliko se izmedu operacija izvJncenja, tehnolookim procesom predvidi rne­duoperacijsko zarenje, tada se materijalu vracaju njegova plasti~na svoj­stva, te odnosi izvlacenja za drugu i sljedeee operacije ostaju medusobno jednaki.

4. Hadijus prstena za izvlacenje takode utice Da proces izvlai:enja. Kod izvla­~enja sa maIim ·radijusima u komadu se mogu javiti vrlo veIiki naponi. tako da dolazi do ' prekida dna. Sa povecanjem ' radijusa prstena za izvla­~enje smanjuje se povr~ina za drbnje lima~ §to takode nepovoljno utice na proces izvJacenja. U- , tabeli br. 55 su navedene prosjecne vrijednosti odnosa izvlacenja za razne \ mater~jale. Manje vrijednosti m vaze za vete radijuse prstena za izvla~~nje rM ~ (7 -;- 8) s, dok se vece vrijedn06ti odnose na prstenove sa rM < 6 s.

Primjer:

Odrediti stepen deCormacije po [azama izvlacenja i sve vrste deformacija za keaj izvlacenja komada prema s1., 176 G, sa dirnenzijama:

I

dl = 2 n = 40 mm i hl '~ '2!1 mm .J I

Obraduje se meki mesingani lim debljine s = i men

Precruk pIa tine

D = '{d'! + 4'dl h = V 402 + 4·40·25 = 74,8 "" 75 rom

D 75 R= - = - =37,5mm

2 2

  

 

T ABELA br. 55 OQNOSI IZVLAC£NJIj CILfNDRICNIH T/JELA

8£Z V/J£NCA ZA RAZN£ MAT£R/JALE

HAT..ERIlAL

--C:!~l Um d. Iron

~o~?t~/§ki 1m bo(JiJ

Hesing -. -Alum fn ij

f--- - - - -Duroluminij

m, . 1; Zo prvu o~ro~ij~

~5~ - 0.58

0,52 - 0,5~

0,52 - q.~ f-._--

0,52 - ·0,55 - - -'-0,56 - 0,58

D· }R D, .}B. fl. ' }'.

- • • m.~

" d" HATERIlAL Slij~~c.

.? _ f!rOC,!~ '--= F= - ...,

0,75 - ~78 Bokor I- - _.

0,68 - 0,72 Cink _ . .- - -0,70-0,7} N,kl .- --. --- f-- --0,70 - 0,75 BroMo

,.- -- - -0,75 - O,BO Titan

,-6 - lr,

\~ \~~' T

\ '

I

/ /

I

1--'-,

=

-

-

.... = m • .!h.

' D Za prvu og~ra~1Ju

0, 50-~55

0, 65 -~70 -----0, t8 -0,53 1-'-- - --0,53 -0,67 - ~ .. _-0,60 -~65

/ /

./

" / 6' / .

mlt.~ Slij.d.c. o~

~7}-q.80

~85 -~90 c: . ___

10,70 - ~75 f-' ---'-

~,BO-~8S -- ---",8 -o,as

b. NAPQNSf(A ~EHA

o

c. ~EHA DlE JSTII4SILA d. DIlAGRAH NAPONA

51.177 NAPONI KOD PRVE OP£RACIJE DUBOKOG

IZVLAt£NJA

  

 

 

J't

:;r,Hitll lJ )''(\11 J t· 'r elJI I. ~ LIe'en) . J"r l' non·.:>1 j ('nl odno, '11 r ~ 1 I' la 1\ nu II bl}lnu '

IllO · 100 1.3" • n 7:1

r,-.n, .. tm I m , .5 I II :I

ml

c.

, I li6cl

•

I !

- 1

·

-

• · .

.~ I

L)

'1

r.

'1O -. •

1 -

- ll.

• -

:I

, 1 'j m

11, 1

o •

-

,

  

 

Stepen deformacije (obrazac 129)

D - d, E, -= -0"'--

Odn.os izvlatenja (ob"azac 129 a)

dl 40

75 - 40

75

m, = o = 75 = 0,53

Stepen preoblikovanja (nbrazac 129 b)

D K = -=

A, 75 40 ~ 1,88

Glavna loganlamska deformaciJ8 (obrazac 129 c)

D CjI = I n ~~ 2,3 log J .88 :.' 0,63 d,

VI '3.2. Naponi izvhtceuja

= 0,47

Sila izvlal!enja FL se tokom cijelog procesa prenosi sa izvlakal!a na dno canceLa, talco da se u .dnu javljaju radijalni naponi islezanja ( + CTr ) i tagen­cijalni naponi islezan'ja (+ CT,). Sa dna se ova sila prenosi na zidove canceta (u zoni prenosa sile - po 51. 159), pa su zidovi canceta optereceni takode na istezanje (naponi + CTy n'S s l. 177 a). Oaljim pren06om, preko zone deformaci je moze se ustanoviti cia ce vijenac cancela sirine (R.. - r ,) bitl oplerecen radi jal­nim naponima i$tezanja (+ CT,) i tangencijalnim napomma pritiska (- CT,), uslj ed istiskivanja viskova trooglaslih e-Iemenata (sl. 155). Tok promjene glavnih na­pona u vijencu omotaCs ' i dnu cancela Hustruje naponska ~ema (sl. 177 b).

Li m se u toku procesa izvlacenja pridriava uredajerr. za drzanj e lima (pod d jejstvom sile Fd). Ako se u p r vi momenat zanemari uticaj drzaca lima i pretposl<l 'i da nema lrenja izmedu radnih povr!iina alata i lima, tada se problem iznalazenja vrijed nesti rad ija lnih i tangenci jalnih napona u vi jencu ~l!eta svodi na r jeSavanje ravnoLeinih uslova prstenastog elemen ta optere­cenog ravnomjernim naponima istezan ja (+ CT r), koj i su usmjereni ka centro komada.

Prema tome, prva pre tpostavka je da :;u u tom di jclu normalni napon! pnitiska (usljed sile drial!a lima) za nemarlj ivo ma li u odnosu na druga dva glavna napona, ili da je CTy "" O.

Uslov ravnoteze svih sila, koje djel uju na beskonacno mali element EFGH (isj ecen iz segmenta prstenastog di je la ABeO), projektovanih na pravac radijusa se prema s1. 177 c moze predocili u obliku :

d cp d (CTr p) d cp s - 2 CT, d p s . si n 2 = o.

  

 

Ako se, nadalje, pretpostavi da debljina lima ootaje u toku procesa izvlacenja nepromijenjena (s "'" const), te da je uslj d malog ugla

. dcp dcp sm -- "" --2 2

gornja jednaCina se transformise na oblik:

d (0', p) = 0', d P

iIi 0', d p + p d 0', = :1', dp

tako da je uslovna diIerencijalna jednaCina ravnoteznog stanja:

dp dO', = - (0',-0',) -

P

Dobiveni izraz je potpuno identican izrazu po obrascu (89). Uslov plastienog t.ecenja (obrazac 29 a)

O'ma -0'.,10 = ~k

u ovom slucaju je arnu = U r

S obzirom da se u vijencu canceta (sl. 177 a) .naponsko-deformacioni odnosi nalaze negdje izmedu ravninskog naponskog (O'y "" 0) i ravrti.nskog deformacio­nog (Ey "'" 0) stanja, to se prema E. Siebel-u uslov plasticnog tecenja moze predstaviti pribliZnom jednacinorn

0', - 0', = 1,1 k

.lntegraljenjem diierencijalne jednacine

o R

~dO', = -1,1 ~ k dpP

CT, P

dobiva se obrazac za radijalni napon:

R. CT, = 1,1 k . In-­

p . .. .. . . . . . . . (131)

Tok promjene napona je prikazan na 51. 177 d. prj tome su vafne dvlje karak­teristicne tacke (granicni uslovi) za poeetak izvlacenja kada je

gdje je:

R.=Ri a. za p = R je a, = CTra = 0

R b. za p ..:.. n je a, = a,b = 1,1 k In - .

n

R - poluprecnik platine n - polupreCnik CanCeta

  

 

 

--

•

I 2 a.,-

"h .... IIr. 1. ,

  

 

 

H. 1 i.a In - = - lli P = Po = 0,368 R je Ey = 0, pa na tom mjestu debljina vijenc<t

p 2

canfeta ostaj~ nepromij jena i jednaka debljiru pla~ine. U odnosu 2 In R. > J p

ce deiormacija Ey bibi negativna, sto znaoi da se debljina vijenca canceta s ma­njuje. Najvece zad bljanje ce biti u blizini iv"ice platine, za p = R, gdJe je

1 Ey = - 2"" Et· Iz ovoga se moze zakljuCili da ce sila drisea lima pri izvlafenju

biti koncentrisana na uskom prstenastom dijelu vijenca fanfeta, koji je blizak vanjskim ivicama pia line.

VI 3.3. Faktori koji uticu oa poboljsanje procesa izvlaceoja

U idealrum uslovima (zanemari~i uticaj trenja I dodatnih napona za !;;Jvijanic k', m:lc! :! prcko rubovo prstena za izvlacenje) najveta vrijedn ost na­POM izvlacenja u zidovima cancela (<1y - sl. 177 b) dobiva se ako se u obrazac (131) za radijalni napon uvrslli p = rl, tako da je:

R !J. = <1rb = 1,1 !{ In -

n

S obziror.l C';) nopon u zoni pren sa sUe (sl. 159) ne smi je prem::tsiti vri­.iednost 1,1 k (u prolivnom dolazi do trganja canceta), mote se postavlti uslov :

R 1,1 kin - :s:; I ,ll

n

na osnovu kOJega, shjede teorelske vrijednosti granicni h deformac:ija kod prve opcraci je izvlacenja (obrasci 129 do 129 c).

D m = In - s:. l' T dl - ,

d l m = - ~ 0,37'

D

D K = - s:.e= 272 dl - ,

E = D-dt

D :s:; 0,63

Dozvoljene defonnacije su svakako nepovoljnij e od teoretskih, jer je potrebnu uzeti u obzir i eksploatacione faktore, koji otezavaju izvlacenje.

U toku procesa izvlacenja u hl adnom stanju, sa porast.om stepena defor­macije dolazi do oc:vrscavanja melala (poglavlje II. ~.3.). Efekt oCvrscavanja se odrabva i u povecanju povrsinske lvrdoce. Na s l. 178 je prikazan dijagram povr§inske tvrdoce celil:nog komada Izradenog iz plabine precnika Do = 210 mw i debljine So. = 16 mm, poslupkom dubokog izvlacenja sa redukcijom de bJjinc rida. PovrSinska tvrdoCa je izmjerena nakcm sestc operaclJ e lzvlaccnja (debljina rida na vrhu komada s = 1,6 mm). lz d;jagrama se moze uoeiti da tvrdocn raste iduCl od ' dna ka vrhu komada, jer su dijelovi blize vrhu bili podvrgnutl vecim deformacijama. Zbog manje tvrdoee pri dnu, a da bi se izbjeglo trganj ...

  

 

t 100 ~ . I " . Hot.rljol:

~IIO . ~. /

v C.likro~ I rYloc.njll StJ:

~ liD - /' ....... .....

Q,07 -Q,I} "C IV5 " Hn 0,15 " Cu ~ 110 - ---" m 100 JOO - fOO ax

~ Vlslno mJer. njo Itfrdo{. -- !lSJ ao}" AI

5 6 , r!l Ttf~doCo j. lr--- ~--~j~ mJer.no no- · I , ·1 kon. ~/-.' op.-

_ roclJ ' Irtflo-- ~enjo.

~~====================~ 51, 178 PROMJENA POVRSIN5KE TVRDOCE lZVUCENOG KOMA--DA ZAVI5NO 00 VI51NE MJERENJA (U Bauder)

JO ,-,-1:==+===71

f 10

L. 1 '-r-

O~--~--~----~---J o I .. /1-<1 01-. / ....

Op.racijo /zvla~.njo-

Probn •• pruv.t. se Isj.coju Iz

omoto~o izvu~.nlh fon~/{o

Holer/jol :

I, AI~1.5"Hg+Q.l5"Cr

2. AI + 1,} "Hn

5/,179 e.,OVEQ:.NJE GRANleE RAZVLACENJA (Gi) 5A BRO­

JEM OPERACIJA IZV~CENJA (L. ~ofman l

~~~-+--+r.~~~-~~~~ o ~ .s ~-+-Y~:-~~7j---r--r--i 'b "-~ 10 ~---k~h¥-:'r-t---t- -+--!---l

] ~ 7S ~~J~+--4--4---~-+--1

.~

10L-~ __ ~~ __ ~ __ ~~~

d

o

1(. • A.-AI I A.

Hj erenja vrJ.na so:

Yr ='0..278; ~/ . 0,339

~=0,i56; ~. ~}8

¥V =Q.SS8; ~. 0,655 o cp 0,1 ~ 0"" 11$ II' 117 Deformocijo presj.ko y. A'A.AI_ Hater/ja l : t. 1220

51, 780 DIJAGRAM PROMJENE POVRSIN5KE TVRDOCE ZAVI5NO r

00 5TEPENA DEFORMACIJE PRE5JEKA (B, Musafia)

  

 

dna, unutrallnj a trasa komada se izvodi konusno, tako da se deblj ina 7. lda u smj eru od vrha ka dnu poveeava.

Dmgi eksperiment se sastoji u tome da se iz omolaca komada, izradtnog tehn ologijom dubokog izvlacenja bez promjcne debljine materijala, Isijecaj u probne epruve te, nakon svake operacije izvlacenj a I na njima razi granica razvlaeenja (sl. 179). Rezultati oV lh ispilivanja pokazuju, da sa P vl'canjtm broja operacija izvlacenja, bez meduoperacijskog zarenja, raste i gra nl(;a raz­vlaeenja, sto znaci da se materijal ocvrseava.

Zavisnost povrsinske tvrdoce komada od stepena d [ormacilc pn'sjcka \ visine mj erne tacke, p otvrduje naprij ed navedene poslavke. U tu svrhu :l'

prethodno izvuceni komad sa kons\.antnom debljinom dna i omo\.aca, pU r~i ne Ao (sl. 180), podvrgava daljim operacljama izvlacenja sa redukcij om delJljine zida, tako da su povrsin e izvucenih cancica: Al > A2 > .. .. > AI. lz rezul­ta\.a ispitivanja se moze zaklj uLi ti da sa porastom stepena de[ormacije pn?sj i::t ('1'1) raste i povrsinska tvrdoca (lacke I - VI), i to u toliko vise, ukoliko j mjerna lacka udalj enija od dna komada (tacke A- E). Kompleksni [kat ocvrseavanja prikazuj e ll rafir ano p odrucje izmedu gornje i donje linije.

Uticaj hladnog ocvrscavanja se moze kompenzlrali rekrisLali7.acioni m za­renjem komada n akon operacija izvl acenj a (poglavlje If 3.1.).

2arenje poskupljuje proees p roizvocinje, kako sa sianovista po Lrebn ih investicionih ulaganja (peei za zarenje i uredaji za dezoksldaclju), lako i vre­menski, jer se proces produzava i zahtijeva vece ucesee radne snage. Uko liko se za proracun potrebnog broja izvlacenja koriste od nosi iz label br. 54 lada se, bez m eduoperacijskog Uirenja, za razliei te materi jale moze izvri'l iti slijede.ci broj uzastopnih op raeij a izvlacenja:

1. Celieni lim za duboko izvlacenj e 2. Aluminij 3. Mesing 4. Bakar 5. Ne r(!ajuci eelik 6. Magnezijeve legure

3-4 4-5 2-4 1-2

1 1

lz tabele br. 54 se moze uoeiti da sa porastom broja operaeija Izvlaeenja . raste i odnos izvlacenja, llto znaei da tehnoloski proees bez meduopcracijskog Uirenja, zahtijeva veei broj operaeija za izradu i;;tog komada, nego proees sa !arenjem.

Najpovoljn.ije temperature Zarenja za razne m ateri jale su navedene u tabeli br. 56.

Vrijeme trajanja !arenja zavisi od vrste materijala i krece se u grani­cama od 0,5 do 2 h. Nakon toga se komadi postepeno hlade. S obzirom da Sl'

prilikom !arenja povrllina komada prekriva s lojem oksida (ukoliko zarenje nije izvrlleno u pecima sa zastitnom atmos[erom), nakon zarenj a je potrebno izvrlliti dezoksidaeiju oovrlline komada. Rad! toga se komadi potapaju u kade .sa razblazenim kiselin~ma (z&visno od vrste materijala to su razblazeni rastvori h lorne, sumporne, iii solne kiseli n e). P oslije dezoksidacij se komadi ispira ju u kadama za neutralizaci ju, peru u toploj vodi i najzad suse.

Vrlo je korisn o kod izvlacenja kompHkovanih oblika !ariti parcijalno samo onaj dio pia tine, Hi komada koji se na lazi u najtezim uslovima pri izvla­cenju. Tako ee se kod tijela rezervoara za gorivo (sl. 181 a) podvrei ia rel' ju (plamenikom ili indukcionom) on a zona platine gdj e je deformacija najveca.

  

 

'. PIO/IMI

2. PIa fltk

J St.zno 9/0" :IfrvIJO

{~/I It

5 Nasion

a ZONA tARE"'J R£lER."QARA b lMf.£N)£ PlAT' A

51 181 PAR(;IJALNO tAR£NJE KOMADA

HIo If~/ ,

5

II ~£HA PROCfSA

L I. "10 /

} Prs,.." lt1 u1rlO­

~,.(hlad n)

1 Dr tot /lfT>O

(grt fI)

'. G M nJO komoro 5. 001110 komoro

6, /7"lialtvt (11/0 tI. ,,)

7. tont It 00"'04 .odt 1 0

1 "od 1)/.

b KONSTRUKCfJ,A ALAT ..

St. 18} POVECAftUf MOGUCNOS TI PRE08L1KOVANJA ALArJMA

SA GRfJANJEM I HLA DENJEM POJED/NiH DIJELOVA

  

 

UkoJiko se zari clJela piaLina, IU cljeli komad, smanjuJ!: St' i.vl!,.oC:a c.iJcl, platint! lkomada). To jc svakako povol)n/) sa stanovista nap mklh odnosa IJ

zon i deformacije (51. 159), jer se poveca a plasticn t matcrlJuln I olnksa',"<1 deformisanje. Medutlm. komad ima !;manJenu {:vr:Locu i u wm prcnosa slle, tako da opet ne moie da podnese vel kl stepen dt'formadje. To JC u51ovilo ra~­vitak poscbnog potStupka zar nja, kO)1 5 • sasloji u lome da se za poct'tnl mate­rijal ne koristi traka u m ko zarenom, nego IJ hladno v Ijan m stanJu. ::: lakvlh traka se pr()O;ljera platma 1 (sl. 181 b), k:>ja se zatim stew i.7.mcdu naslona 5, slezne glave 3 i 'i1jka 4 struga. Zatim s' plam nikom 2 zan sarno obod pl:ilmr Na taj nacin ' c omeksa\'a samo onaj dlo plalme. k Ji C· se kod izvlaccnJa nd ' laziti u zoni ddormacij '. dok dIU koji ee bil l u 7.om preno-,a sil osLaJe:ia POVl' eanom cvrstoeem koju Ima hladno valjana Itaka.

E. icbt'l jt' na i .(." ovog p .. : ltp:qil /. ~ rcmJ~ I·., ,n~d podvrgao l7.v lacenju, I za razne malerijale posllgao sljedece r 'wlLat

Materijnl K m K m

1. CeJik (St. VIiI 23) 2,20 0,455 2,45 0,4 i 2. Mesing (litIs 63) 2,20 0,455 2,95 0,34 3. Ci.sti aluminij (AI 99,7) 2,10 0,475 2,50 0,40 4. Ner aj uei celik (V2 AE) 2,17 0,46 2,73 0,367

Iz ovog pregledil se moze lIoctli da su slepeni preoblikovanJa I;cd k-.mau3 izvucen ih iz hladno valJane trake sa parcijalno zar nom platinom (K') znatno veei od onih koji . u post gnuli ked izvla{ nja kcmada iz meko-brcnih II aka (K).

Analognu funkci)u ima I alat sp cijaln konstru)<cije (51. 182), kod ko­jega se pojedini radnl dljelovi na odg varajuCim mjeslimll gri-ju, i.li hlade. Kod orog alata se zona deformacije grij (tako da u isloj temp::ratura ~ raste, a cvrstbca (j", opadal, dok c zona prenosa sile hladi (sl. 182 a). Kod normalni:, alata za duboko Izvlacenje komada sa precntl<om d moguce je u jednoj ope­raeiji iz\"lac('nj , zavisno od s\"ojstva mat rijala koji se preraduje, poslici v·i.si n u komada u granicama h = (0,6 -:- 0,73) d.

Kod a lala sa gnjanj m i hladenjem pOJedinih zona ove granice se POV\!­eavaju n.a iznos h =- (1.3 -:- 2,3) d. Ovo je osubito vazno kod izvlacenja komada slozenih nerotacionth oblika, jer s sa ovakvim alatima tehnoloski Pfl)C:'S sk ra­euje za nekoliko radnih ope-racija. Osim toga izvlac njem se prernd uj e niz raznih malerijala sa slabim plastic.nim svojstvima, kod kojih j granica ra7.­vlacenja veoma blizu c.vrstoci materijala (kao kod magnezijevih i titanDvii. legura i nekih osta lih metal a), sto .mac.i da je dijapazon plastic.nih deformacija (bez kidanja) veoma mali. Ova konslrukc.ija nudi gotovo jedinu mogucnost prerade . tehnologijom dubol: og Izvlacenja materijala sa slabim plastic.nim svojstvima.

Konsl rukcija alala jc pd. azana na I. 182 b. Cijevni er .jaci 1 ;u monti­rani u donjoj 4 i gornjoj komori 5. j a taj naei n se zagrijava viJenac ca nceta )toji se izvlaci i sm;mjuje cvrstoca u 7.lJni dcformacij . Toplota se na v; icnac cance a yrenOSI preko zagrijanog dtjcla pt ~tena za izvlacenje 2 i drzaca lima 3. Tempe rature grijanja zavise od vrste mat rlJa la koji se obradu je (za Mg Mn : 320 -:- 350°C, za Mg Al 7: 300 -:- 350°C).

  

 

Zidovi i dno komada (koji prenose silu izvlal:enja) se hlade, predajul:i ioplotu izvlakal:u 6 (kroz koji cirkulise voda za hladcnje), tako da zadrzavaju onu I:vrslocu koju je malerijal imao prije zagrijavanja.

Odnosi izvlal:enja se ovim postupkom popravljaju. Legura Mg Mn ima kod izvlacer.ja u hladnom stanju dozvoljeni odnos mt = 0,87 -;- 0,92, dok se sa ovim alatom postize mt = 0,45 -;- 0,50.

VI 4. Projektovanje tehnologijc dubokog izvlacenja

VI 4.1. Izvlacenjc rotaciono simetricnih tijcla sa konstantnom dcbljinom

A. Komadi cllindricnog oblika bez vijenca

Na osnovu zadanog konstruktivnog crteza goiovog komada pristupa se projektovanju tchnoloskog proccsa, koji tece po redoslijedu:

1. Dodatak za obrezivanje (d h) odreduje se po labell br. 51 za zadani odnos dnfho (dn, ho - preCnik visina goiovog komada)

2. Visina komada nakon zadnje operacije izvlacenja (hn) hn = ho + d h

3. Prel:nik platine (D) Zavisno od oblika komada odreduje se po metodarna obradenirn u po­glavlju VI 2.1.1.

4. Relativna debljina materijala (sr) po obrascu (130)

Sr = 5 100010 D

5. Odnosi izvlacenja (m! m2 - - - - mt - - - - mn) za prvu i sljedecc operacije izvJal:enja odreduju se zavisno od relativnc debljine materijaJa po tabeli br. 54.

6. Broj operacija izvIa~nja (n) lz redosli jeda operacija po tabeli br. 57 se vidi da se prel:nik goLo\log komada moze izracunati iz reJacije '

dn = mn d n_t = m n ' mn -t . dn - 7 = = mo' mO _1 .... ms' m2' mt . D

Ako se odnosi izvlal:enja za drugu i sljedece operacije zarnijene sa sred­njim odnosom izvJacenja

m! + ms + .... + mn 1+ mn m~r =

0-1

tada se precnik goiovog komada moze izraziti obrascem

do = rr.n - I . rnl' 1) sr

  

 

  

 

Logaritmirajuci prednji izraz

log dn = (n - 1) log mST + log ml D

dobiva se obrazac za potreban broj operacija izvlacenja

1 + log dn - l.og ml D n = -

log msr

7. Pre~ici komada po fazama izvlacenja (dl, d2 . . . dl .. . dn).

( 132)

Na osnovu usvojenih odnosa izvlacenja (ml, me. mj ... mn), prec-nici komada po {azama izvlacenja (tabela br. 57). s racunaju po obra­scima

ili opcel1.i to

gdje je:

( 133)

dlo m, - pl·ecnik Canceta i odnos izvlacenja doticne operacije

d i - I - precnik canceta prethodne opera­cije.

8. Dimenzije prelaznog dijela omotaca u dno canceta. Kod ciJindricnih komada bez vijenca se razlikuju cetiri slucaja:

I Aka je prelazni radijus rl :;; s (s-debljina lima), tada se kod pro­racuna uz.ima rl "'" 0 (tabela br. 57).

II ·Prelaz omotaca u dno se moze izvesti i sa znatno vecim radijusima rl ;?; s, sto olakSava proces izvlaeenja. Velieina radijusa po fazama izvlacenja po V. P. Romanovskom (ta­bela br. 59) se uzima jednaka polovicnoj razEci precntka komada.

ill opcenito:

(134).

III Bolje uslove sa stanoviSta drzanja lima, u toku druge i s1jedecih operacija izvlacenja, da~u konstrukcije komada sa konusnim prela­zorn omotaca u dno jer se na taj naCin povecava povrSina za drzanje lima.

  

 

rABELA br. 57 FAZE PROCESA IZVLACENJA CILlNDRICNlH KOMADA

8EZ VIJENCA

Veli~ina Platina _ JJ PJ 'i..A~.LLA_~ Z V L A C E H J A I-a /I-a /II-a n -= ta ,-

,...d~ d.

'{ d, \j

I : I f2j-- 1 r-I ~ ~ _ I ~ 0 -, !- --- I !.. s_

i 1 ~ I 1 VI I

- - - -Odnos -

m,-* m -~ m _ J!J.. m _.!!.JL. m, , d, J!b. • d 1'-1 -P'etmil D·W!+U.h d, • miD d, =m, d, dJ.mJd, d .. m. dn-/, d, - - -V,sma debljma I,ma D'- d,' D'-dI D'-dl h. 0'-4

h, s h,6 t d, h,- t d, hJ• ~dJ • tdn

TA8ELA br. 58 5

OBRASCI ZA PRORACUN VISINA CILINDRICNIHKOMADA _ R5S77i ssz:o =----a

8EZ VIJENCA PO FAZAMA IZVLACENJA

SKICA Irvfo- 08RAZAC ZA PRORAtUH VISIHE PRIHJED8A t~}e - -

d, 1-0 h, -0,15 ( s,'- d, ) +0,1.3 ~ (d, + 0,3U, ) d,-d,

<b~ " - 2 - --

0' , dZ,dJ 1/-0 h,= 0,15 (-a, - d,J+ 0,1.3 {I, (d,+ 0,32r,) r,-- -

n-Io h.:O,ls(~: - d,,) • 0,1.3 [f" (dn+ O,32'n) ,.-~ - - - - --

~ D' * ) d,/, 1-0 h,-(US (~- d,J+ 0,57 , (d,. 0,86 a, 0,-

r- o· - - -D1 ~. a,. dZ,dJ 1/-0 h,=O.lS(-a, - d,)+0,S7 (d,+O,860,J

-------()-to h.-o,15 (~' 0 cJ,J +Q,57 ~ (d •• 0,86 0tJ a". drr-<ln-I

& HO , _._- - - - --- - -

@E D' 0 d,

/-0 h, -0,25 cr, = lll5 m m'-1J , --

D1 D 1tIZ- f, 11-0 h,-q1S a,' (J.25 --, ",,·m, -- -- -

n-ID D' D m d. h. -/l25 a;;- Cl1S ,{' ;r,:-I .It m,-m, ... m,.

h"h, ... ·. h.- V,s/ne tant/~a po Ii ,r,·· . .. r. - Rodijusl zoOblj.nja no fozomo 'z~/at~nja prelazu omotata u dno

d"d, ,· ,· d.- Pretn/ci tan~'ta a"a,' "'0.- Yisma konusa no p,... po fazama Izvlatenja lazu omatata u dno

0 - Pr~nik plat/ne m,ftIr .. ·fTI,r Odllasl izY/atenjQ

  

 

/- a

11-0

-e

- to

lABELA bG59 8.AD. liUSl IZVLAKA¢A I DR2A¢A LIMA

PRSTENOV/lA SLiJEDE~E OPERACIJE /ZVL"AtENJA

SU /ZVEDEN/ SA ZA08·

LJENJEH (rad/jus )

r.,.

rtl}- r"

d, • dl 2

r • go-dCn") .n 2

rdn· rstn-I)

PRSTENOV/ ZA SLIJEDECE OPERACIJE /ZVLAtENJA

SU /ZVEDEN/ KONUSNO ( d uglom fl)

1. /zv/aka~ r. - rad/jus Izvlakaea 2. Prsten za Izv/atenje 3. Drlat lima t . Prsten za centr/ranje

d - precnlk izvlakata rd - rad/jus drfata lima

- rad/jus prstena za Izvlatenj.

  

 

Ugao konusa (tabela br. 59) se blra U granicarna:

Ukolilro se usvoji ~ = 45°, tada je visina konusa (tabela br. 58)

(134 a).

IV Kod izviatenja komada sa sferit:nim dnom (labela br. 58) radijuG prelaza omotaea U dno je u stvari radijus sfere:

rl :1 ,. (134 b).

8. Vi sine komada po fazama izvlacenja.

Zavisno od izvedbe prelaza omotaca U dno canceta ove V'lSUle se takode proracunavaju na cetiri naCina. U svim slucajevima se visine izracu'­navaju na osnovu posta'lke da povrSina pJatine (A) mora biti jednaka povreini komada nak.on i-te operacije izvlacenja (Akl).

I Ostri prelazi (tabela br. 57)

'It D~ A =---,--

4

II Zaobljeni prelazi (tabela br. 58)

In Prelaz sa kon.usom (tabela br. 58)

D2 al hi = 0,25 (-d. - d l ) + 0,57 - (d l + 0,86 a0

to dt

IV Sfericni prelaz (tabela br. 58)

(135)

(135 a)

(135 b)

(135 c).

  

 

P rinl.k r:

Proj L'kl{J\' ~lli Lchnoloski pro.ccs po fnza m<.t izviacc:lja. 7.a komad prik a~.a l l na sl. . 18;~ tl .SO dimcn l ijama :"

, dn = 20 mm; ho - ~7 mm : r" = 2 mm.

Materijal: meko iareni mesi.ngani J,m Cu fiU Zn (Ms60), debljine 5 = a,s mm.

1. Dodatak za obrezivanje:

Zn odnos tin 20

.- = --. -.= 2.6 hI) 17 .

7i mm jz tabele br. 51

Ll. h = (4 -;- 6) mm

1. Visina kum ad a n.kon zadnjeg izv lacl'n ja :

h .. = h. + Ll. h = 77 + 5 = 82 mm

3_ Preenik pl a tine:

Ob razac po tabeli br. 50, red. be. 2

------D = V d' + 4 d (h + 0,57 r)

d = d n ~ 20 mm : r = rn = 2 mm; h = hn - r = 82 -;- 2 = 80 rom

o 0_ y' 2(i:;--::~'4--::20(iiO-:f:-6:S7 -'--2)' = 63,1 "": 83 n:m

Platina jm a d i:ne nz ije: <jJ 83 X 0,5 mm (51. 183 b) > •

'L Re la livna de bljj-na male rijala (obrazac 130)

s .100 = 0,5 . 100 = 0,602 o l>3

5. Od l1 05i izv lat t:· n j a :

Iz la bcle b r. 54 za s, = 0,602

m, = 0,55 ;' m, = 0.78; ''''' = 0,80; m., = 0,82; ms = 0,85

6. Broj ope rac ija izvlacenja (ob razac 132)

n = I + i? g ~'c _____ log n:'~ = I

log mu

log 20 - log 0,55 . 83 + --='-------;I-og-O,81

n = I + 3,96 = 4,96 "" 5

  

 

r

" " • ~

d.=20

S .(}.5

.- - 0=83

b. PLATINA

a.Gorov KOMAD c . FAZE IZVLAtENJA

51. 183 PRIMJER IZVLACENJA CILINORICNOG KOMAOA

BEZ VIJENCA

'ABELA br. 60 . OPTIMALNI OONOSI IZVLACENJA CILINORICNIH <"

TIJELA SA VIJENCEM (Po V. P. Romanovskom)

a ZA PRVU OPERACIJU (m zd,/D) I

d, Relatlvna deblJlOO Sf "s/D . 100 % 0 d } - 1.5 t5 - I'1!: to-O,6 o..6~ 0,1-0~ I J ~I =

do 1,1 0, 51 0,53 0,55 0,57 0,59 _ i - .-

-.J~ . O, ~9 _ ~51 f- 0,53 O,~ 0,55 d.

[ , -- - 1, 5 0, 1. 7 0,1.9 0, SO 0,51 O,5}

; i 1,8 0, 1.5 0,1.6 0,1.7 0,1.8 0,1.8

1 ~J I - - f-( ~ }, O a, /.} _ r-3~3 O,U 0,1.5 0,~5

J - -' \ },} 0,1.0 0,1./ 0,1.2 0,1.2 0, I.}

I d) f-. -

- 1--},5 1-0, 37 0,38 0,38 0,38 0,38

f- ~8 _ 0,31. I--0, 35 0,35 0,35 0,35

3,0 0, 32 0,33 0,33 0,33 0,33

b ZA SLiJEDEeE OPERACIJE (m, ,, dl /d, , ) -

_ d, Odnos Relotivno debljino Sf c s/D· IOO%

r iulo~

I m, } -1,5 1,5- '-A '-0- 0,6 0,6-0,3 IP-O,tS \""

T l' N.~ m,.& 0.73 0,75 0,76 0,78 0,80 ~

i d, ,

:i' '" i' m,.* 0,75 0,78 0,79 0,80 0,82

,0/' ~; I--- 1 -. -

d, 0,78 0,80 0,82 0,83 0,81.

-ii, - m," dJ ds -d,_, mszd; 0,80 0,82 0,8~ 0,85 0,86

  

 

7. PreCnici komada po fazama izvlacenja:

Na osno\'U obrasca (133) i tabele br. 57 slijedi

dl = ml . D = 0,55 . 83 - 45,65 = 46 mm d2 = m2' dl = 0,78' 0,46 = 35,88 = 36 mm ci:J = Ul3 . d2 = 0,80 . 36 = 28,8 = 29 mm d4 = m.· ci:J = 0,82·29 = 23,78 = 24 mm

Kontrola odnosa ~

d 20 mG = d = 24 = 0,833 - zadovoljava

8. Raciljusi komada po fazama izvlacenja: Prema obrascu (134) i tabeli br. 58

dl-d2 46-36 =5mm rl =

2 2

d2 - ci:J 36-29 = 3,5mm r~ = - - =

2 2

rJ = ~3 - d4 = E - 24 = 2 5 mm 2 2 '

d4 - ci6 24 - 20 f4 = --::-- = - -- = 2mm

2 2

rs = r = 2 mm

9. Visine komada po fazama izvlacenja:

Po obrascu (135 a) i tabeli br. 58

D2 n hi = 0,25 (d- - dl) + 0,43 (dl + 0,32 rt)

l dl

83<' 5 hi = 0,25 (46 - 46) + 0,43 46 (46 + 0,32· 5) = 28,2 "" 28 mm

D- ro ru = 0,25 ( - d~) + 0,43 d- (cL! + 0,32· r2) d2 2

h. = 0,25 (a32

_ 36) + 0,43 3~ (36 + 0,32 . 3,5) = 40,4 "" 40 mm - 36 36

D~ fa hs = 0,25 (ds- - d3) + 0,43 d; (os + 0,32 r3)

832 25 ha = 0,25 (- - 29) + 043 -'- (29 + 0,32 . 2,5) = 53,1 = 53 mm

29 ' 29

  

 

D~ r, h. - 0,25 (- - d,) + 0,43 - (d I + 0,32 r,)

d. d,

83~ 2 h~ = 0,25 ( - - 2t) + 0,';3 - (24 + 0,32 . 2) ~ 66,63 "" 67 mm

21 24

Provjera visine nakon zadnje (pete) operacije izvlacenja:

Iu = 0,25 (D~ - d5) f- 0,43 ~ (ds + 0,32 rG) d5 ds

83! 1-hs = 0,25 (20 - 20) + 0,43 20 (20 + 0,32 . 2) = 81,55 "" 82 mm

hr; ~ h n - 82 mm - odgovara

B. Komadi cilindricnog oblikB sa vijencem

Izvlacenje cilindricnog komada sa vijencem se odvija u tezim uslo­vima nego izvlacenje c.ilmdricnog komBda bez vijenca. Ukoliko je preenik vijenca znatno yeti od preCn.ika komada, tada se u toku procesa izvlacenja ne premjeSta c:jeli volumen platine, nego same njen centralni dio, usljed cega dolazi do izduiivanja materi)ala, odnosno do sianjivanja zida. aj­vece stanjenj zida se zaoaZa u zoni prelaza omotaca u dno komada. O.sim toga kod ciltndncnih komada sa vijencem postoji i veta opasnost od guha­nja materljala. manjenje dcbljine zida i opasnosl od guZvanja raste sa porastom odn.osa d.id (d. - precnik vijenca, d - pre{nik canCela - tabela br. 60) i dubine izvlacenja H.

Precnik pIa tine (iz tabela br. 50, red. or. 4)

D = V d1 + 4 d [h + 0,57 (R + r))

Zamjenom vrijedn05ti premn labeli br. 60

dl = d.

r = R (radijus pre laza omotaea u dno i omotaca u vijenac kod vecine slu­cajeva uumaju se jednakj) H = h + (R + r) = h + 2 r (ukupna visina caneeta) -dolazi se do obrasca za preeruk plnttne

(136)

Odnos prve operacij e izvlacenja (ml = ddD) zavisi od relalivne debljine materipla (sr) i odnosa d J d, Sto e maZe uoeiti i iz izra..za koji nastaj e dije­ljenjem obrasca (136) a pr cnikom d, tako da je slepen preobLLkovanj3:

Kl = _1 = E.. = V(~)2 + 4 (~) - 3,4-! (..:...) rol dl dl d d

  

 

Vdj('dnoSl ocJnpsa ml, k:lo [unkCl je ml = f (5,. d,/d) su dan I) t. .. b, r: t)1 ;l 7.(1 SIJNictl I)pl' l"acijc izvlil(;enJiI m, ~ (, (Sr) u taoch br. no b.

?l'cl'nil' l komada pl~ Iazama 17',1iatJ1'nja se fncun ... tj' l prl Qb:~bC"

In d'l

.. ~ ••

Prr('mk "IJenea d. treba, po mogucnosli, vee u prvoJ oper~clji da b~:I" )l'anak precnlku vijenra gOt.oVDg komada, uvecaraom za iznos dtxialtka 2..l

obrezivan je (tabela be. 52). Kod sJj~deelh operaelja izvlaten]a ova] prd:nik Sl' nCZil,:;,tno mijenja. lake da St' moze smalrall d" =:r consL

V!~ina kornada (za i - tu opt!raciju izvlaccnjaj ~C. ratuna n~1 oS:-:l)va obrJ,cJ (136)

D' _d 2

H , = 0,25 ( d , '-f- 3,44 r l) ( l371

gdje je: H , \'ISIOa komada D p retni k pi ati ne d, preenik vijenea komada <1 , pre~njk k<>mada r, - . prclazni radijus

P Olreban bro] opcracija izvlacenja ,e racuna po obraseu (132).

Rallli pnmjeri projek lov" nja redoslijeda operacija izvlacenja clhndric­nih komada sa vijencem su prikazani n~ s1. 184.

a . V'jcnJc se pocioJe "brazo"ali od HI operaci je izvlaccnja sa konusnim c1rzacern lima. Ugao konusa se pos lepeno smanjuje (od rrr do VII ope­raclje), a na pos l]ednjoj l<1 jest Vllf operaciji vijenae se porovnava i. nakon toga obrezuje.

b. Vij enae se obrazuje kroz nekolik o operacija .izvlaeen ja, na lej ""eil:. slo so mijenja nag.b zidova i prelazni radljusi (Ill do VI operacije). Stepen""t obli k vijenca so postii.e u V i i operaei}L

c, Vljenac zadanog precnika sa dodatkom za obrezivanje se obrnzuje u prvoj ope racl jl izvlacenja, a ci ilndri tm dio n. sljedeeim operacljama. putem poslupnog smanjivanja prcl-nikn ko,mada I prelaznog radiJusJ, uz adckvalno povccanjc visi ne komada.

d. i\nalogno kao I pod c, sarno s~ l'(lzhku;e po broju operacija.

e I u o~om sluca ju sc vljenac obrazujc u prvoj opernciji izvla~e-nia. Rst­lika u odn osu na prelhodne slueajeve ]e u tDme SIO .je v iienae lzved~r: pod nagibom. a llme se oteiava]u uslovi izyLa~enj a .

f. Ovim nacinom se izvlace manji k madi sa vij .. .ncem pod n,'gibom, -11 po principu ra7licitom od prelhodnog. U I operaciji se pr06ijeca pbtllu i Izvlaci komad nesimcu'icnog obilka (sa nagloom jedne strane od 5:;"} II ope raci] a je analogna I, s tim SIO se nagib stranice sman]u]c na uga ...

  

 

lIfll

VII

VI

V

IV

1/1

1/

I

o.

1/

/1/

IV

d.

II

11/

IV

V

VI

VI

b.

~.

~ :1 ~

c.

IV~

f.

SI. 184 PRIMJEBl RE.,QOSUJEDA OPERACI./A IZVLACENJA

CILlNDRICNlH KOMADA SA VIJENCEM (A :Malov) : G

i

I

II '"..0,.71

III In eO, '

IV

v . m .0,Ij

VI

VII

II

/1/

IV

  

 

35°, koji odgovara nagibu vijenca gotovog komada. Izvuceni dio pred­stavlja kombinadju vertikalnog i nagnutog cilindra. Poslije III operaclje se dobiva polufabrlkat zavrmog obilka, koji se u IV opcl'aciji jos ka­.i.1brira.

U tab eli br. 61 je prikazan tehnoloski proces sa konturama alata za izradu tijela vazdusnog filtra (po V. I. Kuhtarovu). Kako se iz prikaza redoslijeda radnih operacija vidi, komad se i pored slozenosti tretira kao t ijelo ci.Iindricnog oblika sa vijencem.

C. Komadi stepenastog oblika

Razrada tehnoloSkog procesa izvlaeenja Iromada stepenastog oblika zavisi ad odnosa visine, preenika i broja stepenica .

Karakteristican primjer ovakvog komada sa jednom stepenicom (kod koje je db > hb) je pr.ikazan na s1. 185. Iz platine (preCnika D = 48 mm) se u I operacij i izvlacenja, izvlaCi canee eij i preenik odgovara prvoj stepenici (dJ = 25 mm, hl = 17 mm) . U sljedecim operacijama izvlaeenja postepeno se vrsi redukcija precnika (ad dl '= 25 mm do db = 5 mm), tako da se kroz pojediJle faze izvlacenja visina povecava do konaene vrijednosti hb = 8 mm.

Slican primjer, ali sa manjim brojem operacija je p rikazan n a 51. 186 a. Ukoliko je komad izveden sa nizom stepenica razlicitih vis.ina (s1.

186 b), tada se prvo vrSi provjera da li ga je m oguce izraditi u jednoj rad­noj operaciji.

Kao kriterij za ovu provjeru se uzima uslovni, ili propordonalno su­marni odnos izvlacenja, koji se racuna po obrascu:

mu =

gdje su:

hl ho --- + -' + h2 h3

+ hn_ 1 dn- 1 + do . ~l) D

+h n -, + 1

ho

htl .- VlSme step en ica d" - precnLci stepenica D - p recnik platine

(1 38)

Ukoliko je us!ovni stepen deformacije veCi ill jednak (mu ~ ml) onom ste­penu deformacije koji je dozvolj en za i zvlacenje cilindra bez vijenca (ml = ddD), tad a se komad moze izvuci u jednoj operaciji.

Primjer:

P rovjeriti da Ii se k omad prikazan na s1. i86 c Il1.OtZe [zvuci u jednoj radnoj operadj i.

Preenik platine D = 103 mm deblj ina p latine s = 1 mm

Relativna debljina materijala

s 1 Sr = - ' 100 = - . 100 = 0,97.

D 103

  

 

TABELA br. 61 . ~

TEHNOLOSKI PROCES IZRADE T/JELA VAZOUSNOG FILTRA

SKICA OPERACIJE

1 2

~ll" <#>385

1 C$

2

3

PRIMJER:(Po V.I. Kuhtarovu )

Konstruktivnl crtez goto vog dijela. Naziv dijela: Tijelo vazdusnog filtro Materijal: Lim C. 01i7. Pd ~t . VII J. Debljina s=O,8mm .

OPERACIJE I A LA TA

3

Prosijecanje platine q, 3 85 X

0,8 mm. Alat za prosijecanje pIa tine.

Prvo izvlacenje. Canee <P l60X 78 mm(m,=O,6751 Alat za prvo izvlace nj e bez promjene debljine materijala.

Drugo izvlacenj e. Cance <P223.5XI08m'm sa vijencem <P l il mm '(m, = 0,86 J. Alat za s l ijedece operacije izvlacenja bez promjene debljine mater ijala.

  

 

1

5

6

[

7

~2J2

8

NASTA'IAK TABE'.£ br. 61

' -'22J.5

~

l J

I

I Delalj A

~

3

Treee Izvlacenje sa oblikovanje m dna. Cance 4> 182.2 (4)223.5 )XI/8 mm sa vijencem 4> 21.1 mm. (mJ = 0.8171.

Kombinovani alai za sli­jedeee izvlacenje i obliko­va nje dna.

Kalibriranje dna i peglanje vijenca. Kombinovani olat za ka/ibri­ranje i pegla nje.

Obrezivanje vljenca na

precnik <p 23l. m m.

Alai za obrezivanje.

Obrubljivanje (kruzn 0 zavi­jan/e po zalvorenoj konlu­ri) ivica vijenca. Alai za obrubljivanje.

Probijanje prelhodnog olvora '*' 53 mm i provlacenje grla <p 65X12 mm . Kombinovani alai za probi­janje olvora i provlacenje grla.

9 Probijanje olvora <p 21..5 mm i I. olvora 4> 3.5 mm.

  

 

- --

.., .

. 11>4.1

.... ~

... _~_J

FAZE TEHNOLOSI(OG PROCES" /ZRADE

VI

II 15_

·Po"rSilUl . (/0:

A z.!!f.K +d. '/(-vl4' .,..

A .If:!r.+15-tr' '5+S ·K.,.,195 m1 , Pr.~nik plot· • fob ZQr: tis )

D'~ • D=V"''l'S .~8mm PIa i. a It> .h l

1. PRORAlUN "'REt;- J . PRORAtvN VI S /NA PO

NfKA PO FAZA"1A FAZAMA

j~idl-I / m"

i V:di di-' !of mm dI

Yi s ill. hi m

--/

l/: 4S.l I 15

%/ " 0,80 }O

" Q!:JJl. Y!::.1.il II, (d. OS

II ,17 1----. -- - -- -- -

dt'K'~ ..!!.l.!:!L " 2" chff ., d1

_"z· 5 ' 8/l0_~ l.oL?'(j~ )

,X III D.80 16

% IV 478 11.5

% 0,80 V 10

~ 5 ·8 1.0 II)" dJ "75" 76

r- ------ -- h~.} 5

~o .to h • .. T .. in' -<l]

~ . f- - ------ -- ----

h,' f"1f'" - --- ------ --

VI / ; 0,80 h,"!f'" .5 ..... ------ -

VII . /

/ t€l 0.79 1!L .J!L h,. d, · 43 .,45

VIII 6::'/ 0,80 // 5

"'''ff''Jj- -8

51. 185 PRIMJER IZVLAtENJA ROrACIONO SIMErRltNOG KOMADA Sr£P£NASTOG 08LIKA

  

 

Za ovu vrijednost, odnos prve operacije izvlacenja (prema tabeli br. 54) se krece u granicama:

mt = 0,53 -+- 0,55

Uslovni odnos ·izvlacenja za zadani komad po obrascu (138)

~ --'!~+]~ 58 + ~ 10 103 8 103 103

mu = = 0,56 ~+~~+ 1 10 8

S obzirom na to da je ispunjen uslov:

mu = 0,56 > mt = 0,53 -+- 0.55,

komad se maze izvu6i. u jednoj radnoj operaciji.

Drugi primjer (po s1. 186 d) prikazuje kakD se projektuje tehnoloski proces izvlacenja ukoliko se komad ne izvlaci u jedno3 operaciji.

U I operaciji se prosijeca platina i nakon toga ·izvlaci druga i treca stepenica. U sljedecoj operaciji (II) se izvlaci prva step~nica na zadani precnik, ali ne na cijelu visi.nu. Odgovarajuci dio materijala za punu visinu ostaje u vijen cu. Nakon prohijanja otvora za grlo (III operacija), komadu se u IV operaciji provlaci gtlo (to je cetvrta stepenica) i istovremeno se izvlaCi vijenac, tako da se dob1va odgovarajuea visina.

D. Komadi konusnog oblika

Iiustraciju projektovanja tehnoloskih faza izvlacenja i seme alata za izradu kOillu.:me nalivne cijevi automobila prikazuje primjer na s1. 187.

1z platine celicnog Lima za duboko izvlacenje (precnika D = 173 rom i debljine s = 1 mrn) u I operaciji se .izvlaoi cance (sa odnosom mt = 0,625) sa precnikom vijenca 0124 mrn. Ovaj preenik se zadrZava kroz sljedece operacije, sve do obrezivimja. Prelazni dio omo'taca u dno je izveden ko­nusno, pod uglom 31° lW, koji se takocle zadrzava d. kod sljeclecih operacija. U sljeclecim operacijama izvlacenja (II, III i IV) vrsi se (sa odnosima lzvla­cenja m2 = 0,795, ms '= 0,81, i m4 = 0,81) postepeno priblizavanje definitiv­nom konusnom obliku komada. U V operaciji se vrsi kombinovano obre­zivanje vijenca . (na precnik 0 115 mm) i istovremeno probijanje otvora (preenika 0 44 mm) za provlaeenje grla. Sesta operacija je takode kombi­novana, jer se u istom alatu provlael grlo (075 X 15 mm) i izvlaci vijena~ na cilindrican oblik (0108 X 15 mrn) . Konaeno' se u VII operaciji probija otvor (0 10,2 mm).

  

 

U principu, kod projektovanja tchnologije izvlacenja k'Onusnih ko­mada postoje dvije me-tode (s1. 18S) ito: a. Metoda izvlacenja sa stepcnastim cilindrima b. Metoda izvlacenja sa paralelnirn konu.&ima.

Prva metoda se sastoji u iome da se komad postepeno izvlaoi po fazama stepenastog oblika, tako da je kontura stepel1'ica upisana u konus komada (stepenicama se vrSi pootepeno priblizavanje konusu).

Ako se na primjer (s1. 188 a) zadani komad sastoji iz cilindricnog dijela preCnika d, i visine h" I konusa visi.ne hb, sa najmanjim preen ikom db "" 2 rb, tada se po prvoj metodi, pestepeno iz platine (precnika D) izvlace komadi cilindricnog oblika, sa p reC.nicima

dl = m{ D; d2 = .m2 dl; .. . . . d; = m; d l_ 1

Ovo izvlacenje ide do i-te operacije, kod koje ge dobi.va precnik canceta jednak najve':em preOniku konusa d; =. d. (u pl'imjeru po s1. 188 a je d2 = da) . Sa tom operacijom se zavrsava izvlacenje cilindra bez vi jenca.

U daljoj redukciji se zadrzava cllindrirni dio precnika d; = da i visine ha, a vrsi p ostepeno izvlacenje stcpenica precnika:

Visine stepenica se uzimaju tako da tangiraju konusni profil iznutra. Izvla­cenje se vrsi sve dotJe dok se ne postigne dn = db.

Nakon toga se vrSi kalibriranje komada, odnoono poravnavanje izvu­cenih stepen:ica.

Glavni nedoslatak ove metode je u tome sto se ne dobivaju komadi konstantne deblj·Lne, nego se usljed velikih deformacija debljina na poje­dinim mjestima (naroeito pri dnu) znatno smanjuje. Osian toga i nakon kali­briranja se na komadu uacavaju tragovi alata za stepenasto izvlacenj e. tako da povrsina izvucenog komada ni]e. gJatka.

Izvlacenjem po metodi paralelnih kC!1.usa (s1. 188 b) se p05tiZu bolji rezultati. Prve faze izvlacenja SlU iste kao i kod prethodne metode, sto znaci da se i7 pIa tine postepeno izvlace cilindrieni komacLi. bez vij enca sa preeni.cima

dl = ml D; d~ = m2 d l . . .. . d; = da = m; di_ 1

Dalja redukcija se vrsi na racun smanjenja cilindricne povrS.i.ne, u cilju povecanja konusne, tako da je

d ;+1 = mi+ 1 d; . . . . d n = db = mn d ll - I

S obzirom na to da se po ovoj metodi zadr~ava konusn i o blik omo­taca komada po fazama izvlacenja, definitivno izvuceni komad ima povr­sinu holjeg kvalitcta.

E. Komadi kupastog i sfericnog oblika

Osnovne poteskace, koje se javljaju pri izvlacenj u eve grupe eleme­nata, ogledaju se u sklonosti materijala ka ispupcavanju, stva ranju nabora (gliZvanj u) i znatnom smanjenju debljine materijala u denj em dijelu ko­mada.

  

 

6:J-1

' '" j •

op. m "0.52

__ I

~I

C.J~ 1/ op. m -Q.7S

-~

" JJP· J m .O,S'

b. dJ58

.- 9>'5 - --, I - ~~ l -LJ~ _ /1/ operocijo

~ ~~ I ~ ,- <bm ... '01 - ~ -, I _ - <b.'lh~ ""'-~ .' T I r= I r,;;r- . ~, . 'Uf it ,- .., _ 'j' L dJ70 ::. ' ...

IV op. ..., ~=-""'R::11:"-~~_~<b~I_S::-2,-.,~-====--=~-:~i!"31 m -0.97 tplO] -met I IV operocija

o. -. c. d.

..J"-_"""li1"*- _--'L ..:r '-J

CD

SI.186 IZVLACENJE KOMADA STEPENASTOG OBLIKA

GorOV KOMAD

... . _ . Iii ··-.r'~ .r ;" ':'=':' 'i' ~ - ,,¥o-'4 ~ ==<btr - '

I F-rr:i-~ I, - R1O , -- T .., 'I I ' . -E1StI>PO; '''-'L - J~

, • RS. R7J~1 j_f , ' L - f . ~ RJ. I ~ ~ ... , ...!~t ' ~ f - 1 '"') t Ii !I II ji ~ ~~

O"!L ~+: L_ ,I !_._,J-r~ \ & Ij--J.~ / ...... --=~=r---+-I ____ l..,J 1..0. ~,, ==oll1 H =' iii \ .i..! _ __ " ..L .L /

PLATINA I iZ1I1. m," 108/173=0.525

, '--- - - .. - -- - -'

16 iZIII. m,= 70/85 =0.81 IV izvl. m,.57/1v=o.S1 V Obrezivanje y,ijenca dJ 115 i probljanje

ot 1I0ra t/JJ.J. VI Provlat enje grla i iz-\IJ Probijanje otvora dJ 10.2 vlatenje vijenca

SI. 187 TEHNOLOGIJA IZRADE KONUSNE CIJEVI Lv. I, KuhfarQ,YJ

  

 

d,.do

dJ (13

J I L al

I . D

I -0 iZ\llot

III-II inIal:. dJ.mJ ·d1

II . I ~ -0 IZV a . / d1- m1'd,

d1-do

1-0 izvlat. d,-m,·D

V-o izvfat . v

IV

III

VI-o izvlal:.

"

a. METODA STEPENASTIH CILINDARA b.MET. PARALELNIH KONUSA

5/.188 t1ETODE IZVLACENJA KONU5NIH KOMADA

O.9.! ....

~1ge ~

~~~~ I

:ttlZ' .. Y ~ ~~~ " /I ~1'6

R1

/II

{~ ~

II

L "1'1 I

t:!1 III rlol i~ III

~

tcID ® V DUAL) E

a. b. c .

3"

]

1-0 izvlac.

I 1/-0 izvlat .

1.lzvlakal: ]. Prsten za izvlatenjll 3. Drlal: lima 1..lzbacival: komada

d. ALAr ZA 08RATNO IZVLAC:ENJE

1. Izvlakal: 2. Prsten za izvlal:llnje sa po­

tisnim rebrima 3. Drfal: lima I.. Izbac;vat komada

•. ALAT ZA IZVLACENJE PREKO RE8RASrOG PRSTENA

A. TEHNOLOGIJA IZRADE 8. ALATI ZA IZRADU

51.189 METODE IZVLACENJA KOMADA KUPASTOG OBLIKA fA.Malov)

  

 

Da bi sc izbjcgli ovi stanovBta t hnolo lje, talw kojih se neke navodc.

cfektr danas se poduzima nlZ mJ ra kako , kons1.rukcijc alata z.a duboko izvl' /';l'nje, o'

1. Dimenzije platme sc uzirnaju ne'lo vcce od onih koje se doblvaJu prt>­racunom prema dimenzijama golovo<1 komada. Visa}{ mal.enJala . nak n izv1acenja obpzuje. Ukuliko se i pored t ga komadi guzvaJu, odn 0

ukoliko sc primij ·te nabOJ i, uvodi se dodatna operacija kahbrir nj'l komada alatima na frikcionirn presama, iIi se komad zagladuje na tru­garskim masinama za izvlaeenje pritiskivanjem (klasifikacija po tabeli br. I, red. br. 15). Primjer je III op,eracija na 51. 189 a.

2. Proracunski preCnik platine se povecava za iznoo koji je potl eban da bi se izvlacenje moglo izvrSiLi sa specijalnirn prstenovima za lZvlacenJe, sa rebrima z.a olaksavanje procesa izrade (primjer je alat na 51. 180 e).

3. Redoslijed izvlacenja se dijeli na dvije operacije, tako da se u prvoj izvlaci cance sa sfcriCnim dnom, a u drugoj se vrs.i obratno izvlacenje (primjer: alat na 51. 189 d). Bez obzira po kojoj se varijanti radi, nakon izvlacenja komad treba obrezivati. Na s1. 189 a, b i c prikazane su tri varijan te izrade automobilskog fara. Na taj nacin se mogu obradivati duboki komadi sferienog 1 kupastog oblika . Kao poce tni oblik materijala za sve tri varljante upotrebljava sc platina istih dimenz ija (precnika D = 320 mm i debljine s = 0,8 rnro).

a. K omad se izv1aoi u I operaciji na sfcrican oblik sa vijencem, a zatim se u II operaciji izv1acenj em forrnira kupa ti oblik. Kako se na taj nacin dobiva povrsina komada sa na oorima, treba je naknadno izglacati. Komad se stavlja n a n osac, kojl se steie u okretl1u glavu maSine strugarskog tipa. Glacanje (III operacija) se vrsi valjCicem, koji se nal azi u driacu m ontiranom na kl izacu 5truga. Obrezivanj e komada (IV operacija) se takode VI'Si na masini strugarskog tipa sa kruinirn noiem.

b . U I operaciji se izvlaci eance sa ispupcenim dnom. Zatim se metodom obratnog izvlacenja (II operacija) oblikuje kupast i dio. Kamad sa prve operacij e (s1. 189 d) se postavlja n a prsten za izvlacenje 2, priteze drZa­cem lima 3 i zaLim izvlakacem 1 obratno izvlaci.

Izvucen o cance se iz prstena za izvlacenje izbacuje izbacivacem 4. Na taj nacin se dobivaju komadi sa glatkim povrsinama uslj cd sigurnog p ritiska driaca lima. Kod cperacije obratnog izvlacenja se poravnavaju nabori nastali u prethodnoj operacij i. Dalja redukcija radijusa se vrsi u III i IV operaciji, a u V se komad skracuje na konacnu visinu.

c. K od ovog nacina se u I operaci j-i izvlaci canee sferienog obhka sa p ri­rubn icom. U p 05ebn om alatu (s1. 189 c) vrsi se izvlacenje kupastog oblika (II oper acij a ). Ovaj ala t je predviden za presu d vostrukog djejstva. Ko­mad sa prve oper acij e se stei e izm edu drzaca lima 3 i prstena 'Za izv1a­cenj e 2, a za tim izvl akac 1 (k upastog oblika) ·izvlaci lwm ad p reko rebara prsten a za izvl a cenj e. Ova rebra, (de talj E n a s1. 189 c) izvedena p o cij e-10m obodu prstena za izvlacenje, olaksavaju p roces izvlacenj a i obez­bjeduju Sligurno drzanje lima. Stoga se do biva izvucen komad g\atkih

  

 

povrsina .(bez nabora). Izbacivac 4 je d.zveden pod odg>ov.ara juCim radiju­som, tako da uj edno vrsi i funkciju donjeg kalupa. U III operaciji se koroad obrezu je na zadanu visinu.

Ova metoda izrade je n aj racionalnija i sa tehnoloskog glediSta sigumija od preth<Jd.nilh.

Poseban metod izrade rotaciol!o simetrienog Jooroada k upastog obJi­ka, sa konkavnim porvnsinama omotaca prikazuje pl'imjer na 51. 190.

I-va operacija je noom.alno izvlacenje Canceta sa sferic.nim dnom. U narednim operaohjama se obraduje dno, pri cemu se v.rSi redukcija radijusa dna od vrijednosti Ro = 20,5 mm (radi j'us oancata) do RN = R = = 2,7 rom (rad·ijus gotovog kO'1llada).

OOO05i izvlacenja za izradu dna su uzeti isti, tako da je

rot = ro2 = ..... roi = ..... roN = m = 0,8.

Radijus dna nakon zadnje operacije izvlacenja

RN = R = rot . m2 . . . .. m; . ... . mN ' Ro = m N • Ro

Broj operacija za izradu dna

N = log RN -log Ro _ log 2,7 -log 20,5 log m log 0,8

Radijus dna i-te operacije

Ri = mi Ro = O,8i . 20,5

_ 0,87 = 9 0,097

Pri tome se radijus omotaca povecalVa od vrijedm.osti rt = 4 mm do rn = r = ~ 12,3 rom. Stupnjevanje se VT'Sj sa brojam operacija

n = N-1=9 -1 = 8 po Qlbrascu

Na osnovu toga moze se izr acunati koeficijent stupnjevanja

n- 1 7

K V~ V 112,3 = D = 4 = 1,61.

U poslojednjoj operaCll.]l se rub oblikuj e na m a.sini za valjanje sa profi­lisanim valjcima.

VI 4.2. Izvlacenje tijela nerotacionih oblika

PvO'j ek tovanje faza izvlacenja tijela pravougaonog presjeka, kakQ je vee i kod anaJize razvijanja platime (s1. 171) ustanovljeno, vrsi se za najoptereeeniji sektor, a to je ugao komada. Uglovd. koma'da sou optereceni naponima izvlace­nja, a za r·avne stranice se moze pretpostav.i!ti da se obrazuju sav~janj em.

  

 

· ~ ~ ."

FAZE rEHNOLOSKOG PROCESA IZRADE

PRIMJER: (Po E. Kaczmoreku )

Komad prikazan no slici treba iz­

rodili tehnologljom dubokog izvlo­

eenja bez promlene debliine moleri­

jalo. Moterijo/: eelleni lim C. ala Ps

Gorov KOMAD debljme 5= 0,75mm

refino gotovog komo<ia:G=0.029kg=29g

I. PRORAC:UN PRECNIKA PLAT/NE: Pre~nik platine (obrazac 119)

D=Y,~ ·G gdjeje 1=7,8 kg/dmJ =7,8gr/crr;>J "-5./

_ fiG ~ / 1. ·29 D=V~. = VTr.Q075'7.8 =7.95cm = 79.5mm

Platina 4J 79.5 x O.75mm

2. IZVLACENJE CANCETA:

Preenik ~aMeta odgovara precniku komada d=L6mm

Odnos izvlocenja m= diD =1.6/79,5 :0, 58

3. IZRADA DNA :

Radijus dna je potrebno reducirafi od vrijednos· Ii R. = 21,5 mm (radljus cancela) do vrijednosfi R- 2,7 mm (radijus komoda)

Redukclja se vrsi so odnosom izvlafenja m =0,8, fako do je no pr imjer: RI -0,8' R. = 0,8· 20,5 = 16,1. mm R}=0.8·RI =0.8'16,1. =13,1 mm Dolji proracun pre~niko premo fabe li .'

Ri.1 120,5 16,1. 13, I 10,5 8,1. 6,7 5,1. RI 16, I. 13, I 10.5 8,1. 6,7 5,1. 1.,3

3. RADIUS PLASrA:

1.,3

3,1.

3,1.

2)

Ako se so K oznaci koeficijent sfepenovonjo, fodaje:

rl = K·,,; fj = K. Ii =Kl. r,; r, = K·r, = KJ 'r,

rn =Kn·'.r iii: K= _n W'r: , rl

U ovom slucaju n=8; r.=re=II2,3; r, =1.

KVI1~3 =~61 Rodijus ri=Ki·'.ri., =1,61'·'.ri.,

ri r, r} rJ I r, r5 r6 r7 re Vrijednost I. 6,5 10, I. ;16,7 26,9 1.3,1. 69,8 112,3

SI.190 PRIMJER IZVLACENJA ROTACIONO SIMETRICNOG . - - _. .- -=. -- :77C

KOMADA KUPASTOG OBLIKA

  

 

Redosli.jed prora~una po fazama izvla~enja (s1. 191) t~e po sljedecoj Aemi

1. Razvijanje platine (RI, L. i Lb)

Platitna se razvija po metodama obradenim u pog1avlju VI. 2.2.1. Pri tome su bitne veliCine za daljJ proraeun:

- korigovani radijus platine imaginarnog ciHndra (obrazac 123)

Rl = X· R i

- gabaritne dimenzije r·azvJ.jene platine (obrazac 125)

L. = a + 2 (H - Hsb) Lb = b + 2 (H - Hsa)

2. Stupnjevan.je radijusa (n, r2 . . . rl . .. rn = r.).

Stupnjeva.nje radijusa se izvodi kao i kod ci!indriCnih bijela bez vijenca (pogiavije VI 4.1), s tim Sto se ugao kom.ada tretira kao dilo imag,inarnog ci1indra. Koriste6i se obrascem {133}, uz adekvatnu zamjenu preOni.ka sa radijusima, radidusi uglava komada po fazama izvIa~enja se proracunavaju po obraocima:

n = ml RI, r2 = m2 n ..... ri = IDI r _ _ 1 ..... rn = r. = mn rn_ 1

BucLuCi da se ne ~zvIaci oideli ciliIndar, nego sarno jed.na cetvrthn.a, odnosi izvIaeenja su povoljniji nego za cihndriana tijela bez v1jenca. Najmanji odnos je dozvoljen za prvu operaciju .izvlacenj,a (ml), dok se za ootale ope­racije uzJma isti (m2 = ID3 = . .. . mi = ' ..... rnn = m) Zavisno od vrste materijala avi odn~ se krecu u g.ranicama:

Materijal

Celik za duboko izvJacenje i meld mesing AlumIiJnij i njegove Iegrure Tvrdi (i nerdajuOi) celik

ml

0,40 -:- 0,45 0,45 -:- 0,,55 0,45 -:- 0,48

m

0,50 -:- 0,55 0,55 -:- 0,60 · 0,55 -:- 0,60

Na osnovu odabranih odnosa izvlacenja proraOunavaju Be radijusi imaginarnih cilindara p.O fazama izvIacenja, prema obr=u:

In = ml RI; r2 = m' rl .... ri = m "rl_ 1 . .. rn = r. = m rn-I I (139).

3. Vi sine komada po fazama izvIacenja (Cl, C2 . . . Ci . .. cn). V~ine komada se odreduju zavisnD od toga kako je izveden pre1az omo­taca u dno (z,aobljen sa radijusom, kao konus, iIi sfera) po !i:st1m obrascima kao ·i za ciIindriOna tiljela bez vijenca.

4. Stupnjevanje stranica (al bl, a2 b2 . ... ai bi .... a b).

Ulroliko bi tehinolog<i.ja izvIacenja bila projclct.Olvana tako da se u to-1m izvIacenja od razvLjene pIa-tine odmah izvIaCi pravougaonIiJ oblik (sa stra­nicama ai' i bl'), s tim da se duiLne stranica postepeno u toku daljlih ope-

  

 

~ " ... " ...

Ifl-e

If

1-0

... -'" "

a ';75

I

I a .. 7

/ 11/- e inlat,n}.

/'

If-o izvlatenie ~ __ L.;

PIa/ina /

_ L<1. = 150_ .. --__ -j--'-_+-_ _ --J

PIa/ina

5 1. 191 PROJEKTOVANJE TEHNOLOGIJE IZVLACENJA ~ ~ -

KOMADA PRAVOUGAONOG PRE5JEKA 2

  

 

a, = a t 2 (n-

a~=a 2(n-rJ 1 b;=b-r2(r.-r)

a' = a + 2 (tl - r.) i b' = b ... 2 (ri - r.) , I

a'= a.j.. 2(r.-r., = a b' = b + Z(r.-r) = b. n n

Ako e odmah ~inju izvlatUi komadi a ravnim stran.icama postOjl opt-nost od pucanja zidova kOIl13da uslijed neravnomjernog op r ce )3 na

svim mjestima. ),fru;go povoljniji u levi izvlacenja se ostvaruju, ako ii: nitiv-nom pravougaonom obliku pribliZava po6 epeno, pre 0 ispupC nih S!.ra~ nioa, koje imaju oblik def.ormisan f'tipse. Svakako cia se na taJ natin znat ) poskupljuju alati za izvlacenje, ?!i to je neznatno u porP<1e-nju it pas ignu­tim teh.n.oloSkim efekfuna . Ispupeenja stranica (z. i Zh) se uzi.maju u gu­nicama od 10"/0 do 15° e od duzine ravnih stranica. Za prvu operac ju ohlCno biraju veee vrijednosti Ispupcenja. a ked slje-de<:ih se po6tepeno sma­njuju. DuZine i ptipeenih stranica za i-tu operaclju izvlaeenja se ra naju po Qbrascu:

3j = (1,1 +- 1,15) [a + 2 (ri - re)]

b i = (1,1 +- 1,15) [b + 2 (ri - r.)} (14. )

gdje su: ai, bi - duiine ispupeenih stranica i- e operacije izvla­

cenja ri - odg<.lvarajuci radijus zaobljenja izrnedu stranica

af i b i

a, b - duZine stranica gotovog koma.da r. - radijus zaobljenja izmedu stranica a i b.

Nakon odredivanja gabaritnih dimenzija st.ranica (a;, b,) i radijusa imagi ­narnih cilindara (r;) ucrtavaju se konture komada po fazama izviacenja. RadiJusi rl se Qpisuju iz cent.:tra t10crtnih radij a komada r. (tacite 0). Zatim se u kont.uru pravougaonika (a; b;) upisuju kruzni lukovi RaJ Ii ~. VeliClne ovih lukova (ispupcenja &-tranica) se odre-duju grafi('ki iz usJov da isti mo.raju tangiraii Sitranice ai, odnasno b i i prel~ radijuse rio

5. Odnosi. izvlacenja stranica

Nakon zavrsenog proraeuna provjeravaju se odn06i izvlacenja stranica, kako slijedi :

  

 

31 m -- ' .<1 - L '

" hi

mhl ;'" -Lb'

m '} = .. - a2

al

aj a m ai = - - . . . . m ilO =.

a ,_ 1 a,_ 1

b m bn = ­

bl1 1

Pozeljno je da se brojcane vrijednosti ovih odnosa nalaze priblizno u gra­nicama kao i vrij ednosti odnosa izvlacenja za cilindricna tijela.

Izvlacenje komada kvadralnog presjeka (s1. 192) pocinje, kako je vee u poglavlju VI 2.2 . us.tanovljeno, od pLatine okruglog oblika (preooika D = 2 R). Iz platine se p ostepeno po fazama, sve do predzadnje operacijc izvlacenja, izv lace komadi cilindricnog oblika bez vijenca . Presjek canceLa predzadnje operacije ievIacenja je kvadrat sa ispupcenim stranicama. Ovaj se tek u zadnjoj operaciji izvl aci na kvadrat sa rav:nim stranicama (a) prema dimenzijama gotovog komada.

Ako se sa R I1 - 1 oznaci radijus ispupcenja stranica predzadnjcg izvla­cenja, tada se on moze izracunati iz odnosa izvlacenj a (mn) , kojim se kvaru'at sa isp upcenim prelvara u kvadrat sa ravnim stranicama. S redn ja vri jednost ovog odnosa izvLacenja je:

gd je je : L" opseg k vad rata (nakon zadnje op eracij e izvla­

cen ja) L" _ I opseg prE'sjeka komada nakon predzadnj e ope­

raci je izvlacenja

L" = 4 (a - 2 rJ + ·2 rc r c = 4 a - r,. (8 - 2 rc) = 4 a - 1,72 f c

mn =

L" _I "" 2rcR ,, _ 1

4a- l ,721'c

2 'it RIl _ I

a - 0,43 l'c

0,5 rc R,l- I

a - 0,43 rc 1,57 R, _ I

Radij us ispupcenja stranice canceta predzadnjeg izvlacen ja :

a -0,431'c R ,, _. I =

1,57 m "

gdj e je :

(1 41)

a - duzina st1'an ice kvadr ata (gotovog komada) re - r adijLls zaabJjenj a izmedu stranica

m n - odn os zadnj e ope1'aci je izvlacenja (tabela b r. 54).

P olozaj centra 1'adijusa se od reduj e iz uslova da je

e = R I1 - I ·- (z + 0,5 a)

Ako se za ispupcenje uzme ista vrij ednost kao kod izvlacenj a t ij ela pra­v()ugaonog presjeka

z = (0,1 -;- 0,15) a ,

  

 

"I a 100 . -I

r J, d,: 30 I

I-d -2

r-- 6U

~ ., d -J ti c

<> i '\. ,,"-~ 1// /

I- ~ '"

d~/76 J <>

d,l226

f-

lo ~~ ~

, IzvlaCenj e (n-J)-e

(n-2)-0 (n -I -0 n -10 (zadn 'e) izvlatenje

U G ~ l~ '.I /~ ~ 1-, "-C>

I dr'30 I d; =176 ' I

I • 0=338

a. KONS RUKC/JA b. PRIMJER

51. 192 IZVLACENJE KOMADA KVADRATNOG PRESJEKA , _ 8

I vJ~ r \ A

} ~~

1

8 , ~

A r 'i~ r u! ~ ~~=:;=;;;;;-' Xl'r c=_ .> .

/I 11/ o. RASPORED ZATEZNlH REBARA

PRESJEK A-A

~ .~~ b. NEPOKRETNA ZATEZNA RE8RA

5

1. Zolezno rebro 2. Drlat lima 3.lzvlakat

7

I.. Plata za izvlatenje 5. Konus 6. Voljak 7. Nosat valjko B. Bregosla plato 9. Opruga

c. MEHANICKA RE8RA

51.193 RASPOR£D 1 KONSTRUKCIJA ZAT£ZNlH REBARA

" ill

~ • '"'

5

9

3

2

  

 

tada je : e = R" _1- (0,6 -+- 0,65) a

P relaz itzmedu radijusa R,, _ I se u uglovima izvodi takode zaobljen radijusom:

r" I"" 2,5 re.

Cance sa predzadnje operaeije izvlacenja se moze tretirati i kao cilindar precnika

dOl .1 = 2 (R,,_I- e).

Radi jusi po fazama izvlacenja se izracunavaju preko odnosa izvlacenja, tak o da je:

R Rn - I

11 - 2= - - ­mn_ 1

R,,-2 Rn_~=

m n-2 mn - 3

sve do prvog odnosa izvlacen ja

dl 2 Rl ml = - =--

D 2R gdje je :

d l precnik canc~ta nakon prve operacije izvlacenja D - precnik pIa tine

Visina komarla nakon predzadnje operacije izvlacenja:

en I"" 0,88 c gdje je :

c - visina gotovog komada (nakon zadnjeg izvla·· cenja) .

Za proracun Vls,ma komada za oslale operacije izvlacenja koriste se, zavis no od n aci,na iZ'Jodenja prelaza omotaca u cl.no komada, obrasci obr,<l ­den i u poglavlju VI 4.l.

U tok u proeesa izvlacenja tij ela raznih nerotaci.onih obhka (pravo­ugaon ih, kvadratnih, elipticni h i 51.) , kao i slozerti h karaserijskih di jelova, pritisak drzaca lima neee biti ravnomjcran od pocetka do kraja izvlacenja . Kalro je vee ranije naglaseno, kad takvih oblika su najop tereecrti ji uglovi (napoll!ima izvlacenja), dok sc strartice mogu tretirati sa stano vista napona savij anja. S toga se moze desiti da se mater ijal na ravnim (i..spupcertim, iIi udublj enim) stra.n icama brZe uvlaci u zazor izmedu izvlakaca i p loce za izvlacenj e, nego l1a uglavim a komada. To bi sva kako p rou zrokovalo kvar dijeLova. Zbog toga se u plocu drzaca lima (kod i.zvlacenja n a presi dvo ­s trukog dj ejs tva) umeeu zatezna rebra, a u ploci za izvlacenj e se ugr avi­r aju od govarajuei zl jebovi.

Ova r ebra sp recava ju prij evremeno uvlacenj e ma terij ala na manj e opterecenim mjestim a. Na primje r , kod alata za izvlacenje blatobran a a u tu­mobila (s1. 1(2) zatezna r ebra 8 nal aze se u d rZacu lima 3, a u ploci za ,jzvlacenj e 2 ugravirani su odgovaraj uCi zljebovi. Time se, naravno, p ove­cava utrosak mate rija!.a, jer se kom ad izvlaci sa v ijencem u k am e se uoca­vaju otisci zateznih r ebara. Nakon izvlacenja ovaj se vijenac obrezuj e. Mc-

  

 

dutim pri izvlacenju komplikovanih oblika o·vo se ne moze izbjeci, ako se zeli postiCi kvalitet izvucenih dij elova.

Broj i raspored zateznih zljebova zaV'i1si od oblika komada koji sc izvlaci (s1. 193 a). Na primjer kod izvlacenja vrata aut<>mobila (s1. 193 a I) na kraCim stranicama se postavlja jedan zlijeb {A), a na duZim po dva (B). Drugi zlijeb je obicno kraci od prvog i pomjeren ka sredini stranice, koja lakse klizi prek,o ivica ploce :la izvlacenje. Na drugom karoserijskom dijelu (s1. 193 a II) se moze uociti da je na najkra60j stnaniai! ,po,stavljen jedan zlijeb (A), na duzoj dva (B), a na najduzoj su postavljena tri Zli jeba (C). Zatezni zljebovi se normalno postavljaju tako da im pocetak lezi na kraku ugia od 10· udaljenog od kraja zoobljenja (s1. 193 a III).

Na s1. 193 b prikazano je konstruktivno rj eSenje ucvrscen ja jednog i dva zatezna rebra u ddatu lima alata za izvIacenje.

Kod izdacenja komada na presam.a prostog djejstva Cesto se pniJrnje­njuju zatezna rebra sa mehaniCkim upravijanjem (s1. 193 c). Komad se iz­vlaCi izmedu izvlakaca 3 i ploce za izvIacenje 4, a u tOtku cijelog procesa lim se pridrzava drza~ean 2 Ioodi je ..spojnioama vezan za hidr.aulieni ci1i.ndar ugraden u swiu prese. Zatezno rebro 1 sa kOJIlJUSiOm 5 se nalazi u dv·od!ijeinoj ploCi za 'izvIacenje. Konus 5 se pod pritiskom opruga 9 nasLanja na nosac valjka 7. Na OV'()Iffi nooacu je okretno mont.iTan valjak 6, koji k.liz.i po bre­ga.>toj plOQil 8. Zavisno ad k<mstrukcije ove ploee, odnoon.o nagiba konusa na istoj mogu se izvesti dublja ili plica zatezna rebra. Osim tog,a ' odstupanja po debl;jil11ii lima (izradne toleramcije) ne utiou na sam proces izvIacenja, kao kad nepokretnih za,teZllliih rebara.

Na s1. 194 je po V. I. Kuhtarovu pnilkazan kombmovani a1at'za abre­:1'Jivanje uglova pIa tine i istovremeno izvlacenje tijela benzi:nskog rezervoara (s1. 194 a) na presi dvostrukog djejsi~a. Platina se pootavlja na plocu za izvlacenje 12 do granic-nika 14 i 17. Pri kretanju pakretaca prese vertikalno nanize, segmenbi place za obrezivanje 5 (ucvrsceni u pLoci drZaca lima 1), zajed.no sa segmentima ploce obrezivaOa 6 i 13 (ucvrScenim u plaCi za izvla­cenje 12) o<hrezuju ugLove plaooe, dajuCi joj time def.iJnitivan razv.1jeni oblik. Nakon toga se platina priteze izmedu ploOe drzaca lima 1 i ploce za izvla­cenje 12. Na pritiskivacu prese je ucvrscen pnodufudk izvlakaca 22 sa izvla­kacem 11, Iooji izvlaOi kmnad na zadani oblik. Pri obr'atnoll11 hadu pokretaca ,i pritiskivaoo prese itzbijac 9 (kOlji je spojnicama 10 vezarn sa pneUID1Iitskim uredajem za izbija/l1.je) izbija komad iz ploce za izvlacenje. Istovr emeno izbacivac 23, pod djejst= opl'uge 24 izbacu je komad iz izbij aca. Centri­ranje ploce drZaca lima 1 u odnoou na plocu za izvLacenje 12 se obezbjeduje stubnim voddcall11a 15. Izvlakac 11 se u odnos'll na pLoc'll drzaca lima 1 'coo­tr.ira pomoeu kaljenih pl.aca 2 i 3, pricvrscenih u ploo} drZaca lima i na izvlakaeu. .

Za podmazivanje kontaktnih povrsina je predvidena mazalica 4, mon­tirana u ploci drZaca lima. CentrJranje izbitiaca 9 u odnosu na plocu za izvla­cenje je takode izvedeoo pomocu kalj ene pLoce za vodenje 8, koja klizi po drugoj ploC.i 7. Kako se iz slike vidi zatezna rebr,a 19 su montirana u ddacu Li.ma. U ploCi za izvlacenje su izradeni ,odgovarajuci z8!tezni zIj ebovi i to na uroj stranici jedan (20) a na Simj dva (21). Da bi se smanjilo brzo tr{)­senje kontaktnih p.ovdina u uglovima driaca lima i pJ.oCe za izvlacenje postavljeni su kalj eni segrnellti 16.

  

 

Prt!s/ek AA-8B-CC- DO

7. Ploco za vaden}.

8 . Ploco za vaden}.

9. Iz bljal

10. Spojnica Izbljaca /I . IZI/tokoa

12. Ploca zo ;zvlocenje 13. Segmenti obrezivaca

". Granienlk

15. Stubno I/odico 16. Segmenti ploce za ;zvlac.nj_

17. Granientk 18 Opruga granicnika 19. latezno rebro (umetak)

lO. Zoteznl illj.b u pJoI:i za

o. POPRECNI ;z 'f/acenj.

11. Zatezni ifijeb

I. Ploeo drzaco tim a 2. Ploeo zo vodenje

3. Ploeo za voden}e

, . Mazalico 5. Segment, ploce za obrez;vonje 6 . Segmentl obrez lvoco

11. ProduJnik ;z'flakofa

n Izbaciva{ }< Opruga ;zbaci'fa~a

SI./94 /iOMBINOVANI ALAI ZA OBREZIVANJE UGLOVA PLATINE 1 iZVLACENJE T/JELA BENZINSKOG REZERVOARA AUTOMOBILA

rza presu dvoslrukog dlelslva ) ==--------------------~

  

 

b. TLOCRT MArA

Linija obrezivanja

6110

136 ,o~ -- --

, ; L _

A

Presjek F-F

Presjek AkBB 396

Po modelu F/6 <> ?E::: 1-11 Presjek C-C

, 90

C:!fl ~ Presjek E-E

c. KONSTRUKTlVNI CRTEZ T/JELA 8ENZINSKOG REZERVOARA AUTOM081LA

Matenjal: Lim C. 011.7 PI. (Sf. VI/)

Debljina: S= 1,2 mm

S/.191, KOMB/NOVANI ALAr ZA OBREZIVANJE UGLOVA PLAT/NE IIZVLACENJE r/JELA BENZINSKOG

REZERVOARA AUTOMOBILA (?JL.Presu dvostrukog dieist'{fJ)

  

 

Primjeri:

I Projektovalti teh.noloSki proces, po fa zama izviacenja, za izradu k omada pra­vougaonog presjeka od celienog lima za duboko izvlacenj e.

Dimenzije glotoVQg konlada prema sl. 191 su :

a = 60 mm, b = 40 mnl, Co = 66 mm, r b = rc = r = 5 mm.

Dodatak za obrezivanj e iz tabele br. 53 za odn os

Co 66 - = = 13 2 rc 5 '

iznooi: D. C = 0,66 . Co = 0,06 . 66 = 3,96 = 4 mm.

Visina komada nakon zadnJ e operacij e izvlacenja:

c = Co + D. c = 66 -I- 4 = 70 mm

1. Razvijanje pLabine :

as = a - 2 rc = 60 - 2 · 5 = 50 mm

bs = b - 2 rc = 40 - 2 ·5 = 30 mm

H = c - 0,43 rb = 70 - 0,43· 5 = 67,8 rom

R = V 2 . r . c = V 2 . 5 . 70 = 26,45 = 26,5 mm

x = 0,074 (~ )2 + 0,982 = 0,074 ( ~6, 5 )2 + 0,982 = 1,5 2 re 2 . 5

Rl = X • R = 1,5 ' 26,5 = 39,5 = 40 mm

R~ 26 5~ Hsa = 0,785 ( X2 - 1)- = 0,785 (1 ,52 - 1) - ' - = 13,7 mm

as 50

R2 2652

Hsb = 0,785 (x2 - 1) - = 0,785 (1,52 - 1) '0 = 23 mm bs 3

Gabaritne cLirnenzij e platine :

La = a + 2 (H - H sb) = 60 + 2 (67,8 - 23) = 149,6 = 150 mm

Li, = b + 2 (H - H sn) = 40 + 2 (67,8 - 13,7) = 148,2 = 148 nun

Prelaz izrneau stranica La i radij usa Rl je izveden sa radidU!SOID Ra = 42 mm (vrijedinost dobiJv~ gr afickii na osnovu jednakooti dodatih i oduzetih po­vrSina), a izmedu Lb i Rl sa radijusom Rb = 30 rom. Isto tako su u blazeni i oolmi pre1azi izmeau Ra, RI i Rb, RI.

2. Stupnjevanje r.adi.jusa :

Odnosi izvlacenja (za celic.ni 1im)

ml = 0,4 -;- 0,45 i m = 0,50 -;- 0, 55

  

 

Proracun se vrSi na osnovu obrasca (139)

n = rot . Rt = 0,42 . 40 = 16,8 = 17 mm

r2 = Ill2 . n = 0,52 . 17 = 8,84 = 9 mm

Kontrola odnosa treceg izvlatenja

ra re 5 rns = - = - = -- = 0,56

T2 T2 9

zado\roljava, jer je rns = 0,56 > m = 0,50 + 0,55

3. ProraCuin visina

-S obzirorn na to cia je prelaz ornotaea u dno izveden sfenieno (sa radijusoru sfere r;), koristi se obrazac (135 c), odnosno tabela br. 58 (treei slucaj)

D2 (2 R)2 R2 c\ = 0,25-- = 0,25 2 = 0,5 -

d; r; rj

R2 26,52

Cl = 05 - = 05 = 20,7 = 21 man , n ' 17

R2 2652

C2 = 0,5 - = 0,5 -9' = 39 mm

r2 .

K.ontrola vtirune nakon trece operacije izvLaceIl(ja

R2 2652

C3 = 05 - = 05 - ' - = 702mm , rs ' 5 . '

cs = 7,0 rom = c.

4. Stupnjev-allje stranica.

Gabaritne dirnenzije stran;ica po fazarna izv1a.Cenja (obrazac 140)

at = 1,15 [a + 2 (n - r.)] = 1,15 [60 + 2 (17 - 5)]

al = 1,15 . 84 = 96,6 "" 97 man

, bi = l,J.5 [b + 2 (n - re)l = 1,15 [40 + 2 (17 - 5)]

bi = 1,15 . 64 = 73,6 "" 74 man

Radijusi llipupcenja stran.ica (iz graf·icke konstrukaije)

Ral = 87 ni.m i RbI = 38 mm

a2 = 1,1 [a + 2 (n - r.)] = 1,1 [60 + 2 (9 - 5)]

a2 = 1,1 ·68 = 74,8 "" 75 man

b2 = 1,1 [b + 2 (n - r.)] = 1,1 [40 + 2 (9 - 5)]

b2 = 1,1 . 48 = 52,8 "" 53 mm

Ra2 = 120 mm Rb2 = 52 mm

  

 

5. Odnosi izvlacenja stral1JiJca

al 97 rn 1 = -- = - - = 0 65 • Ln 150 '

a. 75 m.2 = 'a~ = 97 = 0,77 57 = 072

74 '

a 60 m a = -- = - = 080

b 40 n a2 75 ' mb~ = -= - = 0.75

b! 53

Iz dooivenih rezultata se vidi da se odnosi izvlacenja stranica nalaze u gra­nicama kao i za cilindr.iena tijela.

II Projektovat.i termologi,ju' izvlacenja komnda kvadl'atnog presjcka (s!. 192 b) sa dimenzijama:

a = 100mm, rb = 10rnm, rc = 20mm, s = 1,5mm

Visina komada sa ukljucenim dodatkorn za obrezivanje c = 300 mrn. Precnik platine za klomad ovih dimenzija je proracunat u poglavlju

VI 2.2.1. (drugi prirnJer) i iznos.i

D = 388mm

Relativna debljina rnaterijala

s, = ~- . 100 = Q . 100 = 0,26010 1) 388

Odn()si izvlacenja za ovu vrijednost (prem a tabeli br. 54)

ml = 0,55 -;- 0,58 rna = 0,81 -;- 0,82-

m2 = 0,78 -;-. 0,79 m4 = 0,82 -;- 0,83

Precnik cilindra nakon t l'ece operacije izvlacenja, sa ovim odnosima pi .iznosio

d3 = ml . m2 . rn3 . D = 0,55 . 0,78 . 0,81 ·388 = 137 mm

Dijagonala kvadrata

d = a '1/2 = 100· 1,41 = 141 rom.

Buduci da je d3 = 137 mrn < d = 141 mm hiee dovoljne tr.i operacije izvlacenja na ciLindricni" i jedna na zavl'sni kva­dra.tni oolik. Broj operacija izvlacenja n = 4. Radijus ispupcenja stranice predzadnje operacije izvl~cenja (obrazac 141)

a-0,43 re Rs = R n _ 1 = -:-::-::

1,57 rn4

Polozaj centra radhjusa

100 - 0,43 . 20 = 71 rnm = -'1,57 . 0,82

e = R3 - 0,65 a = 71 - 0,65 . 100 = 6 mrn

  

 

Prelazni radijus u uglovima

rs = rn_1 "" 2,5 . re = 2,5 . 20 = 50 man

DufIDa strlIDice ispupeenog kvadrata

d3 = d n _ 1 = 2 (R3 - e) = 2 (71- 6) = 130 mm

Redukcija preCnika kcxmada po fazruna izvlacenj a

R3 71 R2 = - = -- = 88mm

m3 0,81 d2 = 2 R2 = 2 . 88 = 176 nun

R2 88 RI = - = -- = 113mm

m2 0,78 dl = 2 Rt = 2· 113 = 226 mm.

Provjera odnooa za prvu operaciju izvlacenja

d, 226 mt = D' = 388 = 0,58 (zadovolj,ava)

Visine komada po fazama izvlacenja.

Prelaz omotaea u dM canceta je radi boljih us~ova za pniJdrZavanje lima izveden Ironusno, sa ugloon nag1ba ~ = 45°.

Za proracun visina slufe obrasci (135 b) i (134 a), kao i tabeIa br. 58.

D2 at CI = 0,25 (~ - dt) + 0,57 dl (dl + 0,86 all

a1 = d1-d2

2

226 -176 --2-- = 25mm

3882 25 Ct = 0,25 (226 - 226) + 0,57 226 (226 + 0,86 . 25)

C1 = 125,75 "" 126 mm

D2 a2 C2 = 0,25 (- - d2) + 0,57 - (d2 + 0,86 a2)

d2 d2

d2 - ds 176 - 130 2 - ---=-2-- = 23 mm

3882 23 C2 = 0,25 (176 -176) + 0,57 176 (176 + 0,86·23)

C2 = 184,6 "" 185 nun

CS = Cn "" 0,88 . C = 0,88 . 300 = 264 mm

  

 

 

Visina C3 se rooie pribliino izracunati i po obrascu (135 b)

DZ as C3 = 0,25 ( d ;;- - d3) + 0,57 da (ds + 0,86 aa)

cis - d as =--2 -=

130 - 100 2 = 15 nun

3882 15 C3 = 0,25 ( 130 - ~ 130) + 0,57 130 (130 + 0,86 . 15) = 267 nun.

VI 4.3. Izvlacenje komada iz trake

Ova metoda izvlaeenja se veoma mnogo koristi za izradu dijelova ma­njih i srednjih dimenzija pomocu kombinov.anih alata postupnog djejstva. Ve­Heina kornada omeno se ogran.ieava (do 50 mm) da ne bi. alat b.i.o suviSe dug. Medutim, danas se u visolrose:rijskoj pI"fOlizvodnji na o,vaj namn rade i krup­niji dijelovi. Na prirojer u automobjiliskoj i'lldustriji se za automatsku izradu !ara automobila koristi traka sa Mnom 330 mrn, a alat sa 9 pozicije je dug oko 4000 mm. Za izradu se primjenjuje krivajna presa oct 300 tona. SuStiJna procesa se sastojd: u tome sto se sve operacije izvlaeenja vrse pootupnc u jednom alatu, i to direktno iz trake, a gotov komad se pnooijeca (oblrezuje) na zadnjoj poziciji alata. Ovim naCinom prerade se obezbjeduje viooka proizvo<inost, jer se nek.oliko alata nadomje.stava sa jednim. NajceSce se obraduju trake oct eelika, mesinga, ill aluminija za duboJvo izvlaeenje, debljiJle do 2 nun (rjede do 3 mm).

Danas se prirnjenjuju dvije mellode direktno:g izv1aeenja iz trake ito: - izvlacenje iz cijele trake i - izvlaeenje iz trake sa prorezima.

Postupnost izr.ade klod 'i2vlacenja iz cijele trake po V. P. Rornanovskom se moze U/OCiti iz prlmjera po 51. 195 a, gdje je:

operacij a 1

" " " "

do 4 - izvlacenje

5 - pwmjanje otvora za grr-lo komada 6 - prov1acenje gr1a 7 - kalibriranje 8 - obrezivanje (prosijecanje) gotovog kJomada.

Sam proces izvlacenja se odvija u usiov,ima znatn:og stepena istezanja materujala u prvoj operaciji izvlacenja i. postepenog smanjenja ovog stepena na sljedecim operacijama izvlacenja. Zbog toga se traka deWrmiSe i na izlazu iz alata ima talasastu iv:icu. Sirina trake se kod izv1acenja smanjuje do 17%, a duZina se skraeuje 10~/o do 25~/o. Usljed ovih deformacija ovaj MOUn prerade se prirojenjuje za izradu rotacion:o simetrjCn:ih tijela malIljih dimenzija, od plasticnijih matenijala, lSa relativno veCorn deblj;in.oon, sto znaCi da vaZe 51je­de6a ogrr-,anicenja:

d. ::;; 1,2 d; h::;; dis ~ 0,05 d

  

 

::: • oC

GOTOV KOMAo

" .... .,,-

o. IZVLACENJE IZ CIJELE TRAKE

1 to20 20 ~

~

GOTOV KOMAo

b. IZVLACENJE IZ TRAKf SA PROREZIMA

., 'i ..

51.195 METODE DIREKTNOG Il.V~ACENJA }<OMADA IZ TRA.KE

o. SA UNUTASNJIM PROREZOM

b. SA UNUTRASNJIM I VANJ-SKIM PROREZOM

FAZE IZRADE

GOTOVKOMAD SEMA ALATA c. SA DVOREDNIM RASPOREDOM

51.196 RAZNE KONS TRUKCIJE PROREZA TRAKE

TABELA br. 62

DODATAK ZA OBREZIVANJE ( tJDmm)

Prora~unsJd pr~ o £ 8 L J I N A T R A K £ S mm nik tineD mm 0,2 0,3 0,5 0,6 0,8 1,0. 1,2 1,5 ~O 2,5

dal0 1,2 1,0 1,2 ~5 .1,8 2,0 -od 10 do30 1,2 12 1,5 1,8 2,0 2,2 2,5 3,0 -od.30 do 60 1,2 15 1,8 2,0 2,2 2,5 2,8 3,0 3,5 ',0 iznad 60 2,0 2,2 2,5 3,0 3,5 ',0 ',5 5,0

3,0

--~O

6,0

  

 

gdje je:

d - precnik komada

h - visina komada dv - preCnik vijenca

s - debljina trake.

Proracunska vrijednost precnika platine se odreduje po obrascu (118) _y 4 n D = V (J. - k Ai

1t .=1 S obzirom na to da kod izvlacenja j,z cijele trake dolazi do stanjlivanja

zida, koeficijent (J. se b'ira u granioama:

(J. = 0,96 -7- 0,98 (J. = 0,92 -7- 0,95

kod jednorednog izvlacenja i kod viSerE'dnog izvlacenja.

Prva operacija izvIacenja se radi sa neilto vee:im dirnellZJi1ama pIa.tine, od onih koje se dobivaju prora.cunom na osnovu dimenzija gotovog komada. UsIovni preCnik platine je za oko 10~/o veCi od proracunskog, pa je

Do = 1,1 D = 1,1 vay~ 1: Ai 1t 1=1

Sirina trake je jednaka UiSlovnom precniku pIatLne uvecanmn za dvostruku vrrjednost ruba

B = Do + 2 b = 1,1 D + 2 b.

Sirina rub a zavisi od usIovnog precnika pIa tine i krece se u gr.an:icama

Za Do < 10mm b = 1 -7- 1,5 rom

Za Do = 10 -7- 30 mm b = 15 -7- 2 mm

za Do> 30mm b = 2 -7- 2,5 mm.

Posmak trake je pribliino jednak usIovnom preCniku

Daleko bolje usiove izvIacenja pruza traka sa prethodno izradenim prorezima (s1. 195 b). Gotov komad se dobiv,a sa devet radnJith operacija po slj edecem redoslijedu:

Operacija

" " "

1 - pmbijan je p r oiilisanog proreza 2 do 7 - izvIacen je

8 - prooojanje dna 9 - prosi jecanje gotovog k Oiffiada

Ova metoda se pnmjenjuje za jzroou lromada relativino manje dehljine (.s ~ 0,05 d), sa veCim preOnikOiffi vllijenca (dv > 1,2 d). Lako je o,tpadak mate­rij ala veCi. neg.o k od izvlaeenja iz oijele t rake, ovako prispr emljena trama je daleko povoljnija za o.bradu izvIa1\enjem, kako l1otaciono simetriCnih komada

  

 

oilind.nib1.og i sferienog oblika, tako i za, izvlacenje narobacioln.ih komada (kva­dratnog i pravougaonog presjeka), te ramih tijela s1&enih prof.i.la. Dldina trake u oVIOm shicaju 05taje praktiCnQ neproIlJiijenjen.a .. Ovaj proces se malo razlikuje od obienog izvlaCenja, jer je traka ·vewna sa lromadom sarno preko uslrog mosta i rubova, taloo da vrM funkciju transportera komada.

Na sl. 196 su pnilkazane konstrukoije proilla proreza Iroje se najceAce primjenjuju u praksi.

Unutrasnji profi:lisani prorez (&1. 196 a) se moie u.polniijebiti u sv.im sIu­cajevima, ali se ovim u51O'Vljava veCi OItpadak materU.jala. 0siJm toga 'kod takvog proreza je potrei:mo ugrad.irvati u alaJt lovce otvooo (s!. 78) z.a fi.ksixanje tooke, jer se u toku izvlacenja traka suZava.

Stoga se i yodice trake· (pozicija 27 na s1. 199) montiiraju nakon proba i ta.Cno ustanovljene veliom.e suzen.ja trake. UsLovni preCnik plaltine se odreduje po obrascu:

gdje je:

Sirina trake:

Do = D + DA

D - proracu.nski preenik platine. Odreduje se po metodama obraden.irn u poglavlju VI 2.1.1.

AD - dodatak za obre~rvanje (tabela br. 62) .

B = A + 2 b = (1 -;- 1,5) (D + AD) + 2 b,

P.OISIll:ak trake:

Si.ri.na ruba (b) i rnosta (b1) Ulv:isi od uslOovnog preCmka platine, kako slijedi:

DoInm bmm blInm

< 30 1,5 -;- 2 1 -;- 1,5 10 -;- 30 2 -;- 2,5 1,5 -;- 2

> 30 2,5 -;- 3 2 -;- 2,5

Najekonomicnij-i metod sa stanoviSta 5manjenja otpatka i najpovoljnillji uslovi u p roizvodnji se poslliu sa trakOllll koja ima u.nutraSnji i v'anjski pr.ofilisani prorez (81. 196 b).

Sir.ilIla trake je u tom slueaju jednaka uslovnom preCn,ik,u p1a1rine

B = Do = D + AD,

a posmak je isti kao i kod trake sa unutraSnjim prorezom. Na 51. 196 c prikIazana je izvedba dvOO'ednog rasporeda, kod kojega se

u svakom radnom hodu pniti:skivaca prese doMvaju po dva go'tova komada. Ovako Ioonstruisani prorezi olalclavaju uslove prerade naroC:iJto u prvoj ope­racijih izvlaeenja.

Projekltova.n.je tehn.ologije po fazama izvlacenja Ioomada iz trake se vdi po istim princip:ima kao i kod obicnog izvlacenja, s tim Sto se za prvu ope­raciju odnoo izvlacenja bilra u granicama m1 = 0,58 -;- 0,65, a z.a ost ale po tabeli br. 63 po V. P . Romanovskom. Iz vr.ijednosti za odnose izvlaCenja u pomenutoj tabeli se moZe u.ooiti da su oni niZi Ul izvlacenje komada iz trake sa pro.re-

  

 

zima nego za izvlacenje iz oi.jele tl'ake, jer je kod prve proces izvlacenja o~akSan.

Visine komada po fazama izvlacenja se odred:uju po obrascu:

did· I r i - I - di ri h ·, = ' - h - 0 86 _-'-'---'----'--:-'-_--'...-0.. d;- i - I, di

gdje S'll:

hi, d i 1', - visina, precnik i radijus prelaza omotaca u dno i-te operacije izvlacenja,

hi_I, di_ l , fi _ I - odgo-varajuce vl'ijednosti (-i-l)-e operacije izvla­cenja.

Na s1.197 pr,ikazan je primjer iz.rade komada cilindricnog oblika sa newtadonim vijencem, iz trake sa profilisani.m proTezom.

Redoslijed operacija izrade:

operacija

"

" "

I pl'obijanje pr-ofilisanog prorez.a, II do V izvlacenje komada iz trake sa posma.lrom

x = 49,5mm, VI - probijanje otvora na dnu,

VII - obrezivanje gotovog komada.

Radijus zaobljenja prstena za izvlacenje (iii radi jus prelaza omotaca ko­mada u vijencu) bira se za prvu operaciju, u zaV'Usnosti od debljine lim a u granioama:

I'M! = (3 -7- 6) s

a kod osta1ih operacija se postepeno smanjuje po obrascu

rMi = (0,6 -7- 0,8) rM(i - lj

Kombinovani alat postupnog djejstva za izvlacenje kom ada iz cijele trake (sl. 198) je snabdjeven mehanizmom za automatski posmak trake (ovi uredaji su opisaIl!i u poglavlju IV 8.5.2).

Radni komad (sl. 198 a) se postupno izvlaci iz mesingaone trake (sl. 198 c) debl jine s = 0,3 mm i Sirine B = 30 mm, u komb.i,novanom alatu (s1. 198 c).

Redoslij ed operacija:

Operacija I do III - Komad se po.5 tepeno izvlaci pomocu izvlakaca 1 i prstena za izvlacenje 2 (na s1. 198 c su prikaZlane samo dvij e pozicije).

"

" "

IV - Probijanje otvora za grlo, probojcem 3 i prstenom za probijanje 4.

V - Pl'O'vlacenje grla, p ovlakacem 5 i p rstenom 6. VI - P rosijecanje goto-V'og komada, prosjekacem 7 i prstenom

z,a p rosijecanj e 8.

Traka se sa gornj eg doiljela aolata skida p om ocu skidaca 9, koj-i se nalazi pod stalnim p r<:itiskom opruga 10. Gornji skidac 9 ujedno vrm i funkoiju ddaea. U donj em dijelu alata je smj estena ploca donjeg skidaca 11 (to je ddac trake), vezalJ1a preko spojn:ica sa pIlleU!lTIa tskim ul'edajem za drza:nje lima ugradeni.m u stolu prese. P osmak trake je a-utomatizovan i vrsi se kulwm za povlacenje

  

 

TABELA br.63

DONDS' 'ZVLACENJA KDMADA 'Z TRAKE

a ZA C/JELU TRAKU b ZA TRAKU SA PROREZIHA

(Janos izv/acenia R~~rfvna s =s;tJ·IOO % de /Ina '

Qdnos Izv/acenia ~:b1i~,;;a s,. siD ·100 %

m, =d,/di_1 2,0-1,5 1,5 - 1,0 /.0 -0,6 m/=di/di_1 2,0-1,5 1,5 -1,0 1,0-0,6

m2=~/d, 0,80 0,82 0,85 m,=d,/d, 0,73 ~75 0,76

mJ=d:/d, 0,82 0,81. i),87 mJ= dJ/d, 0,75 0,78 lJ79

m, =c4/dJ 0,85 0,87 0,90 m, = c4/dJ 0,78 0,80 D-82

ms "~d, 0,87 0,89 0, 92 ms = cVci, 0,80 0,82 ~81.

I

51.197 FAZE 'ZRADE CIUNDR: KDMADA SA NERDTAC. VIJENCEM

a.KOHAD

VI

i ---ma

V IV lIt " 1. Izvlakaci 2. Prstenovi za

~R <611iS,

<61 CI.1f'tJ izvlacenje ~ J kU1l 3. Probojac

I.. Prsten za

b. FAZE IZRADE

probijanje 5. Prov/akac 6. Prsten za

provlacenje 7. Prosjekac 8. Prsten za

prosijecanje 9. Gomji skidac la Opruga

skidaca

9~~~~~~~~ 11. Danji skidac ~ 12. Kuko mehaniz·

mazaposmak 13. Klin

11.,15. Lisnate opruge

16. Zavojna oprvga

c.KONSTRUKCIJA ALMA

51.198 TEHNDLOGIJA , ALAT ZA IZVLAtENJE KDMADA IZ TRAKE

  

 

12, koju pomjera klin 13 spojen sa gornjim dijelom alata. Klizanje trake (kod povratnog hoda mehanizma za pomjeranje) sprecava lisnata opruga 14, a pri­t.isak ove opruge se reguliSe zavrtnjem za podesavanje. Mehanizam vraca u po­cetni polozaj zavojna opruga 16.

Analogna kon5trukcija kombinovanog alata postupnog djejstva za izvla­cenje komada iJz trake sa prorezima je pdkazana na s1. 199 (po V. 1. Kuhtarovu).

U I operaciji 5e pomocu probojca 13 i prstena 14 probija profilisani prorez. Postupne operacije izvlacenja (od II do VII) 5e vrse u alatu preko prste­nova za izvlacenje 1 do 6 i odgovarajucih izvlakaca 7 do 12. Traka se steze p,omocu ddaca lima 19, koj,i se nalazi pod pritiskom opruga 20. Iz prstenova za izvlacenje se traka izbija gornjim izbijacem 29, pomocu opruga 30. VIII operacija je probijanjc dna (probojcem 15 i prstenom 16), a u IX operaciji se prosjekacem 17 i prstenom 18, prosijeca gotov komad. Prosjeceni komadi se slazu jedan na drug;i u otvoru prstena za prosijeca.n.je, i kada se dovoljna koli­cina naslaze, klizu udjed sopstvene teZine kroz limeni oluk 31 na mjesto predVoideno za dalji transport komada. Sarno kiod ruanog posmaka traka se ogranicava sa dva okrugla granioolika 21 (na koje se naslanja ivica probijenog proreza) i granicnicinna 22 i 23. Kod automatskog pO'Smaka se ogranicavanje vrsi prema principima op:isanoim u ranij,im poglavljim.a. Vodenje trake se obez­bjeduje sa sest okrugIih granicnika 27, koji se nakan proba rrumtiiraju u donjem skidacu 26.

VI 4.4. Izvlacenje sa redukcijom debljine zida

U ovom procesu prerade (s1. 163 b) vrSl se redukcija od dimenzija pla­tine (preCnika Do ·i debljine so) ne samo po preaniku (Dn < Dn- I . ... <" Ds < < D2 < DI < Do) nego i po debljini zida (sn < 5n_ 1 .... < 53 < 52 < 51 < So)·

Rezultat o\'ih redukcija se ogleda u povecanju vi sine komada po fazama izvlacenja (hn > h ,,_1 :> .... > h3 > h2 > hi) .

Ako se u platimi. poomatra elementarnli prsten (preCn:ika D i viJsine Aha), tada ce se od njega (51. 200 a) formirati u toke procesa izvlacenja dio canceta V'isine A hi sa srednj,im pre<:nikom:

dsl = d1 + 51.

Iz uslova jednakosti vo,lumena

'It . D . So . A ho = . 'It . dsl . 51 . A hi dobiva se 00005

A hi D · So ~=--

A ho dsl . 51

U toku dr1,lge operacije izvlacenja ad istog dijela ce se f,ormirati prs tenasti element vi sine A h 2 i sredn jeg precnika

'It . d, l . 51 . A hi = 7t . d;2 . S2 . A h 2

d,l . Sl d,2 . S2

  

 

IX VIII VII VI V IV III /I

!W

F'AZA IZRAD£

Garay f(QHAD ~ . I 1~

1-6. Prstenovi za izvlacenje 7-12. /zv/akati

13. Probojac (za prorez) II.. Prs ten (za prorez ) 15. Probojac 16. Prsten za prob/jan/e 17. Pro s j ekat (za obr ez/ vanj e) la Prsten za obrezivanje 19. DrZac lima 20. Opruga dr iaca lima

21-23. Granienici ked rul:nog posmaka 2i. Donji nosac a/ata 25 Gor nji nosac ala/a 26. Donji sk/dae 27. Vodice trake 28. Dr zae probojca 29. Gornji izb/jaci 30. Opruge izbijata 31. L imeni o/uk rza transport

gotov/h komada)

51. 199 KONS TRUKC/JA KOMBINOVANOG ALATA POSTUPNO(j,

DJDSTVA ZA IZVLACENJE KOMADA IZ TRAKE

27

  

 

d, s ---

.... S!l _.

\I'j ,/ //~ /;sy, 2. J

G, Gr

/

I. Izvlakac }. Prsfen za izvlacenje 3. Canee I. Zona deformacije II. Zona glacanja fl!. Zon a prenosa

5 '-Ie

a. OBRAZOVANJE CANtETA b. GRAN/CNI STEPEN DEFORHACIJE

51.200 DEFORMACIJE PRJ IZVLACENJU SA REDUKC/JOM DEBLJINE ZIDA

O.7~:1> ~ 0

,~"~ 1'9.!!.. 1.15

0<1>9 ... ' .} ~~! rn~'

21. .<1> II!... ~ 0' ,, - .. O ot ~ ~ "" '- , I , ... ~' I I, .. ~tJ J J

"'. I J .'" ~ J . ... "" I (\oj

., ~ .. ..

'II ...... c: .. ... tJ

"" . 2 3 , 5 6 7 8 9 10 " I }

I PRIM J[R

tit ')., ,.)

-p.20_ <1>26

E:f ,.........~--

'1>" I ",I 0 I .. ·1 I 2 3 ~

" PRIMJER

51. 201 PROJEKTOVANJE TEHNOLOGIJE DUBOKOG IZVLACENJA

SA REDUKCIJOM DEBLJINE ZIDA

  

 

Ako se dobiveni izrazi logaritmuju

In A h1 = In D . So A ho ds1 . 51

D So ~ = In- + In - = In-

ds1 51 A

A h2 = In ds1 . 51 = In ds1 + In ~ = In A1 In A h1 d d A .u. s2 . 52 s2 52 2

tad a se glavna logaritamska operacija' za i-tu operaciju izvlacenja moze izra­ziti obrascem:

Ai-I 1 d,(i_ 11 + In S;_I <Pih = In -- = n --''7---CC..

Ai dsi Si (142),

Dobiveni ob.razac (142) je analogan obrascu (4) jer je <Phi glavna logaritamska deformacija izduienja (poveearnje v:isine komada) jednaka 5umi. ostale dvije de­foa-macije i to: deformacij~ po precniku (tangencijalna deformacija), kojom se vr.si redukcija (smanjenje) preenika i deformaciji pD debIj.iJn.i. zida (radijalna deformacija), ko jDm se vrsi redukcija -(smanjenje) debljine zida.

Gr<miCni usiovi se svode pri tome na dva sluCaja:

1. Ako u toku proce5a izvIacenja nema prDmjene debljine zida, to jest ako je Si- ·1

SI-1 = Si = So = oonst, tada je In - - = 0, a glavna logaritamska 'defDrmacija 5i

je jednaka tangencijalnDj deformaciji <P hi = d '(~_.I), sto znaci da se izvIacenje 51

vrsi bez promjene deb1jirne materijala.

? Ak . ddt '1 1 d,(i- I) 1 I . k d f ~. 00 Je '(i- I) "'" si "'" cOons, 1 i n - - = 0, g avna Dgantams a e orma-d 'i

cija je jednaka radijalnoj deiDrmaciji <Phi = In SI_I, Sto ZIlIaCi da se u toku Si

procesa izv1acenja vrSi samo redukcija debijirne ~ida,

U ovom slucaju se deformacija presjeka maZe izraziti pornOCu stepena defer.macije po debljini zida, tako da je:

gdje 5U:

d" i-I) Si- I - d ' i Si d, (i - I) Si_1

SI-I-5i "'" Ei= --- ....:.

Si_1 -Si ~---- =Ei

(143).

AI-I, S._I - pDvrSirna popreanog presjeka i debljine zida can­ceta nakorn (i-l)-e operacije lZvIacenja,

Ai, Si - aste veIiCine 7.a i- tu opera ciju izvlacenja.

  

 

Granicne vrijednosti stepena deformacije presjeka se mogu dobiti na osnovu analize napona koji nastaju u zidu canceta u toku procesa izvlaeenja (sl. 200 b). Usljed smanjenja debljine zida javljaju se radijalni naponi pritiska (O'r), a u pravcu tangente, tangencijalni naponi pritiska (crt). U pravcu izvlacc­nja element zida canceta ce biti opterecen naponima isteza'l1ja (O'z). Na radni.m dijelovima alata se uocavaju tri zone i to: I rona deformaeije na konusnom dijelu prstena za izvlacenje u koj.oj se vrsi redukcija debljine ?:ida, II zona glacanja na ciLindricnom dijelu prstena za izvlacenje i III zona prenosa sile sa izvlakaca preko dna na zid canceta. Ako se u dijagramu za razlicite mate­rijale konstruisu krive O'z = f ('I'), odnosno graficki predoci zavisnost glavnog napona istezanja od deformacije presjeka (ovo ce se obradivati u poglavlju VI 6.2), i na osnovu izvedenih obrazaca za krive ocvrscavanja (poglavlje II 2.3), klonstruisu krive k = F ('l'), tad a apscise presjecnih tacaka ovih kriva (A, B i C za razne matedjale) definisu optimalne vrijednosti stepena deformactje ('l' .. 'l'b i 'Pel. Ukoliko se za neki odredeni materijal (A) radi sa stepenom de'for­macije 'l' < 'l'a, iada mogucnosti prerade nisu iskoriscene i komad se izvlaci u vise radnih operacija nego sto je potrebno. Ukoliko bi se radilo sa 'l' > 'l'o' doolo bi do trganja komada, jer su naponi izvlacenja veci od stvarne cvrstoce materijala u zuni prenosa sile.

Tehnologija dubokog izvlacenja sa redukeijom debljine zida projektuje se po redoslijedu:

1. Odredivanje dimenzija platine.

Debljina platine se uzima jednaka debljini dna gotovog komada (so), jer se dno u toku procesa izvlacenja veoma malo mijenja (oticanje materijala 1Z dna u omotac canceta je minimalno), tako da se rnoze sma-traii da je So "" const. Precnik platine (Dol se proracunava na OSIDWU jednakosti volu­mena pLatine i gotovog komada (poglavlje VI 2,1.2), vodeci racuna 0 tome da je potrebno uzeti u obzir dodata k za gubitke mater,ijala usljed medu­operacijskog i zavrsnog obrezivanja (skraCivanja), te izgaranja materijala kod meduoperacijskog zarenja. Iz prvog primjera po sl. 201 se moze uociti da u toku procesa izvlacenja ima dva skracivanja (8, i 12. operacija) i tri meduoperacijska zarenja (operacije: 3, 6 i 10).

2. Broj operacija izvlacenja.

Deblj,ina komada nakon posljednje operacije izvlacenja se moze izracunati na osnovu obrasca (143)

Sn = (1- E) Sn _ 1 = (1- E)2 S,'_2 = (1- E)'l- IS1

Sn = (1 - £)n_1 (1 - .EI) S.>

odakle se logariimiranjem. dobiva potreban broj operacija .j.zvlacenja :

log ~ -log (1 - EI) So n = --~----,.-- + 1

log (1- E) (1 44)

  

 

3. Debljiha zida po fazama i'zvlacenja.

Debljina zida i-te operacije izvlacenja (obrazac 143)

Si = (1- Ei) Si-I

odnosno

Sl = (1 - El) So; S2 = (1- E) S1; . . . . . . Sn = (1 - E) Sn_1

Prosjeena vrijednost stepena def=aaije za prvu operaciju izvlacenja krece se u granicama:

El = 0,25 -;- 0,30

a za ostale:

E2 = Ea = . . . . = Ei = . . . . = En = E = 0,30 -;- 0,35

4. Redukcija precnika.

Srednji preenik nakon prve operacije izvlacenja se proracunava na isti na­ein kao i kod izvlaeenja bez promjene debljine materijala

dsl = ml Do

Najpovoljnije sa stanovbSta optJimalnosti procesa je da se u toku izvla­cenja prvo izvrSi redukcija po preCni.ku, a zatim po debljini zida. Tako je u prv.om primjeru po s1. 201 u prvoj operaciji izvrsena redukcija preenn.ka, zato se ova operacija eesto oznacava i kao savijanje eaneeta, a u sljedeCih pet ope­raclja je izvrsena postepena redukcija debljine zida.

Ukoliko se ova redukcija (s obzirom na dozvoljeni odnos izvl.aeenja) ne moze izvrSiti sarno u jednoj operaciji, tada se vrsi u neko.liko, tako da je:

ds2 = m2 dsl, dss = rna ds2 •..•• dsi = mi dS(i-l)

prl cemu je dsi zadnji 'redukovani preCn~k. 1z drugog primjera po 51. 201 se moze uociti da je preenik redukovan sa tri aperacij e, a debljina sa dvije ope­racije. Razdvajanje deformacije po preeniku ad deformaci(je po debljinli. zida je preporueljivo ne same iz razloga lito se post.izu povoljniji stepe11ii. deforma.cija neg<> i zato sto se za izvlaeenje sa redukcijom debljline zid-a lrorist.e jedn<>S:tav­roji alati i prese prostog djejstva, koje ne moraju imati uredaje za manje lima. Panekad se prVa operacija, u kojoj se vrSi redukcija preenika (savijanje) kombinuje i sa redukcijom po debljin~ zida (sl. 203), s tim sto se radi sa neSio manjim stepenom deformacije.

UlllUtraSnji preenik komada nak.on prve operacije' ce biti

dl =, d si - Sl

Unutra.snj,i preCnici komada ootalih operacija izvlaeenja se uzimaju za iznos od 0,1 do 0,3 mm manjl, sarno iz razlaga da bi izvlakac sa dotiene operacije mogao nesmetano da ude u otvor canceta sa prethodne cxperacije, pa su unu­tra.snji preCnici za drugu i sljedece operacije:

d2 = dl - (0,1 -;- 0,3) man; d3 = d2 - (0,1 -7- 0,3) mm;

d i = d l _ 1 - (0,1 -;- 0,3) mm

  

 

Srednji preenici su za iznos debljine zida veci od unutrasnjih

d,j = d j + Sj

a vanjski za iznus dvo.struke debJji:rJe zida

D = d j + 2s j

S ob1li.rom da je gotovo cijela deformacija po precruiku izvrsena u jednoj radnoj operaciji (lSI. 201 I i s1. 203), iii u nekoliko prvih operacija (s1. 201 II), to se u ostalim operacijama vrsi iskljucivo redukcija debljine zida, tako da su odnosi izvlacenja bliski jedinici

ds; mj = -:--- = 0,95 -+ 1,00

d S(i- l )

5. Proracun visina komada po fazama izvlacenja. Visina komada nakon i-te operacije izvlacenja se izracunava iz uslova da volumen komada dotiene operacije mora odgovarati volumenu pIa tine, tako cia je:

ooakle je:

2 2 D o ·-D i So

hi = -"':--,---4 ds;

? 2 1t Do 7t Do -- . So = -- . So + 1t . d . . s· • h 4 4 5 1 I 1

(145)

Izvlacenje sa redukcijOolTl precnika (savijanje) i redukcijom debljine (izvla­cenje) se moze kombinovali u jednOolTl alatu za visestepena izvlacenja (s1. 202), koji ima veoma Siroku primjenu naromto koo pre-rade aluminija i njegovih legura. Platina se po.stavlja na prsten za sav·ij·anje 2 i priteze po­moeu ploce drzaca lima 10, na koju se preko klipnjace i kLipa 12 prenosi sila drzanja iz zracnog cilindFa 11. Poslije savijanja klOmada, redukcija po debljini se vrsi pod djejstvom izvlakaca 1 preko tri prsten.a za izvlacenje (pozicije 3, 4 i 5). VaZno je da se konstrukcijom alata odrn pravilno rasto­janje izmedu prstenova za izvlacenje. Ovo rastojanje -se reguliSe izmjen­Ijivim prstenovima 6, 6a i 6b. Ukoliko cance naplliSti prsten iz prethodne operacije prije nego sto pocne ' izvlacenje u prstenu doticne operacije, tada dolazi do udara i trganja komada.

Primjer:

Projektovati tehnolookJi. proces za izradu komada prikazanog na s1. 203 sa dimenz,ij aIDa:

dOl = 26 mrn Sn = 0,5 mm hn = 114 mm

..... _______ =D.::n_-_·...:2:...:.7...:mm=;;.........;so = 4 rom

  

 

t Izvlaka~

2. Prsten za saviJanje

3. Prsten za I izvlatenje

,. Prsten za /I izvlatenje

5. Pr sten za 1/1 izvla~enje

G, (ja i Gb. Prstenovi za

odrlavanje distance

7. Segmentni'skidat

8. Zavojna opruga skidaca

!i Donji nosac alata

la Ploca drlaca lima

11. Zratni cilindar

12. Klip zracnog cilindra

13. Zavrtanj (nosac zratnog

cilindraJ

". Produinik izvlakaca

51.202 ALAr ZA VISE5rEPENA IZVLAtENJA

  

 

Materijal: C. 1221

1. Odrediv,anje climenzija platiJne. Za komad zadanih dimenz.ija je u pr:imjeru iz poglavlja VI 2.1.2. odredena platina

Do X So = <I> 50 X 4 rom

2. Broj operacija izvlacenja (Qbra~c 144)

n=

Sn log - - Log (1 - El)

. So ---:--:-:--..,..--- + 1 log {1- E)

El = 0,25; E = 0,3

0,5 log - 4- -log 0,75 0,77815

n = ----,------,----- + 1 = --'--.,-- + 1 = 5 + 1 = 6 log 0,7 0,15490

3. Debljine zicklva po fazama .izvlacenja.

Sl = (1 - El) So = (1 - 0,25) 4 = 3 mm

sz = (1 - E) Sl = (1 - 0,30) 3 = 2,1 mm

Dalji proracun je izvedelIl tabelarno (tabela liZ sl. 203) po obrascu

Si = (1- E) Si-I = (1 - 0,3) Si _ 1 = 0,7 Si _ 1

4. Redukcija preenika.

Srednj>i precnik nakoill prve operacije izvlacenja

dsl = ml Do = 0,6 . 50 = 30 mm

UnutraSnji precnik

dl = d sl - lSI = 30 - 3 = 27 mm.

Ost,ali unutrasnji precroci

d2 = dl - 0,2 = 27 - 0,2 = 26,8mm

d3 = d2 - 0,2 = 26,8 - 0,2 = 26,6 mm

itd. tabelarno po obrascu

di = d i - I - 0,2 mm

Srednji preCnJ.ci

dsl = dl + Sl = 27 + 3 = 30 rom

ds2 = d2 + S2 = 26,8 + 2,1 = 28,9 rom

itd. tabelarno po obrascu

  

 

TABELARNI PREGLED PRORACUNA PO FAZAMA IZVLACENJA

VELltlNA OPE R A C I J A IZVLAtENJA

I II III IV V VI -305 -" E "- 25 30 30 30 30 -

Si mm J 2,1 I,~~- 1,03 077 45 - ---dl mm 27 26,8 26,6 26,1. 1---26,2 16 _._" --rhl mm 30 28,.9 _ 28,07 27,1.3 1--.?.~ 97 26,S - - --"-ml D-6 0,96 0,97 0,975 0,98 0,985 ---- ---I--DI mm 33 31 -- 29,5~ 18,1.6 f- 27,71 27 --- --hi mm 16 25 39 60 83 133

¢27 r- -'-

D.=50 a>1& I I gs (/////////// 1

I PLATINA "it tb27. 71. ~ 0.77 tb26.2

¢ 28,1. 6 I

, ~o£"¢26.-i"'" I

/fY.J-K. I I I l:l ¢31 ~7 t1J26. 6. -

tb33 ')1 t1J26~ :;: I

I I -~27 3 ~ I ,

I I ."

I .,., .....

~ '" ~ I ~ I i I I W/,,;y/./~ " 1;(;.-./ /.l' .//h " /" ' ;,X .." U"'//,.-://~ " Whf'i.l " /'"//J"// " """, "':l I Iz vt. II Izvt . III Izvt. IV Izvt. V lui. VI Izvl. GOrOV K. '"

SI.203 PRIMJER PRORACVNA PO FAZAMA IZVLACENJA

a. ZA PRVU OPERACIJU

IZVLAtENJIj

d2

b. ZA SUJEDEtE OPERACIJE

1.lzvtakac . ~. Radni komad (~anf. ) 2. Prsten za izvtatenje 5. Konllsna navrtka 1 Nosat alata 6. Prst.n za c.n triranj"

SI.204 KaNSTRUKCIJE PRSTENaVA ZA /ZVLACENJE SA PRgF/LaM IZ'lEpEN/M SA RADIJUSOM

  

 

Vanjski preenici.

Dl - d. + 251 = 27 + 2 · 3 = 33 mm

Dt = d2 + 2 S2 = 26.8 .J- 2 . 2,1 = 31 mm

itd. tabe1arno po obrascu

Odnosi izvlac nja

D, ~ d, + 251'

ml = ds! = 30 = 0 6 Do 50 '

d .2 28,9 m2 = -d- = 30 = 0,96

.1

itd. tabelarno pO obrascu

d.! mj = . d '( I ~I)

Iz tabele se moze uociti da se odnosi izvlacenja za sljedecc operaclje pribli ­zavaju jedinici (m! = 0,96 -;- 0,985), sto znaCi da S€ vrSi iskljuCivo redukcija debljine zjda.

5. Visiale komada po fazama izvlacenja

2 2 Do - D I So 502 - 332 4

h l = - 4- d- .; - SI -- 4 . 30 - 3' = 15,7 = 16 rom

502 -312 4 - -= 25,4 :::::: 25 mm

4 . 28,9 2,1

itd. iabelarno po obrascu (145)

2 2 hi = Do- D , So

4 dsi Si

Iz tabele uz s1. 203 se moze proracunati i dodatak za obrezjvanje

f1 h = ho - h n = 133 - 114 = 19 rom

VI 5. Proracun i konstrukcija alata

VI 5.1. Prstenovi za izvlacenje

Profil (trasa) prstena za izvlacenje .bitno utice na tok procesa izvlacenJa, odnosno na prOlInjenu sHe u zavislIlosti od hoda izvlakaea. Osim toga prom utice i na stepen deformacij e izvlacenja, kvalitet izvucen.og komada i ostale parametre procesa izvlacenja.

  

 

Danas se upotreblj avaju za razliCite procese obrade izv!acenjem iri vrste prOOla p rstena za izvlacenje i to:

- sa radijusom - sa konU80m - sa traktrix krivom

1. Prsten za izvlacenje sa radiju50m

Prsten za izvlacenje izveden sa profilom u obliku rarujusa (rM) najcciCe se upotrebljava za prvu operaciju izvlacenja bez promjene debljme ma eri­jala, u slucajevima kada se raw sa ili bez drZaca lima (51. 204 a). Dolazi u obzir i za sljedeee opcracije izvlacenja bez promjene deblJine maienjala (s1. 204 b), kada se radi bez drZaCa lima, dok za sljedece opcracije izvlacenJa sa dr2acem lima bolje uslove p ruZa .prsten sa konusnirr. profilom (tabela br. 59). Ponekad se upotrebljava i za prvu operaciju izvlacenja sa rcdukcijom debijme zida, iako daleko bolje rjesenje za ovu vrsiu prerade predstavlja prsten sa traktrix kI"ivom. Za sljedece operacije izvlaccnja sa redukcijom debljine zida ne dolazi u obzir.

Radijus p rstena za prvu operaciju izvlacertia se po E. Kaczmarek-u rruJze izracunati po obrascu :

I rMl = 0,8 V (D - dl) S I (146)

iii po oorascu G. Oehlera

I rMl = 0,035 [50 + (D - dl)l V s I . gdje je:

(146 a ),

D rom - precnik pIa tine dl mm - unutnllinjl precnik komada nakon prve

operacije izvlacenja, iii procnik lzvlakaca s mm - deblj-Lna lima

Radijus prstena za sljedece operacije izvlacenja:

(146 b)

gdj e je : d2 tum - unutrasnji precnik komada nakon druge

operacij e izvJacenja.

Radijus prstena za izvlacenje utice na rad i silu izvlacenja. To potvrduju i eksperimenti V. Romanovskog. U tom cil ju se koristi platina p recnika D = 51 rom i debljine s = 1,1 mm, koja se izvJaci na p recnik 0 28,2 rom. Mijenjaju se vri­jedn.osti radl jusa pr5tena za izvlacenje i izvlakaca. 1z dijagrama po sl . 205 a ~e se zakljuciti da kod izvlacenja alatimo> sa ma nj.im radijusirna (rM = 2s i r. = 2s) siJa izvlacenja i deformacioni rad rastu, U odnosu na iste uslove izvla­tenja alatima sa veCim prelaznim zaobljenjima (rM = 45 i r. = 45).

  

 

JOOO J OOO ;1600 1600

1'100 t 1200 / aDO /600

!:>I / '00 01 "00 ~ /000 ~ /000

10:" 600 I.i:" 600 HO HO

I I V1'\ ,Le-I , ,

I I ).....

I , i\-I/ 1 I

1 I

0' 1)1$102530 O. 1)1$~253O hmm-- hmm--

s.ue: ....... S./'~jI ~ .. V; II ~ - ,I " I :: -=--1 ...J;: J~= i--Gl

° 1 .-.~~ Q -.~~ a. NA SILU IZVLACENJA

0,60 r--......,.....---r---r-----.

t 0,55

~ ~- 0,50 h

E 0,'5

0,' oo.'-----'-...l6-..l.. ---...J0 . /

r~/s-

I. r./s" 1 3. r./s::5

2.r./s::2,5 ~.r,/s.'O

b. NA OONOS IZVLAtENJA

SI.205 UTiCAJI RAOIJUSA PRSTENA I IZVLAKACA NA

SILU I MAKSIMA LNI OONOS IZVLACENJA

SI.206 POVRSINA ZA ORZA­NJE LIMA

ivica izvlatenja iz v(atenj~e __ ~~~

a. IZ VEOBA SA JEONOOIJELNIM

PRSTENOM

I. Prs ten za savijanje 2. Prs ten za izvlatenje

3. Plo~a za centriranje p latine

1_.!!ldL--J

SI.207 PRSTEN SA KONUS­

NlM PROFILQM

3 1

b. IZVEOBA SA OVA

PRSTENA

~. Nosac alata 5. Jednodijelni prsten za

savijanje i izvlatenje

5./zvlakac

SI.208 KONSTRUKCIJE PRSTENOVA KQO KOJIH SE FAZA

SAVIJANJA RAZOVAJA 00 FAZE IZVLAtENJA

  

 

Povecanje raclijusa prstena za izvlaccnje (rM) i radijusa izvlakaca (r) ima pozitivan uticaj na dozvoljeni odnos izvlacenja. Ako se poomatra fWlkcij a ml = f (rM) pri konstantnom raclijusu izvlakaca (r,), moze se uobti da sa pora­storn odnDsa raclijusa prstena i debljine platine (rM/s) opadaju vrijed.nost.J do­zvoljenog odnasa izvlacenja (ml), lito znaci da se smanjuje potreban broj ope­racija izvlacenja (s1. 205 b). Isto tako za k()nstantan odnos rIA ls sa porastom radijusa izvlakaca (r.), iIi odnooa r "s opadaju vrijednosti Ut ml, 5to je povoljno sa stanoviSta tehnologije prerade. Ove opite je izvrsio L. Sofman sa mesinga­nim limom.

Analize pokazuju da je teznja da raclijus prstena za izvlacenjc ima 5to veCu vrijed.nost. Medutim, povecanjem raclijusa prstena za izvlacenje sm~juje se aktivna povrsina za drzanje lima. Iz s1. 206 se vicli da je povrSina za drianje lima u prvoj operacij i izvlacenja:

gdje je: D - precnik platine

dM - preCn:ik prslena rM - raclijus prstena.

Sa povecanjem radijusa prsiena (rM) opada vrijednost povrsine (A) , tako da se sila driaca lima (Fd) kOJlCentrise na uz.i prstenasti clio vijenca canceta, lito otezava usiove izvlacenja i izaziva pucanje komada.

Visina cilindricnog clij ela prstena za izvl ucenj e (s1. 204 a) se bira u zavi­snosti. od debljine lima u granicama:

ho = (3 -:- 5) s

Radijusi zaabijenja ploca za izvIaccnje pravougaonih i ostalih nerotacionih tijela se r acunaju po obrascima:

Za stranicu a

rM. = 0,035 [50 + 2 (La - al)] Y-;'

Za stranicu b

I rMb = 0,035 [50 + 2 (Lb - bl)] Y s ~ .

Za prelaz u uglu pod radijusom re

I rMe = 2,5 rM.

gdje su:

(147)

(147 a)

(147 b),

La. Lb rom - gabartitne dimenzije pIa tine (obrazac 125) ai, bl mm - duzine stranica komada (obrazac 140)

s mm - rlebijina lima.

  

 

2, Prsten sa konusnim profilom

~rs~ n s~ k~nusnim pro~ilom (s1. 207) primjenjuje se vrlo rijetko kod prvc operaClJe lZvlaceIl()a bez promJene deblji..!le mateI'lijala i to isklJ'uCivo t d k d

k d ' 1" b .3_" li' , a a, a a se oma lzvacr ez u.Lzaca ma, Gotovo redovito dolazi u obzir za st' d '

.. , 1" duk .. Je ece operaclJe lZV acenJa sa re CIJOffi debljine uda, a i za slJ'edece izvlacen ' b'

, d b'" t" 1 J e ez prOffiJene e qme rna enJa a, radi povoljnih uslova za ddanje lima,

Cenlralni ugao

ednosno

za izvlacenj e bez prornjene debljine materijala

a. = 40° ..;- 45° (r jede do 52°)

~ = 90 - a. = 50' ..;- 45° (rjede 38°)

a za izvlacenje r edukcijiQm debljine

Da hi se razdvoj ila deformacija po prec.niku (savijanje) od deformacije po debljini zida (oizvlacenj e), cesto se kod izvlac~nja sa redukcijom debljine primjenjuje kombinovani p rsten (s1. 208), Ovakav prsten moze biti izraden iz jednog dij eJa (s1. 208 a), iii se komb!i!nacija izvodi od dva prsiena (s!, 208 b), Deforrnacija po precniku ,,(1i3vij anj e) se vrsi preko radijusa prstena r~h a defor­macija po debljini (izvla.cenje) na konusnorn dij elu pod uglom ex, Kombinacija od dva p I'lS tena je bolj e r jcsenj e, kako sa stanoviSta lakSe izrade, tako i radi lakSe zamjooe istrosenih ili osteccnih prstenova. Oba prstena (za savijanje 1 i nzvlacenje 2) su smj eSteni jedan ispod drugog u nosacu alata 4. Pritezanje sc vrsi zaVJ;tnjima pomocu ploce za centriranje pIa tine 3.

Tok sHe izvlacenj a je kod ove kombinacije povoljniji, jer se kriticni maksimumi sila za savijanje i izvlacenje vrernenski ne poklapaju. Ukoliko se u prvoj operaciji vrsi redukcija i p recnika i debJjine, a izabere se prsten sa profilom radijusa, tad a se maksimumi sila savijanja i izvlacenja poklapaju, stvarajuci r ezultantu k oja m oze da dovede do trganja komada.

3. Prsten sa traJ.drix profilom

Prsten izveden sa trasom koja odgovara traktrix krivulji daje najopti­malnije uslove izvlacenj a narocito debljih limov,a , Kod ve6ih deformadja pre­porucljiva je njegova pr imjena i k od cis tog savijanja naroeito dubljih profila. Posebno dobar p roces izvlacenj a sa ovim prstenom se postize kada se u prvoj operaciji vr5i istovrem eno defo rmacija po precniku (savijanje) i po debljini zida (izvlacenje).

Ako se izvr5i k omparaci ja po fazama izvlacenja (s1. 209) prstena sa radi­jusom i traktrix trasom, tada se mogu uociti sljedece razlike:

U toku procesa izvlacenja preko prstena sa radijusom rM (51. 209 a) krak h, komponente normalnog otpora N se neprekidno smanjuje sa povecanjem du­bine i1zvlacenj a (h:J < h2 < hi). Ova pojava je detaljnije analizirana ked prou­cavanja analognog problema, to jest siJe sav~janja dvostrukog ugaonika (po­gJavlje V 3.1.) . Smanjivanje kraka savijanja (usljed pomjeranja dodirne tacke ed ivice platine AI, p reko A 2 i Aa ka centru canceta) uslovJjava povecanje po­trebne sile izvlacenja. Maksimumi sila potrebnih za savijanje canceta i izvla­cenje se poklapaju, iIi su vremenski jako blizu, tako da u 2O:rui prenosa sHe

  

 

11 'RASA PRSTENA -RAOfUS

b . TRASA PRSTENA - TRAKTRIX KRIVA

51.209 FAZE IZVLAtENJA KOO PRSTENA SA RADIJUSOtvt

/ TRAKTRIX KRIVOM I

~I W' r 1. ~-t-,C

r-X--' r - Traletrlx leriva (. volv.nta

lan~anil:. )

L - i.an~l1nica (.votuta trok trix. )

~ - Tangenta trole/rixe eR - Normcta traktrix. (tangen/II

ranfu',ic.J

5/.210 [RAKTRIX,.KR/YA

" D. -cu • 1

,... . .,,...-~1._

If ~ .. -- ---

.. ><

,-

-

.. • ....

- - ~,

5/.211 PROFIL PR$.T;EN./1

  

 

(51. 200 b) mogu nastati naponi veCi od stvarne cvrstoee materijala i moZe doci do prekida Romada. .

NajniZa sila izvlacenja ce se postici ako je profil prstena izveden tako da je krak normalnog otpora po moguCnosti 5to veci. Na osnovu ovog zahtjeva O. May je predloZio prsten sa profilom u. obliku traktrix krive. Kod ovog prstena (51. 209 b) krak savijanja ostaje u svim fazama izvlacenja konstantan 1 jednak poeetnoj vrijednosti (h = const). Kako se iz slike vidi, normalni otpor N djeluje uvijek na ivici canceta (tacke AJ, A2, Aa), tako da sUa izvlacenja napada cance na najvecem kraku savijanja.

S obzirom da krak h u svakom momentu tangira profil pnsLena, to se problem iznalaienja jednacine ove krive (kriva T na 51. 210) svodi na to da se pronade kriva sa konstantlnom duzinom tangente

h = ME = const

DuZina tangente kl'LVe y = y (x) u tacki M (x, y) .moze se izracunati iz obrasca:

h2 = y2 + CE~.

Vrijednost CE se dobiva iz odnosa:

y dy , -- _ - = tg (180 - /X) = - tg a.. = _ .. = - Y CE dx

ill y y2

CE = - - , , pa je h2 = y2 + Y y~

odnosno, uslovna diferencijalna jednaCina krive:

y'2 (h2 _ y2) _ y2 = 0,

odakle je:

Ova jednacina je integrab-ilna sa =jenom

y = h . sin t; dy = h . cos t . dt

c + x = h r (_.,2_ - sin t) dt J sm t

t c + x = h (In tg - + cos t). - . 2

U intervalu 0 < x < + 00 iii, ; - < t ' < 1t kosinus je negativan

-lh2 =y2 = h coo t < 0 a x > 0

  

 

tako da je

t tg - -

2

_ - _ "';hL~y2 COO t = - ...; 1 - san2 t = - -- - -

h

I-cost - =

sin t sin t

Konstanta C sc moze eliminisati j z granicnog uslova:

7t Za t = --- ; x = 0 ; y ~ h sl ijedi c = O.

2

Jednacina krive sa konstantmom duzinoI'Il tangente u p ravouglom koordinat­nom sisteIIlJU (za x > 0)

(148)

Obrascem (148) jc definisana jednaCina Huygens-ove traktrixe, a to je u stvari evolenta lancanice (kriva L na s1. 210) sa jednacinom :

1 ': _ x

y = - h(e h + e h ) 2

Slab05t traktrix prstena je u tome sto temetski ima beskona.enu v.isinu

lim x ..... oo .v--> 0

Kako se vi:sina prstena svodi n a realne mjere kod nj egove p rakticne primjene, moze pOikazati sljedeci primj er .

Neka su prema sr. 211 zadane d·imenzije p latine :

Do = 500 mm i So = 10 mm

i dimenzije canceta poslije prve operacije:

Dl = 300 mm, SI = 7,5 rom i dl = 285 mm krak h:

Do- Dl 500 - 300 h = ---= ---~ = 100mm

2 2

koord:i.n.aJte tacaka teoretske krive:

tacka Al : x = 0 y = h = 100 mm

" Bl : Xl ..... "" Yl = 0

Stoga se umjesto tacke Bl bira neka druga tacka krive B2, u koj'oj je joo uvijek tangenta priblizno paralelna sa x osom.

Za ovu tacku se bira Y2 = 5 mm, a X2 se odreduje po obrascu (148)

100 2 100 + "';-1002 - 52 - ---

X2 = . ,31og - --5" - ...; 1002 - 52 = 268,6 mm.

  

 

Sirina profila prema 51. 212. I ,

t = h - Y2 = 100 - 5 ~ 95 mm.

Na taj naCin odredena v·isina prstena (X2 = 268,6 mm) je za praktic.nu primjenu takode vIlo velika. Smanjenje visine prstena se moie izvciiti korekcijama na dva naCina.

Po prvoj korekciji bi se umjesto tacke B2 izabrala neka druga tacka Ba sa koordinatama:

xa < X2 = 268,6 mm i ya > Y2 = 5 mm

Medutim, kod tako skracenog prof.iJa prstena (51. 212. II) cance na izlazu iz prstena za izvlacenje nema zajednicku tangentu sa prstenom, te nisu ispu­n jerri uslovi tratrix prstena. Posljedica ovog bi hila trganje canceta.

Druga mogucnost je u tome da se visina h smanji na neku vrijednost ~, tako da izvlacenje ne poeinje od kraja pro£ila, nego se pomjera prema centru. Na preostalom dijelu prestena djeluje kruti ddac.

VisiJna ho se uzima pribliino jednaka, ill nesto veca od radijusa prstena rM (51. 212 III), koji se racuna po obrascu (146), odnosno na ish nacin kao cia se profil prstena izvodi sa radijusom.

ho ~ rM = 0,8 v'(Do -~ DI) . S = 0,8 V (500'=" 30000 = 35,8 mm

Uzima se hn = 40 mm

Vjsina prstena u ovom slucaju za yo ~ 2 mm izrwsi:

10 + V 402 - 22 - -Xo = 40 . 2,3 log 2 --- - - V 402 - 22 = 107,409 mm

koordinate pocetJ1e i krajnje tacke:

Ao : x = 0 . . . . . . . . . . y = ho = 40 rom

Bo : x = xo = 107,409 mm .... y = yo = 2 mm

sirina pr.ofhla t = ho - yo = 40 - 2 = 38 mm

Ovako kOlllStruisan prsten (51. 212 IVj ima neiito vecu VJS1flU nego p rsten sa radijusom (51. 212 III), ali u svakom slucaj u manju od nekonigovanog (51. ' 212 I).

Proraeun za ostale tacke profila se vrsi po obrascu (148), uvrstavajuci :

h = ho = 40 mm, odnosno :

40+V1600-y2 - -- - ;;-x = 92 10g -- V 1 600 - y -

y

Proracun je izveden tabelarno (tabela hr. 64) sa intervalom

Ay = Yi-Y i-I = 4 mm do i = 10, odnosno sa A y = 1 za i > 10.

  

 

r-- _. -

t

D.

_ 0 0 ________ _

_J L ~ _ _ 0 , /I 00

~-_r--___;,.._, A // .. / , 0 ~ /

: /-_--=8-"-10 / / ,-

P_,_ -lt=-.rl' ~ t ~ 0, _ -.:.t :;.l!~-:Yo m IV

51.212 KOREKCIJA VISINE PRS TENA ZA 1ZVLACENJE - ) ~ -.

¢> 376

51.213 KONSTRVKCljA TRAKTRIX PRSTENA

  

 

TABELA br. 6~

TABELARNI PRORACUN TRASE TRAKtRIX PRSTENA ZA IZVLACENJE - - -

~ a-h: _ y' c- h. + b I.h. -2,3-. x-x' y. h.-)

Y y1 . boV. . d.,y e _log d . . . 1600 _ y1 '0 +b S2·e I-b 'O-y

-1 '0 1 ~OO 0 0,000 '0, 000 1,000 0,00000 0,000 0,000 0

2 36 1296 30' 17, ' 36 57,U6 1,595 0,20276 18,65' 1, 218 , 3 32 r--

102, 576 2',000 6'-000 2,000 0,30 103 27, 695 3,695 8

, 28 7" 816 28~ 566 68,566 2,"9 0,38 881 35,771 7, 205 12

5 2' 576 102' 32,000 72,000 3,000 0," 712 0,895 11,' 895 16

6 20 '00 1200 U,(j'2 U,(j'2 3,732 0,57 19' 52, (j18 17, 976 20

7 16 25(j 13" 36,662 76,662 ',791 0,680'3 62,599 25,937 2'

8 12 '" "56 38,157 78,157 6,513 0,81378 7.(,867 36,710 28

9 8 6, 1536 39, 193 78,193 9,899 0,99559 91, 59.( 52, '01 32 ----

10 , 16 15" 39,799 79, 799 19,9'9 1,2999' 119,5'5 79, U6 36 -----

11 3 9 1591 311,8B1 79,811 26,629 1,'2537 131, IU 91, 2'6 37 ----12 2 ,- 1596 311,950 79,950 39,975 I, 60 137 "7. 359 101, '09 38

13 0 0 1600 '0,000 80,000 00 - - 00 '0 '-

  

 

Prohl prstena se radi po sabJO'llu. Da hi iSle olakSala izrada ~ablon.a, koor­dinaini sistem se pomjera u tatku Ao (61. 211), sa noV1i.m koordinatama:

x' = x .j, y' = ho - y = 40-y.

Konstrukcija ovako proI'acunatog prstena je prikazana na s1. 213. Izvla­cenje poeinje u tacki Ao, a na preostalom prstenastom dJi.jelu Sirine, Sirane b = 0,5 (500,5 + 37-6) = 64,75 mm platinu priddava krufli. drZ.ac. Cance na ~z13.zu iz prstena (talka Bo) im:a zajednl&u tangeniu sa pr~hlom prsten.a. Prelaz pro­fila u oilindriCni dio (preCnika Dl = 300 rom) je izveden sa radijusom r = 10 mm. Za s1cida.nje kQmada sa izvlakaca 5e ne predvida poseban uredaj, nego za ski­danje sluzi oStra ivica prstena. U povratmom hodu prese, usljed zaostalih ela­siicrtih deformacija vanjsk.i preCnik canceta se malo poveeava, tako da ga 05tra iviea prstena svlaci sa izvlakaea.

S obzirom da se sa ovakvim prstenom smanjuju potrebne rule za izvla­cenje komada, to se u wni prenooa sile poveCava moe no5enja i dozvoljavaju se veci stepen.i deformacija. Podma.mvanje u tok,u izvlatenja je bolje nego kod prstena sa r.adijusom, jer se sredstvo za podmazivanje laJkSe uvlaCi u klinasti procijep izmedu zida canceta i prsiena. Ispitivanja koja je vrsio U. Bauder pokazuju da se kod dobro poliranog t.raktrix prs'terra shle trenja u OIdnosu na ostale prstenove niSta ne poveeavaju, iako je V'isiJrba t.raJctmix prstena veea od ostaLih. Isto tako su probe pokazale da je troSenje ovog prstena manje nego ostalih, Mo znaCi da je njegov vijek trojanja duZi. nego kod ostalih prstenova.

Glavna slabost ovog prstena je n tome 'sto je teZi. za izradu i znatno slruplji od 05talih.

VI 5.2. Zazori i tolerancije izrade alata

Pravi1no dimenzioniran alat mora biti izveden tako da sigurno obezbje­duje ravnomjernu zraemost (f) izmedu prstena za izvlacenje (preCnika dM) i izvLakaea (preenilka d.)

f

Dvootruka vrijednost zraenooti (analogno obrascu 34) se naziva zazor

w = 2f=dM - d,

Kod dubolrog izvlacenja bez promjene deblj.ine ma,terij ala (51. 214 a) zracnost treba da bude nesto veca od debljirie lima (f ~ s).

VeliCina zracnosti se odreduje po r·aznim empirtijSkim obrascilIIla. G. Oehler daje obrazae za p roracun zrallr!Jooti u zavilsinosti od debljine

lima i vrste materijala, u QbHku:

f = 5 + e v10' 5 (149l

  

 

gdje je:

f rom - zraoooot s mm - debljina lima c - koeLicijent koji zaViisi od vrste marerijala

i ima vrijednost:

Ma te'cij al CeliCni lim AlumiJnijskJi 1im Ostali metaJi Vatrootalne legure

c 0,07 0,02 0,04 0,2

Po E. Siebelu zraenost se moze izracunati kao funkoija deblj ine lima (s) i odnosa izvlacenja (m), po obrascu:

(149 a)

Po p odacima firme Schuler :&racnost se hira zav1isno od debljrne lima u gra­n.icama

za s < 0,5 rom f = s

za s > 0,5 rom f = Smax "*' 0,2 A s

gdje je:

As - izradna tolerancija lima s - nazivna debljina lima

Smax = S + As - maks·imalna debl jina lima.

(149 b )

Tako je, na primjer, za izvlacenje ce1i.Cnog lima debljine s = 2 + 0,15 rom, sa odn'OSOllIl izvlacenja m = 0,6 zracnosti po obrascu (149)

f = s + c y'1i}:""S = 2 + 0,07 y'J:():""2 = 2,31 = 1,15 s

po obl'ascu (149 a) ,

f = s [ 1 + 0,035 ( ~ - 1)3 ] = 2 [ 1 + 0,035 ( 0~6 - 1)3 ]

f = 2,21 rom = 1,1 . s

i po obrasou (1 49 b)

f = Smax + 0,2 As = s + As + 0,2 A S = S + 1,2 As

f = 2 + 1,2 . 0,15 = 2,18 rom = 1,09 s

SuviSe m.aJ.e vnilj ednosti zraenosti dovode do trganja komada. Osiin toga sma­njena zraOn05t je uzroon.ik poveeanja s ile i defonmaciOllJ.og roda izvlaeenja. Iz dijagrama zavcisn05ti shle .i.zvlacenja od hoda izvlakaca za ['azldCite vri.jednosti

  

 

zraenosti (na osnovu ispitiV'anja koja je vrSio G. Sachs sa aluminijsk.i.m limam debljine s = 1,5 mm) moze se uociti (s1. 215), da se kod malih zracnosti (f = 1,03 s)

dijagram malo razlikuje od dijagrama izvlacenj,a sa redukai j.om debljine zida (f = 0,89 s i f = 0,76 s) . S obzil1Om da povrSina ogranicena kl'ilvom F = F (h) i alpScisom predstavlja utroSeni rad .izvlacenja, vidi se da je 0111 vea !rod alata sa manjOJIl zracnosti. Medutim, ako se zracnost bira u veCim granicama dolazi do guzvanja komada. Treba konstatovati da na kvalite t komada bitno utice i tole­rancija izrade lima (il 5). Moze se deStiti cia kIod izvlacenja sa istim alatom, u uslovima promjene ove izradne tolerancije dode do pucanja lromada, ill do stvaranja nabora . Preporucljivo je zracnost birati u uZ·im granicama, s tim da se ista nakon proba korigira. Glavni indikator, koji ukazuj e na to da je zrac­noot suviSe mala, je smanjenje deblj.ine zida ispod dozvo~ jenili g.ranica. U tom slucaju se radni diljelovi alata ptrebrilse za odgovarajuce vrijed:nosti. Ukoliko je tolerisan vall1jski preCruik (s1. 214 a), tad a se brusi izvlakae, a ked toleri.sanog unutrasnjeg precnika komada (51. 214 b) brusi se prs ten za izvlacenje.

Na osnovu odredene vri.jednosti zracnosti (f), odnooino zazora (w = 2 [) vrSi se dimenzioni,ranje alata i to zavisno od toga da li je pOltrebno izvuQi komad sa tacni:m vanjskim, ili unutraSnjim dimenzijama.

1. ToleI1isan je vanjsk!i precnik komada (dv - A).

U ovom slucaju (51. 216 a) preCruik prstena se UZlima jednak najmanjem pree­niku predmeta, a precnik izvlakaca je iznos veh cine zaro'l'a roanji ad pree­nika prstena.

dM = dv-A . . . . . . . (150)

ds = dM-w = dv-A-w

Prsten i izvlakac imaju aozvoljeIlJu izradnu tolerancij~ . (+ tM i - .~s), k:0da s~ bira u zav'isn()lsti od naziV'llog preCnika predmeta i debl}lID.e hm.a kIoJ1 se lZvlaCi

(tabela br. 65).

Najveea dilmenzija prstena za 1zvlacenje

dM(rna,)= 'dM + tM = dv-A + tM

Najmanja dimenzija izvlakaca:

d - d -t = d -il-w-ts s(",in) - 5 s V

gdje SU :

. . eenici p'rstena za 1zvlacenje i izvlakaea dM, ds rom - naza Vn1 pr. ..' Cnik' lak ta

d d . mm _ maksimalni preOnik prstena i IIlJIlllIIllalnrl. pre lZV a

M(rnax), s[mln) . , 1 k c t t rom. _ izradne tolerancij e prstena 1 lZV a a a

M, s t dv rom - nazivni v,anjski preCnik predme a il rom - izradna to,lerancija predroeta

w = 2f lIlI!Tl - zazor.

  

 

1] b.

~ o /0 10 ]()

o. c. Put izr/oc. h mm -

SI.214 ODREDIVANJE ZAZORA PRIIZVLACENJU

SI.215 UTICA) ZRACNOSTI NA S£U IZVLAtENJA

w2 d -ct ch=-du w2 I

I t.ll t. 2-I

t./l I d 'm'ft

.d '1 .d '1 d

o. TOLER/SAN VANJSK/ b. TOLER/SAN UNUTRA~NJ/ PREtN/K rd.) PREtN/K rdu)

SI.215 DIMENZIONIRANJ£ ALATA ZA IZVLACENJ£ 7

T A BELA br. 55

IZRADNE TOL£RANCIJ£ IZVLAKAtA I PRST£NA =

NAZ/VN/ rOLE· D EBLJ/NA L /MA s mm

PREeN/K dmm 'RANClJE 0,25 0,35 0,5 06 ~8 1, a 1,2 1.5 2.0 2.5

10-50 + t,., 0,02 0,03 401. ~05 0.07 0.08 0,09 0,11 0)3 ~15

- t. 0,01. 0,02 0,03 0.035 i),ot. 0,05 0,06 0,07 0,085 0,10

50-100 + t,., 0,03 0,01. 0.05 ~06 0,08 0,09 0,10- 0,12 0,15 0,18

- 1-°- - -- t. 0,015 0,02 0,03 0,01. 0,05 0,06 0,07 0,08 0,10 0,12 -

100-500 + t,., 0,03 0,01. 0,05 0,06 0,08 0,10 0,12 0)1. 0,17 0,20 .- -- t. 0,015 0.025 0,35 0,01. 0,06 0,07 0,08 0,09 0,12 0,11.

  

 

2. Tole11isan je unutraSnji precnik (d" + A).

U ov~m slucaju (s1. 216 b) preenik izvlakaea se uzima jednak najmanjem preCniku predmeta, a preeJ1!ik prstena je za iznos veliCine zazora ve6i od preenika izvlakaca.

ds = du

dM = ds + w. = du + w (150 a).

Minima.lni. preCnik iQ:vlakaca i maksimalni preOruik prstena za izvlaeenje se odreduje po obrascima:

gdje je:

d s(min) = d s - ts = d u - ts

dM(max) = dM + tM = du + w + tM

du mm - nazivni unutraSnji pre<mik predmeta.

Veoma je vaZno da se u tokru procesa izvlaeenja odrzi konstantna zraenost, mace koonad ima nejednaku debljinu zida, Sto uslovljava pucanje komada i ostale kv,arove. Svakako se najbolje centr:i.ranje izvlakaca, u odnosu na prsten za izvlacenje, postiZe sa alatima koji imaju u.gradene stubne Yodice. Med,utim, postoji i jeftinije rje.senje, koje predstavlja alat sa samocentri­rajuCim prstenoon za izvlacenje (s1. 217). Prnje poeetka rada se prsten za ·1zvlacenje 1, pod pritiskom elasticnog prstena 2, naslaillja na nosac alata 3. S obziroon da su dodh-ne povrSine (a) nosaca i prstena konusne, prsten se po istiJrn centrira. U moonentu kada izvlakac preloo dna canCeta poene da vrSi pri>tisak na prsten za izvlac.enje, elas.tieni prsten se sabija, a prsten za izvlacenje se postavlja u centrioni polozaj u odnosu na izvlakac.

Izvlakac za izvlacenje bez promjene debljine materijala je cilindrienog obHka. Prelaz oinotaca u dno (prema tabeli br. 59) moze biti izveden na dva naCilna ito:

1. Sa radijusom, k,oj'i se raeuna po obrascu :

rsi = dj - ·di-tt

2

2, Sa konusom, pod uglom nagiba:

~ = 45° -:- 50°

i prelazrum rad·ijusom:

gdje je:

rsl - radijus izvlakaea i-te operacije izvlacenja db d i+ t - preenik izvlakaea i-te i (1i-1)-e aperacije

izvlacenja, ~ - ugao nagiba konw;a,

r M(i+l) - racliijus prstena za izv1acenje (.i + l)-e ope­racije izvl·acenja.

  

 

Izvlaltati sa konusnim prelazom se naj~e~ce koriste, kada se upotreblja­vaju i prs:tellDvi za sljedeea izvlaCenja sa Jronusn'im profilima. Navedene vri­jednosti radijusa zaooljenja i1.vlakala se 'pI'ianjenjuju kada god je moguce, izu­

. zev u slu~ajevima kod kojih konstrukcija elementa zahtijeva dru.ga~ije vri­jednosti. Da bi se spr'ijeOilo ispupCeinje dna ~anteta pri irzvlacenju, usljed kom­presije :aaka izm.edu izvlaka~a i ~an<:eta, izvlaka~ im.a kroz sred.inu izbwen otvor za prolaz :aska.

Profil irlvlakata za izvla~enje sa redukcijam deblj.iin.e zida (s1. 218) odgo­vara unutre§.n)qj lrasi J.zvucenog komada. hvlakaci se izvooe sa dva konusa.

Ne~redni prelaz omota6.a u dno se izvodi sa konusom pod uglom ~, koji se za prvu operacij u izvlacenja bira u gran.i.cama :

~I = 2° -;- 4°

a kod ootalih se p06tepeno smanjuje. zavis.no od konstrukc1je komada Iroji se izvl.aci, tako cia je:

~n < ~ ._1 < . . . . . < ~i < . < ~2 < ~I.

Ovaj konus se izvodi da bi se ojaCa.o pre1.az omotaca u dno Iromada, a time semallnopovecavamoeno&enjadna.St.o je neobicno vai.no za sudove pod pri . kom.

Na konus pod uglom ~ se nastavlja blaZi konus pod uglom a < ~, koji se za prvu. operaclju izvlacenja bira u granican1.8 :

a Ia ale pe-racije s po.stepert() sroanjuje:

a" < a n_I < . . . . . < a. < . ... . < a. < C1J.

Drugi konus se izvodJ da bi se olalcl.alo slcidanje Iromada sa izvJakaea. Prilikom izvlaOenja r ukcjom deblJine zida ( to naro6to kod veCi.h du.bina izvJacenja) usljed za h elasti~nih d formac ija, veoma je o~an.o skidanje komada sa iz lakafa.. 0 a pojav Je analogna pr blemu el til'.'T1Dg ispravljanja savijenih

mada. obra4enom u poglavlju 7. RadijU8 prel omotaea u n:l e za prvu operaciju lzvla~enja. zavisno

ad vn; m 'jala i debl)ine lima \coji izvlao, bira u granicama :

f..a m~ r,l - (09 -+- 1,0) z.a Uk 1',1 - (1.3 -;- 1.,4)

a z.a t&I~ opec adje se pQ!Jleopeno sma.nj u je:

r. < t (8-1) < ' . .. ..::: r., < . . . . . < n < rJ

Idj~ Je:

r - radij pre fa u dno go vog komada.

  

 

I. P r s / ." zo I z ., fa·

J~."J' 1. Eloslicn; drJo~

prs/eno .1. Nosol! 0/010

l. sto pres. o. Dodirno poyrlino

5(.217 ALAr 5A 5AMOC£NTRIRAJU~/M PRsr£NOM

", ('\AI'-~

d d d

51.278 IZVLAKACI ZA IZVLA­C£NJ£ SA R£DUKCI­JOM D£8LJIN£ ZIDA

o.

b. c.

SI.220 51L£ DRtA~A KOD 5L/­

J£D£~/H IZVLAC£NJA

;

o.

u,·s·b

51.279 08RAZOVANJ£ NA80RA KOD PROVE OP£RACIJ£

IZVLAC£NJA

1. P/o~o krutog drlai!o lima }. fzy/akai! 3. Prst .n zo izv/al!e",e { Nosat % to

SI.221 KON5TRUKCIJA KRUrOG

DRZA~A LIMA

  

 

PriIIljer:

~ l'1ldDe dimenziJe alata za m &!n;e Ce . bJog komada dlindr g li-ka (al. 21h ~ b) sa djmenz:jjama:

- nazivni vanjski preCnik kam&da - deblj.ina Zlidc>va i dna lr.1omada - nazivni unutra.mj' preOni.k kccnada

de = <4-25 = 50-2·2 = 46mm - izradDa tolerancijoa I«Jmada - zarot" (obra.zac 149)

d .. = s=

d. = A =±

w = 2 f = 2 [s + c V 10; 5] = 2 [2 + 0,07 vw.2j = ~62 rom

rom 2mm

4 rom 0,4

1. Tolerisan je van.jski preauk komada (st. 216 a), ko" mora da e ~ u granicazna:

od d. = 50 mm d~ d. - A = 50 - 0,4 = 49,6 mm

Dimenzije prstena za izvla~enje I. izvlakaba (obrazac 150)

dM = d. - A = 50 - 0,4 = 49,6 mm

d. = dlo! - W = 49,6 - 4,62 = 44,98 rom

I.z.radn.e tc>leranc:i.je alata po tabeli br. 65 (za d = 50 -;- 200 rom i s = 2 mm)

tlo! = + 0,15 mm i to = - 0,1 mm

Mak.Bimal.n.i. preOOiik prstena i m.inimalni preCnik izvlaka~a:

d M(max) = dM + tid = 49,6 + 0,15 = 49,75 mm

d l(mln) = a. - to = 44,98 - 0,1 = 44;88!ll.1r...

2. Tolerisan je unutrasnji pre~nik komada (81. 216 b), koji smije da se kreee u granicama:

od du = 46 rom do du + A = 46 + 0,4 = 46,4 rom

Dimenzije prstena za izvlatenje i izvlakaea (obrazac 150 a)

VI 5.3. Dria~ lima

d. = du = 46 rom

did = d. + w = 46 + 4,62 = 50,62 mrn

d.(mln) = d . - t. = 46 - 0,1 = 45,9 mm

dM(mlx)= dM -l tM = 50,62 + 0,15 = 50,77 mrn

Drmt Lima spretava obrawvanje nabma !rod dubokog ILzvlatenja, dje­luju6i na pOvrliI'l.u lima koji se izvlaC'i sa odredenim pov.rninskim pritiskom. Za pra.k.su je veoma va !n'O da Be odredli pod kojUn tBlovime. je potreban ddst lima, a zatim da se izvr§i prnvihlo njegovo dimenzioniranje. Najvafniji para-

  

 

metar je svakako pritisak drZa~a Pd, koji mora birt.i dovoljno visok d~ spIi:je~i stvaranje nabora, ali se pri tome mora uzeti u obzJ.r da suviSe velikJ. pmtisak dovodi do trganja komada.

Kriterij za odredivan.je uslova da li je potreban drzaC lima je vrijednost relatIiJvne debljli.ne lima (5,) i odnoo izv1acenja (m). Tanji l:imovi su vLSe pocUoZni obrazovanju nabora nego deblji. Lsto tako mogucnost guZvarnja raste sa sma­njenjem od:nooa jrzvla~enja.

Komadi se mogu izvla6Hn bez drZa~a lima ako su ispunjeni uslovi:

1. Za prvu operaciju izvla~enja cilindriOnih komada:

5 Sr =n . 100 ~ '}!J/o d1 . 06 i ml = - ;?- ,

D

2. Za sljedeee operaciJje izvIaeenja cilindri~nih komada:

S Sri = d . 100 ~ l,5~/o

I-I

QI i mj =-- ~ 0,8 dl_ 1

3. Za izvlaeenje palusfere (sa radiju.3om R)

5 Sr = --- ' 100 ~ 3%

D

gdje je:

D mm - preOnik platIiJne 5 mm - ,debljina materijala

dl, d;, d i -I mm - preenici komada nakon prve, i-te i (i- 1)-e operacije izvlacenja.

(151)

(151 'a)

(151 b)

Ako usla-vi po gornj·jm obrnscima nisu ispunjen,j bada je potreban driae l~a. Ukoliko se opel1acija dubokog izvlacenja mole izvrSiti bez driaes lima proces se pojednostavnjuje, jer su prese bez ddaca. jednostavnije, a i alati za izvla­cenje su prOS'tije konstrukcije. Osim toga kod 1zvlacenja na presi prostag djej­stva, gdje je driae lima smjesten u \~tOlu prese (s1. 156). potrebna &ila prithski­vaea se poveCava, jer je pored s.i.Je l2\~laeenja potrelmo savladati i sHu drZata.

PriLikom izvlacenja bez promj'e1le deblj.ilne materijala na ivicam.a vijenca komada (sL 165) dolazi do izvjesnog zadebljanja.

Debljilna rida na iVIici vijenca eanceta (na radijusu r = x) ce biti veca nego na unutrasnjoj ivici

za rt = dt/2

NajveCa vrijednost razlike ovih debljina ce bim za x = R = D/ 2. Po ispi­tivanjna E. Siebela, ova razlika se moze (prema s1. 219 a) predoeitj. obra:scem:

  

 

D (SR - Sr) = 0,07 s (- - 1 )3 = 2 fma•

dl

na osnovu kojeg se -dobiva da je makSlimalna zracnoot

D fmax = 0,035 S ( - _1)3

dl

gdje je:

8 - debljdna plattne D - precndik platine dl - unutra.snji preenik Canceta nakon prve

operacije izvlaeenja. Ako se posljednjem obrascu pribwji deblj1na lima, dolazi se do obrasca

(149 a) za odre<livanje zra~ izmedu izv1akaca i prstena za lzvlaeenje. U toku procesa lzviaeenja usljed istiskJivanja viSkova trouglastih eleme­

nata (eletn.e'I11li b na s1. 155) dOCi. ce do obmzovanja na.bOlI"a, ukoliko se ova po­java ne spriIjeCi drZatem Lima. Posmatra se dio prstenastog dijela vLijenca can­eeta §irine b. Rastojanje iz.medu ploce driaea -hlma i povrSme prstena za izvla­eenje po 81. 219 b je jednako debljini lima uveeaJIlOj za dvootrutk.i iz.n0!S zrae­I1IOObi (5 + 2f). Taj element ce prema sol. 177 b napadatd tangencij.uru naponi pritiska (1, (.obrazac 131 a). To znam da clio povrSine lima debljine s i Sirine b nap ada sila (1, • s . b. Usljed ove sile lim ce se izvitoperiti i obrazovati u pro­cijepu s + 2f tala8astu sinusnu povrsinu sa duzinom talasa l. Sinusna linija se u jednakim intervalima (duzine I) naizmjenieno naslanja na prsten za izvla­eenje i drZae lJima. Ako je siJa drzaca lima Fd, koja otpada na du.Zinu jednog talasa I, ravnomjerno rasporedena po sirini b, tada je povdinski pritisak drZaca llm.a

Prema rezultatima isp-itivanja, koje je vrSio E. Siebel sa razliCiJbim ma-terijalima (naroCLto sa eelJikom i bakroan) povclinski priJtisak drmea lama se za vecinu mater~jala rn&.e izraziti kao fllIllkaija:

gdje je:

f kg Pd = (0,2 -:- 0,3) - k --2

S rom

f mm - zraCinost s mm -- debljina lima

kg k --- stvama evrstoCa mateI1iJjala _

mm2

Kod prakmCnih proraeuna uvode se sljedeea pajednostavljenja:

1. Raeuna se sa srednjom vrijednosti Zl1a<mosti:

  

 

2. Stvarna ~vrstoca se zamjenjuje sa nominalnom Cvrsto6om :

k "" Cim

tako da je:

odnosno:

D kg Pd = (0 ,2 -;- O,3)(-d -1)3 Cim -

2-

1 em

U pooljednjem obraseu se moze uoCiti da ndje uzeta u obm deblji!na lima. Uti caj deblj/in.e lima n.a pri tisaJ!: drz.a ca j e naJI'OO1tJo zna ta!l1 kod tankih limova, jer je tada i vrlo tesko izrad1ti taCa.Il alat. Stoga se dodaje jo.s jedan clan, koji bi kod pre~riika izvlakaea d1 = 200 rnrn .i debljine lima s = 1 mm , uticao n.a zraenoof; isto takD, kao i promjena debljine lima u toku procesa iz-vlaoonja. .

Uz.imaju& prednje u obm dobiva se obrazae z'a povrSiJmki pritisak drlaca lima prve operacije izvla~enja u obliku:

[D . d1] . kg

Pdt -= (0,2 -;- 0,3) (ct; ~ 1)3 + 200 s Cim am2 (152)

gdje je:

D mm - precnik platine s mm - de,bljina lima

dl mm - unutrasnji precnik cane eta nakon prve operacije izvlacenja

kg Cim-~,,- jacina materijala na kidanje,

mm-

Analogno se pritisak , drZaca lima za sljedece operacije izvlacenja (s1. 220) ra­cuna po obrasou:

. [d I-I _ 3 _d_I_]O' ~ Pdi = (0 ,2 ...,... 0,3) ( d

i ' 1) + 200 s m am2 (152 a)

gdje su:

d, d, mm - ullutraSnJ'i preC:ruiai komada nakon i- te i I, 1-1 . (i-l)-e operaoije izvlaceTlJa.

P 51 206 n.rntisak ddaca lima u prvoj operacijli 'izvlaeen ja dje1uje rerna. .---na pavrSi!n!i:

  

 

&die je: D em - preau pIa '

d ,em - preCr.ik nnltH1LA prve opendj r.a - r a dlj u.s nrs:te.:1.2

SUa drlA~ lima pr e opera ' je izvlace.nja:

. . . . . . .

Kod sljedeWl operacija izvlacenja (lI1. 220 a) povrif luje drlaC lima e. prerna sl, 220 b moZe izrarunati k?

AI' =- A.I _ ""' ~.-: [d2 _ (~+ 1 006 (90 - ~) 9i.n ~ sin ~ 4 I- I

gdje je:

W")

oju dj

:z - centralni ugao na '~ konu.stu:1g dijela prstena za izvlacenje.

Sila dr!aca se sastoji iz dvije kOlllpOll.E!i1te :

gdje je:

Fd = F.+Fb

F. - komponenta noxmalne sUe dr!aa. (F' )

F. = F ~ 006(90-ct) = F~sin.ex

Fb - xompone'1ta otp ora trenja (~F~)

Fb = ~ F~sin (90 - IX) = ~ F ~ c06 C1

F d = F~ (sin ex ...L Il cos ex)

S obzirom da je IXltmalna sill drZ8ca

to je sila ddaea lima za sljedece operacije izvlacenja :

gdje je:

(153 a)

~ - koeficijent trenja, koji se za kvalitetno obra­dene povrSine alata kre6e u granicaroa ~ = 0,1 ... 0,15

  

 

Konstruktivne dimenzije drzaca lima za prvu i sljedece operacije izvla­cenja (precniai i raddjusi za.o-bljenja) su anali2lLr>ane u tabeli br. 59.

UkO<likx> presa nema ugradene ured·aje za drlanje Nma pod posebnim uslov.ima se moze kor.istiti i lronstrukcija krutog drzaca Lima (s1. 221). Platina se uvlaci u procijep izmedu ploce ' krutog drlaca 1 i prstena za izvlacenje 3. Krubi d.rZac spreeava obraroV'allje nabora Pl"ilJi,kom izvlaeenja.

Dimenzije ovog drZaca se odreduju po obrascu:

gdje . je:

Dd = D + tl fd = 5'+ t2

Dd mm - preooik pIoce dr~ca D mm - preCni.k platiaJ.e h mm - dodatak za nesmetano uvlacenje platine.

Ovaj dodatak zavisi od climenzija i izrad­nih toleranaija platine. Orijentacione VIli.jednooti su: h = (0,5 ..;- 1,0) rom

fd rom - Sirina rastojanja i:mnedu ploee drZaca i pr5itena za izvlacenje

s mm - nomina1na debljina lima t2 rom - dodatak koji zaviSii od izradne toleraillcije

Lima (A 5) h = ~ s + (0,1 ..;- 0,2) rom.

Pr.iJncip djelovanja ovog driaca je sliOan djelovalll.ju kIIlltog driaca (bez zracnog jastuka) kod prese dv-o.&trukog djejstva.

Dobra rezuItati su postignruti u izvlacenju celika i alurninija sa ovim drzacem, za reIativne debIjine mater~jala:

s . Sr = - . 100 ~ (1,0 --:- 1,2)%, odn.osno 5 ~ (0,01 ..;- 0,012) D

D

iz oobrasca 153 se vkli eta se ·sa poveeanjem radijusa prstena za izvla­cenje (rMl) srnanjuje povrSiina za drzanje lian-a (AI), sto pri konsta.ntnoj sili ddaca uslovljava koncentraciju iste na uiem podrucju.

Ova pojava dovodi do poveaanja pritiska ddaca Pd, a time se izazivaju veCa naprezanja u materijalu. Zato se !rod alata sa vel.ikiirn radijUlOOm prstena za izvlacenje (npr. rM = 20 s) i velikim radijusom 'izvla.kaca (r, = 25 s) priroje­njuje konstrukcija specijalnog drZata (s1. 222). Na pres;i dvootrukog djejstva u poce&u rada pokretac pomjera vertikalno naniZe nocma.lJrui drloaC lima 4, lroji priteZe pla1:Jiinru uz prsten za 'izvlacenje 2. Nakon toga stupa u djejstvo priti­skivac prese sa kojim je vezan izvlakac 1.

Is~vremeno sa kreta.njem izvlakaca pomjera se i nasIon 7, koji je za­vojem spojen sa izvlaka.cem (i ooigurnn protunavrtJoom 8), salxijajuCi. pni. tom gumeni pI1'Sten prenosi pIiitisak IlJ3. dodatni drzac lima 5, koji je profilisan pod odgovarajumm railijusom (rM + s), tako da se u toku izv1acenja lim pIiidriava ne same n:a ravnim povrSiInama neg,o i na zaoblje.n:jima.

Izvor sile potrebne za drzanje moze da bude potencijalna eneI'lgija (za­vojne, Hi tanjltraste opruge komprimirani zrak, teCnoot (ulje, ilJi voda) pod pri­tiskom i razne kombinacije ovih izvora.

  

 

1. IZ'Ilak:Ic

2. Prst.n za iZ'IIacenj.

J. Radni komad (~ance)

I.. Normolnl drla t

lima

5. 0 ° d at ni d ri ° t I i-

ma

6. Gumeni prst~n (za

p re nos prltiska)

7. NasIon

8. Protunovrtka

SI.222 KONSTRUKCIJA SPECIJALNOG DRLACA LIMA ZA

IZVLACENJE PREKO VELlKIH RADIJUSA

" IV a. PRESA b. DRZAt LIMA

I. Elektromotor 5. /(u~iSte prese 9. /(lfpnja~a 2. Koljenasto '1rotl/o 6. Sto prese 10. Stubnl nosae

(so d'la koljena) 7. Zracnl cll/n- cillndra J. Klipnjaeo dar 11. Prlkljucak zo I.. Pritlsklvat 8. K/ip dovad zraka

SI.223 KOLJENASTA PRESA ZA DU80KO IZVLACENJE SA

ZRACNIM UREDAJEM ZA' DRtANJE LIMA (Schuler)

  

 

DrZac lima sa oprugom je sva~ako najjednostavnije konstrukcije. Ovi drZaci su opisani vee u raarijlim poglavljima (51. 84 i s1. 108 a).

GLavni nedootatak uredaja za ddanje sa oprugom je taj sto sila driaca u 1loku izvl>acenja raste proporciooalno sa dubllnom izvlacenja.

U poglavlju IV 8.3. je :usta.novljeno da je jedan od najvazruijiih parame­tara za proracun opruge karakterutika opruge ;

Fmax F c = - - = - = tg ex = const

f roax f

gdje je: F,;,.x - najveea sila kojom se s.rru1je zavojna opruga

opteretiti (tabela br. 28)

7t d3 'tud Fmax= 8D

fma• - ffi.pks.imaln<> dozvoljeni ugib opruge pod optereeenjem F max

f _ 8 nD3 Fmax max- ~Gd4

Opruga koja se upotrebljava u drZacirna lima mor,a biti pred!napregnuta izvje­snom sHorn Fa pod ugibom i o, da bi drzac vee u pocetku izvlacenja djelovao:

Fa = c· fa kg.

Preooaprezanje se npr. prerna s1. 84 postiZe smanjenjem V'lSlne opruge 15 na taj naCin st{) se pomocu navrtke poanjera ploea 17 po nosacu 16 kao po vodici. Regulisani poloZaj se osigurava protunavrtkom. Sa povef:.anjem hoda izvIakaea, Hi dubine izvlacenja (h) doci ce do proporcionalnog porasta sHe ddaca (s1. 224 a) po linearnoj zavisnosm..

Fd = c . fd = c (fa + h) = c fa + ch = Fa + ch

SIi1a drZaCa u nekom momentu izvlacenja:

I . '---------'

F = Fa + chkg . ' . (154)

Povecanje sHe drZaca dovodi do poveeanja naprezanja u komadu i u granic­nim slucajevima do trganja istog.

Pneumatskii uredaj za drZanje lima je op:i.san na 51. 157. Zrac·ni cil!indar 6 je prikljuCkom vezan sa a.kumula.towm (ZI'aCn!iJm rezervoarom), a ovaj je pri­kljucen na mrezu Zil'a.en'Og razvoda fabrike, Hi -nepooredno na !rompresor. PtI­tisak zrak·a u akumula.toru i ZraC"IlOIn ci~indru, ukoJ:Lko se koristi zracn.i razvod fabr.ike je Po = 6 kg/cm2 (clok u Uzuzetntim slucajevima doobize i do. 10 +- 12 kg/cm2). Na ovom zrai'm.om j.astuku leZi klip 7 sa k1ipnjaOOm 8, te se sistemom prenosa ova sila prenosi do drla.ea hlma 3. U toku radnog hoda zr,ak se pod pri1:!iskom kl.i.pa potiskuje u akumul'ator, tako d.a teore1lsk!i nema potroGnje sa­bijenog zraka iruzev gubitalk·a kroz zapbivace i spajeve.

  

 

Na s1. 223 a je pl'ikazana dispoZlicija koljenaste prase za duboko izvla-. cenje sa zracnim uredajem za drzanje lima (presa firme. Schuler). Pogon se prenosi. sa elek.tr.omotora 1 preko zamajca i prenosnika na ko lj enasto vratilo 2 sa dva koljen.a. Sa Iroljemastog vraJlii1a se sUa predaje pomocu dVoije klipnjace 3 pritiskivacu prese 4, lroji klizi po klizaOima ugradenJi.m u kuCiStu prese 5. Lspod stoIa prese 6 su smjeStena dva zraena cilindra 7 (od koj'ih sv-alci ima po dw. k1ipa) uredaja za drzanje tiJIna .

.Pri.nci.pi.j eJ.no se prema 51. 223 b razlikuju dvdje kOiIlStJrukcije oV!ih uredaja.

1. K1Li.p 8 je utw'den na kliphj aCi 9, lroja je vezalIlla sa sto1om preBe (I izvedba). Zrak se preko prikljuCka 11 dovodi u komoru ci.lindra k roz izbuSenu klip­njaeu. Cililndar je p.ok.retan i prenooi silu na spojnice ddaea lima. Ukoliko se sa jednri.m kllipom (I) ne moze ostvariti potreona su a 2ia drzanje, tada se ugraduju dva k1ipa (Il) .

2. Cilindar 7 je pornwCu stubnih nooaca 10 objeSeIl na sto prese (III i IV iz­vedba), a klip 8 sa kl.oi.pn.jafuID 9 je pokretan i preko njih se pren.osi. sUa

. driaca. Zrak se kod koinstrukcije sa jednim kJri,pom (III) dovoclri. u kamoru cilindra preloo priklj ucak.a 11; a kod izvedbe sa dva lcl.ipa (IV) u komoru do­njeg ci.llindra preko pr i!kljutka 11, a u komoru go:rn.jeg cilindra k.roz suplju ldipnjseu.

SUa dr.zanja zr acnog uredaja (s1. 224 b) u poeetku ~zvlaCenja je

2 'It D c

Fo = Po A = PO-4- = 0,785 Po De kg,

gdje je:

Po kg 9 - poeetmi pritisak zrnka u zraooOOl1 cilindru cm- i alrumulatoru

De em - preOnik klipa zraenog oilindrn.

Ako se zbir volumena akumuIatora (Va) ·i korisnog volurnen.a zracnog cHindra (Ye) oznaCi sa Vo, to jest

tada ce nalron hods izv1akaea za dubiil1u h, pcitisak zraka poraslli na vri.jed-00Bt PI, koja se nroZe j.zrncu natli. iz odnosa :

PI Vo - = -Po VI

U goInjem mazu VI predstavlJ'a redukovanri volumen akum ulatora i zraenog cilindra .

2 'ltD e 2

4 · h =Vo - O,785D e ·h

  

 

F. F.

---- F. Fd 0 F

<:

V. <: F. h ---

p."'p, F~ h

Fd ,. Fa + ch Fd-.const.

a. OPRUZNI DRZAC b. ZRACNI DRtAC

51.22' PROt·V£NA 51L£ ORZAtA LIMA ZAVISNO 00 ~ - sa

DUBIN£ IZVLAt£NJA

~ k .' • V l- I ~ -1' ,-- f--

J ~

, .£.

,

'l:...: ,r- o I . ,. I I

~

, 1 I ~ 6 f=F

.--r I

\ I I

~/

---~ ~ l/' t". I

II i:;,1J ill rn m ", ~ ~ I

.~ i ~~

13 " !:II! ~

I. E/~ktromo.tor 2. Pumpa 3. Pritlskivaf: pru~ ,. Cilindar pritlsk/vaf:a 5. Klip prltiskirof:a 6. Kucist. prese 7. S to pr.s~

5

/ V

V V

k V 10

12 -8. Plo~a drlaf:a lima 9. Spojn/co drioi!a

10. Cillndar driai!a II. Klip drzof:a 12. Poprei!na trovuzo 13. Stubn/ nosai! U. Osnovna ploi!a pres.

10

51.225 HIORAULltNA PR£SA ZA OUBOKO IZVLAC£NJ£ SA

HIORAULItNIM ORtAC£M LIMA (Mannesmann-Meer) c

  

 

Ako se uvede konstanta c = 0,7B5 D~

tada je Vl = Vo - c}1

i sdLa drzaca Lima u nekom mamentu izvlaeenja:

1tD~ Vc1tD~ Vo -F Vo F d = Pl - 4- = Po = Fo - -VI4 VI - °Vo-ch

1- chlVo

Fo 1- chiVo

(155).

Poveeanje sUe drzam.ja (od vrijednosti Fo do Fd) ee btti utoLiko manje ukolilro je mam.jli OOnos istJisnutog (A V) i u:kupnog volum.ena cilindra i aku­mulatlora (Vo)' S ObZlbrorn da je volumen akumulatora znatno veOi od istisnutog voLume,na c:ilindra, to se ·Il1JOZe smaJtrati da je sUa drZaca lima kod zraenog ure­daja pribliino konstantn.a (Fd = const) , OOnOOllO da wLo malo raste sa pove-6anjem dubine dzvlacenja. Zbog toga su i naprezanja u komacLu lroj'i se izvlaci mapja, takio da se pod inace istim uslovima izvlacenja mogu u jednoj operaciji postid za 5 _do 15~/~ veee dubme izvlacenja nego kod opruZnih uredaja za drzanje.

Radrui pritisak teelllOSti kod hidrauli&lih uredaja za drZanje lima iznosi Po = 40 kg/cm2, Sto znaOi da je za 4 tl() 6 puta veCi nego kod zraCnih. Stoga se hidraulicni drZaOi lror>h9te kod presa sa uskim stolom, gdje bi za istu silu drza­nja bio potreban znatno veOi zraCni. cilimdar, koji se pr'05torno ne bi m og.ao montirati. Svakako se hidraulicni uredaji za drZanje upotrebljavaju kod hidra­uli<:nih presa za duboko izvlacem.je, kod loojih vee postoji ugradena hidroin­stalaaija.

Na s1. 225 je pPikazana hidraJUlicna presa za duboko izvlacem.je sa hidra­ulicnim uTedajem za drZanje 1ima (f'i.rme Mannesmann - Meer). Bresa je pred­videna za izvlacenje karoserlijskih dijeLova i zato ima ,,<to ilirneIlZlija 1600 x 1200 mm. V gornjem diJelu kuc.iSta prese 6 je smjesten po,gonSlkli meharrizam priti­skiv,aca prese, a ispod stoIa prese 7 je montiram. uredaj za drZanje Inma. Elektro­mat~r 1 pogoni pumpu 2, koja potiskuje ulje pod pniJtiskom u gornji cilindar 4. Ulje pokTece klip 5 sa koj'im je vezam. pl'itilsJcivac prese 3. Ma.ksimaJ.na sUa pri­tiskivaca prese kod ove konstrukcije iznosi 315 to\n'a. Na osnovnoj ploC.i. prese 14 su objeSena cetiJri stubna nosaca 13, kJoj.i nose popre<:nu traverzu 12. Na traver Zii. je pniJCvrscen hidrauLi6n:i cilindar drzaca lrima 10. PI1~tisak ulja u OVOllll

cilindru p omjera preko klipa 11 ploeu 8 vertikalno naviSe. tako da stubni no­sao 13 sluie UjedM i kao yodice po kojima kNZli ploca B. Sila d-riaea se preko spojnica 9 prenos.i do radnog dijela alata. Na slici je PI'Ii.kazano soot spojcica p ootavlj enih u jednoan r edu. Medu tim, prema ob1i.ku komada kojli se 'izvlaci mo.ze se postaviUi. i viSe redova spojnica. S ob.zi,rom da je maksim alna sila koja. se ostvaruje u donjem oilindru BO tona, pre<>a moze sluZitl i kao p resa dvo­~trukog djejstva, tako da se sa pritiskivacem prese veZe g{)lIIljli dio alata sa lZvlakacem (bisloo.cem), a sa donjim m.ehanizmom, prQltulliskac. Ulooll,ko se iz­~lac.enj.e vrSl bez dri aca lima, tada se donji uredaj kooisti kaQ mehanizam za lzblJan~e.

  

 

Primier:

Prora~unati pnitlisak i silu drZaoo Uma za izvLaOOnje k:oanada prema 51. 192 b.

·S obziirom da je gotvv komad kvadratnog presjeka, izvlacenje poOi'llje od okrugle pIa-tine, Cije su dimenz.ije proraeunate u drugoa:n primjeru poglavlja VI 2.2.1, sa podacima:

- preCnik pLatine D = 388rnm - debljina lima

Relativna debljina ma,tenijala

s 1,5 s = - . 100 = -- . 100 = 0 260/0

r D 388 '

Matenijal komada je dmaluminij. CvrstoCa istemnja (po obrascu 10)

., Um = km (1- 'I'mJ

s = 1,5mm

KoristeCi se podacima iz t1l!bele uz s1. 17 za ovaj materijal je

k.,. = 45~ i 'I'm = 0,16 mm!

am = 45 (1 - 0,16) = 45 . 0,84 ...:. 37.8 "" 38 kg 2 mm

a. Pritisak i sila drla~a l!ima za pIVU operaaiju izv1acenja. , Dimenzije ct1Iitndricnog ~anceta nalron prve aperacije oizvlaeenja su pr,ora­

cunate u drugom pr.i.mJel'U poglav1ja VI 4.2.

Unubr.aSnj.i precrnk: canCeta dl = 22{j mm

dl 226 , ml=-= - = 058

D :>88 ' Odnos i.zvla~enja

. S ob7liLrom da je s. = 0,26 < 2010 i ml = 0,58 < 0,6, to je za prvu ope­

raci}u izvlacenja potreban drZac lima. Pritisak drZaca (obrazac 152)

Pdl = _(0,2 -:- 0,3)[(~-. 1)3 + ~~JUm! -

[ 385 226 ] kg

Pdl = 0,25 (226 --1)3 + 200'1,5 38 = 10,8 em2

SU.a drla~a lima prve operacije izvlacenja (obI"azac 1531

Fdl = : [ D2 - (dMl + 2 rMl)2 ] . Pdt kg.

  

 

PreOlik pmtenaza izvlaten.je (obrazac 150 a i 149)

dMI = dl + W = dl + 2 (5 + c V 10 s)

dlill = 226 + 2 (1,5 + 0,04 V 10 . 1,5) = 229,3 mm = 22,93 em.

Radijus pI'9tena za izvlacenje (obrazac 146)

rMI = 0,8 V (D - dl) 5 = 0,8 V (388 - 226) 1,5

rlill = 12,5 mm = 1,25 em

Fdl = : [38,82 - (22,93 '*; .2' 1,25)1] 10,8

Fdl = 7 300 kg = 7,3 t

b. Pl'IiItisak i sila driata lUna za ' drugu operaciju izvlacenja. I u dru~j ope­raciji izvlaeenja se prema s1. 192 b dobiva ciHndni6no Cance sa dimenzijama:

- unutrainji preenik OOnCeta . . . . . . . . . . . dz = 176mm

- odoos izvlaten.ja d2 176

roz =-= -- = 078 dt 226 '

Relativna debljina .bi.ma

s 1,5 • = - . 100 = - - . 100 = 066541/0 "'T dt 226 '

S obz.irom da je Sr = 0,665 < 1,5G/o i roz = 0,78 < 0,8 potreban je ddac lima.

Pnitisak drZaCa za drugu operaciju izvlaC8Ilja (obrazac 152 a)

[ dz dt] kg Pd2 = (0,2 -;- 0,3) ( dl -1)3 + 200 s C1'm em2

l 225 176 1 kg Pdt = 0,25 (176 _1)3 + 200 ' 1,5 38 = 5,8 em!

Sila drZaca lima za drugu operacij<u izvl~a (obrazac 153 a)

eenU'aIni ugao prstena za ·izvlaOOnje

KoeDic:i jent trenja . . . . . . . .

!<'d2 "" . O, ',tl5 [~2,62 - (17,6 + 2 · 0,15)2] (1 + 0,16 ctg 45j 5,8 = 1000 kg

lJ. = 0,16

  

 

VI 5.4. Konstrukcije s~cijalnih aJata urellaja za b 'lacen 'e

VI 5.4.1. Iz"Jacenje pomo<o gume

Izvlaccnje al a tuna kOO kojih e umjesto kalupa koris i gum~ni bl,ok ima siroku p rimjenu u maloserijskoj prO!zvodnji. Najcesce se n.a ~vaJ naCin pre­raduju lim ovi od aluminija, ill aluminijskih Jegura male deblJUlc (s < 3 mm) GJavna prcdl'l1051. ovih ala ta u odnosu na celicne je u njlhovoJ veoma prostoj i jeHinoj lzradl (V. p , Romanov kil.

P latina se p :: -tavIJa na celicnu plocu driaca lima 4 i izvlaCl. preko celic­nog izvlakaca 19 \_1. 226 a I). Kod lZvlacenja komplikovanih diJelova n.e.rota­cionih oblika od lankih materijala, sa malom dubinom izvlaceonja moze se pri­mi jeniti izvlakai: izraaen od drveta , Iii cinkovih It>gura. Gumeni blok 2, koji ima funkciju kalupa za izvlacenje, je zatvoren u nosacu alata 1. spojen.im sa priliskiva(em prese. Analvgna je i k nstrukciJa alata za sUjedece operaaije iz­vlacenja (51. 226 a II). Gla ..... ni npdostatak izvlacenja sa gumen,m blokom je u tome slo su 7.a preradu potrebni visoh 1 radni pritisci i jake prese.

Danas e ovaJ nacm prerade naJvLSc primjenjujc u vazduhoplovnoj mdu­striji, gdjc se proizvOOe dljelovl slozenlh obhka vetih gabaritnnh dimenzija, ali u manjim proizvodnim sCl"ljama.

Medutim , ovaj mchod prerade lma primjenu i u ostaloj metalnoj mdu­smjl narocito kOO izradc nesimetncnih komada, koji bi inaCe zahtijevali veoma skupe celIcne alate za izvlacenje. Na k valitet lZVUCenog komada bitoo utice vrsta I kvali1et gumenog bloka.

Najce'ce se primJenjuje gum a sa:

rel?livnim istezanjem 600 -;- 700'/.

tvrdocom . 1 I = 60 -;- 70° Shore- a

Ilvlacenje pomocu gumenog bloka se vrSl na hldrauliCnim p resa.ma, iii mehanickim presama sa ugradenim pneumatskim iJi hidrau1icnim dr:zacem lima. Mogu se koristiti i mchanicke prese prostog djejstva bez uredaja za drZa­n je lima, ukoliko se primljeni uredaj za lzv litcenje prikazan na s1. 226 b. Uredaj se Sastojl iz gumeru:>g bloka, koji pred'tavlja univerzalni kalup za izvlacenje, hidrauliUwg agrcgata sa regulatorom priLiska i zraeno-hidrauJicnog aku­mulatora .

Gumeni blok 2 je zatvoren u nosacu 1. koji se pomocu cilindric.nog r u­kavca veze sa pritiski vacem prC!5e. P la tina 3 se postavlja na drl.ac lima 4 i ujedno se naslanj a na izvlakac 19.

U rad nom hod u pritisk ivaca prese (vertikalno nanize) dr!ac lima 4, pod pritiskom g umenog bioka 2, preko spojnri.ca 20 i klipa 5, istiskuje teC:nxJst iz cilindric.nog agregata za drzanje 6. Istov rem eno gumeni blok 2 izvlaci komad (cance 21) preJw izvlakaca 19 (51. 226 a) . TeOn.C5t iz agregata 6 otice u zrac.no­hidrauli crri akumulator 7 po cj evovodima 8, 9, 10 i 11 , sarno u tom slucaju ako je pritis ak t.ecnooti dovoljruo visok da savlada oprugu 12 r egulacionog ven­tila i pomjer;i kljp r egulatora 13. Sa pove(:anjem hOOa pr!i.tis.krivaca prese, po­veeava se i pritisak na prenosnik regulatol'a 14, koji sabija oprugu 12, pa sa povecanjem dubine izvlacenja raste i potrcban pr!i.tisak teCno3ti za podizanje klip a regulatora 13. To znaci da ce is tovrem eno porasti i p rotu pritisak u hidra-

  

 

2

13 - .. 18

/. Alat za prvu opltraclju izvla~en)a

II. Alai za slijltdece operacijlt iz vla~enja

a . SEMA PROCESA

I. Gornji osac alala 2. Gumeni blok 3. Platino I.. Dria~ "ma 5. Klip hidraulicnog

urltdaja za dr ianje 6. Cilindar ure<1aja.

za drlanje

akumulator 8-11. Cjltvovodi

12. Opruga ventila regu­latora

13. Kllp regulatora II.. P renosnik regu-

latora . 15. Ventil

b. ~EMA UREDAJA

.17. Sigurnosni vltntil /8. Izvla kae 19. Spojnica drlaca Xl Canee 21. Prttlskivac presti 22. S to preslt 23. Teenost pod

pritiskom 7. Zracno-hidraulicni 16. C Ijev 21.. Zrak pod priliskom

51.226 DU80KO IZVLACENJE POMOtU GUMENOG 8LOKA ~ - _ . . . -- - -... .. . - - --

6

I.

a. ZA MANJE KOMADE b. ZA VECE KOMADE

L Gom)i nosac alata '- Gumena membrana 2. Donji nosa~ ala ta 5. Klin Za s tltZanje

18

3

3. Kalup .za iZvlacenjtl 6. Prik/jucak za dovod te~nost;

51.227 UREDAJI ZA HIDRAUUCNO I?VLACENJE,.

  

 

ulicnom agregatu 6, tako da Taste i sila koja se pren05i sa gumenog bloita 2 na drb~ luna 4. Stoga regulacioru ventil predstavlja dio ala kOjl u pr<>ce!iu izvlacenja reguliSe promjenu pritiska. Pri povratnom hodu pritisklVaca prese otvara se ventil IS, pa tecnO!St pod pntiskom iz zracno-hldraulicnog akumula ­tora 7 dotice po cjevovodima 11 i 16 u cilindar 6. Pod ov;m pritlSkom e pod'ic klip 5 i spojnice 20, a dda_ 1::-.1::' 4 u p'.>vratnom hodu sklda komad sa izvlak ca 19, Nakon toga se ventil Li ZIH·.rara i alat je spreman za lZvlaccnje slijede<.ei komada po i.stom ciklusu.

Sila prese se odre~uje po obrascu

F = p . Akg gdje je:

A cm~ - povrsma gumenog bloka

kg 'I'~' t ' k p - .-.- specI I"ru pn 1S3 crr.-

':;peClftcni pritisak zavisi od vrste materijala koji e preraduje, odno a Izvla cenja i relativne debljine materijala.

Za izvlact:nje komada od leguTe aluminija Al Cu Mg ovaj pI i isak sc odreduje po nize danoj tabeJi.

s ·10~ '~ Odnos izvlacenja Relativna dcbljina Sr =:.

D m 1,3 1,0 0,66 0,44

. --~--

0,6 260 280 320 360 0,5 280 300 340 380 0,44 300 320 350 400

Predn05t izvlacenja sa· gumom je i u lo me lito hidrostatsk i pritisak dJc­lu je ravnomjerno na svim p ovrSinama platinc i komada koji se izvlacl. Zbog toga se pri izvlacenju komad postepeno i raYnomjerno obavija oko izvlakaca, tako da se smanjuju naponi u matenja!u, Kako gum a djeluje ne sarno na rayne povrsine, nego i na zaobljenja komada koji se izylaci. mogucnosti za obrazo­vanje nabora su smanjene, a osim toga mogu se vrsiti izvlacenja i preko malUl raciijU3a izvlakaca (r,), Smanjenje debljine zida je radi ravnomjernog pritiska manje nego hod {:elicnih a lata, pa se sa gumenim alatom mogu postici vece dubine izvlacenja,

Slijcx.leca tabela daje prc,)cd mak~imall1.i.h vl'ijc::lnosti odnosa izvlacenja (m), maksimalne dubine izvlacenja u jed noj operaciji (h ) i m.nimalno moguceg radijU9a izvlakaca (r.), koji se mogu postic.i kod i: vlaccnja razn.i.h maLerijaia ako se radi sa spec;ficnim pritkkom gume

p = 400 kg/cm2.

Materijal m h r. - -- -

AI, Al Mn 0,45 1,0 d 1,5 s Al Mg, Al Cu Mg 0,50 0,75 d (2,0 -;- 3,0) s Celicni lim za duboko izvlacenje 0,50 0,75 d 4,0 s NerdajuCi celik 0,65 0,33 d 2.0 s

  

 

Pom06u gume se mogu .izvlaOitri. i kwnadi konusnog oblika uJroliko je ispunjen uslov za odn.os najmanjeg (dl) i najveceg (d2) precnika komada:

dl , 1 - d!: za ceLik; d2 1 + 0,2 s •

01 >- 1 za alumilruiJ·. d2 7

1 + 0,12 s

K'Od izvlatenja komada pravoug.aonog oblika se zavisrw od vrste mate­rijala mogu u jednoj operaciji postri.Ci vis.i.ne komad;a:

h ~ 3 re za celik i h ~ 3,5 re za aluminij.

VI 5.4.2. Izvlacenje pod pritiskom tecnosti

Visoki pritisak teenooti koji je potreban za izvrlenje deformacije (50 -+- 200 kg/em') postize se bilo pumpom za visoki pritisak ili koriStenjem oa­govarajucih uredaja hidraulicnih, odnosno mehaniekih presa. Prema tome ure ­daji za izviacenje pod pr!itiskom teCnosti mogu funkoimlisatri. kao nezavisni agre­gati ukoliko su snabdjeveni odgovl1rajucom pump om, Hi se mogu kao normalni alati postaviti na hidraulicne odnosno mehanicke prese. Sto se tice kontakta izmedu teenosti i radnog komada moguce su dvije varijante i to:

_ Teenoot djeluje na gumenu dijafragmu koja se defonruise i prenooi pritisak na radni komad ill,

-- tecnost pod pritiskom djeluje neposredno na racini komad.

Na s1. 227 su prikazani uredaji za hidraul,ieno izvlaeenje, koji rade kao nezaViisni. agregatd, jer su snabdjeven:i pumprun za v.iookri. pritisak. Vrlo jedno­stavna je konstrukeij.a uredaja za izvlaeenje manjih komada (sJ. 227 a). Platina se postavlja na ploeu donjeg nosaca alata 2. a nakon toga se go.rnji nooae 1 uz donji steze pomo6u stubruih nooaea i klinova za stezanje 5. Tecnost pod priti­sirom, preloo pr.i.kljucka 6 dolazi u uredaj i 'deformiSe gumenu membranu 4, a ova prenDSi pritisak na platinu oblikujuCd radni komad u kalupu 3. Na ovaj nacin se u jectnoj radnoj Qperaciji izvlaee komadi konusnog, sferucnog, ill para­bolicnog obl!iika, za koje bi inace pri izvlacenju sa no.rmalnrlm alatima trebalo viSe operacija. Po sLicnom prindpu djeluje i uredaj za hidrauLicno izvlacenje vecih komada (sl. 227 b). Kalup 3 moze biti izraden od metala, ill tvrdog drveta. Gumena membrana 4 ima oblik jastuka koj.i je ispunjen sa tecnoScu pod pri­tiskom (iz dovoda 6). Ovakv,i uredaji se mogu postavilli i na prese, a u tom slucaju se pr1tisak prese koristi same za zaptivanje, odnoono za pr,itezanje gor­njeg 1 uz donjd nasac alats 2, takQ da otpadaju klinovi za stezanje 5.

Cesto se pl'imjenjuju konstrukcije alata kad kojih teenost kontaktira direktno sa radniJrn komadom (s1. 228 a). Kalup za izvlaCenje 4 se veze sa pri­tislcivacem prese. Kako se iz slike vidi u kalupu su izbuseIlli otvori za prolaz zraka, koji bi se inaCe sab4jao u toku izvlaeenja izmedu k,omada i kalupa. Donji nasac alata 1 se postavlja na sto prese. Platina se nasla'llja na plocu ddaca lima 2. Po ukljuCivanju prese urad platina se priteze izmedu kalupa za izvla­cenje i ploce ddaca lima, koja lezi na zavojnim oprugama 3. Nakon toga se

  

 

11

5

3

7

1. Donji nosoc oloto

2 Ploca drloco limo

3. Oprugo dr/oco

I.. Kolup zo izvlolenje

5. Prikljutok zo dovod tel­

no s ti

o. BEZ IZVLAKACA

12 ;}

7 1. Donjo hidrou"~ng komoro

}, Gornjo hidroulicno komoro

3. Izv/oko<

( Gumeno membrana

5. Ploco drlo~o limo

6. K/ip dr/ala

7. Pok lopoc donje komore

.---11. 8. Pok/opoc gorn,e k omore

9. Gronilnik hodo izvloko~o

/0. Gronicnik hodo klipo drioco 10

- - - It Platina

/2. Golov komod

/3. lo vo)no oprugo

b. SA GORNJOM I DONJOM HIDRAULICNOM KOMOROM

SI.228 KONSrRUKCIJE ALATA ZA IZVLACENJE POMOtU pmT(SKA TECtv9$.T/

R(J~ O, ll, - S.metfllfll komodl so .spup­

C. e. l enJlmo u 'urduinom I poprec·

nom provcu

o. b . c

p~ d . I.

g. h. i.

d. - Simetflcon komod sedll1Stog

ob/ikl/

f - Neslmetflcon komod sed/os­

tog obllko

9. - So vl)enl iomod so rovnom

osom s.melr.je

h, i. - Sovl) e", komodl so ukflv­

Ijenom osom simetrije

SI.229 [!fSKI OBLICI KOMADA KOJI SE OBRADUJU TEHNO­LOGIJOM RAZVLACENJA

  

 

uklju~uje pump a, koja potiskuje tccnost pod pritiskom preko prik~ju~ka 5 II

komoru donjeg nosaca alata 1 i kroz centralni otVOT u p10Ci drZaca do radnog komada.

Velika prednost hidraulicnog u odnosu na normalno i~vla~enje je u tome sto pritisak teCnooti djeluje ravl1'omjerno na pavdinu lima i postepeno ga de­formise. To je navoOj,to vaino k!od izvlacenja lronu.snih i sfericnih k()IIlada, kod kojih izvlakae u poCetku izvlacenja ne djeluje na cijelu povr~inu lima. SUa izvlacenja se raCUJll.a po obrascu

gdje je: F = p·Akg

A mm~ - projekcija povrSine lima koja se nalaz.i pod pflitiskom teenosti

kg p --=-:-.,- speaificni pritisak teenOS"ti na kraju izvla­

mm-cenja.

Za izvla~enje konusnih i cilindricnih dijelova ovaj pritisak se racuna po obrascu:

s kg p = Um--'­

r mm2

a za sferi~ne dijelove

gdje je :

s kg p = 3,2 CTm -d --2

AI mm

CT 01 kg, - cvrstoca istezanja materijala koji se iz-mm- vlaoi

s mm - deblj-ina lima

r mm - radiju;5 prelaza o.motaca u dna komada

dM mm - precnik prstena za izvla~enje.

Na s1. 228 b je po G. Oehleru prikazana konstrukcija specijalnog alata za izvlacenje 1imene osmougaorne kutije konusnog oblika. Ovaj alat 'Lma dvije . nezavisne hidraulicne komore: donju 1 i gornju 2. K.om.ore su ispunjene tec­no.scu i hermeticki z.atvorene, tako da nijepotrebna pumpa za visoki prltis.'lk. Platina se postavlja na ploCu drzaca 1ima 5 i oslanja na izvlakac 3. Ploca dr­zaCa lima je oslonjena na klipovima 6, o,ko kojih su postavljene zavojne opruge 13. Toonoot u gornjoj hidraulicno.j komori je 2Jatvorena membranom 4 i poklop­cern 8. U taku radnog hoda pritiskivaCa prese, pod p.rfutiskOlIIl tearuosti iz gorn.je komore gwnena membrana ce pritiskivati pl3Jtinu 'uz ploou drza~a lima. Uslijed ovog pr.i.tiska kJtipov.i drZaCa (preOn.ika d) ulaze sve . dublje u donju lromoru, a tecnost donje kom'Olfe izdli.ie kLLp (precnika D) izvlak!aca 3. Procruci klipova iz­vi:akaca i driaca se odreduj'll iz uslova postojanosti volumena tecnosti u svakom poloZaju pritiskivaca prese. Hod klipova izvlakac.a i drZaca se ogranicava gra­nicnicima 9 i 10. Ovaj alat se moze prikljuciti na hidrauli~nu presu, ali dobri rezultati su postignuti i 'radOlIIl na fflikcionim presama. Moze se rad1ti i na spo­rohodnim koljenastim presama, koje imaju mogucnost podesavanja ho da.

  

 

AlaLi za hidraulic.no izvlacenje su veoma univerz.alnog karaktera. Izrada ovih alata je laka i nije potrebno dug"trajno podesavanje izvlakaca u odnosu na plocu za izvlacenje, §to je n.aroe:i,to teSko kod nesimetrirnih komada. Odstu­panja po deblj'ini lima ne utifu na kvalitet izvuCenog dijela, jer se sa IStim

alatom mogu izvlaciti komadi razlliC1tih debljina. Kod izvlaeenja sa celiCnim alatima cesto se na izvucenom lromadu mogu uoCiti karakteristicne brazde kao p05ljedica netacne izrade, istJ:"OOenosti, ill nekvalitetru> obra~ene povrsine alata. Zbog toga su povrSine komada izvueenih alatrima koji koriste pritisak tecnosti boljeg kvaliteta. Glavni ned05tatak ovih alata je sporiji rad sa njima i sto se zahtijeva (lood pooebnih ironstrukcija) pumpa za visokli pritisak. Osim toga svi spojevi moraju biti dobro zaptiveni.

VI 5.4.3. Razvlacenje

Oblikovanje komada razvlacenjem predstavlja tehnoloilku disciplinu obrade plastic.nom defo.rmaci.jom, kqja se razVlila kao nadgradnja kombinovanog procesa savijanja sa istovremenim istezanjem. Pri razvlacenju se platina obli­kuje pod djejstvom isteru6ih sila, sa hvatiStem na njenim krajevima, koje je navlace preko §ablona, odinosno razvlakaea, tako da g;otov komad ima kl'ivine u p opreenom i uzduinom pravcu. Ponekad se razvlacenjem obraduju i pret­hodno savijeni komadi. Ovaj naein prerade nalazi siroku primjenu u malose­rijskoj proizvodnji lromada velikih gabaritnih dimeru:ija, jeclnootavnih i slozenih oblika, koji se rade od tanjih materijala. 'I1i.pi.Cni oblici lromada koji se obra­duju razvlacenjem su pI'ikazani na s1. 229. Glavna prednoot ovog naCina pre­rade je u jednostavnosti konstrukcije alata za razvla.eenje.

Razvlacenjem se najceSce obraduju komadi od aluminijskih i magnezijevih legura debljine do 3 mm, zatim od niskouglj iCnog i nerdajueeg celika, titana i tita.n.ovih legura do debljine 1,5 mIn. Ovaj proces se razviQ u toku rata i u p051Jijerallnim godinama u vazduhopLovnoj industrijli, gdje se proizvode veei komadi u manjim serijama. Pored toga primjenjuje se i u indU5triji lakih i tes!ci:h vozila (automobila, autobusa, traktora, lokomotliva i vagona) u izradi {',azliCitri.h karooerijskih dijelova (krovova, pokcivaca blatobrana i!td.l.

Za izradu prostijih komada primjenjuje se najjedrn.o.SJtavniji oblik poprec­DOg I'azvlacenja (sl. 230 a) kod kojega sile istezanja djeluju na kira ju operacije. Komad se sav.ije olro uzduine 05e i postaVli na razvlakac (Sab10n za razvlacenje) 1. Tankostijeni komadi se savajaju rucno, neposredno na maSinri. za razvlacenje, a debel05ti:jeni se prije operacije razvlacenja sav:ijaju na maSini za savijanje preko valjaka (s1. 137). Uzduine ivice komada se stezu stezaljkama 2, pode­sljivim u popreenom pravcu. Razvlakac 1 se najceSce ram od tvrdDg drveta i on je vezan sa hidraulicnim cilindrom 3, ugradenhn u postolju prese. Nakon zavrsenog stezanja ukljucuje se maSina urad. Razvlakac se pod pritiskom ulja diZe vertikalno navise, dajuci radnom komadu 5 definitivan oblik.

Za obradu komada slozenij'ih oblik:a se primjenjuje uzduzno razvlacenje (s1. 230 b). Kod ovog nacina se platina prvo rasteze do gI'anice razvla.eenja (po­cetka tecenja), a zatirn se u tom sbanju postepeno savija i oblikuje po sablonu (razvlakafu).

  

 

s

1 J il.. a. POPREtNO RAlVLACENJE b.UZDutNO RAZV(ACENJE

J. Hidrau/dni clltndar

9

5

I. Razv/akat" ~ab/on za

ran/acenje (. Slo prese

1. Stua/jke lima 5. R.adnl komad

51. 230 SENE ALATA ZA RAZVLACENJE , - -- - -

J I. Elektromotor

l Nosal razv/okaca J. Razvlakac

I.. S tua/jke lima S. Nosac steza/jkl

6. Kllp hidraulicnog c Iltndra

7. Hldrou/lcni C/ltndar 8. Pumpa

9. Uprav/jatka kulija 1 6 ~ IQ Postolje prese -

51.237 SENA HIDRAULICNE PRE5E ZA RAZVLACENJE

6 , . ' , ~~ PRESJEK A -.A~

a . NA H/DRAULI~NOJ PRESI

'. Osovina s/eza/jke 1. Klin 3. Zavrlanj Zo s/ezanje ,. Razvlakac

b. NA PRESI ZA PRESAV/JANJE

,. R.azvlakac • 2. Nosac liskaca l Stezaljka ".Okretni nosac stuG/ike

5. Nosac s/ezaljki 5. Sta prue 6. Poprecna Iraverza 6. Celicno uze

51.232 KON5TRUKCIJE ALATA ZA RAZVLACENJE

  

 

Nakon stezanja pIa tine, ukljucuju se hidrauLicni cilindri s>tezaljki 2, koje stezu platinu do granice razvlacenja. Poslije toga hidraulJicni cihndri 3 podiiu razvlakac, pa isti defmitivno oblikuje komad.

Ispitivanja pokazuju da se u toku razvlacenja debljina zida komada sma­njuje do 6%. Gubitak materijala u ovom procesu je vern nego kod obicnog izvlacenja, jer je potrebno predvidjeti dodatak za stezanje, koji se nakon raz­vlacenja obrazuje.

Hidraulicne prase za razvlacenje su proste konstrukcije (s1. 231). Pokretni dio maSine se sastoji od razvlakaea 3, kojd. je ucvrscen na nosacu 2, a ovaj prekQ klipa 6, hidraulicnog cilindra 7, dobiva pogon i kreee se u vertikalnom pravcu. Platina se steze pneumatskim stezaljkama 4, smjestenim sa obje strane razvlakaca na nosacima 5, koj.i se m ogu poprecno pomjerati i podesavati. Hi­drauhlcna instalacija se sastoji od dvije rotacione pumpe 8, koje pogoni erektro­motor 1, cjevovoda i upravljacke kutije 9. Svi ovi uredaji su smjesteni na postolju prase 10.

Razvlacenje se moze vriliti. i na normalnim hidraulilmIim prooanla sa po­sebnim alatom (51. 232 a). Lim se sa obje strane steZe u osovini stezaljke 1, p~­mdcu klina 2 i zavrtnja za stezanje 3. OsoV'ina 2 je pricvrscena u nosaeu 5, koji

. Je u toku rada izlozen znatnim naponima savijanja. Zbog toga S'U oba nosaca povezana poprecnom . traverz.om 6. Sila razvlacenja se prenos.i. sa pritisk.ivaca prese na nosac 5, talro da se Jim razvlaoi preko sablona 4. Razvlakac (sablon) se ram od tvrdog drveta. Ovaj alat se upotrebljava za razvlacenje manjih lro­mada. Pod posebnim uslovima rad se moze odvijati i na frikcionim presama.

Dugaclti komadi se posebnim alatom (s1. 232 b) razvlace na presama za presavijanje (to su prese sa dugackim a uskim pritiskivacem, koje se inace koci.ste za savijanje raznih profila prikazanih n.a s1. 133). RazvlaJ~ac 1 (izraden od tvrdog drveta, ili cinko,vih legura) se mQll1tira u nosac 2, koji je uevrScen u pritiskivacu prese. Lim se steze pomocu pneuma,tskih s>tezaljki 3, okretno llcvrscenih na nosacima 4, lroj!i u toku rada osciHraju ako zgloba na stolu pre.se 5. Zglob nosaca se moze pomjerati, jer je zavrtnjem sa T glavom vezan sa sto~ · lorn prese (veza prema s1. 43 c). Poeetru palozaj oscilirajucih nosaca 4 se ogra­nicava celi6I1li.m liZetam 6. U radnom hodu pritiskivaea prese lim se razvlaei prelro razvlakaea 1, a 1stovremeno se pod odredenim ug10m razvlacenja zakreCu nosaci i stezaljke.

VI 5.4.4. Izvlacenje na visepozicionim presama

ViSepoziciOll1e prese se kOl'iste za izvlaeenje komada, Hi iz trake, ill iz platine i im'aju niz uzastopnlih alata za izvlacenje i za ostale naCiJne abrade, zavisno od konfiguracije radno'g predmeta. U poredenju sa jednopozicionim prasama, ove imaju niz prednosti od. kojih tiU svakako najvaZniJe daleko lalcii i ~rfr rad u pmizvodnji dijel:ova. Kq~iStenjem oV'ih preisa se smanjuje ne sam':) vnJ~rne potrebn~ .za obradu 1 transport komada sa. jedne na cirugu r<J.dnu ope­raCIJU, n~go. 1 v~JJeme potrebno za montaZu i demontaZu alata, jer su dijelovi alata umilClrarn. U pogledu optimalnosti veliCine serije moze se loonstatovati

  

 

da. je rad na. ovim presarna ekonomiCniji od rada na jednopobi&:Jnim presa.m.a vee kod prolz~odnJ e . od 40 .do 50.000 komada. Rentabiln.ost ovog naCina pre­rade .sa kombmovan~ ala~a ~ din:ktno izvla~enje komada iz trake (po­glavLj.e VI 4 . 3~ povecav.a se 1 radi boJ.Jeg koriStenja mateIijala, jer nisu PD­trebru .tehnoloski dodacl za ~breZLvanje. Iako se mole i na Dvim presama, kao pocetm obhk matenJala uzeti traka, bitna razlika u odnosu na metodu direkt­nog izvlacenja k Dmada iz .. ~ake je u tome, sto se pr06je~ena platina odvaja od tr~e vee u prv<>:J D~eraC1Jl , takD da se dalje vrSi no.rmalno izvla<:enje. Na taj naan se m ogu lZvlacltl komac1i daleko slozenijill pr06tornih oblika ve6i.h di­menzija i dubi.na izvlacenja, nego kod direktnog izvlaeenja iz trake, gdje je komad sve do. zadnje opera.cije vezan sa trakom.

Alatima na visepozieiDnim presama Dbraduju se kDmadi popre~nih dlmen­zija do. 500 mm, a debljina lima moze da bude do 5 -;- 6 m.m.

Na s1. 223 je po H . Hilbertu prikazan komplet postu~g alata za viSe­pozicionu presu, koji se kor.iJsti za izradu amndr.i.ooog komada sa konusnim vij eneem. Alat se sas toji iz se5t pozi.cLja. Po<:etrli Db1ik materijala je platina pr~­IlIika D = 160 mm.

Redoslijed operacija:

1. P rvD i;:.vla~enje sa oclrwoom dl 93,8

ml = - = ._- = 0585 D 160 '

d2 72 2. Drugo izvlacenj e sa odnosDm m2 = - = -- = 0,77

d1 93,8

ci3 58 3. Treee izvlacenJ'e sa odnosom rna = -= - = 081

d2 72 '

4. Obrezivanje vijenca na dimenziju (0 97 mm 5. P l'Obijanje eentralnog otvora preen:ika (0 20 rom ~etiri otvora (0 5 mm u

dnu komada

6. P eglanje vijenea komada.

UkolikD se kao pocetlni ob1ik materijala za dal ju preradu na visepDziCiD­rlim p resam a ne koni5ti platina (11i preth odn D izvu~en.o ~ance) neg>o traka, t ada su ove prese snabdjevene sa dva uredaja za p oomak trake i komada (s1. 234). T raka 3 se pomjera pom06u uredaja za PDsmak trake sa valjcima 1 (konstruk­aija prema s1. 100 i 101 opisana u poglavlju IV 8.5.2.) . Ovaj u redaj pomjera traku n orrnalnD na pravae pomjeranja komada sa j~e n a drugu poz.i.cij u alata. Mehanizam za p oomak t rake u r adnom hodu (RI) p omjera traku za veli­cinu posm aka (XI), dok u praznom hodu (PI) traka m iruje. P rDs jecenu platinu (prernika D) stem h vataljke 2 m eharuizma za p osmak kamada, a ~5to takD i izvucene lromade 4 (preCnika d l, d2, da itd.) pomjerajuCi ill u r adnom hodu (Rk) za velicinu p Dsm ak a (Xk): to j€l.>-t sa jecine na drugu pozici(ju alata. U praz­nDm h odu (Pk) mehanizam se vraca u pocetru. poloiaj .

J edna od niza k onstrukcij<a. mehaIl1:izama za posmak kDmada n a visE:­pozicionim presama je prikazana na s1. 235. Ovaj uredaj se mOintira . u blok ala ta sa stubnim vooicama, a pDgon dobiva sa vra,lliloa prese. Ovim m ehanizmom se mogu pomjerati lromadi u praveu slijeva UdesnD i obrnuto. U prvom slu­caju se kaD pOCetn.i materijal uzima traka pa se na prvDj poziciji alata ·· prD-

  

 

7. }. J . ~. 5 . 6.

51.233 KON5T~UKCIJ4 P05TUPNOG ALATA ZA RAD NA VISEPOZICIONOJ PRESI

  

 

11.

· I. Valjak m~ho"iZma za posmak trak.

l. Hvataljka m.ha"iz­ma za posmak /to­mada

3. Traka , Ca,,~.

X,. Posmak trake X • . Posmak komada

R,.R •. Rad"i hod m.ha:: "izma

"',P •. Prazn; hod~­"izma

51.231, SEMA RAOA MEHANIZAMA ZA POSMAK rRAKE I !s'pMAOA NA v/$EPOZICIONOJ PRESJ.

/'

I -, (I P""O' • IHI lvg.

osot 0.0. '"0 J. S'.ga.,o p loio '. Pr . o. "0 poll/go S UI Jq

A

' . l­I l H la lJ

11 t

II. Poltr.,no I.,~

I) 'ro triO IJ Unlulfl, Itl,n II. PO,,"/flO "'.,.0 S 0$1 cif) Itomodo (pia I ina)

/6. NOSIOft

11. 10"""0 01""90 ,,, Trv"."o 'i. lOl'o/fIIJ oP'1I!IO

Sl1J5 H{HA 11AH ZA PaSMA/( /(OI-fAOA SA HVArAL.JKAMA HOQ R QA :A VISEPOIICIONO) PRESI

  

 

sijeca platina. Kod pomjeranja zdesna ulijevo se radi iz pojedinai:nih kOIDac1a. odnosno iz vee prosjecenih platina, koje su naslagane u magacinu 15. Gornji kl'aj pren.osne poluge 4 je u kontaktu sa profilisanom bregastom plocom 3, koja je ucvrseena na vrqtilu prese, a donji kraj je' zglobom vezan sa traverzorn. 18. Bregasta ploca je izvedena sa cdgovaraju6im profilom zavilsno od velicine po­trebnog pomjeranja pokretn~h letava 11 i 14.

Ako se kao po{':etni oblik materijala U7.rne traka, tada se postavlja ulozak 5 i amortizer 6, a ulozak 8 sa amortizerorn 7, koji se nalaze 'na drug oj strani. vade se iz alata, tako da u alatu ostaje o.tvor za ispadanje gotovih kornada. Ulroliko se ka.o pocetni ohlik rnaterijala ko·ri.ste pojedinaCni komadi (pIa tine) tada je postupak obrnut, to jest uloiak 5 s·a a=tizerom 6 se vadi iz alata, da hi se oslobodio pros,tor za ispadanje giOtovih komada, a uJozak 8 sa amor ti­zerom 7 se stavlja na svoje mjesto.

Na kUL1.Stu prese je pricvrscen nosa<: osovlne 2 sa OIsovinom 1 na kojoj je okretoo ucvrscena prenosna poluga 4. Opruga 19 potiskuje prenosnu polugu ostvarujuci kcmtakt izmedu nje i bregaste ploce. Na slici je prikazan srednji polo.zaj pokretnih letava 11 i 14. Kod rada sa pojedinacnim komadima (plati­nama). U radnom hodu pritiskivaca prese cetiri klima 13 odmicu naslone 16, a sa njima i pokretne letve 11 i 14 sa hvataljkama 9, cd komada. Velibina ovog pomjeranja se reguLiSe grnnicnikom ugradenim u alatu. U is to vrijeme' preno­sna poluga 4, upada u odgovarajuci ispust ria bregastoj ploci 3, zakrece se i povlaci letve 11 i 14 sJijeva udesno (u pocetni polozaj). Po zavrsetku uzduznog pomjeranja, zavojna opl'uga 17 potiskuje letve 11 i 14 u p oprecnom pravcu prihliZavajuCi ih medusobno, sve dok hvataljke 9 ne obuhvate i stegnu izvu­cene komade.

Pri povr·atnom hodu pritiskivaca prese (vertikalno navise) g.ornji kraj prenoone poluge 4 upada u udubinu bregaste ploce 3, . te oslobada let've 11 i 14. Opruga 19 tada potiskuje letve zdesna u1ijevo. Sa letvama ~e pomjeraju i hva­taljke 9, koje prenose lwmade sa prethodne na slijedecu pozaciju alata. IstD­vremeno kHzac 10, spojen sa traverzom 12, premjesta iz magacina 15 najnizu platinu na prvu poziciju alata. Nakon toga se cijeli postupak ponavlja po opi­sanom ciklusu.

VI 5.4.5. Alati za izvlacenje sa rcvolverskim mehanizmom za posmak komad.'

Primjenom ovih vrsta alata postize se znatni stepen automatizacije teh­noJ.o~kog I?rocesa, s~o u uslovima serijske fabrikacije dijeLova dovodi do sma­nJenJa troskova proazvodnJe. Konstr-.rkcije l'evolverskih mehanizama za posmak komada se ~az1ikuju ~ako. po naCinu pogona revolvemkog stoIa, tako i po iz­vedb1 uredaJa za blokiranJe ovog kretanja u odredenom polozaju stoIa. P ogon revolv~~sk~g mehanizma moze da se ostvar.i preko gornjeg pokretnog dijeia al.ata, 111 direktno sa pl'~ti.skiva:ca prese.

Na s1. 236 je prikazan alat za i.zvlacenje komada cilindricnog oblika sa :evo~vers~imv meh~nizmom za posmak. Rao pacetni oblik se uzima prethodno 1~~ceno cance, k~e se zatlm u slijedece tri operacije izvlaci do kon acnih dimen­zLJa. Canee se rucno postavlj a u gnij ezdo revolverskog diska 1 u bezopasnoj

  

 

J

. 2

CJ Pocetni

oblik

o Faze izrade

PRESJEK CC-D-E-F

1

, /

J

1. Disk rtvolverskog me-hanlzma

2. Pokretac mehanlzma J. Osovina vat/tira I. . Va/jclc 5. Okretna caura 6. Kukq 7. Ploea kocnice 8. Opruga koenice 9. Granienik za fiksiranie

SI.235 ALAr SA REVOLVERSKIM MEHANIZMOM

T. Disk revolverskoa me­

honizma 2. Prenosna poluga J . Krivaja pogona meha­

nizma ~ Navrtka za regulaciju

duzine poluge 5. Ugaona poluga 6. Poluga klizaca 7. Klizac 8. Kuka 9. Granienik za fik5i­

ranje TO. Poluga oSlguraca 11. Prenosna poluga 05;-

guraca T2. Kontaktni palae 13. Ltltva 11.. Poluga 15. Vratilo prese 16. Kucl§te prflStI

S/~237 POGON REVOLV£RSKOG M£HANIZMA SA VRArlLA PRES£

  

 

z.oni (van alata). Disk se periodicno zakrece dovodef:i cance do radnih poz.i­cija alata i na kraju do otvora, kroz koji gotov komad pad a u odredeni maga­oin dijelova. Okretanje l'evolverskog diska se vrSi pomocu pokretaca 2 i to u povratnom hodu pritiskivaca prese (pri kretanju gornjeg dijela alata verti­kalno naviSe). U tom periodu valjciCi 4, sa CISOvinama 3 pricvrscenim u pokre­taeu mehanizma, klize po specija1n.im kanalima okretne caure 5. Ovi kanali su u stvari prorezi u tljelu i.zvedeni pod odgovarajuCim uglom u odnosu na osu caure. Taka se ostvaruje prinudnD okretanje caure u smislu kretanja ka­zaljke na satu. Velioina ugla zakretan.ja caure zavisi od velicine ugla nagiba kanala. Istovremeno kuke 6, montirane na vijencu okretne f.aure zakrecu re­volverslci disk 1. Kocenje i fiksiranje revolverskog diska se vrii pomocu ploce koCnice 7, koja naLijeze na disk pod pritiskom o.pruge 8. Definitivan polozaj ·d.iska fiksira granicnik 9 upadajuCi u spedja1n.i otvor, nep05il'edno prije pocetka izvlacenja. Nakon toga pokretac 2 vraca okretnu cauru 5 u poeetni polozaj, a lruke 6 preskacu zube revolverskog diska. Boslije zavrSenih operacija izvla­cenja izbac:ivaCi potiskuju iZVllcene komade nazad u revolverski disk i ciklus rada ~e ponavlja.

Pogon revolvernkog cliska se moze realizovati Ii direktnim prenosom sa vratila prese (51. 237). Disk 1 se periodicno zakrece pomoeu krivajnog rheha­nizma, koji se sastoji od krivaje 3 i prenosne poluge 2, a pogoni ga vratilo prese 15. DuZiina pren.oone poluge se moze podeilavati pomocu dvostrane na­vl'tke 4. Na taj nacin se regulise i velicina ugla zakre1ianja revolverskog diska. Transmisija se vrSi preko sistema poluga (poluga 2, ugaona poluga 5, poluga 6) koje povlace (ill potiskuju) klizac 7 sa kukama 8 za pomjeranje diska. Tacan polozaj revulverskog cLiska 1, nakon zakretanja na ockedeni ugao obezbjeduje graniCnik - fisator 9, koji mora da upadne u konbrolni otvor. Broj kontrolnih otvora odgovara b.roju radnih gnijezda u revolverslrom disku. Ako granicnik 9 s1ucajno ne upadne u kontrolni otvor, tada poluga ooiJguraca 10 podiZe preno­sou polugu 11, a ova zakil'ece kontaktni palac 12 (koj'i je okTetno ucvrscen na kucistu prese 16) u odredeni polozaj . Pri rotaciji spojnice vratiia p rese okrece se iskljucivac vratila. Ulwliko je kontaktni palac u takvom poloZaju da u njega udari iskljuOivac vratila prese, prittiskivac ce se trenutno zaustaviti. Ako osi­g,Uil'ac 9 upadne u kontrolni otvor, tada je poloZaj kontaktnog palca 12 takav, da iskljuCivac spojnice ne moze da udari u njega, pa se rad prese nonnalno odvija. Izbacivanje granicnika iz kontrolnog otvo.ra mora da prethodi zakre­tanju r evolverskog diska. Radi toga je u kllizacu 7 izraden kosi prorez po kome se pomjera letva 13, a ova preko poluga 14 i 10 izbacuje graniOnik 9 iz otvur a revolverskog disk a 1. Amotrtizacija inercionih sila, koje nastaju u momen tu zakretanja reV'Olverskog diska se vrSii pomocu frikcione Imcnice.

Na sl. 238 je prikazailla konstrukcija revolverskog mehanizma za posmak komada kod r ada na k Iivajnirrn presama. RevoJ.verski disk 1 dobiva pogon sa vra·tila prese, preko krivajnog mehanizma opdsanog u prethodnoj konstrukciji. P ogon se preko pIikljucka 9 prenOoSJi na klizac 12, na kome je m ontir'ana kuk a za okretanje 11. RevolvHski disk se u odredenom poJ.ozaju fiksi ra kukom 10 koja upada u ispust diska pod pI'litiskom opruge postavlj ene u nosacu 8. Disk se iz zahvata kuke 10 oslobada pomoeu 1lockica 13 montiranog na klizacu. U ~~~enom polozaju klizac 12 udara u dl'ugi kr aj kuke, zakrece je i o.s.lobada

.' Ine,~cione stile, ~oj.e n.astaju ~od zakretaJnja revolverskog diska amorti­zUJu se frikClOnom kocrucom. Kol:roca se sas1loji iz diska 2, oblozenog na k on-

  

 

1. Disk revolverskog me· honizmo

}. Disk kofnice

3. CilindrilnJ zotik I. . Noso C revolverskog

mehonizmo 5. Tijelo ko~nJce

6. Oprugo kofnice

7. Cilindor kofnice

a Nosor: opruge 9. Prikljufok zo pogon

mehonizmo so vrotilo

prese 10. Kuko zo fiksironje me·

honlzmo sP Kuko zo okreton}e re­• volverskog disko /}. Klizoc

13. To ckit!

". Zovrtonj zo regu ~ lociju momenta ko­~f!njo

51.238 KON5TRUKCIJA R£VOLV£R5KOG M£HANIZMA

zl dN

F dT

b.

o.

X

Fu

II

11

Fir c.

51.239 . 51LE KOD PRVE OPERA­

CUE IZVLACENJA

~

z / ." "-yGi .........,~ s . ......".,.,....

I-.l.--fi.~=~ ~

Fi

0

/

..

o. b.

51.240 51L£ KOD 5LIJ£D£­

CIH IZVLAC£NJA

  

 

 

taktnim povrS>lJ'lama ferodom, tijcla kocnice 5 ucvrM:enog u n06acu revolver­skog mehanizma 4 i cilindra koCnice 7, u kome su smjestene opruge 6. Pod pritiskom ovih opruga disk kocnice 2 i revolverski disk 1 su u stalnom kon­taktu preko ferede. Tijelo i disk k·ocnice su vezanrl. cilindricnim zatikom 3.

Regulacija momenta kocenja se \rcli pritezanjem (Hi popustanjem) za­vrtnja h, i:alw da opruga 6 sa jadm, iIi slabijim pritiskom ostvaruje kontakt izmedu diska ko<':nice i revolverskog diska. Predn06t ovako konstruisane koc­n:ice je u tome sto pri podesavanju nije potrebno slcidati revolverski disk.

DD. bi Ge sprijeq.o lorn mehanizma, ukoliko se iz bilo kojih razloga re­volverski disk ne zakrene za oaredoni ugao, predviden jo specijalni uredaj za blokiranje (na sli.ci je ucrian isprekidanim linijama). Najcesce se blokiranje vrsi elekiricnim uredajem. Sarna konstrukcija blokirajuceg sistema zavisi od konstrukcije spojnice vraiila prese i broja hodova pritiskivaca.

Opisane konstrukcije revoJverskih mehanizama za posmak Immada su pog.odne za rad na spo·rohodim presama.

Ako se pogcn mehanizma izvodi direkmo sa vratiJa, iIi sa priiiskivaca brzohode prese, tada se javljaju velike inercione sile okretnih masa mehanizrna, dolazi do jakil1 udara, a costo i do lorna mehanizma. Zato se za rad brzohodim presarna predvidaju specijalne konsiTukcije.

VI 6. Analiza sila i deformacionog rada dubokog izvlaccnja

VI 6.1. Izvlaccnjc bcz promjcne dcbJjine matcrijala

a. Prva opcracija izvlacenja

Kod analize napona za prvu operaciju izvlacenja (poglavlje VI 3.2) usta­novljeno je cia se radijalni napon moze predociti obrascem (131)

gdje je:

R, O'r = 1,1 . k . In-'­

p

k - specifLCni deformacioni otpor

Rx = D~' - trenutni poluprecnik vijenca canceta

p - varijabilni poluprecnik unutar intervala r,l ~ p ~ Rx

Za proracun sile izvlacenja Fl (s1. 239 a) mje.rodavna je najveea vrijecLnost ovog napona

zaRx=R d p=r,l je O'r=O'r(max)

R O'r(max) = 1,1 . k . In -­

r,l

  

 

 

tako da jt' najveCi napon za izvrScnj e ciste plasticne deformactje (bez gubitaka i ostali h utieajmh faktora)

D 0"" - 1,1' k . In -­

dd

gdje j :

(a) ,

D = 2 R - precnik pia tine dsl = 21"sl - srednji preenik canceta nakon prve op~­

raeij e izvlacenja dsl = dl + 25

dl - unutrasnji p recnik Canceta nakon prve operacije izvlacenja

5 - debljina lima

TeOiretska sila po,trebna za izvrsenje plasticne deformactje:

D F p = A I cr p = 1t dsl . S . 1,1 k . In

d, l

gdj e je:

(b),

Al povrsina popreooog preojeka canceta na-kon prve operaeije Izvlacenja.

Uslijed dj ejstva sile drZaCa lima (Fdl), u.medu kontaktnih povrsma drZaca i Lima, kao i izmedu povrsi.l1a lima 'i prsten.a za izvlacenje jaV'ice se dodatne sile trenja, Tl = l..l.Fdl .

Koef.ieijent kontaktnog trenja (l..l.) zavisi od vrste materijala koji se izvlaci, stanja radnih povrsina alata i vrste maziva.

Prema ispitivanjima L. Sofmana ovaj koefictjent ima sli(jedece vrijed- ' nosti:

Materujal koji Be izvlaci

Vrsta maziva Celik Aluminij

Mineralno ulje (maSinsko i vretensko) 0,14 -7- 0,16 0,15 Biljno ulj e 0,10 Maziva na bazi grafita 0,06 -7- 0,10 0,10 Bez mazanja 0,18 -7- 0,20 0,35

Sila izvlacenja se povecava za dvostruki iZ1lJ()S sile trenja:

2 TI = 2l..l. Fdl

Duraluminij

0,16

0,08 -7- 0,10 0,22

(e).

Alw se ova sila redulruje na pi>vriiinu canceta, dobiva se dod'atrui napon USilijed ddanja:

2 Tl 2 l..l. Fdl O"d = -- =

Al 1t dsl . S . . (d).

  

 

 

  

 

SUa izvls&mja, kojom .se I.l~ u obzi.r i trenje cirlaca lima:

F = Fp + 2 Tl (e).

U toku procesa izvla~nja lim kJizl preko Ivica p a za izvlacenJe (pod radi­jusom rM) zato je potrebno uzeti u obur I dodatne 0 POI' tr ja ns ovoj po ·l"SIlll.

Ako se prema s1. 230 b nocmalnr 0 POr oznaCi. d.~. tada je sUa Lrenja dT = jJ. dN. UsBjed ove sile povecace se na elemcntarnom uglu do: IJa izvJa­Cenja od vrijednosti F n.a F + dF-

Primij nivsi uslove za ravnotezu 511a, dobiva se sistem jednacma:

1) 1: F. ~ 0 2) L F1. ~ 0

-F-dT + (F dF) CQ6' da = 0 dN - (F 1- dF) SID' d a = 0

Zbog male veliCin.e ugla d a roogu se uves i slijed.,ce aproksimaciJe:

c05da = 1 inda.=da

NadaJje zanemarujuCi vrijedn=t dF · d a "" 0, ka£l be6konacno malu vehtin viSeg recla, siStem jednacine se svodi na :

odakle je

l)-F-dT + F+dF = O

2) dN - F . d a. = 0

dF -- = jJ. d a odnDsno F

ill

ili

dF = dT = ~ cL.~ cUi

F = -da.

, Fu 1-11' F F .. ~ lnT = jJ.a. u = . er-

NajveCa vrijedno.st ove rue ce biti za

Ako se u posljednjem izrazu F zamijeni sa vrijednos<:u iz obrasca (el; dobiva se uJ.cupna &ila:

" " 2 Fu =(Fp + 2TI)e

a redukcijom sa popre{'Tl~m presjekom ukupni napon:

" " Fu Fp 2 TI " 2 11 '2 cru = --' = (- + --) e = (cr. + crill e

Al Al A.I

(f),

UkuJpnoj sill izvlacenja treba dodati i silu savija nja komada prek o ivice prstena za izvlacenje.

  

 

Ova sila se po A. Gelejiu proracunav a na shjedeci natin:

Deformaoioni rad savijanja elem.enta Joirine b i debljine s (prema sl. 239 c). izv~en p ri savijanju pod radijusom krivine p, na nekom uglu a, IDJerenom od ravnog presjeka I-I je

M FI . P . a. = M . a. odakle je F, =­

p

Ako se za moment savijanja prinUjeni. obrazac (88)

b· g2 M = k. ---

4

i u p rvoj aproksimaciji uzme .specifieni deformacioni QIpor sav:i.jlPlja (kJ jednak specif.iCnom deformaci.onom otpoa-u lzvlaeenja (k), te za radijus kriv.ille VTi­jednoot

p "" rM + 0,5 5,

tada je sila

b · 52 F, = k --

4 (rM + 0,55)

U presjeku II-II lim treba poIlDVO ispravili. Za ispravljanje Ce se utr~iti isti rad kac i 7-3 savijanje, zate je sila u tom presjeku:

bst bel FlI = 2 F, = k = k -::--.,.--

2 (rr.! + 0,5 s) 2 riot + S

Ako je b, element sirir.e, tada ce ukupna sila sa\'ijanja biti:

odnoono za b = "It • d.!

S F. = "It • d,! . S • k ----

2 rM + 5

a nap<m sav.ijanja:

F. s rJ", = - = k ----

AI 2rM + 5

F, = 1: Fn

Radni n apon prve operacije izvlacenj a: .. " '2

rJ" , = C"U + rJ", = (O"p + O"d) e + 0",.

(h)

(i).

U gomjoj jednacini se vrijednosti za rJ"p, CTd i 0", zamjenjuju vrijednostima po ~ascima (a) , (d), (i).

BuduCi da se deformacija vrsi u hladlllJm stanju, operiAe se sa s.rednjiro specifionim deformaoonim atpmom (obrazac 24 a)

ko + k, k = k,, = 2

  

 

gdje je:

ko = k (0) za E = 0

kt = k (EI) za

i1i

D--dl E! = - -- = 1 - rot po obrascu (129)

D

D k1 = k(ql1) za cpl = In po obrascu (129 c).

d1

Uzimaju6i prednje u obz.i.r dohiva se konaeni obrazac za radni napon izvIacenja u obliku:

1t

" 2 D 2f.lFd! s (n = e (1,1 . k sr . In -

d + d ) + .ksr 2 +

51 'it s l' S rM S

(156)

Najveca sila prve operacije izvIacenja:

I FI = A1 eTl = 7t d s l . S . 0'1 (157)

Deformacioni rad izvlacenja, ukoliko je poznata funkcija F = F (h) se moze predoci ti integrr-alom:

gdje je:

u

F = F (h) - trenutna vrije<lnost rue izvIacenja

hl- hod izvlakaca u procesu izvIacenja (pribli­zno jednak visiru canceta nakon prve ope­racije izvIacenja).

Deformacioru rad predstavlja u stvari povriinu ogranicenu lukom krive F = F (h) i apscioom h = h1.

Ako su poznati dijagrami zav[snosti sUe izvIacenja (F) od hoda izvla­kaca (h), tada se rad moze dob-iti jedinostavnim planimetriramjem (s1. 215).

Anal-ogno kao i kod proracuna rada prosijecanja i probijanja (pogiavije IV 4), ova povrima se moze zamijeni:bi. povrsinom pravougaonika, cija je visina srednja vri jednost sile izvlacenja (Fsr) u intervalu 0 ::::; h ::::; h1, a duzina hod izvlakaca hi.

h

W = ~ F dh = Fsr · hi = X • FI . hi, o

  

 

gdje je: x - faklor koji predstavlja odnos srednje

maksimalne sile izvlacenja

X =

Deformacioni rad izvlacenja

Fl hi W = x' Fl' hi kg rom = x -- kg m

1000

F"

(153)

Faktor x se cesto oznacava i ka'o koeficijent punoce dijagrama. Vrijednost ovog faktora zaVis:r od odnosa izvlacenja.

Proojecne vrijednooti su navedene u nize danoj tabeli:

m 0,55 0,60 0,65 0,70 0,75 , 0,80

x 0,80 0,77 0,74 0,70 0,67 0,64 - - -b. Slijedeca izvlacenja

Proces obrade kod slijedeCih operacija izvlacenja se razlikuje od prve operacije. Sa povecanjem dubine izvlacenja kod prve operacije se plasticna zo­na, odnO&llo V'ijenac canceta sirine (D - dl)/2 postepeno smanjuje, dok na sli-

jedecim operacijama plasticna zona (prstenasti konusni dio sirine (dS(i_I)- dsi)! :':

oStaje is13 za cijelo vrijeme obrade. To =ci da proces deformacije u slije­decim operaoijama izvlat'enja ima stacionarni karakter.

Prikazana sema procesa slijedeCih operacija izvlacooja (sl. 240 a) se 00-

nosi na izvlacenje cilindricnog komada srednjeg precnika dS(I_I)= 2 r, (i_1)= 2 R,

koji se u toku izvlac.enja reducira na vl"ijednost dsi = 2 rsi = 2 r. Izvlacenje se vrsi pomoCu konusnog prstena sa centralnim uglom (x.

Po metodologiji L . Sofmana posmatra se elementarni dio napregnutog tijela u wni deformacije, kao i uslovi za njegovu ravllJotezu.

Na povrsinli A elementa debljine s. i srednjeg polupreenika x djeluje prvi glavni napon istezanja CT!, a na s:usjednoj povrSini (A + dA) napon (CT! + dCTI). U tangenci~alnom pravcu, ogranicenom sa dvije ravni koje se sijeku pod uglom d cp, djeluje treCi glavni napon. pritiska 0'3. Aloo se norm-alnli pritisak prstena za izvlacenje oznaci sa q , tada ce u smjeru suprotno od pravca kre-

. , . tanja materijala javiti napon kontaktnog trenja 't"k,

Po obrascu (32 a) ovaj napon je 'proporcionalan normaInom pritisku i koeficijentu kontaktnog trer:ja: 't"k = I.J. q ..

Uslov ravnoteze svih sila koje djeluju na element napregnutog tijela, projektovanih na pravac ro13done ose predme13 (osa z suprotno smjeru izvla­cenja F i) moZe se predociti diferencijalnom jednacinom:

dz (0'1 + d 0'1) (A + d A) cos (X - 0'1 A cos (X + q 21tx -- sin (X -I-. • cos ex

dz + 't"k 21t X -_ . cos (X = O. cos (X

  

 

Ako se u gornjoj jednaNni odgovarajuci (:lanovi izmn<ne, za or" uvrsti vrijednost J.l. q, a beskonacno mala veli(:ina viseg reda zanemari (d (11 . d A = 0), onda se ista nakon mogucih kracenja svodi na ob1ik:

(<11 d A + A d (11) cos ct + q 2 "It X dz (tg ct + J.l.) = o.

Iz s1. 240 a se vidi da je

dx A = 2 11: S x, d A = 2 "It IS d x, x = z tg ex. i dz =-­

tgex.

pa se uvcltavanjem ovih vrijedno.~ti dobiva:

21tS (<11 dx + xd (11) cos ex. + q 2"1t xdx (1 + ~ )= 0 tg ct

ill zamjenom:

b=l+~ tgex.

Dilerencijalna jednallina ravnoteze glasi:

s . cos ct . d (<11 x) + bq x dx = o.

(a).

Ako je tankootijena cijev (debljilne zida s) opterecena (prema s1. 240 b) r avno­mjernim vanjskim pritL<;kom q, tada ce se u pravcu normalnom na poprecni presjek iste javiti napon.i <13. Iz uslova ravnoteze elementa duzine dl

q . 2 . P . dl + <1S . 2 . s . dl = 0

i oQgovarajuce vrijednooti za p po s1. 240 a

p =

dobiva se veliCiina · normalnog pritiska:

q = - (}"<1a

x COB ex.

s·COSct

x

koja se moze uvrstiti u diferencijalnu jednacinu , ravnoteze, tako da je :

d (<11 x ) = b <13 dx.

Partavljaju6i. uslov plastienog teeenjakaiO i za prvu operaciiu izvlacenja:

(}"1- <1S = 1,1 k :iIli <13 = <11 - 1,1 k-

lDOIZe se u diferenci(jalnoj jednaCini eliminisat: vrijednoot za <13

d (<11 x) = b (<11 - 1,1 k) dx ill

<11 dx + xd <11 = b '(<11 - 1,1 k) dx

  

 

den dx = --

(b - 1) 0"1 - 1.1 bk x

OVaj oblik se moze in t.egraliti

ill

~ dC- I ~dx . -- - = -- T InC (b - 1) i7J - 1.1 bk x •

1 b_ .1'n[(b-l)<l't -l.lbkJ = ln x ' ln C

l(o - 1) 0'1- 1,1 bkJ b - 1 = C X

Integraciooa k onstanta C se dob;va iz graniCnih u 10va:

za x - R je O' l -- 0 j

1

C "'" ~ (- 1,1 bk) 1> - 1

Zarnjenom C dohlva se partikularni integral. kojim je odredena vrijednost prvog glavnog napana u nckom momentu izvlacenja

Sa stanovis a odredivan ja sUe izvIa~enj a m jerodavna je najveca vnjedn t ovog napana, za :

x = r

O' llmd\ ) -= llk b [1_ C_:-)b-1J ' b - 1 / r

-Ako se b zamijeni sa preth odno utv rdenom vrijedn05tu (po obrascu a), dobiva se napan na kraju zone deformacij e:

<l' p = 1,1 k C 1 + tg (1) [1 - ( 1 d 1 ) I ~"'J ' . ' . . . , lJ. ( $'1 - 1)

(b),

gdje je : k - :;pecifiCni. deformacion i otpor a - centralni ugao p retena za lz.viacenje

d,,, cl.(I_I ) - srednji preCni.k cantela dotiime, odno&no prethodne operacije lz.vla<:enj a.

Napan izvlacen ja na kraju zone deformadje patrebno je kA:)rigovati radi stalih faktora k ojl uticu na proces obrade i to :

  

 

1. Trenje izme(!u povrSine lima i zaobljene povrSine prstena za izvlal:enje (zaobljeni prelaz izmedu konusnog i cilindricnOg dijela) sc uzima u obzir koeficijentom C .. koji se ' moze izraziti analogno kao i kod prve operacije izvlatenja.

1 + 1.1. 1t (1 C, = el>~ = 180 (el.

2. Napon izvlacenja se poveeava i uslijed savijanja matel'ijala preko ivica prstena za izvlatenje. Ekspertmentima je U5tanovljeno da nap,)n savijanja povecava napon izvlacenja za 10 ..;- 200/0, taloo da se uvodi u proracun ko·­rekcioni faktor,

C, = 1,1 ..;- 1,2 (d).

3. Ako se !rod sJijedeeih operacija izvlacenja koristi driac lima, pot reb no je napon izvlacenja povecati za daljih 10 ..;- 20010. Radi toga, uzimajuCi u obzir gubitke trenja usJijed drzaea lima, napon izylacenja se korigira koefici­jentom

Cd = 1,1 ..;- 1,2 (e).

Korekcijom napona u ulaznom pre<sjeku z'one deformacij e (obrazac b) sa naprijed navedenim faktorima (obrasci c. d. e) dolazi se do obrasca za radni napon slijedecih operaoija izvlacenja:

CTi = 1,1 €I>~ C •. Cd . k ... (1 -i- tg (1 ) [ 1 - ( I~

~

d . i ) Ifet ] dS(i-l)

(1 59).

Srednji specificni deformaoioni otpor zavisi od toga da Ii je prije dot.icne operacije izvlare:nja komad odzaren Hi nije.

a. Komad je prethodno odzaren .

. S obz.i.rom da se zarenjem komadu vracaJu prvobitna mehanicka svojstva srednji specifiCni deformacioni otpor ce biti

priJ l:emu je:

k i = k (Ei)

ksr ko + k i

2

ko = k (0) za E = 0 i

d,( i _ l) - d'i za Ei = -- .-'-:--'-'-----"'-d s1i - l )

- I - mi

h. Prije i-t.e operacije izvlal:enja komad ni je odzaren .

k"

  

 

gdje je:

, k' ,D -d.(I_I) k l_ 1 = ([I-I) za [1_1 = D i

D-d.1 za £1 = --=--=

D

Sila izvlaeenja lie odreduje kao proizvod radnog napona i povdine popre~­nog presjeka komada doticne operacije izvlacenja,

F; = A; (j; = TC d,; s (j; I ' . . (160).

Za prora~un deformacilOl11Og rada za slijedeee operacije izvla~enja koristi se obrazac (158) sa odgovarajucim vIiijedl106tHna.

Kod pribliiillih prora~una sila za prvu i slijedeee operacije izvlacenja bez promjene debljine materijala, za tijela raznih oblika popreenog' presjeka, mogu se koristiti obrasci iz tabele ' br. 66. OdgovarajuCi koeficijenti za proracu'n sila izvla~enja su dani u tabeli br. 67.

Primjeri:

1. Proracunati silu i defQrmacioni rad za prvu operaciju izvla~enja komada prikazanog na sl. 192 b,

Radni napon izvlacenja (obrazac 156)

7t

Jl "2' D 2 . !J. F dl + k S (jl = e (1,1 ksr . In - + ---) ---

d,l TC d,l • S sr 2 rM + s

S obziTom da je materijal komada duraluminij, a kao mazivo se koristi mineralno ulje, koeficijent kontaktnog trenja

!J. = 0,16

7t

el'2 "" 1 + !J.re = 1+ 0,16 're = 1,25. 2 2

Prema podacima iz primjera u poglavlju VI 5.3.

D = 388mm, s = 1,5mm,

ml = 0,58 rM = 12,5mm

Iz krive oCvrScavanja (8) po s1. 17

za E = 0, , kg

It., = 23 -min!

dl = 226mm

Fdl = 7300 kg

kg za £1 = 1 - mt = 1 - 0,58 = 0,42, kl = 53 - ' -z mm

  

 

'ABELA br. 66 OBRASCI ZA PRIBLILAN PRORAt UN SILA IZVLACENJA

'" ~1 OPERACIJA OBRAZAC ZA SILU oQ

I~ S K I C A IZVLAtE- IZVLAtENJA

~ .:o: NJA

d Pr vo .

@ 1 F = rrd, ·s · Gm 'C, .. to izv/acenje to<> ~ I 'toe:

c: :~ '- ~ I Osta/a -.- .. t¢ izv/acenja F= rrd2·s· 6 m' C2

UO> oQ

d. E I dl I .. ~ Pr vo

2 .g~ ....." I ~ izv/acenje

F= rrd,·s ·6m • C, ;§:s;' s

I '-uSl d,

~ ~ E r I ~ .. Pr vo '" v "'(

, ((' 3 c:: F= rr d~ ' s' G'm ' C. '- .. ~

iz vlacenje lI'I ::;:-. r.§ '" ,. e: b

~'" .S' I ~ Prvo a, +b,

izvlacenJ e F=Tr ·s ·Gm • C, .L._ 2

I. b - ._- oQ

'" I ~ . .

Q. .- Oslala l;j a2r2 b a iz vlacenja F= rr ·s · 6m ,C2

- ~ .Q 0 i ~y Od prvog do Is l o kao i za cilindricna ~ - ~

predzadnjeg tije la - r ed. br. I e: b .. - izvlacenja

5 .S! '- f-Q 1-+- '- - -l.> 'to t> tJ ia Zadnje - ,. 0 :..: F =I l.a-I. 72r. ) · s· 15m 'Cp '- izv lacenje 0>

f--c::

'ti ~

1 ~.? Od prvog do Islo kao i za elipsasla (oval-

t>

E c:: predzadnjeg na) t ijela - red. br. !. ~ ~ _I .

5 izv lacenja .Q

6 1- '- - ' _ .

~ la Za dnje t> F=(2a+2b-L72r. )·s · 5m • Cp '- izvlac~nje ~ i

F kg - sila izv/acenja d. mm _ najmanji precnik konusa,

d" d2 mm -unutrasnji pretnici cancela odnosno poluprecnik kug/e poslije /-og i /I-og iz vlatenja r. mm _ radijuspre/aza u tlocr lu

d. mm .,. pretn.ik vijenca s mm - deb/jina lima a,b mm - dimenzije pravougaonika, Gm kg/mrrf- cvrstoca istezanja

odnosno velika i mala C, ,C} ,C, ,C~ - koeficijenti za pr oracun osa e/ipse sila izvlatenja

  

 

TABELA br. 67 VRIJ£DNOSTI KO£FICIJ£NATA ZA PRORACUN SILA IZVLA~ENJA

a. KOEFICIJENT Cz (ZA PRVO IlVLAC~NJ~ t;.ILINDB.I'f':J.ltJ.

TIJELA BEl VIJENCAJ

S,~ ~"OO y. OONOS m, lA PRVU OPERACIJU IlVLACENJA

O,iS 0.50 O,5) 0, 55 0,60 065 0,70 0,75 0,80

5,0 0, 85 075 0, 65 0,60 0,50 O,Q 0,35 O,}8 O,}O

}O 100 090 0,80 0·75 060 0.50 O,l.} 0.35 o.:;s 1,} 110 100 0,90 a,sq_ ~~8_ ...2, 56 Oil 0,37 0,30

0,8 110 1, 00 0,90_ !!,75 0,60 0,50 O,iO 0,33 0,5 1,10 1, 00 0, S2 0,67 0,55 O,i5 036 02 ~r(> kic 1,10 0,90 0,75 0,60 0,50 01.0

OJ rr a 1(> r . j a I ( 1, 10 0,90 0,75 0,60 0,50

b . KOEFICIJENT C1 (ZA SUJEOEU, Il VL ACENJA)

S,-i ·,Oby. OONOS ml ZA SLIJEDECE OPERACIJE IZVLACENJA

~ ~ ~c _ 072 0,75 0,78 0,80 0,82 1185 0,88 0,90 0,92

5,0 2- 70 0,~60 0, 50 _0,0_ ...2,!.L 0,28 0, 20 0.15 0,12 - -2,0 0,90 0,75 0,60 3.52 0,0_ .0, 32 IPS O,}O 0, Ii /,2 __ I, 1O 0.90 0,75 0,62 _ . 0, 52 0,i2 0, 30 0,25 q,J£. O,S 1.00 0,8}_ 0, 70 0,57 O,i6 0,35 0, 27 0.18 - -0,5 '-f- _ 110 0,90 q,76 0, 63 0,50 O,iO 1130 0,20 -. 0. 2 Prek,d '- 00 0, 85 0,70 0,56 O. ii 0,33 0, 23

0.1 malerijola 1,10 1,00 0,82 0,68 0,55 0, iO 0,30

c . KOEFICIJENT C. (ZA CIL/NORICNA T1JELA SA VIJENCEM)

Odf)O.S fnwko OONOS m, ZA PRVU OPERACIJU IZVLAtENJA v, JM<t1 I 6:Jntrro O. i 01 0;72{ 0. is - 0.50 0.55 0,60 0,65 0.70 1175 d,ld

3,0 0,83 0,75 0,68 0,56 1-0, i5 0,37 0,30 0,23 0,18

l,8 0,90 I 0,83 0, 75 0,62_ 0,50 O,i2 0,3i 0, }6 0,20 •

2,5 1,00 I 0, 90 0,82 I 0,70 0,56 0. t6 0,37 0,30 1l2}

__ 2. 2 /, /0 /,00 I 0,90 0,77 O,6i 0, 52 0,i2 0,33 -0,25

20 /,1 0 1,00 0, 85 0,70 058 0, t7 0,37 1l}8

t8 -

I 10 -j 0,90 0,33 0,80 065 053 o,Q

1,5 f rPk'h 1.10 0, 90 0,75 0, 6} Q50 (LiO

I 3 molp Ijo/a 1,00 0,85 0, 70 0,56 0, is

d. KOEFlCIJEHT Ct. (ZA PRAVOUGAONA I KVAORATNA TlJELA)

liDO" l ·100X ' ....L . IOOX ' OONOS RAOIUSA U TLOCRTU I STRANICE r.lb

0,30 I 0,20 -. 0,15 .... 0,10 0.05 _ "" -r., /

~2~0_ ~O 5, 5 QiO _~50_~ 0,60 _ f--3 7O 080

f-.'.. } 2, 0 3,0 O,!~ _ 0,60 _ -.!!, 75 _ 0, SO 100 -

r- ~8 t5 _ 2,0_ 0,55 0,65 O,~ 0,90 110 .-- -----!,5 , 0,9 I, I 0,60 0,75 0, 90 ~OO -

  

 

k = ko + k l = 53 + 23 = 38 ~ s r 2 2 mm2

d,1 = dl + s = 226 + 1,5 = 227,5 m m

338 ,2 ' 0,16 ' 7 300 1,5 (JI = 1,25 (1 ,1 ' 38 ' 2,3 log -227 -5 T , 227 5 ' 1 5 ) + 38 2 ' 12 5 + 1 5

, 1t " "

0"1 = 1,25 (22,4 -I- 2,16) + 2,15 = 32,85 kg 2 mm

Sila izvlacenja (obrazac 157)

Fl = 'It d,1 ' S (T! = 7t. 227,5 . 1,5 . 32,85 = 35000 kg = 35 t

Ukupna s.ila prese (ako se lmmad izvlaci na presi p rostog djejs.tva s1. 157)

FM = Fl + Fd l = ~5 + 7,3 = 42,3 "'" 42 t.

DefOirmacLollli rad izvlacenja (obrazac 158)

Fl ' hI W = )1, --• • kgm

1000

za ml = 0,58 je x = 0,78

Visina komada hi = 126 mm

35 000·126 W = 0 78 -·----- = 3 450 kg m = 3 45 tm

, 1000 ' .

2. Proracunati silu i de£ormacio ni rad za drugu operaoiju izvlacenja komada prikazanog na sl. 192 b. Radni napon izvlacenja (obrazac 159)

cn = 1,1 eI-'''' . Cs . Cd . k sr (1 + tg CI. ) [ 1 - ( ds~ ) I :~J iJ. ds I

Prema podacima iz primjera u poglavlju VI 5.3.

dl = 226 mm

d2 = 176 mm

m2 = 0,78

CI. = 45°

iJ. = 0,16

Fd2 = 1000 kg

dsl = dl + s = 226 + 1,5 = 227,5 rnm

d ,2 = d2 + s = 176 + 1,5 = 177,5 mm

1-' ''' l ' iJ.'ltCl. = 1 + 0,16·'It·45 = 113 e . "'" T 180 8 ~0 '

C s = 1,2 Cd = 1,2 tg CI. = tg 450 = 1

1 [ . 177,5 0,16] cn = 1,1 . 1,13 . 1,2 ' 1,2 k sr ( 1 + 0 16 ) 1 - ( 227'5 ) , ,

0'2 = 1,79 ' 7,25 ' 0,039 ksr = 0,507 ksr

  

 

a. Nakon prve openacije izvla~enja komad je odzaren. Iz krive ocvrscavanja po sl. 17 za duraluminij

za E = 0 J' c k _~ 23_kg lJ . ,

mm-

za Et = 1- mt = 1 - 0,78 = 0,22 je k2 = 47 _ kg mm:!

k" r ~ ~ + kt ___ ::~+ 47 kg > = 35 ---

2 2 mm2

Gt = 0,507 . 35 ~ 17 7 kg , mm:!

Sila izvlacenja (obrazac 1601

Ft - 7t. d,~ · s· G-} = 7t. 177,5' 1,5· 17,7 = 14800 kg = 14,8 t

Sila prese FM = F't + F'dt = 14,8 + 1 ~ 15,8 t "" 16 t.

DeformaciOni rad (obrazac 158)

Wt Ft· ht

x - ~ 1000

14 800 . 185 0,66 1 000 =- 1 810 kg m = 1,81 tm

b. Nakon prve operacije izviacenja nema meduoperacijskog zarenja

za C; ~-- = I-ml = 1 - 0,58 = 0,42 je k' = 53~ D

za E ~

1 mm2

177,5 k' = 56 kg _ 1 - 383 = 0,543 je 2 mm:!

, _ k; + k; 53 t 56 kg k" - --2-= - -2 - = 54,5--.,

mm-

Gt = 0,507 . 54,5 277 kg , ., rn.m-

F·· 7t. d,t· . Gt = 7t. 177.5'1,5·27,7 = 23200 kg = 23,2 t

VI 6.2. Izvlacenje sa redukcijom debljine zida

U toku sJtjedecih operaclja izvl ;"~enja (sl. 241 a) vrSi se redukcija de­blJine zida, cd vrijednosti s, _I ~. Sl na vrijednost S; = 5 2, a pri tom se vanjski polupreenik tanceta smanj uj e cd vrljednosti R,_I = RJ na R; = R2.

Izvlatcnje se vrsi pomocu konu&nog prstena za izvlacenje, sa centralnirn uglom IJ. I izvlakacem poluprecnika 1', = rt (to je ujednQ i unutrasnji polu­precnik canceta).

  

 

..

S: .....

a

b

c

z R - -R

'-;!-- -- -- -~-

a. ZONA OEFORMACIJE b. ZONA GLAtANJA

SI.21.1 NAPONI I SILE KOD DUBQKOG IZVLACENJA SA REDUKCIJOM DEBLJINE. ZIDA

TABELA br: 51! VISlN£ POLUFABRIKATA I SILE SUtAVANJA

SKI CA V/S/NA S/LA SUZAVANJA O ZNAK E POLUFABR/KATA

~~' F',,=rrOsl<sr(J - g )C,C, D,d- srednji ! ;'1 ( ;\ I H", /,05 (h,+ll o)

~ I gdje le: gdje je: preenici I<oma-da prije i nakon

~ rL / :1 ho = 1 ( y* ' sutavanja I- C=- 1+ -J O'-d2 ,} d 5,5'- deb/jine D I.YDd sina I C2= (t+}J ctgd)( 3-} cosc:f.) zidova prije i

- nal<on slliava-1,_5' nja

i I :j cfJ: Il~ H<=> /,05 (h , +hb.1 Fi,=F;,+F. <:I.,R1- ugao i

l.J I gdje je: polupreen/I< I 5'1 suiavanja

l: hb= F. = 1,82 1<' r", CJ I< ,k'-sred-

5 . h d+ O<-d2 nji deformaci-r-ol ' .c, gdje je:

2 I. sind: ani afpar i af-

-v'Dd C] = d +r.., (t -~as d) par suienag komada

r- --~ H = h + D, 25 he Fc = 1'( 0 5 k.,O - g )C, C2

}J-koeficijent ~~I konfaktnag ~$ za R,=O,5 0 je; gdje je: frenja

J: tL l he C,= j (t+V!-J rH -rod/jus 1-

( I + -v-;. >VfT-CP zaobljenjo I!.rs-

.r _D <: V-f!j;. 5 tena zo sulo-, C2 =}J O-d + I.R, ..,onj. ,

  

 

Da bi se odredila sila izvlacenja ([0\) posmatra se ravnoteza elemenla napregnutog lijela u zoni deformacije (1 .,.. 2), ogranieenog sa dvije ravni na rastojanjima z i z + dz, te povrsinom prstena za izvlaeenje i izvlakaeem.

Uslov ravnoteze svih si la koje djeluju na posmatrani element, projeklo· vanih na pravac rotacione ose z (suprolnn pravcu izvlacenja F;) glasi:

:1

L d Z; i- I

d Z , + d Z~ + d Z" = O.

1. Uslijed djejstva sile it:vlacenja javice SE' na povrsini A = 7t (x~ - r~ ) normalni

napon istezanja (J" a na susjednoj povrsini A + d A = it (x" - r~ ) + + 2 7t . X . d x napon (J, + d (J,., pa je elementarna sri I a :

d Z , = ((J, + d (J,) (A + d A) - (Jz A.

Stavljajuci d (J, . . d A "" 0, kao beskonacno malu velicinu viseg reda, d Z, se svodi na:

d Z , = (J ,. dA + Ad (J, = 2 it (J, X dx + it (X2 - r ~ ) d (J"

2. 7a povrsini 2 it r~ dz ce dj elovali normalni pritisak q izvlakaca na unutrasnji zid cancela . Uslijed ovog pl'itiska javiCe se napon kontaktnog trenja '. = f1 q (gdj e je f1 koefioijent kontaktnog trenja izmedu izvlakaca i unutrasnj eg zida canceta). S obz·jn·om na to da je smjer napona kontaktnog trenja suprotan pravcu kretanja materijala, to ce u ovom slucaju biti usmjeren u pravcu izvlacenja, jer malerijal u w ni deformacije teee uz izvlakac.

dx d Z~ ~" - " 2 it r" . d z == - 2 it p. q - -

19 ex

Iz ~l. 241 a se vidi da je

x ~ z tg Ct.; dx = dz tg ex dx

dz = -.- - . tg ex

3. Na povrsini 2 it . X . dx/sin ex djeluje na vanjski zid canceta normalni pri­tisak prstena za izvlacenje q/cos ex. UsLijed ovog pritiska javice se (u pravcu suprotnom od kretanja materijala) napon kontaktnog trenja 'b = f1 q/cos Ct.

(u ovom obrascu f1 predstavlja koeficijent kontaktnog trenja izmedu vanj­ske povrsine zida canceta i povrsine prstena za izvlacenje)

dx q . ,f1 q ) dZ:, -- 2 itX . - ( Sbn a. -, cos a.

s In a. cos a. cos a.

1 f1 dZ:l = 2 it qx dx ( - .. - + -c-) .

cos ex Sin a.

Vrijeclnosti za dZ" dZ~ i dZ:, se uvr:;t~vaj u u ravnotemu jednacinu ~ dx L dZ, = 2 it (J , X dx + it ( X2 - r ~ ) d (Jz - 2 it f1 q 1'2 tg a. + , ,

1 f1 + 2 it q x dx (- - + .. - ) = 0 cos ex SIn a.

  

 

pa se nakon uredenja jednaCin e d obiva:

1 tJ. tJ. T~ 2 (1, X d x + (X2 - r ~ ) d 11, + 2 q x dx (--+ - -- ) ~ O.

cos CJ. si n CJ. x 19 (J.

Clan r~/x se m oze ap roksimira t i

rt r t 7= R ill'

Rl + Rt (rt + S I ) + ( r2 + S2) 5 1 + S2 gdj e je Rm = --2--- 2 = 1'2 + - 2-

Uvodeci novu oz naku po E. A. P opovu:

n = ~ "" R" = 1 + SI + S2 r ·J rt 2 n

Si- I_S· 1

. , = T .

2 r i (aJ

gdj e su: ri, Si - unutra.mji precnik i debljina zida cance la

do,time operacije izvIacenja 5i - l - debljina zida canceta pret ho dine operaci je

izvlacenj a

i oznacivsi ci jeli izraz u zagradi sa :

1 tJ. tJ. b = --+ -- - --oos CJ. sin CJ. 11 tg CJ.

(b)

diferencij a lna jednacina se svodi na obLik:

2 I1z X d x +-(x2 - r ~ ) d 11, + 2 b q x dx ,= O.

U poglavlju VI 4.4. je ustanov lj eno da se najpovoljn!iji usl ovi izvlacenj a postizu aka se def,ormaci ja po precnilku od voji od def.or rnacij e po deblj.ini zida. To zn aci da se u obrascu (142) za glavnu logarit ams ku defor maciju

s I d ' (i - I) + I i - I

<P hi = n - n --ds i s,

p rvi clan m oze zanemariti (ds(I- I) "" ds i) pa se problem tretira sa Sltano.viSta raV'ninskog deformac.ionog stanja.

Usiov plasticnog tecenja (po obra.scu 29 a) 11 1 - 113 = ~ k = 1,15 k = k', se m oze u ovorn slucaju, s obzir.om da je

111 = I1z ,i, (13 = - q , za.pisa ti U ob Iiku I1z + q = k', pa je q = k' - (J'z

Aka se iz diferenc.ijalne jednacine elirniniSe q

2 (1z x dx (x2 - r ~ ) d (1, + 2 b (k' - 11, ) x dx = 0

OOnosno

211,(1 - b) x dx + (x2 - r~ ) du, + 2 b k' x dx = 0

  

 

ovo se da svesti na jednostavniji oblik

d crz 2x dx (b - 1) crz - b k' - x~ - r2

2

Granice integrala se odredu ju iz uslova da je za poeetni presjek zone defor. macije (1)

x = RJ (Jz =. a z(mll1) = 0

i za konaeni presjek zone deformacije (2)

cr, = cr ,(max) = cr p

2x dx

1 tn [(b - 1) crz _ b k'J CJr

b-l 0

•

Kod obrade u hladnom stanju se ope rise sa srednjim specificnim defor­macionim otporom (k,,) . Uvodeci opste oznake za povdiil1.u canceta doticne i prethodne operacije izvlacenja:

At = A, _ t = 1t (R: t-ri t) ~--: (D ;_, -dL) = 1td,r'-I)'Si- ,

dolazi se do konaenog obrasca za napon izvlacenja u izlaznom presjeku zone deformacije:

b l A, b-t l crp = 1,15 k sr -- (1 - ) b-l A ,- I

(161)

Ovom naponu treba dcdali i gubitke uslJjed trenja u zon,i glacanja (zona 2-3 na sl. 241 b).

Na element napregnutog tijela djeluju normalni naponi crz i (crz + d cr,J na ko~tantnoj povdini A = 1t.(R,~ - r;~). Normalni pritisci izvlakaca i prstena za izvlacenje su oznaceni sa q. Po semi naponskog stanja se moze z.akljuciti da same izmedu prstena i vanjske povrsine zida pootQjj napcn kontaktnog trenja 't o Izmedu izvlakaca i unutr.:snje povrsine canceta nema napona kon­taktnog trenja, jer materijal ne tece uz .izvlakac van zone deformacije.

  

 

Jedna6ina ravnotde svih sila koje djeluju na p06ffiatrani element glas.i:

cr • . Ai - (cr. + d cr.) AI + 't" • 2 "It . RI dz = 0

gdje je:

gdje je:

't" = IJ. q; q = kl - cr. i 't" = IJ. (kl - cr.)

~~ - koeficijent Ioontaktnog trenja ' izmedu vanjske povrSine zi­da I:anl:e'ta i povrSiJl1e cilindril:nog cLijela prstena za iz-vlal:enje .

k i - specifil:ni defol'lJIlacioni otpor deforrrrisanog (izvul:en~) komada

cr • . Ai - 2 (ki - cr.) IJ. "It . R; dz = 0

dcr. 2 "It . R; IJ. _ .- = . dz = t . dz k i - cr. Al

2 "It Ri IJ. "It D i !.I t= ---=-- (el·

Ai Ai

Granice i.ntegrala se.odreduju iz uslova :

O'p

za presjek: 2: z = 0 cr. = crp

za presjek: 3 : z =! i cr7. = cri

I

= t ~ da ili

u

k · -O'· In I I = _ t! k i - crp

Ako se clan sa eksponentDm razvije u Mae-Laurinov red, to je za prvu apro­ksimaciju:

e- II = 1- t!

crl = k i - (ki - cr p) (1 - tt) =. cr v + (ki cr p) tl.

Napon izvlal:emja u izlaznom presjeku zone glal:anja:

Sila izvlacenja:

"!tDi !.I cri = O'p + (ki - crp) -- l.

Ai

Fi = crp A i + (kp - O'p)"It. Di p. I I (162)

Za p1'Oracun deformacionog rada se moZe kOl'istiti obrazac (158), vodeC.i ral:una o tome da se koeficijent punoee dija~raana sila .:... hod izvlakai:a kr~e u grar nicama:

x = 0,8 + 0,9.

  

 

Primjer

Odrediti silu i deformacioni rad za drugu operaciju izvJacenja sa reduk­cijom debJjine zida, komada prikazanog na sl. 203. 1z primjera u poglavlju VI 4.4. i proracunske tabele uz sl. 203 slljede podaci:

SI = 3 m.m S~ = 2,1 mm

DI = 33 rom

Dt = 31 rom

dl = 27 mm

d~ = 26,8 mm

d,1 = 30 rom

d,~ = 28,9 mm

Materi,jal komada: ceJik C. 1221 (Ck 15)

Koeficijent kontaktnog trenja [J. = 0,15 Centralni ugao prstena za izvJacenje Visina cilindricnog dij ela prstena

Cl. = 14· 1 = 4 mm.

Nakon prve operacije izvlacenja izvrSeno je meduoperacijsko zarenje komada.

Napon u izlaznom presjeku zone deformacije (obrazac 161)

b l AJ b-II G'p = 1,15 k,,--- 1- (- ) . b-1 A J

Al = n d, l . SI = it . 30 . 3 = 283 rom 2

At = it d,~ . S2 = it · 28,9 . 2,1 = 191 mm:'

Glavna logaritamska deformacija (obrazac 142)

AI 283 <;it = In -A2 = 2,31-og '191 = 0,395 = 39,5"10

S obzirom da je materijal prethodno odzaren, srednji specifiCni deformacioni otpor se racuna na osnovu (sl. 18 kriva II)

ko za cp = 0 ku = G'v = 27 kg

m.m2

k2 za cpt = 39,50/0

kg k2 = 6~-­

rom2

. ku + k~ 27 + 60 . k" = - -2 -- = - 2- = 43,5 kg

5 1 + S2 • 3 + 2,1 9 n =d + - = 1 + - 2-6 8-- = 1,1

2 rt ,

b = _ 1_ f- ~ cos Cl. si n Cl.

-n tg Cl.

b 1 0,15 __ _ __ ~~_ = 1,157 ,~ 0,970 - 0,242 1,19 ' 0,249

b - 1 = 1,157 - 1 = 0,157

  

 

A2 = 191 = 0675 Ai 183 '

up = 1,15·43,5 ~'~:~ (1- 0,675 O.I07~ = 21,4 ~2 ,

Sila izvlacenja (obrazac 162)

1<'2 = Up A2 + (k2 - Up) 7t D2 Po l F2 = 21,:4 ~ 191 + (60 - 21,4) 7t . 31 . 0,15 . 4 = 6 ~GO kg

Defonnacioni rad izvlacenja (obra~ac 158)

F 2 ' h2 W = x 1000

za x = 0,85 i IYI"ema sJ. 203 h2 = 25 + 4 = 29 rom

'6 800 . .29 W = 0,85 1 000 = 155 kg m.