biyoloji e canlilarin ortak Özellikleri...6 biyoloji e canlilarin ortak Özellikleri b) Ökaryot...

5

BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

BIYOLOJININ ALT BILIM DALLARI

Botanik Bitkileri inceler.

Zooloji Hayvanları inceler.

Morfoloji Canlıların dış görünüşlerini inceler.

Biyokimya Canlıların yapısındaki kimyasal maddeleri ve kimyasal olayları inceler.

Mikrobiyoloji

Mikroskobik canlıları inceler.– Parazitoloji– Bakteriyoloji– Viroloji

Mikoloji Mantarları inceler.

Embriyoloji Embriyonun gelişim sürecini inceler.

Moleküler Biyoloji Canlıların yapısını moleküler düzeyde inceler.

Genetik Kalıtsal özelliklerin dölden döle nasıl aktarıldığını, genlerin yapısını, görevini ve genlerde meydana gelen değişiklikleri inceler.

Histoloji Dokuları inceler.

Fizyoloji Organ, doku ve sistemlerin fiziksel ve kimyasal fonksiyonlarını inceler.

Sitoloji Hücrelerin yapısını inceler.

Evolusyon Canlıların evrimleşme sürecini inceler.

Ekoloji Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceler.Taksonomi(Sistematik)

Canlıların akrabalık derecelerine göre sınıflandırılmasını inceler.

Etoloji Canlıların davranışlarını inceler.

Anatomi Canlıyı oluşturan organların yapısını ve bu organların birbirleriyle ilişkilerini in-celer.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLIKLERI

1. HÜCRESEL YAPI

• Organizmaların işlevsel en küçük birimlerine “hücre” denir.

• Tüm canlılar hücrelerden oluşmuştur.

• Canlıların hücre yapıları ve sayıları farklılık gösterebilir.

• Canlı hücreler hücre yapılarına göre ikiye ayrılır.a) Prokaryot hücre:

• Zarla çevrili organelleri ve çekirdekleri yoktur!

• Kalıtım materyalleri sitoplazmada dağınık hâlde bulunur.

• Sahip oldukları tek organel ribozomdur.

Bakteriler, Arkeler

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

6


b) Ökaryot hücre:

• Zarla çevrili organelleri ve çekirdekleri vardır!

• Kalıtım materyalleri çekirdek içinde bulunur.

• Ribozom organelleri vardır.

Protistalar, Mantarlar, Bitkiler, Hayvanlar

• Canlılar hücre sayısına göre ikiye ayrılır.a) Tek hücreliler:

– Bakteriler

– Arkeler

– Çoğu protistalar

b) Çok hücreliler:

– Mantarlar (Bira mayası tek hücrelidir.)

– Bitkiler

– Hayvanlar

2. BESLENME

• Tüm canlılar hayatsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi sağlamak için beslenirler.

• Canlıların beslenme şekilleri farklı olabilir. Beslenme şekillerine göre canlılar;

– Ototroflar (üreticiler)

– Heterotroflar (Tüketiciler)

– Hem ototrof hem de heterotroflar

olmak üzere üç grupta incelenir.

• Ototrof canlılar inorganik maddelerden organik besin monomeri sentezi yapabilen canlılardır.

• Ototroflar besin üretimi sırasında kullandıkları enerji çeşidine göre ikiye ayrılır:

– Fotoototroflar

– Kemoototroflar

• Fotosentez olayı prokaryot ve ökaryot hücrelede gerçekleşebilir. Ancak kemosentez olayı sa-dece prokaryot hücrelerde gerçekleşebilir.

• Heterotrof canlılar organik besin monomerlerini üretemeyip dışarıdan hazır alan canlılardır.

İnorganik besin maddelerini bütün canlılar dışarıdan hazır alır.

DIKKAT

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

7


3. SOLUNUM• Canlıların besinleri parçalayarak enerji elde etme reaksiyonlarına “solunum” denir.• Tüm canlılar hayatsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi sağladıkları ATP molekülünü elde

etmek amacıyla solunum yapar.

• Farklı tür canlıların solunum şekilleri farklılık gösterebilir.

• Bazı canlılar oksijenli solunum yaparken, bazı canlılar oksijensiz solunum ya da ferman-tasyon yapar.

• Bütün solunum reaksiyonlarındaki glikoliz basamağı tüm canlılar için ortaktır.

Glikoz(6C)

2 Pirüvat(3C)

Glikoliz

• ATP sentezi (fosforilasyon) ve ATP yıkımı (defosforilasyon) tüm canlılar için ortaktır. Fakat farklı tür canlılardaki fosforilasyon çeşitleri farklı olabilir.

4. BÜYÜME VE GELİŞME

• Tek hücreli canlılarda büyüme, hücre hacmi ve kütlesinin artışıyla olur.

• Çok hücreli canlılarda büyüme, hücrelerin bölünmesi sonucu hücre sayısının çoğalması, buna bağlı olarak da doku kütlesinin artmasıyla olur.

• Gelişme, yaşam sürecinin belli dönemlerinde belirli bir sırayla meydana gelen düzenli değişik-likler zinciridir.

• Gelişme, canlının sahip olduğu yapıların zamanla olgunlaşması ve gerekli fonksiyonları yapa-bilir hâle gelmesidir.

5. HAREKET

• Bütün canlılar hareket edebilirler, fakat hareket şekilleri türlere göre değişebilir.

• Bitkilerde pasif hareket gerçekleşirken, hayvanların çoğunda aktif hareket gerçekleşir.• Tek hücreli canlıların aktif hareketinde sil, kamçı ve yalancı ayak gibi yapılar görev alır.

6. BOŞALTIM

• Metabolizma sonucu oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir.

• Tüm canlılar homeostaziyi sağlamak amacıyla boşaltım yapar.

• Boşaltım şekli ve boşaltım atıklarının çeşidi türlere göre değişkenlik gösterebilir.

• Tek hücreli canlılar metabolik atıkların çoğunu hücre yüzeyinden atabilir.

• Bitkiler; terleme, damlama ve yaprak dökümü ile, insanlar ise terleme, idrar ve solunum olayları ile metabolik atıklarını vücutlarından uzaklaştırır.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

8


7. HOMEOSTAZİ (İÇ DENGE)

• Bütün çevresel değişimlere rağmen organizmada kararlı bir iç ortamın sağlanması ve korun-masına “homeostazi” denir.

• Canlılardaki sistemler homeostaziyi korumaya yönelik çalışır.

– Sinir Sistemi

– Endokrin Sistem

– Solunum Sistemi

– Boşaltım Sistemi

Homeostazide doğ-rudan etkilidir!

– Sindirim Sistemi (Dışkılama)

Homeostazide doğrudan etkilideğildir!

8. ÜREME

• Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni bireyler oluşturmalarına “üreme” denir.

• Üreme olayı bazı canlılarda eşeysiz üreme şeklinde gerçekleştirilirken bazı canlılarda eşeyli üreme şeklinde gerçekleşir.

• Üreme, canlının yaşamının devamı için şart değildir.

• Eşeysiz üreme kalıtsal çeşitlilik sağlamazken eşeyli üreme sağlar.

9. ÇEVRESEL UYARILARA KARŞI TEPKİ VERME

• Tüm canlılar dış ortadan gelen fiziksel etki, kimyasal maddeler, ortam sıcaklığı, basınç vb. değişkenlerden oluşan çevresel uyarılara karşı tepki verirler.

10. ORGANİZASYON

• Hücrelerde çeşitli görevleri yapmak üzere özelleşmiş organeller bulunur.

• Çok hücreli organizmalarda yapı ve görevleri benzer olan hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler ise organizmayı oluşturur.

11. METABOLİZMA

• Canlıların yapısında gerçekleşen yapım ve yıkım tepkimelerinin tümüne “metabolizma” de-nir.

• Her türün kendine özgü metabolizması vardır.

Dehidrasyon sentezi Fotosentez ve kemosentez

Anabolizma (Yapım = Sentez) Olayları

Organik monomerlerdenbüyük organik molekül sentezi

İnorganik maddelerden organikmonomer sentezi

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

9


Katabolizma (Yıkım = Yadımlama) Olayları

Hidroliz Solunum

Organik monomerlerin parçalanması

Büyük organik moleküllerin organik monomerlerine

parçalanması

Bazal Metabolizma• Bir canlının tam dinlenme anındaki metabolizması “bazal metabolizma” olarak adlandırılır.• Yaş, cinsiyet, yaşanılan ortam ve koşulları bazal metabolizma hızını etkiler.• Son alınan besin çeşidi, miktarı ve kalori değeri bazal metabolizmayı etkilemez.• Bir bireyin bazal metabolizma hızı; birim zamanda ürettiği CO2, tükettiği O2 ya da ortama

verdiği ısı miktarı ile hesaplanabilir. (Oksijenli solunum hızı)• Bazal metabolizma hızı ölçülürken;

– kişinin tam dinlenme hâlinde olmasına,– ortam sıcaklığının uygun olmasına, (Genellikle oda sıcaklığında ölçüm yapılır.)– son alınan besinin üzerinden en az 12 saat geçmesine

dikkat edilmelidir!

12. ADAPTASYON

• Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tamamına “adaptasyon” denir.

Develerin hörgüçlerinde yağ depolaması, Kutup ayılarının açık renk posta sahip olması

Bütün canlı hücrelerde;– DNA– RNA– Enzim üretimi ve kullanımı– Protein sentezi ve yıkımı– Ribozom– ATP sentezi ve yıkımı– Yağ sentezi ve yıkımı– Hücre zarı– Sitoplazma

– Mutasyona uğrayabilme olayları ve yapıları ortaktır!

DIKKAT

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

10

KONU TESTİ

1. Aşağıdakilerden hangisi bir canlının yaşamını devam ettirebilmesi için zo-runlu değildir?

A) Substrat düzeyinde fosforilasyon ile ATP sentezi yapmaları

B) Kendilerine benzer bireyler oluştur-maları

C) İnorganik madde ihtiyaçlarını karşıla-maları

D) Vücutlarındaki su ve iyon dengesini ayarlamaları

E) Organik monomerlerden organik poli-mer sentezlemeleri

2. Tek hücreli canlıların tamamı için;

I. ribozomda protein sentezleme,

II. prokaryot hücre yapısında olma,

III. parazit yaşam sürdürme

özelliklerinden hangileri ortaktır?

A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve III D) II ve III

E) I, II ve III

3. Aşağıdakilerden hangisi tüm canlılar için ortaktır?

A) Ototrof beslenmeB) Eşeysiz üremeC) Aktif hareket etmeD) Fosforilasyon yapmaE) Organik besinlerini hazır alma

4. I. n(Amino asit) → Protein + (n–1)H2O

II. Glikoz + Glikoz → Maltoz + H2O

III. Glikoz → 2 Pirüvat

Yukarıdaki olaylardan hangileri tüm canlılarda ortak gerçekleşir?

A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve III D) II ve III

E) I, II ve III

5. Fotosentetik bir bakteri ile nergis çiçe-ği için;

I. hücresel yapıda olma,

II. kloroplast organelinde glikoz sentez-leme,

III. özelleşmiş dokulara sahip olma

özelliklerinden hangileri ortaktır?

A) Yalnız I B) Yalnız IIIC) I ve II D) II ve III

E) I, II ve III

6. Aşağıdakilerden hangisi canlıların or-tak özelliklerinden değildir?

A) Uyarılara karşı tepki vermeB) ÜremeC) Solunum yapmaD) Enzim sentezi gerçekleştirmeE) İnorganik maddeleri oksitleme

1. B 2. A 3. D 4. C 5. A 6. E

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

11

CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER

• Canlılarınyapısındabulunantemelbileşikler,organikveinorganikbileşiklerolmaküzereikiyeayrılır.

CANLILARIN TEMEL BİLEŞİKLERİYAPILARINA GÖRE

İnorganik Bileşikler

KarbonhidratlarYağlarProteinlerVitaminlerNükleik asitlerEnzimlerATP

Organik Bileşikler

SuMinerallerTuzlarAsitlerBazlar

Elektrolitler

CANLILARIN TEMEL BİLEŞİKLERİGÖREVLERİNE GÖRE

Enerji verici Yapıcı - Onarıcı Düzenleyici

SuMinerallerProteinlerYağlarKarbonhidratlar

ProteinlerYağlarVitaminlerSuMineraller

KarbonhidratlarYağlarProteinler

INORGANIKBILEŞIKLER

• Canlıvücudundasentezlenmeyenbileşiklerdir.

• Bütüncanlılarihtiyaçduyduklarıinorganikmaddeleridoğadanhazırolarakalırlar.

• Enerjivermezler.

• Hücrezarındangeçebilirler.

• Düzenleyiciveyapıcı-onarıcıgörevlerivardır.

1) Su

• Suyunözelliklerivegörevlerişuşekildesıralanabilir:

– Sumolekülleripolarizasyonözellikgösterir.

– Hidrojenbağlarınınetkisiilesumoleküllerininbirarayagelmesine“kohezyon”,suyunbu-lunduğuyüzeyetutunmasınaise“adezyon”adıverilir.

– Bitkiler,adezyonvekohezyonkuvvetlerininetkisiylekökleriilealdıklarısuyuyerçekiminezıtyöndetaşıyarakyapraklarakadarulaştırırlar.

– Suyunyüzeydekihücreleriarasındaoluşankuvvete“yüzey gerilimi” denirveyüzeygerili-misayesindebazıböceklersuüzerindeyürüyebilir.

– Suyunöz ısısı yüksektir.Yani belirlimiktarda ısıyı soğurduğu yada kaybettiği zamansuyunsıcaklığındakideğişiklikçokzorolur.

– Suyunözısısınınyüksekolması,hemkıyıbölgelerininılımanolmasınıhemdecanlıyaşa-mıiçinsulardakiortamsıcaklığınındengedekalmasınısağlar.

– Suyunözısısınınyüksekolması,vücudunhemenısınmasınıvehemensoğumasınıönler.

– Suyunbuharlaşmaveyoğunlaşma özelliğiyağışlarınoluşmasındaroloynar.

– Suyunbuharlaşabilmesi içinbelirlimiktardaısıyısoğurmasıgerekir.Bunedenleterlemeolayıvücuttansuilebirliktebirmiktarısıyıdauzaklaştırır.Böylecevücutısısınınyükselme-siengellenmişolur.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

12


– Donansuyunhacmisıvıhâlinegöredahafazladır.Bunedenlebuzlanmasuyundibindedeğilyüzeyindeolur.Budurumsudayaşayancanlılarınyaşamınısürdürebilmesinisağlar.

– Su, çok iyi birçözücüdür. Bu özelliğinden dolayı su kandamadde taşınımı,metabolikatıklarınseyreltilmesiveatılımıgibiolaylarayardımcıolur.Ayrıcabuözelliğiilebesinlerinsindiriminikolaylaştırır.

– Subazıfotosentetikcanlılartarafındanhidrojenkaynağıolarakkullanılır.

– Enzimatikreaksiyonlarıngerçekleşmesiiçinsugereklidir.

2) Mineraller

• Yapısalvedüzenleyicigörevlerivardır.


• Sindirilmedenkanakarışırlar.


• Kanvevücutsıvılarınınosmotikbasıncınındüzenlenmesindegörevlidirler.

• Bazılarıbazıbileşikyapılıenzimlerinyapısınakatılır.(Kofaktör)

• Birmineraleksikliğibaşkabirmineralilegiderilemez.

Mineral Vücuttaki bazı temel işlevleri Eksikliğindeki muhtemel belirtiler

Kalsiyum (Ca) Kemik ve diş oluşumu, kan pıhtılaş-ması,sinirkasişlevleri

Büyümegeriliği,kemikyoğunluğundamuhtemelazalma

Fosfor (P) Kemikvedişoluşumu,asit-bazden-gesi,nükleotitsentezi

Güçsüzlük,kemiklerdenmineralkay-bı,kalsiyumkaybı

Kükürt (S) Bazı amino asitlerin yapısında yeralma Proteineksikliğibelirtileri

Potasyum (K) Asit-baz dengesi, su dengesi, sinirişlevleri

Kas güçsüzlüğü, felç, bulantı, kalpyetmezliği

Klor (Cl) Asit-baz dengesi, mide sıvısı oluşu-mu,sinirişlevi,osmotikdenge Kaskrampları,iştahazalması

Sodyum (Na) Asit-baz dengesi, su dengesi, sinirişlevi Kaskrampları,iştahazalma

Magnezyum (Mg) Kofaktör,ATPileilgilitepkimeler Sinirsistemibozuklukları

Demir (Fe) Hemoglobinveelektrontaşımasiste-mibileşeni

Demir eksikliği anemisi, güçsüzlük,bağışıklıktazayıflama

Flor (F) Diş (muhtemelen kemik) yapısınınkorunması Dişçürümelerindehızlanma

Çinko (Zn) Bazı sindirim enzimlerinin ve diğerproteinlerinbileşeni

Büyüme geriliği, deri pullanması veşişmesi, üreme yetersizliği, bağışık-lıktazayıflama

Bakır (Cu)Demir metabolizmasında enzim ko-faktörü, melanin sentezi, elektrontaşınması

Anemi,kemikvekalpdamarsistemin-dedeğişiklikler

İyot (I) Tiroithormonlarıbileşeni Guatr(tiroitbüyümesi)

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

13


Insanvücudundaenfazla(%1,5-2)bulunanminerallerkalsiyumvefosfordur.

DIKKAT

Mineral içerikli besinlerin vücudadüzenli olarakalınması gerekir.Çünkü ter, idrar vedışkıilevücuttansüreklimineralkaybıolur.

DIKKAT

3) Asitler-Bazlar

Asit Baz

SudaH+iyonuvererekiyonlaşırlar. SudaOH–iyonuvererekiyonlaşırlar.Tatlarıekşidir. Tatlarıacıdır.pHaralığı0-7dir. pHaralığı7-14tür.AsitlikderecesiarttıkçapHdüşer. BazlıkderecesiarttıkçapHartar.Maviturnusolkağıdınıkırmızıyaboyarlar. Kırmızıturnusolkağıdınımaviyeboyarlar.Organikyapılıolanlarıvardır. Organikyapılıolanlarıvardır.

InsanınkanınınpH’siyaklaşık7,4tür.Budeğer7’yedüşerveya7,7’ninüzerineçıkarsaölümgerçekleşebilir.

DIKKAT

4) Tuzlar

• Asitvebazlarınnötürleşmetepkimesisonucumeydanagelirler.

• Kemikvedişyapımında,kalpvesinirhücrelerininçalışmasında,mideözsuyununüretilmesin-de,kaskasılmasındavehormonlarınçalışmasıgibiolaylardaetkilidirler.

ORGANIKBILEŞIKLER

• Canlılartarafındansentezlenebilenbileşiklerdir.

• Yapılarındakarbon(C)vehidrojen(H)atomlarınıbirliktebulundururlar.

• Canlılarınvücudundabulunanentemelorganikbileşiklervebunlarınyapısınakatılanelement-lerşunlardır:

– Karbonhidratlar C,H,O

– Yağlar(lipit) C,H,O,[NveP]

– Proteinler C,H,O,N[SveP]

– Vitaminler C,H,O,N,P…

– Enzimler C,H,O,N,P…

– Nükleikasitler C,H,O,N,P

– ATP C,H,O,N,P

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

14


Karbonhidrat Yağ Protein

Enerjivericiolma + + +

Düzenleyiciolma – + +

Yapıcı-Onarıcıolma + + +

Monomerlerininenerjiiçeriği3.

(4,2kkal)1.

(9.2kkal)2.

(4,3kkal)Monomerlerinin enerji üretimindekitercihsırası 1. 2. 3.

Yapıyakatılmaoranları 3. 2. 1.

Enzimlerinvehormonlarınyapısınakatılabilenmoleküllerdüzenleyiciolarakkabuledilir.

DIKKAT

Hücrezarınınyapısınakatılanmolekülleryapıcı-onarıcıolarakkabuledilir.

DIKKAT

1. Proteinlerinensonkullanılmasınınnedenicanlıvücudununtemelyapımaddesiolmasıdır.

2. Yağlarınençokenerjivermesinerağmenikincisıradakullanılmalarınınnedeniyıkımlarınınzorolmasıdır.Yağlarınyapısındakihidrojensayısıdiğerenerjivericimolekülleregöredahafazladır.Hidrojensayılarıfazlaolduğuiçin;

a) Hafiftirler.Bunedenlevücudaalınanfazlakarbonhidratlaryağolarakdepolanır.

b) Oksidasyonlarısonucubolenerjioluşur.(ETS’de)

c) Oksidasyonlarısonucubolmetaboliksuoluşur.(ETS’de)

d) Oksidasyonlarıiçinboloksijengerekir.(Budurumyıkımızorlaştırır.)

3. Vitaminler,düzenleyiciolmalarınarağmenyapıcı-onarıcıveenerjivericimoleküllerdeğildir.

Dehidrasyon Sentezi (Dehidroliz)

• Organikyapılımonomerlerinorganikyapılıdimer,trimer...............polimermolekülleredönüş-mesidir.

• Dehidrasyonsentezisonucusu oluşur.

• Dehidrasyonsentezlerindeoluşansusayısı,kurulanbağsayısınaeşittir.

• DehidrasyonsentezisırasındaATPharcanır.Bunedenlehücredışındagerçekleşemez.

Dimer ............... Polimer Sentezi Dehidrasyon=

Monomer Sentezi Fotosentez (Kemosentez)=

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

15


Monomer Monomer

H2ODehidrasyon

Monomer MonomerOH H

Hidroliz

• Organik yapılı dimer, trimer ............... polimermoleküllerinsu harcanarakmonomerlerinedönüşmesidir.

• HidrolizsırasındaATPharcanmadığıiçinhemhücreiçindehemdehücredışındayapılabilir.

Dimer ............... Polimer Yıkımı Hidroliz=

Monomer Yıkımı Solunum=

Monomer MonomerH OH

Monomer Monomer

H2O Hidroliz

ATPharcanmayantekbiyokimyasalolayhidrolizdir.

DIKKAT

• Hidrolizintemel amacı,enerjivericimoleküllerihücrezarındangeçebilecekbüyüklüğegetir-mektir.(Çünkühücrezarıseçicigeçirgendir.)

Dehidrasyonsentezivehidrolizolaylarınıbütüncanlıhücrelergerçekleştirir.

DIKKAT

KARBONHİDRATLAR• Enerjiverirler.(1.tercih)

• Hücrezarınınyapısınakatılırlar.

• Yapılarındaazsayıdahidrojenatomubulunduğundanproteinveyağlaraoranladahadüşükmiktardaenerjiverirler.

• Yıkımlarıkolayolduğundanenerjivericiolarakproteinveyağlardanöncekullanılırlar.

• Proteinveyağlaraoranlacanlıyapısınadahaazkatılırlar.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

16


• Içerdiklerimonomer sayısına göreüçeayrılırlar:

a) Monosakkaritler(monomer)

b) Disakkaritler(dimer)

c) Polisakkaritler(polimer)

A. MONOSAKKARITLER• Monomerdirler.• Hidrolizolmazlar.• Hücrezarındangeçebilirler.• Sindirilmedenkanakarışırlar.• Yıkımları,solunumileolur.• Üretimleri;fotosentez,kemosentezyadadönüşümreaksiyonlarıileolur. (Insanlarvehayvanlarbazımonomerleriözelliklekaraciğerdegerçekleşendönüşümolayları

ileüretebilir.)• Yapılarındaglikozitbağıyoktur.• Monosakkaritler karbon sayısına göre üç grupta incelenir.

• 3C’lular(triozlar) : PGA,PGAL,DPGA

• 5C’lular(pentozlar): Riboz,Deoksiriboz 1oksijeneksik• 6C’lular(hekzozlar): Glikoz,Galaktoz,Fruktoz

C6H12O6 (Izomer)

Riboz:RNA’nınveATP’ninyapısındabulunur.(Enerjivericiolarakkullanılmaz.)Deoksiriboz:DNA’nınyapısındabulunur.(Enerjivericiolarakkullanılmaz.)Glikoz (üzüm şekeri = kan şekeri):• Bitkilerüretir,insanvehayvanlarhazıralır.• Glikozsentezideğilamakullanımı evrenseldir.• Canlıhücrelerdekitemelenerjivericibesinmaddesidir.

SinirhücrelerininATPüretimindekullandıklarıtekbesinmaddesiglikozdur.

DIKKAT

Fruktoz (meyve şekeri):• Bitkilerüretir,insanvehayvanlarhazıralır.Galaktoz (süt şekeri):• Hayvanlarveinsanlartarafındanüretilebilir.• Bazıbitkitürlerindeüretimivardır.

Tümmonosakkaritlersudaçözünür.(Yani,hücreiçiosmotikbasıncıartırırlar.)

DIKKAT

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

17


B. DISAKKARITLER

• Dimerdirler.

• Hidrolizolurlar.

• Hücrezarındangeçemezler.

• Sindirilmedenkanakarışamazlar.

• Üretimleri:Dehidrasyonsentezi

Yıkımları:Hidroliz

• Yapılarındaglikozitbağıvardır.

• Üççeşittir:

– Maltoz(Arpaşekeri)

– Laktoz(Sütşekeri)

– Sükroz=Sakkaroz(Çayşekeri)

Glikoz Glikoz

Glikoz Galaktoz

Glikoz Fruktoz

Maltoz

Laktoz

Sükroz

H O2

H O2

H O2

+

+

+

+

+

+

Dehidrasyon

Hidroliz

Dehidrasyon

Hidroliz

Dehidrasyon

Hidroliz

Glikozit

Glikozit

Glikozit

Maltoz:

• Bitkilerüretir.

• Insanvehayvanlarhazıralır.

• Birayapımındakullanılır.

Laktoz:

• Memelihayvanlarüretebilir.Sükroz = Sakkaroz:

• Şekerkamışıveşekerpancarınınyapısındabulunur.

• Bitkilerüretir.

• Insanvehayvanlarhazıralır.

Sükrozmoleküllerisudaçözünebilir.Yani,osmotikbasıncıartırır.

DIKKAT

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

18


C. POLISAKKARITLER

• Polimerdirler.• Hidrolizolurlar.• Hücrezarındangeçemezler.• Üretimleri: Dehidrasyon Yıkımları: Hidroliz• Yapılarındaglikozitbağıvardır.

– Dörtçeşittir:

Nişasta Selüloz

Glikojen Kitin

(Glikoz)n

NişastaSelülozGlikojen

(H O)2 n–1+Dehidrasyon

Hidroliz

• Nişasta,selülozveglikojenintemel farkı glikozların bağlanma biçimlerinin farklı olmasıdır. (Budurumu,bağlanmayısağlayanenzim çeşitlerinin farklı olmasısağlar.)

NİŞASTA

• Üretimisadecebitkihücrelerindegerçekleşir.

• Bitkiseldepopolisakkaritidir.

• Nişastanındepoedilmesindeki temel amaç,hücre içiosmotikbasıncıayarlamaktır.Çünküglikozsudaçözünürken,nişastaçoğunluklasudaçözünmez.

• Lökoplastorganelindeüretilirvedepolanır.

• Özelliklekök,gövde,tohumvemeyvegibikısımlardadepolanır.

Stomahücrelerininkloroplastındadanişastaüretimiolurvegeçiciolarakdepolanır.

DIKKAT

SELÜLOZ

• Bitkiselyapıpolisakkaritidir.

• Özelliklehücreçeperininyapısınakatılır.

• Sudaçözünmez.

Hücreçeperinesahiphücrelerşunlardır:

–Tümbitkihücreleri(Selüloz)

–Tümbakterihücreleri(Peptidoglikan)

–Mantarhücreleri(Kitin)

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

19


–Alghücreleri(Selülozvejelatinimsimadde)

–Bazıarkeler(Peptidoglikandeğil)

Otçulhayvanlarınbağırsaklarındayaşayanselülozsindiricibakterilerselülozusindirir.(Sıkımutualizm)

DIKKAT

GLİKOJEN

• Hayvansaldepopolisakkaritidir.

• Özelliklekaraciğerveçizgilikashücrelerindedepolanır.

• Kashücrelerindedepolananglikojensadecekashücreleritarafındankullanılır.Ancak;kara-ciğerdedepolananglikojenkanşekerininayarlanmasındavetümvücuthücrelerindekullanı-labilir.

• Sudaçözünür.

• Glikojenüretimihayvanhücrelerineözgü değildir!

• Sitoplazmasındaglikojenüretipdepolayabilenhücrelerşunlardır:

–Hayvanhücreleri

–Mantarhücreleri

–Bakterihücreleri

KİTİN

• Yapısında“N”bulundurantekkarbonhidrattır.

• Eklembacaklıların dış iskeletindevemantarların hücre çeperindebulunur.

• Sudaçözünmez.

• Safkitinyumuşaktır.ZamanlayapısınaCaCO3tuzlarınınbirikmesiylesertleşir.

YAĞLAR• Enerjiverirler(2.tercih)


• Bazıvitaminlerinyapısınakatılırlar.(Dvitamini)

• Bazıhormonlarınyapısınakatılırlar.(Eşeyhormonları)

• Sudaçözünmezler.

• Organikçözücülerdeçözünürler.(Alkol,eter,aseton,benzen,kloroform)

• Vücutsıcaklığınınkorunmasınısağlarlar.

• Enönemlilipitçeşitlerişunlardır:

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

20


– Fosfolipitler(Yapıcı-Onarıcı)

– Steroitler(Düzenleyici)

– Trigliseritler=Nötralyağlar(Enerjiverici)

FOSFOLIPITLER

• Hücrezarınınyapısınaçifttabakahâlindekatılırlar.• ATPüretimindekullanılmazlar.• Fosfolipitler;fosfatgrubuiçerenbirbaşileburayabağlıikiyağasitindenoluşur.• Büyükmoleküllerolduklarındanhücrezarındangeçemezler.

• Yapısında;– 2yağasiti– 1gliserol– 1fosfat

– Fosfatabağlıözelgrupbulunur.Kuyruk

BaşGliserol + Fosfat + Özel grup(Suda çözünür = Hidrofil)

Yağ asitleri(Suda çözünmez = Hidrofob)

Fosfolipit

Fosfolipit

Hücre

Hücre zarı Protein

Hücre zarının yapısı

STEROITLER• Eşeyhormonlarınınyapısınakatılırlar.• Dvitaminininyapısındabulunurlar.• Steroitlerinenönemlilerindenbirihayvansalhücrelerdezarın yapısınakatılankolesteroldür.• Kolesterolhücrezarınadayanıklılıksağlayıpzargeçirgenliğinderoloynadığıgibi,sinirlerde

yalıtıcıolarakdaişlevgörür.

• Safratuzlarıvekortizolhormonu,kolesteroldensentezlenir.

Bitkihücrelerindekolesterolbulunmaz!

DIKKAT

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

21


TRIGLISERITLER(NötralYağlar)

• Tetramerolduklarıiçinhücrezarındangeçemezler.

• Enerjivericiolarakkullanılırlar.

3 Yağ asiti Gliserol Nötral yağ 3H O2Dehidrasyon

Hidroliz

• Nötralyağlarınyapısındabulunanyağasitlerininüçüaynıolabileceğigibiüçüfarklıdaolabilir.Bunedenlenötralyağlarınyapısındaenazikienfazladörtçeşitmonomerbulunabilir.

• Yağlarınyapısınakatılanyağasitleridoymuşvedoymamışyağasitlerişeklindeikiyeayrılır:

YAĞ ASİTLERİ

C

HO O

Doymuş yağ asitleri Doymamış yağ asitleri

C8H17|CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

|

|

|

|

|

|

|

C8H17|CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

| |

|

|

|

|

|

|C

HO OPalmitik asit Oleik asit

• Karbonların hepsi hidrojene doymuştur.• Karbonlar arasında tek bağ bulunur.• Oda sıcaklığında katı hâlde bulunurlar.• Yıkımları zordur.

• Karbonlarının bazıları hidrojene doymamıştır.• Bazı karbonların arasında çift bağ bulunur.• Oda sıcaklığında sıvı hâlde bulunurlar.• Yıkımları daha kolaydır.

Örnek ÖrnekTereyağı, Kuyruk yağı Pamuk yağı, Soya yağı, Mısır yağı, Ayçiçek yağı

• Doymamışyağasitlerininhidrojeniledoyurulmasısonucumargarinlereldeedilir.

• Bitkilerihtiyaçduyduklarıyağasitleriniüretebilir.Insanvehayvanlarbazıçeşitlerinidönüşümileüretebilirkenbazılarınıüretemez.

• Insanvehayvanlartarafındanüretilemeyenvehazıralınmasızorunluolanyağasitlerine,“te-mel (esansiyel) yağ asitleri”denir.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

22


PROTEİNLER• Enerjivericidirler.(3.tercih)


• Bütünenzimlerinyapısınakatılırlar.(Apoenzim)

• Bazıhormonlarınyapısınakatılırlar.

• Düzenleyicidirler.

• Insanvücudundakibazıönemliproteinlervegörevlerişöyledir:

– Antikorlar,vücutsavunmasındagörevlidir.

– Hemoglobin,solunumgazlarınıntaşınmasındagörevlidir.

– Albumin,kanosmotikbasıncınınayarlanmasındaetkilidir.

– Globulin,antikorüretimindegörevlidir.

– Histamin,kılcaldamargeçirgenliğininayarlanmasındaetkilidir.

– Aktin ve miyozin,kaskasılmasındagörevlidir.

– Fibrinojen,kanındamardışındapıhtılaşmasındagörevlidir.

– Keratin,saçvetırnakyapısınakatılır.

• Monomerlerine“amino asit”adıverilir.

H

C

RAmino grubu Karboksil grubu

H

H

N C

OH

O

Amino asitlerin yapısı

• Doğada20çeşitaminoasityani20çeşit–R(radikal)grupbulunur.

• Aminoasitleramfotermoleküllerdir.Yanihemasithemdebazköküiçerirler.Amfotermolekül-lerpH’nindüzenlenmesindeetkilidir.

– COOH:Asit

– NH2:Baz

• Doğadabulunan20çeşitaminoasitbitkilertarafındanüretilebilir.Ancak,insanvehayvanlarbazıaminoasitçeşitleriniüretemezler(8çeşit).Vücuttaüretilemeyenvehazıralınmasızorun-luolanaminoasitlere“temel (esansiyel) amino asitler”denir.

• Bütüncanlıhücrelerde20çeşitaminoasitintamamıbulunur.Bunarağmenüretilenproteinçe-şitlerindefarklılıklargözlenir.Bunun nedeni;sentezekatılanamino asit sayısının, çeşidinin yada dizilişininfarklıolmasıdır.Bu farklılığın nedeni ise;canlıhücrelerdekiDNA bilgisinin farklı olmasıdır.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

23


DNAbilgisinegöreüretilenyeganebesinmolekülüproteindir.

DIKKAT

• Aminoasitlerinbağlanmabiçimiproteinçeşitliliğinikesinlikleetkilemez.

(Bütünaminoasitleraynışekildebağlanır).

H2O

H HHOHC C C COOH

Peptitbağı

NNH2R1 R2

O H

a.a1 a.a2+ dipeptit H O2Dehidrasyon

Hidroliz+

Peptit bağı

a.a1 a.a2+ tripeptit 2H O2Dehidrasyon

Hidroliz+

Peptit bağı

a.a3+

Peptit bağı

a.a1 a.an+ polipeptit (n–1)H O2Dehidrasyon

Hidroliz+

Peptit bağı

+

• Sıcaklık,pH,tuzderişimivebasınçgibietkenlerproteinlerinişlevselyapısınıbozar.Buna“de-natürasyon”denir.

• Çevreseldeğişimlerinproteinüzerindekietkisiaziseproteineskişeklinialabilir.Buna“renatü-rasyon”denir.

• Proteinlerinkendilerineözgüaminoasitlerdenoluşandüzyapılarına“primer (birincil) yapı” denirvebuyapıişlevseldeğildir.

• Proteinlerin;sekonder,tersiyervekuaterneryapılarıüçboyutluveişlevseldir.

Denatürasyonproteinlerinişlevselyapılarınıbozar.

DIKKAT

• Protein yetersizliğinde;

– Büyümeyavaşlarvezamanladurur.

– Zihinselgelişimgeriler.

– Bağışıklıksistemizayıflar.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

24


– Yaralargeçiyileşir.

– Karaciğerişlevlerindebozukluklarortayaçıkar.

– Ödemoluşur.

Ikitürarasındakiproteinbenzerliğionlarınakrabalıkderecesiniortayakoyar.Yani,pro-teinbenzerliğininartmasıakrabalıkderecesininartmasıdemektir.

DIKKAT

VİTAMİNLER


• Vitaminlerinçoğuenzimlerinyapısınakoenzimolarakkatılırlar.

• Düzenleyicidirler.

• Hidrolizolmazlar.


• Sindirilmedenkanakarışırlar.

• Bitkilerihtiyaçduyduklarıtümvitaminlerikendileriüretebilir.

• Insanvehayvanlarisetamamınıhazıralırlar.

• Insanvehayvanlarbazıvitaminleribitkilerdenprovitamin (öncü ya da inaktif)olarakalırlarvevücutlarındaaktifleştirirler.

Provit A: Karaciğerdeaktifleşir.

Provit D:Derialtındaaktifleşir.

• InsanlarınkalınbağırsağındayaşayanbakterilerB ve K vitamini üretir. (Sıkımutualizm)

• Fazlaantibiyotik kullanımıvücuttaki yararlı bakterileri deyokedeceğinden,BveKvitaminieksikliğinenedenolabilir.

• Birvitamineksikliğibaşkabirvitaminilegiderilemez.

• Yükseksıcaklıkvitaminlerinyapısınıdenatüreedebilir.(Proteinlergibi)

Yağda Çözünenler (A,D,E,K) Suda Çözünenler (B ve C)

VİTAMİNLER

• Fazlası karaciğerde depolanır.• Eksiklikleri geç hissedilir.• Fazla alınırsa fazla birikim zehir

etkisi yapar.

• Fazlası ter ya da idrarla atılır.• Günlük alınmaları gerekir.• Eksiklikleri çabuk hissedilir.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

25


Bazıvitaminlerinyapısı;ışıktan,oksijenden,ısıdanyadademirvebakırgibimaddelerletemastandolayıbozulabilir.

DIKKAT

• Vitaminlerineksikliklerindevefazlalıklarındaçeşitlianormalliklergörülebilir.• Eksikliklerindegörülebilecekbazıdurumlar;

A : GecekörlüğüD : Çocuklardaraşitizm,yetişkinlerdeosteomalaziE : ÜremesistemibozukluklarıK : PıhtılaşmadagecikmelerB : Beriberi,pellegra,anemi

C(Askorbikasit):Skorbit,Bağışıklıktazayıflama

Yağdaeriyenvitaminler,yağlarınyapıtaşlarıyardımıilevücudakazandırılır.Yani;vücut-tayeterliyağınbulunmaması,yağdaeriyenvitaminlerineksikliğinenedenolabilir.

DIKKAT

ENZİMLER1. Basit enzimler:Yapılarındasadeceproteinvardır.(Pepsinveüreazgibi)

2. Bileşik enzimler:Yapılarındahemproteinhemde yardımcı bir grupbulunur.

Organik yapılı ise İnorganik yapılı ise

YARDIMCI GRUP

KOFAKTÖR(Fe, Mn, Mg vb.)

KOENZİM(B grubu vit. çoğu)

Yardımcı grup(Koenzim, Kofaktör)

ApoenzimAk ftimerkez

Holoenzim (Tam enzim)

PROTEİN

Bileşik enzimlerin yapısı

• Holoenzim=Apoenzim+Koenzim/Holoenzim=Apoenzim+Kofaktör

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

26


• Herenziminyapısındaproteinbulunur.Ancakvitaminvemineralbulunmakzorundadeğildir.

• Apoenzim:Enziminetkiedeceğimaddeyiseçer.

• Koenzim ya da Kofaktör:Enzimiaktifleştirir.

ENZIMLERINÖZELLIKLERI

1. Biyokimyasaltepkimelerinbaşlamasıiçingerekliolanminimumenerjiye“aktivasyon enerjisi (eşikenerjisi)”denir.Buenerjiyidüşürerekreaksiyonlarıhızlandıranvereaksiyonlardanhiçbirdeğişimeuğramadançıkanmoleküllereise“katalizör”denir.

• Enzimlerbiyolojikkatalizörlerdir.

Tepkimeye girecek moleküller

Tepkimenin ilerlemesi

Enzim varlığındaaktivasyon enerjisi

Enzim yokluğundaaktivasyon enerjisi

Ener

ji

• Yapısındaprotein bulunantekkatalizörenzimdir.

• Enzimlertepkimeleribaşlatmaz.Başlamıştepkimelerihızlandırır.

2. Enzimlerinetkiettiğimaddeye“substrat”denir.

• Enzimlersubstratınaözeldir.(Spesifik)

3. Farklıenzimlerinsubstratıaynıolabilir.Ancak,substrataynıolsabileenzim değiştikçe ürün değişir.

Glikoz

CO2 + H2O+EnerjiLaktikAsit+Enerji

EtilAlkol+CO2+Enerji

ABC

4. Enzimlerinproteinkısmındaaktif merkez (aktifbölge)denilenözelbirbölümbulunur.Aktifmerkezkısmenesnekbiryapıyasahiptir.Reaksiyonsırasındaenzimsubstratınageçiciolarakaktifmerkezdenbağlanır.Substratınbağlanmasıaktifmerkezinşeklinideğiştirirvebudurumuy-gunluğumaksimumhâlegetirir.Buolayınsonucundaenzim-substrat kompleksioluşur.Enzimetkisiylesubstratürünedönüşürkenenzimserbestkalırveyenibirsubstratabağlanmayahazırhâlegelir.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

27


Substrat

Aktif Merkez

Ürün

Enzim

Enzim

Fruktoz Glikoz

Enzim – SubstratKompleksi

Enzim - Substrat kompleksinin oluşumu

Enzim miktarı

Zaman

Serbest enzim miktarı

Enzim - Substratkompleksi

Zaman

Enzim-Substratkompleksi miktarı

Zaman

Substrat miktarı

Zaman

Ürün miktarı

Zaman

5. Enzimvesubstratıarasındaanahtar-kilituyumuvardır.

Substrat Enzim

6. Enzimlerreaksiyonlardanhiçbirdeğişimeuğramadançıkar.Bunedenle,ilgilireaksiyonlardatekrar tekrar kullanılabilirler.

7. Enzimüretimihücreiçindeolmakzorundadır.(Ribozomda)Ancak,hücre dışında daetkinlikgösterebilirler.(Hidrolizenzimleri)

8. Bazıenzimler tepkimeleri çiftyönde(tersinir)katalizler.

A+B+Enzim1 C+Enzim1

Hidrolizenzimleritersinirçalışmaz.

DIKKAT

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

28


9. Enzimleretkinliklerinisubstratındışyüzeyindenbaşlatır.

Tüm etI Parça etII KıymaIII

Üzerlerineeşitmiktardahidrolizenzimiilaveedilirse,tepkimehızları:III>II>ITepkime hızı

Substrat yüzeyi

10. Bazıenzimlertakımhâlindeçalışır.

Protein

Tripsin

Dipeptidaz (Erepsin)

Polipeptit

Dipeptit

Amino asitler

PepsinNişasta

Maltaz

MaltozAmilaz

Glikoz + Glikoz

11. Birapoenzimbirçeşitkoenzim(kofaktör)ileçalışabilir.Ancakbirkoenzim(kofaktör)birdenfazlaapoenzimileçalışabilir.

12. Enzimlergenelliklesubstratınınsonuna“–az”ekigetirilerekadlandırılır.

Maltoz:Maltaz

Lipit:Lipaz

Laktoz:Laktaz

13. Birenziminsonunagelen“–jen” eki,oenziminpasifolduğunugösterir.

Pepsinojen

Tripsinojen

Kimotripsinojen

Fibrinojen

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

29


14. Takım hâlindeçalışanenzimlerinaktiviteleri“geri besleme mekanizması”ilesağlanır.Sonürünmiktarıyeterlidüzeyeulaştığındabuürünlerinbazıları (substratabenzerlikgösterdiğiiçin) ilk enzimebağlanarakonunçalışmasınıdurdurur.

Substrat X

Y

Z

T

Ürün

Ortamda aşırı ürün biriktiği zaman bu ürünEnzim 1’le birleşerek reaksiyonu durdurur.

Enzim 1 Enzim 2

Enzim 3

Enzim 4

Enzim 5

Geri bildirim mekanizması

ENZİMSEL REAKSİYONLARIN ÇALIŞMASINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER1. Su:%15’inaltındasubulunanortamlardaenzimlerçalışamaz.

– Süzmeyoğurdungeçbozulması

– Kurutulmuşbesinlerinkolaykolaybozulmamasıv.b

2. Sıcaklık:Enzimlerinenfazlaaktivitegösterdiğisıcaklıkderecesine“optimum sıcaklık”denir. Tepkime hızı

Çalışmaz! Çalışmaz!

37 55O Zaman

Optimumdeğer

• Enzimlerin0°Cvealtındakideğerlerdeçalışamamanedeni;suyundonmasıveaktivasyoniçingerekliolanısınınolmamasıdır.Yani,0°Cvealtındakideğerlerdetutulanbirenzimuygun sıcaklığa getirilirse tekrar çalışır.

• Enzimlerin55°Cveüzerindekisıcaklıklardaçalışamamanedeni;protein yapılarının bozul-masıdır.Böylebirenzimhiçbirşekildetekrar çalışamaz!

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

30


3. PH: Her enzimin çalışabileceği belirli bir PH aralığı vardır. Büyük çoğunluğu nötre yakınPH’lardaoptimumçalışır.

Pepsin

Tepkime hızı

Amilaz

pH

Tripsin

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

4. Enzim - Substrat miktarı ilişkisi:

Tepkime hızı

Yeterli enzimYeterli substrat

Tepkime hızı

Sınırlı enzimYeterli substrat

Tepkime hızı

Yeterli enzimSınırlı substrat

5. Aktivatör ve İnhibitör Maddeler:

• Enzimlerin etkinliğini artıranmaddelere“aktivatör”, enzimlerin etkinliğini yavaşlatan ya dadurduranmaddelereise“inhibitör”maddedenir.

• Siyanür,kurşunvecıvagibiağır metal iyonlarıbirerinhibitördür.

Pepsinojen(inaktif)

HCl

Aktivatörmadde

Pepsin(aktif)

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

31


• Inhibitörmaddeler,enzimlerinaktifmerkezlerinebağlanarakyadaaktifmerkezinibozarakenzimiişlevsizhâlegetirir.

Substratİnhibitör

Enzim Enzim

Aktif merkez

Substrat

İnhibitörAktif enzim Pasif enzim

Aktif merkez

İnhibitörlerin enzimler üzerindeki etkisi

KaraciğertarafındanüretilenkatalazenzimiH2O2’yi(hidrojenperoksit)suveoksijeneparçala-yarakzehiretkisiniyokeder.

10 mlH O2 2

10 mlH O2 2

10 mlH O2 2

Tümkaraciğer

Parçakaraciğer

Ezilmişkaraciğer

1 2 3

Buna göre uygun koşulların sağlandığı yukarıdaki deney tüplerindeki tepkime hızlarının 3>2>1şeklindeolduğugözlenmiştir.

Bu durum;

I. Substratmiktarlarınınfarklıolması

II. Substratyüzeylerininfarklıolması

III. Tepkimeyekatılanenzimmiktarlarınınfarklıolması

durumlarından hangileri ile açıklanabilir?

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

32


ATP’NİN YAPISIAdenin

Riboz

P P P

14444444442444444443

14444444444444244444444444443

1444444444444444442444444444444444443

144444444444444444444442444444444444444444443

Adenin nükleozit (adenozin)

Adenozin monofosfat (AMP)

Adenozin difosfat (ADP)

Adenozin trifosfat (ATP)

Yüksek enerjili fosfat bağları

Ester bağı

Glikozit bağı

• ATP,organikbirmoleküldür.

• ATP,büyükbirmoleküldürvehücrezarındangeçemez.

• HücrelerarasıATPtransferiyapılamaz.

• ATPmolekülüdepolanmaz!

• ATP,yaşamsalolaylariçingerekliolanenerjinindepolanmışhâlidir.

• ATP yapısındaki yüksek enerjili fosfat bağlarının kopmasıyla her birinden hücrede yaklaşık13.000kal. laboratuvarortamında iseyaklaşık7300kal. ısıenerjisiaçığaçıkar. Iştebuenerjiyaşamsalolaylardakullanılanenerjidir.

• ATP,yapıbakımındanençokRNAnükleotitlerinebenzer.

AMP=Adeninribonükleotit

ATP’ninyapısında;Proteinyok! Yağyok! Karbonhidratvar!

DIKKAT

• ADPmolekülüneinorganikfosfatın(Pi)bağlanmasıileATPüretilmesine“fosforilasyon”,ATPmolekülündekiinorganikfosfatın(Pi)koparılmasınaise“defosforilasyon”denir.

• ATP+H2O(Endotermik=Endergoniktepkime)ADP + P + EnerjiDehidrasyon

ATP + H2O ADP + P + Enerji(Ekzotermik=Ekzergoniktepkime)Hidroliz

• ATPsenteziveenerjigerektirendiğertümolaylarendergoniktir.

• HücreselsolunumolaylarıveATPhidroliziekzergoniktir.

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

33


Fosforilasyon(ATPsentezi)vedefosforilasyon(ATPyıkımı)olaylarıevrenseldir!

DIKKAT

Adenin

Difosfat

Trifosfat

Riboz

Adenin

Riboz

Fosfat Fosfat

Enerji Enerji

ATP sentezi ve yıkımı

• Fosforilasyonçeşitlerişunlardır:

– Fotofosforilasyon:FotosentezsırasındaüretilenATP’dir.

– Oksidatif fosforilasyon:ETS’deelektronların taşınırken indirgenme-yükseltgenme tep-kimelerinebağlıolarakATPsentezlenmesidir.Oksijenlisolunum,oksijensizsolunumvekemosentezyapancanlılarATPihtiyaçlarınınçoğunubuşekildeeldeeder.

– Substrat düzeyinde fosforilasyon:GlikolizvekrebssırasındaüretilenATPdir.Substratdüzeyindefosforilasyontümcanlıhücrelerdegerçekleşir.

• ATPharcanmayanolaylarşunlardır:– Hidroliz– Pasiftaşımaolayları:Basitdifüzyon,osmoz,kolaylaştırılmışdifüzyon,diyaliz

• CanlıhücrelerdeATPsentezininyapılabildiğiolaylarşunlardır:

– Hücreselsolunum

– Fotosentez

– Kemosentez• FotosentezvekemosentezsırasındaüretilenATP’lerintamamıyinefotosentezvekemosen-

tezsırasındatüketilir.• SolunumsonucundaüretilenATP’leriseATPgerektirentümolaylardakullanılır.(Fotosentez

vekemosentezhariç)

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

34

KONU TESTİ

1. Aşağıda verilenlerden hangisi bütün organik besin moleküllerinin ortak özelliği olabilir?A) SindirildiktensonrakanageçmeB) EnerjikaynağıolarakkullanılabilmeC) DüzenleyiciolarakgörevyapabilmeD) HeterotroflartarafındanüretilebilmeE) C,HveOatomlarınasahipolma

2. Miktar

Zaman

III

II

I

Yandaki grafik birbitkihücresindeger-çekleşen hidroliztepkimelerine bağlıolarak, bazı mole-küllerin zamanabağlı değişimlerini

göstermektedir.

Buna göre I, II ve III numaralı moleküller aşağıda verilenlerden hangisi olamaz?

I II III

A) Glikoz Maltaz Maltoz

B) Aminoasit Erepsin Dipeptit

C) Galaktoz Laktaz Laktoz

D) Fruktoz Sükraz Sükroz

E) Gliserol Lipaz Lipit

3. Canlı bir hücrede nötral yağ sentezinin yapılabilmesi için aşağıdakilerden han-gisi zorunlu değildir?

A)Gliserol B)Enzim

C)Su D)ATP

E)Mitokondri

4. Organikyapılıpolimerlerinsuveenzimleryardımı ile organik yapılımonomerlerinedönüşmesine“hidroliz”denir.

Buna göre;

I. gliserol,

II. amonyak,

III. üre,

IV. aminoasit

moleküllerinden hangileri hidroliz ürü-nü olamaz?A)YalnızIV B)YalnızIIC)IIveIII D)I,IIveIV

E)II,IIIveIV

5. Sıcaklık (°C)

60

36

Zaman0 t1 t2 t3

Birbakterihücresi-neaitX enzimininoptimum sıcaklığı-nın 36°C olduğuvebuenzimin60°Cde denatüre oldu-ğubilinmektedir.

X enziminin bulunduğu ve diğer koşulla-rın uygun olduğu bir deney ortamındaki sıcaklık değişimi yukarıda verilen grafik-teki gibi olduğuna göre,

I. 0- t1aralığındatepkimehızımaksi-mumdur.

II. t1–t2aralığındaortamdakiürünmik-tarımaksimumaulaşır.

III. t2–t3aralığındasubstratmiktarıhız-laazalır.

yargılarından hangileri doğrudur?

A)YalnızI B)IveII C)IIveIII

D)IveIII E)I,IIveIII

1.E 2.C 3.E 4.C 5.B

ÖRNEKTİR • M

UBA YAYINLARI

biyoloji e canlilarin ortak Özellikleri...6 biyoloji e canlilarin ortak Özellikleri b) Ökaryot...

Documents