CANLILARIN ÇEfi‹TL‹L‹⁄‹ VE SINIFLANDIRMA

I. S›n›fland›rman›n ÖnemiII. S›n›fland›rman›n ‹lkeleri

A. ‹kili Adland›rmaB. S›n›fland›rmada Kullan›lan Basamaklar

III. VirüslerA. Virüslerin Genel ÖzellikleriB. Virüs ÇeflitleriC. Virüslerin Önemi ve ‹nsan sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

IV. Canl›lar AlemiA. Monera

1. Bakterilera. Bakterilerin Genel Özelliklerib. Bakteri Çeflitleric. Bakterilerin Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile iliflkisi

B. Protista1. Protistan›n Genel Özellikleri2. Protista Çeflitleri3. Protistan›n Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile iliflkisi

C. Mantarlar1. Mantarlar›n Genel Özellikleri2. Mantar Çeflitleri3. Mantarlar›n Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

A. Bitkiler1. Bitkilerin Genel Özellikleri2. Damars›z ve Damarl› Bitkiler3. Bitkilerin Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

E. Hayvanlar1. Hayvanlar›n Genel Özellikleri2. Omurgas›zlar ve Omurgal›lar3. Hayvanlar›n Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

V. Türkiye’nin Biyolojik ZenginlikleriA. Türkiye’deki Biyolojik Zenginli¤in SebepleriB. Türkiye’deki Biyolojik Zenginli¤in Önemi ve Korunmas›

BÖLÜM IV

BU ÜN‹TEDE NELER Ö⁄RENECE⁄‹Z?

Bu bölümü bitirdi¤inizde,

• Canl›lar› s›n›fland›rman›n önemini kavrayacak,

• S›n›fland›rman›n ilkelerini ö¤renecek,

• Virüsler hakk›nda bilgi edinecek, insan sa¤l›¤› iliflkisini kurabilecek,

• Canl›lar alemini ve bu alemdeki çeflitli türleri örnek olarak ö¤renecek,

• Ülkemizdeki tür çeflitlili¤inin önemini kavrayacaks›n›z.

BU ÜN‹TEY‹ NASIL ÇALIfiMALIYIZ?

• Konular› dikkatlice okumal›s›n›z.

• Konular› kavrayabilmek için anlamaya ve konular aras›ndaki ba¤lant›lar›kurmaya çal›flmal›s›n›z.

• Bölüm sonu sorular›n› cevaplamay› unutmamal›s›n›z

80

B‹YOLOJ‹ 2

✍ ✍

☞ ☞

81

B‹YOLOJ‹ 2

I. SINIFLANDIRMANIN ÖNEM‹

Çevrenize bakt›¤›n›zda birçok canl› türünün yaflad›¤›n› görmektesiniz. Buçeflitlilik insanlar›n her zaman ilgisini çekmifl ve böylece biyoloji biliminde yeni birçal›flma alan›n›n do¤mas›na neden olmufltur. Çünkü merakl› bilim adamlar›çevresindeki canl›lar› inceleyebilmek için çeflitli özelliklerine göre bu canl›lar›grupland›rma yoluna gitmifllerdir. Bu grupland›rma sayesinde bir canl› türü sadecebir defa isimlendirilme imkan› bulmufltur.

Canl›lar›n akrabal›k derecelerine, yaflay›fllar›na ve benzer özelliklerine

göre gruplandr›lmas›na s›n›fland›rma denir.

Herhangi bir gruba ait bir canl›n›n incelenmesi di¤er canl›lar›n özellik-leri hakk›nda da genel bir bilgi edinmenize yard›mc› olur.

II. SINIFLANDIRMANIN ‹LKELER‹

Yap›lan ilk s›n›fland›rma Aristo (Aristo)’ya aittir. Aristo canl›lar› d›flgörünüfllerine ve yaflad›klar› yerlere göre s›n›fland›rm›flt›r. Ona göre bitkiler; otlar,çal›lar, a¤açlar, hayvanlar ise karada, havada ve suda yaflayanlar olmak üzeres›n›fland›r›lm›flt›r.

Aristo’nun yapt›¤› bu s›n›fland›rma yaln›zca gözleme dayal› oldu¤undanbilimsel bir s›n›fland›rma de¤ildir.

Canl›lar›n sadece d›fl görünüfllerine ve yaflad›klar› yere göre yap›lan

s›n›fland›rmaya yapay (ampirik) s›n›fland›rma denir

Bilimsel s›n›fland›rmada önemli olan etkenler hayvanlar›n morfolojikyap›lar›, canl›lar›n protein yap›lar›ndaki benzerlikler, hücre tipleri , üremeleri,beslenme flekilleri, köken benzerlikleri ve farkl›l›klard›r.

Bu özelliklere dayan›larak yap›lan s›n›fland›rmaya do¤al (filogenetik)

s›n›fland›rma denir.

Do¤al s›n›fland›rman›n ilk basama¤› türdür.

Tür; ortak bir atadan gelen, do¤ada kendi aralar›nda çiftleflebilen ve

verimli (k›s›r olmayan) döller meydana getiren bireyler toplulu¤udur. Örne¤in;

do¤adaki tüm kediler bir türdür.

82

B‹YOLOJ‹ 2

Tür kavram›n› ilk kez kullanan bilim adam› John Ray (Con Rey 1627-1705) dir. Daha sonraki dönemlerde ise Linnaeus (Linne-1707-1778) türtan›m›n› gelifltirmifltir.

Canl›lar› s›n›fland›r›rken bilimsel s›n›fland›rma yapman›n önemi nedir?

A.‹kili Adland›rma

‹kili adland›rma bugün tüm dünya ülkelerince kabul edilen adland›rma sistemidir. ‹lk defa Linnaeus taraf›ndan kullan›lan bu adland›rma iki addanoluflmaktad›r. ‹lk ad, türün ba¤l› oldu¤u cinsi, ikinci ad ise türün tan›mlay›c› ad›n›oluflturur. Her iki ad birden tür ad› olarak bilinir. Örne¤in; Pinus nigra (karaçam)Canis lupus (kurt) (Resim 4.1).

Resim 4.1. Canis lupus (kurt), Pinus nigra (karaçam) ikili adland›rmaya örnek verilen hayvan

ve bitki türlerindendir.

‹kili adland›rmada ilk ad daima büyük harfle bafllar, ikinci ad küçükharfle yaz›l›r.

B. S›n›fland›rmada Kullan›lan Basamaklar

S›n›fland›rmada kullan›lan basamaklar›n en alt basama¤›n›n tür oldu¤unuö¤rendiniz. Di¤er basamaklar ise cins, aile, tak›m, s›n›f, flube ve alemdir.

?

Benzer türler cinsleri, benzer cinsler aileyi, benzer aileler tak›m›, benzertak›mlar s›n›f›, benzer s›n›flar flubeyi, benzer flubeler de alemi oluflturur (Tablo 4.1).

Alem Animalia (Hayvanlar Alemi)

fiube Chordata (Kordal›lar)

S›n›f Mammalia (Memeliler)

Tak›m Carnivora (Etciller)

Aile Felidae (Kedigiller)

Cins Felis

Tür Felis leo (Aslan)

Tablo 5.1. Felis leo latince ismiyle bilinen aslan›n s›n›fland›rma basamaklar›na göreadland›r›lmas›

Alemden türe do¤ru birey say›s› azal›r, ortak özellik artar. Türden aleme ise do¤ru bireysay›s› artar, ortak özellik azal›r.

Pinus nigra (karaçam) ile Pinus sylvestris (sar›çam) türlerinin hangis›n›fland›rma basama¤›nda ortak özellikleri en fazlad›r?

III. V‹RÜSLER

Virüsler bilinen en küçük varl›klard›r. Canl› hücrelere girdiklerinde canl›l›közelli¤i göstermelerine ra¤men, hücre d›fl›nda cans›zd›rlar. ‹nsanlarda ve di¤ercanl›larda çok önemli hastal›klara neden olmaktad›rlar. Örne¤in; AIDS hastal›¤›virüslerin neden oldu¤u bir hastal›kt›r (Resim 4.2).

Resim 4.2. AIDS hastal›¤›na neden olan HIV virüsü

83

B‹YOLOJ‹ 2

➯

?

84

B‹YOLOJ‹ 2

A. Virüslerin Genel Özellikleri

Virüsler ancak elektron mikroskobuyla görülebilen, 10-450 milimikronbüyüklü¤ünde varl›klard›r. Çubuk, küre, elips fleklinde olabilirler.

Virüslerde yaln›zca DNA ya da RNA molekülü ile bir protein k›l›f bulunur(fiekil4.1).

fiekil 4.1. Bir virüs çeflidi olan bakteriyofaj

Virüslerin hücrelerde oldu¤u gibi organel ve enzim sistemleri yoktur. Sadece canl›hücrenin zar›n› eritecek enzimleri vard›r.

Organelleri ve enzimleri olmad›¤›ndan zorunlu parazitler olarakadland›r›l›rlar.Kendilerine ait organelleri bulunmad›¤›ndan beslenme, solunum,boflalt›m, üreme gibi yaflamsal olaylar gerçeklefltiremezler. Genetik yap›lar›ndaki(DNA veya RNA) de¤iflim sonucu farkl› virüs çeflitlerine dönüflebilirler.

Virüslerin kal›t›m maddelerine yani DNA ve RNA’ya genom ad› ve-

rilir.

Virüsler canl› hücrenin d›fl›nda kristalleflirler ve hiçbir canl›l›k özelli¤igöstermezler. Uygun bir hücreye girdiklerinde ço¤almaya bafllarlar.

Virüslerin, içine girerek ço¤ald›klar› hücreye konak hücre denir.

Virüsler cans›z olmalar›na ra¤men nas›l hastal›k nedeni olabilirler?

B. Virüs Çeflitleri

Virüsler yap›lar›nda bulundurduklar› nükleik asidin çeflidine göre iki anagruba ayr›l›rlar. Bunlar DNA virüsleri ve RNA virüsleri olarak adland›r›l›r.

DNA Virüsleri: ‹sminden de anlafl›laca¤› gibi yap›lar›nda nükleik asit

➯

?

85

B‹YOLOJ‹ 2

olarak DNA vard›r. Çiçek virüsü, uçuk virüsü, bakterilerde ço¤alabilen bakteriyofajlarbu gruba girer.

RNA Virüsleri: Nükleik asit olarak yap›lar›nda RNA bulunur. Tütünmozaik virüsü, grip, çocuk felci, menenjit, k›zam›k, kuduz virüsleri bu gruba girer.

C.Virüslerin Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

Daha önce de belirtildi¤i gibi virüsler canl›larda birçok önemlihastal›klar›n meydana gelmesine neden olmaktad›r. Bu nedenle de hem insan sa¤l›¤›aç›s›ndan hem de di¤er canl›lar aç›s›ndan çok önemlidir.

Virüslerin neden olduklar› hastal›klara virütik veya viral hastal›klar

denir.

Virüslerin neden olduklar› hastal›klar antibiyotikle tedavi edilemezler.

Virüs hücre içine girdi¤inde hücre kendini koruyabilmek için interferondenilen bir madde üretir. Virüsün bu madde sayesinde hücre içinde ço¤almas› engellenir.Ayn› tip baflka bir virüs hücreye girdi¤inde vücut art›k ba¤›fl›kl›k kazanm›flt›r vevirüs etkili olamaz. Vücudun gösterdi¤i ba¤›fl›kl›klar uzun süreli ya da k›sa süreliolabilir. Uzun süreli olan ba¤›fl›kl›klar yaflam boyu sürebilir. Örne¤in; kabakulakolan kifli ikinci kez bu hastal›¤a yakalanmaz. Yakalansa dahi hastal›¤› çok hafifatlat›r.

Virüslerin meydana getirdi¤i hastal›klara karfl› çeflitli afl›lar gelifltirilmifltir.

Virüsler ayr›ca bitkiler ve böceklerde de hastal›klara neden olurlar.Örne¤in; hastal›k yapan virüslerden yararlan›larak zararl› olan böceklerin yokedilmesinde yararlan›l›r. Bu çal›flma biyolojik mücadele alan› ile ilgilidir.

➯

➯

86

B‹YOLOJ‹ 2

IV .CANLILAR ALEM‹

Bu bölümde en basitten geliflmifle do¤ru canl›lar alemini ö¤reneceksiniz.

Canl›lar alemini iki ana gruba ay›r›r›z (fiema 4.1).

fiema 4.1. Canl›lar aleminin s›n›fland›r›lmas›

A.Monera

Bu gruba giren canl›lar bakterilerdir. Ayr›ca siyonabakterilerde bu grubagirerler. Monera alemindeki canl›lar tek hücreli olup çekirdek, mitokondri gibizarla çevrili organelleri yoktur. Tek tek ya da koloni halinde yaflayabilirler. Kendibesinlerini üretebildikleri gibi (ototrof), baflka canl›lar› yiyerek de beslenebilirler(heteretrof).

87

B‹YOLOJ‹ 2

Baz› bakterilerin yap›lar›nda klorofil bulundu¤undan fotosentez yapabilirler.Tek hücre halinde ya da koloni halinde yaflayabilen bakteri türleri olabilece¤i gibi,havan›n azotunu, azot bilefliklerine çevirerek topra¤› azot yönünden zenginlefltire-bilen bakteri türleri de vard›r.

1.Bakteriler

Bakteriler ›fl›k mikroskobuyla görülebilen canl›lard›r ve virüslerden büyüktürler.Her türlü ortamda yaflarlar. Örne¤in, hava, su, ölü bitki gibi.

‹nsanlar ve di¤er canl›lar için zararl› olanlar› oldu¤u gibi yararl› olan-lar› da vard›r.

a. Bakterilerin Genel Özellikleri: Bakteriler tek tek ya da gruplar halindegörülebilirler. Bakteri hücresinin en d›fl›nda hücre duvar› bulunur. Kal›t›m maddesisitoplazma içine da¤›lm›fl durumdad›r. Bakterilerde hareketi sa¤layan kamç› ad› ve-rilen uzant›lar bulunmaktad›r (fiekil 4. 2).

fiekil 4.2. Bir bakteri flekli.

Bakteriler uygun olamayan ortamlarda ›s›ya dayan›kl› olan endospor denilen yap›y›olufltururlar. Uygun flartlarda tekrar eski duruma dönerler.

Bakterilerde üreme efleyli ve efleysiz olmak üzere iki türlüdür. Efleysizüremeleri enine bölünerek gerçekleflir. 20-25 dakika gibi çok k›sa bir sürede efleysizüreme ile say›lar› çok fazla artar. Efleyli üremeleri ise konjugasyonla gerçekleflir.Yani bir bakteri, kal›t›m maddesinin bir k›sm›n› ayn› türden di¤er bir bakteriyeaktar›r. Böylece üreme gerçekleflir.

Konjugasyonla oluflan bakterilerin genleri atalar›ndan farkl› olur. Veortam koflullar›na daha dayan›kl› hale gelebilirler.

➯

88

B‹YOLOJ‹ 2

b. Bakteri Çeflitleri

• fiekillerine Göre

•Yuvarlak bakteriler: Tek tek veya koloni halinde yaflayabilirler. Yuvarlakolup zincir ya da üzüm salk›m› olufltururlar.

• Çubuk bakteriler

•Virgül fleklindeki bakteriler

• Spiral bakteriler

•Oksijene Duyduklar› ‹htiyaca Göre

• Zorunlu aerob bakteriler: Sadece oksijenli ortamlarda yaflarlar

• Geçici bakteriler: Bunlar geçici aeroblar ve anaeroblar olmak üzere ikiyeayr›l›rlar.

Normalde oksijensiz ortamda yaflamalar›na ra¤men, geçici olarak

oksijenli ortamlarda yaflayabilen bakterilere geçici aerob bakteriler denir.

Normalde oksijenli ortamda yaflamalar›na ra¤men geçici olarak

oksijensiz ortamda yaflayabilen bakterilere geçici anaerob bakteriler denir.

• Gram Boyas› ‹le Boyanma Özelliklerine Göre

Gram(+) bakteriler: Gram boyas› ile boyan›p mor renkte görünen bakte-rilerdir.

Gram(-) bakteriler: Gram boyas› ile boyan›p, pembe renkte görünen bakterilerdir.

•Beslenme fiekillerine Göre Bakteriler

Ototrof bakteriler: Yaflamlar› için gerekli olan organik molekülleri inorganik moleküllerden sentezleyebilen bakterilerdir. Kulland›klar› enerjikayna¤›na göre ikiye ayr›l›rlar.

Fotootorof bakteriler: Bu bakteriler yap›lar›ndaki klorofil ile günefl enerjisini kullanarak H2O yerine H2S gibi inorganik moleküllerden organikmoleküller yaparlar.

Kemoototrof bakteriler: Bu tür bakteriler ise çevrelerindeki kükürt, nitrit,amonyak gibi maddelerin oksidasyonundan elde edilen enerji ile su ve karbon dioksitleorganik madde üretirler.

89

B‹YOLOJ‹ 2

Bu bakterilere kemosentetik bakteriler de denir.

Örnek olarak; nitrit ve nitrat bakterileri verebilir.

Heterotrof bakteriler: D›flardan besinini haz›r olarak alan bakterilerdir.Besinlerini sa¤lama flekillerine göre çeflitlere ayr›l›rlar.

Çürükçül bakteriler: Ölmüfl hayvan ve bitki at›klar›nda, ayr›ca canl›lar›nd›flk›lar›nda yaflarlar. Buradaki büyük moleküllü organik bileflikleri, basitbilefliklere ayr›flt›r›rlar.

Bu yüzden çürükçül bakterilere ayr›flt›r›c›lar da denir.

Do¤al dengenin korunmas›nda çürükçül bakteriler çok önemlidir. Çünkü ayr›flt›rma

s›ras›nda topra¤›n organik ve inorganik moleküllerce zenginleflmesini sa¤lar. Ayr›ca bu s›rada kendileri

için gerekli olan besin ve enerjiyi de temin ederler.

Parazit bakteriler: Bu tür bakterilerin sindirim enzimleri olmad›¤›ndanyaflamlar› için gerekli olan besin maddelerini yaflad›klar› canl›lardan temin ederler.

Parazit bakterilerden hastal›k yapanlar›na patojen bakteriler denir.

Örne¤in; tetanos, kolera, bo¤az enfeksiyonlar›na neden olan bakteriler butürdendir.

Mutualist bakteriler: Bu tür bakterilerin sindirim enzimleri yoktur.Besinlerini üzerlerinde yaflad›klar› canl›lardan haz›r olarak al›rlar ve bu canl›laraayn› zamanda çeflitli yarar sa¤larlar. Örne¤in, insan kal›n ba¤›rsa¤›nda yaflayan bakteriler K ve B vitamini sentezler.

c. Bakterilerin Biyolojik , Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ‹le ‹liflkisi

Buraya kadar bakterinin ne oldu¤unu ve çeflitlerini ö¤rendiniz. fiimdi bakterilerin önemi ile ilgili çeflitli bilgiler ö¤reneceksiniz.

Bakterilerin biyolojik aç›dan önemi büyüktür. Çünkü yeryüzündekiyaflam›n devaml›l›¤› için gerekli olan biyolojik ve kimyasal olaylar›gerçeklefltirmektedirler. Örne¤in; azot bakterileri do¤adaki azot dengesinisa¤layarak hem topra¤›n azot bak›m›ndan zenginleflmesini sa¤larlar hem de atmos-ferdeki azot miktar›n›n sabit kalmas›nda rol oynarlar.

➯

90

B‹YOLOJ‹ 2

Bakterilerin çok çabuk ço¤almas› endüstride ve laboratuvarlardakullan›lmas› aç›s›ndan önemlidir. Ayr›ca metil alkol, aseton, yo¤urt, turflu üreti-minde bakteriler etkilidirler.

Hastal›klardan korunmak insan sa¤l›¤› aç›s›ndan çok önemli olan bakterilerdenafl› ve serum yap›m›nda yararlan›l›r. Ayr›ca biyoteknolojik yöntemlerle insülün gibihormonlar›n ve antibiyotiklerin üretilmesinde de bakterilerden yararlan›lmaktad›r.Yine insan ba¤›rsa¤›nda sindirimde etkili olan yararl› bakteriler bulunmaktad›r.Buna karfl›n bozulmufl konserveler gibi yiyeceklerden kaynaklanan besin zehirlen-melerinin nedeni de bakterilerdir.

Çürkçül bakteriler ile çöpler aras›nda bir iliflki kurabilir misiniz?

B . Protista

fiimdi canl›lar aleminin protista grubu canl›lar›n› ö¤reneceksiniz.

Protista grubuna giren canl›lar ökaryot hücrelilerdir. Yani zarla çevriliçekirdekleri ve organelleri vard›r. Çok çeflitli yerlerde yaflarlar. Okyanuslardan, tatl›sulara ve canl›lardaki vücut s›v›s›na kadar her türlü ortam protistalar›n yaflamaortam›n› oluflturur.

1. Protistan›n Genel Özellikleri

Çok hücreli yada tek hücreli olabilirler. Tek hücrelileri protozoa ad›n› al›r.Baz›lar› koloni halinde yaflarlar. Parazit yaflayanlar› da vard›r. Ototrof olanlar›oldu¤u gibi heterotrof olanlar› da vard›r. Bölünerek veya sporla ço¤alabildikleri gibiefleyli üreyenleri de vard›r. Protistada genel olarak hareketi sa¤layan sil, kamç›, kökayak gibi yap›lar bulunur.

2. Prostista Çeflitleri

Protistalar› 3 ana gruba ay›r›r›z

a. Protozoalar

b. Algler

c. C›v›k mantarlar

a. Protozoalar: Kamç›l›lar, sporlular, silliler ve kök ayakl›lar olmak üzeredört ana gruba ayr›l›rlar.

?

91

B‹YOLOJ‹ 2

Kamç›l›lar: Bu gruptaki bir hücrelilerde hareketi sa¤layan kamç› vard›r.En bilinen örne¤i euglena (öglena) ve trypanosoma (tripanozoma)’d›r.

Öglenada klorofil vard›r, kendi besinini kendi yapar (fiekil 4.3).

Trypanosoma ise, Çeçe sine¤i taraf›ndan tafl›n›r ve omurgal› hayvanlar›nkan›nda parazit olarak yaflarlar. ‹nsanda uyku hastal›¤›na sebep olurlar.

fiekil 4.3. Protista grubuna ait öglena

Kök Ayakl›lar: Amip bu grubun en bilinen örne¤idir. Belirli bir hücreflekilleri yoktur. Hareket etmek ve besinlerini hücre içine almak için yalanc› ayaklarolufltururlar. Baz› türleri parazittir. Örne¤in; insanda amipli dizanteriye neden olan›gibi (Resim 4.3).

Resim 4.3. Protista grubuna ait Amip

92

B‹YOLOJ‹ 2

Silliler: Vücut yüzeyleri sillerle kapl›d›r. Bilinen örne¤i paramecium

(Paramesyum)’ dur.

Paramecium’da hareket sillerle sa¤lan›r.

Yap›s›nda iki çekirdek vard›r. Büyük çekirdek beslenme ile ilgili, küçükçekirdek üreme ile ilgili görevleri yerine getirir. Tatl› sularda ve tuzlu sulardayaflarlar. Bölünerek ve efleyli olarak ürerler.

Sporlular: Üremeleri sporla olan bu protislerin hareket organelleri yoktur ve parazittirler. Örnek olarak s›tma hastal›¤›n›n nedeni olan plazmodyummalarya verilebilir.

b. Algler: Yeflil, sar›, k›rm›z›, esmer gibi renklerdedirler. Kendi besinlerinikendileri üretirler. Resim 4.4‘teki diatomlar örnek olarak verilebilir.

Resim 4.4 Diatomlar s›n›f›ndan bir tür diatom

c. C›v›k Mantarlar: Ço¤u parazittir. Yaflam flekilleri ve beslenmeleriyönünden birçok canl› gruplar›na benzer özellik gösterdiklerindens›n›fland›r›lmalar›nda zorluk çekilmektedir.

Protista ile bakteriler aras›nda ne gibi farkl›l›klar vard›r?

3. Protistan›n Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

Protista grubunda bulunan algler biyolojik ve ekonomik önemi büyük olancanl›lard›r. Mineral, vitamin ve protein yönünden zengin olan alglerden besin maddesi üretilmesi ile ilgili çal›flmalar bulunmaktad›r. Ürettikleri oksijen nedeniyledenizlerdeki di¤er canl›lar için önemleri büyüktür. Ayn› zamanda k›rm›z› alglerden

?

➯

93

B‹YOLOJ‹ 2

elde edilen agar bakteri ortam› haz›rlamada, dondurma gibi g›dalar›nyo¤unlaflt›r›lmas›nda kullan›l›r. Diatomlar ise difl macunu, izolasyonda ve filtrelerdekullan›lmaktad›r.

Protista grubunda bulunan tripanozoma insanlarda uyku hastal›¤›n›netkenidir. Yine tropik bölgelerde bulunan bir amip türü de amipli dizanteriye nedenolmaktad›r.

Protislerden öglena fotosentez yapt›¤› için do¤al dengede önemli bir yeresahiptir.

C. Mantarlar

Günlük yaflant›n›zda mantar ismini s›kça duyars›n›z. fiimdi bu mantarlar›nözelliklerini ve canl›lar alemindeki önemini ö¤reneceksiniz.

Gerçek mantarlar olarak da isimlendirilen bu alemdeki canl›lar bitkiyebenzemelerine ra¤men heterotrof olduklar› için bitki grubundan ayr› olaraks›n›rfand›rmada yer almaktad›r.

1. Mantarlar›n Genel Özellikleri

Mantarlarda, bitkiler gibi gerçek kök, gövde ve yaprak gibi organlar yoktur. Hif ve miselyum denilen yap›lar vard›r. Genellikle sporla, bölünmeyle yada tomurcuklanma ile ürerler. Nemli ortamlarda çürükçül ve parazit olarak yaflarlar.Ço¤u çok hücrelidir.

2. Mantar Çeflitleri

Mantarlar maya mantarlar›, küf mantarlar›, flapkal› mantarlar ve enfeksiyonyapan mantarlar olarak grupland›r›l›rlar.

Maya mantarlar›: Hamur mayalanmas›nda, peynir üretiminde, boza vebira yap›m›nda kullan›l›r.

Küf Mantarlar›: Bu tür mantarlar besinlerin küflenmesine neden olurlar.Küf mantarlar›n›n sporlar› ekmek, reçel, limon, peynir gibi yiyeceklerin üzerindeço¤al›rlar.

fiapkal› Mantarlar: Bu mantar türü mantarlar içinde en iyi bilinenlerdir.Ormanl›k alanlarda yetiflir. Zehirli olanlar› da vard›r. Ancak zehirli ve zehirsiziniay›rt etmek oldukça zordur (Resim 4.5).

94

B‹YOLOJ‹ 2

Resim 4.5. Bir çeflit flapkal› mantar türü

Enfeksiyon Yapan Mantarlar: Bu mantar türleri tek hücreli olup, parazitolarak yaflarlar. Saçk›ran hastal›¤›na, a¤›zda ve bo¤azda pamukçuk denilen hastal›¤aneden olurlar. Ayr›ca deride yaralara da sebep olurlar.

Enfeksiyon yapan mantarlar bitkilerde de çeflitli hastal›klara neden olurlar.Gerçek mantarlar ile c›v›k mantarlar aras›ndaki fark nedir?

3. Mantarlar›n Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

fiapkal› mantarlar protein, vitamin ve mineral bak›m›ndan oldukçazengindirler. Bu nedenle besin kayna¤› olarak önemlidir. Bu amaçla da kültür mantar› dedi¤imiz mantarlar yetifltirilmektedir.

Maya mantarlar›ndan flarap, peynir, ekmek yap›m›nda yararlan›lmaktad›r.Penicilin (penisilin) denilen antibiyotik de penicillum denilen küf mantar›ndan eldeedilmektedir. Ayr›ca çürükçül mantarlar ölü hayvan ve bitki kal›nt›lar›n›nayr›flmas›nda rol oynad›klar›ndan do¤ada önemli bir yere sahiptirler.

Daha önce de belirtildi¤i gibi baz› mantar türleri hayvanlarda ve bitkilerdebirçok hastal›¤a neden olabilmektedir.

Mantar ile algin ortak yaflamas›yla oluflan canl› yap›ya liken denir.

Alg ve mantarlar›n ortak yaflamas›yla oluflan likenler, toprak oluflumundaönemli rol oynarlar. Yünlerin boyanmas›nda ve laboratuvarlarda tuz ay›rac› olarakda kullan›l›rlar.

Mantarlar ile bakteriler aras›nda ortak bir yön bulabilir misiniz?

?

?

95

B‹YOLOJ‹ 2

D. Bitkiler

Çevrenize bakt›¤›n›zda çok çeflitli bitkiler görürsünüz. ‹flte canl›lardünyas›n›n en zengin gruplar›ndan olan bitkiler do¤ada büyük öneme sahiptirler.Bitkiler alemi fiema 4.2’deki gibi grupland›r›l›r.

fiema 4.2 Bitki aleminin s›n›fland›r›lmas›

1. Bitkilerin Genel Özellikleri

Bitkilerin tümü ototrofturlar. Yani fotosentezle kendi besinlerini kendileriyaparlar. Topra¤a ba¤l› olarak yaflarlar. Hepsi çok hücreli canl›lard›r. Hayvanhücrelerinden farkl› olarak yap›lar›nda hücre çeperi, plastitler ve büyük kofullarbulunur. Geliflmifl olanlar›nda kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve ve tohum bulunur.(fiekil 4.4).

fiekil 4.4. Geliflmifl bir bitkinin k›s›mlar›

2. Damars›z ve Damarl› Bitkiler

Bitkiler iletim borular› (hayvanlardaki damar sistemine karfl›l›k gelir)tafl›y›p tafl›mad›klar›na göre; damarl› ve damars›z bitkiler olmak üzere ikiyeayr›l›rlar.

96

B‹YOLOJ‹ 2

Damars›z bitkilerde maddelerin tafl›nmas›n› sa¤layan iletim borular›bulunmaz ve çiçekleri olmad›¤› için döl almafl› fleklinde ürerler. Karayosunuörnek olarak verilebilir (Resim 4.6.).

Resim 4.6. Bir tür karayosunu

Damarl› bitkilerde ise adland›r›lmas›ndan da anlafl›ld›¤› gibi damargörevini yapan iletim borular› bulunur.

Damarl› bitkiler sporla ya da tohumla üremelerine göre ikiye ayr›l›rlar.

- Damarl› Sporlu Bitkiler: ‹letim demetleri olan, üremeleri sporla ve dölalmafl› ile gerçekleflen bitkilerdir. Örnek olarak e¤relti otu verilebilir (Resim 4.7).

Resim 4.7. E¤relti otu damarl› sporlu bitkidir

-Damarl› Tohumlu Bitkiler: ‹letim borular› olup, üremeleri çiçek ve tohumun oluflmas›yla gerçekleflir. ‹ki guruba ayr›l›rlar; aç›k tohumlu bitkiler vekapal› tohumlu bitkilerdir.

•Aç›k tohumlu bitkilerde tohumlar aç›kta veya kozalak yaprakç›klar›n›nalt›nda bulunur.

Bu bitki gurubuna bu nedenle kozalakl›lar da denir. Sedir, köknar,

ladin bu guruba verilecek örneklerdendir. (Resim 4.8.).

97

B‹YOLOJ‹ 2

Resim 4.8. Kozal›kl› bitkilerden Ladin ve Köknar

•Kapal› tohumlu bitkiler: Tohumlar meyvenin içinde olan, gerçek çiçekleribulunan bitkilerdir. Elma, armut, çi¤dem, papatya gibi kapal› tohumlu bitkilerdo¤ada çok yayg›n olarak bulunurlar (Resim 4.9).

Resim 4.9. Kapal› tohumlu bitkilerden çi¤dem ve papatya

3. Bitkilerin Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

Bitkiler do¤ada çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü canl›lar›n besin kaynaklar›n›n temelini oluflturmaktad›rlar. Hayvanlar›n besinlerinin bir ço¤unubitkiler oluflturmaktad›r. Ayr›ca ortamdaki oksijen miktar›n› dengede tutmakta vetoprak kaymas›n› önlemektedirler.

Kulland›¤›n›z ka¤›t, mobilya gibi bir çok eflyan›n yap›m›nda yinea¤açlardan yararlan›lmaktad›r.

Giysilerinizin üretiminde kullan›lan pamuk ve keten de yine bitkilerdenelde edilmektedir. Ayr›ca ilaçlar›n ham maddesi yine bitkilerdir. Evlerde içecekolarak kulland›¤›n›z ›hlamur, adaçay› gibi bitkiler de sa¤l›¤›n›z için oldukça önemlidir.

98

B‹YOLOJ‹ 2

Çevreyi a¤açland›rman›n do¤al denge için önemi nedir?

E. Hayvanlar

Canl›lar aleminin en geliflmifl grubu hayvanlard›r. Etraf›n›za bakt›¤›n›zdabu çeflitlili¤i hemen fark edebilirsiniz.

1. Hayvanlar›n Genel Özellikleri

Hayvanlar ökaryotik canl›lar olup, heteretrofturlar. Hücrelerinde plâstitlerve hücre duvar› bulunmaz. Kofullar genelde küçük ve çok az say›dad›r. Hayvanvücudunda destek görevi yapan yap›lar bulunmaktad›r.

Bu yap›lar geliflmifl olan hayvanlarda iskelet ad›n› al›r.

Mercanlar ve süngerler gibi hareketsiz olanlar› da bulunmaktad›r.

2. Omurgas›zlar ve Omurgal›lar

Hayvanlar alemindeki canl›lar› iskelet yap›lar›na göre fiema 4. 3.’teki gibigrupland›r›r›z.

fiema 4.3 Hayvanlar aleminin s›n›fland››lmas›

?

99

B‹YOLOJ‹ 2

- Omurgas›zlar: Bu grup canl›larda iç iskelet bulunmaz. Vücudun d›flk›sm›n› örten ve destekleyen d›fl iskelet bulunur. Hem karada yaflayabilenleri, hemde suda yaflayabilenleri vard›r.

fiimdi evrimsel geliflmifllik düzeyine göre omurgas›z canl›lar›ö¤reneceksiniz.

* Süngerler: Çok hücreli olup, hayvanlar grubunun en basit yap›l› olan›d›r.Tatl› sularda ve denizlerde yaflarlar.

Yap›lar›nda ‘por’ denilen çok say›da delikler bulunmaktad›r.

Efleyli olarak üreyebildikleri gibi efleysiz üremeleri de tomurcuklanma ileolur. Örnek olarak süngerler verilebilir (Resim 4.10).

Resim 4.10. Süngerler flekil ve büyüklük bak›m›ndan birbirinden farkl›d›r.

* Sölenterler: Vücutlar›nda sindirim bofllu¤u olup vücutlar› iki tabakadanoluflur. D›fl tabakada yak›c› kapsüller bulunur.

Sölenterler yak›c› kapsülleri düflmanlar›na karfl› kullanmaktad›r.

Deniz anas›, hidra ve mercanlar sölenterler gurubundand›r.

Resim 4.11. Sölentereler grubundan hidralar

➯

100

B‹YOLOJ‹ 2

* Solucanlar: Ço¤u tatl› su ve çamurlu yerlerde derinlerde yaflarlar.Baz›lar› baflka canl›lar› avlayarak baz›lar› da parazit olarak yaflarlar. A¤›z ve anüsgörevi yapan birer aç›kl›klar› bulunmaktad›r. Sinir ve üreme sistemleri vard›r. Yass›,yuvarlak ve halkal› solucan olmak üzere üç çeflittir. Yass› solucanlardan en bilineniplanarya ve tenyalard›r. Yuvarlak solucanlardan insanlarda hastal›k yapan› oldu¤ugibi, toprakta ve suda serbest yaflayanlar da bulunmaktad›r. Kancal› kurt, filaryaörnek olarak verilebilir. Halkal› solucanlar›n ise halkal› yap›s› vard›r. Toprak solucan›, sülük en bilinen örneklerindendir. (Resim 4.12).

Resim4.12. Toprak solucan›

* Yumuflakçalar: Solungaç solunumu yapan, vücutlar› yumuflak ve kabukluolan canl›lard›r. Ahtapot, midye, salyangoz bu grubun örneklerindendir (Resim4.13).

Resim 4.13. Yumuflakcalar grubundan salyangoz.

101

B‹YOLOJ‹ 2

* Eklembacakl›lar: Çok çeflitleri vard›r. Vücutlar› bafl, gö¤üs, ve kar›ndanmeydana gelmifltir. Solunum ve sinir sistemleri oldukça basittir. Vücutlar› kitindenilen maddeyle kapl›d›r.

CaCO3 birikmesiyle oluflan iskelet zaman zaman de¤iflir ve yenisi

oluflur. Buna deri de¤ifltirme denir.

Solungaç ve trake solunumu görülür. Ayr›ca efleyli ürerler. Kabuklular,böcekler, örümcekler ve çok ayakl›lar olmak üzere gruplara ayr›l›rlar (Resim 4.14).

Resim 4.14. Bir tür çekirge ve kelebek

* Derisi Dikenliler: Bu gruba ait tüm canl›lar denizde yaflarlar. D›fl yüzeyleridikenli bir yap›ya sahip oldu¤u için derisi dikenliler ad›n› alm›fllard›r. Deniz lalesi,deniz gülü, deniz y›ld›z› örnek verilebilir (Resim 4.15).

Resim 4.15. Derisi dikenliler grubundan deniz y›ld›z›

102

B‹YOLOJ‹ 2

-‹lkel Kordal›lar: Sindirim sistemi ile sinir kordonu aras›nda s›rt ipi yaninotokord ad› verilen bir iç iskelete sahiptir.

Bu nedenle de omurgas›z ile omurgal›lar aras›nda geçifl basama¤› özel-

li¤i tafl›rlar. Denizlerde yaflarlar. Amfiyoksüs, tulumlu hayvan örnek olarak

verilebilir.

- Omurgal›lar: En geliflmifl hayvan gurubu olup, k›k›rdak ve kemiktenmeydana gelen iç iskeletleri bulunmaktad›r. Geliflmifl bir dolafl›m sistemi ve duyuorganlar› vard›r. Baz›lar› solungaç, baz›lar› akci¤er solunumu yaparlar.

fiimdi geliflmifllik derecelerine göre s›rayla omurgal› canl› gruplar›n›ö¤reneceksiniz.

* Bal›klar: Kemik veya k›k›rdaktan yap›lm›fl iskeletleri vard›r. Kalpleri ikigözlüdür. Solungaç solunumu yap›p denizlerde ve tatl› sularda yaflarlar. Yüzgeçlerivard›r ve derileri pulludur. Alabal›k, sazan, köpek bal›¤› ve di¤er bal›klar bu grubagirerler. (Resim 4.16).

Resim 4.16 Kemikli iskelete sahip bir bal›k türü

* Kurba¤alar: Karada ve suda yaflarlar. Büyümeleri s›ras›nda larvadönemleri vard›r.

Larva döneminde solungaç, ergin dönemde ise akci¤er ve deri solunumuyaparlar.

Kalpleri üç gözlü olup so¤ukkanl› hayvanlard›r.

Yumurtalar› vücut d›fl›nda döllenir.➯

103

B‹YOLOJ‹ 2

Resim 4.17’de tropikal ya¤mur ormanlar›nda yaflayan bir kurba¤agörülmektedir.

Resim 4.17. Kurba¤a

* Sürüngenler: So¤ukkanl› hayvanlard›r. Vücutlar› pullarla örtülü olup,akci¤er solunumu yaparlar.

Yumurta vücut içinde döllenip, geliflimini d›flar›da tamamlar.

Kalpleri genel olarak üç gözlü, timsahlarda dört gözlüdür. Kaplumba¤alar,y›lanlar, kertenkeleler bu gruba girerler (Resim 4.18).

Resim 4.18. Sürüngenlerden kurba¤a ve y›lan

➯

104

B‹YOLOJ‹ 2

* Kufllar: S›cakkanl› hayvanlard›r. Kalpleri dört odac›kl›d›r. Akci¤er solunumu yaparlar. Yumurta ile ço¤al›rlar. Kanatlar› ve vücutlar›n›n üzerleri telekdenilen tüylerle kapl›d›r. fiahin, penguen, leylek, pelikan örnek olarak verilebilir(Resim 4.19).

Resim 4.19. Kufllar grubundan leylek ve pelikan

* Memeliler: S›cakkanl› hayvanlar olup derileri k›llarla örtülüdür.

‹ç döllenme görülür.

Yani, yavru gelifliminin bir k›sm›n› anne karn›nda gerçeklefltirir.Akci¤er solunumu görülür. Dolafl›m ve sinir sistemleri çok geliflmifltir. Karada vedenizde yaflayanlar› vard›r. Kanguru, balina, yarasa, aslan, köpek, kedi, leopar bilinen örneklerdendir. (Resim 4.20).

Resim 4.20. Memeliler grubundan kanguru

➯

105

B‹YOLOJ‹ 2

3. Hayvanlar›n Biyolojik, Ekonomik Önemi ve ‹nsan Sa¤l›¤› ile ‹liflkisi

Hayvanlar alemindeki canl›lar›n da say›s›z faydalar› bulunmaktad›r.

Tüm hayvanlar do¤adaki do¤al dengenin bir baflka deyiflle besin zincirinin bir parças›n›

oluflturmaktad›r.

Bununla birlikte süngerlerden ilaç ve kozmetik sanayinde, mercanlardansüs eflyalar› yap›m›nda yararlan›lmaktad›r.

Yengeç, karides,midye, salyangoz gibi canl›lar önemli besin kayna¤›oluflturmakta ve yurt d›fl›na ihraç edilmektedir. Bal›kç›l›k ticarette önemli biryat›r›m alan›n› oluflturmaktad›r.

Kufl, kedi,köpek gibi hayvanlar evlerde beslenebilmektedir.

Memeli hayvanlar›n etinden, sütünden besin kayna¤› olarak yararlanmaktay›z.Ayr›ca bugün bilimsel araflt›rmalar yap›l›rken hayvanlardan da

yararlan›lmaktad›r.

V. TÜRK‹YEN‹N B‹YOLOJ‹K ZENG‹NL‹KLER‹

Ülkemiz biyolojik çeflitlilik aç›s›ndan sahip oldu¤u tür say›s›n›nfarkl›l›¤›yla oldukça zengindir. Biyolojik çeflitlili¤in bu denli çok olmas›n›n enbüyük etkeni Türkiye’nin co¤rafi konumu ve jeolojik yap›s›d›r.

A. Türkiye’nin Biyolojik Zenginli¤inin Sebepleri

Bugün Türkiye’deki canl› türlerinin çok çeflitli olmas›n›n öncelikli sebebiçok farkl› ekolojik yap›ya ve iklim özelliklerine sahip bölgelerin bulunmas›d›r. Buözelliklere sahip olmas›ndan dolay› da Türkiye bir çok canl› türünün yaflayabilece¤ibar›naklara sahiptir.

Türkiye üç k›tan›n birbirine ba¤l› oldu¤u bir bölgede bulunmaktad›r. Bunedenle göç eden kufllar›n göç yollar› Türkiye’den geçmekmektedir. Göç s›ras›ndaTürkiye’ye u¤rayarak beslenme ve üreme dönemini burada geçirmeleri kufllar›n türsay›s›n›n artmas›na neden olmaktad›r.

B. Türkiye’deki Biyolojik Zenginli¤in Önemi ve Korunmas›

Türkiye bitki ve hayvan türleri aç›s›ndan oldukça zengin bir ülkedir. Bugünt›p, eczac›l›k, tar›m vb. alanlarda bu biyolojik çeflitliliklerden yararlan›lmaktad›r.Ancak biyolojik zenginliklerin yanl›fl kullan›m› h›zla ülkemizi çölleflmeye ve türlerin yok olmas› gibi bir sonuca do¤ru götürmektedir.

➯

106

B‹YOLOJ‹ 2

Do¤al dengenin içinde yer alan canl›lar›n yok olmas› h›zla do¤ay› dönüflüolmayan bir yok olmaya do¤ru götürmekte ve biz insanlar için büyük tehditleroluflturmaktad›r. Bunlar›n önüne geçebilmek için türleri yok olan canl›lar için genbankalar› kurulmal›, yurt d›fl›na kaç›r›lmakta olan türlerin önüne geçilmeli, yokolmaya do¤ru giden türler koruma alt›na al›nmal›, ülkemizdeki erozyonu engellemekiçin gerekli önlemler al›nmal›d›r. Ayr›ca av yasaklar›na uyup uyulmad›¤› ile ilgiliolarak daha s›k› denetimler yap›lmal›d›r.

Türlerin yok olmas›n›n en önemli nedenlerinden biri canl›lar›n yaflam alanlar›n›n

da-ralt›lmas›d›r. Bunun nedeni ise sanayileflme, h›zla artan kentleflme ve yeni tar›m alanlar›n›n

aç›lmas›d›r.

fiimdi Türkiye’de yok olmakta olan türleri göreceksiniz:

Asya aslan› kurtar›labilecek türler aras›ndad›r. Bir zamanlar ülkemizde deçok say›da olmas›na ra¤men art›k yaflamamaktad›r. Yine ülkemizde k›fl› geçiren veüreme amaçl› gelen Dikkuyruk adl› kufl da kurtar›lmas› gereken türler aras›ndad›r.Bunlar›n %70’i Türkiye’ye göç etmektedir.

Hem ülkemizde hem de dünyada tehlike alt›nda olan di¤er bir canl› iseböcekler s›n›f›ndan Apollo kelebe¤idir. Bu hayvanlar›n da koruma alt›na al›nmas›gerekiyor. Ülkemizde yaflay›p yok olmakta olan di¤er canl› ise Akbabad›r.

Yaln›zca Türkiye’de Birecik’te yaflayan Kelaynak kuflu da neslinin tükendi¤i varsay›lan canl›lar aras›ndad›r. Ayn› flekilde Akdeniz foku da neslitükenmekte olan canl›lar aras›ndad›r.

Görüldü¤ü gibi birçok canl› do¤al dengenin bozulmas›yla yaflama alanlar›n› kaybetmifl ve bunun sonucunda yok olmaya ya da say›lar› azalmaya bafllam›flt›r.Tüm bunlar ise do¤al dengenin h›zla bozulmas› anlam›n› tafl›maktad›r.

➯

107

B‹YOLOJ‹ 2

ÖZET

Bu bölümde s›n›fland›rman›n ne oldu¤unu, önemini, virüsleri, canl›laralemini ve bunlar›n önemini ö¤rendiniz.

Bilim adamlar› çevrelerindeki canl›lar›n çok oldu¤unu fark etmifller vebunlar› belirli özelliklerine göre grupland›rma yoluna gitmifllerdir.

Canl›lar›n akrabal›k dereceleri, özellikleri ve yaflay›fllar› göz önünde bulundurularak yap›lan gruplamaya s›n›fland›rma denir.

S›n›fland›rma sonras›nda belirli bir tür dünyan›n her yerinde yaln›zca birdefa grupland›r›lm›flt›r.

Virüsler, canl› hücre içerisinde canl›l›k özelli¤i gösteren, hücre d›fl›ndacans›z özellik gösteren varl›klard›r. Canl›lar için bir çok hastal›k etkenidirler.

Canl›lar alemi ise öncelikle prokaryot ve ökaryot olarak ikiye ayr›lmaktad›r. Prokaryot grubunda moneralar olup bunlar bakterilerdir.

Ökaryotlar ise protista, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere dörtgruba ayr›lmaktad›rlar. Her grubun alt basamak ve gruplar› da bulunmaktad›r.

108

B‹YOLOJ‹ 2

ARAfiTIRALIM VE UYGULAYALIM

Afla¤›daki tümcelerde b›rak›lan boflluklar› uygun sözcükle tamamlay›n.

1. ‹lk kez Aristo taraf›ndan yap›lan s›n›fland›rma .......................................d›r.

2. ‹kili adland›rmada ilk ad canl›n›n............................... belirler.

3. Virüsler DNA ve............... virüsleri olmak üzere iki gruba ayr›l›rlar.

4. Bakteriler canl›lar aleminin ....................... grubuna girerler.

5. Bakteriler beslenme yönünden ototrof ve ...................... olmak üzereikiye ayr›l›rlar.

Afla¤›daki tümcelerden do¤ru olan›na (D), yanl›fl olan›na (Y) harfikoyunuz.

6. Protista grubu canl›lar silliler, kamç›l›lar, kök ayakl›lar ve sporlularolmak üzere dört çeflittirler.( )

7. Maya mantarlar› hamur mayalamakta kullan›lmaktad›r.( )

8. Bitkiler heteretrof canl›lard›r.( )

9. Balina memeli hayvand›r.( )

10. Yarasa bir kufl türüdür.( )

109

B‹YOLOJ‹ 2

DE⁄ERLEND‹RME SORULARI

I. I. Akrabal›k dereceleriII. Yaflay›fl ortamlar›

III. Hareket edifl flekilleriBilimsel s›n›fland›rma yukar›daki özelliklerden hangilerine göre yap›lmaktad›r?

A) I B) II C) III D) I, II

2. Afla¤›daki canl›lardan hangisi s›n›fland›rmada farkl› grupta yer al›r? A) Öglena B) Siyanobakteriler C) Paramesyum D) Amip

3. Tek hücreli canl›lardan bakteri ile öglenay› birbirinden ay›ran en önemliözellik afla¤›dakilerden hangisidir?

A) Kloroplast B) Hücre zar› C) Çekirdek D) Kamç›

4. Benzer özellikleri en fazla olan canl›lar s›n›fland›rma basama¤›n›nhangisi içerisinde yer al›r?

A) fiube B)S›n›f C) Cins D) Tür

5. ‘ Pinus nigra ‘ afla¤›dakilerden hangi türle en yak›n akrabad›r?A) Felis leo B) Pinus silvestria C) Buteo buteo D) Populus nigra

6. Afla¤›daki özelliklerden hangileri virüsler ve bakterilerin ortak özellikleridir?

A) Genetik materyal tafl›malar› tafl›malar› B) Zorunlu hücre içi parazit olmalar› C) Klorofil tafl›malar› D) Çekirdeklerinin olmas›

7. Virüslerin canl›l›k özelli¤i gösterdi¤i hücrelere ne ad verilir?A) Konak B) Kapsül C) DNA D) Bakteriyofaj

8. Afla¤›daki hastal›klardan hangisine virüsler neden olmaz? A) AIDS B) Grip C) Çocuk felci D) Kolera

✎

110

B‹YOLOJ‹ 2

9. Afla¤›daki canl›lardan hangisi belirtilen alemde yer al›r?A) Protista-Paramesyum B) Bitkiler-Alg C) Hayvanlar-Bakteriler D) Mantarlar-C›v›k mantarlar

10. I. Alabal›k, II. Y›lan, III. Serçe ,IV. Mavi balina, V. Kurba¤a

Yukar›daki canl›lar› en ilkelden en geliflmifle do¤ru nas›l s›ralars›n›z?A) I, II, III, IV, V B) II, I, III, IV, VC) III, II, I, IV, V D) I, V, II, III, IV

11. Afla¤›daki canl›lardan hangileri heterotrof beslenirler? I. Çam II. Geyik III. fiapkal› mantar IV. Alg A) I,II B) II,III C) I, III D) I, IV

12. Afla¤›daki canl›lardan hangisi omurgas›z hayvand›r?A) Kurba¤a B) Y›lan C) Kertenkele D) Solucan

13. Afla¤›daki canl›lardan hangisi memeli hayvand›r?A) Sazan B) Köpek bal›¤› C) Balina D) Alabal›k