İBRAHiM TENNURİ/KAYSERİ

~ay.nm :ı.oıı

d~oz.yumu

J3utRri ~tabı

İbrahim Tennm;i Sempozyumu

1. Oturum

Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mehmet Akkuş \

1. Bildiri: GÜLZAA-1 MA'NEVİ'NİN MUHTEVASI HAKKINDAKi TESPİTLER118

Giriş

Doç. Dr. Nuran Yılmaz119

"Çü dünyf kahr evidür ,br;ılı acı

Belası çok yü ki az ulu bacı"

15. yüzy~lın son çeyreğini idrak eden lbrahim Tennurf (ö. 1482), Fatih döneminin ünlü mutasavvıflarındandır. Hacı Bayram-ı Veli'nin halifelerinden ve Fatih Sultan Mehmed'in hacası Akşemseddin tarafından irşad edilmiştir. Mezan Kayseri' dedir.

Hayatı ve eserleri hakkında klasik kaynaklarda fazlaca bilgi olmamakla birlikte İbrahim Tennuri ve eser(ler)i hakkında bazı yayınlar yapılmıştır120•

Şimdiye dek Tennuri'nin iki eserinin olduğu bilgisi bulunmakta ise de bunlardan Gülşen-i Niyaz adlı eserin ona ait olmadığı değerlendirilıniştir121 •

ı ıs Bu yazıdaki muhteva değerlendirmesi Gülzar·ı Manevi'nin bir dil çalışması olan şu yayınından yararlanarak yapılmıştır:

Tenniiri, Giilzôr-ı ma'nevi, Giriş-İnce/eme-Metin-Sözlıik-Tıpkıbasım, Hazırlayan: Mustafa Demirel, Çağrı Yay., İstanbul 2005.

ıı9 Çukurova Ün. İlahiyat Fak. Öğrt. üyesi

120Bu çalışmalann ilki yaklaşık kırk yıl önce yapılmıştır. Ardından malıdut sayıdaki diğer çalışmalar gelmiştir:

1. Rasim Deniz-Ali Rıza Karabulut, Şeyh lbrahim Temııiri, Giilşen-i Niyazdan Seçme/er, Fatih Yayın Matbaası, Kayseri 1972.

2. Ali Rıza Karabulut-Ramazan Yıldız, Gülzar-ı Ma'nevive İbralıim Tenniiri, ElifMatbaası, Ankara 1978.

İbrahim Tennfırl, Gülzt!ir-ı ma'nevi, Giriş-lnce/eme-Metin-Sözliik-Tıpkıbasım, Hazırlayan: Mustafa Demirel, Çağrı Yay., İstanbul 2005.

63

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Tennuri'nin diğer eseri ya da yegane eseri Gülzar veya Gülzar-z Ma 'nevf adıyla bilinen tasavvufı mesnevisini Fatih'e sunduğu bilinmektedir. Bu eser hakkında akademik çalışmalar da mevcuttur.122

Makalemiz, bu çalışmalardan biri olan Mustafa Demirel'e ait yayının "Metin" kısmı incelenip Gülzar-ı Manevi 'nin muhtevası üzerinde birtakım tespitler yapılarak hazırlanmıştır.

Gülzar'ın Demirel'in çalışmasına göre 12 nüshasının olduğu bildirilnıişse de123 daha sonraki çalışmalarla birlikte yeni tespit edilen nüshalar da eklenince bu

}?4 sayı 22 'ye ulaşmıştır. -

Yapılan içerik tespitlerinden evvel, eserin fiziki olarak tam bir nüsha olmadığını dolayısıyla bu durumun şairin söylediklerinin tamamını kapsamasına mani olduğunu da belirtmek gerekir. Zira eser, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa 1326, vr. 205b dayanarak Demirel'in yaptığı tespite göre beş bin kırk iki beyit hacıpindedir:

Keremden Hak ta 'ala !aldı yari

Ki biş bin lark iki beyit aldı varı (4850) 125

·'· 121 M. Fatih Köksal, "Klasik Türk Şiirinin Kurucularmdan lbralıim Beg", TÜBAR-XIX-2006-Bahar, ss.363-382.

1221. Semiba Kiraz, Şey'li lbralıim Temıiıri, Gülzor-ı Ma 'nevi (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım/53 vr.), M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1991.

2. Meheddin İspir, lbralıim Temıuri, Gülzor (inceleme-Metin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y. Lisans, 1998, V1+274 s.

3. Mustafa Fidan, İbrahim Tennfiri, Gülzar-ı Ma'nevi (İnceleme-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995; 757 s.

4. M.Fatih Çankaya, lbrahim Tennuri 'nin Hayatı Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, Yüksek Lisans, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009, 199s.

123 Tennfiri, Giilzôr-ı ma'nevf, Giriş-İnceleme-Metin-Sözliik-Tıpkıbasım, Hazırlayan: Mustafa Demirel, Çağrı Yay., İstanbul2005, s. XXXVII.

124 M. Fatih Köksal, "Klasik Türk Şiirinin Kurucularmdan lbrahim Beg", TÜBAR-XIX-2006-Bahar, s. 368.

125 Tennuri, Giilzôr-ı ma'nevf, Giriş-lnceleme-Metin-Sözliik-Tıpkıbasım, Hazırlayan: Mustafa Demirel, Çağrı Yay., İstanbul2005, s. XXXVII, 192.

64

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Ancak karşılaştırmalı metin olan bahsi geçen yayında, eser, 4887. beyitle nihayet bulmaktadır. Bı.ina göre 1)5 beyit bu metinde bulunmamaktadır. 126

r

" Eser, İranlı sup Mahmud Şebüsteri (d. 1288?-ö. 1340?)'nin 1311 yılında

yazılmış Gülşen-i Raz127 adlı eserine benzetilmektedir12a:ı

1453'te yazılan Gülzar-ı Ma'nevi, 1449'da yazılmış Garibname ve Muhammediyye benzeri eserler gibi didaktik bir üslupla kaleme alınmıştır. Bilindiği üzere, bu tür eserlerin Anadolu'daki ilk örneklerinden biri Gülzar'dan bir asır evvel yazılan Garibname'dir. Pek çok eşere tesirinden söz edilen Garibname'nin Gülzar'a tesiri de şüphesiz anlaşılabilir bir durumdur. Bu tesir, lafız ve mana bakımından olduğu gibi tertip ve düzen bakımından da görülebilmektedir. Mesela, Gülzar-ı ma'nevi'de Garibname ölçüsünde olmasa da bir hendesi yapıdan yahut tasniften söz etmek mümkündür. Şöyle ki, eserde ilkin fıkhi yönüyle değerlendirilen her hangi bir konu kimi yerlerde belirlenmiş l?ir sayı etrafında izah edilmektedir. Mesela, fikhın bir konusu olan 3 talak, eserde 16. Beyanda ele alınırken bu mevzunun fıkıhtaki sistematiği anlatılmış ona paralel olarak Tennuri, tasavvuf düşüncesini bu sisteme uyariayıp veliliğin 3 halinden söz etmiştir. Beyan-ı Sırr-ı Haram-ı manevi başlığı altında ise 2 çeşit evliyalıktan Beyan-ı Rumuz-ı Küfr-i Ma'nevi başlığı altında ise 2 tür küfürden bahseder. Yine, ilkin 6 tür kulluk vaziyetinden söz ettiği Beyan-ı Sırr-ı Defbölümünde peşisıra tasavvufi yorumla üç çıra (güneş, ay ve mum)'nın aydınlığındaki Hakka yolculuktan ayrı ayn söz etmiştir.

Eserin Muhtevası Hakkındaki Tespitler

Gülzar-z Ma'nevf'de din, tasavvufi yorumu·öne çıkarılarak nasihat üslubunda anlatılır. Tennuri, esere, geleneğe uygun olarak besınele ile başlar ve Allah'a

126 Demirel'in ldtabmm metin kısmındaki nüsha farklan belirtilen kimi aparatiarda ilav'e beyitler yer

almakta ise de bunlar arasmda bir tercih mevcut olmadığından asıl metinden sayılanlar netleşmiş

değildir.

127 Mesnevi tarzında yazılan şiir,

Kenzii 'r-Rımıüz, Zôdü 'l-Müsôfirin ve Nüzlıetü '1-Ervô/ı gibi tasavvufi ldtaplan olan Emir Hüseyni

Herevi'( d. ?-ö. 1318)nin sôfi metafiziği hakkında sordu ğu sorulara Şebüsteri'nin verdiği cevaplardan

oluşmaktadır. Gülşen-iRaz Şeyh El van Çelebi tarafindan 15. yy. 'da aynı vezin ve aynı manzum şeldlle Osmanlı Türkçesine çevrilmiştir. Eserin Günümüz Türkçesine de ild çevirisi yapılıruştır.

Bımlar, Mahmud Şebüsteri, Gülşen-i Rôz, Çev. Yahya Mustafaoğlu, Kitsan Basım Yayın, İstanbul 1999; Mahmud Şebüsteri, Gülşen-i Rôz, Çev. Abdulbaki Gölpınarlı, MEB, Devlet Kitapları, İstanbul 1968.

128 Bakz. Abdulbald Gölpmarlı, TiirkAnsiklopedisi, C. XX, Ankara 1972, s. 10.

65

İbrahim Tennuri Sempozyumu

hamdetmeyi öğütleyen bir beytin hemen ardından içinde cismi (maddi alem) ve cam (manevi alem) ile beraber ciham Yaratan'ın bilinmesinin gerekliliğini ifade eder. Sonrasında ise, O'nu bilmek için nasıl bir tavır takınılacağına ilişkin beyitler sıralanır:

Etekleri-y-i/e örten gözini

Göre mi istedüginün yüzini

Eteklerün senün varlıgun oldı

Kamu varlıgı koyan anı bildi

Bunlan anlahrken "gözgü (ayna)" mecazını kullamr. Ona göre mahlUkat gözgüdür, Hak onlarda tecelli eder. Dolayısıyla bu aynaya bakmasını bilmek lazımdır. Alemdeki her şeyin O'nun sıfatlarının tecellisi olduğunu ifade eder:

Tutan kollarda anun kudretidür

Biten ellerde anun sanatıdur

Anun ilmi fhlntr gönüllerdeki nur

Anun hiisni durur cennetdeki hiir ' .

Anun kahrı dirrur nar-ı cehennem

Anun lutfi duntr İsa 'b n-i Meryem

Eser, benzeri birkaç beyitten sonra "Levlake levlak, lema halaktii '1-ejlak." kutsi hadisine işaret edilip ism-i azam sımna mazhar oluşu anılarak Hz. Peygamber'in yaratılışını ifade eden beyte yer verildikten sonra na't içeren beyitlerle devam eder. Peygambere en yakın ve O'na olan sevgileri ile başı çektiği kabul edilen Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali birer beyitle anılmışhr. Burada lcronolojik ve hiyerarşik bir sıra gözetildikten sonra bunlann aşktan nişan gösterdiğini ifade eden şair, aym niteliği dikkate alıp sıraya evliyayı yerleştirir. Peşi sıra Şeyhi Ak Şemseddin'i zamanın kutbu olarak anar. Evliyamn nazar kudretini anan beyitlerle onların ayncalıklı vasıflarını sıralar. Bu beyitlerin birinde:

V elf sıdkun çok olsun evliyaya

Ki sini irgüre ol rehnümaya (0070)

66

İbrahim Tennuri Sempozyumu

demektedir.

Eserin bir mesnevi oluşu haliyle sebeb-i te'lifkısmını aramamızı icab ettirmiştir. Ancak kanaatimizce metin için söz konusu ettiğimiz eksik beyitler, eserin sebeb-i te'lifkısmında da vardır. Çünkü eserde, 57. beyitte başlayıp 76. beyte kadar devam eden sebeb-i te'lif ifadeleri insicamla sürmemektedir. Şöyle ki, Tennuri 50. beyitte evliyanın yol gösterici vasfina işaret eden sözlerinin ardından 51. beyitte Şeyhi Akşemsedclin'i zamanın kutbu olarak andıktan sonra eserde 57. beytekadar onu metheden beyitlerle şeybinden bahsetmiştir •. 57. beyitte ise Sadeddin Nüzhet Ergun'un belirtiği üzere129 Seferşah'ın kendisine şeyhi tarafindan yoUanışını şu beyitle dile getirmiştir:

Buyurmış bir azize yürt ana var

Sana ilm-i İlahi kıla tekrar

Bu oe)rtin ardından 64. beytekadar ağırlıklı olarak Akşe~seddin'i metheden sözler yer aldıktan sonra 64. beyitte Tennuri kendi iradesiyle bir kitap yazmaya niyetlendiğini şöyle ifade etmiştir:

Dilerem bir kitabı cem' idem ben

Ola tertib şer' üzre müzeyyen

Buradan itibaren ise şair yazacağı/yazdığı kitabın vasfı/faydası üzerine beyitler dizmiştir. 70 beyte gelince evliya hakkındaki müspet düşüncelerini tazimini ifade eden sözlerle 74. beytekadar devam eden Tennuri, 75. beyitte,

Ki işiden dutışa ışk odma

İre olışk odıyla maksildına

Kıla lafzı anun bülbülleri zar

Okıyalar anun adını Gülzar

diyerek doğrudan kitabını anlatmaya geçmiştir. Yani 74. beyitle 75. beyit arasmda bir kopukluk mevcuttur. Bu da eserin daha önce ifade ettiğimiz üzere 155 eksik beytin bir kısmı sebeb-i telifin anlatıldığı bu beyitler arasında olmalıdır.

129 Seferşah-Akşamseddin ve Tennuri arasında geçtigi rivayet edilen hadise Demirel'in kitabında Ergun 'un Tıirk Şairleri adlı kitabından alıntı olarak verilmiştir. Bakz. Demirel, İbrahim Tennuri

Gülzar-ı Manevi, Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, İstanbul 2005, s. XXXII.

67

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Eserdeki Başlıklar

Eserde söz konusu lasmın ardından, Beyan-ı Sırr-ı Salat-ı Ma'nevi başlığı gibi Gülzar-ı Ma'nevi'nin değişik başlıklı bölümlerine geçilmiştir. Bunlar şöyle sıralana bilir:

Tennuri, namaz (3 bölüm), vudu' (abdest), batını namazın siinnetlerinin sım, manevi zekatın sırrı, oruç, hacc, nikah (çeng, nay, def), manevi haram, manevi küfiir, manevi zünnann ve manevi merdin rumuzu, manevi talak (boşanma), manevi köle azad etme, manevi yeminierin sırrı, manevi zinanın haddinin (cezasının) sırrı, manevi yol kesme, manevi hırsızlık, manevi iftira (iffetli kadına zina isnadı) ve manevi içkinin sırrı, manevi cihadın sırrı, manevi bagy (azgınlık), manevi irtidad ( dinden dönme), manevi haraç, manevi küfiir, manevi iman, manevi lakit (sokağa bırakılmış yeni doğmuş çocuk), manevi lukata (sokakta bulunmuş şey, buluntu), manevi abıkın (sebepsiz yere efendisinden kaçan köle), manevi mefkfid(ölü veya diri olduğu bilinmeyen kayıp kimse)un sım, manevi ortaklık, manevi vakfın sırrı, alış-verişin sırrı, kefaletin sım, manevi havalenin sım, manevi kadılığın adabmm sırrı, manevi şahitliğin sım, manevi vekaletin sım, manevi davanın sırrı, manevi ikrann sırrı, manevi banşın sırrı, manevi çarpışmanın sım, manevi emanetin sırrı, manevi ödünç alışın sım, manevi bağışm sım, manevi kiranın sırrı, manevi yazışmanın sırrı, manevi ikrahın (zorlamanın), manevi hacnn (birini malını kullanmaktan men etme, birine bir şeyi yasak etme) sım, manevi me'zfinun( biı:'işi yapmaya salahiyet verilmişin) sım, manevi gasbın sım, manevi şüfanın (bir mÜlk, kaça satın alınmışsa, o mülke o para ile sahip olma), manevi losmetin sırrı, manevi müzara'anın (toprağa, çalışmaya ve kazanca ortak olmak üzere kurulan şirket), manevi müsakatın (meyvesinin bir kısmını almak şartıyla bir bağı veya ağaçian birine verme) sırrı, manevi zebayihin (kurban.lık hayvanlann) sırrı, manevi kurban bayramının sırrı, manevi kerahetin (istemeyerek baskı ile yapmanın, zorlamanın) sırrı, manevi ölünün diriltilmesinin sım, manevi avın sım, manevi rehinin sırrı, manevi cinayetierin sırrı, manevi vasiyetlerin sırrı, manevi hünsanın sırrı vb. konular dini-şer'i ve dinl-tasavvufi kıstaslar altında değedendirilip ayet ve hadislerin delaletiyle yorumlanmıştır. Kitapta din ve dine dair öğeler arasında İslam'ın beş şartı (mes. 3326. beyit) olan namaz, oruç, hac, zekat ve bunların tamamlayıcılarından abdest, niyet, amel, ibadet gibi kelime ve kavramlarla dini hususlar anlatılmış ve değişik mecazlada açıklanmıştır. Eserde namaz, sadece İslamın beş şartı olarak anılmamış Miraç vesilesiyle de amlmıştır.

Eserin beş (3. beyan, 9. ve 10. beyan, 12. beyan, 14. beyan) bölümü hariç her bölüm sonunda birkaç adet münacat içeren beyit bulunmaktadır. Bunlarda da münacat beyitleri olması ihtimal dahilinde ise de eserin tam bir nüshasının tespit edilmemiş olması yüZünden kesin hükme varmak mümkün olamamaktadır.

Tasavvufi merhaleler için elzem olan namaz hassasiyetini derecelendirerek nefis namazı, gönül namazı-can namazı (3304, 3311, 3316, 3347) ifadelerini

68

--

İbrahim Te~uri Sempozyumu

kullanmıştır. Bu konular zahiri ye batıni yönden ele alıı;ıarak manaya derinlik ve zenginlik getirilmiştir. Böylelikle TennUri'nin başta "Mevcftd-ı Mutlak" olmak üzere varlık alemiİle bakışı görülebilmektedir. İbrahim Tennılri, bu bakışı açıklarken ayet ve hadislerin130 yanı sıra bir kısım Kur'an kıssalan ve şark efsanelerine telmih yapmıştır.

İmana ilişkin unsurlara gelince bunlar da zahiri ve batıni yönleriyle tevhid dairesinde farklı ömeklemelerle anlatılmaktadır.

Bunların yanı sıra eserin muhtevasında belirgin biçimde görünen ögeler hukuki olanlardır. Değişik hukuk kavramıanna yer verilmiştir. Mesela bunlar arasında, dava, mahkeme, kadı, şahit, vekalet, berat, ceza vb. öğeler vardır. Eserin esası, din ve tasavvuf üzerine bina edilmiştir. Tasavvu:fla bağlantılı olan ifadeleri ve bunların değerlendiıinesini müstakil bir başlık altında anlatmak gerekir. Bununla birlikte şunu söylemek mümkündür ki, Tennuri'nin Gülzar'ında, Allah'ın "kün" emrine istinad eden varlık anlayışı, Nftr-ı Muhanimedi'den anasıra ve mevalidden insana hiyeraıjik bir düzenle ifadesini bulmaktadır. Bunu şu ve benzeri beyitlerde görmek mümkündür:

Ol ol kim Hak yaratdı seni cami

Viribidi sana hem ilm-i nafi'

Melek hayvan ma'den hem nebatı

Kamusın cem' idüp virdi hayatı

Bu mecmft 'un adın Adem ko dı ol

Ana esmayı ögretdük. didi ol

130 Gülzar-ı Ma'nevi'nin manzuın kısmına dahil olmayan genellikle konu başlığı biçiminde yer alan 200 civannda ayet ve hadis metni mevcuttur. Bunlar metne ilham kaynağı olmuşsa da kanaatimizce eseri çalışan ve yayıniayan Mustafa Demirel tarafindan metin dışı kabul edilip kitabın 195-206. sayfalan arasında ayet ve hadis mealieri olarak sLCalanmıştır. Bunlar Tennuri'nin Gülzlir-ı Ma'nevisi'nde orijinaliyle esere serpiştirilmiş metinlerdir. Demirel bunları metnin dışına alıp mealieri ve metindeki varak numaralan ile vermeyi tercih etmiştir. B~ yüzden çeviri yazı kısmında bu ayetterin ne Arapça metni ne de mealieri bulunmaktadır. Dolayısıyla eserde geçen ayet ve hadislerin neler olduğlınu hangi vesileyle yer aldığını görmek için ya burayı metinle birlikte eşleştirerek okumak yahut da kitabın arkasındaki tıpiabastma müracaat etmek gerekmektedir. Bunula birlikte Eserin çeviri yazılı manzuın kısmında da lafzi yahut manevi iktibas kabul edilebilecek ayet ve hadis cüz'ü veya manasının bulunduğu beyider de vardLC. Örnek: "ev edna" {0126); "kün" (0736); "beli/bela/" (0788, 2794); 2750-2752. beyitlerde Hz. Peygamber ve Kevser Lrmağl bağlantısı yapılarak Kevser siıresine manen atıfta bulunulmuştur.

69

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Meger rUhun mizacun o ldı ma' din

Ki terkib itmek oldı ana ayin

Nebatun cismün ü nefsün çü hayvan

Bu mecmu 'un adın Hak kodı insan ( 4061 -4065)

Eserde Nur-ı Muhammedi, anasır-ı erbaa, mevalid-i selase gibi İslam felsefesinin ve tasavvufunun temel kavramlarının yanında nefs, akıl, can aşk, gönül gibi önemli kavramlar da sıklıkla anılmaktadır.

Velilik ona göre;

VeliDün oglı gönlinden togandur

Sen sanma tahtına ağandur131

Eserde Toplumsal Hayat

Gülzar' da, bir yanda tasavvufi hayatın önemli unsurlarından riyazet, samimiyet-ihlas, şeyhe tabiyet, mürid olmanın gerektirdiği haller, tasavvufi hayatı tercihin gerekç;;:ıeri v.b. yer verilirken ve mes'elelerin zahiri yönü ele alınırken diğer yandan gündelik hayatın pek çok biçimi bunların beraberinde anılıp

anlatılmıştır. Mesela, alışveriş, aile ilişkileri, evlilik, boşanma, borçlanma, mal edinme, kiralama, hayır-hasenet bunlar arasındadır. Bu konulara yer verilen beyitlerde kültüreCunsurların izleri de rahatlıkla takip edilmektedir. Mesela bir düğün söz konusuysa çalgıdan ziyafete şahitlerden nikaha kadar aynntılara yer verilebilmektedir. Bir muharebe varsa neredeyse bütün unsurlarıyla göz önüne serilebilmiştir. Bir devlet sisteminin işleyişinin göstergesi olan idare, hukuk, güvenlik ve ekonomisinin ipuçlarını veren kavramları bulmak da gayet kolaydır. Bup.lardan başka, tarım (50 ve 51. Bölüm); tohum, topra~ ekin, biçin, ziraat, kıst, saman-dane, aşılamak, çift-çubuk, dal-budak, bağ-bostan gibi kelime ve kavramlarla zirai hayatın çeşitli cephelerinin dile getirildiğini de eserde görmek, okumak mümkün olmaktadır. Güzel sanatlardan musikinin eserdeki ağırlığı dikkat çekecek ölçüdedir. Musikinin icrasından makamından ve aletlerinden bir vesileyle söz edilmiştir. Hatta çeng, tabi, def, nay vb. musiki aletleri müstakil birer başlıkla

131 0640

70

İbrahim Tenİıuri Sempozyumu

'

eserde yerini alınıştır1 32 • Bunlann yanı sıra ihtimaldir ki, Mevleviliğin etkisiyle Sema'nın da amldığını görmekteyiz133

•

Dahası, bem ibadet bem de mübabet sebebiyle bayvan kesme usullerinin vakitlerinin bile yer aldığı eser, çarşı pazarı ihmal etmemiş, pek çok bölümde ticari bayatı assı-ziyan"'fıkrine dikkat çekerek ele alınıştır ve narb uygulamasına (752. beyit) varıncaya kadar ekonomik ve ticari kavramları sıkça anmıştır denilebilir. Burada Bakara süresi 16 ayetinde mealen "İşte onlar, birlayete karşılık dalaleti satın atanlardır. Ancak onlann bu ticareti kazanmamış ve kendileri de doğru yola girememişlerdir." buyrulduğıı dikkate alınırsa Gülzar ve benzeri eserlerde ticaret kavramından yola çıkarak insam birlayete yönlendirmenin Kur'an kaynaklı bir üslup ve mecazlı anlatım olduğıı söylenebilir. Nitekim Kur'an-ı Kerim'de bu ayete benzer başka ayetlerin varlığını da belirtmek gerekir. 134 Zaten Tennüri, Kur'an'ın bütün mes'eleleri aydınlatacak mahiyette bir kaynak olduğıınu eserde açıkça dile getirmiştir. 1 35

·

Namazdan babsedilen yerlerde namazın müminin miracı olduğıı anlayışına uygun önemde vetadil-i erkamru da içeren anlatımı görmek mümkünken136

, Hac ibadetinin söz konusu edildiği kısımlarda ise, Hac yolculuğu emniyetinden başlayıp Mekke137

, Ka'be138, Beytü'l-Haram139 Hacer-i esved140

, Zemzem Suyu141, Şeytan

132 0702, 0742,

133 0704

134 Bakz. Cum'a Süresi 10-12. ayetler.

13$ 0420

136 Ezelden nür-ı pak idi vücfidum

Cihetsüzdi rükii 'um bem sücfidum (0846)

137 0570

138 0550,

139 0166, 0169

140 0557, 0619

'- 141 0570,063 ı

71

İbrahim Tennuri Sempozywnu

taşlama142, -sa'y, tavaf, vakfe, ihram-143, Safa ve Merve144, Mina145

, kurban146,av yasağı147 gibi hacca ilişkin ifadeler birlikte yer almıştır.

Kullukta iki kat olma, sahur aşı yemek, gibi gündelik hayatın ve ibadetin iç içe olduğu bir tablonun varlığından pekala söz edilebilir. TennUri'nin nikahın gerekliliğinden sahihliği için gerekeniere kadar evlilik hakkında çeşitli

göndermeler yaptığını da görmekteyiz. Bu tür ifadelerin geçtiği kısımlarda bulunan bir beytinde, geçimli evliliğin nasıl olması gerektiğini şöyle ifade etmiştir:

Veli, misline cüft olmakdur erlik

Ki tagılmayasın hoş ola dirlik148

Eserde boşanma hadisesi ve hulle gibi uygulamalarda bir vesileyle amlmıştır. 149

Gülzar-ı Manevi'de kadınla ilgili ifadeler gelenek çizgisindedir150• Mesela,

zevce (hatıın) sıfatıyla geçtiği beyitler vardır. 151 Kadımn şahitliğine İslam hukuku çerçevesinden göndermeler yapılmıştır. 152 Estetik unsur olarak ( cemile hatun/güzel kadın) benzetme öğesi olan bir beyit vardır153 • Bundan başka eserde kadın için pek

.... 142 0556,

143 0554

144 0630

14S 0632

146 0562

147 0563

148 0693

149 Bakz. Beyan-ı sur-ı talak-ı manevi başlığı altındaki beyitler ve hulle içinll45. beyit.

ıso 0726, bu beyitte mürşid erliği, taliplik ise dişiliği temsil eder.

ı sı 1087, 1089, 1094, 1962, 2009, 2010 ve 1297 (bu beyitte helali olma vasfıyla anılır.)

ısı 2545,2552,2587, 2589, 2599.

153 1009.

72

İbrahim Tennuri Sempozyumu

olumlu bir bakışla karşılaşıldığı söylenemez. Daha çok olumsuz sıfatlarla yan yana gelmiştir. Eserde kadın, yoldan çıkaran154, sır tutmada zaaf gösteren155

, erkeğin ürettiğini tüketen156

, nasibi erden isteyendir:

Umup avrat gibi erden nasibi

Kalıca iste derdin e tabibi 157

Böyle olunca erkeğe şöyle nasihat edilmiştir:

Hem itme avratına mihribam

Ko olsun ol işikde !ani (1209).

Dini-Tarihi Ve Efsanevi Kişiler

Bu konuda eserin başta Hz. Peygamber olmak üzere enbiyaya dair pek çok özelliği anlattığı ve bunlarla irşada sevk ettiği beyitler bulunmaktadır. Hz. Peygamber, Nur-ı Muhammedi, şefaat, Kevser ırmağı (2751, 52) gibi vesilelerle sıkça anılmıştır. Mesela bir beyitte Hz. Peygamber, ism-i a'zam mazbarı ve aleıp. cevberi olarak anlatılmıştır:

Hem oldı ism-i a'zam mazhan ol

Anun'çün oldı alem cevberi ol (0025)

Nilr-ı Mubammedi, eserde 760. beyitten 789. beytekadar çeşitli vasıflan ve eylemleriyle anlatılmaktadır. Şair, Nilr-ı Mubammedi'nin akl-ı evvel, rUh-ı a'zam gibi İsimlendirmelerinden sonra, bir· adının da "kalem" olduğunu ifade eder:

Bir adı bu sebebden pes kalemdür

O yazdı levha her ne kim rakamdur158

154 0945, 1383.

\\ ıss 1442,1443.

156 1J27, 1128.

157 1157.

ISB 0774

73

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Bir adı da Taba' dır diyen şair bu iki harfi elifi:ıamelerdeki gibi tefsir etmiş ta'nın tahir he'nin hadi olmaya delalet ettiğini ifade etmiştir159 •

Onun yanısıra Hz. İsa, dolayısıyla ·annesi Hz. Meryem anılmış160, İsa Peygamber daha ziyade tecerrüd sıfatına vurgu yapılarak dile getirilmiştir. Ayrıca Hz. Musa, deniz içinde yol açma mucizesiyle161

, Hızır-Musa162, Firavun-Musa163,

Tfu-ı Sina ve Hz. Yusuf Hz. Yusuf (kuyuya atılması ve Aziz'e satılması münasebetiyle)164 çeşitli sebeplerle eserde yer almış bunlardan başka iki beyitte devlet münasebetiyle Süleyman Peygamberin (60, 1019) adı anılmıştır. Hz. İsa (İsa ibni Meryem) 165

, Hz. Nuh (oğlunun bağlllması münasebetiyle)166-

167, Hızır-çeşme­

i hayvan168, Hızır-ilm-i ledün169 Hızır-İskender, Hızır (a.s)'ın ve şiirimizde onunla

beraber zikredilen ab-ı hayat, ilm-i ledün gibi kavramlan değişik beyitlerde görmekteyiz.

Dört halifeyi anan birkaç beyitin yer aldığı Gülzar'da Hz. Ali değişik vesilelerle farklı beyitlerde tekrar dile getirilmiştir. Hz. Ali-zikir münasebeti ile anılır170, Velilerin tabi olduğu kimse olarak anılır171

Evliyanın önemi eser boyunca ağırlıklı ifade edilmişse de Eserde Akşemseddin'in tazim ve Hz .. Mevlana'nın tesirini açıkça görmek mümkündür.

159 0776-0778-:o;o. ·"'· .

160 1794

161 0053

162 0379,

163 0054, 0320

ı~ 0181,0182

165 0018,1531,3417 (İsi-sıfat)

167 371,

169 0165

171 0425

74

İbrahim. Tennuri Sempozyumu

Eserde MevHina etkisinin en bariz olduğu kısımlardan birisi 0882. beyitten başlamak üzere 0830. beyte kadaı.;ki kısımda evliyanın sırını anlatan ney benzetmesidir. ' .

Veysel Karani-hırka münasebetine gönderme yapılmıştır172 •

Kutsal kitaplann veya İsrailiyat denilen kaynaklann söz konusu ettiği kimi konulann da eserde yer aldığı görülmektedir. Mesela Aslıab-ı Kehf konusu 3-4 beyitle adeta özetlenmiş Kıtmir'in adı da anılmıştır. 173

Ayrıca şehvetinin kurbanı olan büyük günahlara bu sebeple düçar olmuş Mesnevi hikayelerinden Rahip Barsisa174'nın bu vasfıyla anıldığı görülmektedir. Bel'am-ı Ba'ur (0488), ve Deccal (1542) da eserde olumsuz nitelikleriyle yer almıştır.

TennUri 'nin namazı anlattığı bölümde Miraç mucizesine gönderme yaptığı beyitler vardır. Bunlardan birinde Cebrail a.s. 'ı da anmıştır:

İrişmeyecek ana peyk-i Ralıman

Nice irebile vesvas-ı şeytan (0212)

Buna göre denilebilir ki, meleklerden Cebrail a.s. ve İblis/Şeytan da eserde geçenler arasındadır:

Kimisi yoldan azdı müflis aldı

Anun imanın elden İblis aldı (2399)

Eserin içinde en çok rastlanandan biri de aşk ve aŞka ilişkin ifadelerdir. Bunlar içeriği itibanyla şöyle özetlenebilir:

172 Çıkarup hırkasın göndürdi Veys'e

Meşayıh gönlini döndürdi Veys'e (0234)

173 4444 4448.

174 Riyazatı kem ola şehveti çok

Kıla dinini Barsisa gibi yok (0501)

Barsisa'nın hikayesi için balaruz. Mevlana Celaleddin, Mecalis-i Seb 'a, Çev. Abdulbaki Gölpınarlı,

Konya 1965, (I. Meclis, 1 ı. başlık)s.??? ;Mevlana, Mecalis-i Seb'a, Haz. Nuri Şimşekler, s. 21 (http://dosyalar.semazen.net/e _ kitap/Mecalis-i S aba. pdf.).

75

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Tennı1ri, aşk babsinde Allah'tan yardım diler ve bunun için yakarır. Allah aşkının izinde yürüyeniere ve kendine ettiği, dualanoda kalde kalmamayı, aşka layık olmayı, aşk şarabıyla daima sarboş kalmak ve ayı.kmamak, Allah aşkına rağbet etmeyi ister, aşk ateşinden ayrılmamayı, aşkının şarabıyla saki olduğunu, Allah aşkından ayrılınarnayı ve Allah aşkının her düşkünü can ve gönlün rehberliğinde kurtarıcı olduğunu söyler. Aşka yoldaş olmayı, aşk ebiine arkadaş olmayı onunla huzura varmayı, onun hükınüyle devlet sürmeyi diler. Allah'ın aşkının erişmesiyle mutlak nfir olmayı, maarif cevberine maden olmayı onunla ilisan sahibi olmayı diler. Allah'tan aşk ateşinden ayırmamasını o ateşin sönmesini cana· göstermemesini çünkü b~ ateşle dünyanın karanlığında mum olacağımızı bidayet meclisinde toplanacağımızı söyler. Ve nihayet şu beyitte;

Ne akl anladı uşşakun işini

Ne nefs anladı ışkun verzişini (1027, dipnottan) denilmek suretiyle aşıkların ve aşkın akıl ve oefisle aniaşılamayacağı vurgulanırken gerek mecaz'i gerekse bakiki aşk söz konusu olduğunda alemleşmiş kişilerden Mecoun asıl adı olan Gays/A. Kays (2198; 3530, 3802)ismiyle geçmektedir.

öteterin simgelerinden Simurg-Kafdağı (3258) Gülzar'da adı geçen efsanevi varlı.klardaodır. Eserin pek çok yerinde geçen cennet cebennemin yam sıra Kevser ırmağı, Tfiba ağacı (0728) gibi cennet güzelliklerinin adları ve çeşitli vasıfları eserde rastlanan unsurlar arasındadır. .

.--. .

Eserin Dil _ye Anlatım Özellikleri

Eserin dil ve anlatırnma gelince, "Elestü ... " sorusuna verilen cevaplardan bir kısmının "ne'am" diğer kısmının "beli" olduğunu ifade ederken mürnin ve kafirlerin taksiminin böylece ezelde olduğunu belirtmiş ve aym zamaoda Arap

. • • 175 dilindeki bu ince ayrıma ışaret etmıştır

Bugün eski Türkçe'de kalmış veya halihazırda kullamlan Türkçe kelime, terim deyim eserde mevcuttur. Bunlardan bazılan şunlardır: Ugruluk, belek, sagış, tutak (peçe) togtaş, noht (ne vakit) 176 gibi kelimeler ve ele girmek, eli ermek177

, el bir eylemek, yüzin topraga urmak, kıran kapmak, özin uydurmak, yüz göstermek178

175 0789

176 0094

177 0031 ,

178 0059,

76

İbrahim Tenn)lli Sempozyumu

varlığını yumak179, (orucun hürmetini) yeyni bilınek180, dügün tutmak181

, kulak urınak182 ir öylen aşı bişmek, arka birikdürmek, düğün tutmak, kesim kesmek, satu­hazar eylemek, arka birikdürmek, ir öylen aşı bişmek vb. deyimlerdir. Ahlaki ve hukuki terirolerin varlığını da eserde görmekteyiz. Mesela, riya, süm'a, macin, kazf, şüf'a (48. Bölüm), tekaza, gabn-i fahış vb. bunların yanı sıra pek tabii olarak ibadet, iman ve tasavvufa ilişkin çeşitli teriiiiler değişik vesilelerle ifade edilmiştir. Mesela, farz sünnet gibi çok rastlanan terirolerin yanında tetavvu' (farz olmayan ibadet)183 gibi daha nadir duyulanlar da vardır. Elbette bunların yanı sıra belirgin olarak fark edilen tasavvufun mecazi dilidir. Nefıs Hayberi(3587, 3595, 3615) yahut devi gibi.

Eserin üslubu didaktik olmakla birlikte özellikle münacat içerikli ifadelerde lirik bir üslubu görmek mümkündür. Dolayısıyla buralarda heyecan ve duygu saikiyle edebi sanatlada karşılaşmak da mümkündür. Bunlar arasında mecazlar vardır. Aşk çırası, amel kuşu, nefs devi, gibi teşbih ve istiareler vardır. "Tevbe suyuyla suvarmak" (3962) gibi değişik teşbihlere rastlamak mümkündür. Eserde pek çok özelliğiyle anılan nefsin, deve ve Hayber kalesine teşbihi dikkat çekicidir184

• Nefsin hevasıyla doğru yoldan uzaklaşmamayı, varlığımızın Allah'la aramızda perde olmamasını, o perdenin ardında kalınamamızı dil erken, Allah 'a elimizi tutup bizleri Cemaline ulaştırması için yakarmaktadır. Böylelikle orada kılli hale dönüştürebileceğimizi ifade etmiştir.

Allah'tan lütfunu ertelemeyip rahmetini acilen ulaştırmasını diler. Bu rahmetle can ve cismin nfua dönüşeceğini, o nurun ise çıra olup yolumuzu aydınlataCagıru, doğru yolda giderek nefse yoldaş olmayıp rabmete erişeceğimizi "merhum" olacağımızı dile getirmiştir.

Nefsimize hakim olmayı, bizi onunla davaya bırakmamasını o davadan dolayı da cehennem ateşinde yakmamasını, kayıttan kurtarmasını diler.

Nefsin istekleriyle Allah'ın yolundaq ayrılınarnayı ve Hakkın bizi o aczden (nefis lezzetleri) kurtarmasını, Allah'tan bizi nefsin elinden kurtaracak kişilerle

179 0101

180 0436

181 0697

182 0742

183 0256

184 426, 1655

77

İbrahim Tennuri Sempozyumu

ahbap etmesini dileyip yaralarma onlann merhem olacağını söyler. Onlarla Allah'ın nimetlerini anarak daha nicelerini irşat edebileceklerini söyler

Can, efsanevl Hüma kuşuna benzetilerek belig teşbih yapılmıştır. Gülzar'da çokça rastlanan sanatlar arasmda telmih (2750), ve cinas (atası, 2445; yüz, 2697 vb) sanah vardır. Rastlanan bir başka sanat da iktibashr. Söz sanatlanndan irsal-i mesele de yer yer rastlanmaktadır.

Sonuç

Kısacası, 15 yy. Hamid-i Veli (Kayseri 1325-Darende 1413), Hacı Bayram-ı Veli (Ankara 1352?-1429/1430), Eniir Sultan (Buhara 1368- Bursa 1429), Kaygusuz Abdal (Alaiye 1341142?-Mısır 1444?), Akşemseddin (Şam 1389-Göynük 1459), Abdurahim RUmi (Merzifon 1400?-1460), Eşrefoğlu RUmi (İznik 1353?-1469), Kemal Ümmi (Niğde?-Karaman 1475), İbrahim TennUri (Amasya?­Kayseri 1482), Dede Ömer Rilşem (Aydın?-Tebriz 1487), Muhiddin Dolu (Eğridir 1426-1495), Cemal-i Halveti (Aksaray?-Tebük!Hicaz 1496) gibi mutasavvıflann yaşadığı bir çağdır. İbrahim Tennful, bu çağın seslerinden biri olarak;

Ma' am b alırine ta ldı yine can

Ki gevhei'çıkara ez bahr-i umman (1744)

derken bu ve benzeri beyitlerle eserini nasıl vücuda getirdiğini ve eserin muhtevasının mana denizinden çıkanlan cevher değerinde olduğunu belirtmiştir . ...

İbrahim Tennilri, bu eseri, Seferşah menkıbesine bakıldığında birinin hidayetine vesile olsun diye yazmıştır. Ancak pek çok silfide örneğine

rastladığımız gibi Tennfui de Seferşah'a ve muhatabı olan nice Seferşahlara telkinde bulunurken kendi nefsini bu telkinden azade görmemiştir. Özellikle eserin münacat içeren beyitlerinde şairin Allah'tan djlek ve temenni içeren doalanna bakılarak bahsi geçen telkinde kendini nereye yerleştirdiği anlaşılabilir. Bu dua ve yakarışiarı özetlemek gerekirse, o, daha ziyade uhrevl dileklerle münacatta bulunmuşhır, denilebilir.

İbrahim Tennfui'nin Gülzar-ı Ma'nevi'deki münacat beyitlerine bakılınca, Allah'tan bizlere kılavuz olmasını böylelikle Allah'tan yana varabilmeyi dilemektedir. Allah'tan kılavuzluk etmesini diler. Elinin tutması, gözünün görmesinin Allah 'la olmasını diler.

Allah'tan iki alemde yolunun kolaylaşmasını, biçarelerin derdine derman ulaşmasını, işinin muğlak kalmamasını, bizi utandırmamasını lutfuyla işini sağ(lam) etmesini, kahır ateşine yanmamayı, o Mısra sultan olmayı, tutsaklıklardan azad olmayı, Allah'ın nimetleriyle mutlu olmayı dilemektedir. Allah'tan rahmetini

78

İbrahim Tennuri Sempozyumu

mestur kılmamasını böylelikle onunla yerimizin Tı1r olacağını, münacatımızın hazretine erişmesini, , iŞimizin rahmetine layık olmasını dilemektedir. Allah'tan halis niyet ve O'na layık fiiller (hizm~tler) işieyebilme diler. Allah'ın katında yüz aklığı ister, suçlarının kirini pasını Hakk'ın rahmetinin yıkamasını diler.

Aciz kalmamak, başkasına muhtaç olmamak için Allah'a elimizi tut diye yakarır, namazın erkanından aynlmamayı, bu manevi erkanın sırrının mahremi olmayı ve bütün sır ehline yakın olmayı diler. Hak Teala'nın kullanyla arasında engel teşkil eden şeyleri kaldırması için niyazda· bulunur. Yüzünün ak olmasını, mükedder olmamayı, tuzaktan kurtulmak, batılı haktan ayırabilmeyi, doğruluk, sadakat gibi dilekler dualan arasındadır.

Allah 'tan herkesin derdine derman eriştirmesini, cins olmayanlar la müsahib olmama yı.

Kahır ehlinin borladığı kimselerden olmamayı, malılUklin elinde hor olmayıp aşıkların . e.Jıinde saadet bulmayı, Allah'a kulluk kapısından gece-gündüz ayrıimamayı dilemektedir. Şeybin hizmetinden aynlmamayı onun himmetine mazhar olmayı diler.

Şeyhlerin sohbetinde mum olmayı dilerken, Allah'tan ilm.ini bizlere kılavuz kılmasını ve onunla Allah'ın sırlarını duymayı (hissetmeyi), yolumuzda güzel veya çirkin her ne olursa olsun set olmasın, malıcup olmayalım derken, mahlfikatla aldanınayıp onlann rengine boyanmamayı dilemektedir.

1

Hz. Peygamber'in oOrundan ırak kalmamayı Ona sıdk ile yakın olmayı diler.

Allah'tan him.met eriştirmesini, o himmetin hürmetine de rahmet eylemesini ve Allah'ın nuruyla rahmet bulmayı o rahmetle Hakk'ın huzurunda hürmet bulmayı diler. Allah'tan nusretini eriştirmesini diler. Bu nusretle iki alemde rabmete erişeceğini umar. O rahmet nuroyla mutlu olmayı bağlardan kurtulup azad olmayı diler. Allah't~n inayet eriştirmesini hidayete erişenlerle sohbet arkadaşı olmayı alış-verişi onlarla yapmayı Allah'ın sırlarını onlar vasıtasıyla bilmeyi diler.

İbrahim Tennıiri, gönlümüzün Peygamberden ayrılmamasını -onun şeriatından uzaklaşmamasını-, kıyamet günü O'nun şefaatine erişebilmesini, benliğin gönülden yıkanıp gitmesini, Hakk'ın dergahına benliksiz ulaşabilmeyi böylelikle Allah'ın lutfuna erişebilmeyi dilemektedir.

Tennıiri, Allahım gönlümüzü malıcup kılma, o gece-gündüz mahbubun sırnna müsahib olsun, O'nun dışındakilere rağbet etmesin, der. Allah'tan gönül derdine derman, O'nun rahmetinden lutuf ve ihsan umar. Allah'tan gönül için kayıtlı olmamayı diler. O gönlün ebedi nimetiere erişmesini diler. Böylelikle gönlün o nimetlerle nur olmayı, rahmetiere erişip bağışlanacağını umar.

79

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Mülkümüz üstüne bilim olmayı, varlığımızın bütününü batınp Hakkın cemalini görmeye benliksiz gitmeyi dilemektedir. Allah 'ını sırlannı bizden ayırma cemalinin ışığını bizden uzaklaştırma diye yalvanr. Böylelikle her daim o güzeli görelim biz alçaklan o güzelliğe bu nfu ulaştırsın der.

Allah'tan mana hazinesini bizden gizlememesini, o hazinenin tecellisini gözümüzden ayınnamasım diler. Bununla sırlan duyduğumuzu o ne derse uyacağımızı söyler. Cemalin nuruna erişmeyi arada perde kalmamasını akşam sabah o nuru görmeyi o nurla Allah'ın sırlanm duymayı isteyenlerin (taliblerin) gönlürJe nurların erişmesini diler.

Hakk'ın göründüğü, cennette cemaliyle (o ton-ıyla) Allah'tan saadetini başımızdan ıramamasını dilemektedir. 185

Sonuçta, tasavvufi cephesi belirgin olan Gülzar-ı Manevi, fikhi bilgilerle bir fıkıh ve içerdiği ilm-i bal bilgileri sebebiyle de bir ilm-i bal kitabıdır ki, içinde mücerret ve müşahhas konularla gündelik hayatta bir Müslümanın ihtiyaç duyacağı bütün dini hükümleri bir araya getirmeyi hedeflemiştir.

KAYNAKÇA:

Ahmet ız~~i Dede: Bergüzar, Kastamonu Vilayet Matbaası, Kastamonu 1329

Aksoy, Ömer Asım: Tarama Sözlüğü, C.!-VIII, Türk Dil Kurumu Yay.Ank. 1977 ·-

Aşık paşa: Garibname, Raşid Efendi Kütüphanesi, El yazmalan No:9344, Kayseri

Ateş, Ahmet: "Mesnevi" İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlan, İstanbul 1988

Ateş, Süleyman: Kur'an-ı Kerim Meali, Anda Dağıtım, İst. 1974

185 Münacat içeren beyitlerin numaralan şunlardır: 0079; O ı 08-0 ll O; dipnot metninden iki beyit (s.

9); 0225, 0226; 0265; 0385; 0525, 0526; 0685, 0686; 0865-0868; dipnot metninden iki beyit (s. 42);1163,1164; 1229, 1230; 1368, 1369; 1455, 1456; 1670, 1671; 1742, 1743; 1800, 1801; 1868, 1869; t949;2202,2203;2278,2279;234İ,2342;2417;2528,2529;26I2,2695,2696;2759,2760; 2823,2824;2902,2903;2989,2990;3039,3040;3102;3103;3161,3162;3256,3257;3349,3350; 3422,3423;3530,3531;3629,3630;3727,3728;3821,3822;3904,3905;3970,3971;4032;4119, 4120; 4223, 4224; 4312, 4313; 4386, 4387; 4471, 4472; 4528, 4529; 4622, 4623; 4731,4732.

80

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Ayan, Hüseyin: Şeyhoğlu Mustafa, Hurşid-name, (İnceleme, Metin, Sözlük, Konu Dizini) Atatürk Pniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum 1979

Develioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara 1970

Ellias, A. Alıas: Karnusu '1- 'As n, Kahire 1972

Gelibolulu, Ali: Künhü'l-Ahbar, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmaları, No: 5961 İstanbul

İspir, Meheddin: İbrahim Tenniiri-Gülzar (inceleme-metin), Erzurum Atatürk Ünv. Basılmamış yüksek lisans tezi - Erzurum 1998

Kalkan, Emir: Çağlar Boyunca Kayseri Şairleri, Kayseri Özel İdare Matbaası, Kayseri 1988

Karabulut, Ali :RJ:a: Gülzar-ı Ma'nevi ve İbrahim Tennuri, Kayseri 1978

Karabulut, Ali Rıza: "Şeyh İbrahim Tennüri", Kayseri Erciyes Dergisi C.l, Kayseri ı978

Karabulut, Ali Rıza: "Kayseri'de Meşhur Mutasavvıflar", Kayseri Erciyes Dergisi C.3, Kayseri 1980

Katip Çelebi: Keşfu'z - Zünnun'an Esmail- Katübi ve'l - Fünun, İstanbul 1947

Kiraz, Semiha: Şeyh İbrahim Tennüri, Gülzar-ı Manevi, inceleme-metin­tıpkı basım, Marmara Üniversitesi Basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul ı991

Koçer, H. Mehmet Zeki: Kayseri Uleması, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1972

Köprülü, Fuat: Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, Ankara ı 991

Kutluk, İbrahim: Kınalı-zade Hasan Çelbi, Tezkiretü'ş-Şuara, C.I-ll, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 198 ı

Lati:fi Tezkiresi: (Haz. Mustafa isen) Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990 . \

Levent, Agah Sım: Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul1984

Muhammed Fuad Abdu'l-Baki: Mu'cemü'l- Müfehres Li Elf'azi'l-Kur'an, Beyrut 1945

81

İbrahim Tennuri Sempozyumu

Olgun, İbrahim: Ferhengi Farisi - Türki, Ankara Üniversitesi Yayınlan, Ankara 1967

Pala, İskender: Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, C. I-II Akçay Yayınevi, Ankara 1975

Şemseddin Sami: Kamus-ı Türki, C. I-II Dersaadet Yayınevi, İstanbul13 17

Şeyhu'l İslam Sadeddin Efendi: Tacü't- Tevarih, Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi El Yazmalan, No: 962 Kayseri

Tahirü'l Mevlev1: Edebiyat Lügatı, Enderun Yayınevi, İstanbul 1973

Tolasa, Harun: "XV. Yüzyıl Türk Edebiyatı Anadolu Sahası Mesnevileri", Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Araştırmalan Dergisi, İzmir 1982

Ünver, İsmail: "Mesnevi" Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II. (Divan Şiiri), Türk Dil Kurumu Yayınlan, Ankara 1986

Vehbi, Konyalı Mehmet: Büyük Kur'an Tefsiri, Üçdal Neşriyatı, İstanbul 1966

Yavuz, ~ .. Fikri, Kur'an-ı Kerim Meali Alisi, Sönmez neşriyat, 1973 istanbul

Yazır, Elmalılı Hamdi: Hak Dini, Kur'an Dili, Eser Yayınevi, İstanbul1936

82