cami ve mescidler

Cami veMescidler

Abdülkadir Efendi Mescidi

Kalenderhane Caddesi üzerinde ve Eyüpsultan Ca-mii meydan›ndan yüründü¤üne göre sol taraftad›r.

1957 tarihinde aç›lan Eyüp-Edirnekap› Bulvar›'n›n karfl›-s›ndad›r. Meydan tanzim edilirken sol taraf›ndaki Eski Ka-vaflar Soka¤› kald›r›ld›¤›ndan mescit köflede kalm›flt›r.

fieyhi lâkab› ile meflhur fieyhülislâm Abdülkadir Efen-di taraf›ndan, 944 (1537) tarihinde vefat eden babas›, Siva-si Tekkesi fieyhi Abdürrahim Efendi'nin kabri üzerine ya-p›lm›fl fevkani bir Mescittir.

fiimdiki kemerli avlu kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki iki katl›bina 1538 tarihlerinde yapt›r›lan esas mescittir. Alt kattatürbe ve üst katta ise ibadet sahn› bulunuyordu. Türbedeüç kabir mevcuttur. Birincisi fieyh Abdürrahim Efendiyeikincisi ise o¤lu ve mescidin banisi fieyhülislam Saçl› Ab-dülkadir Efendiye aittir. Türbe kap›s› üzerindeki kitabesibugün mevcut de¤ildir. Yeri bofltur.

Mescid ve türbe kesme tafltan yap›lm›flt›r. Çat› ve arabölme 1957 tarihinde çökme tehlikesi gösterdi¤inden y›k-t›r›lm›flt›r. Bu tarihe kadar türbede harap bir durumda san-dukalar bulunuyordu. Bugün yaln›z kaideleri kalm›flt›r.Türbenin Kalenderhane Caddesine aç›lan bir kap›s› vard›r.

fiimdiki Saçl› Abdülkadir Efendi Camii ad› ile an›lanmabet, eski Abdülkadir Efendi Mescidi'nin sol ilerisinde-dir. Buras› fieyhülislâm Hoca Sadeddin Efendi taraf›ndan"Dar'ül-Kurra" olarak yapt›r›lm›flt›r. Sadeddin Efendi 1008(2 Ekim 1599) tarihinde vefat etti¤ine göre, buras›n› 1585-90 tarihlerinde yapt›rm›fl olmal›d›r.

Hadika Yazar› bu mabet için flu bilgiyi vermifltir:"Abdülkadir Efendi Mescidi fevkanidir. Banisi fieyhül-

islam Abdülkadir Efendidir ki fieyhî Abdülkadir Efendidenmekle maruftur. Babas› fieyh Abdürrahim Efendi, Sivâ-si Tekkesi fleyhi idi. 944 (1537) tarihinde vafat etti¤indeo¤lu fieyhi Efendi mescidin alt›nda olan türbeye defneyle-dikten sonra bu mescidi üzerine bina eylemifltir."

fieyhülislam Abdülkadir Efendi 1002 flevvalinde (Hazi-ran 1594) tarihinde vefat etti. (Selanikli Mustafa Efendi'yegöre 27 Receb 1002 (18 Nisan 1594) tarihinde vefat etmifl-

tir.) Kabri babas›n›n yan›ndad›r. fieyhülislam Müeyyed-Zâ-de'nin kardefli ve büyük mutasavv›flardan fieyh KerimEfendinin o¤lu oldu¤undan "fieyhi" diye an›l›r.

Bugün, Saçl› Abdülkadir Camii diye an›lan fieyhülis-lam Hoca Sadeddin Efendi Dar'ül-kurras› daha sonra o¤lufieyhülislam Esad Mehmet Efendi taraf›ndan KastamoniliEfl-fleyh fiaban Efendiye Tekke olmak üzere verilmifltir. Bu-ras› kare planl› olup iki katl›d›r. Esas kap›s› arka taraf›ndabulunuyordu. Kap›s›na bir tafl merdivenle, evvela revakl›bir sahanl›¤a ç›k›l›yordu. Bu sahanl›k alt kat›n revak› idi.Bugün bu revaklar mevcut de¤ildir.

Yaln›z sütun kaideleri ile duvardaki izlerigörülmektedir.

Mabet, kurflun kapl› tek kubbeli olup, kesme tafltan ya-p›lm›flt›r. Kubbe kasna¤›nda sekiz, altta ise dokuz pencere-si vard›r. Pencereler kal›n payeler aras›nda bulunmaktad›r.Kubbe bu on payeye ve köfle tronplar›na oturtulmufltur.K›ble taraf›ndaki bir pencere kapat›larak mihrab halinegetirilmifltir. Minberi ahflapt›r. Kubbe göbe¤i ayet-i kerimenak›fll›d›r. Minaresi yoktur.

EYÜPSULTAN CAM‹ VE MESC‹DLER‹

Resimde görülen kubbeli mabet fieyhülislam Hoca Sa'deddin Efendidar'ül-kurras› olup bugün Saçl› Abdülkadir Cami'i denmektedir. Minaresiyoktur. Öndeki harap yap›, esas Saçl› Abdülkadir Efendi Mescidi olup üstkat› mescid, alt kat türbedir. Ara bölmeleri y›k›lm›flt›r.

EYÜPSULTAN T AR‹H‹ MM

Sadeddin Efendi; Yavuz Sultan Selim'in nedimi HasanÇan'›n o¤ludur. 943 (1536)'de do¤du. Müderris olup 981(1573) muharreminde Sultan III. Murad'a muallim oldu.Tahta geçti¤inde hace-i sultani vazifesi ihsan buyuruldu.1003 (1594) tarihlerinde yeni padiflah›n muallimi dahi vefatetmekle makam›nda b›rak›ld›. 1006 flaban›nda (Mart-1598Vde ilaveten fieyhülislâm oldu. 1008 R. E. 12 (2 Ekim1599) tarihinde Ayasofya Camii'nde abdest al›rken kalpsektesinden vefat etti. Kabri Dar'ül-kurra's›n›n sol taraf›n-daki hazirededir. Muhteflem lahdinde yaz› ve tarih yoktur.lim, faz›l ve flair idi. Tac'üt-Tevârih adl› k›ymetli bir eserivard›r.

Hoca Sadeddin Efendinin befl o¤lu olmufltur ki hepsininkabirleri bu hazirededir. Bunlar, 1004 (1595) tarihinde vefateden müderris Mes'ud Efendi, 1024 (1615)'de ve-fat edenfieyhülislam fierif Mehmet Çelebi Efendi, 1027 (1617)'devefat eden Kazasker Abdülaziz Efendi, 1032 (1622)'de vefateden Kazasker Salih Efendi, 1034 (1625)'de vefat edenfieyhülislam Mehmet Esad Efendi.

Ayr›ca, torunu fieyhülislam Esad Efendizâde, Ebû SaidMehmet Efendi 1072 (1662) tarihinde ve yine torunufieyhülislam Ebû Said Efendinin o¤lu Feyzullah Efendi1110 (1698) tarihinde vefat ederek bu hazireye gömülmüfl-lerdir.

YAHYA-ZADE TEKKES‹ bahsine bak›n›z.Camiin Caddesine aç›lan kap›s› yan›nda 1913 tarihli,

Rat›be Saliha Han›m Çeflmesi vard›. Bu çeflme bahsine ba-k›n›z.

Küçük avluda tafl bir abdest teknesi vard›r. Bununmusluklar› cadde taraf›ndad›r. Avlu duvar› sonradan buteknenin önüne yap›lm›flt›r. Teknenin kitabesi yoktur. Bu-nun sol taraf›nda, 1088 (1676) tarihli, Ayfle bint-i SalihEfendinin ve 1093 (1682) tarihli Müfti Abdürrahim EfendiHatunu Saliha bint-i Salih Efendinin lahitleri vard›r. Ab-dürrahim Efendi fieyhülislam olup 1066 (1656)da Bel-grad'da vefat etti. Efli Saliha Han›m, Hoca Sa'deddin Efen-dinin torunu idi.

AAbbddüüllkkaaddiirr EEffeennddii CCaammiiii HHaazziirreessii''nnddeeggöömmüüllüü oollaannllaarr

Kronolojik s›raya göre yaz›lm›fl olup bafltaki rakamlarvefat tarihlerini göstermektedir:

1032 lahit, flahideler poligonal, ayak ve bafl tafllar›naayn› kitabe yaz›lm›flt›r ki fludur:

fieyhülislam Mehmed Efendi / Merhumun dâmâd›merhum/Mustafa Pafla'mn ruhi çün fatiha. /Sene 1032(1622-23) (Si. Osm. 4/385) (Hadik 1/58)

1034 Hoca Sa'deddin Efendizâde fieyhülislam MehmedEs'ad Efendi muhteflem lahid. Burada 7 adet çok bü-yüklahit vard›r ki befl tanesinde yaz› ve tarih yoktur. Biri Arapçayaz›l› olup, rakam yoktur. Yaln›z bir tanesi 1034 (1624-25)tarihlidir.

Bafltafl›: Üstte "Kelime-i Tevhid" bunun alt›nda, EyliyeEs'ad Efendi cennet-i adni mekân 1034 diye yaz›l›d›r.

1060 (1650) Nefis bir hat örne¤idir. Kitabesi fludur:Merhum Hattat/Haf›z Mehmed Pafla/Ruhi çün fatiha.

M›s›r valisi idi. (Si. Osm. 4/164)1075 (1664). Mehmed Safveti ‹bn-i Mehmed Arif ibn-i

fieyhülislâm Es'ad Efendi. (Si. Osm. 1/330-331)_ Hoca Sa'deddin Efendi Haziresi

1082 (1671) lahit, dört köfle ince bafltafl› flabânî taçl›d›r.Ayak tafl› dörkdörtgen olup kitabesi buna oyularakyerlefltirilmifltir ki fludur:

Bu hankâhide seccâde-niflin / Merhum Efl-fleyh fia'banEfendi. /Ruhi çün fatiha. 1082

1084 (1973). Lahit, Ahmet Efendi.1084 Hamzavî tafl, Mehmet Es'ad Efendi1098 (168). Lahdin yaln›z ön yüzü kalm›fl. Müdderri-

sin-i kiramdan Dürri Mehmed Efendi (Si. Osm. 2/33). fiairidi.

1121 (1709). Havzavf tafl, Kad› Mehmet Efendi.1135 (1722). Dört köfle ince flahide, flabani taçl›, fieyh

Kas›m. Bu kadar yaz› vard›r. Halifesi Ayn'› Ekber MehmetEfendi olup kendisi dahi Hz. M›srî Efl-fleyh Mehmet Efen-dinin halifesi idi.

1148 (1735). Abbas Efendi'nin o¤lu Dürri Mehmed A¤a.1169 (1755) Kafesi destarl›. Sultan Selim Kâtibi ‹smail

Efendi.1152 (1739) Hamzavî, Mehmed Sa'deddin Kulu. Bu

kadar yaz›l›.1169 (Ramazan 3) (1 Haziran 1756). Köfeke dört köfle

tafl içinde levha. fieyh Yahya-Zâde fieyh Mehmet EminEfendi

1183 (1769) Topçubafl› El-hac Abdülhamid A¤a-Zâde,Tophane-i mire Naz›r› Mustafa Efendi (Si. Osm.4/442)

1204 (1789) Silindir tafl, güzel hat. ‹zmir kad›s› ‹sâ-Zâ-de Arif Efendi. (Si. Osm. 3/267). Ayn› aileden olup tafl›gömülü olan; Selanik kad›s› Kevâkebi-Zâde Mehmet RâflidEfendinin halilesi ve Medine-i Münevvere kazas› ‹sâ-ZâdeAbdullah Efendinin kerimesi Aifle Han›m.

1205 fiaban 12 (16 Nisan 1791) Merhum fieyh Yahya-Zâde / Merhum fieyh Mehmet Sa'deddin Efendi.

1211 (1796) Tarikat sikkeli, Kutb'ül-ârifin gavs'ül-vasi-lin meflayih-i kiramdan El-hac Es-seyyid ‹brahim Efendi ‹biflEfendi diye ünlü idi. (Si. Osm. 1/145)

1211 (1196). kâtibi sikkeli, El-hac Ali Paflazade Ali Be-yefendi

1214 Rebiüllevvel 28 (1799) Mehmet Emin Efendi1218 (1803) Cami imam› ‹brahim Efendi1219 (1804) Dergâh-› âli kapuc› bas›lar›ndan Berber-

Bâfl› ve sürre-i Hümâyun Emini Elhac Mustafa A¤a.1220 C.ahir 7 (Eylül 1805) Mekke-i Mükerreme pâyeli

Mir Mehmet Mekki Efendi (Si. Osm. 4/508)

Hoca Sa’deddin Efendi Haziresi

CAM‹ VE MESC‹DLER MM

1223 (1808) Kallavfli kavuk, yaln›z bafl tafl› var. TayyarPafla. Kitabesi çok uzun olup;

Ah ol Tayyar Pafla âh ol Mahmud'ül-hisal Bir dahi devrân götürmez böyle sâhib-nûfl gibiNâgihân basd› adduvlar hâb içre ân› diye bafllamaktad›r. Tarih beyti ise fludur:Bir bilüm Mevlâs›m Fâz›l didim tarihiniAsl›na can atd› âh Tayyar Pafla kufl gibi. Canikli Ali Pafla'n›n torunu olan Tayyar Pafla, Kabakç›

‹syan›'nda Sultan IV. Mustafa'y› tutmufltur. Sultan III. Se-lim'in ve Nizam-› Cedid'in düflman› idi. Alemdar MustafaPafla'n›n emri ile fiumnu'da bafl› kesilmifl ve bu kesik bafl 21Eylül 1808 de ‹stanbul'a getirilmifltir. (Si. Osm. 3/258) (CevdetTarihi, Sabah Gazetesi Neflriyat› 8/349-350-358-3617 (E. Z.Karal, Osm. T. 5/79) (Georg Ruznamesi, ‹.O. Ed. Fak. TarihDergisi 16/67) (Georg, III. Selim, IV. Mus-tafa ve II. Mahmut,S: 19-20-37-57).

Tayyar Pafla'n›n Samsun ‹li'nin ilçe merkezi olan Bafra'dabir camii vard›r. Buna bir çok emlak vakfetmifl bulunuyordu.Za, 1220 (fiubat 1806) tarihli bir hükümle, bütün mallar miritaraf›ndan zeptedilmifltir. (Osm. Arfl. Evkaf Def. III. S: 2314)

1250 L 5 (4 fiubat 1835) Bafl ve ayak tafllar›nda kitabevard›r:

Tarih beyti fludur: Düfldü bir târih-i rengin fevtineHû deyüb göçdii fenadan fieyh HasibYahya-Zâde tekkesi fleyhi idi. (Si. Osm. 2/180)1252 fesli, lahit, lim-i fâz›l mürflid-i kâmil Ali Savfet Efendi-

Zâde sadr-› esbak ‹zzet Paflan›n divân kâtibi, hacegân-› divân-›Hümayundan Mehmet Na'imâ Efendi (Si. Osm. 3/563 AliSafvet Efendi)

1256 M. 15 (19 Mart 1840) Ser Etibba-i Ha-i fleyhiyâriMehmet Arif Efendinin k›z› sab›ka ‹zmirli ‹sâ-Zâde MehmetR›za Efendinin efli fierife Han›m.1257 (1841) Mustafa Pafla'n›n mühürdar› Mehmet Zi-yâeddin Efendi1282 fiaban 18 (16 Ocak 1866) Kutb'ül-ârifîn gavs'ül-

vasilin fieyh Habib Efendi dergah-› flerifi vekili elhac MehmetR›za Efendi

1284 Za 26 (20 Mart 1868) Hacc-ül-harameyn ve çoktarikatli fleyh olan R›faiyye'den Seyid Abdurrahman Efendi.Kitabesi ondört m›srad›r. R›faiyye. Kâdiriyye ve Sa'diyye'denhilafet alan, Halep do¤umlu Seyyid Hüsnü ve Hacc'ül-Harameyn, fieyh Burhaneddin Ebû'l-Hasan Aliyy'ül-Hariri'yemensub. (Sef›ne-i Evliya 4/143) (A. Gölp›narh, MelamilikS:326) (Osm. Müel. 1/144)

Ayak tafl› için 1299 tarihli flahideye bak›n›z.1292 (1875) fieyh Hasib Efendinin efli Saliha Hatun1293 (1876) Topcubafl› elhac Abdürrahim A¤a-ZâdeTophâne-i mire ruznâmecisi Mustafa Efendi1298 (1881) Divân-› hümâyundan elhac SüleymanNa'ili Efendi1295 (1878) Tarik sikke kabartmal› tafl. Edirne'de Sivâsi

Dergâh› post niflini iken düflman istilasiyle bu tarafa hicreteden Efl-fleyh El-hac Ebûbekir el-Halebî Efendi. Ayak tafl› 1330tarihli o¤lu fieyh Hac› fierif Efendi

1299 Zilkade 3 (16 Eylül 1882) fieyh Kemaleddin Efendi.Melami fleyhi, âlim, arif ve günah ve haramdan sak›nan birkimse idi. H›rka-i fierifteki kona¤›nda vefat etti. Boyac›Köyü'nde yal›s› vard›. Kabri, R›fai sitanesi say›lan bu tekkecamiinin kuzey taraf›ndaki set üzerinde ve 1284 (1867) tari-hinde vefat eden babas›, fieyh Abdurrahman Ha-riri Efendininayak ucundad›r. Sütun fleklindeki flahidesinde flu kitabe vard›r:

Ni'met-i âhiri içün bu ka'inât/lemi ervaha olmufl flahrâh/Adem oldur ki bekâ-y› nâm ide/ömrünü bî-fâide k›lmaz tebâh/ fieyh Kemaleddin Efendi genç iken / Hâs›l itmiflti nice feyz-i Allah / Halveti ve celveti'nden feyz alub/Sâhai ukbây› k›ld›hankâh/îlm ü fazl› rüfldi tâ yevm 'ül-k›yâm / Yâd ola devreyledikçe mihr ü mâh / Geldi üçler söyledi târihini /fieyhKemaleddin Efendi göçdü vâh. 3 Zilkade 1299

(Abdülkadir Gölp›narl›, Melamilik S: 326)Vefat›nda 32 yafl›nda idi. Bu geç yafl›na ra¤men 37 eserin

sahibidir. En meflhuru, Tibyan Vesail'ül-Hakay›k'›d›r. (MehmetTahir Bey, Osmanl› Müel. Meral Yay. 1/144) (Ayr›ca bak,Silsile-i Celile-i Celvetiyye levhas›, Hüdâyi Hz. Türbesi)

1215 (1801) Abani sar›kl›. fieyh Abdülgani Monla1227 (1812) fiehadet cam›n› nûfl eden Bahaüddin Efendi1257 (1841) Saray-› Hümâyun kap›a¤as› Galatal› Hâf›z-›

Kurra Osman Efendi'nin damad› Yahya Efendi.1300 (1882) Emektar Rical-i Devlet-i Aliyye'den Divân-›

Hümâyun Mühimme Kalemi'nden elhac Süleyman NailiEfendi.

1300 (1882) Kereste gümrü¤ü nezaretinden Naili EfendiZade Mahmud fiemseddin Bey.

1305 (1887) Mekteb-i T›bbiye-i fiahane ders naz›r› Ro-doslu Ahmed Remzi Pafla (Si. Osm. 1/306-307).

1303 R. Ahir 14 (20 Ocak 1886) Her iki tafl› da kitabelidir.Ecille-i Meflâhir-i R›faiye'den / Yahya-Zâde fieyh HasibEfendinin / mahdumu es-seyyid Efl-fleyh Mehmet Emin Efendi

1305 (1887) R›faiye'den fieyh Muhyiddin Hariri K.S.Hazretleri'nin hankah-› flerifi postniflini misâfireten ‹stanbul'dabulundu¤u s›rada vefat eden Efl-fleyh Ahmet El-Hariri Efendi

1808 fievval (may›s 1890) Dahiliye Naz›r› Mehmet Sa'idEfendinin validesi fierife Hadice Hatun.

1314 (1896) Yahya-Zâde efl-fleyh Mehmet Hasib Efendinino¤lu Mehmet Emin Dede Efendi

1319 (1901) fieyh Hasib Efendinin k›z› Hadice MüjganHan›m

1321 (1903) Evkaf-› Hümâyun Nâz›n mensubu MustafaPafla efli ve Rical-› Devlet-i Aliyye'den Said Efendinin hemfliresifierife Han›m.

1325 (1907) Kabz›mal el-hac Hüseyin Efendinin o¤lukudemây› vükelây› Devlet-i Aliyye'den umur-› Dahiliye Nâz›nMehmet Sa'id Efendi¤inin Do¤umu 1237 (1821). Sa'id Efenditam 43 y›l Mustafa Reflid, li ve Fuad Paflalar'›n maiyettinde,devlet hizmetinde bulunmufltur. O¤lu Mehmet Galib Bey,Bal›khane Nâz›n Ali R›za Bey'le beraber, "XIII. Asr›- Hicri'deOsmanl› Ricali" adl› eseri yazm›flt›r. 1919'da Trabzon valisi idi.

1329 Receb 16 (13 Temmuz 1911). Tarikat-i aliyye-ir›faiye'den / Yahya-Zâde Hasib Efendi/ Dergah-› flerifi

27 MM

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

seccade-niflini /Harameyn-i Muhteremeyn pâyelilerinden/Emin Efendi-Zâde fieyh / Hasib Efendinin ruhi çün fatiha. 30 Haziran 1327.

1324 fievval 26 ( 13 Aral›k 1906) Tarikat-i Aliyyei Rufaiyyemeflâyih-i kirâm›ndan Dar'ül-Hadis Medresesi'nden münzevî ve‹mam-› azam lakab›yla meflhur elhac Mehmed Tevfik Efendininhulefâs›ndan Dolmabahçeli Efl-fleyh Es-seyyid Ahmed RâflidEfendinin efli, Dervifle Emine Han›m 1312 C. as›r (Aral›k1894). M. Tevfik Efendinin efli Dervifle Saime Han›m 1331(1913). Üçü bir kabirdedir.

1259 Cim. 9 (7 Temmuz 1843) fieyh-i makbûl-›Rufaiyye'den Hasib Efendi / ‹tmifl idi halife bu hinemkâr› ale/ erci'i ferman›na mazhar olunca eyledi / bülbül-i rûh› gülis-tan-› na'imi tekyegâh / mevlidi flehr-i Edirne olmufl idi zât›n›n/ k›ld› ‹slâmbul'da azm-i beka tab-› serâh /…/ fieyh AbdullahHüvvel-hâdi didi mahv› öldü vâh. 1259. Cim 9.

1318 Ramazan 14 (Ocak 1901) K›r›k bir mermer hev-ha:....seniyyeden ve rütbei bâlâ eshâbmdan âlem-i amal / ... flöhretfli'ar bulunan Sayyâdi-Zâdeler'den /.... Efendi Hazretlerininmerkad-i mübarekleridir. Yahyâ-Zâde Tekkesi yan›ndakütüphanesi vard›.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/269) (Si. Osm. 3/18 SadeddinEfendi) (Si. Osm. 3/345 Abdülkadir fieyhi Efendi) (fi. Turan,Sadeddin Efendi. ‹si. Ans. 10/27) (Si. Osm. 3/330 AbdürrahimEfendi) (Tarih-i Selaniki, Haz. Prof. M. ‹pflirli S: 823-364)(Cemaleddin Mehmet Osm. Tarih ve Müverrihleri, ‹st. 1982 s: 20-21)

Hoca Hüsam Tekkesi, Hüsam Efendi Tekkesi, SelimEfendi Tekkesi ve Hâtûniye Tekkesi, isimleri ile de

an›l›r. Ahmed Dede Mescidi içinde kurulmufltur.Mescid, Eyüp'te ‹dris-köflkü civar›nda, Gümüflsüyü

Çeflmesi yak›n›nda, eski Havuzbafl› denilen yere yak›n birmahalde ve Eyüp-Gümüflsuyu Yolu ile Hüsam Efendi Soka-¤›n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol tarafmdad›r. 1934 tarihliflehir rehberinde Hüsam Efendi Soka¤› olarak gösterilen yol,çok dik bir patikad›r. Buras› Ba¤lar Mevkii diye ünlü idi.

Mescid, çok genifl ve meyilli bir arazi içinde tesis edil-mifltir. Üst taraf›ndan ‹drisköflkü Karakolu'na yani GümüflÇ›kmaz Soka¤a kadar uzan›r. Mabedin, bu ç›kmaz üzerindeEyüp-Gümuflsuyu Yolu'na yak›n bir yerde ve Hüsam EfendiSoka¤› üzerinde olmak üzere üç kap›s› vard›r. Gümüfl Ç›kmaz›Soka¤›na aç›lan genifl, iki söveli kap›s›n›n kesme tafl kemeriy›k›lm›flt›r. Yol seviyesi yükseltildi¤inden kap› çukurdakalm›flt›r. Kap›n›n d›fl taraf›nda ve yol kenar›nda topra¤agömülü bir flahide ile kap›n›n iç taraf›nda ve solda ufak birhazire daha vard›r.

Hadika Yazar›, bu mescid için flu k›sa aç›klamay› yap-m›flt›r:

"Banisi Efl-fleyh Ahmed'dir. Ebû Eyyüb Ensari R.A. tür-bedarlar›ndand›r. Orada medfundur. Minberini ‹shak Efendikoymufltur. Mescidin mahallesi vard›r."

Mescid, 1145 (1732) tarihinde yap›lm›flt›r. Esas kap›s›Hüsam Efendi Soka¤› üzerinde olup mermer sövelidir.Üzerinde Kelime-i Tevhid ve 1304 (1886) tarihi görülmektedir.‹zzet imzal›d›r. Yaz›n›n iki yan›na, kabartma olarak Mevlevi

sikkeleri yap›lm›flt›r. Bu kap›dan büyükçe bir bahçeye girilir.Sa¤ taraf haziredir. Buradaki kabirler flunlard›r:

1153 tarihinde vefat eden Münire Hâtûn.1160 (1747) Hamzavî tafl, hacet penceresi önü, Kutb'ül-

âzam seyyid gavs-› ekrem Hazreti Abd'ülcelil Efendi.fieyh Abdülcelil Efendi, fieyh müfltak Efendi'nin fleyhinin

fleyhi olup Teblis'ten ‹stanbul'a gelmifl ve bu tekkede vefatetmifltir. fiahidesindeki kitabe fludur:

Kutb-› a'zam seyyid-i vâlâ-nesebGavs-› ekrem Hazret-i AbdülcelilTerk-i nâsût eyleyüb k›ld› seferlem-i lâhûta ol merd-i cemilMatla'-› bedr-i münir flems-i zâtMenba'-› bedr-i münir flems-i zâtMenba'-› ayn zuhûr-› sekebilHazret-i Sultan Abdülkâdir'inNice sâl olmufltu silkinde delilRâi nâsa nakli târihin didimGitdi kutb'ül-ârifin Abdülcelil1160Yan›nda, "Dergâh-› Kadiriyye'de zikrullah ile azm-i cinân

eyliyen Dervifl Mehmed Melâmî Efendi'nin ca. 1150 (A¤ustos1737)" medfundur. Ünlü flair Hüseyin Hüsnü Efendinin kabride burada idi. 23 C. âhir 1327 (12 Temmuz 1909) da vefat etti.Eserleri vard›r.

1172 (1758) Sad. Kadiriyye'den fieyh Hoca EfendiHazretlerinin halifesi Halil Efendi.

1227 (1812) Rakam yaz›l› de¤ildir. Etraf› demir par-makl›kl›d›r.

Tafl›nda:Haza merkad-i Hz. Hoca Selim K.S.Bunun üzerinde Kelime-i Tevhid yaz›l›d›r. Kendisi, tek-

kenin üçüncü fleyhi idi.1239 (1823) Tâlib-i s›rr-› mesnevi kâtibi kethüday› sadr› âli

es-seyyid ‹brahim Râflid Beyefendi.1280 Mesnevîhân Hoca Hüsam'eddin Efendinin Kabri,

mescidin minaresi dibinde ve dökme demir flebeke büyük biraç›k türbe içindedir. Güzel bir hat ile yaz›lm›fl flahidesi sütunfleklindedir. Son m›sra› fludur:

Vâh göçdü sâni-i flârih idi Hac› Hüsâm1280Ramazan bayram› gecesi vefat etmifltir. Tekke onun ismi

ile flöhret bulmufltur.

MM

Ahmet Dede Mescidi

28

Ahmed Dede Camii (Mevlevihane)nin cümle kap›s›.


1293 (1876) Bu dergâh-› flerif postniflini R›zâüddin Efen-dinin validesi Fât›ma Fitnat Han›m.

1294 (1877) Mektubi-i sadr-› âli Mustafa Zihni Efendininvalidesi Fât›ma Han›m.

1294 gurre-i muharrem (16 Ocak 1877). Kurenây› vüzerâ-y› a'zamdan Sivas Valisi Ali R›za Pafla. (Si. Osm. 3/574)

1301 Sefer (Aral›k-1883) Mevlevi sikkeli, Sadat-› kiramdantarikat-i aliyye-i Mevleviye'den, Rical-i Devlet-i Aliyye-den, mül-ga divân-› muhasebat reisi Ali R›za Beyefendi. Bafl ve ayak tafl-lar›nda uzun bir kitabe yaz›l›d›r.

1306 (1888) TarikaM aliyye-i Nakflibendi fleyhi efl-fleyh el-hac Mustafa Efendi'nin o¤lu bu dergâh-› flerif postniflini es-sey-yid efl-fleyh el-hac Haf›z Mehmed R›zâüddin Efendi.

1308 (1890). Bâb-› ser askeri muhasebat-› umumiye da'ire-si 6. flube müdür muavini Raif Efendinin halilesi Fât›ma Hayri-ye Han›m.

1311 (1893). Mesnevihân hace Mustafa Efendinin o¤lubaflkâtib Hüseyin Bey.

1314 (1896) Süleyman S›rr› Bey.1316 (1898) Hamza Pafla'n›n kay›nvalidesi.1317 (1899) Mesnevîhân-› flehir Hace Mustafa EfendiHazretlerinin torunu reis muavini Mehmet fievki Pafla'n›no¤lu H›fz› Beyefendi (Si. Osm. 3/173)1330 C. Evvel 26 (may›s 1912) Ayandan Hamza Pafla'n›n

biraderi maliye muhasebe azas›ndan emekli ‹smail Hakk› Bey.1335 (1916) Jandarma dairesi ikinci reisi Mirliva fievki Pafla.1343 (1924) fievki Pafla'n›n haremi Sadberk Han›m.Tekkenin bahçesine bugün Gümüflsüyü Yolu üzerindeki

14 nolu kap›dan girilmektedir. Buradaki bir merdivenle üstbahçeye ç›k›l›r. Harap mescid ve hazire buradad›r. Bir duvarlaayr›lan üst bahçede iki kad›n ve iki fesli erkek flahidesi dahavard›r. Buradan ‹drisköflkü'ne ç›k›l›r.

Mabet bugün dört duvar halindedir.‹nce tu¤ladan yap›lm›flolan minaresi mescidden ayr›d›r. fierefesine kadar y›k›lm›flt›r.Mescidin pencereleri köfeke tafl söveli ve klasik demir parmak-l›d›r. Burada oturanlar›n ifadesine göre 194O'l› tarihlerde çat›-s› çökerek harab olmufltur.

Tekkenin fleyhleri flunlard›r:1- Çakmak fieyh Mehmet Efendinin halifesi, Kadiri fleyhi

Seyyid Hasan Efendi. 1166 (1753) tarihinde vefat etti. Kabri,Beykoz'da, Yal›köy'e giden ana Cadde üzerinde ve 1148(1735) tarihinde vefat eden Çakmak Mehmet Dede'nin kabriyan›ndad›r. Rahmetli Mareflal Fevzi Çakmak, Çakmak Dede'-nin ahfad›ndand›r.

2- fieyh Hasan Efendinin halifesi fieyh Ali Efendi. Vefat ta-rihi belli de¤ildir.

3- Ah›skal› fieyh Mehmet Emin Efendinin halifesi Nakfli-bendi fleyhi Hoca Selim S›rr› Efendi. Vefat› 1227 (1812) tari-hinde olup kabri tekkenin aç›k türbesindedir. Hasan Hüsamed-din Efendinin fleyhi ve hocas›d›r. Bu tekkenin fleyhli¤ine Yedi-kule'deki Hac› Evhad Tekkesi fieyhli¤inden gelmifltir. Tekkekendisi taraf›ndan yeniden yapt›r›lm›flt›r.

4- ‹stanbullu, Nakflibendi fleyhi Mesnevihân Hoca El-hacseyyid Hasan Hüsameddin Efendi 1184 (1770) tarihinde do¤-mufl ve 1280 flevvalinin 1. günü (10 Mart 1864) vefat etmifltir.

Kabri tekkenin haziresindeki türbesindedir. Eyüp Cami'i vaiziidi.

Mesnevi'nin s›rlar›na vâk›f, manevî bir flahsiyet idi. FeyziniNakfli fieyhi Bursal› Hac› Emin Efendiden tamamlam›flt›r. Mes-nevi'nin Molla Cami tarz›nda bafltaki beytini ve Buhari fierifinbafltan 15 cüzünü flerh etmifl ve ‹mam Tirmizi'nin eserlerindenfiemâil-i fierife'yi de tercüme etmifl-tir. Babas› Mehmet FehimEfendidir. Eyüp Cami'indeki derslerine Mithat Pafla ve CevdetPafla da ifltirak ederlerdi. Sultan Aziz'e k›l›ç kuflatt›¤› söylenir.

Yenikap› Mevlevihanesi fleyhi, Mesnevihân Osman Salla-hüddin Dede Efendi'yi Hoca Hüsameddin Efendi okutmufltur.Hüsümeddin Efendi o zaman Kocamustafapafla Tekkesi'ndetefsir ve hadis okuttuklar› için fieyh Osman Efendi onun ders-lerine devam etmifltir. Hüsameddin Efendi daha sonra Hac› Ev-had Tekkesi'nde ve nihayet kendi dergâh›nda ders vermeye de-vam etmifltir. Kendisi ilk önce Küçükmustafapafla semtindekievinde bu ifle bafllam›flt›r.

Hüseyin Vassaf Bey, Hoca Hasan Hüsameddin Efendi içinflunlar› yazm›flt›r: Meflhur mesnevihân olup 1184 Recebinin(Ekim 1770) ‹lk cuma gecesi ‹stanbul'da do¤du. Babas›, Bâb-›âli Dahiliye kalemi ser halifesi es-seyyid Mehmed Fehim Efen-di'dir. Evleri, Aksaray'da Ebekad›n Mahallesi'nde idi.

Dört yafl›nda okumaya bafllad›. Dokuz yafl›nda haf›z oldu.Sonra Arapça'y› Ömer ve Konyal› Ali Efendiler'den ve hadis il-mi ile hadis usulünü Kurusebilli (Kocamustafapa-fla'da) EsadEfendi'den tahsil etti. Sonra Bursal› Mehmed Emin EfendiHazretlerine intisab ile feyzine mazhar oldu. Ve ona Hüsamed-din (Dinin keskin k›l›c›) ad›n› verdi.

1228 (1813) senesinde fleyhinin vefat›nda, hem hocas› vehem pirdafl› olup Eyüp'te ‹drisköflkü'nde, Zeynep Hatun Ma-hallesi'nde, Hatuniyye Dergâh›'nda Hoca Selim Efendi'nin ya-n›na gidip inziva hayat›n› seçti. Bu arada Üsküdari fieyh AliBehçet Efendi'den de tecdid-i biat eylemifltir.

MM

Ahmed Dede Camiinin feci durumdaki minaresi. Yan›ndagörülen flahide, Mesnevihân Hüsameddin Efendi'ye aittir.

29


Bir sene sonra Selim Efendi'nin vefat›nda Mevlâna'n›nmanevi iflareti ile Mesnevi okumaya bafllam›fl ve MerkezEfendi Tekkesi'nde birinci ve ikinci ciltleri okumufl ve ö¤-renmifltir. Sonra Sünbül Efendi sitanesi'ne nakl ile cumagünleri derse devam ile 1247 (1831) senesinde Mesnevi ö¤-renimi son bulmufltur. O zaman 63 yafl›nda idi.

Sonra Kadiriye sülalesinden Tüccarbafl› Hac› MahmudEfendi ile hacca gidip dönüflünde Yedikule'de Hac› EvhadTekkesi'nde ve Niyazi-i M›sri'nin bir müddet oturduklar›dergâhda tekrar Mesnevi-i fierif ö¤renimine bafllad›ktan bafl-ka Buhari-i fierif ve di¤er baz› eserleri okumufltur.

1267 (1850)'de Eyüp'e nakl ile Hâtûniyye Dergâh›'ndaüçüncü defa olarak Mesnevi ve tefsir ve hadis-i flerif ö¤reti-miyle meflgul oldu. Bu esnada dergâh o kadar kalabal›kolurmufl ki ekseriya yer bulunmazm›fl. 1277 (1860)'de göz-lerini kaybetti."

Hüsameddin Efendi, Nakflibendilik'ten ziyade Mevlevilik'eba¤l›yd›. Kendisi daima beyaz dolama destarl› sikke giydi¤i gi-bi müridlerine de dal sikke giydirir, halifelerine destar sard›r›r-d›. Hatta, kendisinden Mesnevi okuyan, Sütlüce Has›r› ZadeTekkesi fleyhi Mehmed Elif Efendi, Sa'di ve flâzeli oldu¤u hal-de Mevlevilik'e intisab etmifl ve destarl› sikke giymifltir.

Hüsameddin Efendi'nin vefat›na flu tarih söylenmifltir:Eyyâm-› iydi matem târihe k›l tahfisiHüsameddin çekildi gitdi mü'minlerden1280Eserleri vard›r.5- fieyh Hüsameddin Efendinin Halifesi, ve manevi o¤lu

fieyh El-hac Mustafa Vahyi Efendi 1285 (1868) tarihinde Hi-caz'da vefat etmifltir. Nakfli fleyhleri aras›nda flöhret sahibiolan Vahyî Efendi Hadis-i Erba'in adl› eserin yazar›d›r. Rev-nako¤lu'na göre, 1299 (1881) tarihinde vefat etmifltir. Os-manl› Müellifleri adl› eserde ise 1295 tarihinde Medine'devefat etti¤i ve meflhur mücahid Da¤›stânî fieyh fiamil Efen-dinin yanma defn edildi¤i yaz›l›d›r. Kendisinin, tasavvuf veakaid'le ilgili eserleri de vard›r. Hoca Hüsam Efendinin ma-nevî o¤lu ve en yak›n talebesi idi.

6- fieyh Mustafa Vahyî Efendinin o¤lu el-hac MehmetR›za Efendi 3 Zilhicce 1306 (31 Temmuz 1889) da vefat

etmifltir. Ünlü bir müzisyen idi. Baz› talebeleri yetifltirdi.Kendisi 1262 (1846) tarihinde dünyaya gelmifltir. Bu s›-

rada tekkenin ikinci fleyhi, 1265 (1848) do¤umlu kardefliHasan Hüsnü Efendi idi. Tekkede bunlardan baflka üç der-vifl bulunuyordu.

fiahidesinde, en üstte Kelime-i Tevhid, bunun alt›nda iseflunlar yaz›l›d›r: Tarikat-i aliyyei Nakflibendiyye meflâyih-iizam›ndan efl-fleyh el-hac Mustafa Vahyi Efendi merhumunmahdumu ve bu dergâh-› flerifde postniflin efl-fleyh el-hac Ha-f›z Mehmed R›zaeddin Efendi'nin ruh-› flerifi çün r›zaenlil-lah el-fâtiha, 1306 yevm-i çarflamba 3 zilhicce.

Annesi, Fât›me Han›m da burada medfundur. Vefat tari-hi, 3 Ramazan 1293 (22 Eylül 1876)tür.

7- fieyh Mustafa Vahyî Efendinin di¤er o¤lu, El-hac Ha-f›z Mehmet Sadreddin Efendinin Vefat› 1306 (1888) de olupkabri hazirededir.

8- fieyh Ziyâüddin Efendinin vefat› belli de¤ildir. Anne-si Fatma Fitnat Han›m'›n kabri hazirededir.

Tekke, son defa fieyh Mustafa Vahyî Efendinin mensub-lar›ndan ve kendisinin kardefl çocu¤u bulunan Mustafa Zih-ni Pafla'n›n yard›m›yla 1304 (1886) tarihinde mükemmel su-rette tamir edilmifltir. Buraya Hatûniye Tekkesi denmesininsebebi, bu dergah›n civar›nda Zeynep Hâtûn Cami'inin bu-lunmas›ndand›r. Cami Hatûniye Mescidi ad› ile de bilinmek-tedir.

Tekkenin ünlü ve son Zakirbafl›'s› E¤rikap›l› MehmetEfendi idi. Bu tekkenin fleyhi R›za Efendiden ve BolahenkNuri Bey'le birlikte yüzlerce ilâhi ve tevflih meflk etmifl, Ze-kai Dede'den de dini ve dini olmayan eserler elde etmifltir.26 Temmuz 1333 (1916) da vefat etmifltir. Kabri, Eyüp'teDavud A¤a Camii haziresindedir.

Hoca Hüsam Tekkesi'nin Ayin günü pazartesi idi.Ahmed Dede Tekkesi'nin ad›, 1199 (1784) tarihli tekke-

ler listesinde “Ahmed Dede Mescidi’nde Nakflibendi ‹mam

30 MM

Ahmed Dede Camimin minaresi ve haziresi


Arif Abdullah Efendi" ve "Ahmed Dede Mescidi'ndeNakflibendi müezzin Seyyid Mehmed Tahir Efendi (Mahlu-linden Rumelihisar›'nda Molla Fenâri Mahellesinde Nakfli-bendi fleyh Mehmed zaviyesi fleyhi Abdullah Efendi" nakldiye iki yerde geçmektedir.

Mec. Tekâya'da ad›, Hatuniye Tekkesi olarak kay›tl›olup bir Nakfli tekkesidir. 1256 ve 1294 tarihli tekkeler lis-tesinde ise "Kâriler Tekkesi" diye kay›tl›d›r ve her iki tarih-te de yerinin arsa oldu¤u belirtilmifltir.

Kaynak: (Gezi notu) (Sefine-i Evliya 2/110-112 Hiisam ve R›zaeddin

Efendiler) (Mec. Tekaya) (Osmal› Arflivi Dairesi, Nüfus Def. S: 270) (A. Çetin,

‹stanbuldaki Tekkeler Vak›flar Dergisi 13/587) (Hadika 1/267) (Sefine-i

Evliya, Sehâ Yay›nlan 1/142) (‹nal, Son as›r Türk fiairleri S: 685) (M. Ziya,

Yenikap› Mevlevihanesi, Tercüman Yay›nlar› S: 172-174) (O. Ergin, Türkiye

Maarif tarihi S: 133) (Fatma Aliye, Cevdet Pafla ve zaman› 1332 ‹stanbul S:

22-24) (A. Gölp›narl›, Mevlana'dan sonra mevlevilik S: 321) (M. Elif Efendi,

Tanflit'ül-muhiddin bi menâk›b-› hâce Hüsameddin, ‹stanbul 1342) (M. Tahir,

Osmanl› Müellifleri Meral Yay›nlar› 1/115-219 Hüsameddin ve Vahyi

Efendiler) (Osmanl› Araflt›rma Evkaf Defteri 111 No: 25726 4 No: 32832)

Mabet Alibeyköy'ün merkezindedir. Hadikat'ül-Ce-vâmi adl› k›ymetli eserde flu bilgi vard›r: "Bâniyesi

Hace Hibetullah Hâtûn'dur. Kabri belli de¤ildir. MinberiniSultan III. Ahmet (1703-1730) Han koymufltur. Vazifelerinibabas› Sultan IV. Mehmed'in annesinin Yeni Cami denmek-le meflhur olan cami'in vakf›ndan tayin eylemifltir."

Zamanla harap olan mabet, Ahmet Pafla taraf›ndan ye-nilenmifltir. Bunu belirten kitabesi fludur:

Alibey kariyesi'ni Hazret-i Ahmed PaflaZevcesi Han›mefendi ile k›ld› ihya

Eylemifller idi tahsil-i R›zâ-y› BâriCan-Bahfl ile idüb hacc-› flerifi ifâ

Yapd›lar flimdi de bu cây-› mümtâze mescid‹de Hakk anlar› dareynde her izz ü safa

Bi bedel oldu bâ târih-i selisim Sa'di‹tdi inflâ bu güzel mescidi Ahmed Pafla1315 (1897)Mi'mar› Eski - Za¤ral› /Mehmed Sad›kDört sat›r halinde haz›rlanm›fl olan kitabe caddeye aç›-

lan kap›s› üzerinde iken son tamirde sol taraf›na al›nm›flt›r.Mabet, Alibeyköy'ün merkezinde ve Silahdar A¤a Caddesiile Cami Soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ kö-flesindedir. Duvarlar› kargir, çat›s› ahflapt›r. Sa¤ taraftakiahflap minaresi cehpeye as›lm›fl ve flerefesi ahflap saçakl›iken, 1955 tarihinde cami flimdiki flekli ile ihya edilirken,tu¤ladan yap›lm›flt›r.

Mabedin kap›s› üzerine yeni yaz› ile "Hatice Sultan Ca-mi'i, yap›l›fl› 1279" diye yaz›lm›flt›r ki yanl›flt›r.

Biraz ileride Alibeyköy Deresi üzerindeki köprü yan›n-da bir hamam vard›r. Kitabesi yoktur. ‹mam›n ifadesine gö-re camiin vakf› iken sat›lm›flt›r.

Zamanla çok büyüyen köyün ihtiyac›n› karfl›lamad›¤›n-dan 1964'de büyük, kubbeli ve iki minareli cami yap›lm›flt›rki mezarl›k karfl›s›ndad›r.

Eski camiin kap›s› sa¤›nda klasik bir çeflme vard›r. Ali-beyköy Çeflmesi bahsine bak›n›z.

Alibey Köyü'nün yerinde eskiden Evrenos Gâzi'nin o¤-lu Ali Bey'in çiftli¤i vard›r ki Fatih Sultan Mehmed Han ta-raf›ndan kendisine mülk olarak verilmiflti. Ak›nc›Beyleri'nden olan Ali Bey, 890 (1485) tarihinde vefat ederekYunanistan'da, Yenicevardar'daki türbesine gömülmüfltür.Köyün ad›, Fatih Sultan Mehmed vakfiyeleri ile ‹stanbulvak›flar› tahrir defterinde geçmektedir. Bu vakfiye, Bostan-c›bafl› Abdullah A¤a'ya ait olup buradaki su yolu ile alaka-l›d›r.Kaynak: (Fatih vakfiyeleri S: 318 K›s›m: 19) (Barkan-Ayverdi, Tahrir defteriS: 326 No: 1918) (Hadika 1/299) (Koçu, ‹stanbul Ansiklopedisi 2/642)

31 MM

Alibeyköy Mescidi

Alibeyköy Camiî

Alibeyköy Camiî kitabesi


Eski Kurukavak yeni Halit Pafla Cad. üzerinde veSofular Bostan› Soka¤› karfl›s›ndad›r. Kitabesi ve

haziresi yoktur. Yan taraf›nda Bestekar Hac› Arif Bey'inahflap evi vard›r. 1988 tarihinde yeniden yap›lm›flt›r.

Mabet, y›¤ma tafltan ihya edilmifl olup mihrab› d›fla tafl-mal›d›r.Çat›s› ahflapt›r. Çok ender camilerde oldu¤u gibiminaresi solda ve muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Mi-mar Sinan'›n eseri olan bu mescidin en büyük özelli¤i fle-refesidir. Sekiz köfleli olup üzeri bir külahla örtüldü¤ündenkapal› bir oda durumundad›r. Silahi Bey Camii flerefesininbir benzeridir.

Mabet, Sultan II. Abdülhamid devrinde onar›mgörmüfltür. 1310 (1892).

Bânisi, Ali Pafla, Kanuni Sultan Süleyman'›n sadrazam-lar›ndand›r. Kal›n ve semiz lakablar›, çok fliflman oldu¤u içinverilmifltir. Padiflah'›n damad› Rüstem Pafla'n›n vefat› üze-rine 968 (Temmuz 1561) tarihinde sadrazam olmufl ve 972

(1565) tarihindeki vefat›na kadar dört y›l bu görevdekalm›flt›r. Mabedi bu s›rada yapt›rm›fl olmal›d›r.

Kendisinin ‹stanbul'da Karagümrük'te bir medresesi,Babaeskide bir camii, Edirne'de kendi ad› ile an›lan birçarfl›s› ve Eyüp'te de bir çeflmesi vard›r. Zeki, zarif ve hoflsoh-bet bir kimse olup sadaretinin en büyük vak'as› MaltaSe-feri'dir. Vefat›nda, Eyüp Sultan Türbesi ç›k›fl kap›s›n›nsol taraf›ndaki küçük hazireye gömülmüfltür. Lahdi vard›r.

Bu küçük mabet, Cedid Ali Pafla Camii, Semiz-Ali PaflaCamii ve Kurukavak camii adlar› ile de an›l›r. Kendisininayr›ca Trakya'n›n Akviran Köyü'nde de bir camii vard›.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/268) (‹stanbul Ansiklopedisi 2/694-698)(‹slam Ansiklopedisi 1/341) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/22) (S. Eyice, Türk San.arfl. ve ‹ncelemeler; ‹stanbul Minareleri 1/61) (Ayvansarayi, Vefeyat S:24)(Osm. Arfl. Evkaf Def. 4 No: 28929) (Osm. Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalogu1310-1334 Cilt: 1/4)

Abdurrahman fieref Bey Caddesi ile Arpac› Hayred-xxdin Soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köfle-

sindedir.Hayreddin A¤a'n›n ‹stanbulun fethinde bulundu¤uve ordunun arpas›n› temin etti¤i söylenmektedir. Fakat,Fatih Devri Mimarisi adl› k›ymetli eserde kay›tl› de¤ildir.Mescidin yan›nda ve Arpac› Hayreddin soka¤›nda hacetpenceresi olan bir kabir vard›r. Üzerinde:

Hazreti Ebü'l-Fethin Arpac›bafl›s› merhumun ruhunafatiha

890 (1456)diye yaz›l›d›r. Hadika Yazar› ise, Merkadi nâ malumdur,

diyor. Kendisinin bu kabri görmemesi imkans›z oldu¤unagöre, bu flahide sonradan dikilmifl olmal›d›r.

32 MM

Ali Pafla Camii

Ali Pafla Mescidi

Arpac› Hayreddin Mescidi

Arpac› Hayrettin Mescidi


Mimar Sinan'›n eserlerini belirten Tezkiret'ül-ebniye'de"Eyyub-i Ensari'de Arpac›bafl› Mescidi" ad› ile kay›tl›oldu¤una göre mescit, Kanuni devrinde yap›lm›fl veya temiredilmifl olmal›d›r. fiimdiki yap›n›n Sinan devri ile bir alakas›yoktur.

Tavan› alçak olan mescidin sahn› poligonaldir. Mabet veminaresi tamamen ahflaptan yap›lm›flt›r. Minaresi, iki yolunbirleflti¤i köflede olup asmad›r. Kapal› bir flerefeden vesaçakl› bir külahtan ibarettir. Silahi Bey Camii flerefesi ileSemiz Ali Pafla Cami'i flerefesinin bir benzeridir. Kitabesiyoktur.

Mabet, 1986 tarihinde tamamen yenilenmifltir. Bundanevvel 1319 (1901) tarihinde onar›m görmüfltür.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/285) (‹stanbul Ansiklopedisi 2/1050) (T. Öz,‹stanbul Camileri 1/24) (M. Meriç, Mimar Sinan Hayat› ve Eserleri, S: 90) (A.Kuran, Mimar Sinan s: 306) (Osmanl› Araflt›rmalar› Evkaf ‹dareleri Katalogu1/219)

Cami, Otakç›lar'da, Aflhane Soka¤› ile Aflç›bafl› CamiiSoka¤›n›n birleflti¤i köflededir. Kare planl› mabet,

y›¤ma tafltan olarak geçen asr›n sonlar›nda yap›lm›flt›r. Ah-flap çat›s› kiremit döflelidir. Mihrab› d›fla taflmal›d›r. Kad›n-lar mahfelinden yükselen dört ahflap sütun çat›ya destekolmufltur. Sa¤ taraf›ndaki minaresi ince tu¤ladan yap›lm›flolup külah› kesme taflt›r.

Hadika yazar› diyor ki:"Mescidi Aflç›bafl› Mehmet A¤a yapt›rm›flt›r. Mihrab›n

önünde gömülüdür. Vakfiyesi 999 (1589) tarihlidir. SultanIII. Murad devrine rastlar. Mahallesi vard›r."

Aflç›bafl› Mehmet A¤a'n›n kabir tafl› minare taraf›ndaolup etraf› alçak bir duvarla çevrilmifltir. Tafl›nda yaz› yok-tur. Buradaki tafllardan biri üzerindeki yaz› fludur:

El-merhum Ömer Bin Ahmed ‹mam 'üs-SultanSüleyman Hân tâihehu seneSittine ve tis'a mie: 960 (1552)Bunun yan›nda, "Hadice Sultan Mektebinin hacesi, Afl-

ç›bafl› Camii imam› Haf›z Mehmet Arif EfendF'nin flahidesivard›r.

Bu durumda mabet 950 (1543) tarihlerinde ve Kanunidevrinde yap›lm›fl olmal›d›r.

Camiin sol taraf›ndaki avlusunda ç›k›r›kl› bir kuyu veufak abdest teknesi vard›r. Mabedin arkas›nda ve ilerideAktürbe ve onun sol taraf›nda da meflhur Levni'nin kabrivard›r. Aral›k 1976'da tafl› k›r›lm›flt›r.

Zamanla harap olan cami, bir harabe haline gelmifl vedöflmeleri dahi çökmüfl iken 1980 tarihinde asl›na uygun birflekilde yenilenmifltir.

Aflç›bafl› Cami'inin sol duvar›n›n yan›nda, Aflhane So-ka¤› taraf›nda, dört köfle, büyük flahide vard›r. Kitabesi si-linmek üzeredir:

El-Merhum El-ma¤fur El-mebrur El-âlim El-milEl-fâz›l Pir Ali EfendiBu zat›n Nubbanu Sultan Cami'nin mütevellesi olup

Üsküdardaki camiini flimdiki flekliyle geniflleten ve bu ifli996 (1588) tarihinde yapan kimse olmal›d›r.

Aflç›bafl› Cami'inin kitabesi yoktur.

Kaynak (Gezi Notu) (Hadika 1/291) (‹stanbul Ansiklopedisi 2/1137)

(T. Öz, ‹stanbul Camileri 1/24)

Mescid, Haydar Baba Caddesi ile Baba Haydar Cami'iSoka¤›'n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ kö-

flesindedir. Her iki yola aç›lan kap›lar› vard›r. Haydar BabaCaddesi'ne aç›lan merdivenli bir yoldan caminin avlusunagirilir. Sol taraftaki hacet penceresi arkas›nda Haydar Ba-ba'n›n kabri vard›r. Pencerenin yan›nda flu kitabe bulun-maktad›r:

Hazâ mezar-› sât›'ül-envar kutb'ül-ebrar ve'l-ahyâr/Hazret-i Baba Haydar'en-nakflibendi min hülefâi Haz-ret-iHace/Ahrar-› Semerkandi Kuddise Allahii s›rr-› he-kâtufi. Ft

957 (1550)Kabri üzerindeki kitabesi fludur:

33 MM

Aflç›bafl› Camii

Babahaydar Mescidi

Aflç›bafl› Camii

Baba Haydar Mescidi


Kutb'ül-ebrâr ve'l-ahyar Baba Haydar'en-Nakflibendi es-Semerkandi Hazretleri'nin merkad-i münevverleridir ki/Aziz-imüfla'rünileyh ekâbir-i hacegân-› Nakflibendiyye'den HaceUbeydullah Ahrar Hazretleri'nin/hülefây› kiram›ndan olupdokuzyüz elliyedi tarihinde irtihal-i dâr-› beka buyurmufllard›r.Kuddise S›rruh/957.

Kitabe, Aziz ketebesini tafl›maktad›r.Ahflap son cemaat yerinin genifl saça¤›n› payandalar ta-

fl›maktad›r. Minaresi sa¤da olup flerefesinin etraf› demir par-makl›kt›r. Caddeye göre set üzerinde bulunan mabet kareplanl›, kargir, çat›fl› ve minberi ahflapt›r. Alt üst pencerelerden›fl›k al›r. Hiç bir yerinde kitabesi yoktur.

Hadikat'ül-Cevâmi'de bu mabet hakk›nda flu bilgi vard›r:"Banisi, Sultan Süleyman Hân Hazretleri'dir. Baba Haydar

için u¤ur sayd›¤› için yapt›rm›flt›r. Bu Haydar Baba,Ubeydullah Ahrar Hazretleri'nden mustahlef olup 40 senekadar beher Ramazan-› flerifte Eyüp Cami'i flerifinde itikaf eyle-mifltir. Kanuni, bu zat›n hâline vak›f oldu¤undan gönlünü hofletmek üzere mescidi inflâ ettirmifltir. Minberini Arpac›Hayreddin Mescidi imam› fieyh Abdullah Efendi, Sultan III.Mustafa Hân zaman›nda (1757-1774) koymufl-tur. Bu mescidin

mahallesi vard›r."Mescidin oldukça büyük bir haziresi mevcuttur. Burada

tarih s›ras›na göre flu kimseler medfundur:1046 (1636) Tarihinde vefat eden Hoca Fazlullah ibn-i

Hoca Mehmed Sa'id ibn-i Mehmed Abd'üssemi el-HüseyniEfendi. Tafl›nda, "efl-fieyh Emir Ahmed el-Buhari fieyhi" ol-du¤u yaz›l›d›r.

1080 (1669) Hoca Abdullah ibn-i Hoca Fazlullah Efendi."Emir Ahmed el-Buhari fieyhi".

1088 (1677) Efl-fieyh Abdullah Efendi.1097 (1686) fierife Emetullah Hâtûn, fi evâs›t-› flaban.1105 (1693) Mehmed A¤a.1125 (1713) Es-Seyyid Ahmed Efendi.1131 (1718) Hamzavi tafl, Hazret-i Emir Buhari fleyhies-Seyyid efl-fieyh Abd'ül-Kebir Efendi.1132 (1719) Hoca Mehmed Ref'i ibn-i Hoca Abdülkebir

Efendi.1140 (1727) Es-Seyyid Ahmed Ziyâüddin ibn-i Süleyman

Efendi.1176 (1762) Tarik-i Nakflibendi'yyeden es-Seyyid Abdullah

Bey.1187 (1773) Zeliha Hatun bint-i fieyh Mehmed Efendi.1187 (1773) rif-i billah, mürflid-i agah, Tekfurda¤l› efl-fieyh

Mustafa en-Nakflibendi Kuddise S›rruh.1188 B. 7(13 Eylül 1774) Efl-fieyh es-Seyyid Abdurrahman

ibn-i Hoca Abdülkebir Efendi. Hankah-› fieyh Hazret-i EmirBuhâri. Tafl›, Hamzavi olup hatt› nefistir.

1191 (1777) ‹stanbul Kazas› Bâb›-Zâde es-Seyyid AbdullahEfendi'nin o¤lu Mehmed Sa'id Efendi.

1192 (1778) Mehmed Rag›b kethüdas› evlad›ndan BuhârîMehmed Mazhar Efendi.

1192 (1778) Dürri-Zâde kethüdas› Mehmed MazharEfendi'nin k›z› Hadice Han›m

1201 (1786) Aflç›bafl›-Zâde Mehmed Sad›k Bey'in o¤lu‹stanbul kazas› Bâb›-Zâde torunu ....ullah Efendi.

34 MM

fieyh Baba Haydar’›n Kabri

Baba Haydar Camii Haziresi


1203 (1788) Ahmed Efendi Zade Ahmed Ziya Efendi1205 C. 25 (Ocak 1791) Dürri-Zâde kethüdas› Mehmed

Mazhar ibn-i Ahmed Ziyâüddin Efendi.1212 Ramazan 2 (A¤ustos 1797) fieyhülislam Dürri-Zâde

kethüdas› Mehmed Mazhar Efendi'nin k›z› fierife FâtimeHan›m.

1219 (1804) rif-i billah, mürflid-› agah, Tekfurda¤l›Mahmud en-Nakflibendi.

1279 (1862) Rical-i Devlet-i Aliyye'den Mustafa Efendi'ninkethüdas› elhac ‹smail Efendi'nin k›z› Evliya Han›m.

1283 Ca. 3 (Eylül 1866) Mevlevi sikke kabartmal›, el-hac‹smail Efendi'nin o¤lu Mehmed fierafeddin Efendi.

1264 Ramazan 5 (fiubat 1848) Mir-i Miran-› kiramdanVarna Muhaf›z› elhac Mehmed Ra'if Pafla'n›n kerimesi veMaliye Mektubcusu hulefâs›ndan Ahmed Bey'in zevcesi fierifeAifle Han›m.

1294 Sad. 5 (fiubat 1877) fiahincibafl› elhac ‹brahimA¤a'n›n kethüdas› fiikar-› Hümâyun A¤as› Mehmed A¤a.

Baba Haydar mescidi ayn› zamanda âyin günü perflembeolan bir Nakfli Tekkesi idi. Fakat, fieyh Baba Haydar'dan sonrakimlerin fleyh oldu¤u belli de¤ildir. Hazirede medfun olanHoca Mehmed Ref i Efendi'nin, Tekirda¤l› Mustafa Efendi'ninve fieyh Abdurrahman Efendi'nin burada fleyhlik yapt›klar› bil-inmektedir.

Tekkenin ad› 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde "BabaHaydar Nakflibendi Zaviyesi" diye kay›tl›d›r. 1834 tarihindeicra edilen Saliha Sultan Dü¤ünü'ne bu tekke fleyhinin davetedilmeyifli dikkati çekmektedir. 1256 (1840) tarihli tekkeler lis-tesinde ise "Nakflibendiyye'den Baba Haydar Tekkesi" ismi ileyaz›l›d›r. Osman Bey'in 1304 (1886) tarihinde bast›r›lanMecmua-i Cevami adl› ese-rinde ise yaln›z cami oldu¤u belirtil-mifltir. Oysa 1307 (1890)da bast›r›lan Mecmua-i Tekaya'da,tekke fleyhinin Ni-yazi Efendi oldu¤u kaydedilmifltir.

Mabet, 1310 (1892) tarihinde ve Abdülhamid Devri'ndetamir edilmifltir.

Kaynak: (Gezi notu) (A. Münib Mec. Tekaya) (Asitanei Aliyye ve Bilad› Se-lâse'de Kain Tekkeler 1256 ve 1294) (A. Çetin, ‹stanbul'daki TekkelerHakk›nda, Vak›flar Der. 13/587) (Hadikat'ül-Cevami 1/285) (Koçu, ‹stanbulAnsiklopedisi 4/1742) (fiakaik, Mecdi Ter. S:435) (Osm. Arfl. Evkaf

Yusuf Muhlis Pafla Caddesi (Eski-yeni Cadde) ile Ke-mikçi Ç›kmaz› Soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n solköflesindedir.

Hadika Yazar› diyorki:"Banisi Abdullah Bâli Efendidir. Sultan III. Murat za-

man›nda 982-1003 (M. 1574-1595) gelmifltir. Kendi dahiorada medfundur. Civar›nda olan türbede Sultan I. Ahmedvakf›ndan fieyh'ül-kurral›k vazifesi ilk defa kendilerine ve-rilen Reis'ül-kurra olan fieyh Abdülkadir medfundur."

fieyh Abdülkadir Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.Mabet, Birinci Dünya Harbinde depo olmufl, 1918 mü-

tarekesinde boflalt›lm›fl fakat pek harap oldu¤undan ibade-te aç›lamam›fl, uzun zaman dört duvar halinde iken 1960tarihlerinde flimdiki flekliyle yeniden yap›lm›fl ve yan›na dabir bölüm ilave edilmifltir. Bundan dolay› iki mihrab› vard›r.Minberi ahflapt›r. Kitabesi ve haziresi yoktur. Bali Efendininetraf› demir parmakl›kl› kabri birinci bölümün sahn›ndad›r.fiahidesi yoktur.

Z. 1269 (Eylül 1853) tarihinde, Sultan III. Selim'in ikin-ci Kad›n› Refet Kad›n Efendi, mescide minber koyarak camihaline getirmifl ve "nükudu nemas›ndan meflrut vazife ilekitabet cihetinin tevcihini" yapt›rm›flt›r. Fedakar ve cesurRefet Kad›n Efendi için Mihriflah Valide Sultan Türbesi bah-sine bak›n›z.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadikat'ül-Cevâmi 1/267) (Koçu, ‹st. Ans. 4/2046) (T.Öz, ‹st. Camileri 1/32) (Osm. Arfl. Evkaf Def. III. No:. 26342)

35 MM

Baba Haydar Türbesi hacet penceresi

Bali Hoca Mescidi

Bali Hoca Mescidi


Silahflör Mehmed Bey Camii, Selâhi Camii ve SürahiCamii adlar› ile de an›l›r.

Zal Pafla Caddesi ile Selâhi Mehmed Bey Soka¤›n›n birleflti-¤i yerde ve Soka¤›n sa¤ köflesindedir. Yap›ld›¤› tarih belli de¤il-dir. Karfl›s›nda, Zal Mahmud Pafla'n›n 958 (1551) tarihinde inflaettirdi¤i camiinin mahallesi yoktur. Oysa Bey Camii'nin mahalle-si vard›r. Bu durumda 1551 tarihinden evvel yap›lm›flt›r.

Hadika Yazar› diyor ki:"Bey Mescidi'nin banisi Silahflor Mehmed Bey'dir. Sürahi Mes-

cidi dahi derler. Kendi dahi anda medfundur. Mahallesi vard›r."Mabet, set üzerinde yap›ld›¤›ndan T. Öz, fevkani olarak

göstermifltir. Oysa cami iki katl› de¤ildir. Cami, türbe veminaresi tu¤la hat›ll› olarak muntazam kesme tafltan yap›l-m›flt›r. Çat›s› ahflap olup kurflun kapl›d›r. Kirpi saçakl›d›r.

Minaresi k›ble duvar›n›n önünde olup mabetten ayr›yapt›r›lm›flt›r. D›fla taflk›n olmayan flerefesi ince mermer sö-veler bunlar›n aras›na yerlefltirilen korkuluk levhalar› ile üstükapal› bir oda gibidir. Gövde ve flerefesi alt› köflelidir. Külahikurflun kapl›d›r.

Son cemaat yerine aç›lan kemerli kap›s›n›n karfl›s›ndaMehmet Bey'in türbesi bulunmaktad›r. Kare planl› mabet altüst pencerelerden ›fl›k al›r. Türbe taraf›nda küçük bir hazirevard›r. Hiç bir yerinde kitabe yoktur.

Mabet, 1970-72 tarihlerinde asl›na uygun olarak restoreedilmifltir. Fakat ibadete kapal›d›r.

Silahi Mehmed Bey Türbesi bahsine bak›n›z.Si. Osm. Yazar› Mehmed Bey'i, 1453-1465 tarihleri ara-

s›nda vefat edenler zümresinde göstermifl ve cami'inin ad›n›nda Dibek oldu¤unu belirtmifltir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/280) (T. Öz. ‹stanbul Camileri 1/35) (S.Eyice, Türk Sanat› Tarihi 1/60-105, ‹stanbul Minareleri) (Si. Osm. 4/103)

Çevri Kalfa ve Hac› Mahmud A¤a Camii de denir. Cami,Eyüp vapur iskelesi civar›nda, Eyüp ‹skelesi Caddesi ile

Hünkar ‹skelesi mahalline giden yolun birleflti-¤i yerde ve K›z›lMescid Soka¤›'n›n karfl›s›ndad›r. ‹lk iki yol 1984-85 senesindeistimlak edildi¤inden mabet ortada kalm›flt›r.

Hadikat'ül-Cevâmi'de flu bilgi vard›r: "Eyüp ‹skelesiMescidi'nin banisi Gürcü as›ll› el-hac Mahmud A¤a'd›r ki‹brahim Hân-Zâdeler'in kethüdal›k hizmetinde bulunmufltur.Vefat›, Sultan II, Selim saltanat›n›n bafllar›ndad›r. 975 (1567)

Mescid, Çevri Usta'n›n vefat›ndan sonra mal›ndan fiehrem-ini Hayrullah Efendi marifetiyle yenilenmifltir. Çevri Usta,Sultan Mahmud Hân Hazretlerinin hazinedar› olup 1235muharreminin 21. günü (9 Kas›m 1819) vefat ederek FâtihSultan Mehmed Cami'i flerifi civar›nda Nakflidil Valide SultanTürbesi içine defn olunmufltur.

Mescidin minaresi ve mahallesi yoktur. Tamir sebebi ilemasraf› artm›fl ve tamirden sonra Eyyûbi elhac ‹zzet Efendiad›ndaki hay›r sahibi minber koymufltur."

Mabet, daha sonra Hasan Hüsnü Pafla taraf›ndan flimdikiflekli ile yeniden yap›lm›fl ve bir de minare ilave edilmifltir.Bunu belirten kitabesi cami kap›s› üzerindedir. Dört sat›rhalinde haz›rlanm›fl olan kitabe fludur:

Kapûdân-› hüsn-ü siret Hasan Pafla-y› deryâ-cûdBu âli ma'bedi te'sis idüb çün Cennet'ül-me'vaOkundukça... âyeti mihrâb-ü minberdeHulûs ile du'â-hân ola tâ-kim millet-i beyzâHüdâ banisin ecr ü mükâfat eylesün inflânBi-Hakk beyt-i ma'mûr ü becây› Ka'bet'ül-ülyâNola mihrab›na yaz›lsa Re'fet bu güher târihYapd› Ma'bed'ül-envar-› pür-feyz Hasan Pafla 1318 (1900)

36 MM

Büyük ‹skele Camii

Bey Camii

Bey Camii

Büyük ‹skele Camii- Kaptan Pafla Camii


Fevkani olan mescide iki tarafl› bir merdivenle ç›k›l›r.Alt›nda ve sa¤da, ayna tafl› üzerinde, su âyeti yaz›l› bir çeflmeile yan›nda iki dükkan vard›r.

Mescid, minare gibi köfeke tafl ile kaplanm›flt›r. Ahflapçat›s› içten kubbelidir. Kare planl› olup, minaresi sa¤ köflesiüzerinden yükselmifltir. Kubbe göbe¤inde alt›n yaz› ile yaz›lm›flçok güzel bir âyet-i kerime vard›r ki 1318 tarihlidir. Kubbe veetraf› nak›fllarla bezenmifltir. Tavan silmesi eski bir kona¤›nmotiflerini and›r›r, oyma tahtalarla süslenmifltir. Eyüp'ün flirin,ferah camilerinden biridir. Mihrab› nifltir.

‹brahim Hân-Zâde, Sokullu Mehmed Pafla'n›n o¤lu olup1031 (1622) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, babas›n›ntürbesindedir.

Cami'nin sonuncu banisi olan Hasan Hüsnü Pafla, iki defaBahriye Naz›rl›¤› görevinde bulunmufltur. 29 Rebiülâhir 1321(27 Temmuz 1903)de vefat etti. Kabri, Eyüp'te, Boyac› Sokaküzerindeki türbesindedir. Hasan Hüsnü Pa-fla Türbesi bahsinebak›n›z.

Kitabe yazar› flair Refet Efendi, 14 Cemaziyelâhir 1321(Eylül 1903)de vefat etti. Kabri, Üsküdar'da, KaracaahmedMezarl›¤›'nda ve Mütercim sim Efendi civar›nda idi. Tafl› bulu-namam›flt›r.

Mescid evvelce ahflap idi. Hasan Pafla kargir yapm›flt›r.Ziya fiakir Bey, Çevri Usta Türbesi'nin mescidinin yan›ndaoldu¤unu söylüyor. Bugün böyle bir fley yoktur. Makam ol-mal›d›r. Mabedin eski fleklini ve ahflap minaresini Sedat EldemBey'in "‹stanbul An›lar›" adl› eserinde görmek mümkündür.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/279) (‹si. Ans. 5/2 S:894 ‹brahim Han) (‹. A.Gövsa, Türk Meflhurlar› S.-170) (M. Larus 2/72) (T. Öz, ‹st. Camileri 2/35)(‹st. Ans. Bahriye Nezareti 4/1874) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri S:1382) (‹.Hakk›, Merakid S:13) (Z. fiakir, Haliç ve Eyüp Sultan S:71) (S. Eldem, ‹stan-bul An›lar› S: 203) (Osmanl› Arfl. Def. II. No 19218)

Otakç›lar'da, Otakç›lar Mescidi Soka¤› ile NamazgahSokak aras›ndaki aday› iflgal ediyordu. Bugün mevcut

de¤ildir.Banisi Otakç›bafl› Hüseyin A¤a'd›r. Fâtih Sultan Meh-

met'in hizmetinde bulunmufltur. Kabri de buradad›r. Mescidinmahallesi vard›r.

Hüseyin A¤a'n›n kabri bir evin yan›nda ve bir a¤ac›n göl-

gesindedir. Hacet penceresi yan›na flu kitabe yerlefltirilmifltir:Ebû'l-feth Sultan Mehmed Han-› Gazi tabe serây hazret-

lerininotakç›bafl›s› merhum cennet-mekân Hüseyin A¤a'n›n ruhu-

na fatiha.Hamzavî flahidesi üzerindeki kitabe de fludur:Hüvel-BâkiMerhum ma¤fur‹lâ rahmet Rabb'ül-gafurFâtih Sultan Mehmed HânHazretlerinin otakç›Bas›s› Sâhib'ül-hayrâtHüseyin A¤a ruhunaFatihaHer iki kitabede de rakam yoktur.Mescid yeri arsa iken 1984 tarihinde depo olmufltur

1890-95 tarihlerinde yand›¤› söyleniyor.Biraz ileride bir namazgah ve çeflmesi vard›r. Ayr›ca Gül

Dal› Soka¤› karfl›s›nda ve Otakç›lar Mescidi Soka¤› üzerindebir kuyu bilezi¤i ve bunun sa¤ taraf›nda ise çok büyükmuntazam flekilli mermer bir bafll›k bulunmaktad›r. Bunlardepo yap›l›rken mescid arsas›ndan getirilerek buraya konmufl.

Haziresinde sikkeli dört kabir mevcut idi. Yazmaya vakitkalmadan yokedildi.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/288) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/41) (Ayverdi,

Fatih Devri 3/326) (Koçu, ‹st. Ans. 7/3797)

Cezeri Kas›m Pafla Camii, Çömlekçiler civar›nda, ZalPafla Caddesi ile Cezeri Kas›m Akar Çeflmesi Soka¤›n›n

birleflti¤i köflededir.Banisi Cezeri-Zâde Kas›m Pafla'd›r. 921 (1515) tarihinde

yapt›rm›flt›r. Sofi ve Koca lakablar› ile ünlü olup Cezeri-ZâdeNiflanc› Mehmed Çelebi'nin o¤ludur. Mehmed Çelebi ise, ‹mamCezeri neslinden Ebû'1-hayr Mehmet Efendinin o¤lu ve Fenâri-zâde Ali Efendinin damad›d›r. Her ikisi de niflanc› ve bafldef-terdar olmufllard›r. 910 (1504) de Rumeli defterdar› olanKas›m Pafla, Silistre valisi iken fiehzade Yavuz'un Rumelitaraf›ndan ‹stanbula gelmesine göz yummufltur. Sonrafiehzade Süleyman'a Lala ve defterdar, tahta geçmesinde de4. vezir oldu. Pafla, 350 (1543) sene-sinde vefat etti. Kabri,Bursa'da Emir Sultan Türbesi içindedir. Bir rivayete göre de,Bursa'daki medresesi yan›na gömülmüfltür.

Kas›m Pafla'n›n, ‹stanbul'da Ca¤alo¤lu'nda ve Selanik'tede birer camii, ayr›ca Selanik'te imareti, Bursa'da medrese vehamam› vard›r.

Mabet, tu¤la hat›ll› olarak kesme tafltan yap›lm›flt›r. Tek vesa¤›r kubbelidir. Önünde üç kubbeli bir revak› bulunmaktad›r.Minaresi sa¤da olup flerefesinin alt› flekillidir.

Avlusundaki "flad›rvan› Hadice Sultan kethüdas› MehmedEfendi yapt›rm›flt›r. Cami'in imam› Feyzi Efendi bu tarihifl›kpafla Çeflmesi'ne nazire olarak demifltir:

37 MM

Çay›rbafl› Mescidi Türbesi

Çay›rbafl› Mescidi

Cezeri Kas›m Pafla Camii


Resm-i târih ide çün mühr ile meh-i kavs-i kazeh Ziver-i izm-i Muhammed ola tâc-› malavât

‹de bu sû ile Hakk flâd-revân›n her dem Rûh-› pâkine Hüseyn-in ola vâs›l-› hamenât

Kethüdâ-y› flerefül-‹sme Hadice Sultan Sâhib'ül-hayrât Mehemted A¤a ol pak› s›fat

Vâlid-i maddi hem-nâm Hüseyn olma¤la Rûhiyçün eyledi bu mâ'-i lezezi hayrat

Yapd›rûb câmi'i merhum Koca Kas›m Pafla ‹ki yüz on yedi y›l teflne geçirmifl flevkât

fiimdi ol zât-› kerem-pîfle idüb sarf-› himem Yeniden eyledi ihya getirüb âb-› hayât

Ol›cak böyle gerek hayr-› halef dünyâda Vere devletle Hüdâ ömrüne dâ'im berekât

Nola da'vâ-y› du'â-gûy ederse Feyzi Müdde'âs›n iki tarih ile eyler isbât

‹de bu su ile Hakk flad›rvan›n her dem1138Rûh-› pâkine Hüseyn 'in ola vâs›l hasenat1138 (1725)

fiad›rvan›n etraf›n› 8 ahflap sütunlu bir saçak çevirmifltir.Üzeri kiremit döflelidir. Oniki yüzlü olup bir yüzünde:

fiad›rvan ta'mir-i târih18 L 1266 (A¤ustos 1850)diye yaz›l›d›r.Cami sahn›na aç›lan kemerli kap›s› üzerinde dört m›sral›

flu kitabe vard›r:Hazret-i Adl-i Sultan Mahmud Hân-› Gâzi'ninSa'd hazinedar ustas› ol hahsalat zehrâ

Harâb olmuflken iflbu ibâdetgâh-âli kimHulûs-› kalb ile ta'mir idüb çün eyledi ihya3 Muharrem 1238 (20 Eylül 1822)Avlusundaki fevkani mekteb ile ahflap medresesinden eser

kalmam›flt›r.Mihrab›n sa¤ taraf›ndaki çini panoya Kâ'be resmedilmifltir.

Alt›nda, Receb 1138 (Mart 1726) tarihi ile ‹znikli Mehmet O¤-lu Osman ismi yaz›l›d›r. Bu tarihte camiin mihrab› içine ve min-berinin soluna, duvara da çiniler yerlefltirilmifltir. Bu s›rada mi-narenin de yeni bafltan yap›ld›¤› rivayet edilir.

Bu güzel çiniler, Nevflehirli ‹brahim Pafla sadaretinde ‹z-nik'te veya Tekfur Saray›'nda, Türk çinicili¤inin ihyas›na çal›-fl›ld›¤› s›rada yap›lm›flt›r. ‹mzal› ve tarihli çini olarak da ayr›cak›ymetli bir vesikad›r.

Mabedin minberi ahflapt›r.Kas›m Pafla'n›n Safi mahlasl› fliirleri vard›r.Cami haziresindeki baz› flahideler flunlard›r:

926 (1520) Yaln›z rakam yaz›l›d›r. Bu zat, fieyh Muhyiddin‹skilibi Efendi'nin halifesi fieyh Muslihüddin Efendidir. Her iki-si de Sivasi Tekkesi fleyhi idi. Büyük âlim, ‹sameddin AhmedEfendi, fiakaik adl› ünlü eserinde Muslihüddin Efendi'nin flahi-desini buldu¤unu ve "levh-i mezar›nda bu ebyâf'›n yaz›l› oldu-¤unu görmüfltür. Gördü¤ü ki-tabe fludur: Muslihüddin mürflid-i âfâk /‹tdi azm-i ma-kâm-› huld-i na'im /Didi ndvan ravzai fir-devs /ne tâ-rih, Rahmet idi Rahim.

"Onun ehibbas›ndan Anadolu Kad›askerli¤inden mazulenvefat eyliyen Cafer Çelebi (ölm. 985) Müfessir Merzifoni fieyh-Zâde Abdurrahman Efendi ve Cezeri Kas›m Pafla Medresesi'-nde müderris olup 978 (1570) senesinde vefat eyliyen NecmiÇelebi, fieyh Muslihüddin Efendi'nin yan›nda medfundurlar.Kabirleri ziyâretgâhd›r."

1195 (1781) Kas›mpafla camii imam› el-hac Hamza Efendi1128 (1716) fieyh'ül-kurra Hüseyin Efendi1255 (1839) Esma Sultan bafl teberdar› Ahmed A¤a.1289 (1872) Mirliva Tevf›k Pafla'n›n torunu Fat›ma ‹clâl

Han›m.1295 (1878) Tophane-i mire'de meclis reisi ‹smail Sabri Pafla.1321 (1903) Bab-› Ser Askeri'de umum erkan-› harbiye da-

iresinde evrak mümeyyizi Mehmed Bey.Gömülü bir tafl, Hamid bin ‹skender Bey.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/280) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih 73-104)

(Ayvansarayi, Vefeyât 79) (Si. Osm. 4/47 Kas›m Pafla) (Daniflmend, Kronolo-

ji 1/461-462456) (T. Öz. ‹stanbul Camileri 1/39) (‹st. Ans. 7/3538) (S. Eyi-

ce, ‹st. Minareleri, Türk Sanat› Tarihi 69) (H. Edhem, Camilerimiz 48) (M. La-

rus 7/51) (C. Baltac›, Osm. Medreseleri s:178) (‹smail Beli¤, Gül-Deste S: 65)

(K›n›l›-Zâde Hasan Çelebi Tezakirü'fl-fiuara 1/546 Saf›) (Türk Dili ve Ed. Ans.

7/413 Saf› Kas›m Pafla) (fl›k Çelebi, Tezkiret'üfl-fiu'âra) (Taflköprülü-Zâde

‹sameddin Ahmed, fiaka'ik-i Nu'mâniye, Mecdi Ter. S: 351-352) (Si. Osm.

2/70 Cafer Çelebi. 4/541 Necmi Çelebi)

Beflir A¤a Medresesi Mescidi de denir. Haydar Baba Cad-desi ile Baba Haydar Mektebi Soka¤›n›n birleflti¤i yer-

de ve soka¤›n sol köflesindedir. Sol taraf›nda ve biraz ilerideBaba Haydar Camii, sa¤ ileride ise fieyhülislam Mustafa Efen-di Tekkesi Mescidi vard›r.

Hadika yazar› meflhur eserinde flu bilgiyi vermifltir:"Banisi, Dar'üs-sa'âde A¤as› elhac Beflir A¤a'd›r. fieyh'ül-

herem dahi olmufltur. Hücerât ve mescid dahilinde bir küçükkütüphane ve bitifli¤inde iki katl› s›byan mektebi ve alt›ndaçeflme ve sair levaz›mat› mevcuttur.

Kap›s› üzerindeki kitabe Aflç›bafl›-Zâde Mehmed MuhibEfendinindir:

Hazret-i Hâlid-i ziflân Eb›'Eyyûb kimfieref-i nâm› ile buldu belde izz ü alâO flehinflâh-› keramet O Velî-i mutlak

Mâlik-i mülk-ü gaza server-i cünd-i flühedâOldu her veçhile memdûh-› Resûl-› Ekrem Nola eylerse flefâ'at O sâdat-PirâMahz-› ladâni iclâle binâi yapd› Mekteb-i pâkle bir medresei müstesna

38 MM

Dar’ül-Hadis Medresesi Mescidi


Mazhar-› dâr-i sa'âdet A¤a-y› Hac› Beflir Ki semâhatde odur sâhib-i dest-i beyzâ Gülflen-i ilme bahâr-› kürsi ebr-i mutir Goncei ma'rifet Allah'a verir neflv ü nûrâ

Cism-i pâkin k›lub iksir lutfdan tahmir Tab'›n› lübb-i inayet yaratm›fl Mevlâ Kadâ evsâf›na götürür an›n sevb-i beyân Lanei tek hümâ medhine her ma'na

Yâne laz›m kalem-i acize vasf›n tahrir Hasb-› hâlin eser-i hayr› k›la rükn-ü imâ Ders-i medhin mekanm kimin ey hâce Sebk-i âmnûr nazm k›lma¤a hacet ne-rü

‹delim hayr-› du'ây› bize vâcib oldur K›lal›m dergâh-› Mevlâ'ya senas›n inha ‹zz ü nfat ile ziflân ola Yâ Rabb hemin Tusen-i çarh murâd›nca ola pâ-bercâ

Oldu bu m›sra'i pâkize Mühib'â târihCâmi'-i Um ü amel dar'ül-hadis-i zibâ1147(1734)Cümle kap›s›n›n yan›nda kitabesi olmayan bir çeflme

vard›r. Çeflmenin üstünde, iki penceresi caddeye di¤er ikipenceresi avluya bakan fevkani s›byan mektebi bulunmak-tad›r. Tonas çat›l›d›r. Bunun arka taraf›nda tek kubbeli Dar'ül-hadis binas› yer almaktad›r. Avlu taraf›nda dört penceresivard›r. Mihrab› y›k›larak kap› haline getirilmifltir. Esas kap›s›do¤u taraf›nda olup bu cihette medrese odalar› bulunmaktad›r.Alt› kubbeli oda ve bunlar›n önünde yine kubbeli ve mermersütunlu bir revakin bulundu¤u dar'ül-hadis duvar›nda hâlâ

mevcut olan ince tu¤la kemerden anlafl›lmaktad›r. Önü geniflçebir avludur.

S›byan Mektebi ile Dar'ül-hadis, aras›nda dar bir yol olupBaba Haydar Mektebi Soka¤›na ç›kmaktad›r. Mektebin kap›s›da bu dar yol üzerindedir.

Dar'üs-Sa'âde A¤as› (K›zlar A¤as›) olan Hac› Beflir A¤a1159 C. evvelininin 13'de (3 Haziran 1746) vefat etmifltir.Kabri, Eyüp Cami'i civar›nda ve flad›rvan avlusundan, türbeavlusuna geçerken sol tarafta ve kap›n›n yan›ndaki türbededir.

Beflir A¤a Türbesi bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Gezi Notu)(Mec. Tevârih 306) (Si. Osm. 2/20 El-hac Beflir A¤a)

(Hadika 1/284) (T. Öz, ‹st. Camileri 1/44) (‹st. Ans. 8/4247) (Si. Osm. 4/528

Mühib Ef.) (M. Aktepe, fiem'dânf-zâde Tarihi 1/123 ve 215 fihrist) (Süheyl

Ünver, Eyüp'te Beflir A¤a Medresesi Hakk›nda, T›p tarihimizin yafl›yan bir

sahifesi daha tarihe kar›flt›, T›p tarihi Ens. Neflriyat›.‹st. 1946)

Göktürk Köyü Camii de denir. Kemerburgaz'a ba¤l›, eskiad› Patnahor olan Göktürk Köyü merkezindedir.

Mabet, üç s›ra tu¤la hat›ll› olarak muntazam kesmetafltanyap›lm›fl olup, sa¤›r kubbesi sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtul-mufltur. Sa¤daki minaresi de ayn› tarzd›r. Minberi ahflap,mihrab› nifltir. Son cemaat yerinin ön k›sm› yenidenyap›lm›flt›r. ‹ki yan› eskidir. Alt üst pencerelerden ›fl›k al›r.Sahna aç›lan mermer kemerli ve söveli kap›s› üzerinde üç s›rahalinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Andan Udi çün Sultan Ahmed Hân câmi'ile bina Hazret-iDar'üs-sa'âde A¤as› Mustafa A¤a

39 MM

Dar'ül Hadis Medresesi Mescidi'nin kap›s›

Dar’üs-Sa’âde A¤as› Mustafa Camii


Hazret-i devletinde Hân Ahmed'in da'im olaMa 'den-i lutf ü kereminden menba '-› cûd ü siihâ

Pes r›zây› Hakk içiin bu câmi'-i k›ld› binaKim flefaat eyliye yevm-i k›yamet Mustafa

Halk-› âleme sâhib'ül-hayrât okurlar nâm›n›Câmi'-i an›n çün el-hayrd›r ehl-i safa

‹flbu hayr› budur kim Hakk cümle... cami'Lay›kd›r mescid ana gerdun aylesi

Da'i itmam›na dir bir eski¤iyle târihBi-bedel bir cami' olmufl bu binâi Mustafa1023.(1614)Dar'üs-sa'âde a¤as› el-hac Mustafa A¤a, sipah tavafli

A¤alan'ndan olup 1014 C. ahir (Ekim 1605) de Dar'üs-sa'âdeA¤as› olmufltur. 1029 (1620)'de azl edildi. 1032 (1623)de ikin-ci defa Dar'üs-sa'âde A¤as› olup 1033 (1623)de vefat etti.Kabri, Eyüp Sultan Türbesi girifl kap›s›n›n sa¤ taraf›ndakisebili içindedir. Yetifltirdi¤i baz› kimseler vezir olmufltur. ‹stan-bul içinde çeflmeleri vard›r. Camii buraya yapt›rd›¤›na göreköyde bir çiftli¤i olmal›d›r.

Camiin haziresinde bugün pek az flahide kalm›flt›r ki hepsi7 adettir. En eskisi 1262 (1846) tarihlidir. Eskiden okulsahas›na kadar uzanan bir mezarl›¤› varm›fl.

Cami'in avlu kap›s› yan›nda klasik bir çeflme vard›r.Muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Kemeri üzerinde üç s›rahalinde haz›rlanm›fl bir kitabesi mevcuttur. Kal›n bir badana iles›vanarak okunmaz hale gelmifltir. Tarih rakam› bu yüzdengörülemedi. Bunun da cami ile beraber Mustafa A¤a taraf›ndanyapt›r›ld›¤› muhakkakt›r. Haznesi büyüktür.

Kap›a¤as› Mescidi de denir. Eyüp Niflancas›'nda, fieyhMurad Tekkesi civar›nda, Ser Tarik-Zâde Tekkesi

yan›nda ve Davut A¤a Cad. üzerindedir.Y›¤ma tafltan yap›lm›fl olup mihrap taraf›nda ve sol kö-

flede, arazi meyilli oldu¤u için, tafl bir payanda ile takviye edil-mifltir. Ahflap çat›s› kiremit örtülüdür. Son cemaat yeriahflapt›r. Burada bir mihrabç›k bulunmaktad›r. ‹badet sahn›kap›s› üzerinde üç sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Mescid-i DâvudA¤a-› serây vehû bi'l-cûd mu'alla zii'l-âcirûnSâhib'ül-hayrât fî hami el-atâne sal Lillah'ül-kerim anh

acirûnLehan hatif leha târihe Ka'bet'ül-asha mayi ve elfzirin962 (15.55)Davut A¤a Cad. boyunca uzanan hazire duvar›na hacet

pencereleri aç›lm›flt›r. Minare önünde, Bab'üs-Sa'âde A¤as›Davut A¤a'n›n kabri vard›r. Tafl›ndaki kitabesi fludur:

Sâhib'ül-hayrâtMerhum DavudA¤a ruhi çün fatihasene 962Mabedi yapt›rd›¤› sene vefat etmifltir. Minberi ahflapt›r.

K›sa minaresi sa¤da olup tafltand›r. Külah› kurflun kapl›d›r.

Mabet, Mimar Sinan'›n eseri olup bugün yaln›z sahnaaç›lan kap›s› ve kitabesi orijinaldir. Tezkiret'ül-Ebniye'de"Edirne kapusi'ndan taflra saray A¤as› Davud A¤a Mescidi"diye kay›tl›d›r.

HHaazziirreessiinnddee ggöömmüüllüü oollaannllaarr flfluunnllaarrdd››rr::Gömülü tafl, Bâb-› vâlây› seraskeri mektubi kalemi mü-

meyyizi Emin Efendi o¤lu ve bu cami'in müezzini MehmedFuad Efendi.

1302 Receb 18 (May›s 1885) Bâb-› Fetvâi penâhidesadr/Anadolu muhz›ran›ndan / ve tarik-i aliyyei Cerra-hiye/Hülefas›ndan merhum ve ma¤fur/ Efl-fleyh el-hac ahmetEfendinin / Ruhiçün Lillah 'ül-fâtiha / Yevm-i pa-zar. Tariksikke kabartmal›d›r.

1302 (1884) Kas›mpafla komiseri Dervifl ‹brahim Efendi1319 (1901) Sikke kabartmal›, zühd ve diyanet sahibi hac›

Tahsin Efendi.1321 (1903) Davut A¤a Camii imam› Hac› Tahsin Efendi-

nin 24 yafl›nda vefat eden o¤lu, tabib yüzbafl› Necib Efendi.1333 Temmuz 26 (1915) Ahmet Dede Mescidi (Hüsam

Efendi Tekkesi) Zakirbafl›s› E¤rikap›l› Mehmed Efendi. Sonasr›n de¤erli zâkirbafl›lar›ndan biri olan Mehmed Efendi, EyüpHatuniye Dergâh› fleyhi R›za Efendi'den, Bolahenk NuriBey'den yüzlerce ilahi meflk etmifl ve Zekai Dede'den de dinive dini olmayan bir çok eser elde etmifltir.

Niflanca'da Sertarik-Zâde Dergâh› fleyhi Cerrahiye'den AliEfendi'ye intisab etmifl ve ondan hilafet alm›flt›r. ÖnceHatuniye Dergâh›'nda zâkirbafl›l›k etmeye bafll›yan MehmedEfendi daha sonra di¤er baz› tekkelerde ve bilhassa uzun müd-det Karagümrük Nureddin Dergâh›nda bu görevde bulundu.K›ymetli musikiflinas Ali R›za Efendi'nin babas› olan MehmedEfendi baz› ilahiler de bestelemifltir.

Haziredeki di¤er flahideler flunlard›r:1282 (1865) Maliye hazinei celilesi'nde evrak-› sahihe

odas› ketebesinden elhac Mehmed Salim Efendi ve annesifierife hace Hadice Han›m. Salim Efendi'nin tafl› gömülüoldu¤undan tarih k›sm› okunamad›.

1299 (1881) Sultan Bayezid müderrisin-i kiram›ndanNevflehirli elhac Davud Vehbi Efendi.

1313 (1895) Adliye mümeyyizi Faik Bey'in annesi HesnaHan›m.

1319 Sad. 10 (29 May›s 1901) Sikkeli ve sikke kabartmal›flahide.

40 MM

Davut A¤a Camii

Davut A¤a Camii

CAM‹ VE MESC‹TLER MM

Cihân-› vefa insan içün mebdâr-› ibretdirFenaya müncer olmak müktezây› emr-i Hilkat'dirAdemdir âkibet menzilgâh› bil cümlemiz...Hemân bâki-i mutlak zât-› pâk ü ahretidirNe var da'im flefi'i zât-› mahbûb-u Huda olsamHac› Tahsin Efendi sâhib-i zühd ü diyânetdirMaklu bâm› fidevs oldu¤unda flübhemi isterYar›m asra karibdir mesleti zira imâmetdirBak›b da geçme bir âyetle zâir ruhunu flâd etKelâm-› zât-› Hakk müstecab-› gufran ü rahmetdir 10 Sad. 13191321(1903) Bâb-› Vâlây› Seraskeri mektûbi Kalemi mü-

meyyizi Mehmed Emin Efendi'nin o¤lu ve bu cami'i flerifin mü-meyyizi Mehmed Fuad Efendi.

1928 Haziran. Sab›k Erzurum vali ve mebusu Tahsin Bey'-in annesi Hadice ve k›z›, Teflrin-i Evvel 1928 Nedime Han›mlar.(K. Erdeha, Milli Mücadele'de Vilayetler ve Valiler s: 374)

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/292) (‹st. Ans. 8/4285) (T. Öz. ‹st. Ca-mile-ri 1/81) (A. Kuran, Mimar Sinan'›n Mescidleri, S. Eyice Arma¤an› S:140) (Ayn› yazar, Mimar Sinan S:307) (M. Meriç, Mimar Sinan, Tezkiret'ül-Ebni-ye S: 90) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant S: 659-660) (Si. Osm. 2/325)

Baba Haydar semtinde ve Nazperver Caddesi ile AhmedÇelebi soka¤› aras›nda idi. Bugün yaln›z kesme tafltan

yap›lm›fl minaresinin kairesi ile arsas› mevcuttur. 1987 senesin-de yap›lmak üzere faaliyete geçilmifl ve temelleri ortaya ç›kar›l-m›flsa da sonradan vaz geçilmifltir.

Dere Mescidi ad› ile de an›lan mabedi, Sultan III. Murad'-›n (1574-1595) sarayl›lar›ndan Nazperver Hatun yapt›rm›flt›r.Vefat tarihi ve kabrinin yeri belli de¤ildir. Mescid, 1940 tarihin-de çok harap bir durumda iken vak›fça y›kt›r›lm›flt›r.

Semtin yafll›lar› buraya Ahmed Dede Mescidi diyor. EvkafDefteri'ndeki bir kay›tta da "Otakç›lar'da Ahmed Çelebi ibn-iHamza Mescidi" diye ad› geçmektedir.

Mabet, Nazperver Hatun taraf›ndan yapt›r›ld›ktan sonraAhmed Çelebi (Dede) taraf›ndan, bilinmeyen bir tarihte onar›l-m›fl ve vak›f tahsis edilmifl olmal›d›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/285) (Koçu, ‹st. Ans. 8/4329) (T. Öz, ‹st.Camileri 1/46) (G. Oranay, Osm. Devletinde Kim Kimdi S: 238) (Ç. Uluçay,Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar› S:44) (Osm. Arfl. Evkaf Def. 1 S: 218 Tarih:9 Za. 1214)

Defterdar Caddesi ile Çömlekçiler arkas› sokak aras›nda-d›r. Eskiden her iki yola aç›lan avlu kap›s› vard›. Bu-

gün yaln›z cadde taraf›ndaki mevcuttur.Defterdar Caddesine aç›lan iki söveli avlu kap›s›, 1973 se-

nesinde yol yükseltildi¤inden çukurda kalm›flt›r. Kap›n›n sa¤›n-da topra¤a gömülü vaziyette 950 (1543) tarihli Defterdar Çefl-mesi bulunmaktad›r. Kap› üzerinde üç s›ra halinde haz›rlanm›flsekiz m›sral› bir kitabesi vard›r. Banisinin hatt› ile yaz›lm›flolan bu Arapça kitabenin tarih beyti fludur:

Arifi güft beher o târihi‹sm-i mescid makâm-› Mahmud-destTarihi yaz› ile yaz›lm›fl olup fludur:Fisene seb'a ve erba'in ve tis'amie: 947 (1540)Cami, kesme tafltan yap›lm›flt›r. T.Öz, tek kubbeli olarak

göstermifltir. Oysa cami ahflap çat›l›d›r. Kap›s› önünde dörtmermer sütunlu bir revak› vard›r. Üstü cami çat›s› ile beraberörtülmüfltür. Mermer kemerli ve alternatifli kap›s› üzerindeMahmud Çelebi hatt› ile yaz›lm›fl, üç s›ral› flu kitabe vard›r:

Hazih 'üd-dâr'üs-sa 'id ehlihaEssetü Lillah Rabb'ül-âlemin

Kadd bezâ-hâ ehl-i hayr mansaf Barek Allah ni'am ecr'û'l-âlemin

K›l manzumen keza târihhen‹nnehâ dâr'ün likavmin muhtedin948(1541)Kitabenin iki taraf›na Kelime-i Tevhid, üstüne de kufi yaz›-

s› ile Mahmud yaz›lm›flt›r."Avlusundaki ahflap medrese ile Çömlekçiler Arkas› Soka-

¤› taraf›ndaki tafl mektebinden eser yoktur.Minaresi sa¤da olup tamamen kesme tafltan yap›lm›flt›r.

Mabet Mimar Sinan'›n eseridir. ‹lk yap›ld›¤› zaman kubbeli idi.1179 (1766) depreminde çökmüfl ve daha sonra da ahflap ta-vanl› olarak yeniden yap›lm›flt›r. Mihrab duvar›ndaki çatlakelan durmaktad›r. 1970 tarihinde avlu duvarlar› geriye al›na-rak haziresi biraz küçültülmüfltür.

Hadika yazar› diyor ki:"Mahmud Efendinin Varna'da dahi bir mektebi vard›r.

Kendisi Hattat fieyh Hamdullah Efendiden mezun olarak hüs-nü hatta malik imifller. Cami'in minaresi alemine bir hokka vekalem koyup zamanla kalem kaybolmufl yaln›z hokkas› mevcutidi. 1179 (1766) senesi büyük depreminde tamamen tamirolundu¤u s›rada hokkaya yine kalem konulmufltur.

Cami'i flerifin önündeki büyük iskelenin Defterdar ‹skelesidenmekle meflhur olmas›na bu cami'i flerif sebeptir.

Ahflap medrese mütevelli reyi ile evli olanlara oda oda ki-raya ve verilmifl ve mektep dahi kald›r›l›p yerine kira evleri ya-p›lm›flt›r. Sonra deniz taraf›ndaki kap›s› üzerine bir ahflap mek-teb yapt›r›ld›.

Sultan I. Abdülhamid devri (1774-1789) bafllar›nda Deftar-dar ‹skelesi'nin iki taraf›na kahvahâne ve dükkanlar infla edil-mekle buras› bir çarfl› hükmüne girmifltir.

41 MM

Dede Mescidi

Dede Mescidi

Defterdar Camii


Cami'in mahallesi vard›r."Bu dükkanlar ve çarfl›, 1985 tarihinde, Haliç sahillerinin

aç›lmas› s›ras›nda y›kt›r›lm›flt›r.Nazl› Mahmud Çelebi denmekle maruf olan bu zat, ‹stan-

bullu'dur. Kanuni Sultan Süleyman devrinde iki defa bafldef-terdar olmufltur. Birincisinde 944 (1537) de göreve atanm›fl ve949 (1542) tarihinde de azl olunmufltur. 951 (1544) de de sondefa bafldefterdar olmufl ve bu 953 (1546) tarihindeki vefat›nakadar sürmüfltür. Kabri, camiinin arkas›ndaki türbesindedir.

Türbesinin küçük kubbesi sekiz yüzlü bir kasna¤a otur-tulmufltur. Bunlar dört mermer sütun üzerinde olup sütunlararas›na kenarlar› dilimli mermer kemerler yerlefltirilmifltir.Baklava bafll›kl› sütunlar aras›na ve alt taraf›na mermer birerflebeke parmakl›k konmufltur. Bugün yaln›z iki taraf›ndakimevcuttur. Asma kap›s›n›n tak›na kelime-i tevhid yaz›lm›flt›r.Kap› kanatlar› yok olmufltur.

Mermer lahdinin üzerinde k›r›k bir flahide vard›r. Üze-rindeki kitabe fludur:

Merhum ve ma¤fur sahib'ül-hayrat ve'l-hasenatDefterdar Mahmud Çelebi Efendi ruhiçün fatiha.953 (1546)Bu tafl sonradan yenilenmifl olmal›d›r. Türbenin üstü eski-

den kiremitle örtülü oldu¤u halde 1970 senesinde çimento iles›vanm›flt›r.

Tuhfei Hattatin'de flöyle bir not vard›r:"Y›ld›z nüshas›n›n kenar›nda: Mahmud bin Abd'üvvedûd

el-ma'dud el-Defteri. Bu veçhile ketebesi görüldü."Abdüvvedûd Hazretlerinin ayn› s›rada ve 300 ad›m ileride

türbesi ve cmaii vard›r. Mahmud Efendinin camiini buradayapt›rmas›n›n sebebi de babas›n›n yak›n›nda bulunmas›ndandolay› olmal›d›r.

Haziresinde flu zevat›n flahîdeleri vard›r: Tarihi yoktur,bafltafl› kelime-i tevhid, ayaktafl›: Nesli Hân bint-i... gerisi okun-maz haldedir. Önünde üç küçük mermer sanduka vard›r. Birihançer kabartmal›d›r. Üzerlerinde yaz› ve tarih yoktur. Bunlar,Defterdar ‹skelesi yan›ndaki sahilsaraylarda vefat eden Sultan-Zâdeler olmal›d›r.

1016 (1607) Kad› ‹lyas Bey1062 (1652) Mustafa A¤a1097 (1685) Haf›z Efendi1197 (1783) ‹smetlû fiâh Sultan validesi devletlû Kad›n

Efendimizin cariyesi Letafet Kalfa.1210 fiaban 13 (fiubat 1796) fiâh Sultan ç›ra¤› Üftade

Kalfa.1213 (1789) fiâh Sultan ç›ra¤› ve mektûbi-i sadr-› âli hüle-

fâlar›ndan ‹brahim Halidi Efendinin efli Melek-Zat Kad›n.1227 Z. 4 (Aral›k 1812) Ashab-› hümâyun Abdülhamid

Beyefendinin k›z› Tâhir Efendizâde Abdullah At›f Efendinin eflifierife Emine Han›m.

1229 Ra. 8 (fiubat 1814) Beyhan Sultan Baflkap› gulam›Beflir A¤a.

1233 (1817) Sadr-› Anadolu Köstendili Mehmed TâhirEfendinin k›z› ve müderrisinden flir Efendizâde MehmedTacüddin Efendinin efli Zeyneb Han›m

1239 N. 15 (May›s 1824) Beyhan Sultan teberdar› EminA¤a'n›n halilesi Emine Hatun.

1252 Esma Sultan gurebac› bas›s› Hac› Osman A¤a.1264 (1848) Sadr-› Anadolu Kara Halil Efendinin torunu

elhac Mehmed Said Efendinin k›z›, Anban Emini elhac Musa

A¤a-Zâde Mehmed ‹zzet Bey'in efli Zeynep Han›m.1266 Ca. gurre (Mart 1850) anbar Emini Hac› Musa A¤a-

Zâde elhac Mehmed Arif Beyefendinin efli Zeliha Han›m. (Si.Osm. 4/525)

1272 (1855) Yo¤urtçubafl› elhac ‹brahim A¤a'n›n k›z› mer-hum Mehmed Arif Paflazade elhac ‹brahim Edhem Bey'in eflifierife Ayfle Han›m.

1274 (1857) Mevlevi sikkeli olup genç yafl›nda vefat edenArif Pafla'n›n o¤lu elhac ‹brahim Edhem Bey. (Si. Osm. 3/275)

1301 (1883) ayni kabir,tarikat-i aliyye-i nakflibendiyeden veMaliye kalemi hulefas›ndan Ahmed Zekeriyya Pafla torunuZekeriyya Bey. (Si. Osm. 2/428)

1301 (1883) Tarikat-i aliyye-i mevleviyye'den ve mektûbi-iMaliye hulefas›ndan Arif Pafla-Zâde elhac ‹brahim Ed-hemBey'in o¤lu Ahmed Muhtar Efendi.

1305 (1887) Hassa Orduyu Hümâyunu feriki Bekir Pafla-Zâde...

Gömülü, fieyhülislam flir Efendinin o¤lu hâlen Galatakazas› Mehmed Tacüddin Efendinin efli, fieyh Kemâl Efen-dinin k›z› fierife Emine Han›m. (Si. Osm. 2/47)

1874 A¤ustos 30. Mektebi T›bbiyei fiâhâne hocalar›ndanMiralay Dr. Abdullah bey Do¤umu: 12 Haziran 1801

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/286) (‹st. Ans. 8/4338) (T. Öz. ‹stanbulCamileri 1/46) (E. Çelebi Seyahatnamesi, Z. Dan›flman Yay. 2/95) (‹. H.Dan›flmend, kronoloji. 2/444) (A. Kuran, Mimar Sinan S: 308) (Si. Osm.4/311) (T. Gökbilgin, Paflalivas› S: 84-86-224-227-507) (Tuhfet'ül-hattatin S:510) (fi. Rado, Türk Hattatlar› S: 65) (C. Baltac›, Osm. Medreseleri S: 562-592) (M. Meriç, Mimar Sinan, Tuhfet'ül-Mimarin S: 31 ve Tezkiret'ül-EbniyeS: 87 Burada, Defterdar-› mal, di¤er Mehmed Çelebi Mescidi diye kay›tl›d›r.)(Abdullah Kuran, Mimar Sinan'›n Mescitleri, S. Eyice Arma¤an› S:141)

Kara Süleyman Camii ve Tahta Minare Camii isimleriylede bilinir. Bugün mevcut de¤ildir. Yerine apartmanlar

yap›lm›flt›r. Yeri, Tahta minare Caddesi ile Tahta MinareBostan Soka¤›n›n birleflti¤i köflede ve Soka¤›n sol taraf›ndaidi. K›ble taraf›nda Servi ç›kmaz› ve yan taraf›nda ise Bay›ld›mÇ›kmaz› bulunuyordu.

Hadikat'ül-Cevâmi'de flu bilgi vard›r:"Mescid fevkanidir. Sultan II. Beyazid devrinde defterdar

olan Süleyman Efendi yapt›rm›flt›r. Bu cami flimdi TahtaMinare diye maruftur. Alt›ndaki mâ-i leziz çeflme, çoktan beriharap oldu¤u için 1223 (1808) y›l› ortalar›nda, mühür sahibiolan Alemdar Mustafa Pafla yeniden yapt›rm›flt›r. Bitifli¤indeimamlara flartl› olarak verilen evi de vard›r. SüleymanEfendinin ‹stanbul'da Üsküplü Cami'ine minber koymufltur.Mescidin mahallesi vard›r."

Si. Osm. yazar›, Süleyman Efendinin Sultan II. Beyaziddevrinde (1481-1512) bafl defterdar oldu¤unu kaydetmifltir.Fakat, ‹. H. Daniflmend'in Osmanl› Tarihi kronolojisi adl›eserinin defterdar bölümünde ad› yoktur.

Alemdar Mustafa Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z.1934 tarihli flehir rehberinde biraz ilerideki bir soka¤a

Kara Süleyman Tekke Soka¤› ad› verilmifltir ki bir alakas› yok-tur. Bu sokakta fieyh Ali Efendi Tekkesi vard›.

42 MM

Defterdar Mescidi


Defterdar Mescidi 1910 tarihlerinde çok harap oldu¤u içiny›k›lm›flt›r.

3 S. 1230 (15 Ocak 1815) tarihli bir ilamla "‹stanbul'daUskübi Mahallesi'nde ebsak Defterdar Kara Süleyman EfendiCami'i ve sair hayrat› evkaf›ndan meflrut vazife ile Eyüp'te vakimescidinde müezzinlik ciheti mahlul hissesinin tevcihini"istenmifltir.

Süleyman Efendi'nin Üskübi Mahallesindeki mescidibugün mevcut de¤ildir. ‹stanbul Vak›flar› Tahrir Defteri'nde veHadikat'ül-Cevami'de kay›tlar› yoktur.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/265) (Si. Osm. 3/78) (A. Yüksel, II. Be-yazid, 1. Selim Devri S: 243) (‹st. ans. 8/4344) (Osm. Arfl. Dairesi, M. CevdetTas. Evkaf Def. II. No: 15078)

Çeribafl› Mescidi diye de bilinir. Feshane CaddesininCamii Kebir Caddesi ile birleflti¤i köfleye yak›n bir-

yerde olup köfleden 100 ad›m yüründü¤ünde küçük bir ç›kmazsoka¤›n sol taraf›ndad›r. Kap›s›n›n karfl›s›nda bugün bir benzinistasyonu vard›r.

Hadikat'ül-cevâmi adl› eserde flu bilgi bulunmaktad›r:"Baniyesi Zehra bint-i Abdullah Hatun'dur. Kendi dahi

anda medfundur. Vakfiye tarihi 952 (1545)dir. Sultan III.Selim devrinde (1792 tarihlerinde) Halvetiye meflayihinden birkimse bir az zaman mescidde Halveti ayini icra eylemifl idi.Sonra o dahi terk etmekle hâlâ kapal› ve harapt›r. Mahallesiyoktur."

Mabedin 200 sene harap ve terkedilmifl vaziyette kald›¤›anlafl›l›yor.

Mescid kare planl› ve muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r.Alt üst pencerelidir. Minaresi sol tarafta olup küpüne kadary›k›lm›flt›r. Cümle kap›s› ç›kmaz sokak taraf›ndad›r. Bu kap›n›ncephe duvar›nda küçük bir çeflmesi vard›r. Çat›s› çökmüfl olanmescidin hiç bir yerinde kitabesi yoktur.

Cadde taraf›nda küçük bir haziresi vard›r. 1014 (1605) tarihinde vefat eden fiah Mehmed. Lahdinin bafl

tafl›nda Kelime-i tevhid, ayaktafl›nda ise uzun bir kitabe yaz›l›d›r.Silindir flahidesinde uzunlamas›na bir çatlak ve beton bir par-makl›k arkas›nda kald›¤›ndan yaz› okunamamaktad›r.

Gitti dünyâdan mededGiil-i gülzâr olan Mehmed fiâhdiye bafllayan kitabenin alt›ndaki rakam 1014 olarak okun-

abildi. Türk Edebiyat›na geçmifl üç tane Mehmed fiah vard›r.Fakat vefat tarihleri bununkini tutmuyor.

1174 (1760) RukiyeMonla.Mevlevi muhibbinden ve rütbei seniyye ricalinden vü-

zeray› azam Hazreti kapu kethüdas› Kandilli Yusuf AzizEfendinin annesi olup 1268 (1851) de vefat eden NefiseMüflerref Kad›n.

Biraz ileride, Hubbi Hatun Türbesi önünde, flahidesitopra¤a gömülü olarak bulunan bir Mehmed fiâh ve Yusuf fiahk›z› Aiye Han›m'›n kabirleri vard›r.

Halk rivayetlerine göre Demirciler Mescidi, hay›r ifllerindeçal›flan demirci çingenelerin namaz k›lmalar› için yapt›r›lm›flt›r.Civar›ndaki "Has ah›r"a bakmak da bunlar›n görevi idi.

1993 yaz›nda mabedin ihyas›na bafllanm›flt›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/279) (T. Öz. ‹st. Ca. 1/47) (Si. Osm.3/469 Aziz Yusuf Efendi) (Si. Osm. 4/139-153) (Türk Dili ve Edebiyat›Ansiklopedisi 6/219)

43 MM

Demirciler Mescidi

Demirciler Mescidi


Yanl›fl olarak Dü¤meciler Camii denmektedir. Mabet.Dü¤meciler Caddesi ile Oluklu-Bây›r Soka¤›n›n

birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesindedir. Her iki yola aç›lankap›lar› vard›r.

Hadika'da flu bilgi vard›r:"Banisi Dökmeci-Zâde Mehmed Bak›r Efendidir. Kendi

dahi orada medfundur. Anadolu Kazaskerli¤i'nden ayr›ld›ktansonra 998 (1590) senesinde vefat etmifltir. Meflhur flairAbdülbâki Efendinin birinci sadareti azlinde bunlar Anadolusadaretine getirilmifltir. Sadaret tarihi 996 Cemaziyelevvelisi(Nisan 1588)ndedir. Bir sene sonra azl olunmufltur. MehmetBak›r Efendinin ayr›ca iki defa ‹stanbul kazas› vard›r."

Si. Osm. yazar› flu bilgiyi vermifltir:"Dökmeci bafl› Hüseyin Bey'in o¤ludur. Çal›fl›p ulemâdan

olmufl ve Sokullu Mehmet Pafla'n›n k›zlar›na muallim tayinedilmifltir. Müderris olup 987 flaban›nda (Eylül 1579)

Edirne Kad›s› oldu. 989 zilhiccesinde (OCak 1582) ‹stan-bul kad›s› olup Recebinde azl edilmifltir 996 C. evvelinde Ana-dolu kazaskeri olup 997 R. evvelinin 12. günü (29 Ocak 1589)

vefat etti. lim. kadere inanan, do¤ru bir zat idi.Mabet, kare planl› olup kesme tafltan yap›lm›flt›r. Çat›s› ve

minberi ahflapt›r. Kirpi saçakl›d›r. Sa¤daki minaresinin kaidesikesmetafl, gövde ve petek k›sm› ince tu¤ladan olup üzeris›val›d›r. K›sa bir külah› vard›r. Alt üst 10 pencereden ›fl›k al›r.

Mabedin minberini Mehmet Bak›r Efendinin neslindenHüseyin fiah Efendi mütevelli iken kendi mülkü olan bahçesi-ni vakfa ilhak ve iki akçe kira ile baflkas›na kiralay›p ve birakçe dahi usul-› vakfdan gösterip üç akçe vazife ile hitabettayin eylemifltir.

Bundan evvel olunan tamirlerden baflka Sultan II. Mah-mud Hân'›n hareminde olan 3. hazinedar› hay›r sahibi LâlezârKalfa'n›n himmetleriyle ve Hadika zeylini haz›rlayan Ali Sat›Efendinin flevkiyle ilk defa flad›rvan yollan tamir olunarak suyugetirildi. Ve Cami-i flerif dahi yenilenip ve yeni has›rdöflenmifltir. Tarih 1238 (1822) Lâlezâr Kalfa befl kese kadarakçe sarf eylemifltir. Mabedin mahallesi vard›r.

Cami, 1894 zelzelesinden zarar görmüfl ve iki han›mtaraf›ndan tamir edilmifltir. Bunu belirten kitabe, Cadde ta-raf›nda ve mabedin duvar›ndad›r ki fludur

Yâ Mâlik 'ül-Mülk1313 (1895)Rahnedâr olmufl idi zelzeleden mescidimizHamdülillah bu y›l oldu serâpâ âbâd‹de Allah derûnunda k›l›nd›kça namazEmine, Fât›ma Han›mlar'›n ervah› fladAvluda Mehmet Bak›r Efendi taraf›ndan dikildi¤i söylenen

ulu bir ç›nar a¤ac›n›n dibinde dört musluklu bir flad›rvanvard›r. Üzerindeki kitabede:

‹ç bu mâi Zemzemi gel oku hem sen ruhunaAbdest el Fât›ma Hantm'a her dem k›l du'â1286 (1869)diye yaz›l›d›r.Mehmet Bak›r Efendinin sütun fleklindeki flahidesinde

meflruta taraf›nda olup üzerinde yaz› ve tarih yoktur. He-menyan›nda "Mir-i Mahdum ibn-i Ebû'l-Mekâr›m ibn-i seyyidAhmed Lala medfundur. Vefat tarihi 975 (1567)dir."

Bundan da anlafl›laca¤› üzere mabet, en geç 1565 tari-hinde yap›lm›flt›r.

Avluda, etraf› alçak, tafl bir duvarla çevrili aç›k bir türbevard›r. Yeni yaz› ile: "Sahabe-i kiramdan Hazreti Cabir R.A.o¤lu Muhammed Ensâri R.A Hazretlerinin kabridir" diyeyaz›l›d›r. fiahidesinde ise:

Merhum ve ma¤fur Mehemmed Çavufl an evlâd-› Cabir R.A.anhü ruhi çün fatiha. Sene 1052 (1642), diye yaz›l›d›r. Yan›ndaiki kabir daha vard›r. fiahideleri yoktur. Bunlar yukar›da adlar›yaz›lm›fl olan zatlara ait olmal›d›r.

Hazirede bir çok flahide vard›r. Baz›lar› flunlard›r:1288 (1871) tarihinde vefat eden nakflibendiye tarikatin-

den Necib Pafla türbedar› Mustafa Efendi1234 C. ah›r (Nisan 1819) fieyh Kirpâsi Mustafa Efendi.

Kabri camiin sol taraf›ndaki hazirededir.Tarih k›sm› gömülü olan Bektafli sikkeli Mehmed Dede.Mabet, avlu ve duvarlar› ile haziresi 1970 tarihinde esasl›

bir yenilemeye tabi tutulmufltur.

44 MM

Dökmeciler Mescidi

Dökmeciler Camii Kitabesi. Mehmet Bak›r, Mehmet Ba¤i (Serkefl)diye yaz›lm›flt›r ki düzeltilmelidir.

Dökmeciler Camii

CAM‹ VE MESC‹TLER MM

Semt ve mabet ismini, ‹stanbulun fethinde bulunup büyüktopun dökümünde bulunan dökümcübafl› ve maiyetinin ölüm-lerinden sonra buraya gömülmesiyle alm›flt›r. Kabirleri,Dü¤meciler Caddesi ile Ümmi Sinan Soka¤›n›n birleflti¤iyerdedir. Buraya sonradan baz› kimseler de gömülmüfltür. Birdökümcübafl›n›n kabri de Yedikule Kap›s› d›fl›ndad›r.

Dökmeciler Camii Mimar Sinan'›n eseridir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Si. Osm. 2/2 M. Bak›r Efendi) (Hadika 1/266) (‹st. Ans.9/4805) (T. Öz, ‹st. Ca. 1/49) (Si. Osm. 4/465 Mustafa Efendi) (M. Meriç,Mimar Sinan, Tezkiret'ül-Ebniye S: 907) (A. Kuran, Mimar Sinan. S: 308)(Ayn› Yazar, Mimar Sinan'›n Mescidleri, S. Eyice Arma¤an›, S: 142)

Eski Edirnekap› Mezarl›¤›'nda, Münzevî K›flla Caddesiüzerinde ve Lâ'li Mustafa Efendi Çeflmesi'nin sol

taraf›nda olup çok küçüktür. ‹kisi ayn› çat› alt›ndad›r. Eskidenayn› yerde bir menzil namazgah› vard›.

Mabet duvarlar› kargir çat›s› ahflapt›r. Sa¤daki minaresitu¤ladand›r. Kitabesi yoktur. 1900 tarihlerinde yapt›r›lm›fl vedaha sonra da tamirler görmüfltür. Uzun müddetten berikapal›d›r. Bugün civar›ndaki mermercinin amelelerineyatakhane olmufltur.

Kap›s›na iki basamakla ç›k›l›r. Kap›n›n sol taraf›nda büyükbir pencere vard›r. Bunun alt›nda lahit yan kapaklar›n› hat›rla-tan mermer iki tafl görülmektedir. Bunlar eski namazgah›nkorkuluk tafllar›d›r. Mihrab nifli içinde, eski namazgah tafl› hâlâdurmaktad›r. ‹stalaktitli ve mihrabl› olan bu tafl›n üzerindekimihrab ayeti özellikle kaz›nm›fl gibidir. ‹zleri hâlâ görülüyor.

Mihrab karfl›s›ndaki duvar, çeflmeye ait olup üzerinde ikisat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Beni hazâ el-mekan'üfl-flerif unvan el-mülk'ül-latifElhac Lâ'li Mustafa Efendi, Emin-i Defter-i Hâkânî sab›ka1148 (1735)Lâ'lî Efendi çeflmenin bânisidir. Bu kitabeden buradaki

"Mekan'üfl-flerifi" yani namazgah› da yapt›rd›¤› anlafl›lmaktad›r.Mihrab taraf›ndaki mabet duvar›n›n iki köflesine baklava

bafll›kl›, poligonal iki mermer sütun yerlefltirilmifltir. Bunlar›nnamazgaha ait oldu¤u san›lmaktad›r. Mabedin mihrab›taraf›nda da bir sofa bulundu¤u buradaki harpufltal› namazgahduvar›ndan anlafl›lmaktad›r.

Mescid banisinin Mehmed Tevfik Bey oldu¤u rivayetedilmektedir. Tevfik Bey'in kabri, mihrab önünde olup kitabesifludur: Hüvel Hayy/Huzur-› Hiimâyun-t cenâb-› müliikânemüezzinlerinden ve Musikai Hümâyun kola-¤alanndan fenn-imusiki üstad› bî-nazirlerinden tarikat-i aliyyei Bedeviyye ricalin-den olup irtihal-i dâr-› naim eden merhum Mehmed Tevfik Bey'inruhiçün el-fâtiha. 15 Ramazan 1321 (Aral›k 1903)

Mescid, 1992 y›l›nda, 1939 Rize do¤umlu, 25 senelik imamSay›n R›za Ezer Bey taraf›ndan asl›na sad›k kal›narak restoreedilmifl ve ibadete aç›lm›flt›r. Bu minik mabede bir de minberkoyarak cami haline getirmifltir. Kendisi bu himmeti, garip birtesadüf olarak, Lâ'li Mustafa Efendi gibi, 1991 mart›nda vefateden k›ymetli efli, Hüsniye Han›m'›n ruhu için yapm›flt›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (‹st. Ans. 9/4931)

Edirnekap› fiehitli¤i kap›s›n›n hemen yak›n›nda veAtatürk Caddesinin sol bafl›ndad›r. fiehitlikleri imar

cemiyeti taraf›ndan 1948-49 tarihinde yapt›r›lm›flt›r.Mabet, sekiz köfleli olup duvarlar› kargir çat›s› ahflapt›r.

Befl pencereden ›fl›k al›r. Mihrab› nifl fleklindedir. Duvarlar›renkli kalem iflleri ile süslenmifltir. Tu¤la minaresi, mihrabyönünde olup mabetten ayr› olarak yap›lm›flt›r. Mescidenazaran iri ve nisbetsizdir.

Mabedin yan›nda pek çok eski flahideler vard›r. Bunlarfiehidlik ve Edirnekap› Caddesine aç›l›rken toplanarak burayagetirilmifltir.

Kaynak: (‹st. Ans. 9/4933)

Otakç›lar civar›nda, Haliç Köprüsü çevre yolu yak›-n›nda, Edirnekap› Caddesi bitifli¤indeki kapal› alt

geçidin bulundu¤u yerin çevresinde ve Münzevî Caddesi ileDe¤irmen Soka¤›n›n birleflti¤i yerde idi. Bugün yaln›z

45 MM

Muhammed el-Ensâri R.A Hazretlerinin kabri

Edirnekap› Mezarl›¤› Mescidi ve Lâ’li-zâde Çeflmesi

Edirnekap› Mezarl›¤› Mescidi

Edirnekap› fiehitli¤i Mescidi

Emir Buhar› Tekkesi Camii


bir kaç kabir tafl› ile mermer kapl› kemeri ile kap› sövelerikalm›flt›r. Bunlar›n hepsi yerde, yol üzerinde ve köfledeki birduvar›n arkas›ndad›r.

Hadikat'ül-Cevâmi'de flu bilgi vard›r:"Banisi Sultan Süleyman'd›r. Zaviye heyyetinde olup

hücerât› vard›r. ‹lk defa fleyh olan Mahmud Çelebi Emir Buhârîfieyh Ahmed Efendinin damad›d›r. Vefat› 938 (1531) tarihindeolup kabri, tekkenin karfl›s›nda iken 1974'de Haliç Köprüsüçevre yolunun yap›m› s›ras›nda, Edirnekap› alt geçidiyan›ndaki s›rt üzerine ve Edirnekap› Mezarl›¤›'n›n bitiminenakledilmifltir. Yan›nda, fieyhülislâm ‹bn-i Kemâl (Kemâl Pafla-Zâde fiemseddin Ahmed Efendi)in kabri vard›r. Buras› etraf›tafl parmakl›k ile çev-rili bir aç›k türbedir.

Mecdi Efendi fiakail zeylinde diyor ki: "O edib ve olgunMahmud Çelebi, Kad› K›r›mî'nin üvey o¤lu idi. ‹lk öncemedrese e¤itimi görmüfl ve sonra tasavvufa talib olmufl veSeyyid Ahmed Buhari Efendi'nin mazhariyetine nail olmufl veonun hizmetine intisab etmifltir. Ondan tekmil-i tarikat eyle-mifltir.

Bu s›rada ve Emir Buhari'nin iste¤i üzerine k›z›n›n k›z› ileevlenmifltir. Bu yüzden fleyhinin vefat›ndan sonra onun yerinegeçerek fleyh oldu. Bu tekke ve camii yapt›ran kendisi oluphâlâ o cami ve zaviye Emir Buhari'ye intisabla flöhret bulmuflulema ve süleha yata¤› olmufltur. Eflrâf-› eslafdan pek çokkimse orada defn olunup muteber zevat ile dolmufltur."

Tekke büyük bir ihtimalle 1525 tarihlerinde yap›lm›flt›r.Mahmud Çelebi'den sonra flu kimseler fleyh olmufltur:1- Mentefleli elhac Hoca Halife. fieyh Hac› Halife, ilk önce

medrese e¤itimi görmüflse de sonradan fieyh MahmudÇelebi'nin müridi oldu. Tarikatini tamamlad›ktan sonra ondanicazet ald›. Edib ve çok dindar bir zatt›. Geceleri uyumay›psabaha kadar ibâdet etti¤i söylenir.

Bir gün sabah namaz›ndan sonra kat›r›na binmifl veyan›nda iki müridi oldu¤u halde hacca gitmiflti. Bunu eflinedahi söylemedi¤i rivayet olunur. Hacc› eda ettikten sonra

hastalanm›fl ve orada vefat etmifltir. Vefat tarihi belli de¤ildir.960 (1553) tarihlerinde olmal›d›r.

2- Hoca Takiyüddin-i Ebû-Bekir-i Simâvî. Bu dahi ilim tah-sil ederken tasavvufa meyi etmifl ve Hac› Halife'nin hizmetinegirerek onun müridi olmufl ve onun vefat›ndan sonramakam›na geçmifltir. Edib, vakur, halim, kerim, çok sab›rl› vemütevazi bir zat idi. 965 (1557) tarihinde vefat etti.

3- Hoca Sefer Efendi.4- Hoca Hamza Efendi.5- Taflç›-Zâde fieyh Mehmed Efendi. Zâkir fiükrü Bey,Taflç›-Zâde dedi¤i halde Atai, Kavakl›-Zâde Efl-fieyh

Mehmed Efendi diyor. Mehmed Efendi, Bursa'da Hisar içindeKavakl› ‹mam› derler bir imam›n o¤ludur. ‹yi bir e¤itim gördüve Merhaba Efendi'nin yan›nda bulundu. Sonra MirimKöflesi'ne intisab etti. ‹yi bir hatip Farisi ve muammada baflyetiflkin oldu¤undan M›s›r beylerbeylerinden Ali Pafla ile VezirFerhad Pafla'ya muallim olmufltur.

Sonra iyi bir tabib olan Hekim Çelebi'ye ba¤lanarak tarika-tini tamamlam›fl ve Emir Buhari Tekkesi'ne seccade niflin-iirflâd olup bin tarihi sonlar›nda (Temmuz-A¤ustos-1592) vefatetmifltir. Nevâli mahlasl› fliirleri vard›r.

6- Taflç›-Zâde'nin o¤lu Mustafa Efendi.7- Mehmed Emin Efendi. 1086 (1675) de meflihati terket-

mifltir.8- Abdülahad Nuri Efendi'nin halifesi Hasan Feyzi Efendi.

Babas› Mehmed A¤a Simkeflbafl› idi. fieyh Abdülahad Nuri'denbaflka Hekimbafl› Tekkesi fleyhi Bosnevî Osman Nakflibendi'-den dahi ahz-› tarikat etmifltir. Vefat›na flair Ahmed RüfldiEfendi bu tarihi demifltir:

‹de Feyzi cinân› cây ü me'vâ1102Kabri, Emir Buhari'nin damad› Mahmud Çelebi yan›nda

idi. Eserleri ve divan› vard›r. Üç lisanda fliir yazmaya muktedirflâir, arif bir zat olup ‹stanbullu'dur.

9- Feyzi Hasan Efendinin o¤lu fieyh Mehmed fieyhîEfendinin vefat›, 1144 (1731) tarihindedir. fieyhî Efendi"fiakayik-i Atayi Zeylfne ayr› bir zeyl yazm›fl ve yüz senelik ilimadamlar›, fleyhler, flairler, vezirler ve devlet adamlar›n› bukitab›nda toplam›flt›r. Kabri, minare dibinde idi.

10- Edirneli Kadiri fleyhi. fiahkad›n-Zâde fieyh Abdurrah-man Efendi. Vefat› 1161 (1748) tarihindedir.

11- O¤lu bardakç› fieyh Feyzullah Efendi Vefat› 1184(1770) dedir.

Osmanl› Arfliv dairesi'ndeki 3 R. 1161 (2 Nisan 1748) tar-ihli bir berata göre, fieyh Abdurrahman Efendi'nin vefat›ndatekkenin meflihati o¤ullan Mustafa ve Feyzullah Efendiler'etevcin edilmifltir. Bu durumda, Zâkir fiükrü Bey'in,Abdurrahman Efendi'nin 1163 (1750) tarihinde gösterdi¤ivefat tarihi do¤ru de¤ildir.

12- Feyzullah Efendinin o¤lu fieyh Abdurrahman Efen-dinin vefat›, 1225 (1810) tarihindedir.

13- fieyh Feyzullah Efendinin 2. o¤lu fieyh Mehmed EminEfendinin vefat›, 1229 (1814)dedir. Tayini 22 S. 1225 (29 Mart1810) tarihindedir.

14- Emir Buhari fleyhi Hoca seyyid Mehmed fierâfed-

46 MM

Edirnekap› fiehitli¤i Mescidi


din Çelebi Efendinin halifesi ve tekkenin ikinci banisi fieyhSeyyid Abdülhalim Efendi 1240 (1824) tarihinde meflihate ge-tirilmifl ve tekke harap oldu¤u için 10 sene kadar kapal› kal-m›flt›r. Vefat› 1270 senesi R. ahirinin birinci günüdür. Kabri,mermer bir sanduka fleklinde olup mabedin avlusunda idi. Üs-tündeki kitabe fludur:

fiah Hüseyn 'in nesli pâk-i Hazret-i Pir Emir Nâm›d›r Ahmed Buhârî mazhar-i envar-i Hakk Ceddi Pâk-i Çelebi Mahmud fierafeddin de hatm olub Ol dahi encam› olmufl vas›l-i didâr-› Hakk Sonra ol sâhib-i kerâmetden inabet ahz iden fieyh Halim Efendi'dir kim râci-i envar-› Hakk ‹flbu dergâh›n olub bâni-i sâni-i mürflidi Eyledi nice müridi vak›f-› esrar-› hakk Gûfl edenler dediler olsun Hûda'n›n rahmeti fieyh Halim efendi oldu âz›m-i gülzâr-i Hakk Gurre-i R 1270 (1 Ocak 1854)15- fieyh Abdülhalim Efendinin halifesi fleyh vekili Seyyid

Hasan Eflref Efendinin Vefat›, 5 R. evvel 1282 (29 Temmuz1865)

16- fieyh Abdülhalim Efendinin o¤lu fieyh Mehmet TâhirEfendinin Vefat›, 13 Receb 1311 (20 Ocak 1894)dedir. 1250(1834) tarihlidir.

17- fieyh Tâhir Efendinin kardeflinin o¤lu fieyh HasanEfendinin vefat›, fiaban 1321 (Ekim 1903) tarihindedir. ‹smiHasan Basri Efendi olup kabri 2. Kozlu mezarl›¤›nda ve di¤ernakiller aras›ndad›r.

18- Tekkenin son fleyhi ise Haf›z Mehmed Emin Efendiolup Nisan 1939'da vefat etti.

Âyin günü Cuma olan bir nakflibendi tekkesi idi.Fakat, Osman Bey, âyin gününün perflembe oldu¤unu be-

lirtmifltir.Hazirede medfun olanlardan biri de 1061 (1651) tarihinde

vefat eden Ayflf Mehmed Efendidir. Büyük bir âlim ve ünlü biryazar idi. Bir çok eseri vard›r.

Camiin karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde ‹brahim Halebi'ninmerkadi vard›. 956 (1549) tarihinde vefat etmifltir. 1941 tari-hinden sonra Edirnekap› Sak›za¤ac› Mezarl›¤›'n›n ortalar›nanakledilmifltir. Kabri çok bak›ml›d›r.

Hazirede, Niflanc›-Zâde Mehmed Efendinin R. evvel 1031(Ocak 1622) tarihli flahidesi vard›. Mir'at-i Kainat adl› eserin sa-hibi olup Edirne kad›s› iken vefat etti. Annesi, Emir Buhari'nindamad› Mahmud Çelebi'nin damad› olan fieyh Abdül-LatifEfendinin k›z›d›r.

Cami y›¤ma tafltan yap›lm›fl olup çat›s› ahflapt›. Sa¤ taraf-taki minaresi ince tu¤ladan idi. Birinci Dünya Savafl› s›ras›ndaMetris K›fllas› önünde Ramazan topu at›l›rken topun parçalan-mas› ve bu parçalardan birinin camie düflmesi ile çat› çökmüflve bir daha yap›lmam›flt›r. 1941 senesi vak›fça y›kt›r›lm›flt›r. Mi-mar Sinan yap›s› idi.

fieyh Tahir Efendinin o¤lu, 1281 (1864) do¤umlu, Meh-med Musa Kâz›m Efendidir. Bu s›rada tekkenin fleyh-i sanisi1245 (1829) do¤umlu fieyh Abdülhalim Efendinin o¤lu Meh-med Râflid Efendi idi. Bu zat›n o¤lu ise, 1270 (1853) do¤umlu,Hasan Basri Efendidir. fieyh Tahir Efendi zaman›nda tekkedederviflanla beraber 7 kifli bulunuyordu.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/297) (T. Öz, ‹st. Ca. 1/52) (‹st. Ans.9/5087) (M. Meriç, Mimar Sinan, Tuhfetül-Mi'marin S: 27) (M. Tahir, Osm.

Müel. 1/258 Ayfli Efendi) (‹.H. Konyal›, Mimar Sinan'›n Bütün Eserleri S: 74)(Zakir fiükrü Efendi ‹st Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu 2/94) (A. Kuran, M. SinanS: 276) (1256 ve 1294 tarihli, Asitanei aliyye ve bilad-› selasede kain tekayalisteleri) (mec. Tekaya) (‹st. Kültür ve Sanat Ans. Tercüman Yay. 3/1627)(Osm. Müel. 3/142 fieyhi Mehmed Efendi) (Si. Osm. 3/183) (Ayvansarayi,Mec. Tevârih S: 254) (Si. Osm. 4/148 Niflanc›zâde Mehmed Efendi) (F. Ba-binger, Osm. Tarih Yazarlar› ve Eserleri 1982 S: 292) (Osm. Arfl. Dairesi Nü-fus Def. S: 292) (A. Çetin, Vak›flar Der. 13/589) (fiakaik, Mecdi Ter. S: 518Mahmud Çelebi, S: 382 Kavakl› Mehmed Efendi S: 520 Bekir Ef.) (Revnako¤-lu Edebiyat›m›zda Mevlid ve Mi'râciye, Yeni Tarih Dünyas› 1954 Say›:17/690) (Ayvansarayi, Vefeyât, ‹st. Üni. Kütüp. tarih yazmalar› No: 2464 S:76 Hasan Feyzi ve S: 160) (Sefine-i Evliya 3/370 Hasan Fevzi 2/47) (M. Ta-hir.Osm. Müel. Merel Yay. 1/95 Hasan Feyzi) (A. Gölp›narh, Melamilik S:162-205) (‹smail Beli¤, Nuhbet'ül-Asar, Haz. A. Abdülkadiro¤lu S: 430) (Sali-ha Sultan Dü¤ünü S: 1316) (Osman Bey, Mec. Cevami, 2/2) (Osm. Arfl. Ev-kaf Def. III. No: 24057) (Osm. Arfl. Evkaf Def. 1 No: 82)

Hadikat'ül-Cevâmi'de flu aç›klama bulunmaktad›r: YüceTanr›'n›n yard›m› ile 857/1453'de Akflemseddin birlik

ve himmetiyle bu güzel flehir Fâtih Sultan Mehmed Hân tara-f›ndan feth edildi. Bundan önce Emevilerden Muaviye döne-minde 51 (M. 671) tarihinde ‹stanbul'un fethi için Zeyd bin fie-recet'tin Rehâvi'nin komutanl›¤›nda bir sefer düzenlendi. Ge-len ga-zilerle birlikte 33 sahabe vard›.

Sekiz kiflinin en büyü¤ü ve sayg› de¤erlisi olan Ebu EyyubEnsari Halid bin Zeyd bu tarihte ishalden vefat etti ve flimdikiyere defn edildi. Bu tarihten ‹stanbul’un fethine gelinceye ka-dar 806 sene geçtikten sonra ‹stanbul’un feth edildi¤i s›radafieyh Akflemseddin Hazretlerinin kuvvet-i kudsiye ve kerametiünsiyeleriyle yerini tayin eyledikleri mahall, kabr-i flerifleri ol-mak üzere kaz›l›p iki kulaç kadar inildikte bir tafl ç›km›flt›r. Ta-fl›n üzerinde: Hazâ Kabr-i Ebi Eyyup, diye yaz›l› idi. Derhal birtürbe yap›m›na bafllanm›fl ve hitam›nda bir cami'i flerif dahi ila-ve k›l›nm›flt›r. Halâ Eyyub Cami'i diye meflhurdur. Kap›s› üze-rindeki tarih budur:

Çün sekizyüz altm›flüç flalinde buCami'i Sultan Mehmed yapd› nev

47 MM

Eyüpsultan Camii Musalla Kap›s› ve Sebili

Edirnekap› Mezarl›¤› Mescidi

Frans›z ressam Flandin’in çizgisiyle 19. yüzy›lda Eyüpsultan Camii’nin arkadan görünüflü

‹lk bas›lan renkli kartpostallarda Eyüpsultan Camii d›fl avlusu ve flad›rvan

Cami duvar›n›n çinilerinden dünyada efli bulunmayan örnekler


Kâm hazâ misl-i cennât'ün-na'imMecmâ'lillah min kavm'it-takvâMabet, 1458 senesinde yap›lm›flt›r.Daha sonra padiflahlar himmetiyle nice tamirat ve termimat

ile hizmetler edildi. 136 (1724) tarihinde bütün selâtin cami-lerinde ramazanlarda mahyalar yapmak üzere ferman ç›kt›¤›ndabu camiin minarelerinin boylar› k›sa oldu¤u için ikifler flerefeliyeniden minare yap›lmak ferman olunup 1136'da tamamolmufltur. Yeni minareler için bu tarih söylenmifltir:

Namâz-i penegâh› halka ilân‹derler ism-i A'zamla musahmar

Salad›r fiehdiyâ ehl-i Mezâka Olub flirin edalarla muharrer

Ç›kub âvâz› arfla didi târihTe'âlâ flânuhu Allahu Ekber1136 (1733)Deniz taraf›ndaki minare, 238 senesi zilkadesinin 14.

Çarflamba günü (23 temmuz 1823) y›ld›r›m düflmesiyle mi-narenin üst flerefesine kadar olan yerleri hasar gördü¤ündenferman ile yenilendi. 1723 tarihindeki yenileme Nevflehirli‹brahim Pafla'n›n himmetiyle olmufltur.

Fatih'in yapt›rd›¤› ilk cami, 1179 (May›s-1766) tarihindekibüyük depremde onar›lmayacak kadar hasar gördü¤ü içinflimdiki camiin yap›m›na bafllanm›flt›r.

‹nflaat, 1213 muharreminin 25. günü (9 Temmuz 1798)bafllam›fl, yaln›z minareler baki kalarak cami, 28 ayda tamam-lanm›flt›r. Bina emini Uzun Hüseyin Efendi idi.

Camiin önündeki avluda, flimdiki yüksek mahallin yerindeSinan Pafla'n›n fevkani kasr› vard›. Bunun alt›nda da Çandarl›Halil Pafla'n›n o¤lu ‹brahim Pafla'n›n flad›rvan havuzubulunuyordu. Ayr›ca avlunun iki taraf›nda medrese odalar›bulunuyordu. Bütün bunlar camiin yeniden yap›m› s›ras›nday›kt›r›ld›.

Fakat d›fl avluda hala mevcut altl› üstlü imamlara ve türbe-darlara ve mütevelliye ait dört oda yap›ld›. Ve bir mu-vakkithane ve padiflah için mahfel-i hümâyuna yol dahi yineicadd›r. 5 C. ah›r 1215 günü (24 Ekim 1800) selaml›k olupSultan III. Selim teflrif buyurup Cuma namaz›n› k›larak camiinaç›l›fl› yap›ld›.

Mabet, tek büyük kubbelidir. Bunun etraf›nda 8 yar›mkubbe ve köflelerde de 4 küçük kubbe vard›r. Mihrab eyvanfleklindedir. Minberi mermerdir. Kubbe, alt› tafl sütuna otur-tulmufltur. Mihrab taraf› hariç üç taraf›nda galeriler vard›r. Sa¤ve solundaki çift flerefeli zarif minareleri Sultan III. Ahmeddevri yap›s›d›r. Son cemaat yerinin önünde alt› sütunlu ve yedikubbeli bir revak bulunmaktad›r.

Mermer cümle kap›s› üzerinde, 9 s›ra halinde ve iki parçaolarak haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Zehi münkâd-› emr-i gerdgâr z›ll-i RabbaniSer-efrâz-› cihândârân-› asr›n fiâh-t Devrân›Menâr-› nûr-feflân Sultan Selim Hân-› bülend ikbâlBilin gülbank dahi eyledi pür cümle âzâni

Güzin-i hüsrevân u k›ble-i flâhân-› âmmd›rT›râz'ül-mekkiyedir Yesrib ü Batha-y› YezdaniCihan›n nuhbesidir dâr-› mülk-i saltanat dar›Ki eshab-› kiram›n oldu hâmuflgâh-› ziflâni

Hususa buka-i dilcû ve mensûb EbîEyyûbDarîh-i Hâlid bin Zeyd-i Ensâri-i nürânîOdur râyetkes-i gazv ü Alemdâr-t ResûlillahAn›n dar›nda flehinflah-› kevneyn oldu mihman›

Çu itdi Feth-i Kostantiniyye'yi Sultan Mehmed Hân Sekizyüzle dahi elliyedinin sâl ü ezmâni O dem kabr-i EbîEyyûb'i k›ld› Akflemseddtn ‹crâmetle bu yerde gün gibi izhâr u rahflân›

Güzarefl flefl sinin fetihden ol Fâtih-i belde Mezar› nezdinde olmufl zehi bu câmi'i bani Mürûr-› vakt ile anma olub vehm-i kavîtâri Bu demde k›ld› niyyet indirâse çâr erkân›

Sütununda k›yame kalmayub yarây-› bâlâ kebir Rükûa kubbesi meyl-etdi buldu zaaf her yân› Olub saf ser ü sâmân› cümle müsrif secde Tahiyyâta kuûdi eylemifldi kasd-t hitâm

fieh-i âlem idüb bu câmi'i heb hedm esâs›ndan Nihâde eyledi ü üss-i nevin bünyâd-› umrân› Derûn-i cami' ve havl›s›n› tevsi' ile k›ld› Buna sarfhasbeten Lillah emvâl-i ferâvân›

‹lâhi defter-i amalini ol fiâh-› devrân›n K›lub lebriz ecr it nasr ile mesrur flâdân› K›raat eylesün Arif bu târihi musalliler Selim Hân yapdt a'la ma'bed-i Eyyûb Sultân› 1215(1800)

Cümle kap›s›n›n önünde Sinan Pafla Kasr› bulunuyordu.Kas›r 1798 tarihinde y›kt›r›ld›. Yerinde, ulu bir ç›nar a¤ac›n›ngölgesinde etraf› parmakl›kl› bir set ve çimen sofa vard›r.Parmakl›¤›n dört köflesinde dört çeflmecik bulunmaktad›r.Sultan III. Selim tu¤ralar› ile süslenmifl bu çeflmelere "HacatÇeflmeleri" veya "K›smet Çeflmeleri" ad› verilir. Bu sofa buPadiflah'›n eseridir. Kendisi Mevlevi Tarikat›'na ba¤l› oldu¤uiçin, bu tarikat›n simgesi olarak parmakl›k üzerine Mevlevisikkeleri konmufltur.

Evliya Çelebi buradan "Avlunun üç taraf› odalarla(medrese odalar›) süslüdür. Ortas›nda cemâat maksuresivard›r. Bu maksure ile Ebu Eyyûb kabri aras›nda göklereuzanm›fl iki ç›nar vard›r ki cemâat gölgesinde ibadet eder" diyebahsetmektedir.

Burada bugün bir ulu ç›nar a¤ac› bulunmaktad›r. Fatih devrinden kald›¤› söylenen bu iki ç›nardan birisi, yafll›l›¤› sebebiyle 1910-1915 tarihlerinde y›k›lm›flt›r. Bir söylentiye göre de bu çimen sofa, Hazreti Eyyûb'üngasledildi¤i yerdir. Ayak alt›nda kalmamas› için etraf› çevrilmifltir. Evliya Çelebi camiin eski halinden flöyle bahseder: "Bu Fâtih Sultan Mehmed Hân yap›s›d›r ki, sevab›n›

53 MM

Ressam›n f›rças›ndan Eyüpsultan Camii

Foto¤raf makinesinin objektifinden Eyüpsultan Camii


Hz. Ebû Eyyûb'e hediye eylemifltir. Bir kubbelidir. Mihrabtaraf›nda yar›m kubbesi daha vard›r. Lâkin o kadar yüksekde¤ildir. Cami'in içinde sütun yoktur. Orta kubbe etraf›ndasa¤lam kemerler vard›r. Mihrab› ve minberi san'atl› de¤ildir.Hünkâr mahfeli sa¤ taraftad›r. ‹ki kap›l›d›r. Biri sa¤ tarafta yankap›s›, di¤eri k›ble kap›s›d›r. K›ble kap›s› üzerinde celi hat ileflu târih yaz›lm›flt›r: Hamdü lillah beyt-i ma'mur oldu bu. Sa¤ve solda iki minaresi vard›r."

Cümle kap›s› önündeki iç avlunun iki kap›s› vard›r. Deniztaraf›na aç›lan kap›n›n üzerinde ve iki taraf›nda âyet-i kerimel-er yaz›lm›flt›r. Hemen yan›nda K›br›s fatihi Mustafa Pafla'n›ntürbesi bulunmaktad›r. fiimdiki flad›rvan avlusuna aç›lan ikin-ci kap›n›n da iç ve d›fl taklar›na ayetler hak edilmifltir. Yan›ndaBeflir A¤a türbesi vard›r.

fiad›rvan avlusundaki flad›rvan, Sultan III. Selimzaman›nda yap›lm›flt›r. Bu avlunun da Çarfl› Kap›s› ve MusallaKap›s› adlar› ile an›lan iki kap›s› vard›r. Çarfl› kap›s› üzerine,iki tarafl› ayetler yaz›lm›flt›r. Musalla Kap›s›'n›n d›fl yüzündeise befl s›ra halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Zehi taat-ki ehl-i velâyet-kim bu beytullah Mutâf-› evleyâd›r tâifi rehberde matbûb Basiretmende-kerd sahas›nda iktihal etmek Bak›lsa farz-› ayn olmufl ki müjgân›n ider çârûb

Bulundukça kerametle münevver meflhed-i Hâlid Ki hâlâ genc-i nakd-i rahmet-i hakk'd›r o cây-› hûb Kapu açm›fl musalhna sala k›lm›fld› vaktinde Cenâb-› Hazret-i Fâtih yapub bir câm 'i-i mergûb

Sevab›n ana vakfetmekle kasd-› intisab etmifl An›nçündür olur bu ma'bed ol devletliye mensûb fiefâthâhl›kda fi'l-i ceddin iflleyüb flimdi fieh-i âli-himem tarz-› kadimin k›ld› nev-üslûb

Civar›ndan R›za-pazar› dükkânlar olub katd› Keff-i sükkânlanna say› verdi cümle zer-i mahbûb Büyütdü niyyet-i pâkile tathir etdi havlusun Derûnundan Binâ-y› nâbecây› eyleyüb meslûb

Ebü'l-Feth-i cihan›n çünkü tecdid etdi asar›n O fiah› Hakk idüb gâlib adûsun eylesün ma¤lûb Surun" söyle târihin eday› arz idüb anda Selim Hân 'a du'â k›l oldu zibâ câmi-i Eyyûb 1215 (1800)Bu kap›n›n sol taraf›nda üç pencereli sebili vard›r. Bunun

arkas›nda Hünkar Mahfeli pampas› bulunmaktad›r. Eyüp Sultan Türbesi bahsine bak›n›z. 1190 (1776) tarihinde Sadnazam Dervifl Mehmed Pafla

Eyüp Çami'ini "Tamir-i Külli" eylemifltir.

Kaynak: (Ayvansarayi Vefeyât S: 90-91) (Hadika 1/243) (E. Çelebi, Z. Da-n›flman Ter. 2/98-100) (R. Akakufl, Eyyûb Sultan) (H. Bayr›, ‹st. Folkloru S:27-161-168) (H. fiehsuvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹st. S: 117-118-119) (T. Öz,ist. Ca. 1/53) (Eremya Çelebi, ‹st. Tarihi S: 30,33) (‹nciciyan, 18. as›rda ‹st.S: 76-150) (Ayverdi, Fatih Devri III. 348) (‹st. Ans. 9/5446) (Y. Demircanl›, I.Çelebi seyahatnamesi S: 85) (R. E. Koçu, Eyüp Camii, Hayat Tarih Mec. 1966Say›: 5 S: 49) (Muhmandar-› Cenâb-› Risâlet Penâhi Ebu Eyyü'b-i Ensâri, ‹st.1316) (III. Selim'in s›r kâtibi Ahmed Efendi taraf›ndan tutulan Rûznâme,Haz. V. Sema Ar›kan, T.T.K. Yay. 1993 S: 328-338-339)

Hamidiye Camii ve Cum'a Camii isimleri ile de bilinir.Cami, Râmi'de Cuma Camii Soka¤› ile eski ad› Rusçuk

Yaran› Soka¤› olan flimdiki Mahmudiye Soka¤› ile birleflti¤iyerdedir. Bu iki sokaktan baflka, fieyh Abdullah Soka¤› ileBa¤lar Caddesine de aç›lan kap›lar› vard›r.

Mabet y›¤ma tafltan olup çat›s› ahflapt›r. Alemine kadarkesmetafltan yap›lm›fl olan minaresi k›sa olup sa¤dad›r. Ki-tabesi yoldan görülmesi için mihrab ç›k›nt›s› üzerine kon-mufltur. Kitabenin üstüne bir ayet yaz›lm›flt›r. Bunun alt›ndayedi sat›r halinde haz›rlanm›fl 14 m›sral› flu manzume bulun-maktad›r:

Muktedây› ehl-i sünnet hâmii fler'-i mübin fiem -i mihrâb-› hilâfet hâdim-i beyt-i Hüdâ

Yâ'ni Hâkân-› bülend âsâr Hân Abd'ül-Hamid Himmet eyler fler'-i pâk-i ahmed'e sub ü mesâ

56 MM

Hac› R›za Pafla Camii

Hac› Ali R›za Pafla Camii

Hac› Ali R›za Pafla Camii kitabesi


Mabeyinci-i sânii mir li'nin maksad› Pâdiflâh-› âleme ald›rmad›r hayr-› du 'â

‹flte ez cümle biri bu ma'bed-i pâkize kim Berk urur revzenlerinden nûr-› feyz-i Kibriya

Gûfle gûfle bülbülân görse tâat-gâh olur Gülflen-i tevhiddir bu ma'bedâlem behâ

Hakk Ta'âlâ eylesün banisinin ömrün füzun Ehl-i imân eyler gerce bunda befl vaktin edâ

Söyledi fievki cemâatdan biri târihiniYümn ide Mi Ali Be¤ mekteb ve mescid bina1304 (1886)Kitabe yazar›, Hazinei Hümâyun 3. kâtibi fiâir fievki Bey

1321 (1903)'de Üsküdar'da Bulgurlu'daki evinde vefat etti.Kabri, Çakalda¤› Mezarl›¤›'ndad›r.

Hac› Ali R›za Pafla, Sultan II. Abdülhamid'in meflhurBaflmabeyinci'sidir. Onu, flehzade iken anal›¤›n›n Maçka'dakikona¤›nda tan›m›fl ve tahta geçti¤i zaman da saray oduneminli¤i ile hizmetine alm›flt›r. Sonra ikinci mabeyinci veOsman Bey'in ölümünden sonra vezir rütbesiyle bafl mabeyin-ci olmufltur. Sad›k, sofu ve mutaass›b bir zat idi. 1330 tari-hinde vefat etmifltir. Kabri, Eyüp'te Mihriflah Valide SultanTürbesi karfl›s›ndaki mezarl›¤›n sa¤ taraf›nda ve harap mektebönündedir.

Tafl›ndaki kitabesi fludur:Vüzerây› saltanat-› / seniyyeden Serkarin-i / esbak

el-merhum /Elhac Ali R›za/Pafla'n›n ruhi/ çün el-fâti-ha/ Sene1330 fî 30 c. ah›r (16 Haziran 1912) / Sene 1328 fî2 Haziran

Ayak tafl› yok olmufltur.Mabedin önünde üzerinde su ayeti yaz›l› bir flad›rvan

vard›r ki 1311 (1893) tarihlidir. Haziresi yoktur. Yan tara-"f›nda mektebi bulunmaktad›r. Bu mekteb bahsine bak›n›z.

Camiin Ba¤lar Caddesine aç›lan avlu kap›s›n›n yan›nda birkuyu vard›r. Bilezi¤indeki tarih ve yaz› silinmifltir. Yaln›z"Han›m›n" kelimesi okunmaktad›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (T. Öz. ‹st Ca. 1/63) (‹.A. Gövsa, Meflhur Adamlar

2/634) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri X/1795)

Tekkenin yeri, Dü¤meciler Caddesi ile Kara SüleymanTekke Soka¤› ile çevrili oldukça genifl bir yer kapla-

maktad›r. Dergâh›n esas kap›s› sokak üzerinde, fieyh Evi'ninkap›s› ise cadde üzerinde idi. fieyh evine iki kanatl›, ahflapbüyük bir kap›dan giriliyordu. Bu genifl ve büyük, iki katl› bina1950'lerde mevcuttu, buradan zikirhaneye 5-6 basamaklaç›k›l›yordu.

57 MM

Hac› Ali Efendi Tekkesi Haziresi

R›za Pafla'ntn sütun fleklindeki flahidesi

Hac› Ali Tekkesi Mescidi


Tekkenin esas kap›s›n›n sa¤›nda, pek harap durumda 1185(1771) tarihli kaymakam Mehmet Pafla Çeflmesi bulunmak-tad›r. Bu çeflme bahsine bak›n›z.

"Bahçe kap›s›ndan girilince, hemen karfl›ya bir yer ka-t›ndan ibaret ahflap binan›n naml› bir tekke olabilece¤i ilkbak›flta tahmin edilemez. Kap›s›n›n üstünde tahta üzerinekabartma bu arapça ibare bulunmaktad›r:

Yâ mütefettihal ebvab‹ftahlena hayr'el-bâbEy kap›lar› açan Allah, bizim için hay›r kap›s›n› aç."Tekke, genifl ve bak›ms›z bir bahçe içindedir. Bahçenin

hemen ortas›nda, as›rlar görmüfl bir ulu ç›nar alt›nda birmezarl›k vard›r ki buradaki en eski tarihli kabir, 3 Ra 1202 (13Aral›k 1787) de vefat eden tekkenin kurucusu, efl-fleyh el-hacAli dede'ün-Nakflibendiye aittir. Tepelikli bir flahidesi vard›r.Buradaki di¤er flahideler flunlard›r:

1203 cim 17 (17 Mart 1789) flahidesi sütun fleklinde oluptepesi dilimlere taksim edilmifltir. Eflsiz güzelliktedir. Kitabesiarapça olup fludur, Süphan bin el-alâ ilâ Ali'ül-vehhab.

1204 (1789) elhac Mustafa Efendi1205 fiin. (Nisan 1791) fieyh Mehmed Said Efendi.1244 (1828) fieyh Mehmed Ali Efendinin validesi, fieyhes-seyyid Hasan Efendinin halilesi Fât›ma Molla Han›m.1270 (1853) Sultan Mahmud Han'›n Sar›kç› bas›s› En-

derun-› Hümâyundan Es-seyyid Yusuf Beybaba. Tarik sikkekabartmal›d›r.

1294 (1877) Mustafa As›m Efendi1303 (1885) Nalburlar kethüdas› elhac Ömer Efendi1314 (1896) Mehmed Efendinin k›z›...1328 (1910) Aifle Han›m.Tekke, ayin günü Perflembe olan bir Nakflibendi dergâh›

olup semahanesi mescid idi. 1175 (1761) tarihlerindeyap›lm›flt›r.

Tekkenin fleyleri flunlard›r:1- fieyh Mehmed Nureddin-i kâ¤›di halifesi, nakflibendifleyhi arap-Zâde elhac Ali Efendi Tekkenin kurucusu oluptafl› hazirededir. Hac› dede diye meflhur idi. Meflâyih-i nak-flibendiyeden Kumkap›l› Ka¤›di Mehmed Efendinin müridiidi.14 S. 1205 (23 Ekim 1790) tarihli bir arzuhalde "Nak-fli

fieyh Ali Efendi Tekkesi mahlul (bofl) fleyhli¤inin tevcihi" ricaedilmekte idi. Bundan evvel, C. 1203 (fiubat 1789) tarihli biryaz› ile "Eyüp Dökmecibafl› Mahallesi'nde tarikat-i meflayihdenArab-Zâde Hac› Ali Efendi Zaviyesi meflihatinin pederininfera¤›ndan Abdülvehab Efendi'ye tevcihi fieyhülislam MehmedKâmil Efendi (ölm. Üsküdar 1800)nin iltimas› ve imzas›yla"rica edilmifltir. Bu durum-da Abdülvehab Efendi'nin k›sa birdönem fleyhlik yapt›¤› anlafl›lmaktad›r.

2- fieyh Ali Efendinin halifesi fieyh Seyyid Hasan Hüs-nü Efendi. 11 R. evvel 1247 (20 A¤ustos 1831)de vefat et-mifltir. Kabri tekke haziresindedir.3- fieyh Hasan Hüsnü Efendinin halifesi SüleymanEfendio¤lu 1223 (1808) do¤umlu. Edirnevi fieyh elhacMehmed Niyazi Efendinin vefat› 1287(1870) tarihindedir.Kabri hazirede idi.4- fieyh Mehmed Niyaz Efendinin o¤lu fieyh SeyyidHüseyin Hüsnü Efendinin vefat› 1311 (1893) flaban›nda-d›r. 1271 (1854) de do¤du. Burada derviflanla beraber 6 ki-fli bulunuyordu.5- Ünlü Ankara Valisi merhum Yahya Gâlib Karg›Bey'in babas› fieyh Ali R›za Efendinin kabri, Eyüp'te, Si-lahtar A¤a yolu üzerinde ve fiehidlik mevkiinde, GâlibBey'in yan›ndad›r.Hadika Yazar› bu tekke için flunlar› yazm›flt›r:"Tekkenin banisi Hac› Ali Efendi Hazretleri olup uzun

y›llar fleyhlik yapm›flt›r. Tekkenin yap›m› Sultan III. Musta-faHân saltanat› (1757-1774) n›n bafllar›nda olup vefat›, Sultan I.Hamid Han saltanat›n›n sonlar›nda 1202'dedir. Tekkesindemedfundur.

Osmanl› arflivindeki 22 Ra. 1147 (22 A¤ustos 1734) tarih-li bir arzuhalle "oluklubay›r'da Arab-Zâde Zaviyesi zavi-yedarl›¤›n›n tevcihi" istendi¤ine göre, tekkenin kuruluflu bus›ralarda olmufltur.

Tekkenin tevhidhanesinde medfun olan fieyh Hac› AliEfendinin fleyhi Ka¤›d› Mehmed Efendi nam›nda bir zat

MM 58




olup bunlar dahi ilk defa fieyh Murat Efendiden ve sonra fieyhNiyazi'den halifelik alm›fllard›r. Vefat› 1188 (1774) dedir.Ka¤›d›" Mehmed Efendi Kumkap› semtinde bulunan evlerindeotururlarm›fl.

fieyh Hac› Ali Efendinin babas› ma¤ribi (Bat›l›) Abd'ür-rahim Efendidir ki Kaflgârî Dergâh›'n›n sa¤ taraf›nda medfun-durlar. Hatta vefatlar›n› flu veçhile beyan ederler ki, SultanMustafa merhum bir gün tekkeye gelip, fieyh Ali Efendiyegörünmeyip babas› Abdürrahim Efendiyi görüp olgunkiflili¤inden dolay› saraya davet etmifl bunlar, gitmiyeceklerinibeyandan sonra hediye dahi kabul etmemifller.

Bunun üzerine avdetten sonra, iki haseki ile bir at gön-derilmifl ve Abdürrahim Efendinin getirilmesine emr olunup,bunlar geldikte zor ile ata bindirip ve bostanlar aras›na geldik-te at üzerinde vefat etmifltir.

Hâlen tekkede postniflin Es-seyyid Hasan EfendiHazretleridir ki fieyh Ali Efendinin halifesidir ve akrabal›klar›vard›r.

Tekke zamanla harab olmakla fieyh Hasan EfendiHazretleri 1238 (1822) senesinde yeniden yapt›r›p ve ahflap birzikirhâne ile alt üst iki oda ilave eylemifltir."

1199 (1784), 1256 (1840) ve 1294 (1877) tekkeler lis-tesinde ad› yaz›l›d›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (Zakir M. fiükrü Bey, ‹st. Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu.2/98) (Hadika 1/266) (‹st. Ans. 2/659) (Mec. Tekâya) (T. Öz. ‹st. Camileri.1/63) (Si. Osm. 3/548 Hac› Ali Ef.) (A. Çetin, ‹sLdaki Tekke, Zaviye veHankahlar Hakk›nda, Vak›flar Der. 13/588) Baflbakanl›k Arflivi, KepedTasnifi, Nüfus def. No: 6290/1 S: 280) (1256 ve 1294 tarihli Asitanei Aliy-ye'de ve bila'd-› selasede kain" olan tekkeler listesi, SüleymaniyeKütüphanesi ‹hsan Mahvi Böl.) (Saliha Sultan Dü¤ünü S: 13/b) (Osm. Arafl.Dairesi, M. Cevdet Tas. Evkaf Defteri II. No:a 12397-13322-18073) (OsmanBey, Mec. Cevami 2/4 No: 8)

‹slam Bey Caddesi ile ‹slam Bey Çeflmesi Soka¤›n›nbirleflti¤i köflede olup her iki yola aç›lan avlu kap›lar›

vard›r.Hadika Yazar› bu cami için flu bilgiyi veriyor: "Sultan

Süleyman'›n emirlerinden ‹slam Bey yapt›rm›fl-t›r. Kabri deburadad›r. Mahallesi vard›r."

Mabet, y›¤ma tafltan olup çat›s› ahflapt›r. Sa¤ taraf›ndakiminaresinin kaidesi kesme taflt›r. Gövde ve petek k›s›mlar›

çimento ile s›vanm›flt›r. Külah› kurflun kapl›d›r. Alt üstpencerelerden ›fl›k al›r. Orijinal kap›s› mermer kemerlidir.

Kitabesi yoktur. Mihrab› istilaktitli, minberi ise ahflapt›r.‹slam Bey'in kabri, mabedin k›blesi taraf›ndad›r. ‹ri köfeke tafl,bafl ve ayak flahidelerinde yaz› ve tarih yoktur. Yaln›z, mihrabduvar› üzerine yerlefltirilmifl Bedevi sikke kabartmal› küçük birkitabe vard›r. 1341 (1922) y›l›nda konmufl olan kitabe fludur:

Yâ-hûTârih-i irtihâli 926Sâhib 'ül-hayrât ‹slâmBey Hazretleri'nin Merkad-i flerifleridir.Minare taraf›ndaki pencere kirifline ise flunlar

yaz›lm›flt›r: Yap›m: Kanuni Sultan Süleyman Kumandan-lar›ndan K›rflehirli ‹slâm Bey Hazretleri 926 (1521).

Mabet daha sonra Bedevi sitanesi olmufltur. Bunu belirtenBedevi sikke kabartmal› kitabe minare taraf›ndaki cepheüzerindedir ki fludur:

Tarikat-i Bedevîyye meflâyihinden ârif-i billâh Efl-fleyhHüseyin el-M›srî-i ahmedi ve Efl-fleyh Mehmed flir el-M›srîEl-Ahmedî Efendiler Hazretlerinin rûh-› flerifleri çünVe mumaileyhimin abâ vü ecdâd ü ümmetinCed-ât ve evlâd ve ahfadlar›ndan güzerân idenEhl-i tevhidin ervâhiçün ve hâlâ seccadeNiflin Efl-fleyh Haf›z ‹brahim AhmediEfendi'nin mahdumu Muhammed CemâlüddinEfendi'nin ruhlar› çün ve kaffe ehl-i imânErvah-› kudsiyyeleri çün Allahü Te'âlâ el-fâtiha Hazire duvar›na dayal› bir tafl üzerinde ise flunlar okun-

maktad›r:Mâlik-i ilm-i ledün vâs›l-› s›rr-› Nebevi'Zübdei All-› Muhammed Seyyid Ahmed Bedevi1041 (1631)Bu kitabeler 1341 (1922) tarihinde yaz›lm›flt›r.fieyh evi ve dedegân odalar› mabedin kap›s› karfl›s›ndaidi. Bunlar Cami Ç›kmaz› soka¤› üzerinde yer alm›flt›. 4/1Nolu kap›dan bir avluya giriliyordu. Avlu etraf›nda ahflap

59 MM

‹slam Bey Camii ve Çeflmesi

‹slam Bey Camii Kitabesi

‹slam Bey Camii Tekkesi


fleyh evi ve dedegan odalar› bulunuyordu. Tekkenin son fleyhiolan ‹smail Hakk› K›rm›z›tafll› (Oskay) Bey burada oturuyordu.1976'da vefat ederek Eyüp, Bahariye fiehitlik mevkiindeki ailesofas›na gömülmüfltür. Babas› fieyh Haf›z ‹brahim Efendidir.fieyh evi di¤er müfltemilat 1980 tarihinde y›kt›r›lm›flt›r.

‹smail Hakk› Bey, kitabe taraf›ndaki kabirleri de yapt›r-m›flt›r. Fakat üzerleri siyah ya¤l› boya ile yaz›ld›¤›ndan yer yersilinmifltir. Okunabilenler flunlard›r:

1- sitâne-i Bedeviyye, ‹slam Bey bedevi dergâh› ve cami'ifleyhi ve imam› mazennei evliyadan müderris mutasavv›f sülû-ki ‹mam Hüseyin seyyid....

2- fieyh Haf›z Ahmed haremi ve fieyh Osman Efendi.3- fieyh seyyid Cemalüddin....4- Tamamen topra¤a gömülüdür‹smail Hakk› Bey'in k›z›n›n verdi¤i bilgiye göre,

Cemaleddin Efendi küçük yaflta vefat etmifltir. Ve buradakihazirede de alt› kabir varm›fl. Kap›dan birinci kabir flir Efen-diye, onun yan›nda ise dört yafl›nda vefat eden k›z› HayrünnisâHan›m'a aitmifl.

Hazirede, 1918 tarihinde vefat eden fieyh Haf›z ‹brahimEfendinin efli Nazikedâ Han›m'›n kabri vard›r.

Ayin günü cuma olan bir bedevi tekkesi idi. 1890 tarih-lerinde flir Efendi bu tekkenin fleyhi idi.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/265) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/77)

Vezir Tekkesi Mescidi ad› ile de bilinir. Eyüp-Demirkap›bulvar› ile Vezir Tekkesi Caddesi aras›nda ve uzun,

Vezir Tekkesi Caddesinin ortalar›ndad›r.Osmanl› Arflivi'ndeki 2-N.1214 (28 Ocak 1800) tarihli bir

takrire (Yaz›l› bildirim) göre, "Eyüp Servi Mahalle-si'nde sab›ksadnazam ‹zzet Mehmed Pafla'n›n bina eyledi¤i tekkesininfukaras›n›n yemeleri için günde üç okka koyun etinin HassaKasabbafl› taraf›ndan verilmesi" emredilmifltir.

Semahane ve fleyhlere meflruta olan iki katl› bina bugünde mevcuttur. Her ikisi de harapt›r. Y›¤ma tafltan ve mihrab›d›fla taflmak olan semahane büyük bir yap›d›r. Çat›s› ahflapt›r.

Vezir Tekkesi Caddesine aç›lan avlu kap›s›ndan büyük birbahçeye girilir. Sa¤ tarafta, kesme tafltan tu¤la hat›ll› olarakyap›lm›fl, tonos daml› büyük bir hazne vard›r. Çeflmelerikopar›lm›fl olup abdest mahalli imifl.

Avlu kap›s›n›n sol taraf›nda ve fleyh evi yan›nda, ÖmerEfendinin makam türbesi varm›fl. Kargir olan bu türbe 50 seneevvel y›k›lm›fl ve yaln›z kabrin yeri kalm›fl ki etraf› bir çitleçevrilmifltir. Bu türbenin hemen arkas›nda befl kabir vard›r.Bunlar›n yaln›z kaideleri mevcut olup hiç birinin flahidesi yok-tur.

Avlu kap›s›n›n karfl›s›nda fleyh evi bulunmaktad›r. Arazimeyilli oldu¤undan fleyh evinin önünde bahçe, alt ve üst diyeikiye ayr›lmakta ve alt bahçeye 8-10 basamakla inilmektedir.

fieyh evinin arkas›ndaki uzun koridordan semahaneyegidilir. Semahane kap›s› sa¤›nda bugün yaln›z kaidesi kalm›flolan minare bulunmaktad›r. Fevkani ve dikdörtgen fleklindeolup sa¤ ve solunda üçer, mihrab› yan›nda ise birer penceresivard›r. Hiç bir yerinde kitabesi yoktur.

‹zzet Pafla, tekkeyi sadr›azaml›¤› s›ras›nda yapt›r›p, 20 fi1212 (7 fiubat 1798) fleyhli¤ini Nakflibendi tarikat›ndan fieyhSeyyid Hac› Ömer Efendiye vermifltir. Minberini de kendikoymufltur. Yönetimini o¤ullar›n›n en büyü¤üne b›rakm›flt›r.

Tekkenin ilk fleyhi Ömer R›zâyi Efendi 1235 (1819) ta-rihinde Hicaz'da vefat etmifltir. ‹kinci fleyh ise o¤lu, fieyhSeyyid Abdülkâdir Efendidir. 1282 (1865)'de vefat etmifltir.Kabri yukar›da yeri belirtilen türbededir.

C. 1242 (OCak 1827) tarihli bir inha (atama) ile ‹zzet PaflaTekkesi'ne fleyh tayini yap›ld›¤›na göre, Abdülkâdir Efendi butarihte fleyh olmufl demektir.

‹zzet Mehmed Pafla'n›n ‹stanbul Bal›kpazar›'nda ve do-¤um yeri olan Safranbolu'da birer camii vard›r. ‹stanbuldakimevcut de¤ildir. Ayr›ca Manisa'da dahi bir camii vard›r.

Zamanla "harab olan ‹zzet Pafla Dergâh›'n›n müceddedenve maktûen inflas›" 9 fi. 1313 (25 Ocak 1896) tarihinde tamam-lanm›flt›r.

Kendisinden sonra o¤lu 1267 (1850) do¤umlu KadriEfendi fleyh olmufltur. Vefat tarihi belli de¤ildir. fieyh Ab-dülkâdir Efendi 1834 tarihinde yap›lan Saliha Sultan dü-¤ününe davetli fleyhler aras›nda idi. Abdülkâdir Efendi'nino¤lu, 1275 (1858) do¤umlu Mehmed Sa'id Efendi tekkeninikinci fleyhi oldu¤undan a¤abeyinin vefat›ndan sonra fleyholmufltur. Bu tarihlerde tekkede derviflanla beraber 8 kiflibulunuyordu ki Eyüp'ün büyük tekkelerinden say›l›r.

Tekkenin son fleyhi ise Abdullah Efendidir. Kabri, Ba-hariye Mezarl›¤›'nda, fiehidlik mevkii'nde ve BahariyeMevlevihanesi Türbesi nakillerinin bulundu¤u hazirenin sa¤taraf›ndad›r. Hazirenin duvar›nda: Yâ Hazret-i Mevlâna yaz›s›vard›r.

Abdullah Efendinin flahidesi tarikat sikkeli olup dört di-limlidir. Kabrinin etraf› parmakl›kla çevrilmifltir. fiahidesindekikitabe ayr›ca mermer bir levhaya yaz›lm›flt›r ki fludur:

60 MM

‹zzet Pafla Tekkesi Mescidi

‹zzet Pafla Tekkesi Mescidi’nden arta alan fleyh evi


Selanikli fieyh Abdullah EfendiVezir Tekkesi postniflini idiBir cem 'i gicesi ani olarakErci-i emr ile davet k›l›nd›Kabrini ziyaret eden ihvandanBirer fatiha rica olunduFî 12 nisan 1929/1345 ve fi 2 zilkade 1347Mecmuai Tekaya'ya göre, âyin günü perflembe olan bir

Nakflibendi Tekkesi idi.1256 (1840) tarihli sitane-i Aliyyedeki tekkeler listesinde

âyin gününün cuma oldu¤u belirtilmifltir. Tekkenin bir veya ikidefa yand›¤› san›lmaktad›r.

Sadr›azam ‹zzet Mehmed Pafla, Manisa'da vefat etmifltir.Muhteflem kallavili lahdi, Pafla Mezarl›¤›'nda iken 1940 tarih-lerinde Manisa Mevlevihanesi kap›s› önüne getirilerekat›lm›flt›r. Bafl tafl›ndaki kitabesi fludur:

Hüvel Hallak'ül-bâkiSadr-› â'zam-t esbakCennetmekan firdevs-i âfliyânMerhum ve ma¤fur el-muhtac‹lâ rahmetti Rabb'ül-gafurEl-hac ‹zzet Mehmed PaflaHazretleri'nin rûh-› flerifleriçünEl-fâtiha. Sene 1227 N fi 2(20 Eylül 1812)Yan›nda o¤lu müderrisinden Mehmed ‹smet Beyefendi'nin

1215 (1800) tarihli lahdi vard›r. Molla sar›kl›d›r. Her ikisininlahdi de yerlerdedir. ‹zzet Mehmed Pafla, dört seneye yak›n birzaman sadnazam olduktan sonra 18 Rebiülevvel 1213 (30A¤ustos 1798) tarihinde azledilmifltir.

Kaynak: (Gezi notu 1977) (Hadika 1/269) (T. Öz. ‹st. Ca. 1/78) Daniflmend,Osm. Knonoloji Tarihi 4/489) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 6/195)(Türk Ans. 20/486) (Zakir fiükrü Bey, ‹st. Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu, 2/91)(Mec. Tekâya) (17 Haz. 1986 Manisa Gezi Notu) (‹.H. Uzunçarfl›l›, Anadolukitabeleri S: 101) (‹. Gö'ken, Manisa Tarihinde Vak›flar ve Hay›rlar 2/88) (si.Osm. 3/456 ‹zzet Pafla) (Baflbakanl›k Arflivi, Kepeci Tasnifi, Nüfus Def. No:6290/1 S: 282) (Saliha Sultan Dü¤ünü S: 1316) (Osman Bey, Mec. Cevami,‹st. 1304 2/8 No: 19) (Baflbakanl›k Osm. arfl. M. Cevdet Tas. Evkaf Def. 111S: 2194. 4 No.28011) (Evkaf ‹daresi Kata-logu 1/87) Evkaf Def. 1. no. 1473S: 267)

Özbekler Tekkesi Mescidi ve La'li-Zâde Abdülbaki EfendiTekkesi de denir. Kalanderhâne Caddesi üzerinde ve

Saçl› Abdülkâdir Efendi Mescidi ile Sokullu Mehmet PaflaÇeflmesi karfl›s›nda idi. Cadde, ad›n› bu tekkeden alm›flt›r.Oldukça genifl bir alan› kaplayan bu yerde bugün EyüpMüftülü¤ü binas› bulunmaktad›r, tekkenin büyük kap›s›,Abdülbaki Efendi Mektebinin yan›nda idi. Di¤er bir kap›s› ise,Müftülük binas› kap›s›n›n yerinde idi. Bu yan kap›n›nkarfl›s›nda, bugün pek harap durumdaki fieyh Evi mevcuttur.Ahflap ve iki katl›d›r.

Ayvansarayl› Hüseyin Efendi Hadikat'ül-Cevâmi adl›eserinde, Murtezâ Efendi Tekkesi Cami'i bahsinde "La'li-ZâdeSeyyid Abdülbaki Efendi bina ve ihya buyurduklar›Kalenderhane" demektedir.

Ayn› eserin 276. sayfas›nda ve Abdülkâdir Efendi Mescidibahsinde ise "Kalenderhâne'nin banisi La'li-Zâde fieyhMehmed Efendidir" diyor. fieyh Mehmed Efendi AbdülbakiEfendinin babas›d›r. Müderris iken Anadolu kad›askeri olmuflve sonra 1118 C. evvelisinde (A¤ustos 1706) tarihinde K›br›s'asürülmüfl ve orada bir sene sonra vefat etmifltir. Kabri,Lefkofla'da eski Ayasofya flimdiki Selimiye camii haziresindeidi. Bu hazire bugün mevcut de¤ildir.

Kalenderhane'yi, la'li-Zâde Abdülbaki Efendi, Kaflgari fieyhAbdullah Efendi için yapt›rm›flt›r. Yap›l›fl tarihi 1156 (1743)dir. Yaln›z, bu tekke, bekar fleyhlere meflrut oldu¤undan veAbdullah Efendi de evlenmek istedi¤inden bu tekkeyi terketmifltir. Bu s›rada, 1157 (1744) tarihinde, Murtezâ Efendiflimdiki Kaflgari Tekkesi'ni yapt›rm›fl ve bir sene sonra dafleyhli¤ini Abdullah Kaflgari Efendiye vermifltir.

Mec. Tevârih'de flu bilgi vard›r:"Abdülbaki Efendi ‹stanbul kazas›ndan el çektirildikten

sonra Kalanderhâne Tekkesi'nin yap›m›na bafllay›p önündekendi bir ev dahi infla ettirmifltir. Tekkenin tarihi: ‹bn-i riyâz-ül-cenne 1156 (1743) olmufltur ki rüyas›nda tenbih olunmufltur.Ve kabrinin penceresi üzerine yaz›lm›flt›r. Zaviyede hücerât vematbah ve bir kasr› fleyhâne ve bir miktar bahçe ve anayolüzerine sibyan mektebi vaki olmufltur."

Kalenderhhane'nin iki kanatl› ahflap kap›s›n›n iki yan›ndaköfeke tafltan yap›lm›fl nifller vard›r. Mermer tak›nda, yak›n tar-ihe kadar mevcut olan ve befl s›ra halinde haz›rlanm›fl 20m›sral› bir kitabesi vard›. Yak›n tarihlerde yok olmufltur. Bukitabe Sultan II. Mahmud'un tamir kitabesi olup 1250 (1834)tarihli oldu¤u san›lmaktad›r. 14 Ca. 1261 (21 May›s 1845) tar-ihli bir tezkereden, Kalenderhâ-ne'nin Sultan Abdülmecidzaman›nda da tamir edildi¤ini ö¤renmekteyiz. Kap›n›n sa¤taraf›nda La'li-Zâde Abdülbaki Efendinin aç›k türbesi ve mek-tebi mevcuttur. Vefat› 1159 (1746) tarihindedir.

Kap›n›n karfl›s›nda, kesme tafltan tu¤la hat›ll› olarakyap›lm›fl, tonos çat›l› semahane bulunmaktad›r. Önyüzü mer-mer kaplanarak abdest mahalli haline getirilmifltir.

Kiremit döfleli kubbesi sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtul-mufltur. Kemerli kap›s› sa¤ tarafta olup kitabesizdir. Kareplanl› olup mihrab› nifl fleklindedir. Ön ve arka cephelerindeikifler, kap› taraf›ndaki cephesinde ise bir pencere vard›r.Semahane, ayn› zamanda mescid olup minaresi yoktur.

61 MM

Kalenderhane Tekkesi Mescidi

Kalenderhane Tekkesi girifli-Adülbaki Efendi Türbesi ve AdülbakiEfendi Mektebi


Mescidin önünde da¤›lm›fl bir lahid vard›r. fiahideleri mev-cut de¤ildir.

Hadika Yazar› "Sultan III. Selim saltanat›n›n ortalar›nda(1210 M. 1795 tarihlerinde) bu tekkeye fleyh olan BelhiEfendi'nin iltimas›yla, Valide Sultan kethüdas› Yusuf A¤atekkeyi yenilemifl ve hamam dahi yapt›rm›flt›. Vakf›na himmetolmad›¤›ndan hamam muattal kalm›flt›r. Hâlâ fleyhi elhacAbdullah Efendidir ki Buharal›d›r. Ulemâdan ve sülehadan birzat-› fleriftir" demektedir.

Yusuf A¤a, 1222 (1807) tarihinde idam edildi. Kabri,Topkap› mezarl›¤›nda ve Çaml›k mevkiindeki büyük ailehaziresi yan›ndad›r. Bafl flahidesi mevcuttur.

Tekkeye kimlerin fleyh oldu¤u belli de¤ildir. 1199 (1784)tarihli tekkeler listesinde "Eyüp'te La'lf-Zâde Türbe-si'ndeNakflibendi Tekkesi" diye, 1840 ve 1877 tarihli listelerde âyingünü cuma olan bir Nakflibendi Tekkesi oldu¤u yaz›lm›fl ve"Nakflibendiyye'den Kalenderhâne, der Eyüp" diye kaydedil-mifltir.

1250 (1834) tarihinde yap›lan Saliha Sultan dü¤ününe butekkenin postniflini Abdullah Efendi de davet edilmifltir.

Bu tarihten sona fieyh Abdullah Efendi tekkeden ayr›lm›flveya vefat etmifl olmal›d›r. Evkaf Defteri'ndeki 3 N. 1253 (1Aral›k 1837) tarihli bir yaz›da "Kalenderhanei ÖzbekiyeZaviyesi vakf› zaviyedarl›k cihetinin tevcihi ve zaviyesininevkaf muhasebesine kayd›" istenmifltir.

Üsküdari Ahmed Münib Efendi'nin 1307 (1890) tarihindebast›rm›fl oldu¤u Mecmua-i Tekâya'ya göre ise, fleyhi MehmedEfendi ve âyin günü de perflembedir.

1890 tarihlerinde yaz›m› tamamlanan bir nüfus defterindede flunlar yaz›l›d›r: "Hazreti Hâlid civar›nda KalenderhâneTekkesi postniflini elhac Mehmed Efendi bin Mehmed Arif

Kaflgari, do¤umu 1236 (1820). Halifesi elhac AbdülgafurEfendi bin Mehmed fierif Buharal›, do¤umu 1238 (1822).Hulefas›, Hüdâverdi bin Abdülkerim Kaflgâri, do¤umu 1249(1833).

Bu devirde tekkede Kalender dervifllerle beraber 30 kiflibulunuyordu ki ‹stanbul'un büyük tekkelerinden biri idi.

Abdülbâki Efendi lahdinin bafl taraf›nda bu tekkenin fleyh-lerinden olup 1318 (1900) tarihinde vefat eden elhac MehmedEfendi'nin ve bir k›sm› topra¤a gömülü oldu¤u için yaln›zisminin üst k›sm› okunabilen Meflayih-i Nakflibendiyye'den efl-fieyh elhac Abdullah Efendi'nin flahideleri vard›r ki kitabesindeKalenderhâne fleyhi oldu¤u yaz›l›d›r. Mehmed Efendi'ninflahidesinde ise Özbekler Dergâh› postniflini oldu¤u kaydedil-mifltir. Tafl› Nakfli sikke kabartmal›d›r.

62 MM

Abdülbâki Efendi'ye ait oldu¤u rivayet edilen konak-1994

Murtaza Efendi (Kaflgari Tekkesi) Camii avlusunda Bican AhmedPafla Kuyusu ve arkada fieyh Abdullah Efendi Türbesi görülmektedir.


Merhum Osman Nuri Ergin, "Türk flehirlerinde ‹maretSistemi" adl› eserinde bu tekke için flunlar› yazm›flt›r: "EyüpKalenderhanesi'nde bir kat üzerine 19 oda, bir cami, bir mut-fak ayn› zamanda kurbanhane vard›r. Ortas›nda dört taraf›aç›k ve genifl bir salon bulunur. Odalar birer ikifler kiflinin yat-mas›na, salon da umumi toplant›ya yarar. Bununla beraberKalenderhaneler'de fliirle, edebiyatla u¤rafl›ld›¤›, Fatih'in vak-fiyesinde güzel sesle fliir okuyacak kimseler tayin edilmiflolmas›yla sabit oldu¤u gibi Özbek Tekkeleri'nde de bu an'a-nenin devam etti¤i görülüyor.

Oralarda yatanlar gündüzleri çarfl›da bileycilik etmek vesaire satmakla hayatlar›n› kazand›klar› gibi geceleri hepsi biraraya gelerek Mesnevi, Haf›z ve Yesevî Divanlar› okumaklayahut okuyan› dinlemekle vakit geçirdiklerini biliyoruz.

Bunlar›n bir adetleri de flu idi ki, her arabi ay›n›n 11. gece-si arifane bir yemek ve bilhassa Özbek pilav› piflirip birlikteyemekti. Buna kendi aralar›nda "Yâzdehum" (on-birinci) der-lerdi. Tekkeleri nakfli, kendileri de Orta Asyal› olmak itibariyleyemekten sonra "Hatm-i Hâcegân" ve "Zikr ârâ" yaparlard›.

Bu müesselerin bafllar›na hükümetçe mühim flahsiyetleringetirilmifl olmas› da dikkate de¤er bir keyfiyettir. Ve o flahsiy-atler ekseriyetle Orta Asyal›, Afganl› ve Hintli idiler. Bunlarderin ilimleriyle, yüksek faziletleriyle çevrelerine yaln›z ‹stan-bul halk›n› de¤il, tâ uzaklardan gelen kimseleri de çekerlerdi."

Kaynak: (Gezi Notu) (Saliha Sultan Dü¤ünü, ‹st. Üni. Merkez Kütüp. ‹b-

nülemin Yazmalar› No: 2802 S: 21/b) (Hadikat'ül-Cevami 1/260-276-277-

278) (Ayvansaray›, Mec. Tevarih, Haz. F. Derin -V. Çabuk S: 268) (Türk Ans.

Kalenderilik 21/157) (Osman Bey, Mec. Cevami 2/10 No: 21) (A. Münib,

Mec. Tekaya, ‹st. 1308) (A. Çetin, Vak›flar Der. 13/587) (Osm. Arfl. Dairesi,

Nüfus Def. Kepeci Tas. No: 6290/1 S: 254) (Ahmed Y. Ocak, Kalenderiler,

Ankara 1992) (Ayvansaray›, Vefeyat, ‹st. Üni, Merkez Kü-tüp. Tarih

Yazmalar› No: 2464 S: 121-122 La'li Zade) (O. Nuri Ergin, Türk fiehirlerinde

‹maret Sistemi S: 36) (Osm. Arfl. Dairesi, Evkaf Def. 111. No? 20409)

Mabet, Eski-Yeni Cami'i ad› ile de an›l›r. EskiyeniCaddesi ile Bal›kç› Bakkal soka¤›n›n birleflti¤i yerde

ve soka¤›n sol köflesindedir. Her iki yola aç›lan kap›lar› vard›r.Hadika'da flu aç›klama bulunmaktad›r:"Banisi Kas›m A¤a, ‹stanbulun fethinde gelenlerdendir.

Kendi dahi anda medfundur. Yan›nda biraderi Ali Çavufl dahimedfundur, ki Sofular Mescidi'nin bânisidir. MinberiniKasabbafl› Ali A¤a Sultan I. Mahmud Han vaktinde koymufltur.Bitifli¤inde olan mekteb müsâhib-i fleyhiyâri Mehmed A¤a nâmhay›r sahibinindir.

1239 senesi zilkadesinin onüçünde meydana gelen seldenmescid harab olup vakf› dahi müsaid olmad›¤›ndan Sadr›azamolan Galip Pafla himmetiyle tamamen yeniden yap›ld›.

Mescidin mahallesi vard›r.Mescid zamanla harap olup Sadr›azam Fuad Pafla tara-

f›ndan yeniden tamir edilmifltir. Tarih Ca. 1280 (Ekim 1863)"Kare planl› mescid, 950'den sonra Evkafça tamir edilmifl-

tir. Bu tamir s›ras›nda eski bütün özelliklerini kaybetmifltir.Sa¤ taraftaki minaresi orjinal olup kesme tafltand›r. Hiçbir

yerinde kitabesi yoktur. Son cemaat yeri, dört mermer sütu-nun tafl›d›¤› bir saçakla örtülmüfltür. Çat›s› ahflapt›r.

Minarenin yan›nda, banisinin sonradan konmufl oldu¤uanlafl›lan flahidesi üzerinde flu kitabe vard›r:

Bafl tafl›nda: Yâ Hayya ve kelime-i tevhid ve fatiha 987.Ayak tafl›nda:Sâhib'ül-hayrât vel-HasenatKas›m Çavufl Hazretleri'ninRûh-› flerifine el-fâtiha987 (1579)diye yaz›l›d›r. Tarih yanl›flt›r. Hadika Yazar›'n›n Fâtih'le

gelenlerden oldu¤unu yazd›¤›na göre Kas›m Çavufl'un 150yafl›nda vefat etmifl olmas› laz›md›r. Hüseyin Efendi bu tafl›görmedi¤i için tarihini yazmam›flt›r. Bu yüzdendir ki yan›ndabiraderi Ali Çavufl medfundur, diyor. Oy-sa Ali Çavufl'un kabriSofular Mescidi haziresindedir.

Kasapbafl› Ali A¤a mescide, 1730-1754 tarihleri aras›ndaminber koyarak cami yapm›flt›r. Bugün mevcut olmayan mek-tebin hangi Mehmed A¤a'n›n yapt›rd›¤› belli de¤ildir.

Camiin mihrab› önünde bir klasik çeflme vard›r. Kitabesiyoktur. Mabedin ikinci banisi olan Sadr›azam Gâlib Pafla, 1245(1829) tarihinde Bal›kesir'de vefat etti. Kabri, Za¤anos PaflaCami'i haziresinde ve Za¤anos Pafla Türbesi'nin soltaraf›ndad›r.

Cami'in 3. banisi olan Sadr›azam Keçeci-Zâde Fuad Pa-fla,1285 (1869) tarihinde vefat etti. Kabri, Binbirdirek'te Uzunfiûca' Camii haziresindeki türbesindedir.

Eyüp Sultan Camii vakf›ndan olan ve Eskiyeni Caddesiüzerinde bulunan Fâtih devri eserlerinden Eski Hamam,Sultan III. Murad zaman›nda ve 990 (1582) tarihinde yeni-lendi¤inden Yeni Hamam ismi ile an›lmaya bafllad›¤›ndansemtte, Eskiyeni ad› ile flöhret bulmufltur.

Kas›m Çavufl'un sonradan konulan mezar tafl› M›srîimzal›d›r. Haziresindeki baz› flahideler flunlard›r:

63 MM

Kas›m Çavufl Mescidi

Kas›m Çavufl Mescidi


1166 M. 21 (Kas›m 1752) Katibi sikkeli. Ser Kahvei A¤ay›Dar'üs-sa'âdet'üfl-flerife elhac ‹brahim A¤a.

1174 (1760). Saadetlû Ayfle Sultan vekilharc› Mustafa A¤a.Ayfle Sultan'›n Bahariye'de bir sahilsaray› vard›.

1176 (1762) Ümmü Gülsüm Hâtûn.1248 M. 20 (Haziran 1832) Oyuncakç› ‹zmirî siyahi Ahmed

A¤a'n›n o¤lu Seyyid Mehmed Efendi.1282 (1865) Hekim Haf›z Ahmed Efendi1283 (1866) Sultan Selim Han Hazretlerinin 4. Kad›nEfendinin itba›ndan Haf›z Ahmed Efendinin zevcesi

Sarayl› Ayfle Zerefflâ Han›m.Sultan III. Selim'in dördüncü Kad›n› Refet Kad›n olup

eflinin flehid edildi¤i s›rada yan›nda idi. O s›rada orada ikicariye daha vard›. Onlardan biri olabilir. Refet Kad›n'›n KabriEyüp'te Mihriflah Valide Sultan Türbesi'ndedir.

1285 (1868) Hastalar A¤as› Cihangirli Ahmet Efendi.1320 (1902) Kas›m Çavufl Camii imam› Haf›z Ali Efen-

dinin k›z› ve ve eflinin kabirleri de buradad›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/265) (Ayverdi, Fatih Devri Mimarisi 3/432)(T. Öz. ‹st. Camileri 1/85)

Mabet, Zal Pafla Caddesi ile K›z›l De¤irmen Soka¤›n›nbirleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köflesindedir. Mescid'in

karfl›s›nda 978 (1571) tarihli Sokullu Mehmed Pafla Çeflmesi,bunun arkas›nda Afife Hatun Tekkesi, kuzey taraf›nda CaferPafla Medresesi ve Halvetiye Dergâh›, do¤u taraf›nda veFeshane Caddesi üzerinde Vusûlf Efendi ve efli Hubbi HatunTürbeleri ile Molla Çelebi Tekkesi bulunmaktad›r.

Hadika Yazar› diyor ki:"Banisi kiremitçi Süleyman Çelebi'dir ki kendi dahi orada

medfundur. Vakfiyesi 938 (1531) tarihlidir. MinberiniFeyzullah Nafiz Efendinin efli Hace Fât›ma Han›m koymufltur.

Nafiz Efendi 141 seferinde (Eylül 1728) Bursa'da vefateden Sultan ‹mam› fieyhülislam Mehmed Efendinin o¤luolup.... Rumeli kad›askeri iken 181 C. evvelisinin 26. günü (20Ekim 1767) vefat edip Eyüp'de Küçük Emir EfendiHazretlerinin karfl› taraf›nda medfundur.

Mescidin yan›nda bulunan mekteb Sekban-Pafl› RamazanA¤a'n›n hayr›d›r ki kendi dahi orada medfundur."

Mabedin duvarlar› iki s›ra tu¤la hat›ll› olarak muntazamkesme tafltan yap›lm›flt›r. Çat›s› ahflapt›r. Sa¤ taraf›ndaki polig-onal minaresi ince k›rm›z› tu¤ladan yap›ld›¤›ndan, mescid"K›z›l Mescid" ad›n› alm›flt›r. Minberi ahflapt›r. ‹çi Sümerbankçinileri ile kaplanm›flt›r. Alt üst pencerelidir. Kitabesi yoktur.Avlusundaki tafl tekneyi, Yusuf Dânifl Bey 25 1282 (Kas›m1865) tarihinde yapt›rm›flt›r.

K›ble taraf›ndaki Ramazan A¤a mektebi fevkani olupkitabesine göre 971 (1563) tarihinde ve mabetten 33 senesonra Süleyman Çelebi'nin türbesi üzerine yap›lm›flt›r.

Türbenin klasik topuzlu demir flebekeli yedi penceresivard›r. ‹çinde alt› kabir bulunmaktad›r. ‹kisi hariç di¤erlerininflahideleri yoktur.

Mabedin haziresinde 1161 (1748) tarihinde vefat edenDefterdar-› fl›kk-i sâni Süleyman Efendinin flahidesi vard›r.

Nafiz Efendinin muhteflem sar›kl› lahdi bugün de mevcutolup Beybaba Soka¤› üzerindedir. Yap›lan aramada FatmaHan›m›n kabri bulunamam›flt›r.

Haziredeki di¤er tafllar flunlard›r:1159 (1746) Tatar-Zâde ‹brahim kulu.1206 (1791) Sab›ka Sadr-› Rum Mustafa flir Efendinin

torunu Emine Han›m'›n validesi Habibe Kad›n.1217 (1802) Debba¤lar Kethüdas› ‹zmiri Siyahi Mehmed

A¤a.1234 (1818) Debba¤lar Kethüdas› ‹zmiri Siyahi Mehmed

A¤a'n›n efli Ayfle Hatun1263 (1847) Morali Hüseyin Efendinin o¤lu Dervifl

Mehmed Emin Efendi. 'Gömülü, fiah Mektebi'nin bafl halifesi Haf›z Ömer Efendi.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/278) (Si. Osm. 3/80 Süleyman Efendi) (T.Öz, ‹st. Camileri 1/91)

64 MM

Kas›m Çavufl Camii

K›z›l Mescid

K›z›l Mescid


Derzi fieyh Ali Efendi Tekkesi ad› ile de an›l›r. Bugünmevcut olmayan mabet, Eyüp Otakç›lar'da, Fethi Çele-

bi Mahallesi'nde ve ayn› ismi tafl›yan cadde ile Mehmed BeyMescidi Soka¤›n›n çevreledi¤i bir aday› iflgal ediyordu. HaliçKöprüsü çevre yolu, mescid arsas› üzerinden geçti¤inden 1974tarihinde tamamen ortadan kalkm›flt›r.

Hadika Yazar› Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi diyor ki:"Banisi Otakç›bafl› Hüseyin A¤a'n›n kardeflidir. Otakc›bafl›-

n›n mescidi dahi bu civardad›r. Mehmed Bey, mescidinin mih-rab› önünde medfundur. Mahallesi vard›r.

Bu Mehmed Bey'e Seydf Mehmed Bey derler idi. Saraydanç›kma Deli Bey denmekle maruf, olan Bey, tarik-i R›fâ'iye'denmustahlef olma¤la Sultan III. Selim Hân zaman›nda bu mescid-iflerifi tekke yaparak mukabeleye bafllad›kta bu tarihi demifllerdir:

Merkezin buldur sa'r yâni Deli fleyh olduBffluûrân hünerver idüb ân› temyizDidiler bir iki mecnûn delinin iclâs›n‹ki m›sra'da iki târih san'at-âmizSa'y idüb sân›n› tekmile iki be¤lik içünfieydi Bey Câmi'ine postaki serdi be¤imiz1214 (1799)fieyh fieydi Bey, Sultan Mahmud Hân saltanat›n›n bafllar›n-

da (1810) vefat ettikte mescid haziresine gömülmüfltür. Yerinehalifesi Derzi fieyh postniflin olub 1229 (1814) senesi tekkeyitamir ettikten sonra 1234 (1819) senesi hac-› flerife gidip Mek-ke'de vefat etmifltir. Onun yerine halifesi fieyh Osman Efendipostniflin olmufltur."

1890 tarihlerinde Râflid Efendi tekkenin fleyhi olup âyingünü pazard›. 1256 (1840) ve 1294 (1877) tarihli tekkeler liste-sinde Sa'diyye'den oldu¤u belirtilmifltir. Mecmuai Tekâya'da ise,Cerrahi oldu¤u yaz›l›d›r. Bu mecmuadaki ad›, fieyh Ali Tekkesi'-dir. 1250 (1834) tarihinde icra edilen Saliha Sultan Dü¤ünü'nebu tekkenin R›fai fleyhi Mustafa Efendi davet edilmifltir. Bu du-rumda tekkenin fleyhine göre, bir kaç defa tarik de¤ifltirdi¤i gö-rülmektedir. Osman Bey'in 1304 tarihinde bast›r›lan MecmuaiCevâmi'sinde, Dürzi fieyh Ali Efendi Tekkesi ad› ile kaydedilmifl-tir. Buna göre, âyin günü pazartesi olan bir Sadi Tekkesi'dir.1328 (1910) tarihli, ‹stanbul Belediyesi ‹hsaiyat (‹statistik) Mec-muas›'nda tekkenin ad› yoktur.

Mescid sahibi Mehmed Bey ile tekke sahibi Mehmed Beyayn› kimse de¤ildir. ‹lki, Fatih devri ricalinden olup mescidini1460 tarihlerinde yapm›flt›r. Mescid yap›l›fl›ndan takriben 340sene sonra tekke haline getirilmifltir.

1970 tarihlerinde harap haziresi yan›nda 1260 (1844) ta-rihli Hakk› Bey Çeflmesi vard›. 1974'de sökülerek Fethi ÇelebiCaddesi üzerine yeniden monte edilmifltir. Bu çeflmenin sa¤ ta-raf›nda ve Mehmed Bey Soka¤›'n›n sa¤ köflesinde MehmedBey'in kabri bulunuyordu. Biraz afla¤›da camii bulunan Otak-ç›bafl› Fethi Çelebi'nin amcas› îdi.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadikat'ül-Cevami 1/289) (T. Öz. ‹stanbul Camileri1/101) (Ayverdi, Fatih Devri 3/453) (A. Münib Efendi, Mec. Tekaya, ‹st.1307)(Saliha Sultan Dü¤ünü ‹st. Üni. Merkez Kütüp. ‹bnül-Emin Yazmala-r›. No. 2802 S: 22/b) (Osman Bey, Mec. Cevami, ‹st. 1304 S: 4) (‹stanbulBelediyesi ‹hsaiyat Mec. Atatürk Kütüp. M. Cevdet Böl. No: 0/697)

Kaflgâri Tekkesi Cami'i de denir. Eyüp'ten, Piyer Loti Kah-vesi'ne giden ‹dris Köflkü Caddesi ile Hüsam Efendi Soka¤› ara-s›nda olup her iki yola aç›lan avlu kap›lar› vard›r. ‹dris KöflküCaddesi taraf›ndaki kap› civar›nda, sol tarafta ve set üzerindeTürk Musikisi'nin ünlü üstad› Zekâi Dede Efendi ve ailesinin ka-birleri vard›r. Buradan biraz afla¤›da ise büyük insan MareflalFevzi Çakmak ve aile-sinin haziresi bulunmaktad›r.

Hadikat'ül Cevami'de flu bilgi vard›r:"Banisi kibar hacegândan ve Devlet-i Aliyye'den olup Ter-

sane Emaneti ve sair hizmetlerde kullan›larak büyük Ruzna-mecilikten ayr›ld›ktan sonra vefat eden Yekçeflm el hac Murta-za Efendidir. Nakflibendiye tarikatinden Kaflgâri fieyh Abdul-lah Efendi evvelce Eyüp'e gelip oturur iken La'li-Zâde SeyyidAbdül-Bâki Efendi bina ve ihya buyurduklar› Kalenderhâne'yefleyh yapm›fllar idi. Kalenderhhane fleyhli¤i bekarlara meflrutaoldu¤undan ve fieyh Abdul-lah Efendi evlenmek istedi¤indentekkenin fleyhli¤ini terk eylemifl iken Murteza Efendi rüyadamemuren bu cami'i flerifi ve etraf›na latif hücreler yapt›r›p veNakflibendiye'ye flart eyledikde fieyh Abdullah Efendi ibtida butekkeye fleyh olmufltur.

Tekkenin yap›m›na 1157 (1744) tarihinde bafllanm›fl ve bir se-nede bitirilmifltir. Ve banisi Murteza Efendi 1166 (1747) de vefatetmifltir. Kabri, tekke haziresinde olup ka-fesi serpuflu vard›r.

Cami'in minberi ve avlusunda flad›rvan› ve fleyhlere mah-sus hanesi dahi vard›r. Kap›s›ndaki çeflmenin suyu yaz›n çokso¤uk olur.

Vâk›f sahibi Murteza Efendi asl›nda nakflibendiye tarikati-ni Mekke-i Mükerreme'de fieyh Ahmed Yekdest'den ahz eyle-mifltir. Ve ad› geçen fieyh Abdullah Kaflgari 1174 seferinin 7.günün (18 Eylül 1760) vefat edip, hattat ‹brahim Tâhir EfendiEkber Meflâyih lafz›n› tarih demifltir. 14 sene kadar bu zaviye-de fleyh olmufltur ve 74 "sene ömür sürmüfltür. Ulemâdan veermifllerden olup iyi bir zat idi. Baz› be¤enilmifl fliirleri vard›r.Özel türbesinde medfundur.

Kendinden sonra o¤lu Übeydullah Efendi Hazretlerifleyh olup on sene sonra yani 1184 (1770) senesi 45 yafl›ndaiken vefat edip türbe içinde medfundur. Sonra tekkedeimam olan ‹sâ Efendi Hazretleri fleyh olup bunlar dahi

65 MM

Mehmed Bey Mescidi

Murtaza Efendi Tekkesi Mescidi

Murtaza Efendi Tekkesi Mescidi (Kaflgari Tekke) ön avlu Kap›s›


1206 seferinin 22. günü (21 Ekim 1791) 90 yafl›nda vefat etti.Vefat›na bir çok tarihler denmifl olup hepsinden biri flairlerdenPertev'in güzel tarihidir ki fludur:

Cenhab-› fieyh ‹sha Hacegân-› Nakflibendiye'den Zemân›n Kutb-u aktâbi idi ol zât-› bî hemtâ

Yetiflmifl feyziyâb olmufld› Abdullah Efendi'den Nice canlar uyarm›fl ârif-i billah idi hakka

Cihânkim bi bekad›r her konan bundan göçer elbet Gider da'vet olundukda e¤er pir e¤er bernâ

Bu zât-› bî mu'âdil dahi gitdi elden ald›rd›k Mukaddes eyliye rûh-› flerifin Hazret-i Mevlâ

Mücevher harfile levha kalem yazm›fl bu târihi Ki böyle nâm vaki oldu Pertev eyledim ihsâ

Fedâ-yt mâ-melekle mâlik-i mülk-i visal olduUrûc-› asman evc-i ülyâ k›ld› fieyh ‹sâ1206Kabri, avludaki türbesindedir.Cennetmekân Sultan III. Selim Hân bu türbeyi yapt›r-

m›flt›r.Bunlardan sonra fieyh Abdullah Efendinin dâmâd› Çelebi

Efendi denmekle maruf Übeydullah Efendi fleyh olup iki senesonra 63 yafl›nda vefat eylemifltir. Fî 1208 (1793). Bunlar dahitekke haricinde kap›ya yak›n defn olunmufltur. 6 Za. 1208 (5Temmuz 1794)

Sonra elhac ‹smail Efendi Pir'in kölesi ve kahvecilikhizmetinde iken fleyh olup dört sene sonra vefat etmifltir.

Fî 1212 (1797). Kabri, Kaflgari Tekkesi avlusuna girilen ka-p›n›n sa¤ taraf›ndaki küçük hazirededir. Dolamal› sikkesi dörtdilimlidir. Tafl›nda "Post-pifled ‹smail Efendi hem nâm-› zebih"(Kurban edilecek olan) diye yaz›l›d›r.

fieyh ‹smail Efendi ve derviflleri, 26 Receb 1210 (5 fiubat1796) tarihinde Topkap› Saray›'ndaki A¤alar Cami'indeNakflibendi Hatm-i Hacegân âyini yapm›fllar ve padiflaha duaetmifllerdi. Bunun üzerine Sultan III. Selim, ‹smail Efendiyekürk giydirip, atiyye ve bohça ikram etmifl ve bu arada dadervifllere ayr› ayr› hediyeler verilmifltir.

Sonra Hz. Pir'in torunu Nidâyi es-Seyyid Abdullah Efendi14 ay fleyh olup 22 yafl›nda vefat etmifltir. Fî 1213 (1798).Kabri hazirededir.

Bundan sonra ‹sâ Efendizâde Lutfullah Efendi fleyh ol-mufltur. Evvelce Eyüp Sultan türbedarl›¤›na malik iken fleyholduktan sonra o ciheti yine bu dergâh›n dervifllerinden,Enderun'dan ç›kma Celal Bey'e verip fleyhinden üç sene sonrakendi gelini ile iliflki kurdu¤undan fleyhliktenuzaklaflt›r›lm›flt›r... 1220 senesi vefat etti. Kabri tekke civa-r›ndaki mezarl›ktad›r.

Sonra Nidâyi Efendinin kardefli es-Seyyid Mehmed EflrefEfendi fleyh olup yafl› küçük oldu¤undan bafllang›çtaHüdâverdi Efendi vekâlet etmifltir. Eflref Efendi 15 R. evvel1257 (7 May›s 1841) tarihinde vefat etmifltir.

Bunun yerine fieyh Eflref Efendinin o¤lu olup 1248 (1832)do¤umlu Mehmed Aflir Efendi fleyh olmufltur. Vefat› 20Zilhicce 1318 (Nisan 1901) tarihindedir. Kabri, Eyüp'teKalenderhane Cad. üzerindeki Abdülbâki Efendinin lahdininyan›ndad›r.

fieyh flir Efendi zaman›nda tekkenin ikinci fleyhi kardeflive 1252 (1836) do¤umlu Haf›z Mehmed fierafeddin Efendi

66 MM

Murtaza Efendi Tekkesi Mescidi Kaflgari Tekkesi


Efendi idi. Bu zat›n o¤lu Mehmed Bahaüddin Efendi ise 1282(1865) tarihinde dünyaya gelmifltir. Âflir Efendi zaman›nda tek-kede derviflanla beraber onbir kifli bulunuyordu ki büyük birtekke oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

Tekkenin son fleyhi Seyyid Abdülhakim Efendi idi. Ahravf-zâde diye ünlüdür. 1337 (1918)de bu tekkenin meflihati, ima-meti ve hitabeti kendisine verildi. Abdülhakim Arvasi 1281(1865) tarihinde Van Vilayeti'nin Baflkale Kazas›'nda do¤du.Babas› Seyyid Mustafa Efendi'dir. ‹lk tahsilini orada yapt›.1300 (1882) de zahiri ilimlerden, 1305 (1888)de de Nakfliben-diyye'den icazet ald›. Hacca gitti.

Rus ve Ermeni mezaliminden kaçarak evvela Musul'a vesonra 1918 Nisan›nda ‹stanbul'a geldi. Eyüp Sultan'da Yaz›l›Medrese (Sokullu Medresesi)ye ailesi ile beraber yerlefltirildi.

Kaflgari Tekkesi'ne fleyh olduktan sonra 5 A¤ustos 1919'-da Süleymaniye Medresesi'ne tasavvuf müderrisi (Prof.) olaraktayin edildi. Tekkelerin kapat›lmas›ndan sonra iftiraya u¤raya-rak Eylül 1943'te tutuklanarak ‹zmir'e ve oradan da Ankara'-ya götürüldü. 27 Kas›m 1943'te vefat etti. Kabri, Ankara civa-r›nda Ba¤luk Köyü mezarl›¤›ndad›r.

Cami tamamen ahflaptan yap›lm›flt›r. Kesme tafl minaresisa¤›ndad›r. Mihrab› d›fla taflmal›d›r. Kitabesi yoktur. Önündeflimdi meflruta olan fleyh evi bulunmaktad›r. Hüsam Efendi So-ka¤› taraf›ndaki avlu kap›s›n›n üzerinde bir m›sral› ve nakfli-bendi sikke kabartmal› flu yaz› vard›r: "Tarikat-i aliyyei Nakfli-bendiyye'den Kaflgâri Dergâh-› fieri-fi" Kap›n›n sa¤ taraf›ndada kitabesiz büyük hazneli bir çeflme vard›r. Kap›dan uzun birkoridora girilir. ‹ki taraf›nda ahflap ve harapça evler vard›r.

Avluda on yüzlü, kitabesiz bir flad›rvan bulunmaktad›r.Alt› mermer sütun üzerinde bulunan kubbeli saça¤›n bu-

gün yaln›z kaidesi kalm›flt›r. Mescid yan›nda mermer, ç›k›r›kl›fakat kitabesiz bir kuyu mevcuttur.

fiad›rvan yan›ndaki sarn›c›n bilezi¤i üzerindeki yaz›dan,13 Sefer 1290 (Nisan 1873) tarihinde Es-seyyid Hac› AhmedBican Pafla taraf›ndan yap›ld›¤›n› anl›yoruz. Buran›n suyu, ‹d-ris Köflkü Caddesi üzerindeki çeflmeden akmaktad›r. Çeflmehazire duvar› üzerindedir. Kitabesi yoktur.

Ahmet Bican Pafla'n›n muhteflem lahdi, fieyh ‹sa GeylâniEfendi Türbesi ile cami aras›ndad›r. Sürre-i Hümâyun eminiiken 12 Sad 1290 (11 Nisan 1873) tarihinde vefat etmifltir. Ya-n›nda, Ahmed Pafla'n›n o¤lu Hac› Hâlid Bey ile 1326 (1908) ta-rihinde vefat eden Osman Pafla'n›n lahdi vard›r. Hâlid Bey,1313 (1895) tarihinde vefat etmifltir.

Avluda fieyh Kaflgâri Abdullah Efendi ve ‹sâ Geylâni Efen-dilerin türbeleri bulunmaktad›r. Bu türbeler bahsine bak›n›z.

fiad›rvan arkas›ndaki bahçe duvar›nda flu kitabe vard›r:Beni k›l ma¤firet ey Bir YezdanÇ›k arfl-› azama nün Kur'anGelüb kabrim ziyaret iden ihvanRuhuma bir fatiha îtsün ihsanBu kitabenin kime ait oldu¤u belli de¤ildir.Çarl›k Rusyas›'n› senelerce u¤raflt›ran ünlü kahraman fieyh

fiamil, ‹stanbul'a geldi¤i zaman bu tekkeyi ziyaret etmifl ve bir kaçgece kalm›fl ve Eyüp Sultan Türbesi'ne gi-derek duâ etmifltir.

La'li-Zâde Abdülbâki Efendi'nin yapt›rd›¤› ilk Kalenderhâ-ne, Kalenderhâne Caddesi üzerinde ve Abdülbâki Efendi s›b-

yan mektebi yan›nda idi. 1256 (1840) ve 1294 (1877) tarihlitekkeler listesinde "Nakflibendiyye'den Kalenderhâne derEyüb" diye kay›tl› olup âyin günü cuma idi. Mec. Tekayaya gö-re ise âyin günü perflembedir.

1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde ise, "‹dris Köflkü'-nde Özbek Tekkesi" diye kay›tl›d›r.

fieyhülislam Ömer Hulusi Efendi, Anadolu Kad›askeri bulun-du¤u s›rada ve 15 M. 1211 (21 Temmuz 1796) tarihinde bu tek-keye Hatm-i Hace¤âni yap›lmas› ve ayr›ca dervifllerin yemek yiye-bilmeleri için kendi vakf›ndan günde altm›flar akçe vakfetmifltir.Kendisinin Fatih Camii civar›nda bir tekkesi vard›.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/260-261) (Zakir fiükrü Efendi ‹stanbul Tek-keleri, Haz. fi. Akbatu 2/90) (Si. Osm. 3/382 Abdullah Efendi) (Si. Osm.2/35 Bican Ahmed Pafla) (Baflbakanl›k Arflivi, Kepeci Tasnifi, Nüfus Def. No:6290/1 S: 300) (. Çetin, ad› geçen yaz›, Vak›flar Der. 13/588) (Mec. Tekaya)(Sefine-i Evliya 2/59) (Evliyalar Ans. Türkiye Ga-zetesi yay. 1/310) (‹slamMeflhurlar› ans.1/34-73) (Rehber Ans. 1/25) (III. Selim'in s›r katibi AhmedEfendi rûznâmesi. Haz. Sema Ar›kan T.T.K. Yay. 1993 S:47-209) (‹nal, SonAs›r Türk fiairleri S:202 fiair Celal) (Sali-ha Sultan Dü¤ünü, S: 13/b) (‹st. Be-lediyesi ‹hsaiyat Nec. 1328 S: 19) (Os-man Bey, Mec. Cevâmi, 1304 C: 2/10)(Saliha Sultan dü¤ünü S:13/67 (Osm. Arfl. Evkaf Def. I. S: 106-123) (H. Vas-saf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp. Yazma Ba¤›fllar No: 2306 2/46-58)

fifieeyyhh ‹‹ssââ EEffeennddii TTüürrbbeessii aarrkkaass›› iillee aavvlluu kkaapp››ss›› dd››--flfl››nnddaakkii mmeezzaarrll››kkttaa ggöömmüüllüü oollaannllaarr

1171 (1757) D›flkap›n›n hemen yan›, Merhum Sâhib'ül-hay-rât/El-hac Murtaza Efendinin /kethüdas› elhac Ahmed A¤a.

1178 (1764) Dört dilimli sikke. Dervifl Mahmud Efendi1184 (1770) Güzel yaz›. Afife Hatun.1179 (1765) Gözül Yaz›. Sultan Beyazid Camii kâtibiAhmed Efendi.1199 (1784) Halil Hamid Pafla'n›n Ser Çavflan› Enderûnî

Ali A¤a.1205 (1790) Kaflgâri Abdullah Efendi Hazretlerinin keri-

me-Zâdesi fierife Fât›ma Monla Han›m.1206 (1791) Na'ili Mustafa Pafla kethüdas› Nakfli Mehmed

Emin Efendi.1208 (1793) Dört dilimli sikke, fiâh Seyyid ile ‹stanbu-

67 MM

Tekkenin arka avlu kap›s›


la gelen fiâh Baha'n›n metalibi elhac Abdullah Hoca ibn-iNakib'ül-eflraf Mehmed Emin Hoca.

1208 Receb 2 (fiubat 1794) Kutb'ül-ârifin gavs'ül-vasilinNakflibendi efl-fleyh ‹sâ Efendinin halilesi Ayfle Monla Han›mHazretleri.

1211 Ra. ((Eylül 1796) Dört dilimli sikke, Kassabbafl›-ZâdeMehmet Salih Efendi Nakflibendiyeden idi.

1216 Ra ) (Temmuz 1801) Postniflin fieyh ismail Efendinink›z› Ayfle S›dd›k Monla Han›m.

1220 (1805) Tepenin düzlü¤ünde, minare hizas›nda, dörtdilimli sikke, fieyh ‹sâ Efendizâde Lutfullah Efendi "Nice y›lmesned-i vâlidde" bulunmufltu. Kitabesi 10 m›sral›d›r.

1226 (1811) Hazreti Bahaüddin fiâh-› Nakflibendi'yedenKassabbafl›-Zâde Seyfullah Efendi.

1228 (1813) Kutb'ül-ârifin fieyh Abdullah el-Kaflgâri K.S.postniflini ârif-i Billah fieyh ‹smail Efendinin k›z› Hadice MonlaHan›m.

1230 (1815) Dört dilimli sikke, Hâne-i Hassa'dan mahreç,tarikat-i Nakflibendiye'den Mehmed Sad›k A¤a.

1241 Ra. 13 (Ekim 1825) Zerrin Bafl "Bula izzet cennet-ia'lada bu Ahmed Aziz"

1246 L 23 (Nisan 1831) fieyh Nakflibendiye'den, Bo-¤azhisârî Saçl› Hac› Ahmed Efendi Hazretlerinin o¤lu eflref'ül-ulemâ, Sultan Ahmed Cami'i va'izi tarik-i Nakflibendiye'denKas›mpaflal›, Es-seyyid Ahmed Efendi Saçl› Ahmed Efendi içinbak, Si. Osm 1/263

1251 (1835) Seyyid Haflim Efendizâde Osman Efendi.1252 (1836) Silahdar Ali Pafla'n›n biraderi MustafaBey'in k›z›, Ayfle Han›m.1258 (1842) Süleymaniye Cami'i kürsü fleyhi Hirâmi Ahmed

Pafla Tekkesi'nin mürflidi hace efl-fleyh el-hac Ali Efendi (si. Osm.3/567) (‹st. Tekkeleri 2/92)

1263 (1847) fieyh Bo¤azhisâri Saçl› Ahmed EfendizâdeSultan Ahmed Cami'i va'izi Kas›mpaflal› fieyhi Ahmed Efendinindâmâd› Tarikat-i Nakflibendiye'den Es-seyyid Ahmed AtaullahEfendi.

1266 (1849) Hakk› Efendi1275 (1858) Mehmed Pafla. Fesli flahide.Uzun kitabesi: Hayf Mehmed Pafla Mirlivay› ihtiyat iken /

Teverrüm etti bir illetle oldu azm-i ukbâ / Beyo¤lu böyle birpaflay› mükerrem görmedi göremez / diye bafllamaktad›r. (Si.Osm. 4/295) Tafl›, Beyo¤lu Mezarl›¤›'ndan nakildir.

1282 (1865) Lahid, Medine-i Münevvere kazas› HüseyinHüsnü Bey'in k›z› mevâliden Üryâni-Zâde el-hac Mustafa ReflidEfendinin efli fierife Rabia Han›m.

1282 (1865) fiam kad›s› Trabzoni ‹smail Hakk› Efendi (Si.Osm. 1/384) Fuzelây› Mevâlil azamdan ve Mekteb-i T›bbiye-isakine Arabi Hocas› diye ünlü sab›k fiam kad›s›.

1294 (1877) Ba¤dad kad›s› Bursevî Üryâni-Zâde MustafaReflid Efendinin k›z› ve miralay Azmi Bey'in efli fierife Mutihan›m.

1297 Sefer 2 (Ocak 1880) Lahid, etraf› parmakl›kl›, tariksikke kabartmal›, Vüzerây› Saltanat-› seniyyeden fieyh'ül-haremCemal Pafla (Si. Osm. 2/84)

1285 (1868) Gül Baba evlad›ndan ve Dergâh-› Âli kap›-c›bafl›lanndan esbak M›s›r Vekili ‹spartavî el-hac Süleyman A¤a.

1288 Z. (fiubat 1872) Tarik sikke kabartmal›, Rical-i Devlet-i liyyeden Ayd›n vilayeti celilesi kethüdas› Hasan Tahsin Efendi.

1289 (1872) Ticaret mektubcusu el-hac Mehmed EminBasriEfendi.

1292 (1875) Gerdan K›ran Ömer Hulusi Efendi. Etraf›demir parmakl›kl›d›r. (Si. Osm. 3/603).

1295 (1878) M›s›r vekili hac› Süleyman A¤a.1303 zihhicce 2 (Eylül 1886) Meflhur Gazi Köse Mihal Bey-

Zâde Gazî Mahmud Bey evlad›ndan ve Mir-i Miran-› kiramdan‹htimam mütevellisi Mahmud Nedim Pafla. Ayn› sülaleden 1306(1888) Mehmed fiazi Bey.

1300 (1882) fieyhülislam Hasan Hayrullah EfendiHazretlerinin k›z› fierife Ayfle S›d›ka Han›mefendi. HasanEfendi Sultan Aziz'in halli için, haks›z yere fetva verdi¤inden1316 (1898)de Taif zindan›nda ölmüfltür. ‹lahi adalet her zamanyerini bulacakt›r. Kabir avlu kap›s› sa¤›ndad›r.

1304 Muharrem 25 (Ekim 1886) Bican Pafla damad›, NiyaziPafla-Zâde Bâb-› li tercüme kaleminde çal›flan R›za Bey.

1306 fievval 20 (Haziran 1889) Vâk›f ve bâni-i câmi'-i flerifCemâlüddin, Ayasofyai kebir cami'i cum'a fleyhi Boyabadi el-hacHaf›z Ali fiükrü Efendi.

1936. Son elli senelik harplerin hepsine kat›lan GeneralGâlib Ersu. Do¤umu: 1860.

fieyh Lûtullah Efendinin sikkeli flahidesindeki kitabesifludur:

fieyh ‹sâ-Zâde Lutfullah Efendi nice sâl/ Mesned-i Vâlid'demeflgul idi feyz-i flâmle/Rehvân-› Hakk'› irflâde idüb sa'y-›beli¤/Hal olmakda bahfl idi nice kalb kalbe/ Nagihâni âlem-icandan niday› erdi / Semi'i rûh-› pür fütuhuna olunca vas›la /Didi lebbeyk icabet göçdü nefs-i ifna/Ola Yâ-Rabb ni'met-i lutkcezile na'il /Kudsiyan-› hame pür tahrir Udiler târihini / Rûh-›sur vefl oldu Lutfullah Efendi vecd ile

12201213 (1798). Merhum Reis'ül-Küttab es-Seyyid Mehmed

Hayri Efendinin hafididi (Torununun torunu) Mehmed EflrefEfendi.

1276 (1859). Esbak Surre-i Hümâyun Emini merhum MusaA¤a mühürdar› Hoca-Zâde denmekle flehir Mevlevi muhibbiSalih Efendi.

68 MM

Murtaza Efendinin kafesi sikkeli flahidesi


1278.(1861) Mevlevi bendegân›ndan fiemseddin Efendi.1308 (1890) Girifl kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki küçük hazire,

mevlevi sikkeli kabir. Kitabesi 24 m›sra olup Giritli MuhtarEfendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r. fieyhülislam Üryâni-Zâde EsadEfendi'nin damad›, adliye Naz›r› meflhur Cemil Molla'n›nbabas›, flair Celaleddin Süleyman Bey.

1314 (1896) Salih Efendi Zade Ahmed Rauf Bey.1315 (1897) Merhum Tevf›k Pafla'n›n damad›, askerimeclis azas› Mehmed Zeki Bey.1331 (1913) Esbak Ba¤dad kazas› Brusevî (Bursal›)

Üryâni-Zâde elhac Mustafa Reflid Efendi'nin k›z› ve mahkemebidayet reis-i evveli Hayrullah Bey'in efli Hadice Han›m. Hepsiayn› lahitte gömülmüfl olup lahdin üzerinde üç flahide vard›r.

AAvvlluukkaapp››ss›› iillee fifieeyyhh AAbbdduullllaahh KKaaflflggaarrii EEffeennddii TTüürrbbeessii aarraass››nnddaakkii hhaazziirreeddee ggöömmüüllüü oollaannllaarr1160 N.15 (20 Eylül 1747) Hüvel Hallak'ül-Bâki/Sâ-hib'ül-

hayrât / Ve'1-hasenât Sab›ka / Ruznamei evvel Merhum / El-hac Murtaza Efendi / Ruhi çün el-fâtiha. Sene 15 N 1160.

fiahidesi kafesi destarl›d›r. Muhteflem lahdi çiçek ve rozetkabartmalar› ile süslüdür.

1165 (1752) Murteza Efendinin O¤lu Mehmed Sa'idEfendinin lahdi kafesi destarl›d›r.

1208 (1793) Abdullah Efendinin Türbesi duvar›n›n hemendibinde, dört dilimli sikke, on m›sral› kitabesi vard›r, ki flairNimet Efendinin manzumesidir.

Tarih beyti fludur:Bir güzel nakfl olunub yazd› ehibbâ târihRûh-› Seyyid Çelebi vâs›l-› huld-i Baki1208Seyyid Çelebi denmekle ma'ruf fleyh Übeydullah Efendi.1212 (1797) bu dergah›n postniflini ‹smail Efendi.1216 (1801) Mütevelli el-hac Mehmed A¤a'n›n efli hace

Zeliha Hatun.1171 B 12 (Mart 1758) Muhteflem lahid, Sâhib'ül-hayrât el-

hac Murteza Efendinin efli Fetâ Hatun.1273 (1856) Teflrifâti Divân-› hümâyun Nazif Bey'in k›z› ve

Dar'üfl-flurây› askeri tahrirat odas› hülefâs›ndan AbdülkerimBey'in efli Nevber Han›m.

1290 (1873) Sadr-› esbak Mustafa Naili Pafla-Zâde, RumeliBeylerbeyi payeli Hasan Hüsnü Pafla. (Si. Osm. 4/480 Naili P.)

1295 (1878) Teflrifâti Nazif Bey'in efli Ayfle ‹ffet Han›m.

AAvvlluu kkaapp››ss›› aalltt››nnddaakkii yyoollddaa vvee ççeeflflmmeenniinn kkaarrflfl››ss››nnddaakkii mmeezzaarrll››kkttaa ggöömmüüllüü oollaannllaarr1202 (1787) Abdi Pafla ye¤eni Halil Bey'in efli Hadice

Hatun1282 Ra. 12 (A¤ustos 1865) Yâ Hazreti Mevlâna / fieyh'ül-

hattatin / Enderun-› Hümâyun ta'lik hocas› es-sey-yid MehmedBahir Efendi

1325 May›s (1907) Mustafa Pafla1255 (1839) Rical-i Devlet-i aliyye'den Divân-› De'avi Naz›r›

Eyyüp Nâflid Beyefendi (Si. Osm. 4/532)1334 (1915) El-hac Mustafa Pafla'n›n efli Hace Emine

Han›m

Mescid, Dü¤meciler Caddesi üzerinde, B›çakç› EyüpSoka¤› karfl›s›nda ve Ahmet Dede Soka¤›n›n sol

köflesinden biraz ileridedir. Mescidin arsas› ve haziresi mev-cuttur. fieylere meflruta ahflap tek katl› harap bina 1982 sen-esinde y›kt›r›lm›flt›r.

Hadika Yazar› diyor ki:"K›rk›k Hamam civar›ndaki Musa Çavufl Mescidi'nin ban-

isinin kabri belli de¤ildir. Sa'diyye tarikatinden Efl-fleyh El-hacMustafa Efendinin ki, Kirpâsi flöhretiyle maruf ve Hoca Nefl'etEfendinin akrabas›ndan ve yoksullu¤un ›zd›rab›na katlananbir zat olup Sultan III. Selim devrinden 1234 (1818) senesinegelinceye kadar Sa'diyye âyinini mescidde cumartesi günleriicra edip ayn› senenin C. ahi-resinin 8. Cumartesi günü vefatettikte Dökmeciler Camii mezarl›¤›na defn olundu (4 Nisan1819)

Kendinden sonra hülafâs›ndan s›vac› fleyh Sad›k dahimescidde biraz zaman zikr ve tevhid edip o dahi çok fukaraoldu¤undan, 1237 tarihi zilhiccesinde (A¤ustos 1822) vefatetmekle mescid muattal ve harap kalm›flt›r.

Civar›nda bulunan K›rk›k Hamam› Mehmet Kethüdavakf›ndan olup lakin harap olarak tamamen y›k›lm›flt›r.

Kirpasi Mustafa Efendi Otakç›lar'da fieyh Emin Efendininhülefâs›ndan olup, fieyh Emin Efendi dahi Sultan III. Selimdevri ortalar›nda (takriben 1799) vefat edip Otakc›lar'a defnolunup sonra tekkesi bostan olma¤la mezar› kaybolduktaKirpâsi gayretiyle meydana ç›kar›lm›flt›r. Mahallesi vard›r."

Mescid sahibi Musa Çavufl, Dergâh-› Âli Çavufllar›ndanolup bugün Romanya topraklar›nda bulunan ‹brail kalas›naMihal Voyvoda hücumunda, bir kaç bin gazi ile Tuna Nehri'nibuz üzerinden geçerek ‹brail'in yard›m›na koflmufl ve bindüflman askerini öldürerek harbi kazanm›fl bir yi¤it Gazi idi.‹brail Kalas› ve flehri, 19 R. ahir 1003 (1 Ocak 1595) tarihindeEflak ordusu kumandan› Macar genarali Albert Kiraly (Mihal)taraf›ndan yak›lm›fl ve Müslüman ahali hunharca katledilmiflti.Befl gün sonra Silistre sancak beyi Mustafa Bey, karfl› taarruzageçerek Eflak askerlerinin bir ço¤unu k›l›çtan geçirmifltir.Musa Çavufl, Mustafa Bey'in emrindeki çavufllardan biri idi.

69 MM

Musa Çavufl Mescidi

Musa Çavufl Mescidi-Kirpâsi Tekkesi Haziresinden arta kalan flahideler


Mescid'in önündeki küçük hazirede flu zevat gömülüdür:1268 C. 21 (13 Mart 1852) Sikke kabartmal›, Hüv'el-

Hallak'ül-Bâki/ Tarik-i R›fâ'iyye'den Musa/ Çavufl Dergâh›fleyhi/Merhum el-hac ‹brahim / Efendinin ruhuna el-fatiha.

1282 fiaban 15 (3 Ocak 1866) Tarik sikke kabartmal›d›r.Hatt› nefistir. Kitabesinin üzerinde karfl›l›kl› Yâ-Hû yaz›s›görülmektedir. Kitabe fludur: Yâ-Hû / Hazreti Hâlid R.A. Anh/ Câmi'-i flerifi hatibi âfl›k-› /Zemân tâlib-i es-râr-› hacegân /Tarik-i mukim-i Nakflibend es-seyyid / Efl-fleyh Haf›z AhmedEfendinin / Ruhi çün el-fâtiha/

Halk aras›nda Ahmed Dede diye ünlüdür. Fakat civarda birAhmed Dede daha vard›r.

Hazirede ayr›ca bir kaç k›r›k ve topra¤a gömülü flahidelerde vard›r.

Bu nazirenin karfl›s›nda ve Dü¤meciler Caddesi üzerindetekkenin di¤er haziresi bulunmaktad›r. Burada ondan fazla taflvard›r. Etraf› alçak bir duvarla çevrilmifltir. En eski tarihlisi 8yafl›nda vefat eden;

"Rabia bint-i Haf›z Mehmed bin fieyh Nâsuh Efendi" ye aitolup 1084 (1673) tarihlidir. Kitabesi aynen fludur: Merhum vema¤fur/ Rabia bint-i Haf›z Mehmed/ Bin fieyh Nâsuh onsekiz/ yafl›nda matûnen vefat / eyledi ruhi çün fatiha/25 C. ah›r1084. fieyh Nasuh Efendi Ümmi Sinan Tekkesi'nin bânisidir.

Yan›nda, Kazan muhacirlerinden Attar Mehmed AliA¤a'n›n 1318 (1900) tarihli flahidesi ile bu aileye ait baz› tafllarvard›r.

Hazirenin arkas›ndaki büyük bostana apartmanlar ya-p›lmaktad›r.

Birinci hazirede ayr›ca; 1291 L 24 (4 Aral›k 1874)'de vefateden, Musa Çavufl Derghah› fieyhi Mehmed BehaüddinEfendinin Kerimesi Fât›ma Tal'at Han›m'›n BehaüddinEfendinin di¤er k›z› Hadice Saffet Han›m'›n flahideleri bulun-maktad›r.

fieyh evinin karfl›s›nda tu¤la hat›ll› olarak, kesme tafltanyap›lm›fl bir su haznesi vard›r. ‹htimal K›rk›k Hamam›'n›n vemescidin abdest suyu bu hazneden temin ediliyordu. Ayr›caAhmed Dede Soka¤›n›n sol köflesinde kitabesiz klasik birçeflme bulunmaktad›r.

Kirpâs ad› ile bilinen bir nev'i kumafl dokudu¤u için bulakabla an›lan fieyh Mustafa Efendinin flahidesi bugün de mev-cut olup, Dü¤meciler Cami'inin sol taraf›ndaki hazirede vecami duvar›n›n hemen önünde, yüzü cami'e dönük olarak dur-maktad›r.

Kitabesi fludur: Külli nefs-i zaikat'ül-mevt/ K›rk›k Ha-mam'›nda tarik-i/Sa'diyye'den merhum ve ma¤fur / El-muhtacilâ rahmet'ür-Rabb'ül-gafur/El-hac fieyh Es-sey-yid Mustafa /Efendinin ruhi-çün el-fâtiha. 1234 Ca gur-re (26 fiubat 1819)

Bu durumda Hadika'daki tarihin yanl›fl oldu¤u anlafl›l-maktad›r.

Mescid, yap›m›ndan takriben 225 sene sonra tekke halinegetirilmifltir. ‹lk kuruldu¤u zaman Sa'diyye dergâh› idi. SonraR›fa'i ve daha sonra da Nakflibendi oldu. Ayin günü pazar idi.

S›vac› fieyh Sad›k Efendiden sonra, Yaz›c› ‹brahim Efendifleyh olmufltur. R›fâ'iye fleyhi idi. fiahidesi hazirededir. Bununyerine Nakflibendiye'den Ahmed Efendi geçmifltir. Bunun datafl› hazirededir. Yerine o¤lu Mehmed Bahâüddin Efendi fleyh

olmufltur. Vefat› 18 Muharrem 1300 (29 Kas›m 1882) tari-hindedir. Tafl›na rastlanmad›.

Tekkenin son fleyhi fieyh Haf›z Ahmed Efendinin ikincio¤lu Mehmed Camalüddin Efendidir. Kendi ayn› zamandaEyüp Cami'i hatibi idi. Vefat tarihi belli de¤ildir.

fieyh Bahaüddin Efendi 1245 (1829)'de, fleyh-i sâni olankardefli Haf›z Mehmed Cemaleddin Efendi 1252 (1836) de veCemaleddin Efendinin o¤lu Hilmi (Hükmi) Efendi ise 1281(1864) tarihinde dünyaya gelmifltir.

Tekke, 1317 (1899) tarihinde evkafça tamir ettirilmifltir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/268) (T. Öz. ist. Camileri 1/108) (Si. Osm.4/521 Musa Çavufl) (Daniflmend, Kronoloji 3/139) (Dan›flman, Naima Tarihi1/117) (Koçu, ‹st. Ans. 9/4803) (Mec. Tekaya) (M. Larus, 7/333 Kirpas) (Si.Osm. 4/465 Mustafa Efendi Kirpas) (Koçu, ‹st. Ans. 5/2746 B›çakç› EyüpÇ›k.) (Baflbakanl›k Arflivi, Kepece Tas. Nüfus Def. No: 6290/1 S: 278) ( Osm.Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalogu 1/62-194)

Edirnekap› d›fl›nda, Fethi Çelebi Caddesi ile Otakc›bafl›Soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesindedir.

Eskiden Eminönü-Edirnekap›-Eyüp yolunu takip eden oto-büsler bu cami'in önünden geçerlerdi. 1974'de çevre yolununyap›m› ile kör bir sokakta kalm›flt›r.

Hadikat'ül-Cevâmi'de flu bilgi vard›r:"Banisi Mustafa Pafla, 3. sadaretinde Midilli'ye sürülmüfl ve

orada kati olunmufltur. Orada medfundur. Vefat tarihi 1178(1765)dir.

fiad›rvan ve etraf›nda hücreler ve matbah ve sair levaz›mzaviye ile fleyhlere meflrut hanesi dahi vard›r. Vak›f›n müder-risinden bir o¤lu örf destarl› olarak orada medfundur ki babas›ile bir ayda vefat etmifltir.

‹stanbul'da Havuzlu Cami denmekle ma'ruf mescidiyapt›ran Lala Hüseyin Pafla bu zaviyenin bitifli¤inde bulunançeflmenin yan›nda medfundur.

Bu çeflme ve yan›nda, köflede bulunan sebil ‹stanbul'daHal›c›lar Köflkü'nde mescid sahibi Molla fieref Efendi'nindir.

Mustafa Pafla Tekkesi'nin yeri, asl›nda Hâflimi biraderi AliEfendinin bahçesi olup, sat›n alarak bir cami'i flerif veNakflibendi'ye fukaras›na flart olarak büyük bir tekke yap›l-mas› için 1166 Cemaziyelevvelisinin yedinci günü (12 Mart1753) kaz›lmaya bafllanm›fl ve 107 gün sonra bina tamamlan-makla fieyh Murad-Zâde Ali Efendiye tevcih olunmufltur.Mustafa Pafla, yang›nlar sebebiyle harab olmufl baz› mescid-lerin dahi yenilenmesine himmet sarf etmifltir."

Ayin günü perflembe olan bir Nakflibendi tekkesi idi. 1256(840) tarihli tekkeler listesinde âyin gününün pazar oldu¤uyaz›l›d›r. Pafla Tekkesi ad› ile de bilinir. fieyh Ali Efendinin1169 (1755) tarihindeki vefat›ndan sonra flu kimseler fleyholmufllard›r:

2- fieyh Seyyid Ahmed Efendi. Vefat› 1188 (1774)3- fieyh el-hac Mehmed Efendi. Vefat› 1216 (1801)4- Hoca Ahmed Hüdâverdi Efendi. Kastamonili fieyh el-hac

‹brahim Efendinin halifesidir. Vefat› 4 Muharrem 1225 (9fiubat 1810) tarihindedir. Kabri, cami mihrab› önündeki aç›ktürbededir. Kutb diye meflhur idi.

70 MM

Mustafa Pafla Tekkesi Camii


5- Hoca Hüdâverdi'nin halifesi fieyh el-hac Seyyid Mah-mud Efendinin Vefat›, 3 Sefer 1227 (18 Ocak 1812) tarihindeolup kabri fleyhinin yan›ndad›r. fiahideleri yokolmufltur.

6- Hoca Hüdâverdi'nin halifesi fieyh Veliyüddin DedeEfendinin Vefat›, 1236 (1820) tarihindedir.

7- Hoca Hüdâverdi Efendinin halifesi silistreli fieyhMustafa Efendinin Vefat›, 15 Recep 1248 (8 Aral›k 1832) tari-hindedir.

8- Silistreli fieyh Mustafa Efendinin o¤lu fieyh SeyyidAhmed Efendinin Vefat›, 3 Muharrem 1265 (29 Kas›m1848)dedir.

9- Silistreli'nin ikinci o¤lu fieyh Mehmed Yahya EfendininVefat›, 25 Muharrem 1297 (8 Ocak 1880)dedir. Si.Osm. bunu1291 olarak gösterilmifltir. 1238 (1822) do¤umludur. HalifesiHalil Efendi olup devrinde tekkede dervifllerle beraber onüçkifli bulunuyordu.

10- fieyh Yahya Efendi. Vefat›, 27 C. Evvel 1315 (24 Ekim

1897) tarihinde olup kabri, mabedin yan›ndad›r.11- fieyh Mehmed Efendi. Son fleyh olup vefat tarihi belli

de¤ildir.Mustafa Pafla Cami'i, 1988 tarihinde onar›ma al›nm›flsa da

bir müddet sonra durdurulmufltur. Bu s›rada toprak alt›ndanbir kaç flahide ç›km›flt›r ki biri".... pazar naibi Kad›-Zâde es-Seyyid Mehmed Emin Efendi 1285 (1868)"ye aittir.

fieyhülislam Arif Efendi Türbesi sa¤›ndaki mezarl›kta tarihk›sm› gömülü "fieyhülislam-› esbak merhum Bosnevi RefikEfendi'nin damad›"nm flahidesi vard›r. Refik Efendi, 1288(1872)de vefat etti. Kabri, Fatih Türbesi haziresindedir."Kar›ndafl›n›n o¤lu müderrisinden Lutfullah Efendi 1297(1880) de vefat etti ve bu tekke haziresine gömüldü. Damad›mevaliden Arif Ahmed Efendi 1291 Cemaziyelevvelinde(Haziran 1874) vefat ile buraya defn edildi." (Si. Osm. 2/415)

Bu güzel manzumenin muhakkak kurtar›lmas› laz›md›r.Son fleyhten baflka, di¤erlerinin kabirleri Si. Osm. göre,

camiin haziresinde imifl. Yapt›¤›m aramada tesbit ettiklerimibelirttim. Di¤er tafllar, ya yok olmufltur veya topra¤agömülmüfltür.

Kare planl› mabet, bir s›ra kesmetafl, iki s›ra tu¤ladanyap›lm›flt›r. Alt üst pencerelidir. D›fla taflmak mihrab› beflyüzlüdür. Üzeri yar›m kubbe ile örtülmüfltür. Köfle tramp-lar›ndan mabedin kubbeli oldu¤u anlafl›lmaktad›r. 1894 ta-rihindeki büyük depremde kubbesi çökmüfl ve mabet hara-bolmufl ve bir daha da yap›lmam›flt›r. Önündeki kubbeli vesütunlu son cemaat yerinden de eser yoktur.

Sa¤daki minaresinin kaidesi de ayn› flekilde yap›lm›fl olupüst k›s›mlar› ince tu¤ladand›r. Tafl merdivenlerin bafllar› d›flar›ç›kar›larak minareye hofl bir görünüm verilmifltir. fierefesi vepetek k›sm› y›k›lm›flt›r.

Cami'in sol taraf›nda flad›rvan avlusu bulunmaktad›r.Fakat flad›rvan mevcut de¤ildir. Etraf›ndaki dedegan odalar›bugün de mevcuttur. Avluya, Fethi Çelebi Caddesine

71 MM

Mustafa Pafla Tekkesi Camii

Yukar›daki resimde, Caminin kemerli cümle kap›s› görülmektedir.Bunun sa¤ taraf›nda, iki katl› evin yan›nda yaln›z kemerli hacet penceresigörülen, Ahmed Bey’in türbesi vard›r. Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi’ndeki 2-M.1184 (28 Nisan 1770) tarihli bir yaz›da “Ortakç›ar’da Ahmed Bey ‹bn-iMustafa Pafla Türbesi” diye ad› geçmektedir.


aç›lan ince tu¤ladan kemerli tonos kubbeli bir kap›dan giril-mektedir. Avluyu üç taraftan sarm›fl olan odalar›n klasik demir-li pencereleri vard›r. Kap›n›n solunda ve odalar›n köflesinde üçyüzlü üzeri kubbeli yüksek bir bölme bulunmaktad›r. Medreseodalar› tarz›nda infla olunmufl bu odalar›n kubbeli oldu¤u veön taraf›nda da bir revak› bulundu¤u san›lmaktad›r.

fiad›rvan avlusunda ve cami yan›nda flu kabirler vard›r:1246 Sad. 25 (A¤us 1830) Elhac Mehmed Sadullah Efen-

di. Hazine-i Hümâyun kethüdâl›¤›ndan mahreç idi.1300 (1882) Nakflibendi fukaras›ndan efl-fleyh ‹smail Efen-

dinin efli Fât›mat'üz-Zehra Han›m.1315 (1897) Sadat-t Nakflibendiyye'den Bâlâ/Dergâh› fieri-

fi fleyhi Es-seyyid / fieyh Ali Efendi Hazretlerinin /Ekâbir hu-lefâs›ndan ve bu hankâh-›/Feyz-i penâh-› âlide seccede niflin-i /‹rflâd iken intikal-i âlem-i Cemâl / ‹den hâdim'ül-fukârâ/... Bos-nevf Efl-fleyh/El-hac Yahya Efendi.

1325 (1907) fieyh Yahya Efendinin k›z›, tüfekciyan-› Haz-retleri fiehriyâriden Aziz Bey'in efli Dervifle Fât›ma Han›m. D.1305.

Camiin ön avlusunda fieyhülislam Mehmed Arif Efendininmermer aç›k türbesi vard›r. 1275 (1858) de vefat etti. Bu tür-be bahsine bak›n›z.

Mehmed Arif Efendi Türbesi'nin sol taraf›ndaki naziredegömülü olanlar flunlard›r:

Camiin banisi Mustafa Pafla'n›n hat›ras›na konmufl köfekebir tafl, yaz›lar› çok silinmifltir. "Sahib-ül-Hayrât ve'l-hasenatMustafa Pafla" sözcü¤ü güçlükle okunabilmektedir.

1179 Sad. 4 (25 Temmuz 1765) Lahid ve molla sar›kl›,Mustafa Pafla'n›n mir-i ziflân› Mehmed Bey.

1194 Zilhicce 26 (23 Aral›k 1780) Sadr›azam Mustafa Pa-fla'n›n bafl kad›n› Tuba Han›m.

1202 (1787) Sudur-› azamdan S›dk›-Zâde R›fat Bey'in k›z›Atike Kaniye Han›m

1212 (1797) Kâtibi sikkeli lahid, Sâhib'ül-hayrat ve'l-hase-nat Sadr›azam Mustafa Pafla-Zâde Silahdar A¤as› ve mir âlem-i flehriyâri Musa Rât›b Beyefendi.

1220 N 15 (Aral›k 1805) Silahflor-i Hazreti flehriyâri ‹bra-him Beyefendi.

1271 (1854) Tarikat-i aliyye-i Nakflibendiye hulefâs›ndan el-hac Ali Fevzi Efendi.

1317 (1899) Sirozlu ‹brahim Pafla burada gömülüdür.Aynen böyle yaz›l›d›r. Ayn› kabirde, Ali Tevf›k Pafla o¤lu AliNazmi Bey, gömülüdür. (Si. Osm. 2/55 Tevf›k Ali Pafla)

1321 R. evvel (Haz. 1903) Mevlevi Abdullah Celalüddin Pa-fla'n›n kabridir. D. 1263 (1847). Böyle yaz›lm›flt›r.

fieyhülislâm Arif Efendinin aç›k türbesi arkas›nda etraf›mermer set duvarl› bir sofa vard›r. Burada dört kabir bulun-maktad›r. fiahideleri yok olmufltur. Vaktiyle aç›k türbe olmal›-d›r.

Bunun sa¤ taraf›ndaki hazire pek periflan durumdad›r. Bu-rada Havuzlu Cami banisi Lala Hüseyin Pafla'n›n lahdi bulun-maktad›r. Hadika Yazar›'n›n bahsetti¤i sebil ve çeflmeden eserkalmam›flt›r. Hazirede 1089 (1679) tarihli bir lahid vard›r, bu23 yafl›nda vefat eden Abdurrahman'a aittir.

Camiin arka taraf›nda, iki basamakla ç›k›lan avluda bir de-mir flebeke içinde,4 M 1225 (9 fiubat 1810) da vefat eden "Sa-dat-› tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye'den kutb'ül-ârifin gavs ül-vasilin Ahmed Efendi"nin ve yan›nda fieyh Mahmud Efendininflahidesi olmayan kabri vard›r.

Camiin banisi Mustafa Pafla, Çorluludur. Bafl Emir ahur-luktan birdenbire sadr›azam olmufltur. Köse, Bahir (Güzel-Par-lak) lakablar› ile ünlüdür. fiiirleri vard›r. Gedikpafla'da yananHal›c› Hasan Mescidi'ni yapt›rd› ve Yeralt› Camiindeki üç kab-ri meydana ç›karmak suretiyle buradaki camii tesis etti. Bahçe-kap›s› civar›nda, Kireç ‹skelesi'nde bulunan mescide minberkoydu. ‹stanbul içinde, Topçular'da çeflmeleri vard›r.

Mustafa Pafla üç defa sadr›azam olmufl ve sonuncu sadare-tinden azlinden 27 Nisan 1765 tarihinde Midilli Adas›'ndaidam edilmifltir. Kesik bafl›, fieyhülislâm Arif Efendinin aç›ktürbesi'nin solundaki set üzerine defnedilmifltir. Ayvansarayîbafl›n›n Midilliye gönderilerek cesedinin yan›na gömüldü¤ünüsöylüyor.

1188 R. (Haziran 1774)'de vefat eden Mustafa Pafla zaviye-sinde seccadeniflin-i irflad olan fieyh Ahmed Efendinin kabri,tekkenin karfl›s›nda ve yol afl›r› yerdeki mezarl›ktad›r. Hamza-vi tafl› k›r›k olarak yerdedir. Pehle tafl› mevcuttur. Yan›nda1216 da vefat eden fieyh el-hac Mehmed Efendinin flahidesi bu-lunmaktad›r.

Kaynak: (Osm. Arfl. M. Cevdet Tas. Evkaf Def. 1. No: 528)(Gezi Notu) (Hadi-ka 1/290) (Ayvansarayi, Vefeyat S: 74) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/109) (fiem'dâ-ni-Zâde Tarihi, Haz. M. Aktepe II. A.S: 74-75) (M. Larus 2/70 Bahir MustafaPafla) (Türk Ans. 5/62) (‹. Tan›fl›k, ‹st. Çeflmeleri 1/146) (Si. Osm. 1/280 Ah-med Hüdaverdi) (Zakir fiükrü Efendi istanbul Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu2/93) (Si. Osm. 4/440 Mustafa Pafla) (Daniflmend, Kro-noloji 4/480481482)(Si. Osm. 4/471 Mustafa Efendi) (Osm. Arfl. Dairesi, Nüfus Defteri S: 286) (A.Çetin, Vak›flar Dergisi, 13/588) (1256 Tarihli Tekkeler Listesi) (‹st. Beledi-yesi, thsaiyat Mec. 1328 S: 19) (Osman Bey, Mecmuai Cevâmi 1304 S: 116S›ra No: 170) (Osm. Arfl. Evkaf Def. II. No: 11159)

Süleyman Subafl› Mescidi, Münzevi Mescidi ve Karc› Sü-leyman Mescidi adlar› ile de bilinir. Eyüp, Niflancalar'da

ve Süleyman Subafl› Türbesi Soka¤› ile Münzevi Caddesininbirleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köflesindedir. Hadika Yazar› di-yor ki:

"Banisi Müzevvir Süleyman Sûbafl›'d›r. Kendi dahi civar›n-da medfundür. Ve ekseriya mescitlerin avlusunda olan oturuktahtas› tabir olunan ayak tahtas› ilk defa bu mescidin banisininicad›d›r. Mahallesi vard›r."

72 MM

Mustafa Pafla Tekkesi Camii Haziresi

Müzevvir Mescidi


Mabet, Mimar Sinan yap›s› olup duvarlar› tafl, çat›s›ahflapt›r. Sa¤daki minaresi küçüktür. ‹ki soka¤›n birleflti¤iyerde banisinin flahidesi bulunmaktad›r.

Vak›f defterine göre Süleyman Subafl› bin Abdullah'›n 952seferinin evailinde (Nisan 1545) vaki olmufl Hasan'ül-Kassâmimzas›yla bir vakfiyesi vard›r.

Hadika Yazar›, Kirazl› Mescid bahsinde Süleyman Subafl›için Karc›bafl› olmufltur demekte ve kabrinin Eyüp'te di¤ermescidinde oldu¤u ve Müzevvir Sûbafl›'n›n da bu SüleymanSubafl› oldu¤unu belirtmektedir.

Süleyman Sûbafl›'n›n Müzevvir Mescidi'nden baflka, MimarSinan yap›s›, Unkapan› Köprüsü bafl›nda olup bugün mevcutolmayan camii ile, Kirazl› Mescid ismiyle an›lan iki mabedidaha vard›. Bunlardan baflka, Mimar Sinan yap›s› bir demedresesi bulunuyordu. Medrese, Kirazl› Mescid'in kuzeyinde,flimdi bahçe olarak kullan›lan arsada idi. 19. As›rda ‹stanbulharitas›nda gösterilmifltir. 1914'de harap fakat ayakta idi.

Süleyman Sûbafl›'n›n dikdörtgen fleklindeki köfeke fla-hidesi üzerinde girift bir kitabesi vard›r ki fludur:

fiehr Emini çok vakt gah eyledi pirâne serKabrine ide an›n nevi cihânden rahiFevt-i târih içün Abdi dai eylediAdn ide Allah Süleyman 'a makam› kâbe1091 (1680)Bu tafl sonradan konulmufl olmal›d›r.Mehmed Ziya Bey, ‹stanbul ve Bo¤aziçi adl› eserinde ise

flunlar› yaz›yor:Süleyman Subafl›, Unkapan›'nda, Atlamatafl› karfl›s›n-da,

dörtyol a¤z›nda yapt›rd›¤›, k›z ve erkek Süleyman Subafl›Mektebi'ne bitiflik etraf› duvarla çevrilmifl, pencereli hatiredeve Kapani Mehmed Efendinin sa¤ taraf›nda medfundur.

Mezar tafl›nda: Unkapan› .Cami'i flerifinin ve Atlamata-fl›Mektebi'nin banisi merhum Subafl› Süleyman Efendinin kabr-iflerifidir. Ruhuna fatiha, diye yaz›l›d›r. Tafl› yenidir. Eskisidikdörtgen fleklinde k›smen k›r›k, küçük, basit bir taflt›r.Üzerinde yaln›z Kelime-i Tevhid yaz›l›d›r.

Müzevvir Mescidi'nin kitabesi ve haziresi yoktur. Mabedink›blesi yönünde ve cadde üzerinde Süleyman Sûbafl›'n›n kla-sik, kitabesiz bir çeflmesi vard›r. Üzerinde görülmeye de¤er ve‹stanbul çeflmelerinde bir efli dahi olmayan bir selsebil vard›r.

Biraz ileride de halk›n Müzevvir kardefller dedi¤i bir aç›ktürbe-bulunmaktad›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/183-328-294-295) (A. Koran, Mimar Sinan S:301-317-351) (‹st. Vak›flar› Tahrir Defteri S: 224 vak›f No: 1315) (T. Öz.‹stanbul Camileri 1/107) (‹. Erzi, Camilerimiz Ans. 11/12-136 TercümanYay.) (Tezkiret'ül-Mimarin fi: 29-31) (Tezkiret'ül-Ebniye S: 76-91 M. Meriç,Mimar Sinan) (M. Ziya, ‹st. ve Bo¤aziçi, S: 333) (Hammer Tarihi C: 18) (M.Kütüko¤lu, ‹st Medreseleri, Tarih Ens. Der. Say›: 7-8 S: 377) (S. Enver, MutluAskerler S: 64) (Si. Osm. 3/66 Süleyman Subafl›) (Osm. Arfl. Evkaf Def. III.No: 23891)

Niflanc› Mustafa Pafla Cami'i de denir. Eyüp-NiflancaCaddesi ile Nimet Soka¤›n›n birleflti¤i köflede ve alt›

yolun aç›ld›¤› bir meydan›n yan›ndad›r. K›ble taraf›nda meflhurfieyh Murad Efendi tekkesi camii ve türbesi, onun karfl›s›ndaise Otakc›lar Hamam› bulunuyordu. Camiin bitifli¤inde deRami Mehmed Pafla Mektebi ile Sultan II. Mahmud'un birçeflmesi vard›r.

Hadika Yazar› diyor ki:"Banisi Niflâni Mustafa Pafla ibn-i Celalüddin Tosyal›'d›r.

Kabri dahi ordad›r. Mezar tafl›nda bulunan vefat› budur:‹lâhi rahmet eyle Mustafa'ya975 (1567)Kardefli Salih Efendi ile Niflanc›lar denmekle meflhur idi-

ler.Cami civar›nda bulunan mekteb ve çeflme, Sultan IV.

Mustafa saltanat›n›n sonlar›nda yani 1115 (1703) senesindeVezir-i a'zam bulunan Râm‹ Mehmed Pafla'n›n binas›d›r.Pafla'n›n Eyüb civar›nda ismine mensub çiftli¤i dahi vard›r.

Niflanc› Mustafa Pafla, Kanuni Sultan Süleyman Hanzaman›nda sadr›azam bulunan ‹brahim Pafla iktiza eden baz›nizâmât›n icras› z›mn›nda M›s›r'a memur oldu¤u esnadaMustafa Pafla divan Efendisi olarak, sonra uhdesindeNiflanc›l›k tevcih k›l›nm›fl ve kanun koymada ve ekseri ifllerdemüsteflar ve mutemed ve divan'›n temel dire¤i olmufltur. 964(1556) senesi emeklili¤ini istemifltir.

Sultan Süleyman Han'›n vefat›ndan sonra Sultan II. Selimcülusunda tekrar Niflanc›l›k görevine getirilip bu hal

73 MM

Müzevvir Mescidi-Süleyman Subafl› Mescidi

Hirami Ahmed Pafla Haziresi

Niflanc›lar Camii


üzere iken vefat etmifltir. Bunlar Divân Kâtibi olduklar›ndakardefli Salih Efendi bu tarihi söylemifltir:

Hâhif-i gaybi didi târihin ilham eyleyübsaf-› devrân-› âdil M›sr› âbad eyliye930 (1524)Salih Efendi Halep ve M›s›r kad›s› olup azlinden sonra

Kanuni'nin o¤lu fiehzade Bayezid emriyle "Câmi'ül-hikâyat"nam kitab› Farsça'dan Türkçe'ye tercüme edip Eyüp Müderrisiolmufltur. Kendileri ama oldukta emekli olup sonra vefatetmifltir. Bursal› Kandi Efendi bu m›sra'› vefat›na tarihdemifltir:

Kabr-i Salih cennet ola Yâ Allah973 (1565)Leyla-Mecnûn namiyle bir manzumesi ve baz› f›k›h üzerine

hafliyeleri dahi vard›r. Firûz fiâh menâkibini tercüme etmifltirki, Tezkire-i fiuarâ sahibi Hasan Çelebi'ye göre 809 cildolmufltur. Ayr›ca fliirleri vard›r.

Cami'in mahallesi vard›r"Koca Niflanc› Celâl-Zâde Mustafa Pafla'n›n, 5 Aral›k 1534

tarihinde bafllayan ilk niflanc›l›k görevi 23 sene sürmüfltür.Kanuni ile Zigetvar seferinde bulunmufltur. Onun vefat›ndayan›nda idi. "Tabakat'ül-memâlik fî derecat'ül-mesâlik" adl› tar-ihi ve "Enis'üs-salatin ve celis'ül-havâkin" adl› ahlak kitab›vard›r. Ayr›ca bir çok eser daha yazm›flt›r.

Mabedin duvarlar› y›¤ma tafltan olup çat›s› ahflapt›r. Soncemaat yeri 1975 tarihinde yeniden yap›lm›flt›r. Sa¤dakiminaresinin kaidesi ve flerefesi kesme tafl olup di¤er k›s›mlar›poligonal biçimde çimento s›val›d›r. Mabedin kitabesi yoktur.950 (1543) tarihinde infla edildi¤i söylenmektedir.

Evliya Çelebi Seyehatnamesi'nde:"Sur'un bat› taraf›nda bir havadar ve yüksek da¤ üzerinde

yap›lm›fl ba¤l› bahçeli üç bin kadar mamur büyük saraylar›olan bir yerdir. Camilerinin içinde (Niflanc› Pafla Cami'i) enmamur ve güzel olan›d›r. Cemaati çoktur.JSir yüksek tepeüzerinde ayd›nl›k güzel bir camidir, diyor ve;

Niflanc› Pafla'n›n bir ferah, gönül açan hamam› vard›r kiemsalsizdir. Mimar Sinan yap›s›d›r." diye devam ediyor.

Mustafa Pafla'n›n camie pek yak›n bir yerde. Topçularmevkiinde "Defterdar Niflanc› Pafla Saray›" diye bilinen birsaray› vard›.

Cami, Mimar Sinan yap›s› olup Tuhfet'ül-Mimârin'de"Camii Koca Niflanc› Pafla derünî Emiri Buhari der taht-›Eyyûbi Ensâri" diye kay›tl›d›r.

Celâl-Zâde Mustafa Pafla'n›n kabri, k›ble taraf›ndaki ha-zirededir. 975 (1567) tarihli, yuvarlak flahideli bir lahittir.Kendisinden iki sene evvel vefat eden küçük kardefli SalihEfendinin 973 tarihli ve yuvarlak flahidesi de buradad›r.Bafl tafl› çok güzel ve enderdir. Kitabesi fludur:

Dâr-› dünyâ menzil-i fâni imiflHeb geçer Mir ü Vezir ü PâdiflâhAvn-i Hakk ile berârenderi fenidFazl ü irfhan ü ulûm ishpâh kiAzm-i taraf-i ahret k›ld› bu demRahmet-i Hakk'dan Ta'âlâ lutf-› hâhR›hleti sâlini ma'lûm itme¤e‹stedi Hakk'dan Niflan› pür-günâh

Didi hatip bu.du'â târihidirKabr-i Salih cennet ola Yâ Allah973Hazirede gömülü olanlar flunlard›r:1138 (1725) Mustafa Pafla hâtûnu Aifle.1138 (1725) Kafesi destarl›, Be¤likci Süleyman Efendi1143 (1730) Defterdar Mehmed Pafla'n›n kar›ndafl› Ahmed

Efendinin k›z› Aifle Hâtûn.1153 (1740) Defterdar Mehmed Pafla'n›n kar›ndafl› Ahmed

Efendinin damad› el-hac Ahmed A¤a'n›n o¤lu Mustafa Efendi.1164 (1750) Hamzavî tafl, Mumcu-Bâfl› Osman A¤a-Zâde

Ebû Bekir A¤a.1172 (1750) Lahit, 13 sat›rl›k bir kitabesi vard›r. Mustafa

Pafla ibn-i El-hac Mehmed Pafla (Si. Osm. 4(435)1181 Za 8 (mart 1768) Büyük molla sar›k, Galata kazas› el-

hac Osman Efendi (Si. Osm. 3/431)1183 C. evvel (Eylül 1769) Büyük lahit, fakat tafl› k›r›kt›r.

el-Hac Hasan A¤a. Menemen Voyvodas› imifl. (Si. Osm. 2/133)1184 (1770) Galata Kad›s› Osman Efendinin k›zkardefli

Fatma Hatun1187 (1773) Sab›ka fieyh Murad fleyhi Ali Efendinin

dâmâd› fieyh Mustafa Efendi.1209 (1794) Rami Mehmed Pafla Mektebi hocas› Mehmed

Efendi.1227 (1812) Yeniçeri-Zâde, Ser levha-i yemin dergâh-› âli

el-hac Ahmed A¤a'n›n kay›n validesi Hanife Han›m.1251 (1835) Sadr-› sab›k Selim Pafla'n›n iç o¤lanbafl›

hâvasi el-hac Ali A¤a.1267 (1850) Tarikat-i Nakflibendiyye'den Ferahnak Emin

Efendi.1281 (1864) Mevlevi sikke kabartmal›, Ketanc›larbafl›'nda

mekteb hocas› tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye'den el-hacfieyh'ül-kurra Haf›z Mustafa Necib Efendi.

1287 (1870) Necib Efendinin k›z›, kola¤as› Hasan Ka-pudan'›n efli fierife Fât›ma Han›m.

1293 (1876) Abani sar›k, Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye'-den Rami Mehmed Pafla Mektebi hocas› Mustafa Efendi.

1295 (1878) Necib Efendinin efli ve Hac› Tahsin Efendininannesi Hace Zeliha Han›m.

Celâl-Zâde Mustafa Pafla flahidesinin kitabesi fludur:Bafltafl›: Lailahe illallah / Celal-O¤lu Niflâni ki cihan›n /

Fenas›n gördü azm itdi bekaya / Ten-i haki olub asl›na râci/Kar›fld› rûh-› pâki asftyâya.

Ayaktafl›: Yeri cennet ola deyû melekler/Feleklerden elaçd›lar du'âya / ‹flidub rûh-› kudsî didi târih / ilâhi rahmeteyle Mustafa 'ya 975

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/295) (T. Öz. ‹st Camileri 1/111) (Danifl-mend, Kronoloji Tarihi 2/451) (M. Tahir, Osm. Müel. 3/37 Meral Yay.) (Osm.Müel. 2/375) (Dan›flman Ter. Evliya Celebi 2/94) (M. Meriç Mimar Sinan S:28) (C. Baltac›, Osm. Medreseleri S: 203) (M. Uras, Peçevi Tarihi 1/30) (Si.Osm. 4/375 Mustafa Pafla) (Si. Osm. 3/200 Salih Efendi) (Uzunçarfl›l›,Tosyal› Celal-Zâde Mustafa ve Salih Çelebiler, Be'lleten'den ayr› bas›m S:341-391)

74 MM


Fethi Çelebi veya Gazanfer A¤a Cami'i ad› ile de bilinir.Mabet, Fethi Çelebi Mahallesi'nde, Otakalar Semti'nde,

Fethi Çelebi Caddesi ile Kirimi Çeflmesi Soka¤›n›n birleflti¤iyerde ve soka¤›n sa¤ köflesindedir.

Hadika Yazan diyor ki;"Banisi Fethi Çelebi denmekle maruf Fethullah Efendidir.

Kendisi daha burada medfundur. Civar›ndaki mescidin sahibiMehmed Bey bunlar›n amcas›d›r. Babas› Hüseyin A¤a'n›nmescidi dahi yaz›lm›flt›r. Zamanla mescid ve vakf› yok olma¤laBâb'üs-Sa'âde A¤as› Gazanfer A¤a yeniden yapt›rm›fl ve vakf›n›ihya edip yak›n›nda bir su kuyusu dahi kazd›r›p o civar› ihyaeylemifltir. Ve yan›nda sebili dahi vard›r. Tarihi Hükmi'nindir:

Sâhib'iil-birr râgib'üs-sadakâtSâhib'ül-hayrât m⁄'iî'ut-hasenât

Kapû A¤as› fahr-i ehl-i uegâ Ya 'nt kim Hazret-i Gazanfer A¤a

Kesser Allahû hayrehu ve sekâhu Bi-miyâh'ün-na'im fiukhâhi

‹tdi bu câmi'inde bir'i-‹ cemi! Teflnegân-t tarike yapd› sebil

Suyun içüb cemi'i bay ü gedâ Eylesün sahibine hayr-› du'â

Görüh ant didi bu abd-i za 'ifTârih olsun sebili hûb u latif1008 (1599)Gazanfer A¤a, K›rkçeflme'de özel türbesinde medfundur.

Bitifli¤inde medrese ve köflesinde sebili dahi vard›r.Otakalar Mescidi'nin minberini Sadrazam Bayram Pafla

koyarak cami yapm›flt›r. ‹stanbul'da zaviyesinde medfundur.Cami civar›ndaki fevkani mektebin banisi Muhasebeci Abdi

Efendidir ki Silivri Kap›s› d›fl›nda medfundur. Mescidinmahallesi vard›r."

Caddeden mermer kemerli kap›s›ndan ahflap son cemaatyerine girilir. Kap›n›n üzerinde bir sat›r halinde haz›rlanm›fl flukitabe vard›r.

.Merhum ve ma¤fur el muhtaç ilâ rahmete Rabb'ül-gafurSahib'ülhayrât vel hasenat sab›ka Bâb'üssa'âde A¤as› GazanferA¤a-y› atik rühi-çün el-fâtiha

1008 (1599)Mabet, y›¤ma tafltan yap›lm›fl olup çat›s› ve minberi ah-

flapt›r. Sa¤daki minaresinin küpü üç s›ra tu¤la, bir s›ra tafltan,gövdesi ise befl s›ra tu¤la bir s›ra kesme tafltan inflaolunmufltur. fierefesinin etraf› kesmetafl olup külah› kurflunkapl›d›r. Minare taraf›nda ve son cemaat yerinin yan cep-hesinde iki adet ahflap kufl evi 1989 tarihinde yok edildi. Mabetbu tarihte mükemmelen restore edilmifltir.

Son cemaat yerinin sa¤ taraf›nda, cadde üzerinde, mer-mer, kapakl› bir flad›rvan teknesi, onun arkas›nda, üç pencere-li Gazanfer A¤a Sebili bulunmakta idi. Mermer söveli ve flebekedemirli sebilin çat›fl› çökmüfl idi. Pencere sövelerinde muslukyerleri vard›.

Sebilin sa¤ taraf›nda, kesmetafl söveli ve demir parmakl›kl›üç hazire penceresi bulunuyordu, arkas›ndaki mezarl›kta birçok kabir ve ayr›ca yerde bir kitabe tafl› görülmekte idi. Bununsa¤ taraf›nda bir kap›s› ve klasik topuzlu demir parmakl›kl›penceresi olan ve yaln›z alt kat› kalm›fl olan Muhasebeci AbdiEfendinin fevkani mektebi bulunuyordu. Kemerli kesmetaflkap›s›n›n üzerinde bir ayet-i kerime vard›. Bütün bu tarihi eser-ler 1980 senesinde kati edilmifltir. Bugün yerinde gas›lhane,imam meflrutas› ve hela yap›lm›flt›r. Meflrutan›n arkas›ndakibahçede bir tek kabir nas›lsa b›rak›lm›flt›r. Köfeke tafl flahidesiüzerinde yaz› yoktur. Rivayete göre, mescid sahibi FethiÇelebi'ye aittir. Haziredeki 1032 (1622) tarihli Mustafa A¤a'nmsütun fleklindeki flahidesi camiin sol taraf›ndaki yol kenar›naat›lm›flt›r. Bu imha s›ras›nda nazirenin ve sebilin tafllar› ve bu-nun önündeki 1221 (1806) tarihli mermer flad›rvan da burayaat›lm›flt›r. Bu s›rada flad›rvan tamamen parçalanm›flt›r. Mermerkapa¤› mevcut olup üzerinde iki sat›r halinde haz›rlanm›fl birkitabesi vard›r. Yaz›lar›n baz› yerleri okunmaz haldedir. Kitabefludur:

Hazret-i Be¤hân Sultan aliyy'üfl-flân, haslet'ül-hayrâtVe'l-hasmât merhum Hazinedar... ta'mir ve ihyd idüb.... 1221Gazanfer A¤a Sebili kitabesinin bir dörtlü¤ü yeni yap›lan

meflruta duvar›na, lütfen yerlefltirilmifltir.Mabedin tam karfl›s›nda eski bir Yeniçeri Kullu¤u olan, tek

katl›, Otakç›lar Emniyet Komiserli¤i binas› vard›r kiAbdülmecid devri yap›s›d›r. Bunun arka taraf›nda kitabesiolmayan klasik bir çeflme vard›r.

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde:Otakç›lar Mahallesi'nde Fâtih zaman›nda Rumeli taraf›na

giden bütün Çad›rc›lar, çad›rlar›n› kurup oturduklar›ndan"Otakç›lar" derler. Suyu, havas› latif, ba¤l› bahçeli iki biniaflk›n süslü saraylar ve evler vard›r. Eyüp mevleviyetineba¤l›d›r. Fakat müstakil sübafl›s› vard›r... Gönül açan ve "OtakMeydan›" denilen bir çimenlik gezinti yeri vard›r... Dört camü,onyedi mescidi, alt› tekkesi vard›r. En mamuru Emir Buharitekkesidir. Üç han› vard›r, demektedir.

75 MM

Otakç›lar Camii- Fethi Çelebi Camii

Otakç›lar Camii


‹stanbul'un fethi s›ras›nda Otakc›lar'da veya Tokmak-tepe'de, Osmanl› Kuvvetleri'nin sol kanad›n› teflkil eden,Beylerbeyi Karaca Bey kumandas›ndaki Rumeli Ordusu'nunkarargah› bulunuyordu. Baflkumandan Fâtih SultanMehmed'in karargah› ise biraz gerideki Sak›za¤ac› mevkiindeidi. Bugün burada Sak›za¤ac› flehitli¤i bulunmaktad›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/288) (Dan›flman, E. Çelebi 2/94) (Ayverdi,Fâtih Dev. 3/409) (T. Öz. ‹stanbul Camileri 1/113) (F. Dirimtekin, ‹st. Fethi.135-136) (Z.Dan›flman, Hammer Tarihi 1/355)

Hirâmi Ahmet Pafla Mescidi ve fieyh Cemalüddin UflflâkiTekkesi isimleri ile de an›l›r. E¤rikap› d›fl›nda, Savaklar

Caddesi ile Cebecibafl› Caddesinin birleflti¤i yerdedir. Bugün,Fatih Çelebi Mahallesi ad›yla an›lan bu semtin, HadikaYazar›'n›n belirtti¤ine göre, K›rkçeflme Sular›'n›n taksim yeriolan Savak'tan dolay› Savak Mahallesi ve Cebecibafl›A¤alar›'ndan birinin burada ilk defa olarak bir ev yapt›rm›flolmas›ndan dolay› da Cebeci Mahallesi ad›yla an›ld›¤›n› ö¤ren-mekteyiz. Savaklar Cami'inin yan yolu, Cebecibafl› Caddesiad›n› tafl›maktad›r. Bu Cadde ile Savaklar Caddesi aras›ndabüyük Karay Yahudi maflatl›¤› bulunuyordu. Bir terkozçeflmesinin yan›nda meflatl›k tafllar›ndan bir kaç›n› görmekmümkündür.

Savaklar Mescidi'nin banisi Hirâmi Ahmet Pafla'd›r kiYeniçeri A¤as› iken Sadr›azam Siyavufl Pafla'ya damad ol-mufltur. 1003 fievvalinde (Haz. 1595) Yeniçeri A¤as› olmufl idi.1003 C. ahirisinde (fiubat 1596) azl olunup sonra BosnaBe¤lerbeyi oldu. Sonra 1009 (1600) Tebriz Beylerbeyisi olup1010 (1601) de azl olunub 1011 (1602)'de ‹stanbul'da vefatetti. Kabri, Savaklar Mescidi Türbesi kap›s›n›n önündedir. Bafltafl› örfi destarl›d›r. fiahidesi dört köfle incedir. ÜzerindeKelime-i tevhid ve ruhi çün fatiha yaz›l›d›r. ‹sim ve tarih yok-tur. Ayak tafl›na, 1008 flevvalinde (Nisan 1600) vefat eden o¤luMustafa Bey'in flahidesi yerlefltirilmifltir.

fieyh Cemalüddin Uflflaki Türbesi bahsine bak›n›z.Ahmet Pafla'n›n ‹stanbul'da Fethiye'de de bir cami'i vard›r.Savaklar Mescidi'ne minber koyarak cami haline getiren

Tahvil Kisedan Sabih Ali Efendi, Orduyu Hümâyun ile seferde,‹shakc›'da bulundu¤u esnada, 1183 (1769) tarihinde vefatetmifltir. Kendisinin bu mescid civar›nda bir de mektebi vard›.Bugün mevcut de¤ildir.

Hadika Yazar› diyor ki:"Bu mescid zaviye olmak üzere bina olunmakla, etraf›nda

hücreleri ve vakf›ndan meflâyih vazifesi vard›r. Zaviyeye fleyholanlardan meflhur ve vaktimizde vefat eden Seyyid MehmedCemalüddin Efendi ki efl-fieyh Ba¤dadî Efendi halifesidir. Asl›Edirneli olup orada nice zaman zaviye-i mahsusas›nda meflayihedip sonra ‹stanbul' a hicret eddikde selefi olan fieyh MehmedEfendi ki, Piyale Pafla Cami'inin cum'a vaizidir. 41 sene buzaviyede meflihat hiz-meti eyledikten sonra 1158 (1737) senesivefat ederek zaviye karfl›s›nda defn olundu¤u esnada zaviyefleyhli¤i Sey-yid Cemal Efendiye tevcih olunmufltur. Dokuzsene fleyh olup vefat ettikde mihrab önünde üstü örtülü türbe-de defn olundu. Vefat›na Müstakim-Zâde bu tarihi söylemifltir:

Didiler cümle mufltaki bu târihe Hakk intâkiCemal'üd-din Uflflâkîide lahûti vâlâ-câ1164 (1751)"Ba¤datl› lakab›yla ünlü olan Mehmed Hamdi Efendi

Edirneli olup Cemalüddin Efendinin fleyhi idi. Sonra, SezâiyeiGülfleliyye fiubesi'nin kurucusu Edirneli fieyh Hasan SezaiEfendiden ahz-› tarik ve tekmil-i sülük eylemifltir. Cemal Efendiçok ibadet eden iyi ahlakl› ve huylu bir kimse idi.

fieyh Hasan Sezai Efendi'nin halifesi fieyh ‹brahim NazirâEfendi fieyh Cemaleddin Efendi için flu manzumeyi yazm›flt›r:

Cemâl-i Hakk'a mazhard›r Cemâlin›n-çün flöhreti oldu: CemâliCelâl izhar idüb tevhid-i Hakk'daVeli tev'em cemâline celâliGürûh-› ârif-i billâha me'hazOdur asl›nda var zira kemâliReh-i Uflflâkiyân'm rehberidirReh-i aflk› komaz tenhâ vü hâliEl ald› Hazret-i Ba¤dadi'den olAn›nla buldu ol kurb-ü visaliNetice Hazret-i efl-fieyh (Sezai)n› irflâd idüb gitdi melaliO flimdi mürflididir râh-› Hakk'›nMurad›n anlamak ise mâliVarub dâmân›na yüz sür (Nazirâ)Var ise müflkülün eyle su'aliLisân-› hâl ile bilür murad›nDu'âs›d›r uzatma gel makâliKendine mensub Cemâliye flubesini kurmufl ve bundan da

Salahiye ve Câhidiye nam›yla iki flube ortaya ç›km›flt›r. Cema-leddin Efendi'nin "Uflflâkiye, Gülfleniyye, Sünbüliyye, fia'baniy-ye ve Nakflibendiyye nisbetlerini de haiz oldu¤u" söylenir. "Ari-fane bir lisanla yaz›lm›fl manzumeleri bir divân teflkil edecekkadar büyüktür."

Savaklar Mescidi, takriben 1100 (1688) tarihlerinde fieyhMehmed Nazmi (ölm. 1120:1708) Efendinin halifesi fieyhMehmed el-Halveti taraf›ndan tekke haline getirilmifltir. Vefat›1114 (1702) tarihindedir.

Bundan sonra fleyh olanlar flunlard›r:

76 MM

Savaklar Tekkesi Mescidi

Savaklar Mescidi Tekkesi ve fieyh Cemalüddin Uflâki Efendi Türbesi


fieyh Mehmed Efendinin halifesi fieyh Mehmed Efendi1155 (1742) tarihinde vefat etmifltir. Lahdi, zaviye karfl›s›n-dad›r.

fieyh Cemalüddin Efendi. Vefat› 1164 (1751) tarihindeolup kabri türbesindedir. Bundan sonra tekke bu zat›n ismi ilean›lmaya bafllanm›flt›r.

Bunun yerine o¤lu Mehmed Nizameddin Efendi fleyholmufltur. Kendisi ayn› zamanda Kas›mpafla HüsamüddinUflflâki Tekkesi'nin de fleyhi idi. Vefaü 1199 (1784) tarihin-dedir. Kabri babas›n›n yan›ndad›r.

Yerine, o¤lu Mehmed Cemâlî Efendi fleyh olmufltur. Birrivayete göre 1233 (1817), di¤er rivayete göre ise 1246 (1830)tarihinde vefat etmifltir. Kabri dedesinin türbesindedir.Kas›mpafla Uflflâki Tekkesi'nin de fleyhi idi. Kardefli, MehmedNuri Efendi, devrinin tan›nm›fl bir neyzeni idi. 1238 (1822) devefat etti.

Bunun yerine o¤lu Alaeddin Efendi fleyh olmufltur. 1251C. evvelinde (Eylül 1835)de vefat etmifltir. Kabri türbede olupKas›mpafla Uflflâkf Tekkesi'nin de fleyhi idi.

Yerine Ubeyd Dede Efendi fleyh olmufltur. Vefat› 1253(1837) tarihindedir. Evvelce Eyüp Bahariye, fiah SultanTekkesi fleyhi iken 1251 tarihinde bu tekke fleyhli¤i üzerindenkald›r›larak meflihat ‹brahim Necati Efendiye verilmifltir.

Yerine, Geredeli fieyh Halil Efendinin halifesi, Süley-maniye vaizi ve ayn› zamanda hem halveti ve hem de fia-baniyye fieyhi olan el-Hac fiak› Ali Efendi fleyh olmufltur.Vefat›, 19 Zilhicce 1258 (21 Ocak 1843) tarihindedir. Kabri,Eyüp'te Kaflgâri Tekkesi avlu kap›s›n›n sol taraf›ndaki setüstünde ve Kaflgâri ‹sâ Efendi Türbesi'nin hemen arka-s›ndad›r. Sikkeli flahidesindeki kitabesi fludur:

Süleymâniye Câmi'-i fierifi'nde / Kürsi-Niflin ve E¤ri-kap›/kurbinde HirâmfAhmed Pafla / Tekyasi'nde miirflid-itemkin / El-âlem el-âmal el-Fâz›l/ El-kâmil merhum vema¤furle fiala/Hace efl-fieyh el-Hacc Ali / Efendi-i el-fia'bânirûh-› /fieriflerine R›za-en Lillâhü Tâ'âlâ / El-Fâ-tiha/ 1258

fieyh Ali Efendi, evvela Cerrahiye'den Sertarik-ZâdeTekkesi fleyhinden sonra, fiabâni meflâyihi olan bir zattanarakiye giymifl ve Uflflâki Tekkesi fleyhi Mehmed CemaleddinEfendi'den de müstahlef olmufltur.

Bu zattan sonra Savaklar Tekkesi, fiak› Tekkesi ad› ile dean›l›r olmufltur.

Bunun yerine, fiak› Ali Efendinin o¤lu ve Sultan AhmedCâmi'i vaizi fieyh Mehmed Emin Efendi geçmifltir. Vefat› 13fiaban 1291 (25 Eylül 1874) veya 15 fiaban 1297 tarihindedir.Kabrinin babas›n›n yan›nda oldu¤u bilinmektedir. Fakatyapt›¤›m aramada flahidesini bulamad›m. Kendisi, 1225 (1810)do¤umlu olup devrinde tekkede ayr›ca iki dervifl bulunuyordu.Kardefli, 1254 (1838) do¤umlu Mehmed Hâlid Efendi idi.

Sefine Yazar› Hüseyin Vassâf Bey'e göre, fiak› Ali Efendi'nin vefat› üzerine Mehmed Efendi Zade fieyh Mehmed NuriEfendi fleyh olmufltur. Bu Nuri Efendi, Mevleviyye'den musi-kiflinas, hattat ve ressam olup zevk ehli bir zat idi. Vefat tarihibelli de¤ildir. Mevlevi sikkeli sandukas› fieyh CemaleddinUflflâki türbesindedir.

Tekkenin son fleyhi ise Emin Efendinin o¤lu Ali Efendi idi.

Savaklar Tekkesi, âyin günü pazar olan bir uflflâki tekkesiidi.

Mabet kare planl› olup duvarlar› tafl, çat›fl› ahflapt›r. Sa¤taraf›ndaki ahflap minaresi, Sadr›azam Silahdar DerviflMehmed Pafla taraf›ndan tu¤ladan yapt›r›lm›fl ve bu s›rada damescid esasl› bir surette tamir edilmifltir. Mehmed Pafla, 1195seferinde (fiubat 1781) vefat etti. Kabri, ‹stanbul'da 4. Vak›fHan karfl›s›ndaki Sultan I. Abdülhamid Han Türbesinin sa¤taraf›ndad›r. Gülflehir (Eski Arapsun) de bir külliyesi vard›r.

Daha sonra Sultan II. Abdülhamid taraf›ndan tamir edil-mifltir. Bunu gösteren kitabe bugün türbe kap›s› üzerindedir kifludur:

Pek harâb olmufl du Câmi'i Ahmed Pafla‹tdi ihyâs›na ferman fiehinflâh-› vahidKilk-i cevher ile târihi yaz›ld› Fikri‹tdi Sultan Hamid ma'bed-i yekta tecdid1305 (1837)fieyh Cemaleddin Uflflâki Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/233) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/120) (‹st.

Ans. 1/414) (Si. Osm. 1/206 Ahmed Pafla, Hirami) (Mec. Tekâya) (Zâkir fiük-

rü Efendi, ‹st. Tekkeleri, Haz, fi. Akbatu, 2/92) (Si. Osm. 4/560 Nazmi

Efendi) (Si. Osm. 4/258 Mehmed Pafla) (Si. Osm. 3/567 el-Hac Ali Efendi.)

(Sad›k Vicdani, Tomar-› Turuk-› Aliyye'nin 4. Kitab› S: 107) (Sef›ne-i Evliya

4/219-220) (Ergun, Türk Musikisi Ant. S: 499) (Si. Osm. 2/85-86 Cemâli

Efendi) (Osm. Arfl. Nüfus Def. S: 162) (Sefîne-i Evliya 4/239-250 aras›)

Hoca Sadeddin Efendi Mescidi ad› ile de an›l›r. Mescid,‹zzet Mehmed Pafla Tekkesi civar›nda, Vezir Tekkesi

caddesi ile Yusuf Efendi Çiftli¤i Soka¤›n› birbirine ba¤l›yanfiövenci Soka¤› bafl›nda bulunuyordu. Bugün mevcut de¤ildir.1819 tarihli Kauffer'in Costantinople haritas›nda SelvilerCamii ad› ile yeri ve flekli gösterilmifltir. Bugün arsas› bir hur-dac›n›n iflgalindedir. Arazi meyilli oldu¤undan Yusuf EfendiÇiftli¤i Soka¤› taraf›na bir istinat duvar› yap›lm›flt›r. Yokuflunsol bafl›nda Saka Baha'n›n aç›k türbesi mevcuttur.

Hadikat'ül-Cevami'de flu k›sa bilgi vard›r:

77 MM

Servi Mahallesi Mescidi

Halk›n Cebecibafl› Kona¤› dedi¤i ev. Duvarlar›nda eski tafllar dolgumalzemesi olarak kullan›lm›flt›r


"Banisi fieyhülislâm Hoca Sa'deddin Efendidir. Mescidinmahallesi vard›r."

Sa'deddin Efendi Yavuz Sultan Selim'in nedini HasanÇan'›n o¤ludur. 943 (1536)'da dünyaya geldi. Müderris olup981 Muharreminde (May›s 1573) Sultan III. Murad'a muallimoldu. Onun tahta geçmesinde 983 (1575)'de Sultan Hocas› vaz-ifesi ihsan olundu. 1006 fiaban›nda (Nisan 1598) fleyhülislamoldu. 1008 R. Evvelinin 12. günü (Ekim 1599) mevlid alay›nagidece¤i s›rada abdest al›rken fücceten vefat etti. Namaz›n›Sunullah Efendi k›l›p, tabutunu dört o¤lu tafl›d›. Kabri,Eyüp'te, Saçl› Abdülkadir Efendi Camii haziresindedir.Muhteflem lahdinde yaz› ve tarih yoktur. lim, fâz›l, ve flâir idi.Tac'üt-Tevârih adl› Osmanl› Tarihi pek ünlüdür.

Mescidini 1590 tarihlerinde yapt›rm›fl olmal›d›r.

Kaynak: (Hadika 1/269) (Si. Osm. 3/18) (‹si. Ans. 10/27)

Silahdar A¤a'da, Terkos Suyu Köprüsü yan›nda veElektrik Santral› sahas›nda olup halka ve ibadete

aç›kt›r 1331 (1913) tarihinde santral ile beraber yap›lm›flt›r.Mabet, kare planl› küçük içten kubbeli, d›fltan ahflap

çat›l›d›r. Duvarlar› kargirdir. Kitabesi yoktur. 1984-85 tarih-lerinde iki yan›na ve önüne ilaveler yap›larak büyütülmüfltür.Bu yüzden, sa¤daki minaresi içte kalm›flt›r.

Santral müdürlü¤ü binas› ve mabet, Mimar Kemaleddinveya Mimar Vedat Bey'in eseridir. Müdürlük binas› Nisan 1990

tarihinde asl›na uygun olarak restore edilmekte idi.

Mescid, Zekâi Dede Soka¤› üzerinde ve Eski SofalarCaddesinin tam karfl›s›nda olup sol taraf›nda büyük

bir bostan vard›r. Zekâi Dede Soka¤› yeni aç›lan Eyüp-Edirnekap› Bulvar› taraf›ndan ikiye bölünmüfl ve ufak birk›sm›, Kurukavak taraf›nda kalm›flt›r. Hadika'da flu bilgi vard›r:

"Banisi Çavufl Ali A¤a'd›r. Kabri, kardefli Kas›m Çavuflmescidi mezaristan›ndad›r. Zamanla vakf› yok olmufl vefieyhülislam Hoca Sa'deddin Efendi Servi Mescidi vakf›ndanvazife göstermifltir. Minberini Arpac› Hayreddin Mescidi ‹mam›fieyh Abdullah Efendi koflmufltur ki, bu kitab›n yazar› Haf›zHüseyin Efendinin asr-› ricalindendir. Mescidin mahallesivard›r."

Mabet, Sofu Ali Çavufl Mescidi ad› ile de an›l›r. Arazininmeylinden dolay› avluya 9-10 basamakla inilir. Duvarlar› kargirçat›s› ahflapt›r. Mihrab› d›fla taflmal›d›r. Son cemaat yeri tama-men y›k›lm›fl iken 1975'de yeniden yap›lm›fl ve mabet de bus›rada onar›lm›flt›r. 1977'de yeniden yap›lm›fl ve mabet de bus›rada onar›lm›flt›r. 1977 senesi bafl›nda ibadete aç›lm›flt›r. Soncemaat yerinde bir mihrab ve 9 ahflap sütunun tafl›d›¤› birrevak vard›r. Çat›s› ahflapt›r. Kap›s› ortada olmay›p yandad›r.Kitabesi yoktur. Pencere ka-paklar› bozulmadan günümüzeintikal etmifltir. Zincirleri bile üstünde durmaktad›r. Topuzluparmakl›klar› da zaman›ndand›r. Minare kaidesi, iki s›ra tu¤lave bir s›ra kesme tafltand›r.

Hadika Yazar›, Ali Çavufl'un kabrinin Kas›m ÇavuflMescidi'nde oldu¤unu söylemesine ra¤men mabedin mihrab›taraf›ndaki flahide üzerinde flunlar yaz›l›d›r:

Ebûl-feth Sultan Mehmed/Hân-› âli Hazretlerinin/Çevufltanndan Sâhib'ül-hayrât/ Sofu Kara Ali Çavufl /Efendinin ruhi çün/fatiha sene 1200 (1785).

Zamanla kaybolan flahidenin yerine 1785 tarihinde yenisikonmufltur. Yan›nda bir tafl daha vard›r. Üzerinde flunlaryaz›l›d›r:

Divân-› Hümâyun Kalemi ketebesinden Hac› SalihEfendinin efli Fât›ma Hatun. 1261.

Eski Sofular Caddesi ismini, Cami'in banisi olan Sofu AliÇavufl'un Sofu s›fat›ndan alm›flt›r.

27 L 1189 (20 Aral›k 1775) tarihli bir takrirden SofularMescidi minaresinin y›ld›r›m düflmesi neticesinde y›k›ld›¤›n›ö¤reniyoruz. Bu tarihte mescidin minaresi ile "sair mahallerinSer mimaran› Hassa" taraf›ndan yap›lmas› emredilmifltir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/269) (Ayverdi, Fatih Devri 111/498) (T. Öz.‹st. Ca. 1/123) (Osm. Arfl. Evkaf Def. III. No: 25004)

78 MM

Silahdara¤a Elektrik Santral› Camii

Sofular Mescidi

Silahdara¤a Elektrik Santrali Camii

Sofular Camii


Sultan CamiiYâvedûd, Abdül-Vedûd Camii veya Hatice Sultan Cami'i

dahi denir. Yâ-Vedûd Caddesi üzerinde ve yeni yap›lan HaliçKöprüsü'nün sa¤ taraf›ndad›r. Köprü yap›lmadan evvelkarfl›s›nda Yâvedûd Karakol binas› bulunuyordu.

Evliya Çelebi, Seyehatnamesinde Yâ-Vedûd Sultan'›nmenkibelerini flu sat›rlarla dile getiriyor:

"Fâtih Sultan Mehmed Ayasofya'y› seyir ve temafla edipdolafl›rken (Terler-Direk) denilen yerde bir ilâhi nûr parlar,görüp üzerine vard›lar. Gördüler ki ‹lâhi bir nura bürünmüflbir muhterem vücut k›bleye dönük yatar. Gördüler ki nurlugö¤sünde k›rm›z› su ile (Yâ-Vedûd) ismi yaz›lm›fl. Hemen Ak-fiemseddin, Sivasi Kara-fiemseddin ve yetmifl adet evliyalar›nbüyükleri buyururlar ki:

‹flte Padiflah›m, ‹stanbul'un elli günde feth olunmas›nasebeb bunlar idi ki, Allah'›n hikmeti ile, ‹stanbul'un fethiniellinci günde rica edip o gün ruhunu teslim eden bu meczub-dur ki, evvelce Padiflah›m›z'a bildirmifltik, dediler. Hemenbütün bilginler, salihler ve fâd›llar mübarek cesedini y›kamakistediler fakat, Ayasofya'n›n (Terler-Direk) köflesinden bir sesç›k›p:

Merhum y›kanm›flt›r. Hemen gömünüz, diye bir nidagelince bütün orada haz›r olanlar nefesi kesilerek hayran oldu-lar.

Ondan sonra bütün fleyhler, Yâ-Vedûd Sultan'›n mübareknâfl›n› tabuta koyup fiehidkap›s›'na gömmek isteyip, mecburentabutu götürenler, kendilerini Eminönü ‹skelesi'nde buluporadan bir kay›¤a binip göz kamaflt›r›c› flimflek gibi kay›kkürek çekmeden, yelken açmadan Ebâ Eyyüb El-EnsâriHazretlerinin yak›n›nda durdu. Hemen tabut Allah'›n emri ileç›kt›. Orada haz›r olan bir mezara girdi. Ard› s›ra bütün gazil-er ve ulemâ var›p iflittiler ki, ad› geçen mezardan (Yâ Vedûd)ad› iflitiliyor. Bütün ulemâ, mübarek nafl›n› o mezar içinegömüp gittiler. Onun için o mübarek mezara hâlâ (Yâ Vedûd‹skelesi Türbesi) derler."

Hadika Yazar› diyorki:"Banisi efl-fieyh Abd'üv-Vedûd Hazretleridir. Buhara

Erenleri ile ‹stanbul Muhasaras›'nda bulunub fetihten sonraAyasofya'da oturur iken Ayvansaray d›fl›nda bir mescid ve

zaviye yapt›r›p vefat›nda Fâtih Sultan Mehmed Hân Gaziemriyle zaviyesi civar›nda defn olundu. Fî 860 (1456)

Sonra hülefâs›ndan Tokmak Dede vakf›n› tayin eylemifltirki o dahi yak›n›nda medfundur. Gömülü oldu¤u mahal hâlâTokmaktepe denmekle maruf mezaristand›r.

Zamanla mescid harab ve vakf› periflan olma¤la Sultan 4.Mehmed'in k›z› Hatice Sultan sahil saraylar› karfl›s›ndayeniden fevkani bir mekteb ile çeflme ve sebil ve mektebyan›nda olan Muhammed Ensâri R.A. Hazretlerine türbeyapt›rd›¤› s›rada (1123:1711 tarihinde) mescidi dahi yenidenyapt›rm›flt›r. Bu sebepten Sultan Cami'i denmekle flöhretbulmufltur. Ve 1151 (1738) tarihinde de minber koymufl ve birçok akar vakf etmifltir."

Hatice Sultan ilk defa Musahib Mustafa Pafla ile ve bununvefat›ndan sonra 1102 (1691)'de Morali Hasan Pafla ileevlendirilmifltir. 15 R. evvel 1156 (9 May›s 1743) tarihindevefat etmifltir. Kabri, Eminönü'ndeki Yeni Cami Tür-besi'ndedir. O¤ullan Hasan Bey 1684, Vâs›f Bey 1691, Ali Bey1694 ve abdullah Bey 1699 da, kendinden çok önce vefatederek ayn› türbenin bahçesine gömüldüler.

Camiin cadde üzerindeki bas›k kemerli kap›s›ndan ve mer-divenle küçük bir tafll›¤a girilir. Bu kap› üzerinde, Selam ün'a-leyküm... ayeti kerimesi ve 5 C. âhir 1219 (11 Eylül 1804) tar-ihi görülmektedir. Mabet, bu tarihte tekrar tamir edilmifl veflimdiki fleklini alm›flt›r.

79 MM

Sultan Camii Yâ-Vedûd Camii

1315 (1899-1900) y›llar›ndaki ‹stanbul ve çevresinin ayr›nt›l› görünüflü


Tafll›¤›n sa¤ taraf›ndaki kap› türbe kap›s›d›r. Fevkani olanmabedin bu bodrum kat›nda, kimlere ait oldu¤u bilinmiyendört toprak kabir vard›r ki yaln›z birisinin tafl› üzerinde:

Mehmed Bin Abdullah1097(1685)kitabesi vard›r. Bu kat, kesme tafltan yap›lm›fl olup cadde

taraf›nda kemerli üç penceresi mevcuttur.1974 tarihinde Haliç Köprüsü'nün yap›m› s›ras›nda yollar

yükseltildi¤inden bodrum kat› ve d›fl kap›s› çukurda kalm›flt›r.Cami tamamen ahflapt›r. Üzeri çimento s›val› minaresi

sa¤da ve sokak taraf›nda olup mabedin bu taraftaki köflesiiçine yerlefltirilmifltir. Minarenin kaidesi, küpü ve bodrum kat›,devrinden kalmad›r. Küp dilimleri üzerinde ufac›k kitabelervard›r. Binan›n sa¤ köflesinde istalaktitli bir pah bulunmak-tad›r. Minberi ahflapt›r.

Mecmua-i Tekâya'ya göre cami, bir müddet, âyin günücuma olan bir Kadiri Tekkesi haline getirilmifltir.

Yâ-Vedûd, Tanr›'n›n isimlerinden birisi olup Ey Sevgilianlam›na gelmektedir.

Mabedin etraf›nda hiç ev kalmad›¤›ndan, cemaat gelemezolmufl ve bu yüzden Temmuz 1990 tarihinde kapanm›flt›r.Hüzün verici bir durum.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/287) (Dan›flman, E. Çelebi 1/109) (Ayverdi,Fatih Devri 3/532) (‹st. Ans. 1/143-144) (T. Öz. ist. Ca. 1/124) (MehmedA¤a, Nusretname, Haz. ‹. Parmaks›zo¤lu, S: 298 ve Fihrist) (Ç. Uluçay,Padiflahlar›n Kad›nlar›, S: 68) (Si. Osm. 1/31)

Eyüp Sultan Lisesi (fiimdi Ortaokul)nin yan›nda ve Haliçtaraf›ndad›r. Mektebin sol taraf›ndaki koridorun

nihayetinde olup sekiz yüzlü ve sivri kubbelidir. Koridorunnihayetindeki mermer bir merdivenden mescide ç›k›l›r. Kap›kitabesi yoktur. Mihrab› bir tahta ile kapat›lm›flt›r. Önüne birkürsü yerlefltirilmifltir. Bugün dershane olarak kullan›lmak-tad›r. Kubbesi genifl saçakl›d›r.

1910-11 tarihlerinde Mimar Kemaleddin Bey taraf›ndanyap›lm›flt›r.

Sultan Reflad Türbesi bahsine bak›n›z.

Eyüp'te, Niflanc› Mustafa Pafla Mahallesi'nde ve Niflanc›Mustafa Pafla Caddesi ile Davud A¤a Caddesinin birleflti¤iköflededir.

Hadika Yazar›, bu mescid hakk›nda flu bilgiyi vermifltir:"Banisi, fieyhülislâm Minkâri-Zâde Yahya Efendinin dâ-

mâd› Anadolu'dan mazûlen vefat eden Kang›r›l› (Çank›r›)Mustafa Efendidir. Asl›nda medrese olmak üzere yap›lm›flt›r.

Vâk›f Mustafa Efendinin o¤lu Ebû'1-hayr Ahmed Efendi ki1144 flaban› evahirinde (fiubat 1732) fleyhülislam olup 20 aykadar bu makamda kalm›flt›r. 1154 zilhiccesinde (flubat 1742)vefat edip tekke haziresinde babas› yan›nda defn olundu. Vefattarihleri:

Hayfa vü ahafat el-müfti1154Vâk›f Mustafa Efendinin mahlas› Râsih olma¤la "Mustafa

Râsih" laf›zlar› vefatlar›na tarih vaki olmas› gariptir. 1090(1679).

Meflâhir-i Meflâyihden Murad Efendi vefat eyledikte Ebû'1-Hayr Efendi medresenin dershanesine defn ettirmifl vemedreseyi Nakflibendiye zaviyesini de¤ifltirip nakflibendidervifllerine flart eylemifltir.

Tekkenin kap›s›nda olan çeflme ve avlusundaki flad›rvanAyvansaray'da oturan Hadice Sultan'›n kethüdas› TersaneEmini Mehmed Efendinin binas›d›r ki kendi evi karfl›s›nda ZalPafla Cami'inin üst kap›s› karfl›s›nda medfundur. Fî 1151(1738).

fiad›rvan'›n târihi su yolcu-Zâde Mehmed Necib Eyyû-bi'nindir. Bir beytden iki tarih ç›kar:

Eyledi Piri Murad üzre Mehmed-i mükerrem1143Tekye'de ehl-i dili flâd-› revân eyledi âb1143 (1730)Tekke mescidinin minberini sâhib-i tekke olan Maktul

Mustafa Pafla, ikinci sadaretinde koyup vazifesini Emir Buhârîcivar›nda yapt›rd›¤› zaviyesi vakf›ndan tayin eylemifltir.

14 M. 1166 (21 Kas›m 1752) tarihli bir ruus emri ile "Eyüpfieyh Murad Efendi mescidine izn-i Hümâyun ile minberkoyarak cami'ye tahvil olundu¤undan hitabet ve

80 MM

Sultan Reflad'›n Okul Mescidi

fieyh Murad Efendi Tekkesi Mescidi

Sultan Reflad'›n Okul Mescidi

fieyh Murad Tekkesi Mesnevihanesi ve ilk mescid


sair cihetlerinin tevcihi" istenmifltir.Zaviyenin karfl›s›ndaki Kuflluk Hamam›'n› Sadr›azam

Mehmed Said Pafla Kethüdây-› Sadr› li iken yapt›rarak zaviyeyeilhak eylemifltir.

Mescidin mahallesi yoktur."fiem'dâni-Zâde Tarihi Yazar›'na göre, medreseyi tekke

haline getiren fieyhülislam Ebûl-Hayr Ahmet Efendi'dir. Yazareserinde diyor ki, "Eyüb'de Damad fieyhülislam Ebûl-HayrAhmed Efendi'nin fieyh Murad-› merhum Hazretleri için binaeyledi¤i tekye."

Arfliv vesikalar›na göre de bu böyledir. Z. 1199 (ekim1785) tarihli bir arzuhalde "fieyhülislam Ebulhayr AhmedEfendi'nin bu tekkeye A¤r›boz Sanca¤›'ndaki dört çiftli¤inivakfetti¤i" yaz›l›d›r. Arzuhal, vak›f mütevellisi Murad Efendi-Zâde Mehmed Arif imzal› idi. Ebul-Hayr Efendi ayr›ca AntakyaKazas› dahilinde, Meflrefiyye Gölü civar›nda Beylerbahçesidenilen üç k›ta bahçesini de bu tekkeye vakfetmifltir.

Pek harab durumda olan mescid, tek kubbeli olup avlukap›s›ndan girildi¤inde sol taraftad›r. Asl›nda medresenin der-shânesidir. Sa¤›nda fieyhülislam Veliyüddin Efendinin aç›ktürbesi vard›r. Mescid, tu¤la hat›ll› olarak kesme tafltanyap›lm›flt›r. Kare planl›d›r. Kubbesi, sekiz köfleli bir kasna¤aoturtulmufltur. Köfleler trompludur. Alt üst pencerelerden ›fl›kal›r. Mihrab› nifl fleklindedir.

Mabet daha sonra semahane ve mesnevihâne olmufl veharabiyetinden dolay› 1272 (1855) tarihinde terk edilmifltir. Butarihte flad›rvan avlusuna ve Murad Efendinin Türbesi önünedikdörtgen planl› yeni mescid binas› yap›lm›flt›r. Ayinlerdeburada icra ediliyordu. Çat›s› ahflap olan yap›n›n iki kap›s›vard›r. Avlu kap›s› karfl›s›ndaki kap›s› üzerinde Rüfldi Efendihatt›yla yaz›lan bir mescid ayeti ile 1272 tarihi görülmektedir.Duvarlar› kesme taflt›r. Minaresi yoktur.

L fleklinde yap›lm›fl olan medrese odalar› kubbelidir. Önün-deki kubbeli revak y›k›lm›fl iken 1983 senesi A¤ustosundayeniden yapt›r›lm›flt›r.

Medrese odalar›n›n arkas›ndaki büyük bahçede ve Niflanc›Mustafa Pafla Caddesi üzerindeki üç katl› ahflap büyük, fakatçok harap, eli bö¤ründeli konak, tekkenin fleyhlerine meflrutaidi. 1983'te y›kt›r›ld›, yeri top sahas› olmufltur. Konakbahçesinde bir tafl tekne, kuyu ve mutfa¤›n oca¤› ile incetu¤ladan yap›lm›fl yüksek bacas› görülmektedir.

Bu güzel manzumenin medrese odalar› ve avlusu gece-kondular ile dolu iken medreseler 1983'te, boflalt›larakonar›lm›fl ve avludakiler ise 1988 senesi bafl›nda y›kt›r›larakflimdiki duruma getirilmifltir. Bu tarihe kadar VeliyüddinEfendinin ahflap çat›l› türbesine bile girmeye imkan yoktu.Yeni mescidin kap›s›na var›lamazd›. Buran›n dahi ahflap çat›s›çökmüfltü.

Medresenin banisi Dâmâd Mustafa Râsih Efendi, Kan-g›r›l›dir. Müderris ve Molla oldu. 1081 R. ah›r›nda (A¤ustos1670) istanbul kad›s› olup Recebinde (Aral›k) AnadoluKazaskeri oldu. 1083 Muhareminde (Nisan 1672) azl ileRumeli Payesi verildi. 1095 R. ahirinde (Mart 1684) öldü.Fâz›l, hâkim, karar› derhal hükme ba¤layan bir zat idi. Kal›nsütun fleklindeki flahidesi yerde iken 1988'de aya¤a kald›r›ld›.Kitabesi yer yer silinmifltir. Okunabilen yerleri fludur:

fieyh Mustafa Efendinin rûh-› flerifineR›za'en-Lillah fatihaRakam yoktur ve ilk s›ra tamamen silinmifltir.Medreseyi hangi tarihte yapt›rd›¤› belli de¤ildir. Son te-

mizlik s›ras›nda toprak alt›ndan 1062 (1652) tarihli bir lahidç›kar›lm›flt›r. Bu, Yeniçeri A¤alar›'ndan Ser-Zagârf AbdülkerimA¤a'ya aittir. Buna göre medrese bu tarihten biraz evvelyap›lm›fl demektir.

Mescidi minber koyarak cami haline getiren maktulMustafa Pafla, Bahir lakabl› olup ikinci sadareti 1756 tarihindeolup 9 ay sonra azl olunmufltur. Mustafa Pafla Tekkesi Camiibahsine bak›n›z.

Osm. Tarihi Yazar› Hammer'e göre, fieyh Murad EfendiTekkesi, Kesriyeli Ahmed Pafla (ölm. 1162 (1749) taraf›ndangeniflletilmifltir.

Fakat bu büyütme hangi k›s›mda olmufltur, belli de¤ildir.fieyhülislam Veliyyüddin Efendinin 25 Muharrem 1145(Temmuz 1732) tarihli vakfiyesinden ö¤rendi¤imize göre,kubbeli harap mescid kendisi taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.

Fakat 27 Z. 1173 (10 A¤ustos 1760) tarihli bir yaz› ile"Sadrazam Bahir Mustafa Pafla vakf›ndan fieyh Murad EfendiTürbesi ittisalinde Müceddeden inflâ olunan NakflibendiTekkesi'nin Mahall-i Murakebe tabir olunan Makâm-› âlidebehar cuma ve pazartesi günleri iflrak vaktinde(Güneflin do¤mu s›ras›) Hatm-i Hacegân'dan sonra yemek ve-

81 MM

fieyh Murad Efendi Tekkesi Medrese Odalar›

fieyh Murad Efendi Mescidi


82 MM

fieyh Murad Efendi Tekkesi Mesnevihanesi

rilece¤inden aflç› tayini" istendi¤ine göre tekke bu tarihtefaaliyete geçmifl olmal›d›r. (Osm. Arfl. Evkaf Def. 1. S: 96)

Kabri de bu mescidin sa¤ taraf›ndad›r. Ayr›ca tekkeyebitiflik 414 zir'a arsay› da ilhak etmifltir. Bundan baflka,dervifllere hergün 6flar akçe verilmesini ve her sene okunanMevlid için toplanan kimselere yemek, flerbet ve gülsuyu ver-ilmesini de flart etmifltir.

Topkap›l›-Zâde fieyhülislam Mehmed Emin Efendi deMurat Molla Tekkesi'ne "Nân bahâ (Ekmek al›nmas› için tah-sis edilen para) ve hatm-i hâcegân (Nakfli tarikati müritlerininfleyh huzurunda diz çöküp fatiha, ihlas ve elemneflrah sureleri-ni muayyen âdetlerle okuma) vakf eyledi."

Âyin günü cuma olan bu nakflibendi Tekkesi'nin fleyhleriflunlard›r:

1-fieyh Mehmed Murad Efendi. Vefat›, 12 Rebiyülevvel1132 (23 Ocakl720) tarihindedir. fieyh Murad Efendi Türbesibahsine bak›n›z.

2- fieyh Murad Efendi'nin halifesi Kilisi fieyh Ali Efendi.Vefat›, 1147 (1734)'dedir. Hazirede tafl›na raslanmad›.

3- Efl-fieyh S›rr› Ali Efendi. Vefat›, 1173 (1759)dür. fia-hidesi, fieyh Murad Efendi türbesi önündedir. Ali Efendi,

"Delâil-i hayrat gibi kitab› tebdil ve rüya ile ta¤yir ederek(de¤ifltirerek) cem eyledi¤i (toplad›¤›) nüsha neflr olmaks›z›nlisan›na lüknet (tutukluk) gelip vefat eyledi." Kendisi fieyhMurad Efendi'nin halifelerindendi.

4- Gelibolulu fieyh Mustafa Efendi. Vefat›, 1176 (1762) sen-esinde olup flahidesi hazirededir.

5- fieyh Yahya Efendi Vefat›, 1192 (1778) tarihindedir. Tafl›mevcuttur.

6- Çanakkaleli fieyh el-hac Haf›z Mehmed Efendi. Vefat›,1199 (1784)dedir. Hazirede tafl›na rastlamad›m.

7- fieyh el-hac Mehmed Efendi. Vefat› 10 R. evvel 1208 (16Ekim 1793) tarihinde olup tafl› hazirededir.

8- fieyh Hasan Efendi meflihati 1208'de kald›r›lm›flt›r.9- fieyh Mahmud Efendi Meflihati 1208'de kald›r›lm›flt›r.18 M. 1214 (22 Haziran 1799) tarihli bir istida ile"Eyüp fieyh Murad Efendi Tekkesi'ne Manisa'daki Saru-

han Baba Zaviyesi'nden cihetli fleyh tayini" istendi¤ine göretekke bir müddet fleyhsiz kalm›fl olmal›d›r.

10- Efl-fleyh Hüseyin Efendi. El-Hisari, vefat› 5 C. ah›r 1236(10 mart 1821) olup tafl› hazirededir. Musikimizinüstatlar›ndan idi.

11- Efl-fieyh Mehmed Sa'di (Sa'düddin) Efendi. Vefat›, 11 Z1248 (1 May›s 1833) de olup tafl› hazirededir.

12- fieyh Hüseyin el-Hisârî'nin damad›, fieyh MehmedEs'ad Efendinin vefat›, 13 M 1260 (3 fiubat 1844) tarihindedir.Sikkeli flahidesi hazirededir.

13- fieyh Haf›z Feyzullah Efendi. Vefat› 25 C. evvel 284 (14Eylül 1867)'dedir. fiahidesi hazirededir. Nakfli fleyhi oldu¤uhalde iyi bir mesnevihân idi. Bir eseri vard›r.

B. 1265 (May›s 1849) tarihli bir arzuhalde "Otakc›lar'daSadrazam Mustafa Pafla Tekkesi evkaf›ndan vazife ile Niflanca'-da Buharal› fieyh Mehmed Murad Dergah› fleyhli¤inin mürak-abehânede Buhari okutmak flart›yle fieyh Mehmed Efendimahlulinden o¤lu fieyh Feyzullah Efendi'ye tevcihi" istendi¤iyaz›l›d›r.

fieyh Murad Efendi Tekkesi Haziresi


14-fieyh Süleyman Belhî Efendi. Vefat› 6 fiaban 1294(16 A¤ustos 1877) tarihindedir. Kabrinde tafl› yoktur. Efli,Bibi Saide Han›md›r. Ve 1310 (1892) tarihinde vefat etmifl-tir. ‹brahim Efendinin o¤lu olup 1222(1807)'de do¤du.fieyh Süleyman El-Belhî Efendi aile efrad›ndan olan Me-hemmed Ali Efendi 1288 (1871), Fât›ma Han›m 1306(1888), Burhaneddin K›l›c'›n annesi Bibi Seyyide Han›m1284 (1867) tarihinde vefat ederek bu tekke haziresinedefnedilmifllerdir. Hiçbirinin tafl› yoktur. Set üzerinde veyanyana gömülüdürler.fieyh Süleyman Efendinin o¤ullar› flunlard›r:1258 (1842) Beyhi do¤umlu fieyh Abdülkadir Efendi1263 (1847) Beyhi do¤umlu fieyh Mehmed Bahaüddin

Efendi1269 (1852) Beyhi do¤umlu fieyh Burhaneddin Efendi 1272

(1855) Beyhi do¤umlu fieyh Mehmed Ali Efendi. SüleymanEfendi devrinde tekkede derviflanla beraber 23 kifli bulunuyordu.

15- fieyh Abdülkadir Belhf Efendi fieyh SüleymanEfendinin o¤lu olup 27 Recep 1341 (24 Mart 1923) tarihindevefat etmifltir. Kabrinde tafl› yoktur. As›l ad› Gulâmi Kadirolup 1258 (1842)'de Belh flehrinde do¤mufltur. CedleriBurhaneddin K›l›ç ve fiah Hasanla fiâh Hüseyin'in Belh'dehükümdarl›k yapt›klar› söylenir. Abdülkadir Efendi 86 ya-fl›nda vefat etmifl ve 47 sene meflihatte bulunmufltur. Türk,Arap, Fars ve Ça¤atay lisanlar›na vâk›f idi. Mezâlim yüzün-den ailesi ve müridleri, 300 kiflilik bir kafile ile hicret edenbabas›n›n yan›nda Türkiye'ye gelmifltir. Ünlü bir hattat idi.Tekke, Türkiye'de kurulan ilk Dar'ül-Mesnevfdir.Tekkenin âyin günü "Türbe anahtarc›s› 130 paraya bir koyunal›r kesip piflirdikten sonra dervifllere ve misafirlere ikramedilirdi. Sonra, âyin ve hatmi hacegâni yap›l›r ve âyin bittiktensonra iki paral›k üzüm al›narak herkese da-¤›t›l›rd›. ‹ki paral›kitibar›m›z yok darb›meseli buradan gel-mifl olmal›d›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (Si. Osm. 4/403 Mustafa Efendi) (Hadika 1/292) (Si.Osm. 4/357 Murad Mehmed Efendi) (Si. Osm. 1/168 Ebu'1-Hayr Efendi)(Hammer, Osm. Dev. Tarihi, Öçdal Nefl 15/114) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/142)(Gölp›narh, Melamilik S: 164-181) (‹nal, Son As›r Türk flairleri, S: 7) (‹st. Ans.1/119-355) (Son Hattatlar, ‹nal. S: 187491) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 209)(M. Larus 12/559) (Gölp›narh, Türkiyenin Aç›k Mü-zeleri, Milliyet Gazetesi12 fiubat 1977) (M. Cunbur, fieyhülislam Veliyüddin Ef. Vak›flar› ve Kütüp.)(Mec. Tekâya) (fiükrü Efendi. ‹st. Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu, 2/96) (K. Ç›¤,Kad›n Hattatlar›m›z, Tarih Dünyas› 1950 2/460) (Si. Osm. 4/261 MehmedEfendi 269 el-Hac Mehmed Efendi.) (Nurullah Tilgen, Eyüplü Hattatlar S: 5)(Baflbakanl›k Osm. Arfl. K. Kepe-ci Tas. Nüfus Def. No: 6290/1 S: 302) (Osm.Arfl. Dairesi, M. Cevdet Tas. Evkaf Def. ". NoO 15508.!!!. No. 20661-22320.II. No. 142828-11244) (Os-man Bey, Mec. Cevami, ‹st. 1304 S: 2/6) (Si. Osm.1/411 fieyhülislam Emin Mehmed Efendi) (fiem'dâni-Zâde Tarihi, Haz. M.Aktepe, II. A.S: 37) (Osm. Arfl. Evkaf Def. III. No. 23118-25438. IV No. 32334-29444-27793)

Balc› Yokuflu-Haydar Çeflme Soka¤›, Baba Haydar MektebiSoka¤› ile çevrilmifl olan aday› tamamen kaplayan, 18

yy'da yap›lan en nadide ve güzel eserlerden birisidir.Haydar Çeflmesi Soka¤›ndaki kap› ve çeflmenin muhte-flem

bir görünüflü vard›r. Köfeke tafl›ndan yap›lan bu yüksekkap›n›n tak›nda yedi s›ra halinde haz›rlanm›fl 26 m›sral› bir

kitabesi mevcuttur. En alt sat›rda iki, di¤er sat›rlarda ise dör-der m›sra bulunmaktad›r. Güzel yaz›s› Kâtip-Zâde MehmedRefi' Efendinin hatt› ile haz›rlanm›flt›r. Kitabe fludur:

Rehnümây› reng bizki olub manend-i câm Sine sâfân-› safadan eyle kesb-i feyz-i tâm Sâde levh-i nakfl-› beflti ol tülûundan geçüb K›l fera¤ bâlâ tahsil-i müttekin temam

Bâb-› Mâden duhûl et bezm-i s›rr-› akdese Râh-› bî-s›yt il s›rad›r mûsûl-i kenz-i meram Eyleyüb habs nefs-i dembetgân flehr-i râz Kûçe zikr-i hafiden oldular reh-yâb-kam

Hây ü Hû'dan hankâh-› hat›r›n k›l tahliye Ol huzûr-› kalb ile meflgul zikr ber-deuâm Dergehi berdegân münhic s›dd›ka gel Kamet hikmete ki k›l kavs-i tak-› iltisâm

Piflgâh-› ser-bülendân tarik-i hafide Hak-i Pây-i hacegâni ile cây-› iltisâm Pir-i flehrah medit cilvegân-› vahdetin Âsitan-› halvetin k›l mültecây› sub ü flâm

fieyhiilislâm-i inâyet-kâr›n ihya etdi¤i Ma'bed-i vâlâmn et zikr-i cemilin iltizâm Ka'be-i s›dk ü satan›n sedde-i ulyâs›n›K›blei ta'zim ile k›l bu dergâh-› ihtiram

Hankâh-› Nakflibendi'nin celidir dideye Tûdei hak derinden gufrei dâr'üs-selâm Hal'-i na'ilin vücûd it bende-i ahrâr olup Medhal-i azâdegân-› masivâd›r bu makam

Kalb-i hâlis ile gel târihin eyle zikr-i hasaBâb-› âbâd oldu bâb-› tekyei Müfti'l-enâm1157(1744)Bu kitabe, Kâtib-Zâde Mehmed Refi Efendi hatt› ile ya-

z›lm›fl olup güftesi, Müderris Bosnevî Hâlis Mehmed Efen-di'nin eseridir.

Çift söveli ve kemerli kap›n›n iki yan›nda mihrabç›klarbulunmaktad›r.

83 MM

fieyhülislam Tekkesi'nin avlu ve iç kap› görünüflü

fieyhülislam Tekkesi Mescidi


Semahane ve dervifl hücrelerinin bulundu¤u kargir bina,genifl bir alan›n ortas›ndad›r. D›fl avlu kap›s›ndan genifl avluyagirilir. Bu ön avlu geçilerek tekkenin kap›s›na gelinir. Kesmetafltan yap›lm›fl bu yüksek kap›n›n tak›nda 7 sat›r halindehaz›rlanm›fl flu kitabe vard›r.

Son sat›rda iki, di¤erlerinde üçer m›sra bulunmaktad›r: Hüdâvend-i cihan fetva penâh ma'delet ünvân Mekâr›m pîfle hayr-› endifle sadr-› mekremet mutad Kerim bulma¤a hur dâver sâhib-i eser kim

Siyâdetle fütüvvet zâtiyle oldular hem-zad Semiyy Mustafa Müfti'l-enâm hâflimî nisbet Ki fetvas› târik-i fler'i nâs› k›lmada irflâd

Bu ihsan ve mekânmla revad›r ol kerem-kânn

‹dir bir g›bte ahd-i lutf›na cümle geçen a'yâd Yine hayr-› ezime Hakk muvaffak eyleyüb ân›Nakflibendiyye'ye bu hankâh› eyledi bünyâd

Bu eyyâme gelince ol tarik eshâb›na kimse Nev resm-i hankâh-› bî-kusûru k›lmad› âbâd Me¤er ol zat içiin h›fz eyler imifl Hazret-i Bari Ki oldu flimdi binay› karin himmet-i evtâd O zât-› kâmkânn ol-târike nisbet-i hâss›

Zuhuruna bî hayr›n muhâbâ eyledi imdâd Hüdâ eyyâm-› ömr ü devletin efzûn ide da'im ‹nâme oldu Neyli bu du'â sub ü mesa evrâd

Koyub hâke pür ihlâs› bir dâ'i didi târihAcib âli makâm-› Nakflibendiyye mübarek bâd1157(1744)Hanede el-fakir el-müzehheb Veliyüddin gafurlaKitabe, Mirza-Zâde Neyli Ahu›ed Efendi taraf›ndan söy-

lenmifltir. O tarihte Rumeli Kazaskeri idi. 1161 (1748) 'de vefatetti. Kabri, Üsküdar'da Tunusba¤› mevkiinde, KaracahmedMezarl›¤›nda ve 8. adadad›r.

Kitabenin ünlü hattat› ise fieyhülislâm Veliyüddin Efendiolup kabri, Eyüp'te Niflanc›lar'da, fieyh Murad Tekkesiavlusundaki aç›k türbesindedir. Bu türbe bahsine bak›n›z.

Kap›n›n sol taraf›ndaki nifli içine Nakfli taç kabartmal› birflahide yerlefltirilmifltir. Üzerindeki yaz› fludur:

Haza el-kabr el-merhum el-ma¤furEl-hacc efl-fleyh Hâf›z'ül-Kur'ân Ali El-uflflâkîEl-Nakflibendimen evlâd-›El-Hüseynt hülefâmenHazret-i Behçet ali el-Konevî K.S. ül-Veli El-fâtiha. 25 Ca

1279 (18 Kas›m 1862)Mehmed Emin Efendinin istif hatt› ile yaz›lm›flt›r.fieyh Behçet Ali Efendi 1238 (1822) tarihinde vefat et-

84 MM

fieyhülislam Tekkesi’nin üstten görünüflü

fieyhülislam Tekkesinin banisi, fieyhülislam MustafaEfendi’nin Üsküdar’daki flahidesi


mistir. Kabri, Üsküdar'da Çiçekçi Camii haziresindeki aç›k tür-besindedir.

Bunun yan›nda etraf› duvarla çevrili bir hazire vard›r. Bura-daki iki kabirden birisinin etraf› demir parmakl›kla çevrilmifltir.fiahidesi yukar›da belirtildi¤i gibi nifle yerlefltirilmifltir. Di¤erininflahidesi üzerinde kitabe fludur:

Es-seyyid Efl-fleyh Mehmed Hasib Efendi bin Efl-fleyh Es-sey-yid Ali El-Uflflâki El-Nakflibendi Efendi.

10 Receb 1308 (19 fiubat 1891)fiad›rvan avlusunun ortas›nda sekiz yüzlü bir flad›rvan bu-

lunmaktad›r. Bunun mermer sütunlar üzerindeki saça¤› bugünmevcut de¤ildir. Her yüzü kabartma motiflerle süslenmifltir. Av-lunun dört taraf›nda dervifl hücreleri vard›r. Odalar›n önünde 20mermer sütunun tafl›d›¤› bir revak mevcuttur. 26 kubbesi vard›r.Avlunun sa¤ taraf›ndaki kemerli kap›dan d›fl avluya ç›k›l›r. Bu-radaki mutfak binas› pek harap durumda olup içinde bir aile ba-r›nmaktad›r. Burada ayr›ca bir de kuyu vard›r.

fiad›rvan avlusunun di¤er bir kap›s› da sol tarafta olup, ara-zi meyilli oldu¤undan bir merdivenle alt bahçeye inilir. Bahçe,Balc› Yokufluna nazaran yüksek oldu¤undan, yola bir istinad du-var› yap›lm›flt›r. Bahçenin sa¤ taraf›nda, Balc› Yokuflu Soka¤›üzerinde ve Maslak Yokuflu karfl›s›nda tekkenin çat›s› yok olmufltürbesi bulunmaktad›r.

Tekkenin son fleyhi Râsih Efendinin o¤lu Hasib Kartal BeyEfendi, halen eski fleyh evinin yerine yapt›r›lan küçük bir evdekirac› olarak oturmaktad›r. Kendisi Kas›mpafla Askeri Matbaa-s›nda memur iken emekli olmufltur. Hasib Be-yefendinin verdi¤ibilgiye göre, tekke avlusunun üç kap›s› varm›fl, biri flimdiki tekkap›d›r. ‹kincisi ise avlunun sa¤ taraf›nda olup, Zahireci Soka¤aaç›l›yormufl. 1970'li y›llarda yap›lan tamir s›ras›nda kapat›lm›flve avluya inen merdiven de sökülmüfl. Bu kap›dan yaln›z kad›n-lar geçti¤i için Harem Kap›s› denirmifl. Avluya inildikten sonratekke binas›n›n kemerli kap›s›ndan evvela uzun bir koridora vesonra da semahanenin kad›nlar mahfeline geçilirmifl.

Zahireci Soka¤›na aç›lan kap›n›n yan›nda tekkenin hamam›vard›r ki, bugün de baz› k›s›mlar› görülüyor.

Üçüncü kap› ise türbe kap›s› olup bir merdivenle avluya ç›-k›l›yormufl. Avlu ve bahçe eskiden meyve a¤açlar› ve güllerle be-zeli ve çok bak›ml› imifl.

Semahane sekiz cepheli olup tek kubbesi sekiz yüzlü birkasna¤a oturtulmufltur. Kasna¤›n her yüzüne birer pencere aç›l-m›flt›r. Alt-üst pencerelidir. Mihrab› nifl fleklindedir. Son tamirdenefis bir surette onar›ld›¤› halde bugün harapt›r. Vitraylar› ço-cuklar taraf›ndan parçalanm›fl, bütün camlar› k›r›lm›fl ve topuz-lu demirleri sökülerek çal›nm›flt›r.

Hücreler, semahane ve mutfak, bir s›ra kesme tafl ve üç s›raince tu¤ladan yap›lm›flt›r.

Semahane kap›s› üzerinde alt› s›ra halinde haz›rlanm›fl 8m›sral› bir kitabe vard›r. Karanl›k oldu¤undan, târih beyti güç-lükle okunmufltur ki fludur:

Piflgâh-› tâk-› târihinde zâna-bend olubOl mukim ma'bed-i Müftü din Mustafa1157Hadika Yazar› bu mescid için flu bilgiyi vermifltir:"Banisi fieyhülislâm Feyzullah Efendinin o¤lu fieyhü-lislam

Mustafa Efendidir. 1090 (1679) da dünyaya geldi. 22 yafl›nda Se-

lanik kad›l›¤›ndan Mekke kad›l›¤›na tayin olunup orada fieyhAhmed Yekdest Hazretlerinden Nakflibenli¤i ö¤renip bu tarika-te girdi. 1114 flevvalinde (flubat 1703) Anadolu Kad›askeri ol-mufl, alt› ay sonra meydana gelen isyanda babas› flehid edilmiflve Mustafa Efendi de Yedikule Zindan›na at›lm›flt›r. Az sonraBursa'da oturmas›na izin verilmifltir.

Burada 28 sene sürgün hayat› yaflad›ktan sonra 1143 sene-si ortalar›nda (Ocak 1731) serbest b›rak›larak 1145 seferinde(A¤ustos 1732) Rumeli kazaskeri ve 1736 nisan›nda fieyhülis-lam oldu. Bu yüce makamda 9 seneye yak›n kald›ktan sonra 30Muharrem 1158 (4 Mart 1745) tarihinde vefat etti.

Kabri, Üsküdar'da ‹nadiye Meydan›'nda Tunusba¤›'na Ç›-kan ‹nadiye Mescidi Soka¤›n›n sol taraf›nda, yolun dirsek yapt›-¤› yerdeki aile sofas›nda, Karacaahmed Mezarl›¤›n›n 9. adas›ndave mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. Eskiden bu sofan›nkarfl›s›nda meflhur Üsküdar Menzilha-nesi bulunuyordu.

Eyüp'teki bu tekkeyi fieyhülislam Molla Fenâri Bahçesi de-nilen maruf yerde yapt›rm›flt›r. "fiad›rvan ve etraf›nda olan hüc-reler ve haricindeki matbah ve mescid-i flerif hepsi kargirdir.fieyhlere mahsus bir hane ile tekke kap›s›nda bir çeflme dahiyapt›rm›flt›r. Yol üzerinde tekke fleyhlerine mahsus üstü örtülübir türbe dahi yap›lm›flt›r.

Minberini Vâk›f Mustafa Efendinin o¤lu Anadolu Kazaskerli-¤inden ayr›l›p ve Nakib'ül-eflraf iken 1178 (1765) senesinde koy-mufl ve vak›f tayin etmifltir. Abdullah Efendi-nin Reis'ül-ulema iken1184 senesi (1770) vefat etmifltir. Kabri, babas›n›n yan›ndad›r. fiey-hülislam Mustafa Efendi-nin flahidesi üzerindeki yaz› fludur:

fieyhül-islâm iken vedâ'-i âlem-i fâni /‹den merhum ve ma¤-furlah / Es-seyyid Mustafa Efendi ibn-i el-merhum / Efl-flehid es-sa'id fieyhülislâm / Es-seyyid Feyzullah Efendi ruhlar›na el-fâti-ha / Fi evâhir-i muharrem 1158

Yan›nda, 1124 (1712) tarihinde vefat eden annesi Hace Fâ-t›ma Hâtûn'un kabri vard›r.

Yapt›¤›m aramada Abdullah Efendinin flahidesine rastlama-d›m.

Bahçenin sahibi, birinci fleyhülislam Molla fiemseddin Fenâ-ri'nin torunu, Fenârî-Zâde Muhyiddin Efendi idi. Kendisi 13. fley-hülislam olup 954 (1548) tarihinde vefat ederek Eyüp Sultan Ca-mi'inin k›ble taraf›na gömülmüfltür.

Tekke, fieyhülislam Mustafa Efendi taraf›ndan birnakflibendi fleyhi olan Tokad› el-hac fieyh Mûsâ Efendi için ya-

85 MM

fieyhülislam Tekkesi


p›lm›flt›r. Vefat› 1160 (1747) tarihinde olup kabri tekkenin tür-besindedir. Bunun yerine Abdülkerim Efendi fleyh olmufltur. Ve-fat› fiin 1179 (Ocak-1766) tarihindedir. Kabri türbededir.

Bunun yerine, kutb'ül-ârifin gavs'ül-vasilin Ispartal› Efl-fleyhMehmed Emin Efendi geçmifl ve 27 Z. 1248 (17 Ma-y›s 1833) ta-rihinde vefat etmifltir. Kabri türbesindedir.

Bunun yerine Nakfli es-Seyyid Ahmed Efendi fleyh olmufltur.Kendisi, 1834 tarihinde yap›lan Saliha Sultan dü¤ününe davetlifleyhler aras›nda bulunuyordu.

Bunun yerine Mehmed Emin Efendinin o¤lu Mehmed ZekiEfendi fleyh olmufl ve 1252 (1836) tarihinde vefat etmifltir.

Yerine, Üsküdâri fieyh Ali Behçet Efendinin halifesi Uflflâki-ye'den el-hac ali Efendi fleyh olmufl ve 25 C. ah›r 1279 (18 Ara-l›k 1862) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, yukar›da belirtildi¤i üze-re fiad›rvan avlusuna aç›lan büyük kap›n›n sol taraf›ndaki setüzerindedir.

Bunun yerine o¤lu Mehmed Hasib Efendi fleyh olmufltur.Vefat› 10 Receb 1308 tarihinde olup kabri babas›n›n yan›ndad›r.

Tekkenin son fleyhi Hasib Efendinin o¤lu Mehmed RâsihKartal Efendidir. Kabri, Eyüp, Bahariye'de flehidlik mevkiinde-dir. Hasib Kartal Bey'in babas›d›r.

fieyh Hasib Efendi zaman›nda tekkede derviflanla beraber17 kifli bulunuyordu. Bunlardan biri Buharal› fieyh Mehmed binAhmed Efendi idi. Hasib Efendi 1253 (1837) tarihinde ‹stanbul'-da dünyaya gelmifltir.

Tekkenin âyin günü ve tarikati 1840 tarihli tekkeler listesin-de Nakflibendiyye'den cuma tekkesi gösterildi¤i halde, 1890 ta-rihli Mecmua-i Tekâya'da R›faiyye'den perflembe tekkesi oldu¤uyaz›lm›flt›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/282) (T. Öz, ‹st. Camileri 1/142) (fiükrüEfendi ‹st. Tekkeleri, haz. fi. Akbatu 11/95) (Si. Osm. 4/428 Mustafa Ef.)(Mec. Tekâya) (Bafl Bakanl›k Arflivi, Kepeci Tasnifi, Nüfus Def. No: 6290/1 S:298) (A. Çetin, ‹stanbul'daki Tekke, Zaviye ve Hankahlar, Vak›flar Der.13/587) (Saliha Sultan Dü¤ünü S: 13/b) (‹st. Belediyesi ‹hsaiyat Mec. 1328S: 19) (1256 Tarihli Tekkeler Listesi)

T›maflvar Tekkesi Mescidi de denir. Dü¤meciler Mahallesi'-nde ve Baba Haydar Soka¤› ile Baba Haydar Kuyu Soka-

¤› aras›nda idi. Arsas› ve haziresi mevcuttur. Hadika'da flu bilgi

vard›r:"Banisi, Timaflvar Defterdar› ‹brahim Efendidir. Kabri bilin-

miyor. Mahallesi yoktur."‹brahim Efendi meflhur tarihçi Peçevî ‹brahim Efendi olup

982 (1574)'de do¤du. Atas› Bosna'da bir zeamet sahibi olan Si-lahdar Kara Davud A¤a'd›r. Annesi Sokullu ailesindendir. BudinValisi Ferhad Pafla day›s› olup, Lala Mehmed Pafla da akrabas›idi. Kendisi maliyeden yetiflip ordu hesap ifllerinde bulundurul-mufl ve 1014 (1605)de süvari mukabelecisi olup sonra Tokat vebaz› defterdarl›klarda otuz seneden fazla memleketi dolaflm›flt›r.

1046 (1636) da Defterdâr-› fi›kk-› Sâni olup sonra Bos-naDefterdar› oldu. Orada 1057 (1647) tarihlerinde vefat etti. Dira-yetli, hay›r sahibi bir zat idi. T›maflvar Defterdar› iken Eyüp'tekibu mescidi yapt›rd›. Mükemmel bir tarih yazm›flt›r.

Mescid, 1193 (1779) tarihinde vefat eden fieyh el-Hac ‹bra-him Efendi taraf›ndan meflihat konularak tekke haline getirilmifl-tir. ‹brahim Efendi Sertarik-Zâde fieyh Mehmed Emin Efendininhalifesi olup 1187 (1773) tarihinde Sertarik sitânesi'ne dönmüflve onun yerine halifesi Sertarik Ömer Efendi fleyh olmufltur. Bu-nun 1198 (1783) tarihindeki vefat› üzerine de fieyh Mustafa fiâ-kir Efendinin halifesi Hamza Efendi fleyh olmufltur. 24 senefleyhlikten sonra 1222 (1807) tarihinde vefat etmifltir.

Yerine, fieyh Arif Dede'nin halifesi Tesbihci Zade fieyh Mus-tafa Efendi meflihate geçmiflse de 1224 (1809) tarihinde mefliha-ti kald›r›larak yerine fieyh Seyyid Hamza Efendinin halifesi el-hac Seyyid Hüseyin Fazlullah Efendi fleyh olmufltur. Vefat› 1240(1824) tarihinde olup kabri tekkenin haziresindedir.

Bunun yerine fieyh Mehmed fiâkir Efendinin halifesi Meh-med Memifl Tevfik Efendi fleyh olmufltur. Vefat›, 11 fievval 1248( Mart 1833) tarihinde olup kabri hazirededir.

Bunun yerine fieyh Abdülaziz Efendinin hemflirezadesiMehmed Nureddin Efendi fleyh olmufltur. Vefat›, 7 Ramazan1291 (18 Ekim 1874) 'de olup kabri hazirededir. Bunun yerineo¤lu Haf›z Mehmed Haflim Efendi fleyh olmufltur. Yahya Efendi-nin o¤lu olan Nureddin Efendi 1231 (1816) tarihinde do¤mufl-tur.

Mec. Tekâya'ya göre 1890 tarihlerinde Mustafa Efendi tek-kenin fleyhi idi.

Tekke, ayin günü perflembe olan bir Cerrahî dergâh› idi.Haziresi bugün çok periflan durumda olup içindeki flahide-

ler flunlard›r:1240 (1824) Cerrahi sikkelidir. Tarik-i Nakfliyeden Turuk-›

Halveti es-Seyyid efl-fieyh el-hac Hâf›z'ül-Kur'an Hüseyin Efendi.1248 (1833) Cerrahi sikkelidir. Hazreti fieyh Memifl ya'ni

Mehmed Efendi.1291 (1874) fieyh Mehmed Nureddin Efendi.Tarih k›s›mlar› gömülü olan Kadiri fleyhi Hüseyin Efendinin

ve El-hac efl-fleyh fierafeddin Efendinin flahideleri vard›r. Ayr›caCerrahi sikkeli 4 flahide daha vard›r ki sikkelerine kadar topra-¤a gömülüdür.

Kaynak: (Hadika 1/248) (Z. fiükrü, ‹st Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu ‹si. Med.Mec. Say›: 5/93) (Si. Osm. 1/101 ‹brahim Efendi) (Osm. Arfl. Dairesi NüfusDef. S›ra No. 150) (Babinger, Osm. Tarih Yazarlar› S: 136-211) (M. Tahir,Osm. Müel. Meral Yay. 1/117) (Mec. Tekâya S: 14) (‹st. Belediyesi ‹hsaiyatMec. 1328 S: 22)

86 MM

Tahta Minare Mescidi- T›maflvar Tekkesi Haziresi

Tahta Minare Mescidi


Arakiyeci mescidi de denir. Abdurrahman fieref BeyCaddesi ile Arakiyeci Camii Soka¤›n›n birleflti¤i yerde

ve Soka¤›n sa¤ köflesindedir.+Hadika Yazar› diyor ki:"Banisi Arakiyeci Cafer Çelebi'dir. Kendi dahi civar›nda

medfundur. Minberini Dar'üs-Sa'âde A¤as› El-hac Beflir A¤akoymufltur. Karfl›s›nda bulunan mektebin bâniyesi DayeHatun'dur ki, kendi dahi orada medfundur. Mahallesi vard›r."

Yap›ld›¤› tarih belli de¤ildir. Büyük bir ihtimalle 1023(1616) tarihlerinde yap›lm›flt›r. Mescidi minber koyarak camiyapan Hac› Beflir A¤a 1129 (1717)'de Dar'üs-Sa'âde A¤as›olmufl ve 1159 (1746) tarihinde de vefat etmifltir. Kabri, EyüpSultan Türbesi civar›ndaki türbesindedir.

Cafer Çelebi'nin lahdi avluda olup flahideleri yok ol-mufltur. Buradaki tafl abdest teknesi 1971 tarihinde kald›-r›lm›flt›r.

Kare planl› mabet y›¤ma tafltan olup ahflap çat›l›d›r. Dörtahflap sütunlu son cemaat yeri de 1971 tarihinde yap›lm›flt›r.Hiç bir yerinde kitabe yoktur. Camiin sol köflesinde bir lahdinön kapa¤›n›n dolgu olarak kullan›ld›¤› görülmektedir. Bunun,avludaki kabirlerden birine ait oldu¤u muhakkakt›r. Mihrab›nifl fleklinde olup minberi ahflapt›r. Sa¤daki minaresininkaidesi y›¤ma tafltand›r. Üst k›s›mlar› çimento ile s›vanm›flt›r.fierefesinin alt› istalaktitli, etraf› kesme taflt›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/286) (‹st. Ans. 2/961) (T. Öz. ‹st. Ca. 1/44)(Si. Osm. 2/20 Beflir A¤a.)

Rami'de, Boflnak H›z›r Soka¤› ile Mazhar BeyCaddesinin birleflti¤i yerde ve Soka¤›n sol köflesinde-

dir. Tam köflede ise 1341 (1922) tarihli Naz›m Bey Çeflmesivard›r. Sol taraf›nda ise bir ilkokul bulunmaktad›r.

Camiin kitabesi ve haziresi yoktur. Sahna aç›lan kap›s›nayeni yaz› ile:

Tantavi-Zâde Camii H.

Mehmet Halit Efendi taraf›ndanyapt›r›lm›flt›r. 1869diye yaz›lm›flt›r.Duvarlar› kargir çat›s› ve minberi ahflapt›r. Sa¤daki mi-

naresi alemine kadar kesme tafltand›r. Hicri, 1307 (1889) tari-hinde devrin ünlü tüccarlar›ndan Tantavf-Zâde taraf›ndanyapt›r›lm›flt›r.

Tantavî-Zâdeler'in Üsküdar'da Tophanelio¤lu'nda köflklerive Büyükçaml›ca arkas›nda ve Ümraniye civar›nda çiftliklerivard›. Bu çiftlikten ç›kan Tantavî Suyu pek ünlüdür.

Cami'in yan›nda "Hac› Halit Bey Mektebi" ismiyle an›lanbir de mektebi vard›. Bu mektebin yerinde flimdi bir ilkokulbulunmaktad›r.

Mektep ve cami'in yap›ld›¤› y›llarda Rami Semti, "Ha-midiye Köyü" ismini tafl›yordu.

Mektebin ad›, 1294 (1877) senesi resmi maarif salna-mesinde bulundu¤una göre, cami ve mektep en geç 1876 tari-hinde yap›lm›fl olmal›d›r. Veya evvela mekteb, sonra da camiinfla edilmifltir.

Tantavî-Zâde Halit Bey, Sultan II. Hamid devrinin say›l›zenginlerinden olup gemi sahibi idi. Kabri Eyüp'tedir.Kaynak: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi 3/731)

Rami, Yeni Mahalle'de, Rami K›flla Caddesi üzerinde ve‹ncirlik Soka¤› karfl›s›ndad›r.

Hadika Yazar› diyor ki:"Banisi, cennetmekan Sultan Süleyman Hazretlerinin

zaman-› saltanatlar›nda Topçubafl› bulunan Es'ad A¤a'd›r.Mihrab› önünde medfundur. Mezar tafl›ndaki tarih rakam›budur: 966 (1558). Minberini o¤lu ‹smail A¤a koymufltur.Mahallesi vard›r."

Evliya Çelebi:"Fatih zaman›nda Rumeli taraf›na sefer yap›ld›¤› vakit,

topçu taifesi, burada e¤lendikleri için "Topçular" denilmifltir.Yüksek, ferah bir yerde olup ba¤ ve bahçesi çok, bin kadarbüyük saraylar› ve baflka evleri vard›r" demektedir.

Mabedin duvarlar› kargir çat›s› ahflapt›r. Esas mescitharapt›r. Ahflap tavan›ndan, mihrab›n üzerine, ya¤mur su-

87 MM

Tantavî-zâde Camii

Takkeci Mescidi - Arakiyeci Mescidi

Takkeci Mescidi

Tantavi-zâde Camii

Topçular Mescidi


lan akmakta iken mabedin sa¤ taraf›na 1974 tarihinde yenibeton bir cami infla edilmifltir. Kap›s› üzerine Besmele ve1389 tarihi yaz›lm›flt›r. Mihrab› ve minberi mermerdir. Herikisinin üzerine 1390 tarihi yaz›lm›flt›r. ‹ki mabedinaras›ndaki duvar y›kt›r›larak birlefltirilmifltir.

Minaresi, cadde üzerinde, sol tarafta ve son cemaat ye-rinin d›fl›ndad›r. Kaidesi kesmetafl olup ince tu¤ladan yap›lm›flolan gövde ve petek k›s›mlar› çimento ile s›vanm›flt›r.

K›ble taraf›nda 15 flahide bulunmakta iken son tamirs›ras›nda dört tafl kalm›flt›r.

Sikkeli, dört köfle, ince bir flahide üzerinde:"Sahib'ül-Hayrat Topçubafl› Es'ad A¤a ruhi çün fati-ha"

diye yaz›l›d›r. Rakam yoktur. Hadika Yazar› ise, 966 tarihinigörmüfltür. Bu durumda flimdiki tafl›n orijinal olmamas› icabeder. Yan›nda, ayn› tip bir tafl üzerinde:

"Topçubafl› Es'ad-Zâde Abdullah" diye yaz›l›d›r ve yine tar-ihi yoktur. Bunun yan›ndaki flahide okunmaz hale gelmifltir.Yaln›z "‹smail A¤a 1030 (1620)" okunabilmekte-dir. ‹smailA¤a, Hadika'n›n belirtti¤i gibi Es'ad A¤a'n›n o¤lu olmal›d›r.

Bunun yan›nda, Mevlevi sikkeli, El-hac Es-seyyid fieyh‹smail Hikmeti Efendinin 1270 (1853) tarihli flahidesi var-d›r.

Silivrikap› d›fl›nda, Seyyid Nizam Camii karfl› köflesin-de978 (1570) tarihli bir flahide vard›r ki üzerinde:

"Sultan Mehmed Hân-› Fâtih Hazretlerinin Topçu Bas›s›Es'ad A¤a ibn-i Beri" diye yaz›l›d›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/297) (E. Çelebi, Haz. Z. Dan›flman 2/93

Evlice Baba Mescidi de denir. Mescid, Eyüp'ün BülbülYuvas› mevkiinde ve Evlice Baba Mescid Soka¤›n›n sa¤

taraf›ndad›r. Karfl›s›nda Sadr›azam Çorlulu Ali Pafla'n›n 1119(1707) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u meydan çeflmesi ile HakiBaba Tekkesi (Evlice Baba Tekkesi)'nin haziresi bulunmak-tad›r.

Hadikat'ül-Cevâmi'de flu k›sa bilgi vard›r:"Banisi Fâtih ricalinden Veliyüddin Efendidir. Karfl›s›nda

olan mezaristan köflesinde medfundur. Mahallesi yoktur."Veliyüddin Efendinin Fatihin meflk (yaz› veya musiki)

hocas› oldu¤u söylenir. Set üzerindeki sikkeli flahidesindekikitabesi fludur:

Ebû'l-feth ve'l-megâziSultan Mehemmed Gazi Hazratlar›'n›nMeflk hacesi sâhib'ül-hayrâtVe'l-hasenât VeliBaba'n›nRûh-› flerifine el-fâtihasene 857 (1453)Kabrin bulundu¤u set duvar›nda ise flu kitabe vard›r: Ebû'l-feth el-magâzi Hân Mehemmed nâm zî-flântn K›la ruhu cü bülbül-i gülistan cenneti me'vâ

An›n talimde meflk hâcesi nâm-› Veliyüddin Makar-gâh itmifl idi zât›na bu mevzi'i amma

Mürûr-› rûzigâr ile olub bir günde bünyâd› ‹düb ta'mirine himmet bu kabri itdi nev ihya

Cenâb-› Dervifl Ahmed nâm veli-haslet hemân der-hin Du'â-y› hayr içün bir ehl-i hayra oldu sûk-pirâ

‹düb ta'mir nakfl-› meflhedin Nakfli didi târih Ola rûh-› Veliyüddin'e dâ'im rahmet-iMevlâ 1173 (1759)

Kabir bu tarihte yenilenmifltir.Mabet, tafltan olup çat›s› ve minberi ahflapt›r. Minaresi

devrinden kalm›flt›r. Gayet harap iken 1967 haziran›nda ta-mirine bafllanm›fl ve ayn› y›l›n aral›k ay›na rasl›yan ramaza-

88 MM

Topçular Mescidi Haziresi

Uluca Baba Mescidi

Topçular Mescidi


n›n ilk cumas›nda ibadete aç›lm›flt›r. Kitabesi yoktur. Sokaküzerinde küçük bir haziresi vard›r.

Kitabe yazar› Nakfli Mustafa Efendi Eyüplü'dür. Divanflairi, hattat ve musikiflinas idi. Enderundan yetiflmifl olupdivan› vard›r. 1178 (1764)'de öldü.

Kaynak: (Hadika 1/267) (‹st. Ans. 10/5417) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih S:198) (Ayverdi, Fatih Devri, 111/513) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/324) (Türk Dilive Ed. Ans. 6/506)

Eyüp'te Üç fiehitler mevkiinde ve Meflatl›k Soka¤›n›nsa¤ köflesindedir. 1959 tarihinde kubbeli olarak

yap›lm›flt›r.Üç fiehitler mevkii ad›, 16 Mart 1920 tarihinde, ‹stan-

bul'un iflgali s›ras›nda, fiehzadebafl›'ndaki karakolda uyu-makta olan üç askerimizin ‹ngilizler taraf›ndan vahflice flehitedilmesi üzerine verilmifltir.

fiehit edilen bu askerler evvala Eyüp'te, Bahariye'dekimezarl›¤a gömülmüfllerdir. Bundan dolay› buras› hâlâ fiehitlikismi ile an›l›r. Daha sonra flehitler, buradan al›narakEdirnekap›'da, Sak›z A¤ac› Mezarl›¤›'na nakledilmifllerdir.

Üç flehitler mevkii, alt› yolun birleflti¤i bir vadidir. ‹ki taraf›yüksek tepedir. Buradaki meflatl›ktan bir tek tafl kalm›flt›r.Meflatl›k arkas›nda, Dikili A¤aç Soka¤›n›n yan›ndan RamiDeresi akmaktad›r. Bu Sokaktan Rami'ye ç›k›l›r. Çok dik biryokufltur. Derenin önüne, tafl bir set yap›lm›flt›r ki bir bendiand›rmaktad›r.

Alaca Tekke Mescidi, S›ra Serviler Tekkesi, Sultan III.Osman Tekkesi Mescidi ve Ahmed Efendi Tekkesi isim-

leri ile de bilinmektedir.Tekke, Otakc›lar'da, Fethi Çelebi Camii civar›nda ve Alaca

Tekke Soka¤›n›n sol köflesine yak›n biryerdedir. Ayr›ca AflhaneSoka¤›na aç›lan bir yolu vard›. Bu yolunbafl›nda, Eski SarayA¤as› Yakub A¤a'n›n mektebi ve lahdi mevcuttur.

Hadika Yazar›, tekkeden, Yan›k Minare Mescidi ad›ylabahsediyor ve diyor ki:

"Banisi fieyh Ahmed Nakflibendi'dir. Asl› Taflköprü'denolup kardefli ‹brahim Efendi ile 900 (1494) tarihinde ‹stanbul'agelmifller ve vefatlar›nda minare yan›nda defn olunmufllard›r.

Ad› geçen mescid yanmakla vakf› müsaid olmad›¤›ndannice zaman harap kalm›fl ve hatta yerine iki küçük evyapt›r›lm›fl idi.

Sultan III. Osman tahta geçtikde Eyyüp Ensâri ziyaretineve k›l›ç kuflanmak için alay ile geçerken irade buyurub evlery›kt›r›l›p yerine bu cami'i flerif bina ve yeniden minber vaz' vemahfel-i hümâyun ihdas ve minaresi tecdid olunup laz›m gelenvazifeleri Süleymaniye'den verilmifltir.

Bu cami'in yan›nda bulunan Sa'diyye fieyhi bulunan SalihEdirnevî hezar-fen bir zât olmakla bu câmi'e fleyh tayin olun-mufltur ki Sultan III. Mustafa'n›n tahta geçti¤i sene o dahivefat ederek yerine o¤lu Seyyid Abdullah fleyh olmufltur.

Mescidin mahallesi yoktur."Mescid'in bugün yaln›z arsas›, küçük haziresi ve sokak

taraf›ndaki cephesi ve kap›s› mevcuttur. Sa¤ taraf›ndaki mer-mer söveli kap›s›n›n yar›s› y›k›lm›flt›r.

Sultan III. Osman 1168 (20 Aral›k 1754) tarihinde bu-radan geçerek Eyüp Cami'ine gitti¤ine göre mabet, en geç1755 tarihinde ibadete aç›lm›fl demektir. Bu s›rada önyüzümuntazam beyaz kesmetafl ile kapland›¤›ndan mescit, AlacaMescid veya Alaca Tekke ismi ile an›l›r olmufltur. Sokaktaraf›ndaki cephesinde klasik topuzlu flebeke demirli üçpenceresi vard›r. ‹ki pencere aras›na nifl fleklinde mihrab›yerlefltirilmifltir.

Tekkenin karfl›s› ve Alaca Tekke Soka¤›n›n sa¤ taraf›,fiiraze Soka¤›na kadar uzanan mezarl›k idi. Yol boyunca dikil-mifl servilerden dolay› Soka¤›n eski ad› S›raserviler Soka¤› idi.1974 tarihinde Haliç Köprüsü ve çevre yolunun yap›m›s›ras›nda serviler ve mezarl›k yokedildi. Padiflahlar, tahtageçti¤i zaman Eyüp Sultan Türbesi'ne gitmek için bu yoluveya Abdurrahman fieref Bey Caddesini tercih ediyorlard›.

Bak›ms›z haziresinde bugün flu flahideler bulunmaktad›r:

89 MM

Uluca Baba Mescidi - Evlice Baba Mescidi

Uluca Baba’n›n kabri

Üç fiehitler Camiî

Yan›k Minare Mescidi


1- Merhum Es-seyyidEfl-fleyh AhmedEfendi-i Nakflibendi-iBuhâri ruhi çünEl-fâtiha977 (1569)Dört köfle flahidesinin üzerinde tarikat sikkesi bulunmak-

tad›r. Hadika Yazan, bu zat›n 900/1494 tarihinde ‹stanbul'ageldi¤ini söylüyor. Tafl› orijinal olup sokak taraf›ndaki duvar›narkas›ndad›r.

2- Bu tafl›n bir efli de hemen yan›ndad›r. Tac› yerdedir.Kitabesi de di¤erinin ayn› olup fludur:Merhum Es-seyyid/ Efl-fleyh ‹brahim / Efendi-i Nakflibendi-

i / Buhâri rûhiçün / el-fâtiha / 9773- fieyh Salih Efendi uzun kitabesinden anlafl›ld›¤› üzere

1169 (1755) tarihinde bu tekkenin fleyhi olmufl ve 1221(1806)tarihinde de vefat etmifltir. Sa'diyye fleyhi olup tarih m›sra›fludur:

Gitdi fieyh Salih Efendi hankâh-› a'zama 1169 12214- Es-seyyid Nakfli Sa'dullah Efendinin vefat›, 1176 (1762).5- Küçük fesli bir flahide, fakat tamamen topra¤a gömülü,

okunabilen k›sm› fludur:Sultan Osman Tekyesi fieyhi el-hac ‹zzet Efendi hafidi...Mecmuai Tekâya'ya göre, âyin günü cuma olan bir R›fai

dergâh› idi. 1890 tarihlerinde R›za Efendi bu Tekkenin fleyhibulunuyordu. Burada tekkenin S›raserviler'de oldu¤u belirtil-mifltir.

Yine bu tarihlerde yaz›m› tamamlanan bir Nüfus Defte-ri'ne göre, Mehmed Emin Efendinin o¤lu, 1225 (1810) do-¤umlu, elhac ‹zzet Efendi bu tekkenin fleyhi idi. Bu zat›n o¤lu1269 (1852) do¤umlu Ali R›za Efendidir.

1199 (1785) tarihli tekkeler listesinde:"Otakc›lar'da Arakiyyeci Bafl› Mahallesi'nde fieyh Seyyid

Ahmed Efendi Tekyesi fleyhi Seyyid Mustafa Efendi bâ hatt-›hümâyun müceddeden kayd olundu, fi 25-11-1201 (1786). diyekay›tl›d›r.

1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde ise: "Sa'diyye'denSultan Osman Tekyesi der S›ra Serviler der Otakc›lar, arsad›r."diye kay›tl›d›r.

1294 (1877) tarihli, Asitanei aliyye ve bilâd-› selâsede bulu-

nan tekkeler listesinde ise, yerinin arsa oldu¤u ve âyin günüperflembe olan bir Sa'diyye tekkesi oldu¤u belirtilmifltir.

Oysa Osman Bey, âyin günü cuma olan bir R›fai Tekkesioldu¤unu söylüyor.

1256 ve 1294 tarihli tekkeler listesinde bu civarda âyingünü Sal› olan bir Sa'diyye Tekkesi daha vard›r. "Sa'diyye'denfieyh Emin Efendi Tekkesi. Der Paflmakc› Çay›r›, arsad›r"diyekay›tl›d›r.

Tekkenin son fleyhlerinden biri olan Talat Efendi aynizamanda bir musikiflinas idi. Kas›mpaflal› fieyh CemalEfendiden meflk etmifltir. 1339 (1920)'de vefat etti. Kabri, butekke haziresinde ise de tafl›na rastlanmad›.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/289) (T. Öz. ‹st. Camileri 1/151) (Mec.Tekaya) (fiem'dani-Zâde Tarihi, Haz. M. Aktepe 1/178) (S.N. Ergun, TürkMusikisi Ant. S: 660) (Bafl Bakanl›k Arflivi, Kepeci Tasnifi, Nüfus Def. No.6290 /I S: 290) (A. Çetin, Ist.daki Tekke, Zaviye ve Hankahlar, Vak›flar Der.13/588) (Osman Bey, Mec. Cevami 2/6)

Hac› Hüsrev Mescidi ve Ümmi-Hân Hatun Mescidi dedenir. Mabet, E¤rikap› d›fl›nda ve bu kap› ile Yâ vedûd

Türbesi aras›nda, Yeni Mahalle Soka¤› ile Hac› Hüsrev CamiiSoka¤›n›n birleflti¤i yerde ve Hac› Hüsrev Soka¤›n›n sa¤köflesindedir. Haliç Köprüsü ve çevre yolunun yap›m›s›ras›nda, bir kaç sokak hariç, bütün bu semt, AbdülvedûdMahallesi, Tokmak tepe ve mezarl›klar› ile beraber ortadankalkm›flt›r. Bu arada, derin bir çukurda kalm›fl olan, Hac›Hüsrev Camii de, kimse taraf›ndan iskan edilmemesi amac›ylaçat›s› ve minaresi y›kt›r›lm›flt›r.

Mabet, meyilli bir arazide yap›ld›¤›ndan fevkanidir. Y›¤matafltand›r. Sa¤ taraf›nda, kap›s› son cemaat yerine aç›lan incetu¤ladan yap›lm›fl minaresinin, yaln›z gövdesi ve flerefesinin altk›sm› görülmektedir. Ahflap çat›s› mabedin ve son cemaatyerinin üzerini örtmekte idi. Kitabesi yok-tur.

Mescidin sa¤ taraf›nda, yol afl›n yerde ve köflede, klasik,1103 (1691) tarihli Mehmed A¤a ve Hac› ‹brahim Efendiçeflmesi vard›r. Sol taraf›nda ve Yenimahalle Soka¤› ile ÖküzArabac›lar› Ç›kmaz›'n›n birleflti¤i yerde ise 1237 (1821) tarihliHac› Mehmed A¤a Çeflmesi bulunuyordu. Bu

90 MM

Yan›k Minare Mescidi - Alaca Tekke Mescidi

Yeni mahalle Cami’i-Hac› Hüsrev Camii, solda Hac› Mehmed A¤aÇeflmesi, sa¤da, Mehmed A¤a Çeflmesi

Yeni Mahalle Mescidi


çeflme, Haliç Köprüsü'nün yap›m› s›ras›nda tafllar› numara-lanarak sökülmüfl ve yine bu çukurdaki flimdiki yerinenakledilmifltir.

Hac› Hüsrev'in kabri, Yeni Mahalle Soka¤› üzerinde ve buyolun Öküz Arabac›lar› Ç›kmaz›'n›n sa¤ taraf›ndaki sofada idi.Ön taraf› kesmetafl duvarl› bu yerde iki kabir tafl› bulunuyor-du. Sol tarafta ise mermer söveli bir kap›s› vard›. Bu küçükhazirenin karfl› köflesinde de 1237 tarihli Hac› Mehmed A¤açeflmesi bulunuyordu. Bu sofa, 1971'de Edirnekap›, M›s›r tar-las› mevkiine nakledilmifltir.

Hadika Yazar› diyor ki:"Yeni Mahalle Mescidi'nin banisi el-hac Hüsrev'dir ki

yokuflun nihayetinde ana yola naz›r bir mahalde medfundur.Minberini Sadr›azam Divitdar Mehmed Pafla koymufltur.

Hitabet vazifesi Sultan Mehmed Han vakf›ndan tayin olun-mufltur.

Civar›nda bulunan mektebin banisi Sadr›azam Dâmâd‹brahim Pafla'd›r ki ‹stanbul'da camiinde medfundur.

Bu mescidin yak›n›nda bulunan büyük çeflme fiat›r Ha-san'A¤a nam sahib'ül-hayr›nd›r ki bir çeflmesi dahi Ayvansaraydahilinde Mustafa Pafla Cami'i avlusundad›r."

Damat ‹brahim Pafla Mektebi bugün mevcut de¤ildir.Mescide minber koyarak cami yapan Divitdar Mehmed Pafla

1750-1752 tarihleri aras›nda sadr›azam olmufltur. M›s›r valisiiken orada vefat etmifltir.

Halk rivayetine göre, Eyüp Sultan Hazretleri ‹stanbul'unmuhasaras› s›ras›nda, Hac› Hüsrev Camii'nin bulundu¤u yerdevefat etmifltir. Sonra türbesinin bulundu¤u yere götürülerekdefnedilmifltir.

Hac› Hüsrev Mescidi'nin yap›l›fl tarihi belli de¤ildir. Ümmi-hâni Hatun Hac› Hüsrev'in k›z› olup vak›flar› vard›r. Di¤erk›zlar› Ayfle, Rukiye ve Saliha Hatunlar olup bunlar›n davak›flar› vard›r.

Mehmed A¤a Çeflmesi 1691 y›l›nda yap›ld›¤›na göre mabet,bundan bir müddet evvel yap›lm›fl olmal›d›r.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/288) (Osm. Arfl. Evkaf Def. 111 No. 24522)(Evkaf Def. 1 No: 1606-1607)

Defterdar Caddesi ile Zal Pafla Caddesi aras›nda olup heriki caddeye aç›lan kitabesiz avlu kap›lar› vard›r.

Defterdar Caddesine aç›lan kap›n›n sol taraf›nda,Mihriflah Sultan Türbesi, mektebi ve sebili, sa¤ taraf›nda

91 MM

Zal Mahmut Pafla Camii

Zal Mahmut Pafla Camii


ise, 998 (1589) tarihli çeflme ve biraz ileride de, Tecvid Yazar›Karabafl Ahmet Efendi (Pîr Ahmet Edirnevî)nin türbesi vard›r.Zal Pafla Caddesine aç›lan kap›n›n karfl›s›nda ise SilâhîMehmed Bey'in enteresan mescidi bulunmaktad›r.

Evliya Çelebi Seyahatnarriesi'nde diyor ki:"Camilerin en güzeli Zal Pafla Cardi'idir ki irem ba¤› içinde

iki taraf› yol ve pek parlakt›r. Osmanl› ülkesinde olan vezircamileri içinde bundan nurlusu yoktur. 366 cam billur ile süs-lüdür... Minberi, mihrab›, müezzin mahfelleri ince sütunlar›n›Sinop kalas›ndaki minberden baflkas›nda görmedim..."

Hadika Yazar› diyorki:"Banisi Sultan Süleyman'›n silahdarl›¤›ndan üç tu¤ ile

ç›ra¤ ve damad-› flehriyari olan Mahmud Pafla ile efli fiahSultan'd›r. Bunlar›n ikisi dahi bir türbede medfunlard›r. Cami'iflerifte mahfel dahi vard›r lakin fevkani de¤ildir. Önündemedrese ve meydan›nda flad›rvan vard›r. Cami'i flerif birtaraftan fevkani ve di¤er taraftan ise tahtanidir. Ve türbesikarfl›s›nda bir medresesi dahi vard›r...

Cami, bir çok defa tamir olundu¤undan baflka 1240 sene-si Ramazan-› fierifi sonlar›nda (may›s 1825) Sultan II. Mahmuddahi harab oldu¤unu duydu¤u zaman tamirine bafllanmas›n›emr etmifltir. Vakf›ndan cami ve türbe tamamen tamir olunduve mahfel-i hümâyuna bir de hela yapt›r›ld›."

Külliye, 985 (1577) senesi bafllar›nda Mimar Sinan'ayapt›r›lm›flt›r. Tamamland›¤›nda flu tarih düflülmüfltür: Hatif-ibe-güft-ü târih "Hazâ makâm-› Mahmud" 985 (1577)

Esas cami k›sm› bir büyük kubbe ve onu üç taraftan saranmahfillerden oluflur. ‹kisi mihrab divar›na di¤er ikisi ise ayak-lara oturan kemerler, büyük kubbeyi tafl›rlar.

Defterdar Caddesine aç›lan avlu kap›s›ndan girildi¤indesa¤ tarafta medrese odalar›, sol tarafta ise Zal Mahmud PaflaTürbesi, haziresi ve orta yerde kitabesiz bir kuyu bulunmak-tad›r.

Buradan 26 basamakl› tafl bir merdivenle flad›rvan av-lusuna ç›k›l›r. Merdivenin alt›ndaki meyilde iki adet çeflmevard›r. Bugün kapat›lm›flt›r. fiad›rvan sekiz sütunludur.Avlunun üç taraf›nda medrese odalar› bulunmaktad›r.

Mabet, kesme tafltan tu¤la hat›ll› olarak infla edilmifltir.Minaresi ise yekpare kesme taflt›r. Son cemaat yerinde alt›sütunlu bir revak mevcuttur. ‹stilaktitli cümle kap›s› üzerineAyet-i Kerime yaz›lm›flt›r. Kitabe yoktur.

Cami bir taraftan fevkani oldu¤u için alt›nda befl adet odabulunmaktad›r. Camiin k›ble taraf›nda da avluya inen bir mer-diveni vard›r. Minaresi 1894 depreminde y›k›lm›fl ve yenidenyap›lm›flt›r. 1955-1963 y›llar› aras›nda da vak›fça esasl› birflekilde onar›lm›flt›r.

Zal Mahmut Pafla için türbesi bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/253) (E. Çelebi, Dan›flman Ter. 2/94-95)(Uzunçarfl›l›, Osm. Tarihi 11/403) (Si. Osm. 1/45) (M. Meriç, M. Sinan,Tuhfet'ül-Mimarin S: 26) (A. Kuran, M. Sinan S: 305) (T. Öz, ‹st. Camileri1/157) (Ayvansarayi, Mec. Tevarih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 110-115) (A.Kuran, Zal Mahmud Pafla Külliyesi, Bo¤aziçi Üni. Der. I. 1973 S: 65-80)(Osm. Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalogu 1/15-91)

Idris köflkü semtinde ve Kerim A¤a Soka¤› ileGümüflsüyü Cami'i Soka¤› aras›ndad›r. Zeynep Hâtûn'un

kabri ise, Türbe Soka¤›n›n sol bafl›nda ve set üzerindedir.Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Lahdi sonradan ya-p›lm›flt›r. Yaz›s› ve flahidesi yoktur. Fakat flahide yerleridurdu¤una göre k›r›lm›fl olmal›d›r.

Zeynep Hatun Türbesi bahsine bak›n›z.Bir sokak ileride ve Gümüflsüyü Camii soka¤›n›n sol

bafl›nda ve bir evin bahçesinde kalm›fl olan ‹dris-i Bitlisi'ninflahidesi bulunmaktad›r. Üzerindeki yaz› fludur:

"Kutb'ül-ârifin merhum ve ma¤fur ‹dris Efendi ruhuna fati-ha" rakam yaz›l› de¤ildir.

Hadika Yazar› diyor ki:Bâniyesi Hâtûn, ‹dris-i Bitlisi'nin zevcesi idi. Orda medfun-

dur. Mescidin minberini Eyüp'te bulunan Arpac› Mescidi'ninimam› olan fieyh Abdullah Efendi koymufltur. Zeynep HatunMescidi'nin mahallesi vard›r."

Mabed, kesme tafltan yap›lm›flt›r. Çat›s› ahflapt›r. 1983'deher taraf› çimento ile s›vanm›flt›r. Dar bir sahaya yap›ld›¤›ndan,yolun flekline uydurulmufltur. Sa¤ taraf›na s›¤mayan minaresimihrab yönüne ve camiden ayr› olarak yap›lm›flt›r. Bu durum‹stanbul camilerinin hiç birinde yoktur. Bundan dolay› camiin,mahalle sokaklar› teflekkül et-tikten sonra yap›ld›¤› anlafl›lmak-tad›r. Mihrab› d›fla taflma-l›d›r. Ön taraf›ndaki küçük haziresi yokedilmifltir. Çiçekli bir lahit kapa¤› basamak olarak kullan›lm›flt›r.

Son cemaat yerinde iki tamir kitabesi vard›r. 1203 tarihliolan› 16 sat›r ve m›sral› olup bir cetvel içine iki m›sra yerlefltir-ilmifltir. Güzel bir hat ile yaz›lan kitabe fludur:

Barek-Allah zehi mescid-i ser-tak-› behinKasr-› ‹dris'de olmufl ne güzel âmâde

fieref ehl-i salah evre zühd ü takva Bir giren sahn-› ibâdetgehine ukbâda

Olur ittira cürât-› cüz-ile eyler mesâb Hâs›l› an›n içün oldu cennet âmâde

Bâni-i evveli Zeyneb Kad›n Rabb-› Kadir Menn-Nebi s›rr›na mazhar idüb ukbâda

92 MM

Zeynep Hatun Camii

Zeynep Hatun Mescidi


Kethüday› Hurretn fiah-› cihan def-i gam› ‹de dilflâd an› evvelide ve hem uhrâda

‹tdi bu mescidi ta'mir ile beyi-i ma'mûr Takva ferfl olma¤çün ol-müstekin âmâde

Hare idiib Hakk yoluna su yerine nakd-i himem Hiç kusur eylemedi himmetine icrada

Oldu bu hayra muvaffak anada âhir Hakk Nurdan kasr ile ikram ide mevâda 1203 (1788)Di¤er kitabe ise yedi sat›r halinde haz›rlanm›fl olup 14

m›srad›r. Güzel bir hat ile yaz›lm›flt›r. Kitabe fludur:Cihan durdukça var olsun hemân Abd'ül-Mecid Hân Zaman›nda ola âlem bütün ma'mûr ü âbâdan

Harâb olmufl idi bu Câmi'-i Zeyneb Kad›n çokdan Olub ta'mire muhtaç bu nice y›l kalm›fl idi viran

‹düb Atiyye Sultan-› inâyetkâre çok hizmet Hazinedar› usta eyledi ihya an› elan

Efendisine ald›rd› du'ây› flühhesiz zira Bu etraf›n ahalisi yeniden oldular flâdan

Kabul itsün bu hayrat› Cenâb-› Hazret-i Bari Virüb cennet saray›n› cemâlin eyleyüb ihsan

Mübarek fleky-i gayûranda kemâle irdi hayrat› Vire tevf›kini daim ol Hazret-i Mennan

Düflerse bir düfler târih-i ta'miri Emin böyleNe zibâ oldu ta'mir Câmi'-i Zeyneb Kad›n ey cân1258 (1842)"Zeynep Hatun'un kocas› ‹dris-i Bitlisîye, Yavuz Sultan

Selim'in büyük bir güveni vard›. Ona, üstleri tu¤ral› boflka¤›tlar göndermifl, bunlar›n kendisi taraf›ndan vaziyetinicab›na göre doldurarak Kürt beylerine göndermesini emret-mifltir. Yani ona Padiflah ad›na icap edenlere hükümler yazmayetkisini vermifltir. ‹ran'›n istilas›nda onun mühim rolü vard›r.Kadir bilir padiflah, ‹dris-i Bitlisînin Diyarbak›r'›n fethinde gös-terdi¤i hizmeti 2000 venedik dukas›, sekiz hil'al, kabzesi alt›nifllemeli bir k›l›ç ile mükafatland›rm›flt›."

Hoca Sa'deddin Efendi Tac'üt-Tevârih adl› eserinde ‹d-ris'in 926 (1520) Osm. Müellifleri adl› eserde de 1521 y›l›ndavefat etti¤i yaz›l›d›r.

O¤lu Ebü'1-Fazl Mehmed Efendi, babas›n›n Heflt-Bihifltadl› tarihine zeyl yazm›flt›r.

Zeynep Hatun mabedi 1520 tarihinden sonra yapt›rm›flt›r.Semt sakinlerinin ifadesine göre, Zeynep Hatun'un kabri,

mescid kap›s› önünde imifl. Bugün mevcut de¤ildir.Mabet, 1314 (1896) tarihinde tamir edilmifltir.

Kaynak (Gezi Notu) (Hadika 1/262) (Tac'üt-Tevarih, Haz. ‹. Parmaks›zo¤lu,3/68) (M. Hâlid Tan›k. Hazreti Hâlid ve Eyüp Beldesi S: 47) (Osm. Arfl.Evkaf ‹daresi Katalogu 1/113)

93 MM

Eyüpsultan’›n 1958 y›l›nda uçaktan genel görünüflü

cami ve mescidler

Documents