246121 Hatice KOYUNCU 246141 Sevcan ÇETİNKAYA 246171 Aslıhan ÇELİK

KAZANIMLAR

•Besin zincirlerinin başlangıcında üreticilerin bulunduğu çıkarımını yapar.•Fotosentez için nelerin gerekli olduğunu sıralar.•Fotosentezin canlılar için önemini tartışır.

Anahtar Kavramlar

•Üretici•Tüketici•Ayrıştırıcı•Fotosentez•Klorofil

Sizce bu canlılar arasında bir etkileşim var mıdır?

♣Aşağıdaki resimde orman ekosisteminde yer alan canlılar arasındaki besin ağı görülmektedir.Bu canlı gruplarının kendilerini nasıl tanıttıklarına bakalım.

     Bir bölgede canlı ve cansızlardan oluşan

sisteme ekosistem denir. Canlılar doğrudan veya dolaylı olarak beslenmek için, birbiriyle etkileşmesi sonucu besin zinciri oluştururlar. Bir besin zincirinin halkalarını farklı canlı türleri oluşturur. 

Üreticiler, güneş enerjisini dönüştürüp hücrelerinde tutabilen canlılardır. Bu özellikleri sayesinde kendi besinlerini kendileri üretebilirler. Mesela bitkiler biz insanlar gibi veya doğadaki diğer canlılar gibi besin arayışı içerisine girmezler.

Üretici (ototrof) olan bu canlılar inorganik maddelerden fotosentez yaparak, organik madde (basit şeker=besin= glikoz) ve oksijen üretirler. (Üreticiler, güneş ışığını doğrudan kullanabildiği için besin zincirinin ilk basamağında yer alır.)Üreticilere örnek: Bitkiler, algler, klorofilli bakteriler (siyanobakteri...)

Besin üretmeyen ve besinini dışarıdan hazır olarak alan canlılara tüketici (heterotrof) denir. Örnek: Koyun, köpek, kaplumbağa.

Tüketici olan canlı grupları da besin aldıkları kaynağa ve besin alma şekline göre gruplara ayrılırlar. Sadece çevrelerindeki üretici canlıları yiyerek bitkisel kaynaklı olarak beslenen canlı grubuna otoburlar denir. Örnek: Tavşan, Maymun, Koyun, Eşek.

Çevrelerindeki hayvansal organizmaları yiyerek beslenen canlı grubuna ise etoburlar denir. Örnek: Timsah, kertenkele, baykuş.

Çevrelerindeki bitkisel ve hayvansal kaynaklı organizmaları yiyerek beslenen canlı grubuna ise hem etçil hem otçul (hepçiller) denir. Örnek: İnsan, tavuk, ayı.

Bir de toprağa düşen bitki ve hayvan artıklarını çürüterek, toprağa karışmasını sağlayan canlılar vardır. Bu canlı grubuna da ayrıştırıcılar denir. Ayrıştırıcıların etkinlikleri sonucunda canlı vücudunu oluşturan organik ve inorganik maddeler toprağa geçmiş olur. Mantarları (küf mantarı, maya mantarı, şapkalı mantarlar) ve bakterilerin büyük bir kısmını ayrıştırıcılara örnek olarak verebiliriz.Ayrıştırıcılar besin zincirinin her basamağında bulunabilir.

Bu anlatılan canlı grubundan doğada en çok bulunan bitkiler yani üreticilerdir. Çünkü üreticiler güneş enerjisini doğrudan kullanabildikleri için daha fazla sayıda bulunurlar. Tüketiciler ise üreticilerden veya diğer otoburlardan dolaylı olarak güneş enerjisinden yararlandıkları için sayıları giderek azalır. Aynı şekilde üreticiler güneş enerjisini doğrudan kullanabildikleri için sahip oldukları enerji besin zincirinin diğer halkasındaki canlılara göre daha fazladır.

Doğada birbiriyle ilişkili birçok besin zinciri vardır. Birbiri içine alan bu besin zincirlerinin hepsi besin ağı olarak adlandırılır.

Bitkiler yaşamlarını sürdürmek için gerekli enerjiyi nereden sağlarlar

Beslenme amacıyla gösterdiğimiz her çaba sırasında belli miktarda enerji harcarız.Bedensel etkinlikler sırasında da kaslarımızın enerji ihtiyacı artar ve bu enerjinin karşılanması gerekir.Tüm canlılar yaşamak için enerjiye ihtiyaç duyar.Hayvansal enerjiyi elde etmek için besinlerini diğer canlılardan karşılar.Bitkiler ise kendi besinlerini kendi yapar.Bununla birlikte bitkilerin besin yapmaları sırasında da enerji kullanılır.Bu enerji ışıktan, özellikle de güneş ışığından karşılanır.Işık, bitkilerin kendi besinlerini yapmalarını sağlayan bir enerjidir.

Bitkilerin yeşil renkli kısımlarındaki hücrelerde kloroplastlar bulunur.Kloroplast bitki hücresinde besin üretiminden sorumlu organeldir.Klorofil ise kloroplastlar içerisinde yer alan yeşil renkli ve fotosentez olayında önemli rol oynayan bir moleküldür.Bu organellerde topraktaki su ile havadaki karbon dioksit kullanılarak basit şeker(glikoz) ve oksijenin oluşması sağlanır.Bu olay fotosentez olarak adlandırılır.

Fotosentez olayı için nelerin gerekli olduğu ve fotosentez sonucunda oluşan maddeler aşağıdaki denklemle ifade edilir:

Fotosentez olayı sadece bitkilerde görülmez.Algler ve fotosentez yapan bakterilerde (örneğin siyano bakteriler) , kendi besinini kendileri üretebilen canlılardır.Üreticiler, fotosentez yaparak yeryüzündeki diğer tüm canlıların besin ve enerji ihtiyaçlarını karşılar.

Güneş panellerinde güneş enerjisinin elektrik enerjisine dönüşmesi gibi bitkilerde de fotosentez sırasında güneş ışığı yaprağın üzerine düşerek yaprak hücrelerindeki kloroplastlarda bulunan  klorofillere ulaşır.Klorofiller bu ışığın enerjisini, yaşam etkinliklerini gerçekleştirmek için kullanabileceği kimyasal enerjiye çevirir.Bu  kimyasal enerjiyi üreticiler glikoz elde etmekte kullanır.

Işık, fotosentez olayının vazgeçilmez unsurlarından biridir.Üreticiler , bunun için sadece güneş ışığını kullanmazlar.Işık  şiddetinin yeterli olduğu yapay ışık kaynakları da fotosentezin gerçekleşmesini sağlayabilir.Işık şiddeti arttıkça fotosentez hızı da artmaktadır. Fotosentez en az yeşil ışıkta gerçekleşir. Çünkü bitkiler yeşil ışığın çoğunu yansıtırlar.

Fotosentezin diğer canlıların hayatını etkileyip etkilemediğini hiç düşündünüz mü?

Fotosentez besin zincirinin ilk kaynağını oluşturur. Fotosentez yapan canlıların ürettiği besinler yeryüzündeki tüm diğer canlıların beslenmesi için kullanılır. Örneğin, buğday, pirinç, mısır,  arpa gibi hububat grubundaki kültür bitkileri, yaptıkları fotosentezle yeryüzündeki tüm insanların yıllık besin tüketiminin yaklaşık %60'ını karşılar. Fotosentez, besin ihtiyacının karşılanmasının yanında, hayatımızı her yönüyle etkileyen birçok ürünün de üretimini sağlamaktadır.

Tekstilde kullanılan pamuk; inşaatlarda, mobilyacılıkta, kağıt üretiminde kullanılan kereste, sıvı yağlar, ilaç hammaddeleri ve baharatlar fotosentezin bize kazandırdığı ürünlerden birkaçıdır. Ayrıca günümüzde enerji üretmek için kullanılan doğal gaz, petrol ve kömür gibi fosil yakıtların kaynağı geçmişte fotosentez yapan canlılar tarafından tutulan güneş enerjisidir.

Fosil yakıtlar yandığı zaman karbon dioksit oluşmaktadır. Eğer bu  karbon dioksitin tamamı atmosferde kalsaydı, sıcaklık yükselir ve canlıların yaşamı tehlikeye girerdi. Özellikle fosil yakıtların tüketimi , atmosferi her yönüyle olumsuz etkilemektedir.

Fotosentez olayında karbon dioksitin kullanılması ise bu olumsuz etkinin azalmasını sağlar. Ormanları oluşturan bitkiler de fotosentez yapar. Bu süreç sonunda atmosferden karbon dioksit alıp oksijen verir. Böylece ormanlar fotosentez sonucu solunum için gerekli olan oksijeni de oluşturur.Hayatımızda bu kadar önemli rolü olan ormanlarımızı korumalıyız.

Yapay ışık

kaynağı

fotosentez

su

kloroplast

oksijen

klorofil Bitki hücresi ışık besin Güneş

1. Mısır bitkisi fotosentez yapabilmek için gerekli maddeleri nereden karşılar?........................................................................................................................................................................................................................................................................................................2. Fotosentezin mısır, çiftçi ve inek için önemi nedir?........................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. Çiftçi ve ineğin, mısırın yaptığı fotosentezde rolü ne olabilir?.....................................................................................................................................................

Yukarıdaki besin ağında,a) Hangi canlılar üreticidir?...........................................................................................................................................................b) Hangi canlılar tüketicidir?.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................c) Besin zincirleri hangi gruptaki canlılarla başlamaktadır?...........................................................................................................................................................

1)Hangi canlılar fotosentez yapar? Bu canlılar fotosentez sonucunda ne üretir?2)Fotosentez olayının denklemini nedir?3)Besin piramidi hazırlayıp sınıfta sergileyelim.