cay duoc lieu

7/27/2019 Cay Duoc Lieu

http://slidepdf.com/reader/full/cay-duoc-lieu 1/83

TR ѬӠ1*_ ĈҤ,_+ Ӑ&_1Ð1*_/Æ0_+8 ӂ

D Ӵ _ 1_+Ӧ3_7 &_9,ӊ 7_1$0_ – HÀ LAN

BÀI GI Ҧ1*

CÂY D ѬӦ&_/,ӊ 8

NgѭӡL biên soҥQ: ThS. VǊ TuҩQMinh

HuӃ , 08/2009



1

BÀI 1

SѪ _/ѬӦ C Vӄ _&Æ<_'ѬӦ C LIӊ 8 , &Ѫ _6Ӣ LÝ LU Ұ1_ 9¬_ Һ&_ ,ӆ 0_&+81*

1. Khái ni ӋP_YӅ _Fk\_GѭӧF_OLӋX

&k\_GѭӧF_OLӋX_Oà nh ӳQJ_ORài th ӵF_YұW_Fy_WiF_GөQJ_G•QJ_ÿӇ _FKӳD_EӋQK_KRһF_EӗL

thӇ _NKL_FRQ_QJѭӡL_Vӱ _GөQJ__9LӋF_Gùng thu ӕF_WURQJ_QKkQ_GkQ_WD_ÿã có t ӯ _OkX_ÿӡL__7ӯ _WKӡL_ nguyên thu ӹ __Wҽ _WLên chúng ta trong lúc tìm ki ӃP_WKӭF_ ăQ__Fy_NKL_ ăQ_SKҧL_FKҩW_ÿ ӝF_SKiW

nôn m ӱD_KRһF_UӕL_ORҥQ_WLêu hoá, ho һF_K{Q_Pê có khi ch ӃW_QJѭӡL__GR_ÿy_FҫQ_Fy_QKұQ_WKӭ

phân bi ӋW_ÿѭӧF_ loҥL_QjR_ ăQ_ÿѭӧF__ loҥL_QjR_Fy_ÿ ӝF_NK{QJ_ ăQ_ÿѭӧF.

Ki nh nghiӋP_GҫQ_GҫQ_WtFK_OǊ\__NK{QJ_QKӳQJ_JL~S_FKR_ORjL_QJѭӡL_ELӃW_O

chҩW_FD_Fk\_Fӓ _ÿӇ _Oàm th ӭF_ ăQ_Pà còn dùng ÿӇ _Gùng làm thu ӕF_FKӳD_EӋQK__KD\_GùngnhӳQJ_Yӏ _Fy_FKҩW_ÿ ӝF_ÿӇ _FKӃ _Wên thu ӕF_ÿ ӝF_G•QJ_WURQJ_VăQ_EҳQ_KD\_WURQJ_O~F_Wӵ _Y

ngo ҥL_[kP__/ӏ ch s ӱ _QѭӟF_WD_FKR_ELӃW_QJD\_Wӯ _NKL_OұS_QѭӟF_QKkQ_GkQ_WD_ÿã bi ӃW_FKӃ _WҥR_Yà sӱ _

dөQJ_WrQ_ÿ ӝF_ÿӇ _FKӕQJ_OҥL_Nҿ _WKù.

1 Kѭ _Yұ\__YLӋF_SKiW_PLQK_UD_WKXӕF_ÿã có t ӯ _WKӡL_WKѭӧQJ_Fҽ __WURQJ_TXi_WUình ÿҩX_WUDQK_

vӟL_WKLên nhiên, tìm tòi th ӭF_ ăQ_Pj_Fy_ÿѭӧF__1JXӗQ_JӕF_Wìm ra th ӭF_ ăQ__WKXӕF_Yà cây cóchҩW_ÿ ӝF_FKӍ _Oà m ӝW__9Ӆ _VDX_GҫQ_GҫQ_FRQ_QJѭӡL_PӟL_ELӃW_WҽQJ_NӃW_Yj_ÿһW_UD_OÿL_VkX_Yj_Wìm hi ӇX_QKӳQJ_NLQK_QJKLӋP_WURQJ_QKkQ_GkQ_9LӋW_1DP_FǊQJ_QKѭ _QKL

khác trên th Ӄ _JLӟL__FRQ_QJѭӡL_ÿã s ӱ _GөQJ_Kàng v ҥQ_ORài th ӵF_YұW_ÿӇ _Oàm thu ӕF__7URQJ_TXi_

trình ch ӳD_EӋQK_EҵQJ_NLQK_QJKLӋP_Yà hi ӇX_ELӃW_FD_FRQ_QJѭӡL, _ÿӃQ_QJj\_QD\_ÿã hình thànhFiF_NKX\QK_KѭӟQJ_NKiF_QKDX__FK~QJ_WD_Fy_WK Ӈ _SKkQ_ELӋW_KDL_ORҥL_QJѭӡL_Oàm thu ӕF__0 ӝW_ORҥL_ chӍ _Fy_NLQK_QJKLӋP_FKӳD_EӋQK__NK{QJ_ELӃW_KRһF_tW_ELӃW_Oê_OXұQ. Kinh nghi ӋP_ÿy_Fӭ _FKD_

truyӅ Q_FRQ_QӕL_Pà t ӗQ_WҥL__Pà phát huy. Nh ӳQJ_QJѭӡL_Fy_NKX\QK_KѭӟQJ_Qày chi ӃP_FK _\ӃX_

tҥL_FiF_Yùng dân t ӝF_tW_QJѭӡL__.KX\QK_KѭӟQJ_WKӭ _KDL_Oà nh ӳQJ_QJѭӡL_Fy_NLQK_QJKLӋP_Yà có

thêm ph ҫQ_Ot_OXұQ__QKӳQJ_QJѭӡL_Qày chi ӃP ch _\ӃX_ ӣ _WKành th ӏ _Yà nh ӳQJ_QJѭӡL_Fy_Fѫ _Vӣ _Ot_ luұQ_FKR_UҵQJ_Yӏ _7KҫQ_1{QJ_Oj_QJѭӡL_SKiW_PLQK_UD_WKXӕF__7UX\Ӆ Q_WKX\ӃW_NӇ

ngày ông n ӃP_____ORài cây c ӓ _ÿӇ _Wìm thu ӕF__{QJ_ÿã g һS_SKҧL_UҩW_QKLӅ X_ORjL_Fk\_Fy_ÿ ӝF_Qên

có khi m ӝW_QJày ng ӝ _ÿ ӝF_ÿӃQ____OҫQ´, r ӗL_VRҥQ_UD_ViFK_WKXӕF_ÿҫX_WLên g ӑL_Oà “Th ҫQ_1{QJ_ bҧQ_WKҧR´__7URQJ_E ӝ _Qày có ghi chép t ҩW_Fҧ _____Y ӏ _WKXӕF_Yà là b ӝ _ViFK_WKXӕF_Fҽ _QKҩW_ {QJ_

Y (ch ӯQJ______QăP_QD\__

2. &ѫ _Vӣ _Oê_OXұQ_G•QJ_Fk\_GѭӧF_OLӋX_Oàm t hu ӕF



2

2. 1. &ѫ _Vӣ _Oê_OXұQ_WURQJ_ {QJ_\

C húng ta biӃW_UҵQJ_KLӋQ_QD\_WURQJ_JLӟL_ {QJ_\_Fy_QKӳQJ_QJѭӡL_FKӍ _ELӃW

thuӕF_JLD_WUX\Ӆ Q_NLQK_QJKLӋP__QKѭQJ_OҥL_Fy_UҩW_QKLӅ X_QJѭӡL_WURQJ_NKL_ÿìm thu ӕF__ chӃ _WKXӕF_ÿӅ X_KD\_YұQ_GөQJ_QKӳQJ_Fѫ _Vӣ _Ot_OXұQ_UҩW_ÿһF_ELӋW_FD_ {QJ_\_

Lý lu Q_ÿy_ÿ~QJ_VDL_WKӃ _ nào, d ҫQ_GҫQ_NKRD_KӑF_VӁ _[iF_PLQK__&KӍ _ELӃW_UҵQJ_KLnhӳQJ_QKj_ÿ{QJ_\_ÿã v ұQ_GөQJ_Ot_OXұQ_ ҩ\_ÿӇ _FKӳD_NKӓL_FKR_P ӝW_Vӕ _EӋQK_Yà phát hi ӋQ_P ӝW_

sӕ _WKXӕF_PӟL__&KR_Qên chúng ta nên tìm hi ҿX_WLӃQJ_QyL_FD_QKӳQJ_QKj_ {QJ_\_ÿӇ _JҫQ_ và h ӑF_WұS_Kӑ __ÿӇ _WUrQ_Fѫ _ sӣ _QKӳQJ_NLQK_QJKLӋP_FD_Kӑ _FK~QJ_WD_WKӯD_NӃ _Yà phát huy theokhoa h ӑF_KLӋQ_ÿҥL_

LӅ X_ÿiQJ_FK~_ê_Oj_Fѫ _Vӣ _Ot_OXұQ_FD_ {QJ_\_ÿã có t ӯ _OkX_Pj_NK{QJ_WKD\_ÿҽL_FKR_QênFy_ÿLӅ X_Fòn ÿ~QJ__Fy_ÿLӅ X_ÿã sai. Vì v ұ\_SKҧL_ÿiQK_JLi_P ӝW_FiFK_NKiFK_TXDQ_FiF_Ot_OXұQ_

không nên cái gì c ǊQJ_FKR_Oà sai c ҧ _KD\_ÿ~QJ_Fҧ _

NhӳQJ_QKj_ {QJ_\_FRL_QJѭӡL_Yà hoàn c ҧQK_Oà m ӝW_NKӕL_WKӕQJ_QKҩW__&RQ_QJѭӡ

chҷQJ_TXD_FǊQJ_Oj_Fѫ _QăQJ_FD_WUӡL_ÿҩW_WKX_QKӓ _OҥL__&ѫ _Vӣ _Ot_OXұQ_FD_ ào quanÿLӇP_YǊ _WUө _FKXQJ_WURQJ_WULӃW_KӑF_ _ {QJ_WhӡL_[ѭD__4XDQ_QLӋP_YӅ _YǊ _WUө _Qày bao g ӗP_

nhi Ӆ X_QJành khoa h ӑF_NKiF_QKѭ _NKt_WѭӧQJ__Wӱ _YL__ÿӏD_Oê_Y_Y___

7 KHR_TXDQ_ÿLӇP_Qày v Ǌ _WUө _Wӯ _NKL_PӟL_VLQK_UD_Oà m ӝW_NKӕL_UҩW_OӟQ_JӑL_Oà thái c ӵF__

thái c ӵF_ELӃQ_KRi_VLQK_UD_KDL_QJKL__OѭӥQJ_QJKL__Oj_kP_Yj_GѭѫQJ__ÆP_Gѭѫ ng k ӃW_KӧS_Y ӟL_ QKDX_ÿӇ _VLQK_UD___Kành là kim, m ӝF__WKXӹ __KRҧ _Yà th ҽ __ÿy_Oà nh ӳQJ_WKӵF_WKӇ _OX{Q_WӗQ_WҥL_ ên7 UiL_ÿҩW_Yà có liên quan m ұW_WKLӃW_YӟL_FRQ_QJѭӡL__FK~QJ_FKL_SKӕL_FRQ_QJѭӡL_KRQJѭӡL_FKL_SKӕL_

Ng Ǌ _Kành s _OҥL_NӃW_KӧS_YӟL_QKDX_ÿӇ _WҥR_UD__ lӵF_OѭӧQJ_EDR_WUùm v Ǌ _WUө __WDP_Wài)WKLrQ__ÿӏD__QKkQ__7URQJ_PӛL_OӵF_OѭӧQJ_Qày l ҥL_Fy_Vӵ _NӃW_KӧS_FKһW_FK _Yà cân b ҵQJ_JLӳD_kP_ GѭѫQJ__QJǊ _Kành. N ӃX_WKLӃX_Vӵ _FkQ_EҵQJ_JLӳD_kP_Yj_GѭѫQJ_WURQJ_PӛL_OӵF_OѭӧQJ

sӵ _FkQ_EҵQJ_JLӳD___OӵF_OѭӧQJ_ÿy_QJѭӡL_WD_VӁ mҳF_EӋQK__9LӋF_ÿLӅ X_WUӏ _EӋQK_WұW_FKҷQJ_Tàthi ӃW_OұS_OҥL_Vӵ _FkQ_EҵQJ_kP_GѭѫQJ_WURQJ_FRQ_QJѭӡL__JLӳD_FRQ_QJѭӡL_Yà tr ӡL_ÿҩW_

2. 1. 1 . T huy ӃW_kP_GѭѫQJ

&ăQ_Fӭ _QKұQ_[pW_OkX_ÿӡL_YӅ _Wӵ _QKLrQ__QJѭӡL_[ѭD_ÿã nh ұQ_[pW_WKҩ\_Vӵ _ELӃQ_KRi_NK{QJ_

ngӯQJ_FD_Vӵ _YұW__7KiLcӵF_VLQK_OѭӥQJ_QJKL__OѭӥQJ_QJKL_VLQK_Wӭ _WѭӧQJ__Wӭ _WѭTXiL__/ѭӥQJ_QJKL_Oj_kP_Yj_GѭѫQJ__Wӭ _WѭӧQJ_Oj_WKiL_kP__WKiL_G ѭѫQJ__WKLӃX_kPà thi ӃX_ GѭѫQJ__%iW_TXiL_Oj_FjQ__NKҧP__FҩQ__FKҩQ__WӕQ__O\__NK{Q_Yj_ÿRjL__1JѭӡL_WD_ òn nh ұQ_WKҩ\_

rҵQJ_Fѫ _FҩX_FD_Vӵ _ biӃQ_KRi_NK{QJ_QJӯQJ_ÿy_Oà ӭF_FKӃ _OүQ_QKDX__QѭѫQJ_WӵD_OүQ_QKDXàWK~F_ÿҭ\_OүQ_QKDX_



3

Ӈ _ELӇX_WKӏ _Vӵ _ELӃQ_KRi_NK{QJ_QJӯQJ_Yà quy lu ұW_FD_Vӵ _ELӃQ_KRi_ÿy_QJѭӡL_[ѭD_ÿһ

ra thuy ӃW_kP_GѭѫQJ__ÆP_GѭѫQJ_NK{QJ_SKҧL_Oà m ӝW_WKӭ _YұW_FKҩW_Fө _WKӇ _Qào, mà là thu ӝF_WtQK

mâu thu үQ_QҵP_WURQJ_WҩW_Fҧ _PӑL_Vӵ _YұW__1y_JLҧL_WKtFK_KLӋQ_WѭӧQJ_PkX_WKsӵ _ELӃQ_KRi_Yà phát tri ӇQ_FD_Vӵ _YұW_

N ó i chung, nh ӳQJ_FiL_Jì có tính cách ho ҥW_ÿ ӝQJ__KѭQJ_SKҩQ__Wӓ _Uõ, h ѭӟQJ_Oên, ti ӃQ_

lên, h ӳX_Kình, nóng n ӵF__ViQJ_FKyL__WtFK_FӵF_ÿӅ X_WKX ӝF_GѭѫQJ__1KӳQJ_FiL_Jì tr ҫP_Wƭ QK__ ӭF_ chӃ __Pӡ _WӕL__ ӣ _WURQJ__KѭӟQJ_[XӕQJ__Oùi l ҥL__Y{_Kình, l ҥQK_O R__ÿHQ_WӕL__QKX_QKѭӧF__WLêu c ӵF_ ÿӅ X_WKX ӝF_kP__7ӯ _QKӳQJ_FiL_WR_OӟQ_QKѭ _WUӡL__ÿҩW__PһW_WUӡL__PһW_WUăQJ_ÿӃFRQ_ sâu con b ӑ __Fk\_Fӓ ____ÿӅ X_ÿѭӧF_TX\_YjR_kP_GѭѫQJ_

ÆP_GѭѫQJ_WX\_EDR_KjP_ ngh ƭ D_ÿӕL_OұS__PkX_WKXүQ_QKѭQJ_Fòn bao hàm c ҧ _ê_QJKƭ D_

ngu ӗQ_JӕF_Wӯ _QKDX_Pà ra, h ӛ _WUӧ _ ӭF_FKӃ _QKDX_Pà tӗQ_WҥL__NK{QJ_WKӇ _FKӍ _Fy_kP_KRһF_FKGѭѫQJ__1JѭӡL_[ѭD_WKѭӡQJ_QyL_kP_ ӣ _WURQJ_ÿӇ _JLӳ _Jìn cho d ѭѫQJ__GѭѫQJ_ ӣ _QJRjL_ÿӇ _JL~S_

cho âm. Ho һF_Fy_kP_Pj_NK{QJ_Fy_GѭѫQJ__KD\_Fy_GѭѫQJ_Pj_NK{QJ_Fy_kP_WKì t ҩW_QKLên m ӝW_

mình âm không th Ӈ _SKiW_VLQK_ÿѭӧF__P ӝW_Pình d ѭѫQJ_NK{QJ_WKӇ _WUѭӣQJ_WKjQK_ÿѭӧF__/ҥL

QJѭӡL_QyL__WURQJ_kP_Fy_kP_GѭѫQJ__WURQJ_GѭѫQJ_FǊQJ_Fy_kP_GѭѫQJ__kP_ÿӃQsinh raGѭѫQJ__GѭѫQJ_GӃQ_FӵF_ÿ ӝ _VLQK_UD_kP_WӭF_Oj_KjQ_ÿӃQ_ÿ ӝ _VLQK_UD_QKLӋW_Yj_QJ

2. 1. 2 . T huy ӃW_QJǊ _Kành.

T huyӃW_QJǊ _Kành v Ӆ _FăQ_EҧQ_FǊQJ_Oà m ӝW_FiFK_ELӇX_WKӏ _OXұW_PkX_WKXүQ_WURQJ_ kP_GѭѫQJ__QKѭQJ_Eҽ _VXQJ_Yào làm cho thuy ӃW_kP_GѭѫQJ_KRjQ_Eӏ _KѫQ__1JǊ _Kành là kim,m ӝF__WKXӹ __KRҧ __WKҽ _

1 JѭӡL_[ѭD_FKR_UҵQJ_PӑL_YұW_WURQJ_YǊ _WUө _ÿӅ X_FKӍ _Fy___FKҩW_ÿy_SKӕà

tҥR_Qên.

Theo tính ch ҩW_WKì: Thu ӹ _Oà l ӓQJ__Oj_QѭӟF_WKì ÿL_[XӕQJ__WKҩP_[XӕQJ_

Ho ҧ _Oà l ӱD_WKì bùng cháy, b ӕF_Oên.

M ӝF_Oà cây, là g ӛ _WKì m ӑF_Oên cong hay th ҷQJ_

Kim là kim lo ҥL__WKXұQ_FKLӅ X_WKHR_KD\_ÿҽL_WKD\_

Thҽ _Oj_ÿҩW_WKì ÿӇ _WUӗQJ_WUӑW__Jk\_JLӕQJ_ÿѭӧF_

Ti nh thҫQ_Fѫ _EҧQ_FD_WKX\ӃW_QJǊ _Kành bao g ӗP_KDL_SKѭѫQJ_GLӋQ_JL~S_ÿӥ _QKDX_JӑL_ àWѭѫQJ_VLQK_Yj_FKӕQJ_OҥL_QKDX_JӑL_Oj_WѭѫQJ_NKҳF.

7 UrQ_Fѫ _Vӣ _VLQK_Yà kh ҳF_OҥL_WKêm hi ӋQ_WѭӧQJ_FKӃ _KRi_Yj_WѭѫQJ_WKӯD_WѭѫQJ_Y

th ӏ _PӑL_Vӵ _ELӃQ_KRi_SKӭF_WҥS_FD_Vӵ _YұW_



4

LuұW_WѭѫQJ_VLQK__7ѭѫQJ_VLQK_Fy_QJKƭ D_Oj_JL~S_ÿӥ _QKDX_ÿӇ _VLQK_WUѭӣ

hành liên h Ӌ _YӟL_QKDX_WKì th ҩ\_QăP_KjQK_ÿy_TXDQ_KӋ _[~Ft iӃQ_OүQ_QKDX__7KHR_OXұW_Wѭѫ

sinh thì thu ӹ _VLQK_P ӝF__P ӝF_VLQK_KRҧ __KRҧ _VLQK_WKҽ __WKҽ _VLQK_NLP___NLP_VLsinh m ӝF_Yà c ӭ _QKѭ _Yұ\_WLӃS_GLӉ Q_Pãi, thúc ÿҭ\_Vӵ _SKiW_WULӇQ_Pãi không bao gi ӡ _QJӯQJ_

T rong luұW_WѭѫQJ_VLQK_FD_QJǊ _Kành còn bao hàm ý ngh ƭ D_QӳD_Oà hành nào c ǊQJ_Fy_

quan h Ӌ _YӅ _KDL_SKѭѫQJ_GLӋQ__FiL_VLQK_UD_Qy_Yà cái nó sinh ra t ӭF_Oà quan h Ӌ _PүX_Wӱ __9t_Gө _ QKѭ _Oj_NLP_VLQK_WKXӹ _WKì kim là m _FD_WKXӹ __WKXӹ _OҥL_VLQK_UD_P ӝF_Yұ\_P ӝF_Oà con c D_WKXӹ _

Trong quan h Ӌ _WѭѫQJ_VLQK_OҥL_Fy_TXDQ_KӋ _WѭѫQJ_NKҳF_ÿӇ _ELӇX_KLӋQ_FiL_ê

giӳ _Jìn l үQ_QKDX_

LuұW_WѭѫQJ_NKҳF__7ѭѫQJ_NKҳF_Fy_QJKƭ D_Oà ӭF_FKӃ _Yà th ҳQJ_QKDX__7URQJ_TX\_OXұW_

WѭѫQJ_NKҳF_WKì m ӝF_NKҳF_WKҽ __WKҽ _NKҳF_WKXӹ __WKXӹ _NKҳF_KRҧ __KRҧ _NKҳF_NLP__

m ӝF_OҥL_NKҳF_WKҽ _Yà c ӭ _QKѭ _Yұ\_WiӃS_GLӉ Q_Pãi.

Trong tình tr ҥQJ_Eình th ѭӡQJ__Vӵ _WѭѫQJ_NKҳF_Fy_WiF_GөQJ_GX\_WUì s ӵ _WKăQJ_EҵQJ__ QKѭQJ_QӃX_WѭѫQJ_NKҳF_WKiL_TXi_WKì lҥL_Oàm cho s ӵ _ELӃQ_KRi_WUӣ _QJҥL_NKiF_WKѭӡQJ_

7 URQJ_WѭѫQJ_NKҳF__PӛL_Kành l ҥL_Fy_KDL_TXDQ_KӋ __*LӳD_FiL_WKҳQJ_Qy_Yà cái nó th ҳQJ_

Ví d ө _Kành m ӝF_WKì nó khҳF_WKҽ __QKѭQJ_Qy_OҥL_E ӏ _NLP_NKҳ ïc nó.

Hi ӋQ_WѭӧQJ_WѭѫQJ_NKҳF_NK{QJ_WӗQ_WҥL_ÿѫQ_ÿ ӝF__WURQJ_WѭѫQJ_NKҳF_ÿã có ng ө _ê_WѭѫQJ_

VLQK__GR_ÿy_YҥQ_YұW_WӗQ_WҥL_Yà phát tri ӇQ_ LuұW_FKӃ _KRi__&KӃ _KRi_Oà ӭF_FKӃ _Oà sinh hoá ph ӕL_KӧS_YӟL_QKDX__7URQJch Ӄ _KRi_EDR_

gӗP_Fҧ _KLӋQ_WѭӧQJ_WѭѫQJ_VLQK_Yj_WѭѫQJ_NKҳF__+DL_KLӋQ_WѭӧQJ_Qày g ҳQ_OLӅ Q_YӟL_QKDX_

L _WҥR_KRi_NK{QJ_WKӇ _NK{QJ_Fy_VLQK_Pà c ǊQJ_NK{QJ_WKӇ _NK{QJ_Fy_NKҳF__.K{QJ_Fy_

sinh thì không có ÿkX_Pj_Qҧ\_Qӣ __NK{QJ_Fy_NKҳF_WKì phát tri ӇQ_TXi_ÿ ӝ _V _Fy_KҥL__&ҫQ phҧL_ có sinh trong kh ҳF__Fy_NKҳF_WURQJ_VLQK_PӟL_Fy_YұQ_Kành liên t өF__WѭѫQJ_SKҧQ__WѭѫQJ_WKjQ

vӟL_QKDX_

Qu i luұW_FKӃ _KRi_QJǊ _Kành là:

M ӝF_NKҳF_WKҽ __WKҽ _VLQK_NLP__NLP_NKҳF_P ӝF_

Ho ҧ _NKҳF_NLP__NLP_VLQK_WKXӹ __WKXӹ _NKҳF_KRҧ _

Thҽ _NKҳF_WKXӹ __WKXӹ _VLQK_P ӝF__P ӝF_NKҳF_WKҽ _

Ki m khҳF_P ӝF__P ӝF_VLQK_KRҧ __KRҧ _NKҳF_NLP_

Th uӹ _NKҳF_KRҧ __KRҧ _VLQK_WKҽ __WKҽ _NKҳF_WKXӹ _



5

LuұW_FKӃ _KRi_Oà m ӝW_NKkX_WUӑQJ_\ӃX_WURQJ_WKX\ӃW_QJǊ _Kành. Nó bi ӇX_WKӏ _Vӵ _FkQ_EҵQJ_

tҩW_QKLên ph ҧL_WKҩ\_WURQJ_YҥQ_YұW__1ӃX_Fy_KLӋQ_WѭӧQJ_VLQK_NKҳF_WKiL_TXi_ hoһF_NK{QJ_ÿ _WKì

s _[ҧ\_UD_QKӳQJ_Vӵ _ELӃQ_KRi_NKiF_WKѭӡQJ_ 2. 2 . &ѫ _Vӣ __Oê_OXұQ_WURQJ_7k\_\

Khi xét tác d өQJ_FD_P ӝW_Y ӏ _WKXӕF__NKRD_KӑF_KLӋQ_ÿҥL_FăQ_Fӭ _FK _\ӃX_Yào thành phҫQ_KRi_KӑF_FD_Y ӏ _WKXӕF__QJKƭ D_Oà xem trong v ӏ _WKXӕF_Fy_QKӳQJ_FKҩW_Jì tác d өQJ_FD_

nhӳQJ_FKҩW_ÿy_WUrQ_Fѫ _WKӇ _V~F_YұW_Yj_QJѭӡL_UD_VDR_

Hi ӋQ_QD\__QJѭӡL_WD_ELӃW_UҵQJ_WURQJ_FiF_Yӏ _WKXӕF_Fy_QKӳQJ_FKҩW_Fy_

bӋQK_ÿһF_ELӋW_FD_Yӏ _WKXӕF_JӑL_Oà ho ҥW_FKҩW__1JRài ra còn có nh ӳQJ_FKҩW_FKXQJ_Fy_ ӣ _QKLӅ X_

cây thu ӕF_Yà v ӏ _WKXӕF_NKiF_JӑL_Oà nh ӳ ng ch ҩW_ÿ ӝQ__1KӳQJ_FKҩW_ÿ ӝQ_NK{QJ_ÿyQJ_YDL_WUò gìtrong vi ӋF_FKӳD_EӋQK__7X\_QKLên có m ӝW_Vӕ _FKҩW_ÿ ӝQ_FKӍ _Fy_ ӣ _P ӝW_Vӕ _Yӏ _WKXӕF_QK1 JѭӡL_WD_Fy_WKӇ _GӵD_Yào vi ӋF_Wìm ch ҩW_ÿ ӝQ_ÿӇ _NӃW_OXұQ_ÿy_Fy_SKҧL_Oà v ӏ _WKXӕF_NӃW_KӧS_WѭѫQJ_ӭQJ_KD\_NK{QJ_

C ác chҩW_FKӭ a trong v ӏ _WKXӕF_Fy_WKӇ _FKLD_WKành hai nhóm chính: Nhóm ch ҩW_Y{_Fѫ _Yj_

nhóm ch ҩW_KӳX_Fѫ __&ҧ _KDL_QKyP_Qj\_ÿӅ X_JһS_ ӣ _FiF_Y ӏ _WKXӕF_ÿ ӝQJ_YұW_KD\_WKӵF_

thuӕF_QJXӗQ_JӕF_NKRiQJ_YұW_FK _\ӃX_FKӍ _FKӭD_FiF_FKҩW_WKX ӝF_QKyP_Y{_Fѫ _

NhӳQJ_FKҩW_Y{_Fѫ _NK{QJ_QKLӅ Xvà ít ph ӭF_WҥS__7UiL_OҥL__FiF_FKҩW_KӳX_Fѫ _Fy_QKL

loҥL__ÿӗQJ_WKӡL_WiF_GөQJ_GѭӧF_Oê_FǊQJ_UҩW_SKӭF_WҥS__&K~QJ_WD_ELӃW_UҵQJÿҥL_ QJj\_QD\_FKѭD_SKkQ_WtFK_ÿѭӧF_KӃW_FiF_FKҩW_Fy_WURQJ_Fk\_KD\_ÿ ӝQJ_YұW__GR_ÿy

cǊQJ_FKѭD_JLҧL_WKtFK_ÿѭӧF_KӃW_ tác d өQJ_FD_PӑL_WKӭ _WKXӕF_{QJ_FKD_WD_YүQ_Gùng.

Vi ӋF_QJKLên c ӭX_Yà xét tác d өQJ_FKӳD_EӋQK_FD_P ӝW_Yӏ _WKXӕF_NK{QJ_GӉ _Gàng, vìtrong m ӝW_Y ӏ _WKXӕF_QKLӅ X_NKL_FKӭD_QKLӅ X_KRҥW_FKҩW_Fy_NKL_Fy_WiF_GөQJ_SK

nhi Ӆ X_NKL_OҥL_Fy_WiF_GөQJ_WUiL_QJѭӧF_KҷQ_QKDX__7KD\_ÿҽL_OLӅ X_OѭӧQJ_QKLӅ X_ Q_ nhӳQJ_NӃW_TXҧ _NKiF_QKDX__7URQJ_ {QJ_\_OҥL_Gùng nhiӅ X_QKӳQJ_Yӏ _WKXӕF_SKӕL_KӧS_YӟL_QK

cho nên không ph ҧL_P ӝW_FKҩW_WiF_GөQJ_Pà là nhi Ӆ X_FKҩW_ ӣ _QKLӅ X_Y ӏ _WKXӕF_ ҧQK_KѭӣQJ_Yà tácdөQJ_OүQ_QKDX_Oàm cho vi ӋF_QJKLên c ӭX_ÿiQK_JLi_NӃW_TXҧ _ÿLӅ X_WUӏ _OҥL_Fàng khó.

Kh i kӃW_TXҧ _QJKLên c ӭX_GѭӧF_Oê_SKù hӧS_YӟL_NLQK_QJKLӋP_QKkQ_GkQ__WD_Fy_WK Ӈên

tâm s ӱ _GөQJ_QKӳQJ_WKXӕF_ÿy__1KѭQJ_NKL_WKt_QJKLӋP_P ӝW_Y ӏ _WKXӕF_NK{QJ_WKҩ\FKѭD_WKӇ _NӃW_OXұQ_Y ӏ _WKXӕF_ÿy_NK{QJ_Fy_WiF_GөQJ_WUên lâm sàng vì nhi Ӆ X_NKL_Fѫ _WKӇ _NK{QJ_

hoàn toàn gi ӕQJ_QKDX__&KR_Qên chúng ta ph ҧL_WKҩ\_WUѭӟF_JLi_WUӏ _QKӳQJ_QJKLên c ӭX_WURQJ_

phòn g th í ng hi ӋP_FҫQ_ÿѭӧF_[iF_QKұQ_WUên lâm sàng, mà nh ӳQJ_NLQK_QJKLӋP_FKӳD_EӋQK_FD_

ông cha ta thì có t ӯ _QJKìn n ăP_YӅ _WUѭӟF__ÿã có nh ӳQJ_NӃW_TXҧ _WKӵF_WLӉ Q__7D_SKҧL_Wìm m ӑL_ FiFK_ÿӇ _Wìm ra c ѫ _Vӣ _NKRD_KӑF_KLӋQ_ÿҥL_FD_FK~QJ_



6

1Kѭ _Yұ\__WD_WKҩ\_WUình bày c ѫ _Vӣ _ÿӇ _[pW_WiF_GөQJ_FD_WKXӕF_WKHR_NKRD_KӑF_ NK{QJ_ÿѫQ_JLҧQ_ÿѭӧF_Pj_ÿòi h ӓL_QKӳQJ_WұS_ViFK_ULêng. Tuy nhiên ӣ _Gk\_FK~QJ_WD_FKӍ _ trình

Ej\_Vѫ _OѭӧF_P ӝW_V{ï ki ӃQ_WKӭF_FKXQJ_FҫQ_WKLӃW_ÿӇ _KLӇX_P ӝW_Vӕ _YҩQ_ÿӅ _WUình bày.3. һF_ÿLӇP_FD_Fk\_GѭӧF_OLӋX

3. 1. Ĉ a d ҥQJ_YӅ _K ì nh th ӭF_Vӱ _GөQJ

&iF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_ÿѭӧF_FKLD_Oàm ba nhóm

x Nhóm cây c ӓ _ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_WUӵF_WLӃS_ÿӇ _FKӳD_WUӏ _EӋQK_

Ví dө __5au má, g ӯQJ__Oi_OӕW__Pã ÿӅ __NLQK_JLӟL__WtD_W{____

x Nhóm cây c ӓ _WUѭӟF_Vӱ _GөQJ_TXD_Eào ch Ӄ _

Ví d ө __&k\_VLQK_ÿ ӏD__ÿӏD_KRàng), sâm, g ӯQJ__Kà th _{__WDP_WKҩW

x Nhóm cây c ӓ _Oàm nguyên li ӋX_FKLӃW_[XҩW_FiF_FKҩW_Fy_KRҥW_WtQK_FDR_

Ví d ө __7KDQK_FDR_KRD_Yàng, b ҥF_Kà, hoa hò e...

3. 2 . D_GҥQJ_YӅ _FKX_NǤ _VӕQJ

__&k\___QăP__JӯQJ__QJҧL_FӭX__VLQK_ÿӏD___

__&k\___QăP__PҥFK_P{Q__FiW_FiQK__EҥFK_WUX ӝW__QJD_WUX ӝW___

__&k\_OkX_QăP__&DP__TXêW__KӗL__Vӭ __GXӕL__JiR__WK{QJ__[Rài...

3. 3. D_GҥQJ_YӅ _GҥQJ_Fk\_

+ Thân th ҧR_PӅ P_\ӃX__Pã ÿӅ __Oi_OӕW__ ba kích, hà th _{__Eӗ _F{QJ_DQK___

+ Thân b өL__ÿLQK_OăQJ__QKkQ_WUҫQ__KRàn ng ӑF___

+ Thân g ӛ _QKӓ __QKyP_&LWUXV__KRD_Kòe,...

+ Thân g ӛ _OӟQ__KӗL__TXӃ __ÿӛ _WUӑQJ__ORQJ_Qão, canhkina...

3. 4. D_GҥQJ_YӅ _SKkQ_Eӕ _ Ck\_GѭӧF_OLӋX_SKkQ_Eӕ _WUên nhi Ӆ X_ÿӏD_Kình

+ Vùng ven bi ӇQ__GӯD_FҥQ__KѭѫQJ_SKө ___

__9•QJ_ÿӗQJ_EҵQJ__EҥF_Kj__KѭѫQJ_QKX__EҥFK_FKӍ __VkP_ÿҥL_Kành...

__9•QJ_JLiS_UDQK_ÿӗQJ_EҵQJ_Yà trung du: s ҧ __QJѭX_WҩW__UDX_Pi___

+ Trung du: qu Ӄ __KӗL__VD_QKkQ___



7

+ Núi cao: sâm, tam th ҩW__ÿӛ _WUӑQJ__VLQK_ÿӏD___

3. 5. D_GҥQJ_YӅ _E ӝ _SKұ n s ӱ _GөQJ__SKѭѫQJ_SKiS_NKDL_WKiF__WKX_KiL_

__&iF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_NKDL_WKiF_UӉ _F __VLQK_ÿӏD__KRjL_VѫQ__WDP_WKҩW__Vkành, trinhnӳ __Fӓ _WUDQK__QJѭX_WҩW___

__&iF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_NKDL_WKiF_WKkQ_Fành: quӃ __ORQJ_Qão,...

__.KDL_WKiF_ÿӇ _FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX__EҥFhà, xuyên tâm liên, thanh cao hoa vàng...

+ Khai thác n ө _KRD_TXҧ __KRD_Kòe, hoa h ӗL__Eӗ _NӃW___

4. Vai trò và giá tr ӏ _FD_Fk\_GѭӧF_OLӋX_

Hi ӋQ_QD\_WKHR_WKӕQJ_Nê trên th Ӄ _JLӟL_YӅ _Fk\_GѭӧF_OLӋX_ ӣ _&KkX_ÆXcó t ӟL______Fk\_ chӳD_EӋQK__ _QKLӋW_ÿӟL_Yà Nhi ӋW_ÿӟL______ cây ch ӳD_EӋQK_YӟL_QKLӅ X_QKyP_F{QJ_GөQJ_NKiF_

nhau:

Hi ӋQ_Fy_NKRҧQJ_____WҽQJ_JLi_WUӏ _WKXӕF_FKӳD_EӋQK_GR_Fk\_GѭӧF_OLӋX_F

khai thác t ӯ _WURQJ_Wӵ _QKLrQ_Yj_ÿѭӧF_WUӗQJ_WUӑW_

Sau khi kh ҧR_ViW_FiF_Fk\_WKXӕF_YӅ _QKLӅ X_SKѭѫQJ_GLӋQ_NKiF_QKDX__FK~QJ_ rҵQJ_

ngay trong ph ҥP_YL_ULêng bi ӋW_FD_QJjQK_GѭӧF__FiF_SKѭѫQJ_WKӭF_Vӱ _GөQJ_FǊQJ_Uҩ

phú.

N goài viӋF_Vӱ _GөQJ_Fҽ _WUX\Ӆ Q_Gùng nguyên d ҥQJ_KD\_ ӣ _GҥQJ_Eào ch Ӄ __Fàng ngày cáccây c ӓ _FjQJ_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_QKLӅ X_ÿӇ _FKLӃW_[XҩW_FiF_FKҩW_Fy_WiF_GөQJ_VLQK_Oê_Kó th Ӈ _

chuy ӇQ_WKành thu ӕF_

N ói chung vi ӋF_FKLӃW_[XҩW_FiF_Fk\_WURQJ_Wӵ _QKLên d Ӊ _GjQJ_KѫQ_Yj_Uҿ _WLӅ Q_KѫQ_YLӋFtҽQJ_KӧS_KRàn toàn các ch ҩW_ÿy__7URQJ_QKLӅ X_WUѭӡQJ_KӧS__QJѭӡL_WD_Wìm ÿӃQ_FiF_SKѭѫQJ_

pháp bán t ҽQJ_KӧS_&iF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_Fy_Y{_Vӕ _FKҩW_WҽQJ_KӧS_Pà vi ӋF_FKLӃW_[XҩW_WKì mӟL_

bҳW_ÿҫX_ÿѭӧF_ÿӅ _FұS_ÿӃQ__1JѭӡL_WD_FKӍ _PӟL_EҳW_ÿҫX_KѭӟQJ_YLӋF_VҧQ_[XҩW__ ùng

các ch ҩW_WLӅ Q_KRҥW_FKҩW__ ӣ _FiF_WKӵF_YұW_Kҥ _ÿҷQJ__ Ӣ _FiF_WKӵF_YұW_WKѭӧQJ_ÿ

nghiên c ӭX_ ӣ _P ӝW_Vӕ _tW_ORài. M һW_NKiF_YLӋF_WKӕQJ_Nê phân lo ҥL_KӋ _WKӵF_YұW_ ӭQJ_GөQJ_WURQJhӑF_Fòn thi ӃX_WtQK_KӋ _WKӕQJ__WURQJ_WѭѫQJ_ODL_VӁ _Fy_QKLӅ X_WULӉ Q_YӑQJ_Yj_ÿ

Ngày nay, chúng ta không th Ӈ _SK _QKұQ_ÿѭӧF_WҫP_TXDQ_WUӑQJ_FD_YLӋF_ÿLӅ X_ hoá h ӑF_QKѭQJ_ÿӗQJ_WKӡL_FK~QJ_WD_YүQ_SKҧL_F{QJnhұQ_UҵQJ_YLӋF_ÿLӅ X_WUӏ _EҵQJ_Fk\_Fӓ _WK

ngh ƭ D_U ӝQJ_Fy_JLi_WUӏ _JҫQ_EҵQJ_KRi_WUӏ _OLӋX_QJD\_ ӣ _QKӳQJ_QѭӟF_ÿѭӧF_FRL_Oà tiên ti ӃQ_QKҩW__

ViӋF_ÿLӅ X_WUӏ _EӋQK_EҵQJ_SKѭѫQJ_SKiS_NӃW_KӧS_ÿ{QJ__Wk\_GѭӥQJ_ÿDQJ_ÿѭӧF_iS

hӃW_FiF_FKkX_OөF__ÿһF_ELӋW_ ӣ _FiF_QѭӟF_&Kâu Á có hi ӋX_TXҧ _UҩW_FDR_



8



9

BÀI 2

THÀN H P H Ҫ1_+Ï$_+ &_&Ө$_&Æ<_'ѬӦ C LI ӊ 8

&k\_GѭӧF_OLӋX_JӗP_QKLӅ X_ORài th ӵF_YұW_NKiF_QKDX__WX\_QKLrQ_Qy_VLQK_WUѭӣQJ_SKi

cD_FҩX_WU~F_Fѫ _WKӇ _PӛL_ORjL_ÿӅ X_QKӡ _Yào nó h ҩS_WKX_GLQK_GѭӥQJ_QѭӟF_ ӣ _WURQJ_ÿҩ t và quátrình quang h ӧS_FD_WiQ_Oi__6ҧQ_SKҭP_FD_TXi_WUình quang h ӧS_JӗP_UҩW_QKLӅ X_FiF_KӧS_FKҩW_

hӳX_Fѫ _Yj_Y{_Fѫ __&iF_KӧS_FKҩW_KӳX_Fѫ _JӗP__ Protein, Llipit, Gluco, xenlulo, các Vitamin,các Enzim, các Ancaloit, các Terpen, Éste, Andehyt, xeton.... Các h ӧS_FhҩW_KӳX_Fѫ _Fѫ _EҧQ_

QKѭ __ Protein, Lipit, G OX[LW__[HQOXOR__FiF_YLWDPLQ_WKѭӡQJ_ÿѭӧF_JӑL_Oà các s ҧQ_SKҭP_Fy_

ngu ӗQ_JӕF_Vѫ _FҩS__&iF_ Terpen, este, Andehyt, Xeton... tuy c ǊQJ_Oà s ҧQ_SKҭP_TXDQJ_KӧS_ QKѭQJ_ÿѭӧF_[ӃS_Yào s ҧQ_SKҭP_Fy_QJXӗQ_JӕF_WKӭ _FҩS_

Các h ӧS_FKҩW_Y{_Fѫ _WKѭӡQJ_Oà các mu ӕL__Fy_WKành ph ҫQ_FD_P ӝW_Vӕ _NLP_ORҥL_Yà phi kimQKѭ _ÿӗQJ__PDJLê, mangan, ph ӕWSKR. . . chúng v ӯD_Fy_WiF_GөQJ_WURQJ_KRҥW_ÿ ӝQJ_VӕQJ_FD

QJѭӡL_YӯD_Fy_WiF_GөQJ_[~F_WLӃQ_YLӋF_Kình thành các h ӧS_FKҩW_KӳX_Fѫ _Fѫ _EҧQ_FD_Fk\_GѭӧF

liӋX_

1 Kѭ _Yұ\_WURQJ_Fk\_GѭӧF_OLӋX_YӯD_Fy_FiF_KӧS_FKҩW_Eҽ _GѭӥQJ_YӯD_Fy_FiF_KӧS

dөQJ_WUӏ _EӋQK__3KҫQ_GѭӟL_ÿk\_FK~QJ_WD_QJKLên c ӭX_P ӝW_Vӕ _KӧS_FKҩW_KyD_KӑF_FKtQK. N hӳQJ_

hoҥW_FKҩW_WKѭӡQJ_JһS_WURQJ_FiF_Yӏ _WKXӕF_ÿ ӝQJ_YұW__WKӵF_YұW_Oà:

1. H ӧS_FKҩW_KӳX_Fѫ _Fy_ ngu ӗQ_JӕF_Vѫ _FҩS

_____;ѫ _WKӵF_YұW_Yà tác d өQJ_GѭӧF_Oê

;ѫ _WKӵF_YұW_Oà n hӳQJ_KӧS_FKҩW_FDR_SKkQ_Wӱ _Fy_Vӕ _OѭӧQJ_Yà c ҩX_WU~F_PҥFK_FDFERQ_

khác nhau t ҥR_WKành các ch ҩW_NKiF_QKDX_QKѭ __;HQOXOR__+HPL[HQOXOR__SHFWLQ__OtJL

nhҫ\___ Các h ӧS_FKҩW_Qj\_WKѭӡQJ_Fy_PһW_WURQJthành (vách) t Ӄ _Eào làm cho t Ӄ _Eào v ӳQJ_

chҳF_FҩX_WU~F_Qên các mô d үQ_WURQJ_FiF_E ӝ _SKұQ_WKkQ__Fành, v ӓ _TXҧ _Y_Y____FD_WKӵF_YұW_KRһnhӳQJ_KӧS_FKҩW_ÿһF_ELӋW_ ӣ _P ӝW_Vӕ _ORjL_Fk\_GѭӧF_OLӋX__9t_Gө _QKѭ _FKҩW_QKҫ\_

chính sâm, v ӓ _Fk\_EӡL_OӡL__Fk\_EҥFK_FҩS.v.v. . .

HҫX_KӃW_FiF_ORҥL_[ѫ _WKӵF_YұW_NK{QJ_ÿѭӧF_Fѫ _WKӇ _KҩS_WKX__QKѭQJ_NKL_ vӟL_QѭӟF_V _WUӣ _WKành d ҥQJ_OӓQJ__ViQK__JHO__JL~S_FKR_WLêu hóa t ӕW_KѫQ__JLҧP_EpR_SKì ÿһF_

biӋW_Oà gi ҧP_OѭӧQJ_FKROHVWHURQ_WURQJ_PiX_Yj_ÿLӅ X_WLӃW_FKҩW_LQVWLQ__9ì vұ\_NKL_Vӱ _GөQJ_P ӝW_

sӕ _ORҥL_UDX__TXҧ _Fy_WiF_GөQJ_UҩW_WӕW_ÿӇ _SKòng và ch ӳD_EӋQK_



10

1. 2. Protei n và tác d өQJ_GѭӧF_Oê

Pr otein là h ӧS_FKҩW_KӳX_Fѫ _WURQJ_WKjQK_SKҫQ_FKӭD_QJX\ên t ӕ _1__7URQJ_3URWHLQ_Fy_

ÿҫ\_ÿ _FiF_D[LWDPLQ_FҫQ_WKLӃW_FKR_Vӵ _WӗQ_WҥL__VLQK_WUѭӣQJ__SKiW_WULӇQ_ _7URQJ_ các cây tr ӗQJ__FiF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_WKX ӝF_Kӑ _ÿұX__P ӝW_Vӕ _ORҥL_QҩP_FKӭD_QKLӅ X_3ì v ұ\_

khi s ӱ _GөQJ_FiF_ORҥL_Fk\_GѭӧF_OLӋX_Fy_KjP_OѭӧQJ_3URWHLQ_FDR_VӁ _QkQJ_FDR_Yà

sӭF_ÿӅ _NKiQJ_FD_Fѫ _WKӇ _

Ví d ө __ Q_ÿұX_ÿӓ _YӯD_Eҽ _PiX_YӯD_OjP_PiW_JDQ__ÿұX_[DQK_YӯD_Eҽ _GѭӥQJ_YӯD_JLҧL

1. 3. Gl uxit và tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

G luxit thӵF_FKҩW_Oà tinh b ӝW__Fy_F{QJ_WKӭF_KyD_KӑF_WҽQJ_TXiW_Oà C (H O) , có chm 2 n ӭD_ nhóm andehyt ho һF_[HWRQ__ORҥL_Qày có s ҹQ_QJD\_WURQJ_WKành ph ҫQ_KyD_KӑF_FD_FiF_GѭӧF_

liӋXhay trong quá trình th \_SKkQ_SRO\VDFDULW__Fy_WiF_GөQJ_QKѭ _VDX_

x Là th ӭF_ ăQ_Kàng ngày c D_FRQ_QJѭӡL__WURQJ_TXi_WUình tiêu hóa s ҧQ_VLQK_UD_P ӝW_OѭӧQJ_ lӟQ_FDOR_ÿӇ _E• _ÿҳS_OѭӧQJ_FDOR_PҩW_ÿL_WURQJ_KRҥW_ÿ ӝQJ_VӕQJ_FD_FRQ

x Là giá ph ө _ÿӇ _VҧQ_[XҩW_FiF_ORҥL_WKXӕF_YLrQ__Wi_GѭӧF__

x M ӝW_Vӕ _GҥQJ_NHR__SHFWLQ__FKӳD_EӋQK_ÿѭӡQJ_UX ӝW__YLêm loét thành m ҥFK__NpR_Gài th ӡL_

gian tác d өQJ_WKXӕF__0 ӝW_Vӕ _Eài thu ӕF_ÿ{QJ_\_Vӱ _GөQJ_QѭӟF_JҥR_UDQJ_ÿӇ _XӕQJ_Fy_WiF_Grõ ÿӃQ_Vӵ _ ҽQ_ÿ ӏQK_WLêu hóa.

1. 4. Li pit (d ҫX__Yà tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

Lipit là nh ӳQJ_KӧS_FKҩW_KӳX_Fѫ _ÿһF_WUѭQJ_EӣL_Vӵ _Fy_PһW_FD_QKyP_FKӭF_HVà axit béo b ұF_FDR__&K~QJ_WKѭӡQJ_Fy_QKkQ_WKѫP__NK{QJ_WDQ_ÿѭӧF_WURQJ_QѭӟF__FKӍ

môi h ӳX_Fѫ _Yj_ÿѭӧF_SKkQ_UD___QKyP_ÿѫQ_JLҧQ_Yà ph ӭF_WҥS__1KӳQJ_Yӏ _WKXӕF_Fy_OLSLW_Q

hҥQK_QKkQ__ÿjR_QKkQ__WKҫX_GҫX__ED_ÿұX__ÿҥL_SKRQJ_Wӱ __PiX_FKy__YӯQJ_____1Kӳ

lipit, khi ta ép nó vào t ӡ _JLҩ\_WKì trên t ӡ _JLҩ\_V _[XҩW_KLӋQ_P ӝW_YӃW_WURQJ_Pӡ _ÿӇ _OkX_ nóng cǊQJ_NK{QJ_PҩW_ÿL__NKiF_YӟL_WLQK_GҫX___/LSLW_Fy_WiF_GөQJ_GѭӧF_Ot_QKѭ:

x Là h ӧS_FKҩW_Gӵ _WUӳ _QăQJ_OѭӧQJ__VҧQ_VLQK_QăQJ_OѭӧQJ_FDR__Fy_QKLӅ X_ ӣào,trong Ty th Ӈ __OҥS_WKӇ _Yj_FK~QJ_WKѭӡQJ_NӃW_KӧS_YӟL_ PURWHLQ_ÿӇ _WҥR_WKjQK_OLSRSURWHLQ_ÿòa

tính th ҭP_WKҩX_FD_WL_WKӇ __OҥS_WKӇ _



11

x Trong y h ӑF_ LLSLW_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_QJX\ên d ҥQJ_KoһF_ Hydro hóa. D ҫX_WKӵF_YұW_WKѭӡQJ_ làm thu ӕF_QKXұQ_WUàng, t ҭ\_JLXQ__WK{QJ_PұW__GLӋW_FiF_YL_NKXҭQ_EӋQK_KL__Fk\_ÿҥL_

chӕQJ_YLêm, kích thích v ӃW_WKѭѫQJ_OrQ_GD_QRQ__GҫX_KҥQK_QKkQ__ M ӝW_Vӕ _GҫX_Fy_WURQJ_OҥF__ÿұX_WѭѫQJ__QJ{__JL~S_FKR_Vӵ _FKX\ӇQ_KyD_OLit làm gi ҧP_

ChROHVWHURQ_WURQJ_Fѫ _WKӇ __SKòng ch ӕQJ_FDR_KX\ӃW_iS_Yà ch ӕQJ_QKLӉ P_Pӥ _PiX_

1. 5. E nzi m và tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

E nzim là ch ҩW_[~F_WiF_VLQK_KӑF_Fy_EҧQ_FKҩW_SURWHLQ__Fy_KRҥW_WtQK_ÿһF

tӃ _EjR_P{_Fѫ _WKӇ _Fk\_GѭӧF_OLӋX__ ĈһF_ELӋW_ ӣ _FiF_E ӝ _SKұQ_QRQ_FD_Fk\__0 ӝW_V

_ EQ]LP_QKѭ _VDX_ x Là ch ҩW_[~F_WiF_UҩW_FҫQ_WKLӃW_FKR_QKӳQJ_SKҧQ_ ӭQJ_KRi_KӑF_WURQJ_Fk\_

x Nhi Ӆ X_HQ]LP_ÿѭӧF_Gùng làm thu ӕF__Fy_WiF_GөQJ_Oàm tiêu hoá th ӭF_ ăQ__FKӕQJ_YLêmnhi Ӊ P__SKù th QJ__YLrP_[RDQJ____QKѭ _P ӝW_Vӕ _ Enzim _QKѭ Proteaza, Lipaza, Gluxidaza,Amilaza...

M ӝW_ÿLӅ X_ÿiQJ_FK~_êlà có nhi Ӆ X_ EQ]LP_WURQJ_Fk\_GѭӧF_OLӋX_Oj_QJX\rQ_QKkQ_Jk\_

hӓQJ_GѭӧF_OLӋX__'R_ÿy_VDX_NKL_WKX_KiL_GѭӧF_OLӋX_SKҧL_WUҧL_TXD_JLDL_ÿRҥQQK_ FKyQJ_ÿӇ _EҧR_TXҧQ_

1. 6. Vitami n và tác d өQJ_GѭӧF_ lý

Vitamin là nh ӳQJ_KӧS_FKҩW_KӳX_Fѫ _Fy_FҩX_WU~F_SKӭF_WҥS_YD_UҩW_FҫQ_WKLӃ

triӇQ_FD_Fѫ _WKӇ __&K~QJ_ÿyQJ_YDL_WUò nh ѭ _FiF_FҩX_Wӱ __Fùng v ӟL_ Gluxit, Lipit, Protein th ӵF_

hiӋQ_TXi_WUình trao ÿҽL_FKҩW_FKR_Fѫ _WKӇ __0һF_Gù vitamin c ҫQ_WKLӃW_FKR_Fѫ _WKӇ _QKѭQJ_G•

nhi Ӆ X_TXi_OҥL_SKiW_VӍ QKD_QKӳQJ_EӋQK_WKӯD_YLWDPLQ_

1 JѭӡL_WD_Fy_WKӇ _SKkQ_ORҥL_ Vitamin theo hai cách; x ӃS_WKHR_WKӭ _Wӵ _$%&___Yà d ӵD_YàoWtQK_WDQ_WURQJ_QѭӟF_KRһF_GҫX_ÿӇ _SKkQ_ORҥL__$__(__'__.______7URQJ_WKӵF_ Vitamin có r ҩW_

nhi Ӆ X_ORҥL___ÿӃQ_____ORҥL_ . Ӣ _ÿk\_FK~QJ_WD_SKkQ_ORҥL_WKHR_WtQK_WDQ_FD_FiF_970__FàFKLD_UD_KDL_QKyP_QKѭ _VDX_

x 1 KyP_YLWDPLQ_KRj_WDQ_WURQJ_QF:

Làm nhi ӋP_Yө _JLҧL_SKyQJ_QăQJ_OѭӧQJ_Yà oxy hoá kh ӱ __7URQJ_ÿy_JLҧL_SKyQJ_FiF_KӧS_

chҩW_KӳX_Fѫ __ÿLӇQ_Kình là nhóm B, C.



12

+ B1 (Thianin): N ӃX_WKLӃX_FKҩW_Qày s _Jk\_SKù thu ӟQJ__EӋQK_QJRài da. B1 có ӣ _ WURQJ_PHQ_ELD_UѭӧX__PҫP_QJǊ _FӕF__WURQJ_ÿұX_ÿӛ _FiF_ORҥL__0 ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ_Wӯ ____ -

____PJ_ÿӇ _FKX\ӇQ_KRi_JOX[LW_ + B2 (Rhiboflavin): N ӃX_WKLӃX_ORҥL_Qày s _Jk\_UөQJ_WyF__WҽQ_WKѭѫQJ_PҳW__UӕL

tiêu hoá. B2 có ӣ _WҩW_Fҧ _FiF_P{_WKӵF_YұW__0 ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ_Wӯ __ - 4 mg.

+ B3 (axit Pantotemic): N ӃX_WKLӃX_Jk\_Oӣ _ORpW_QJRài da và có s ҳF_Wӕ _PjX_ÿHQ__%__Fy_

trong men bia, m ҫP_QJǊ _FӕF__SKҫQ_[DQK_FD_WKӵF_YұW__0 ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ____PJ_

+ B5 (P.P: Nicotinic hay Niaxin): N ӃX_WKLӃX_V _Jk\_EӋQK_GD_VҫQ_Vùi. B5 có trongmen bia, h ҥW_QJǊ _FӕF_Yà khoai tây. M ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ___ - 1 8 mg.

+ B6 (Pyridoxin): N ӃX_WKLӃX_V _GүQ_ÿӃQ_PҳF_FiF_EӋQK_YӅ _WKҫQ_NLQK__WXҫQàn vàviêm da. B6 có trong nhi Ӆ X_ORҥL_WKӭF_ ăQ_Fy_QJXӗQ_JӕF_ÿ ӝQJ_YұW_Yà th ӵF_YұW__0 ӝW_QJày m ӝW_ QJѭӡL_FҫQ_Wӯ ____ - 2 ,0 mg.

+ B12 (Cobalanin): N ӃX_WKLӃX_VӁ _Jk\_EӋQK_WKLӃX_PiX_iF_WtQK__UӕL_ORҥQ_F

tuҫQ_KRàn. B12 có ӣ _WURQJ_FiF_ORҥL_UDX_TXҧ _PjX_ÿӓ __JҩF__UDX_GӅ Q__ ӟW__Fj_FKXD__

bia...).

+ C (Axit ascobic): N ӃX_WKLӃX_V _Jk\_FKҧ\_PiX_UăQJ__YLêm nhi Ӊ P_FiF_QLêm m ҥF__

giҧP_VӭF_ÿӅ _NKiQJ__GӉ _Eӏ _QKLӉ P_NKXҭQ__KRҥL_KX\ӃW__9LWDPLQ_&_Fy__WURQJ_V~

táo, cam, chanh, ӟW__ ҽL____ M ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ_Wӯ ____ - 1000 mg.x Nhóm vitamin tan trong d u m :

Nhóm vitamin lo ҥL_Qày t ҥR_Qên c ҩX_WU~F__WҥR_P{_Yà t ҥR_Kình. Chúng ÿѭӧF_KRà tan

trong ch ҩW_EpR__HVWH__EHQ]HQ____JӗP_Fy_FiF_YLWDPLQ_$__'__(__._

+ A (Axeroftol) : N ӃX_WKLӃX_V _ ҧQK_KѭӣQJ_ÿӃQ_VLQK_WUѭӣQJ_Yà phát tri ӇQ_FD_WUҿ _QKӓ __

gây khô giác m ҥF_PҳW_GүQ_ÿӃQ_Pù loà. Vitamin A có trong cà r ӕW__EҫX__Et__ÿӓ ___ ӟW__QJӑQ_Yàc _NKRDL_ODQJ__UDX_QJyW__0 ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ_Wӯ __ - 2,5 mg.

+ D (Canxiferol): N ӃX_WKLӃX_VӁ _Jk\_EӋQK_Fòi x ѭѫQJ__ORãng x ѭѫQJ__[ѭѫQJ_PӅ P_\ӃX__ làm cho s ӵ _SKiW_WULӇQ_FD_UăQJ_Yj_P{_Fѫ _NpP__9Ltamin D có trong qu ҧ _FDFDR__KҥW_FDFDR___

M ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ_NKRҧQJ_______PJ_

+ E (Tocoferol): N ӃX_WKLӃX_V _Jk\_EӋQK_Y{_VLQK__Vҭ\_WKDL_OLên t өF__9LWDPLQ_(_Fy_

trong d ҫX_WKӵF_YұW__UDX_FiF_ORҥL__WURQJ_PҫP_QJǊ _FӕF_Yà trong m ҫP_ÿұX_ÿӛ __0ӛL_QJày m ӝW_ QJѭӡL_Fҫ n kho ҧQJ_____PJ_



13

+ K (Pheloquynon: 2 metyl - 3phytyl 1 - 4 naphtoquinon): N ӃX_WKLӃX_V _Jk\_EӋQK_ PiX_NKy_ÿ{QJ__EӋQK_ÿѭӡQJ_WLrX_KRi__NKy_WLrX_KRi___ һF_ÿLӇP_Oà có trong rau d Ӆ Q__FҧL__

VXSOѫ ____0 ӝW_QJày m ӝW_QJѭӡL_FҫQ_NKRҧQJ_______PJ_

2 . Các ch ҩW_KӳX_Fѫ _Fy_QJu ӗQ_JӕF_WKӭ _FҩS_

Là nh ӳQJ_FKҩW_Fy_QJXӗQ_JӕF_GүQ_[XҩW_Wӯ _TXi_WUình quang h ӧS_ÿѭӧF_WҥR_UD_WURQJ_Fk\_ GѭӧF_OLӋX__FK~QJ_FǊQJ_Fy_WKӇ _Oj_ÿѫQ_FKҩW__ Ancaloit, Heterozit...) và c ǊQJ_Fy_WKӇ _Oà hӛQ_KӧS_ cD_QKLӅ X_FKҩW_QKѭ _WLQK_GҫX_

2. 1. Ti nh d ҫX_ và tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

Là hӧS_FKҩW_FD_QKLӅ X_FKҩW_WKѫP_ÿѭӧF_WҥR_WKành t ӯ _QKӳQJ_WHFSHQ_Yà các s ҧQ_SKҭP_ oxi hoá kh ӱ _FD_FK~QJ__&k\_GѭӧF_OLӋX_FKӭD_UҩW_QKLӅ X_WLQK_GҫX_Fy_P•L_ÿһF_WUKѫL__6ҧQ_SKҭP_FD_WHFSHQ_Oj_UѭӧX__DGHK\W__[HWRQ_Yà các axit h ӳX_Fѫ _

Trong thiên nhiên có h ѫQ_____ORjL_WKӵF_YұW_FKӭD_WLQK_GҫX__ Ӣ _9LӋW_1DP_Fyên 500loài có ch ӭD_WLQK_GҫX_Yà t ұS_WUXQJ_FK _\ӃX_ ӣ _P ӝW_Vӕ _Kӑ _QKѭ _FDP_TXt, hoa tán, sim và hoa

môi...

1KyP_Fk\_GѭӧF_OLӋX_Fy_FKӭD_WLQK_GҫX_FK _\ӃX_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_Oàm thu ӕF_FKӳD_FiF_

bӋQK_WKX ӝF_ÿѭӡQJ_K{_KҩS_ có tác d өQJ_NtFK_WKtFK_KӋ _WKҫQ_NLQK_WUXQJ_ ѭѫQJ_QKѭ _GҫX

long não... Ngoài ra còn có tác d өQJ_FKӳD_P ӝW_Vӕ _EӋQK_YLêm nhi Ӊ P_JLXQ_NLP__0 ӝW_Vӕ _WLQK_ dҫX_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_Oàm nguyên li ӋX_WҽQJ_KӧS_WKXӕF__KyFPRQ_VLQK_WUѭӣQJ__DQHWRQ

2. 2. A ncaloit và tác d өQJ_GѭӧF_Oê

$QFDORLW_ÿyQJ_P ӝW_YDL_WUò r ҩW_TXDQ_WUӑQJ_WURQJ_ÿLӅ X_WUӏ __1y_Fòn ÿyQJ_YDL_WUò trong

nông nghiӋS_Yì có th Ӈ _Gùng làm thu ӕF_WUӯ _VkX_

A ncaloit là nh ӳQJ_FKҩW_Fy_FҩX_WҥR_G ӏ _Yòng có nhân nit ѫ __FK~QJ_WKѭӡQJ_Fy_SKҧQ_ ӭQJ_

kiӅ P__Fy_WiF_GөQJ_VLQK_Ot__GѭӧF_Ot_ rҩW_PҥQK__&K~QJ_Fy_QJXӗQ_JӕF_FK _\ӃX_ ӣ _WKӵF_YұW_ QD\_QJѭӡL_WD_ÿã th ӕQJ_Nr_ÿѭӧF_WӟL______ORài th ӵF_YұW_Fy_FKӭD_$QFDORLW_WURQJ_____Kӑ _

vұW_Yà chi ӃP_Wӯ ___ - 30% ӣ _KӋ _WKӵF_YұW_EұF_FDR_

Nhóm này g ӗ m nh ӳQJ_FKҩW_Fy_WiF_GөQJ_GѭӧF_Oê_NKiF_QKDX__QKѭQJ_QKìn chungFK~QJ_ÿӅ X_Fy_WiF_ÿ ӝQJ_VLQK_Ot_PҥQK_P _OrQ_Fѫ _WKӇ __FKӳD_FiF_EӋQK_YӅ _WLP_PK_ Yj_ÿѭӡQJ_UX ӝW__ Tӹ _ lӋ _DQFDORLW_WKD\_ÿҽL_WXǤ _WKHR_WKӡL_NǤ _WKX_KiL__FiFK_FKӃ _E

chú ý _ÿӃQ_FiF_ELӋQ_SKiSthu hái, ch Ӄ _ELӃQ_FKR_ÿ~QJ_Nӻ _WKXұW__FKtQK_[iF_YӅ _Wh ӡL_JLDQ_Yà th ӡL_



15

NhӳQJ_FKҩW_Qày có liên quan ch һW_FK _YӟL_FKҩW_WDQLQ__7D_WKѭӡQJ_WKҩ\_FKFlavontrong hoa hoè, v ӓ _FDP__Eӗ _KRàng, hoàng b ҧ __FKLtӱ __&y_P ӝW_FKҩW_WURQJ_IODYRQ_UҩW_TXê_ à

Rutin hay Rutozit có trong hoa hoè có tác d өQJ_JLҧP_KX\ӃW_iS__JL~S_FKR_Fѫ _WKӇ _FKӕQJnhӳQJ_WUѭӡQJ_KӧS_ÿӭW_PҥFK_PiX_QKӓ _NKL_KX\ӃW_iS_WăQJ_FDR_

Antoxian có trong v ӓ _KҥW_ÿұX_ÿHQ__WURQJ_QKLӅ X_ORҥL_KRD_QKѭ _KRD_Gkm bөW__KRD_SKù

dung. Vai trò c D_DQWR[\DQ_KLӋQ_QD\_FKѭD_ÿѭӧF_[iF_ÿӏQK_Uõ r ӋW_YӅ _PһW_ÿLӅ X_WUӏ __7X\_QKLênnhi Ӆ X_Eài thu ӕF_ ông y có ph ӕL_KӧS_YӟL_ÿ ұX_ÿHQ_ÿӇ _FKӳD_EӋQK_PҩW_QJ __ÿDX_ÿҫ[ѭѫQJ__WUѭӟQJ_EөQJ_

3. M ӝW_Vӕ _FKҩW_Y{_Fѫ _Yj_WiF_GөQJ_GѭӧF_Oê_

Trong cây, qu ҧ _GѭӧF_OLӋX_FiF_FKҩW_Y{_Fѫ __NӇ _Fҧ _NLP_ORҥL_Yà phi kim lo ҥL__ÿӅ X_WӗQ_WҥL_ GѭӟL_GҥQJ_KӧS_FKҩW_QKѭ _FiF_D[LW_KRһF_FiF_GҥQJ_PXӕL_WDQ_

Ví dө __

- Axit Photphoric, Axit Clohydric, Axit Xilixic ...

- MuӕL_.DOLVXIDW__&ORUXDQDWUL_ ..

Cá c v ӏ _WKXӕF_ÿ{QJ_\_FynguӗQ_JӕF_KRһF_FKӭD_FiF__QJX\ên t ӕ _KyD_KӑF_QKѭ _$[LW_

Xilixic là ho ҥW_WKҥFK__VҳW_Fy_WURQJ_KҳF_SKàn, canxi trong th ҥFK_FDR__ÿӗQJ_WURQJ_ÿҧP_SKkQ_

th\_QJkQ_Yà selen có trong th ҫQ_VD__FKX_VD__.DO\_Fy_QKLӅ X_WURQJ_Fk\_Pã ÿӅ __UkX_QJ{__LӕW_

trong h ҧL_WҧR__WURQJ_Fk\_Np_ÿҫX_QJӵD_

C ác chҩW_Y{_Fѫ _Fy_WURQJ_GѭӧF_OLӋX__Oj_Fk\_GѭӧF_OLӋX_KRһF_P ӝW_Vӕ _E ӝ _ vұW__Fy_WKӇ _WiF_GөQJ_WUӵF_WLӃS_Oên toàn b ӝ _KRһF_FKӍ _FөF_E ӝ _WҥL_P ӝW_E ӝ _SKұQ_QjR_ÿy_WU

thӇ

3. 1. S ҳW_Yà tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

SҳW_Oà m ӝW_QJX\ên t ӕ _NLP_ORҥL_Fy_ vai trò quan tr ӑQJ_WURQJ_KRҥW_ÿ ӝQJ_VӕQJ_FD_FR

QJѭӡL__VҳW_Fy_WURQJ_WKành ph ҫQ_FD_PiX__7KLӃX_VҳW_ ҧQK_KѭӣQJ_UҩW_OӟQ_ÿӃQ_Vӵ _Kình thànhhӗQJ hu yӃW_FҫX_Yà s Ӂ _Oàm gi ҧP_VӭF_NKӓH_FD_FRQ_QJѭӡL_UҩW_Uӓ _UӋW__7URQJ_QKLrX

liӋX__QKLӅ X_E ӝ _SKұQ_FD_ÿ ӝQJ_YұW_ÿӅ Xcó m ӝW_KjP_OѭӧQJ_QKҩW__ÿӏQK_FD_QJX\ên t ӕ _Qày.

3. 2. Ca nxi v à tác d өQJ_GѭӧF_Oê

Canxi là nguyên t ӕ _Fy_WURQJ_WKành ph ҫQ_FD_PiX__Oà nguyên t ӕ _Fѫ _EҧQ_FҩX_WU~F_FD_

[ѭѫQJ__7KLӃX_FDQ[L__[ѭѫQJ_FD_Fѫ _WKӇ _FRQ_QJѭӡL_NpP_SKiW_WULӇQ__NpP_EӅ Q_ W_



16

nhi Ӆ Xs _Jk\_Qên b ӋQK_ORãng x ѭѫQJ_YӟL_QJѭӡL_JLà, v ӟL_WUҿ _HP_V _GүQ_WӟL_Fòi x ѭѫQJ__1ӗQJ_ ÿ ӝ _FDQ[L_WURQJ_PiX_NK{QJ_FkQ_ÿӕL_V _Jk\_Qên hi ӋQ_WѭӧQJ_QJѭӡL_EӋQK_Eӏ _FKRiQJ_

3. 3. Silic và tác d өQJ_GѭӧF_Oê

7 URQJ_Fѫ _WKӇ _FRQ_QJѭӡL_VLOLF_Oà thành ph ҫQ_FD_PҥFK_PiX__JL~S_ cho thành m ҥFK_ máu bӅ Q_Yà dӉ _FR_Gãn. Silic còn có m һW_WURQJ_Wҽ _FKӭF_NKӟS_[ѭѫQJ__SKҫQ_JkQ__VөQ___ àcanxi có m ӕL_WѭѫQJ_TXDQ_ÿһF_ELӋW__VLOtF_JLӳ _OҥL_FDQ[L_FҧL_WKLӋQ_PҥQJ_FKҩWÿ ӝ _PӅ P_GҿR_FD_[ѭѫQJ_NKӟS__WURQJ_WUѭӡQJ_KӧS_PҩW_FDQ[L_FD_[ѭѫ ng thì silic m ҩW_WUѭӟF__ + P_OѭӧQJ_VLOLF_Yj_FDQ[L_FkQ_ÿӕL_V _OjP_FKR_[ѭѫQJ_WăQJ_ÿ ӝ _EӅ Q_FKҳF__6LOLF

và trong nhiӅ X_ORҥL_UDX_TXҧ __ÿһF_ELӋW_QKLӅ X_WURQJ_Yӏ _WKXӕF7KLrQ_7U~F_KRjQJ

3. 4. Selen và tác d өQJ_GѭӧF_Oê

Selen là nguyên t ӕ _Jk\_ÿ ӝF_ ӣ _QӗQJ_ÿ ӝ _FDR_WURQJ_Fѫ _WKӇ _FRQ_QJѭӡL__7URQJ_

hӑF_6HOHQ_ÿѭӧF_FRL_QKѭ _QKyP_KRҥW_ÿ ӝQJ_FD_QKLӅ X_ORҥL_PHQ__Fy_WiF_GөQJ_Eào,

màng tӃ _Eào ch ӕQJ_OҥL_KLӋQ_WѭӧQJ_R[\_KyD__QJăQ_FҧQ_Vӵ _WҥR_WKành lipopeoxyt có tác d өQJ_

làm ch ұP_Vӵ _Oão hóa. Selen tham gia vào quá trình t ӕQJ_KӧS_FROODJHQ__SURWHLQ_FD_Kӗ

cҫX__FD_JDQ__WҽQJ_KӧS_$1'_ _$51__ÿLӅ X_NKLӇQ_Vӵ _WҽQJ_KӧS_JOREXOLQ_PLӉ Q_G ӏ

Th iӃX_6HOHQ_Fѫ _WKӇ _NK{QJ_WҽQJ_KӧS_ÿѭӧF_970_&__VDX_ÿy_OjP_WHR_Fѫ _Yj_

hӋ _WLP_PҥFK__VX\_JLҧP_KӋ _PLӉ Q_G ӏFK__1ӃX_ có th Ӈ _Fy_ÿ _OѭӧQJ_6HOHQ_FҫQ_WKLӃW_V _WăQJsӭF_ÿӅ _NKiQJ__FKӕQJ_ÿѭӧF_EӋQK_XQJ_WKѭ __[ѫ _YӳD_ÿ ӝQJ_PҥFK__EӋQK_WKҩS_NKӟS_ àm sángmҳW___

Ngoài các nguyên t ӕ _WUrQ__Fѫ _WKӇ _FRQ_QJѭӡL_Fòn cҫQ_UҩW_QKLӅ X_FiF_KӧS_FKҩW_KyD_KӑNKiF_QKѭ __. P__0J__3K{WSKR_Y_Y__+ҫXhӃW_FiF_Fk\_GѭӧF_OLӋX__FiF_E ӝ _SKұQ_FD_ÿ ӝQJ_Ym ӝW_Vӕ _NKRiQJ_YұW_ÿӅ X_Fy_QJX\ên t ӕ _KyD_KӑF_FҫQ_WKLӃW_FKR_FRQ_QJѭӡL__1ӃX_FK~QJ_

khai thác, phát tri ӇQ_QJXӗQ_OӧL_YӅ _WKҧP_WKӵF_YұWcD_ÿҩW_QѭӟF_P ӝW_FiFK_NKRD_KӑF_WKì s _WKX_ ÿѭӧF_QJXӗQ_OӧL_Wӯ _Fk\_GѭӧF_OLӋX_ÿӇ _SKөF_Yө _FKR_VӭF_NKӓH_FD_WRàn dân t ӕW_KѫQ__



17

BÀI 3

YÊU C Ҫ8_6,1+_7+ ,_

1 __ ĈLӅ X_NLӋQ_QJRҥL_FҧQK_FKXQJ_FD_Fk\_GѭӧF_OLӋX

&k\_GѭӧF_OLӋX_Oà nh ӳQJ_ORài cây có ph ҽ _VLQK_WKiL_U ӝQJ__FK~QJ_Fy_WKӇ _VLQK_VӕQ

ӣ _NKҳS_FiF_Yng mi Ӆ Q_NKiF_QKDX__7X\_PӛL_ORҥL_ cây có ngu ӗQ_JӕF_[XҩW_[ӭ __NKiF_QKDX_ QKѭQJ_NKL_ÿѭӧF_GL_WKӵF__QKұS_Q ӝL_WӟL_QKӳQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_VLQK_WKiL_JҫQ_JLӕùng kh ӣL_ nguyên thì chúng có th Ӈ _GҫQ_WKtFK_QJKL_Yà v үQ_JLӳ _ÿѭӧF_QKӳQJ_WiF_GөQJ_GѭӧF_Ot_KRһF_FWKD\_ÿҽL_P ӝW_SKҫQ_YӅ _KjP_OѭӧQJ_FiF_FKҩW_Fy_WiF_ dөQJ_FKӳD_EӋQK_VR_YӟL_Yùng chúng phát

VLQK__ Ĉk\__FKtQK_Oj_ÿһF_ÿLӇP_QҽL_EұW_FD_FiF_ORҥL_Fk\_Qày. M ӛL_P ӝW_ORài cây yêu c ҫX_P ӝW_ ÿLӅ X_NLӋQ_ÿһF_WUѭQJ_YӅ _QKLӋW_ÿ ӝ __iQK_ViQJ__ ҭP_ÿ ӝ __ÿӏD_Kình, ÿҩW_ÿDL_Yj_GLQK_GѭӥQJ_NKiF_

nhau.

1. 1 . Nhi ӋW_ÿ ӝ

Là y ӃX_Wӕ _WKӡL_WLӃ t ҧQK_KѭӣQJ_VkX_VҳF_ÿӃQ_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ__QăQJ_ à ph ҭP_

chҩW_FD_Fk\_WUӗQJ_WURQJ_ÿy_Fy_FiF_Fk\_GѭӧF_OLӋX__1yL_YӅ _QKLӋW_ÿ ӝ __FiF_Vӵ _WàngQăP_UҩW_TXDQ_WUӑQJ__1JѭӡL_WD_SKҧL_WtQK_ÿӃQ_FiF_FKênh lӋFK_YӅ _QKLӋW_ÿ ӝ _Pà không nói riêngvӅ _QKLӋW_ÿ ӝ _Wung bình. M ӛL_P ӝW_ORҥL_Fk\_GѭӧF_OLӋX_ÿӅ X_\êu c ҫX_P ӝW_SKҥP_YL_ELrQ_ÿ ӝ _QKLӋW

ÿ ӝ _QKҩW_ÿ ӏQK__&iF_Fk\_Fy_QJXӗQ_JӕF_È_QKLӋW_ÿӟL_Fy_NKҧ _QăQJ_FKӏX_OҥQK_KѫQ_ xuӕQJ___ - 1 5 C v үQ_Fy_WKӇ _VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ__1KLӋW_ÿ ӝ _WKtFK_KӧS_FKR_ ài cây

này là 18- 22 C. Các loài có thân ng0 ҫP_Fy_NKҧ _QăQJ_FKӏX_OҥQK_WӕW_KѫQ__WKkQ_QJҫP_

WURQJ_ÿҩW_NK{QJ_Eӏ _ ҧQK_KѭӣQJ_OӟQ_NKL_QKLӋW_ÿ ӝ _[XӕQJ_GѭӟL__ &_YjR_P•D_ÿ{0 àkhi nhiӋW_ÿ ӝ _WUên 29 C vào mùa nóng.0

Các cây có ngu ӗQ_JӕF_QKLӋW_ÿӟL_Fy_NKҧ _QăQJ_FKӏX_QyQJ_QKѭQJ_NpP_FKӏX_Oҥ

loҥL_Fk\_Qày khi nhi ӋW_ÿ ӝ _GѭӟL___ &_ÿ0 ã ng ӯQJ_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ__1KLӋW_ÿ ӝ _WKtFKR_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_Oà 24 - 28 C và có th0 Ӈ _FK ӏX_ÿѭӧF_QKLӋW_ÿ ӝ ___ 0C. N ӃX_QKLӋW_ÿ ӝ _

trên 35 C k0

ӃW_KӧS_YӟL_ÿ ӝ _ ҭP_NK{QJ_NKt_QKӓ _KѫQ_____Yj_ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW_QKӓ _KѫQ_____Wì câyVLQK_WUѭӣQJ_UҩW_NpP__

1. 2 . Á nh sá ng

Cá c lo ҥL_Fk\_GѭӧF_OLӋX_NKiF_QKDX_Fy_QKӳQJ_\êu c ҫX_NKiF_QKDX_YӅ _iQK_ViQJ__&y_

nhӳQJ_ORҥL_Fk\_GѭӧF_OLӋX_ ѭD_iQK_ViQJ_WUӵF_[ҥ __Fk\_EҥF_Kj__Fk\_KѭѫQJ_QKX__Fk\

Có nh ӳQJ_Fk\_ ѭD_iQK_ViQJ_Wán x ҥ __Fk\_WDP_WKҩW___&y_QKӳQJ_Fk\_YӯD_WKtFK_iQK_ViQJ_



18

vӯD_WKtFK_iQK_ViQJ_WiQ_[ҥ __Fk\_TXӃ _O~F_FKѭD_ÿӃQ___WXҽL_ ѭD_iQK_ViQJ_WiQ_[ҥ __ ên 4 tu ҽL_WUӣ _ ÿL_ ѭD_iQK_ViQJ_WUӵF_[ҥ ___&iF_Fk\_Fy_QJXӗQ_JӕF_Wӯ _FiF_Yùng núi cao, vùng có v ƭ _ÿ ӝ _OӟQ_

chúng c ҫQ_OѭӧQg b ӭF_[ҥ _WKҩS_KѫQ_FiF_Fk\_Fy_QJXӗQ_ ӣ _Yùng ven bi ӇQ_Yà ӣ _JҫQ_ÿѭӡQJ_[tFK_ ÿҥR__1Kìn chung c ѭӡQJ_ÿ ӝ _iQK_ViQJ_FKR_FiF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_NKRҧQJ_Wӯ _ 18000- 28000 lux

cǊQJ_JLӕQJ_QKѭ _QKLӅ X_Fk\_WUӗQJ__ÿD_Vӕ _FiF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_ÿӅ X_E ӏ _ELӃQ_ÿ ӝQJ _ tác d өQJ_Gѭӧ c lý khi ch ҩW_OѭӧQJ_iQK_ViQJ_WKD\_ÿҽL__&KtQK_Yì v ұ\_Fy_QKӳQJ_ORҥL_Fk\_FKӍ _Fy_ chҩW_OѭӧQJ_WӕW_WҥL_Yùng nguyên s ҧQ_

Ví dө __Fk\_QKkQ_VkP_FKӍ _Fy_FKҩW_OѭӧQJ_FDR_ ӣ _7ULӅ X_7LrQ__KjQJ_WUăP_QăP

hiӋX_FD_VҧQ_SKҭP_Qj\_ÿã n ҽL_WLӃQJ_NKҳS_WKӃ _JLӟL__&k\_ Atiso tr ӗQJ_ ӣ _QѭӟF_WD_WӕW_QKҩW_Oà ӣ _

Y•QJ_ j_/ҥW__&k\_7DP_WKҩ t trӗQJ_Fy_FKҩW_OѭӧQJ_WӕW_NKL_WUӗQJ_WҥL_+à Giang, Tuyên Quang,

Sa Pa...

1. 3 . ҬP_ÿ ӝ

K hi nói v Ӆ _ ҭP_ÿ ӝ ta ph ҧL_[pW_ÿӃQ_ÿ ӝ _ ҭP_ÿҩW_Yj_ÿ ӝ _ ҭP_FD_NKt_TX\ӇQ__QJѭӡL_WWKѭӡQJ_WtQK_ÿӃQ_ÿӃQ_ÿ ӝ _PѭD_WUXQJ_Eình và c ҧ _ÿӃQviӋF_SKkQ_SKӕL_PѭD__FiF_Y•QJ_WUӗQJ_FGѭӧF_OLӋX_WӕW_Fy_OѭӧQJ_PѭD_Wӯ _____ - 1500 PP_QăP__ ӣ _P ӝW_Vӕ _Fk\_GѭӧF_OLӋX_FҫQ_OѭӧQJ_

1800- 2000 PP_QăP_

Cá c loҥL_Fk\_GѭӧF_OLӋX_NKiF_QKDX_Fy_P ӝW_\êu c ҫX_YӅ _ ҭP_ÿ ӝ _NKiF_QKDX__1Kìn chungҭP_ÿ ӝ _ÿҩW_WKtFK_KӧS_FKR_KҫX_KӃW_FiF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_Oà t ӯ ___ - 75 %. ҬP_ÿ ӝ _NK{QJ_NKt_Oà75- 85 %. Tuy nhiên m ӛL_WKӡL_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_NKiF_QKDX_FǊQJ_FҫQ_OѭӧQJ_QѭӟF_

1. 4 . ҩW_ÿDL_Yj_GLQK_GѭӥQJ

MӛL_ORҥL_Fk\_\êu c ҫX_P ӝW_ÿLӅ X_NLӋQ_ÿҩW_ÿDL_QKҩW_ÿ ӏQK__6RQJ_ÿӕL_YӟL_WUӗQJ

liӋX_QJѭӡ i ta ch Ӎ _TXDQ_WkP_ÿӃQ_WUiQK_WUӗQJ_WUrQ_ÿҩW_FKXD__PһQ__SKèn.

&iF_Fk\_GѭӧF_OLӋX_KjQJ_QăP_\rX_FҫX_ÿҩW_WKtFK_KӧS_QKҩW_Oà lo ҥL_ÿҩW_SK• _VD__ÿҩW_WKӏ

nh _ÿҩW_Fy_KjP_OѭӧQJ_GLQK_GѭӥQJ_FDR__Pùn, N, P, K cao), pH t ӯ _tW_FKXD_ÿӃQ_WUXQJ_WtQK__S= 5-7). Vì ÿ ӝ _S+_WURQJ_ÿҩW_WKҩS_Oàm tan m ӝW_Vӕ _FKҩW_YL_OѭӧQJ_WURQJ_Fk\__%ên c ҥQK_ÿy_OҥL_Fy_

nhӳQJ_Fk\_GѭӧF_OLӋX_\êu c ҫX_ORҥL_ÿҩW_tW_P•Q__ÿҩW_QһQJ_KѫL_FKXD_QKѭ _TXӃ __EӡL_Ochàm, các cây h ӑ _WK{QJ___

1 JRjL_ÿҩW_ÿDL__WD_Fy_WKӇ _WUӗQJ_WUrQ_FiF_P{L_WUѭӡQJ_QKkQ_WҥR__QJKƭ Dà c iF_P{L_WUѭӡQJ_

lӓQJ_Fy_FKӭD_FiF_QJX\ên t ӕ _Y{_Fѫ _FҫQ_WKLӃW_Yà nhi Ӆ X_FKҩW_KӳX_Fѫ _KRj_WDQ__ÿѭӡQJ__SHSY_Y____QKѭ _Yұ\__QJѭӡL_WD_Fy_WKӇ _OjP_WKD\_ÿҽL_WXǤ _ê_WKành ph ҫQ_FD_P{L_WUѭӡQJ_GLQK_GѭӥQJ__KiӇX_WUӗQJ_WUӑW_Fy_OӧL_FKR_YLӋF_WKHR_ dõi tác d өQJ_FD_P ӝW_QJX\ên t ӕ _QKҩW_ÿ ӏQK_ÿӕL_YӟL_Vӵ _



20



22

ÿҥW_WKҩS_QKҩW__.KL_WKX_KRҥFK_WLӃQ_Kành g ӝW_VҥFK_ÿҩW__WUiQK_OjP_[k\_[iW__6DX_ÿy_ÿHP_Uӱ

sҥFK__SKѫL_KD\_Vҩ\_NK{_UӗLt iӃS_WөF_FiF_F{QJ_ÿRҥQ_FKӃ _ELӃQ_WLӃS_WKHR_

+ B ӝ _SKұQ_Oà thân, v ӓ __TXӃ __ÿӛ _WUӑQJ_____WLӃQ_KjQK_EyF_ViW_YjR_WѭӧQJ_WҫQKjQK_SKѫL__Vҩ\__6DX_ÿy_WLӃQ_KjQK_FiF_F{QJ_ÿRҥQ_WLӃS_WKHR__

+ B ӝ _SKұQ_WKX_KRҥFK_Oà hoa, lá thì m ùa thu hái t ӕW_QKҩW_Oà mùa xuân và mùa hè vìKDL_P•D_Qj\_GѭӧF_OLӋX_Fy_SKҭP_FKҩW_WӕW_QKҩW__7LӃQ_KjQK_WKX_YjR_JLDL_ÿRҥQӣ _ hoa là t ӕW_QKҩW__6DX_ÿy_WLӃQ_KjQK_SKѫL__Vҩ\_ÿӇ _WUiQK_Oàm m ҩW_FiF_ORҥL_KRҥW_FKҩW_WURQJ_

phҭP_

+ B ӝ _SKұQ_WKX_KRҥFK_Oà h ҥW_KD\_TXҧ _WLӃQ_Kành thu khi qu ҧ _ÿã _ÿ _FKtQ_VLQK_Oê_Oà t ӕW_

nhҩW__6DX_ÿy_WLӃQ_KjQK_SKѫL_KRһF_Vҩ .

x &ăQ_Fӭ _Yào nhu c ҫX_Vӱ _GөQJ__WKӡL_JLDQ_VLQK_WUѭӣQJ_Yà th ӡL_WLӃW_Fө _WKӇ _NKL_WKX_KR

__ ĈӕL_YӟL_Fk\_GѭӧF_OLӋX_KjQJ_QăP__SKҫQ_WKX_KiL_Oà các b ӝ _SKұQ_WUên m һW_ÿҩW__QJѭӡL_

ta thu hái vào lúc cây ra n ө _KRһF_UD_KRD_Oj_O~F_KjP_OѭӧQJ_FiF_KRҥW_FKҩW_ÿҥW_FDR_

cây.

__ ӕL_YӟL_FiF_GѭӧF_OLӋX_WKX_KiL_ÿӇ _FKӃ _ELӃQ_WLQK_GҫX_Qên ch ӑQ_WKӡL_ÿLӇP_WKX_KRҥFK_ YjR_O~F_NK{_VѭѫQJ_Yj_NK{QJ_QrQ_WKX_KiL_YjR_O~F_WU ӡL_PѭD_Yì lúc này hàm l ѭӧQJ_QѭӟF_WURQJ_ Fk\_ÿҥW_UҩW_FDR__NK{QJ_ÿҧP_EҧR_FKҩW_OѭӧQJ_FD_GѭӧF_OLӋX__1JRài ra m ӝW_Vӕ _GѭӧF_OLӋX_WKX

hoҥFK_WURQJ_P•D_PѭD_KRһF_JLӳD_P•D_PѭD_WKì các b ӝ _SKұQ_WKX_KRҥFK_VӁ _Eӏ _WKӕL_KӓQJ_ 2. 2 . B ҧR_TXҧQ_Yà ch Ӄ _ELӃQ_GѭӧF_OLӋX

S au thu ho ҥFK_GѭӧF_OLӋX_ÿѭӧF_EҧR_TXҧQ_Yà ch Ӄ _ELӃQ_EҵQJ_QKӳQJ_SKѭѫ ng pháp khácQKDX_QKѭ _SKѫL__Vҩ\__VDR_WҭP__ ҽQ_ÿӏQK__WKXӹ _SKL__W{L_QҩX____ÿӕL_YӟL_P ӝW_VX__ GѭӟL_WiF_GөQJ_FD_PHQ__Vӵ _Oên men c ǊQJ_Fy_JLi_WUӏ _QKѭ __KҥW_&DFDR__&Kq_ÿHQ__UӉ _/R

dùng cho ngành ch Ӄ _ELӃQ_UѭӧX_Fy_KѭѫQJ_Yӏ _GӉ _FK ӏX_YӟL_Vӵ _WKD\_ÿҽL_F a màu s ҳF__1KѭQJ_ nhi Ӆ X_NKL__QJѭӡL_WD_Fӕ _JҳQJ_JLӳ _QJX\ên v Q_FiF_KRҥW_FKҩW_QKѭ _NKL_FK~QJ_Oj_Fk\_WѭѫL

Ng uyên t ҳF_WK{QJ_WKѭӡQJ_QKҩW_QJѭӡL_WD_OjP_ÿѭӧF_YLӋF_ÿy_EҵQJ_FiFK_JLҧ

QѭӟF_ÿӇ _FKR_FiF_SKҧQ_ ӭQJ_GR_PHQ_NK{QJ_WKӇ _[ҧ\_UD_ÿѭӧF__ ӗQJ_WKӡL_QJѭӡL_ g ch Ӄ _ sӵ _VLQK_VҧQ_FD_FiF_YL_NKXҭQ__FD_QҩP_PӕF_WUrQ_GѭӧF_OLӋX__/ѭӧQJ_QѭӟF_WUên li ӋX_

càng th ҩS_Fàn g bҧR_TXҧQ_ÿѭӧF_FKҩW_OѭӧQJ_QJX\ên li ӋX__

1 Kѭ _Yұ\_YLӋF_SKѫL__Vҩ\__VDR__WҭP____Oà bi ӋQ_SKiS_Pj_FRQ_QJѭӡL_ÿã sӱ _GөQJ_Wӯ _WKӡL_Fҽ _ [ѭD_QKҩW__%LӋQ_SKiS_ÿy_YүQ_Oà bi ӋQ_SKiS_KD\_Gùng nh ҩW__WX\_ÿã có nhi Ӆ X_WKD\_ÿҽL_FKR_KRàn

chӍ QK__<êu c ҫX_OӟQ_QKҩW_FD_YLӋF_EҧR_TXҧQ_FKӃ _ELӃQ_GѭӧF_OLӋX_Oà ph ҧL_JLӳ _ÿѭӧF_ÿһF_WtQK_ GѭӧF_Oê__WӭF_Oà không làm h ӓQJ_FiF_KRҥW_FKҩW_FD_GѭӧF_OLӋX__&K~QJ_WD_GLӇP_TXDSKѭѫQJ_SKiS_EҧR_TXҧQ_Nhác nhau hi ӋQ_QD\_ÿDQJ_ÿѭӧF_Gùng.



23

x 3KѫL_GѭӧF_OLӋX: Là m ӝW_SKѭѫQJ_SKiS_Fҽ _WUX\Ӆ Q_OkX_ÿӡL_QKҵP_WұQ_GөQJ_QăQánh sáng m һW_WUӡL_ÿӇ _OjP_NK{_GѭӧF_OLӋX__ LӅ X_FK~_ê_Oj_NKL_SKѫL_NK{QJ_ÿѭӧF_S

xuӕQJ_VjQ_[L_PăQJ_Pj_FKӍ _ÿѭӧF_SKѫL_ ӣ _WUên nong, nia hay trên li ӃS_ÿӇ _ÿҧP_EҧR_QJX\ên t ҳF_ kP_GѭѫQJ_QJǊ _Kành c D_\_KӑF_SKѭѫQJ_ {QJ__ÿҩW_kP_Fòn d ѭӧF_OLӋX_GѭѫQJ___7URQJ_TXi_

trình ph ѫL_SKҧL_WLӃQ_KjQK_ÿҧR_ÿӅ X_FKR_GѭӧF_OLӋX_NK{_ÿӅ X__+ҫX_KӃW_GѭӧF_OLӋEyQJ_UkP__ÿӕL_YӟL_QKӳQJ_ORҥL_GѭӧF_OLӋX_FKR_WLQK_GҫX_ quí thì m ӟL_SKѫL_ ӣ _QKӳQJ_QѫL_Fy_iQK_

nҳQJ_FKLӃX_Yào.

Ki ӇX_Vҩ\_Qày kéo dài t ӯ _Yài gi ӡ _ÿӃQ_Yài tu ҫQ_WXǤ _WKHR_ÿ ӝ _ ҭP_FD_NK{QJ_NKt_Yà cҩX_ tҥR_FD_Fk\__1JѭӡL_WD_NK{QJ_FKӍ _ÿӏQK_Gùng v ӟL_KRD_Fy_Pàu s ҳF_GӉ _E ӏ _KӓQJ_Yà v ӟL_Fk\_Fy_

tinh d ҫX_GӉ _E ӏ _PҩW_WLQK_GҫX_

x Sҩ\_Gѭӧ c li ӋX__/j_SKѭѫQJ_SKiS_G•QJ_QKLӋW_ÿ ӝ _ÿӇ _Oàm gi ҧP_KjP_OѭӧQJ_QѭӟF_WURQJ_ GѭӧF_OLӋX_WURQJ_WKӡL_JLDQ_QJҳQ_KRһF_NKL_NK{QJ_WKӇ _SKѫL_QҳQJ__ k\_Oj_SKӃX_ sӱ _GөQJ_ÿӕL_YӟL_FiF_ORҥL_GѭӧF_OLӋX_Oà r Ӊ __F __TXҧ __4Xi_WUình s ҩ\_ÿѭӧF_FKLD_WKành nhi Ӆ X_JLDL_ ÿRҥQ_ theo s ӵ _WăQJ_GҫQ_FD_QKLӋW_ÿ ӝ __+ҫX_KӃW_FiF_GѭӧF_OLӋX_NKL_Vҩ\_QKLӋW_ÿ ӝ _

(tӯ __ - ___K__ÿѭD_QKLӋW_ÿ ӝ _ ӣ _PӭF___ - 70 0 C __JLDL_ÿRҥQ_KDL__Wӯ __ - 1 2 _K__ÿѭD_QKLӋW_ÿ ӝ _ ӣ _PӭF___ – 90

0&__JLDL_ÿRҥQ_ED_QKLӋW_ÿ ӝ _Oà 1050C. ThӡL_JLDQ_Qày dài hay ng ҳQ_Wùy thu ӝF_Yào t ӯQJ_

loҥL_GѭӧF_OLӋX_NKiF_QKDX_

Chú ý:

- hi xây lò s ҩ\_SKҧL_Fy_ÿ _ÿ ӝ _WK{QJ_NKt__KѫL_QѭӟF_WKRiW_UD_Wӯ _QJX\ên li ӋX_YìKjP_OѭӧQJ_QѭӟF_WURQJ_Fk\_OӟQ_ÿҥW_Wӯ ___ – 80 %.

- K hi x ӃS_NKӕL_OѭӧQJ_QJX\ên li ӋX_Yào lò s ҩ\_FҫQ_VҳS_[ӃS_VDR_FKR_WK{QJ_WKRiQJ_

NK{QJ_ÿѭӧF_ chҩW_ÿӕQJ__FiF_ORҥL_WKkQ__Oi_WѭѫL_[DQK__KjP_OѭӧQJ_QѭӟF_OӟQ__FҫQàxӃS_ ӣ _SKҫQ_GѭӟL_FD_Oò sҩ\_

x ҼQ_ÿӏQK_GѭӧF_OLӋX_

ҼQ_ÿ ӏQK_GѭӧF_OLӋXlà công vi ӋF_WUѭӟF_NKL_ÿѭD_YjR_EҧR_TXҧQ__6DX_NKL_SK

hoһF_Vҩ\_ÿã ÿҥW_\êu c ҫX_NK{_KRһF_NK{_NLӋW__WUҥQJ_WKiL_F a h ҫX_KӃW_FiF_GѭӧF_OLӋX_ÿӅ X_Gòn, d Ӊ _ gãy nát vì v ұ\_NKL_WKX_JRP_KRһF_UD_Oò c ҫQ_FK~_ê_WUiQK_GұS_QiW__7KѭӡQJ_FiF_GѭӧF_OLӋX

nҳQJ_QJѭӡL_WD_ÿӇ _FK~QJ_WҥL_FKӛ __ - 3 h, khi t ҳW_QҳQJ_PӟL_WKX_JRP__1ӃX_Oà sҩ\_WURQJ_Oò s ҩ\_

thì ph ҧL_Pӣ _FD_Oò, c ӱD_WK{QJ_JLy__Oò s ҩ\_ ngu ӝL__Fy_QKLӋW_ÿ ӝ _Eình th ѭӡQJ__PӟL_ÿѭD_GѭӧF_ liӋX_UD_NKӓL_Oò.

Ӈ _WUiQK_TXi_WUình chuy ӇQ_KyD_FiF_KӧS_FKҩW_WURQJ_GѭӧF_OLӋX_NKL_EҧR_TXҧ

sӵ _[kP_QKұS_FD_P ӝW_Vӕ _QҩP_PӕF_Jk\_KҥL_QJѭӡL_WD_WKѭӡQJ_Gùng m ӝW_Vӕ _FKҩW_KyD_KӑF_ÿӇ _

[{QJ_KѫL_QKѭ _G•QJ_FӗQ___ 0 hay diêm sinh. Diêm sinh có tên khoa h ӑF_Oà Sulfur, trong



24

ÿ{QJ_\_Fòn gӑL_Oj_OѭX_KRjQJ__KRjQJ_QKD__WKҥFK_OѭX_KRjQJ_KD\_RҧL_OѭX_KRjQJ_ ,1999 trang 1037).

Trong quá trình b ҧR_TXҧQ_QKLӅ X_GѭӧF_OLӋX_FKӭD_FiF_ Enzim và nh ӳQJ_HQ]LP_Qày ti ӃS_ tөF_FKX\ӇQ_KRi_Wheo hai chi Ӆ X_KѭӟQJ_Fy_OӧL_KRһF_Fy_KҥL_FKR_GѭӧF_OLӋX__7X\_QKLên chi Ӆ X_ KѭӟQJ_Fy_KҥL_GLӉ Q_UD_PҥQK_PӁ _Yà ch _\ӃX_KѫQ__ ĈӇ _KҥQ_FKӃ _NKҧ _QăQJ_Qj\_QJѭӡL_WD_Vӱ

QѭӟF_V{L__FӗQ_V{L__GLrP_VLQK__[{QJ_KѫL__ÿӇ _GLӋW_PHQ_

x BҧR_TXҧQ_GѭӧF_OLӋX_

HҫX_KӃW_FiF_GѭӧF_OLӋX_ÿӅ X_EҧR_TXҧQ_EҵQJ_SKѭѫQJ_SKiS_EҧR_TXҧQ_NtQ_ thҩS_Yj_WKRiQJ_PiW__6DX_NKL_GѭӧF_OLӋX_TXD_JLDL_ÿRҥQ_ ҽQ_ÿ ӏQK_QJѭӡL_WD_EҧR

R_ hai l ӟS__OӟS_WURQJ_Oà các lo ҥL_W~L_Oàm t ӯ _FyL__ÿD\__YҧL__OӟS_QJRài là bao P. (___ÿӇ _FiFK_O\_ không khí.

ThӡL_JLDQ_EҧR_TXҧQ_PӛL_ORҥL_GѭӧF_OLӋX_NKiF_QKDX_Fy_WKӇ _Wӯ __ - 6 tháng (không k Ӈ _FiF_

loҥL_GѭӧF_OLӋX_ÿһF_ELӋW_

x ChӃ _ELӃQ_GѭӧF_OLӋX(Bào ch Ӄ _GѭӧF_OLӋX__

'ѭӧF_OLӋX_VDX_NKL_WKX_KiL_FҫQ_WUҧL_TXD_JLDL_ÿRҥQ_FKӃ _ELӃQ_UӗL_Eào ch Ӄ _WKành d ҥQJ_

thuӕF_YLên, d ҥQJ_FDR__GҥQJ_FKLӃW_VXҩ t cD_FiF_FKҩW_QKҵP_Oàm m ҩW_ÿL_KRһF_Oàm gi ҧP_PӭF_ÿ ӝ _ ÿ ӝF_KҥL_FD_GѭӧF_OLӋX__ORҥL_Eӓ _WҥS_FKҩW_Oàm s ҥFK_GѭӧF_OLӋX__JL~S_FKR_TXi_WUình b ҧR_TXҧQ_FKӃ _

biӃQ_UD_VҧQ_SKҭP_WKXӕF__ÿҧP_EҧR_ÿ ӝ _DQ_WRàn khi s ӱ _GөQJ__WҥR_UD_Pùi v ӏ _GӉ _FK ӏX_Yj_KѭӟQJ_ GѭӧF_OLӋX_YjR_ÿ~QJ_WiF_ÿ ӝ ng cD_FK~QJ_WURQJ_TXi_WUình ÿLӅ X_WUӏ __1KLӅ X_ORҥL_GѭӧF_OLӋX_VNKL_SKѫL__Vҩ\_Yà ҽQ_ÿӏQK_ÿã là các d ѭӧF_OLӋX_WKành ph ҭP__WӭF_Oj_ÿã s ӱ _GөQJ_ÿѭӧF_QKѭQJ_ nhi Ӆ X_ORҥL_VDX_NKL_SKѫL__Vҩ\_PӟL_FKӍ _ÿҥW_PӭF_Vѫ _FKӃ __ÿӇ _WUӣ _WKành thành ph ҭP_SKҧL_TXD_FKӃ _

biӃQ_

Có nhi Ӆ X_SKѭѫQJ_SKiS_FKӃ _ELӃQ_QKѭQJ_G• _SKѭѫQJ_SKiS_QjR_FǊQJ_FҫQ_ÿҥ

mөF_ÿtFK_VDX_

* M өF_ÿtFK_FD_YLӋF_FKӃ _ELӃQ_GѭӧF_OLӋX_

Khi bào ch Ӄ _FiF_ORҥL_GѭӧF_OLӋX_ ông y c ǊQJ_SKҧL_QKѭ _EjR_FKӃ _QKѭ _ Tây y, bào ch Ӄ _ phҧL_ÿҥW_FiF_PөF_ÿtFK_VDX_

+ Làm cho v ӏ _WKXӕF_WӕW_KѫQ_OrQ_EҵQJ_FiFK_Eӓ _QKӳQJ_E ӝ _SKұQ_Y{_tFK__QK

vӓ _KҥW_Yà t ҥS_FKҩW_NKiF_

+ Gi ҧP_EӟW_KD\_ORҥL_Eӓ _ÿ ӝF_WtQK_FD_Y ӏ _WKXӕF_KD\_FKҩW_NK{QJ_FҫQ_WK

sӕ _ORҥL_EӋQK_QKҩW_ÿ ӏQK_



26

HiӋQ_QD\_GR_F{QJ_QJKӋ _FKӃ _ELӃQ_WLên ti ӃQ__QKLӅ X_ORjL_GѭӧF_OLӋX_ÿã ÿѭӧF_FKӃ _ELӃQ_

thành viên, thành d ҥQJ_FDR_ . . Theo công ngh Ӌ _VҧQ_[XҩW_KLӋQ_ÿҥL_YӯD_QkQJ_FDR_FKҩW__Y

dөQJ_QJDQJ_WҫP_YӟL_FiF_ORҥL_GѭӧF_OLӋX_Wk\_\_



27

BÀI 5

C ÂY B Ҥ&_+ À

Tên khoa h ӑF : etha Arvenis. L (b ҥF_Kà châu Á)

etha Piperita (b F_Kà châu Âu- Mitcham)

Hӑ __ Hoa môi (Labiatea - Lamiaceae)

B ӝ __ Hoa môi (Labiales)

I. Ngu ӗQ_JӕF__WKành ph ҫQ_KRi_KӑF__JLi_WUӏ _NLQK_WӃ __W ình hình s ҧQ_[XҩW_Fk\_EҥF_Kà

1. Ngu ӗQ_JӕF__Vӵ _SKkQ_Eӕ

Câ y b ҥF_Kà tu \_ÿѭӧF_Vӱ _Gө ng r ӝQJ_Uãi, có tác d өQJ_GѭӧF_Oê_FDR_WURQJ_ Ĉ{QJ_\_Yà

Tây y c D_KҫX_KӃW_FiF_QѭӟF_WUên th Ӄ _JLӟL_QKѭQJ_FiF_QJKLrQ_FӭX_YӅ _FK~QJ_Fòn ít so v ӟL_

nhi Ӆ X_Fk\_WUӗQJ_Yj_Fk\_GѭӧF_OLӋX_NKiF__7KHR_.K{WLQ_________QKL Ӆ X_ORài b ҥF_Kj_ÿӇ _Oҩ\_WLQK_

dҫX_Fy_QJXӗQ_JӕF_ ӣ _P ӝW_Vӕ _QѭӟF_SKtD_Wk\_FKkX_ÆX__ÿLӅ X_Qày phù h ӧS_YӟL_FiF_QJKLên c ӭX_

vӅ _SKkQ_ORҥL_WKӵF_YұW_EұF_FDR_Oà b ӝ __Kӑ _+RD_P{L_SKkQ_Eӕ _WұS_WUXQJ_ ӣ _Y•QJ_ ĈӏD_WUX

TiӇ u Á và Trung Á... (Võ V ăQ_&KL_Yj_'ѭѫQJ_ ӭF_7LӃQ__WUDQJ_____SKkQ_ORҥL_WKӵF_Y

cao).

V ào nhӳQJ_QăP_FXӕL_WhӃ _Nӹ _;,;________Yà nh ӳQJ_QăP_ÿҫX_FD_WKӃ _Nӹ _;;_FiF_QѭӟF_ 3 KiS__,WDOLD__ ӭF__%XQJDUL__1DP_7ѭ _Yj_/LrQ_;{_FǊ _ÿã tr ӗQJ_EҥF_Kà trên di ӋQ_U ӝQJ_ÿӇ _Oҩ\_ tinh d ҫX_Yà th ӏ _WUѭӡQJ_TXӕF_WӃ _ÿã có nhi Ӆ X_QѭӟF_[XҩW_NKҭX_WLQK_GҫX_EҥF_Kà. Trong th ӡL_JLDQ_ Qj\_FiF_QѭӟF_1KұW_%ҧQ, ҨQ_ ӝ __7UXQJ_4XӕF__7ULӅ X_7Lên... c ǊQJ_ÿã có m һW_Kàng này xu ҩW_ khҭX__YjR_QăP______1KұW_%ҧQ_ÿã có s ҧQ_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_[XҩW_NKҭX_OӟQ__FKLӃP____ OѭӧQJ_WLQK_GҫX_WRàn th Ӄ _JLӟL_

Ӣ _9LӋW_1DP_WKHR_*6_76_ Ĉӛ _7ҩW_/ӧL, cây b ҥF_Kà m ӑF_KRDQJ_GҥL_Yj_ÿѭӧF_WUӗQJ_ ӣnhi Ӆ u vùng; chúng m ӑF_KRDQJ_GҥL_Fҧ _ ӣ _PLӅ Q_ÿӗQJ_EҵQJ, trung du và mi Ӆ Q_Q~L_QKѭ _ ӣ _ Sa Pa

(tӍ QK_/jR_&DL___7DP_ ҧR__9ƭ QK_3K~F___%D_9ì (Hà Tây) và t Ӎ QK_%ҳF_&ҥQ__6ѫQ_/D__+ҧL_ 'ѭѫQJ___+ѭQJ_<rQ__+j_1 ӝL__%ҳF_1LQK__%ҳF_*LDQJ____7ӯ _QăP______QѭӟF_WD_ÿã tr ӗQJ_EҥF_Kà,ÿӃQ_QăP1972 cҧ _QѭӟF_ÿã t ӵ _VҧQ_[XҩW_ÿѭӧF____WҩQ_WLQK_GҫX_EҥF_Kà và 1 t ҩQ_PHQWKRO_WLQK_

thӇ

2 . Thà nh ph ҫQ_KRi_KӑF_Yà tá c d өQJ_GѭӧF_Oê



28

Cây b ҥF_Kà là v ӏ _WKXӕF_UҩW_SKҽ _ELӃQ_ ӣ _QѭӟF_WD__Fk\_EҥF_Kà có th Ӈ _Gùng làm thu ӕF_ GѭӟL_GҥQJ_KRҥW_FKҩW_Yà tên v ӏ _WKXӕF_VDX_

'ѭӟL_ÿk là 4 d ҥQJ_Yӏ _WKXӕF_ÿѭӧF_Gùng t ӯ _Fk\_EҥF_Kj__1KѭQJ_WUrQ_WKӏ _WUѭӡQJ_WgiӟL_FKӍ _Fy_GҥQJ_WLQK_GҫX_Yà các ho ҥW_FKҩW_0HQWKRO_ - M enthola.

+ B ҥF_Kà (Mentha) t ӭF_Oà dùng toàn b ӝ _FiF_E ӝ _SKұQ_VӕQJ_WUên m һW_ÿҩW__'•QJ_WѭѫL_ hoһF_SKѫL__Vҩ\_NK{_

+ B ҥF_Kà di ӋS__)ROLXm Menthae) là lá b ҥF_Kj_SKѫL__Vҩ\_NK{_KRһF_WѭѫL_

+ Tinh d ҫX_EҥF_Kj__2LXP_0HQWKDH__ÿѭӧF_FKѭQJ_FҩW_Wӯ _Fk\_EҥF_Kà.

+ M en tol hay bҥF_Kà não (Menthol- Menthola) là ho ҥW_FKҩW_ÿѭӧF_FKLӃW_[XҩW_Wӯ _W

dҫX_EҥF_Kà, là m ӝW_FKҩW_UҳQ_GҥQJ_WLQK_WKӇ _Fy_Pàu tr ҳQJ__Yӏ _ÿһF_WUѭQJ_

* Ĉ F_Kà

- Tinh d ҫX_EҥF_Kà tinh d ҫX_ÿѭӧF_FKѭQJ_FҩW_Wӯ _Fk\_EҥF_Kà. Nó là m ӝW_KӛQ_KӧS_Fy_

hàng ch өF_FiF_KӧS_FKҩW_Fy_QJXӗQ_JӕF_NKiF_QKDX__WURQJ_ÿy_Fy_0HQWKRO_Yà Menthola làthành ph ҫQ_FKtQK_

- T inh d ҫX_WұS_WUXQJ_FK _\ӃX_WURQJ_Oi_FD_Fk\_EҥF_Kà và kh ӕL_OѭӧQJ_Oi_WKѭӡQJ_FKLӃP_

kho ҧQJ___ – 50 % t ҽQJ_OѭӧQJ_SKҫQ_Fk\_WUên m һW_ÿҩW__WKkQ__Fành, lá, hoa, qu ҧ _

- _+jP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_WURQJ_Fk\_EҥF_Kj_ÿҥW_Wӯ 0,50 % - 5,6 %. S ӵ _ELӃQ_ÿ ӝQJ_Qày ph ө _ thu ӝF_Yào gi ӕQJ_Yj_ÿLӅ X_NLӋQ_QJRҥL_FҧQK_ GiӕQJ_EҥF_Kà châu ÆX_Fy_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_ FDR_KѫQ_EҥF_Kà châu Á. Tuy nhiên do lai t ҥR_KLӋQ_QD\_P ӝW_Vӕ _JLӕQJ_EҥF_Kà châu Á c ǊQJ_Fy_ OѭӧQJ_WLQK_GҫX_FDR_

- Tinh d ҫX_EҥF_Kà là m ӝW_FKҩW_OӓQJ_OLQK_ÿ ӝQJ_WURQJ_VXӕW_KRһF_Fy_Pàu vàng nh ҥW_KD\_

xanh vàng, có kh ӕL_Oѭӧ ng riêng ( ӣ ___ oC) tӯ ______ - 0 ,940, _Fy_P•L_WKѫP_ÿһF_WUѭQJ_Yj_Yӏ _PiW

lҥQK_

- H oҥW_FKҩW_0HQWKRO_Yà Menthola



29

Ӣ _9Lêt Nam vi ӋF_ÿiQK_JLi_SKҭP_FKҩW_WLQK_GҫX_TXD_P ӝW_Vӕ _FKӍ _WLêu chính

C h Ӎ _WLê u M ӭF_WLêu c hu ҭ Q

Màu s ҳF_Kình thái bên ngoài Là ch ҩW_OӓQJ__Yàng nh ҥW

Vӏ Mát l ҥQK

Mùi 7KѫP_ÿһF_WUѭQJ

Tӹ _WUӑQJ_ ӣ ___ 0C 0,901- 0,926

+ P_OѭӧQJ_0HQWKROD > = 62 %

+ P_OѭӧQJ_0HQWKRO > = 12,6 %

+ Menthol có công th ӭF_KyD_KӑF_Oà C 10 H18O, Menthola là C 10H102 + __.KL_ÿHP_WLQK_

dҫX_FKLӃW_[XҩW_WKì hai ho ҥW_FKҩW_Qày là m ӝW_FKҩW_ rҳQ_GҥQJ_WLQK_WKӇ _Pàu tr ҳQJ__Fòn ӣ _WURQJ_ tinh d ҫX_FKѭQJ_ ӣ _GҥQJ_Wӵ _GR_KD\_NӃW_KӧS__+jP_OѭӧQJ_FiF_KRҥW_FKҩW_Qày trong tinh d ҫX_ELӃQ_ ÿ ӝQJ_Wӯ _!80 – 90 %

+ Menthola trong tinh d ҫX_FK _\ӃX_ ӣ _WUҥQJ_WKiL_Wӵ _GR__SKҫQ_Fòn l ҥL_NӃW_KӧS_YӟL_D[LW_

axêtic. Loài b ҥF_Kà nò D_Fy_OѭӧQJ_PHQWKROD_Wӵ _GR_FDR_V _FKR_FKҩW_OѭӧQJ_WLQìvұ\_ Menthola là ch Ӎ _WLrX_ÿiQK_JLi_FKҩW_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_

Trong tinh d ҫX_EҥF_Kà Methol có g ӕF_;HWRQ_Fy_JLi_WU ӏ _NpP_KѫQ_ MHWKROD__QKѭQJ_Fy_

thӇ _WUӣ _WKành Methola. Trong tinh d ҫX_EҥF_Kà có lo ҥL_ Methol furan ӣ _EҥF_Kà châu Âu nhi Ӆ X_ KѫQ_EҥF_Kà châu È_QJѭӡL_WD_Gùng nó trong công ngh Ӌ _FKӃ _ELӃQ_QѭӟF_KRDvà các hoá m ӻ _

phҭP_NKiF__+jP_OѭӧQJ_ Methol furan quá nhi Ӆ X_WURQJ_WLQK_GҫX_V _Oàm cho tinh d ҫX_Fy_Pàuxanh, v ӏ _ÿҳQJ__0HWKRO_IXUDQ_WKѭӡQJ_Fy_QKLӅ X_WURQJ_WURQJnө _KRD__1JRài ra trong tinh d ҫX_

bҥF_Kà còn có D LPHW\O_VXQIXD_ÿѭӧF_WҥR_UD_WURQJ_WLQK_GҫX_WURQJ_TXi_WUình ch ѭQJ_FҩW_Oàm chotinh d ҫX_Fy_Pùi hôi vì v ұ\_EҥF_Kà sau khi thu ho ҥFK_SKҧL_ÿѭӧF_FKѭQJ_FҩW_QJD\__EҧR_TX

QѫL_WK{QJ_WKRiQJ__NK{QJ_ÿѭӧF_FKҩW_ÿӕQJ_VӁ _ ҧQK_KѭӣQJ_NK{QJ_WӕW_ÿӃQ_SKҭ

GҫX_ 3. Gi á tr ӏ _NLQK_WӃ

Ti nh d ҫX_EҥF_Kà là nguyên li ӋX_FKR_F{QJ_QJKLӋS_GѭӧF__FK _\ӃX_WURQJ_VҧQ_[Xҩ

loҥL_WKXӕF_NKiQJ_YL_NKXҭQ__QKѭ _WKXӕF_ÿiQK_UăQJ__WKXӕF_FKӳD_YLêm xoang m ǊL__WUiQ___FiF_

loҥL_WKXӕF_Oàm tan v ӃW_EҫP_GұS_WUrQ_Fѫ _WKӇ __ÿDX_[ѭѫQJ_NKӟS_Yà thu ӕF_FKӕQJ_FҧP_OҥQK__

thuӕF_FKӳD_ORpW_Gҥ _Gày. Tinh d ҫX_EҥF_Kà còn là ngu ӗQ_QJX\ên li ӋX__QJX\ên li ӋX_SKө _FKR _

công nghi ӋS_WKӵF_SKҭP__QKѭ _OjP_UѭӧX__ELD__EiQK_NR__Yà công ngh Ӌ _FKӃ _ELӃQ_Pӻ _SKҭP__%ã



30

dҫX_NKL_FKѭQJ_FҩW_Fy_NKӕL_Oѭӧ ng lӟQ__QJѭӡL_WD_ÿӇ _WKұW_KRDL_PөF_Oàm phân bón cho cây lúaQѭӟF_

Di ӋQ_WtFK_WUӗQJ_EҥF_Kà ch Ӎ _Fy_P ӝW_Vӕ _QѭӟF_WUên th Ӄ _JLӟL__QKѭQJ_QKX_FҫX_ÿӇ _GX\_WUìthì h ҫX_KӃW_Fy_ ӣ _FiF_QѭӟF_Qên tinh d ҫX_Yà d ҥQJ_KRҥW_FKҩW_FD_WLQK_GҫX_OX{Q_Fy_JLi_WUӏên th ӏ _ WUѭӡQJ_ ҽQ_ÿ ӏQKít m ҩW_JLi_

4 . Tì nh hì nh s ҧQ_[XҩW_EҥF_Kj_WURQJ_Yj_QJRjL_QѭӟF

4. 1 . T rên th L_

Trê n thӃ _JLӟL_Fy_QKLӅ X_QѭӟF_WUӗQJ_EҥF_Kj_ÿӇ _WKRҧ _Pãn nhu c ҫX_WURQJ_QѭӟF_Yà xu ҩW_

khҭX__&KkX_0ƭ _WUӗQJ_QKLӅ X_EҥF_Kà nh ҩW__%UD]LQ_Fy_GLӋQ_WtFK_OӟQ__7Ӎ _WUӑQJ_[XҩW_N

châu l өF này chi ӃP___ - 90 % c D_WKӃ _JLӟL__VҧQ_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_EҥF_Kà trên th Ӄ _JLӟL_ ѭӟF_ÿҥW_ 3 000 t ҩQ_QăP__&KkX_ _tW_WUӗQJ_FKӍ _Fy_7UXQJ_4XӕF__ ҨQ_ ӝ __9LӋW_1DP_WUӗQJ_ à và cómһW_Kàng xu ҩW_NKҭX__ .

4. 2 . 7 URQJ_QF_

Câ y b ҥF_Kà châu Á m ӑF_KRDQJ_ ӣ _QѭӟF_WD_UҩW_QKLӅ X_QKѭ ng t ұS_WUXQJ_QKLӅ X_ ӣ _FiF_

Y•QJ_QKѭ __+RjQJ_/LrQ_6ѫQ__7DP_ ҧR__%D_9ì. Cây b ҥF_Kà châu Á _ÿѭӧF_WUӗQJ_WKành vùng ӣ _ ÿӗQJ_EҵQJ_%ҳF_% ӝ _QKѭ _+ѭQJ_<rQ__1DP_ ӏQK__+à Nam, các v ùng ӣ _QJRҥL_WKành Hà

N ӝL___&iF_FKQJ_ORҥL_ÿѭӧF_QKұS_Yà tr ӗQJ_SKҽ _ELӃQ_ ӣ _QѭӟF_WD_PDQJ_Pã s ӕ ___ 1, 974, 976...

Các ch QJ_Qày có th Ӈ _ÿҥW___ - 10 0 lít tinh d ҫX_KD_QăP__ LӅ X_NLӋQ_QѭӟF_WD_UҩW_WKtFK_KtrӗQJ_EҥF_Kj__ÿҫX_UD_FD_VҧQ_SKҭP_Fy_WULӇQ_YӑQJ_QKѭQJ_FKtQK_ViFK_Yj_FiF_QJK

bҥF_Kj_FKѭD_ÿѭӧF_FK~_WUӑQJ_

5. Phâ n lo ҥL

T heo phân lo ҥ L_FD_/Lnné cây b ҥF_Kà thu ӝF_E ӝ _KRD_P{L_/DELDOHV__Kӑ _KRD_P{L_ Labiaceae. Các lo ҥL_EҥF_Kj_ÿѭӧF_FRQ_QJѭӡL_WUӗQJ_WUӑW_WKX ӝF_FKL_0HQWKD_

Cá c loҥL_EҥF_Kj_ÿѭӧF_WUӗQJ_ÿӇ _FKѭQJ_FҩW_Oҩ\_WLQK_GҫX_Fy_KDL_ORài chính là M.piperita Huds có ngu ӗQ_JӕF châu Âu , _ÿӃQ_QD\_ÿã ÿѭӧF_WrӗQJ_ ӣ _KҫX_NKҳS_FiF_FKkX_OөF__ORài này

QJѭӡL_WD_JӑL_Oà b ҥF_Kà Â u. Loài th ӭ _KDL_Oà M.arivensis. L ÿѭӧF_QJѭӡL_1KұW_%ҧQ_WUӗQJ_UҩsӟP , _VDX_ÿy_ÿӃQ_P ӝW_Vӕ _QѭӟF_ cKkX_È_NKiF_QKѭ _7UXQJ_4XӕF__ ҨQ_ Ĉӝ _Y_Y___ 'R_ÿѭӧF_Vӱ _

r ӝQJ_Uãi ӣ cKkX_ _QrQ_QJѭӡL_WD_JӑL_Oà b ҥF_Kà Á hay b ҥF_Kà Nh ұW__1JRài loài này ӣ _ châu Ácòn tr ӗQJ_QKLӅ X_ORjL_NKiF_QKѭ _ORjL_EҥF_Kà xanh M. viridis __/_ÿӇ _Oҩ\_WLQK_GҫX__0 ӝW_Vӕ _ORàiNKiF_ÿѭӧF_WUӗQJ_Oàm rau gia v ӏ __FKӳD_EӋQK_QKѭ _ . quatica.L (cây húng láng, húng d ǊL__

MӛL_ORài b ҥF_Kà khác nhau có ch ҩW_OѭӧQJ_WLQK_GҫX__KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_Yà kh ҧ _QăQJ_

thích nghi v ӟL_QJRҥL_FҧQK_NKiF_QKDX_



32

R Ӊ _EҥF_Kà thu ӝF_ORҥL_UӉ _FKùm. R Ӊ _PӑF_Wӯ _FiF_ÿӕW_WKkQ_QJҫP_GѭӟL_PһW_ÿҩW_Yà phân bӕ _ ӣ _WҫQJ_ÿҩW_Fy_ÿ ӝ _VkX___ – 30 cm. Thân ng ҫP_SKiW_WULӇQ_ÿӃQ_ÿkX_WKì b ӝ _UӉ _ODQ_U ӝQJ_WӟL_ÿy__

Do b ӝ _UӉ _SKkQ_Eӕ _Q{QJ_Qên kh ҧ _QăQJ_K~W_GLQK_GѭӥQJ_Yj_QѭӟF_\ӃX_FKR_Qên trong tr ӗQJ_WUӑW_ phҧL_FK~_ê_ÿӃQ_ELӋQ_SKiS_Nƭ _WKXұW_OjP_ÿҩW_WUѭӟF_NKL_WUӗQJ_ÿҧP_EҧR_FKR_

QJ_ thoáng, vi ӋF_Oên lu ӕQJ_WҥR_WҫQJ_ÿҩW_PһW_Gj\__WѫL_[ӕS__WѭӟL_QѭӟF_ÿ _Yà tr ӗQJ_PұW_ÿ ӝ _WKtFK_

hӧS_Oà rҩW_FҫQ_WKLӃW_ÿӇ _Fk\_EҥF_Kj_ÿҥW_VLQK_NKӕL_OӟQ__5Ӊ _Fk\_EҥF_Kà thích h ӧS_YӟL_ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW_ khá cao kho ҧQJ___ – 80 %. Tuy nhiên chúng k hông ch ӏX_ÿѭӧF_QJұS_~QJ__NӇ _Fҧ _Y•QJ_ÿҩWúng ngұS_FөF_E ӝ __.KL_Eӏ _~QJ_QJұS_WKѭӡQJ_ ҧQK_KѭӣQJ_OӟQ_ÿӃQ_Vӵ _SKiW_WULӇQ_Fà

các thân ng ҫP__WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW_TXi_OӟQ_Fҧ _WKkQ_QJҫP_Yà b ӝ _UӉ _ÿӅ X_Fy_WKӇ _E ӏ _QҩP_

gây b ӋQK_WKӕL_WKkQ__WKӕL_UӉ __9ì v ұ\_WURQJ_TXi_WUình s ҧQ_[XҩW__ÿҩW_FҫQ_SKҧL_Oên lu ӕQJ_FDR__

bҵQJ_SKҷQJ_ÿӇ _WѭӟL_Yj_WLrX_QѭӟF_WKXұQ_OӧL___

2. Thâ n, cành

Th ân b ҥF_Kà là lo ҥL_Fk\_WKkQ_WKҧR__FKLӅ X_FDo c D_Fk\__FKLӅ X_Gài c D_Fành g ӗP_Fy_

nhi Ӆ X_ÿӕW__FiF_ÿӕW_ ӣ _WKkQ__FjQK_ÿӅ X_Fy_NKҧ _QăQJ_SKiW_VLQK_UӉ _Yà phát sinh các m ҫP_Fành

thӭ _FҩS_WҥL_FiF_PҳW_ÿӕW__&KLӅ X_FDR_FD_Fk\_ELӃQ_ÿ ӝQJ_WUXQJ_Eình t ӯ ____ - 1 ,2 m và là câytrӗQJ_P ӝW_QăP__&iF_PҫP_Fành phát sinh và tr ӣ _WKjQK_ÿRҥQ_WKkQ_WUên m һW_ÿҩW__WKkQ_NKt_

sinh). Ӣ _SKҫQ_WKkQ_Qày m ӛL_PҳW_ÿӕW_PDQJ_P ӝW_ÿ{L_Oi__PӛL_QiFK_Fy_KDL_PҫP_Fành (m ӑF_ÿӕL_

nhau t ӯQJ_ÿ{L_P ӝW__ErQ_GѭӟL_PӛL_PҫP_Fành có nhi Ӆ X_PҫP_UӉ _Yà có kh ҧ _QăQJ_SKiW_WULӇQ_

thành các r Ӊ _ ӣ _P ӝW_YjL_ÿӕW_JҫQ_PһW_ÿҩW_

Thân, cành b ҥF_Kà có góc c ҥQK_NKi_Uõ, màu s ҳF_WXǤ _WKX ӝF_Yào gi ӕQJ__[DQK_ÿұP__ xanh nh ҥW_KRһF_WtP___0àu s ҳF_FD_WKkQ_Fành c ǊQJ_WѭѫQJ_ ӭQJ_YӟL_Pàu s ҳF_FD_Oi_Yà hoa.Các gi ӕQJ_Fk\_EҥF_Kà có thân tím thì mép lá và hoa màu tím ÿӓ _KRһF_ÿӓ _ÿұP, các gi ӕQJ_

này có kh ҧ _QăQg ch ӕQJ_FKӏX_WӕW_KѫQ_QrQ_GӉ _WUӗQJ__ÿӗQJ_WKӡL_FǊQJ_ÿòi h ӓL_tW_GLQK_GѭӥQJ_

KѫQ__&iF_ORҥL_EҥF_Kà có thân màu xanh nh ҥW__[DQK_ÿұP_WKì lá có lá màu xanh và hoa màutrҳQJ__FK~QJ_ÿòi h ӓL_GLQK_GѭӥQJ_FDR_KѫQ__&iF_ORҥL_EҥF_Kà thân xanh cho ch ҩW_OѭӧQJ_WLQK_

dҫX_WӕW_KѫQ(mùi v ӏ _GӉ _FK ӏX__

ĈRҥQ_WKkQ_QҵP_WURQJ_ÿҩW_WҥL_FiF_PҳW_ÿӕW__FiF_PҫP_UӉ _QKDQK_FKyQJ_Sànhnhi Ӆ X_UӉ _WҥR_WKành b ӝ _UӉ _FKùm khá phát tri ӇQ__ÿӗQJ_WKӡL_FiF_PҫP_Fành phát sinh và sinhWUѭӣQJ_NKi_PҥQK_ODQ_U ӝQJ_WKHR_EӅ _PһW_ÿҩW_WKành các thân ng ҫP__ Ӎ QK_VLQK_WUѭӣQJ_FD_FiF_

thân ng ҫP_Qj\_OX{Q_KѭӟQJ_Oên m һW_ÿҩW_Yj_NKL_ÿã ti ӃS_FұQ_YӟL_PһW_ÿҩW_FK~QJ_QKDQK_FKy

trӣ _WKành các cây b ҥF_Kà m ӟL_Fy_NKҧ _QăQJ_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_FDR_Yj_SKkQ_F

thêm sinh kh ӕL_FKҩW_[DQK_FD_UX ӝQJ_EҥF_Kj__7X\_SKiW_VLQK_WURQJ_ÿҩW_QKѭQJ_Fi

này v үQ_WLӃS_WөF_SKkQ_FiF_QKiQK_WKkQ_QJҫP_FҩS____ ӕW_WKkQ_QJҫP_Fàng nhi Ӆ X_WKì kh ҧ _QăQJ_

ra r Ӊ _FǊQJ_QKѭ _FiF_QKiQK_WKkQ_FjQJ_QKLӅ X__.KL_SKҫQ_WKkQ_WUên m һW_ÿҩW_ ӣ _JLDL_ÿRҥQ_UD_KRD



33

thì ph ҫQ_WKkQ_QJҫP_Yà r Ӊ _ÿã phát tri ӇQ_PҥQK_ÿDQ_[HQ_QKDX_QKiӅ X_WURQJ_WҫQJ_ÿҩW_PһW_Wӯ _ -20 cm.

ӃQ_Yө _WKX_FҳW_SKҫQ_WKkQ_Fành trên m һW_ÿҩW__WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW__Yà nhi ӋW_ÿ ӝ _ thích h ӧS_FiF_FKӗL_FD_WKkQ_QJҫP_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_QKDQK__ ӗQJ_WKӡL

sinh còn l ҥL_FǊQJ_Qҧ\_FKӗL_PӟL__Vӕ _OѭӧQJ_FKӗLvà khҧ _QăQJ_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_NpP

các ch ӗL_PӑF_Oên t ӯ _WKkQ_QJҫP_ , khi các ch ӗL_Qj\_ÿѭӧF_FKăP_VyF_WӕW_WKì lҥL_WKX_KRҥFK_WKêmÿѭӧF_P ӝW_OѭӧQJ_WKkQ_Oi_QӳD__Yө _WKX_KRҥFK_WKӭ ____

Ph ҫQ_WKkQ_Fành trên m һW_ÿҩW_Fy_UҩW_tW_WURQJ_WLQK_GҫX_ ӣ _WKӡL_Nì tr ѭӟF khi cây ra hoa,khi cây ra hoa thân cành không còn tinh d ҫX__ ӕL_YӟL_WKkQ_QJҫP_WKì ӣ _FiF_JLDL_ÿRҥQ_VLQK_ WUѭӣQJ_ÿӅ X_NK{QJ_Fy_WLQK_GҫX__1Kѭ _Yұ\__PXӕQ_Fk\_EҥF_Kj_Fy_QăQJ_VXҩW_FKҩW

QKѭ _OѭӧQJ_WLQK_GҫX_QKLӅ X_FҫQ_FKăP_VyF_VDR_FKR_SKҫQ_WKkQ_WUên m һW_ÿҩ t phát tri ӇQ_YӅ _FKLӅ X_ cao nhi Ӆ X_ÿӕW_WKkQ__QKLӅ X_FҩS_Fành. M ҫP_FD_WKkQ_QJҫP_SKiW_WULӇQ_PҥQK_WKành nhi Ӆ X_Fk\_

m ӟL_ÿӇ _WăQJ_QKDQK_Vӕ _Oi_WUên di ӋQ_WtFK_WUӗQJ_WUӑW___

3. Lá

Lá là b ӝ _SKұQ_FKtQK_FKӭD_WLQK_GҫX_QrQ_ÿk\_Oj_E ӝ _SKұQ_NLQK_WӃ _FD_Fk\_Eҥà. Lá b ҥF_

hà m ӑF_ÿӕL_WUrQ_FiF_ÿӕW_WKkQ_Fành, trên cây có nhi Ӆ X_ÿӕW_WKkQ__ÿӕW_Fành s _Oj_Fѫ _Vӣ _FKR_NKӕL_

OѭӧQJ_Oi_OӟQ_

/i_Oj_Fѫ _TXDQ_GLQK_GѭӥQJ_TXDQ_WUӑQJ_QKҩW__NK{QJ_FKӍ _WKӵF_KLӋQ_FiF_F

quang h ӧS__WKRiW_KѫL_QѭӟF_Pà còn ch ӭD_FiF_W~L_WLQK_GҫX__/i_Oà b ӝ _SKұQ_WKXho ҥFK_ÿӇ _FKѭQJ_

cҩW_WLQK_GҫX__FKLӃP___ % tҽQJ_NKӕL_OѭӧQJ_SKҫQ_VLQK_NKt_WUên m һW_ÿҩW__7Ӎ _OӋ _WLQK_GҫX_WUR phө _WKX ӝF_Yào b ҧQ_FKҩW_GL_WUX\Ӆ Q_FD_JLӕQJ_Yj_WKѭӡQJ_GDR_ÿ ӝQJ__ – 6 % so v ӟL_ khӕL_OѭӧQJ_

khô.

Hình d ҥQJ_FD_Oi_Wӯ _Kình tr ӭQJ__EҫX_GөF_FkQ_ÿӕL_KD\_WKRQ_GjL__ÿҫX_Oi_QKӑQ__Oi_ àFKkX_ÆX_0HQWKD_SLSHULWD_WKRQ_GjL_KѫQ_EҥF_Kà châu Á M.arrvensio ___0pS_Oi_Fy_UăQJ_FѭD_Yj_

cҧ _PһW_WUên và m һW_GѭӟL_Oi_ÿӅ X_Fy_O{QJ__PӭF_ÿ ӝ _QKLӅ X_KD\_tW_WXǤ _Yào gi ӕQJ__EҥF_Kà châu ÂutW_O{QJ_KѫQ__

Lá b ҥF_Kj_Oj_Oi_ÿѫQ__PӑF_ÿӕL_WUên thân, có màu xanh ho һF_ÿӓ _WtP__FKLӅ X_Gài lá 4 – 8

cm, r ӝQJ__ - 4 FP__SKtD_WUrQ_Yj_SKtD_GѭӟL_FD_EӅ _PһW_Oi_ÿӅ X_Fy_FiF_W~L_WLQK_Gҫìsӕ _OѭӧQJ_W~L_WLQK_GҫX_ ӣ _SKtD_WUên nhi Ӆ X_KѫQ__7~L_WLQK_GҫX_ ӣ _GҥQJ_O{QJ_WLӃW__ORҥL_O

ch _\ӃX_FKӭD_Winh d ҫX___ORҥL_O{QJ_WLӃW_Gài ch _\ӃX_Oàm nhi ӋP_Yө _FKH_FKӣ _FKR_Fk\__/RҥL_O{QJ_

tiӃW_QJҳQ_Fy_FҩX_WҥR_JӗP___WӃ _Eào, t Ӄ _Eào cu ӕL_Fùng là t Ӄ _EjR_ÿi\__Fòn 8 t Ӄ _Eào còn l ҥL_[ӃS_

sát nhau t ҥR_WKjQK_W~L_ÿӇ _ÿӵQJ_WLQK_GҫX_WURQJ_VXӕW_TXi_WUình sinh tr ѭӣQJ_Yà phát tri ӇQ_ cD_ cây b ҥF_Kj__.KL_W~L_ÿҫ\_WLQK_GҫX_WKì trên b Ӆ _PһW_SK _P ӝW_OӟS_Pàng. Túi tinh d ҫX_UҩW_GӉ _E ӏ _

vӥ _NKL_Fy_WiF_ÿ ӝQJ_Fѫ _KӑF_PҥQK_FKR_Qên quá trình thu hái ph ҧL_QK _WD\_



34

Trê n bӅ _PһW_SKLӃQ_Oi_Vӕ _OѭӧQJ_W~L_WLQK_GҫX_WăQJ_Wӯ _PǊL_Oi_ÿӃQ_JӕFên mépvào gi ӳD_SKLӃQ_Oi__7Uên cây, lá t ӯ _ÿӕW_WKӭ ___Wӯ _GѭӟL_Oên phát tri ӇQ_QKҩW_Yà ch ӭD_QKLӅ X_WLQK_

dҫX_QKҩW_WURQJ_Fk\_ 4. Hoa

Hoa b ҥF_Kà là loҥL_KRD_FK•P__KRD_OѭӥQJ_WtQK_Qên có các b ӝ _SKұQ_QKѭ _ÿjL__FiQK_KRD__ nhӏ _Yà nhu ӷ __ Ĉ jL_Fy___FiQK_ÿӕL_[ӭQJ_KDL_Eên; màu s ҳF_FD_FiQh hoa có màu tím, h ӗQJ_QKҥW_

hay tr ҳQJ__+RD_Fy___QK ӏ _QKѭQJ_FKӍ _Fy___QKӏ _Oà phát tri ӇQ_Yà có hai bao ph ҩQ____QKӏ _NLD_WKRiL_ hoá phát tri ӇQ_NpP_WUӣ _W Kành nh ӏ _OpS_FKR_Qên kh ҧ _QăQJ_WKө _SKҩQ_WKө _WLQK_WKҩS__7URQJ

kiӋQ_9LӋW_QDP_NK{QJ_WKӇ _NӃW_KҥW_ÿѭӧF__GR_ÿy_SKѭѫQJ_SKiS_QKkQ_JLӕQJ_EҥFà ch _\ӃX_Oànhân gi ӕQJ_Y{_WtQK__&iF_ORài b ҥF_Kà châu Âu ( M. piperita. L) là lo ҥL_UD_KRD_KӳX_KҥQ__FiF_

hoa s ҳS_[ӃS_WKành c өP_WUrQ_ÿҫX_Fành n ӣ _KRD_WUѭӟF__%ҥF_Kà châu Á ( M. avensis) hoa ra theoxim ӣ _KDL_QiFK_Oi_WҥR_WKành vòng và ra hoa vô h ҥQ__FiF_ÿӕW_GѭӟL_FD_WKkQ_Fành ra hoaWUѭӟF__

Khi b ҥF_Kà b ҳW_ÿҫX_Fy_KRD_Oà lúc cho thân lá cao nh ҩW__WURQJ_P ӝW_QJày có th Ӈ _WҥR_UD_

280 kg thân lá _KD__Yj_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_WURQJ_Oi_ÿҥW_FDR__ k\_Oà th ӡL_ÿLӇP_WKX_KRҥFK_WӕW_

nhҩW__QӃX_ÿӇ _WUrQ_Fk\_ÿã có 100 % s ӕ _KRD_Qӣ _WKì n ăQJ_VXҩW_FKҩW_[DQK_JLҧP_GR_Oi_ÿã b ӏ _UөQJ_ ӣ _FiF_ÿӕW_Fy_KRD_UD_VӟP_

,,,__ ĈһF_ÿLӇP_VLQK_YұW_KӑF

1. Các th ӡL_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_FD__Fk\_EҥF_Kà

BҥF_Kà là lo ҥL_Fk\_WUӗQJ_KjQJ_QăP_QrQ_WURQJ_VҧQ_[XҩW_QӃX_NK{QJ_WKX_KRì ph ҫQ_

thân cành khí sinh s _Wàn l өL_VDX_NKL_KRàn thành th ӡL_Nì hoa, qu ҧ __Fy_TXҧ _YӟL_QKӳQJ_Yùngsinh thái thích h ӧS__

Chu kì sinh tr ѭӣQJ_FD_Fk\_EҥF_Kj_ÿѭӧF_FKLD_WKjQK___JLDL_ÿRҥQ_VLQK_WUѭӣ

triӇQ_

x ThӡL_NǤ _PӑF_

ThӡL_NǤ _PӑF_ÿѭӧF_[iF_ÿӏQK_Wӯ _O~F_WUӗQJ_ÿӃQ_NKL_Fk\_PӑF_OrQ_ÿӏ nh rõ hàng, trongÿLӅ X_NLӋQ_Eình th ѭӡQJ_WKӡL_NǤ _Qày có th Ӈ _NpR_Gài t ӯ ___ - 15 ngày, sau khi tr ӗQJ_P ӝW_WKӡL_ JLDQ_FiF_ÿӕW_WKkQ_QJҫP_PӑF_UӉ __SKiW_WULӇQ_PҫP_WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_QKLӋW_ÿ0C, ҭP_ÿ ӝ ___

60 %.

Vì vұ\_FҫQ_FK~_ê_Eӕ _WUt_WKӡL_Yө _WUӗQJ_WKtFK_KӧS__ÿӇ _FKo b ҥF_Kà m ӑF_ÿӅ X_tW_PҩW_

kho ҧQJ__ÿһF_ELӋW_SKҧL_FKӑQ_KRP_JLӕQJ_WӕW_



35

x ThӡL_NǤ _SKkQ_Fành:

S au khi m ӑF_Wӯ ___ - 55 ngày, b ӝ _UӉ _ÿã phát tri ӇQ_ÿҫ\_ÿ __FiF_Fk\_FRQ_SKiW_WULӇ

mҥQK_YӅ _FKLӅ X_FDR__FiF_Fành hai bên nách lá phát tri ӇQ_UD_FiF_Fành lá m ӟL_

Sӵ _SKkQ_Fành theo th ӭ _Wӵ _Wӯ _FiF_ÿӕW_WKkQ_FKtQK_[XҩW_KLӋQ_PҫP_Wӯ _GѭӟL_JӕFên, cácÿӕW_WUên cao s Ӂ _QJҳQ_OҥL_WҥR_FKR_GiQJ_Fk\_Fy_GҥQJ_Kình chóp. Trong th ӡL_NǤ _Qày t ӕF_ÿ ӝ _VLQK_ WUѭӣQJ_Yà kh ӕL_OѭӧQJ_FKҩW_[DQK_WăQJ_PҥQK__TX\ӃW_ÿ ӏQK_ÿӃQ_QăQJ_VXҩW_EҥF_Kà sau này.

Chú ý các bi Ӌ n pháp k ӻ _WKXұW_WiF_ÿ ӝQJ_WURQJ_WKӡL_NǤ _Qj\_QKѭ : cung c ҩS_ÿҫ\_ÿ _FiF_

chҩW_GLQK_GѭӥQJ__QѭӟF__iQK_ViQJ_ÿӇ _FKR_WӕF_ÿ ӝ _SKiW_WULӇQ_FD_Fk\_WӕW_Q

x ThӡL_NǤ _UD_Qө _

ThӡL_NǤ _Qày kéo dài 10 - 15 n gày, bi ӇX_KLӋQ_WӕF_ÿ ӝ _UD_Oi_FD_Fk\_FKұP_OҥL__WX\êncây v үQ_SKiWtri ӇQ_NtFK_WKѭӟF_WKkQ_Oi__WҥL_ÿӍ QK_VLQK_WUѭӣQJ_WKkQ_FKtQK_[Xҩ

thӡL_NǤ _Qày kh ӕL_OѭӧQJ_FKҩW_[DQK_YүQ_WăQJ_Yà sӵ _WtFK_OXӻ _WLQK_GҫX_YүQ_GLӉ Q_UD_

C hú ý v Ӆ _GLQK_GѭӥQJ__SKҧL_JLҧP_ÿҥP__WăQJ_OѭӧQJ_SKkQ_OkQ__FiF_\êu c ҫX_YӅ _iQK_ sáng, nhi ӋW__ÿ ӝ _WURQJ_JLDL_ÿRҥQ_Qj\_ÿòi h ӓL_FDR_QKҩW_

x ThӡL_NǤ _Qӣ _KRD_

ThӡL_NǤ _UD_KRD_Fk\_EҥF_Kj_ÿҥW_NKӕL_OѭӧQJ_FKҩW_[DQK_Yj_KjP_OѭӧQJ_WLQ

(trong m ӝW_QJày có th Ӈ _WҥR_UD____ kg ch ҩW_[DQK_KD___*LӕQJ_EҥF_Kj_FKkX_ _Fy_SKѭѫQJ_ ra hoa vô h ҥQ__FiF_KRD_UD_Wӯ _ÿӕW_SKta g ӕF_WKkQ__Fành n ӣ _WUѭӟF___9ào th ӡL_NǤ _KRD_Qӣ ___ %WUrQ_ÿӗQJ_UX ӝQJ_Oj_O~F_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_WURQJ_Fk\_ÿҥW_FDR_QKҩW__ÿk\_Oà th ӡL_ÿLӇP_WKX_

hoҥFK_WӕW_QKҩW__1ӃX_KRD_Qӣ ____ % thì n ăQJ_VXҩW_WLQK_GҫX_JLҧP_GR_Oi_UөQJ_EӟW_ÿL__

&K~_ê_FiF_ÿLӅ X_NLӋQ_QJRҥL_FҧQK_QKѭ _ nhiӋW_ÿ ӝ _FDR__JLy_PҥQK__NK{_KҥQ__~QJ_V _ àmFKR_KjP_OѭӧQJ_Yà ch ҩW_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_JLҧP_

2. Yêu c ҫX_VLQK_WKiL_FD_Fk\_EҥF_Kà.

Câ y bҥF_Kà có kh ҧ _QăQJ_WKtFK_ ӭQJ_U ӝQJ__FK~QJ_Fy_WKӇ _ÿҥW_QăQJ_VXҩW_FDRùng mây

mù ҭP_ ѭӟW_QKѭ _ ӣ _QѭӟF_$QK_ÿӃQ_Yùng c ұQ_QKLӋW_ÿӟL_Yà vùng nhi ӋW_ÿӟL_QKѭ _9LӋW_1DP__ ҨQ_ ӝ __&K~QJ_Fy_WKӇ _SKiW_WULӇQ_ ӣ _QKӳQJ_Yùng BҳF_FKt_WX\ӃQ_ÿӃQ_1DP_FKt_WX\ӃQ__+ҫX_KӃW_

vùng tr ӗQJ_EҥF_Kj_ÿӅ X_WUӗQJ_Yào v ө _[XkQ_KRһF_FXӕL_Yө _ÿ{QJ_ÿӇ _WKX_KRҥFK_Yào các tháng

nóng nh ҩW_WURQJ_QăP__7X\_QKLrQ_ÿӇ _EҥF_Kà có th Ӈ _VLQK_WUѭӣQJ_Yà phát tri ӇQ_WӕW__ÿҥW_QăQJ_ suҩW_WLQK_GҫX_FDR_FK~QJ_ÿòi h ӓL_QKӳQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_VLQK_WKiL__WKҽ _QKѭӥQJ_QKѭ _VDX_

x Nhi ӋW_ÿ ӝ _



36

Câ y bҥF_Kj_VLQK_WUѭӣQJ_WӕW_WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_QKLӋW_ÿ ӝ _PiW_Pҿ _Wӯ ___ – 27 C, trong th0 ӡL_

kǤ _UD_KRD_QKLӋW_ÿ ӝ _WKtFK_KӧS_QKҩW_Oà 25 – 27 C0 __7X\_QKLrQ_WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_QKLӋW_ÿ ӝ _!_ 0C

cây v үQ_Fy_WKӇ _VLQK_WUѭӣQJ_ÿѭӧF__7URQJ_WKӡL_NǤ _WLӅ P_VLQK__EҥF_Kà có th Ӈ _FKӏX_ÿѭӧF_QKLӋW_ÿ ӝ _ rҩW_WKҩS_GѭӟL_ -1 0C. BҥF_Kà yêu cҫX_WҽQJ_WtFK_{Q_Wӯ _WUӗQJ_ÿӃQ_UD_KRD_Oà:1500 _ 1600 0&__1Kѭ _

vұ\_WXǤ _WKHR_QKLӋW_ÿ ӝ _WURQJ_Yùng tr ӗQJ_Pj_QJѭӡL_WD_Eӕ _WUt_WKӡL_Yө _FKR_WKtFK_KӧS__7KVLQK_WUѭӣQJ_FD_EҥF_Kà t ӯ ___ - 9 0 ngày khi nhi ӋW_ÿ ӝ _WUXQJ_Eình t ӯ ___ – 19 0C và t ӯ _! 90 -100 ngày khi nhi ӋW_ÿ ӝ _WURQJ_QJày t ӯ ____ – 16 C. Vì v

0 ұ\_ÿӇ _Fy_VLQK_NKӕL_YӅ _Wӹ _OӋ _WLQK_ cao c ҫQ_Eӕ _WUt_ thӡL_Yө _WKtFK_KӧS_

x ҬP_ÿ ӝ _

Câ y b ҥF_Kà không yêu c ҫX_ ҭP_ÿ ӝ _P ӝW_FiFK_QJKLêm ng һW__WX\_QKLên tr ӗQJ_ÿӇ _ÿҥW_

QăQJ_VXҩW_FDR_YӅ _FKҩW_[DQK_Yà tӹ _OӋ _WLQK_GҫX_Qên chú ý và coi tr ӑQJ_YҩQ_ÿӅ _WѭӟL_WLrX_QѭӟF__ do rӉ _Fk\_EҥF_Kà phát tri ӇQ_ ӣ _WUên t ҫQJ_ÿҩW_PһW_Qên s ӭF_K~W_QѭӟF_Yj_GLQK_GѭӥQJ_NpP_KѫQ_ vӟL_FiF_ORҥL_Fk\_WUӗQJ_NKiF__7ѭӟL_WLêu, gi ӳ _ ҭP_Oj_Fѫ _Vӣ _FKR_YLӋF_WҥR_QăQJ_VXҩW_FDR_F

bҥF_Kà, trong m ӝW_FKX_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_EҥF_Kà c ҫQ_OѭӧQJ_QѭӟF_____ m3 __KD__QKѭ _Yұ\_P ӝW_

QJj\_ÿrP_EҥF_Kà c ҫQ___ m3 _KD__1Kѭ _Yұ\_WURQJ_VXӕW_TXi_ trình sinh tr ѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_FD_Fk\_

cҫQ_ÿҧP_EҧR_ÿ _ÿ ӝ _ ҭP_ÿҩW__ ҭP_ÿ ӝ _ELӃQ_ÿ ӝQJ_OӟQ_V _Jk\_UөQJ_Oi_Yà tích l Ǌ\_WLQK_GҫX_NpP__ ҬP_ÿ ӝ _ÿҩW_WKtFK_KӧS_Oà 70 – 75 %, ҭP_ÿ ӝ _NK{QJ_NKt_Wӯ ___ – 80 %.

x Ánh sáng:

Câ y bҥF_Kà r ҩW_PүQ_FҧP_YӟL_WKӡL_JLDQ_FKLӃX_ViQJ__QJày dài, ngày ng ҳQ__Yj_FѭӡQJ_ ÿ ӝ _FKLӃX_ViQJ_PҥQK__ÿҫ\_ÿ __ Ӈ _Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_Yà phát tri ӇQ_Eình th ѭӡQJ_WKì yêu c ҫX_ÿ ӝ _

chi ӃX_ViQJ_WURQJ_QJày < = 12 K__WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_iQK_ViQJ_QJày dài 14 – 16 h/ngày, cây b ҥF_

hà s _FKX\ӇQ_Wӯ _VLQK_WUѭӣQJ_GLQK_GѭӥQJ_VDQJ_VLQK_WUѭӣQJ_ sinh th ӵF__1JѭӧF_OҥL__ÿ ӝ _Gài ngàychi ӃX_ViQJ__ – 10 h, cây s _VLQK_WUѭӣQJ_\ӃX_Yà không n ӣ _KRD__KҫX_KӃW_FiF_GҥQJ_WKkQ_QJҫP

không chuy ӇQ_VDQJ_GҥQJ_WKkQ_NKt_VLQK__Vӕ _Fk\_WUrQ_ÿѫQ_Y ӏ _GLӋQ_WtFK_V _Oàm gi ҧP_QăQJ_VXҩW_

chҩW_[DQK_Yj_OѭӧQJ_WLQK_GҫX__&k\_EҥF_Kà là câ \_ ѭD_ViQJ_Yj_SKiW_WULӇQ_WӕW_WURQJ_ÿLӅ ánh sáng tr ӵF_[ҥ __7URQJ_TXi_WUình tr ӗQJ_EҥF_Kà ph ҧL_FK~_ê_ÿӃQ_WKӡL_Yө _WUӗQJ_PұW_ÿ{, không

trӗQJ_[HQ_ÿӇ _ÿҧP_EҧR_iQK_ViQJ_KӧS_Oê_FKR_FK~QJ_VLQK_WUѭӣQJ_Yà phát tri ӇQ_WӕW__ Ӣ _QѭӟF_WD_ thӡL_Yө _WUӗQJ_WKtFK_KӧS_QKҩW_Oà vө _[XkQ_KjQJ_QăP_

x ĈҩW_ÿDL_Yj_GLQK_GѭӥQJ_

__ ҩW_ÿDL_

Câ y bҥF_Kj_ ѭD_ÿҩW_WѫL_[ӕS__Fy_WKành ph ҫQ_Fѫ _JLӟL_QK __JLjX_GLQK_GѭӥQJ__JLӳ _QѭӟFàWKRiW_QѭӟF_WӕW__&iF_ORҥL_ÿҩW_SKù sa ven sông su ӕL__FiF_ORҥL_ÿҩW_ÿHQ_Fy_WҫQJ_FDQK_WiF_



37

ÿӕL_Gày, m ӵF_QѭӟF_QJҫP_WKҩS_WKtFh h ӧS_FKR_EҥF_Kà. Các lo ҥL_ÿҩW_Fy_WKành ph ҫQ_Fѫ _JLӟL_

nһQJ_QKѭ _ÿҩW_VpW__ÿҩW_NK{QJ_Fy_FҩX_WѭӧQJ_QKѭ _ÿҩW_FiW_NK{QJ_WKtFK_KӧS_Yӟà.

ӝ _S+_WKtFK_KӧS_FKR_EҥF_Kà là 6 - 7,5 , trên các lo ҥL_ÿҩW_WUӗQJ_OLên t өF_Wӯ __ - __QăP_ QrQ_SKi_ÿLÿӇ _WUӗQJ_OҥL__Qên ti ӃQ_Kành luân canh v ӟL_FiF_ORҥL_Fk\_WUӗQJ_NKiF_ÿӇ _JLҧP_Wӹ

sâu b ӋQK_KҥL__NK{QJ_DQtK_KѭӣQJ_ÿӃQ_QăQJ_VXҩW_

__'LQK_GѭӥQJ_

Theo nghiên c ӭX_FD_%XGLQӕS__.KL_QăQJ_VXҩW_WKkQ_Oi__Fy_WKkQ_QJҫP__FDàÿҥW___ tҩQ_KD_WKì s _Oҩ\_ÿL_OѭӧQJ_GLQK_GѭӥQJ_ÿҥP_Oà 61 kg/ha; lân 37 kg/ha; kaly 124 kg/ha./ѭӧQJ_FKҩW_GLQK_GѭӥQJ_13.trong thân lá khô là 27 % :10 %: 18 %. Trong t ӯQJ_JLDL_ÿRҥQ_ VLQK_WUѭӣQJ_EҥF_Kà c ҫQ_OѭӧQJ_GLQK_GѭӥQJ_NKiF_QKDX__&K~_ê_EyQ_SKkQ_Yào các th ӡL_NǤ __ khicây cao 10 cm, khi phân cành và khi n ө _KRD_EҳW_ÿҫX_SKiW_VLQK__1JX\ên t ӕ _NDO\_FҫQ_EyQ_NӃW_

thúc s ӟP__YjR_O~F_Fk\_SKkQ_FjQK__ÿҿ _NK{QJ_ ҧQK_KѭӣQJ_WӟL_WtFK_OǊ\_WLQK_GҫX_

IV. K ӻ _WKXұW_WUӗQJ_Yà ch Ӄ _ELӃQ_EҥF_Kà

1. Gi ӕQJ

Do cây không th Ӈ _NӃW_KҥW_ÿѭӧF_WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_9LӋW_1DP__QrQ_SKѭѫQJ_

giӕQJ_FKtQK_iSdөQJ_WURQJ_WUӗQJ_EҥF_Kà là nhân gi ӕQJ_Y{_WtQK__QJѭӡL_WD_WKѭӡQJ_Vӱ _Gө

thân ng ҫP_ÿӇ _WUӗQJ__QJRài ra có th Ӈ _Gùng thân gi ҧL_Eò, thân non ÿHP_WUӗQJ_

Ch ӑQ_WKkQ_QJҫP_Fy_Pàu tr ҳQJ_KRһF_[DQK_QKҥW__FiF_ÿӕW_QJҳQ__ÿѭӡQJ_NtQK_ÿӕmm), chi Ӆ X_Gài m ӛL_ÿRҥQ_KRP_ 60 - 70 cm, r ӱD_VҥFK_FҳW_WKành t ӯQJ_ÿRҥQ_QJҳQ___ - 2 0 cmÿHP_WUӗQJ_

7 UѭӟF_NKL_WUӗQJ_Qên x ӱ _Oê_EҵQJ_FiFK_QJkP_Yào dung d ӏFK_&X624 nӗQJ_ÿ ӝ __ %trong th ӡL_JLDQ____SK~W_ÿӇ _GLӋW_FiF_ORҥL_QҩP_EӋQK_UӗL_PӟL_ÿHP_WUӗQJ__1ӃX_Wkhông tr ӗQJ_QJD\_WKì c ҫQ_ bҧR_YӋ _QѫL_UkP_PiW__WKӡL_JLDQ_EҧR_TXҧQ_WӕL_ÿD_Oà 3 - 5 ngày./ѭӧQJ_JLӕQJ_FҫQ_FKR__ ha 1000 – 1500 kg.

2- Th ӡL_Yө _Yà m ұW_ÿ

+ Th _

TuǤ _WKHR_FiF_Yùng sinh thái khác nhau mà có th ӡL_Yө _WUӗQJ_NKiF_QKDX__QKѭQJ_EҥF

hà tr ӗQJ_Yào mùa xuân là t ӕW_QKҩW_

Vùng núi cao do mùa rét k ӃW_WK~F_PX ӝQ_FKR_Qên th ӡL_Yө _Fy_WKӇ _WUӗQJ_NKRҧQJ_Wӯ

2 5/1- 15 /2.

9•QJ_ÿӗQJ_EҵQJ_Yà vùng khu B ӕQ_FǊ _Qên tr ӗQJ_Wӯ _____ - 5/2.



38

Vù ng tӯ _4XҧQJ_1DP__ à N ҹQJ_WUӣ _Yào nên tr ӗQJ_Yào cu ӕL_WKiQJ____Yà trong tháng12.

Bӕ _WUt_WKӡL_Yө _WUӗQJ_WKtFK_KӧS_ÿӇ _WKX_OӭD_ÿҫX_WLên vào các tháng 5,6,7; l ӭD_WKӭ ___WKX_ vào tháng 8,9; l ӭD_WKӭ ___WKX_Yào các tháng 9,10,11. Riêng mi Ӆ Q_Q~L_FKӍ _WKX_ÿѭӧF_KDL_OӭD_

ThӡL_Yө _WUӗQJ_FiF_ORҥL_EҥF_Kà không kh ҳW_NKH__QӃX_FK _ÿ ӝQJ_ÿѭӧF_WѭӟL_WLêu thì cóthӇ _WUӗQJ_Yào các tháng 8,9 và chú ý ph ҧL_WUӗQJ_VӟP_ÿӇ _EҥF_Kà có th Ӈ _FK ӏX_ÿѭӧF_UpW_WURQJ_

mùa ÿông.

+ M _O

n lu QJ_Y

cách tr QJ_

- T rӗQJ_Gày h ӧS_Oê_ÿӇ _ÿҥW_QăQJ_VXҩW_FDR__PұW_ÿ ӝ _WKtFK_KӧS___ - 3 0 vҥQ_Fk\_KD__1ên

trӗQJ_WKHR_OXӕQJ_ÿӇ _FK _ÿ ӝQJ_WURQJ_WѭӟL_Yj_WKRiW_QѭӟF_ - L ên lu ӕQJ_Yà cách tr ӗQJ_

ChiӅ X_U ӝQJ_OXӕQJ____ – 2 m, rãnh sâu 20 cm, chi Ӆ X_Gài lu ӕQJ_WӕL_ÿD___ m. R ҥFK_Kàngcách hàng 30 - 35 cm, cây cách cây 10 - 12 cm.

Kh i trӗQJ_ÿһW_FKӃFK_KRP____ÿӇ _iQK_ViQJ_FKLӃX_YjR_ÿѭӧF_QKLӅ X_Y0 à lҩS_____KRP__QpQ_

nh _ÿҩW_

3 __%yQ_SKkQ_Yj_FKăP_Vó c

Kh ӕL_OѭӧQJ_FKҩW_[DQK_FD_EҥF_Kà r ҩW_OӟQ__FKR_Qên cây b ҥF_Kà y êu c ҫX_OѭӧQJ_SKkQ_ lӟQ_Yj_ÿD_GҥQJ_YӅ _FKQJ_ORҥL_SKkQ_EyQ_QKѭ _SKkQ_KӳX_Fѫ __FiF_ORҥL_Y{_Fѫ _SKkWUXQJ_OѭӧQJ_Yj_YL_OѭӧQJ__%ҥF_Kà là lo ҥL_Fk\_GӉ _WKtFK_QJKL_Yà d Ӊ _WUӗQJ__P ӝW_QăP_FKR_WKX

hoҥFK__ - 4 ӭD__0 ӝW_OӭD_FKѭQJ_FҩW_FKR_Wӯ ___ – 30 kg tinh d ҫX_KD__Oà lo ҥL_Fk\_FKLӃP_ÿҩW_OkX_ 10 - ___WKiQJ_QăP_FKR_QrQ_ÿҩW_WUӗQJ_EҥF_Kà 2 - __QăP_SKҧL_SKi_ÿL_WUӗQJ_OҥL_GR_ÿy_UҩW

phân h ӳX_Fѫ _EyQ_OyW_ÿӇ _FXQJ_FҩS_GLQK_GѭӥQJ_Wӯ _Wӯ _FKR_Fk\_WURQJ_YjL_QăP__08 - 10 tҩQ_KD_SKkQ_FKXӗQJ__&iF_ORҥL_SKkQ_NKiF_QKѭ _ÿҥP_OjP_WăQJ_Vӕ _Oi_Yj_NtFK

lân có tác d өQJ_WăQJ_FѭӡQJ_SKiW_WULӇQ_E ӝ _UӉ _Yà nâng cao ch ҩW_OѭӧQJ_WLQK_GҫX__EyQ____ -20 0NJ_ÿҥP_____ – 400 kg supelân/ha, phân kali c ҫQ_SKҧL_GӵD_Yào phân tích _ÿҩW_Fө _WKӇ _FD_Yùng

OjP_FăQ_Fӭ _ÿӇ _EyQ__7KѭӡQJ_WKì ng ѭӡL_WD_EyQ____ kg K SO cho m2 4 ӝW_KD__QӃX_EyQ_QKLӅ X_NDsӁ _OjP_WăQJ_FKҩW_[DQK_QKѭQJ_JLҧP_QăQJ_VXҩW_YӅ _WLQK_GҫX_

/ѭӧQJ_SKkQ_ÿҫX_W _WӕL_WKLӇX_FKR___KD_QăP_EҥF_Kà

Phân h ӳX_Fѫ _KRDL_PөF____ tҩQ

DP_ urê: 180 kg

Supe lân: 3 0 0 kg



39

Kalysunfat: 10 0 kg

+ Cách bón:

To àn b ӝ _SKkQ_FKXӗQJ__SKkQ_OkQ_ÿѭӧF_ __EyQ_OyW_____Yj_____OѭӧQJ_SKkQ_Fòn lҥL_EyQ_ YjR_JLDL_ÿRҥQ_SKkQ_Fành chia làm 3 l ҫQ_EyQ_VDX_FiF_OҫQ_FҳW_

3 KkQ_ÿҥP_Yj_NDO\_FKLD_ÿӅ X_Eón thúc cho cây khi cây cao 10 cm, cây phân cành và bҳW_ÿҫX_UD_Qө _

__&KăP_VyF_

- D һP_WӍ D_WKѭӡQJ_ÿѭӧF_WLӃQ_Kành sau tr ӗQJ__NKL_Fk\_PӑF_FK~QJ_WD_WLӃQ_Kàn h dһP_ÿӇ _ ÿҧP_EҧR_PұW_ÿ ӝ __ Ӈ _ÿҧP_EҧR_PұW_ÿ ӝ _Yj_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_FKR_OӭD_FҳW_WKӭ __ ì cҫQ_

tӍ D_ORҥL bӟW_FiF_SKҫQ_WKkQ_JLҧL_Eò và m ӝW_SKҫQ_WKkQ_EҥF_Kà m ӑF_ODQ_UD_PpS_QJRài lu ӕQJ__ mөF_ÿtFK_JLҧP_Vӵ _WUDQK_FKҩS_GLQK_GѭӥQJ_WURQJ_UX ӝQJ__ÿӇ _OҥL_Wӯ ___ – 50 cây/1m c D_Kàngcây.

- _7ѭӟL_QѭӟF__Oàm c ӓ __[ӟL_[iR_Yàì các công vi ӋF_NKiF. V iӋF_Oàm c ӓ _[ӟL_[iR_NӃW_KӧS_

vӟL_ bón phân thúc l ҫQ_________ khi cây cao 10 cm, cây phân cành và b ҳW_ÿҫ u ra n ө ___/àm c ӓ _

tӕQ_QKLӅ X_F{QJ_QrQ_Q{QJ_GkQ_QѭӟF_WD_Fy_NLQK_QJKLӋP_FKăQ_WKҧ _QJҽQJ_WURàÿӇ _QJӛQJ_ ăQ_Fӓ ____KD_FҫQ_FKăQ_WKҧ __ - 3 con ng ӛQJ_

Ru ӝQJ_EҥF_Kà luôn c ҫQ_Fy_ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩWtӯ ___ – 75 _ÿӇ _Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_Yà phát tri ӇQ_

nên cҫQ_SKҧL_WѭӟL_QѭӟF_JLӳ _ ҭP__7X\_QKLên do c ҫQ_JLҧP_KjP_OѭӧQJ_QѭӟF_WURQJ_Oi_Yj_WăQJlӋ _WLQK_GҫX_QrQ_QJѭQJ_WѭӟL_QѭӟF_WUѭӟF_NKL_WKX_KRҥFK___WXҫQ_

- Phòng tr ӯ _VkX_EӋQK_WUên cây b ҥF_Kà c ǊQJ_Oà m ӝW_YLӋF_Oàm liên t өF_Yà rҩW_FҫQ_WKLӃW__

Khi cây b ӏ _QKLӉ P_VkX_EӋQK_WKì ph ҧL_Fy_QKӳQJ_ELӋQ_SKiS_WiF_ÿ ӝQJ_NӏS_WKӡL_QKҵP_ÿҧP

sӭF_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_FD_Fk\_ÿӇ _Fy_SKҭP_FKҩW_WӕW_

+ B ӋQK_KҥL_

BӋQK_JӍ _VҳW__EӋQK_Qj\_WKѭӡQJ_[XҩW_KLӋQ_YjR_P•D_[XkQ_Yj_ÿҫX_P•D_Kq_W

kiӋQ_QKLӋW_ÿ ӝ _Yà ҭP_ÿ ӝ _FDR__EӋQK_Jk\_UөQJ_Oi__JLҧP_VҧQ_OѭӧQJ__ - 6 %.BӋQK_SKҩQ_WUҳQJ__WUên b Ӆ _PһW_Oi_SK _P ӝW_OӟS_QҩP_WUҳQJ__EӋQK_[XҩW_KLӋQ_Yào tháng 4,

5.

BӋQK_ÿӕP_Yòng, th ѭӡQJ_[XҩW_KLӋQ_Yào tháng 3- 5.

BӋQK_WKӕL_WKkQ_QJҫP__WKѭӡQJ_[XҩW_KLӋQ_Yào th ӡL_NǤ _PѭD_ ҭP_Yà nhiӋW_ÿ ӝ _FDR_

Vi ӋF_SKòng tr ӯ _EӋQK_FKR_EҥF_Kà dӵD_WUrQ_TXDQ_ÿLӇP_SKòng tr ӯ _WҽQJ_KӧS__KҥQ_FKӃ _WӕL

ÿD_YLӋF_Vӱ _GөQJ_Q{QJ_GѭӧF__.K{QJ_Oҩ\_JLӕQJ_EҥF_Kà ӣ _UX ӝQJ_Eӏ _QKLӉ P_EӋQK__Qên x ӱ _Oê_ÿҩW_



40

và hom b ҵQJ_&X624, không tr ӗQJ_EҥF_Kà trên ru ӝQJ_ÿã b ӏ _EӋQK__ nên có ch Ӄ _ÿ ӝ _OXkQ_FDQK_

vӟL_O~D_QѭӟF__.KL_UX ӝQJ_Eӏ _EӋQK_SKҧL_[ӱ _Oê_WKXӕF__7UѭӟF_NKL_WKX_KRҥFK__S

_ thuӕF_ÿӇ _NK{QJ_Oàm gi ҧP_FKҩW_OѭӧQJ_FD_WLQK_GҫX_ + Sâu h ҥL

Sâu xám là lo ҥL_ÿD_WKӵF_KRҥW_ÿ ӝQJ_Wӯ _WKiQJ____QăP_WUѭӟF_ÿӃQ_WKiQJ____ cùng v ӟL_FiF_ORҥL_VkX_ÿR__VkX_[DQK__FK~QJ_ ăQ_Oi_Yà cҳQ_UӉ _EҥF_Kà. Sâu khoang và m ӝW_Vӕ _VkX_

hҥL_NKiF_QKѭ _Eӑ _QKҧ\__UӋS__VkX_ÿөF_WKkQ_Yà nh ӋQ____ÿӅ X_SKi_KҥL_EҥF_Kà.

P hòng tr ӯ _ÿӕL_YӟL_FiF_ORҥL_VkX_Qày không nên dùng thu ӕF_Fy_FKӭD_&OR_ÿӇ _GLӋW_YìthӡL_JLDQ_WӗQ_Gѭ _WURQJ_P{L_WUѭӡQJ_Yà cây lâu gây ô nhi Ӊ P_P{L_WUѭӡQJ_Yà làm gi ҧP_SKҭP_

chҩW_Fk\_EҥF_Kà.

4 . Thu ho ҥFK_Yà ch Ӄ _ELӃQ

ĈӇ _Fy_QăQJ_VXҩW_FDR_Yà ph ҭP_FKҩW_WLQK_GҫX_WӕW_WKì ph ҧL_WKX_ÿ~QJ_WKӡL_Yө __FKѭQJ_F

k ӏS_WKӡL__FҫQ_FK~m ӕL_TXDQ_KӋ _FkQ_ÿӕL_JLӳD_QJX\ên li ӋX_WKX_KRҥFK_Yà trang thi ӃW_E ӏ _FXQJ_

cҩS_

T hu hoҥFK_

Ӈ _WKX_KRҥFK_EҥF_Kj_ÿ~QJ_O~F_QJѭӡL_WD_GӵD_YjR_FiF_FăQ_Fӭ _VDX_

+ Tu Ǥ _WKX ӝF_Yào t ӯQJ_JLӕQJ_Pà có th ӡL_ÿLӇP_WKX_KRҥFK_WKtFK_KӧS, có gi ӕQJ_NKL_KRD_

nӣ ___ % thì hàm l ѭӧQg tinh d ҫX_ÿҥW_FDR_QKҩW__FǊQJ_Fy_QKӳQJ_JLӕQJ_KRD_Qӣ ___ % thì hàmOѭӧQJ_WLQK_GҫX_ÿҥW_FDR_QKҩW__+ҫX_KӃW_FiF_JLӕQJ_EҥF_Kj_QѭӟF_WD_ÿDQJ_ ҥFK_NKL_ hoa n ӣ _ÿѭӧF___ %.

+ Tu Ǥ _WKX ӝF_YjR_ÿLӅ X_NLӋQ_WKӡL_WLӃW__WXҽL_Fk\__Qên thu ho ҥFK_Yào lúc n ҳQJ_ ҩP_Yà khô

sѭѫQJ__1ӃX_WKX_KRҥFK___OҫQ_WURQJ_QăP_WKì thu ho ҥFK_OҫQ___WUѭӟF_WLӃW_0DQJ_FKQJ______ 2 vào ti ӃW_;ӱ _WKӱ _________OҫQ___Yào ti ӃW_6ѭѫQJ_JLiQJ__________1ӃX_JLӕQJ_Fy_KjP_OѭӧQJ_

dҫX_FDR_QKҩW_NKL_WUên ru ӝQJ_Fy___ % hoa n ӣ _WKì ta nên thu ho ҥFK_Yào lúc hoa n ӣ ___ % trênÿӗQJ_UX ӝQJ_ÿӇ _NKL_KRD_Qӣ _ÿѭӧF___ % thì ÿã thu ho ҥFK_[RQJ_

C hӃ _ELӃQ_

Sau khi thu ho ҥFK_[RQJ_QӃX_FKѭQJ_FҩW_QJD\_Oà t ӕW_QKҩW__WUên th ӵF_WӃ _QJѭӡL_WD_ÿӇ _KpR_

bҵQJ_FiFK_UҧL_PӓQJ_ ӣ _QJRjL_ÿӗQJ_UX ӝQJ_KD\_WURQJ_QKà v ӟL_PөF_ÿtFK_Oàm gi ҧP_KjP_OѭӧQJ_ QѭӟF_ thu ұQ_WLӋQ_FKR_FKѭQJ_FҩW_QKѭQJ_NK{QJ_ÿӇ _EҥF_Kà héo tӕL_ÿD_TXi___QJày.

+ K ӻ _WKXұW_FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_

Ng uyên t ҳF_WKѭӡQJ_iS_GөQJ_Oà rút tinh d ҫX_Wӯ _KѫL_QѭӟF_ÿѭӧF_JӑL_Oj_SKѭѫQJ_SKiS

“c ҩW_NpR_KѫL_QѭӟF´__NKL_ ӣ _QKLӋW_ÿ ӝ ___ 0C thì tinh d ҫX_EӕF_KѫL_F•QJ_KѫL_QѭӟF_ÿL_TXD_E ӝ _S



41

làm l ҥQK_ÿӇ _WUӣ _OҥL_WKӇ _OӓQJ__WLQK_GҫX_QK _V _QҽL_Oên trên t ӯ _ÿy_ FK~QJ_WD_Fy_WKӇ _U~W_WLQK_

ra kh ӓL_QѭӟF_

Cá c dөQJ_Fө _WURQJ_Oò ch ѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_EDR_JӗP__/ò ÿӇ _ÿXQ__QӗL_ÿӇ _FKѭQJ_FҩW__QӗÿѭӧF_JҳQ_OLӅ Q_YӟL_ ӕQJ_WKRiW_KѫL_QѭӟF_Yà tinh d ҫX_ bình sinh hàn, bình ch ӭD_VҧQ_SKҭP_ QJѭQJ_Wө __QJXӗQ_QѭӟF_Oàm l ҥQK_

Cá ch tiӃQ_KjQK_WURQJ_FKѭQJ_FҩW_

7 UѭӟF_KӃW_UӱD_QӗL_EҵQJ_QѭӟF_V{L____SK~W__VDX_ÿy_FKR_Q ѭӟF_V{L_Yào n ӗL_FKӭD_QJX\ênliӋX__ÿұ\_QҳS_Yj_WăQJ_QKLӋW_ÿ ӝ _FKR_QѭӟF_V{L_WUӣ _OҥL__WLӃS_ÿӃQ_FKR_QJX\ên li Ӌ u và n ӗL_FKѭQJ_

cҩW__Qên nén nguyên li ӋX_WKұW_FKһW_ÿӇ _KѫL_QѭӟF_WKRiW_UD_ÿӅ X__VDX_ÿy_ÿұ\_QҳS_W

10 - 1 5 phút thì th ҩ\_QѭӟF_Yà tinh d ҫX_EҳW_ÿҫX_FKҧ\_UD_Eình ng ѭQJ_Wө __.LӇP_WUD_Yj_ÿҧP_EҧR

nhi ӋW_ÿ ӝ _OX{Q__ 35 0&__OѭӧQJ_KӛQ_KӧS_QѭӟF_Yà tinh d ҫX_FKҧ\trong 1 K_ÿҥW____Oít là t ӕW__QӃX_

thҩS_KD\_FDR_KѫQ_WӕF_ÿ ӝ _Qày thì ph ҧL_ÿLӅ X_FKӍ QK_QJXӗQ_QKLӋW__VDX_NKRҧQJ__ - 2,5 h (v ӟL_

nguyên li ӋX_EҥF_Kj_WѭѫL__Yj_____K_YӟL_QJX\ên li ӋX_EҥF_Kj_ÿӇ _KpR__WKì k ӃW_WK~F_P ӝW_Pҿ _FKѭQJ_

cҩW_WLQK_GҫX__ÿӗQJ_WKӡL_O~F_Qj\_QѭӟF_WURQJ_QӗL_FKѭQJ_FҩW_ÿҥW____ 0C.

Khi th \_QѭӟF_FKҧ\_UD_tW_WLQK_GҫX_WKì ng ӯQJ_FҩW__ÿҽ _Eã ÿL__FKR_QѭӟF_V{L_Yào n ӗL_YàtiӃS_WөF_FiF_TXi_WUình ch ѭQJ_FҩW_P ӝW_QӗL_NKiF_

HӛQ_KӧS_WKX_ÿѭӧF_ÿӇ _OҳQJ_ÿӑQJ_WKành 2 l ӟS__WiFK_WLQK_GҫX_UD__WLQK_GҫX_O~F_Qày có

màu t ӕL__Pùi v ӏ _NKych ӏX_GR_ÿy_FK~QJ_WD_FҫQ_[ӱ _Oê_ÿӇ _Oàm s ҥFK_WLQK_GҫX__.KL_WKҩ\_KӛQhӧS_ ÿөF__Pàu t ӕL_FK~QJ_WD_Gùng axit T DUWULF_ÿұP_ÿһF_KD\_PXӕL_7DUWUDW__ÿҽ _GXQJ_G ӏFK_Qày t ӯ _Wӯ _

vào tinh d ҫX_VDX_ÿy_OҳF_PҥQK_FKR_ÿӃQ_NKL_Pàu t ӕL_NK{QJ_Fòn n ӳD_WKì ng ӯQJ_OҥL_6DX_ÿy_ÿӇ _ lҳQJ_ÿӑQJ_ thành 2 l ӟS_K~W_WLQK_GҫX_WURQJ_UD__7URQJ_WUѭӡQJ_KӧS_Fy_Pùi khét và có màu t ӕL_

thì dùng than ho ҥW_WtQK_FKR_Yào tinh d ҫX_YӟL_Wӹ _FKҩW_WKDQ_Qày 5 %, l ҳF__OӑF_V _ÿѭӧF_Pàu vàKѭѫQJ_Yӏ _WUӣ _OҥL_Eình th ѭӡQJ_

BҧR_TXҧQ_WLQK_GҫX__

Ti nh d ҫX_GӉ _Eӏ _SKkQ_KXӹ _WURQJ_QKLӋW_ÿ ӝ _FDR_Yà ánh sáng tr ӵF_[ҥ __Qên tinh d ҫX_VDX_

NKL_FKѭQJ_FҩW_Yà l àm sҥFK_SKҧL_EҧR_TXҧQ_ ӣ _QѫL_WKRiQJ_PiW__WUiQK_iQK_ViQJ__ÿӵQJtrong bình thu ӹ _WLQK_Fy_Pàu, thùng tráng men, thùng k ӁP_

K ӃW_WLQK_Yà tách Menthol: Mu ӕQ_FKLӃW_[XҩW_ÿѭӧF_WLQK_GҫX_QJKƭ D_Oà chúng ta ph ҧL_

ÿӏQK_OѭӧQJ_ÿѭӧF_0HQWKRO_Yj_0HQWKROD__ÿӏQK_OѭӧQJ_0HQWKRO_WKXӹ _SKkQ_Yà t ӵ _GR_WURQJ_WLQK_ dҫX__.ӃW_WLQK_Yà tách M ethol tinh th Ӈ _UD_NKӓL_WLQK_GҫX_ÿѭӧF_WLӃQ_KjQK_WKHR_FiF_Eѭӟ

%ѭӟF____ ѭD_WLQK_GҫX_Oàm l ҥQK_Wӯ _Wӯ _ ӣ _QKLӋW_ÿ ӝ _Wӯ ___ - 1 40C, khi th ҩ\ m ӝW_SKҫQ_

MHWKRO_GѭӟL_ÿi\__OӑF_NӃW_WLQK_UD_Yà ph ҫQ_WLQK_GҫX_Fòn lҥL_WLӃS_WөF_ ӣ _EѭӟF_WLӃS_WKHR_



42

%ѭӟF____+ҥ _WKҩS_QKLӋW_ÿ ӝ _[XӕQJ___ 0C trong kho ҧQJthӡL_JLDQ_Wӯ __ - 3 ngày m ӝW_

phҫQ_ Methol s _OӑF_ÿѭӧF_NӃW_WLQK_

%ѭӟF____ ѭD_WLQK_GҫX_Fòn l ҥL_FD_EѭӟF___Yào nhi ӋW_ÿ ӝ __ – 5 0C, sau 1 - 3 ngàychúng s _NӃW_WLQK_KӃW_

Ti nh thӇ _ M HWKRO_EѭӟF___Fy_NtFK_WKѭӟF_OӟQ_KѫQ_WLQK_WKӇ _EѭӟF___Yà tinh th Ӈ _EѭӟF___ cǊQJ_OӟQ_KѫQ_WLQK_WKӇ _EѭӟF___QJѭQJ_Wө __7LQK_WKӇ _WKX_ÿѭӧF_ ӣ _FiF_EѭӟF_VK_ÿӇ _ loҥL_Eӓ _WLQK_GҫX_EiP_Yào, có th Ӈ _Gùng máy ly tâm lo ҥL_____ vòng/phút ÿӇ _ORҥL_GҫX__QѭӟF_UD_

khӓL_WLQK_WKӇ __KRһF_Fy_WKӇ _UӱD_WLQK_GҫX_PHWKRO_EҵQJ_[à phòng 0,25 ___VDX_ÿy_ÿHP_UӱD_QѭӟF_

lҥQK__FXӕL_Fùng làm khô tinh th Ӈ _PHWKRO_ ӣ _QKLӋW_ÿ ӝ ___ – 26 C trong th0 ӡL_JLDQ___ h. Tӹ _OӋ _

MHWKRO_WKX_ÿѭӧF_WXǤ _WKu ӝF_Yào t ӹ _OӋ _FD_FK~QJ_Fy_WURQJ_WLQK_GҫX_



43

BÀI 6

&Æ<_ ӎ $_+2¬1*__6LQK_ÿӏD_

Tên khoa h ӑF__ Rehmania glutinosa (gaetn)

Libosch(digitalis glutinosa gaetn)

Hӑ _KRD_Põm chó: Serophulariaceae.

I. Ng u ӗQ_ g ӕF__WKành p h ҫQ_KRi_KӑF__WiF_GөQJ_GѭӧF_Oê__JLi_WU ӏ _NLQK_WӃ _Yà tình hình s ҧQ_

x u ҩW

1. Ng u ӗQ_JӕF_OӏFK_Vӱ &k\_ÿӏD_KRàng có ngu ӗQ_JӕF_7UXQJ_ QuӕF__KLӋQ_QD\_7UXQJ_ Qu ӕF_ÿDQJ_ÿ ӝF_TX\Ӆ Q_

loҥL_VҧQ_SKҭP_Qj\__&iF_QѭӟF_NKiF_QKѭ _7ULӅ X_ Tiên, Nh ұW_ BҧQ__9LӋW_ Nam tr ӗQJ_WUên quy môdiӋQ_WtFK_QKӓ _

T rung QuӕF_KLӋQ_QD\_Fy_KDL_ORҥL_ÿӏD_ÿѭӧF_WUӗQJ_SKҽ _ELӃQ_QKѭ _JLӕQJ_+ài Khánh ӣ _

vùng Hà Nam, gi ӕQJ_.LӃQ_.LӅ X_ÿѭӧF_WUӗQJ_SKҽ _ELӃQ_ ӣ _Yùng Hàn Châu và Tri ӃW_ Giang.Trong hai gi ӕQJ_WUên gi ӕQJ_+Rài Khánh có ph ҭP_FKҩW_WӕW_KѫQ_QKѭQJ_\rX_FҫX_ÿLӅ X_NLӋ

ngo ҥL_FҧQK_NKҳW_NKH_KѫQ_JLӕQJ_.LӃQ_ KiӅ X__ ĈӏD_KRjQJ_ÿѭӧF_QJѭӡL_7UXQJ_ Qu ӕF_WUӗQJ_ ӣ _

nhi Ӆ X_Yùng và là m һW_Kàng xuҩW_NKҭX_ÿӭQJ_ÿҫX_WKӃ _JLӟL_ 2. Thà nh ph ҫQ_KRi_KӑF_Yà tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

2. 1. Thành ph ҫQ_KRi_KӑF

7 URQJ_Fk\_ÿӏDhoàng có nhi Ӆ X_FKҩW_QKѭ _0DQLt [ C H (OH)6 8 6 ]. Remanin là m ӝW_

Glucozit, Glucoza và m ӝW_tW_&DURWHQ__&DWDSRO_Fy_WiF_GөQJ_Oàm h ҥ _ÿѭӡQJ_KX\ӃW__Yà l ӧL_WLӇX_ nh _

2. 2. Tác d өQJ_GѭӧF_Oê

T ác dөQJ_ÿӕL_YӟL_KX\ӃW_ÿѭӡQJ__.KL_G•QJ_QѭӟF_VҳF_6LQK_ÿӏD_KD\_Gùng Remanin 0,5g/kg kh ӕL_OѭӧQJ_WLêm cho th ӓ thì huy ӃW_ÿѭӡQJ_JLҧP_[XӕQJ__VDX__ h m ӟL_WUӣ _OҥL_Eình th ѭӡQJ__ 1 JѭӡL_WD_FKR_UҵQJ_WURQJ_Fk\_ÿӏD_KRàng có m ӝW_ORҥL_FKҩW_WDQ_WURQJ_QѭӟF__Fy_SKҧQ_ ӭ

tính, màu vàng nh ҥW_JLӕQJ_QKѭ _GҫX__Fy_WKӇ _FKӭD_QLWѫ _Yj_VXOIXD_OjP_JLҧP_KX\Ӄmáu.

T ác dөQJ_YӟL_KX\ӃW_TXҧQ__.KL_G•QJ_6LQK_ÿ ӏD_YӟL_OLӅ X_OѭӧQJ_QKӓ _WKì làm co m ҥFK_

máu, li Ӆ X_OѭӧQJ_OӟQ_WKì làm giãn m ҥFK_PiX__Fy_WiF_GөQJ_Oên t ƭ QK_PҥFK__OjP_Jk\_Pr_ÿ ӝQJ_

vұW_WKt_QJKLӋP_



44

N goài nhӳQJ_WiF_GөQJ_WUrQ_6LQK_ÿӏD_Fòn có các tác d өQJ_NKiF_QKѭ _FҫP_PiX__ ӭF_FKӃ _

quá trình hình thành kén c D_P ӝW_Vӕ _ORҥL_YL_WUùng.

- C ác v ӏ _WKXӕF_ÿѭӧF_Eào ch Ӄ _Wӯ _ÿӏDhoàng:

6 LQK_ÿӏD_Yà Th өF_ÿ ӏD_ÿѭӧF_Eào ch Ӄ _Wӯ _ÿӏD_KRjQJ_Oj_GѭӧF_OLӋX_YӯD_Fy_WiF_GөQJ_E

sӭF_NKRҿ _FKR_FRQ_QJѭӡL__YӯD_Fy_WiF_GөQJ_YӟL_KX\ӃW_ÿѭӡQJ__1y_Oà v ӏ _WKXӕF_ÿҫX_EҧQJ_F aĈ{QJ_\_

ӏD_KRàng sau khi s ҩ\_NK{_WUӣ _WKành S LQK_ÿӏD_Fy_Yӏ _ÿҳQJ__WtQK_Kàn, tác d өQJ_WKDQK_ nhi ӋW__PiW_PiX__ÿѭӧF_G•QJ_ÿӇ _FKӳD_WKѭѫQJ_KjQ__Y•QJ_\ӃW_KҫX_VѭQJ_ÿDX_ thҽ _KX\ӃW__DQ_WKDL__ 1 ăQJ_OӵF_FD_ SLQK_ÿӏD_ÿѭӧF_WKӇ _KLӋQ_UD_ÿѭӧF_JӑL_Oà b ҽ _FKkQ_kP__OѭѫQJ_QKLӋWhuyӃW_Oà v ӏ _

thuӕF_Eҽ _GѭѫQJ_FѭӡQJ_WUiQJ_

ThөF_ÿӏD__FKtQ__QҩX__VDX_NKL_FKӃ _ELӃQ_WUӣ thành v ӏ _WKXӕF_Fy_Yӏ _ÿҳQJ__WtQK_{Q__Eҽ _WL

tuӹ __QX{L_JDQ__WKұQ_Oàm sáng tai, m ҳW__ÿHQ_UkX_WyF__Fy_WURQJ_FiF_ORҥL_WKXӕF_Eҽ __Uҩ

nhӳQJ_QJѭӡL_Oàm vi ӋF_WUt_yF__OR_Qghƭ _QKLӅ X_Jk\_KRҥL_KX\ӃW_

6LQK_ÿӏD__ ThөF_ÿӏD_FKӳD_FiF_EӋQK_WKLӃX_PiX__VX\_QKѭӧF_Fѫ _WKӇ __WLӇX_ÿѭӡQ

– 15 J_QJj\_GѭӟL_GҥQJ_WKXӕF_VҳF_KD\_ dҥQJ_FDR__ Ӈ _OjP_WăQJ_WiF_GөQJ_FKӳD_EӋQK_FK~ÿѭӧF_Gùng v ӟL_FiF_Yӏ _WKXӕF_NKiF__7URQJ_FiF_Eài thu ӕF_ {QJ_\_Fy_Wӟ i 3/4 bài có 2 v ӏ _WKXӕF_

này.

3. Gi á tr ӏ _NLQK_WӃ _Yà tình hì nh s ҧQ_[XҩW

+ Giá tr D_KR

àng M ӝW_W ҩQ_ÿ ӏD_KRàng khô bán v ӟL_JLi_____86'__&iFK_ÿk\_KjQJ_QJjQ_QăP_QJѭӡL_

Trung Qu ӕF_ÿã tr ӗQJ_WUӑW_Yà s ӱ _GөQJ_ÿӏD_KRàng, do tác d өQJ_GѭӧF_Oê_WӕW_QrQ_ÿӃQ_QD\_ÿѭ

sӱ _GөQJ_FKӳD_EӋQK_ ӣ _QKLӅ X_GkQ_W ӝF_WUên th Ӄ _JLӟL__7UXQJ_4XӕF_Oj_QѭӟF_[XҩW_NKҭX_FK _\ӃQrQ_ÿӏD_KRjQJ_ÿҥW_JLi_WUӏ _UҩW_FDR_Yà ҽQ_ÿӏQK_

+ Tình hình s D_KRjQJ_WURQJ_QF

Hi ӋQ_QD\_FK~QJ_WD_FҫQ_____ - 1500 tҩQ_ÿӏD_KRjQJ_ÿӇ _WKRҧ _Pãn nhu c ҫX_WURQJ_QѭӟF__ 1 ăP______FK~QJ_WD_WLӃQ_Kành nh ұS_FiF_JLӕQJ_ÿӏD_KRàng t ӯ _7UXQJ_ QuӕF_Oà các gi ӕQJ__7UҥQJ_

nguyên h ӗQJ__ ҥL_WKDQK_DQK__7LӇX_WKDQK_DQK_WUӗQJ_ ӣ _FiF_Y•QJ_QKѭ _+ҧL_+ѭ,BҳF_1LQK__%ҳF_*LDQJ__9ƭ QK_3K~F__3K~_7Kӑ __Yj_ÿã có nh ӳQJ_P{_Kình ÿҥW_QăQJ_VuҩW_FDR__

Ӈ _Fy_KLӋX_TXҧ _NLQK_WӃ _FDR__WKì s ҧQ_VҧQ_[XҩW_ÿ ӏD_KRàng ӣ _QѭӟF_WD_QrQ_ÿL_WKHR_FKLӅ XKѭӟQJ_WKkP_FDQK__FKӑQ_WKӡL_Yө _WӕL_ ѭX__ÿҧP_EҧR_QăQJ_VXҩW_ ҽQ_ÿ ӏQK_ ӣ _PӭF- 8 tҩQ_KD_WKìm ӟL_Fy_WKӇ _FҥQK_WUDQK_ÿѭӧF_YӟL_FiF_VҧQ_SKҭP_Fk\_Qày c D_7UXQJ_4XӕF_



46

*Trong k

Ϳ D_KR àng c

P_VDX_

CҫQ_WҥR_ÿLӅ X_NLӋQ_FKR_E ӝ _UӉ _SKiW_WULӇQ_WӕW_QJD\_WURQJ_WKӡL_JLDQn ch Ӄ _WKҩS_

nhҩW_Vӵ _Kình thành r Ӊ _EҩW_ÿ ӏQK__WҥR_ÿLӅ X_NLӋQ_FKR_F _ÿѭӧF_Kình thành s ӟP_

7 URQJ_JLDL_ÿRҥQ_FKăP_VyF_NKL_Fk\_Fy__ - __Oi_WѭѫQJ_ÿѭѫQJ_YӟL_ thӡL_JLDQ___ - 4 5ngày các ch ӗL_QRQ_SKiW_VLQK_QKLӅ X_Qên ph ҧL_WӍ D_Eӓ __ÿӏQK_Fk\_FҫQ_FK~_ê_NK{QJ_WUӗQJ_ViluӕQJ_Yì m ҫP_KRP_GӉ _WLӃS_[~F_YӟL_iQK_ViQJ_VӁ _SKiW_VLQK_QKLӅ X_FKӗL_PҫP_Oàm tiêu hao r ҩW_

nhi Ӆ X_GLQK_GѭӥQJ__

+ Thân lá

7 KkQ_Fk\_ÿӏD_KRjQJ_ÿѭӧF_SKiW_VLQh tӯ _FiF_ÿLӇP_VLQK_WUѭӣQJ_WUrQ_ÿRҥQ_KRP_JLӕ

ӏD_KRàng là lo ҥL_Fk\_WKkQ_WKҧR__Fy_FKLӅ X_FDR_WUXQJ_Eình 40 -50 FP__&iF_ÿӕW_UҩW_QJҳQ___PӛL_ ÿӕW_PDQJ_P ӝW_Oi__7KkQ_NK{QJ_Fy_NKã n ăQJ_SKiW_VLQK_FjQK__FiF_ÿӕW_WKkQ_SKtD_WUên dài ranhanh ӣ _WKӡL_NǤ _Fk\_EҳW_ÿҫX_UD_Koa. Toàn thân cây có m ӝW_OӟS_O{QJ_PӅ P_Pàu tro tr ҳQJ__6DX_

NKL_UD_KRD_Fk\_ÿҥW_FKLӅ X_FDR_WӕL_ÿD__7Uên thân lá m ӑF_TXDQK_JӕF_WKHR_FiF_ÿӕW_WKkQ__FiF

phía trên và d i ӋQ_WtFK_Oi_QKӓ _

Lá có d ҥQJ_Kình th ӭQJ_QJѭӧF__ÿҫX_Oi_KѫL_WUòn, lá có th Ӈ _Gài 3 - 15 cm, r ӝQJ_Wӯ ____ -6 cm. Là lo ҥL_Oi_ÿѫQ_QJX\rQ__PpS_Oi_Fy_UăQJ_FѭD_W• __NK{QJ_ÿӅ X__3KLӃQ_Oi_Fy_QK

chính và gân ph ө _QҽL_Uõ nh ѭQJ_SKLӃQ_Oi_YүQ_PӅ P__7Uên m һW_Oi_Fy_P ӝW_OӟS_O{QJ_PӅ P_Pàu

tro tr ҳQJ_Oàm cho lá có màu l өF_KѫL_QJҧ _EҥF___

+ Hoa, qu ҧ _Yà hҥW

+RD_ÿӏD_KRàng là hoa t ӵ _FKùm, phát sinh t ӯ _ÿӍ QK_VLQK_WUѭӣQJ_FD_WKkQ__ ài và cánhKRD_ÿӅ X_Kình chuông. Hoa có 5 cánh, phía d ѭӟL_KӧS_Yj_KѫL_FRQJ__GjL__ - 4 cm; m һW_QJRàimàu tím s үP__PһW_WURQJ_KѫL_YjQJ_Yj_Fy_QKӳQJ_ÿӕP_WtP__+RD_Fy___QKӏ _JӗP___QK ӏà 2nhӏ _OҥL_NpP_SKit tri ӇQ_

7 URQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_VLQK_WKiL_FD_7UXQJ_4XӕF_KRD_ÿӏD_KRàng ra vào tháng 3 - 4 và k ӃW_

quҧ _Yào tháng 5 - 6, m ӛL_TXҧ _Fy_Wӯ ____ - 3 00 h ҥW__KҥW_QKӓ _Fó màu nâu nh ҥW__GҥQJ_Kình

trӭQJ__ Kh ӕL_OѭӧQJ_QJKìn h ҥW_Oà 0,15 J__7URQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_VLQK_WKiL_FD_9LӋW_1DP, _ÿӏ a hoàngWKѭӡQJ_Fy_KRD_QKѭQJ_NK{QJ_NӃW_KҥW__Yì v ұ\_SKҧL_QKkQ_JLӕQJ_Y{_WtQK__

2. Các th ӡL_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_FD_ÿӏD_KRàng

ThӡL_JLDQ_Wӯ _NKL_WUӗQJ_ÿӃQ_NKL_WKX_KRҥFK_F _ÿӏD_KRjQJ_WKѭӡQJ_NpR_Gài t ӯ ____ - 18 0ngày.

2. 1 . ThӡL_NǤ _Qҧ\_PҫP



47

ThӡL_NǤ _Qҧ\_PҫP_ÿѭӧF_[iF_ÿӏ nh khi 75 % s ӕ _Fk\_PӑF_WUrQ_ÿӗQJ_UX ӝQJ__7URQJ_ÿLӅ

kiӋQ_Eình th ѭӡQJ__WKӡL_NǤ _Qj\_NpR_GjL____QJj\__WURQJ_ÿLӅ X_OLӋQ_EҩW_OӧL_QKѭ _K

rét có th Ӈ _NpR_GjL_KѫQ_ 1 _WKiQJ__7URQJ_JLDL_ÿRҥQ_Qày s ӭF_VLQK_WUѭӣQJ_FD_ÿ ӏD_KRàng ph ө _ thu ӝF_Yào ch ҩW_OѭӧQJ_KRP_JLӕ ng, h ҥW_JLӕQJ_Yj_FiF_ÿLӅ X_NLӋQ_QJRҥL_FҧQK_NKiF_QKѭ _Q

ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW__ÿ ӝ _VkX_OҩS_ÿҩW__&k\_FRQ_WURQJ_JLDL_ÿRҥQ_Qày y ӃX__GLQK_GѭӥQJ_FK _\ӃX_GӵD_Yàohom giӕQJ__WKkQ_Oi_VLQK_WUѭӣQJ_FKұP_

Cá c biӋQ_SKiS_Nӻ _WKXұW_iS_GөQJ_FKR_WKӡL_NǤ _Qày ch _\ӃX_WҥR_ÿLӅ X_NLӋQ_WhuұQ_OӧL_Yyӱ _ ngo ҥL_FҧQK_ õóӭ _Fk\_YѭӧW_QKDQK__7URQJ_WKӵF_WӃ __Vӱ _GөQJ_FKҩW_ÿLӅ X_WLӃW_VLQK

mҫP_Yà r Ӊ _UD_QKDQK_ÿѭӧF_[HP_Oà m ӝW_ELӋQ_SKiS_Nӻ _WKXұW_ tiӃQ_E ӝ m ӟL_ áp d өQJ. ThӡL_NǤ _ nҧ\_

mҫP kӃW_WK~F_NKL_Fk\_ÿҥW__ - 5 lá thұW_

2. 2 . ThӡL_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_WKân lá và hình thành c

6 DX_NKL_Fk\_ÿҥW__ - 5 lá th ұW__E ӝ _UӉ _K~W_GLQK_GѭӥQJ_ÿӇ _QX{L_Fk\__6ӭF_VLQK_W

cây m ҥQK_GҫQ_OrQ__NKL_Fk\_ÿѭӧF_Wӯ 5 - 6 lá thì t ӕF_ÿ ӝ _UD_Oi_WăQJ__WUXQJ_Eình 5 - 10 ngày câyUD_ÿѭӧF___Oi__6ӕ _Oi_ÿҥW_WӕL_ÿD_FKR_WӯQJ_JLӕQJ_NKiF_QKDX__GDR_ÿ ӝQJ_Wӯ ___ - 2 5 lá _ÿӃQ___ - 38lá.

Khi cây có 9 - 10 lá th ұW_Oj_JLDL_ÿRҥQ_WăQJ_QKDQK_YӅ _Vӕ _Oi_Yà rӉ _F _ÿѭӧF_Kình thành

và phát tri ӇQ__6DX_WUӗQJ____QJày t ӕF_ÿ ӝ _F _WăQJ_PҥQK_QKҩW__7KӡL_JLDQ_ÿҫX__F _FK _\Ӄ

triӇQ_YӅ _FKLӅ X_GjL__VDX_ÿy_F _VӁ _SKiW_WriӇQ_YӅ _ÿѭӡQJ_NtQK_Yj_ÿҥW_FӵF_ÿҥL_VDX_WUӗQJ___ - 9 0ngày. T ҥL_WKӡL_ÿLӇP_Qày các b ӝ _SKұQ_WUên m һW_ÿҩW_ÿҥW_WӕL_ÿD_YӅ _ÿѭӡQJ_NtQK_WiQ__Wtrên cây. B ӝ _SKұQ_GѭӟL_PһW_ÿҩW_Fy_EѭӟF_QKҧ\_YӑW_YӅ _WtFK_OXӻ _FiF_FKҩW_ÿѭӡQJà Glucozit.&•QJ_O~F_ÿy_SKtD_QJӑQ_Fk\_ mҫP_QiFK_[XҩW_KLӋQ_Qө _KRD__/~F_Qj\_GLQK_GѭӥQJ_FҫQ_FKR

tích lu ӻ _WURQJ_F _Yà ra hoa.

Bi ӋQ_SKiS_Nӻ _WKXұW_FҫQ_WKLӃW_Oà ng ҳW_FKӗL__QJҳW_Qө __QJҳW_KRD_WҥR_ÿLӅ X_NLӋQ_

tұS_WUXQJ_GLQK_GѭӥQJ_YӅ _F _SKiW_WULӇQ_ÿӇ _WăQJ_QăQJ_VXҩW_Yà chҩW_OѭӧQJ_F _

2. 3 . ThӡL_NǤ _ c già chín. KL_Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_ÿѭӧF_____QJày thì s ӭF_VLQK_WUѭӣQJ_FD_Fk\_FKұP_GҫQ__ÿѭӡQJ

kính tán gi ҧP_[XӕQJ__FiF_Oi_SKtD_GѭӟL_UөQJ_GҫQ__FiF_Oi_SKtD_WUên chuy ӇQ_Wӯ _Pàu xanh sang

màu xanh vàng r ӗL_KpR__'ѭӟL_PһW_ÿҩW_F _ÿӏD_KRjQJ_ÿҥW_WӟL_ÿ ӝ _OӟQ_QKҩW_Fҧ _YӅ ch ҩW_Yà v Ӆ _ OѭӧQJ__ÿk\_Oà th ӡL_NǤ _EѭӟF_Yào thu ho ҥFK_FKR_QăQJ_VXҩW_FDR_QKҩW__FKҩW_OѭӧQJ_Wӕ7 URQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_Eình th ѭӡQJ_P ӝW_Fk\_Fy_Wӯ __ - 1 4 rӉ _F __QKѭQJ_FKӍ _Fy__ - 5 rӉ _Kình thànhc __1KӳQJ_UӉ _Kình thành c _WKѭӡQJ_QҵP_ ӣ _Yӏ _WUt_JҫQ_PһW_ÿҩW__NKL_WKLӃX_GLQK_Gѭ



48

trӣ _WKành r Ӊ _EҩW_ÿ ӏQK__EӣL_Yұ\_FK~QJ_WD_FҫQ_SKҧL_WҥR_PӑL_ÿLӅ X_NLӋQ_ÿӇ _WҩW_Fànhc

Cá c biӋQ_SKiS_Nӻ _WKXұW_FҫQ_TXDQ_WkP_ÿy_Oà ch ҩW_OѭӧQJ_KRP_JLӕQJ__FiF_ÿLӅ X_NLӋQ_ SKkQ_EyQ_ÿ~QJ_WKӡL_NǤ __WKӡL_Yө _WUӗQJ_WKtFK_KӧS__ÿӇ _WKRҧ _ mãn cá c yêu c ҫX_Kình thành c _ QKѭ _

+ T ҥR_ÿLӅ X_NLӋQ_FKR_WѭӧQJ_WҫQJ_FD_UӉ _KRҥW_ÿ ӝQJ_PҥQK_

+ Kích thích s ӵ _SKkQ_FKLD_WӃ _EjR_OLEH_ErQ_QJRjL_WѭӧQJ_WҫQJ_FǊQJ_QKѭ _VtӃ _Eào g ӛ _Eên trong, gi ҧP_PӭF_ÿ ӝ _KRi_Jӛ _FD_WӃ _Eào trung tâm.

__&iF_ÿLӅ X_NLӋQ_QKѭ _QѭӟF__GLQK_GѭӥQJ_Oj_Fѫ _Vӣ _FKR_Vӵ _WtFK_OXӻ _FKҩW_

trong c _

3. Yê u c ҫX_VLQK_WKiL_FD_Fk\_ÿӏD_KRàng

ӏD_KRàng là cây có s ӭF_VLQK_WUѭӣQJ_WѭѫQJ_ÿӕL_\ӃX__GR_ÿy_FKӍ _WKtFK_QJKL{Q_KRj__ÿҫ\_ÿ _iQK_ViQJ__ÿҩW_ÿ _GLQK_GѭӥQJ__WKRiW_QѭӟF_WӕW__Fy_ÿ ӝ _[ӕS_Yj_ÿày t ҫQJ_FDQK_

tác c ҫQ_WKLӃW_

+ Nhi ӋW_ÿ ӝ _

Kh oҧQJ_QKLӋW_ÿ ӝ _WKtFK_KӧS_FKR_ÿӏD_KRàng phát tri ӇQ_Oà 18 – 250

C, ngoài kho ҧQJ_ nhi ӋW_ÿ ӝ _Qj\_ÿ ӏD_KRjQJ_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_NpP_

NӃX_QKLӋW_ÿ ӝ _GѭӟL___ 0C thì cây b ҳW_ÿҫX_QJӯQJ_VLQK_WUѭӣQJ_Yà có nh ӳQJ_ biӇX_KLӋQ_

ra bên ngoài t ӯ _Pàu lá xanh chuy ӇQ_VDQJ_Pàu lá tím th үP__QӃX_QKLӋW_ÿ ӝ _WKҩS_Yà kéo dài 10ngày thì lá không th Ӈ _NK{L_SKөF_ÿѭӧF_FKӭF_QăQJ_TXDQJ_KӧS_Yà d ҫQ_FKӃW_

NӃX_QKLӋW_ÿ ӝ _FDR_TXi_Oàm cho cây s ӟP_SKiW_WULӇQ_Jk\_PҩW_FkQ_ÿӕL__Fk\_VӟP_UD_K

sӕ _Oiít, s ӵ _WtFK_OXӻ _GLQK_GѭӥQJ_YӅ _F _NpP__1ҳQJ_QKLӅ X__QKLӋW_ÿ ӝ _FDR_Oàm cho lá b ӏ _NK{_[pP__

dӉ _Eӏ _QKLӉ P_EӋQK_

&ăQ_Fӭ _Yào nhi ӋW_ÿ ӝ _Pj_QJѭӡL_WD_FK~_ê_Eӕ _WUt_WKӡL_Yө _WKtFK_KӧS_

Vù ng miӅ Q_Q~L_WKӡL_Yө _WUӗQJ_WKtFK_KӧS_Yào tháng 3 - 4, th ӡL_Yө _WKX_KRҥFK_Yào tháng9 - 10 là t ӕW_QKҩW_

9•QJ_WUXQJ_GX__ÿӗQJ_EҵQJ_ BҳF_% ӝ có th Ӈ _WUӗQJ_ÿѭӧF_KDL_Yө __Yө _[XkQ_WUӗQJ_WKi-3, thu ho ҥFK_WKiQJ__ - 7 ; V ө _Qày có ti Ӆ P_QăQJ_QăQJ_VXҩW_FDR__QKѭQJ_QăQJ_VXҩW_NK{QÿӏQK__KD\_Eӏ _PҩW_P•D_GR_PѭD_OөW__9ө _WKX_ÿông tr ӗQJ_Yà tháng 9 và thu ho ҥFK_Yào tháng 2 -



49

3, là v ө _Fy_ÿLӅ X_NLӋQ_WUӗQJ_WUӑW_WKXұQ_OӧL_KѫQ_Yө _ xXkQ__QăQJ_VXҩW_NK{QJ_FDR_QKѭQJ_FKҩOѭӧQJ_F _WӕW__1Kѭ _Yұ\_Yө _ thu ÿông sҧQ_[XҩW_ÿӇ _Oàm thu ӕF__Yө _ xuân tr ӗQJ_ÿӇ _QKkQ_JLӕQJ_

__1ѭӟF_

Trong quá trình tr ӗQJ_WUӑW_ÿӏD_KRjQJ_QJѭӡL_WD_OX{Q_TXDQtâm _ÿӃQ_Vӵ _SKkQ_Eӕ _OѭӧQJ_ PѭD_FiF_WKiQJ_WURQJ_QăP__ ĈӇ _Fy_QăQJ_VXҩW_ÿ ӏD_KRàng ҽQ_ÿ ӏQK_WKӏ _OѭӧQJ_PѭD_FҫQ_SKkQ_EWѭѫQJ_ÿӕL_ÿӅ X__7X\_QKLrQ_WURQJ___WKiQJ_ÿ ҫX_OѭӧQJ_PѭD_\rX_FҫX_QKLӅ X_KѫQ_ .&iF_Y•QJ_Fy_OѭӧQJ_PѭD_Wӯ _____ – 1800 PP__QăP_Fy_WKӇ _WUӗQJ_ÿѭӧF_ÿӏD_KRàng.

ҬP_ÿ ӝ _ÿҩW_WKtFK_KӧS_WURQJ_WKӡL_NǤ _Qãy m ҫP_Oà 65 – 70 %. Th ӡL_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_

thân, lá và hình thành r Ӊ _F _Oà 70 – 75 %; ThӡL_NǤ _F _JLà, chín c ҫQ___ – 70 %. Khi thuhoҥFK_FҫQ_ ҭP_ÿ ӝ ___ – 65 %.

ThӡL_NǤ _F _JLj__FKtQ_Fy_PѭD_OӟQ__ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW_TXi_Fao c _GӉ _E ӏ _EӋQK_Yà th ӕL_QKǊQ_

__ ĈҩW_ÿDL_

ĈӏD_KRjQJ_Oj_Fk\_ ѭD_ÿҩW_Fy_WKành ph ҫQ_Fѫ _JLӟL_QK __ÿҩW_FiW_SKD_Oà lo ҥL_ÿҩW_WKtFK_KӧS_

nhҩW__ ҩW_PӟL_NKDL_KRDQJ_Fy_ÿ ӝ _SKì cao, t ҫQJ_FDQK_WiF_WѭѫQJ_ÿӕL_Gày, gi ӳ _QѭӟF_Yà thoátQѭӟF_WӕW__ÿҩW_ÿӗL_Fy_ÿ ӝ _GӕF__ - 100 có th Ӈ _WUӗQJ_ÿѭӧF_ÿӏD_KRàng.

Cá c loҥL_ÿҩW_VpW__ÿҩW_WKӏW_QһQJ__QJKqR_GLQK_GѭӥQJ_NK{QJ_Qên tr ӗQJ_ÿӏD_KRjQJ__ ӝ _S+_

thích h ӧS_VӁ _FKR_ÿӏD_KRjQJ_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_WӕW_Wӯ ____ - 7,0. Vì v ұ\_NKL_WUӗQJ_WUrQ_ÿҩW_

chua c ҫQ_SKҧL_EyQ_Y{L_

III. K ӻ _WKXұW_WUӗQJ_ÿӏD_KRàng

1. Gi ӕQJ

Ӣ _QѭӟF_WD_FKӑQ_Fk\_JLӕQJ_WӕW_Oà cây có th ӡL_JLDQ_VLQK_WUѭӣ• 1 5 0 ngày, có nhi Ӆ X_

c __F _WR_NK{QJ_VkX_EӋQK__&KӑQ_FiF_F _WKX{Q_GjL_FkQ_ÿӕL__Fy_GѭӡQJ_NtQK_Wӯ- 1 ,5 cm. C ҳW_

c _WKành t ӯQJ_ÿRҥQ_Gài 1,5 - 2 _FP__WUrQ_ÿy_Fy__ - 7 m ҳW_PҫP___6DX_NKL_FҳWthҩP___PһW_OiW_

cҳW_YjR_WUR_ÿӇ _ ӣ _QѫL_WKRiQJ_PiW___QJj\_UӗL_PӟL_ÿHP_WUӗQJ_ Chú ý: Khi thu ho ҥFK_WUiQK_Oàm xây xát v ӓ _F __F _JLӕQJ_Qên dùng ngay, không nên

ÿӇ _TXi___QJày sau khi thu ho ҥFK_F _

/ѭӧQJ_JLӕQJ_FҫQ_Gùng cho 1 ha là 300- 400 kg c ӝQJ_WKêm 10 __OѭӧQg c _JLӕQJ_Gӵ _

ph òng .

2. Th ӡL_Yө _Yà m ұW_ÿ ӝ

+ Th ӡL_Yө _



50

Có thӇ _WUӗQJ_ÿӏD_KRjQJ_ÿѭӧF_QKLӅ X_Yө _WURQJ_QăP__9LӋW_1DP_Fy_KDL_WKӡLKRjQJ_Yj_ÿѭӧF_FKLD_FKR_KDL_Y•QJ_Fy_ÿLӅ X_NLӋQ_WKӡL_WLӃW_NKt_KұX_NKiF_QKDX_à mi Ӆ Q_Q~L__

trung du - _ÿӗQJ_EҵQJ_ * MiӅ Q_Q~L_ Vө _ xuân tr ӗQJ_Yào tháng 3- 4, thu ho ҥFK_WKiQJ__ - 9. Sau khi thu ho ҥFK_

ÿӏD_KRjQJ_QJѭӡL_WD_Fy_WKӇ _WUӗQJ_QJ{_ÿ{QJ__0LӅ Q_Q~L_NK{QJ_WUӗQJ_ÿѭӧF_Yө _ thu vì nhi ӋW_ÿ ӝ _

thҩS_Fk\_NK{QJ_SKiW_WULӇQ_ÿѭӧF_

_7UXQJ_GX_Yj_ÿӗQJ_EҵQJ__9ө _ xuân tr ӗQJ_Yào cu ӕL_WKiQJ__ - 2, thu ho ҥFK_WKiQJ__ -7. Vө _WKX_ÿ{QJ_WUӗQJ_Wӯ _WKiQJ__ - 8, thu ho ҥFK_Yào tháng 1 - 2. Trong 2 v ө _QăQJ_VXҩW_Wӯ __ -4 t ҩQ_KD__1KѭQJ_FKҩW_OѭӧQJ_F _JLӕQJ_Yө _WKX_ÿ{QJ_WӕW_KѫQ__9ө _[XkQ_QăQJ_V- 7tҩQ_KD__QKѭQJ_NKL_WKX_KRҥFK_JһS_PѭD_WKѭӡQJ_Fy_ ҧQK_KѭӣQJ_ÿӃQ_FhҩW_OѭӧQJ_JLӕQJ_

+ M ұW_ÿ ӝ _Yà cách tr ӗQJ

ĈӇ _Fy_Fѫ _Vӣ _FKR_QăQJ_VXҩW_ÿ ӏD_KRjQJ_ÿҥW__ - 4 tҩQ_KD__Yө _WKX_ÿ{QJ__Yà 5 - 7 t ҩ n/ha

(vө _[XkQ__WKì m ұW_ÿ ӝ _SKҧL_ÿҥW_Wӯ __ - 9 vҥQ_Fk\_KD_

Cách tr ӗQJ__9pW_OXӕQJ_FDR___ - 40 cm, lu ӕQg hình thang, m һW_OXӕQJ_U ӝQJ___ - 9 0cm. R ҥFK___Kàng d ӑF_OXӕQJ_Fy_NKRҧQJ_FiFK___ - 40 cm, hàng b ҽ _VkX___ - 1 2 cm, b ӓ _SKkQ_ OyW__VDX_ÿy_OҩS_P ӝW_OӟS_ÿҩW_PӓQJ__ – 3 FP_Yj_ÿһW_FiF_KRP_F _JLӕQJ__OӟS_ÿkW_Gày t ӯ __ - 3cm, nén nh __SKtD_WUên t _OӟS_UѫP_Uҥ _PӓQJ_ÿӇ _NKL_WѭӟL_ÿҩW_tW_Eӏ _QpQ_FKһW__.KRҧQcD_

các hom c _JLӕQJ_Wӯ ___ - 15 cm.

1 Kѭ _Yұ\_NKRҧQJ_FiFK_Kàng tӯ ___ - 40 cm, cây cách cây là 12 - 15 cm.

Chú ý: M ӛL_P ӝW_KRP_F _JLӕQJ_V _PӑF_Oên nhi Ӆ X_PҫP_Fk\__WD_FKӍ _FKӑQ_P ӝW_PҫP_WnhҩW_ÿӇ _OҥL__FiF_PҫP_NKiF_WD_WӍ D_Eӓ __YӟL_SKѭѫQJ_SKiS_ORҥL_Eӓ _GҫQ_

MһW_OXӕQg lên ph ҷQJ_KD\_NKXP_PDL_U•D_ÿӇ _WUiQK_ÿӑQJ_QѭӟF_

3. _%yQ_SKkQ_Yj_FKăP_VyF_ÿӏD_KRàng

__/ѭӧQJ_SKkQ_EyQ_Yà cách bón:&k\_ÿӏD_KRàng có th ӡL_JLDQ_VLQK_WUѭӣQJ_QJҳQ_QJày, song chúng t ҥR_UD_P ӝW_OѭӧQJ_

chҩW_[DQK_OӟQ_Qên c ҫQ_EyQ_SKkQ_ÿҫ\_ÿ __N ӏS_WKӡL_Yà h ӧS_Oê_

Chú ý: Khi bón phân k ӃW_K ӧS_[ӟL_[iR__Oàm s ҥFK_Fӓ __PһW_OXӕQJ_SKҷQJ_NK{QJ_ÿӑQJQѭӟF__;ӟL_[iR_OҫQ___Yà l ҫQ___[ӟL_QK _WD\__ÿ ӝ _VkX__ cm (x ӟL_OҫQ_____VkX__ - 7 cm (x ӟL_OҫQ____

cách g ӕF__ - 8 cm. X ӟL_[iR_OҫQ___VkX_NKRҧQJ__ - 10 cm cách g ӕF_Wӯ ___ - 12 cm, không làmҧQK_KѭӣQJ_ÿӃQ_E ӝ _UӉ __ÿһF_ELӋW_Oà rӉ _F _



53

C _ORҥL_____ÿѭӡQJ_NtQK_!__ cm

C _ORҥL_____ÿѭӡQJ_NtQK__ - 2 cm

C _ORҥL_____ÿѭӡQJ_NtQK__ 1 cm

5. Ch Ӄ _ELӃQ__%ào c h Ӄ _

* C h Ӄ _ELӃQ_VLQK_ÿӏD_

- C _ÿӏD_KRàng sau khi phân lo ҥL__UӱD_VҥFK__Vk\_NK{_WD_V _ÿѭӧF_Y ӏ _WKXӕF_VLQ

- C ách bào ch Ӄ __;ӃS_F _ÿӏD_KRàng vào dàn theo th ӭ _Wӵ : c _WR__ORҥL____[ӃS_ ӣ _GѭӟL__F

loҥL___[ӃS_ ӣ _JLӳD__F _ORҥL___[ӃS_WUrQ__ ӝ _Gày l ӟS_F _WUên dàn là 15 cm.- _ LӅ X_FKӍ QK_QKLӋW_ÿ ӝ __7ӯ ___ &_VDX_WăQJ_GҫQ_ÿӃQ___ 0 0C trong 24 - 36 h, c ӭ __ - 10 h

ÿҧR_WUӣ ___OҫQ__+ҥ _QKLӋW_ÿ ӝ _[XӕQJ___ 0C ҽQ_ÿ ӏQK_WURQJ___ h, c _ÿӏD_KRàng m Ӆ P_GҿR__KàmOѭӧQJ_QѭӟF_WURQJ_F _Fòn kho ҧQJ____ – 50 __Oj_ÿѭӧF_WKành ph ҭP_VLQK_ÿӏD_

Chú ý: Sau khi thu ho ҥFK_SKkQ_ORҥL_QrQ_SKѫL_Vҩ\_QJD\__QӃX_FKѭD_Vҩ\_Fy_WK

quҧQ_WURQJ_FiW_ ҭP__F _V _WѭѫL_OkX_

* C h Ӄ _ELӃQ_ T h өF_ÿӏD_

Có nhiӅ X_FiFK_FKӃ _ELӃQ_ ThөF_ÿӏD__GѭӟL_ÿk\_Oà cách ch Ӄ _ELӃQ_ ThөF_ÿ ӏD_FD_QѭӟF_WD_

&KR_VLQK_ÿӏD_Yào thùng (có s ӭF_FKӭD_Fҧ _QѭӟF_Yà c _NKRҧQJ____ kg). XӃS_F _YàonӗL__F _WR_[ӃS_SKtD_GѭӟL__F _QKӣ _ ӣ _JLӳD__Yà c _QKӓ _SKLD_WUên. C ӭ ___ kg S LQK_ÿӏDcho 10 lítUѭӧX_____ XQ_OӱD_WR_FKR_ÿӃQ_NKL_V{L__.KL_ÿ0 ã sôi ÿXQ_QKӓ __ÿXn trong 6 - 8 K_FKR_ÿӃQ_NKL_FҥQ_ QѭӟF__7URQJ_WKӡL_JLDQ_ÿXQ_Fӭ __ h l ҥL_P~F_QѭӟF_WURQJ_QӗL_WѭӟL_Oên c _WUên m һW_QӗL_KRһF_FKR_

thҩP_ÿӅ X__6DX_ÿy_Oҩ\_UD_SKѫL___QJj\_UӗL_OҥL_FKR_Yào n ҩX_OҫQ_WKӭ ___QKѭQJ_FKR_WKrP_QѭӟgӯQJ__JLã nh ӓ __ kg g ӯQJ_FKR_QѭӟF_NKXҩ\_ÿӅ X_OӑF_Oҩ\_QѭӟF___7LӃS_WөF_QҩX_PKѭ _WUr

V ӟL_FiFK_QҩX__SKѫL_OLrQ_WөF__ - 7 lҫQ_NKL_F _VLQK_ÿӏD_ÿã ÿHQ_QKiQK__PӅ P_Oà ta có v ӏ _

thuӕF_ ThөF_ÿӏD__'R_Vӵ _FKӃ _ELӃQ_NKiF_QKDX_Qên ch ҩW_OѭӧQJ__WiF_GөQJ_ ThөF_ÿӏD_ÿã khácnhi Ӆ X_VR_YӟL_ SLQK_ÿӏD__ÿӏD_KRàng khô).



54



55

BÀI 7

CÂY QU ӂ

Tên khoa h ӑ F: Cinnamonum loureirii Nees.

Hӑ _ORQJ_Qão: Lauraceae.

I. S ѫ _OѭӧF_YӅ _Fk\_TXӃ __WKành ph ҫQ_KyD_KӑF_Yà tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

1. S ѫ _OѭӧF_YӅ _Fk\_TXӃ

k\_Oj_ORҥL_Fk\_ÿѭӧF_ORjL_QJѭӡL_ELӃW_ÿӃQ_Yà sӱ _GөQJ_OkX_ÿӡL__ÿѭӧF_FRL_Oà v ӏ _WKXӕF_Eҽ _

thông d өQJ_WURQJ_ {QJ_\__7k\_\_Yà ngu ӗQ_Kàng xu ҩW_NKҭX_TXDQ_WUӑQJ_FD_QѭӟF_WD_Knay.

Vi ӋW_1DP_Fy_QKLӅ X_ORҥL_TXӃ _Yà vi ӋF_[iF_ÿӏQK_Wên nh ӳQJ_ORҥL_Qj\_FKѭD_ÿѭӧF_FKҳF_

chҳQ__QKѭQJ_KLӋQ_QD\_FK~QJ_WD_[iF_ÿӏQK_ÿѭӧF___ORҥL_FKtQK_VDX__4XӃ _7KDQK- Ngh Ӌ - Tƭ QK_

(Cinamonum loureirri Nees), qu Ӄ _7UXQJ_4XӕF__ Cinnamonum cassia Blume), qu Ӄ _6ULODQFD_

còn có tên g ӑL_Oà q uӃ _ Quan (Cinnamonum zeylanicum Nees). Ngoài ra còn m ӝW_Vӕ _ORҥL_QKѭ _

quӃ _ cành, qu Ӄ _Eì (s ѫQ_QKөF_TXӃ ___TXӃ _ÿӓ _

2 . Thà nh ph ҫQ_KyD_KӑF

Thành ph ҫQhoá h ӑF_FKtQK_FD_TXӃ _EDR_JӗP__WLQK_E ӝW__FKҩW_QKҫ\__QKӵD__Fàu vàm ӝW_Vӕ _tW_ Oxalat. Ngoài ra còn có 1,5 – 5 % tinh d ҫX__7LQK_GҫX_TXӃ _PӟL_FKLӃW_[XҩW_Fy_Pàu

vàng nh ҥW__VDX_ÿy_VүP_OҥL_NKL_Eӏ _ Oxy hoá cho nên tinh d ҫX_VDX_NKL_FKLӃW_[XҩW_SKҧL_ÿѭӧF_

quҧQ_ kín. Ngoài v ӓ _TXӃ _QJѭӡL_WD_Fòn dùng lá qu Ӄ _ÿӇ _FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX__GҫX_FKѭQJ_Fҩcó màu nâu, ph ҧQ_ ӭQJ_D[LW__Fy_P•L_WKѫP_FD_KRD_ÿLQK_KѭѫQJ_Yj_FKӭD_WӟL___ % Eugenol.ChҩW_Qj\_G•QJ_ÿӇ _FKLӃW_ suҩW_Yà t ҽQJ_KӧS_Qên vinalin. Vinalin là ch ҩW_Fy_WKӇ _WDQ_WURQJ_ cӗQ_

700

có cùng th Ӈ _WtFK__9ӓ _FD_UӉ _TXӃ _Fy_WLQK_GҫX__QKѭQJ_WLQK_GҫX_Qày ch ӭD_ORQJ_Qão và m ӝW_

ít các ch ҩW_NKiF_QKѭ _ Eugenol, Andehyt xinamic.

Tó m lҥL: Trong t ҩW_Fҧ _FiF_E ӝ _SKұQ_FD_Fk\_TXӃ _ÿӅ X_FKӭD_WLQK_GҫX_Yà ch ӭD_QKLӅ X_FKҩW_ có ho ҥW_WtQK_FDR_

3. Tác d өQJ_GѭӧF_Oê

C ây quӃ _Oà m ӝW_Fk\_GѭӧF_OLӋX_TXê_Oà v ӏ _WKXӕF_WK{QJ_GөQJ_WURQJ_ {QJ_\_Yà Tây y,G•QJ_WURQJ_ÿLӅ X_WUӏ __4XӃ _Yà tinh d ҫX_TXӃ _Fy_WiF_GөQJ_NtFK_WKtFK_KӋ _WXҫQ_KRàn, gây co bóp

mҥFK_PiX__WăQJ_Vӵ _Eài ti ӃW__WăQJ_QKX_ÿ ӝQJ_UX ӝW__Jk\_FR_EyS_Wӱ _FXQJ_Yj_G•QJ_ÿӇ _ át trùngmҥQK_



56

'•QJ_WURQJ_ÿLӅ X_WUӏ _ {QJ_\__&k\_TXӃ _ÿѭӧF_FRL_Oà m ӝW_Y ӏ _WKXӕF_Eҽ __Gùng riêng ho һF_

kӃW_KӧS_WURQJ_QKLӅ X_Eài thu ӕF__4XӃ _Fy_Yӏ _FD\__QJӑW_WiF_ÿ ӝQJ_Yào h Ӌ _K{_KҩS__WXҫQ_KRàn và

NtFK_WKtFK_WLrX_KRi__KѫL_Jk\_ÿ ӝF_FKR_JDQ__WKұQ___4XӃ _Yà tinh d ҫX_Fy_WiFdөQJ_EӗL_Eҽ _Fѫ _WKӇ __ tr ӏ _EӋQK_WUҫP_Kàn, ch ӳD_FKӭQJ_FKkQ_WD\_FR__OѭQJ_JӕL_Wê m ӓL__EөQJ_TXһQ_ÿDX__Et_WLӇX_WLӋQ_

kP_Kѭ __WKӏQK_GѭѫQJ__FKӳD_ÿDX_PҳW__EӗL_Eҽ _VӭF_NKӓH_SKө _Qӳ _VDX_NKL_VLQK__ y_ WKDL_NK{QJ_ÿѭӧF_Gùng, c ҭQ_WKұQ_WURQJ_FKӳD_EӋQK_YӅ _PҳW__

7 URQJ_ {QJ_\_Yӓ _TXӃ _ÿѭӧF_ÿHP_Pài l ҩ\_QѭӟF_XӕQJ__FҳW_WKành lát m ӓQJ_SKD_FKӃ _ uӕQJ__QJkP_UѭӧX_KD\_FKӃ _ELӃQ_WKành xiro qu Ӄ __&y_WKӇ _Gùng qu Ӄ _JLD_Y ӏ _WURQJ_WKӵF_SKҭP_QKѭ

ngǊ _Yӏ _KѭѫQJ_

Bài thu ӕF_FKӳD_FҧP_F~P_WURQJ_ÿy_Fy_FKӭD_Yӏ _TXӃ _QKѭ _VDX:

Qu Ӄ _FKL__ g + cam th ҧ o 6 J___KRD_WKѭӧF_GѭӧF__ g + xuyên khung 6 J___WiR_ÿHQ___

quҧ ______PO_QѭӟF_FKLD_Oàm 3 l ҫQ_XӕQJ_WURQJ_QJày.

,,__ һF_ÿLӇP_VLQK_YұW_KӑF_FD_P ӝW_Vӕ _JLӕQJ_TXӃ

1. _ һF_ÿLӇP_VLQK_YұW_KӑF

GiӕQJ_TXӃ _7KDQK_+Ri__ ChiӅ X_FDR_FD_Fk\___ - 2 0 P__FjQK_SKiW_VLQK_KjQJ_QăP__ cànhcó 4 c ҥQK_KS__Yӓ _QKҹQ__Oi_Fy_GҥQJ_WKX{Q_GjL__ÿҫX_Oi_EҫX__Fy___JkQ_Uõ ch ҥ\_Wӯ _FXӕQJ_ÿӃQ_

ÿҫX_Oi__SKLӃQ_Oi_Gài 12 - 15 cm. Hoa tr ҳQJ__PӑF_WKành d ҥQJ_FKXǤ _ ӣ _ÿҫX_QJӑQ_KD\_ÿҫX_Fành.Quҧ _KҥFK_Kình tr ӭQJ_Gài 1 cm, khi chín v ӓ _TXҧ _Pàu nâu tím, m һW_TXҧ _EyQJ__NKL_FKtQ_ÿӇ _Oҥ

ÿӃ _KRD_WUên qu ҧ __TXҧ _Fy_O{QJ_

GiӕQJ_TXӃ _6ULODQFD__ quӃ _ Q XDQ___ k\_Oj_JLӕQJ_TXӃ _ÿѭӧF_WUӗQJ_Yà s ӱ _GөQJ_QKLӅ X_WUênthӃ _JLӟL__QJRài tác d өQJ_\_KӑF_Fò n ÿѭӧF_Gùng làm gia v ӏ __ÿӭQJ_ÿҫX_YӅ _JLi_WUӏ _WUên th ӏ _WUѭӡQJ_ thӃ _JLӟL__ Ӣ _9LӋW_1DP_JLӕQJ_TXӃ _Qj\_ÿѭӧF_PӑF_WKành t ӯQJ_Yùng r ҧL_UiF__7KkQ_Fk\_Fy_WKӇ _

cao t ӟL___ P__SKkQ_FjQK_KjQJ_QăP__FjQK_Fy_GҥQJ___FҥQK__WUên cành có nhi Ӆ X_O{QJ_QJҳQ_ WKѭD__/i_JLӕQJ_Qày m ӑF_ÿӕL__Fy_QKLӅ X_O{QJ_WKѭD_QJҳQ__SKLӃQ_Oi_Gài 11 - 20 cm. R ӝQJ__ - 6

cm, có 3 - 5 gân rõ r ӋW_ ӣ _Fҧ _KDL_PһW_Oi__FXӕQJ_Oi_Gài 2 cm. Ho a c D_JLӕQJ_TXӃ _TXDQ_Fy_PàutrҳQJ_Yàng, m ӑF_WKành chu Ǥ _ ӣ _NӁ _Oi_KD\_ÿҫX_Fành. Qu ҧ _PӑQJ_Kình tr ӭQJ__Gài 0,8 FP_ÿӇ _OҥL_ ÿӃ _Yj_ÿjL_KRD_WUrQ_TXҧ _

GiӕQJ_TXӃ _7UXQJ_4XӕF__&KLӅ X_FDR_Fk\___ - 1 7 m, lá m ӑF_VR_OH__SKLӃQ_Oi_Gài 12 - 15

cm, r ӝ ng t ӯ ____ - 6 cm, m һW_EyQJ_QKҹQ__PһW_GѭӟL_Fy_WKӇ _Fy_O{QJ__Fy___JkQ__KDL_Jk

rõ ӣ _SKҫQ_GѭӟL_FXӕQJ_Oi__FXӕQJ_Oi_Gài 1,5 - 2 cm. Hoa m ӑF_Kình chu Ǥ __PӑF_ ӣ _ÿҫX_FànhhoһF_N _Oi__4Xҧ _KҥFK_Kình tr ӭQJ_Gài 1,2 - 1,5 FP__Fy_ÿjL_OX{Q_WӗQ_WҥL_WUên qu ҧ _



57

2. Yêu c ҫX_VLQK_WKiL

Khí h ұX__4XӃ _Oà lo ҥL_Fk\_SKkQ_Eӕ _ ӣ _Yùng nhiӋW_ÿӟL__WKtFK_KӧS_ ӣ _FiF_Yùng nóng ҭP_

- N hiӋW_ÿ ӝ __1KLӋW_ÿ ӝ _WKtFK_KӧS_FKR_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_WӕW_Oà 22 - 25 C. Nhi0 ӋW_ÿ ӝ _

cao: 31 - 32 C. Nhi0 ӋW_ÿ ӝ _WKҩS_WӕL_WKLӇX__ - 20C.

&k\_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_ tӕW__QăQJ_VXҩW_Yà t ӹ _OӋ _WLQK_GҫX_FDR_ ӣ _QKӳQJ_Yùng có biênÿ ӝ _QKLӋW_ÿ ӝ _WURQJ_QăP_Oà 9 - 14 C.

0

- _1ѭӟF__/ѭӧQJ_PѭD_WKtFK_KӧS_Oà 1800 - 2000 PP_QăP__WKҩS_QKҩW_NK{QJ_GѭӟL_____ PP_QăP__/ѭӧQJ_PѭD_Eình quân tháng trong mùa không th ҩS_KѫQ____ mm.

ҬP_ÿ ӝ _NK{QJ_NKt_WKtch h ӧS_Oà 80 – 90 %, th ҩS_NK{QJ_GѭӟL___ %.

ҬP_ÿ ӝ _ÿҩW_FҫQ___ – 7 5 % ӣ _YѭӡQ_ ѭѫP_NKL_Fk\_OӟQ_Fy_WKӇ _FK ӏX_ÿѭӧF_ ҭP_ÿ ӝ _ÿҩKѫQ_

- Ánh sáng: Khi cây còn nh ӓ _Fk\_TXӃ _NK{QJ_FK ӏX_ÿѭӧF_iQK_ViQJ_WUӵF_[ҥ _QKѭQJ_N

lӟQ_Fy_iQK_ViQJ_WUӵF_[ҥ _YӯD_SKҧL__ÿҫ\_ÿ _V _FKR_Yӓ dày và nhi Ӆ X_WLQK_GҫX_

- _ ҩW_ÿDL__&k\_TXӃ _Fy_WKӇ _WUӗQJ_ÿѭӧF_WUrQ_ÿ ӝ _FDR_Wӯ ____ m so v ӟL_PһW_ELӇQ__NK{QJ_

nên tr ӗQJ_ ӣ _Eình ÿ ӝ _TXi_FDR__ÿ ӝ _GӕF_FD_Y•QJ_ÿҩW_WKtFK_KӧS_Oà 10 - 150

và có th Ӈ _WUӗQJ_WUênÿ ӝ _GӕF_!200.

ӝ _Gày t ҫQJ_ÿҩW_PһW_Wӯ ___ - 6 0 FP__&iF_ÿҩW_SKát tri ӇQ_WUrQ_FiF_ÿi_P _JUDQLW__ULROsa th ҥFK__SKLӃQ_WKҥFK__FiF_ORҥL_ÿҩW_ÿӓ _ÿӅ X_WKtFK_KӧS_YyL_Fk\_TXӃ _

Qu Ӄ _WKtFK_QJKL_WUrQ_ÿҩW__Fy_ÿ ӝ _ pH t ӯ _ 4,5 - ______Fy_KjP_OѭӧQJ_Pùn khá cao: 2 - 2,5 ___ ҩW_JLàu tro, canxi s FKR_QăQJ_VXҩW_TXӃ _FDR__WLQK_GҫX_QKLӅ X_

Ӣ _QѭӟF_WD_TXӃ _ÿѭӧF_WUӗQJ_ ӣ _7KѭӡQJ_;XkQ__1JӑF_/ҥF_WӍ QK_7KDQK_+yD__4ùy H ӧS__ Qùy Châu, Qu Ӄ _3KRQJ_WӍ QK_1JKӋ _$Q__ Ӣ _7Uj_0L__7KăQJ_%ình t Ӎ QK_ QuҧQJ Nam và ӣ _WӍ QK_

QuҧQJ Ngãi; Nam {QJ__$_/ѭӟL_WӍ QK_7KӯD_WKLên Hu Ӄ _

TҽQJ_GLӋQ_WtFK_FD_FiF_Yùng kho ҧQJ_WUên 1000 ha. V ҩQ_ÿè phát tri ӇQ_Fk\_TXӃ _FD_

QѭӟF_WD_FKѭD_ÿѭӧF_WӕW_QKѭ _P ӝW_Vӕ _Fk\_Gài ngày khác, h ҥQ_FKӃ _FK _\ ӃX_Oà do t ұS_TXiQ_FDQK_ tác và k Ӄ _ hoҥFKthu mua xu ҩW_NKҭX_FKѭD_ ҽQ_ÿ ӏQK_

III. K ӻ _WKXұW_WUӗQJ_TXӃ

T rong trӗQJ_TXӃ _QJѭӡL_WD_WKѭӡQJ_iS_GөQJ_FiF_ELӋQ_SKiS_QKkQ_JLӕQJ_KӳX_ ính hay vôWtQK__QKѭ _FKLӃW_Fành). Tuy nhiên, kinh nghi ӋP_WUӗQJ_TXӃ _FKR_WKҩ\_QKkQ_JLӕQJ_EҵQJ_SK



58

pháp chi ӃW_FjQK_WKѭӡQJ_FKR_Yӓ _PӓQJ_Yj_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_WKҩS__GR_ÿy_SKѭѫ

nhân gi ӕQJ_KӳX_WtQK_YүQ_ÿѭӧF_iS_GөQJ_SKҽ _ELӃQ_ ӣ _FiF_Yùng tr ӗQJ_TXӃ _QѭӟF_WD_KiӋQ_QD\_

1. K ӻ _WKXұW_OjP_YѭӡQ_ ѭѫP_ qu Ӄ

1. 1. T hu ho ҥFK_JLӕQJ_

HҥW_JLӕQJ_TXӃ _KLӋQ_QD\_YүQ_ÿѭӧF_WKX_UҧL_UiF_WURQJ_UӯQJ_WUӗQJ_Yà r ӯQJ_Wӵ _QKLên làch _\ӃX__GR_ÿy_Fk\_JLӕQJ_FҫQ_ÿѭӧF_ÿiQK_GҩX__FKăP_VyF_WӕW_ÿӇ _Oҩ\_ÿѭӧF_KҥW_JL

nhi Ӆ X_QăP__7XҽL_Fk\_JLӕQJ_WUrQ____QăP__Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_WӕW__N _ cành lá, không b ӏ _VkX_EӋQK__9ào tháng 12 và tháng 1, qu ҧ _Fy_PjX_WtP_ÿұP_WKì thu hái. Qu Ӄ _

chín r ӝ _Yào các tháng 2 - 3, khi chín qu ҧ _Fy_PjX_WtP_ÿұP__WKӏW_TXҧ _PӅ P__Yӓ _KҥW_Pàu m ҫP_

trҳQJ__

HҥW_WKX_YӅ __UӱD_VҥFK_WKӏW_TXҧ _ ӣ _OӟS_Yӓ _QJRjL__VDX_ÿy_KRQJ_KҥW_FKR_ à x ӱ _

lý h ҥW_ÿHP_JLHR_QJD\__1ӃX_ÿHP_FҩW_JLӳ _WKì ph ҧL_KRQJ_SKѫL_NK{_ ӣ _QѫL_WKRiQJ_PiW, khôngSKѫL_GѭӟL_WUӡL_QҳQJ_OӟQ__+ҥW_NK{_WU ӝQ_YӟL_FiW_ ҭP_ÿHP_FҩW_JLӳ _WKHR_Wӹ _OҧQ_WURQJ_ 4 tháng, trong th ӡL_JLDQ_EҧR_TXҧQ_KҥW_SKҧL_ÿҧR_KҥW__ lҫQ_QJày. 1 kg h ҥW_Fy_Wӯ _____ - 2500hҥW_JLHR_ÿѭӧF_Wӯ ___ - 1 2 m2 nӃX_JLHR_WUӵF_WLӃS_WUên m һW_OXӕQJ__QӃX_JLHR_WURQJ_W~L_EҫX_ ÿѭӧF_WUên 20 m .2

Chú ý: Chim, chu ӝW_UҩW_WKtFK_ ăQ_ORҥL_TXҧ _Qày do v ұ\_FҫQ_SKҧL_Fy_ELӋQ_SKiS_EҧR_YӋ _

quҧ lҩ\_JLӕQJ__1JѭӡL_WD_Fy_WKӇ _WKX_KRҥFK_TXҧ _FKùm trên cây ho һF_WKX_QKһW_KҥW_UѫL_UөQJGѭӟL_ÿҩW_GR_FKLP__FKX ӝW_ ăQ_Yӓ _TXҧ

1. 2 . Chu ҭQ_Eӏ _ÿҩW_Yà túi b ҫX_3.E

ҩW_FiW_SKD_WѫL_[ӕS_Fy_ÿ ӝ _ ҭP___ – 7 0 ___ÿҩW_Fy_KjP_OѭӧQJ_Pùn cao • 2, 5 %. TránhÿҩW_Fy_VӓL_VҥQ__ÿҩW_SKù sa có nhi Ӆ X_VpW__7U ӝQ_SKkQ_FKXӗQJ_YӟL_ÿҩW_WKHR_Wӹ _OӋ ___SK

phҫQ_ÿҩW__6DX_ÿy_FKR_ÿҩW_Yào túi b ҫX__FK~_ê_QpQ_ÿҩW_ÿӅ X__FKһW_Yj_ÿҫ\_JҫQ_ViW_PLӋQJ_

(cách 1 - 1,5 cm). Các túi b ҫX_ÿѭӧF_[ӃS_WKành lu ӕQJ_U ӝQJ_NKRҧQJ__ m , dài 25 - 30 cm.

. tFK_WKѭӟF_W~L_3_(__&KLӅ X_Gài 23 - 25 cm, chi Ӆ X_U ӝQJ___FP__&K~_ê_ÿөF_Oӛ _ ӣ _ÿi\_W~L_

(4 l ӛ ___6ӕ _OѭӧQJ_W~L_FҫQ_FKXҭQ_E ӏ _Oj________W~L_KD__ÿã tính l ѭӧQJ_Gӵ _SKòng).1. 3. Gieo h ҥW_Yj_FKăP_VyF

+ X ӱ _Oê_KҥW_WUѭӟF_NKL_JLHR

- N gâm h ҥW_WURQJ_QѭӟF___ h c KR_ÿү\_QѭӟF__YӟW_Eӓ _KҥW_OpS_VDX_ÿy_UӱD_VҥFK

chua, ngâm vào dung d ӏFK_ Boóc ÿ{ 1 % trong 3 - __SK~W__VDX_ÿy_YӟW_UD_ÿӇ _UiR_QѭӟF_UӕL

gieo vào túi b ҫX__'ùng tay ҩQ_QK _WҥR_P ӝW_Oӛ _ ӣ _JLӳD_PһW_W~L_VkX_YӯD_QJұS_KҥW_Yà b ӓ _KҥW_TXӃ _

YjR_VDX_ÿy_G•QJ_WUҩX__UѫP_Uҥ _FKһW_QKӓ _SK _ÿҫ\_PLӋQJ_W~L_



59

- _7ѭӟL_QѭӟF_WKXӕF_WUӯ _QҩP_EӋQK_YӟL_OѭӧQJ_QѭӟF__ lít/m 2 mһW_OXӕQJ__3KXQ_WKXӕF_

theo ch Ӎ _GүQ_WUên bao bì ÿӵQJ_WKXӕF_

Trong su ӕW_TXi_WUình ӣ _YѭӡQ_ ѭѫP_ÿҩW_OX{Q_ÿѭӧF_JLӳ _ ҭP___ – 7 0 ___ һF_ELӋW_JLDL_ ÿRҥQ_VDX_JLHR_ ҭP_ÿҩW_WKtFK_KӧS_Oà 70 – 75 ___/ѭӧQJ_QѭӟF_WѭӟL_WăQJ_GҫQ_WKHR_WXҽL_Fk\

lít, 3, 4, 5 lít/m . Nguyên t2 ҳF_WѭӟL_NKL_Fk\_QKӓ _OѭӧQJ_QѭӟF_WѭӟL_tW_QKѭQJ_WѭӟL_QK

QJj\_WѭӟL___OҫQ__Fk\_OӟQ_GҫQ_OѭӧQJ_QѭӟF_PӛL_OҫQ_QKLӅ X_QKѭQJ_Vӕ _OҫQ_WѭӟL _NKL_ cây l ӟQ_FҫQ___ – 70 % là t ӕW_

Sau khi gieo kho ҧQJ_WUên 30 ngày cây m ӑF_ÿӅ X__QӃX_W~L_EҫX_QjR_FKѭD_PӑF_Qên thaytúi b ҫX_NKiF_ÿã gieo d ӵ _SKòng.

+ Làm d àn che: Là công vi ӋF_FҫQ_SKҧL_Oàm n gay sau khi túi b ҫX_[ӃS_WKành lu ӕQJ__

Dàn che th ӡL_NǤ _ÿҫX_FKH_NKXҩW_ÿѭӧF_iQK_ViQJ_NKRҧQJ___ %. Cây càng l ӟQ dҫQ_WKì m ӭF_ÿ ӝ _

che càng gi ҧP__ÿӃ n tháng cu ӕL_Fùng thì d ӥ bӓ _Gàn.

+ Làm c ӓ _[ӟL_[iR__9ì gieo ѭѫP_KҥW_WURQJ_W~L_QrQ_WKѭӡQJ_[X\ên nh һW_Fӓ __1ӃX_PһW_

túi có váng, dùng tay bóp nh _PLӋQJ_W~L_FKR_ÿҩW_Eӣ _WѫL_WKRiQJ_

+ Bón thúc: Sau khi cây m ӑF_NKRҧQg 3- 4 tháng, cây vàng ch ұP_VLQK_WUѭӣQJ_WѭӟL_

các lo ҥL_SKkQ____NJ_ÿҥP_XUê + 40 kg supelân + 20 kg kaly. Pha n ӗQJ_ÿ ӝ _____WѭӟL__ - 4lit/m 2 mһW_OXӕQJ__1ӃX_NK{QJ_WѭӟL_FiF_ORҥL_SKkQ_WUên thì dùng các lo ҥL_SKkQ_SKXQ_WUên lá

cǊQJ_UҩW_WӕW_

+ Phòng tr ӯ _VkX_EӋQK_ hҥL_

* B ӋQK_KҥL_

+ BӋQK_WKӕL_UӉ _GR_QҩP_Gùng Ridomin d Ӈ _WѭӟL__OѭӧQJ_GXQg tích t ӯ __ - 2 lít/m 2

+ BӋQK_ÿӕP_Oi_GR_QҩP__'•QJ_$QYLO_ÿӇ _SKXQ_NKL_EӋQK_PӟL_[XҩW_KLӋQ_

* S âu h ҥL__ Ӣ _YѭӡQ_ ѭѫP_WKѭӡQJ_Fy_UӋS_KҥL_ÿӍ QK_VLQK_WUѭӣQJ_Yà lá non. Dùng Dipterex pha n ӗQJ_ÿ ӝ __ % ÿӇ _SKXQ_

Tiêu chu ҭQ_JLӕQJ_WӕWTuҽL_Fk\________________________ 7 - 9 tháng

ѭӡQJ_NtQK_JӕF_WKkQ____ 0,5 cm

Thân r Ӊ __________________________ ThҷQJ

SҥFK_VkX_EӋQK



60

2. K ӻ _WKXұW_WUӗQJ_ ӣ _YѭӡQs ҧQ_[XҩW

2. 1. Khai hoang chu ҭQ_Eӏ _ÿҩW_WUӗQJ

9•QJ_ÿҩW_WUӗQJ_TXӃ _FҫQ_WKiӃW_ÿӇ _OҥL_QKӳQJ_NKRҧQJ_UӯQJ_Wӵ _QKLên. Di ӋQ_WtFK_WUӗQJ_

quӃ _FKӍ _FKLӃP_____GLӋQ_WtFK_Y•QJ_ÿҩW_WUӗQJ__ ҩW_UӯQJ_Yj_ÿҩW_WUӗQJ_TXӃ _Qên tr ӗQJ_[HQ_N _

nhau. Khi qu Ӄ _ÿѭӧF__ -10 tuҽL_NKDL_KRDQJ_JLҧP_EӟW_GLӋQ_WtFK_UӯQJ_Wӯ ___ – 40 %.

. KDL_KRDQJ_YjR_P•D_NK{__Fj\_ÿҩW_VkX_ 30 - 40 cm b ӯD_SKҷQJ_Yà tr ӗQJ_Fk\_Kӑ _ÿұX_

ph _ÿҩW_NKRҧQJ___ - 12 tháng

- T r ӗQJ_Fk\_FKH_EyQJ_WҥP_WKӡL_EҵQJ_FiF_ORҥL_FӕW_NKt_ÿұX_FKLӅ X_WKHR_Kàng khi xácÿӏQK_PұW_ÿ ӝ _WUӗQJ_Yj_ÿjR_Kӕ __P ӝW_Fҩ\_TXӃ _tW_QKҩW_Fy_P ӝW_Fk\_FKH_EyQJ_FiFK_J

- 80 cm v Ӆ _KѭӟQJ_Wk\__ Ӈ _Fk\_FKH_EyQJ_QJD\_Wӯ _NKL_WUӗQJ_ÿӃQ___QăP_WXҽL_YӟL_ hoҥFK_VӟP__YѭӡQ_WKX_OkX_QăP_ÿӇ _WUӗQJ_Fk\_FKH_EyQJ_ÿӃQ_NKL_TXӃ ___QăP_WXҽ

- T hiӃW_NӃ _ÿѭӡQJ_ÿL__ ĈѭӡQJ_FKtQK_U ӝQJ__P___ÿѭӡQJ_O{_ r ӝQJ_ 2,5 - 3 m.

2. 2. Th ӡL_Yө _WUӗQJ

Nguyên t ҳF__%ҩW_Fӭ _Yùng nào c ǊQJ_WUӗQJ_YjR_ÿҫX_ÿӃQ_JLӳD_P•D_PѭD_ÿӇ _Fk\_FRQ

trӗQJ_[XӕQJ_ cy_ÿ _ÿ ӝ _ ҭP_ÿҩW_

- Yên Bái và các t Ӎ QK_SKtD_EҳF_WUӗQJ_Yào tháng 5 - 6- Thanh Hóa tr ӗQJ_Yà o tháng 6 - 7

- N ghӋ _$Q t h á n g8 - 9

- T hӯD_7KLên Hu Ӄ _WKiQJ_FXӕL_WKiQJ___ - _ÿҫX_WKiQJ___

- Q uҧQg Nam tháng 10 - 11

2. 3. M ұW_ÿ ӝ __NKRҧQJ_FiFK_Yà cách tr ӗQJ

MұW_ÿ ӝ _WUӗQJ_SKө _WKX ӝF_SKѭѫQJ_WKӭF_WKX_KRҥFK__NKã năQJ_YӕQ__QKkQ_OӵF_

_3KѭѫQJ_WKӭF_WUӗQJ_ÿӇ _WKX_KRҥFK_OkX_GjL_!___QăP__PұW_ÿ ӝ ______Fk\_KD

Kho ҧQJ_FiFK_WUӗQg: 3 x 3 m hoһF_WUӗQJ_PұW_ÿ ӝ ______Fk\_KD______[1,5 m), sau 4QăP_WӍ D_Eӓ __KjQJ___KjQJ_ÿӇ _Oҩ\_QJX\ên li ӋX_FKѭQJ_FҩW_GҫX_

_3K˯QJ_WKͿ P:



61

MұW_ÿ ӝ _______Fk\_KD_____ x 1,5 P__QѫL_ÿҩW_WӕWvà 10.000 cây/ha (1 x 1 P__QѫL_ÿҩW_

xҩX_

6 DX___QăP_WKXhoҥFK_ÿӇ _JӕF_QX{L___FKӗL_WiL_VLnh 3 - ___QăP_VDX_WKX_KRҥFK_

* C ách tr QJ :

Ĉ jR_Kӕ _YX{QJ_____[____[___ cm (chi Ӆ X_VkX__U ӝQJ__Gài), tr ӝQ_ÿҩW_ mһW_YӟL_SKkQ_KӳX_Fѫ _ hoai m өF___ – 10 kg/h ӕ __FKR_ÿkW_WҫQJ_PһW_FDR_KѫQ_PһW_Kӕ __QpQ_FKһW__&KXҭQ_E ӏ

trӗQJ___WXҫQ_

Khi tr ӗQJ__3Ki_Eӓ _Yӓ _3.E túi b ҫX__ÿào 1 h ӕ _EҵQJ_NtFK_WKѭӟF_EҫX_Fk\_ ӣ _JLӳD_Kӕ __

Fk\_Yj_QpQ_ÿҩW_TXDQK_WKành h ӕ _VDR_FKR_FKҳW_JӕF__NK{QJ_Yӥ bҫX_ÿҩW_Yà cây th ҷQJ_ÿӭQJ_

2. 4. Qu ҧQ_Oê_YѭӡQ_WUӗQJ_Yà phân bón

- D һP_Fk\_VDX___WKiQJ_WUӗQJ_EҵQJ_FiF_Fk\_Gӵ _SKòng

- L àm c ӓ _[ӟL_ÿkW____QăP___OҫQ_YjR_ÿҫX_Yà cu ӕL_P•D_PѭD_NӃW_KӧS_YӟL_EyQ_SKkQ_WK

TҥR_EӗQ_U ӝQJ__ m quanh g ӕF_

+ Bón phân thúc:

/ѭӧQJ_SKkQ___3KkQ_KӳX_Fѫ ______ - 15 tҩQ_KD

______________________ ĈҥP_XUê : 200 kg/ha

Supelân : 200 kg/ha

Kaly : 150 kg/ha

jR_Kӕ _WKHR_Yành tán sâu 20 - 25 cm, r ӝQJ___ cm, dài 20 - 25 cm

(Phân h ӳX_Fѫ _Fy_WKӇ _Gùng lá cây ép xanh)

+ CҳW_Fành t ҥR_Kình:

Sau 3 - ___QăP_Fk\_TXӃ _SKkQ_FjQK__9ѭӡQ_WKX_KRҥFK_QKDQK_NK{QJ_FҫQ_ tҥR_Kình c ҳW_ FjQK__9ѭӡQ_ÿӇ _OkQ_QăP_NKL_Fk\_SKkQ_Fành ngang, c ҳW_FiF_Fành trong kho ҧQJ_WKkQ_GѭӟL__

m. Khi c ҳW_FKӯD_FiF_ÿRҥQ_Fành 4 - 5 m sát thân. Th ӡL_Yө _FҳW_WӍ D_YjR_P•D_ÿ{QJ_KRһF_ÿҫX

mùa xuân. Tránh làm xây xát v ӓ _WKkQ__7KX_FҩW_WRàn b ӝ _FjQK_Oi_ÿӇ _FKӃ _ELӃQ.

+ Nuôi ch ӗL_WiL_VLQK__&KR_YѭӡQ_WKX_KoҥFK_VӟP__.KL_FѭD_ÿӇ _FiFK_ÿҩW__ - 5 cm, câycҫQ_EҧR_YӋ _JӕF_WKkQ__FKăP_Vyc nuôi chӗL_Yà ch ӑQ_ÿӇ _OҥL_Wӯ __ - 2 chӗL_

+ Phòng tr ӯ _VkX_EӋQK:



62

Sâu h ҥL__&K~_ê_PӑW_ÿөF_FjQK__WKѭӡQJ_SKiW_VLQK_YjR_P•D_PѭD__ ҭP_ ѭӟW_

BӋQK_KҥL_ Chú ý b ӋQK_ÿӕP_Oi__SKiW_KLӋQ_VӟP__SKXQ_SKòng ÿӇ _JLӳ _WXҽL_WKӑ _Oi_

2. 5. Thu ho ҥFK_Yà ch Ӄ _ELӃQ

Thu ho ҥFK_

- T hu ho ҥFK_Yào cu ӕL_P•D_PѭD__O~F_Qj\_WҫQJ_Oi_PӟL_EҳW_ÿҫX_WKX_KRҥFK_Oà t ӕW_Yì d Ӊ _

bóc v ӓ __QăQJ_VXҩW_ODR_ÿ ӝQJ_FDR__FKҩW_OѭӧQJ_TXӃ _WӕW_

- V ӟL_YѭӡQ_ÿӇ _WKX_KRҥFK_ sӟP__VDX___QăP_WUӗQJ___&ҳW_WRàn b ӝ _WKkQ__Oi_FjQK_Fy_ÿѭӡQJ_

kính l ӟQ_KѫQ__ FP_ÿӇ _FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX__&jQK_ÿѭӡQJ_NtQK__ cm tr ӣ _Oên bóc l ҩ\_Yӓ _OàmquӃ _7KDQK_KD\_TXӃ _9ҥQ__%yF_Yӓ _WKkQ__'ùng dao s ҳF_UҥFK_TXDQK_WKkQ_FiF_ÿRҥQ_Gài 40 cm.

R ҥFK___ÿѭӡQJ_GӑF_WKkQ__Gùng cұW_WUH_FӭQJ_JӑW_YiW_WiFK_Yӓ __6DX_ÿy_FҥR_OӟS_Yӓ _[ù xì ӣ _QJRàiÿHP_SKѫL_NK{__ODX_VҥFK_SKtD_WURQJ_Yӓ _TXӃ __7KDQK_TXӃ _ÿѭӧF_ÿHP_SKѫL_NK{_O

trong v ӓ _TXӃ _Yà có th Ӈ _FX ӝQ_WUòn hình ӕQJ__Ey_OҥL_Yj_ÿyQJ_EDR_ÿHP_[XҩW_NKҭX_Oàm gia v ӏ _ KD\_FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_ QuӃ _YҥQ_SKѫL_NK{_WiQ_E ӝW_OjP_KѭѫQJ__NK{QJ_G•QJ_OjP_WKX

1 ăQJ_VXҩW_Yӓ _NK{_NKRҧQJ___WҩQ_KD_OҫQ_NKDL_WKiF

* V ӟL_YѭӡQ_ÿӇ _OkX_QăP

L ӝW_P ӝW_NKRDQK_Yӓ _WKkQ_Yùng sát g ӕF_Gài 20 FP__6DX____QJj\_FѭD_KӃW_FiF_Fành. NhӳQJ_Fành th ҷQJ_ÿѭӡQJ_NtQK__ cm tr ӣ _Oên, bóc v ӓ _SKѫL_QKѭ _ ӣ _YѭӡQ_WKX_VӟP_

- P hҫQ_WKkQ_Fk\_VDX____QJày c ҳW_Fành, dùng dao r ҥFK_WKkQ_WKjQK_FiF_ÿѭӡQJ_QJDQJ_

dӑF_WKHR_NtFK_WKѭӟF_Gài 50 cm, r ӝQJ___ - 1 5 FP__6DX_ÿy_O ӝW_Yӓ _FҥR_VҥFK__QJkP_QѭӟF___ êm,vӟW_UD_UӱD_VҥFK__K{QJ_UiR_QѭӟF__;ӃS_~S_PһW_WURQJ_FD___PLӃQJ_TXӃ vӟL_QKDX__;ӃS_WKànhtӯQJ_OӟS_WURQJ_VӑW_ÿi_OyW_Yà quây lá chu ӕL_NK{_WKành l ӟS_Gày 4 - 5 cm, phía m һW_VӑW_QpQ_FKһW_

bҵQJ_YұW_QһQJ_ÿӇ _WKDQK_TXӃ _WKҷQJ_Yà _Wӯ __ - 7 ngày tùy nhi ӋW_ÿ ӝ _QyQJ_KD\_OҥQK__0 ӝW_QJày phҧL_ÿҧR_ÿӅ X__GѭӟL_Oên trên). Sau khi __ODX_VҥFK_SKѫL_QѫL_WKRҧQJ_PiW_JҫQ_NK{_WKì c ӭ _QJày

SKѫL_ÿrP_ __ODX_VҥFK__3KѫL_ _ÿӃQ_NKL_NK{_Oj_ÿѭӧF__7KDQK_TXӃ _WӕW_Fy___PһWW_ WURQJ_PjX_QkX_ÿұP_

BҧR_TXҧQ__'•QJ_SDUDILQ_E{L_OrQ_KDL_ÿҫX_FD_WKDQK_TXӃ __&iF_WKDQK_TX

bҧR_TXҧQ_WURQJ_Kòm kín có lót gi ҩ\_FKӕQJ_ ҭP_ÿӇ _QѫL_WKRiQJ_PiW_

1 ăQJ_VXҩW_Yӓ _NK{_FD_YѭӡQ_Fk\_ÿӇ _QKLӅ X_QăP__! ___QăP__ÿҥW_Wӯ ___ - 22 t ҩQ_KD__

Ngoài ra còn cho 60 - 70 m 3 gӛ , cành nh ӓ __Oi_ÿӇ _FҩW_WLQK_GҫX____ - 6 0 tҩQ_KD_Yà kh ӕL_OѭӧQJ_

cL_Wӯ ___ - 7 0 m .3

&iFK_FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_TXӃ _QKѭ _SKѭѫQJ_SKiS_YKѭQJ_FҩW_FiF_ORҥL_WL



64

BÀI 8

C ÂY C Ӓ _1* 7

Tên khoa h ӑ F: Stevia rebaudiana Bertoni

Hӑ _&~F: Asteraceae

I. Ng u ӗQ_JӕF__WKành ph ҫQ_KyD_KӑF__JLi_WUӏ _NLQK_WӃ

1. Ng u ӗQ_JӕF

Câ y cӓ _QJӑW_Fòn có nhi Ӆ X_Wên g ӑL_NKiF_Oà cây c ӓ _PұW__Fӓ _ÿѭӡQJ__Fk\_WUҥFK_ODQ__F

ngu ӗQ_JӕF_[XҩW_[ӭ _ ӣ _3DUDJRD\__%UD]LQ__$FKHQWLQD__9ùng tây ҨQ_ ӝ _Fy_WUӗQJ_Fӓ _QJӑW__ thu ӝF_1DP_0ӻ ____ - 2 70 vƭ _1DP___7ҥL_ÿk\_Fk\_Fӓ _QJӑW_Fy_Wên g ӑL_Oà Kahêê.

Câ y cӓ _QJӑW_ÿѭӧF_SKiW_KLӋQ_WKҩ\_Wӯ _QăP______QKѭQJ_FKtQK_WKӭF_ÿѭӧF_ÿQăP_______VDX_ÿy_ÿѭӧF_WUӗQJ_ ӣ _&DQDGD__OLên bang Nga, Trung Qu ӕF__1KұW_%ҧQ_Yà m ӝW_Vӕ _

FiF_QѭӟF_NKiF__ Ӣ _QѭӟF_WD_Fӓ _QJӑW_ÿѭӧF_WUӗQJ_ÿҫX_WLên ӣ _7UXQJ_WkP_TXӻ _JHQ_Fk\_WUӗQJ_9LӋW1DP__9ăQ_ LӇQ- H à N ӝL___6DX_ÿy_ÿѭӧF_WUӗQJ_ ӣ _YLӋQ_QJKLên c ӭX_Fk\_GѭӧF_OLӋX_7UXQJ_ ѭѫQJ__

ViӋQ_GLQK_GѭӥQJ_TXӕF_JLD_7UXQJ_WkP_JLӕQJ_Fk\_WUӗQJ_ à L ҥW__7UѭӡQJ_ +11_,_+à N ӝL__

Sau nhi Ӆ X_QăP_NKҧR_QJKLӋP_ÿã xác ÿӏQK_Fӓ _QJӑW_SKù h ӧS_YӟL_QKLӅ X_Yùng sinh thái c D_ QѭӟF_WD__ ӃQ_QăP______ÿã ÿѭӧF_SKҽ _ELӃQ_WUӗQJ_WҥL_FiF_WӍ QK_+à N ӝL__+à Tây, V ƭ QK_3K~__

Thái bình, Yên Bái, ĈҳF_/ҳF__/kP_ ĈӗQJ__6{QJ_%p__1ăQJ_VXҩW_Oi_NK{_Wӯ __ - 2,5 t ҩQ_KD_QăP_ ÿҥW_JLi_WUӏ ____ - 4 0 tri ӋX_ÿӗQJ_

2 - Thà nh ph ҫQ_KyD_KӑF

Trong chi Stevia có t ӟL_____ORjL_QKѭQJ_FKӍ _Fy_Fk\_Fӓ _QJӑW_Oj_Fy_KjP_OѭӧQJ_JOcao nh ҩW_Yà có th Ӈ _Vӱ _GөQJ_WURQJ_\_KӑF_Yà công ngh Ӌ _WKӵF_SKҭP_

Ch ҩW_FKӭD_WURQJ_Fӓ _QJӑW_ÿѭӧF_ÿһF_ELӋW_TXDQ_WkP_Oà Steviozit (C 38H60O18 __ÿã tҥR_Qên

v ӏ _QJӑW_Pà ít có cây tr ӗQJ_QjR_Fy_ÿѭӧF__ÿ ӝ _QJӑW_FD_ Steviozit g ҩS_____OҫQ_ÿѭӡQJ_ Saccaro

Yj_NK{QJ_Fy_WtQK_ÿ ӝF_Qên có th Ӈ _Gùng Steviozit thay th Ӄ _ÿѭӡQJ_KRi_KӑF_WURQJ_F{QJ_QJKӋ _ thӵF_SKҭP_

7KHR_GѭӧF_Vӻ _/ê Tr ҫQ_ ӭF__Fӓ _QJӑW_Fy_WtQK_Eình, có tác d өQJ_Oàm h ҥ _KjP_OѭӧQJ_ Cholesteron trong máu. Steviozit không làm h ҥL_JDQ__WKұQ__Oàm mát máu nên ch ӳD_ÿѭӧF_

bӋQK_WLӇX_ÿѭӡQJ__EӋQK_EpR_SKì cD phө _Qӳ __QJѭӡL_JLà và tr ҿ _HP_

Cӓ _QJӑW_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_UҩW_ÿD_GҥQJ, _Oi_NK{_ÿѭӧF_FKӃ _ELӃQ_WKành trà u ӕQJ__KRһF_Fy_WKӇ _

phӕL_K ӧS _Y ӟ L_FKè xanh, trà hay nghi Ӆ Q_QKӓ _WKành b ӝW__FKӃ _ELӃQ_WKành Xiro. Tinh th Ӈ _



65

6 WHYLR]LW_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_WURQJ_F{QJ_QJKӋ _WKӵF_SKҭP__GѭӧF_SKҭP_ làm ch ҩW_EӑF_FiF_Yӏ _WKXӕF_ ÿӇ _EҧR_TXҧQ_Yà dӉ _Vӱ _GөQJ_

1 ăP______5HVHQDFN_______'LHWULN_______%XGHO__/DYWLOOH_Wìm ra h ӧS_FKҩW_WURQJ_Fk\_ cӓ _QJӑW_Oà Sterviozit, khi b ӏ _WKXӹ _SKkQ_Qy_FKR_UD___SKkQ_Wӱ _ Steviol, Izosteviol. B ҵQJ_ SKѭѫQJ_SKiS_VҳF_Nê_EҧQ_PӓQJ_QJѭӡL_WD_ÿã tìm ra 11 ch ҩW_NKiF_QKDX_WURQJ_Oi_Fk\_F ӓ _QJӑ

QKѭ __ Steviozit (C 38H60O18), Steviol biozit, Rebaudiozit (A, B, C, D...). Steviozit có c ҩX_WҥR_ tinh th Ӈ _Kình kim, ÿLӇP_QyQJ_FKҧ\_____ – 204 0C, 1 g tan trong 800 PO_QѭӟF__FKӭD_WURQJ_ cây v ӟL_Wӹ _OӋ _FDR_Wӯ __ – 7 % kh ӕL_OѭӧQJ_FKҩW_NK{__&iF_FKҩW_NKiF_WURQJ_Fk\_ELӃQ_ÿ ӝ-0,2 %. Các ch ҩW_WURQJ_Fӓ _QJӑW_NK{QJ_Jk\_KҥL_WUên gan, th ұQ_FD_QJѭӡL_QrQ_FK~QJ_ÿѭӧF_Vӱ _

dөQJ_WURQJ_F{QJ_QJK Ӌ _WKӵF_SKҭP__WURQJ_\_KӑF__1KұW_ BҧQ_ÿã s ӱ _GөQJ___ - 5 5 tҩQ_QăP_

steviozit trong y h ӑF__ công nghiӋS_EiQK__NR_Yj_WURQJ_FiF_PyQ_ ăQ_ÿ{QJ_OҥQK_ II . M ӝW_Vӕ _ÿһF_WtQK_VLQK_KӑF_FD_Fk\_Fӓ _QJӑW

1. _ ĈһF_ÿLӇP_WKӵF_YұW_KӑF

+ B ӝ _UӉ _

Câ y thӵF_VLQK__QKkQ_JLӕQJ_KӳX_WtQK___Fk\_Fy_UӉ _FӑF_Fy_WKӇ _ ăQ_VkX_WӟL_ cm. Các r Ӊ _

phө _ODQ_U ӝQJ__tW_SKkQ_QKiQK_Yà có bán kính t ӟL___ cm. B ӣL_Yұ\_ÿӇ _Fk\_SKiW_WULӇQ_WӕW_NK

trӗQJ_SKҧL_Oên lu ӕQJ__ÿҧP_EҧR_FKR_UӉ _ ăQ_VkX_WUên t ҫQJ_ÿҩW_PһW_

NӃX_Oà cây nhân gi ӕQJ_Y{_WtQK__Fk\_NK{QJ_Fy_UӉ _FӑF__FKӍ _Fy_UӉ _FK•P_QKѭQJ phát tri ӇQ_NKi_WӕW_Yà cǊQJ_Fy_WKӇ _ ăQ_VkX_QKѭ _Fk\_WKӵF_VLQK_

+ Thân, cành:

- Thân: Là lo ҥL_Fk\_WKkQ_Jӛ _QKӓ __WUên thân có nhi Ӆ X_O{QJ_PӅ P__FKLӅ X_FDR_Fk\_Wӯ ___ -80 cm. Chi Ӆ X_FDR_WӕL_ cD_WKkQ_ÿҥW_WӟL____ P__ ѭӡQJ_NtQK_WKkQ_ELӃQ_ÿ ӝQJ_Wӯ __ ,5 - 0,8 cm.Trên thân có nhi Ӆ X_ÿӕW__Yӏ _WUt_SKkQ_ÿӕW_ÿҫX_WLên cách g ӕF_NKRҧQJ___ cm. Các m ҳW_ÿӕW_SKtD_

gӕF_WKkQ_Fy_NKҧ _QăQJ_UD_UӉ _EҩW_ÿ ӏQK__7URQJ_VҧQ_[XҩW_WLӃQ_Kành thu ho ҥFK_NKL_Fk\_FDR___ -

60 cm.

- Cành: Trên cây có 3 c ҩS_Fành. Cành c ҩS___SKiW_VLQK_WUѭӟF_NKL_Fk\_UD_KRD__FiànhcҩS___ 3 ch Ӎ _SKiW_VLQK_VDX_NKL_Fk\_Fy_Qө _Yà n ӣ _KRD_

+ Lá:

Lá mӑF_ÿӕL_WKHR_WӯQJ_FһS_FKpR_QKDX__Oà lo ҥL_Oi_ÿѫQ_QJX\rQ__Fy_UăQJ_FѭD__'ҥQJ_Oi_

thuôn dài 5 - 7 cm, r ӝQJ____ - 2 cm, có 3 gân chính. Mép lá có t ӯ __ - __ÿ{L_UăQJ_FѭD_W• __KDL_

mһW_Oi_Fy_O{QJ_OiQJ_PӏQ_

+ Hoa, qu ҧ _



66

* H oa: Là lo ҥL_KRD_SKӭF__WұS_KӧS_WKành c өP_KRD_ÿҫX_Pàu tr ҳQJ__Oà lo ҥL_KRD_OѭӥQJ_ WtQK_QKѭQJ_FK _\ӃX_Oà giao ph ҩQ__Wӵ _WKө _WӍ _OӋ _WKҩS__7KӡL_JLDQ_Qӣ _KRD_Yào tháng 5 và tháng 9.

* Quҧ __4Xҧ _EӃ __Pàu nâu ÿұP , hҥW_NK{QJ_Fy_Q ӝL_QKǊ __NtFK_WKѭӟF__WUӑQJ_Oѭӧnhӓ _31000 hҥW_ = 0,3 - 0,4 g. Vi ӋF_JLHR_WUӗQg h ҥW_NKi_NKy_NKăQ_QrQ_WKѭӡQJ_ÿѭӧF_QKkQ_JLӕ

tính hay nuôi c ҩ\_P{_

2. Các th ӡL_NǤ _VLQK_WUѭӣQJ_FD_Fk\_Fӓ _QJӑW

2. 1. Th ӡL_NǤ _PӑF__JLHR_ÿӃQ___Oi_PҫP_

ThӡL_NǤ _Qày kéo dài 8 - 10 ngày. Quá trình n ҧ\_PҫP_FD_KҥW_FǊQJ_WXkQ_WK _T

trình chuy ӇQ_KRi_FiF_FKҩW_GLQK_GѭӥQJ_QKѭ _QKLӅ X_ORҥL_KҥW_Fk\_WUӗQJ_NKiF__+ҥWURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_

+ Nhi ӋW_ÿ ӝ _Wӯ ___ – 30 C, thích h0 ӧS_Oà 25 – 28

0C.

+ ҬP_ÿ ӝ _ÿҩW_Wӯ ___ – 75 %.

Sau gieo 8 - 10 ngày cây s _PӑF__.KL_WLӃQ_Kành gieo h ҥW__Fk\_Fӓ _QJӑW_V _SKҧL_WUTXD_JLDL_ÿRҥQ_YѭӡQ_ ѭѫP___ - ___QJj\__VDX_ÿy_PӟL_WUӗQJ_Yà ru ӝQJ_VҧQ_[XҩW_

V ӟL_SKѭѫQJ_SKiS_QKkQ_JLӕQJ_Y{_WtQK__JLkP_Fành) thì nhi ӋW_ÿ ӝ _WKtFK_KӧS_FKR_PҫP_

cành và r Ӊ _SKiW_VLQK_Oà 25 – 28 C,0

ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW___ %. ChҩW_OѭӧQJ_KRP_JLӕQJ_WӕW_WKì sau 5 - 7ngày r Ӊ _Yà mҫP_Fành phát sinh. Sau 20 - 25 ngày ti ӃS_WKHR_NKL_PҫP_Fành phát sinh t ӕW__Fk\_ ÿ _WLêu chu ҭQ_WUӗQJ_UD_VҧQ_[XҩW__FDR___ - 1 5 cm, có 7 - 8 c һS_Oi___3KѭѫQJ_SKiS_QKkQ_JLӕQJ_

này rút ng ҳQ_ÿѭӧF_WKӡL_NǤ _YѭӡQ_ ѭѫP__VӭF_VӕQJ_Fk\_JLӕQJ_WӕW_KѫQ_SKѭѫQJ_SKhӳX_WtQK_

2. 2. Th ӡL_NǤ _UD_Fà nh và phát tri ӇQ_Oi__VDX_JLHR___ - 35 ngà y)

Kh i bҳW_ÿҫX_WUӗQJ_UD_YѭӡQ_VҧQ_[XҩW_Fk\_EѭӟF_VDQJ_JLDL_ÿRҥQ_VLQK_WU

WKkQ_Oi__7URQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_QKLӋW_ÿ ӝ ___ – 25 0&__ÿ ӝ _ ҭP___ – 80 %, t ӕF_ÿ ӝ _WăQJ_WUѭӣQJ_FKLӅ X_ cao thân cành và ra lá m ҥQK_Qên sau 35 ngày tr ӗQJ_ ӣ ru ӝQJ_VҧQ_[XҩW_FKLӅ X_FDR_Fk\_ÿã ÿҥW_

3 5 - 4 0 cm, cành c ҩS___VLQK_WUѭӣQJ_PҥQK_WKì b ҳW_ÿҫX_WKX_KRDFK_OӭD_ÿҫX_WLrQ__ ӕL_Yӟèthì thu ÿѭӧF_QKLӅ X_OӭD_KѫQ_FiF_Yө _NKiF_

2. 3. Th ӡL_NǤ _UD_KRD__VDX_JLHR___ - 60 ngày)



67

Và o thӡL_NǤ _Qày cây ti ӃS_WөF_VLQK_WUѭӣQJ_PҥQK_FiF_Fành c ҩS______VLQK_WUѭӣQJ_PҥQK_

chi Ӆ X_FDR_Fk\_WLӃS_WөF_WăQJ__ÿӗQJ_WKӡL_FiF_FөP_KRD_SKiW_VLQK__&KLӅ X_FDR_F- 6 0 cm

thì ra hoa. Cây có ph ҧQ_ ӭQJ_YӟL_iQK_ViQJ_QJày ng ҳQ_NK{QJ_FKһW_FK _Qên có th Ӈ _WUӗQJ_QKLӅ X_ vө _WURQJ_QăP_Yà cây có th Ӈ _UD_KRD_YjR_FiF_WKiQJ______WURQJ_QăP__'R_ÿy_ ӣ _FiF_Yө _WK

các l ӭD_KRD_UD_QKDQK__FiF_ÿӧW_WKX_KRҥFK_QJҳQ_OҥL__NKRҧQJ____QJày sau khi c ҳW__QKѭQJ_QăQJ_

suҩW_Oi_[DQK_FD_PӛL_ÿӧW_NK{QJ_FDR_

3. Yêu c ҫX_ÿLӅ X_NLӋQ_QJRҥL_FҧQK

Là cây tr ӗQJ_FD_Yùng nhiӋW_ÿӟL_Qên c ӓ _QJӑW_WKtFK_KӧS_YӟL_NKt_KұX_{Q_KRà ít bi ӃQ_ ÿ ӝQJ__ÿӗQJ_WKӡL_FKӏX_Vӵ _FKL_SKӕL_UҩW_OӟQ_FD_\ӃX_Wӕ _QJRҥL_FҧQK_

3. 1. Nhi ӋW_ÿ

Câ y cӓ _QJӑW_Fy_WKӇ _VLQK_WUѭӣQJ__SKiW_WULӇQ_WURQJ_NKRҧQJ_QKLӋW_ÿ-35 0C. Khinhi ӋW_ÿ ӝ _QKӓ _KѫQ___ 0C cây s Ӂ _VLQK_WUѭӣQJ_FKұ m và nhi ӋW_ÿ ӝ _GѭӟL__ 0C cây s Ӂ _FKӃW__1KLӋW_ÿ ӝ _

trên 35 0&_Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_NpP_Yà d Ӊ _Eӏ _P ӝW_Vӕ _ORҥL_VkX_EӋQK_[kP_QKLӉ P__NKRҧQJ_Q

thích h ӧS_QKҩW_ÿӇ _Fk\_Fӓ _QJӑW_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_Yj_WKX_KiL_TXDQK_QăP – 25 C.0

3. 2. N ѭӟF

/j_Fk\_ ѭD_ ҭP_Qên các vù QJ_Fy_OѭӧQJ_PѭD_Wӯ _____ - 2 00 0 mm thu ұQ_OӧL_FKR_Fӓ _QJӑW_ VLQK_WUѭӣQJ__SKiW_WULӇQ__&k\_Fӓ _QJӑW_Oà lo ҥL_ ѭD_ ҭP_WURQJ_VXӕW_TXi_WUình sinh tr ѭӣQJ__SKiW_

triӇQ__7X\_Oj_Fk\_ ѭD_ ҭP_QKѭQJ_E ӝ _UӉ _UҩW_Vӧ _~QJ_Yì v ұ\_YLӋF_OjP_ÿҩW_Oên lu ӕQJ_ÿҧP_EҧR_WѭӟL_ Yj_WKRiW_QѭӟF_WӕW__1ӃX_ÿҧP_EҧR_ÿ _ÿ ӝ _ ҭP_WKì cây sinh tr ѭӣQJ_NKRҿ _Fk\_FKR_QKLӅ X_Fành vàkéo dài tu ҽL_WKӑ _WKkQ__FjQK__OD• _QkQJ_FDR_QăQJ_VXҩW_Yà sӕ _OҫQ_WKX_KRҥFK_Oi_WURQJ_QăP_

7 URQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_NK{_KҥQ_NpR_Gài (5 - 7 ngày) c ҫQ_SKҧL_FXQJ_FҩS_ÿ _QѭӟF_WѭӟL_FKR

cӓ _QJӑW__7KѭӡQJ_QJѭӡL_WD_WѭӟL_Uãnh 2 - 3 h thì n ѭӟF_U~W_KӃW__ ҬP_ÿ ӝ _ÿҩW_WKtFK_KӧS_FKRngӑW_Yào kho ҧQJ___ – 75 %.

3. 3. Ánh sá ng

Cӓ _QJӑW_Oj_Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_WӕW_QѫL_Fy_FѭӡQJ_ÿ ӝ _iPK_ViQJ

mҥQK__.KL_WUӗQJ_WUӑW_ ӣ _ÿLӅ X_NLӋQ_9LӋW_1DP_Fk\_FKR_WKX_KRҥFK_WӕW_QKҩào các tháng 5, 9,10. Sau tháng 10 do ph ҧQ_ ӭQJ_YӟL_ÿLӅ X_NLӋQ_iQK_ViQJ_QJày ng ҳQ__Fk\_QKDQK_UD_KRD_Yà làmWăQJ_Vӕ _OҫQ_WKX_KRҥFK__7URQJ_FiF_WKiQJ_Pùa ÿông nӃX_FKăP_VyF_WӕW_Fk\_YүQ_WLӃS_WөF_FK

hoҥFK_QKѭQJ_QăQJ_VXҩW_WKҩS__ Ӣ _FѭӡQJ_ÿ ӝ _iQK_ViQJ_PҥQK_KjP_Oѭӧ ng S WHYLR]LW_WăQJ_

_____ ҩW_ÿDL_Yj_GLQK_GѭӥQJ



68

Câ y cӓ _QJӑW_Fy_WKӇ _VLQK_WUѭӣQJ_WUên h ҫX_KӃW_FiF_ORҥL_ÿҩW__WX\_QKLrQ_ÿӇ _WUӗQJ_ÿ

suҩW_FDR__PDQJ_OҥL_KLӋX_TXҧ _NLQK_WӃ _FDR_WKì các lo ҥL_ÿҩW_Fy_WKành ph ҫQ_Fѫ _JLӟL_QK __JLàu

mùn, có m ӵF_QѭӟF_QJҫP_WKҩS__Fy_ÿ ӝ pH t ӯ ___ - ___ ӕL_WѭӧQJ_WKX_KRҥFK_FD_Fӓ _QJӑW_Oà lá vàthu ho ҥFK_QKLӅ X_OӭD_WURQJ_QăP_Qên yêu c ҫX_OѭӧQJ_SKkQ_EyQ_NKi_OӟQ_Fҧ _YӅ _KӳX_Fѫ _Yj_Y{

LѭӧQJ_SKkQ_FҫQ_FKR_P ӝWha: 10 t ҩQ_SKkQ_KӳX_Fѫ _____ g N + 270 kg P O 2 5 + 50 kg K O.2

ĈҩW_FKXD_FҫQ_EyQ____ - 600 kg vôi b ӝW.

II . K ӻ _WKXұW_WUӗQJ_Fӓ _QJӑW

1. Th ӡL_Yө

Câ y cӓ _QJӑW_Fy_WKӇ _WUӗQJ_ÿѭӧF_TXDQK_QăP_Yà cho thu ho ҥFK_WұS_WUXQJ_Yào các tháng4 - 11. ThӡL_Yө _WUӗQJ_WKtFK_KӧS_WtQK_Wӯ _NKL_JLHR_KҥW_Oà t ӯ _WKiQJ____JLkP_Fành t ӯ _WKiQJ___ÿӃQ_

tháng 4 tr ӗQJ_V _FKR_WKX_KRҥFK_Fao.

ThӡL_JLDQ_WUӗQJ__FKăP_VyF_Yà cho thu ho ҥFK_WURQJ_P ӝW_QăP_ÿѭӧF_WKӇ _KLӋQ_ ӣ _E

sau:

LӏFK_WKӡL_Yө __FKăP_VyF__WKX_KiL

ThӡL_JLDQTháng Tháng Tháng

2 3 4

Tháng

5

Tháng

6

Tháng Tháng Tháng

7 8 9

Tháng

10

Tháng

11

Gieo h ҥW

Dâmcành

TrӗQJ_

trӑW

Làm c ӓ

ThuhoҥFK

LҫQ__

LҫQ__



69

LҫQ__

LҫQ__

2. Chu ҭQ_Eӏ _JLӕQJ

Cӓ _QJӑW_Fy_WKӇ _QKkQ_JLӕQJ_EҵQJ_Fҧ _KDL_SKѭѫQJ_SKiS_Y{_WtQK_Yj_KӳX_WtQ

* Nhân gi ӕQJ_KӳX_WtQK_

Do hҥW_Fӓ _QJӑW_Fy_VӭF_VӕQJ_NpP_FKR_QrQ_YѭӡQ_ ѭѫP_FҫQ_SKҧL_Oàm k ӻ __QKӓ _PӏQ__QpQ_

nh __PһW_OXӕQJ_SKҷQJ__WKRiW_QѭӟF_WӕW__ÿҧP_EҧR_ ҭP_ÿ ӝ ___ ___6DX_ÿy_KҥW_QJkP_WURQJ_QѭӟF_ ҩP___ 0

C trong th ӡL_JLDQ__ - 1 ,5 h, v ӟW_KҥW_ÿӇ _UiR_UӗL_WU ӝQ_YӟL_FiW_NK{_ÿӇ _JLHR__Jàmnhi Ӆ X_ÿӧW_FKR_ÿӅ X__*LHR_[RQJ_SK _P ӝW_OӟS_YҧL_Pàn, dùng bình phun ÿӇ _WѭӟL_QK __VDX__ - 1 0ngày h ҥW_Qҧ\_PҫP__.KL_Fk\_PӑF_WLӃQ_Kàn h bӓ _PjQ_FKH__ ӃQ_NKL_Fk\_Fy__ - 8 lá thì ÿHP_

trӗ ng.

* Nhân gi ӕQJ_Y{_WtQK_ __3KѭѫQJ_SKiS_QX{L_Fҩ\_P{_SKkQ_VLQK__7URQJ_P{L_WUѭӡQJ_ Insdyton, Saccaro,

Vitamin t ҽQJ_KӧS__ Adenin. Nuôi c ҩ\_QJӑQ_WURQJ_P{L_WUѭӡQJ_Qày 7 - ___QJj\_Fk\_ÿ _WLêuchu ҭQ_ÿӇ _ÿѭD_UD_ ѭѫP_WUrQ_FiW__6DX___ - 30 ngày có th Ӈ _WUӗQJ_UD_UX ӝQJ_VҧQ_[XҩW__ ѬX_ÿL

cD_SKѭѫQJ_SKiS_QKkQ_JLӕQJ_Qày là nhân nhanh, nhân hàng lo ҥW__QKkQ_ÿѭӧF_Fk\_FRQ_QJD\_ WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_P{L_WUѭӡQJ_NK{QJ_WKXұQ_OӧL_FKR_YLӋF_JLHR_KҥW__PөF_ÿtFK_ _ con gi ӕQJ_WURQJ_WKӡL_JLDQ_QJҳQ_

__3KѭѫQJ_SKiS_JLkP_FjQK__&KӑQ_ÿRҥQcành cây m _PҥQK_NKRҿ _Fy_WKӡL_JLDQ_VLQK_

WUѭӣQJ__ - 6 tháng tu ҽL__PӛL_ÿRҥQ_Fành dài 3 - 4 cm, trên có 2 - __ÿӕW__FKҩP_YӃW_FҳW_Yào ch ҩW_ kích thích ra r Ӊ _UӗL_FҳP_Yào khay ch ӭD_FiW_ÿѭӧF_[ӱ _Oê_NK{_VҥFK__+jQJ_QJj\_WѭӟL_QѭӟF_JLҭP 75 – 80 %. Sau giâm 5 - 7 ngày thì cành giâm ra r Ӊ __6DX_UD_UӉ ___WXҫQ_Fk\_FDR___ - 1 5 cm

có 7 - 8 lá thì ÿHP_WUӗQJ_ ӣ _UX ӝQJ_VҧQ_[XҩW__VDX_UD_UӉ ___WXҫQ_Oà có th Ӈ _WUӗQJ_ÿѭӧF___1KLӋW_ÿ ӝ _ phù h ӧS_WURQJ_WKӡL_NǤ _Qày bi ӃQ_ÿ ӝQJ_Wӯ ___ – 30 C,0 ҭP_ÿ ӝ _NK{QJ_NKt___ – 8 5 ___FѭӡQJ_ÿ ӝ _

ánh sáng 2000 lux, _P{L_WUѭӡQJ_FiW_ÿӇ _FҳP_Fành ph ҧL_KRàn toàn s ҥFK__NK{QJ_Qên c ҳP_VkX_

làm cành b ӏ _WKӕL_SKҫQ_Fҽ _UӉ _

3 __/jP_ÿҩW__EyQ_SKkQ



70

_/jP_ÿҩW_

Ch ӑQ_ÿҩW_FiW_SKD__WK ӏW_QK __QKLqX_P•Q__WѫL_[ӕS__Fày b ӯD_Nӻ __VҥFK_Fӓ __/ên lu ӕQJ_U ӝQJ_

1,2 m, rãnh r ӝQJ_____P__FKLӅ X_FDR_OXӕQJ___ - 3 0 cm, m һW_OXӕQJ_SKҷQJ_

* Chú ý: Trong mùa ÿ{QJ__WKiQJ___ - 12) ӣ _FiF_WӍ QK_SKtD_EҳF_WKѭӡQJ_Fy_VѭѫQJ_J

nên cҫQ_SKҧL_Fy_WUR_EӃS_W _TXDQK_JӕF_ÿӇ _WăQJ_FѭӡQJ_VӭF_FKӕQJ_UpW_

Cá c lҫQ_Oàm c ӓ _EyQ_SKkQ_SKҧL_NӃW_KӧS_[ӟL_[iR__Oàm c ӓ __6DX_NKL_WKX_KRҥFK_OҫQ_FX

cD_QăP_QrQ_Fj\_[ҧ _FiFK_JӕF___ - 25 cm, bón phân h ӳX_Fѫ __G•QJ_UѫP_Uҥ __Fӓ _NK{_W _WKHKjQJ_ÿӇ _JLӳ _ ҭP__1ӃX_WKҩ\_YѭӡQ_Fk\_VLQK_WUѭӣQJ_NpP_Qên dùng phân phun trên lá.

_/ѭӧQJ_SKkQ_Yà cá c h bón phân

BҧQJ_OѭӧQJ_SKkQ_EyQ_Yà cách bón phân cho cây c ӓ _QJӑW

Lo ҥL_SKkQ

LѭӧQJ_Yà cách bón

Phân h ӳX_ Fѫ

(tҩQ_KD_

ĈҥP_8UH

(kg/ha)

Supe lân

(kg/ha)

Kalisunphat

(kg/ha)

Vôi

(kg/ha)

Cҧ _TX\_WUình (QT) 15- 20 250 500 2 0 0 500

Bón lót 1/2 QT 0 1/2 QT 1/2 QT cҧ _47

Bón thúc (sau tr ӗQJ_ __ tháng) 0 1 /2 QT 0 1 /2 QT 0

Bón thúc (sau các l ҫQ_

thu ho ҥFK_ 1 /2 QT 1 /2 QT 1/2 QT 0 0

4. M ұW_ÿ ӝ _Yà kho ҧQJ_FiFK_WUӗQJ

4. 1. M ұW_ÿ ӝ __NKRҧQJ_FiFK

Ӈ _Fy_Fѫ _Vӣ _FKR_YѭӡQ_Fk\_ÿҥW_QăQJ_VXҩW_Wӯ __ - 2 ,5 t ҩQ_NK{_KD_WKì c ҫQ_ÿҧP_EҧR_WUӗQJ_ vӟL_PұW_ÿ ӝ ___ - 20 x 30 cây/m (tu2 Ǥ _WKX ӝF_YjR_ÿ ӝ _Pàu m ӥ _ cD_ÿҩW_

__ ĈҩW_WӕW_WUӗQJ_________Fk\_KD_____[___ cm)

__ ĈҩW_WUXQJ_Eình tr ӗQJ_________Fk\_KD_____[___ cm)

__ ҩW_[ҩX_WUӗQJ_________Fk\_KD_____[___ cm)

&KăP_VyF_



71

__7ѭӟL_Yj_WLrX_QѭӟF__ ҬP_G ӝ _WKtFK_KӧS_FKR_Fӓ _QJӑW_VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_ à 70 – 80 %, cho _QrQ_OѭӧQJ_QѭӟF_WѭӟL_FҫQ____ – 600 m /ha b3 ҵQJ_FiFK_FKR_QѭӟF_Yào rãnh ng ұS_

1/2 lu ӕQJ_WURQJ__ - 4 h r ӗL_U~W_QѭӟF_UD_ + Phòng tr ӯ _VkX_EӋQK__&ӓ _QJӑW_Oà lo ҥL_Fk\_tW_EӋQK__WX\_QKLrQ_WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_

ѭӟW__NӃW_KӧS_YӟL_QKLӋW_ÿ ӝ _FDR_VӁ _[XҩW_KLӋQ_EӋQK_ÿӕP_Oi_Go virus gây ra và m ӝW_Vӕ _ORҥL_VkX_

bӋQK_NKiF_QKѭ _Eӑ _UӋS__Eӑ _WU ƭ __WX\ӃQ_WUùng... xu ҩW_KLӋQ_QrQ_Fk\_VLQK_WUѭӣQJ__SKiW_WULӇQ

Sâ u hҥL__&K~_ê_SKiW_KLӋQ_SKòng tr ӯ _Eӑ _WUƭ _WKѭӡQJ_[XҩW_KLӋQ_WURQJ_WKiQJ____5ӋQRQ__ÿӍ QK_VLQK_WUѭӣQJ__NKL_ ҭP_ÿ ӝ _FDR_SKiW_VLnh nhiӅ X_KѫQ_

BӋQK__&K _\ӃX_FKӍ _[XҩW_KLӋQ_EӋQK_WUên lá do n ҩP_[kP_QKLӉ P__FҫQ_SKXQ_SKòng tr ӯ _

bҵQJ_$QYLO_KRһF_P ӝW_Vӕ _WKXӕF_NKiF_Fy_JӕF_ÿӗQJ__%ӋQK_WKӕL_UӉ _GR_WX\ӃQ_ ùng xâm nhi Ӊ P_

gây hҥL__SKòng tr ӯ _FK _\ӃX_EҵQJ_ELӋQ_SKiS_OXkQ_FDQK_YӟL_O~D_QѭӟF_

Chú ý: H ҥQ_ chӃ _Gùng thu ӕF__SKҧL_EҧR_ÿҧP_WKӡL_JLDQ_FiFK_O\_UӗL_WKX_KRҥFK_ TӕW_QKҩW_

nên dùng thu ӕF_Fy_QJXӗQ_JӕF_WKӵF_YұW_

5 . Thu ho ҥFK__EҧR_TXҧQ__Vѫ _FKӃ

Trong quá trình sinh tr ѭӣQJ__SKiW_WULӇQ_FD_FD\_Fӓ _QJӑW__NKӕL_OѭӧQJ_WKkà hàmOѭӧQJ_6WHYLR]LW_FDR_QKҩW_NKL_Fây b ҳW_ÿҫX_UD_KRD__GR_ÿy_YLӋF_WKX_KRҥFK_ÿѭӧF_WLӃQành khi

nө _EҳW_ÿҫX_Kình thành và ng ӯQJ_WѭӟL_QѭӟF_WUѭӟF_NKL_WKX_KRҥFK___QJày.

T rong m ӝW_QăP_Fy_WKӇ _WKX_KRҥFK_Wӯ __ - 10 lӭD__OӭD_WKX_KRҥFK_ÿҫX_WLên sau tr ӗQJ___ -45 ngày. Sau 7 - 10 ngày các m ҫP_WUrQ_ÿRҥQgӕF_WKkQ__Fành nhú cao 2 cm thì ti ӃQ_Kành xӟL_

xáo và bón thúc. kho ҧQJ___ - 30 ngày thu ho ҥFK_P ӝW_OӭD__Pùa xuân, hè) ho һF___ - 20 ngày _P•D_WKX__ÿ{QJ___6ӕ _OҫQ_WKX_WURQJ_QăP_QKLӅ X_KD\_tW_Fòn ph ө _WKX ӝF_Yào ch Ӄ _ÿ ӝ _FKăP_VyF__ bón phân cho cây. N ӃX_YѭӡQ_Fk\_WӕW_ mӛL_OҫQ_WKX_KRҥFK_V _ÿҥW_ÿѭӧF____ - 25 0 kg lá khô/ha.

ĈӇ _ÿҧP_EҧR_P ӝW_Q ăP_ÿҥW_QăQJ_VXҩW__ - 2,5 t ҩQ_Oi_NK{_KD_FK~QJ_WD_FҫQ_WLӃQ_Kành các biӋQ_SKiS_Nӻ _WKXұW_QKѭ _VDX_

+ C ҫQ_WKX_KRҥFK_Yào sáng s ӟP_O~F_Fk\_EҳW_ÿҫX_Fy_Qө __6DX__ - 6 lҫQ_WKX_KRҥFK_WLӃQ_

KjQK_ÿӕQ_ViW_JӕF_FiFK__FP_ÿӇ _Fk\_SKiW_WULӇQ_

+ Sau khi thu ho ҥFK_WLӃQ_Kành r ӱD_VҥFK__SKѫL_QҳQJ_KD\_Vҩ\_NK{____.KL_NK{__KàmOѭӧQJ_QѭӟF_WURQJ_Oi_GѭӟL___ %) bҧR_TXҧQ_Oi_WURQJ_W~L_QLORQ___OӟS__7URQJ_WUѭӡQ

tác xã hay ӣ _K ӝ _JLD_ÿình, sau khi làm khô lá s _ÿѭӧF_ÿHP_EiQ_QJD\_ÿӇ _ÿҧP_EҧR_SKҭP_FKҩW

*C h Ӄ _ELӃQ_Oi_Fӓ _QJӑW_



72

Tӯ _VҧQ_SKҭP_Oi_NK{_QJѭӡL_WD_FKӃ _ELӃQ_UD_FKè, Artiso Stevia, xiro, s ҧQ_SKҭP_FKènhúng Soterein... Ngoài ra chúng còn ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_SKӕL_KӧS_YӟL_FiF_ORҥL_QJX\ên li ӋX_GҥQJ_

b ӝW_ Sâm quy - Stevia, trà atiso c ӓ _QJӑW_GҥQJ_WLQK_WKӇ __QKkQ_WUҫQ_Fӓ _QJӑW_ - S WHYLD__QѭӟF_QJӑW_ Stevia...)

ĈӇ _FKӃ _ELӃQ_ÿѭӧF_Oi_NK{_QJѭӡL_WD_WLӃQ_Kành thu ho ҥFK_YjR_FiF_ÿӧW_QҳQJ_UiR__UӱD_

sҥFK_SKѫL_QJD\_ÿӇ _Oi_Fy_Pàu xanh ho һF_Vҩ\_NK{_ÿҧP_EҧR_ ҭP_ÿ ӝ _GѭӟL______VDX_ÿy_ÿӇ _QJrӗL_ÿHP_Fҩ t trong túi nilon 2 l ӟS__+LӋQ_QD\_1KұW_%ҧQ_ÿDQJ_FҫQ_Wӯ ____ - 500 tҩQ_Oi_NK{_QăP_ ÿӇ _FKӃ _ELӃQ_FiF_VҧQ_SKҭP_NӇ _WUên.

Ӈ _FKӃ _ELӃQ_[LUR_QJѭӡL_WD_WLӃQ_KjQK_FKѭQJ_FҩW_WURQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_iS_ ÿ ӝ ___ 0C, chi ӃW_[XҩW_EҵQJ_KѫL_QѭӟF__WKX_ÿѭӧF_GXQJ_GӏFK_OӓQJmàu nâu g ӑL_Oj_[LUR_ÿһF_Fy_ÿ ӝ _

ngӑW_JҩS_____OҫQ_ÿѭӡQJ_ SDFFDUR__ ĈHP_EҧR_TXҧQ_WURQJ_Oӑ _WKXӹ _WLQK__Oӑ _QKӵD_QTӯ _[LUR_Qày ch Ӄ _ELӃQ_UD_FiF_VҧQ_SKҭP_WURQJ_\_KӑF__F{QJ_QJKLӋS_WKӵF_SKҭP_FK~

nguyên tính ch ҩW_FD_Fk\_Fӓ _QJӑW__%ên c ҥQK_ÿy_Wӯ _Qguyên li ӋX_Oi_NK{__WѭѫL__WURQJ_P{L_ WUѭӡQJ_JLҧP_iS_Yà nhi ӋW_ÿ ӝ _Wӯ ___ – 95 0&__QJѭӡL_WD_VӁ _WKX_ÿѭӧF_GҥQJ_E ӝW_Pàu vàng tr ӭQJ__

dҥQJ_E ӝW_Qày ph ҧL_ÿѭӧF_EҧR_ quҧQ_WURQJ_P{L_WUѭӡQJ_FKkQ_NK{QJ__Oà ngu ӗQ_QJX\ên li ӋX_FDR_

cҩS_Gùng làm th ӭF_ ăQ_FKR_QJѭӡL_PҳF_EӋQK_WLӇX_ÿѭӡQJ__[ѫ _FӭQJ_ÿ ӝQJ_PҥFK__EpR_Sì. Ngoàira t ӯ _FiF_QJX\ên li ӋX_Oà xiro, b ӝW__WLӃQ_Kành chi ӃW_[XҩW_V _WDR_Qên d ҥQJ_WLQK_WKӇ __ y_FKtQK_Oàtinh th Ӈ _ Steviozit màu tr ҳQJ_WURQJ__ ĈӇ _FKLӃW_[XҩW_UD_GҥQJ_WLQK_WKӇ _Qày thì chi phí b ӓ _UD_UҩW_

lӟQ_Yà giá thành r ҩW_FDR__

Tӯ _FiF_QJX\ên li ӋX_WUên, hi ӋQ_QD\_WUên th ӏ _WUѭӡQJ_WURQJ_QѭӟF_Fy_FiF_VҧQ_SKҭP_FèAtiso - c ӓ _QJӑW__WKkQ__Oi__UӉ __Fy_WiF_GөQJ_JLҧL_NKiW__PiW_JDQ__WK{QJ_PұW__JLCholesterontrong máu. Chè sâm quy - c ӓ _QJӑW__VkP_1JӑF_OLQK__WDP_WKҩW__ÿѭѫQJ_TX\__WKөF_ÿӏDlongnão, ngǊ _JLD_Eì, cӓ _QJӑW__Oà bài thu ӕF_Fy_WiF_GөQJ_Eҽ _KX\ӃW__WăQJ_OӵF__WLêu hoá t ӕW__JLҧL_QKLӋW__

WLrX_ÿ ӝF__&Kè Sotevin (lá d ӯD_FҥQ__KRD_F~F__KRD_KRè, c ӓ _QJӑW__Fy_WiF_GөQJ_WăQJ_VӭF_ÿàn h ӗL__ bӅ Q_YӳQJ_WKành m ҥFK_PiX__OѭX_WK{QJ_NKt_KX\ӃW__OӧL_WLӇX__Kҥ _KX\ӃW_iS__FKӕQJ_Q



73



74

BÀI 9

CÂY S Ҧ

Tên khoa h ӑF__ Cymborogon nasdus Rendl

Cymborogon flexuoous stapf

Hӑ _+Rà th ҧR: Poaceae (Gramineae)

I. Ng u ӗQ_JӕF__WKành ph ҫQ_KRi_KӑF_Yà tác d өQJ_GѭӧF_Oê

1. Ng u ӗQ_JӕF

Sҧ _Oà cây c ӓ _PӑF_KRDQJ_GҥL_PӑF_FK _\ӃX_ ӣ _Yùng nhi ӋW_ÿӟL_Yà c ǊQJ_WKtFK_QJKL_YӟL_ vùng á nhi ӋW_ÿӟL__&iF_QѭӟF_FKkX_ _Fy_WUX\Ӆ Q_WKӕQJ_WUӗ g s ҧ _Fy_VҧQ_OѭӧQJ_[XҩW_NKҭX_Oà:Indonexia, Srilanca, Goatemala, Trung Qu ӕF__ ҨQ_ Ĉӝ __3KLOLSLQ__ Ĉ ài Loan... Ӣ _QѭӟF_WD_Vҧ

mӑF_KRDQJ_GҥL_ ӣ _NKҳS_FiF_Y•QJ_WURQJ_QѭӟF; nhi Ӆ X_WӍ QK_ÿã s ҧQ_[XҩW_WUên di ӋQ_WtFK_OӟQ_ÿӇ _

FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX__'R_WURQJ_WKkQ_Oi_Fy_WLQK_GҫX_Fy_P•L_WKѫP_KҩS_GүQ_Yà cùng m ӝW_Vӕ _KӧS_

chҩW_KӳX_Fѫ _WӕW_G•QJ_OjP_GѭӧF_OLӋX_ÿӇ _FKӳD_EӋQK_QrQ_ÿã ÿѭӧF_FRQ_QJѭӡL_WUӗQJ_WUӑW__ ӃQD\_ÿã là m һW_Kàng nông s ҧQxuҩW_NKҭX_Fy_JLi_WUӏ _NLQK_WӃ _FDR_FD_QKLӅ X_QѭӟF_WUên th Ӄ _JLӟL_

2 . Thà nh ph ҫQ_KRi_KӑF_Yà tá c d өQJ_GѭӧF_Oê

SҧQ_SKҭP_FKtQK_FD_Fk\_Vҧ _Oà tinh d ҫX_ÿѭӧF_WtFK_OXӻ _WURQJ_WKkQ_Oi__+à m OѭӧQJ_WLQK_ dҫX_ELӃQ_ÿ ӝQJ_Wӯ ____ - 2 ,0 % tu Ǥ thu ӝF_Yào gi ӕQJ__ÿLӅ X_NLӋQ_Yùng sinh thái (khí h ұX_ÿҩW_

ÿDL__Yj_FKӃ _ÿ ӝ _FKăP_VyF__EyQ_SKkQ_

Ví d ө __*LӕQJ_Vҧ _&_QDVGXV_UHQGO_FD_;ULODQFD_Wӯ ______ÿӃQ____ __QKѭQJC.winterianus jowit c D_*LDYD_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_Wӯ ____ - 2,0 %

Trong tinh d ҫX_Vҧ _Fy_QKiӅ X_KӧS_FKҩW_Fy_P•L_WKѫP_QKѭ __ Xitral geraniol, axêtat,caproat geranyl, dipenten, metylheptenon, carvon và m ӝW_Vӕ _tW_DOGHK\O_QKѭ _KHSWDQGHxitro nellol. Trong các h ӧS_FKҩW_Qày thì geraniol, xitro nellol, xitrat có hàm l ѭӧQJ_FDR_QKҩW__

Hai gi ӕQJ_Vҧ _ÿDQJtrӗQJ_ ӣ _QѭӟF_WD_Oà s ҧ _FKDQK__WURQJ_WLQK_GҫX_Fy_KjP_OѭӧQJ_QLWUDgiӕQJ_Vҧ _;ULODQFD__&_1DVGXV__ÿҥW_Wӯ ___ – 80 %. Gi ӕQJ_Vҧ _;ULODQFD_Fy_KjP_OѭӧQJ_JHQDUL

tӟL___ % nên ch ҩW_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_WӕW_KѫQ__7LrX_FKXҭQ_ÿӇ _ÿiQK_JLi_FKҩW_OѭӧQà phҧL_Fy_KjP_OѭӧQJ_JHQDULROD_FDR_KѫQ_KjP_OѭӧQJ_QLWUDO____

Tinh d ҫX_Vҧ _Oà ch ҩW_OӓQJ_NK{QJ_Pàu, màu l өF_QKҥW_KRһF_Pàu nâu, lo ҥL_NK{QJ_Pàu

có ch ҩW_OѭӧQJ_WӕW_QKҩW__ÿLӇQ_Kình là s ҧ _ ҨQ_ ӝ __&_PDUWLQL__Fy_WrQ_WKѭѫQJ_KLӋX_Oà Panmarosatӹ _WUӑQJ_FD_WLQK_GҫX_Vҧ _Wӯ _______ - 0,896.



75

Ti nh d ҫX_Vҧ _Fy_QKLӅ X_KӧS_FKҩW_WKѫP_QrQ_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_QKLӅ X_WURQJ_F{QÿLӅ X_FKӃ _VҧQ_[XҩW_Pӻ _SKҭP__ công nghi ӋS_FKӃ _ELӃQ_[à phòng ... D ҫX_Vҧ _Fy_NKҧ _QăQJ_QJăQ_

chһQ_P ӝW_Vӕ _ORҥL_YL_NKXҭQ_QrQ_ÿѭӧF_Vӱ _GөQJ_Gùng làm thu ӕF_ÿӇ _ÿLӅ X_WU ӏ _FҧP_F~P__YLêmmǊL_ hoһF_G•QJ_ÿӇ _Wҭ\_XӃ _WURQJ_SKòng m ҽ _

Ngoài ra, nhân dân ta và m ӝW_Vӕ _QѭӟF_NKiF_Fòn dùng thân cây, lá cây s ҧ _Oàm gia v ӏ _

trong nhi Ӆ X_PyQ_ ăQ_WUX\Ӆ Q_WKӕQJ__'R_JLi_WUӏ _ÿһF_ELӋW_FD_WLQK_GҫX_Qên trên th Ӄ _JLӟL_KLӋQ_Fy_ nhi Ӆ X_QѭӟF_WUӗQJ_Vҧ __WURQJ_ÿy_Fy_NKRҧQJ____QѭӟF_Fy_GLӋQ_WtFK_Yà s ҧQ_OѭӧQJ_[XҩW_NKҭX_FDR__ Ĉ jL_/RDQ_Oj_QѭӟF_Fy_VҧQ_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_Vҧ _OӟQ_QKҩW_WUên 50 % t ҽQJ_VҧQ_OѭӧQJ_WKӃ _JLӟL__PӛLQăP_VҧQ_[XҩW______WҩQ_WLQK_GҫX_Vҧ __ Xrilanca - M ӝW_QѭӟF_Fy_GLӋQ_WtFK_EҵQJ_____QѭӟF_

QKѭQJ_KjQJ_QăP_FǊQJ_VҧQ_[XҩW_____WҩQ_ tinh d ҫX_Vҧ __1JX\Ӊ Q_1ăQJ_9LQK- K ӻ _WKXұW_NKDL_

WKiF_Yj_Vѫ _FKӃ _WLQK_GҫX__1;%_1{QJ_1JKLӋS, 1978 )Kh ӕL_OѭӧQJ_JLDR_G ӏFK_WUên th ӏ _WUѭӡQJ_WӟL_________WҩQ_QăP_Yà có chi Ӆ X_KѭӟQJ_JLD_

WăQJ_TXD_FiF_QăP__1KӳQJ_QѭӟFPháp, M ӻ __1KұW_%ҧQ__$QK_Oà t hӏ _WUѭӡQJ_Fy_PӭF_WLêu th ө _FDR_

nhҩW__&KӍ _ULrQJ_QѭӟF_3KiS_QăP______SKҧL_QKұS_WӟL______WҩQ_Yj_QăP______ÿã nh ұS______

tҩQ_

S W_Yà tiêu th _WURQJ_Q F_

Ӣ _QѭӟF_WD_Fk\_Vҧ _ÿã ÿѭӧF_WUӗQJ_Wӯ _OkX_ ӣ _Fҧ _KDL_PLӅ Q_1DP_Yà B ҳF__9ào th ӡL_WKӵF_GkQ_ 3 KiS_[kP_OѭӧF_ÿã tr ӗQJ_Vҧ _ÿӇ _FKLӃW_[XҩW_WLQKdҫX__1ăP______QKj_QѭӟF_ÿã có ch _WUѭѫQJ_

khôi phөF_Yà phát tri ӇQ_GLӋQ_WtFK_WUӗQJ_Vҧ _Yj_FiF_Fѫ _Vӣ _FKLӃW_[XҩW_WLQK_GҫX_FÿӇ _OҥL__7ҥL_PLӅ Q_%ҳF_WUӗQJ_Vҧ _Fy_GLӋQ_WtFK_OӟQ_ ӣ _FiF_WӍ QK_7X\ên Quang, Thái Nguyên, Nam

ӏQK__+à Nam, Ninh Bình, V ƭ QK_3K~F__ Phú Th ӑ __+à Tây, H ҧL_'ѭѫQJ__+ѭQJ_<rQ__'LӋQ_

tích l ӟQ_QKҩW_Oên t ӟL______KD__6ҧQ_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_ÿҥW_FDR_QKҩW_YjR_FiF_QăP____ - 1977 (t ӯ _

73. 200 - 90.000 kg).

SҧQ_[XҩW_Fk\_Vҧ _ ӣ _FiF_WӍ QK_Wӯ _QDP_PLӅ Q_7UXQJ__7k\_1JX\rQ__6{QJ_%p__ ӗ

Minh H ҧL__73_+ӗ _&Kt_0LQK_ rҩW_tW__WҽQJ_GLӋQ_WtFK_ÿҥW_____KD__QѫL_Fy_GLӋQ_WtFKà

thành ph ӕ _+ӗ _&Kt_0LQK_Oj_____KD_Yj_Fy_KDL_Fѫ _Vӣ _FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_QKѭQJ_V

dҫX_FǊQJ_FKӍ _ÿҥW_____ - 2 50 NJ_QăP___6ӵ _SKiW_WULӇQ_Fk\_Vҧ _ ӣ _FiF_WӍ QK_PLӅ Q_7UXQJà mi Ӆ Q_ Nam h ҫX_QKѭ _UҩW_tW_ÿѭӧF_TXDQ_WkP__FKӍ _WUӗQJ_FK _\ӃX_Oj_ÿӇ _EiQ_WKkQ_WѭѫLàm v ӏ _

thuӕF_WURQJ_GkQ_JLDQ_FKӭ _FKѭD_WUӗQJ_ÿӇ _Oàm nguyên li ӋX_ÿӇ _FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_

II . _ һF_WtQK_VLQK_YұW_KӑF_FD_Fk\_Vҧ

Sҧ _Oà m ӝW_ORài hoà th ҧR_GӉ _PӑF__SKiW_WULӇQ_QKDQK__Fy_WKӇ _VӕQJ_WUên nh ӳQJ_ÿӗL_WKRDL_

thoҧL. Cây s ҧ _NK{QJ_NpQ_FKӑQ_ÿҩW_Yà h ҫX_QKѭ _NK{QJ_FKLӃP_ÿҩW_WUӗQJ_Fk\_OѭѫQJ_WKӵF_

1. _ һF_ÿLӇP_WKӵF_YұW



76

* B ӝ _UӉ __5Ӊ _FKùm, m ӑF_WұS_WUXQJ_ ӣ _ÿӕW_WKkQ_ÿҫX_WLên và có kh ҧ _QăQJ_SKiW_VLQK_WUên t ҩW_

cҧ _FiF_ÿӕW_FD_WKkQ__QKiQK__7URQJ_ÿLӅ X_NLӋQ_ÿҩW_WѫL_[ӕS_JLàu ch ҩW_KӳX_Fѫ __E ӝ _UӉ _Fy_WKӇ _SKk

bӕ _U ӝQJ_WӟL_KѫQ___FP__ ăQ_VkX_[XӕQJ_PһW_ÿҩW___ - 2 0 cm, r Ӊ _ ăQ_VkX_QKҩW_NK{QJ_TXi___ cmLà loài cây hoà th ҧR_QKѭQJ_UӉ _Fy_NKҧ _QăQJ_FKӏX_KҥQ_NKi_KѫQ_P ӝW_Vӕ _ORài hoà th ҧR_

khác; tuy nhiên ҭP_ÿ ӝ _FDR__ÿҩW_WѫL_[ӕS_YүQ_Oj_ÿLӅ X_NLӋQ_WӕW_FKR_UӉ _SKiW_VLQ

ÿ ӝ _ÿҩW_WKҩS____ %) hoһF_TXi_FDR__!80 ___ÿӅ X_UҩW_EҩW_OӧL_FKR_UӉ _SKiW_WULӇQ_

* Thân, nhánh

Thân cây s ҧ _Fy_QKLӅ X_ÿӕW__FiF_JӕF_Fy_ÿӕW_UҩW_QJҳQ_FKӍ _Wӯ _____ - 3 FP__FiF_ÿӕW_ ӣ _SKtD_WUêndài d ҫQ_QKѭQJ_NK{QJ_TXá 2 cm. Vì v ұ\_FKLӅ X_FDR_Fk\_ELӃQ_ÿ ӝQJ_Wӯ ___ - 2 0 cm. Trên m ӛL_ ÿӕW_PDQJ_P ӝW_PҫP_Oi__P ӝW_PҫP_QJ _PӑF_VROH_Yj_ÿDL_UӉ _Fy_WKӇ _SKiW_VLQK_QKên cácÿӕW_FD_ÿRҥQ_WKkQ_WUên c ǊQJ_SKiW_VLQK_UӉ _EҩW_ÿ ӏQK__&iF_PҫP_QJ _SKiW_VLQK_WUên thân kho ҿ _

tҥR_WKành nhánh c ҩ p I, các nhánh c ҩS_,_FǊQJ_SKiW_VLQK_UD_QKLӅ X_QKiQK_FҩS_,,__'R_Yұ\ÿҫX_WUӗQJ_P ӝW_Fk\_Vҧ _YӅ _VDX_VӁ _SKiW_WULӇQ_WKành b өL_Vҧ __7UXQJ_Eình m ӝW_Fk\_Fy_WKӇ _SKiW_VLQK_

80 - ____QKiQK__ ĈҩW_WӕW_ÿ _GLQK_GѭӥQJ__ÿ _ ҭP_Fy_WKӇ _ÿҥW_WӟL____ - 150 nhánh. Do b _Oi_{P_

gҫQ_Yòng thân và x ӃS_VtW_QKDX_Qên thân s ҧ _SKtD_WUên có màu tr ҳQJ_QJj__ÿRҥQ_JӕF_WKkQ_Fy_

màu nâu vàng.

* Lá:

Lá là b ӝ _SKұQ_ÿӇ _FKѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX__/i_JӗP_Fy_E _Oi_{P_ViW_WKkQ__Fy_JӕFà phiӃQ_

lá dài, m Ӆ P_KѫQ_E __&KLӅ X_Gài phi ӃQ_Oi_JҩS____ - 2 lҫQ_E _Oi_

Ch iӅ u dài lá bi ӃQ_ÿ ӝQJ_UҩW_OӟQ_Wӯ ____ - 0 ,7 m ho һF_Fy_WKӇ _WӟL____ - 1,6 m. Khi ta thuhoҥFK_WKѭӡQJ_FҳW_SKҫQ_SKLӃQ_Oi__6ӕ _Oi_WUrQ_WKkQ__FjQK_WѭѫQJ_ ӭQJ_YӟL_Vӕ _

KXұW_ FKăP_VyF_FK~QJ_WD_FҫQ_FK~_ê_ÿӇ _FKR_Fk\_Fy_WiQ_Oi_U ӝQJ__SKLӃQ_Oi_SKiW_WULӇg su ҩW__

và t ӹ _OӋ _WLQK_GҫX_FDR_

2. Yêu c ҫX_VLQK_WKiL

Kh í hұX__7KtFK_QJKL_FKR_Fk\_Vҧ _SKiW_WULӇQ_Oà 22 – 27 0C. N ӃX_QKLӋW_ÿ ӝ _GѭӟL___ 0Ckéo dài, các t Ӄ _Eào c D_Vҧ _E ӏ _FKӃW__1ӃX_QKLӋW_ÿ ӝ _WUên 30 C kéo dài cây sinh b0 ӋQK_NK{_Oi_Yàcó th Ӈ _Eӏ _FKӃW_

1 ѭӟF__/ѭӧQJ_PѭD_WUrQ_____PP_QăP_SKkQ_Eҽ _ÿӅ X_Wӯ ____ mm/tháng tr ӣ _OrQ_Oj_ÿLӅ X_

kiӋQ_WKtFK_KӧS_ÿӇ _Fk\_Vҧ _Fy_WKӇ _SKiW_WULӇQ_WӕW_QKҩW__ ҬP_ÿ ӝ _NK{QJ_NKt_Wà 80 – 85

%, ҭP_ÿ ӝ _ÿҩW_WKtFK_KӧS_Oà 70 – 75 %



77

Án h sáng: Cây s ҧ _Oà lo ҥL_Fk\_UҩW_FҫQ_ÿҫ\_ÿ _iQK_ViQJ_ÿӇ _WLӃQ_Kành quang h ӧS_Yà chosӵ _WtFK_Wө _WLQK_GҫX_WURQJ_WӃ _Eào lá. S ӕ _JLӡ _QҳQJ_WURQJ_WKiQJ____ - 2 50 giӡ ____ – 60 % t ҽQJ_Vӕ _JLӡ _

ban ngày) thì sinh trѭӣQJ_WӕW_ Khi tr ӗQJ_Vҧ _ ӣ _QKӳQJ_QѫL_WKLӃX_iQK_ViQJ__Oi_Vҧ _V _PӓQJ_Yà t ӹ _OӋ _WLQK_GҫX_WURQJ_Oi

thҩS__7UӗQJ_Vҧ _ ӣ _QKӳQJ_ÿҩWdãi n ҳQJ_Oi_Vҧ _[DQK__Wӹ _OӋ _WLQK_GҫX_WURQJ_Oi_FDR___

III. K ӻ _WKXұW_WUӗQJ_Vҧ

1. C hu ҭQ_E ӏ _JLӕQJ

Ӣ _QѭӟF_WD_Fy_WӟL___ORài s ҧ _NKiF_QKDX_WUên th ӵF_Eì nh ѭQJ_FKӍ _Fy_P ӝW_ORài Cymbopogon

QDGXV_5HQGO_Yj_ORjL_&\PERSRJRQ_IOH[XRVXV_VWDI_Oj_ÿѭӧF_ÿѭD_YjR_VҧQ_[XҩW__ là cây nhângiӕQJ_EҵQJ_SKѭѫQJ_SKiS_Y{_WtQK__9ì v ұ\_FKӑQ_QKiQK_Vҧ _WӕW_ÿӇ _WUӗQJ_UҩW_Fy_ê_QJKƭ

sҧQ_[XҩW_

Cá ch chӑQ_JLӕQJ_

Ch ӑQ_UX ӝQJ__3KҧL_FKӑQ_Vҧ _JLӕ ng trên ru ӝQJ_Vҧ _Fy_WXҽL____ - __QăP__Fy_QăQJ_VXҩW_Yàtӹ _OӋ _WLQK_GҫX_FDR__VҥFK_VkX_EӋQK_

Ch ӑQ_Fk\__&k\_VLQK_WUѭӣQJ_WӕW__Fy_QKLӅ X_QKiQK__QKiQK_WR__ÿӅ X.

Ch ӑQ_QKiQK__WpS___&KӑQ_QKӳQJ_QKiQK_WR__ÿӕW_QJҳQ__FӭQJCá ch x _Oê_QKiQK_Vҧ _JLӕQJ_

Sau khi tách nhánh s ҧ _NKӓL_WKkQ__EyF_EӟW_Oi_NK{_FKӍ _ÿӇ _OҥL__ lá khô sát v ӟL_FiF_Oi_[DQK__

ChһW_EӟW_JӕF_WKkQ_FKӍ _ÿӇ _OҥL_ÿRҥQ_WKkQ_Gài 3 - 5 cm. C ҳW_SKLӃQ_Oi_FKӍ _ÿӇ _OҥL_ÿoҥ n thân dài 3 -5 cm sát g ӕF__1Kѭ _Yұ\_WD_Fy_P ӝW_QKiQK_Vҧ _WӕW_KD\_P ӝW_KRP_JLӕQJ_WӕW__'ùng dây m Ӆ P_Ey_ thành t ӯQJ_Ey_FiFK_JӕF___ - 8 cm. Chú ý d ӵQJ_ÿӭQJ_FiF_Ey_NKL_FҩW__

Sӕ _OѭӧQJ_WpS_JLӕQJ_FKR___KD________ - 50. 000 tép n һQJ_NKRҧQJ____ - 800 kg.

ĈӇ _FK _ÿ ӝQJ_VҧQ_[XҩW_WKì nên có ru ӝQJ_JLӕQJ_ULêng. Ru ӝQJ_JLӕQJ_FҫQ_FKӑQ_ÿҩW_WӕWcày b ӯD_Nӻ _KѫQ__FKӑQ_JLӕQJ_Vҧ _WӕW_Yà thu ҫQ__WăQJ_OѭӧQJ_SKkQ_EyQ_WKêm 25 %. Chu ҭQ_E ӏ _

diӋQ_WtFK_JLӕQJ_SKù hӧS_ÿӇ _ÿyQ_WKӡL_Yө _WUӗQJ__7ӹ _OӋ _OѭӧQg giӕQJ_ÿã tr ӗQJ_ÿ ____WKiQJ_

GiӕQJ_Vҧ _VDX_NKL_[ӱ _Oê_FҫQ_ÿѭӧF_WUӗQJ_QJD\__.KL_FKѭD_WUӗQJ_ÿѭӧF_FҫQ_QѫL_WKRiQJ_PiW__WUѭӟF_NKL_WUӗQJ_Qên h ӗ _UӉ _EҵQJ_FiFK__WU ӝQ_EӕQ_SKҫQ_SKkQ_FKXӗQJ_KR

+ 5 ph ҫQ_QѭӟF_E•Q_ÿһF_____SKҫQ_ Supe lân, khu ҩ\_ÿӅ X__6DX_ÿy_QJkP_SKҫQ_JӕF_QKiQK_Vҧ _VD

3 h. Sau khi h ӗ _UӉ _Fy_WKӇ _ÿHP_WUӗQJ_QJD\_KRһF_EҧR_TXҧQ_EҵQJ_FiFK_GӵQJ_ÿӭQJ_F



78

giӕQJ_WKành t ӯQJ_Kàng, dài 5 - 10 m trên n Ӆ Q_ÿҩW_WѫL_[ӕS__WѭӟL_ÿүP_QѭӟF__6DX_EҧR_TX-7 ngày r Ӊ _EҳW_ÿҫX_QK~_WUҳQJ_WKì ÿHP_WUӗQJ_QJD\_Oà tӕ t nh ҩW_

Chú ý: Trong quá trình v ұQ_FKX\ӇQ__EҧR_TXҧQ_NK{QJ_ÿѭӧF_ÿӇ _KRP_JLӕQJ_GұS_Qiúa.

2. Ch ӑQ_ÿҩW__OjP_ÿҩW

Ch ӑQ_ÿҩW__ ҩW_WUӗQJ_Vҧ _FҫQ_FKRQ_ÿҩW_Fy_ÿ _ÿ ӝ _ ҭP__[ӕS__WKRiW_QѭӟF_Wàu sâutrên 40 cm, nhi Ӆ X_FKҩW_Pùn t ӵ _QKLên.

ӝ _S+_Wӯ __ - 7 (trung tính) là thích h ӧS_YӟL_Fk\_Vҧ __1ӃX_ÿҩW_TXi_FKXD_FҫQ_EyQ_Y{

giҧP_ÿ ӝ _FKXD_

NhӳQJ_ÿҩW_VDX_ÿk\_NK{QJ_WKtFK_K ӧS_YӟL_Vҧ _

- ӝ _ ҭP_NpP__ÿӗL_Fy_QKLӅ X_ÿi_VӓL_

- ҩW_FKXD_KRһF_E ӏ _~QJ_QѭӟF.

- ҩW_FiW

/jP_ÿҩW_

Cà y bӯD_Nӻ __ÿӇ _ ҧL_VDX_ÿy_EӯD_OҥL__ ҩW_Eãi cày sâu 20 - ___FP__ÿҩW_ÿӗL_Fày sâu 18 - 20FP__ ĈҩW_ÿӗL_Fày b ӯD_WKHR_ÿѭӡQJ_ÿӗQJ_PӭF_ÿӇ _WUiQK_[yL_Pòn, làm s ҥFK_UӉ _Fӓ _UӉ _Fk\_QKҩW_Oàcӓ _WUDQK__6DX_NKL_EӯD__ÿҩW_SKҧL_ÿѭӧF_VDQ_SKҷQJ_ÿӇ _WUiQK_ÿyQJ_YiQJ_FөF_E ӝ

/rQ_EăQJ__PһW_EăQJ_U ӝQJ__ - 4 m. chi Ӆ X_FDR_EăQJ18 - 20 cm. Rãnh r ӝQJ___FP_ÿӇ _ dӉ _FKăP_VyF_Yj_WKRiW_QѭӟF_NKL_PѭD_OӟQ_

3. P hâ n bó n và cá ch bón phâ n

Ӈ _UX ӝQJ_Vҧ _FKR_QăQJ_VXҩW__Wӹ _OӋ _WLQK_Gàu cao và ҽQ_ÿӏQK_FҫQ_Fy_FKӃ _ÿ ӝ _SKkQ_EyQ_

hӧS_Oê_



79

BҧQJ_OѭӧQJ_EyQ_Yà cách bón phân cho cây s ҧ

LoҥL_SKkQ

LѭӧQJ_Yà cách bón

Phân h ӳX_

Fѫ

(tҩQ_KD_

ҥP_8UH

(kg/ha)

Supe lân

(kg/ha)

Kali

sunphat

(kg/ha)

Vôi

(kg/ha)

Cҧ _TX\_WUình (QT) 20 100 30 0 100 500- 600

Bón lót 1/2 QT 0 1/2 QT 0 cҧ _47

Bón thúc (sau tr ӗQJ__ -5 tháng)

0 2/3 QT 0 1 /2 QT 0

Bón thúc (tháng 12 vàtháng 1)

1/2 QT 1/3 QT 1/2 QT 1/2QT 0

Chú ý: Phân lân _Fùng v ӟL_SKkQ_KӳX_Fѫ ____QJj\cho hoai m ө F

K hi bón phân: Ph ҧL_[ӟL_ÿҩW_WKHR_KjQJ_ÿӇ _Eӓ _SKkQ__OҩS_ÿҩW_ÿӇ _TXi_WUình bón khônglàm ҧQK_KѭӣQJ_ÿӃQ_E ӝ _Oi_

7 UrQ_FiF_YѭӡQ_Vҧ _QăP_WKӭ _KDL_WUӣ _ÿL_Fàn ti ӃQ_Kành bón b ҽ _VXQJ_QӃX_WKҩ\_Wình tr ҥQJ_

YѭӡQ_Fk\_[ҩX_

4. T h ӡL_Yө _WUӗQJ

Ӣ _PLӅ Q_%ҳF_Fy___WKӡL_Yө _WUӗQJ__Yө _WӕW_QKҩW_Oà v ө xuân (tháng 2, 3). Nh ӳQJ_Qѫ i ít rétYj_ÿ _ ҭP_ÿ ӝ __Fy_WKӇ _WUӗQJ_VӟP_Wӯ _WKiQJ___ÿӃQ_WKiQJ____9ө _ thu (tháng 8, 9) v ө _Qày s ҧ _SKiW_ triӇQ_NpP_Kѫ v ө _ xuân.

Ӣ _PLӅ Q_1DP_Fy_Yө _ hè (tháng 5) và v ө _ÿ{QJ_[XkQ__WKiQJ______7URQJ_ÿy_Yө _ÿôngxuân là v ө _Vҧ _VLQK_WUѭӣQJ_SKiW_WULӇQ_WӕW_Kѫ n.

5. M ұW_ÿ ӝ __NKRҧQJ_FiFK_WUӗQJ

;iF_ÿӏQK_PұW_ÿ ӝ _WUӗQJ_UҩW_TXDQ_WUӑQJ_Yì nó s Ӂ _WҥR_ÿLӅ X_NLӋQ_FKR_Fk\_VLQK_WUѭӣ

phát tri ӇQ_WӕW__0ұW_ÿ ӝ _WUӗQJ_WKD\_ÿҽL_WXǤ _WKX ӝF_YjR_ÿLӅ X_NLӋQ_ÿҩW_ÿDL__FK _ mұW_ÿ ӝ _WUӗQJ_ÿѭӧF_iS_GөQJ_QKѭ _VDX_

9•QJ_ÿҩW_Fy_ÿLӅ X_NLӋQ_NKt_KұX_WӕW_



80

Thâm canh cao có m ұW_ÿ ӝ _WUӗQJ________Fk\__NKRҧQJ_______NKyP__ _____[___ (cm) x 3(tép).

9•QJ_ÿҩW_WUXQJ_Eình, thâm canh v ӯD_SKҧL_Fy_PұW_ÿ ӝ ________Fk\__NKRҧQJ_______ khóm) = 80 x 50 (cm) x 3 (tép)

9•QJ_ÿҩW_WKҩS__tW_Pàu m ӥ __NKt_KұX_tW_WKXұQ_OӧL_Fy_PkW_ÿ ӝ ________Fk\__NKRҧQJkhóm) = 70 x 50 (cm) x 3 (tép)

Cá ch tr ӗQJ__UҥFK_Kàng d ӑF_WKHR_EăQJ_YӟL_ÿ ӝ _VkX___ - 25 cm, bón phân và ph _P ӝW_ lӟS_ÿҩW_PӓQJ__ cm, các tép s ҧ _ÿѭӧF_WUӗQJ_WKҷQJ_ÿӭQJ_JLӳD_Kàng ho һF_KӕF__9XQ_ÿҩW__QpQ_

chһW_ÿҩW_TXDQK_JӕF_ÿӇ _JӕF_Vҧ _QJұS_VkX__ - 5 cm. Sau khi tr ӗQJ_Gùng cӓ _NK{__UѫP_Uҥ __Oi_Vҧ _ VDX_NKL_FKѭQJ_FҩW_W _KDL_ErQ_KjQJ_Fk\_ÿӇ _JLӳ _ ҭ m.

6 . &KăP_VyF_Yj_SKòng tr ӯ _VkX_EӋQK

Sҧ _WUӗQJ_PӟL_VDX_NKL_WUӗQJ___ - 50 ngày xӟL_YiQJ_GLӋW_Fӓ _NӃW_KӧS__6DX_NKL_WKX_

lӭD_ÿҫX__VDX_WUӗQJ__ - 6 tháng ӣ _PLӅ Q_%ҳF___ - 5 tháng ӣ _FiF_WӍ QK_PLӅ Q_1DP__WLӃQ_Kành bón

thúc l ҫQ___

Chú ý: Khi làm c ӓ _QăP_ÿҫX_NKông vun g ӕF__&iF_QăP_VDX_Vҧ _ÿҿ _WӟL_ÿkX_YXQ_JӕF_ ÿy__ ĈӇ _WUiQK_UӉ _Eӏ _ÿӭW__SKҧL_[ӟL_[D_JӕF__VkX__ - 7 cm.

+ Ch ӕQJ_KҥQ__ TrӗQJ_[RQJ_QӃX_JһS_KҥQ_FҫQ_WѭӟL_QѭӟF_NӃW_KӧS_YӟL_ _JӕF_EKD\_UѫP_Uҥ _ÿӇ _JLӳ _ ҭP_

+ Tr ӡL_PѭD_ÿӑQJ__SKҧL_NKѫL_Uãnh thoát n ѭӟF_NӏS_ thӡL_

+ Phòng h ӓD: Cây s ҧ _GӉ _Eӏ _ hoҧ hoҥQ__QKҩW_Oà khi tr ӡL_KDQK_NK{__Yì sҧ _FKѭDnhiӅ X_WLQK_

dâu, l ҥL_Fy_QKLӅ X_Oi_NK{___&ҫQ_Fy_ê_WKӭF_EҧR_YӋ _NK{QJ_K~Wthu ӕF_Oi_KRһF_ÿӕW_OӱD_Jҫ n. Vïngnˆˆ d{{·Ü\_

P hòng trӯ _VkX_EӋQK__Vҧ _WѭѫQJ_ÿӕL_ ít sâu b ӋQK__ÿiQJ_FK~_ê_Fy_EӋQK_NK{_Oi_Yj_VkX_ÿөF

thân.

7. T hu ho ҥFK_Yà b ҧR_TXҧQ_Oi_Vҧ

+ Thu ho FK_

1ăP_ÿҫX_WLên, s ҧ _WUӗQJ_Yө _ xuân (tháng 1- 3), thì 5 - 6 tháng sau có th Ӈ _WKX_KRҥFK_ ÿѭӧF_OӭD_ÿҫX__Yj_QJD\_WURQJ_QăP_ÿy_Fy_WKӇ _WKX_WKêm 2 - 3 l ӭD_QӳD_



81

4XD_Qă m th ӭ ___Yj_FiF_QăP_VDX_QӃX_FKăP_VyF_ÿ~QJ_Nӻ _WKXұW_Fy_WKӇ _WKX__ -6 lӭD_WURQJ_

m ӝW_QăP_

1 ăQJ_VXҩW_WKX_KRҥFK_ÿѭӧF_Wӯ _Oi_Vҧ _WURQJ_PӛL_OӭD_SKө _WKX ӝF_Yào nh ӳQJ_\ӃX_Wӕ _VDX_ ÿk\_

- _ ĈҩW_WUӗQJ_WӕW_KD\_[ҩX_

- K hí h ұX__PѭD__QҳQJ__JLy__TXD_FiF_WKiQJ_WUѭӟF_VDX_PӛL_OӭD_

- Tình hình ch ăP_VyF__OjP_Fӓ __[iR__[ӟL____ , bón phân...

TҥL_FiF_WӍ QK_PLӅ Q_%ҳF_Wӯ _FXӕL_ xuân sang hè t ӟL_FXӕL_ thu, th ӡL_WLӃW_Fy_PѭD_QKLӅ X__WUҩP_SKù h ӧS_FKR_Fk\_Vҧ _SKiW_WULӇQ_FKR_Qên sau 40 - 50 ngày có th Ӈ _WKX_KRҥFK_P ӝW_OӭD__9Ӆ _

mùa ÿông giá rét khô hanh th ӡ i gian 60 - 65 ngày m ӟL_WKX_KRҥFK_ÿѭӧF_P ӝW_OӭD_

CǊQJ_QKѭ _FiF_KRD_PjX_NKiF__Oi_Vҧ _SKҧL_WKX_KRҥFK_ÿ~QJ_OӭD_WKì m ӟL_ÿѭӧF_VҧQ_OѭӧQJ_

lá l ӟQ_Yà t ӹ _OӋ __FKҩW_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_FDR__7KӡL_JLDQ_ÿ~QJ_OӭD_ ҩ\_FǊQJ_FKӍ _ ӣ

ngày nh ҩW_ÿ ӏQK__FKR_Qên c ҫQ_Eӕ _WUt_QKkn lӵF_WKX_KRҥFK_NӏS_WKӡL__QӃX_PXӕQ_Fy_QăQJ_VX

_6DX_ÿk\_Oj_P ӝW_Vӕ _FKӍ _WLrX_ÿӇ _WLӃQ_Kành thu ho ҥFK_Vҧ __1KӳQJ_FKӍ _WLêu này m ӟL_GӵD_

vào nh ӳQJ_NLQK_QJKLӋP_QKLӅ X_QăP_WҥL_QKLӅ X_Fѫ _Vӣ __0 ӝW_Vӕ _FKӍ _WLrX_ÿã l à kӃW_TXҧ _FD_QKLӅ X_

công trình nghiên c ӭX_

ThӡL_ÿLӇPthu ho ҥFK_Vҧ _WӕW_QKҩW__/à lúc cây s ҧ _ÿã có t ӯ __ - __Oi_WUѭӣQJ_WKành. Ng ӑQ_

lá tính t ӯ _QJRài vào trong dài kho ҧQJ__ - 6 FP_ÿã ch ӟP_NK{__Pàu lá t ӯ _[DQK_FKX\ӇQ_VDQJ_

màu vàng.

B ӝ _SKұQ_WKX_KRҥFK_FKӍ _Oj_Oi_QKѭQJ_WURQJ_Oi_QrQ_ELӃW_UăQJ_Oi_YӯD_ÿ~nhi Ӆ X_ tinh d ҫX_KѫQ_Oi_JLj__Oi_SKtD_WUrQ_FD_Fk\_QKLӅ X_WLQK_GҫX_KѫQ_Oi_PӑF_ ӣ _SK

QKѭQJ_SKҭP_FKҩW_WLQK_GҫX_FD_Oi_SKtD_WUên l ҥL_NpP_KѫQ__% _Oi_FKӭD_tW_WLQK_GҫX_KѫQ_SK1/3 c D_Oi_SKtD_ÿҫX_Oi_FKӭD_QKLӅ X_WLQK_GҫX_KѫQ_____SKLӃQ_Oi_SKtD_ViW_JӕF__1Jày tr ӡL_QҳQJ_Vҧ _

có nhi Ӆ X_WLQK_GҫX_KѫQ_QJj\_PѭD__/i_KpR_FKӭD_QKLӅ X_WLQK_GҫX_KѫQ_Oi_NK{__KpRòn 50 %QѭӟF__

Khi thu hái chú ý không nên c ҳW_WKkP_Yào thân cây s ҧ __1Kѭ _WUrQ_ÿã xác ÿӏQK_E _Oi_

cǊQJ_QKѭ _WKkQ_Fk\_Vҧ _FKѭD_UҩW_tW_WLQK_GҫX__1ӃX_FҳW_WKkP_Yào thân cây v ӯD tӕQ_F{QJ_FҳW__

công v ұQ_FKX\ӇQ__WӕQ_QKLên li ӋX_ÿѭӧF_tW_WLQK_GҫX_Pà l ҥL_ ҧQK_KѭӣQJ_WӟL_Vӵ _VLQK_WUѭӣQJ

cây s ҧ _Yì cây s ҧ _E ӏ _FҳW_WKkP_Yào thân khi b ӏ _PѭD_GӉ _QJұP_QѭӟF_Yà b ӏ _WKӕL_QѫL_E ӏ _FҳW__JһS_

trӡL_QҳQJ_Fk\_FǊQJ_GӉ _Eӏ _NK{_Yà có th Ӈ _GӉ _VLQK_EӋQK_NK{_Oi__FKRnên ӣ _FiF_QѭӟF_NKiF_QJѭӡL_

WD_TX\_ÿӏQK_FҳW_Oi_Vҧ _Wӯ _WUên g ӕF_Vҧ ___ cm tr ӣ _Oên.Th ӡL_JLDQ_WKX_KRҥFK_Oi_Vҧ _WӕW_QKҩW

ngày là t ӯ __ - 10 giӡ _ViQJ_GӃQ__ - 4 giӡ _FKLӅ X__6ҧ _WUӗQJ_QăP_WKӭ _QKҩW_Fy_WKӇ _FKR_Wthu ho ҥFK_ÿѭӧF__ - 6 tháng, th ӡL_JLDQ_JLӳD_JLӳD2 l ҫQ_FҳW_Wӯ ___ - 4 0 ngày. T ӯ _QăP_WKӭ _KDL_



trӣ _ÿL__Vӕ _OҫQ_WKX_KRҥFK_WăQJ_OrQ__QăQJ_VXҩW_Yj_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_FǊQJNǤ _ kinh t Ӄ _FD_P ӝW_UX ӝQJ_Vҧ _Fy_WKӇ _WӟL__ - __QăP__7X\_QKLrQ_KjP_OѭӧQJ_WLQK_GҫX_ÿҥW_FDR_

YjR_QăP_WKӭ ___ TrӗQJ_P ӝW_QăP_Fy_WKӇ _ thu m ӝW_OѭӧQJ_WӕL_WKLӇX_Oà 15 - 18 t ҩQ_KD_Oi_WѭѫL__1ăQJ_VXҩW_

lá, t ӹ _OӋ _WLQK_GҫX_FD_Fk\_Vҧ _SKө _WKX ӝF_QKLӅ X_Yào y ӃX_Wӕ _QJRҥL_FҧQK__ÿҩW_ÿDL__NKt_KұX_

ÿҫX_Wѭ _FKăP_VyF_EҧR_TXҧQ_YѭӡQ_Fk\_WӕW____

+ B

Lá s ҧ _Fy_WKӇ _FҩW_WѭѫL_KRһF_FҩW_NKL_KpR_NK{__'R_ÿy_JҫQ_Qѫ i ch ѭ ng c ҩW_Vҧ _Qên có nhàNKR_ÿӇ _Gӵ _WUӳ _WKѭӡQJ_[X\rQ_ÿӇ _FҩW_WURQJ__ - 2 ngày.

CҩW_Oi_KpR_WKì công v ұQ_FKX\ӇQ_Fy_WKӇ _JLҧP___ – 5 0 %, l ѭӧQJ_Oi_FKR_Yào m ӛL_Pҿ _FҩW_ WăQJ_ÿѭӧF_Wӯ ___ – 40 %, l ѭӧQJ_WKDQ_FL_ÿXQ_JLҧP___ %, th ӡL_JLDQ_FKѭQJ_FҩW_JLҧ m 27 %(B ӝ _P{Q_ Tinh d ҫX__GҫX_EpR- _ ĈҥL_+ӑF_%iFK_.KRD_+à N L- Nguy Ӊ Q_ ĈăQJ_9LQK_________ ĈӇ _

lá nhanh héo khi thu ho ҥFK_Qên tr ҧL_PӓQJ_Oi_WUên ru ӝQJ__WUӡL_QҳQJ___WUên n Ӆ Q_SKѫL__WUӡL_ PѭD__KRһF_Ey_WKành bó nh ӓ _WUHR_WUrQ_Gk\__/i_ÿѭӧF_SKѫL_KpR_WӟL_WKXӹ _SKҫQ_WURQònkho ҧQJ___ % thì ÿHP_FKѭQJ_FҩW_Oà tӕW_QKҩW__7URQJ_WUѭӡQJ_KӧS_FKѭD_N ӏS_FKѭQJ_FҩW

sҧ _KpR_Fy_WKӇ _ÿӇ _ÿѭӧF__ - __QJj\_QKѭQJ_NK{QJ_ÿѭӧF_FKҩW_ÿӕQJ__1KӳQJ_ELӇX_KLӋQ_FD

nguyên li ӋX_Eӏ _JLҧP_SKҭP_FKҩW_Oà có th Ӈ _Eӏ _PҩW_P•L_WKѫP_ÿһF_WUѭQJ__PjX_Oi_FKX\ӇQ_ tӯ _

xanh vàng sang b ҥF_[iP_

&KѭQJ_FҩW_WLQK_GҫX_Vҧ _FǊQJ_WKHR_QJX\ên t ҳF_FKѭQJ_FҩW_QKӳQJ_ORҥL_WLQK_GҫX_NKQKѭQJ_Fy_SKҫQ_QKDQK_KѫQ__7KѭӡQJ_WtQK_Wӯ _O~F_V{L_ÿӃQ_NKL_KӃW_WLQK_GҫX_ - 4 h.

cay duoc lieu

Documents