clare gibson - semboller nasıl okunur 1.cilt

8/19/2019 Clare Gibson - Semboller Nasıl Okunur 1.Cilt

http://slidepdf.com/reader/full/clare-gibson-semboller-nasil-okunur-1cilt 1/255

SEMBOLLER NASIL OKUNUR?Kesiml i Sembol Okıımo Uehber i

Z £ E M û Yaym



Y A P I - E N D İ S T R İ M E R K E Zİ

Y E M Y ay ın - 2 0 0

Sem bol ler Na sıl O ku nur '?

Kesiml i Sem bol Ok umu R ehber i

( ilare Gibsonözgün Basım: l l oır To R ead S\ 7nbols , Ivy Press, 2000

Çeviren: Cem Alpuıı

Heduksiynn: Volkan Almaca

Yayın Yönetmeni: Gülçiıı İpek

Yayın Sorumlusu: Mesut Kaya

kitap Editörü: Bahar Demirlıaıı G rafik ly gıdama: kemal kara

Birinci Batkı: Mayıs 2013

I S B N : 9 7 8 - 9 0 4 4 - 7 5 7 - 7 7 - 5

© (metin) Clare Gihson. 20 00

© (tasarım) Ivv Prets Limited. 20 00

© Yap ı-Endüstri Merkezi A.Ş., 2 01 2

Bıı kituhm Türkçe baskısının lıer hakkı -»aklı

olup, tümünün ya da bölümlerinin fotokopi,

ofset, tekbir ya da başka yollarla çoğaltılmadı

ancak Yapı-Endüstri Merkezi A.Ş.'niıı.

yazarın ve çevirmenin yazılı onayıyla olabilir.

YEM Yayın (Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları)

Fulya Malı. Yeşilçimen Sok. No: 12/430

34304 F uly a / İs tanbul

T el: 0 2 1 2 2 6 0 7 0 7 0 F ak s : 0 2 1 2 2 6 6 7 0 10

Sertifika No: 12370

e-posta: [email protected]

web : www .yem.net

Çin'de basılmıştır.

Ivy Press baskısında:

Yaratıcı Yönetmen: Peter Bridgcwater

Yayıncı: Jasoıı I look

Y ayın Yönetm eni: Caroliııe Ea rle

Sanal Yönetmeni: Miciınel YYlıitehrad

Tasarını: JC Luııauay Görselleştirme: John Fowler

Görsel Y önetmen: kaıie Greenwood

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



Başlangıç 0

Sem boller ve Semb olizm !i

Sembollerin Gram eri 20

İ Ç İ N D E K İ L E R s e m b o l l e r

Afrika 50

Amerika 72

Asya '*(>

Avrupa 102

Okyanusya 230

Sözliik 240

Kaynakça 250

Dizin 252Teşekkür 250



Hepimiz sanalın duyusal ve estrtik olarak çekici lalelik-

lerinden zevk alabiliriz; ayrıea hepimiz sanatın büyüle-

yici, haz verici, sarsıcı ve yanı sıra bunaltıcı, şok edici ve

tiksindirici güeiiııii tecrübe etmişizdir. Ancak bir sanal

eserinin yüzeyinin altınd a yatan a b akm ad ıkça ve İni volla

neye bakmakta oldnğnmızn anlamadıkça, göreceğiniz

şey bir resmin anca k k üçük bir kısımdır. Zira sanal daha

çok sem boller yoluyla iletişime geçer ve lıer sembol başkabir şevi temsil eder.

ipuçlarını yakalamak ve sanatçıların resimlerinde ve el

vapınıı nesnelerinde kodladıkları sembolik kaynaklar

arasında bağlantı kurmak, anıştırmaların ve gizli anlam-

ların o zengin (livarına açacaktır gözlerinizi. Zira sembo-

lizmin kadim gücünden yararlanarak lıeııı sanatçı lıeııı

izleyen, insan ruhunun en derinlerine inebilmek için,

sanatsal üretim araçları ve kültürel uzlaşanların gelinliği

kısıtlamaların çok ötesine seyahat etme olanağı bulur.

Bu kitaptaki sembolik imgeler sırasıyla kutsal semboller,

kimlik sembolleri, sembolik sistemler ve bazı örneklerde

de alegorik semboller başlıkları altında, lıeııı leıııalik

lıeııı de c.oğrafi olarak düzenlendi. !Nc ki bazı sembollerin

bu sınırları aşması, dolayısıyla da birden fazla kalegoride

ver alınası insan bilincinin ve kültürünün karmaşıklı-ğının bir delili olarak dikkat çekicidir .

6



A n n e v e ç o c u k

M o rv eın V*m v<j

Çoc-iık purlıesi

ı l o ğ r i f n ı ı l ı k

v c d o ğ u m u n

kul l a ndı ğı ka i l i m

l ı i r uclcı ıeğc aı ı ı ıc

ve ı nrı ı k t a svi r i yl e

ı ı y ı ı ı a kl a dı r .

D ol a yı s ı yl a

H ı r i s t i y a n kıı tsiyrl inin ı l ıni ı ı

bi r i fa de s i o l duğu

k a d a r av ın z a m a n d a

arkeli j ısel l ı i r

i n i ğe di r .

Bazı s <m i i I >olloi'iıı —örne ğin renk ler in va ila lıazı ku şla r ve

hayvanların temsil ettiği niteliklerin pek de açıklamaya

ihtiyacı yoktur, zira lamlara içgüdüsel düzlemde tepki

veririz. I hıkikaten de psikanalist Sigımmd Kremi ve Cari

CusOıv .Iııng’ım çığır açıeı çalışmaları ışığında İliliyoruz

ki, iıısaıı zilini sembollerle düşünmek ve iletişim kurmak

üzere don anm ıştır ve sem bollerin, özellikle de arketipleriıı

dili zaman ve uzaııu aşar. O nedenle, elinizdeki kitaptagöreceğiniz birçok sanal eseri ve onlarla bağlantılı olarak

tanışılan birçok sembolik detay, sembolizmin gerçekten

de kadim ve evrensel bir dil olduğunu kanıtlamakladır.

Bunun la be raber, yeryüzünde farklı uygarlıklar, inan çlar,

topluluklar ve kültürler ortaya çıkıp gelişmiş, boylere

her biri, kutsal kavramları, bireysel ve koleklil

kimliklerin farklı yönlerini, sovııl teorileri ve

fikirleri tasvir ve ifade etmek volııvla kendi-

sine ait sembolik bir kelime dağarcığı geliş-

tirmiştir. Bıı kitap sembollerin gramerini vesembolizmi, her dönemden ve kıtadan bir

dizi muhteşem sanat eserine referansla özet-

leyerek, (İ sra r 5 ’ilde’ııı sözleriyle, sana tın

nasıl “aynı anda lıem yüzey lıenı de sembol”

olduğunu büyüleyici bir şekilde kavramamızısağlamaktadır .

İ İ \ ş i a m ; i ç 7



SEMBOM î SR ve SEMBOLİZMl v n r u b k z .

K j i i v . M j y f ii ! 4 1

V ^t lr as ii . hii\(a İT*7“İnsan sembolleştirme oğilimiyle nesneleri ve formlarıbilinçsizce sembollere döniişliirür... ve beni dini inancın-

da lıeııı de, görsel s analın da onları ifade ed er” di ve yazmış

\niela Jaffe . İ nsan ve S em bo l l e r i ( 1<)(>+) adlı kil abın da: lıor

kıtadan tarihöncesi kaya sanatının d oğruladığı bir gözlem-

dir bu. Bu kadim imgeler sadece hayvanlar, el izleri gibilamdık lorınlarla dolu değildir, zira biliyoruz ki dalıa Son-

raki kültürler bu imgelere sembolik anlamlar yüklemiştir.

Öyleyse insanoğlu belki de "‘av büyüsü” sembollerini kut-

sal sembollere, kimlik sem-

bollerine ve dünya genelindebirçok farklı sanatsal geleııe

ğiıı de dahil olduğu sembolik

sistemlere dönüştürerek her

zaman çevresindeki varlık-

lardan sem boller yaratm ışın.

Haya t ağac ıA sitlim le I InyvMiı O yk iiler i

kitııbıiKİnki İm resini

- 1 3 . y ü z y ı l a ai l b i r İ n g il iz c e

te zh ip ti y a z m a - b a y a t a ğ a c ı n a

uuıonıiş iki güve rc ini ıs ı ra n bir

c if i fa ı t ta s l ik ya ra t ığı ta svir

e r le r . B u ı ıp a ğ a ç l a r k o z m i k

v a r o l u ş i le y a ş ım ı v e ö l n r m i n

e b e d i d ö n g ü s ü n ü n e v r e n s e J

se m bolle r idi r.



A ğaç

Yaprak döken ağaçlar her yıl düzenli olaraksürgün verip y ap rakları nı dök lükleri için

bay at döngüsünü lenısil ederken, daima

yeşil kala n a ğaç lar ölümsüzlüğü sembolize

eder. Bazı kültürler kozmik b ir ağaç

(İskandinav mitolojisindeki Yggdrasil ağacı

gibi) tasavvur etmiştir. Soy ağaçlan ise

devam lılığı tem sil ecîer; İm aile şeceresi deolabilir, ku tsal veya ezoterik bir kavram da.

G e m i

Bu sembolik görselleştirme örneği hayatakışını I»ir yolculuk olarak resmeder. Bu

nedenle alegorik resimlerde gem i sık sık

ruhun teknesi yani beden ya da hayat,

sularında yolculuk eden b ir taşıt olarak

sembolize edilmiştir. Bundan baş ka

İbristivaiı kilisesi ni de temsil edebilir.

Cadı

Ju ngcıı teor iye gö re in sa noğlu nun kole k ti fbilinçclışı, tarilıten de coğrafyadan da

bağımsız arketipsel sembollerle doludur.

Bunların arasında genelde yaşlı bir kadın

olarak tasavvur edilen ('ad ı da vardır;

kara büyü sanatının bu kötü kalpli ustası,

gücünü kendi gibi şevtaııi varlıkların

yardımıyla kötücül amaçlar için kullanır.

Kare

Şekiller sanatta sık sık sembolik ve alegorikanlam lar taşır. Örneğin kare sağlamlık ve

durağanlık hissi verdiği için Dünya yı ve

maddeyi temsil eder. Ayrıca, dört kenarı

olduğu için ana yönleri, elementleri ve

mevsimleri de anıştırabilir.



Kozmos ve Doğal Dünya

Aynca bkz.Ua, sayfa 55Güııeş kachinası,savla 77

Her giiıı verilen ha ya tta kalına mü cadelesi ilk al a la n -

ınızın en önemli uğraşı olduğu için kaya sanalında av

sahnelerine sıkça rastlanır. İnsanoğlunun sonraki süreçte

göçebe aveıloplayıeılıklan yerleşik lanın düzenine geçi-

şi de gelişen sanal formlarına ayııı şekilde yansımıştır.

Örneğ in güneş de sıı da ekinlerin ba şarılı lıir şekilde geliş-

mesi için hayali öneme sahipti; ne var ki y ı l l ık güneş ışığı

ve yağış miklan her zaman en uygun seviyede olmuyor-

du. Bu gibi doğal güçleri anlama ve kontrol etme arzusu

onların kutsal varlıklar ya da fenomenler olarak görsel-leştirilmesine ve kutsal sanalın ilk örneklerinde görülen

sem bolik temsillere yol açtı .

Güneş su re ti

Giiııcş diskinin

insan yüzü olarakslilize edilmiş sııreli.güneşin., arabasıylaseyahat edebilenlaıırısal bir varlıkolduğu kadiminancını yansıiır.

Ihı güneş sureli1817 de yapılmışİtalyan törenarabası “Mısırlı 'ıııııtekerleği içinbiçimlendirilmişbir rölyeftir.



Geyik

Geyik, antilop, yaban sığırı, bizon ve(liğo r av h ayva nları (türlerin doğası

Yaygınlıklarına bağ la lir) Paleolilik

dönemde yiyecek olarak resmedilmiştir,

kaya sanatındaki görünümleri “av

büyüsıVhıü ya da bu liir tasvirlerin sihirli

bir şekilde gerçeğe dönüşeceği umudunu

sembolize eder.

N A A A A A A /

SuDüzenli yağışlar ya da ııebir taşkınları

toprağın verimliliği açısından son derece

önemlidir. Kıyılarda yaşayanlar bavalla

kalmak içiıı denize bağımlıydı:, dolayısıyla,

örnekteki gibi, A kdeniz kültürlerinde

görülen stilize dalga temsilleri verimliliği

ifade edivordıı.

Güneş a rabas ı

kutsal sembollerle düşünme gidiştikçe,güneşin lıer gün bir araçla gökyüzünü

katediği tasavvur edilir. Antik Mısırlılar

bııııu bir güneş teknesi olarak resmederken,

diğer kültürler. Iliııdıı güneş tanrısı Sıırya

örneğinde görüldüğü gibi, bir at ya da

savaş arabası olarak lıayal etmiştir.

mMıs ı r ve buğday

Yiyecek ekinler yaşamak için onlara

bağımlı olan insanların sanatında sık sık

temsil edilmiştir. Örneğin mısır ve buğday

Antik Yuııaıı. Mısır ve Koıtıa sanatında

yaşam sembolleri olarak göze çarparlar;

tarım tanrılarını simgelemek üzere başak ve

demet şeklinde resmedildikleri görülür.

S İ M B O U ). R v e M ' > i B O I . î Z \] 7 /



A y rıc a bkz .

Zt‘iıs/J t ip i ler , sn y Iji 165

M i ud u Tr im ur t i ,say l'ii 1 0 45

Kozmolojiler ve Kutsal Varlıklar

İlk zamanlarda göksel cisimler, doğal fenomenler, yervii

ziiııdeki yaşam ve tanrısal varlıklar arasında kurulan

bağlantılar zamanla gelişerek ayrıntılı kozmolojiler, mitolo-

ji le r ve panteonlar haline gelir, örneğin Kuzey Am erika’da,

oranın yerel canlıları yaratıcı tanrılar ya da kültürel kalıram aıılar olarak inıgelemııiştir. A vustralya Aborjiıı sanatında

ise Diişzanıanı dünyayı yaratan güçlere ilişkin karmaşık

düşler betimlenil. Pan teon lara g elince, I liııdıı tanrı ve tan rı-

çalarına bugiiıı lıâlâ tapuulsa

da, tarihsel olarak en etkili

olanı herhalde GrekoRomenpan teonu dur. Ve uyumsuz

hıklarına rağmen (çoğunlukla

fark lı ilkelerin bağd aşı ırıhııası

sonucu), farklı panteonlardan

birbirine benzer tiple ilah-ların sembolleri ve özellikleri

arasındaki temel benzerlikler

çoğu kez dikkat çekicidir

Gökse l t ah t

Fran sız sanatçı . leaıı \ ı ıgı ıste

D oın in in ı ıe l ııgrns i l in la lı lnsn

J ii/jilcr ve Thal.is'u• (l it l I

Jüp i te r in tah t ın ın a l t ın ı bu lu t la r

kap lamaktad ı r . Ak l ı i l l e ı ı s un

annes i i i ı e t i s j o lunun

iy il i i adın a Prova Savaş ı ıı<ı

m üdaha le e tmes i i ç in , In ım lun ı ıen l ı ii y i i ü ( I rek o- l tom eı ı

gök tanr ıs ı Z e u s / . l i ip i lr r r

ya lvar ı rke n resmedi l m is i i r.



mm((((DB))))

CG?T Bu lu t l a r

Bulullar sanatta belimlendiğinde basitçe yağışı ve Bolluğu sembolize eder. Ne ki gözle görülür ama (‘İle t ululamaz olmaları bulutlara gizemli bir bava verir; sürekli değişim halindedirler; arkaları uda kini örtü]) gizlerler, ama bazen de o görkemli güneşe yol verirler. O nedenle tanrısal tahtları, araçları ve hatta gizlenme yollarını sembolize ederler.

K ı r k u r d u

Kır kurdu Kuzey Amerika geleneğinde

ikircikli tepkiler uyandırır. Zira bazı yerli Amerika kültürlerinde bu hayvan kozmik yaratılış rolüne layık görülüp, ayrıca bir kültür kahramanı sayılır; buna karşın diğer kültürler oıııı lıilekâr bir figür olarak görür. Yerli

Amerikan sanalı kır kurduna tüm halleriyle değinir.

Ö r ü m c e k

Örümceğin görünüşte silıiıli bir kabiliyetle voktaıı güzel bir ağ örmesi huşu uyandırır. Bu nedenle bazı kültürler ağı kozmosla, örümceği de kozmik yaratılışla özdeşleştirmiştir: Örneğin Kızılderili Navaholar aynı zamanda Navalıo kadınlarına örme sanatını da öğreten bir Örümcek Kadın dan bahsederler.

Tr im ur t i

Sanatsal temsillerinde sık sık iç içe geçmiş iiç kafayla sembolize edilen Tr i nuırf i . I lindu tanrıları üçlüsü Brahma (“Yaratıcı”). Vişmı (“Koruyucu”) ve Şi vahini (“Yok edici”) birleşmesinden

oluşur. Bunlar birlikte doğum, yaşam ve ölümün evrensel ve birbiriyle ilişkili ilkelerini temsil ederler.

Ü



Sosyal Sembolizm ve Sembolik Sistemler

A y rıca bkz.

T a ç, siiyf îi 2 I

Vüc ut s anal ı ,

savla >11

Toplumlar «•(ili.'jlikço. sembolizm ve s.uıat karışımı da

sosyal kimliğin niteliklerini aktarmak üzere ılalıa çok

kullanılır olmuştur. Örneğin lıelirli lıir kavim ya da

grıılm temsil eden senılıollcrin sergilenmesiyle kolektif

kimlik işaret edilmiştir. Belirli semboller zamanla en üst

sosyal otoriteri gösterir olımış ve yöneticilere ayrılmıştır,

v1111k Mısır lıirılroglilleri gibi eski yazı sistemlerinde, ka-

yıt tutmak ve iletişim kurmak

üzere bazı sembolik sistemler

geliştirilmiş, kavramları ifade

etmek için başlangıçta sem-

bolik resimler kullanılmıştır .

Ayrıca insanoğlu açıklanamaz

olayları ve karmaşık fikirleri

sembolize etmek içiı ı havalin-

de bir siirii fantastik yaratıkcanlandırmıştır .

K ra l lık s e m b o l l er i

kutsal Koma lııi|>aralonı II . Ollo

(< )55 - ! î5 ) , I I . y i i/ .y ı la ııi l l ı ir U m an

e l y a z m a s ı o l a n l ın p ıt n ıl o r O l l o

// a '/Z /’ a d e k i lı ir i llü s lra s y o n d a .

ç eş idi ülkelerden tems i lc i ler i kaimi

ederken nö s +er i l iy o r . O llo m u m

haş m etl i s la l ' ii s ünr tul ılo ç ıkım ıs ı ı la

l ac ı., a s a sı v e k ü m le d ik k a t

ç eki l iy o r .

l-f



A f r ika m as k es i

Afrika maskeleri, (akanların farklı birkimlik takınmasını sağlarken, ayın anda

kolektif kavim kimliğini de vurgular. Bir

zamanlar şeflerin (aklığı iistleki Clıokve

maskesi refahın rııhıı ('hihoııgo yu

temsil eder. Alını kazını niş ha çınıs ı ize

cingelyengelye denir ve Clıokvelerin

tanrısı NzanıhiYi simgeler.

AHiye rog l i f i deog ramıAntik Mısırlılar sembolik resimler, belli

başlı kapsayıcı piktograırılar, ideogramlar,

foııograın lar ve, tauılav aıılar ü zerine kurulu

karm aşık bir Nazına si sicilli geliştirmişlerdi.

İ stteki ideograııı lıir çift vürüyeıı bacağı

gösterir ve hareket anlamına gelen bir

tamlayan olarak kullanılırdı.

Küre

Resini portrelerde Avnıpalı hükümdarlarellerinde bir küreyle resmedilir. Küre yuvarlak

şekliyle yeryüziıylc özdeşleştirilirken, bazen

kürenin tepesinde duran ha ç I lırist i yanlığı

temsil eder. Britan ya Krallığı ve Kul sal Rom a

imparatorluğu ıııııı nişanlan arasında yer alan

küre, oıııı elinde tutanın Isa ııııı dünyadaki

temsilcisi olarak dünyevi hükümdarlığınaişaret eder.

Mino tau rosMiııolaııros bir boğa ile Pasiphaeden

(Girit teki Miııos Kralı ııııı karısı)

doğmadır. Krallık sarayının labirentinde

dolaşmış ve Aimanlı kahraman Theseııs

tarafından öldürülene kadar Atmalıları

yemiştir. Boğa kafası ve insan vücuduyla

M iııolaııros, insanoğlunun içinde pusuyayalmış Iıavvaııi güdüleri sembolize eder.

3 K M B O U V R ve SL' M BO I IZ M l



Bilinçdışmm Sembolizmi

Ka h r a m a n f i g ü r ü(jey iği boynuz ları m lan

lıılarak yon* yatıran İm

bronzdan atletik erkek heykeli

MH 1. viizyıla aittir. İtalya da.

Pompeii de bulunan luı

ark elipse l kal ıra ına a fi "im i.

üçüncü i.'ji k y m ıci a çeviğiniyakalamak nlaıı I lerakles/

I lerkiil u temsil etmekledir.

A y r ıc a hk z.

Şa k t i, sayfa 4Ü

I lera k les/ l le rk ıi l .

sayla 173

Sigmmıd Freııd ve Cari Cusflıv Juııg’mı çalışmaları, sa-

natın yaralını siireei ve yorumlanmasına dair beraberinde

gelen çıkarımlarla, 20. yüzyılda insan psikolojisi konu-

sunda veııi bir an lay ışa yol açm ıştır. F ren d mı gidiştirdiği

teoriye güre, zilıiıı id, ego ve siiperegomııı birleşimidir veid va da bıliııça ltıvla içgü düsel d ürtü lerini —öze llikle cin -

sel dürtülerini sembolik olarak ifade eder. Jııııg’a göre,

psişe bilinç, kişisel bilinçdışı ve kolektif bilinçdı.şmdan

oluşur ve sonuncusu, evrensel iıısaıı deneyimlerini temsil

eden arketipsel semboller içerir. Hem I rcndiuı hem

de Jung’un teorisinde bu tip semboller düşlerde ve

sanatta açığa ç ıkar .

16 01 1 IH «■ s.p. MHOl. İZM



Hindu l i ngam ve y o n iLingnm kutsal 11iıiilıı ve Taııtra sanatında

sıkça görülen, antik çağa ait lıir failııs

sembolüdür ;y o n i ise onun içine girebileceği

vıılvayı simgeler. Lingam erkekliği (îjiva).yoni dişiliği (Şiva mıı şaktisi), bunların

birleşimi ise eiıısel birleşmeyi ifade eder.

MolochCanava rımsı. ko rkuluru varlıklar en derin

korkuları simgelediğinde kâbuslarda,

millerde, masallarda ve sanatta önemli

bir yer tutarlar. Kski Ahit te bahsi geçen

Sami tanrısı Molorlıa kurban edilmekle

olan çocukların görüntüsü bir çocuğıı va

da “parlak buluşu* kaybedilenin dehşeliııileııısil eder.

Kahraman

CreknKmııeıı I lerakles/l lerkiil gibi

kah ram anlar genellikle kötülükle savaşan

veva rüştünü ispat eden savaşçılar olarak

tasavvur edilip. İmdin dünyada edebiyata,

efsanelere, öğretilere ve sanala koıııı olan

arketipsel figürlerdir. Krilliğirı pozitif veel kin vön ünıi t emsil eden kahra m anın

negatif karşılığı canidir.

Bi lge yaş l ı kadın

Kızılderili Bıi\ükaııııe gibi bilge vaşlı kadın

nikelipleri genellikle b üyükann e simasıyla

resmedilir, ancak rahibe olarak da tasvir

edilebilirler. Bilge vaşlı kadın tecrübenin

getirdiği bilgeliği ve manevi bilgiyi

sembolize eder ve bıııııı (onun negatifkarşıtı olan eadıdan farklı olarak) iyilik

adına kullanır.

S 1 i M R O L U : l i vı* SI M B O t l Z M /



Sanatta Sembolizm Ayrıca bkz.

U c u y u k a r ı h a k a n üçgen, sayla 141

Lirıı aşağı hakan ü ç g e n , sayfa 1 4 1

f in v e y a n " , sayfa 149

Semboller sanat eserlerinde her zaman ilk bakışta görün-

mez; ancak fark edilir ve anlaşılırlarsa, resmin verdiği

mesaja kalkıda bulunabilirleri Örneğin belki çok sayıda

figür biçiminde sayıların ve şekillerin (çoğunlukla bir

birleriyle bağlantılıdırlar) bir anlamı olabilir. Henkler de

sembolik olabilir: Kırmızı kanı ve dolayısıyla vaşaını ya

da kan dökülmesini anıştırıyor, ya da sarı giineşi, allımveya m ıı 11ıı lıığıı tem sil ed iyo r o la -

bil ir . Fantastik yaratıklar mitolojik

bir karakterden fazlasını sembolize

edebilir, özellikle de Sembolist ve

Sürrealist eserlerde. Diğer taraftan,tabloların köşelerinde görülen bazı

semboller, yani yaratıcının işareti

veva sanatçının monogramı genelde

derin bir anlam taşımaz.

S e mb o l i s t f a n t e zi

Fransız ressam (aıslave Moreaıı ıııııı

( 1 8 2 0 9 8 ) Lu l ııe an .r Crijjb/ıs (Nymplıa

vcOrilfoıı) adlı talılosıı. Iıazı Si'mlııılislleıiıı

eıı ilerin gerçekleri ve fikirleri ilinle etmek

için mitolojiden nasıl esinlendiklerini

gösterir, (bilinn gibi limlaslik ynrnlıklnr

kişisel fantezileri anıştırıyor olabilir.

18 VI SUN]. 1.1 H ve SKMUOI.İZM



I Iç eşil kenarı olan eşkenar iiçgeıı. her biriaynı derecede önemli üç bileşeni temsil

edebilir: örneğin I lıristiyaıılığın kutsal

l çlüs ıınü, ya da geçm iş, şimdi ve geleceği.

V\nı zam an da , sivri ııcıım ın y uk arı ya lı ut

aşağı işaret etmesine bağlı olarak erillik

ve ateşi ya da dişilik ve sııyıı da sembolize

edebilir.

A y d ın l ık ve k ar an l ık

Bir resmin aydınlık ve karanlık bölgeleri

bevaz ve sivalı sembolizmiyle bağlantılı

olabilir. Avrupa kültür geleneğinde beyaz

gündüz, aydınlanma, iyilik, yaşam ve saflık

gibi p ozitif kav ram ları, siyah ise gece,

unııluş, kötülük, ölüm ve yozlaşma gibi

negatif kavramları temsil eder.

Gr i f f on

Gr iffon la ilgili birç ok m itin kökeni VıırikMısır ve M ezopotamya’ya dayanır. Tetikte

bekleyen bir altın muhafızı olarak tasavvur

edilen GrilTon genellikle bir kartalın

başı, pençeleri ve kanatları ve bir aslanın

vücuduyla resmedilir: her iki canlı da

güneşi ve görkemi simgelediği için burada

sembolik anlam ikiye katlanmıştır.

M o n o g r a m

Sanatçılar bazen yarattıkları eserlere kendibaşına bir sembol olarak tanımlanabilecek

kadar stilize imzalar atarlar. Örneğin

Alınan ressam ve gravü rcii A lbreclıı

Dürer (14711528) kendi isminin baş

harflerinden oluşan özgün bir ıııouogramla

belirtirdi imzasını.

>. İ'M B O L I.K R vı* S t . M BO L İZM 1 9



Giriş

Ün ve servet sahibi olma arzusu bir yana., insanlar

genellikle kutsal v arlıkları ya d a kav ram ları temsil etmek;

kişi ler i tanımlamak veya başkalarıyla yakınlık kurmak;

ya da olayları ve bilgileri kayda geçirmek veya soyut

fikirleri ifade etmek için yaratma itkisi duymuşlardır.

Görünümü ve amacı estetik açıdan hoş, manevi açıdan

tatminkâr, eğitici, bilgilendirici veya etkileyici olmaklabirlikte, kutsalı koııu alan, kimlik belirten, bilgi ve fikir

aktaran her san at genelde sem boliktir. D ahası , her yaştan

ve kıtadan san atçıların kullandığı tem alar ve semb ollerin

birçoğu arasındaki dikkat çekici benzerlik insanoğlunun

sembolik düşünme eğiliminin kanıtıdır.

Fan tas t i k ya ra t ık

Ai ra va ta,19. yüzyıl ortasına

ait hu Fay varı elyazmasıııda olduğu gibi,33 başlı olarakresm edi lehi lir.Airavala ııırıya da kravatı’ ııı—

fi İlerin kra lı olduğusöylenir; lamakarşın Budizm d eİri d ra r/m darm(gök,sel diyarlarıntaunları) kralıdır.

20 S BM BOL L İLKİN GRAM ER İ

A y rıc a bkz .

Anne ve çocuk,sayfa 7

Fiİ, sayfa 51



İ s is ve Horus

En eski ana tanrıça temsillerinden biri, oturmuş vaziyette bebek yaştaki oğlu Ilorus’u emziren Mısır tanrıçası Isis’tir (inek boynuzundan tacı onun süt üretme görevini vurgular). Bu imgenin Hıristiyanlıktaki Bakire ve Çocuk tasvirlerine esin kaynağı olduğu düşünülür.

Ta ç

Taç, ya da başuıa takanı dikkatleri çekerek diğerlerinden ayıran herhangi bir başlık, ayrıcalık anlamına gelir. Sanatta mutlak hükümdarların (göksel veya dünyevi) ya tla yücelmenin (şehit azizler tarafından

takıldığında) sembolü olarak sosyal, dünyevi ya da manevi en üst otoriteyi temsil edebilir.

Pel ikan

Bir zamanlar pelikanın, yavrularım kanıyla doyurmak için göğsünü gagalayarak açtığına inanılırdı. O nedenle, İsa’nın insanlık içiıı kendini kurban etmesinin ve tanrısal bir erdem olan yardımseverliğin [caritas] sembolü olarak Hıristiyan sanatında yankı bulur.

Ai ra v ata

Hindistan’da 3 ya da 33 başlı olarak tasvir edilen Airavata (Tayland da Eravaıı) adlı efsanevi beyaz fil, Hindu inancında doğunun muhafızı olduğuna inamları gök tanrısı Jndra’mıı bineğidir. Tıpkı hıdra’mn

şimşekle bağdaştırılması gibi, Airavata da koca bir yağmur bulutunu sembolize eder.



Kozmik Yaratılış

Ayrıca bkz.Arap kaligrafisi ,

sayfa 135M a s o n s e m b o l ü ,

sayfa 227

l ı ıaı ıç kozmolojilerinin çoğunda, evrenin nasıl oluştuğu-na , nasıl şekillendiğin e ve bileşenlerinin birbirlerivle ııasıl

ilişki k urdu ğun a d air anla tılar vard ır. Örneğin tek tanrılı

dinlerin (Yahudilik, Hıristiyanlık ve Müslümanlık) ki-

taplarında kozmosu Tanrı’nın yarattığı kabul edilirken,

Yutik Mısır, Yunan, lîoına ve yanı sıra Hinduizm gibi

çoktaıırı l ı inançlar başka bıışka kutsal varlıklara çeşitli

kozm ik roller atfederler. Bıı an latı ların çoğu sadece ortak

unsurlara sahip olmakla kalmaz, ayrıca yaraıı l ış ve koz-

mosun yapısı sanatta temsil

edildiğinde, başta daire ol-

mak üzere belirli sembollerin

tekrarlanması özellikle dik-

kat çekicidir.

Ya r at m a e y l em i

At'iu/ta: lii r Kaiumet ııdlı kitabı

için va|>lığı kabartına gravür Aııc ieı ıl o j Days\\o ((/imlerin

Eskisi) hayalperest Ingiliz sanatçı

\\ illinin Blak e, Yahu di I hris livaıı

l am ı sıııı yaratma eylemi

içeris ind e elinde bir pıırgrile.

resınutmişlir. lîlake in yaradığı

imge Eski Alıit’teki “Süleyman ıııMeselleri'’ (9:27) üzerine

kuruludur.

2 2 s K H H O U K Rİ . N G I Î A M K İ I İ



A mPerge l

I lıristivnıı sanalında. Tanrı kozmosu

yaralına eylemi içimle resmedilirken ilahi

ıııiıııar elinde bir pergel tular. Bu alel ölçme

ve yaratma gereridir ve daireler çizdiği için,

kozmosu ve sonsuzluğu ifade eden dairenin

sembolizmini paylaşır.

Tant ra yan f ras ı

l aııIr a yatttrası evreni ve onun kozmik

bileşenlerini sembolize eder. Lotus

yaprak hırıyla bezeli dıştaki çe m berler

yaratılışa, varoluşun ve kozmosun sonsuz

döngü süne işaret e derk en, iç le biri liriyle

kesişen üçgenler erkekliği ve dişiliği,merkezdeki noktaysa merkezi ve mutlak

olanı temsil eder.

Kutsa l K i tap

■'Başlangıçta Söz vardı... ve Söz Faıırı vdı.”

Veııi Ahit. Yıılıaıına İncili (1:1) yaralan

Taıırı’vı açıkça “Söz” ile birleştirir.

Tannhıın kutsal Söz ü I bristiyaıılarm

Kitabı Mukaddes i. \ alıudileriıı Tevrat ı

ve Müslümanların Kuran lykı da sembolize

edilebilir.

Ourobo ros

Kendi kııvrıığımıı ısıran yılan sembolü

ouroboros (Lski ^uuaııeada “‘kuyruğunu

yemek” anlamına gelir) antik çağlardan

kalmadır. Dairesel şekli ve kendini

yutması dolayısıyla evren ve bütünlükle

(Antik Mısır ve ^ııııaıı da), sonsuzluk vesamsamx\i\ (I liuduizm ve Budizm di* öliiın

ve yeniden doğumun ebedi döngüsünü

simgeler) ilişkileııdirilmiştir.



Farklı Kutsal Varlıklar Aynva bkz. Şaııgo. sayfa "VI

Mızrak

Mızrak bir silah

olarak savaş

tanrılarına atfedilir.Ye savaşmak

geleneksel

olarak erkek işi

olduğundan, bu

tanrılar genellikle

erkek t ir: Grek o

Roıııeıı Are s/

Mars gibi (ayrıca

m ızrak bir fail us

sembolüdür).

Bununla birlik te,

Grek o Romen

savaş tanrıçası vekahramanların

koruyucusu

Allıeııa/Miııerva

gibi kadın savaş

tanrıları da vardır.

Birçok kiiltiir bor bir üyesi insan deneyiminin laikli biryönünü temsil eden ku tsal pa nteo nlar tasav vu r etm işi ir:

örneğin güneş ve ay; ya da gökyüzü, yeryüzü ve deniz;

güzel sanatlar ve el sanalları; savaş ve ölüm. Bazı kut-

sal varlıklar uzakla kabul edilip nadiren betimlemııiştir.

Diğerleri ise sık sık resmedilmiş ya da özel güçlerini ve

sorumluluklarım temsil eden nesnelerde simgeleşlirilıııiş

tir. Bıı tip nesneler belirli bir kültüre özgü olsa da ge-

nel özellikleri çoğunlukla evrenseldir; öyle ki Yoruba’ıım

Şa ııgo'su veya İskand inav m itolojisi tanrısı I hor gibi yıl-

ılırım tanrıları sırasıyla iki başlı balta ve çekiçle sembo-

lize edilmiştir.

B e re k e t b o y n u z u

branşa da Blois

Rulosu uda yer

ala n 1(>. yüzyıla ait

resim panosu Aşkın A legorisi ııdr sağdagörülen figür sol

eli\ İr bir boynuz

laşımakiadır.( 'orniK'of)i(i (herekel

boynuzu), içindekivrrvüzü meyveleri

gibi bir bollıık

sembolü olup, resmin

merkezindeki çiftin

çoeıığıı olacağını imaeder.

24 m . m u o u i : ıd\ cıu M t:ııi



T h o r ’ un ç e k i c i

İskandinav mitolojisinde Plıor, gükyiizümikut(‘.(Icrkcıı ut arabasının tekerlekleri

gök gürültüsüne ııedeıı nkııı korkusuz ve

hiddetli bir gök tanrısı olarak tasavvur

edilmiştir. Tlıor un öfkelendiğinde fırlattığı

(her seferinde ona geri döner) Mjöllnir adı

verilen iki haslı çekiç şimşeği temsil eder.

C o r n u c o p i a

('ornucof)i(i va da bereket boynuzu

Grek oRo ıneıı Demet er/Cercs gibi yeryüzü

tanrıçalarına atfedilen bir doğal bereket

sembolüdür. Boynuz (klasik efsanelerde

Zeııs/Jüpiter i emzirdiği söylenen Amallbea

adında b ir keçiye aittir) genellikle içinden

meyve ve sebzelerle dolup taşınış olarak

betimlenir.

Kutsa l d i ş i domuz

Çok sayıda yavru yapan ve onları besleyendişi domuz yeryiiziindoki birçok ana

tanrıça için kutsal kabul edilmiş, onların

simgesi olmuş veya onları temsil etmiştir.

Antik Mısırlı Isis, GrckoBoıııeıı Demeler/

Ceres ve Gali i ya da Kel t Cerid\ven bu

tanrıçalardan bazılarıdır.

Öreke

Örgü kadınların işi olduğundan öreke

(çevresine eğirmek üzere keten sarılır)

dişilik seuıbolii olmuştur. Ayrıca, örme

ve dokuma sanatını icat ettiğine inanılan

GrekoRomen tanrıça Atlıena/Mincrva yı

ve Klollıo adlı kader tanrıçasını da temsil

edebilir.



iyilik Kötülüğe Karşı

h'rfca bkz. Çoğıı m itoloji ve diııiıı doğ asınd a, iyiliğin yap ıcı gü çleri

!skelr|,,'uvf.'ı "'O kötü lüğü n yıkıcı "ü çle ri ka rşısın da cep lıe ald ığı, a çı k -

ça lammlanmış lıir çalışına vardır. Bıı kozmik çalışımı

sürekli ve daim idir. \yrıra iyiliğin "üç leri üslüıı du rum -

da olsa hile kötülüğün "üçleri bulki de kıvaıııel sava-

şı nihayet diuıyaımı somum lıaher verene kadar daimi

lıir telıdif unsurudur, iyilik leııısilcileri gökyüzü, giiııeş,

giimşığı, allııı sarısı kuşlar ve beyaz kanallı varlıklarla

siıııgcleştirilirkcn, kölîilük yapanlar yerallıvla. av ve ka-

ranlıkla, kara yarasalar ve sürüngenlerle ilişkileııdirilir.

M e l e k l e r v e

k ö t ü r u h la r

Aziz \u"usiı ı ı ı ıs ‘uıı

( 'iritas l)t’i Fa n n K r a l i ) a ı ll ı

yıi|iılıııııı 1tül)

l ı ır i l ı l i Fransızca

b a sk ıs ın a a i l İm

ııIı.Şii|> bas kıd a

O l u m lı a ya l a ğ a c ın ı

k e siyor , \ ğn çla k i

a ı la ı ı ı ö lm e d e n

ö n e r m a n e v i za f e r

( m e l e ğ i n e l in d e k i

İnç) ile diiııva

i l im ci le r i (k olu

rıılııııı (dind eki

h a z i n e s a n d ı ğ ı )

a r a c ı n d a b i r s e ç i m

y a p m a k z o r ı m d a .

26 M M İ İ O U . I ; B İ N c ; r \ MK İÜ



K ar ta l l a r y ı l an la ra ka rş ı

Kartallar gökyüzüne hakimiyetleri., göksel

tanrılarla özdeşleştirilmrleri ve birçok

kültün le çelişkili duygular uyandıran

vılaııları yakalama huyları nedeniyle,

kötülüğe karşı savaşan iyiliği sembolize

ermişlerdir. Hindu sanatında bu savaş

Gamda ile «ağalar arasındaki çarpışmaylatemsil edilmiştir.

Sod / ı / sa f t va la r

Budist inancında bodhisattra. Nirvaııa ya

ulaşması için insanoğluna yardım etmek

üzere seçilen avduı varlıklara verilen

isimdir. Bodhisattra\i\r genellikle halim

görünümlüdür, ancak bazeıı hiddetli

biçimde kötücül varlıklara karşı kıyasıya

savaşı ık eı ı be t i n ilen i rle r.

Me l e k l e r

İsa şevtaıı tarafından baştan çıkarılırken

ya da o yürek parçalayıcı cehennem

sahnelerinde şanlı bir zafer kazanmış olarak

dimdik aya kta dururken tasvir edilir. Ancak

Hıristiyan sanalınd a şeytan ve zebanilerle

fiziksel olarak savaşan lar genelliklemeleklerdir. Kafalarında haleleri ve o narin

kanatlarıyla melekler kuşku götürmez bir

biçimde iyiliği sembolize ederler.

Kötü ruh la r

Birçok kötü ruhun kılık değiştirme

kabiliyeti olduğuna iııaıulsa da I lıristiyan

sanalında eıı çok siyah vücutları, kanatları

ve kuyrukları, hayvan boynuzları ve

kulakları, sivri ilişleri ve pençeleriyle

tanınırlar. A ııcak kötü rulılar sadece11irisiiyanlığa özgü değildir. Örneğin I liııdu

sanalınd a da kötü ruh lar benzer şekilde

sivri dişler ve boynuzlarla betimlenirdi.

27



A y n e n bkz .

I lor m es/M erkiir,sayfa 167

Gökkuşağı v ılaıı ları .sayfa 23 9 '

Kutsal Kavramları İfade Etmek

Bazı kıılsal kavramlar kelimelerle zor veya çok kabaca

ifade edilir, görsel olarak ise çok dalıa kolay ve zarif bir

şekilde ifade edilirler. Efsaneye göre Aziz Patrick Hıris-

tiyanlığın kutsal Üçlüsünü Mandalılara açıklarken böyle

yapmıştır. Aziz Patrick yoncayı bir sembole dönüştürmek-le, karm aşık soyul fikirleri doğadan görünü şlerle açıklam a

yönün deki kadim geleneği devanı ettirmiştir. G erçekten de

kültürlerin ve inan çların tüm ünde, kutsalı simge lemek içiıı

hay van lar, bitkiler ve m ineraller aleminden örnek lere —as -

lında, ister doğal ister el yapımı olsun, gökte, denizde ve

karada bulunan gözle görülür lıer şeye—başvurulmuştur.

Nefe r ta r i ve b a 'sı

An tik Yİ ısır

firavunu

II. Rainsen’iukarısı Kraliçe

Neferi ark M ısır'ın

Teb şehrinde

bulunan Kraliçeler

Vadisi ildeki

mezarının duvar

resminde, lekbaşına satranç

oynarkenbotimlenıniştir.

Nefertari ııiıı vüzballarına ve bir

akbaba başlığına

sahip olan sağdakiinsan başlı kuş

onun h a sidir.

M I . I I I I I I

'Hnntnzsi' .in

2 8 SK MH OI I F R j \ GRAMI:: Kİ



Ba

Antik Mısır sanalında, insanın ölümden

sonra hayatta kalan kişiliğinin ve ruhunun

en önemli parçası olduğuna inanılan ba , insan başlı (ölmüşün başı) bir kuş olarak

betimlenir. Melez görünümü onun göksel

doğasına işaret ederken, kanatları hareket

özgürlüğünü simgeler.

A s k lep io s ’un as as ı

Grek oRomen

hekimlik tanrısı

Asklepios/

A eseıılapiııs'a atfetlilerı

en önemli özellikbir asamıı etrafına

dolanmış yılarıdır

(hekimliği temsil

eden bu sembolün iki

öğesi ilk halinde ayrı

ay rı resiııe< 1i 11 nişl,i r ).

Derisini döküp

“yeniden doğ muş”

olarak ortaya çıkan

yılan birçok kültürde

manevi iyileşmeyi

ve yeniden doğumu

sembolize eder.

Gö k k u ş a ğ ı

Rirçok kiillür gökkuşağını yılanlarla

özdeşleştirir. Avustralya Almrjinleri için

gökkuşağı yağmuru ifade eder. İskandinav

mitolojisinde ''Titreyen Yol” {liifröst). yani yeryüzü ile cenneti birbirine bağlayan

bir köprü olarak tasvir edilir. Yalıudi

I Iıristiyaıı geleneğinde ise T an rı im i

iıısaııoğluyla akdini, dolayısıyla dabarışı sembolize eder ve ayrıca İsa'nın

gökyüzüııdeki tahtı olarak görülür.

Kutsa l Kâse

I Iıristiyaıı efsanesind e O rtaçağ ın I hrıstiyan

şövalyeleri kutsal Kâse ııirı (İsa rıııı

Son Yemek te kullandığı ve sonrasında

Aramatyalı ^ usııf ıın onuıı damlayan

kanını içine doldurduğu kup a ya da kâse)

peşine düşmüştür. Ebedi hayat bahşettiğisöylenen Kutsal Kâse İsa'nın günahlardan

arındırm a gücünü simgeler.

- !: MB 0 L L \ i Hİ\ (; H \ME ü İ 29



Ata, Kabile ve Klan Kimlikleri

A y rıc a bk z.

I ezh İp l i h a r tsayfa 39k o r u , sayfa 237

Tarihöncesi kaya sanatındaki el izleri insanın sembolik

olarak iz bırakma dürtüsünün ispatıdır . Kimlik sembol-

leri, ister kolektif ister bireysel olsun, örneğin bir ailenin,

klan ın, kab ilenin ya da ülkenin ferdi olmayı işaret ederek

sanatta da lıer zaman yer bulmuştur. Birlik ya da soydaş-

lık beyaııı ı ıa yönelik bıı güçlü arzu ortak ataların port-

relerinde; maskelerde kopyalanarak çoğaltılan kabilesel

vücut resimleri veya işaretlerinde; totem yaratıklarının

bet imlenmesinde; ya da hanedan armalar ı yoluyla sem-

bolize edilir. Askeri birlikler veya gizli topluluklar gibi

özel gruplara kabuller ile sosyal statüler de aynı şekildesembolik olarak belirt ilebilir .

İl k e rk ek v e kad ın

Fransa'nın St. Amancl

Maııastırıııdaki 16. yüzyıla ait bu Incil'de, Fski Ahit’teki Yaradılış bölümü, tezlıipl i harfle ayrılan iki sahneyle

resmedilmiştir. Tanrı solda güııcş ve ayı, sağdaysa Âdem vc Havva vı yaratmıştır.

30 SEM BOLL ERİN OH AMERİ



Â d em ve Hav va

İster isimsiz bîr çift isterse Adem ve

Havva (Yahudilik, Hıristiyanlık ya da

Müslümanlık geleneğine göre ilk erkek ve

kadın) olsunlar, açıkça bir çift oluşturan

erkek ve kadın figürleri genellikle çeşitli

insan gruplarının ilk atalarını temsil

ederler. Böylelikle kan bağlarını ve

akrabalığı sembolize ederler.

Totem kaz ık la r ı

Totem kazıkları genellikle Kuzey

Amerika’nın kuzeybatı kıyı bölgesinde

görülür. Totem canlılarının ve m itolojik

varlıkların belirgin şekilde oyulmuş ve

renklendirilmiş temsillerinden oluşan bu

amblemler bir klanın mitolojik kökeninin

ve kolektif kimliğinin çeşitli yönlerinive yanı sıra lıer bir canlının ayırt edici

özelliklerini sembolize eder.

Vüc u t sana tı

Afrika, Am erika ya da Okyanuskültürlerinde görülen bazı dekoratifsem bollerd eki insan tem sillerinin —vevücut sanatındaki yankılarının çok derinbir önemi vardır. Maorilcrde dövmelerlebetimlenen koru motifi dinamik büyümeyeişaret ederken, Afrikalıların deriyekazıyarak ya ptıkları işaretler kabilekimliğini ya da kabul ayinlerini simgeler.

Mi l l i bayrakMilli bayrak bir ulusu, ülkeyi ve lıalkını

simgeler; örneğin beyaz üzerine kırmızı

lıaçııı (Aziz Georgios lıaçı) İngiltere’yi

temsil etmesi gibi. Milli bayrak zaman

içerisinde değişebilir, ancak lıer zaman

söz konusu ulusun ortak tarihine ya da

karak terine ait önemli bir unsuru işaretetmelidir.

SEMBOLLERİN ORAMFIÎİ 31



Savaşçılık ve Kabul Töreni Sembolizmi

A y rıc a bkz.

Kİ izi, sayfa 40

K artal ve ş imşek ler ,sayfa lö.'î

Semboller ıızmı zaman boyunca .savaşçılıkla, (»giı.ıleşmc

ve kabul içirenleriyle ilgili, bazıları savaş alanlarından sa-

natçıların tuvallerine, geçen kavramlar iletmiştir. İnsanların

savaşçı seçkinler arasına katılabilecek yedilikle olduğunu

kanıl laması cesaret ve kabiliyet g erektirir ve başarı sem bol-lerle gösterilir; örneğin bir Ortaçağ şövalyesinin mahmuz-

larıyla va da Masai kalkanının yüzeyindeki bir sıratuylu

(sembol). Kalkanlar da Kuzey Amerika’daki bozkır yerlile-

rinin “göç” sembolleri gibi koru-

yucu im geler ya da \\ rupalılarm

amıacılık geleneğinde olduğu gibi

tanımlayıcı işaretler taşıyabilirler.

Askeri sancaklar ayrıca arkadan

ilerleyenlerin birliğini ve aıııan

sızhğıııı ilan etm ek için —sıklıkla

yırtıcı bir kıışrı veya hayvanı anış-

tıran semboller kullanırlar.

Savaş a lan ı a rm a la r ı

14. vıizvıl Alınan rlvaztıuısı Maııesse

Kodeksi'ııde yur aları İni çarpışınasahnesi Avrupa ılııki lıaııcdaıı

armacılığının savaş alanındaki

kükcnlcrini gösterir. I Isliiııdeki motif

alttaki lıazı kalkanlara da yansımış

olan saııeak liralının ve Limhnrg

Diikii I. .Itıhaım’ı temsil eder (yak.

1254Ü4) ve lirabant m şuhlanmışaltın sarısı aslanı ile 1.imlmre’uıı

kırınızı askımın birleştirir.

32 s r v i t s o u ı i i i \ c t t A M i ıti



Şöva lye mahmuz la r ı

Süvarinin çizmelerine takılan bir çiftmahmuzun sivri uçlarıyla uyguladığı

baskı, atı daha hızlı koşması için diirler.

Avrupa'da “mahmuzunu link etmek”

deyimi bir erkeğin şövalyeliğe layık olduğu

aıılaııııııa gelirdi. Hu nedenle mahm uz

şövalye demektir, aynen imtiyazı ve

kendini kanılIanıış olmayı simgeler.

K ız ıl de r i l i k a l kan ı

Kalk an oıuı taşıyan k iş iy i—gerçek vesembolik anlamda korur ve dış yüzeyinde

sergilenen imgeler de o kişi hakkında

düşmanlarına birtakım mesajlar verir.

Örneğin kuzev \ıııerika bozkır yerlilerinin

savaş kültüründe kırınızı el cesareti, gücü

ve yaşam enerjisini temsil eder.

A v ru p a'n ın arm al ı k alk an lar ı

Soylu kişileri savaş alanım lak i am açlara

göre basitçi* tanıtan Ingiliz armarılık

sistemi gelişip değiştikçe çok daha

karmaşık arınalı kalkanlar tasarlanır.

Örneğin Kıal II. Riclıard in IH^T'de

Norfolk un ilk dıikii Thoınas Movvbraye

bahşettiği imtiyaz arması İtirafçı l’ dward a

atfedilen armayı içinde barındırır.

Roma asker i sancağ ı

Roma İmparatorluğu lejyonunun, bazı

sanat eserlerinde de rastlanılan kartal

sancağında (aqni la) . şimşeklerin üzerine

tünemiş ve defııe çeleııgi içine alınmış bir

kartal betimleıımişlir; bu sembollerin hepsi

gücü ve zaferi ifade eder. Altındaki SPQR

harfleri Latincede Svn dh ıs Popır.Iusqtı<3RotıKuı us ( “Ro ma l la Ikının Sen atos u” )

de yişiı im k ı sal tınas ı <lir.



Soyluluk, Aile ve Hanedan Kimlikleri

Japon hanedan n i şan la r ıBir Japon fathi tk i oyunundan

bir şaline; askerlerin gölü

geçerek akın ederken görüldüğü

hareketli bir tasvir. 1(). yüzyıla

ait bıı ttkiyo-c b askısındakiaskeri sancaklarda güze

çarpan semboller bazı Japon

///unlarında görülen sembolleri

vaıısıı ıvor.

.Unca hkz.

S a v a ş a l a n ı a r m a l a r ı , s ay la 3 2

sayfa 136^37

Dünya "('udinde aile, klan, kainle ve ulusal topluluklar

doğal sembollerle, sıklıkla da luleın biçiminde temsil edilip

tanıtılırlar. Avrupa ülkelerinde ve de Japonya’da son dere-

ce ayrıntılı armaydık sistemleri gelişmiştir; bunların genel-

likli ben zer şekilde doğad an esinlenilm iş, dek ora tif, stilizesembolleri sanal eserlerinde sıkça görülür. A vrupa arm aları

ile Japon ///n/darınııı (arma) savaş alanında kimlik tespiti-

ni yardımcı olmak üzere lasarlaııdıkları düşünülse de, lıer

iki sistem de kendine has

armaeılık sembolleri va dasembol kombinasyonlarıyla

soylu aileleri ve han edan ları

(daha sonra da liizel kişileri

ve bölgesel oluşumları) fa

ıııRmık zaman içinde dahaçok soyla ilgili amaçlar taşır

hale gelmişi ir.



As k ü rk üAvrupa'da yetişen us (kekim), siyah renkli

kuyruk ucu dişimin her tarafı beyaz lıir

kiirk hayvanıdır. As (armacılıkta renk

olarak sınıflandırılmıştır) soyluluğu.

O rtaçağ dönem inin efsanevi mirasım

simgeler vc ancak toplumun en üst

hasamağıııdakiler bu sıcak tutan göz alıcıkürkü giyebilir.

Beş yaprak l ı asCitKjuefoil (beş yapraklı stilize bir çiçek)

figüründen türeyen beş yapraklı as önce

Benuınnııl so nr ad a Leicesler ailesinin

arınası olmuştur, ilk olarak Leicesler Dükü

Hoberl LitzIVmelFe (ö. 120b) kelimi'

oyunuyla göndermede bulunmak için

“farekulağı” (jn/npernef ) çiçeği desenininuygulandığı sanılıyor.

D e v e d i k e n i

Iskoçya da yetişen devedikeni ülkenin

nişanı ve simgesidir. Bu dikenli bitki.

Lal incede Nvnto mv imputıe İacessil (“Bana

saldıran cezasız kalmaz”) özdeyişini

düstur edinmiş “Lıı Kadim ve Kıı Soylu

Devedikeni Farika!i” adlı bir Ingilizşövalyelik tarikatiııiıı de amblemidir.

Og i desen l i m on

Ls lleki illüstrasyonda gösterilen Japon

/n otuı üç katlanmış yelpaze («#/)

desenlidir. Bu tarz bir yelpaze gerek taşıyıcı

çubukların sayısı gerek kumaşının tipi,

rengi ve dokusuyla (hepsinin sembolik bir

anlamı vardır), armayı taşıyanın soylulukstatüsü va da ıneslegi hakkında bilgi verir.

i : \ i i s o i ı ı i îi \* t ; h a m l i m 3 5



Kişisel ve Sosyal Kimlik

A y n m bkz. Sanat eserlerinde karşımıza çıkaıı belli bazı semboller iıı

sanları tanımlıyor ya da onların sosyal kimliği hakkında

Tu d or gü lü , bilgiler veriyor olabilir. Sözgelimi hanedan armaları soy-

luları ya da kraliyet mensubu kişileri simgeliyor olabilir.

Ingiliz krallığının velialıüm gösteren devekuşu tiiyii nişanı

gibi, bazı nişanlar kesin bir şekilde kalıtsal olmasa da ki-

şisel değil sosyal konumu temsil eder olmuştur. Ne ki bir

sembol veya amblemin yalnızca soylularla sınırlı olmayıp

sa n atç ısı da d ah il herkesi temsil edebileceği; ister soytarı

şapkası ister kral tacı olsun, bir başlık ya da kıyafetin onu

giyenin kimliği hakkında apaçık bilgiler verebileceği de

unutulmamalıdır.

Tudo r hanedan ı sembo l l e r i

Caııterburv Katedrali dolaylarındaki Clıristchıırch Kapısı Tudor hanedanının üyelerinden lıiri olaıı V III . Henry ııiıı

hükümdarlığı döneminde yapılmıştır (1517).Bıı detayda bir çift Tudor taşıyıcısı (ejderha ile tazı) ve Tııdor gülü görülüyor.

İ İ



Kral iyet güneş ış ığ ıİngiliz kralları III. Kdwnrd (131277) ve

VII 1 leııry'nİTi (1 4 5 7 1 3 0 9 ) kullandıkları

hanedan armalarından biri, bir bulutun

ardından beliren güneş ışınlarının slilize

edilmiş b ir tasviri olan güneş ışığıydı.

Kraliyet açısından neyi temsil ettiği (anı

olarak belli olmasa da güneş ışığı ııırıulveren iyimser bir semboldür.

S a n a t ç ı m o n o g ra m ı

Sanatçılar eserlerini bazen imzalarını

olduğu gibi alarak, bazen do f laman

ressam Antboııy vaıı Dyck'ırı (15991641)

yapliği gibi bir moııograıııla imzalarlar.

Bu gibi kişisel işaretler eser ile yaratıcısı

arasında bağ kurm akla kalmaz, eserin

değerini de artırır.

Ve l i ah t n i şan ıAlınanca leh dien (“Hizmetini/devim”)slogaıılı tacın içinden viikseleıı üç

devekuşu tüyü Ingiliz tahtının veliahtitıın,

genellikle de Güller Prensi nin hanedan

nişanı olmuştur. Kaynağı Kara Prens’iıı

(133076) annesi Hainault lu Philippa’nın

ailesidir.

Soy ta r ı

Ortaçağ Avrupa’sı saraylarında çalışan

soytarılar ya da profesyonel şak acılar

sanat eserlerinde ve iskambil kartlarında—

öylesine ilginç ve çok renkli şapka ve

kıyafetler içinde resmedilmişlerdir ki onları

21. yüzyılda bile hemen tanıyabilirsiniz.

(Bu ' 'maskaralar” alegorik resimlerdeahmaklığı temsil eder.)

S E VI BOT. L I R j N G B A MK Hİ 3 7



Yazmak ve Kaydetmek

A y rıc a bkz .Mısır hiyeroglifleri:fi ravıımın be ssayla 066 7Araıp kaligrafisi,sayla Kî5

Bilgiyi kaydetme arzusu ve hu arzuyla icat edilen yazısistemleri insan dili ve uygarlığının evriminden ayrı (ulu-

lamaz. İmi eski vazı karakterleri, sembolize edilen bir nes-

neyi, kavramı ya da kelimeyi tasvir eden piktogranılar,

ideograınlar ve logogramlardır. Ancak zamanla bunlar

yetmez olmuş ve boylere soyul alfabeler geliştiri lmiştir;yine de yazı k arak terleri i le sembolizm ve sanal ara sınd a-

ki güçlii bağ kopmamışım. Örneğin Mısır hiyeroglifleri ve

Avrupa rııııik harfleri, eşlik eden imgelere dair yazılı bir

von ıuı sun arlar. Kski Y una n vazı karak terleri I l ıristiyan

lığııı ilk döneminde birçok sembole temel teşkil etmiştir.

Parşömenler üzerine resmedilen Çin yazı karakterleri ge-

nelde sanal eseri kabul edilir.

R u n i k s e mb o l l er

8. yüzyılda hu

balina kemiğindenmücevher

kutusu üzerine

ovulmuş runik

yazı karakterleri

arasında eski

AııgloSaksoıı

alfabesine ail “r”ve “lwharfleri de

bulunur. Burada

gösterilen detay

Nortluıırıbriadaişlendiği düşünülen

t renklerin

Mücevher

kutusu ıııuı bir

levhasına ail lir.



Run ik yaz ı ka rak te r l e r i

MS 3. yüzyıldan itibaren İskandinavya

ve Halı Avrupa'da kullanılmış olan eskiG on ıım alfab esine a il ha r Herin ya da

yazı karakterlerinin (mite) büyülü bir

sembolizm içerdiklerine inanılırdı. Ifslleki

harfler AııgloSaksoıı fıılharkına (ruııik

alfabe) aittir: “d” d a e g (giin), “t" tir (m itolo jik tan rı ‘T y r1’ ) ve “t'’ ra d

(at sürmek) anlamına gelir.

S r 1m * .11 W. m m

Maya g i i f i

Klasik Maya döııeıııiııdeıı (MS 300-

000) kalına üstteki glif bir sözriik ya daliiıncenin bütününü ifade eden bir sembol

ya da logograıııdır. Jaguar kafasının temsili

üzerine kıırııhı olan bıı Maya logogramı

“jaguar'1anlamına gelen btdam kelimesini

sembolize eder.

Tezhipt i har f

“Tezli i pli'1ya da süsletileli baş harfler

minyatürde başlı başına birer sanat

eseridir: Avrupalı keşişlerin MS 400 den

Ortaçağ ııı sonuna kadarki donemde

kopyalayıp yarattıkları I lıristiyan

metinlerinin zarif bir özelliğidir. Kol İs

Kitabı adıyla bilinen İrlanda deki lezlıipliİncil yazmasından alınan üstteki “D”

harfinde bir kuştan esinlenilmiştir.

Çin yazı ka rak te r i

l stte göriîlen Çiııee karakter onur ya

da ablaklılık gibi bir dolu yan anlam

taşıma kla b irlikte temelde dürüstlük ya

da doğru davranış anlamına gelir. Ayrıca

Konfüçyüsçülüğüıı Beş Krdenıi ııden biı i

olan adaleti (diğerleri cömertlik, edep,

bilgelik ve içtenliktir) ifade eder.

KHİ 3 9



Makrokozmos ve Mikrokozmos

A y rıc a bkz .

Boş Çin Elc ıııcııl i.sayfa 15258Dürt Salgı,sayfa 225

Tiiııı (liiııyada loplımılar, evrenin işleyişini ve kozmik

enerjilerin ya da gök ('isimlerinin Diinya ya nasıl elki et-

liğini kavranın uğraşı içerisinde, en bilinenleri (ve sanat

eserlerimle en çok ttnjısil edilenleri) Çin ve Batı astrolo-

ji le rin in prensip lerindir özetlenm iş olan çeşit li ıı ıa krokozıııos ve mikrokozmos teorileri geliştirmişlerdir. Ayrıntıda

birbirlerinden ayrıtsalar da, lıer iki sembolik sistem de bir

kişinin doğum tarihinin ya da daha doğrusu, o tarihin

çakıştığı ilgili durumların omııı

kişiliğini etkilediği inancını pay-

laşır. Ayrıca, Çin’in tıbbi diyag-

ram larında ve Bat ı ı ıı ıı "Zo dy ak

insanı illüstrasyon larınd a sem -

bolize edildiği gibi, doğal güçle-

rin ve astrolojik faktörlerin insan

sağlığını etkilediğine de inanılır.

Zodyak insan ı

Alman iıp udunu (ieorg Barliselrin

I5<°>2 İr yayımladığı, gözBozukluklarına dair Bilimsel Bir

inceleme olan Opfılltahnodouleia ,

D a s is! A ugendionst \\\ içindi' soldaki

ahşap Baskı da yer alır. Çevredeki

12 imgeden ortadaki insan figürüne

çizgiler çekilerek. Aslan da dahil

olmak üzere Balı asirolojisindekiBurçlar ile insan vücudundaki

organlar arasında Bağlamı kurulur.

■40 MB OT U' Hİ N OH AMERİ



Çin zodyakı

Çinlilerin inancında evren pasif ve aktil

enerjiler olanyin veya//gırı —la i- ch i sembolünde gösterildiği gibi—karşılıklı

etkileşimiyle işlemektedir. 12 Dünyevi

Dal dan (Tenvstria l Urandı) oluşan

“zodyak’ m (burçlar kuşağı) 12 yıllık

döngüsü, lıer biri b ir yıla tekab ül eden12 hayvan sembolünden oluşan birçemberle temsil edilir.

Bat ı zodyak ıBalı ııııı astrolojik, prensipleri 10 gezegen ve

12 burç etrafında (bunlar glifler ve figüratif

imgelerle sembolize edilmiştir) şekillenir.

Bu rçla r b ir o lasılık çerçevesi olı işi tınırken ,

onları yöneten gezegenler yönlendirici

güçler olarak hareket ederek Dünya ya ve

iıısaıı bede nine etki etkirler.

Çin t ıbbı

Geleneksel Çin tıbbına göre, yaşamenerjisini temsil eden d ıi (veya (fi) vücutla

meridyenler (kanallar) yoluyla dolaşır

ve bunların tıkanması sağlığı kötü yönde

etkiler. I Icr bir meridyen yin vr yang\\\ etkisi altındadır. (Beş temel elementin

lıer biri bir organa karşılık gelir.)

A s lan ’ ın f i z ik s e l e t k i le r iEskiden dört elementin “salgıformundaki

hareketlerinin insan aklına ve bedenine

vansıdığı düşünülür, butumla beraber

burçların bedenin uzuvlarını ve organlarım

etkilediğine inanılırdı. Sözgelimi Aslan

belkemiği, sırt ve kalbe etki ederdi.

F M B OL LO Bİ N (İHA M K Hi - t l



Kaderi Etkilemek

A y rıc a bk z.

II izi, sayla 4()T ar o t ’ ı ıı ı Asılmış Adiiıııı, sayla 227

İler çağdan ve uygarlıktan insanlar hayatın rastlantısal

niteliklerini gözlemleyerek kaderlerinin ilahi hir el tara-

rından kontrol edildiği çıkarsamasını ya111nışIar<lir. Mito-

lojide olduğu gibi sanatla da lııı kavram sözgelimi çarkını

çeviren Ka de r I lam ınd a ya da yabanı ipliğini tıılaıı Cç

Kader I anrıçası’yla sembolize edilmiştir. İnsanlar kader-

lerini hir parça kontrol edebilmek için laldan, örneğinsembollerle dolu I’arot lalından medet ııııımıış; kendile-

rini koruyacakları inancıyla muskalara sembolik anlam-

lar yüklemiş ve siıııva gibi karmaşık sembolik sistemler

geliştirmişlerdir.

K a d e r H a m m ’ ın ç a rk ı

Kumalı yazar Hoellıiııs mı

De conso lafiotıe p /ı il osoplt tae

Irlseleııin İçsellisi)

adlı eseriııiıı .kaıı deMoıı ı ıg terein nesinden

alınan 15. yüzyıla

ail İm illüslrasyuııda

Kader Ilamın çarkını

döııdiirürkeıı görülüyor.

Çarkıfeleğin dönmesiyle

insanların talihleri tersinedöıırrrk sosyal konumları

ali üst olur.

4 2 K M B O K İ T R İ N C.H \ MK JÎİ



Çark ı f e lek

Çarkıfelek hayalın öngörüleınezliğinisimgeler: öyle ki toplumun en

tepesindekiler hir süre sonra kendilerini

«'iı altla bulabilirler. hıııııın tersi de

geçerlidir. Genellikle başında tacıyla ama

bazen de gözleri bağlı resmedilen Kader

Ilamın (öncülleri l’ylıke ve borlıma adlı

tanrıçalardır) Rönesans sanalında çarkınıçevirirken gösterilir.

Üç Kader Tanrıçası

Creko Romen tanrıçaları Moiralarııı(La l . P a ı v ac ) ya da Uç kader I anrıçası ıım

insanın kaderi üzerimle konimi sahibi

olduğuna inanılır, hu da ellerinde lııMııkları

iplikh* sembolize edilirdi. Uç kız kardeşlen

Lak lıesis in çubuğu ipliği ölçer K lotlıonıırı

örekesi örer ve \tropos mı makası da keser.

Rövlece hu iiç işlem doğum, yaşam veölüme karşılık gelir.

Ham sa ya da Ham eş

Stilize edilmiş el biçimindeki

hıı muska geııellikle hamsa va da haineş (Arapça ve

İbra nicede beş aıılaınm a

gelir). Ortadoğu'da da

Kalma ıım eli olarak bilinir.

Nazara karşı korunmayı

simgeler.

N i g re d o

Siıınacılığın hüviik

faaliyetinin ilk evresi olan

Nigredo ölüm ve yeniden

doğum için gereken

arınmayla eş 1ıılulur, lîir

tabut içinde kral (Sol)

ve kraliçenin (Luııa)

bede nleriyle sembolize edilir.

Yıld ı r ım düşen ku le

Tarot un Riiyıık Sır

karılarından biri olaıı l(ı.

yüzyıla ail hu karlla. kuleye

yıldırım düşmesiyle aşağı

diişen iki adanı betimlenir.

Vah iy va da cezalandırma

yoluyla dünyevi bağlardan

kurtulmayı sem bolize eder.

s. I \ I B O t t I J?I \ (. i l i \ M İ Rİ 4 $



Fantastik Yaratıklar A y rıc a bkz.

Ht u sav fa 2<)

Si ren le r in şark ı la r ı

(/(Milisiyle: Sirenlorianlında bırakan()dysseııs/l lysses’i

beliınkyeıı birmozaik, (/eminin

ıııii reli ebalıSirenlerin şarkılarınıduymamak için

kulaklarım mum latıkamışken.

()dysse.ııs/l IvssesyelkiMi direğinebağlanmışolduğundan herhangibir lepki veremiyor.

Fantastik yaratıklara her kı tanın sanalında rastlanır .

Peki, ama var olmadıkları halde neden böyle gök.

deniz ve ka ra c an av arla rı hayal edilm işi ir? Hu sorunu n

cevabı onların sembolik anlamında yatar, z ira her bir

yaratık, varlığı her daim güçlü bir şekilde hissedilse de

yaşamın bi l inmeyen ya da gerektiği gibi anlaşı lamayan

bir yönünü temsil eder. Dolayısıyla bu melez yaratıklar.

Triton da temsil bulduğ u üzere, d eniz gibi d oğan ın

gizemli diyarlarına: rasgele yıkıp geçen güçlen'

(Klıimaira); insanoğlunun doğasının lıayvansı ve kösııül

yönüne (Miı ıotauros ve Sirenler) ; veya ölüm korkusuna

(Cerbenıs) işaret ederler.

4 4 S VMlîÖ LL t' Kİ N l li \MI Hİ



Tri ton

Triton Poseidon ve Amplıitrile’mıı oğlu

olduğu halde, “Tri(onlar* deniz adamlarını,

yani erkek gövdesi ile balık ya da yunus

kuyruğu karışımı deniz varlıklarını ifade

eder. Genelde sarmal deniz kabuğundan

borusunu iinerkeıı bel imlenen T riloıı

denizlere hükmeden gücü (eınsil eder.

K h i m a i ra

^ırnaıı ınilolojisiııde Khimaira aslan başına,

keçi gövdesine, ucunda yılan kafası olan

bir kuyruğa ve bazen de fazladan bir iki

lıavvaıı kafasına sahiptir, hırt m aların ele

kemiğe hürünmüş lıali olan hu canavar,

kahraman Belleroplıoııtes oııu defedeno

kadar yeryüzünü ve denizleri yerle bir eder.

Si ren le r

Yunan destanı Odysseia da betimlenenSirenler, karşı konulmaz çekicilikteki

şarkılarıyla, denizcileri kasten tuzağa

düşüren deniz peri bîriydi. Sık lıkla,

örneğin antik çömleklerde, kadın başlı

kuşlar olarak resmedilen Sirenler haz

düşkünlüğünün yol açabileceği olası

felaketleri simgeler.

C e rb e ru s

Yunan mitolojisinde Cerberus ölülerdiyarı I lades1in kapısını koruyan ve hiçbir

e,anlıyı oraya so km ayıp hiçb ir ölüyü de

oradan kaçırmayan iiç başlı yırtıcı bir

köpekti. Arada bir kandırılmış olsa da,

Cerberus dehşet veren ölümii ve öliimüıı

kaçınılmazlığım temsil eder.

> İ M B O L ! KR İ N G R A M F B İ 4. 5



İnsan Varoluşunun Alegorileri

Sanal sembolizm yoluyla gözle görünenden çok daha de-

rin anlamlar aktaran alegorilerle mükemmel uyuşur. Hu

li|> alegoriler örneğin insan ömrüne, ya da istedikleri ka-

dar güzel ya da güçlü olsunlar, sonuçla herkesi ölümün

beklediği uyarısına işaret ederler. Olüın Halı ııııı laaitd.s natürmortlarının ve Höııesaııs dönemindeki alegorik za-

fer tablolarının odak noktasıydı. İnsan deneyiminin ha-

vali unsurları olan beş duyu veya I lıristiyanJık erdemleri

gibi bazı ortak temalar genellikle ııvgım bir vasfı, tabiatı

ya da Özelliği sembolize eden simgeler taşıyan kadııı fi-

gürleriyle temsil edilirdi.

Mem ento m or i

Fransız saııatçı

Philippc de

( Üıauıpaigııe in( 1 6 0 2 7 4 ) hu

karanlık ve

kasvetli tablosu

yaşamın kaçınılmaz

olarak üliimle

soıılatıacağımnsakınması/ bir

lıalırlalıcısıdır. Lale

uçucu güzelliği

sembolize ederken,

kum saati gelip

geçen zamanı,

ku ruk afa ise —iskele!parçası olarak

nlüıtıüı temsil eder.

4 () SK f ct HO LI . FR İ' S (.>R A-M I-' i! İ

A y n e n bk z.

Minö re ıfane, sny fıı ( )ö

Dııplıııe, sayfıı 17.J



Koku a lma duyusuBeş dııvıı (işitme. görme, koku alma, tat

alına ve dokunma) Batı sanalıııda. her hiri

temsil etliği dimimin özelliklerine ııygıııı

simgeler taşıyan beş kadın tarafından

resmedilir. Örneğin Koku, elinde hoş

kokulu çiçekler tııtar. Menekşe gibi kokulu

çiçekler farklı alegorik bağlamlar içerisindede kokuyu sembolize edebilir.

As ya da k ak ımllTel b ir za m an lar I lırİstiyaıı \vrupa sıııda

öyle değerli bir vasıftı ki sanal eserlerinde

bir erdem olarak kişileşlirilirdi. İllet

Rönesans ve Barok tablolarında, bembeyaz

kürküyle (gerçi kuyruğu siyah kalırdı)

bekareti simgeleyen as ya da kakımla

temsil edilirdi.

Defne da l l a r ınd an ç e lenkDefııe dallarından çelenk ilk olarak Greko

Romcıı sanalında, giiııeş tanrısı Apolloıı/

Apnllo daima yeşil kalan yapraklardan

oluşan laeıvla resmedildiğinde

görüldü. Antik Komada askeri zaferle

bağdaşt m Isa da., gelene ksel b ir simge

olan “deliıe yapraklarıyla .süslenmek”kişinin oıuırlaııdınhnnva layık olduğunu

göstererek aslında şiir ve müzikteki

başarılara dikkat çekerdi.

İ ske le t

Dünyaıım her yerinde

ölümün doğal semholleı

olan iskelet ve kurukafa

Ortaçağ dan beri

memen (o mori deyişiyle

(Lntinecdc “l muma

ki bir giiıı öleceksin”anlamına gelir) birlikli

\vrııpa sanatında

ver bularak, hepimizi

ölümün beklediğine

dair sembolik birmesaj vermişlerdir. Bu

nedenle maddi başarısemb olleriyle yan yan a

konuldukları da görülür.

. K M I İ O L U ' . R I N (.»H A M K H 1 -+



Tarih öncesinden İmi yana iıisi inuğhı geçıııi§. bııgiin ve gelecekle. kutsal ya <la dünyevi olanla, insan olmanın

esaslarıyla ve en soyut felsefelerle i lgil i derin kavramları

i fade etmek için sanal eserlerinden faydalanmıştır, konu-

ları ya da sanatsal üslupları birbir inden ne kadar farklı

olursa olsi ııı. o kav ram ları akt arm ak için k ul lanı lan im -gelerin dünyanın her tarafında birbir ine benzemesi, in-

sanoğlunun resimler ve sembol ler le düşünm eye y atk ınl ı -

ğının ne kadar kadim ve temel olduğunu gösterir. I leriki

sayfalarda \ l r ik a. Vmerika. \sya. A vru pa ve Okv aııus

ülkelerinden çeşit l i saıuıt biçimlerinin aktardığı sembolik m esajlarla tanışacaksınız.

Pschent

I İri kültürün

sanalında hamlık

mm lakuııııı kimliği

hakkında birtakım

I »iİniler verir.Tarihöncesi Mıır

döıırıııiiK* aiı üstteki

illüsirasyondu.

finiNıııııııı taktığı

/ w h a i l (çifteinç) hamlığında

\;iıjh M ısır lacı

dcsh iY t (kınııı/ı)

ile ^ nkaı ı Mı«*ır

ta n lıaljet (İM‘\az)

birleştirilmiş. İMİyleeefira\ nıııın birleşm iş

“iki ülke" üzerindeki

hâkimiyeti

simgelenmiş! ir

Es in kaynağ ı

ha h an sanatçı(»iorgio (illisi ııiıı

nyıııa bask ısındanynla çıkılarak

yapılm ış nlaıı10. yüzyıla aiı hıı

I' raıisız lahlnsiıııda

CrekoRomen

laıırisi Vpnlloıı/

\pollo ParııassiisDııgı uda müzik icra

çilerken gnriiliiyor.

Sularından şiirsel

(‘sin ak an ( iastaliaŞelalesi ııiıı yanı

sıra dokuz esinperisi (Mıisalar)

ve Pegasus da

resmedilmiş.



Ilıııılıı ve Kinli»! I nııinı saıııılı gelm eğin de

»akli (etkiıı dişil ilalıi enerji) tanrı Şi\a \la(edilgen) ya da hir Hııdiı iaıırı»ıyla saııiinıihir »ekilde kucaklaşmış hir tanrıça nlaıak

resme dilir. I si teki \xib-\nm ( "h a h a a ı ıur " )

duruşu şakliııiıı eaıılaudırıeı u* yaratın

giıcıiııii simgeler.

A h tap o t

Doğadan esinlenilmiş semholler aynı

aııda lıeııı çok husiı lıeııı de çok karmaşık olabilir. Orııejtiu alıta|>ot denizi temsil

eder: nııeak larilıöııeesi \kdeııiz sanatında

resmedildiği şekliyle, uçları spiral şeklinde

kıvrılm ış doku naçları nedeniyle, aynı

/amanda da hareket enerjisi, yaralın ve

vıkırı güç ve şimşekle özdeşleştirilir.

I .ıı eski semholİk resimlerden hiri.

\vntral\anm Queeıı»laııd \dası kaya

sanatına ait kırını/ı toprak boyasıylaçıkarılmış el izi desenidir, l arilıöııeesi

(.üııeyhatı Amerikan sanatında da göriileıı

hu kimlik sembolünün mevcudiyeti,

kan bağım ve korunmayı temsil ettiği

düşünülür.

Vvrııpa analında fıskiye esiıı veya bilgi

gibi arzu edilir hir niteliğin kaynağını

("m em ba *) ima ederken genellikle alegorik

hir seıııhol olarak kollanılır. İçimini »ıı

fışkırdığı içiıı de yaşam, yaratırdık ve şifa

kaynağı o larak »tiyim po zitif sembolizmini

pay hışır.

s I M h o l I I R

Gi i



Giriş

A y r ıc a bkz.

Mısır hiyeroglifleri : f i ravunun beş i smi , sayfa (>(>—(>7

P o p ü l e r H i n du lan rı ları , sayfa IO(ı-7

Budizm'in Vedi Hâzinesi

sayla 1 10 -1 7

Afrika'da yaşayan insanların çevrelerindeki doğal dün-

yayla kurdukları yakın ilişki, gökyüzünde, karada ve de-

nizde gördükleri her şeye derin sembolik anlamlar yük-

lemeleriyle sanallarında açıkça görülür. Örneğin Aniik

Mısırlı lar dünya görüşlerini resmederken, çevrelerinde

gözlemledikleri canlı larla açık paralel l ikler kurmuşlar-

dır. Kabile aidiyeli, savaşçı kimlik ve kan bağıyla ilgili

konular da benzer şekilde doğadan esinlenilen sembol-

ler aracılığıyla aktarılmıştır. Keza Mısır hiyeroglifleri ve

Aslıantilerin a d i n k r a motifleri { b k z . s . 6 8 - 7 1 ) Afrikalıla-

r ın k arm aşık kav ram ları ifade ettikleri, birçoğu doğadan

esinlenilmiş sembolik sistemlerden sadece ikisidir.

H iye r og l i f sem bo l le r i

Mısır’ın Deir elBah ribölgesindeki Hatşepsut

defin kıpmağında

hu lima n rölyefe

ait hu hiyeroglif

dolayında I'iravmı III.

Tlıııtmosis’in (lık. MÖ

14791425) kartuşlar

içindeki (alıl ve doğııın

isimleri görülüyor. Sol

üst köşedeki doğan

liravmıım IEonıs ismini

gösterir (bkz. s. 66) . Sağ

alt köşede ise “ebedihayat bahşedilmiş”

deyişi g örülebilir.



TaveretAntik Mısır'da çocıık bekleyen anneler

doğıını tan rıças ı T a ve ret in himayesine

sığınırmış. Ham ile göbeği ve sarkan

göğüsleriyle zihinlerde canlandırılan

Tav eret iıı bedeni, ağırlıklı olarak

yavrularını saldırganca savunan hipopotam

biçiminde tasarlanmış., timsah kuyruğuve aslan pençeleriyle de yırtıcılığı

pekiştirilmiştir.

“ E b e d i h a y a t b a h ş e d i l m i ş ”

Bu beş hiyeroglif sembolü Mısır sanatında

sıklıkla firavunlar için kullanılan bir deyişiifade eder: “ebed i hayat bahşedilm iş”.

Üçgen hiyeroglifi koni şeklinde kesilmiş

bir ekm ek diliuıiııi gösterir, “ bahşedilmiş”

anlamına gelir: tepesine ilmek atılmış haç

(aıık/ı) “lıavat" demektir: “ebedi” ifadesini

veren hiyeroglif ise kobra, ekmek soıtııııııı

ve toprak pa rçasıyla sem bolize edilmiştir.

FilKil, zekâsı, uzun yaşaması, büyüklüğü,

gücü ve doğal hayatla düşmanı olmayışı

(insanlar dışında tab ii) nedeniyle Afrika ’da

hayran lık kork u ve saygı uyand ırmış,

bund an dolayı da kabile reisleri ve krallarla

özdeşleştiril1 1 1 iştir. Dolayısıyla fil Afrika

sauatında bilge, müşfik ve de güçlü b irlideri simgeler.

S ank o f a

Sanko f a motifi Aslıanti (ya da Asaııte)

insanlarınııı ad inkra sembollerinden

biridir. A'ıınııu tasım geri koymak içiııkafasını çevirmiş kuş betimlem esi “geri

dön ve onu getir” mesajı vererek, kişinin

geleceği verimli kılmak içiıı geçmişine

dönmesi gerektiğini ima eder.

Y b T l



Yoruba Tanrıları

A y rıc a bk z.

Thor'uıı çekici,sayfa 25

Oşurı

Şango’nun üç

karısından biri olaııOyun Nijerya’nın

Oşun (ya da

Osun) Nefiri yle

özdeşleştirilmiş

ve bu nedenle

tatlı suylabağ da ştın Imıştır.

Gelgeldim

esasen cinsel

aşk ve güzellik

tanrıçası olarak

ululanır; elinde bir

aynayla sembolizeedilmesinin nedeni

de bu olabilir.

Afrika’nın batısındaki Yornba insanlarının taptıkları

tanrılara topyekıiı ı o r i ş a (ya da “tanrılar” anlaırnııa ge-len o r i s a ) denir. Çok sayıda o r i ş a olduğu halde, hepsi sa-

nal eserlerinde bel imlenm em iş!ir ve çoğu zam an karm a-

şık özellikler gösterdiklerinden, onlarla ilişkili semboller

görece değişkendir. En sık tasvir edilmiş olanlar doğanın

çok çeşitli güçlerini temsil edenler ya da arketipse! öne-mi olanlardır. Bunların arasında fırtına tanrısı kaprisli

Şaııgo, ana tanrıça Yeıı ıoja, savaş tanrısı Ogmı, avcılık

o r i ş a sı Oşosi ve aşk tanr ıçası

Oşurı sayılabilir.

Cinse l güç ve ş idde t

Afrika’nın batısındaki

Beıüıı Cuınhııriyetfııc aitlııı eserde Ta nrı Şaııgo ’m m

iki başlı baltasının

stilize; edilmiş yorumu

tüm dikkatleri üzerinde

topluyor. Şang o’ya

öylesine güçlü bir erillik ve

doğıırtkuıılık atfedilir ki

(aynı zamanda da ikizlerin

korııyucusııvdu) rahipleri

onun bu cinsel gücünü

dengelemek için kadın

kıyafeti giyer.

52 \V R K \



Şango

Eskiden Oyo'nım savaşçı ve acımasız

büvücii kralı olaıı amansız Şango, öldiikleıı

sonra Vorııba’ıım gök gürültüsü ve şimşek

tanrısı olarak ilalılaşır. Yeryüzünde öfkesini

kabartanlara fırlattığı şimşekleri simgeleyen

iki başlı balta b aşlıca sembolüdür.

Ogün

Ogıııı savaş ve kurban eliııeyle ve yaııı sıra

Yorubalılarııı bıçak gibi geleneksel kesici

silahlarının ana maddesi demir ve çelikle

özdeşleştirilen bir oriş<u\w. O nedenle

genellikle başlıca sembolleri olaıı palalar ve

dehşet uyandıracak kadar geniş ağızlı bıçak

veya kılıçlarla betimlenir.

Yemoja

0/7£«larııı birçoğunun anası olaıı Yemoja

anneliğin ve Ogıııı Nelırfııiıı ilalıi

temsilcisidir (özellikle sn ve doğurganlıkla

bağ da ştın İmasın m ned eni de hııdur).

Dolayısıyla balık kuyruğuyla ya da bir

çift dolgun meıııe gibi anneliği çağrıştıran

işaretlerle sembolize edilir.

Oşosi hayvanların ve de düşmanların

avlanmasını sağladığına inanılan Yoruha

o#7f«sıdır. Hu nedenle çoğunlukla avcıların

geleneksel simgeleri olan varım ay

şeklindeki yayla ve ölümcül görünümlü bir

okla sembolize edilir.

\ ! I sİ iv A 53



Mısır Tanrıları

Aynca bkz.

Mısır krallığı.suy fiı 6 4 0 5

Osi r is

Osiris öldürülüp

f) ii ıra la ra

ayrıldıktan soııraersel parçaları

Inplnmp hir

araya getirildi

ve ınııınvalandı.

Hüylece yeniden

canlanıp

yerallnıuı veyaşamdan sonraki

dünyanın ölümsüz

hükümdarı oldu.

Olüınü yenmesi

mumyalanmış

bedeniyle,

hükümdarlığı isedeğnek, gürz ve u t e f (acıyla simgelenir.

Doğal diinya Mısırlı vazırılar ve sanatçıların tanrılarının

temsilinde kullandıkları seıııhollerin birçoğuna esiıı kay-

nağı olmuştur. Gökyüzüne baktıklarında, tezahürlerinden

birine bürünmüş olarak gökyüzünü katedeıı güneş tanrısı

Ra’yı gördüklerine inanırlardı; havada süzülen bir doğan

onlar için I Iorus’u. daireler çizen bir çift çaylak ise İsis ve

kız kardeşi Neftis i temsil ederdi. Bu tanrıçalar çaylak kı-

lığında. ölümü ve veııideıı doğımıu kendi sembolik temsi-

line zemin oluşturan erkek kardeşleri Osiris’i arayıp onun

ardından yas tutarlardı. Ayrıca I latlıor’a olduğu gibi lsis’e

de ana tanrıça olarak tapındırdı. Bu nedenle lıer iki tanrıça

da ineklen beslerken betimlemedi.

A na tan r ıç a İs is

Isis de I latlıor da

güneş diski ile öküz

boynuzlarındanolıışaıı hir başlıkla

resmedilir, f iravun

I lomnheh (lık.

MÖ 13101307)

gömülündeki duvar

resmine ait hu

detayda, soldakitaht hiyeroglifi

s aye s i n d e 1 a n r ı ça m n

İsis olduğunu feşhis

edebiliyoruz.

54 a r n k \



O r î lRa

Mısır ııı giiııeş tanrısı lîn'ıuıı birçok

tezahürü vardır; örneğin doğan şeklindetemsil edilen Rcllonıkti. Fn çok da, güneş

diskini temsil eden (bazen üzeri ur<wus\ı\ kaplanmış olarak; bkz. .s*. 65) ve genellikle

kırmızı renk te bir çembe rle sembolize

edilmiş ve bu sık sık onım başlığı olarak

betimleıııniştir.

Horus

Firavunla özdeşleştirilen I lonıs

yükseklerden uçarak her şevi gören doğanla(bazeıı tümüyle bir doğan bazen de doğan

başlı bir adanı olarak) sembolize edilmişti.

Tanrısal krallığın simgesi olduğu için

çifte taç (j)sclırııt) giyerdi. ReI lorakti

olarak temsil edildiğinde ise tacı bir güneş

diskiydi.

Is is ve Nef t is

Isıs Osiris'iıı karısı (ve kız kardeşi) ve

1lorııs un annesidir. İsmi (Isis “lalıl"demektir) tahtın biyeroglif temsili olan

baslığıyla (solda) sembolize edilir. Neftis

Isis ve Osiris'iıı kız kardeşidir. Başlığı

(sağda) isminin biyeroglif biçimini gösterir:

geııiş bir konulu tarifeden dış duvarın

tepesindeki kâse “Kviıı I lam ım 1’ olarak

okunur.

Hathor

I lallıor a ana tanrıça o larak tapınılır,

dolayısıyla da gene llikle emziren, sut vereninekle temsil edilirdi. Sığır sembolü genelde

gi’meş diskini kap say an sığır boy nuz larıyla

kısaltılır ve bu aynı zamanda Isis’i de temsil

ederdi, i ler iki Mısır tanrıçası da farklı

mitolojik geleneklerde I lorııs un anası

olarak bilinir.

\ f h \ k \ 55

M T l



Mısır Tanrıları A ynen bkz.

Kylıt'le,say fii 1? |

Ma’a t

Evrensel düzen ve

uyum, adalet ve

hakikat tanrıçası

M a'at genelde

kalasına taktığıdevekuşuiüyüvle

temsil edilmişti.\ arlığı, örneğin

kalp tartma

töreninde, hakikatitemsil eden hu

tüyle de sembolizeedilirdi.

Ylısır’nı Oliilcr kitabı udu en çok anlatılan sahnelerden

biri kalf) tartına töreniydi. Osiris’iı ı muhkeme salonun-

daki tan rılar aras ınd a ilahi yazıcı Hintli ., mumy alam a

tanrısı \nubis, hak ika t ve adalet t anrıç ası M a’at. vardı.

B u tanrı lar ın l ıer bir inin ve daha pek çoğunun—ana

sembolünde esin kaynağı doğaydı. /İra Antik Mısırlı lar

çevrelerinde y aşayan var lıkla r ile kıt İsal diyarda yaş a-

yanlar arasında sembolik bir bağlantı kurmaya son de-

rece y a t k ı n d ı l a r .

Ka lp t a r tm a t ö ren i

Üçüncü Ara Donemden (MÖ 1070712) kalıtın bir alışap sandık

üzerindeki İm delaylaııdınlımş salıııe Anııbis i öleıı kişinin kalbini

başına küçük bir tüylü taç takılmış Ma al figürüyle Unlarkengösterir. Ibis başlı Tlıoth. talıtta oturan lte1 lorakli ııııı luızıınmda.

ölen kişinin ""temize çık lığını” gösteren neticeyi kay dediyor.

56 M' R K \



A n u b is

.Nekropolis luıırısı Aııııhis siyah hir çakal

vcva köpekle «imgelenildi: zira göıniialanlarında küpekgillere sıkça rastlaııınlı

ve Aııııhis' in Mısırlıların mezarlarım İm

leşçil lıayvaıılardaıı koruyacağı varsayılırdı.

Bir f)syclt(if)oınf) yani “rıılı kılavuzu* olan

Aııııhis ayrıca ölüleri Osiris in mahkeme

salonuna gül ürürdü.

Thoth

Av. bilgelik, bilgi, ölçiim laıırısı ve ilahi

yazıcı Tlıollı iki hayvanla sembolize

edilmiştir: I labeş maymunu ve ibiş.

Dolunayı taşıyan hilal şeklindeki aydan

oluşan başlığı onun ayla bağlantısını

vurgular ve ayrıca çoğu kez yazıcı

aletleriyle betimlenir.

S e k h m e t

Savaş tanrıçası ve hastalık getiren Seklımel(“Kınlrelli Olan'”) dişi aslanla temsil

edilirdi. Bu dişi aslan şekli oıum vahşi ve

saldırgan olduğunu gösterir, aynı zamanda

da kızgın güneşi sembolize ederdi: zira altın

sarısı aslanlar güneş varlıklarından sayılır

ve Seklıın dÜ n B a’ııııı —ya ela “güz’T m

kızı olduğuna inanılırdı.

K h e p r i

Mısırlılar dışkı öbeği iten bokböceği ilegüneşin gökteki hareketi arasında paralellik

kurmuş, yuvarlak öbekten çıkan yavru

bokböceklerini güneşin şafak sökerkenki

görüntüsüne benzet iniştir. D olayısıyla

bokböceği klıepri’yi, yani güneş tanrısının

sahalı görünümünü simgeler.

\ I HİK A 57

Mısır’ın Kutsal Sembolleri



Mısır’ın Kutsal Sembolleri Aynen bkz,

(c im r i i göz.sayfa 123

Keli harı. *avfa I7*

A n k h

Anklı t'l>c<li \ asamı

simgeler. Kimine gön*

hir anal ı lar , k imine

gön* hir sandalet

kayısı şeklind edir:

oval ve “T " peklindeki

l inç koıııhinasvomı

ise erkeklik ve

dişiliğin ya da Isis ve

( )sir is in b ir leşimini

veya ölümü yenıne\ i temsil eder.

Mısır sanatında en sık görülen semboller arasında, ha-

yat, sağlık, refalı ve sonsuzluk gibi insanoğluna dair en

temel ve en önemli kavram lara işaret eden semboller va r-

dır. A n k h , Horus’ıııı gözii, asa (n a s ) ve s l ı e ı ı halkasıyla

gösterilen bu sembollerin güçlü sihirli özellikleri olduğu-

na inanılırdı. İnsanlar muska biçiminde tasarlanan İni

sembolleri takar veya taşırdı, aynı zamanda da ölülerin

yeniden dirilmesine yardım edeceği ve dirilişten sonra

sonsuza dek sorunsuz bir hayat sürmelerini sağlayacağı

umuduyla naaşla birlikte gömerlerdi.

Hayat ve güç

Koni Om bo'daki

Sob ck ve Ilaroeris

'tapm ağı nda yer

alan Ploleuıaios

I lancdaııı

(M Ö 3 0 4 3 0 )

dönemine ait

bu dek o rai i f

alçak kaba r İma

detayında, bir

ankh a asala rıUılmava varavan

iki kol verildiği

göriiliir. Asaların

baş kısımları

hayvan başlarıyla

olan bağlantılarım

vurgulamakladır.

58 X Hik \



H o ru s ’ u n g ö zü

I lorus ım güzü {mljal) sağ ya «la

s o l göz şeklinde tasvir edilirdi.

İkisi de kutsal llnnıs doğanının

her şeyi gören gözünü temsil else

de, sol göz ayı, sağ göz ise giiııeşi

belirtirdi. I tfjal sağlığı, kuvveti,bütünlüğü ve m ükemmeliyeti

simgelerdi ve onun kötülüğe

karsı koruyucu gücü olduğuna

inanılırdı.

A sa

Mısır tanrıları idlerinde u as yani

asayla resınedilirdi ve tanrıların

elinde lııllıığıı asa, özelliklezenginlik ve esenliğe işaret

edilmiyorsa, temelde "iktidar"

ve "hükümdarlığı" sembolize

ederd i. \<jılı üst ucu ve ça ta llı ah

ucuyla asanın tasarımında bir

hayvanın başı ve ayaklarından

esinlenilmiş olabilir.

S h e n h a l k a s ı

Ikişi ve soııtı olmadığından sheıı halkası

yaşam ve ölüııı döngüsünü veya sonsuzluğu

simgeler. Halkaya eklenen yatay şerit,halka bilimini oluşturan düğümlü ipin iki

ııcnını gösterirken, merkezdeki dairesel

sekil shen halkasına koruyucu güneşle ilgili

olumlu çağrışımlar katar.

\ I KİK \ .59





A y rıc a bkz .

LoUıs, sayfa 113 Lotus, sayfa 123

Lotus çakrası, sayla UO

Guııel olarak Mısır sanalında göriiloıı birçok sembo-

lik oğe, firavnnım krallığının ve lebaasnıııı başarısı ve

refahı için hayali bir önem taşıdığı kabul edilen birlik,

uvıutı ve istikrar ilkelerini sadece onaylamak değil, ayııı

zamanda da sihirli bir şekilde harekele geçirmek üzere

tasarlanmıştır. Ilıı yolla lotus çiçeği ve papirüs bitkisi gibi

doğadan esinlenilmiş sembol-

lere kalman katman anlamlar

(lıeııı tekil bcııı ikili) yükle-

nirken, ikilik ve süreklilikle

ilişkili derin kavramları ifade

etmek için de se m a- ta n i m o -

tifi ve d je d sütunu gibi başka

semb oller geliştirilmişi ir.

Ö t e k i d ü n y ad a y e n i d e n d o ğ m a k

I ü. I luiledutl (lÖlK'lllilKİC

(M(> 13071!<)()) yaşamışKluıbekheıUm ve karemin

ahşa p lalı il üzerine resm edilmiş

ikili hir portresi. I lonıs’ım bir

çili koruyanı gözü taralından

gözalIrıırn çittin çevresi, yeniden

doğumu sembolize eluıek iizere

belirgin bir şekilde betimlenen

lotus çiçekleriyle süslenip

şenlendirilmiş.



L o t u s b i t k i s i

(dizel vr hoş knkıılıı mavi lotus çuııııırlıı

sıılanla yetiştiği ve güneş ışınları vurunca

açıp günbatuıııylu yapraklarını kapadığıiçin, kadim sularda yaşamın dogmasını vr

yaııı sıra doğurganlığı ve nliiıııdrıı sonra

dirilişi simgeler. Lolııs ayın /amanda

Yukarı Mısır ı temsil eder.

Sem a-tau i

“İki ülkenin Kirliği" (Aşağı ve Yukarı

Mısır) anlamına gelen semıı-tııııi sembolü

firavunun lalıfııu sık sık süslemiştir.

Merkezinde, soluk Korusunu ve ciğerleri

temsil eden germi (“Kirlik") hiyeroglifi

vardır ve çevresindeki lotus ile papirüs

bitkilerini (sırasıyla ^ııkarı ve Aşağı Mısır ı

temsil ederler) birbirlerine bağlamıştır.

Pa p i rü s b i t k i s i

Kab a “kâğıt taba ka larının ve dalın

birçok faydalı şeyin yapımında kullanılan

papirüs bilki>i Mısırlılar için çok değerliydi.

Naratılıştaıı sonra meydana gelmiş ilk

tepede yetiştiğine ve gökyüzünü tuttuğunainanılan papirüs

bitkisi yaşamın

serpilmesi, sağlık ve

mutluluk anlamına

gelir, aynı zam anda

da Aşağı Mısır ı

simgelerdi.

Djed

Djeri sütunu başlangıçta doğurganlık

sembolüydü, ancak zamanla yüce (Kiris in

belkemiğini, yani istikrarı temsil etmeye

başladı. *Djetlin yükselmesi" töreni

firavunun yıldönümü ya da ölümünde

eaıılandınlınlı ve sıradan Mısır balkı bu

güçlendirici sembole ait temsillerle birlikte

gömülürdü.

Masai Kalkanları



Masai Kalkanları

Afrika mıı doğusunda yaşaya n Masai halkının savaşçı

larmııı (morcuı) yaptıkları kalkanlar gün geçt ikçe birersaııat formu olarak görülmekle birl ikte , hem savunma

am acı laşır he m de yüzeylerini süsleyen semboller volııyla

sahipleri hakkında birçok bilgi aktarırlar. Masai halkının

erkek çocukları uygun yaşa geldiklerinde, tn oran yani

savaşçı s ıfat ını kazanmaya layık olduklarım ispatlama-dan önce hep birlikte sünnet edilirlerdi. Manda derisiyle

kaplı oval şeklindeki kalkanlar üzerine resmedilen

semboller (s ı r a t a ) onların tn oran olduğunu ilan

ederken hem bağlı oldukları klanı ve yaş

kümesini hem de (zam anla) gösterdikle-ri bireysel kahram anlık ları i fade eder-

di. Kullanılan temel renkler siyah,

beyaz ve griydi; kırmızı kendini

kanıtlamış savaşçılara ayrılmıştı .

Masa i savaşç ıs ın ın i şa re t le r i

DaJıa ilk bak ışta bir M asai

tnoramııa ya da savaşçısına

ail olduğu anlaşılan bu mandaderisiyle kaplı kalkan, sırata

segirayYd. yani stilize edilmiş

deniz salyangozu kabuklarından

oluşan dikey bir çizgiyle ikiye ayrılmış.

Kalkan oııu kullanan kişinin savaşçı

kardeşleri, kişisel geçmişi ve savaştaki

performansı hakkında bilgi veren semboller desergilemektedir.

A y r ıc a bk z.

Kızılderili kalkanı.sayla 33

Avrupa'n m arınalıkalkanları, sayfa 33

\ \



Sırata seg i ra

Kalkanın ortasından göçen sirala segira deseni onu dikeyine keserek iki eşil parçaya

böler. Sirala segirayı oluşturan motif ve

renkler çeşitli olsa da. geleneksel olarak

güeüıı ve (alillin sembolü olan deniz

salyangozu kabuğu üzerine kuruludur.

Kiş i se l sembo l l e r

Önden bakıldığında, kalkanın sağ tarafını

süsleyen semboller genelde ona sahip

ola ıı rnoran hakkında kişisel bilgiler

verir. Örneğin bu semboller belirli bir aile

grubuna aidiyetin işareti ya da takdire

değer bir kahram anlığın kayd ı olabilir.

Yaş kümes i ve k l an sembo l l e r i

Aynı yaş kümesinde ya da klanda olanlarınkalkanlarınd a genelde solda olmak

iizere ayııı elips biçimli motifler bulunur.

Dolayısıyla bu şekiller ortak deneyim veya

kan b ağıyla birbirine kenetlenmiş belirli bir

ınoran g rııbıııı 1 1 1 1 aidiye t ini simgeler.

Si ra ta e l l ang arbw a l i

Sirala e l fa ı ıgarbıoa/ i denilen kımızı

leke ya da çiçek motifi bir askerin savaş

meydanında kazandığı madalyaya

benzetilebilir, çünkü ç arpışm a esnasında

sergilenen sıradışı cesareti ifade eder. M or aı ı bu sem bolü ancak bir şefin onayıyla

kalkanına çizebilir.

Mısır Krallığı



Mısır Krallığı

Ayrıca bkz. Pscftenlı sayfa 48Osir is, savla 54

Aıı l ik Mısır sanatı tanrı lara da ölümlülere de yer verir-

ken, dünya üzer indeki yaşamı bo yıniea I lorı ıs ’mı ku l-sa! temsilc is i olduğuna inanı lan ve ölümünden sonra

Osiris ’le özdeşleş! i l i len firavun figiirii onla rın arasın da

benzersiz bir ko nu m a sahiptir , f i ravunun kişil iği, çe -

şitl i kral portrelerinin, bazıları Yukarı ve Aşağı Mısır ı ı ı

ı ıyıuı ı içeris indeki birl iktel iğini anışt ıran çeşit l i sembo-lik unsurlarıyla bilhassa taçlarla ayırt edilir. Vcv/te.v

başlığı ; ı ı rae ı ı .v; takma sakal ; değnek ve gürz; boğa kuy-

ruğu gibi başka kraliyet simgeleri de onııı ı kutsal hü-

kümdarl ığını sembolize eder.

N em e s baş l ığ ı

Firavu n un nemes başlığı, laimaş aşağı

inip omuzların ön

kısmından sarkaraksır t la toplanarak

şekildi' şeritli sert

keten bezden

yapılırdı. Başlığın

uslan yelesine,

yani güneş

v e B a y l ailişkilendirilen

a s la n a

benzemesinden

dolayı sembolikbir anlamı vardı .

Yera l t ı dünyas ın ın

k r a l ı

Firavun Iloremheb’in

( h k . M Ö 1 3 1 9 1 3 0 7 )

Krallar Vadisi ndekimezarına yapılmış

bir duvar

resminde Osiris’iıı

mumyalanmış figürübetimlenir. Başında

a t e f lan , el inde

değnek ve gürzlegörülen yerallmın

kralının yeşil teni

bitkisel yaşamı ve

yeniden doğumu

simgeler.

64 \ H t İ K \



Uraeus

krallığa saldıracak herhangi bir güre ateşlizclıir tükürmek üzere firavunun gözlerinin

iistiinde durup salıa kalkınış kobra yılanı

itmen,s lanrısal koruıtıavı simgeler. / nteıt.s genellikle kobra tanrıçası Udjaı ı temsil

ed er, \ tırak Ha nın gözürüi de işaret

edebilir.

D e ğ n e k v e g ü r z

Mısır m krallık simgelerinin önemli

sembolik öğelerinden biri olan değnek(aslen çiftlik hayvanlarım kontrol etmek

iyin kullanılırdı) ve gürz (eskiden kanıyı va

da sinek kovum olarak kullanılmış olabilir)kralın otoritesini temsil eder. Ayrıca

firavun ile onun gibi bu aletleri taşıyanyera ltı dü nyası ııiıı kra lı Osiris ara sında bağ

oluştururlar.

Takma sakal

Kiravıınım kayışla bağlanmış sertgörünüşlü takma sakalım doğalmış gibi

göstermek iyin herhangi bir yabaya gerek

duyulmamıştır, yiiııkü bu onun bükümdür

statüsünün sembolüdür. Bu tip bir sakal

ucu kıvrık olarak betimlendiğinde, aınay

kral ile Osiris, yani yeraltı dünyasının ilabi

hükümdarı arasında bağ kurmaktır.

Boğa kuyruğu

İMravıuı yoğu kez beline bağlanmış

stilize bir kuyrukla betimlenir. Bu boğa

kuyruğunu temsil eder ve amay firavunun

tabiatındaki havvani kuvveti, saldırganlığı

ve cinsel gücü sembolize etmektir: bunlar

sıklıkla ‘"giiylii boğa” olarak anılan

hükümdarların ideal nitelikleri olarakgörülür.

i K A 65

Mısır Hiyeroglifleri:



Mısır Hiyeroglifleri: Firavunun Beş İsmi

Ayn c. ft bkz.

II o n ı s. sa v i fi ÖÖAntik Mısır’da her firavunun beş “resmi” ismi vardı:

Monıs isnıi; İki I (a ti lin in ismi; Altın l lo n ıs ismi; talıt

ismi yani p ra e n o m e n : ve doğuştan gelen isim yani

n om en. Doğuştan gelen isimler kişiden kişiye değişse de,

unvanın cinsini göstermek için aynı hiyeroglif sembollerkullanılırdı. Mısır sanatında karşınıza çıkan bu görsel

işaretler kralın bir ya da birden fazla ismi olduğuna

dikkatinizi çekecektir . Bir p r a e n o m e n i veya no m en i

teşhis etmenin bir başka yolu da onları çevreleyen oval

kartuşlara ( s h e n u ) bakmaktır .

Horus i smi

Firavun, krallık

konutunun

kerpiç cephesini

ve arkasındaki

duvarları temsil

eden dikdörtgenşeklinde bir

çerçeven i 1 1 (srrrklı)

tepesine tünemişdoğanla göslerileıı

la ıı rı I lorusda

özdeşleştirilir.

Firavun ıııı I lorııs F i ravun luk ta ve rase t

isini hu seıvkhiıı 18. Haned an dönemine ait Tutankaınorı mezarındaki duvar

içine yazılmıştır. resm inde, l ııtaııkaıno u (sol) ve ardılı Ay (sağ) figürlerini

isim lend iren iki çift oval kartu ş görü lüyor. A y, Tı ıt arı kanton ıııı

mum yası ü zerinde, ülcniıı duyularım yeniden canlandırdığına

inanılan bir ayin olan ağzın açılması törenini icra ediyor.



İ k i Hanım’ ın i smi

Akbaba ve şalın kalkınış kobrahiyeroglifleri, sırasıyla Yukarı ve Aşağı

M ısı rı leınsil eden ana 1a im halar Neklıbel

ve l djat ı simgeler. İler birinin üstünde

durduğu sepet (neb) ise “hainin""ı

ya da efendiyigösterir. Bu gruplandırma

firavunun “iki ilanınızını ya da neb ti

yani ismini tanımlar.

Taht i smi

Saz bitkisi ve arı hiyeroglifleri “saz

bitkisinden ve arıdan g elen” anlam ına gelir

ve bu da firavunun tabi ismidir (ayrıca onun

praen om em ya da nesn-bitysi olarak b ilinir).

Saz bitkisi Yukarı Mısır’ı, arı ise Aşağı

Mısır ı simgeler ve böylece unvan “Yukarıve Aşağı Mısır Kra lı” anlam ına gelir.

A lt ın Ho ru s is m i

Firavunun Altın llorus ismini vurgulayanhiyeroglif işareti iki bileşenden oluşur:

gösterişli bir tabure (esasen “altın”

anlam ına gelen hiyeroglif sembolik olarak

hem giiııeşi hem de yok edilemezliği ima

eder) ile onun üstüne tünemiş bir doğan

(kutsal llorus u işaret eder).

Doğuş tan ge len i s im

Firavunun doğuştan gelen isminin (ııottıen) başına kaz ya da ördek (.ve) ve güneş (re)

hiyeroglifleri konur: hu nedenle buna se-ve ismi de denir. S e “oğul” anlam ına gelir,

re ise Ka’vı, yani Güneş tanrısını gösterir.

Böylece bu ikili sembol “Ra nın oğlu”olarak kralın tanrısallığını ilan eder.

Ad i n k r a Sembolleri




1'iŞIIH‘l‘k e /I İçemberler ,sayfıı 24Ö

Ayrıca bkz.

Batı Afrika’da Gana’da yaşayan Aslıanli (ya da Asaııte)halkı tarafından geliştirilmiş ad in k ra semboller toplulu-

ğu yüzlerce motiften oluşur. Bunların başlangıçla cenaze

merasimlerinde kullanılan kumaşlara basıldığı, ancak

sonradan giderek yaygınlaştığı düşiiniilıir. Bugünse el

yapımı nesnelerden mimariye, dokumadan şoleıı kıya-

fetlerine lıer tür nesneyi süslemektedirler. Bazı ad in k ra

sembollerinin ozgiin anlamları unutulmuş olsa da, çoğu

popüler ad in k ra evrensel örneğ in kutsala ve ölüme dair—

ilkeleri ifade eder ya da geleneksel bir deyişin sembolik

kısaltması olarak kullanılır .

Tanr ı andaçlar ı

(kıııa. kıımasiMeki

geleneksel bir

tapmakta ver alan

duvar resmindenalınan hu detayda

iki ad inkra sembolü

sergilenmekledir.Serlıesl çeviriyle

“Tan rı cennet lir '’anlamına gelen

Nyam e bir ibi ıro sora sembolünün

altında görülen (iye Nyu tne., Tanrı ııııı.

yüzünü ona

çevirenlerin sesini

duyup onlara yolgöstereceğini söyler.

Owuo a tw edee

A din kra sembolik

sistemine göre owuo a h r e d e e motifi,

yeryüzü ndekivaktimiz sona

erdiğinde bizi

bu dünyadan

öteki dünyayaçıkaran ölüm

merdivenini temsil

eder. Dolayısıyla,hepimizin günü

gelince öleceğini

hatırlatarak bize

erdemli bir havaî

sürmeyi tavsiye

eder.



Mm usu y idee

M musu yide e adin km molifi kutsiyeti ve

ayn ı z am and a iyi I al illi sem bolize eder.

Bazı yorumlara göre, hu işaret kedinintitizlikle kendini tem izleyip pisliklerden

arındırmasını akla getirir, dolayısıyla

saflığı, kötü talihin defedilmesin! ve

kutsanımijlığı ifade eder.

Mm ere dane

Mrnere d an e motifi ad inkra sembolik

dilinde bize “zaıııaıı geçiyor” demektedir.

Birbirinin ayna imgesi üçgenler zanuııı

ölçen kuııı saatini akla getirir: onları

birleştiren çember ise hiçbir şeyin sabit

veva ayııı kalmadığının teminatı olan

zamanın sürekli hareket halindeki

sonsuz çevrimini temsil eder.

A d in k rah en e

A din km ltene “a d in kra ııııı kralı de m ektir

ve bu motif ad inkra sembollerinin en

önemlisi kabul edilir. Birçok emsaline esinkaynağı olduğu düşünülen adinkraheneını ı ilk anlamı liderlik vasfıdır: eşmerkezli üç

çember şeİliği, yayılmayı ve yandaşları

işaret eder.

Gye Nyame

Kıı popüler ad inkra sembollerinden

biri. "Tanrı hariç” anlamına gelen ve

insanın ‘Ta nr ı dan ba şk a” hiçbir şeyden

korkmaması gerektiğini ifade eden (İye Ny ame motifidir. Dolayısıyla bu şekil

bir yerde Nva ıııe’nin ımıt lak gücünü ve

evrensel üstünlüğünü belirtmektedir.




Ayrıca bkz. Aziz Aııd m is ,

sayfa 185

Kaç, A r i e s .

sayfa 219

Çağrış! irdik kırı alasözleri ne, hikâyelere ve kavr amla ra

aşina olanlar a d i ı ı k m sembollerinin dekoratif tasarımlar-dan ibaret olmadığım, “nasıl yaşamalı” sorusu hakkında

anlamlı mesa jlar ve akıllıca öğiiıler içeren bir başvuru kay -

nağı olduğunu bilirler. INc ki bazı

a d i n k r a sembolleri övk stilize

edilmiştir ki. konuya yaban-cı olan bir kişinin özellikle

de şekillerden yola çıkarak

anlamlan hakkında bir

taliminde bulunması zor-

dur. Gerçi, tarak biçimi-nin kolayca seçildiği d u a f e

deseni örneğinde olduğu

ıızere, dalıa temsili sembol-

leri yorumlamak o kadar

da zor değildir.

A y in ta rağ ı

Aslımıı iler i■ı cena ze

(örenlerinde kullandığıdüşünülen soldaki alışap tarak

ile duafe adinkra samlmli'ı

arasında sa götürmez lıir

bağ lant ı varılır. Tarağın

sapının ortasındaki yiiz,

bir doğurganlık sembolü olana k u a b a figürünü andırır.

70 I İt I h. \



Nya m e nnıvu na m aw u

Dört ucu nvnl şekilli lıir linçi andıran

a d i tıkm sembolüne “Tanrı ölmez, öyleyseben de ölm eye ceğ im 1" anlam ımı gelen

nyam e m um na un um denir. Dolayısıyla

Nyaıııe ııiıı ye ona inananların ruhlarının

ölümsüzlüğünü arıla!ır.

D u a f e

Dua/e adin km s em bo lü Aslımı t i

kadınlarının kullandığı ahşap tarakla

temsil edilir. Böylelikle, kişinin görünüşüyle

gıırur duyması, bakımlı ve güzel olmak

gibi, geleneksel olarak kadınlara atfedilip

değer verilen niteliklerin yanı sıra, daha

güçlü ‘‘kadınsı” erdemler olaıı diğerkamlık

ve başkalarının bakımını üstlenmek gibianlamlara da gelir.

Dw enn im m en

Duennimmen yani 'koç boyn uzlan”

dedeninde, bevaz bir alan ı çevreleyeniki çift koç boMiıı/ıı tasvir edilir. Koçlar

dü\üşürken boynuzlarım kullandıkları

için dırennimıııen saldırganlığı akla

getirir. Vıırak belki de boy nuzlar birbirin e

kenetlenmiş ve hıı yılla insanlara

boMiıı eğmiştir. O halde mesaj özünde

alçakgönüllülüğü ifade eder.

A k o k o n an

Ikoka ınııı ' ‘tavıık barağı" anlamına gelir

ve bıı ndiııkm sembolü “tavuk civcivlerini

a\ağıtım altında ezse de onları öldürmez *

gelen ekse l <ley işi t ti ha tırla tır. Dolayısıyla

aııııe ve babaların aynı aııda lıeııı sert lıeııı

ile sevgi dolıı olması gerektiğini ifude eder.

\ 1 B t K \ 7 /

Giriş



ş

\ }T ic a h k z .

I lo / .k ı r w* r l i l«* r i ıı i ıı

üavaşç ı M ' in İH i l le r i .sayfa Atnfl?

kozmos ve < lo£ı ı l

d ü n y a ,

savfa 1(111

A

Dıığal I >i t; i11111•i' ve seınl ıoller Amer ikan uyga rlık ları nın lıcr

tiirlii sanat fontumda baskın olup, burada yaşayan insan-ların tarih boyunca çevreleriyle kurdukları bütünsel bağ-

lantıyı yansıtırlar, keza llopiler ve Mayalar gibi tartınla

uğraşan uygarlıkların sanallarında, stilize edilmiş ekin ve

yağ mur formları göze çar park en. Vzlekler ve kuzey \ıne

rika bozkır terlileri gibi savaşçı ve avcı topluluklarkendilerini yırtıcı hayvanlarla özdeşleştirmiş,

böylelikle de onlardan işaretler vapıp.

Vood oo ('ecelerinde olduğu iizere (hkz.

s. S2 ). onlara ruhani bir varlık atfe t-

mişlerdir. Bu yaratıklar, kuzeybatıPasifik kıyısı nda görüldüğü gibi,

aynı zamanda klan kimliğini işaret

eder, dek orat if ve faydalı sembolik

sistemlerde önemli bir rol oynarlar.

K o r u y u c u g ü ç

Bir I lidatsa (Bozkır \erlisi) savaşçısı

Ifitıâ yılı dolaylarında İm geyik

derisiyle kaplı kalkana gösterişli lıir

lıoz ayı resmi çizerken, lııı yırtın

hayvanın simgelediği koruyucu güeii

harekele geçireceğini U I I I I I I etmiştir,kaplamadan sarkan kartal tüyleri lııı

kuşun giicümi. eesurelini ve aynen

giiııeş ışınlarını temsil eder.



Karga Ana k a c h i n a s ı

Angınısm ısontU ıkd yani Karga Ana tüm

k<trlıin(i\i\nn. yada kuzey Amerika ıım

güneybatısındaki i lopi insanlarının

yardımcı olarak gürdü^ii liim ruhsal

varlıkların anası kuhııl edilir. Ksasen iki

yanına karga liiylcri takılını.'; lurknaz

başlıklı maskeler ve ovııneak bebeklerle

sembolize edilir.

Mıs ı r b i t k i s i

Mısır Mezoaınerika da temel besin

maddesi olarak o kadar önemli bir ekindi

ki. yaşamın ve bereketin bu evrensel

sembolü ilahi bir konuma sahipti. Örneğin

Mayaların erkek mısır ilahlarının birçok

tasvirinde bu tabiim başağı va da koçanı

insanın viiz batlarını ya da başlıkları

andıran motiflerle birleştirilmiştir.

Tavşan

Tavşan \zteklerin 2(>0 günlük takviminin

bir parçasını oluşturan 20 gün isminin

çevriminde sekiziııei günü (Toelıtli) temsil

eder. YlrzoaııırrikaMa lavsan özellikle ayla

ve fm Ufuc denilen bu lanık lığı nedeniyle

sütü, doğurganlığı ve anneliği çağrışiıraıı

alkollii bir içecekle özdeşleştirilir.

Ayı

kuzeybatı Pasifik kıvısı'nda yaşayan

Amerikan yerlilerinin sanat (‘serlerindi* temsil

edilmiş birçok klan hayvanında olduğu gibi,

bıı avı da kulakları kafasında lııç şeklini

alınış hiçimde resmedilmiştir. Av rıea geniş

pençeleri, birçok dişi ve dışarı fırlaıııış bir dili

vardır. Ayı avcılıkta ya da ev idaresinde güçlü

ve kabiliyetli olmayı simgeler.

k■\mi:niKA 73

Navaho Feısi



A yn en bkz.

Dönen k l in ik ,

sayfıı Ol(ö' ikkuşuğı.

sayfa 20

Navalıo )*e/si yaııi “ku tsa l i usan l a n ’ . Kul sal Yol gibi

sağalıına ya da uyum sağlama törenleri için özellikle ya-ratılan, kum veya toprak boyuyla yapılmış resimlerde be-

timlenir. Önceden belirlenmiş kalıplara ve ilkelere göre

yapılan bu resimler lıeın kutsal (j v i varlıkları için taşıyıcı

görevi görürler) hem de kısa ömürlüdür (löreıı sonrasın-

da iııılıa edilirler). Bu imgelerin kutsal olmayan ve dahakalıcı benzerleri günümüzde kilimlere ve battaniyelere

dokunmakta ve Navalıo yerlisi olmayanlara y c i sembo-

lizmi ve işlevi hakkında bilgi vermektedir. Bu ruhani var-

lıklar önden stilize ve sabit bir şekilde resmed ilmiş uzun,

dik vücutlu insanlar biçiminde temsil edilir.

“ D ö n e n k ü t ü k l e r "

Genellikle G ece

Yolu İlahisi için

('•anlandın laıı“döııeu kütükler”hikâyesini leıııel

alan hu Navaho

kııın resminde dört

çift kadın ve erkek

y c i vardır. Bundanbaşka, gökkuşağı

tanrıçası ve

Konuşan l aıı n da

görülebilir (resmin

tisi kısmında, elinde

sincap derisinden

bir çanla tutuyor).

7f İ İ



Konuşan Tanr ı

I laslscvnlli (Konuşan Tanrı veya SessizKonuşan) ( İm i Yolu H allisi'tule öne

çıkan ve doğu, giiııdoğıınııı ve m ısırla

ilişkilcn dirile ıı öne mli bi r yen lir. Hu eğ iliri

rıılı hevaz hir yüzle: liderliği simgeleyen,

tüyleri dik hir başlıkla; ve içinde mısır

poleni bulunun sincap (kirişinden bir

çantayla temsil edilir.

Kadın yei

Kadın y e i Navaho kuııı resimlerinde vedokumalarında genellikle kare ya da

dikdörtgen kafalarıyla lamını . Buna ek

olarak, bu kadnı figürlerini temsil eden

renkler çoğunlukla mavi ve beyazdır.

Ayrıca süsleme amaçlı düz çizgiler

eklenebilir.

Er k e k y e i

Erkek ye i dişi muadillerinden genel olarakyuvarlak kafalarıyla ayrılır (çünkü iki cins

de elekli tasvir edilebilir). Erkek ruhunu

simgeleyen diğer nitelikler arasında, siyah

ve sarı renk kullanımı ile şimşek ya da

çarpık çizgi süslemeleri vardır.

Gökkuşağ ı tan r ıças ı

Gökkuşağı >Wsi Navaho sanatındakidiğ er.)W figürlerini çevreleyerek, hoşluk

(“rıılı açıklığı”) doğuda ya da üstte olacak

şekilde iiç kenarlı hir “çerçeve” oluşturur.

Bu koruyucu tanrıça >Wniıı gökyüzü ile

yeryüzü arasındaki yolunu simgeler ve

ıızıın, çok renkli bir bedenle gösterilir.

\Wr. R İ K \

Hopi K achi rıal ar ı



Aynmbkz. Kuzey Ajn crik a’ıım kuzeybatısında yaIh ılalo . s i f t ı a 7 * | i . ı ı

şayan, lanına dayalı Itır toplııııı olanI lo|)Mer kış gündüniiımi ile yaz sjiiııjö

mimii arasındaki dönemde 0(1(1 kadar

I«u'/ıiıımııı\ (yağmur getiren doğa ve

bereket ruhları) aralarında yaşadığına

inanırlar. Hu zaman zarfında, onlarıcanlandırarak aracılık edenlerin giydik-

leri kostümler ve maskelerle sembolize

edilen bu rıılısal varlıkların eşliğinde ri

tiicl danslar icra edilir. I ler bir kuchi/KiM

tan ımla yan nitelikler ve sembo ller ençok /u/j/ctalarıııda ya da başlıklarında

göriiliir) , gen elde I lop i çoc uk lar ına eği-

tim amaçlı verilen ve bugünlerde hızla

bir sanal biçimine dönüşen, kavak kö-

künden yapılmış oyuncak bebeklerle

çoğaltılır.

Z u n i l e r i n k a c h i n a b e b e k l e r iKfujıi/ifilar sadece I lopi kiilllinine mahsus

değildir, diğer Amerika yerlileri içiıı de

önemlidir. İhı alacalı Inılaealı Zııııi k(iclıiıuı hchnği İÜ 15 yıllarım la ahşap, hova. h am denve başka ıııalzemelerdeıı yapılmış. Kafasındaki

boynuzlar hir bufalo knriiıı<ın\ temsili

olduğunu gösteriyor (ayrıca karşı sayfaya

bakınız).

76



G ü n e ş k a c h i n a sıGüneşin rıılııı olarak görülen Tawa (Güneş)

kachi ıum lıalivle sıe.aklık, ışık ve mutluluk

anlamına gelir. Çeperi tüylerle bezenmiş

yuvarlak başlığı, ışıyan güneş diskini

sembolize eder. Ihı yuvarlağın alt varım

dilimi gök mavisine, üst yarısındaki iki

çeyrek dilim ise güneş kırmızısı ile sarıyaboyanmıştır.

Ke lebek K ızKimileri onu bir kad t i na olarak görmez,

ama bir tören dansçısı olaıı Malilik Mana

(Kelebek Kız), başına b ir “saygı nılıu”

( kad a na ) f ab l d a sı tak m ış o larak temsil

(‘ililir. Kelebekleri ve mısırı (ikisi de

bereket ve vaşaın demektir) işaret eden

semboller, şekli yağmur bulutunu andıranbu i a b l d a y ı süsleyebilir.

Kar ta l k a c h i n a s t

Kwalıu (kartal) kach i na sıyla özdeşleştirilen

kostüm bir çift kartal kanadından, sarı

gagalı lurkuaz bir maskeden ve tüylü bir

başlıktan oluşur. Kartallar, insanlar ile

ruhlar filemi arasında mesaj taşıdıkları

düşülmesiyle, Ho pileree kutsal addedilir.

Beyaz Bu fa lo k a c h i n a s t

Mosairu (Beyaz Bufalo) kachinast. başına

bir çift kıvrık uçlu bufalo boynuzu lakmış

lıalde resm edilir, \vn ca hevaz şeritli başlığı

ve kosiümü hayvanın postunu akla getirir.

Türlerine ender rastlandığı için beyaz

Imfalolar kutsal addedilir. Kutsiyeti veya

talibi sembolize ederler.

UIKRİKA 77

Aztek Tanrıları



Aztek Tanrıları

Sorguçtu yılan,HaylnAskU*|)i«H*ıııı asası.savla 2<)

A yrıca bkz.

Xoch ique t za lOııetzal kuşununkızıl ve yeşil tüyleri

güzelliğin doğal lıir

sembolü olarak hayli

değerliydi. Bu zarif

kuş ideal kadınlığı

lemsil (‘den sevgi v<‘doğurganlık (anrılası

\<x‘lıif|ıi('lxnI la

( Oııelzal Çiçeği”)

ozdeşleşl irilirdi.

\(M İıi<|iıelzal genellikle

kalasında kuş

ıııdrıımlriı oluşan bir

haslıkla resınedilirdi.

Is ]mrıyol i s l i lac ı lar taraf ından yok edi lene kadar

Mezoamerika da lıiıkiim siireıı Azlok uygarlığı kendinden

önceki uygarlıklardan, özellikle de Mayalardan birçok tan-

rıyı miras almıştır. Bununla beraber, bu tanrıların kolektif

ve bireysel özellikleri Azlek halkının

ilgi ve ideallerini yansıtsa da, temsil

edilen sembolik değerlerin çoğu

İnaıı önceki panteonlardan türe-

miş hem de doğadan alınmıştır.

Gerçeklen de Aztekler i ı ı

oldukça stilize edilmiş bir

sanatı olduğu lıalde. örneğinO o

günümüze kalan heykeller ,

el yapımı nesneler ve tezlıipli

yazmalarda, oı ı lann tanrı la

rım tespil edip tanımlamaya

yardımcı olan liiylü ve yılaıısı

formları seçmek zor değildir.

Yı lan e tek l i tanr ıça

Meksika ııııı Telmaeaıı bölgesindel>ııhıııaıı Azlek figürü CoatliciKMiiıı

birb iri içi no geçi niş çın gıraklı

yılanlardan oluşan eteği açık biı

şekilde görülmekle. Kafatasını

andıran yüzü ve sarkık göğüsleri,

“eleği y ılanlarla dokunmuş

kadın ” 1 1 1 hcırı doğum lıem

de y aşam ı semb olize eden bir

Tanrıça olarak s tatüsünü dalıa da

vurguluyor

O u e t z a l c o a t l

(Jııetzalcoail “Snrgııçlıı Nilan" ya «la



i m i n Nılaıı” olarak tereıinıe edilebilir.

Söz konusu liiyl«‘r i|iı«*tzal kıışııııa aiı l ir.

Bu nd an «lolayı lııı " i\ i la ıır ı (gök v«*

bereketle ilişkileııdirilir) genellikle rrkek«|iıel/al İvninnini kın malındaki uzıııı.

parlak ve yeşil tüylerdim göz alın hir la<;

lakmış kıvrımlı I»ir* yılanla sembolize edilir.

H u i t z i l o p o c h t l i

Azleklerin en önemli tanrısının

isini "Soldaki Sinekkıışıı" ya «la"Güneydeki Siııekkıışu" anlamına grini

I lııitzilnpoehtli'ydi. Bu giiııeş ve savaş

tanrısı altın sarısı kartalla temsil edilir,

ıliğer «lıırmıılanla sinekknşundaıı hir haşlık

takardı. Si\ri gagalı saldırgan siııekkıisiı

Aztekler için dövüşkenliğin sembolüydü.

T')

Diğer Mezoamerika



ğTanrıları

Yeraltı DünyasıTaımsı Jaguar,sayfa 80

Ja guar SavaşçıTarikali, sayfa 80

A yrıca bkz. Mezoaıııerika insanlarının kutsal savdığı taunların, on-

lara (apınanlarm farklı endişelerini yansılan ayrı ayrı

doğaları vardı. Toprağın verimliliği ve mısırın büyüme-

siyle özellikle ilgilenen .Mayaların özel bir önem atfettiği

tanr ılar arasınd a y ağm ur tanrısı Clıac da vardı. I emeluğraşları aynı olduğu için Aztekler de bu taunların icra-

atlarım kendi panteonları içinde devam ettirdiler. Ne ki

uygarlıklarının savaşçı niteliği,

elyazması sanatında oldukça

karma şık ve dinamik bir tarzdabetimlenmiş olan tanrılarından

birçoğunun savaşçı tabiat ında

kendini belli eder.

A ztek y ağ m u r tan r ıs ı

IJıı çok renkli Aztek

seramik vazosunun

yüz eyind eki jn<uuır d i ş ler i

ve padak göz ler onun

y a m u r ta n rıs ı i i a l o r

o ldu unu gös te r iyo r .

B a l a y a n ” t u n r ı T la lo o T ı n

Tenoel ı t i l la ı ı dak i Te-nıp lo

M ayo r un z i rves in i '

y a p ılm ı ş lu p m a k t u

ya ş ad ı ına ina n ı l ı r , ona

o rada t ap ınd ı rd ı .

K ü ç ü k A d a m A s a

Kiiçiik Sılam Asa



ç

(ya ila Tanrı K veya(ili) (Icııileıı Maya

tanrısı başla şimşeği

temsil ediyordu,

aıııa zaıııaııla ilalıi

açıdan tasdik edilmiş

hükümdarlığı

simgelemeye haşladı.

Domuzu andıran hir

kala ve yıları gibibaraklar dışında iıısaıı

biçiminde resmedilmiş

olan Küçük Sılanı

Ssa ıaıı küçük

modelleri lıiikiiııulamı

elimleyken

heiiıııleııirdi.

Tla loc

S/tek yuğııııır tanrısı Tlaloc patlak

gözler ve jaguar dişleriyle hrtiıııleımıiştir:lıüyük ihtimalle jaguarın gürlemesi gök

gürültüsünü andırdığı için huruılu lıüyük

kedi bağlantısı kurulmuştur. Ayrıca gök

gürültüsü ve şimşek çakması da Tlaloe un

yanında taşıdığı savaş baltası vr yılanla

sembolize edilir.

X i u h t e c u h t l i v e

X i u h c o a t l

Mezoaıııerika ııııı

ateş tanrısı

\iıılıieeııhlli ııiııluışlıea simgesi

\iıılıeoatl ateş

yılaııı ya datıırkııuz renkli yılandı

(I lııit/ilopoelıili

tarafından da

savaş aleti olarakkullanılırdı).

Ateşin ve giiııeş

ışınlarının seıııbolii

olan \iiilieoall

\ılaıı bu.şıvlu veparçalanm ış bedenli

gösterilirdi.

Tezca t l i poca

Tezcatlipoea “ İ nlen Ayııa" demektir ve bııda Me/oaıııerika'nıu biiyüeiiliik tanrısının

özelliği oldıığııudan oıııııı kehanet giieüııü

simgeler. Tezeutlipoea eilalaıımiş siyah

akikten yapılmış hıı yuvarlak, sihirli ayııayı

kafasının arkasına takardı (bazen de ayna

avaklarıııdaıı birinin verini alırdı).

S/

Voodoo L o a l a r ı



A rica (>kz. ıMerycııı Ana'ııııı

Yedi Acısı,sayla Ifk'î

Voodoo ve onunla ilim ili Voııdoıı, Same .na ve Macuııılıa

gilıi kutsal inanışlar Kuzey ve Giiııey Amerika kıtalarında.Afrikalıların köle olarak yaşadıkları Ne.w Orleaııs, I sıııisi

aııa, I laiti, Dominik Cıımlıııriyeli ve Brezilya i^il>i yerlerde

ortaya çıkıp gelişmiştir. Kölelerin birçoğu Balı Afrika’dan

getirildiğinden, Voodoo geleneği o Bölgede gelişmiş, ancak

Romu Katolikliği gibi inanışların bazı unsurlarını da bün-yesinde toplamıştır. Voodoo

yüzlerce ilahı ya da lotıyı (yiice

varlık ile insanoğlu arasındaki

aracılar) Laııır. Bir /omıııı var-

lığı Voodoo törenlerinde bir

rimel dahilinde, oıııuı bireysel

sembolünün (veve) çizilmesiy-

le. uyandırılır. Bazılarım bu-

rada göreceğiniz rerder sanat

eserlerinde her geçen giiıı daha

fazla yer bulmaktadır.

Erzu l i e Dan to r

I kıilili sanatçı Amire l’ierrii'iıı

IÖ 78 Im il ili L a l c i n e d n I o d a m ı - M ııîl ıv ssı f i r zıd i i I l a n l a r (Voodoo

Kraliçesi lirzıılie D anlor I lamın)

adlı lablosıımla Krzulieüıin

karanlık yöııii hctiınlcııınişlir.

Kalple çevrili l>aş harfler göö.siinii

süslemekle, recm i —lıi r k ılıcın

deşliği kalp—ise ayaklarının

dillimle gösterilmektedir.

S'J ' i; RI K \



Damba l l a

Eıı önemli hm, hepsinin babası kabul edilenD am balla <lır (ayrıca Da uıbal!aW edo ya

da DaııbhalaIıWedo da dcııir). “Biiyiik

Yılan” olarak Damballa piton ya da

boğa yılanı gibi oldukça büyük yılanlarla

sembolize edilmiştir. Dolayısıyla yılan

Damballa peresinin eıı önemli parçasıdır.

Legba

Güneş ve büyücülükle ilişkilcndirilir.ancak Legba ııın en önemli rolü ölümlü

düııya ile yoldaşı /onlar arasında kapıcılık

yapmasıdır. Ona Maître Garrefonr

(“Kesişen Yolların Efendisi”) da denir ve

z’eresiııiıı esası, kesişen yolları simgeleyen

haçtır.

o J o t o

Erzu l i e

Dişi lo a Erzulie ya <la Erzulie I lamın ayla

özdeşleştirilir. Güzel, erotik ve kibirliolarak nitelendirilen Erzulie varsıllık, mal

varlığı ve aşk gibi hayalın güzelliklerine

düşkünlüğüyle bilinir. Aşkın sembolü olan

kalp onun peresini özetler.

Baron Samed i

Baron Samedi (“Cumartesi”) g /ı edele r olarak bilinen /onlar grubuna aittir.

Tehlikeli ruhlar olarak görülen bu grup

şehvet düşkünüdür, aıııa en temelindeölümle bağlantılıdır. Biv gıt ed e olarak

Baron Kamedi’uiu vere si tabu t ve mezar

gibi ölümle ilgili semboller üzerinekuruludur.

SMt : B İk \ 83

Kuzeybatı Pasifik Kıyısı K bil A l



Kartal vc şimşekler,sayfa 103Savaş tanrıçaları,sayla 175

Ayrıca bkz.

Kar ta l

Kuzeybatı Pasifik

Kıyısı nın biçim

çizgisi anlayışına

göre kartalın en

belirgin özelliği

aşağı doğru kıvrılangagasıdır (başlıca

biçim çizgisi olarak

genellikle siyah

renktedir). Başat:

bir Ilaida arması

olarak kartal

olağanüstü avcılık

hünerini ve yanı

sıra duyma, görme

ve liderlik gibi

üsltiıı yetileri temsileder.

Kabile Armaları

Kuzeybalı Pasifik Kıyısı bölgesinde yaşayan Amerikanyerlileri (Tliııgil, 1laida ve Tsiıııslıiaıı; belin Bella, Bella

(kınla, Kwakiul] ve Noolka yerlileri ile Sahil S al işleri) ge-leneksel olarak balıkçılıkla geçinmiş, aynı soydan veya

kabileden grupların yaşadığı geniş ahşap komim evleriy-

le, bölgenin salıil köylerinde kalıcı yerleşimler kurmuş-lardı. Bu kabileler tarih boyunca ortak kimliklerini koyu

renkli kabile armalarıyla, yaikiboyııtlu olarak ahşa-

ba oyarak ya da evlerin

öıı cephelerine, totem

kazıklarına ve diğer elyapımı gereçlere res-

mederek tek tek veyakombinasyonlar' halin-

de ifade ederlerdi. Bu

armaların birçoğunda o

yörcııiıı canlıları göriilıir. Bu hayvanların lıerbirine farklı sembolik

anlamlar yüklenmiştir .

H ai d a k u z g u n t o t e m i

1Ö. v i izy ı lda ar j i l i l len

(b i r l i i r kay rak fa ş ı)

o v ulm u ş hu I l a ida kuzgun

lo len ı ind e , K ı ızeyha l ı Pas i f ik

k ıy ıs ı sana l ında kuzgun

res m ci f ııoktc fayı la lan ilan

k a r a k t e r i s ti k k a b a h i ç in i

ç i zg i le r i ku l lan ı lm ı ş t ı r.

H a i d a l a r a r j il il lc n y a p ı lm ı ş

z a r i f sanat eser ler iy le

tan ın ı r la r .

84 Af ta



Kat i l ba l ina

Katil ba linala r I laida lara göre lııııı

raıılılarııı ve iktidar sembollerinin

en kudretlisidir. Kuzeybatı Pasifik

K iv i s i sanalında genel olarak btiyük

sırt yüzgeçleri ve onun önündeki hava

deliğiyle ayırt edilirler: yan yüzgeçleriyle

resmedildikleri de olur.

KuzgunKuzeybatı Pasifik Ki v i s i nııı belki de en

popüler arınası olan kuzgun düz ya da

çok hafifçe kıvrılmış bir gagayla temsil

edilmiştir. Efsane ye göre insanoğluna

gök cisimlerini ve bu volla ışığı ve ateşi

vermiş bir hileci ve kültürel kahraman olan

leşçil kuzgun aynı zamanda düzenlilikleilişkilendirilir.

K u n d u z

Su bendi yapıcısı kunduz yaratılışı,

inşa etmeyi ve çalışkanlığı temsil eder.

Kuzeybatı Pasifik Kıyısı sanatında sıklıkla

bir çift kesici diş:, uzun ve yukarı kalkınış

bir kuyruk; ve bazen de ön pençeleriyle

bir balık ya da kütük yakalamış halde

betimlenir.

K u rb a ğ aKurbağa küllenişi formların yııımırtaınsı

ve l şeklindeki öğelerle birleştirildiği

Kuzeybatı Pasifik Kıyısı sanatında

genellikle kocaman gözler ve geniş bir

ağızla betimlenir, buradaki kurbağa

haberci olarak kabul edilir, ayrıca büvii

ve talih sembolü olarak da görülür.

AMKHİKA 85

Bozkır Yerlilerinin



A y n en b k z .

Kızı lderi l i kalkanı.sayla 33 Beyaz llııfalo kachina*u sayfa 77

Savaşçı Sembolleri

Kuzey A m er ika bozk ır yer l i ler i (Sin. Karga, Karaayak,

A rspal ıo . Kom aııç i, Şayeıı ve Pawııee kab i leler i) göçebe

avcılardı. Mistik savaşçı sembolleri haline gelen kartal ve

ayı gibi yırtıcı hayvanlara geleneksel olarak saygı duyar-

lardı. 'i ıldırıııı kuşu, kartal i le sembolik bir bağı olmasına rağmen mitsel bir varlıktı. Ancak dünyevi yaşamda bufa

lo da saygı görürdü, çünkü bu yerl i ler Kuzey Amerika'nın

Büyük Bozkırlar (Great Plaüıs) bölgesindeki muazzam hıı

lalo sürülerine et ve postları için muhtaç-

tılar. Bufalo postları çadır, giysi ve yanı sıra lıaııı deriden tuval vapurunda

kullanılırdı. Bozkır yerl i leri

bu tuv allerin üzerine sembo-

lik piktograflar ve desenler

çizerdi.

K o ru y u c u k a l k a n

Karga kabilesine aiı

1!!(>() hırdım kalına

lııı geyik ilerisinden

kalkarı m ahfazasınabir tiiy lalolmışlır.

\ncak en d ikkat

çekici ıınsıır. imgeye

hâkini olan korkunç

pençeli hayvandır. Bu

hayvanın sembolikvarlığıyla savaşçıyı

zarar görmekten

kanıracağına inanılır.



Yıld ı r ım kuşu

Efsanevi yıIdınııı kuşu göksel güçlerin eıı

büyüğünü m* savaşçının 'güç" lıayvanını

sembolize eder, Genellikle profilden, bazen

de yelpaze şeklinde açılmış ku vr ıık l i iy leri.

yana açılmış kanallar ve kıvrık gagasıyla

kııııı saali şeklinde resmedilen İm kıı*; o

kadar büyüktür ki . kanatlarım hareket

ettirdiğinde gök gürleyip gözlerinden

\ ıldırnnl.ıı çıkar.

Bufa lo

Ihılalı» yalııızea savaşçıların bııl'ıılo urbaları \e kalkanları için (Inııı lara savaş

kahram anlığı tasvir leri ve koruyucu "güç

sembo lleri resm edilin li) post tedarik

etmekle kalmaz, ayın zamanda hir a\

hayvan ı ve hir güç. hnllıık ve bilgelik

sembolü olarak, ya olduğu gibi ya da

piklugraf ik yazı veya ktı f ı ı lukcnarhklı desenler biçimin de resıtıcdil irdi.

A yı p en ç es i

\y ıııııı gücü, bü yük lüğ ü ve vahşil iği onun

Ih ı/k ır savaşçılarının gözde "güç hayvanı

olmasına yetm iştir. Örn eğin savaşçılar

Inıfalo postuyla kaplı k alkanlarına ve

kalkan mahfazalarına ayı pençesi çizerek

onu sembolik olarak çağırır ve savaş

esnasında oıııııı ruhani varlığından,

gücünden ve koruyuculuğu ndan

favdalaııırlardı.

mm

m i m

T ü y lü ç e m b e r

Stil ize edilmiş kuş tüyleri bulunun çembere Bozkır savaşçılarının sanatında sik «ak

rastlanır. Dairesel şekli ve ışıma motifi

güneşi işaret ederken, kus tüylerinin çeşitli

sembolik anıştırmaları vardır. Kartal

tüyleri olarak, üst i iu ruhsal varl ık larla

i letişime girmeyi, göklere hâkim olmayı,

ko rm ımavı ve tüv lıi bir savaşçı "başlığı m işaret ederler.

Azteklerin Askeri Kimlik



Sembolleri

Itonıa askeri sancağı.sayfa .Tl

Karlııl vr «•iıaı>»«*kl«*r.sayfa I <».*!

Aynen bkz.

Savaş y ı lanı

Savu: \ ılaııı Vlava sanalımla ilahlarla

yaıı yana ya da

.Havacının halı<hıım

vrya ıııi<2frriııiıı

hi r parkası olarak

temsil rdi l irdi.

Tıpk ı h ir yılan •'ihi. derisi pııllıı.

/sözleri yuvarlak ve

siyahlı: jaguarın

saldırganlığa,

yaralama vr

nidam a* gücüne

işaret eden korkum;

görünüşlü dişleri \ İr

donatılmıştı.

A ğ ır s ilah lı ve zır h lı, savaşçı görünüm lü erkek ler in

resmedildiği. bugüne kalan rölyefler ve elvazıııaları

Meznamcrikaıı ın gel işmiş hir savaşçı kül türü aldnğnnnn

ispatıdır. Sürüngenlere, hayvanlara ve kıış formlarına,

özell ikle de yılanlara (st i l ize edi lmiş si lahlarda ve miğfer-lerde görülürler), jaguarlara ve kartal lara. Azlek jaguarı-

nın y a da kaplanının— ve kartal şövalyeler inin kendine

has armalarına veri len önem oldukça şaşırtıcıdır. Yırtıcı

hayvanların tamamının savaş bağlanımda ayrı hir sembo-

lizmi vardır. Örneğin yılıuı yıldırımı ve ateşi temsil eder-ken. jagu arla d ün yay a ve gece güneşine, kar tall a da gö kle-

re ve gündüz güneşine hâkim olmak kastedil ir .

K ar ta l şöva lye

Vzt ek lere mı lııı t ıhşa|i davula k ar lal

Savaşçı Tarikatı ıııleıı

hir şövalyenin sl i l ize

I l ir tasvir i oyulmuş.

\ akıııdaıı kaklığınızda,

karlal gagasının lı ir

udunun kalasını içine alarak m iğfer görev i

görd üğünü ve adın lll l l

elleri ile ayaklarının

kanatlanıl üstünden m *

altından dışarı çıkmış

nhhı£ııım göreceksiniz.

Yera l t ı Dünyası Tanr ıs ı Jaguar

ke*kiıı jıençeleri. dişleri v p yırtıcı

tabiatı) la b ir gece hayvan ı olan jag uar



tabiatı) la b ir gece hayvan ı olan jag uar

Mezuun ıerikul ı lumı zihninde aynı zamanda

yeral l ı tıdaki ölüler ıl iyur ıyla i l int i l iy di .

Dola) ısıyla M ayalanıl bütü nüy le jaguar

bi l im ind e olaıı yu da yüz bal lar ı)la jaguarı

andıran Yeraltı Diinyusı Tanrısı Jaguar

—ve de gere gü neyi imgeci üli im eül vahşeti

simgelerdi.

K ar ta l Savaşç ı Ta r i ka ti

Niiksekleıı »ıraıı. keskin gözlü, amansız

gagalı, sivri pençeli kartal \ztek ler tarafuıdun

göklerin kralı o larak görülür \e de güııdiiz

gülleriyle özdeşleş!irilirili. I)nlu\ isi\ la.

üyelerinin gagalı miğferlerle ve tüylü

kana ll ara İMMlzeyeıı zırh lar la Im-i iıııleıı«liüi

\ztek savaşçı lari kat in i simgelemek i’ızere bu

güçlü kuşıuı seçilmesi doğaldı.

Jagu a r Savaşç ı Ta r ika t i

Mezoumerika ııııı "üstün kedisi** jaguar (f ’arı them anca) egemenlisi temsil ederdi,

(»üçlü. beeerikli ve amansız bir avrının

eesareliyle kazanılmış fiziksel üstün lükle

ve ölümle i l işkilendiri l ıııeri jaguarın aynı

zamanda soylu Aztek savaşçı tarikutiııiıı

sembolik efendisi olarak görülülerine

n e d e n olmuştur.

v S9

Güneybatı Amerika’nın



Sembolik Sistemleri

“ D önen kü l f ık le r " . say la 74

S vıısl ik a. navla I I I

Ajmca bkz. Pııeblo, I lopi . Navah o, A paçi , / i m i ve diğer k abi leler in

evi olan Güneybatı Amerika'nın yerl i sanat gelenekleri

arasında kum resiın. sepetçi l ik, dokuma ve çömlekçi l ik

vardır. Ibı t ip sanal biçimlerinde incel ikl i ya da karmaşık

detaylar ku l lanmak mümkün o lmadığından, onı ı ı ı yer i -ne soyul k av ran ı lan ve anl at ı ları ak tarab i ld ik ler i basi t

sembo l i k mot i f le r ku l lan ı r la r . Hava durumunun değ iş-

kenl iğine fazlasıyla bağımlı olmaları nedeniyle bu Gü-

neybatı halkları doğal döngülere ve gökyüzünde olan ya

da oradan kayn ak lan an her şeye karşı özel bi r hassasiyet gelişt irmişlerdir. O nedenle yı ldız, güneş ve meteoroloj i

sembol ler i sanat larında ö nemli b i r ver tutar.

Zia

Gün eyb atı güneşi.\ uk arıdaki Zia

sembolünde

görüldüğü gib i ,

genel olarak dört

ayrı ışın benzeri

ç i /g i g rubunun kuzey. güııe\. doğu

ve batıya ışıdığı bir

çemberle (güneş

diski) sembolize

edil ir . Hu motif ler

aynı zamanda

merkezi ve dön ana

vönü temsil eder.

H op i k a c h i n a s ı

Fred kabmie ıı i ı ı I lu|»i kfir/ıinnsı resmi, sağ alı

köşesindeki (»iiııeş

ÂY/r7///a/s in ı if ade

eden dairesel imge

gibi, sembolik detay lorla d olu du r.

K(ichincı\iirm yağmur gel in l iğ ine

inanılırdı: bu

nedenle figür ün

kafasının üstündeki

sembol bileşimi

yağımır bıı l ı t l ımıı

ve yağm uru temsil

eder

t



tSabah y ı ld ız ı

Dün sivri ı ır lı ı yı ldız

genell ik le \paçi

sepetçil iğinin odak

noktası olmuştur.Günryl>atı Am erika'nın

sembolizmind e \ ıld ızlar

genel olarak doğaüstü güçleri temsil eder

ve özellikli* sahalı yıldızının (şafak vakti

görtineıı eıı parlak yıldızdır) hıı yörenin

yerli geleneğinde ayrı bir öııerni vardır.

1

D ö n e n k ü t ü k

Uçları çengel biçimindeki dört kollu haç Güneybatı \m eri ka yer l i ler inin sanatında

bilinen bir motif t ir ve o yörede, “döııeıı

kii tü k gibi genellikle güneş, kozmos ya da

suyla il işkil i birçok farklı isııı i ve anlamı

vardır. Eıı çok da devinimle ve hareket

döngüleriyle ilgil i kavramları simgeler.

Yağmur bu lu tu

Yağmur bulutu, yağmur

öncesinde çuk aıı şimşekleri

tenısilen k ırık çizgilerin

dışarı f ır ladığı, bir piramit oluşturacak şekilde

bir araya gelmiş yarını

daireler le bet imlenir .

I ’ı ıehln inancına göre

bulutlar, ölmüş olan değerli

insanların ruhları ya da

nefesleridir.

Yağmur

Yağmur ku rak Güneybatı

Amer ika nın insan ları iç in

hayalidir ; o olm adan ekinler

büyümez. Yağış, yanın dairenin (bulutu işaret eder)

alt çizgisinden dışarı doğru

uzanan bir dizi kısa çizgiyle

(yağmuru temsil eder)

sembolize edili r.

K ar

Güneybatı Amerika

yer l i ler inin sanatında k ar

yağışını simgeleyen motif,

no ktaların oluşturduğu bir piramit t ir . Bu da kar

taneler inin bir ikerek

toprağın üzerini örtmesinin

basit aıııa zari f bir

i fadesidir.

s mi ik y, 9 1

Güneybatı Amerika'nın b l k l



Sembolik SistemleriUnca hkz. K a n ı t ı n ı i / l r r i .

Miyfo 236

Gün eybat ı Vmerika da yasayan sürüngenler. hayva nlar

ve kuşlar, onların yaşam alanlarını paylaşan insanlar

içiıı. yarattıkları tehditle veya yeıııek ve giyerek kaynağı

olarak s a ğ l a d ı k l a r ı faydayla kısıtlı olsa bile, genel ola-

rak hayati bir öııeın taşır. Ne var ki çoğunun dalıa derinsembolik çağrışımları vardır, bu nedenle yörenin yer l i sa-

nalında tekrar tekrar kullanılırlar. Burada gördüğünü/,

sepetleri, kumaşları ve çömlekleri süsleyen sembollerde

bu hayvanlar miııimalisl. , anlaşılır ve zarif bir İnçimde

tasarlanmıştır .

Yı lan v e

ş i m ş e k

\ ıl aııııı %üeııi şekli

ve şimşek lı irb iri ııe

benzediği için,

ikisi de ıırııııda ü ç g e n i m s i b i r b a ş

bulunan kırık

çizgilerle sembolize

edilir. Ibı sembol

genel olarak

suyu, yağmuru ve

bereketi leııısil eder.

Lü tu f kâses i

Gün eylimi A m erika’ya özgü iı ıre çizgilerden

oluşan bu sanat forııııı alelade bir kaseyi zarif

b ir sanat eserine dönü ştürmü ştür. 13751475

yılları arasında bir tarihten kalına bu el yapımı

çok renkli nesne \e w Mexiro. I law ik k ıı da

tarihi bir / ı ı ı ı i kasabasında

bulunmuştur. Yüzeyini

süsleyen ırıakav ya

da papağan yaz

mevsimini ya da

bolluğu işaret eder.

kolowisi ve Avaııyıı gilı i sorgtırhı yıluıılnr

(niııeyhatı Vıııeriku yerli lerinin suııulıııdu



Geyik i z ler i

(»eyik (m ııeyb atı A m erika yerl i ler ine

genellikle yiyerek el ve giyerek post »ağla

ve İmi nedenle yaşam kaynağını. sağlığı

ve giivoneeyi temsil eder, (ieyik yu dn gittiği yün («iiııeyhatı \ inerikn sanalında

enini tırııuk lu n rı o karak terist ik izleriy le

sembolize edil ir .

(niııeyhatı Vıııeriku yerl i lerinin suııulıııdu

dalgalı. kıvrımlı vücutlar (sııyıı leııısi l

eder) vi‘ sorguçlıı ya dn boynuzlu başlarla

(genell ikle gökyüzünü işarel eder)

görün ürler, bu ıip melez yı lanlar f ır ın ım ı

ve mevsim değişikliklerini leııısil eder.

Kur t i z l e r i

ku rt (ü i ı ıeybal ı Am erika'nın insanlar ında çel işki l i du ygu lar uyandırır, z ira bir

tarafım ı insanları avlayabi l i r , diğer taraftan

da nveılık yeleııekleriııdeıı dolayı hayranlık

uyan dırır. Ku rt genel l ik le ayak izi m oti f iy le

simgelenir.

Makav ve papağan

Makavı (yuk arıdaki g ib i ) \e p aparanı i şu re t eden m ot ifl er özünd e bi r tıeıında

kıvrım lı bir ç izgiyle. diğer urund a da

düz çizgilerle son bu lan u zunlamasına

bir üçgenden oluşur ve bu yolla bir

kuşıın gövdesini, gagasını ve kuyruğunu

betimlerler. Makav veya papadan güneşi,

vaz mevsimini ve refahı simgeler.

W

Aztek Tona l pohua l l i sı



A y rıc a bkz .

Su. snvfii 11

A z tek gü n is im ler i

Azlek g i i ıı

isimleri \ l i<|iı izli.

\(L IVc|>all ve

Izeııiııtli ilin

sembo lleri sırasıyla kakılası. sıı akıntısı,

çakmak la^ı ve

köpekt ir . Bunları

bel imleyen dö n

gli( in her bir i

15. veya 10. yüzyıla

ail bu Borgia

Elyazması ııda

görülebil ir .

Giiııey Amerika kültüründe hin yıll ık dönemde çeşitli

takvimler kullanılmıştır ama en öııeıı ı l i ve yaygın olanı2 0 0 günlük alman aktır, Aztekler hııı ıa t o n a l p o l ı u a l l ı’ der.

20 gün ismi ve 13 gün sayısından oluşan iki çevrimin

birbiri içine geçmesinden ibaret olaıı bu 200 günlük

takvim kebanetsel amaçlar iç in özel bir önem taşır , çün-

kü 20 günün l ıer biri farkl ı sembolik çağrış ımlarla yük-lüdür: Bazıları uğurlu bazıları uğursuz bu çağrışımlar

hangi günün şans hangisinin ise şanssızlık getireceğini

söyler. T o t u ı l p o h u a i li m u tekil bileşenlerini temsil eden

gliller (gün isimlerini simgeleyen birkaçını burada gö-

rebilirsiniz) taşlara oyulmuş ve elyazmaları aracılığıyla

bugünlere ulaşmıştır.

Ğ*] “miti 5*» :<&Utm

Bı■fl<U \\ı ı k î K \



Ölüm

Aztek p i ıı is imlerinden al ın ır ı p ' i ııi i (M n p ıi/l i) vr ö li iıııi i temsil etlen glif. el

çürü yüp gittik ten soııra l ıir iıısaıı kafasından

geriye kalan yegâne şey olarak ölümün

evrensel sembolü sayılan kafatası şeklini

alır. Hu pi m le do^ ımış olmak kısa bir yaşam

alameti sayılırdı.

Ç a k m a k t aş ı

Tak ınak lası sert liginden, keskinliğin den

ve ateş kınleıını çıkarabilmesinden dolayı

A /t ek ler ııa/a n ııd a tanrısal b ir konuma

sahiptir, (âııılıık yaşamda farklı şekillerde

kullanılabilen faydalı bir nesne olması.

<;akmak laşııım A/tekleriıı 2(1 gün isminin

çevrimi içinde neden 18. giiııü (Teepatl) sembolize ettiğini açıklamaya y an lın ın olur.

Su

Yirm i g iiıı isıııiııdeıı do kıızııneıı gün (Ati) Aztekler tarafından sıı günü olarak

belir lenmişti; simgesi olan glifle akıntılar

seçilebilir. Sıı tanın, dolayısıyla da iıısaıı

sa*lt£ı için bıiyıik ön eııı taşıdığından VıI

ui ı ı ı l ı ı b i r gündü.

Köpek

A /t ek ler i ıı 20 gün ismin in çevri min de onıınen

p iıı (1/eııiııl l i) k o p e k l e sentlıolize edilmiştir.

Sadakatleri ve leş yiyebilmeleri dolayısıyla

hayranlık uyandıran kö pekgillcr. belki de eıı

önemlisi, öldükten sonra yeraltı dünyasına

giden Mihiplerine yol gösterdik lerine inanılan

nı l ı kı lu \ ıı /lu n (jtsu/ın/mın/t) olarak saygın bi r yere sahiptiler.

\ M t l ü k \ 95

(jirış



11iticin T rin ıu rt i,

savla 104-5Ç i n in i -c h i sembolü ve p n - k u a İr ihramları, sayla 148-51

Ayrıca bkz. Kutsal ve toplumsal inanç, düzenleme ve zenginleşme

konusunda en ileri düzey sistemlerden hazıkın Asya'dagelişmiş ve nerede olursa olsım, sanatta en anlamlı ve en

zarif— hiçimde ifade edilmiştir, Itski M ezopota mya mu,

H in du iz m in , Ihıdizııı iri. I aoizm'irı ve Şinto izm in do-

ğaüstü varlıkları ve dinamik panteonlarından Yahudilik

ve İslam’ın tektaıırıeıLığına kadar t.üın derimi inançlar,sanatla akıl almaz derecede karmaşık olanlardan nefes

kesici derecede basit olanlara kadar çok çeşitli sembol-

ler içinde vücuda gelmiştir.

Japonlar kimlik am blem le-

rini bir sanal formuna dö-

nüştürmüş (bunlara ınorı

denir), Çinliler ise ıııakro

ve mikro kozmoslara iliş-

kin fikirlerini sembollerin

eH yalnı olanlarıyla aktar-

dıkları sanal biçimlerinde

ustalaşmışlardı!.

A s u r lu g ard iy an

^ <ı m bık i m elez Inumssn j i g i i r i i

M ü 8. yüzyı la l -ar ih lmıen

alç ı kabar tmada aı ı r ı ı r l ı ı

b i r ş ek ilde du ruyo r . Ş e r lan

kovan koı uyueı ı b i r sembol

o la rak i kndar ı , amlsa l g i ie i i vu

otor i tey i i tade etmesi amacıy la

bo a gövdes i , ka r ta l kana t lanve insan ba ş ın ın b i r le ş im inde n

o l ıı ş t ıı rı ılm O j lu r .

96



K u r m a

Kııııııa. Hindu tanrısı Vişmûıım insansurelindeki ikiııei imgesi ya da Dünya ya

inişinin tecellisidir. Kurma olarak Vişnıı.

belden yukarısı bir erkek biçiminde, geri

kalanı ise sarhoş edici soma sıvısını yaratmak

üzere okyanusun çalkalan ma sı sırasında

Mandara Dağı m daha iyi taşıyabilmesi için bir

kaplum bağanın belden aşağısıyla sembolizeedilmiştir.

B a m b u d e s e n l i m o n

Japoıı momı ya da hanedan armaları, nl ıııııltı çağrışım ları olaıı bi r bil ki. Iıavvan

ya da nesnenin siilize edilmiş temsilini içine

alan bir çember (adlımla güneşle i lgi l i bir

semboldür) biçim ini al ır. Orneğiıı yu karıda

gösteri len /«onıııı içindeki bambu bitkisi

(s/ıu) uzun yaşama ve davam klılığa işaret

eder.

Ta i -ch i ve p a - k u a şans t ı l s ım ı

S e k i z p n -k u a ya da buğun Irigrammmçevrelediği tai-chi (lai j i ya da

yin-yang) çemberi, geleneksel Çin inancına

göre temel kozmik enerjiler ohuıyin ve

yarıg arasındaki etkileşimi simgeler. Ihı

sembolün “Beş Zehir" de dahil zararlı

etkile re karşı en k uvv etli lı Isınıl ard an biri

olduğu düşünülür.

L a m a s s u

Boğa gövdeli, kanallı ve insan başlı melezbir varlık olarak gıieii ve doğaüstü ya da

dünyevi yetkeyi temsil eden /n massnyu betimleyen taş kabartmalar. Eski

Mezopo tamya'n m şehir k apılarınd a vegirişlerinde, içeridekileri zarar görmekten

korumak üzere konumlandırılmış!ır.

Mezopotamya Tanrıları



m V V;

A y r ın ı b iz .

Kjdcrhu. s ay f a 2 2 9

/cu*/Jüpin*r.SJI\fj| !().">

(dününüze kill im.; rölyefler, heykeller, duvar resimle-

ri ve diğer el yapımı nesnelerden de anlaşılacağı üzere.Mezopo tamya ııııı Gün ey bat ı \sya bölgesindeki Vıılik

Sümer. Babil ve Asm uygarlıkları kozmos lıakkıııdaki

gelişini; havai göçlerini görkemli ve lıir o kadar dıı caıılı

bir tarzda betimlemişlerdir. Bu kolektif imgelemin içer-

diği caıı alıcı ıııısıırlar arasımla, kozmik ve doğal güçlerisembolize eden ilahlar ve koruyum tanrılar vardır; zira

Dicle ve Fırat nehirlerinin doğal vollar

la yenilenmesi ve insanoğlunun ziraat

bilgisi toprağın bereketli kalabilııte

, si. işlenebilm esi ve hııııım son ucu n-

da verimli olabilmesi içiıı hayati

bir öneme sahiptir.

. ?/4fı3WVMItl* .JUVUVlı iıM it./jtj* •/*Ffsiı7t<ıv. • "•Y’u -mt W rîpM,..v • 'i*»"

!f !t|V İ

F<?.y t »[,'kv/tmıvr vM» «îVf D[,nj.j<?5îiF •:I* :'iı„v.u4’İ tr< f H'ytrttlflf fl1»*

»OlV/Ij Uf I. ■ "VAi» »iUVf.V’ı.Mifı ı* rtv-%< r : j jı n ü p «1

i;.'W •W»,..'

u m ı.;»(/nV/pA i')un v/ı 11 •; onu'<•t ou ı/t/i/Â //tf

H fif >fV'u v v *75.»ı/ P,v/*.

Kut sa l Asu r sem bo l le r i

Vsıırlıılanı ait luı sirkle (taş levlıa).

Vsıır laıırılarıııı temsil eden lıir

grup sembol otori ter görünüşlü

l ı i r basııı \anlarına oyularak

beiimleıııniştir. Söz koıııısıı figi iri i ıı

Kra l II I. td adN i ra r i (hk . MÖ 811 782 ) olduğu sanıl ıyor. Semboller

arasında Iştar yıldızı ve Mardıık

mamınu vardır.

M a r d u k

Mardıık ıııı fırtınalar

koparına gürü vardı



Inanna ve Iş ta r

Seki/ urlu yıldı/ Siiıııer tanrıçası Inuıına'yı

ve onun Hulul ve Asur uygarlıkluruıdukikarşılımı olaıı cinsel aşk ve savaş tanrıcısı

Islar ı sembolize* ederdi. Sık sık luı^lık

olarak da giyilen yıldı/ Imi tanrıçaların

nzdeşirşiirildikleri, uzayın eıı |uırlak

yczegeııi \ rııüs ü temsil eder.

koparına gürü vardı,

ancak Tiuıııuf ı yenip

gökyü/iiııü. yerküreyive insanoğlunu

yaratan İni ilahi varlığa

ö/ellikle şehir tanrısı ve

Halül'in hamisi olarak

tapındırdı. Simgeleri

arasında, insanlara

öğrettiği tarım uğraşınısimgeleyen üçgen

biriminde hir kürek

(m am ı) vardır.

T ia m a t

Tinmut. Hulul destanı fa n ım a /.//vv le

anlatıldığına göre, korası lallı su tanrısıVpsu'nım öldürülmesi üzerine Marduk la

savaşan korkunç ııı/lıı su ana tanrıçasıdır.

İlk kaosun sembolü olarak Tiamat

ejderha ve yılan karışımı vahşi hir yaratık

biçiminde tasvir edilmiştir.

A dad

\ağııııır ve fırtına getirme gürüne sahip

hir Mezopotamya gök tanrısı olan Adad

(lludud ya da l.şkıır olarak da bilinir)

sanal eserlerinde iki uru üç çatallı hir aleti

fırlatırken hetimlenııüşlir. Hu simsek ya davıldırımı simgeler,

dolayısıyla da

Allad ın hem

otoritesine hem de

ölümcül silahıylafelaket vurulma

gürüne dikkatçeker.

\ \ 99

Kutsa l Yahudi Sembol ler i



Aynen lıkz,, lleriki sayfa larda göreceğiniz bazı Yahu dilik sembollerin eM e n o m , sayfa 103 , , . , , , , ,

Seraflar keruvlarve Hıristiyan sana tınd a da rastlanır, çtınku HıristiyanlıkçtH’iık melekler, sa de ce ik i <litıiıı de pa ylaşt ığı Es ki Ahit dolay ısıyla —

"k ita p ehli karde ş dinlerden I»iri olm akl a kalma z, ayrıca

geleneksel olarak leııısi l sanatına Yahudilik kadar karşı

da değildir. Dolayısıyla Ikıl ıhların Musa'yı betimle yen

tablolarında sözgelimi Ou Eıııir tabletlerini ya daMusa ıım kardeşi Harını tın (ilk başrahip) giydiği, göğüs

zırhıyla dikkati çeken e f o d u görüp tanıyabilirsiniz. Mıısa

ve Harun'un simgeleri olarak görülseler de sonuçta bu

öğelerin kendilerine özsii sembolik anlamları vardır.

M u s a v e H a ru n

10. yüzyıla ait bir

ıııctniıı hıı tezlıipli

sayfanı udu lıir rnk

kutsal ^ «ilimlilik

sembolüne yerverilmiştir.

I larmı’ım giydiği

e /od (solıla) ve

Oıı Em ir tabletleri

(sağda) bunlar

arasındadır. Avnca

m eno m (yedikollu şamdan) ve

Ahit Sandığı da

görülmektedir.

100 \

\ i



On Em i r tab l e t l e r i

Oıı Tıııir tabletleri Tanrı nın

Isruiloğullarıylu Fvodııs (Mısır dan Çıkış)sonrası \en ilenen akdini simgeler. T anr ı

Siııa Dall ınla Israilnğııllnnııııı lideri

Musa ya vermeden öııee orijinal bir çift

taş tabletin üzerine On k ııı ir’i (Ibra ııiee)

kazımıştır. Hıı nedenle tabletler Tanrı\asası nı da temsil eder.

A h i t San d ığ ı

Kudüs'ün ilk tapınağının yıkılmasından

beri saklanm ış olan Mıit Sandığı Tan rı nın

varlığının kutsal bir sembolüdür. I stüııde

duran iki keruvla birlikti*. Ou Emir

tabletlerini (ikiııei takımın tamaımıu ve

ilk takımın bir kısmını) muhafaza eden

yaldızlı ahşap bir kııtıı olarak betimlenir.

\

E ] E l EHİ □ □ IHI EEI [ H l I H l t H J E ] E l EHJ

E f o d

Efot! kadim zamanlarda Yahudi

başrahibinin giyliği bir kisvedir. F.ıı çarpın

v e de sem bo lik öğesi, her birinin üstümle

İsrail'in 12 kavilimden birinin isminin

yazılı olduğu 12 cevh erden ohışa ıı göğüs

zırhıdır . Bu yönü yle "İsr ail'in oğ u lla n ' 111temsil eder.

Te t rag rammaton

l).,n İbrani harfi (V II W veHharflerine karşılık gelir) Yahudileriıı dile

getirmeyecekleri kadar kutsal bir isinin

(gerçi Yahudi olmayanlar Yalıweh ya da

Yahova diye telaffuz ederler), yani Tanrı ııııı

isminin heceleridir. Tetragra m m aton denilen

bıı haşem (isim) sembolü, tılsımlı imgelerin

ana parçasını teşkil eder.

\M \ 101

Kutsal Yahudi Sembolleri



A yrıc a bkz.

D e n i z k a b u ğ u ,

sayfa 115 K ı ı l s a l k i t a p .

savfn 25

Ta nr ı Mıısa va ke mli n inin ovm a pul, yuk arıd a göklerde

olanın, valıut aşağıda verılr olanın, yalım yerin allıııdasularda olanın hiç surelini yapmayacaksın” (Çıkış 20:4)

diye buy urmu ştur ve İm yasak Valindi san alına yansımış-

tır. Dolayısıyla canlı varlıkların doğal lasvirleri gerçek-

ten İliç yokken, mistik kavramları temsil edeıı semboller

kabala metinlerinde yoğun bir şekilde resmedilmiştir(bazılarını burada görebilirsiniz). Biri, Davut mı yıldızı.

Yahudil ikle o kadar öz

dcşleştirilmiştir ki Yahudi

kimliğinin başlıca seıııbolii

olmuş ve tabii ki İsrail bay-rağında da yer almıştır.

K u t s a l ş a m d a n

Jo seplı Assıırfal i İm me n amyı 12‘t‘l yılımla İspanyada lıir

llaraııi vazıııası iyin yarattı.

Allımlaıı yapılmış İm yedi kullu

şamdan [camlelnltnıın) düzenli

olarak verilen zeytinyağısavesiıule (resimdeki iki

ağaç ve iyinden va® laşaıı

zeytin dıılıı kâselerle temsil

edilmiş ulalıilir) bir zamanlar

kudiisteki Tapıı ıak' ta l ı iç

durmadan yanardı.

S e f e r T or a

Yahudi sanalı bağlanımda, arasında gözle

görülür şekilde İbranice harflerle yazılmış

bir metin kısmının hıılmıdıığıı iki parşömen



Ş o f a r

İri oyıılnııış bir koç boynuzu olun şofeır. Hoş \şarııı (Yahudi yetti \ılı). A<>ııı

ki| nır vr Malışrr (m in ind e çalınan bir

tören borusudur ve duruma göre rıılıaııi

aydınlanmayı, tövbe etmeyi ve bayram

sevincini temsil eder, \yrtcn İbrahim'in

oğlu M in k in yeriııe kurban ettiği koçu da

simgeler.

Dav ut ’un y ı ld ızı

Davut ııu yıldızı (ya du Süleyman'ın mührü),

sivri uçları yukarı ve aşağı bakaıı. birbirine

eşil iki üçgenin kesişmesinden oluşan

altı köşeli bir yıldız ya da lıeksagramdır.

Koruyııeıı güçle donatılıııış olduğuna

inanılan bıı nmgen Ihırid (İbraııicede

"Davu t ıııı kalkanı anlam ına gelir)

Ta nrı ııın kurtarış kalkanıyla özdeşleştirilir

(Mezııııır 18:35. Kral Davut balısi).

tornan s e fe r T an ıy ı ya da “Tevrat

parşömeniYıi leııısil eder (Eski Mıit iıı ilk

Iıeş kitabına Peııtatcııkhos—Tora ya da

Tevrat denir). Hu şekil Taıırı'ıuıı kelamım

simgeler.

M e n o r a

\alıtıdiliğiıı vrdi kollu şamdanı metnim İteni ışık lıeııı de yedi sayısıyla bağlantılı

birçok kutsal anlamın çeşitli yönlerini

içinde barındırır. /İra mumlarının

alevleri bir arada rıılıaııi aydınlanmayı ve

Taıın'ııuı hikmetini temsil ederken, örneğin

kullanımı sayısı

yaratılışın ilk \edi

güııüııü işaret

eder.

» » V M M

Hindu T r i m u r t i

A bk



Ayrıca bkz. T r i m u r t i , savl a l.'î

Kıırıııa. sayfa ()7

Kıı önemli I liııılıı ta nrı ları B rah m a, Vişnıı ve ijiva dır.

I lep Kirlikte Triıı ıurli (Sans krilçrd o “Uç. Biçimi O lan ” an -lamına gelir) olarak lı ili ıı irler. “ Y a ra lı n ” (Brah ma ), “ Ko-

ruyucu” (Vişıııı) ve “Yok edici” (Şiva) tanrılar, (ek lek

taşıdıkları anlamlanıl lıirlıiri içine geçmesiyle, varoluşun

(iiıııiine zeıııiıı (eşkil edeıı o yüce kozmik dengeyi ııııılıa

laza ederler. Brahma ahenk veren daha sovul hir laıırıolarak kalıııl edilir, ama yine

de sana ll a leııısil edilir. \ İşını

ve Şiva resim ve heykel için

çok daha popüler konulardır

ve çok farklı surelimin resme-

dilmişlerdir. Hele k : Vişnıı mm

hiri lıeniiz görünmemiş olan

on taııe avatarı (dünyevi görü

ııii m) vardır.

Vişnu V isvarupa

.İni|»ıır da I»ııIıııoııı İÜ. y ii zv ıl a ail

lııı lalı lod a > İşını, ma vi Icııli Vışını

l isvanijia va ( la ‘T' .vren Biçimli

\ i ş m ı 1 o l a r a k r e s me d il m i şi n * .

Dini el iv İr gele nek sel .simgelerini

a n m a k l a d ı r . S o l a l ı l a n l ı a ş l a v a r a k

s a a l y ü n ü n d e o k u n d u ğ u n d a : t o | i u z .

d isk , d en iz k al ı ı ığ ı ı ve lo tu s ç içeği .

104



B ra h m a

ko zm ik ya ratın enerjiy le özdeşleşt ir ilen l iral ım a, h er bir i l ııı klı yön»' luıkmı

genelde taçlı—«l«»ri haşla temsil nlilir.

Ihı dürt has (lıiııyaıım dört /aıııaıııııı (t7/gv/)

ve n ı öneml i dün \ cd aVı (kutsal met in ler)

simgeler. Brahma'nın m hamisi (araç)

Manisa (hir kıığıı ya da ka/dır) zekâyı

temsil eder.

Vişnu

~korııyııru~ \ İşını

genell ikle dürt

simgesini tu tarken

resmedilir: deniz

kahıı^ıı (savaş hnrıisiı görevi

güri i r): lojnız (darjc ya da rajrrı. ayııı

anda lıeııı hir silah lıeııı de yetke ve bilgi

semholi i): lotııs çiçeği (yaratılış anlamına

gelir); ve disk ya da teker (çakra. giiııeş

semholii ve silah).

Kr i şna

Tamamen insan biçiminde betimlendiğinde (göksel kökenine işaret edeıı ıııavi tetı

olsa da) VisııtTıııııı sekizim i avatarı

krişna dır. kıı popüler krişna tasvir i . Um

(fallı is sembolü) çalıp hüyüle\iei sesiyle

kadın ço banlar hasla olmak üzere herkesi

kendinden geçiren hir âşıktır.

Şiva

I liııdıı temsil .sanalında Şiva tını hepsi de

sembolik hir anlam taşıyuıı birçok ayırt

edici özelliği vardır: üçiiııeü göz ve saçını

Ihı karmaşık

tanrının ok

edici” olarak

başlıca seınholü.

f ır latt ığında

dehşet saçan üç dişl i hir mızraktır

(Saııskritçede

irişitin).

\ n \ 105

Popüler Hindu TanrılarıAyrıca bkz



L\İİm ü <İÖZ,

Hjıyfjı 123Lotus <;ıkr;ısı,

saylii İ4()

A yrıca bkz. Aralarında tanrıçaların da hulııııdıMıı birçok 1liııdıı tanrısı

insanlarda huşu uyandırmış, dolayısıyla da sanal eserle-rine sık sık konu olmuştur. O koca ağzının iki yanından

fırlayan kaplan ilişleriyle, manda iblisi Malıişa’yı yok edim

tanrıç a Dııı ga. va da biiviik Tanrıça Devi (k al i de benzer

şekilde onun gazap dolu bir surelidir) imgelerinde oldu-

ğu gibi, Iııı temsillerden bazılarında çok sevilen millerdensahneler betimlenir. Şans tanrı-

çası Lakşıııi ya da saadet tanrısı

Caııeşa gibi diğer tanrıların gö-

rünüşü bir lonıs sembolü ya da

palıalı olmayan lıir kutsal suretşeklinde pek incelikli olmasa da

yine at ın ölçüde güzel sana t n es -

neleriyle evlere ya da işyerlerine

konuk olabilir.

Gazap do lu Ka l i

Yok rd i r i tanr ıçan ın İd yüzy ı la a ı l I ıı ıtasv ir inde. , dehş e t ııvand ıra ı ı k a l i 'n in

sa e l le r inde ve d i l ind e kan va r ı l ı r , sol

o i le r iv le d r h i r k ı l ıç ve kes ik h ı r haş

tu ta r . Ş iva ı ıı ıı ş ak t is i (d i ş i l ene r j i ve

eş ) o lan K a l i . lam ıy la i l in t i l i i içüneü

h i r gözle hd l im le ı ı ir .

Kal i

Kara deril i Kali

(Devi nin gazap dolu



Durga

Devi ıı iıı gı izel ama saldırgan yünti olan

laıırıça Durga. manda iblisi Malı işa’yln

savaşıp onu yenmek üzere yeniden

doğmuştur. Hu nedenle bir aslan ya da

kaplan sırtında (bu hayvanlar oııt ın şiddetli

enerjisini sim geler) ve unu y aratan erkek

tanrı lardan ödiiı ıç aldığı silahlarla yani

güçler le bet im lenir .

suretler inden bir idir )

mezarlıkta yaşayan bir

ölıiııı tanrıçasıdır. Silah

bileyen, kana susamış bu

"Kara Varlık**, üstünden

kaıı damlayan

dışarı fırlamış dili,

kafataslarıııdaıı

olıışaıı kolyesi

vı* kesik ellerden

meydana gelen kemeriyle

(bun lun u hepsi oıııı ıı \o l

açtığı ölümü simgeler)

resmedilir.

L a k ş m i

\ İşını mın esi Lakşmi mükemmel eşliğin

yanı sıra güzelliği, iyil ik severliğ i, nezaketi

ve sadakati temsil eder. Başlıeu simgesi

kusursuz lotustur (dişil doğurganlığın

semb olü). L akşm i şaııs getiren b ir tanrıça

olduğu için, lotusu sembolize eden mngoli motif leri (üstte) Diwali adı verilen ışık

fest ival imle evler in du var larımı çizi l i r .

Ganeşa

.Şiva ımı oğlu («aııeşa (ahu üç dişli mızrakla

süslenir), bilgeliğini simgeleyen f il kafası

sayesini ir U ln > en Im ııııır. (»aııeşa ııııı

sadece bir <li$i varılır, çiiııkü diğerini

M fi/ıabhamta 'v ı yazmak için koparm ışt ır .

Tepesin de taşıdığı fare o ıııııı engelleri

kemirerek ya da aşındırarak aştııa yetisini

temsil eder.

\ v 10 7

Buda ve B o d h i s a t t v a l a r



Ayrıca bkz. Sckİ/ parmaklı leker , safyu 11.”>

Ibu/hisııllnı hır.sayfa 27

Buda başlangıçta ikuı ı ik olmayan (aniknı ı ik) hir şeki lde

—yani insan b içim in de değil semb oller yo luy la—sembolize edilmiş (»Isa da. kişisel mirasının güeıi nedeniyle belki

de Hinduizm in sanatsal temsil geleneğinin de teşvikiyle—

giderek insan suret inde resmedilmeye başlanmıştır. Insaıı

biçiminde göster i ld iğinde, prens yaşamını bet imleyen

sahneler iç inde Sid d h art l ıa (»anlam a olarak: sadfttt ya da b ir gezgin çi ler i olarak: veya el hareket ler inden (nutdra) duruşuna (asana) kadar her şey in sembol ik b i r anlam

taşıdığı büyük bir adamın 32 işaret inden (laksfıarıa) b a-

zı lar ını bedeninde sergi lerken Buda yani "Aydınlanmış*

olarak görünür . İy i l iksever bod/ıisattral&r da aynı şekilde resmedil i r .

A y d ın lan m ış Olan

Ut. yiizyıhı ait htı

Tib et resmimle,

düııyaııııı

hük üm darı o larak

resmedilmiş olan

Mııda b/mmis/tars/ıtı mudnı yaparken

gösterilmişi ir . Dlıarıııaçak ra yani

wYasa Te ker i ııi

temsil eden sekiz

parmaklı leker

Buda ııiıı lolııs

tahtının lıemeıı

altında görülüyor.



Buda

Huda kişi olarak sıklıkla l.ııkslnıım Su tra'<la sıralanan 32 taksimim ıım

(f iziksel işaret) bir kısmının dahil

edilmesiyle tanınır. Hıııılar arasında, rıılısal

gon i anlam ına geleıı ıırım (kıllı heıı) ve

bilgi) i işaret eden, tepesindeki topuz gibi

yumruyla (usluıis/m) ıurban biçiminde

bir baş vardır.

M u d r a

Minim Sanskrilçede “ işaret" anlam ımı gelir ve I iiııdııizııı iıı de Hııdizııı iıı de

sanal geleneğinde görülen sembolik el

işaretlerine deııir. ^ üızlereesi vardıranın

Huda yalnızca sağ elinin aşağı doğru

isnrei eniği, aydınlanma anını leııısil edeıı

Idııınıis/uır.s/ııı (" toprağa dokun mak )

mudmnm da aralarında bulunduğu üç be İanesini yaparken resmedilir.

A s an a

I l iı ıdıı ve Hııdiı tau nl ar çeşit li fm /md arln

(yogaya lıas rilüel duruşlar) betimlenir; İmaların eıı bil ineni, lotus lulı lıylu

özdeşleşen ve l ol ııs seııılK>liiııü çağ rıştıran

/nıdmnsaını ya da loiı is duruşudur. Oliiı ı ı

döşeğindeki Huda /u ınnirmnası ıını yani

ıızaımıa pozisyonunda yana döıııııüs halde

B o d h i s a t t v a A v a lo k i t e s h v a ra

Hod/ıisaUt'(i\nr ( “özü

aydınlanmış olanlar )

insanoğluna yardımcı Hııdist varlıklardır.

Bod/ıısattm lamı göreceli

dünyevi l ik ler ine

değerli elbiseleri

ve rulıal

usum dan \ laişaret edilir.Merhamet bodlıUal/i y i s i \rıdokilvslırnm sıklıkla Huda Aıııilahlıa ııııı tepesini saran

ve erdemleri ifade edeıı

resıııedilir.

1I baş şeklinde

Budis t Sem bo l le r

Ayrtcu bkz



St i l i ze ed i lm i ş va j ra

Soldu gor iılrıı el

yapımı yaldızlı

bronz ıırsııe, iki ucu da iiç r a lall ı iki

adet rujm asasının

lıı ıç şeklin di1

birleşmesinden

oluşan hir vqjnn\ır .

Budizm' in

Yajrayunu

(wŞimşek Aracı")

ıııezlıehi larafıııdaıı

kul lanı lan hir r i l i ie l

nesnesi olan hıı

Japoıı yapımı rujm

13. yıı da14. yüzyı ldan

kalınadır.

I h ı d a ' m ı ı a> n k i z le r i .

sayfa I N\ a j r a > a k s h a y a d a

K o ı ıg o y a s l ıa M y o O ,

sayfa ||9

Ayrtcu bkz. Minin sanatta ikoı ı ik o lmayan (aı ı ikoı ı ik) b i r şeki lde

—yııııi insan biç im ind e deği l de sem boller y o lu y la tem -sil edilir. Gerçekten de. artık aşina olduğumuz llıııla figiirii

Budist sanatı ikonografisine girmeden çok önce. Siddlıartlıa

Cil a lam a yı bel i r tmek iç in HıırldİKi/mcIa ve ateşli sütun

gibi semboller kul lanı l ırdı. Dahası, svııst ika (sembo-

l ik o larak l l i ı ıd ı ı tan rı lar ı Niş in i ve Şiva v la i lg i l iy d i ) ve rtıjrtı (Vajrayaı ıa mezhebin in amblemi hal ine gelmeden

öııee \ eda tanrısı hidra ya atfedi l i rdi) gibi semboller, Bıı

dis t le r ta ra f ından k ı ı lsa l b i r an lam y i ik

leıımeden önce Hindistan kıta parça

sıııın dulıa eski ı l i ıı i geleneklerinden " ö d ün ç a l ın ı m ş t r .

HO



B u d d h a p a d a

Kfsaııeye gön*, orijinal lltnf<l/nı/)tı<l(i (Hmla ııııı uyak izleri) l l ııda k o ş u m lar *İn

hi r ka ya ııııı ııstin ı< İr du rdu ğu sı rai la

meyd ana gelmiştir . Bııda ııııı ayak izlerini

takip etıııeııiıı inananları ayılııı laııınaya

götürmeğini anlatmak için hıı temsi l i

ibaretler haşka Budist sembollerle. özellikle

i le d l ıurmaçakrayln (bkz. .v. / /.5) süslen ir.

A lev

Vlr\ yoğuıılu.şımş enerjiyi temsil eıler; yakıp tü ketir ve yok edic idir, ancak ay dınlatıcıdır

ve iyi yön de hi r püre de sahipti r. Hııda

ateşli siitını olarak resmedilirkeıı. Hııdist

tan rılar ve semboller alevlerle tasvir

edil ir. I l ıı yolla alev tanrısallığın yaııı

sıra ar ınd ırın ve ay dın latırı rn l ıaıı i pi i r t i

si in erler.

Svas t i ka

Hiıkii lü urları saat yününde döııi iyor

izlrniııı i vrreıı hıı haç şekline svastika

denir: hıı I liııdıılarııı r»ki hir güııes ve şans

sembolüdür (uçlar saat yöuüııi in tersim*

bükülmüşse muraıtliku denir). Hııdist

sanalında svastika Buda ııııı kalbini ve

aklını gösterir.

Vajra

Çoğun lukla saygı duyulan

Budist karakterlerin el lerimle

görülen rujm (“şimşek~

ya da "elmas") asası (tek

ya da iki ııçltı. üç ya da

dalıa fazla çatallı olabil ir)

aydmlalıeı ya da yok edici

güçlere sidıip am ansız hir

silahı temsil eder. Böylelikle

Budist Yasa'mıı fevkalade

otoriter, sert ve uydııılatın

nitel ik lerin i s imgeler.

I I I

Budizm'in Sekiz UğurluS e m b o l ü



A yrı nı hk z.

İsının, sdyfu 10*>

l.olıih. «sayfa 12l\

\ t i i j « l ı n i ı ı Sekiz Senıholü ya da Sekiz Şaııs İşareti (Sans-

kr it yede AslıIanıarıgıtia. Çincede Pn rlıi lı.sidiıg) olarak da

bil inen Budizm'in Sekiz Uğurlu Seıııhol i i ya da İşareti gü-

neşlik ya da şemsiye; iki altın balık; hazine vazosu ya

da kavanozu; lotus çiçeği: deniz kabuğu; sonsuz dü-

ğüm: zafer sancağı ya da bayrağı ya da gölgeliği: ve

sekiz parmakl ı tekerden oluşmaktadır (burada sıra-

lanan sembollerin i lk dördü yandaki sayfada biraz

daha detayl ı o larak anlat ı lacak, diğer dürdi i

. nü n anlam ı ise sayfa 115’te açık lan acak tır).

Bud i zm ’ i n ç i çeğ i

18. yüzyılda iyi cins porselenden yapılmış İm zaril sanal nesnesinde liııda beyaz bir lıılııs

çiçeğinin ortasına oturtulmuş. I.nlııs Asuı'du

derin ve çok anlamlı bir semboldür. Ibıdizııı

bağlanımda örneğin aydınlanmayı, Huda'yı

ve Dhyu ııiBud n Vıııilablıa'yı işaret ediyor

olabi l i r .



Ş e m s i y e

Ystlnr taraf ınd an tııtıı laıı şemsiye (clnı/trrı) I l i iHİisl un Ma mu inli şahsiyetlerin huş larım

giiııeş ya «la yağmurdan korumak için

kul lanı l ırdı. Dolayısıyla yüksek bir

sosyal stali i sembolü olarak şemsiyenin

işlevi uynca reımel i l i* dünya arasındaki

bağlantıya işaret eder. Bıı yönüyle rıılıaııi

güeıi ifade eder.

H a z i n e v a z o s u

I laziııe vazosun un yu da kav anozııumı (ktılıısluı) sembolik önemi heııı

b ir araç olmasınd an lıeııı de içindi*

barındırdık lar ından kaynaklanır . Vazo

özel l ik l e kapakl ı o lmasından d olay ı insan

bedeniyle özdeş tutu lur ken , iç indeki hazine

ruhani zeıiüiııli&i ve Itilfıı işaret eder.

İk i a l t ın bal ık

Tek altın balık zenginliği işaret ederken.

ikL i b i r l ik te üreyerek sayısız yumurta

meydana geti rmeler i n rdc niy le

doğıırgaıılığı temsil eder. Boylere iki

altın balık (snramamııtsytı) iyi şeylerin

bol luğunu bel i rt i r . Ihı l ık ayrıca dünyevi

bağlardan ve kaygı lardan ku rtu lm ayı

sembolize eder.

L o t u s

(»özell iği i le çaınurit ı bölgelerde yaşamasının getirdiği karşıtlık dolayısıyla

birçok Asya dininde kutsal bir çiçek sayılım

İM’yaz. lotus (Saııskrilçedc /mıhını) Sekiz

I ğıırlıı Sembol bağlamında ruhani ^allığı

vı* ayd ınlanm ayı simg eler. A yrıca Ihıda yı

ve Budist Yasa'vı temsil eder.

Budizm'in Sekiz UğurluS e m b o l ü



Sekiz Uğurlu Sembol ün ortak önemi, geleneksel inanışa

göre Buda nın ayak larının al t ında ortaya ç ıkm ış olm a-

larında yatar; o nedenle sıklıkla Bıula ıını ayak izlerini

(HuM/m/mda) süslerken tasvir edil irler. Bu sekiz sembol

Budist b inaların yüzeyler inde ve dua bayraklarında gö-

rülür. ayrıca Çin seramiklerinin ve emaye eşyaların süs-

lemesinde de sıkça kul lanıl ır lar. Tek tek temsil edi lmiş

olsalar da (özel l ik le sekiz parm akl ı teker ), sekizi b i r ara-

da resmedildiğinde Sekiz Uğurlu Sembol ün şans getirme

ve kötü tal ibi kovma olasıl ığının fazlasıyla

art t ığına inan ı lır .

Bu da ’n ın ayak i z ler i

19. yüzyıl ortalarımla

Nr p al’ i gezmiş

Dr I I.A. Olclf ir ld ' i ı ı

suluboyayla yaptığı bu "Huda um ayak izleri"

(Itın/(//nif>ıi(lft) ı asvi r i .

Sekiz l ğıırltı Sembol ün

ayak tabanları üzerine

resmedilmiş s im etr ik, sti l ize

bir kopyasıdır, kulsa! ayak

izlerini bir lotus çakrusı (teker)

çevreliyor.

A y n e n bkz . ItuılılİHi/MHİa, sayfı ı 111

Şemsiye,sayfa 113



D e n i z k a b u ğ u

İçine üflendiğin de yüksek perdeden ve

t itreşim li hi r ses çıkaran detıiz kah ıı^ ıı. Asya'da insan lar ı top lan tılar a ya da

törenlere çağırmak için kullanılırmış.

Sekiz l ğurlı ı Sembol den bir i olarak deniz

kabuğu [sank/m) Huda’nın sesini

ve öğretisinin yayılmasını sembolize eder.

Zafe r sancağ ı

Zafer sancağı ya du bayrağı (dlıraja)

Bu dizm 'in cehalete ve kötücül gü çlere karsı zaferini işaret eder. Ancak zafer sancağı

gölgelik olarak tanımlandığında sembolizmi

şemsiyeııinkiyle aynıdır; ayııı şekilde

korunmayı (hıı sefer Budist Yasa ııiıı

sağladığı korunma) ve gücü işaret eder.

S o n s u z d ü ğ ü m

Sonsuz ya da bit imsiz düğüm sembolünün

(shrirasta) kökeni bel irs izdir : k im ine göre birbir ine düğümlenmiş ik i yı lanı , k imine

göreyse bağırsakları temsil eder. Ancak

ne anlama geldiği dalıa açıktır: I zuıı

üıııür lülüğü. evrendekiler in birbir ler in e

bağlılığını ve Buda ııiıı sonsuz bilgeliğini

temsil eder.

S e k i z p a r m a k l ı t e k e r

Sekiz parmaklı teker (dlıarmaçak ru) Buda

ve Budizm'in en önemli sembollerinden biridir. Bııda ııiıı ilk vaazı sırasında

bu Yasa Tekeri ni harekete geçirip

döndürd üğü, teker in sekiz parmağum ı ise

Budizm iıı —ayd ınlanm aya g id en \ i ice

Sekizli Yolu nu simgelediği söylenir.

\s \ \ 115

Budizm’in Yedi Hâzinesi

Bir 11iııt elsaııesi evrenin Çakravartiıı adlı kusursuz hir



Bir 11iııt elsaııesi evrenin Çakravartiıı adlı kusursuz hir

kralından söz eder. “Tekeri Harekete Geçiren” hıı kral4)rica bkz.Fil, sayla 51 zamanla “Yasa Tcker i”ni (dl ıarmaçakra) döndüren

Al, sayla 145 Bııda’yla özdeşleşmiştir. Çakravarlin Yedi I laziııe’ııin ya

da Kraliyet Gücünün Yedi Mücevheri nin (Sanskritçede

Sa/)t<ırtıtna) sahihidir. Bu vedi hâzinenin buruda açık-

lanan dördü fil, at, ışık saçan mücevher ve kraliçedir;diğerleriyse teker, ralıip (hazine sorumlusu) ve general-

dir (askeri lider). Yedi Hazine ideal kralın senıholleri

Çakravartiı ı ’ i ı ı çevresini sarmış olarak betimlenir ya da

Budist sanatlımı dekoratif öğeleri olarak karşımıza çıkar.

B u d i s t m ü c e v h er

I leybetli filler

Asya'da öyle büyiik

saygı görür ki lıeııı

ruhani otoriteyihem de gelip

geçici gücü temsil

eder. Tayvan da

yapılmış. 1850

yılından kalına İnifantastik fil tasviri

çok çeşitli Budist

tanrı ve figiirii bir

araya getirerek

bu tü r sembolik

bağlantılara vurguyapar.

m v t



m v tFi l

Bazen ışık saçan müc evheri sırtında

taşırken betimlenen l' i l Asya‘da Bilir l ik, salar. güç ve egemenlikle il işkilcrıdir i l ir .

Aııııes i Sidd lıard ıa Gaııt am a'y ı

doğu rmadan ön re rüyasında beyaz hi r f i l

gördüğü için İm hayvarı Huda'yı simgeler.

A t

l st rütbeli insanların bineği nlaıı al lıızı

ve dayanıklılığı nedeniyle Asya'da çok değerlidir. Huda'yla il iı ı i i leııdir i lı ı ıesi

onun prens yaşamından, toy nakları yere

değmeyen, bovlece ses çıkarm ayan K aııtaka

adlı b ir al ın sır t ında kaçlığını anlatan lar

efsaneden kay nak lanır.

Iş ık s a ç a n m ü c e v h e r

Isik saçan —ya da di lek gerçek leşi i re n

mü cevlıer parlak iııeiyle özdeşleştirilir ve oval yu da gözyaşı damlası şeklin de, alevlerle

çevrelenmiş yu da kaplanmış olarak (asvir

edili r, Görüş açıklığının ya da aydınlanm anın

palıa biçilmez armağanını temsil eder.

Dolayısıyla Bııdu’ııııı siıııdıığıı içgöniyü.

anlayışı ve ruhani zengi nlik leri simgeler.

Kra l i çe

Kraliçe (ya da hakin*) Gakravariiı ı ' in

ideal eşini sim geler ve dolayısıyla da k adın güzelliği ve erdemin in liı ıısuli ol arak

görülür. Geleceğin Huda si Siddlıardıa

Gaııtama'mu annesi işte lam böyle hir

kraliçedir (Kraliçe Maya ona kendi

parçusındun hayal vermiş ve yedi gün sonra

mut lu luktun ö lmüştür ) .

V>> S 11 7

Budizm'in Beş Mist ikBilgi Kralı



Yaman taka ya da D a i i t o k u M y o 0

"Olümi i yok

eden** ^ aıııaııtaka,

Tib et ’ te s iyah

manda kala l ı

"Olümiiıı Efendisi**

^ aıııa yı öldürdüğü ir in saygı görür,

o n edenle genelde

manda başıyla ya

da beyaz bir m anda

eşliğindi* betim lenir.

Japonya'da Dai i toku Myo0 adı

veri len Yamantaka.

A ııü tubhu ya

(Manjııshri) ve

batıya karşılık gelir.

Bilgi Kralı

Beş Mist ik Bi lg i Kral ı ya da Bi lgel ik Kral ları , her şeyi

yakıp kül eden çevreler indeki a levler in yardımıyla

tu tku lar la , cehalet le ve dünyadaki tüm kötü lükler le

savaşan DlıyaniBudaların (Medi tasyoıı Budalan) öfkel i

görünüşlü, si lah kul lanan ve hiddet l i tezahürler id i r . I l im ala y a bölgesinde ve Japon ya'da kutsal k ahıı l edi len,

Saııskr i tçe ve Japoncada ortaklaşa ver i len isimler iyle

Vid y araja ve My o O lara bireysel ya da toplu halde

tapındırdı. Benzer şeki lde sanatta da lek tek (sıklıkla

heykel f igü rleri şekl ind e) ya da top lu halde, gen ell ikle her b i r ine k ozm ik an lam la r yük lenm iş tnamlaMur (sembolik

çem berler) iç ind e göster i lerek restn edi l i r lerdi .

Ölüm' i i n yok ed i c i s i

18. yiizvıla ait İtti

Tibe l llıarıpkasm a

(■‘ rli iz” resim )

karanlık ve dinamik

bir \ aı ı ıaıı taka

portresi lıâkiııı.

Tııb lo m ın renkler i solmuş, tuıeak

Yamantaka nın

boynuzlu mumla

başı yine de

g ö r ü n ü yo r ( d o ku z

başı da burada),

İhı 34 kol lu. İt i

bucaklı hiddetli

figür alevlerle



A c a lan ath a ya d a Fu do M y o 0

Veuluııathu ( \ niroc ann'nın görütı ii^t i

hiddetli hir türümüdür) ya <la . lupon\a daki karşılımı Kııdo Myo O (“ Sahil O la ır )

mandala lam ı ortasına r esmed ilir. Sağ

elinde açgözlülüğü. öfk eyi ve eehuleli yok

etmek içiıı hir kılıç (kılıcı yılaıı sarıııı;;

o lab ilir ), sol elim leyse kü ıüri i l güçleri

hareketsiz lıale getirmek için hir ip tutar.

Kunda l i ya da Gundar i MyoO

Japom a i la (on ulan My o 0 o larak h i l i t ıe ıı

ve Dlıyaıı iBiida Katnasamhlıava ya karşıl ık gelen ku nd ali ginıcyiu kralıdır .

Diğer \ idyarujalara kıyasla dalıa a/

bet imlenmiş olan ku nd ali y i lanı ıı ılnyu n

t ip ik semboller hoyıııınıı. k ollarını ve

bilekler ini saran zehir l i y ı lanlard ır .

Tra il okyav i j aya ya da Go zanze My o0

A kshob lıy aya ve doğııya karş ıl ık gelen

" I ç Dünyanın Kat i l l i " Trai loky avi jaya Japonya'da Cozanze M \o () olarak

hil in ir. Silah in tan sayısız eliyle. Şiva

ve Purvati 'n in üzerine hasılmış olarak

temsil edilir: ellerinin ikisi iç içe geçerek,

kendisiyle bağdaştırı lan belir l i hir rnııdm oluşturur.

Va jrayaksha ya da Kongo yasha Myo O

\ ajra\aksha kuzeyin kralı ve

Vuıoglıasiddlü'nin tezahürüdür. Japonya da kongoyasha Myo O olarak bi l i nir . Sağ

ellerinden bir ind e beş ııçlu hi r /Yi/n/yla.

luızeıı de aynı ele karşılık gelen sol elinde

hir çanla (sırasıyla üreme gücüne işaret

eden eril ve dişil semboller) resmedilir.

Budizm’in Dört Kutsal Kralı



Aynen bkz. l i i s h a ı ı ı o ı ı .

sayf;ı l.'İ.’İKjderlıa.sav fa lV)

Budist ^eleııeğr gö n1 Dört Mıdıafız Kıal (Saıısk rilçed e

L o f c a p a l a ) , Göksel k ra lla r ya da Kutsal Krallar kozm o-

sun dört bi r taralın ı —ya da Budist Ya sa ’y ı kötülü kten

korur. Dolayısıyla bu dörtlünün her biri bir ana yönle

ya da mev sim le ilişk ilendirilir ve her biri kötiiciil güçleridefetmek için farklı bîr silah savurur. Toplu halde genel-

likle mandala\i\n\\ çeperinde, Budist stı ıpaları (kubbeli

tapınaklar) ve sunakları korurken temsil edilirler. Çin

tasvirlerinde lliııdıı sanatına göre duba az hiddetli gö-

rünürler; burada gösterilen illüstrasyonlarda da krallarınÇin temsilleri esas alınmıştır.

D oğunun k r a l ı

Dört Kutsal Kral iı ı

isimleri ve temsilleri

her ülkenin Budistgeleneğe gö n1 değişir,

lüıel ' le doğunun

muhafız kralı

Dhritaraşlara 'dır

(ya da Dlırlaraslılra):

I J lan g ( ilıodrManastın ııdaki

I lıakhaııg Karpo

T a pı na ğı nd aBulunan soldaki

resimde i eli i hir

çalgı çalarken

hetimlenınislir.



Va ish ravana ya da Mo l i Shou

Vaislıruvuna yani ‘ ‘Bil iyor Olan** (Jupoıı Ihslıamon ve* Çin Moli Shoıfya kargılık

•»«•lir) tapınmak için sebilmiş irk kutsal

kra ldır . Kuzeyin ve kisin m uh afızı olarak

elind e lı ir iııcri (zengin liği sim geler) i le

saldırgan l ı i r ejderha ya da kı ıyru ksü reıı

t u la r .

V i r u d h a k a y a d a M o l i Ho n g

kr al l ığ ın Sınır lar ım (•enişleteıı

V irııdl ıaka g iiı ıeyiıı ve yazıtı m uh afız kr alıdır . Çin 'de Mo l i I loı ıg adıyla an ı l ır ve

elinde lı ir şemsiyeyle resm edilir. Ihı “ Kaos

Şemsiyesi** anıldığımla evrenin karanlığa

gömülmesine neden olur, indir i ldiğimle ise

Dh r ta rash t ra ya da Mo l i Qing

Doğunun ve hahamı koruyucusu Dlı r laras l ı l ra ( “ Vasanın Hükü m ranl ığını

Koruyan**) dört kardeşin eıı yaşlısıdır

(Çin'de Mo l i Çiı ıg adıyla anı l ı r ) . K ı l ının

savurduğumla yükselen lal ı r ipk âr

siyah r üzgârı. ateş ve du man ın ölüm cül

tezahürleri Inkip eder.

V i rupaksh a ya da Mo l i Hai

İk i l ini n ve gi izüıı m uhafızı V ir ı ıpaksha

( ' ‘K ra l l ık tak i İ ler şey i Göreı ı* ) Ç in 'de Mo l i

I lıı i adıyla hi l iı ı ir . Mo li I lai Çin s analımla

genellikle, çalındığımla dü şm anlarıııı ıı

kamplarının alev alıp yok olmasına neden olan dört tel l i hir lavla tutark en göster i l i r .

Kutsal Asya’nın “Geçişli Sembolleri



mlu 10*1

Ayrım bkz. Asy a'nın kut salı konu nluıı san atı nd a, özellikl e de 11 i11

savla 105 tlııizııı ve Bu diz m'i n sa na l ge len ekl erinde bazı “geçiş li”

Buda, sem bol ler vardır; örneğ in Budizm ben zer kav ram ları

ak tar ma k için I liııdıı tanrı larıyla ilintili b irçok simge ve

ikonografi (gerçi Budist anl am lar taşıl lar) ben imsemiştir.

Göze çarpanlardan bazıları: kutsal ya da üstün ruhani

varlıkların donatıldığı birçok çift kol; alnın merkezinde

görülebilen “üçiiııcü göz” ya da göz benzeri işaret; k u l

sal Om hecesini ifade edeıı Saııskritçe kaligrafi; ve o zarif

lotus çiçeği.

Kr i şna

Banasu ra ’ y l a

savaş ıyor

17()5 te Nepal’de

yapılmış hu gııvaş

resimde. 1.000

kullu a sura ya da

ilılis Baııa.sııra"yi

koıuı alan Iliulmasalından destansı

hir savaş sahn elenir.

Besinin her verinde

çok çeşidi silahlar

tutan eller görülür.

Ban asııra hıı

savaşta Krişııa yamevdaıı okumuş ve

yenilmiştir.



Çok say ıda ko l

Birçok l l im lıı ve Budist tanrısının fazladan çi l i ko l larla betimlenmeni onların doğaüstü

karakterlerinin ya da kutsal l ık larının

genel b ir semb olüdür. I ler b ir c l i ı ı tuttuğu

sembolik ııesııe ya da yaptığı sembolik

işaret (mudra) ayıtı zamtıııda o tan rının

ya da tanrıçanın güri i ve karakterinin

nitel iğini ortaya koyar.

Om

I site gösterilen sembol. Hindistan m kutsal geleneğinde yiire bir tınısı olduğuna

inanılan Om ya da Atım sesini simgeleyen

Saıiskri tçe vazı karakter lerini temsil

eder. Örn eğin 11 iııdu itıaııeınd a Brahm a

(yaratma). Vişnıı (koruma) ve Şi\a’ ı ı ı ı ı

(yok eTıııe) ko zm ik güç lerinin bileşkesini

temsil eder.

Ü ç ü n c ü g ö z

Budist kutsal varlıkların bazıları baslarını süsleyen sayısız güzle betimlenir, ancak

" üçüııci i gü z' genel olarak dik çevri lmiş

şekilde ya da figürün sabit gözlerinin orta

nok tasında resm edil ir. I l i ııd tıizm ’de ateşli

üçiiııci i göz. ruhsal görünün sembolü olarak

özel l ik le ŞivaVla i l işki lendir i l i r .

L o t u s

Sekiz I ğıırlıı Sembol den biri olan lotusun tanrtsul kökenlerin işareti olarak Budizm de

ck bir anlamı vardır, zira bıı çiçeğin suda

keııdi k endine ürediğine in anıl ır. Ayrıca

I l in d ıı i /m 'd e tanrısal dişi l iğin, yani ko zmik

rahm in ya da yaratıl ışın sembolüdü r.

123

Po pü ler T a o Figürler i veS e m b o l l e r i



Aynen bkz.

I 'uktırokuju,.ıs fa 131

Taoi/ .m' i ı ı Sekiz Ö lüm sü / t i .

sayfu 1262*)

Çin iıı lırça resim geleneğine kıııııı olan ve yanı sıra se-

ramiklerde ve diğer sanat tür ler inde de görülen sembol

ve sahneler in çoğun da Tao izm ’deıı esinleni lm işt ir . K ök e-

ninde Lao tz ı ı (ya da Lan Zi) taraf ından gel iş t i r i lmiş h i r

felsefe olaıı Taoizın, geçen yüzyıl lar la bir l ikte belir l i diı ı i öğeleri, özell ikle de Sekiz Ölümsüz ün yer aldığı tanrısal

panteonu bünyesine katmışt ı r . Sanatsal bağlamda popü-

ler Tao imgeler i arasında, L ao tzıı f igü rün ün kendisi ve

Batr ı l ın Ana Kral içesi, efsanevi Hsi Wang

M u ’nun yat ıı s ıra şef tal i ya da ö lüm -süzlük bitk is i gibi ebedi yaşam

semboller i vardır .

Ö l ü m s ü z lü k m e y v e s i

Natüra l is l b i r ta rzda

betiınl i ' i ı i | i zari fçe

çizi lmiş bi l meyve

dulu şelıal i ağarı dalı

deseni, Çin tarihinde

( .'h'ing I laned aııı n dan

Yung Cben dön eminde

(1723 1735 ) yapılmış

bir sırlı porselen kâseyi

süslüyor. Çinl i ler in güzünde şr f iıd i Tao izm in ö lümsüzlük ve

yeni lenme sembolüdür.



Lao t zu

I Icr ztııııan yaşlı hi r aıla ııı olarak

(MO (»04 dolaylarında ak saçlı doğduğu

söylenir) resmedilen Luolzu uıııı (ya da Lao / i ) s imgeler i arasında "S" b iç imindeki

asa j ı ı - i (memnu niyet semho li i) ve Tao-te i'hirıg i temsil eden parşömen vardır. Kn

karakterist ik simgesi hiııdiği sıı sığınılır.

Şef ta l i

Çinl i ler in gözünde en etki l i ölümsüzlük

ve yenilenme sembollerinden bir i olaıı

şeftalinin (/Yıo ayrıca " evlil ik anlamına gel ir) B atı’ ııın An a Kraliç esi n in saray

bahçesinde yetişt iği söylenir. Ağ ar 300 0

yılda sadece l»ir siirgüıı verse de meyvesi

ebedi yaşamın özünü içerir.

Hsi Wang Mu

Sıı\ lıı görü nü mlü bi r k adına eşlik cdeıı iki

kadın hizmetçi (biri yelpaze, diğeri şeftali

tular) o kadının efendi I İsi Vi uııg Mu (ya da \ i \ \ uı ıg Mıı) yani Batı nın Olümsiiz

\rıa Kraliç esi old uğ un u gö sterir. I İsi W aııg

Mu'nuıı bir diğer simgesi. ı ızıın ömür

sembolü ve taıınsal haberci olaıı beyaz

turnadır .

Ö l ü m s ü z l ü k b i t k i s i

Çin s anatındaki tasvir i bulutsu ve st i l ize

olm akla b ir l ikte bu efsanevi ölümsüzlük

bi tk is in i (lîngzlıi yu da ling-chih) Pol\jwrus İncirin* ile eşleş!irmiştir. Oıııı yiyenlere

simg elediği —sonsuz hayatı bahşett iğine

inanılan "kıı lsal mantar**. Tuuizm'iı ı

ölümsüz varlıklarının genel bir simgesidir.

\ ** \ s 125

n p • m n i • A l • • • • • •1 aoızm ın Sekiz Ulumsuzu

I Is i W u ıi£ iVIcı

•h vvra bkz. Taoiznı in Sekiz Oliiınsüzii (Pa l ı s i en va da l la .viaı ı ) va



m

I Is i W u ıi£ iVIcı.

sayfa 125 da onları temsil eden sem boller (özellikler) Çin resminde,özellikle de porselen sanatında sıklıkla bctimlenmiştir.

Sekiz, Çinliler içiıı uğurlu bir sayıdır ve bir bütünsellik

sembolüdür. Keza Pa l isten in bıı sihirli sayısı değişme-

miş, ancak ölümsüz bireyler değişkenlik göstermiştir. Ne

var ki ileriki şayialardatanıtı lanlar (alt ısı erkek,

ikisi kadındır) yüzyıllar

boyunca tanr ısal sekiz-

l inin bir parçası olarak

kabul edilmiştir. Salıipoldukları sıradışı Tao ni-

tel ikleri sayesinde her bi-

rinin ebedi varoluşu elde

ettiği söylenir.

S e k i z Ö lü m s ü z

Eıkvaıfl|r.C. Vt erııer in

Çin M i ller i ra E fsan eler i kitabından alınan bıı

illüstrasyonda Sekiz

Ölümsüz den yedisi bir

leknevle denizi acıyor;

sekiziııeisi yani Clıaııg Kııo

ise nnlarla birlikle katırıyla

yolculuk ediyor, baslarının

iistiiııde uçan tıırııa bir uzıııı

ömür sembolüdür.



L i T ’ i eh kua i

l ı T ielıkııni ( u ı da I .i Tie gııali) gene llikle

demirden lıir değneğe (sakatlığa işareteder) yaslanmış. I»ir zamanlar Çinli

gezginlerin su şişesi olarak kullandığı,

üstünde dımıaıı liiteıı ve yeryüzü ileeemıetin birliğine işaret eden ikili sıı

kabasını (lıır/ıı) lıılarkeıı resmedilir.

C h a n g K u o

< lıanı: Kııo'mıu (ya da /lıaııg (»nala»)

i ut ı ıı«iıı simge Hanlıları şaşırtabilir. Aslındabu bir uüizik aletidir: İçine sokulmuş

olarak gösterilen iki çubuk la, bir davul

misali üstüne vıırıılaıı içi oyulmuş bir

baıııbıı kamışıdır. Chang Kuo beyaz bir

kalır da sürebilir (tersten).

Lu Tungp in

Lu Tmıg|>üriıı (ya da Lıı Dmıgbiıı. yani

Çinli berberlerin koruyucusu) başlıcasimgesi bir kılıçtır. İkincisi ise sinek

kovııcudur. Huıılar Lu Tu ng pin ’le birlikle

resmedildiğinde, kılıcı sırlına asılı olarak

gösterilir. Hu sıradan bir kılıç değildir,

şeytani canavarları defeiıııe gücü vardır.

Lan Ts 'a i ho

kadın ölümsüz Lan IVailıo (ya da Laıı

Cailıe) çiçeklerle dolu bir srpei taşır (bunedenle Çinli çiçek çiler onu koruyucu

kabul eder). Sekiz Ölümsüz tasvirlerindi*,

giydigi tek ayakkabıdan da kolayca tanınır.

\yncn bkz. krişııu.

f 10

rr\ • m n i • A ı •• •• ••I ao ızm ın Sek iz O l ı ın ıs ıız ıı

Kadınlar ve erkekler olarak temsil edildiğinde. Sekiz

Öliiınsiiz genellikle pitoresk doğa manzaraları içerisinde



sayfa 10ü

I .aks ini.sayfa 107

Se k i z Ö lü m s ü z ’ü n l i d er i

Sakalı, çıplak gögsti ve diiz

\elpazesi I»ir arada. 17. yüzyılda

Çinli bir sanatçı larafıııdaıı

oyulmuş İ mi fildişi heykelin teınsil

ettiği lırybrlli figürün Chııngli(di narı olduğunu gösteriyor.

Sekiz Ölümsüz ün lideri kaimi

edilen (i lıııııgli ( di narı nı luıyal

iksirini keşfettiğim* inanılır.

12$ \ s \ \

Öliiınsiiz genellikle pitoresk doğa manzaraları içerisinde

canlandırılır, zira Tanizııı in temel ilkesi olaıı ıızıııı öııüir

liiliiğe ya da ölümsüzlüğe ancak doğa güçleriyle uyıııu

içerisinde olunduğunda ulaşılabilir ve lıııım başarmanın

eıı ivi miIu. toplumdan uzak-

la, dağların arasında edilgen

bir tefekkür hayatı sürmek-tir. Ayrıca, ölümsüz (“■kut-

sanmış”) varlıkların Doğu

Den izim leki “Kut sanmışla-

rın ( İç Atlası ıııla va da ılalıa

belirgin olarak, sanatsal tem-sillerde denizin ardında yük-

selen dağlarla işarel edilen

“llzun Önıiir Tepeleri”nde

(Sl ıo ı ı S l ınn) yaşadıklarına

inanılır.



Chung l i Ch ’uan

S«*ki/ Ölümsüzün lideri (ilıuııgli<d T t ı;ı n dı r (ya da Zlıoııgli O ııa ıı) .

Genellikle sakalı ve çıplak göğsüyle yaşlı

bir adanı olarak canlandırılır ve sembnlii.

elinde tuttuğu. sallayarak ölülerin rıılııınn

can verdiği uzun saplı diiz yelpazedir(slıan ya da shaıızi).

Han Hs iang tzu

Çinli müzisy enlerin efendisi genç I lan

IIsiaııgızu ııuıı (ya da llaıı Xiongzi)

simgesi flüttür, llaıı I Isiaııgizıı ıııııı

flütünü çalarak kırlarda dolaştığı, o güzel

müziğini du yanların dikkatini çekip onlun

mest ettiği ve lıatta bu sayede çiçeklerinbile açlığı söylenir.

Ts 'ao Kı ıoch iu

Ts'ao kııoclı iu ı ı ı ı ı ı (yada (iaoCuojiu)lııttıığıı. sembolü olaıı birbirinin ayııı iki

nesne, ayııı zamanda yazı tabletleriyle de

bağlantılı olaıı bir çili kastanyettir (dikkat

çeken vurmalı bir çalgı). Diğerlerinden

yaşlı olaıı bıı sakallı öliiııisüz varlık

Çin tiyatrosunda çalışanların ninnimin

koruyucusudur.

Ho Hs ien ku

kadın ölüııısiiz I lo I Isieııkıı (ya da

I İr \iaııglm) zarif bir günmüş sergiler vr

elinde bir lotus W '£ i "iiı u tııtar. Izıtıısçiçeği de (doğa ııııı ber eketin in v r yazın

simgesidir) tohumları da (mahsulü işaret

eder) sapın ııeıında betimlenir.

Japon Şintoizm’inin Önde Gelen Tanrıları



Japon yerel dini Şintoiznı in başlına tanrısı , aynı z am an -

da da Japon imparatorların tanrısal atası olarak kabul

edilen güneş tanrıçası Amaterasudur. İmparatorlara

ondan yadigar kaldığı söylenen iiç kutsal emanet (ayııa.

kılıç ve mücevherler) l j iVaıııada’daki kraliyet tapınağı

IseJiııgıı’da saklı tııtulıır. Japon sanatında Amaterasıı İm

kutsal nesneleri elinde tutarken tasvir edilir. Şintoiznı in

Yedi Saadet Tanrısı (Shi.cl ti bu ku j in) inananların kendi-

lerine daha ya kın buld uğu, şans getiren ilahi varlıklardır.

Biri dışında (Beııteıı) hepsi erkektir: I lotei, Fııkurokuju,

Khisıı, Bislıamoıı, Daikoku ve Jıırojiıı. I lor biri kendi ki-

şisel simgesiyle tanınır.

Şin t o güneş

t an r ı ças ı

Ukiyo-e üslubunun

ustası Ut'agaNva

Kunisada ııııı

( 1 7 8 0 1 8 6 5 ) bu

eserinde Amaterasıı.

bir zamanlar

inzivaya çekildiğimağaradan çıkarken

canlandırılmış.

Işıyan giiııeş

tanrıçası, elinde

kılıcıyla, yansıması

onu kendinden

geçiren aynayabakarken

gösteriliyor.

Ayrıca biz. Jı ır o ji ıı ,sayfa 183

Şeftali,sayfa 125



A m ateras u

Şinto giiıır.ş (aıınçası Amaterasu genel

olarak başından çıkan lıale benzeriışınlarla (giiııeş ışınlarını işaret eder) ve

elimle tuttuğu üç imparatorluk yadigarıyla

bet imlenir. Bunlar onun ruhunu (shintaı) kapsadığı söylenen ayna (üstte); gücü

belirlen kılıç; güzelliği ve zenginliği

simgeleyen mücevherlerdir.

Hote i

I İnici mutluluk, ferahlık ve bollukla ilişkili

bir tanrıya uyacak şekildi* kel. hantal,kahkahalar alan bir keşiştir. Simgesi,

içinde pirinç ve Trık/ım-mono (hazine)

olduğu söylenen bir çuvaldır: genellikle

de bu çuvalın üzerine oturur. Çocuk hırla

birlikte tasvir edildiği de görülür.

F u k u r o k u j u

I zıııı ömrü temsil

ede.ıı bir tanrı olurak

lııktırokııjıı genellikle

geyik, kaplumbağa,turna ve şeftali gibi.

Ja ponla rın uzunyaşam simgeleriyle

birlikte canlan dırılır.

Bilgeliği ifade eden bir

ya da iki parşömen

loıııanmıı asılıdurduğu bir

asa taşıyor da

olabilir.

Ebisu

Balıkçıların ve tacirlerin tanrısı mutlu

Kbistı genellikle bir elimli* olta kamışıylave diğer kolunun altına ulılığı koca

bir balıkla gösterilir. Khi.su meslekhayalındaki haşarının getirdiği mutluluğu

ve de doğanın bereketini (balıkla

sembolize edilir) temsil eder.

\ > \ A ı : n

Japon Şmtoizm’inin Önde Gelen Tanrıları



M ut lu luk m uha f ı z ı t an r ı

Solda gördüğünüz İm servi

ağacından oyulmuş laklıfigür 13. yüzyıl [»aşlarında

Ja p onya'd a yap ılmış . Bu

heybetli adamın üstündeki

zırh kom binasyonu ve sol

dinde tuttuğu minyatür

pagoda onun Bishanum

ya da Bisham oııtenolduğunu gösteriyor.

Ay rı ca bkz. Vaishravana ya daMo li Slıou. sayfa 1121

r ııkıı rok ııjıı, sayfa 131

Yedi Saadet Tanrısı (Shichi , Fı ıkuj in) genellikle gruphalinde, hazine gemileriyle ( T a k a r a -b u n e ) denizde yol-

culuk ederken canlandırılır. 13u sihirli teknede tanrılara

bağlı toplanı 21 hazine ( T a k a r a - m o ı ı o ) vardır. Bunlar

zenginlik ve talihin çeşitli yönlerini simgeler, ayrıca ha-

zine gemisi bağlanımdan çıkarılıp şans getiren dekoratif

motifler olarak da kullanılabilirler. T ak ar a - b u n e im -

geleri tanrısal yolcularıyla hir hütiiı ı olarak Japonların

Yeııi Yılı hoyuııca her yerde göze çarpar, zira hıı gemi-

nin Japonya’ya yılbaşı arifesinde vardığı söylenir. Ayrıca

zarifçe oyulmuş minyatür heykellere de (n et su k e) sıkça

konu olurlar.



B i s h a m o n

Bislıamou. kuzeyin muhafızı\ aislıra va n ay a (Budizm'in Dürt kutsal

Kruhndan hiri) karşılık geldiğinden, ayııı

zaıııanda savaşçı yönü de olan hir saadet

tanrısı olarak görülür. Zırh kuşanmış

Bishamon. elinde hir mızrak ve ayrıca bir

pagoda (Budizm'in değerini simgeler) tutar.

Benten

Binlen genellikle lavta çalarken betimlenir:bu da onun edebi, temsili, dramatik

ve tabii ki müzikal sanatların hamisi

olduğunu ve bu sanatların verdiği

mutluluğu işaret eder. Ayrıca Beııteıı bir

tanrıça olaruk aşk tanrısı kabul edilir

(diğer simgeler onun başka yönlerine

gönderme yapar) .

Daikoku

Daikoku 'mın temsil ettiği dünya n imetleri,onun çekici ve çıkınıyla sembolize

edilmiştir. Tokmak şeklindeki çekiç

madenci çekici olduğundan, yerin altından

çıkarılan maden zenginliğini işaret eder.

Dolayısıyla çıkın da pirinç ve değerli taşlar

gibi hâzinelerle doludur.

Juro j i n

Yoldaşı tanrı Fukurokujtı gibi Jurojin deyaşlı bir adanı olarak, geyik, turna ve

kaplumbağa gibi uzun öııuir sembolleriyle

birlikte hctiınleumiştir. Jurojin (yine

Fukıırokuju gibi) asasından sarkan

parşömen tomarı ya da tomarlarının temsil

etliği bir eğitim tanrısı olarak görülür.

\s \ \ 1 3 3



A rap k al ig raf is i

Sayısız yazı (arzım birleştiren Arap

kaligra fisi İslam dünyası uda Iniyiik saygıuyandırır, çiiııkii Allah'ın (yukarıda ismi

yazılıdır) kutsal kelamını İslam'ın kutsal

kitahı Kuranda yazıldığı gibi cisimleştirip

ildir, (aizel sanalların birçok dalı, özellikle

de çini hu kaligrafinin akışkan formlarını

sergiler.

A rab es k m o t i f l e r

İslam sanalına özgü, zarifçe kıvrılan

dolaşık bitkisel motiflere İlah da “arabesk'’(yani “Arap tarzında’1) denir, (âmel olarak

dokuma, seramik ve oyma sanatlarından

izler taşıyan bu motifler \Ilalı ııı dünyevi

yaralısının güzelliğini taçlandırır ve ayrıea

Cennet Bahçesi ni anıştırır.

Kâbe

Kab e ( Arapçada w'kü p” atılan ım a gelir)

Suudi Arabistan ııı Mekke şehrindekiMescidi I larum m içinde. BaşmelekCeb rail tarafınd an Adeın e verilmiş olduğu

söylenen Siyah baş ın bulund uğu küp

biçiminde bir ibadethanedir. Kâbı* imgesi

Müslümanların namaz kılarken kullandığı

seccadelere de dokunur.

G e o m e t r i k m o t i f l e r

Daire, kare, üçgen ve özellikle de yıldız

gibi formlar üzerine kurulu olan simetrik,yineleneli geometrik motifler, örneğin

İslam âlemindeki cami ve saray yapılarını

süsleyerek. Allah'ın evrenini düzenleyen

doğa yasalarını tanımlayan düzen. ııyıım

ve birlik gibi dinamik niteliklere gönderme

yapar.

ASYA 135

Japon M onu

Ba n ı lı n d e se n l i mon.

Ayrıca bkz. .lapoıı /«o/nnıım ya da hanedan nişanlarının, savaş bey-



a d e se o

savla {)7 lerinin ve adamlarının kimliğini gösteren savaş sancak-larından doğduğu düşünülür. Bu bayrakları süsleyen

semboller (binadaki illüstrasyonlarda görüldüğü gibi,

birçoğunda açmış çiçekler vardır) yüzyıllar içinde bir sa

nmrayın veya askeri lıizıııelliııiıı şahsında sergilenen m on a

laşııııııışlır. M on sonradansoylu ailelerin mensupları

ve onların hizmetlileri ta-

ralından giyilen giysilerin

kumaşına eklenerek ya da

dokunarak barış zamanı dakullanılır olmuştur. Klan-

ların en az bir m on u var -

dır. buna jo -m o t ı (‘‘sabit

nişan”) denir. Mterııalille-

rine ise kn e-m o ı ı adı verilir.

K im l i k n i şan lar ı

18. yiizyılu ail lıu .lapoıı

paravan resmimle, kılıç, taşırken

betimlenen saıımraym va (la

savaşçının aiysisi çeşitli nırde

koca kora /no/darla siislü.

I diasının eteğimle kikıı-mon (leııeıı. 16 laçynpraklı krizantemi

simgeleyen mon dikkat çekiyor.



Japon M onu

Ogi desenli man, Ayrıca bkz. Mo r u m dairesel şekli Japoıı kiillürünün elkiıı bir simgesi



A s k er i r ü tb e ler

I. Toy ok ııııi ola rak <la bilinen ,

alışa]>baskılarıyla ünlü Japon

sanal.çı lJlaga w a Toyo kimi(17691825) tara f ından

resmedilmiş bu sam ııray ya da

savaşçı, giysisinin kolunda tek

renkli (ipik bir nıon sergiler.

Sıradan bir saınıırayın genellikle

tek birmonu

olurken, orımı

daimyo&u (feodal (dendi) üç

tane nıon kullanabilir .

138

g ,sayfa 35 olan giineşi aııışlırır. Bu dairenin içinde bitki ve lıavvatı

formlarının vaııı sıra, Japonya’da olumlu çağrışımlarla

Mıklii olan molif ve nesnelerin stilize temsilleri (vaııda

bazı örnekleri verilmiştir) vardır. Bazıları genellikle lalilıi

çağrıştırdığı için, bazıları da bir klanın tarihinde önemli

bir olaya değindiği içiıı seçilmiştir, farili boy unc a yüzlerce jo -tn on klanlar tarafından resmi şekilde kaydedilmiş, klan

üyeleri bir kimlik ve sadakat

işareti olarak bunları takmış-

tır. Ancak bııgöıı aile kimli-

ğinin ve halta şirket kimli-ğinin sembolü olarak o denli

resmiyet taşımazlar.

/ *■

» f i l ; «*>*•£&{ ^ U t < *J.

S i sÜS t s



Ç a m a ğ a c ı

Çam lu r mevsim yeşil kalan, reçine

ureteıı Itir ağaç olduğundan Jüponlar onu

hozıılmazlık ve ıızıııı yaşamla iliskileııdirir

(aynea Japon sanalında iki sarıçam ıızıııı

süreli bir evlilik anlamına da gelebilir).

I ğıır getiren olııııılıı bir semb ol olduğundan

çanı dalları popüler bir mondur.

Y u s u f ç u k

Yusufçuk karmaşık ııçıiş seyrinden dolayıgüvenilm ezlikle ilişkileııdirilir. Aııcak

olııııılıı bir sembolizmi de olmalı ki bazı

mo/dardu yıldız statüsüne yükseltilmiştir.

Ja pon la kım adala rıu a şeklen benzediği

için Japonya ııııı amblemi haline gelmiştir:

“Yusufçuk Adası”,

m

K e l e b e kKelebek (clıo) örneğin kadınsı gösterişi (ve

geyşayı) ve kısa süreli saadeti çağrıştırdığı

için Japonya'da çok da ıığıırltı bir sembol

sayılmaz. Aneak beyaz kelebek ölünün

ruhtum anıştırır. Ole yandan iki kelebek

ıııııtlıı bir evliliği si

K a p l u m b a ğ a Jü ponla r içiıı bir ıız ııı ı öm ür sembolü

olan kaplumbağa (kanır) uğurlu bir man imgesidir. Aneak hu/ı Japoıı geleneklerinde

kozıııoMiıı taşıyıcısı olarak kaplumbağanın

aynca bir önemi vardır; keza desteği,

dayanıklılığı ve gücü sembolize etmesinin

nedeni de hııdıır.

\ M A 139

Hinduizm ve Budizm’de M anda l a ve Yant ra



A yrıca bkz.I ( i j r a , sayfa 1I I

Lo t us çak r as ı

Kozmik yaratılış

semholii olaıı lotus

çakrası (çember ya

da (eker) taçyaprağışekilleriyle (geneldesekiz laııe) çevrili

bir çemberle

(emsil edilir

çünkü lotusun

kadim sularda

kendiliğinden

doğduğuna

inanılır. Ayrıca

kozmik rahmi, ana

tanrıçayı ya da dişil

yaratıcı giicii ifade

eder.

Hinduizm ve Budizm'deki m an d a la ve y a rıl ra lıu' (Sans-

krit ç.ede sırasıyla “çe m be r” ve “a ra ç” a nl am ın a gelirler)

konunun yabancısı Batıkların gÖziine soyul birer sanat

eseri gibi görünebilir. Gerçeklen de fıepsi birer saııat for-

mudur. Ancak bunların yaratılmasındaki temel neden, birmeditasyoıı, dolayısıyla da bir ruhani eğitim aracı vazife-

si görmeleridir. Genellikle Tibet ve Nepal t h a n g k a \arına

(“düz” resim) resmedilen rna ı ıda la lnn ya da geometrik

ya r ı tr a k ı n —genelde, iiçbovııthı kar şılık ları ola n stııp alar

gibi kozmos ve bilinç* sembollerini—oluşturan varlıklar veşekillerin (bazıları burada görülebilir) temelinde yatan an-

lamlar kişiyi daha yüksek bir manevi düzleme yükselmeye

teşvik ecler.

Vaj rasat t va

m anda / as ıBu Tibetınandalasınıu merkezindeki

figiir Buda yada bodhimU.va Vaj rasat t va dır

(“İdmas Özü"

ya da “Şimşek

Ozü’ ). Ondan

doğan lıaç şekli,

birbirini k eseııiki vajra asasını

anımsatır. M andala rı daire ve

karelerden oluşur.

oon



oonÇ e m b e r

Çember geııel olarak

evreni ve kendiliği

sembolize eder. M andala

v eynntrrıluruı çoğuıımıönemli eleınanlarımlan ulan

iç içe geçmiş çemberler,

tipik olarak varolulun

çevresindeki kozmik

dünyaları veya merkezin

mükemmelliği sembolize

etmesiyle, aşamalı vedaha yüksek anlayış

kademelerini temsil eder.

M e r k e z

M an dala ya da jH/f/nrımn

ortası, başarılı bir manevi

yolculuğun sonıımı ya da

evrenin merkezini temsileder, burada kozmik Merıı

Dağı: Ibıda (aydınlanmaya

ulaşmayı simgeler): veya

manevi aydınlanma ya

da mutlak olan anlamına

gelen İnatla ("nokta )

betimleniyor olabilir.

Kare

Karı*, bir m a n da la ya

da y a n t m içerisinde,

betimlediği kozmik

modelin tipine göre çokfarklı sembolik anlamlar

kazanab ilir: ancakgenellikle Düııya ıım

sıradan ve maddi yönünü

ifade eder. İler bir kenarın

merkezindeki geçitler, aııa

yönler aracılığıyla erişmeyiişaret eder.

U c u y u k a r ı b a k a n ü ç g e n

( eıı yukarı bakan üçgen, fallustı ya daetkin eril enerji sembolü linga/rn (Şiva)

işaret eder. Kenarların üstte birleşmesi.

ynb-yum (“babaanne") duruşunun

sanattaki temsilinde olduğu iizere. dişi

ve erkek üreme güçlerinin birleşmesi

anlamına gelir.

Ucu aşağ ı bakan üçgen

I cu aşağı bakan üçgen ise şaktiyi ya dadişil kozmik enerjiyi temsil eden um/yi

(Saııskritçede "v ıılva’ ) simgeler, boylere

şakti bir tanrıça olarak (özellikle dc I liııdıı

Ta nrısı Şiva 'nın eşi olarak) betimlenir ya

da talıavviil edilir.

\'\ l - t l

Çin Zodyakı

Çin zodyakı, Ayrıca bkz. 12 Diiııvevi Dal (T err es lru ı l H rat ıc l ı) Batı’da “Çin zod

yakı” olarak adlandırılır, ayrıca Balı’daki Burçlar kuşağı



12 Dünyev i Dal

Çinlilerin 12 Dünyevi

Dabi 1cinsilen kâğıt

kesme.tekniğiyleyaptıkları hıı

çemberde, lıer biri

bir Dal ı sembolize

eden on iki lıavvan

resmedilmiştir.

Merkezde tai-chi sembolünün etrafında

sekiz fMi-ktm Irigramı,

onların etrafında da

lıer biri b ir hayvana

karşılık gelen Çin kaligrafi

karakterleri vardır.

.sii yfil t f'Vni-chi ve pa-kua şans tılsımı, .saylu Ö7

y y ç ş ğ

giBi 12 “Burç tan oluşur: l'arc, öküz, kaplan, tavşan, ej-

deri la, ydaıı, at, keçi, ma yının ı, lıoroz, köpe k ve doınıız

(ileriki sayfalarda hepsi ana batlarıyla açıklanmışlar). Bn

Burçların lıer Birinin, onların etkisinde doğanlara ğüçlii

Bir şekilde tesir ettiği söylenir. Ne ki Bn iki sistem BirBi

rindeıı çok farklıdır. Zira 12 Diiııvevi Dal güneş (takvim)

ayına karşılık gelmez, dalıa ziyade 24 saatlik giiıı çevrimi

içerisinde iki saallik periyotlara ve

yanı sıra kamer ayma ve Bütün

Bir yıla denk gelir.



Fare

12 Dünyevi Dal çevrimindeki ilk lıayvaıı.

ana yönü kuzey , sualleriyse 23.00

0 1 .0 0 olaıı yaban faresidir. İ are sanattabetimlendiğinde çalışkanlık, biriktirme,

eiııırilik ve refah gibi nitelikleri sembolize

eder.

ö k ü z

Kvrillestirilmiş bir lıayvaıı olaıı öküz,

çevrimde ikim i sırada olup kuzey

kuzeydoğuya ve 01.0003.00 saatlerinekarşılık gelir. Çin sanatında >ıklıkla

sırtında tarihsel ya da mitolojik bir kişiyi

taşırken tasvir edilen öküz lıeııı fiziksel

kuvveti ve dayanıklılığı lıeııı de farımı ve

bahar mevsimini işaret eder.

Kap lan

Dünyevi Dallanıl iiçüıırüsü olan kaplan

doğııkuzeydoğııy la bağ lantılı olııp

03.0003.00 saatlerine karşılık gelir ve

valisi kedilerin saldırganlık, atılganlık ve

öngörülemezi i k gibi karakter özelliklerine

sahiptir. Beyaz kaplanın batı ve sotıbalıarııı

Dön Doğaüstü \aralığından biri olması

inileniyle, vn/ıg ve savaşçılığı seııılmlize

ederek. >aııalta av n bir öneme sahiptir.

Tavşan

Yabani tavşan olarak da bilinir ve Dünyevi

Dalların dördüııeüsünü temsil eder: yöııii

doğu, saatleri İst» 03.0007.00’dir. I zuıı

omıırluhık duyarlılık y e y i n sembolü

olarak, o meşhur efsanevi görevini (ayda

ölümsüzlük iksiri ha/ırlaınak) yerine

getirirken I »elimlenir.

Çin Zodyakı

Ayrıçtı biz. B i l i le r doğdukları yıldım bahsederken, geleneğe göre o



ı 1 ı ııı sırad a elkiıı olan hayv anın ismini kul lan ırl ar (örneğini p l e r i m . s ay l a l a 1) ■ \ n

“ejderha yılı”); başlangıcını teşkil edim Yeni Yıl, kış dö

niinıiindeıı sonraki ikinci dolunaya denk gelir. 1 2 Dün-

yevi Dal dizisi İareyle haşlayıp domuzla biterek siiıekli

tek rar eden 12 yıllık hir çevrim oluşturur, ta kv im de hu

çevrim hir haşka 00 yıllıkçevrim oluşturmak üzere

On Göksel Sap (lımılar

ikişerli olarak gruplandı-

ğında heş elementi karşı-

lık gelir) çevrimiyle iç içegeçer.

Yed inc i hayvan

5. ya ila (>. yüzyıldaWrı I laııiMİanı döneminde,

pişmiş topraklan yapılmış

lııı Çiğimin eyer ve, dizginle

donalılmış olması (Jin de atın

ne kadar erkim eveilleştirilmiş

olduğunu göslerir. Al

12 Dünyevi Dal m yedincihayvanıdır.

Yılan



E jderha

Çiıı şamilimin iyiliksever

doğaüstü gıieüıı popüler l»ir sembolü

\e Dört Doğaüstü Yaratık tan biri olan

ejderha 12 Dünyevi Dal ııı beşinci (vahşi)

hayvanıdır. Doğııgüneydoğuya ve07.000‘b00 saatlerine karşılık gelir.

Ayrıca özgüven ve ihtirasla ilişkilendirilir.

Dünyevi Dallarınaltıncı hayvanı

olaıı \ılaıı güney

güneydoğuyla

v e 0 0 . 0 0 1 1 . 0 0

saatleriyleeşleştirilir. İhı

vahşi ve zehirli hayvan Çin'de genel olarakkorkutucu ve güvenilmez bıılıınınasııuı

rağmen, leııisil elliği sinsilik özelliğine

“açıkgözlük gibi nispeten olııııılıı bir

aıılaııı yüklenmiştir.

I Acilleştirilmiş bir hayvan olan al. eskin

adım giderek 12 Dünyevi Dal çevrimine

yedinci hayvan olarak girer. \t güneye.

11.0013.00 saatlerine ve kararlılık,

selmtkârlık ve istekliliğe karşılık gelir.

\ı yılı, hızla gelişen çok çeşitli olaylarla

dolıı geçebilir.

K e ç i

Kveilleştirilıııiş keçi ya

da koyıııı 12 Dünyevi

Dalın sekizinci hayvanıdır: yönü güney güneybatı , saatleri 13.0015.00’e denk

gelir. Çin sanalında sembolik görünümüyle

nezaketi ve dinlenceyi işaret eder ve buna

bağlı olarak emekliliği ifade eder.

145

Çin Zodyakı

Ayne n bkz.

ko pe k, sayla12 Dünyevi Dal hiııyıl öncesine uzunsa da, onları simge-



S a d a k a t s e m b o l ü

Solda görulnı. hey 1 1 /

kireçle kııpkmmıs pisini*

topraklan mezar nişi

heykeli I laıı I luııedaıiMiııısoıı doıırınlrriııdm

(MÖ 3. ve MS d. yü zyıl lar

arası) kal ınadır .

12 Dünyevi Dal ınsadakat aıılamıııa

geleli 11. sembolik

hayvanı (elikle İtekleyen

hir köpek hiçiıııiııdr

canlandırılmıyor.

Kıılsal dişi domuz.sııyfa 25

leyen 12 hayvanın kökeninin Budizm olduğu kalıııl edilir.Gerdekten ile. anlatıldığına göre. Ihııla onlara bir davet

üzerine kendisini ziyaret eden altısı vahşi, altısı eveil

12 lıayvamu ismini vermiştir. 12 hayvan grıi|i halimle

12 dallı “yıl ağacı nın dibinde ham urk en hetinılenir. Ay-

rıca gerçekte kozmosun sembolik haritasını temsil edengeleneksel ayna arkalıklarının hir parçasını oluşturarak,

takımyıldızlarıyla ilişkili 28 yara

tıktaıı hir halka içerisinde çeıulıer

oluştururken resmedilirler.



M a y m u n

12 Dünyevi Dal çevriminin ılokıızımnı

hayvanı halıgiineyhulı yönünden ve13 .00 1 7.0 0 saatlerini ten sorumlu kılınmış

mayınım ya ila gorildir. Maymun

olarak akıllı ve hünerli, aıııa aynı zaman da

da meraklı, güvenilmez ve oyunbaz

hir figür olduğundun Çinlilerde çelişik

duygular uyandırır ve temsil eder.

K ö p e k

11. Dünyevi Dal evril köpeğin m aha llidir

(Çin'de genellikle sadakatin ve dürüstlüğün

sembolü olarak olumlu çağrışımlara

sahiptir). Dolayısıyla bu lıayvaıı lıatı

kıızeybnlııı ıı ı ve İd .0 0 2 1 .0 0 saatlerinin

muhufizı kabul edilir.

Horoz

Evcil horoz Dünyevi Dullurııı

12 hayvanından oııuncıısu olarak halıyıve 17.00İd.00 suallerini işaret etler.

Alını sarisi uiy leri ve kısmen de şafak

vakti ötmesi nedeniyle giiııeş kıişiı olarak

nitelendirilir ve j n n g özelliklerini

temsil eder.

D o m u z

12 Dünyevi Dal ın sonuncu (evcil)

hayvanı kıızeykıızcyhatıyu ve 21.00

2.1.00 saatlerine denk gelen domuz ya

da vabandouıuzudur. Domuz sanatla da

şehvet, doğurganlık ve dürüstlük gibi

nitelikleri temsil eder.

Çin Ta i - c h i Sembolü ve Pa - k u a Trigramları



Kadim Çin inancında varoluşun ve evrenin işleyişine ze-

min oluşturan ikilik t a i - c h i (tai j i va da yin -yar ıg ) çembe-

riyle simgelenmiştir. Bu basit grafik sembol, kozmosun v e

kapsadığı lıcr şevin birbirine zil iki hareket enerjisinden,

yi ı ı ve jo/çgdaıı ibaret olduğu ve makrokoznıosta da nıik

rokozıııosta da uyumun ancak iki enerji mükemmel bir şe-

kilde dengelendiği zaman sağlanacağı fikrini zarifçe özet-

leyip aktarır. Geleceği gö rmek için kullanılan sekiz p a - k u a

ya da b a g ı ı a ırigramı da

(üç. çizgiden oluşan sem-

boller) yiıı (kesik çizgi-

lerle ifade edilir) v e y a n g

(düz çizgilerle gösterilir)

arasında durmadan de-

ğişen ilişkileri simgeler.

U y u m ve u zu n ö m ü r

1fî. yüzyılda yaşamış birÇinli sanatçı kırda tai-clıi sembolünü inceleyen bir

grup yolcuyu betimlemiş. Ilııkişiler arasında, uzun ömrün

simgesi geyiğiyle birlikle,

başı kubbe şeklindeki ıızıııı

ömür tanrısı (ve yıldızların

iiç saadel tanrısından biri)

Slıoıı I Isiııg de var.

A y rı ca hkz.

Çin zadyııkı.sayfa 1 1.Itırajin, savfa 1t3

O/ t i



O/an t r i g ramı

Çimi trigramı her lıiri y nng enerjisini

işaret eden üç diiz çizgiden nlıısıır.

( j iamu yeşilli sembolik çağrışımları

vardır. Ihmlarıu bazıları: gökyüzü, güney

aııa \öııü ve at. Temsil elliği nitelikler

arasında hayvani güç ve yorulmazlık

savılubilir.

Dui t r i g r a m ı

Dui ırigraıııı iki düz çizginin (wı/ıg)

üsliifie gelen bir kesik çizgiden (yin)

oluşur. Dııi durgun suya ya da su kütlesine,

kuzeydoğuya ve keçiye yu da koyuna

karşılık gelir. Rahatlık ve lıuz olasılığım

simgeler.

Y n v e yang

Tni-c/ıi sem bolü nün siy ah >arısını temsil eden nVıdir:

Pasif, negatif, dişil kozmik enerjidir ve karanlık, geee.

ay. soğuk, neııı ve Dünya yla özdeşleştirilir. Siyah nokta

ise tohumu ya da jVmn jn n g içindeki varlığım (ya da

tanı tersi), yani bu iki gürün birbirine bağlı oluşunu

temsil eder. Tui-chi sembolünün kavisli beyaz yarısı,

n’mrı çatışkılı zıt yönüjY ın g aktif, pozitif, erildir; ışığa,

gündüze, sieuklığu. kuruluğa

ve gökyüzüne karşılık gelir.

İhı iki enerjiyi de içeren

daire kozmosu,

kozm ik yuuuırta\ ı

ve sonsuza dek

devanı eden hayat

döngüsünü işaret

eder.

L i t r i g r am ı

İki düz çizgi arasında kalmış

lek bir kesik çizgiden oluşan

li trigrammın hafifliği,

ışımayı ve liitfu işaret ettiği

kabul edilir. Ateşin göksel

tezahürleriyle (şimşek ve

güneş gibi), doğuyla ve

sülünle ö zdeştir.

\ >\ \ 149

Çin Ta i - c h i Sembolü ve Pa- k ııa Trigramları

A bk



İmpara to r Fu Hs i

Hir IH. yiizyıl gravürün de

I* ıı I İmİ sekiz p a -k u a trignıııııyla çevrelenmiş bir

ta i -ch i seıııbnliiııii gösteriyor.

Trigraınlnrı balkımı tanıttığı

söylenen bu iııi|»aralor ona

mitsel kökenler (bazen de öküz

boynuzlan) atfedilerek kadar eski

zamanlarda yaşamıştır.

Tu i - c l ı i ve pt ı -k ın ı

şans t ı l s ı m ı .

tayfa T

12 Dünyev i Da l .

sayfa 142

Ayrıca bkz. Çin sanatlınla t a i - c h i sembolleri genellikle sekiz p a - k u a

trigraıtııyla çevrelenir. Bu trigranılartn efsanevi İmpara-

tor F u I İsi ye (kendisi de resmedilmiştir) b ir kaplu mbağ a

kabuğu içinde göriindiiğii söylenir. Çin porselenlerini ve

parşömenleri süsleyen bu şans tılsımı temsilleri ayrıca ge-

leneksel olarak baskı, oyma ve dokuma işlerine aktarılır,

bunlar da kişilerce giyilir ya da evde duvara asılır. Eskiden

civanperçemi saplan kullanılarak biçim-

lendirilen. yatayda uzanan üç çiz-

giden oluşan sekiz farklı trigratn

(her birinin bir dizi sembolik

çağnşum vardır) / Chitıg 'in

(Değişimler kitabı) kehanet

sistemini meydana getiren

(>4 lıeksugraııım temelini

oluşturur.



Z h e n t r i g r a m ı

Eıı ahlaki düz çizgiyle

()vmg) dengelenen iisl.

üste iki kesik çizgi (yiit) zhen (rigraınını lanınılar.

üç çizginin hıı özel

kombinasvınnı şimşeğe ve

av ne a kuzeydoğu ile ini (sel

ejderhaya karşılık gelir.

Zheınn olası anlamları

arasında heyecan, lıarekel

ve etkinlik yardır.

Gen t r i g ramı

Gen İrigramında (ek hir

diiz çizgi () '(ing) iki kesik

çizginin (>*/’//) üstünde durur.

Hu sembolik düzenleme

tepeleri ve dağları, yanı sııa

kuzeybatı yönünü ve köpeği

işaret eder. İşe ara vermeyi

ya da dinlenmeyi ima eder.

Xu n t r i g r am ı

\ıın trigramı (ek bir kesik

çizginin (y/n) üstüne

gelen iki düz çizgiden

(\‘<uıg) oluşur. Esneme

kabiliyeti, uzlaşma, uyumlu

olma ve içe işleme gibi

kavramları işaret eden .tun aynı zamanda rüzgâr ve

1alıl avla, güneybatıyla ve

horozla ilintilidir.

K an t r i g r a m ı

İki kesik çizgi ()*///)

arasında tek düz çizgi

(r<7//g) kan trigram ı m

gösteril. h an hareket

halindeki suyla (yağmur

ve bulutlar ya da akarsu ve

nehirler şeklinde olabilir).,

ayla, balıyla ve domuzla

(ya da yaban domuzu)

özdeştir. Tehlike ve zorluk

anlamına gelir.

K u n t r i g r a m ı

Uç yatay kesik çizgi (yv/t) ku n trigramı nı

oluşturur. T oprağı, kıızev ana yönünü ve

öküzü simgeler, yaııı sıra itaat ve ferahlık

gibi )7/fc ait bir dizi kavramı temsil eder.

15/

Beş Çin Elementi A } rı ra bkz. Çin tıbbı,

sayla 4 I

lîıınııhı «önlüğünüz, Jlokoıalif [>ar.^öıtk -iıUr üzerine öası

laıı Çin kaligrafi karakterleri Çin eleııeğine öre kozmiks p s H P P



sayla 4 ID i i r l B i ç m e n i

ve Sa l “ i ,

savla 22425

laıı Çin kaligrafi karakterleri. Çin «eleııeğine «öre kozmiks p s H P Pcevherin lininimi oluşturun ve dinamik etkileşimleriyle

doğal clıiııy«ıııııı işleyişini düzenl eyen boş elem eni in is im -

lerini verir: su, fileş, tah ta, me lal ve topr ak, l enısil s an a-

lında hoş elemeni toplu olarak beş kaplanla va da farklı

hayvanlarla simgelenir. Ayrıca ııvgmı bir doğal olgııvla

ya da üretilmiş hir nesneyle de işaret edilebilirler: örneğin

nehir (sn anlamın a gelir): alev ya da fener (ateş); ağaç lar

(tahta); ıııelal aletler ya da altın (metal); ve yer ya da kap

kacak (toprak).

Toprak

Toprak elementi

herhangi bir ana

yönle değil de

merkezle ve avrıea

iıısaıı midesiyleeşleşir. Melali ya

da ondan çıkarılan

metal özii ürettiği

söylenir. Ancak

suyla ııegalil bir

ilişkisi vardır, zira

suyun özgiiree

akma sına engel

olur.

Beş gezegen in

ruh la r ı

Beş gezegenin

ruhlarının

l(). yüzyıla ait

bir temsilinin hııdetayında M erkür

ve \ eııüsYuı ruhları

tasvir edilir. Merkür

ve \ en üs ün ha şla n

üstünde görülen

Çince harfler,

her elementin bir

gezegenle ilişkili

olduğu teorisini

yansıtarak su ve

melali işaret (‘der.

152



Su

Su (yin %ii ıhı ne ga tif en er ji) sem bolikolarak kıı/ey ve kışla: itisaıı vücuduyla

ilişkili olarak «la böbreklerle bağlantılıdır.

Tahtayı (akaçlar) ürettiği, ama ateşi

söndürdüğü kabul «'ililir.

TahtaTahta doğuyla, halıar mevsimiyle veiıisaıı organlarından karaciğerle özdeş hir

«‘If'iııcııitir. T ah ta ateş elem entini Itesler,

ancak toprağı olumsuz elkil«*r ı;üııkü I m s İ i i

çekerek kurutur.

A teş

Meşin ana yönü friiııey. ilişkili okluğumevsimse yazdır: iıisaıı vücııdııınlaki

yeri kalptir. Kı ıııli kendine süıııiüğiiııdc

külı* dönüşerek toprağı yarattığı söylenir,

(ü'l^i'li'liııı erili'hilıliği mctallı* yıkıcı hir

ilişkisi vardır.

Me t a lBatıy la. güzle ilişkili olaıı metal, iıisaıı

bedenindi* akciğere karşılık gelir. Sııyıı

ortaya çıkardığı kahııl edilir (çünkü su

içerir). Ne ki tahtayı yok eder, zira melalaletler ağaçları kesmek için kullanılır.

Uğurlu Çin Kaligrafisi ve Sembolleri

Ayrıca bkz Çi J ) k li fi i l ö ükl i k ll k k t



l'yuııı ve ıızıııı ömür.sayfa İ4ÎÎÇiıı yazı karakteri .sayfa

Ayrıca bkz. Çiıı Jap on ) kaligrafisi, yazılı sözcükleri kullanarak kayıt

tutmaya ve iletişini kurmaya yarayan hir araç olduğu kadar,

aynı za man da hir sanal formudur; yazı kar akterlerinin dahil

olduğu kategoriler içerisinde piklograınlar ve idetBamların

da yer alması Iııınun haşlıea sehehidir. Hir kısmım harada

göreceğiniz hazı karakterlere veya karakter bileşimlerine,

ilellikleri olumlu kavra mlarda n

dolayı öyle çok doğur verilir

ki özel hir değerlendirmeye

lalıi tululurlar. \uksek süs-

leme nitelikleri sahip oldukları

anlamlarla hirleşiııce. hu yazı

karakterleri örneğin seramik-

lere, lekslil ürünlerine, evlerin

girişlerine ve dekoratif parşö-

menlere hasılıp çoğaltılarak,

izleyen herkese yarar sağladık-

ları kadar kt yi I de verirler.

U zu n ö m ü r v e m u t lu l u k

l (> yüzyıla ail lıu renkli (Jintaşhaskısmda. ıızıııı öıııiir tanrısı

Slmıı I Ismg’iıı sarı renkteki kul

yeııiıııle. ıızıııı ümrii .simgeleyen

dairesel s/ıoıı karakteri göze

çarpıyor, t liııdc şclluli lal an 'slıoıı

I Isiııg’ı yoldaşı saadet tanrıları

I ıı Hsiııg (sağda) ve İ ti I Isiııg

(orlada ) eşlik ediyor.

<J$9$b



" B e ş L ü t u f ' s e m b o l ü

Çin geleneğine* göre "Beş l.iil ııf* ıızun

önı iı r ( m / io u ). refah , sağlık, erdem ve doğul

ölümdür. Ihı kavramı temsil eden uğurlu

sembol lı ir shou ( ı ııülıür ) karakter i ve

etrafını saran beş stilize yarasadan oluşur.

\ ar asalar neşe ve ıızıııı ömr ü ifade eder

(yarasa “ iyi şans" la sest eştir).

Ç i f t e m u t l u l u k s e m b o l ü

Çince .ri karak ter i “ mu t lu luk ' ’ demekt ir ,

öyleyse iki x i karakter i yan yana

yazı ldığında “çif te mut luluk" anlamına

gelir . Çif te mu t lulu k sembolünün süslet i ldi

modelleri geleneksel olarak yeni evlilere

veril ir , \ncu k bu sembol evli yu da bekâr

l ıerkes için çifte mutluluk dileğini ifade

eder.

Tal ih semb o lü

Çince fi t karakteri ‘“saadet" ya da "ivi

saıis" dem ekt ir, dolay ısıyla da lal il ı iıı y aııı

sıra refah. ıı ım lıı lı ık ve mem nun iyet gilü

i lgil i lıer şeyi simgeler. Olumlu bir etkisi

olaeağı inancıy la, bıı yazı kn ru ki eri Yeni

\ ı l dönemi boyun ca kapı gir iş lerinde asılı

i ı ı iı ı lı ır.

Sağ l ı k sembo lü

Çin kal igrafis inde ktıng karakteri sağlığı ve

canlılığı temsil eder. İşaret edilen esenlik

yalnızca f iz iksd değil bü tüncül bir nitel ik

taşıyarak sağlıklı ve lıuzıır lı ı bi r zil in i,

bedeni ve r al ııı. yaııı sıra bay alın da n

memnun olıııavı iıııa eder.

\ 15

A y r ıc a bkz .

Kiirlallar yılanlara

karşı, sayfa 27

Hinduizm’in Fantastik Yaratıkları

Bazı tamılarııı vaı ı iıısaıı varı hayvan biriminde canlandırıl



karşı, sayfa 27Triton, savla 45

Koruyan y ı lan

1780 li yıllarda

sanalının doruk

noktasında olan

Hindi sanatçıKhandesh \nania

tasvirinde altı başlı

kozmik //««•«vıresm eder. Anan t a.

lotus çiçekleriyle

bezeli katlimokyanus üzerimle

karısı Lakşıni ııin

nezaret inde

yüzerken uyuyan

Yişnıı vıı taşır.

Bazı tamılarııı vaı ı iıısaıı varı hayvan biriminde canlandırıl

dığı 1liııduizııı’iıı efsaneleri inanılmaz yaratıklarla doludur.

Bunlar Hindistan kara parçasında sonradan ortaya çıkmış

iııaııç sistemlerinde de görülür. Bütün dünyada geleneksel

masallar tuhaf, sembolik yaradılışlarından kaynaklanan si-

hirli güçlerle gökyüzüne, denizlere ya da yeraltırıdaki (livar-lara hü km eden faııtas lik v arlık lar hikâye eder. Hinduizm de

anlatılanlar da bunlardan farklı değildir. Sanatta bluılanıı

bazıları (Gamda. Aııaııta ve m ak ara gibi) belirli tanıtlar-

la açıkça ilişkileııdirilerek, sıklıkla onların lıiııekleıi ya da

araçları (v a h a n a ) olarak karşımıza çıkar. Ne ki bu yaratık-ların tüm ünün yard ım cı ve iyiliksever oldıığıı söylenemez.

\



\Gar uda

Genel olarak. akıl almaz hiı\ i iUükteki

kartal kan atları sayesinde gökyü zünün l ıâkiıni olan bi r adam biçim inde

can land ırılalı Cam d a, altı ıı sarısı t i iyleri

nedeniyle güneşle ve ll i ı ıd ıı tanns ı

\ İşını yla özdeşleştirilir. Btı "giiııeş kuşu

\ iş im Hım hi ı ıeğül i r (rahatta), (»artıda

kötücü l m /golarla savaşan b ir giiı ıeş

yaratıcı olarak ışığı ve yaşamı simgeler.

A n an ta

A nan la (ayrıca Sl ıes lıa ya da Nn aııta

Slıesba olarak d a bi l in ir ) kozmik bi r /logo

ya da yılandır. \ işim oıııııı sarmal bedeni üzerinde, başlarının oluşturduğu (bu

başlardan altı . yedi, dokuz. Iıalta binlerce

olabi l i r ) sığınakla korunarak kadim

sularda dolanırken bet imlenir . Anatı ta

sonsuzluğu sembolize eder.

A /agal ar

A ügu lar vılansı var l ık lar ır k ın d aııd ır ve

genelli kle m ücevh erle süslü iıısaıı başları, gövdeleri ve kolları ile yılan bedenlerinin

karışımı olarak resmedilir. Deniz altındaki

zengin saraylarda yaşayıp okyanusun

hâzinelerini korurken tasvir edilen

uogalar doğurganlığı, bolluğu ve denizin

zengin liklerin i sembolize eder.

M a k a r a

Denizlerde yaşayan nutkum ( “Dipler in

[Okyanusun] Kfeııdisi“ Yanma nın

rahatındı) çeşit l i biçim lerde beiimlenınişt ir aıııa genellikle balıksıdır ya «la sürüngenleriıı

fiziksel batlarını taşır. Dolayısıyla makam yan balık yarı timsali bir yaratıktır ve bazen

d<* bi r fil başına sahip tir, l li ııd ıı zodyukm du

oğlak burcuna karşılık gelir.

\ - N\ 15 7

Çin ve Japon KültürlerindeFantastik Yaratıklar

Balı ı ı ı ı ı fantast ik yaratıklarının birçoğu özel l ik l i de ej-Ayrıca bkz.



Balı ı ı ı ı ı fantast ik yaratıklarının birçoğu özel l ik l i de ej-

d erh a insanoğlunu tehdi t ederken, on lar ın Doğu daki

karşı l ık ları genelde daha iyi kalpl idir , buna ejderha da

dahil . Ejderhalara ve anka kuşlarına Çin sanatında sık-

l ık la ras t lanı r : b i r l i k te bet imlend ik ler inde imparator ve

in ıparatnr içeyi temsi l eder ler . Ayrıca Çin l i ler in eski

bronz aynalarda canlandır ı lan Dört Doğaüstü Yarat ığı / “ D

arasında yer alır lar . Gök m avisi ejderha kozm ik doğu b öl-

gesini korur ve baharı temsil eder; kızı l kuş (anka kıısu)

ise güney ve yazla bağdaştırılır. Beyaz

kaplan ya da tek boynuzlu at bat ı ve sonbaharla; "kara savaşçı ",

yaıı i yı lanla sarmalanmış

kaplumbağa ise kuzev ve

kışla i l işki leııdir i l i r .

D ü e l lo y a p a n e j d e r h a l a r

18. yüzyıla ait İni

(»örselen Çin lahuğıııda

yeşil ve kızıl ejderhalar karşı karşıya geliyor.

Taşanının merkezindeki

daire. Çin sanalında

ejderh a la rııı geneli i k le

ele geçirmeye uğraşırken

heliuı leııdikler i alev almış inr iyi

temsil eder. Bu iııei güneşi, ayı.

şimşeği ya da gizilgüeii simgeler.

Ayrıca bkz. Kjderha. sayfa 145

l 'ek Ilın ıııı/l ıı al.

H j la 22*1

/ '>S t \

E jderha

Çin inancında

ejderhaların üç

uııa l i i ı i i vardır:

gökyüzünde

yaşayan Inngı okyaıııisiı ıııeskeıı

A n k a k u ş u

Narin aııka kıişiı (Çin'de fen g hunng. Japonya'da ise lıo-oo) çeşidi şekillerde

belimleımüşiir. ama bu egzotik gürülüişl i ı

kıışa çoğunlukla horoz kafası uygun

gönilımişl i ir. Ihı. güney



okyaıııisiı ıııeskeıı

lıılaıı //: mağaralarda

gizlenen ji tıo.I lepsiııiıı ıızıııı

ince hir

gövdesi

vardır. Suyıııı

herekel veren

güeüııii leııısil ederler. Ihı yolla da hem

lalilıi hem de konıyııeıılıığıı sembolize

ederler.

g ş g y

ve yazın muhafızlığıyla

da hirleşerek. aııka

kıişiıııa giiııeşı* dair

iynng) sembolik

hir anlam ve

dolayısıyla

doğurganlık

artlıneı güçler

vi ikler.

Tek boynuz lu a t

Güzell iğiyle i i ı ı lü Asya'nın lek boynuzlu alı (Çin’de qilin ya da kytin. Japon ya’da kirin) çift eiıısiyell i olarak bi l inir, dolayısıylayin ve lYingııı uyumlu birleşimini, yani ıızıııı

öııırü sembolize eder. B ir k ısrağın gövdesi

üstünde lek bi r bo ynuzla (açlanmış ejderha

başıy la tahayyül edilmiştir.

A s lan k ö p ek

Asya'dak i Budist tap ın ak ların dışar ısında erkekdişi çift ler l ıal i ııde konumlandırı lmış

olan aslanköpek heykelleri (Çiııredeyö)

kötülüğ e karşı koru m ayı simgeler. Erkek

olanı pençesini hir kürenin (giiııeşi ya da

Bııdisileriıı ışık saçan mücevherini temsil

eder) üstüne koyarken, dişiııiıı pençesi

alımda vavrıısıı vardır.

\ > \ s !5 ()

Çinli Âlimlerin Dört Sanatı

Ayrıca bkz. Eski çağlarda Çinli âlimlerin eğilimli ve kültürlü kişiYedi T cıııcl Bilim , , , , . . . . . , . ı ı ı ı nl l l l h l l d ld İ



Â lim m ü zis y en

Solda göriilcıı dinginmüzisyen ligürii I. yüzyılda

yapılmıştır. Çinli sanatçı,

kendini telli çalgısı gv/r/ö/i

(bir müzik sanatı va da (fin sembolü) çalmaya kaptırmış

bir illimi c anland ırarak

rniiziğiıı dinleyenleri başka birâleme götürme gücünü harika

bir şekilde ak tarm ıştır.

y ç ğ Ç ğ ş, , , , ,savla254-35 ler say ılm aları için im tihan verm eleri yeterli değildi. İm-

âlimden Dürl Sanat ta (ıSYp), yani dengeli ve tutarlı bir

kişilik salıibİ olmaya, varavaıı ve rahatlama tekniği olarak

da kullanılan becerilerde yeterli olması da beklenirdi. Bu

Dört Sanat müzik. , edebiyat , resim ve “oyun”gelenek-

sel olarak onları icra ederken kullanılan

gereçlerle sembolize edilmiştir. Bu ge-

reçler seramiklerde toplu olarak, resim-

lerde ise S i y i uğraşı içindekiler (“Oıı Bil-

ge Kadın da olduğu gibi) on ları ellerinde

tutarken betim lenir .

i 00

&



O/n ya da müz ik sana t ı

(Çin ısın/itıi (bazen lavlıı olarak da geçcıı, \ııl i k (.l iıı ı* ait g eleneksel l»ir İri l i rai m )

m üzik sanal ını {(/iri) s embolize eder.

Müzisyenl ikte ustalaşmak beceri ve

çalışına gerektir i r, yetkinleşmek için çok

çaba harcanır. \yrıea ııı i i / igi ı ı müzisyeni

dalıa yii ks rk hi r m anevi düzeye tasa lığı

kabııl ed i l i r .

H u a ya da res im sana t ı

(Jiıılileriıı fırça resmi sanatı (/uta) genel olarak bir çift sarılı parşömen

lo ıııanyln . yani âl i ı ıı sanalçılarm di işimüp

tasarladıkları resimleri üzerine zarifçe

işledikleri tuvallerle sembolize edil ir. Ihı

parşömenler genell ikle pirine kâğıdı ya da ipekten yap ıl ır.

Sh u y a d a e d e b i y a t

Ihızeıı yanında fırça ııçlıı kalemleriyle de betimlenen, konuna amacıyla dekorati f

kılıflar içine yerleştiri l ip kurdelemle

baklanmış hıı kitap kümesi, edebiyatı ya

da kaligrafi sanatını (s/ııt) semin »lize eder.

(Ihı liir (Çin sembollerini sık sik süsleyen

kıv rım lı şeritler ya da ku rdelelerin <ıııl i ! rın

özel ya da kutsal mahiyetini işaret ettiğini

bel irtel im.)

Qi y a d a “o y u n " s a n a t ı

Oyıııı sanalı (<//). yanında içine sivalı ve

beyaz taşların knııdıı£u iki çanak bıılımaıı

eski b ir (Çin oyu nu tahtasıyla temsil ed il ir.

Genell ikle daıııa tablası olarak tasvir edilse

de aslında bıı birgo ya da ırrit/i (' 'kuşatan

dam alar'*) tablasıdır.

Giriş

11İİMIII i / III w

I l ı ıdi/ı iMİr um mluh ı v«* %'tınlm

Aynca hkz. A v ru p a'n ın k ad im v r so ıı d c ıv r r gel işmiş saııalsal m iras ı

»üıı l i ik yaşama, manevi inanca ve ezuterik düşünceye ai l k k l k kl d Rö dö i l i



v« % tınlm,

■»oyfu 1fil—11

S a v ı ı ^ f i h k v c k a i m ilörrtı i »mıİMili/Mii.sav fa 3 2 -33

y ş ş ypek çok alanı kap sam akladır . Rönesans dön emim le vr ı ıi

deıı keşfedi len Antik V ııııaıı ve Ro m u m u k ül tü rel mirası,

bugün hâlâ dün yayı an lam amıza yardımc ı o lan arm alar ,

semboller, sembolik ve alegorik sistemler ve temaların

gelişmesine ciddi katkı lar saklamış olan görsel dağurcıgı ve kutsal kav ram ları canlan dırm ak için sem bol ik şablon-

lar sunarak Avrupa sanatının gel işmesinde biç kuşkusuz

bel i r leyici o lmuştur. Benzer şeki lde I l ı r ist iynnl ığa ai l ko-

n ul ar ve semboller de Av ru pa sanalına egemen o lmu ştur ;

ancak yine de. kökleri derinlere inen pagan güdülerin devanı eden etkisiyle, hayatı eşsiz bir şeki lde olıımlavaıı.

sembolik açıdan zengin üsluplar varatı l ı ı ı ıştır.

Vi t r ay gü l

Hu benzersiz

gi il| tencere

I ‘>. v ii zv ılıln

I rnıısn ılnki Saİııı

Dcııis Hn/il iknsi ııııı

kuzey sııhuııno l l l i l l lnr b i lgene

Kınıtıaıuıel \ iol lel

leDıır l ı ım fıuı lnı l yerleştir i lmiştir .

12. v i i/ y ıl ıııııııns ıır

kilisesinin lınşrulıi lıi

(Alılml) Sueer iıı

Işınlı (Kuyıııınuııl)

( im ik lusuruumu

ı lnvuuır.

^ af* v' T T .uf»)* » « -



Kar ta l ve ş imşek le r

Pençeleriyle şimşekleri kavrayan kaı lal

(jrekoKoınrıı gök taıınsı ve en büyük tanrıZeııs/Jüpiiori sembolize eder. Bu iirkiinç

yırtıcı kuş. tanrısal efendisinin o öldürücü

doğal silahlarıyla birlikle öyle güçlü bir

imge ya ralı iliştir ki Aıılik Buıııa tını, da ha

sonra da Fransız imparatorluğu ıııın

amblemi olmuştur.

Cor nw a l l Düka l ı ğ ı' n ın a r m a lar ı

Armalar ye arlık girift bir lıal alan

arıııaeıhktaki sembolik sistemler ilk olarakOrtaçağ Avrupa'sında, savaş alanlarında

soylu bireylerin kimliklerini belirtmek

amacıyla geliştirilmiştir. Cormvall

Dukalığı um armalarının merkezinde,

siyah (samur rengi) yüzeyi oıı hoş adet

Bizans sikkesiyle (altın madalyon)

süslenmiş b ir kalkan vardır.

Gü lpence r e

I lırislivaıı kiliselerini süsleyen bu yit raylara

gülpencere denmesinin nedeni, şekillerininçok sayıda laçvaprağı olaıı açmış bir gülii

andırmasıdır. Bıı camlardaki sembolizm

çember (mükemmellik ve eeııııel), teker

(sonsuzluk), kırınızı gül (sevgi ve din

şehitliği) ve Meryem Ana (lekelenmemiş

"dikensiz gül**) temalarını birleştirir.

Bur ç la r

Bal ıhların bu rçlar ku şağının 12 burcu

güneş yılını temsil eder ve her lıiri bir gliflesimgelenir. Burçlar kuşağındaki sembolik

sistemin binlerce yıllık bir geçmişi:

gezegen ve element etkileri ile diğer

etkileri birleştiren, ayrıea ınakrokozınos

ve nıikrokozınosa dair anlamlar taşıyan

oklukça karmaşık bir yapısı vardır.

Greko-Romen OlymposTanrıları

■İ lnca bkz. Ad d l 90

A n t ik A tın aııl t şair Hes io d o s ııt ı Tlteogoıtia*\ gibi yazılı



Adad. sayla 90

Şivn, sayfa 1(15

g \eserler Greko Romen panteonu tan rı lar ının yaratı lmasına

dair o zamanki inancı anlamamıza yardımcı olur: ancak

onlara yeniden yaşam veren, yeni bit ıyı la ulaşan tasvir le-

r id ir. ö zel l ikle de heyk el, resim, m ozaik ve d ek o rat i f vazo

biçimindeki eser lerde görülen tasvir ler i . Eı ı önemli ler i , Olympos Dağı nda yaşayan 12 Olymposlu’dur (bu tanrı-

lar ve onların sanatta tanınmalarına yardımcı olan sim-

geleri i leriki sayfalarda

açık lar ım akt adı r ) .

O l ym p o s t a n n l a r ı

(üıı l io Koınaııo ıııııı

(1409 1546 ) İta lya.

Maıılua ila l’alazzo del

Te nin Devler Salonu için yaptığı İni fresk. ınaııiyerisi

üsluplu l ı ir Olympos

tasviridir, (şimşeğini sıkıea

l ı ı lan / .eı ıs/Jü piter ve

elinde çatal zıpkınıyla

Pııseidoıı /Neptün " i l l i bel l i

bazı Olyıııpns laıırı larını

seçmek ıminik ün di i r .



Z e u s / J ü p i t e r

Olymp os tanrı hırının i lk i ve eıı önemlisi

Zeııs/Jü piter kı l ıktan kı l ıca, şeki l l im şekle girebilen bir I»aştan çıkarın olsa

i la. kalasımla tacıyla heybetl i, olgun lı ir

aılaııı olarak resmedilir. Başlıcu simgeleri

olan kartal ve yılı l ırım (ya i la genell ikle

asayla simgelenen şimşek) gökyüzüne

l ı i ikimivetiıı i sembolize eder.

D e m e t e r / C e r e s

Demeler/Cleres tanınla en yakın buğı olan CrekoRoıııeıı taiınsı. olgıııı bir toprak ana

f igi iri idtir: bıı nedenle genell ikle başında

taşıdığı taç biçimli başakla, buğday

demetiyle veya el imle tu ttuğu ekim i

orağıyla tanınır.

Hera / l uno

Mera/luııo. Zeııs/Jüpiter'i ıı karisi olarak

gök yüzünün kral içesidir ve dolayısıyla

genell ikle (arıyla resmedil ir, Gösteriş

meraklısı olmasıyla da tan ınır ve bu

merakı nedeniyle görkemli, çalımlı tavus

kuşu (kuvnık tüylerindeki gözlerin Argus Paııoptes'in gözleri

olduğuna inanıl ır)

onun için ııygıııı

bir simge olmuştu r.

Tavus kuşları sıkl ık la

I lera ııııı arabasını

çekerken resmedil ir.

P o s e i d o n / N e p t ü n

Poseidon/Nepti in

su di van ımı, özel l ik le de

denizin hâkimidir ve uzun

sakalıyla güçlü bir yaşlı adanı

görü nüm ündedir . Genel l ik le ona deniz adan ılan ve arabasını

çeken denizatları (lıi/t/nmını/ms) eşlik eder. Plinde tııltıığıı usaylu

sembolize edilir. Bu üç dişli

denizci mızrağı ya da çatal

/ ıpk ımhr .



H e r m e s / M e r k ü r

I lem ıes/Mer ki ir havadan gelen ilahi

habercid ir ve oııııı ı o si in ıt l i yürü yüşün e

kanallı şapkası ve sandaletleriyle işaret

edilir. Ihı geııç tanrının en dikkat çekici

simgesi, şifa ve

nrişi simgeleyen ik i y ılanla ç evrili



ik i y ılanla ç evrili

kanatlı haberci

asa.su lı r (Av*n ikvion).

A f r o d i t /V en ü s

\ f r ıw l i t / \ cııüsü n güzell iği. şehvet

düşkünlüğü ve cinselliği sanal eserlerinde

çıplak \e şıılı pozlarda resınedilmesiyle

vurgulanır. Ihı kendini beğenmiş gii/ell ik tanrıçası bir el ay nasıyla sembolize

edilmekle bir l ik le, aşk \e doğu rganlıkla

iliş kis i nr dc niv l<‘ Er os/A ıno rA ıi| >iı lı ı.

kırm ızı g i i l l r r , beyaz güvercinler ve diğer

çiçek ve kıışlurlu ım ılnııd ırı lır.

H e p h a i s t o s / V u l c a n u s

I lak tefek. >akal I lr|>ln ıislo s/V ul rum ıs

sanal esr rleri ıııle çok sık leııısil ell iline/., edildiğimle ile elinde lı ir değnekle

resmedilir. Dimim dışımla, ateşin ve

deıııireiliğiıı tanrısı genellikle ateşli

dem ir orağında, ona atfedilen simgelerle

giist eril ir: örs. çekiç ve maşa gibi dem irci

aletleri.

A r es /M a r s

Savuş tanrısı

A res /Mar s genelde

A f r o d i lA em iş le ür l ik lc o lduğunda

çıkar dığ ı s ilah,

zırlı ve miğferle

resmedilir.

Simgeleri arasımla

kurt (zira oğulları

Roımıhis ve Rrıııııs ıı dişi bir

kı ı r i euızimı işt ir )

ve giiya saldırganlığından ve yıkıcı lığınd an

dolayı ağaçkakan da vardır.

!<>.

Greko-Romen OlymposTanrıları

h n r a bk z. krigna.-;ıyfu 105

klasik edebiyatın yeniden keşfedilmesiyle birlikte. Ollara"•' • » . » n



g ; y

\y« sayfa 215 A v rupa’sı zihn iyet in in sona ermes inde ro l oymayacak olaıı

hümanis t bak ış açısının gelişmesi, özel likl e 1.~>. yü zyıl ın başı

i le İt), yüzyıl arasında İtalya'daki saııat yapıtlarına coş-

kuyla yansıdı. Rönesans dönemi sanatçıları GrekoRomen

tau n ların ın nefes kesici maceralarından ve o ş ü p h e l i alılak anlayışlarından esinlenmiş olsalar da. komılannı güncel

ideallere uyan yüzler ve

bedenlerle, sıklıkla da

güncel sahneler içeri-

sinde resmetti ler. Do-layısıyla tarih öncesine

ait pagan tanrılarının

geleneksel simgelerinin

resimlere dahil edilmesi

onların tanınmasına çok yardımcı oldu.

Olympos lu i k i z l e r

i i aı ıs ız suııulçı Nirolus

de Plal lrYlım tagıUMiı

(163 1170 6) bu ı l raıı tat ik tablosunun i ist kısmında

A |)u l ln ıı/A |i n l]o ve

A r teın is /D ian a görülüyor.

\iuhe'nin ( Ufuklun tu Ilı tab lod a, i ki zler

am ir i n i Leto adına k ib i r l i

Ninbc y i r rzalandınrken resnıedilivıır.

/ 6 S



A p o l lo n /A p o llo

\rteıııis/Diaııa ııııı ikiz erkek kardeşi

Apollo ıı/ \|><ıll«ı ( •rekoKo metı giiı ıeş

tanrısıdır; güz kamaştırıcı parlaklığına

suıınl eserlerinde alını sarısı saçları ya

da halesiyle işaret edilir, okları da güııeş

ışınlanın semb olize eder. L ir oıııııı müzik

sevgisini sim geler, de fne çcleııgi ise

kaybettiği Daphnc*yle ilintilidir.

A r tem is /D ian a

Ay tanrıçası Artemis/Diaııa. saçlarını

süsleyen gümüşsü hilalli1sembolize edilir.

Bakire tanrı atletik bir avcı olduğundan

ay rıca k ısa b ir ıırba giy er ve bir ya\ ile ok

dolu sadak taşır, \ynca ona a\ köpekleri

de eşlik eder.

A t h en a /M in er v a

Tanrıça \l!ıeııa/Miıterva aklın, elsanatlarının ve savaşçılığın hamisidir.

Kahramanların efendisi olarak miğfer ve

pelerin (aegtJt) giyer ya da Mcdıısu'nuı

kafasını taşıyan bir göğiis zırhı takar.

Atmalılara zeytini verdiği için hıı bitkiyle

temsil edilir. \ııeak başlıca simgesi,

bilgeliğini simgeleyen baykuştur.

Hest i a /Ves ta

İler zaıııaıı Olyıııposlıı tanrılardan birisayılmayan llestia. Olyınpos Dağı nın

kalbindeki ateşi yakınış, oıııııı Roıııeıı

karşılığı \esta ise Iııı alevi Roma daki

tapınağında, sürekli yanmak üzere

kortımuştıır. Bu alev hayatın devamlılığını

ve ııvııııılıı ilişkileri simgeler.

W ı 169

İ k i nc i l G r ek o Ro m enTanrılar ve Karakterler

!ııırnbkz. Ço klukla çekici ya ila sembolik figürler oldukları içinll iN k 'li ' ’i l i k l bi k iki il G k H



llıısiNsk 'liı'ı ’iıı saııa t eserlerin e koıııı olıım ş birçok ikincil Greko-H oıneıı

tanrı ve mitsel karakter vardır. Örneğin liumalı taun

Vıııor ya ila Gııpido ıııııı \ıılik ^ ıııuın ılaki kargılığı olan

Ero s, aııııesi A froditA rııüs'iin yan ında tombul yanaklı

çocu k melek o lara k, ya da g üzeller giizeli Psyklıe'niıı âşığı olarak görülür. Renkli konular sunan başka tanrılar ila

vardır: Kylıele gibi güçlü bir gizem küllünün odak nokta

sı olan şarap tanrısı Dioııysos/Bakklıos bunlardan biridir,

kvbele niıı dehşet verici bir tarafı vardır, ancak korkunç

luğun gürsel açıdan en çarpıcı örneği, yılan saçlı kopuk

başıyla (gorgonci t nı) betimlenen Gorgon Medusa ılır.

Gorgone ion

I arilı üıırrsiıldr lıir kıızrv

\frikn şehri ulan \ olııbilis teki

(bugünkü kas) Knıııamozaiklerine ııil soldaki

ılelayıla giiriileıı u slara

dizilmiş İrssem lanla Corgnn

Mrılıısuıım kııpıık başı

rrsmeıliliyor. Hu go/gı/m’io/um

kiitü giiçlrri korkutup kaçırma

giirii olduğu düşünülüyordu.

IT O



Eros /Amor ya da Cup ido

Tasvirleri Rönesans sanalında «örülen p u tta va da (imaret t oy a esin kaynağı olmuş

aşk ve inikııının geııç tanrısı kanatlı Kros/

A mor va da C ııpido g ene llikle yayı ve aşk

duygulun uyandıran oklarıyla betimlenir.

Ayrına körleşmiş olarak (zira aşkın gözü

kördür) ya da alevli bir meşaleyle de (ateşli

tutku lar anlam ına gelir) gösterilir.

Me d u s a

Yunan mitolojisine göre Medusa yıkınsaçları ve taşlaştıran bakışlarıyla üç Corgon

kız kardeşlen biridir. Rerseus taralından

kandırılıp kendi yansımasına bakarken

başı kesilmiş, sonrasında bu kesik baş

\tlıeııa/Miııerva tun k alka nın a (aegi.s) yerleştirilmiştir. Hu sembolün (gorgoneion)

kötülüğü defettiğine inanılır.

D i o n y s o s / B a k k h o sÜzümler ve asma yaprakları, arada bir

Olvınposlıılar arasına alınan Creko

Hoıneıı şarap ve bereket tanrısı Diorıysos/

Hakklıos'ıı gösterir. Tirsus, yani ucunda

kozalak olan asma ve sarmaşık sarılı

değnek başlıca simgesidir, ayııı zamanda da

bir fallus sembolüdür.

Kybe leKsasıııda Krigyalı bir tanrıça olan

kybele ye Antik Roma (la Mngn a M ater (Büyük Ana Tanrıça) olarak tapındırdı.

Bu nedenle, başında kule şeklinde tacıyla

tahtına kurulmuş halde, iki yanında, onun

gaddarlığını simgeleyen ve batta belki

arabasını da çeken aslanlarla belinden ir.

171

Greko-Romen Erkek ve Kadın Kahramanlar

\ynca bkz. Grck oRo m en miller i gerçeküstü kah ram anların l ıikâyeK i i lı r a n ı a ı ı . savfa 17 , . . . , . . . , . . ..., , len vle dolııp ta şa r: I leraklcs/l lerk ul ve onu n on a ı ışıO iH ' k l l 1 4



, , ... len vle dolııp ta şa r: I leraklcs/l lerk ul ve onu n on a ı ışıO rıııiH 'c k. sayla lo - 1 s 4

gibi. Ilıı k alıranıaınıı a sırlar boyunca san at eserlerine konu

olması, bu tip arketipsel figürlerin ve onların giiva aşıl-

ması imkânsız zorlukların iislesinden gelme hikâyelerinin

ne denli kalıcı ve esin verici olduğunu kanıtlar. Theseııs,

Per scus , Iasoıı ve A rgoııautlar gibi

diğer kahramanlarsa çok btiviik

lıir tehlike ya da zafer anında

bet im lenmişti r. Kadm kahram an-

lar bu kadim anlatı larda daha

önemsiz figürler olmuşlarsa da,

örneğin Araklıne ve Dajdıne gibi

kahramanların hikâyeleri avıı ı

şekilde, insana dair sonsuz tema-

yı işleyip sembolize elmiş ve bazı

unutulmaz imgelere esin kaynağıolmuştur.

A p o l lo v e Dap h n e

I ta lyan sanatçı A nto ı ı io de l

P o l la i ı ı o lo i ı ım ( yak . İ4 .32 -U8

tab losu A p o ll o ve D a p h n e ij > A p o ll o

(burada bir Rönesans prensi uj |b i

g i y in i p k u ş a n m ı ş t ır ) D a p h ne y i

yak a lad ı ı anda ea ı ıl a ı ıd ı r ı ln ı ı ş l ır .

A ına Daphne çok lan defne a aeı ı ıa

d ön ü ş m ü ş tü r.

172 \ Rt l>\

He ra k le s /He rk ü l

I lerakles/l lerkiil haclarda

I»ebek olarak. Ilcru/lııııo

tarafından emzirilirken.

ya da iki vdanı boğarken

resmedilmiş. ancak kıısıırlııbir yetişkin kalııaıııaıı



olarak maceraları

sanatta dalıa çok

karşılık bulmuştur.

Hu durumda başlıca

sil i lesi si lahı

so p a sı ve üstfıııegiydiği aslan postu

(Nomean) olmuştur.

Da p h n e

Güzel Daplıııe. Apollon/Apollo'mm

arzularını kaba rtmış, ancak ondan kaçıp,

bir nehir olan ba ba sına kendisini onun

pençesinden kurtarması için yalvarmış ve

bunun üzerine oracıkta bir defne ağacına

dönüşmüştür. Artık bıı ağaç, tanrının

taktığı bir defne tacıyla anılan nytnphı simgeler.

İasonArgonauflanıı lideri İason ıı/un sarı saçlı

ve leopar postuna sarınmış olarak tasvir

edilir, genellikle de bu kılıkla resmedilir.

()\sa aslında onun en önemli simgesi

Altın Post tur. Argoııautlarııı kahramanca

seferinin amacı onu Kolkhis'tcn geri

almaktır.

A rak h n e

Yunan mitolojisinde Arakhne dünyanın

en kabiliyetli dokumacısı olan genç bir

kadındır. Oyle ki tanrıça Atheııa/Minerva(va da Pallas Allıeııa) kendisinden dalıa iyi

olduğunu kanıtlaması üzerine

Araklıııe'yi örümceğedönüştürerek

cüretkârlığını

cezalandırır.

Hu nedenleörümcek ya

da ö rü m ce k ■

ağı. yaratıcı

Araklıııe'yi

simgeler.

Kel( Tanrıları ve Kutsal Sembolleri

■Unca bkz. I.alin lıa«;ı.

■siyla |0<»Keli sanatı doğal dünyayla kurduğu giiçlii bağla dikkati çeker. Örneğin La Teııe tarzının çetrefilli metal isçiliği. Kehlen*



■siy la |0<»

Ke l t haç ı

Keli luıçı (dürt

L<»İıı üzerine hiııeıı

hir çemberli har)

hir I lırisUyunlık

sembolü olarak, hııilin \\rıi|»a ııı ıı Keli

kısılurıııu. özellikle

<le İrlanda'ya

yayıldığında

benimsenmiştir.

Ancak hıı haç

gİineş (ekerini,uzay ı ve dört an a

yöıııi leııısil eden.

Keltlcrr aiı çok

daha eski hir kıılsal

semboldür.

l ~4

ğ ç ç ğ

has sanatkarlıkla özdeşleşmiş o soy ut. akışkan bitkisel form

ları sergiler. Bunların üç ana tanrıça ve boynuzlu tanrılar

gibi bereket simgeleri oldukları düşünülürdü, \neak tıpkı

kutsal üçlünün dogutıı. yaşam ve öliiıııü temsil etmesi gibi,

bu savaşçı küllıir içinde de kimi tanrıçalara ölüm ve Öbür

Dünya yla ilintili oldukları için tapılırdı. Onları simgeley ebi-

lecek hayvanlar sıklıkla, esasında giiııeş tekeri ve sonsuzluğu

ifade eden çemberler biçiminde temsil edilmiştir.

K u t s a l t e k e r v e h a ç

Britany a Ad aları ııda

htılımaıı hıı Keli haçıKeli vı* I lırisiiyun

seııılMillerini birleştirmiştir;

hııııun sonucu olarak

da pagan dinlerinin ve

I lırisiiy anlığın mistik

anlayışlarının yogıııı hir

şekildi* kay Kaşınasımleııısil etmekledir. Taştan

haç. keli sunalmın tipik

hir özelliği olaıı akışkan,

iç içe geçmiş motiflerle

kahurtıııu biçiminde

uyulmuştur.

" / & j

IH I

^ Tl



C e r n u n n o s

<iermıımos mı (“Ho\ ııuzlıı Olıın") biçim

deriştiren bir lırrrkfl tanrısı oldıı^ııdüşünülür. zira örneğin (»mıdeslrııp

Kazanında çevresi lıayvaıılarla ılnlıı.

geyik boynuzlu bir erkek olarak lıetimlrnir.

Oıııı kısmen (misil nlcıı geyik cinsel giicii.

ağaç dalına bcıızcr boynuzları ise lıer yıl

yenilendiği için \elliden do<rııuııı simgeler.

^ TlEpona

kelller birçok al tanrısına tapardı. Ilımların

arasında en önemlisi, hir ya da iki allabirlikle hir kadını temsil eden Lponavdı.\l doğurganlığının tanrıçası olduğu

düşünülen I .poııa ııiıı imgelerinin eeııaze

sanatında •'örülmesi. < > 1 1 1 1 1 1 ayrıca Ohiir

Dünya ya •'iden ölülere eslik etliğim*

(at sırlında) inanıldığını akla getirir.

M a t r o n a e ya da d eae m atres

Komaııkclt döııeıuindeıı kalma birçok laşheykelin \e rölyefin alımda nıtı/mntır yu

da t/rar m ulıvs (Laliı ıerde "analar ya da

"ana tanrıçalar") yazısı vardır, hanlarda

hehek. meyve, ekmek, mısır‘gibi bereket

sembolleri ile toprakın cömertliğini gösteren

diğer işaretleri ellerinde lıılaıı. oiıınırvaziyette iiç kadın •'örülür.

Savaş tan r ıça la r ı

Simsiyah tüyleri olan kargalar ve kıız•'iııılarleş yedikleri ve dola\ isi\la savaş alanlarında

göründükleri için ölümle ilişkilendirilmis.

ayrıca o yırtıcı çıtlıklarıyla gaipten haberler

getirdiklerine inan ılmıştır. O nedenle

bu kuşlar Irlaııdalı Madıa. Hadhlı ve

Morrigüıı gibi, birçok şekle bürünen savaştanrıçalarını sem bolize ederler.

Ay r ıc a lık z.

Ağa ç. sa\ fa 9

PeftUMUH, sayfa 229

İskandinav Mitolojisi Sembolleri

Diiııya ağacı ya da kozmik ağaç Yggdrasil İskandinav mitolojisinin merkezini oluşturur Klsaneye göre Yggdrasil iıı



D o ğ a ü s t ü k ü h e y l an

(»otlntıddaki İsveç

adası Ijaıı^vidr dr

İMiltıııaıı 9. yii/y ila

ail lııı resimli

laşia afııı sekiz

lıaraklı olmasıoıııııı kesinlikle

Slri|iııir nldıı*ım ıı

gösteriyor. Slcipııir(><lin in alı oldıı^ıı

içiıı. aiııı üstünderesmedilen kişinin

İskandinav

lamılan Aesir iıı

lideri olması |>ek

mıılılemeldir.

tolojisinin merkezini oluşturur. Klsaneye göre. Yggdrasil iıı

içerdiği düııvalar arasında tuıınlarııı (Aesir) evi \sgard.

insanların evi Midgard vc yeraltı diyarı Nilllıciııı vardır.

Odiıı in liderlik ettiği A csir tanrıları bereket ruhlarıyla

(Y'unir) ittifak yapmıştır, ancak hilebaz l.oki 11iıı de aralarında bulunduğu savısız düşman giiçlc savaş halindedir

ler. İler sevin kıyamet savaşında (Ragııarük) vok olacağı

söylenir. Doğaya ve sav aşa yapılan bu ikili vurgu, örneğin

Ortaçağ İskandinav dövme demir işlerinde ve resimli kış

larında. stilize edilmiş bitkisel ve hayvansal formlara ve

savaş sahnesi tasvirlerine yansımıştır.

Yggdras i l

İskandinavkozmosundaki

dünyaların, hir

di^hııdak ağarı

olan Yggdrasilla rafında ıı taşındığı

dili



tasavvur edilir.

Yggdrusil dört

ana yüııüıı erkek

geyiklerini besler:

tepesinde bir karlal.

üıLlniııcIe bir ejderha yaşar. Korıııııa ve ebedi«ıızıııı sembolü olan Yggdrusil Ihıgııarnk savaşından

i" kıırlıılaeaklır.

Sle ipn i r

I ok i ile Sva dilfa ri ad lı alın çueıığu olaıı

Sleipnir. Odiıı iti sürdüğü sekiz ayaklı gri

bir attır. Ukaııdiııa\ mitolojisinde atlargenelde bolluğu ve bereketi leııisil ederdi.

Sleipnir gök ile yeraliı dünyası arasında

lıızlı aıııa rahatça seyahat edebilmesi

nedeniyle ideal atııı simgesi olarak

kııisaııırdı.

Ger i ve Frek i

Odiıı e iki kuzgunun \ııııı sıra («eri ve

I reki adında iki kıırı da eşlik ederdi.

Pisboğazlıkları) la laıımaıı bıı kurtlar

(Odiıı iıı onları \ aIItaIla da kendi

tabağından beslediği söylenir) Odiıı in

emri altındaki acııııusız ve lıer şevi yiyip

bitiren güçleri, dolayısıyla ila savaşta zafer

kazanıııav ı sembolize eder.

Gu l l i nbu r s t i ve H i l d i sv in i

bereket ruhları l ıerv ve l'reyja'ııııı altın

kıllı yuhunduuıuziamıa ((«ıılliııbıırsii ve

I lildisvini) bindikleri söylenir: bunlar \ aııir iıı

temsil etliği bereketin lıavvaıı seıııln»İleridir.

Yabaııdoııııızları gıielü ve saldırganbav vanlardır. Ihı nedenle İskandinav savaşçılan

\ aııir iıı hayat veren korumasına girmek ieiıı

üzerinde vabaııdoımı/ıma benzer imgeler va da

amblemler olaıı miğferler takardı.

/7 7

Hıristiyanlığın Kutsal Üçlüsü

A y n en hkz .

I 'çg cn . sayfa 10

I a l in ha çı, sayfa l 4l<»

Yahudiliğin kııisıılııı fig üra tif temsillerine karşı d uyd uğu .

Eski Alıit'tcıı mülhem hoşnutsuzluğu devralan Hıristi

yanlığın Kutsal l elüsii (Baha Tanrı. Oğul ve Kutsal Ruh)



L ü t u f T a h tı

1Islat ( ».I I. ııiı ı l çit ' in e

( 1 4 7 1 ) , uL ü l ıı fT a h ı r ya

«la "Mrrlıamrl l'alılı' adlı

ca m , iki yaıııııda mH rklcriıı

reafakal (‘İliği lalılıııda

nlııraıı İlaha TaıuTyı Oğııl

T a u n u m çarıııılıa «zcrildiği

lıaçı tutarken resmediyor,

ku tsal Ih ılı ıı sem i Kilize

edeıı Beyaz Güvenin Isatııı ıh a s ı n ı n ü s t ü n d e « rü rü İ li y o r .

başlangıçla scıııbolik olarak, sıklıkla da üçgen şeklinde

gösterilmiştir. Bir gözü çevreleyen iiçgeıı ya da bir bulu

lun içinden çıkaıı el. Baba Tanrı anlamımı gelebilir: ismi

ni yazan Vunaııca yazı karakterleri Oğul Tanrı yı anıştı

rabilir; beyaz bîr güvercin yu da alev Kutsal Ruha ya da

Ihılın I Kııdiis e işaret edebilir. Daha son raki d önem lerde

“‘L ütu f T ah tı” tasvirle

rinde Baba Tanrı tahtın

da oturmuş, başının iis-

liinc tüneyen güvercinle

çarmıha gerilmiş Isa’yı

taşıyan göksel hüküm

dar olarak gösterilmiştir.

I 7S \ \ ın ; \



A l fa v e Om eg a

Yeni V iıifie (Vah iy 1:<>) Bu ha Ta nr ı“Alfa ve Oıııega. başlangıç ve son İtenim

hııyıırur ki bıı nedenle Yunan alfabesinin

ilk ve son harfleri onu simgeler. Ihı lıurfler

İncil i anıştıran açık dııraıı bir kitabın

sayfalarına yuzılmış olabilir.

Tre fo i l

birbiri içine geçmiş iiç balık gibi iiçgeıısimotifler I lıristiyaıı sanatında Kutsal

l çlıi yii seınİKilize eder. Ihınlardaıı biri

de üç yaprağın birleşmesini temsil edeıı

ve Aziz Patriek'iıı Irluııduhlurn Kutsal

l çlıi ııiııı birliğini açıklamak için örnek

verdiği yoncayı anımsatan ttvfbiM ir

(üç yapraklı yonca). Ihı motif kilisepencerelerinde sık sik kullanılır.

Ku tsa l Ruh

Kutsal Kıılı (ya da Ihılın I Kudüs) eıı çokbeyaz güvercinle sembolize edilmiştir,

özellikle de (lebrail in Meryem e Isu ya

hamile olduğu müjdesini vermesini ve Yeni

Ahit. Murkos İncili nin (1:10) “\ e kemli

üzerine Kıılı uıı güvercin gibi indiğini

go rd ii" sözüyle betim lediği Isa um %afi izini

gösteren tablolarda.

IH S

( Genellikle zarifçe iç içe geçirilm iş şekilderesmedilen IMS \a da II l(i harflerine

I lıristi\anlık bağlanımda bir tabloda \a da

arınalı kalkanda rastlanabilir. Ihı amblem

Mesih Isa’nın Yunanradaki ilk harflerinden

türemiştir, dolayısıyla da Oğul Tanrı yı

simgeler.

W H l İ M 7 7 9

Isa’nın Doğuşu ve Çarmıha Gerilişi

Ayrtca bkz. Ta ç. sayfa 2 1 Isa ııııı hayatından sahneler Ortaçağ. Rönesans ve Karşı

Reform dönemlerinde Hıristiyan sanatının popüler ko



m

m

mM ü n e c c i m l e r

Ma lla İncili ( 2 :1)

Isa \ı hıılıııak

üzere Şarktan

gelen müneccimleri

(Latiııcesi nıttf'i) anlatır. S ana tçılar

hıı bilgeleri, hediye

olarak ellerinde

alını (kraliyeti

simgeler), tütsü

(kutsiyet) ve ıııür

tutan, yasları vesimaları farklı üç

taçlı kral olarak

betimlemiştir.

nularıydı ve şapeller, kiliseler, manastırlar ve katedral

lerde aharın üstüne asılmak üzere dini kurumlar, devlet

yetkilileri ve dindar sivil hamiler tarafından sipariş edi

lirdi. Aralarınd an lıiçlıiri Isa ııııı Beytlelıem de Doğuşu

ve ( ’Uİgntlıa da Ç arm ıha Gerilişi k ad ar pop üler olmadı.

A ynca Neni \ Iı it İncilleri Isa ııııı doğumunu ve ölüm ü

nü çevreleyen koşullar hakkında sanatçılara birçok detay

sunarken, onlar da bu sahnelere sanatın izin verdiği ölçü

lerde derinlik ve dram katmaktan kaçınmadılar. Burada

bazı ortak sembolik detaylar dikkate alınmıştır.

ISO

Biz Üç Kra l

H'oııunlo diHressanoıır ahşap

levha üzerine

yağlıboya tablosu Miinei'cimlvriıı Ta/Hnması'ınUı

(1460),müneccimleriIsa'ya lıial eden

tıç kral olarak

canlandırmıştır.

Çocuğun huşunu

üzerinde parlayan

Beytlelıem yıldı/mın

altı sivri ucu vardır.



INRIIsa'nın ölümünün euııluııdınhhğı

tablolarda. geçildiği çarmıhın iisl

nok tasınd a “INBI harflerinden I»ir

işaret görülebilir. Ilımlar “Nasira'lı İsa.

Yalıııdilerin kra lı anlam ına gelen Latiııee

It'.sıı \ az at en u s Hv.r lıtda eon tn ı deyişinin

baş harfleridir. Bunun Ihraııiee ve Yunanca

da yazılı ohlıı^ıı söylenir (Lııka 23:38).

Bey t l ehem y ı ld ı zıMüııreriınlerin BeytlehemV gitmesine

nedeıı olan Sark taki yıldız (Matla 3:2)

genellikle yeni do^ımış İsa'nın yattığı ahırın

tepesinde parlarken gösterilir. Genelde

beş ya da sekiz uçlu olarak çizilip sırasıyla

doğu yıldızını ya da N’eııüs’ö (sah alıyıh lızı)

işaret eder.

V V

ı ı l 11ö k ü z v e e ş ek

Lııka İncili belıek İsa’nın yemliğe

yatırıldığını anlatır, aneak bir öküz ile

eşeğin ona b aktığının bahsi geçmez.

Onların varlığı Lski Ahit te anlatılır:

"Okiiz kendi sahihini, eşek de efendisininyemliğini bilir.** (İşııya 1:3)

Çi le a le t le r i

Isa'nın ÇilesuııJe kullanılan işkeııee aletlerine,

başka bir deyişle an tıa Ch ristf \v (“Mesih'in

Sila hlan ”) La m ııha Geriliş i hetiınleyeıı

tablolarda sıkça rastlanır. Bu aletler arasında

Isa ııııı elleri vı* ayaklanın delen çiviler,höğniııe saplanan mızrak ve çarmıhımı

indirilirken kııllaııılaıı merdiven vardır.

Meryem Ana*

A y rıca bk z.

Lo t u s , -ay fıı 1*2.‘t

L o t u s b i t k i s i .

sayfa 01

IIıristiyanlar tanrıçalara tapmaz, ancak Isa’nın annesi

Meryem Aııa yı kutsal sayar. Tapınakta takdim edilmesi. evlenmesi, uykuya dalması (ölümü), göğe kabıılı'i ve



M ü j d e

Masumiyetin güzel hir sembolü

olan beyaz zambak Martiııo di

Bartolomeo'nun 15. yüzyılda hiraltar panosu içiıı yaptığı hıı parlak

Müjde tasvirimle Başıııelek Cebrail

ile Mery em Aııa aracında duruyor.

Otoriter Tanrı fıgiirii ise aşağıdaki

l>ıı dokunaklı sahneye nezaret

ediyor.

taç giymesi gibi. Meryem’in hayatından bazı sahneler

sanat eserlerine konu olmuştur. Tabii ki Isa’nın Doğuşu

ve Çarmıha Gerilişi tablolarında da görünür.

Madonna'nın (Italyaıırada “.Meryem Anamız” anlamına gelir) en güzel resimleri ara

sında Müjde ile Bakire ve Çocuk tabloları

yer alır: bu nlarda genellikle baki rel iği

ni ve doğurganlığını anıştıran, çevresi

kapalı bir bahçe (Latineede hortus conclusus) içerisinde betimlenir.

Bir de "Acıların Meryem'inin

çanııılıa gerilmiş oğlunu kolla

rında tuttuğu Ltı Pietn vardır.

Beyaz zambak

Beyaz zambak

Meryem'ingil/rlliğilli. o lekesiz

fl ğ ilil i (hi



saflığını sililerin (hir vazo

içimle betimlendiğinde ise

ortıııı bereketli m11 1 1 1 i1 1 i

işaret eder). Bıızı Vlıijde

kaimelerinde. genç bakireye,

yaklaşan hamileliğinimüjdeleyen Rasiııelek

( iehrail. eliııde lıaherei

asası olarak ıı/ıııı dallı hir

zambak lıılar.

M e r y e m ’ in m a v i p e l e r in i

Meryem peııel olarak eeııııei. vaftiz siıyıı.

dindarlık, şefkat ve diğer olımıln nitelikleri

sembolize eden mavi renkle hir pelerinleresmedilir. Merhamet \ııası (Miscriconlia) olarak, hir araya gelmiş insanlar

topluluğunu kolları altında korurken

betimlenir.

M e r y e m ’ i n t a c ı

Taç Meryem'in ilahi kraliçe statüsüne

işaret eder. ^ ıldızlı taç ya da hale. \ alıiykitabında (12:1) geçtiği ii/ere. on iki

Mİdızla taçla nm ış hir kadın ya da Tertemiz

Ihıkire olarak Meryem'i anıştırır. O ayrıca

S tel la 1/rım vani “Deniz in Yıldızındır.

Mer yem An a ’n ın Yed i Ac ı s ı

Yedi kıluııı deştiği alevler içinde hir yürek

Meryem Ana ııiıı Yedi VeısTııı (Dolarımı) sembolize eder. Ihı ^edi \eı Siıneo ıı ıııı

kehanetini. Mısır a kaçışı. Meryem'inKudüs'te nğlıımı kayİM*lnı<‘sini. çarmıhını

taşıyan oğluyla karşılaşmasını. Iıarııı altında

durmasını. Isa'nın bedenini kollarına

almasını ve oğlunun gömülmesini temsil eder.

I S 3

Hıristiyanlığın On İki Havarisi

H av ariler Isa ııııı I lııis tiv aı ı İncil ini vaze tm ek i iıı sen-liği m üritlerd ir. Isa ııııı yaşad ığı olayla rı ö ze llik lt di'

Ayrıçtı bkz.Papal ık armalar ı ,sayla 2I I



Scıı U .şaın Yem eği ni—h ikâ ye eden .sahnelerde ve avı ıca

Çarmıha Ceriliş'leıı sonra kendi haclarına resmedilirler.

Müritlerin savını lopumda lıc|i 12 kalmışsa da. Yalında

Iskarvol un verine Mallias m "ekmesiyle üyelikle derişik-

lik olmuşlar. lîıııada laııılılan dört havarinin farklı sem

lıolik özellikleri vardır. Malla ve Yalınıma Incil yazarla-

rıdır (bkz. s. 1 S6S7): geri kalan havariler Barllıoloıııeus.

Kiiçük Yakııp, Yurtsever Siman, loınas. Yalında (va da

Tlıad d eııs) vc l ilipııs i ur.

Son Akşam Yemeğ i

Yinesi m I .im lim i

SrherhmdTıııı

eseri hıı freskte

\alında İsk an ol ıııılinin olarak teşhis

edilmesine vardım

eden belirli ipuçları

var. Sırlına

asılmış para kesesi

lamlardan biri,

diğeri ise k a faşım lahale olmaması.

/S/



A ziz Pet ru sBalıkçı \ziz Petnıs’ıııı sembolü balıklır:

lıoroz ise oıııııı İsa'yı reddedişini ifade

eder. İlk | >isko| K)8 olıırıık IVtrus'ıı I»iri»irini

çapraz kı^fiı iTiınri kapılarını aran alını

\r ‘îinııii?; an alıiarla r tems il ede r. \ync*a

^arınılıa grrildiği linçin lers çevrilmiş

sembolü) Iı* ılı* gösterilir.

A ziz B ü y ü k Yak upIspanya dak i Saıılia go «İr ( âıınpostela

ka ted ra li ııiıı kııisal eıııanı*! "and ığım la \ziz

Büyük Yakııp tın kalınlılarıııın bulunduğu

t<hlıa edildiğinden burası nııeıııli bir har

merkezi olmuş, ayrıca har ynleııhıgn

aınbleınlrri Ihiyiik Nakııp ıııı simgeleri

halitır gelmiştir. B unlar arasım la ileniz

kabuğu ve lıarı asası ile şapkası yer alır.

A ziz A n d reas

\ziz And reas ıhı kardeş i I Y ırtı ş gibi b ir

zamanlar balıkçıydı, bıı nedenle balıkçı

ağışla temsil edilir. Ne ki \ziz \mirias

daha çok çarmıha grrildiği \ biçimindeki

haçla (snitirr ya da Aziz Andreas haçıdenir) sembolize edilirdi.

Yahuda İ ska ryo t

Nalım la İs ka n n i. Isa ya ( •etlıseıııuııe

Bahçesi nde bir öpücükle ilıaııel eiıııişlir. o

nedenle sık lıkla bıı ey Irıııi gerçek leştirirken

resmedilir Son Vkşaııı Neıııegi tasvirlerinde

de para kesesini sık ıra ima rkeneaıılam lınlır. Diğer simgeleri 3 0 giiıııüş

para, sarı pelerin ve iptir.

Hıristiyanlığın Dört İncil Yazarı

A \n c a bkz . Hıristiyanlığın On İki Havarisi.' \ HM

Nett i Ahit in i lk ( I t ı r ı hölümtini i o luşturun İnci l ler in aziz yazarları .Matta. Markos. Lııka ve Yıılıanna Dürt Incil



İnc i l Yazar lar ın ın

Dör t Yarat ığ ı

transa. Saiııt Vıııuııd'du

İMilııııaıı (). yüzyıla ail

Karı»lı ııj rlyuzmusııtduki

İ mi illüstrasyonda. Dörı

Incil \azarı ııı Icııısil

cdnı karlal. kanallı öküz,

kanallı adanı ve kanatlı

uslan lıacııı kollarıyla

iıölüııüyor. I Icr hir yaratık

kendisiyle ilintili Incil'i

lııtııyor; merkezde ise Tanrı ııııı

kıı/ıisiı (Af&uut !)v i) , yani lluzrefi

Isa duruyor.

'.ı\ ı.ı HMkı ı / . ıı ve Haıı ı ı ık .

sayfa I C>T

Nazarı olarak bil inir. İkisi. Aziz Matta ve Aziz Yıılıanııa.

Isa'nın müri t ler i ya da kişisel takipçi ler iydi ve bit neden-

le sanat eserlerindi», hayal hırının Isa'n ın ö lü m ü önc esine

ve sonrasına ait dönemlerinden kesit ler sunan sahneler

içerisinde resmedil ir ler. Ihı azizler dörtlü halde en sık

dört lü biçimlerde ya da Hezekiel ve Vahiy ki taplarında

betimlenen kıyamet yaratıklarıyla sembolize edi l i r : vaıı ı

sıra Dürt Inci l ' i temsi len parşömen ve ki-

taplar da göster i lebi l i r .

/S/#



A ziz M a t t aBir lııril yazarı olarak Aziz Mufla ya kanallı

aılaııı sembolünün uygun görülmesinin

nedeni. İncirinin İsa'nın insanlığına vurgu

yapmasıdır. Havari olarak Malla para

kesesiyle (vergi tahsildarıydı) ya da hirmızrak veya kılıçla (sebil edildiği araçlar)

temsil edilir.

A ziz Lu ka

Aziz Lııka yı (Aziz Pavlııs'un mürididir)

ve oıııııı İncil ini kanallı öküz temsil eder.

Okiizüıı eski çağlarda kurbanlık bir hayvan

olması ve Lııku‘nın anlatısının Isa’nın

ölümünün kurban edilme yönü üzerinde

dıırıııası nedeniyle bıı sembolün seçildiği

düşünülür.

A ziz M ark o sAziz Markos’ıın sembolü kanallı aslandır.

Bıı \aralığın oıııııı Incil'iyle eşleştirilmesi,

kanatların İsa'nın tanrısal ihtişamınıvurgulaması, aslanın da geleneksel olarak

hayvanların kralı olmasıyla aç ıklanabilir.

Kanallı aslan ayııı zamanda Markos'a uiı

kutsal kalıntıların nakledildiği Venedik iıı

de amblem idir.

A ziz Yu h an na

Aziz Nulıaıma'yı kanal temsil eder. Oıııııımanev i açıdan güçlü İncil i ile Isı ııııı GöğeYükselişi arasında sembolik bir bağlantıkurulmuş olabilir. Mtirit ^ ulıaııııu ise suçlankazınmış halde Son Akşam Yeıııeğfnde

İsa'ya yaslanırken ya da çannılıın yanındadıınırketı resmedilir. \ılaıılı hir kupayla daseıııİM)lize edilir.

Hıristiyan Azizleri

t »ne n bkz.

M a ı i ı ı r \ a zo s u.

fay ftı 113

Kıızıı ve saııeak.sayfa İT

Hırist iyan inanışında azizler kutsiyetleri dolayısıyla ken-

dilerine cennette yer edinmiş kişi lerdir. Isa’nın çağdaşı

\ af i izci »alıy a: Azize Maria Magdulena ve havari ler; In -

ci l yazarları: hayatlarını Hır ist iyanlık Kil isesi ne adamış



cil yazarları: hayatlarını Hır ist iyanlık Kil isesi ne adamış

kişi ler (örneğin papalar, piskoposlar, rahipler ve rahibe-

ler); a n ıca inancı uğru na ölenler ya da I l ır ist ivaıt l ık iç iıı

siradışı edimlerd e bulun m uş insan lar da aziz kabul edil ir .

Azizler , dal ıa çok ibad et le i lgili amaç lar la, tek tek va da toplu

lıalde cennet tasvirlerinde

veya Sacırı ( oıtrcrsazionc

(“ Kutsal Söyleşi ) tablo la-

rında Bakire ve Çocuk un

çevresinde—resmedilir.

Günahkâr l ı k tan az i ze l i ğe

15. yüzyılın son lum u la

Arugonese O kıılıı lanıfıııılm ı

allar |iaıııısıı için yapılmış

lııı laiıloıla \zi/r Maria

Mugdaleıııı. lasvirleriıııli' eıı

çok kullanılan simgesi yağkavannzıınıı lıaraıla imarken

resmedilir. Kski bir gün ahkar

olarak Maria Magdulena

sıklıkla ıızıııı lıııkleleriyle ve

üzerindeki şatafatlı ellıiselerle

lasv ir edilir.

/ SS

Vaf t izc i Yahya

Yafıizei \olıyo «jöl

sakilli l»ir çileriydi. İm i

nedenli* de genel olarak

saçı sakalı I»iri>iriıı«

kunşınış lıaldı* ve eğer

hası ke silmeınişse devederisinden elbisesiyle,

ö ği I ' fti

A zi ze Maria Mag d al ena

I sızarı ıs ve M anila'n ınkız kardeşi \zize Maı ia

Magdalena (McedeNiMeryem). Isa'nın

aşağına kutsal yağ

süren (ıııeshetınek) vesaclarıyla kum layan,

lövbe elmiş hir



örneğin Isa'yı vaftizederken resmedilir.

Olağan simgeleri. elinde

lııllıığıı sazdan lıir

I k m ; ve kuzudur (Isa \ı

leııısil eder

günahkâr olarakbilinir. ( anlı renkte

(bazen kırınızı)elbisesi, dalgalı sırlan

ve irinde kokulu yağolan, kaymaklaşiııdaııkapaklı kavanozuyla

seıııltolize edilir.

A ziz N ik o lao s

Öldürülmüş ii<; eoeıığıı lıavata döndiinliiğü

söylenen Aziz Nikolaos <;ueııklunıı

başazi/idir. 4. yüzyılda Türkiye'deki M\nı da

[Aııtalya nuı Kale ilçesi] yaşamış bu piskopos

aynen deııizeilrriıı de kıınarırisiydı. Ihı

nedenle simgelerinden biri de capudtr. Ihı

simgenin hacındaki iic altın sıınsı top iseçeyizsiz kızlara verdiği parayı temsil eder.

A zi z Geo rg io s

Hıristiyanlık iııaııeı irin selıil olan Ihııııalıasker \ziz Oeoıgios ıııı birkaç simgesi

varılır. Rıııılar arasında, prensesi ejderhanın

(bu da onun simgesi ve bir şeytan

sembolüdür) elinden kurtarırken givdiği zırh

ile zaferi leııısil eden. Iıeyaz üzerine kırmızı

hac ( ’Vziz Oeorg ios ha çı) ye r alır.

/Y 9

Birçok azizin sadık takipçileri vardır ve tek bir azizi be-

timleyen saııal eserlerinin birçoğu, o azizle özel bir ma-

nevi bağ kurduğ unu hisseden kişiler ya da yetkili kurum -lar tarafından sipariş edilmiştir. Buının nedenleri, azizin

Hıristiyan Azizleri

Bak i re şeh i t le r

Almanya <la16. yüzyıldan kalma

hu boyalı alışapallard a, şehitliklan giymiş iki azize



onların adına Taiırı ’vla bağlantı kurması (belki aziz be-

lirli bir hastalıkla ilişkilendiıiliniştir); kiliselerini temeli

atılırken o azize adamış olmaları; söz konusu azizin bir

rahip veya rahibe tarika tiı ıi ı ı kurucusu o lması ; ya da azi-zin örn eğ in o ülkeye, şehre, l ıalka, m esleğe, uğraşa va da

durum a—uygun bir başaziz ka bu l edilmesi olabilir .

t ()() \ \ r u » a

lan giymiş iki azizebetim lenmiş! ir.[’jdeılıa soldaki

azizeııin AııtakyalıAzize Marg aret

olduğunu gösteriyor.Ona eşlik edeıı diğerazizeııin elindet ııltıığıı kule iseoımıı Azize Barbaraolduğunu anlatıyor.



A ziz Eu s tath iu s ve A ziz Hu b er t

Aziz Eusta l İtiııs da Aziz I lııb er t de(Belçika naı Liege keııli azizi) sanal

eserlerinde, kocaman Boynuzlan arasında

taşıdığı muhteşem lıaç ya da çarmıhla

Isa'yı temsil eden erkek geyikle ifade

edilir. Her iki aziz de ava çıktığında hu

geyikle karşılaştığı için Hıristiyanlığı

Benimsemiştir.

A zize B arb araAzize Barbara ııııı simgesi, pagan Bahasının

onu hapsettiği, genellikle üç pencereli

resmedilen (Kutsal Uçlü yii simgeler) bit

kuledir. Bahası yıldırım düşmesi sonucu

öldüğü için Azize Barbara madencilerin,

topçuların ve patlam a tehlikesi taşıyan

diğer riskli işlerin başazizesidir.

A zize Cec i l ia

Azize Cecilia Rönesans sanatında genellikleuzundan kısaya sıralanmış borulardan

ve tuşlardan oluşan taşına bilir hir org

tutarken betimlenirdi. Müzisyenlerin

başazizesi olan bu gönülsüz gelinin orglar

eşliğinde T an rı va sessizce sad aka t şarkısı

söylediğine inanılırdı.

A ziz A m b ro s iu s , A ziz İo an n es K h ryso s tom o s ve Cla i rvaux’ lu Az iz Bernard

Arı kovanı, hepsi de sözlerinden hal

damlamasıyla bilinen Aziz Ambrosius

(Milano piskoposu). Aziz loanııes

Klırvsostonıos (Konstaııtiııopolis

başpiskoposu) ve Clairvau x'lu Aziz

Bernard ııı (manastır başrahibi) ortaksimgesidir.

Hıristiyan Şehitleri

Ayrıca hkz. Çarkıfelek, sayfa 4dSekiz parmaklı(eker. Hay fa I la

İnançlarını iııkâr etmektense nğnıııa ölen azizler şdıit ka

luıl edilir. FTepsi d*' feci şekilde can çekişerek öldüğünden

ve lürçoğıı hakkında pek lıir:Şjpy lıiliumediğinden, ölmele-

rine neden olan aleller dalla somaları onların simgesi ol-



muş ve belki de lııı nedenle birçoğu silahlarla sembolize

edilmiştir. "Tü m \zizler deki va da “ ram ı ŞeluT 'udeki

(I .at incede ( irihis Dui) cennet temsillerinde din şehitleri.

öliime karşı kazandıkla-rı zaleri ifade eden taç-

larla ve ellerinde tuttuk-

ları palmiye dallarıyla

ayırt edilirler.

Öz g ü n K a t e r i n a t e k e r i

( i ı ı i jo ( l ı ı Sırım Okulu ı ıuı ı

Dört Iziziıı l 'f ih /ıçcsi

( 1 2 b 0 ) irin \ ıi|)l ığı hu

Il l i islrasynnıla İskenderiyeli

Az i z e ka t e r i na um öl ümi i ı ı ı i

a nl ı ı l ı u ı korkunç l ı i r sa l ı m1

^ orül i i yor . Az iz i 1 K a l rr i ı m .

d a l l a s o n r a ş a h s ı n ı

sr ı ul ı ul i z ı 1 r ı l r rrk Inça kl ı

Irkri ' r va l ı r ı l n ı ı ş o l a ra k

r e s m e d i l m i ş .

I<)2

A zize Urs u la v e A ziz Seb as t ian

I İmi Azize l rsııla lıeııı de Aziz

SeİKisiian'ın simgeleri nrasıııdn

hir ya da hirkııç tane ok

vardır. Çiiııkii l rsııla (bakire

yandaşlarıyla birlikle) Ilımlarlarafıııdau lek bir okla

şehit edilmiştir: Sebastian



şehit edilmiştir: Sebastian

da sopalarla ölümüne

dövüldükten soııra

Boıııalı ok çular

tarafından hedef

tahtası olarak

kullanılmıştır.

İs k e n d e r i y e l i A z i z e K a t e r i n a

İskenderiyeli Bakire Azize Kalerimı.

evlenmeyi reddettiği Boıııa İmparatoru

Maxeııtiııs‘ıın emriyle öldürülür. Simgeleri

teker (Katerina tekeri), orııı parçalamaya

kalmadan bir ınelek tarafından kırılan

çivili ya da bıçaklı teker ve sonrasında

kafasını uçuracak olan kılıçtır.

A zize A g at t ıa

Kendini I s a yıı adamış bakire bir azize

olaıı Agatlıa. Sicilyu da Boıııalı konsül

(Jııinliııiatıııs’ıııı icklifiııi reddetmesinin

cezası olarak şdıit edilmiştir. Simgeleri

arasında, işkencesinde kullanılalı kerpeten

ve kesildiklerini göstermek üzere bir tabak

içerisinde betimlenen memeleri vardır.

Pa lmiye da l ı

Vıılik Boıııa da palmiye dalı belki güneşi

simgelediği için esasen askeri zaferi temsil

eder. Zalimlere karşı kazandıkları zaferigösteren İmi sembol, sonrasında Boıııalıilk Ilırisiiyaıılnr tarafından, öliiımi

alt etmeyi ya da yeniden

doğumu simgelemek

üzere kıdluııılıııusıv la.

I lıristiyaıı diıı

şehitlerinin hiı*

simgesi haline

gelmiştir.

I ()3

Hıristiyan Melekleri•i

Ayrıc a bkz.

Melek ler , sayfa 27

Ada le t {J ii m I i t in ) .sayfa 205

Melekler l'.ski Alıit dolayısıyla Yahudi kökenli olıııalarına

rağmen Hıristiyan sanatında sıklıkla betimlenirler. Dokıızmelek korosunun ya da tarikatinin Taun um tahtı çevre-

sinde kümelendiğine inanılır Bunlar öç aşamadan oluşur:



sinde kümelendiğine inanılır. Bunlar öç aşamadan oluşur:

İlkimle (danışmanlar) scraflar, kerııvlar ve hükümdarlık-

lar: İkincisinde (yöneticiler) mülkler, erdemler ve güçler;

iiçüncüsünde (lıahereiler) prenslikler (va da beylikler),haşınelekler ve melekler vardır. Sanat eserlerinde bıı

göksel ev sahihi, tanrısal uyumun sembolü olarak

miizik icra ederken, bııııa karşılık başmelekler

ve melekler de Dünyada Tanırı ı ın halıer

eileri. adalet ve koruma aygıtlan olarakbetimlenir. Başıneleklerdeıı genelde

sadece iiçü sanat eserlerine konu

olur: Gabriel/Cebrail (genel-

likle Miijde s ah nelerinde). Mi

kael/Mikail ve Hafacl/İsrafil.

Kı rmız ı sera f

Tahta çıkmış Oğul yu «lu Isa—l;ııın figüriiııüıı etrafını sııraıı

bedensiz meleklerin hepsinin

sadece iki kanuılı olsa ıhı. kırıııı/ı

renkleri onların seraf olılıığıııııı

gösteriyor. İtalya. <•lıiıı ıhıkı

br>. yüzyılıhııı kalma bıı çarpıcı

imge. <ilıiaıım 'Triptik (üç

parçalı resini) ('stadı larafımhııı

resmedilmiştir



Ser af l a r , ke r u v la r ve çocu k m e lek le r

Tanrı»ili l>ilf>i‘li£i sembolize edcıı

seraflar (serafim ) ve keruvlar

(keruvinı) Tuıın ıım etrafını saran, allı

kan atla çevrili yüzler olarak betimlenir.Se ra f kmııızı. keruv ise mavidir,

yani ikisi sırasıyla gündüz ve geceyle

ilintilidir. Kökeni Klasik döneme

ıızaııan çocuk meleklerin (palto ya da

arnorrtto) tasvirlerinde Kros/Aıııor ya

da CupİdoMan esinlenilmiştir.

Rafael

Sif;ı ve korum ayla ilişk ilendirilen

başiu ele k Ita lae l ge ne llik le I ol »i I in

Uydurma (<ı/)ocnjJı<ıl) K i tab ında

yer alan sahne lerde örn eğin genç

T ob ias a eşlik eden yolcu ola ra k

resmedilir. Para kesesi ve su teslisi

taşıyabilir; lıacı asası, balık ya da

içinde şifalı merhem olan küçük bir

kııtıı tutabilir.

A ziz M ik ae l

Aziz Mikael örneğin Adeııı ve I lavva vı

(leııııet Bahçesi nden kovarak Tanrının

yasasım dayatan ve adaletin teminatı olansavaşçı başınelektir. Saııat eserlerindi*

elinde kılıcıyla zırh kuşanmış halde tasvir

edilir. Mahşer günü tasvirlerinde ise

yeniden doğacakların tart ildiği bir terazi

tutar.

M e l e k l e r

Işığın, iyiliğin ve güzelliğin rıılıaııi varlıkları

olaıı melekler olağanüstü sakinlikte

yüzlerle ve yaııı sıra bir ışık halkası ya

da haleyle taçlanmış şekilde betimlenir.

Tüylü kanalları onların göksel doğasım

ve Tanrı turufıııdun haberci olarak

görevlendin linçlerini sem bolize eder.

W ı t l T A 1 9 5

A y r ın ı bkz.

Çi le J i le t le r i .

suyfa 181En sik karşımıza çıkan Hıristiyanlık sembollerinden bu-

zdan aynı zamanda en eskileridir . Örneğin o zarif ı l ış

batlarıyla balığın kökeni en azından Hıristiyanların kat-

Hıristiyanlığın KutsalSembolleri



La t i n haç ı

I laç Isa'nın çarm ıha

gerilip ölm esini aklıı

getirir ve hııgiiıı

I İıı isti\anlığın

başlıca .sembolüdür.

Sayısız biçimlerivardır, ama sanat

eserlerinde en sık

kııllumlauı. ayın

zamanda Batılı

kilise planlarına

da esin ka\ ııuğı

ulan üstteki Latin

haçıdır.

y ğ y

ledildikleri ve bu gizli sembolü Romalıların yeraltı me-

zarlarına kazıdıkları MS 1. yüzyıla kadar dayanır. Hı-

ristiyanlığı temsil etmek için c h i - r h o 'nuıı kullanılması en

azından 312 yılına uzanır (yaklaşık bir yüzyıl sonra oıııııı

yerini haç alac ak tır). H aç H ıristiyanlığın b aşlıca sembolü

olarak kalsa da. diğerleri de (kıızıı ve sancak ya da kutsal

kalp gibi) Isa'nın insanlık aşkına kendini kurban etmesi-

ni avın derinlikte anımsatır.

Esk i i nanç i f ade ler i

I İm; ve b alık

(Hır is t iyan l ık ve

Istı sembolleri)

4. yıı <ln 5. yüzyıla

lurilılenen İm

luş kubarlnıııyu

kazınmış. Antik

Mısır iıı 1lertııondıis

(Ermant ya da

Arımın! olarak da

bilinir) adlı eski bir

şehrindeki i İllisii\aıı

mezarlığının

kulundun arasında

hıdııııınıışlur.

/ % W ı: ı ı ■\

C h i - r h o

İsimlerinden birinin

(chi-rho) gösterdiği

gibi, bıı sembol

krisınon. kristogram

ve İsa ıııonogramıolarak. ^tmaııca

yazı karakterleri

/



c/ıi (X ) ve r/fonun

(P), yani Isa'nın

Yıınancadnki

isminin ilk iki

barfıııin biraraya gelmesinden oluşur. Erken dönem

Hıristiyanlık sembolü ( tabamın) olarak

«la I. Constantinus’uıı Roma ordusunun

kalkanlarını süslerdi.

K u z u v e s a n c a k

Sanatta kuzu, insanoğlunu kurtarmakiçiıı kendini feda eden Isa'yı simgeler ve

dolayısıyla geleneksel olarak Yalmdilerin

Hamursuz bayramında kurban edilenpuskalyn kuzusuyla eşleştirilir. Tanrı nın

Kuzusu (Apnu.s Dei) olarak da sıklıkla

zaferin ve yeniden doğuınım sancağını

taşır.

Balık

Ralığııı Isa'yı ve Hıristiyanlığı sembolize

etmesinin bir nedeni. Son Akşam

\ emeği ni ve Erkanstiyrı (Koınünyon)

ayinini anıştırmasıdır. Hir başka nedenide. Yunanca balık sözcüğünün (icht/ıy"s) lesous Chrutos . Theou Yios, Soter (“Hazreti

İsa. Taunum Oğlu. Kurtarıcı**) sözünün

akrostişi olmasıdır.

Kutsa l ka lp

Dikenli taçla sarılmış, bazen de çivilerledelinmiş (bunlar Çile de kullanılan aletler

arasında yer alır) şekilde, bir de üstünde

tüten bir alevle betimlenen kalp. Isa'nın

insanoğluna duyduğu büyük sevgiyi ve

insanları günah larından a rındırmak adııuı

kendini feci şekilde kurban etmesini

sembolize eder.

Hıristiyanlığın KutsallıkSembolleri

Aynca bkz.I 'aç, sııyfa 2 1

W a ı ı d j i n a r ı ı l ıl a r ı .f 23 0

Genel olarak altın rin gim le ya da ısıl ışıl parlayan b irç e ın I>«t. disk ya ila lıalka lıiçinıiııde resmedilen lıalı* ya da ayla,

k t l ki il i l l k d b l t i



s ayfa 23 0 kutsal kisilrriıı lıaşıııı çevreleyerek ya da baş larının tepesin-

de uyuşarak. 5. yüzyıldan lııı yatta Hıristiyan sanatının eti

göz alırı kutsallık ya da azizlik sembolü olmuştur, bulutla-

n ı l anısından ışıyan güneş ışınlarından ve GrekoRomeııI lelios/Sol ve Apollon/Apollo gibi gün eş tanr ılarının ben zer

şekilde betimlenm iş tayların-

dan esinlenilmiş olaıı İmlenin

en basit biçimi yalın, siissüz

bir çemb erd ir. Y üzyıllar için-

de iiçgen, haç ve kare biçimli

türevleri gibi. incelikli bir şe-

kilde farklı sembolik anlam-

lar taşıyan çeşitli hale biçim-

leri de ortaya çıkmıştır.

G ö k s e l h a l e l er

Ilı. yüzyıl İmiyim snııntyısı 1’ıııılu

Niiıırizio ıııııı l iak irr re Azizinin

Taç Ciymrsi baş lıklı tnlılnsııııdtıfarklı biçimde haleler görülebilir.

Sıılılıı. Iıae I»iyililillde stilize

edilmiş hale I !n/reli İsılın işarel

ediyor: onun karşısındaki üçgen

lıalıvse Ihılın Taıırı m viieeltiynr.

Aşağıdaki azizler yuvarlak

kalelerle varsıllanm ış.

/ 9 S W r, t e v



Yuvar lak ha leIsa vcTaıırTtıııı Kıızıısu. yuvarlak haleyle(çember cenneti temsil eder) ayırt edilen

ilk kınal varlıklardı. \ıınık haşııı etrafım

saran kali bir disk ya da azıcık tepesinde

süzülen hir halka biçimindeki hale, zaınaıı

içinde meleklerin ve ıızi/lerin de simgesi

haline geldi.

Üçgen h a lei ç sivri tınıyla iiçgni hale. Tanrı nın

Kutsal l çliisü'ııü. Baba Tunriyı. Oğııl

Tanrı yı ve Kutsal Bıılı ıı temsil eder.

Bazen bebek Isa'nın (Oğul Tanrı) basım

taçlandırırken betimlenir. Bııııım dışımla

\alııızra Baba Taıırı iıegeıı haleyle güriiliir.

Haç b i ç im l i ha l e

I hır I lıristtyaıılığı sembolize eder. Bıumııln

birlikle, lıaçta çarıınlıa gerilen I s a dır.

Dolayısıyla Hıristiyan sanatında, içimlelıar şeklinin bulunduğu çember hale, genel

olarak yalnızca İsa tarafından taşınır. Gerçi

ara sıra Baha Tanrı nın tasvirlerinde dr

göze çarpa r.

Kare ha le

Kitre Dünya yı simgeler. Öyleyse hir

kişi kan* (ya da dikdörtgen) lıalc

kuşandığında, hıı o kişinin, sanat eseri

yanılılma uşumusuıdayken hâlâ hayana.

Düııyudu olduğunu gösterir. Kıı çok papa

portrelerinde rallanılaıı kare halede örtük

bir azizlik itilası \ardır.

Hıristiyanlığın Kutsallık ve Lanet Sembolleri

Ksılp (artma töreni.sayfa âöAziz ıMikael

A yrıca bkz. I lıristivmılığm hir tarafta kutsallık ve kurtuluş, diğer ta-rafta da şev Iıııı ve lanetlenme kavramları (Isa ve ilahi me-

lekler ile Şeytan ve cehennem iblisleri tasv irlerinde oldu



Aziz ıMikael,sayfa î{>f>

lekler ile Şeytan ve cehennem iblisleri tasv irlerinde oldu-

ğu iizerc) arasında keskin hir karşıtlık vardır. Altın renkli

ışık halkaları ve haleler, zarif tüylü kanallar iyilik güçle-

ri olarak göze çarpar. Ilıma karşılık keçi boynuzları veayakları, yılan kuyrukları ve yarasa kanalları kötülüğün

canavar temsillerini karakle

rize eder. Hu karşıtlık Isa’nın

Baştan Çıkarılması sahnelerini

ve hir kişinin karşılaşacağı SonDürt Şevr i, yani ö lüm , m ah şer

güııii, eeııııet ve cehennemi

koıııı alaıı tasvirlerde canlı bir

şekilde resmed ilir.

M a h ş e r g ü nü

I anr l i le ku tsa l l ık a ras ındak i avnı t ı

S un gu r lu l ı l .sla l m Ispan ya. \ a l i

d r H ihe s ' t rk i l.‘ î. v i izv ı la a i l a l la r

panosu resmi Utı/ışer ( l i 'mi ' ı inle

a ı; ık l ı i r ş ek i lde i fade ed i lm i ş .

Z i ra ce l ıe ı ınenı f igür le r i ta ra f ında

dı ı ra ı ı so ldak i lanet l i ruh , Az iz

M ika i 'l t a ra f ında n te raz in in d i e r

ke les indek i ee ı ıne l li k ruha kar ş ıt a r t ı l ı yo r .

200

Iş ık h a lkası ve

m a n d o r l a

Işık Imlkasi yıı <ln

aunıt la (bulutsu bir

viirııt İmlisi). /V’.ç/Vyj

/Hsri.s (I mlilıectİr

‘"balık kesesi*) olnnık<la bilinir. Badem

şeklimIrki baleye

İbl is

İblis ya da Seylankötülüğün tecellisidir.Hir kılık değiştirmeii.stadı olsa da melezvücudu (örneğin

kt*çi İMİNnazlarıvı* ay aklarına,diişiııüş meleklerinkanallarına



ix* nuııi(lor//ı denir.

Hu laıınHil kudret

H'iııİHTİleri ( iöğe

Nııksel iş ve (•örüııiim

Değiştirme lasvirleriııde

İsı nın, Göğe Kabul

tasv irleriııde de Meryem

Aııa ııın vücudunu

sarar.

Bas i l i sk

korkunç derecede büyük basilisk Ortaçağsanalımla İblis i simgeler, ayrıca çrşiıli

günahları işaret erler, (ieııcldr horoz kafası

ve ayakları, yarasa kanalları ve ejderim

mi da yılan gövdesinden olıışaıı hasiliskiıı

kuyruğunun ucunda ikinci bir kafası

vardır. Şeytan bakışlı gözlerinin öldürürü

olduğu söylenir.

kanallarına.|M*ııçclere ya daçatal Iintaklara vepulltı bir kııynığa

sahip olabilir) onunkorkunç doğasını

açığa çıkarır.Kjderlm. yılan yada b a s i l i s k l ( * deH * n ı b o l i / e edilir.

İ f r i t le r v e k ü ç ü k

ş e y t a n l a r

İfritler ve

küçük şeytanlar

İblis in çalışkanhizmetkarları

olan cebeııneıııyaratıklarıdır vı*

efendilerinin küçük

birer sureli şe kimde

temsil edilirler.

Tasvirlerindegenellikle kara

derili, boyıııızlıı.

peııçe elli ve

ayaklıdırlar ve ucuok şeklinde bir

kıı\ rnk laı ı vardır.

w •\ 201

H ır i s t i y a n l ığ ın Yed i Ö lü m c ü l G ü n a h ı

Aynctı bkz. Ayı pençfNİ,sayla 87

İlk kr/ (>. yüzyılda Papa Riiyük Gregoriııs tarafından sıra-lanan Vrdi Ölümcül (ya da Başlıca) (umalı iıı. hıı günah-

ları işlemekten zevk alanları sonsuza dek laııcdeıımekle



A çg ö zlü lü k

{Avar i t ia)

Açgözlülüğün

başlıca simgesi,

metelikler ya da

hir para kesesi) İr

sembolize eılilnı

paradır: yanı sıra

lıaztnc sandığı (ya

da (iıııııı analıları)

da gözbağının

anıştırdığı gözleri

kör eden paralıırsım gösterir.

Açgözlülük a) nca

başkalarınınyiyrrrğinr göz

diken akbaba ya da

yırtıeı bir kuşla da

leııısil edilir.

ları işlemekten zevk alanları sonsuza dek laııcdeıımekle.

cehenn em de Ihlis iıı küçük şeytani varlık lanıım elinden

çekecekleri sonsuz işkencelerle cezalandırılmaya mahkûm

eden ihlaller olduğuna inanılırdı. Bu günahlar Şehvet (Latincede L t u u r i a ya da L i b i d o ), Oburluk ( d u l a ) . \çgözliilük

(Artıntin ). Tembellik

(Acvdiu ya da Piş r i

l in). Öfke ( İni) . Kıs-

kançlık ( Inr id ia ) ve

KibirMir (Sapı•rbia ).

Bu yedi günah aynea

Ortaçağ ve Rönesans

sanatında alegorik fi-

gürler olarak (genel-

likle kadın, bazen di*boynuzlu) sık sık bc

limleıııııişlir.

İ f f e t Şehve t ' i yen i yo r

lt>. yüzyıla ail İ mi

illüstrasyonda İffet•Şehvet in karsısına

dikilirken resmediliyor.Şelıvel. iıMİınde edebe

aykırı derecede açık,

kırınızı bir elb ise)le azgın

bir keçinin sırtına çıkmış.

Aıııa İffet keçiyi dize

getiriyor.

Şehve t ö fke (/ra) Obur luk (Gu/a)



[ Luxur ia ya da L i b i do )

Şehvet oıııı kuşatan lıııkıı

alevleriyle ya da nııaeşlik eden lıir hayvanla

d / ı leşleşt iriIirdi. /ira

keçi (boğa ya da ayı.

yaha ııdoııııızıı ya ila

doııııız. Iıoroz ya da

güvercin, yabani ya da

evril tavşan da olabilir)

gibi hayvanlar özellik İrdizginleıırmez hayvani

tutkular ı\la lıilinirdi.

Öfke figürü hiddetle

kılıeıııı savu rurken,

hazrıı de aynı anda üç

ok almaya çalışırken

canlandırılır. Öfke sanat

eserlerinde yırtıcı, saldırganhayvanlarla gösterilir: ayı.

aslan ve kıın hımhımı

huşıııdu gelir.

^ahaııi ve evcil domuzlar

her şeyi silip süpürme

huyları nedeni) İr

<)l>ıırhık la ilişkileııdirilir.

Dolayısıyla ()bıırlıık

(genellikle doınuz bedeni

içinde betimlenir) hıı

hayvanların sırtına hinmiş

olarak ya da sözde açgözlü

hir kurt veya ayıyla hirlikte

resmedilir.

Tembe l l i k

(Aced/a ya da Pigr i t i a )

l eıııhellik salyangoz gihi

ağır hareket edeıı ya da

uıi'kiıı ya da lırzgiıı olduğuvursuyıluıı hir canlıyla

hirlikte (eşek, duııııız ve

öküz I»ıı kategoriye girer)

temsil edilir. İskambil

ya da dama gihi vakti

boşa geçirten oyunlar da

Tem belliği sem bolize eder.

Kıskanç l ı k (I n v i d i a )

Kıskançlık bir elinde

zehirli bir yılan tutmuş,

bir yııııdaıı da diğer elinde

lııltuğıı yumurtalıklarıya da kalbi viyeıı, ) ılaıısi

bukleleriyle sıska bir

kadııı olarak betimlenir.

Kıskançlığa, iskeleti çıkmış,

hırlayan bir il ya da bir

akrep de eşlik edebilir.

K ib i r (S u p e r b i a )

Ortaçağ temsillerinde Kibir

sıklıkla iiluıdan düşen bir

atlı olarak gösterilir: Kibir

düşmeden öner gelir. Dahageç döneme ait alegorik

figürler, hepsi de kendine

düşkünlüğü) le bilinen lavııs

kuşu, aslan vc kartalın

esliğinde, ellerinde bir ayna

ya da borazan tutarken

gösterilir.

2 0 3

Y e d i H ı r i s t i y a n E r d e m i

O rtaçağ dönem imle, iyiliğin kötülük karşısındak i zaferini

göstermek amacıyla. I lıristiyanlık enlemlerini kişilcştireııkatinı figürler birçok ah laksızlığı ayakları altımla çiğner-

ken veya bunları bozguna uğratırken canlantlırılırtlı . Sa-



Dayanık l ı l ık

(For t i tudo)

Dayanıklılık

^('iırlliklr miğferkuşanmış, silahlı

l>ir kadın savaştıolarak ırsııırdilir:silah ı ( iri* İİO

Koıııeıı kahraman

1lerukles/l b ık a lım

elindekine benzer

lıir sopa o labilir,

kimi zaıııaıı onunaptalı postunu ila

giyebilir. Geneldelıir siilııııım

yanında gösterilir ki

bıı, İncil deki güçlü

adanı Samsunu

anıştırır.

nal eserlerimle Yedi KrdeınV oldukça sık rastlanır, bazen

de Yetli Ölümcül Cüııalrla karşıtlık yaratacak şekilde

resmedilirler. bunların dörtlü başlıca erdemler olarak sı-nıflandırılır: Teıtıkiıı (P r ı ıden t ia ) , Adalet ( J u s t i l i a ) , Da-

yanıklılık (F o r t i t u d o ) ve Ilımlılık (T em pe m ntit ı ) . Platon

D erlet'te, tüm bıı erdemleri iıleal bir yurttaşın sahip ol-

ması gereken nitelikler olarak tanımlamıştır. Diğer üçü ise

—In aııç (F i d e s ), l 'mit (Spes ) ve Yardımseverlik (C ar î tas )—

Aziz Pavlııs tarafından belirlenmiş

teolojik erdemlerdir.

Perspek t i f t ek i Temk in

İmiyim sanatçı Aııloııio del

Pulİaiııolo (yuk. 143298) vekardeşi Picro del Pollaiuolo

(144396) perspekt i f

kıılluımıaklaki becerileri

sayesinde fevkalade gerçekçi

bir alegorik Temkin figiirii

(solda) yaratmışlar. Temkin

sag elinde lıir avııa. sol elinde

ise bir yılan tutuyor.



Temk in (P r u d e n t i a)

Temkin, elimle yılany u

<lıı yılanlar lıılarukavııava lıakuıı üç lıaşlı hir kailin olarak

(belleği, bilgeliği vı* öngörüyü temsil eder)

gösterilir. Diğer simgeleri tınısında kitap,

pergel, elek ve geyik vardır.

I l ım l ı l ık ( Tem per an t ia )

Ilımlılığı teııiHİl edeıı bir dolu simgenin

artısında kınımla bir kılıç, di/.giıı. fener vekııııı saııti vardır. \e ki bu erdem en çok.

Iıir testiden hir testiye su boşaltan ve hu

yollu şarabın etkisini azalttığı ima edilen

hir kadınla temsil edilir.

A d a le t (J u s t i t i a )

Adalelin alegorik kadın ligimi, gözleribağlımmış şekilde ve genellikle hir

elinde kılıç, diğer elinde terazi tutarken

betimlenir. Diğer simgeleri arasında asltııı.

dünya küresi, satranç seti ve pergel ya da

Itoıııulılunı özgü hir demet çııhıık (fnâces)

vardır.

&İnanç , Üm i t ve Ya rd ımseve r l i k

{F idea, Spes e t C a r i t as )

lıuıııı;. I mil ve Yardımseverlik hir tınıdakilinç. ça|ıa ve ka lp lı sr ın la »li/e ed ilir. I laela

birlikle kadeh İnanç anlamıııu gelir.

Çapa nın yanı sıra gemi, ka rga ve çiçekler

de I ıııiı i temsil eder. Yardımseverlik

(ya da sevgi) kalp, alev, meyve, bebekler

yıı da pelikanla temsil edilir.

m r \ 205

İ



Hilal

Vrmacılıktu hilal (u\ ııı " Im»\ıııı/lan" yııkıırı

hakaıı lıilal hiçimi) ailenin ikinci oğlununişaretidir. Ihı kimlik işarrli diğer anııacılık

ibaretleri «ıil»i genel olarak kalkanın

ortasına, iisi çizginin altına yerleştirilir.

Lozenge

\nnanlik kurallarına göre, sadece evli olansoylu kadınların armaları, kocalanııınkinin

yanında olacak şekilde hir kalkanda

sergilenebilir. hvlenınemiş ya da hoşaıımiş

kadınlar hııııım yerine lozfngv denilen,elınas şeklindeki semboller üzerimle

bahalarının armalarını taşırlar: dullarda

i>e bunların üzerine aile armaları koıııır.

Yıldız

I çiiııcii ogııl. kalkanının ie|>esiııiıı ortasına

yerleştirilmiş bir yıldızla (mal/et ya damolet) temsil edilir. Ihı yıldız. şövalyenin

mallımız yıldızlarından ya da aynı şekilde

beş uçlu betimleneli aıııa ondan farklı

olarak ortası delik olan dişli disklerden

türemiştir.

m i r Label

I a i I h ‘1 denilen hanedan sembolü (üç"sar kıl lı yatay çu bu k) en büyük oglıı

işaret eder. I ç sarkıllı laht7 uygun şeki lde

farklılaştırılarak Ingiliz kraliyet ailesine

mensup bir çocuğu, ha lta kız çocuğunu

işaret ederken, heş sarkıllı tabet kralın

torununu gösterir.

İngi l iz Hanedan ArmasıLevhalar ı

A y r ın ı hkz.

Ta ç, sayfa ‘J lIVk l>m ıııı/lıı al.,t\fa 229

Ingi l iz hanedan armacılığındaki lasarırıı s is iemiııde

( bluzon) l ı i r ka lkanın zemini i izd l ı i r renge (kır ınızı .

m u \i. s iyah, veşil ve m or ) bnvumnamışsu melal (alt ın sa-



risi ya da giiınii.ş) renginde olıır. Zcıııiu ayrını çizgileriyle

bölü m lere ayrı lm ışt ı r . I zer inde Im lı ın aıı her türd en geo-

metrik şekle ordiiHtıy. sembol va da amblemlere chıırgc denir . Arına levhalarında (rsctılrltcon) miğ fer ka lkanın

üstünde durarak arma ta-

şıyıcısının rütbesini işarel

eder; tepesindeki taç çe-

lenk ya da si is lü taç, ört i iy i i

(l aıııbrec/niıı) miğfere lıağlı t ı ı tar. En tepede bir sorguç

bulunur. İk i taşıyıcı , ka lka-

nı destekler ve aşağıda ae* H H

»el l ik le b ir özdeyiş görülür.

I

K ra l i y e t a rm a l ar ı

Kraliçe \irimin ııııı 1838

yılındaki taç giym e İarenindi*İsidlanıl.ın süslemcli kollııklan

luı delay. aslan ve irk hnyıııızlııal destekleriyle kralivrl

urıııasını sergiliyor (Ingiltere'nindünte lıiıi. İskoçya, İrlanda

ve İngiltere). Arınalı kalkanın

tepesindeki ineni üstünde sorguç

olarak taçlı bir aslan duruyor.

20 S



Mı z r a k m i ğ f e r i

Namı (takanın sağıııa) çevrilmiş, çelikleıı

lıir mızrak miğferini göslereıı armalevhaları, miğferi giyenin lıir toprak beyi

\n da asilzade (ya da loııca üyesi) nldngııım

işaret eder. Mızrak müsabakalarında

koruma sağlayan lııı ıip miğferlerin göz

yarıkları vardır uma siperlikleri yoktur.

Sipe r l i k t i m iğ fe r

\rnıa levhasında kalkanın üstiine. lukaııııı

sağına ya da karsı tarafa izleyenedoğru [tıffmnty) bakan, siperliği yukarı

kalkınış bir çelik miğfer (bunlara siperlikti

miğfer denir) konmuşsa, bu bir baron ya daşövalyeyi sim geler.

Taşıy ıc ı la r

Kalkanın iki yanında dıınııı bir çift taşıyıcı,sahihinin sovlıılıır sınıfının yu da bir

şövaly e* lar ika tiııiıı iivesi oldıığıım ı g österir.

Ta şıyıcıla r genelde hayvanlar, kuşlar,

sembolik yaratıklar ya da insanlardır.

Ingiltere K ralı \ III. I leııry ııiıı üstte

gösterilen taşıyıcıları Ingiltere ve Güller i

simgeleyen alını sansı bir aslan ile

kırınızı bir e jderha sembolüdür.

Sorguç

llııııedaıı armalarımla sorguç, miğferin eıılepesiııe koııaıı üçhoyııllıı bir amblemdir.

Kadınlar savaşçı olmadıkları içiıı onların

arına lev halarında bulun m az. \ııeak kadın

hükümdarlar istisnadır. Nakanda görülen

Kraliçe II. Klizahetlı in tacının üstümle

sorguç olarak "«lort ayak üzerinde yüzünü

dünmüş'* (stalant fptardan l) bir aslaıı

(üstte) varılır.\ \ ı 209

Kıta Avrupası Hanedan Sembolleri

A y n e n bkz.

Ileyaz zambak , sayfa 1fW Aziz 1’ rt ru H,sayfa I 85

Av rupa «laki fark l ı ü lkeler de geliş miş o lan han ed an ar -

macılığı sistemleri birçok ortak özelliğe sahip olmanın

yanında farklı l ık lar da sergi ler; örneğin İtalya'da arınalı

k lk l kil l i l l ikl k lk d k t



kalkanların şekilleri genellikle savaşçı kalkanından çok at

kafasını and ırır. A vru pa genelinde her arm ada gö rülm ekle

bi r l ik te, bazı hanedan sembolleri s imgeledikleri ü lke, k ral -

lık, aile veya ku ru m la özdeşleşmiştir; Jleur-de-lis (Fransa),

Malta haçı (Malta), papalık tacı ve birbirini çapraz kesen

anah tar lar (Papalık) bunun en çarpıcı örnekler id ir , ke l ime

oyu nları da A vr ııpa genelinde sıkça görülü r; örneğin kas

t i lya ve Leoıı kral l ık larının sembolleri kral l ık is imlerinin

görsel ifadeleri (rrbus) olan kale (casl/e) ve asland ır (tion).

H a n e d a n s e m b o l l e ri

as lan ve ka le

Leoıı ve Kastilya

kralı \. Alfonso

12. ya da 13.yüzvılılaıı kalına bir

Ispany ol elyazm ası

nlaıı “kraliyet

Ayrıcalıkları

Dizin i ııı lı

resmedilmiştir.

Kalkanı ve alının

örtüsü. Inıgiiıı

Ispanya'nın kraliyet

armalarını süsleyen

Leon'un aslanı ile

Kastilya ııııı kalesinisergiler.



Fleur -de- l i s

Fİeur-de-lis (Fransızca "zambak çiçeği”

(İrmektir) stilize e d i l m i ş |»ir zambaktemsilidir. Bu lıaııedaıı seıııİH>lü ya daamblemi hir zamanlar Fransız kraliyetailesiyle özdeşleşmişti (Fran sa tahtındahak iddia eden Ingiliz hükümdarlarınarmalarında da görülürdü). \ıııa ayııızamand a İtalya nuı F loransa şehrini simgeler.

Papa l ık a rmas ı

Üstte gösterilen papalık arması \ I. Paul'e

aittir (1963 ve 1978 yılları arasında

papalık yapmıştır). Aziz Petnıs'u

simgeleyen çaprazlama konmuş altın ve

giiıııüş ana htarlard an, pupalıftın üçlü

tacından ve ortada zambaklarla ve stilize

edilmiş tepeciklerle süslenmiş, sekli İtalyan

atlanılın kafasını andıran hir kalkandanoluşur.

Mal ta haç ı

Malta haçı dört kolunda sekiz sivri tıcıı

olan hir haçtır. Başlangıçta Kudüslü

St. .Icaıı Şöv alyeleri nin nişanıyken,

llospitalier Şövalyeleri nin 1529'da

adaya yerleşip ayııı adı almasıyla birlikte

M alta V ia özdeşleşmiştir.

İspanya a rm as ı

İspanya arması Kaslilya (kale). Leoıı

(şahlanmış aslan) ve Navarre (zincirden

"kordon" ya da bordür) krallıkları ile

Aragoıfuıı paletlerini (ince dikey şeritler)

sembolize eden dört kısımdan olııştır.Aynca (danada krallığım işaret eden hir

nur ve Bourbon hanedanının zambakları

ver alır.

21 /

Hanedan Nişanları ve Rönesans Impresası

Ay rıc a hk z.

(mlpcncerc,s« y fn 163

\ f r m l i l A c ıı i i s .

sııyfn 167

Nişanlar birey, hane veya ai leyi, tüzel kişi veya ma-

kamı tan ımlay ıp temsi l eden müstak i l sembol le rd i r .

Ortaçağda h izmet l i l e r veya müt te f i k le r ta ra f ından be -

l ir l i b ir kişi ai le a i la hanedana sadakatin görsel bir



El i zabe th Tudor

\ II. Hcuryııiıı tnrıımı oluıı

I. I'.lizabrth irı ııişuıılurıııdnn

biri dr l’ııdor ^iiliiydii. \nııudn

Mücevlıcrfııin (yali. 1585(H))

sırlanmadan önce Nicholas

llilliard tarafından boyanan iv

kısıttı kraliçenin bir portresini

içerir. Dış kısmında ise bir Tud or

£İilii •'örülür.

l i r l i b ir k işi, ai le ya i la hanedana sadakatin görsel bir

i fadesi o larak takı l ı rdı . Rönesans sanatında sıkça kar-

şılaşılan impresa ( İ ta lyanca “n işan” demekt i r ) n işan

olarak sını f land m lam asa da, k iş iye ya da hanedana özel

b i r amb lem d i r . B i r impresa. ik is i de özel b ir vasfı ya da

özell iğ i i fade etmek için özenle seçilmiş bir resim ya da

corpo (Lat in ced e “ beden" ) i le ona eşl ik eden b ir

özdeyiş va da an imadan ( ‘‘m İ ı " ) o luşu r .

212 V\ Rl P \



Beyaz e rkek gey ik

Beyaz erkek geyik Ingiltere kralı

I I . Rirhardıı ı (1367*1400) nişanıydı .

"Boynuna altından taç geçirilmiş** erkek

geyik tasvirinin Itnynııuıı saran altın

süslü taç soyluluğu çağrıştırır.

Tudor gü lü

Tııdorgiilü l48*Vten l(ı()3*e kadar Ingiltere

ve (iniler e bükmeden Tudor lıanedamnm

ııişaııı olmuştur. Lanraster hanedanının

kırınızı gülü ile York hanedanının beyaz

gülünün bir karışımı olaıı bıı nişan.

\ II. I lenry nin taç giymesiyle sona eren

(dil Savaşları nın çözüme ulaşmasınısembolize eder.

T a ç g i y m i ş s e me n d e r

Çevresi alevlerle sarılı, taç giymiş semender

Fransız kr alı I. I*rançois’ya ait ( İ 4 ‘M

1 5 4 7 ) b ir />///>reAVidır. Sem bole eşl ik

eden özdeyiş, soğukkanlı semenderlerin

bedenlerivle söndürdüklerine inanılan

alevlere atıf yapar: "Beslerim [iyiyi] ve

yok ederim [kötüyü].*1

M e d i c i im p resas ı

Mediei ailesi 1434 yılından 18. yüzyıla

kadar H oransa ya hükmetm iştir . Sanat

hamileri olarak sipariş ettikleri birçok

tabloya, iç içe geçen elmas taşlı üç yüzük

gibi (kiıni zaman yanında Hıtiıırede

"Daima** anlamına gelen Srtnprr yazar)

Medici imprem\ım eslik eder.

\\ \ 21

Bat ın ın Bı ı rç Gezegenler i

A yrıc a bkz.

İ lc r n ı c s/ M e r k ü r ,

sayfa 167I h ı ş a k . f irfo*sayfa 221

Astro lo ji inanc ın da, hu rç lar ı yöneten gezeg en ler in çok

öneınl i h i r yer i vardır . Sanattaki tasvir ler ine bakarken,

ister Roma tanrı ları olarak kimileşt ir i lmiş ister gl iDerle

sembolize edilmiş olsun, astronomi ve astroloji gezegenle-

r in in b i rb i r le r inden fark l ı o lduğu unutu lmamal ıd ı r : z i ra



y

Merk ür , Venüs. Mars. Jüp i ter , Sat i im , Uranüs , Neptün ve

Plüton her iki sistemde de olmasına karşın, astroloj i Gü-

neş ve Ay ı dahil edip Dünya yı dışarıda bırakır. Uranüs 1781. Neptün 1846 ve Plüton 1630 yı l ına kadar keşfe

dil ıııediğ i için eski sanatsal

temsil lerde görülmezler.

M e r k ü r ' ü n a r a b as ı

Ispanya'daki Salaıııatıca

Uııiversitesfnin Eski

kütüphaneci ııdeki hu fresk

Merkür'ü elinde yılanlı asası

(plifiyle temsil e dilm iş),

arabasıyla gökyüzünükat ederken resmediyor.

Merkür arabanın tekerlerinde

de canlandırılan İkizler ve

Başak ı yöneten gezegendir

(İkizler Merkür'ün üstünde de

görülüyor).

214 w ı u r \

O C 5



Güneş

Astrolojik bir “gezegen"

olarak GrekoKoııırııI lelios/Sol ya da Apollotı/

Apollo'yla k işilestirilmiş

olaıı Güneş. hurçlardan

asluııı yönetip ona ateşli

parlak lığı) la. sıcaklığıyla

ıııifuz ederek yaratırı,

enerjik, bencil ve krııdiıırgüvenli lıir ka rak ter y aratır.

Güneşi simgeleyen glif bir

çember içinde noktadır.

Ay

birçok evresi olan ay

(JrekoRomen tanrıçalarArtemis/Diaııa. Se lene.

Lııııa ve I lekate gibi bakin*,

ana ve kocakarı tanrıçalarla

ve yum sıra üçlü

I a ıı rıça la rla öz< lesleşt i ri I i r.

Glifi hilaldir. Rıı "gezegen"

Yengeç burcunu yöneterekona hassaslık ve anlayışlılık

bahşeder.

M e r k ü r

Güneşin çevresini eıı hızlı

şekilde kaleden gezegenolaıı Merkür Romalıların

haberci tanrısıyla (Yuııaıı

I Icrınes) özdeşleş!irilııüştir

ve glifi oıııııı kanallı

başlığını, başını ve yılanlı

asasını temsil eder. Merkür

İkizler ve Başak ı yöneterekonlara zekâ, çoky önliilük ve

konuşkanlık verir.

Venüs

Lıı parlak gezegendir:

ışıyan güzelliği nedeniy le

Romalıların aşk tanrıçası

\ cııüs ile uzdcşleştirihııiştir

(difinde el aynası veya

kolyesiy le temsil edilirV enüs Boğa ve

Terazi'yi yönelir

ve bu burçlara,

girginlik

ve rahatına

düşkünlük gibi

kadınsı özellikler

Mars

Mars, isiııı babası

Roıııa savaş tanrısı

olaıı bu kan kırmızısıgezegene uygun bir şekilde,

glifiııdc kalkan ve mızrakla

betimlenir: bu nlar ayrıcarkekligiıı Imulujik sembolleridir.

Mars koç burcunu (geleneksel

olarak Akrep burcunu da)

yönetir ve ona girişkenlik,

rekııbetçilik ve kararlılık gibi

erkeksi özellikler verir.

Batı'nııı Burç Gezegenleri

Aynen bkz. I'oseidon/N'eplün.Hiıvfö 105

\s tro lo j i i le astronominin b irb ir inden uyrı ln ınadığı b ir

dönem vardı; o zamanlar tüm yıldız gözlemcileri geze-

genlerin Diiı ıya etrafında döndüğüne inandıklarından.,

Güneş ve Ay’ı da bıı yedi gezegen arasına almışlardı.

But lamyus sistemine d ayalı şem atik har italar da Güneş,



)

Satü rn

Oğlak hurcunun

(gelene klere gön*

Kova hıımıııtııı da)yöneliri gezegeni

Romalıların larıııı

ianrı.ıi Satürn'dür(Antik Niman daki

karşılığı

kronns't ı ır) .

( dir inde orağı) la

i rnıs i l edi l i r .

Sut um V aitö/ellikler arasında

azim. Iııtunılıık.

ilili>atlılık ve

çalışkanlık vardır.

\ \ . Merkür. Venüs, Mars, Jüpi ter ve Satürn 'ü sembol ize

eden gl i f ler in Di iı ıya'm ıı ekseni etrafında d öner şekilde

gösteri lmesi bıı Dii ı ıya merkezli düzenlemeyi yansıtır. Bu ^ gezegenler adlar ını ald ıklar ı tanrı ve tanr ıçalarla

da resmedil ir ler: onları bazen arabalarıyla gökyüzünü

katederken. bazen de kendi burç simgeleri yu da güneş

simgeleri vatımda görürüz.

B a t la m y u s ' u n g ö k y ü z ü

har i t as ı

Aııdreas t >llarius*ıın

Harmonim Marmrosnıira ( I(>(ı0) ih IIı çahşmasıııduki

hıı Badaıııyus gökyüzüharitasında, "yedi gök küresi"

Dünya nın etrafını Mirmiş şekilde

gösteriliyor. Ciiııeş Dünya nın çevresinde

ışırken. \\. Merkür. \ eııiis. Mars. Jüpiter

ve Saliirıı hepsi lıeııı arabalarını sürerken

lıeııı de gliflerivle gösterilivor.

21 (t l

U r a n ü s

ramış gezegeni

J ü p i t e r

V 1781 yılında Williaııı

I lerhel tarafından

keşfedilmesinin

ardından kovu

hurcunun yöneticisiolmuş, kâşifigliİmdeki “I I" lıarfi\ I

(soyadının huş harfi)



p

Rnııiıı tanrılarının liderinin ismini alan

Jü pite r gezegeni. “Bü yü k Liit ufk âr"

tarafındım yönelilen Ya> humma

(geleneklere güre Balık humma da)

yay ılma n, coşkıııı ve özgürlükçü eğilimler

verir. Jüpiter glifiııde ^uıuııını "/.

harfiyle (Zetıs Jüpiter'in Antik Yunan daki

karşılığıdır) veya tanrının kartalıyla

temsil ed ilir.

Plü ton

Plüton'un varlığı 1930 yılına katlar

kesinlik kazanmamıştı: gezegeni keşfeden

Perrival LoueH’iıı isminin ayııı zamanda

Antik llııııııı yeraltı tanrısının isminin ilkiki harfi olan huş harfleri glifiııde temsil

edilir. Yakıtı zamana kadar “nice gezegen

denilip küçüm senen dön üştürücü, gizemli

Plüton Akrep hurcunu yönetir.

( y ş )

anılmıştır, kova

burcuna atfedilen

tuhaf, deneysel veyaratıcı davranışların ardındal ranüs iin oldııgıı düşünülür.

N e p t ü n

Bugün Balık hurcunun yönetici

gezegeni olan Neptün 1840 yılına kadar

keşfedilm em işi i. (»lifinde \ınik Roma dc ııiz

tanrısının (Antik Yuııuıı’daki karşılığı

Poscidon dıır) üç dişli tııızrağıylu temsil

edilen Neptün'ün Balık burcuna verdiği

hiliııçdişi itkiler, sezgisellik ve uyurgezerlik

gihi nitelikler suyla ilintilidir.

W K i 217

Batı Astrolojisinde Burçlar

. U nca bkz. Çin zodyak ı.sayfa 41

Dalı zodyakı,sayfa 4 I

Batı bu rç lar kuşağının kökii Mezopo tamya’ya dayansa da.

bug i i ıı aş ina o lduğ um uz astro lo j ik s is temi A nt ik ^ im anlı-

lar gelişt irm iştir . Güneş yıl ım andıran zodyak y ıl ı çevrim i,

ballar ekinoksu zam anında başlar. Zod yakm 12 tak ım -

yıldızının ya da burcunun birincisi olan Koç’u (/l/y'e.s*)



aşağı yukarı bir aylık aralıklarla Boğa (T au rus ) , İk iz ler

(G em ini) , Yengeç (G an cer ) , Aslan ( L e o ) . Başak ( l i r g o ) ,

Terazi (,L ib ra ), Akrep ( S c o r p i o ) , Yay (Sag iU arius) , Oğlak (C ap rico n ı ) , Kova ( A f / u a n u s ) ve Balık (Pisçe;s*) izler. Sa-

natta her bir burç, temsil i tasvir leriy le ve gl i f ler iy lc sem-

bolize edilir: örneğin Koç Aries’i işaret eder.

Zo d y a k ç e m b e r i

Soldaki 13. yüzyıla ait

illüstrasyonda Batı zodyakının

on iki Imn ıı geleneksel olarak

zamanın ebedi döngüsünütemsil eden bir çember ya da

tekerle düzenlenir. Orijinali

bir Provençal elyaznıasmda.

Kmıcngol de Beziers iıı

! a ’ I i re r i ( l ire d'Am oıır

(Aşkın Dua Kitabı) adlı

eserinde gö rülür.

2 S \ \ Kl tu

v ^ 2 )



Koç , A r ies

Koç zodyak döngüsünü 21 Man

dolaylarında haşlatır. Koç'ıııı yöneticigezegeni Mars, elementi ateştir: üııeii

dörtlüde ve eril kutupta olmasından dolayı

güçlü, enerjik ve pozitif hir etkisi vardır.

Koç ıııı glifi stilize edilmiş lıir çift koç

boynuzudur.

Boğa , Taurus

21 Nisan dolaylarında Koç'un yerine geçen

Boğayı sembolize eden glille hir boğa başı

ile boynuzlan göriiliir. Boğa'yı yöneten

gezegen \ eııüs. elementi topraktır: sabit

dörtlüde ve dişi kutuptadır. Bunların

toplanı etkisi durağan, gerçekçi ve

istikrarlı insanlar varatır.

I

İk iz ler , Gem in i

İkizler burcu 21 Mayıs'ta yükselişe

geçer: glifi birbirine kenetlenmiş iki

kişidir. İkizler burcunu yöneten gezegen

Merkür'dür ve elementi havadır; değişkendörtlüde ve eril kutuptadır. Bu özellikler

bir araya geldiğimle, meraklı, yerinde

duramayan, eli lıer işe yatkın, faal bir

insan ortaya çıkar.

Yengeç, C a n c e r

Yengeç'iıı glifiııiıı ne anlama geldiği belli

değildir, ama yengeç kıskaçları, ayın

safhaları ya da iki nıeıııe gibi fikirler

uyandırır. Yönetici "gezegendi Ay. elementi

sudur: oııcfı dörtlüde ve dişi kutupla yer

alır. Analığı ve emzirmeyi işaret eder.

Yengeç'in dönemi 22 Haziran da başlar.

\ \ i m r \ 210

Batı Astrolojisinde Burçlar Ayrıca bkz. A s l a n ' ı n f i zi k s e l

e t k i l e r i .

sayfa 41A z i z M i k a e l .

suyfa 195

Asiro lo ji inan cına göre hurç lar il e Dü nya’d ak i yaşam

arasındaki i l işki özi i i t ibarıyla ı ı ıakrokoznıik ve ıı ı ikro

ko zııı ik l i r : “ Yuk arıda nasılsa aşağıda da öyle.” İ le r burç

bünyesinde bir dolu etki barındırır: yönetici gezegen (bkz. .v. 21-t- l7), element (bkz. s. 22-1-25) , ni tel ik, kip. dört lü



bölümleme (öııcii, sabit ve değişken) ve kutupsallık (eri l

va da i l işi) etkileri. Ve lıer burç

i ı ıı karmaşık etkiler yoluyla aşa-

ğıdaki Dünya yla bağlamı kurar.

Dalla açık ifade edersek, lıer bir

burcun o burcun “etkisi al t ında

doğanların temel kişi l ik ler ine ve

ayrıca kısmen bedenlerine etki ettiğine inanılır.

Y ö n e t i c i g e z eg e n V en ü s

15. yiizyıla uil De S/ılııırrn (Kürelere Dair) mili hir elyazınusııuı

resmedilmiş olaıı Venüs'ün iki

yııııımln. hıı gezegen larafımlım

yönetilen Terazi ve Boğa hurçları yer

alıyor. \ eniis “kemli” hurçlarına.

laki|H;ileriıııleıı ve resmin ali

kısmımla hirhiriııe kur yapan

çiftlerdrn aıılaşılarağı gilıi.güzellik ve aşk sevgisi verir.

2 2 0



A s lan , L eo

Aslım b urcu 2 3 Te inim iz dolay hırımlasalıııe alır. Y öne liri gezegeni (»iineş.

elementi ateştir: sabit dörtlüde ve eril

kutuptadır. Neşeli bir yapısı ve ateşli hir

yaııı olıııı canlı, enerjik, buyurgan hir

kişilik yaratır.

Terazi, L ib ra

23 Eylül de kendini gösteren Terazi,glifimleıı de anlaşılacağı ii/.ere. denge ve

tartı hurcudur. Terazinin yönetici gezegeni

\ eııiis. elementi havadır; öncü dörtlüde ve

eril kutupta yer alır. Heyecanını kontrol

edebilen, iddialı ve dışa dönük hir yaradılış

meydunu getirir.

Başak, Virgo

Ikişak hurcunun glifi kadın cinsellikorgan larım ya da "Meryem 'in ‘M' siııi

temsil eder. 23 Ağustos tan itibaren

haşlay an Başak hıırcıı M erkür gezegeni

tarafından yönetilir ve elementi topraktır:

değişken dörtlüde ve dişi kutuptadır.

Zeki ve gerçekçi hir karakter yaratır.

A k rep , Scorp io

\krehin kuy ruğundaki zehir glifiııde degörülür ve hu sayede Başak sembolünden

ayırt edilir. Vkrep 2 3 İlk im de etki etmeyi

haşlar. Yönetici gezegeni Plüton (yıı da

Mars), elementi sudur: sabit dörtlüde

ve dişi kutuptad ır, \krcp hurcu insanı

temkinli ve şefkatli olur.

Batı Astrolojisinde Burçlar

Ajncnbkz. Geleneksel olarak 12 burcun tasvirleri ya «la güderi. astİ k i ı ı l l ı ı ı İm l i k , , , r ı ı ı •„uvf4l ı i i ro log lar ve g o k hılım cıler tar atın d aıı y arat ı lmış , h ır çeın

Keçi, sayfa 145 ber iç inde burç tak n n y ı ld ı /lan u ı gösteren y ı ld ız h ar i ta la-r ında i fade bu lur . Her b i r i yak laşık 28 günlük (kabaca

bir ay) bi r dönemle i l işk i leml i r i ld ig i iç in, hepsi b i r arada



tanı bi r y ıl ı o luşturan b ur çlar, tak vim od akl ı sanat eserle-

r inde. her bi r i genel l ik le bel i r l i b i r mevsimle çakışarak

yı lm karşı l ık gelen zamanını temsi l edecek şeki lde (dua ki taplarında oldı ıgı ı g ib i ) bet imleni r . Tıbbi ve ezoter ik

şemalarda da burç sembol lerine rast lanır.

Ba l ık b u rcu ay ı

15. yiizyıl

ortalarındım kıılıııahir ılııa kiıahındaki

hu illüstrasyonda,

hirhiriııe hilâlimmiş

iki halik. Balık

hıımımı temsil

eder. Hıı Imreıııı

hâkim ıddııgu uyİÜ Şubat

dolaylarında haşlar

(Kuzey Avrupa'da

kış vakti). Bıınedenle resimdeki

adımı uyuklarım

ısıtmaya çalışıyor.

222 \ v R t r \



Yay, Sag i t ta r i us

Yay lııırnı Dünya ya etkisini 22 kınını

dola ylan tulu gösterir. Yön etici gezegeniSu t iirn diir v e ele m enti üleş tir; demişken

dörtlüde ve eril kutuplu yer alır. İnsanda

yuyılnıacı. canlı, demişken ve enerjik etkiler

uyuııdınr. Sugiıturiııs iıısaıı başlı ııi olarak

tasavvur edilir. Burcun glifi de oktur.

Oğlak, C a p r i c o m

Oğlak hurcu bazen halik kmrıığııyla

resm edilir. ( »lifi hu detay ın yaııı sıra lıir çilioğlak boynuzunu da içerir. Oğlak hurcunu

yönelen gezegen Satü rn'd ür ve elementi

topraktır: öııeıi dörtlüde ve dişi kutupta

yer alır. Dönemi 22 Aralık ta haslar. Oğlak

hurcu iıısuııı ılımlı ama hırslı lıir doğaya

sahiptir.

A / yAA/

Kova, A q u ar iu s

Kova hurcu, glifiııi oluşturan dalgalı

çizgilerden de anlaşılacağı üzere, su

taşıyıcısıdır. 2 0 Ocak la etki etmeye h aslar.

Kova hurcunun yönetici gezegeni Uranüs

ya da Satürn'dür, elementi ise havadır;

sahil dörtlüde ve eril kutupladır. Analitik

düşünen kara rlı, bir kara kter oluşturur.

Bal ık, Pisces

Balık bu rcunu semb olize eden glif birbirine

bağlı iki halik temsilidir. Balık hurcu

dönemi 10 Şubat ta haşlar. Yönetici

gezegeni Neptün ya da Jüpiter, elementi

sudur: değişken dörtlüde ve dişi kıılııpla

yer alır. İnsana idealist nitelikler aşılar.

Dört Element ve Salgı

D ö r t b u rç e l e m e n t i

liıı 15. yüzyıl

l'ruıısız

Kökeni Antik Yıııum'a dayanan Dört Element (ateş. sıı.

hava ve toprak) teorisi Ortaçağ ve Rönesans tıblı i i l lüst-

rasyonlarımla ve simya i le astroloj i şemalarında sembo-l ize edi l i r : z i ra l ı i r zamanlar I mi dön e lement in evrendeki

her şeyin tözü o lduğu düşünülürdü. İ ler h ir e lement in ya

da ilkenin iki nitel ikten oluştuğu (sıcak kuru soğuk ve



ılya/ıııasııxla

hi'linıleıUMi

lııırç lekcrİıılııılırrkczirHİcki daire

dört eşit pıırçayıı

Ih i I î h i i i i u ş . I li r lıir

çeyrek parça dön

elementten bîrini

temsil eder: ateş.

Iıava, su ve toprak.

da i lkenin ik i nitel ikten oluştuğu (sıcak, kuru, soğuk ve

ıslak) ve iiç hurçla (üçgen ya da üçlü) i l işkil i oldıığıı söy-

lenir . Ayrıca her b ir burç insan bedenin in h ir parçasıy la i l i .şki leudir i l i rken, elementlerin de Dört Salgı aracılığıyla

i ı ısaıı sağlığımı etki ett iği düşünülürdü.

A A teş

\teş sıcak ve kıırıı olm asıyla suyla karşıtlık

oluşturur, liıı eril elementin burç iiçliisii

koç. \ s Ih ve YavM ır. Vteş siıııyaylu ilgili

sistemimle ucu yukarı İmkan üçgenle

sembolize edilir. Semenderle yu da sanat

eserlerinde görüldüğü üzere Creko lloıneıı

tanrı I Icplıuistos/Vıılcamıs ile gösterilir.

2 2 4

S



Su

Dişi element sııyım hıırç üçlüsü Yrııgeç.

\krep ve Bıılık lir: ııilelikleri ise soğukluk

ve ıslaklık tır. Meşin kar şılı olara k, simyad aum aşağı hııkaıı iiçgeııle gösterilir. Ayrıea

o i i i i i i temel ruhları olan s u perileriyle de

sembolize edilir. G rckuRoıuen deniz tanrısı

Poseidoıı/Neptüıı ile siıyıı temsil edebilir.

Toprak

Ihıunun karşıtı toprak. ııeıı aşağı hakan,yatay hir çizgiyle bolünmüş üçgenle

ya da mıııu temel ruhları olan cinlerle

gösterilirken, sanal eserlerinde Greko

Koıııeıı ana tanrıça Demeter/Geres le

temsil edilir. Burç üçlüsü Boğa. Başak ve

Oğlak tır. Soğuk ve kıırıı bir dişi elemen ttir.

I lava toprağın karşıtı olarak sıcak. ıslak \e

eril hir elementtir: hurç üçlüsü ise İkizler.

Terazi ve Kova dır. Simyacılar havayı ııeııyukarı hakan ve içinden yatay hir çizgi

geçen üçgenle ya da temel ruhları olan hava

perileriyle gösterir. GrekoRomen tanrıça

Heru/hıno sanal eserlerinde havanın

sembolü olabilir.

Dör t Sa lg ı

Aslan, kuzu, maymun ve domuzlasimgelenen Dürt Salgı ııııı hir zamanlar

iıisaıı vücudunda dolaştığına inanılırdı.

\teş salgısı (sarı safra) asabi tipler

yaratırdı. Sıı salgısı (halgaııı) ağırkaıılı

kişilikler meydana getirirdi. Hava salgısı

(kan) iyimserliği desteklerdi. Toprak salgısı

(kara safra) ise melankoliye ııedeıı olurdu.

225

Ezoterik ve Gizl i Semboller

Pergel, sayfu 23

Yıldırım düşen kııle.sayTu 43

Aynen bkz. Avrupa ııı ıı semi m i l lerle tlolıı ezoterik gelenekler ve birço-

ğu günü mü zde de var l ığını sürdüren gizl i top lulu klar açı-

sından zengin bir tarilı i vardır. Ibı nedenledir ki. örneğin

21. yüzyıla ait bir peııtagranı simgesini cadı sembolü ola-

rak görüp kendinizi bir Ortaçağ büyücüsü gibi hissede-



A n d ro jen

ilk simy acılar ebediyaşımı iksirini

ve ayn ca aııa

metalleri altına

dönüştürmenin

yolunu ararken,teorik enlışınnlnrım

ve kimyasal

deneş leriııi

kaydetmek ieiııçok ayrıntılı hir

seıııholik sistem

kııllannıışlardır.I ık ek l ik ve diş il imi

birleştiren Aııdrnjeıı

(Krdi.şi) ya da

lıerıııafrodit figürüideal bütünlüğü

temsil eder.

bil ir . Tarot kart larımı] tasarımında sürekli yeni anlamlar

keşfedebilirsiniz. Bıı ezoterik sistemler ve gizli topluluklar

arasında simya. Cii lb aç tarikat i ve farmasonlu k öne çıkar.

Bun ların lıepsi b ir zam anlar lıer şeyin üstünde olan Koma

Katol ik Ki l isesi taraf ından mahkum edi lmişt ir ; onlar da

zulümden kaçınmak amacıyla sembolik di l ler ini zamanla

en azından kısmen—

kapalı bi r i let işim biçi-

mine dönüştürmüştür.

Tar o t ta b i r Büyük S ır

ka r t ı* Asılm ış Adaııı**

tarotta oldukça

sembolik bir Büyük

Sır (Majör Am m a)

karlıdır, ama önemi

ille dr negatifliğinden

kaynaklanmaz. Bııkart örneği 20. yüzyılın

başında \rllııır Kdwıırd

Waile iıı Paıııela Golmaıı

Sinillı ile birlikle

tasarla dığı Bid er \Xnite

tarot destesine dayananbir Alınan kart setinden

alınmıştır.

X I I

d ^ G E I - l A N C T E

ju l

■ ■ m n



Gül haç

Tariku te atlını (Rosirrııeianisın) vercıı

^lillnn,' sembolü (merkezinde “iil olaıı haç)aslında lıeııı mistik bir gizli topluluğun

(Ro sae Crtıcis Latinced e “I İnç Gülü"

demektir) lıeııı de oııııtı iiıılii kıırııeıısıı

Clırİstian Roseııkreıız'un (Almanca

“Güllü İlaç" demektir) isminin gürsel

ifadesidir (rehini).

P e n t a g r a m

l’rntngruııl evrensel ve kozmik erkeği ya

da kadını simgeleyen beş ııçlıı bir yıldızdır:beş. insanoğlunun sayısıdır (çünkü

insanların beş dııyıısıı ve huşunu yum sııu

don kolıı bucağı varılır). Rıı uçlar ayrıca

beş elementi (geleneksel ılorl elemente

ilaveten eter ya da rıılı). dolayısıyla

bütünlüğü temsil eder.

M a s o n s e m b o l ü

Farmasonların gizli topluluğunun tarihi

1717 yılına dayanır, ancak üyeleriSüleyman'ın Tapınağı ııı inşa edenlerle ve

onların gizli işaretlerini geliştiren Ortaçağ

duvarcı loncalarıyla buğlanıılı olduklarını

iddia ederler. Fumıusoıılarııı en bilinen

sembolü T au n (Cod) ve geometrinin ilk

harfi “C“ ile pergel ve gönyeyi bir araya

getirir.

Taro t ’un A s ı lm ış

A d am ı

kelıuııel ve

■ııedilasyon için

kullanılan Tanıtkartlan 22 Rüyiik

Sır (Majör Arcana)

ve H karılık dörl

tukııııduıı meyd ana

gelen 56 kiiçiik

Sır (Miııor Arcana)

kartlarından oluşur.Resimde görülen kart 12 numaralı Büyük

Sır kartıdır vr bilgelik için kendini feda

eden “Asılmış Adam'ı temsil eder.

\V Hl P\ 2 2

Fan t as t i k Y a r a t ı k l a r

Ayrıca bkz.I jılc rlıı ı. sayfa 15 9

Anka kıiMiı. sayfa 159

T ek İ m » ) ıııı/Iıı al.Hayta 159

A v n ıp a l ıl an ıı hayal im i*' ku rg u lad ığ ı fan tas t ik v ar l ık lar

kı lanın kutsal efsaneler inde ve kavramlar ımla kül türel

geleneklere kö k salacak kat lar güçlü b i r yankı y apm ışt ı r . Gök yü zü, deniz ve yeryü zünü n bu efsanevi y arat ık lar ının

yoğu, kahram anl ık h ikâye ler in i örneğin \ t l i k a vazo lar ı ve

Ihıma mozaikler ine resmeden Antik



\ t ınan ve Ihıına dan dev ralınm ıştır ,

bazı yarat ık lar ayık laması imkânsız

doğa olaylarını simgeler; bazıları da

ara lar ındak i fark l ı l ık lar sonradan

Hır ist iyan alegor i sanatında pekişt i -

r i lerek olan doğaüstünün iy i ve kötü

güçler in i temsi l eder. Ortaçağda

hayvanlar ı ve fantast ik yarat ık la-

r ı konu alan resiml i yazmalardan

(bestiamnı vocnlmluın) esinleni lmiş

benzer türde yarat ık tasvir ler ine ha-

nedan armalarında sıkça rast lanır.

H a n ı m e f e n d i v e t e k b o y n u z lu a t

tülle ş Ha rdo ııyıı'ıın ıııııı Iııı eseri Itarıın

Içiıı Dıııı kildin ııııı (Fıaıısa ıIıı 1310ılıılııylanıula yayımlanmıştır) resimli

sayfasında, bembeyaz bir tek boynuzlu ut

soylu lıir lıummereııdiııiıı yanında ııvstıl

bir şekilde dinlenirken betimlenmiş. Bu

vahşi fantastik yaratığı ancak bir bakirenin

akinleıirebileceği söylenirdi.

228 u m Pt

Tek bo ynu z lu a t

Balı da tek hoyıııızlıı

al betimlemeleri

çeşitlidir (örneğin

hir antilop ya da al

bedeninde olahilir).ancak arındırın

boynuzun alından

çıktığı konusunda

h k h fiki di



Pegasus

Grek oR oıııeıı m itolojisinde kınındı

lıcvaz at Pegasiıs*ıın. deniz tanrısı

Poseidoıı/Nepniıı ile (İorgon Medıısaııın

yavrusu oldııgıı söylenir. Porseus gilıi

kalıraınaıılurııı atı olan, yüksekten uçan

Pegasus maneviyatı ve soyluluğu (avnea

Rönesans alegorisinde iiııü) temsil eder.

Batı da ejderha Hıristiyanlık inancında

"yılan" İblisle eş tutulduğundan,

kötülüğün vücuda gelmiş hali olarak

görülür. \teş soluduğu söylenen ejderh a

yarasa kanatlarına, yırtıcı kuş pençelerine,

sürüngenin pullu derisine ve yılan

kavruğuna (düğümlenmişse hıı venilgianlam ına gelir) salıip olahilir.

herkes h emfikirdir.

I lir is t ivan

geleneğinde

saflığın hu uk

setııİMilü avıcak hir

hakire tarafından

dizginlenebilir ve hu

nedenle Isa'yı işaret

edebilir.

A n k a ku şu

Batrmıı alt ın anka kuşu 500 yılda hir

ölmek üzere gönüllü olarak güneşin

ateşli ışınlarına kendini açar ve yandıktansonra kendi küllerinden yeniden doğarmış

Rom alılara göre, ölıııiiş impa ratorun

yüceltilmesini sembolize ederken.

Hıristiyaıılar aııka kuşunu Isa'nın

yeniden doğuşuyla ilişkileııdirir.

Dört Mevsim

Mısır ve buğday,sayfa 1 I

(orınıcofiia.sayla 25

Ayrıca bkz. Avrupa’nın, mevsimleri kadnı ■pirleriyle temsil etme ge-

leneğinin kökeni, mevsimleri lloıa (“Mevsim”) adını ver-

dikleri üç ya da dört tan rıça olarak tasavvur edeıı \ntik\ iman lılara dayanır. Doğal m evsim d eğişikliklerini kon imi

ettiklerine inanılan I (oraların lıer lıiri, ııygıııı bir doğal sim-

geyi elinde tutarken resmedilir. Aııeak Rönesans dönemin-



den itibaren diğer GrekoRoıııen tanrıların onların verini

aldığı görülür. Dört Mevsim, geçen

zamanı ve yaşam döngüsünü ifade

etliği için, sanatta avııı zamanda

insan hayatının dört evresini anış-

tırır. Ayrıca Dört Element ( b k z .

s. 2 2 4 - 2 5 ) gibi diğer alegorik dört-

lü öğeleri de simgeleyebilir.

B a h a r s e m b o l ü

l lu lyu ı ı sana tç ı Sandın I îo l t i ce l l i n in

ba ş yap ı tı P r i ı n a r ı v a (yak. 1478) yani

B a h a r da. Flora çok sayıda nar inç içek le bezenm i ş t ir . M o ra A ı ı ti k

l îon ıa ııııı çiçek ve bahar ta ı ı r ıçasıvdı .

O nedenle, özell ikle de Rönesans

dönemindek i İn i l ı i r a legor ik res im len i l '

ha i ıa r mev s im in i sembo l ize edeb i li r .

230 AV K I P A



Bahar

Ihılıan temsil edeıı I lora lıir lıııkel çiçektutarken betimlenir: tek başına bahar

çiçekleri de bu mevsimi sembolize edebilir.

\frodiı/\ eııiis ve Klora gibi (»rekoKomeıı

tanrılar sik sık oıııııı yerine geçer. Bahar bir

bebek ya da çocukla da gösterilebilirve hava elementiyle ilişkilidir.

Yaz

Olgun ekinler yazın biçilir, dolayısıyla hıımevsimi leııısil eden Hora (ya da Demeler/

Ceres) başaklarla süslenmiş olarak ve bir

buğday demeli. ıırak ya da tırpan taşırken

canlandırılır. İnsanoğlunun ilk evresi ve

a leşli* ilintili olan meyv e de yazı sem bolize

edebilir.

Güz

Vkdeııiz bölgesinde üzümler giiz

mevsiminde toplanır. Dolayısıyla ü/üııı.

asına yapraklarıyla birlikte, güz mevsimini

işarel eden I lora vı ya da (»rekoHomoıı

tanrı Dioııysos/Bnkklıos'tı süsler. Vyrıca

iıısaıı hayatının olgunluk evresini \e

toprağı ifade eden herekei hoyıııızıı da güzüsimgeleyebilir.

Kış

Kis mevsimi sanalla birçok figürle leııısil

edilir: yapraklarım dökmüş ağacın (lipik

bir kış sembolüdür) yum sıra sıkıca

sarınmiş bir kadın, iishi üriiilü yaşlı bir

adanı veya GrekoRoıııeıı I lepluıislos/

\ ıılcaııııs. Boreas (kııze> rüzgârı tanrısı)

ya da İrene, kış yaşlılığı, ölüınii ve suyuişarel etler.

Yaşam ve Ölüm

f i n o ı bkz. İskl'lrl. s||\f|| 47

Oliuu. savla Tl

Yaşam ve ölüme dair sembolik anıştırmalara her t i i r l i i re-

simde rastlanır, aııeak İni temalar iki alegori t ipinin ana

koıııı.sumı teşkil eder: Biri insanın va da insanoğlunun evrelerine, diğeri de hayatın gelip geçicil iğine \e dünye-

vi mülkiyetin kesin değersizliğine değinir. Yaşamın kısa-

lığı insan hayatının çeşitl i evrelerini koıııı alan tasvirler-



^ W,M\**-w yi V>*s , .

l ığı insan hayatının çeşitl i evrelerini koıııı alan tasvirler-

de (bebeklikten olgunluğa ve yaşlılığa katlar uzanır ama

yas belirt i lmez) örtük hir şekilde veril ir. Bııııu karşılık 17. yüzy ıl A vr up a’sında özell ikle

meşh ur o laıı lııııitas (Latiııeede

" Bo şııııulık vu da "B oşluk an -

lamına gel ir ) natürm ort lam ım

temel koııı isiıdıır.

İnsan hayatının beş evresi

Bir Mııımı elyazıııusıııılıı simyacılıkla

ilgili lıir şiire eşlik eden. 17. yüzyıla

aiı İm resimde insan hayatının lıeş

evresi heliıııleııiyor. Sarıııalaııımşbebek doğumu ve çocukluğu, onun

sağındaki iki figür gençliği ve

olgunluğu, unlan takip eıleıı diğer

iki figürse yaşlılığı ve ölümü ifudeediyor.

2 3 2

a



Doğum ve çocukluk

(•rlişıtırkir olaıı yavruları b csln ıır

potansiyeli olduğu içiıı kıiş yumurtasıiıisaıı rah miyle özd eşleştirilir ve

doğurganlığı. yaııi yaşamı, doğumu vr

çocukları sembolize rılrr. (ieııç hayvanlar,

halıur çiçekleri vr lıaiia insan evlalları

ilr Im*Iırklı*r ılı* yaşamın hıı haşlaıı^ıç

aşamasını İrilisiI rılrrlrr .

Evlilik ve olgunluk

Ihın sanalımla nasıl ytımıırlalar çırnıkları

sinirliyorsa, hir çift kııs ila (kumru)

oıılann gelecekteki ana bahalarını (misil

eder. I \liliklr soıı hıılaıı roıııanıik aşklar

ifaılr rılilirkrn hriim lrıırıı kuşlar genellikle

İK*yax güvercinlerdir. Çünkü hıı kuşlar

(İrrkoRomrıı aşk ve doğurganlık tanrıçası

AfroditA rııiis için kutsaldır.

Flört ve nişan

(aııçlik lırr /aıııaıı flörtleşmc /amanı

olm uştur v r geçm iş yüzyıllarda. çö|içaiaıılıksıklıkla haıirdanın geleceği için riddi

hir öıırııı taşıdığından. nişanlanmaları

drstrklrııırk vr kınlamak ii/.rrr sanal rsrri

sipariş edilirdi. Rönesans sanalında nişan

karaııüllr srıııholi/r rdilir.

Yaşlılık ve ölüm

Tnıisil sanalında hastoıı vaşlılığı işarrl rılrr.

lanitns lahlolarıııda ise çoğunlukla kııııı

saalinr rastlanır (/aıııaıı kmımnım lıı/laakmakla olduğunu ima rdrr). Yaklaşan

ölüme dair hrıı/rr srınhollrr anısında,

/aıııaıı ölçen başka alnlrr. eriynı ya da

sönmüş mumlar vr yaıu sıra kafataslun.

iskrlrilrr vr içi Ih»ş drııi/ kahııkları vardır.

w 2 3 3

Yedi Temel Bilim

Una, bkz. \etli Tem el Bilim olarak sınıfland ırılm ış kotluların fçrııp

lliiıt s S i T i ' ı ı ı . ' l a m ı ı a s ı \ ıı t i k ll tı ıııa va davamı'. Bıı bi limler o. yüzyılda

sayla KıOlıl Filolojine Merkür'ün Frlıiiği.;i(\\ı ale<fcik metinde ölümsüz-leştirilmiş, Ortaçağ ve Rönesans dönemlerinde ise sağlam

bir eğilimin temeli olarak gömülmüştür. Oraıner, Mantık

\a da Diyalektik ve Retorik üçlii



\a da Diyalektik ve Retorik üçlii

sii D irilim (ka lincede “ i ç J foP)

ile Geometri, Aritmetik, Astronomive Miizik dördüsii (JiKidririııııı uıı

“Dört YoP) birleşmesinden olu-

şan Yedi Temel Bilim kadın olarak,

bazeıı de onların “ana”sı savılan

felsefeyle b irlikte resmed ilir. A yrıcahe r biri kend ine uygun bir simgeyle

(dördü burada gösterilmiştir) ya da

tarihsel bir figürle sembolize edilir.

Astronominin çemberli küresi

İ t ) , yüzyı ldan k ı l l ına De l ir A r l i e

IM /e Scicıtzi ’ (Sanat lara ve Di l imlere

Dai r ) ad l ı I ta lyan e lyazınnsı ın lak i İn i

a legor i k tasv i r ind e \s l rn no n i i l’i g i i r ii ,

\strologia) h i r e l iy le eı ı d ikkat çek ic i

s imge le r inden b i r i o lan çember l i

kü rey i kav ram ı ş . Çem ber li kü re ev ren isimgeler.

234 ' t

Astronomi (Astrologia)

Astronomi fiilini

(Latincede

A s tm l o g i a )

çemberli küreyle

(sa^ in görüldüğügibi) veya cennetin

haritasını temsil eden bir

gök küresiyle sembolize

edilir ya da bıı nesneleri



tutarken canlandırılır.Astronominin diğer

simgeleri arasında pergel,sek st an t ve ustu rlap vardır.

Hatlanıyns da Astronomiyi

temsil edebilir.

I 1 2 3 I4 5 67 8 9 1

10

100200 |Aritmetik ÇArithmetica)

Vriimetiğiıı (Latincede Arithrnc/icn) kişileştirildiği kadın figiirir ilintili olarak

betimlenen veya doğrudan \ritıııctigisembolize eden simgeler arasında, üzerinde

sayıların yazılı nldn^ıı bir tablet yu daparşömen, hesap tahtası ve cetvel bulunur.

Hıımııı yerine üıılii matematikçi Pythagoras

da Aritmetiği temsil edebilir.

Gramer (Grammat ica)(#roıııer (La tinced e Gnımnıatira.) genellikle

öğrencilerine dikkatlerini versinler diye

elinde kırbaç (üstte görüldüğü gibi) ya

da sopayla ders anlatan lıir kadın olarak

resmedilir, bitkileri sularken de görülebilir.

Hıımııı yerine, tarihsel fıgiir olarak, iiıılü

gramerci Prisriamis yu da Donatus dagrameri temsil edebilir.

Müzik (Musica)

Müzik (Latiflerde

M u s ic a ) g e n e l l i k l e

elinde lavla ve arp

gibi bir çalgı aleti

tıılaıı bir kadınla

betimlenir. Hir

diğer sembolü ise

yulmzru ölürken

şarkı söylediğineinanılan kuğudur.

Müziği ifade edebilenerkekler Pythagoras.

yu da Kabil in

soyııııdaıı gelen

TııbalKain dir.

W IH » W 235

Giriş

Aynen l>kz \ h l u | n » ı .

sayfa 4^

Icınsil üslupları belirli kültürel farklılıklar gösterse de,

Okyanusya'nın sanat formları birçok sembolik benzerl ik

içerir. Zira atalarının gerek arazi koşullarıyla, gerekse

toprak, hava ve su canlılarıyla ya da iklim koşullarıyla

bir bütün olarak doğayla kurdukları güçlti bağ. bu böl-

i t t li i l t A t l Ab jİt



J tJ LK a n g u r u i zl e r i

AvustralyaAborjiııleriniıı

resimlerindeki yerel

hayvanlara uit uvak

izleri, o hayvanın,

kuşun ya dasürüngenin peşine

takıldığınızdagörebileceğiniz

iz.lere tıpatıp

benzer.

Kangurununizlediği yol. her

birinin alı uru

yukarı doğru

hafifçe kıvrılmış

hir çift paralel

çizgiden oluşur.

genin sanatının temelini oluşturur. Avustralya Aborjİtı

sanatının başl ıca uğraşı , Düşzamatu olaylarını ve kav-

ram larını ak tarm ak tır ; bun lar topluluk aidiyetinin kutsal

bağım kuvvetlendirmek üzere kayalarda, ağaç kabukla-

rında ve vücut resmi sanatında f igüratif ve sembolik bir

dille yeniden canlandırılır . Maori sanatının amacı bıı ka-

dar belirgin değildir: geleneksel sanat formları, özellikle

de oyma eserler, hareket enerjisini somutlaştıran, stilize

edilmiş kıvrımlı m otiflerle doludur.

A b o r j i n le r in

kaya sana t ı

Avustralya’nınkuzey sınırında

bulunan Kakada

Milli Parkındaki

kava resminde,

Ihırrgiııj iıı (karşı

sayfadaki "Diiş

zaınanı ataları”

başlığına bakınız)

beyaz renkli küçük

bir temsili güze

çarpıyor. Onun

iistiinde duran

“Xışmı stilimdekilıüyük figür

Aborjinlerin yaratılış

Düş zaman ı a ta la r ı

Avustralya Mtorj iıı terinin kadim kaya

saııaiıiKİa. memeleri ve vajinasıyla, çocuk

faşıma m* doğurma yeteneğini simgeleyen

Barıgiııj gibi. Anılırın l Ikcsi Dtiş

zanıaııı ataları resmedilir. \ıldınııı adaııı

Naıııarrgon ıııı karısı olan Barrgiııj iıı.

\ I v i i i t tın (Aljorjiıı olmayanlar onuLeielıardt ııı çekirgeleri olanık bilir)

aııasi olduğu söy lenir.



Tik i

"İnsan iıııgesi** anlamına gelen /i k i ayrıca

Maori inancında ilk insana verilen isimdir.

Stilize kadın ya da erkek figürleri lıeııı

mitsel hem de gerçek ataları temsil ederek

onların koruyucu varlığını sembolize eder.

Tikinin dili, kötü güçlere gözdağı vererek

onları soylarının çevresinden kaçırtmak içindışarı sarkmıştır.

K o r u

Koru Maori sanalının eıı sık

canlandırılalı motiflerinden biridir.

İçeri doğru knrılaıı bir spiral biçiminde

betimlenen koru Yeni Zelanda’ya özgü

eğrelti otlarının körpe yaprak lanınandırır. Dolayısıyla yaşam gücü,büy üme ve evrim gibi dinamik

kavranılan simgeler.

\ M SN \ 237

Avustralya Aborj inlerinin Düş-zamanı Ruhları

\\«walag Kızkardeşleri,sayfa 24 1Yılan ve şimşek .sav fa (>2

A) rica bkz.Al)or]inlerin kutsal inan cı, kadim va rlıkların Av ustralya’dadolanarak oranın doğal niteliklerini yaratıp insanlara ha-

yatta kalmaları için gerekli becerileri öğrettikleri Diiş

zaıııaııına ya da Düşler âlemine odaklanır. Mimi ruhları



bu varlıklardandır: eski zamanlardan kalaıı kaya resimle-

rinin. insanlara “Mimi üslubıı”ııda resini yapmayı öğretenhu ruhların kendileri tarafından yapıldığı söylenir. Bu var-

lıkların çoğunun sembolik ve gerçek anlamda şimdi ve

burada olduğu düşünülür. İnanışa göre gökkuşağı yılan-

ları su kayn aklarınd a ba rınırken, yı ldırım ruhları va rlık-

larını yalnızca yağış mevsimlerinde hissettirirler. AyrıcaW and jinaların kendilerini hayaletim si imgelere dön üştür-

düklerine inan ılır.

Wand j ina duvar ı

Avustralya'daki

bir kaya resminde

bir sıra \\ aıuljİna

ruhu gözlerini

dikmiş bakıyor.

Aborjiıı inancına

göre Wand jinalar

denizden karayaçıktıklarındakendilerini lııı

lip imgelere

dönüştürmüşler.

Öyleyse bu portreler

onların ruhani

varlıkla rını leııısilediyor.



M im i r u h l ar ı

Düzenbaz kiihııl edilen Mimi rıılıltırı.nklıkla insanlara öğrettikleri söylenen—

avcılıkla ya da hir başka isle uğraşırken,

çöptcıı adamlar şeklimle çizilirler. Oıılara

kayaların yarıklarında yaşama imkânı

veren, ama rüzgâra ç ıkm alarına cııgcl nluıı

aşırı ince oluşlarıyla semb olize edilirler.

Yı ld ır ım ruh la r ı

kiıııi Ahorjiıı inançlarımı göre o çarpıcıyıldırım şeriflerinin nedeni INaıııurrgnıı gibi

yıldırım ruhlarıdır. Ihı ruhlar çevrelerini

kuşatan hir kemerle (yıldırımı ifade eder)

semb olize edilir ve genellikle hıı kem eri

yaralan gök gürültüsü baltalarıyla birlikte

gösterilir.

Gökk uşağ ı y ı lan la rı

Ihiıüıı Ahorjiıı Avustralya'sında gökkuşağıyılanlarına inanılır, kıı çok stıyıı

sembolize ederler: yılaıısı formlarıyla

sııyıııı harekelini, gökkuşağı renkleriylede yağııııır mevsimini temsil ederler,

(«ökktışağı yılanları bereketin yanı sıra

aniden bastıran sel gibi yıkıcı güçleri de

ifade edeb ilir.

VVandj ina ruhları

Belirsiz balları ve hıılıılsıı haleleriW aııdjimılarııı sııyla ilişkisini simgeler.

Deniz yoluyla bulutlardan zııluır ettiklerine

iııaııılaıı hıı yağııııır getiren ru hlar,

yuvarlak gözler ve buru nla, am a ağızsız

olarak betimlenir. Halelerinden ışıyan

çizgilerse yıldırımı işaret eder.

t >Ik \ \ \ ı \ 239

Aborjinlerin Ataları ve Totem Varlıkları

fa n ca bkz . A t a l a r ve t o t em v a r l ı k l a r ı M j o r j i ı ı s an a l ı m l a be l i r g i nkanguru iz ler i. . . . , . .. . . . . . . . . .savla 2 i lo , ) jr Şekilde göze ça rp ar ve önem leri gen ellikle Duş

(tökkıışağı yılanları. z a m a n ı n d a va (la D ü ş l e r â l e m i n d e k a b i l e l e r i n k u r u l m a -sayla *

sıııda oynadıkları rolde ve de onlarla akrabalık iddiası



taşıyan kişi veya klanlarla yakııı ilişki içinde olmayı

sürdürmelerinde yalar. İnsan, hayvan, kuş, sürüngen,böcek ve bitki (birçoğunun şekil değiştirme giieü oldu-

ğuna iııaıııl ır) biçiminde betimlenirler. Bedenlerine öz

ve hareket verdiğine inanılan paralel çapraz çizgilerden

desenler (bunlara r a r r k denir) klaıı kimliğini sembolize

eder. W a\valag kız ka rde şleri gibi totem ata lar ı ve ka n -

guru. dev Avustralya kertenkelesi goanııa ya da keseli

sıçan possıım gibi hayvanlar klanların kolektif kimliği-

nin b aşl ıca sem bolleridir .

K a n g u ru , k a n g u ru

yav rusu ve d ingo

A nıl ır ın 1 11k<*si nden

bir sanatçı olan

lıvala bıı ağaç

kalnığıı resminde,büyücek bir

kanguru figürünün

yanına küçük hiı

diııgo resmetmiş.

Kanguru yavrusu,

kesesinden başını

çıkarmış haldegörülüyor.



Wawalag kız kardeşleri

Wawalug kız kardeşlerinin hikâyesinin

birçok versiyonu vur. \neak hıı hikâyelerin

insanoğlu ile doğu arasındaki karşılıklı

bağı leınel alan nriak teınası, kiiçiik hir

gülde yaşayan hiiyiik pitonun (erkeklik

sembolü) Wawalag kı/ kardeşlerini

(kadınlık sembolü) yutup kusarak dışarı

çıkarmasıdır.

Goanna

Dev hir kertenkele türü olaıı goaııııa.

üstte görüldüğü üzere, ya figüratif olarak

ya da iki taralında ayak izleri olaıı hir

çizgiden ibaret (gövdesini işaret eder)

hir seıııhol biçiminde leııısil edilir. Bir

Düşzaıııam mitine güre hir goaııııa

kend ini (J ııee ıisla ııd deki Mmıııı Ma rom ı a

dönüştürmüştür.

Kanguru

Kangurular totem varlıkları olduğu kadar

ayııı zamanda da hir hesiıı kaynağıdır.

Kaııgtınılarııı (ve diğer hayvanların)

Ahorjiıı sanatında resmedilıııesinde

kullanılalı 'Aışıııı stili" motifler, hayvan

anatom isini ku tsallıktan a rındırarak avcılık

ve kasaplığın kapısını uçur ve hüyleee

eğitsel hir uıııaeu lıizıııel eder.

Possum

koea gözleri ve

lıılıııa özelliği

olan kuyruğuyla

hir keseli sıçaıı

lürii olaıı

possııuı veya

o |h i s s i i i i i ayııeıı

göründüğü

gihi betimlenir.

AncakAvustralya'nın

hıı totem lıavvuııı Ahorjiıı

sanalında pençe izleriyle de sembolize

edilebilir: lıer hir pençe diyagonal hir çizgi

şeklimle gösterilir ve hıı çizgiden fırla uııı

dört kısa çizgiyle dört dişli hir tarağı

andırır.

k \ M > 2 4 1

Avustralya Aborj i n leri ıı in Soyııl Sembolleri

U n c a b k z .

i f/ inknılırıır.

sayfa 6()Avustralya Ahorjiuleriııiıı sanat eserlerinin bazıları, ko

nımıın yabancısı bir göz irin soyut bir taşanından ibaret

görünebilir. Ne ki bunların temelinde son derece kutsal

vı* bilgilendiriri bir aıılaıu yatar. Düşzamanıııdaıı yaııi

d l hl k t d ğ l l ttikl i



r \U biçimleri

I hiçim i (ba jj aşağı

ıhı olabilir). Imiııın

yere oturmasıyla

oluktunlıığıı i/i

betimleyerek hir

kİ ş İ\ İ İIMIİSİİ ede r.

dolasan ruhların kıtanın doğal parçalarını var ettikleri za-

mandan esinlenilmiş olaıı ve Aborjinlcriıı geleneksel gö-

çebe yaşantısını yansıtan bu imgeler, aynı anda lıeııı belirli

bir Düşzaıııaııı milini aktarır lıeııı de bıı mitle bağlantılı

belirli bir bölgenin detaylarını verir. Ihı sanat eserlerinde

görülen geometrik ve diğer sembolleri tanım layıp anla m a-

l ı m belki de en kolay yolu, kendinizi bir ma nza ranın fotoğ-

rafına tepeden bakarken hayal etıııenizdir.

Kutsal harita

Yılanın ^arıııal

bedeni bıı

AvustralyaAbo rj i illeri resminin

Otlak noktasını

oluşturuyor.I ler iki tarafla

iki lakını İmlinde

bıılmıaıı eşmerke/liçemberler dinlenme

ııoklalanm ya da

sıı birikintilerini

sembolize eder.

( ) ı ık ı rn u la ş an

çizgiler de patikaları

ya da suyollannıişaret eder.

Eş m e r k e z l i ç e m b e r l e r

Eşmeıkezli çemberler Dalga l ı ç izg i le r

Dalgalı çizgiler akan su

Nok ta la r

Noktalar yağmur damlaları,



ş çşahit va da geçici birçok manzara öğesini temsil

(‘debilir. Ancak genellikle hir yerleşimi ifade ederler. Hu durumda örneğin bir su birikintisini, kava veya yer üzerindeki bir çukuru ya da kamp noktasını. Iıatta

bir buluşma yerini işaret edebilirler.

g ç gya da yıldırım. kontrolden çıkmış yangın veva dunıaıı gibi, doğaya ait dinamik bir giicüıı düzensiz hareketlerini temsil eder. Dalgalı çizgiler ayrıca bir sürüngenin kıvrımlı bedenini de temsil edebilir.

Ancak bu durumda bir baş veva ayak da olmalıdır.

y ğateşten sıçrayan kıvılcımlar, yıldız ışığı ya da çilek ve vuınurla gibi birçok doğal öğeyi veya oluşumu simgeler. Eğer resmin tamamı noktalarla kaplıysa., imgenin kutsal anlamını yabancılardan gizlemek

için belirsizleştirme volmıa gidilmiş demektir.

Kısa ç izg i le r

^ukarıda görüldüğü gibi kısa, oval, parmak şeklindeki çizgiler kazma sopalarını (genellikle yenebilir kökleri çıktırmak için kullanılır) ya da davul tokmaklarını (ritiiel şarkıları ve danslarında kullanılır) temsil eder, kimi zaman görülen bir ucu kancalı kısa düz çizgiler ise mızrakları sembolize (‘der.

Düz ç izg i le r

Düz çizgiler doğrusal hareketi, özellikle de yukarıda görülen kamp veri gibi belirli bir yere varmak içiıı izlenen güzergâhı temsil eder. Bir hayvanın ayak izleri arasında gösterilen düz bir çizgi o hayvanın bedenini ya da ilerleyişini simgeler.

Ok T \ M S\ A 243

Ayrıca bkz.Yı ld ı rın ) ku ş u ,sayfa 87

Ejderha, sayfa 159

K o r k u n ç t a n i w h a

Yeniden canlandırılmış

Maorilerin Fantastik Yaratıkları

Maorilerin oymacılık geleneğinin sembol dağarında bir dizifantastik yaratık vardır. Kuş biçimli mamda ve su canlı-

sı tarıiıvlıa temsilleri özellikle dikkat çekicidir. Korkunç

derecede kocaman avcı kuş poukai ve özel bir tatüıvha

“ı lir ii olan tnarakihaıı Maori sanatçılarının lıayvaıı kuş



canlandırılmış bıı Maori kaya

resminde t ani ırha figürü baskındır.Bu yaratıklardan birinin bir insanı mideye indirdiği, bir İkincisinin de boğmakla olduğu

sanılıyor. Resmin 16. yüzyıla ait aslı Y eni Zelanda'daki kireçtaşı barınağının tavanına çizilmiştir.

ı lir ii olan tnarakihaıı, Maori sanatçılarının lıayvaıı, kuş

ve balık biçimli o fantastik ve genelde iirkiitiicii yara-

tıklarına örnek gösterilebilir. Bu lıayali yaratıklar Maori

ler için genellikle dünyalarına ve hayat görüşlerine tehdit

oluşturan, ancak koruyucu güçler olarak da hareket ede-

bilen meçhul, tekinsiz ya da tehlikeli doğal güçleri ve ko-

şulları sembolize eder.

M a n a i a P o u k a i



\fnnniu genellikle kertenkeleye beıızetilse

cif. sivri uçlu diklerinin kuşgugasına

benzemesi nedeniyle "kuş adamlar

olarak bilinirler. Gövdeleri insan bedeni

biçimindedir, aneak her lıir ıızııvda

bıılııııaıı iiç parmaklı eller pençevi andırır.

Özellikli* de ölümden sonrası içiıı kılavuz

ya da koruyucu ruhları temsil ederler.

T an i w ha

Can avara benzeyen tan imha. ayın zamandayaşaın alanı olan belirli su kütlelerini

sembolize eder. Ihı nedenle sıklıkla bir

sıı ca nlısının ku yruğuyla betimlenir.

Razılarının insanlara düşman, bazılarınmsa

iyi yürekli ve güçlü muhafızlar olduklarına

inanılır.

Kıvrık gagasıyla kocaman, kanatlı bir

hayvan olarak betimlenen p o u ka i . Maori

mitlerine göre insanları yakalayıp yer. Soyu

tükenmiş Haast kartalı gibi geçmişte kalan

bir yaratık olsa da. p ou k a i günümüzde

aniden vuran lıava kaynaklı yıkıcı güçleri

temsil eder.

Marakihau

Bir taniü'ha türü olan marakihau okyanusderinliklerinde dolanır. M an ık ih amnu1 1 en

çarpıcı fiziksel özellisi, avını içine çektiği

borumsu dilidir. Bu bakımdan denizlerin

her şeyi tüketip yok etme gücünü temsil

eder.

Sözlük

AEG is (»reko-Romen mitolojisi m İt' Z eııs/.lü piter 'in

knİkanı. Atho na/.Ylinerva 'ııııı «ivdiği bir pelerin va da taşıdığı bir kalkan olarak da Iiçtim l<'rıtııiijt ir.

a f f r o n t y arm a sembolüntııı karşı ia ra fa (izleyen e) bak arak

a s a n a Hinduizm ve Budizm'de rilüel duruş ya da oturma

pozisyonu.

" a v b ü y ü s ü ” avın olayın gerçek hayatta büyülü bir şekilde yeniden yaşanacağı inan cıyla, lıayvaıı lan ıı avlarım a sahnelerinin resmedildiği

c h a r g e kalkan ya da kalkan şekli üzerine yerleştirilen

hanedan seınbolii ya da amblemi.

c i n o u e f o i l armacılıkla kullan ılan beş ya firaklı stilize bir çiçek motifi.



karşı i a ra fa (izleyen e) bak arak şekilde kon um lan masını ifade

eden bir ormanlık terimi.a k r o s t İ ş bir metinde bazı harflerin önemli bir sözcük ya da sözcük dizisi oluşturduğu bölüm.

a l e g o r İ sanat eserinde derin ya da soyut bir anlamı veya fikri sembolik voldaıı anıştırma.

A M O R E T T O hkz. P UT T O

a n i k o n İ k insan ya da h ayvan olarak değil de semboller yoluyla temsil edilen: i konik olm ayan.

a r k e t İ p insanoğlunun kolektif bilinçdışmda yer alıp kuşaktan

kuşağa aktarılarak evrensel insanlık deneyiminin bir yönün ü temsil eden sembolik imge.

a r m a l e v h a l a r i genelde kalkan, miğfer., taç çelenk ya da süslü taç, pelerin, sorguç ve taşıyıcılardan oluşan armaların

bütün halinde gösterildiği levhalar.

a r m a ta ş i y i c i s i arma taşımaya bak kazanmış kişiler için kullanılan bir arınanlık terimi(L a t. a mı i ger) .

a r m a l i k a l k a n üzerinde

hanedan arınası lmhmaıı kalkan.

sahnelerinin resmedildiği sembolik tasvirler.

a v a t a r Sanskritçede 'iniş'’ demektir: yeryüzüne iııen Vişnıı mııı dünyevi görün ümlerinden lıer biri.

b e s t i a r u m v o c a b u l u m Ortaçağ

Avrupa'sında yaygın olaıı. hayvanlar ve fantastik yaratıklar üzerine ahlaki öğü tler içeren hikâyelerin anlatıldığı resimli yazına külliyatı.

B İ Ç İ M Ç İ Z G İ L E R İ Kuzey

Amerika ııııı Kuzeybatı Pasifik Kıyısı ud a yaşay an insanların sanatsal hayvan temsillerinde

kullandıkları stilize çizgiler.b l a z o n Ingiliz arnıaeılık geleneğinde arm aları süsleyen öğeleri tanımlamak için kullanılan kavram dağarcığı.

b o d h i s a t t v a Budist inancında insan düzleminde kalmak üzere seçilen aydınlanmış varlıklar.

b r i s u r e dokuz adet küçük hanedan sembolünden (e l targe) biri: hanedanın genç erkek üyesinin aile içerisindeki konumunu gö stermek üzere kalkanın ortasına yerleştirilir.

b u d d h a p a d a Buda ııııı ayak izleri.

ç a k r a Sanskritçede teker ya da “ çem be r": Budizm 'de sekiz

panııaklı dharma-çakraya Yasa d ökeri' denir.

d e r İ y e k a z i m a genellikle

kabile açısından önem taşıyan işaretleri incelikli bir şekilde

deriye kazıma.

d e x t e r armacılıkta kalkanın

taşıyana göre sağını, izleyene göreyse solunu ifade edeıı Lâtince bir terim.

d o r je bkz. v a j r a

d ö r t l ü b ö lü m l e m e astrolojide burçların ü ç grup (Öncü, sabit ve değişken) halimle dörtlü

olarak bölümlenıııcsi.D Ü Ş - ZA M A N I (y a d a D Ü Ş L E R Â L E M İ )

Avustralya Aborjinlerinin inancına göıe, kadim ruhların ve ataların kıtayı ve kıta parç aların ı ya rai 1ı kİ a n dönem ya da filem.

d ü z e n b a z r u h l a r enerjik ve

değişken davranışlarıyla yapın ya da yıkıcı olan mitolojik varlıklar.

f o n o g r a m bir sesi işaret eden yazılı sembol.

g l İ f herhangi bir yazı sisteminde tek bir karakteri.

Iıarfı ya da işareti simgeleyen imge.

G O R G O N E İ O N GoigOIl MofllJSll lllll külü g üçleri kayın lığına

inanılan kesik başını Icııısil edeıı sembol.

“G ü ç " s e m b o l ü özelliklerini oıuıııla ilişkili olan kişiye aklarm ak gibi sihirli bir gücü okluğuna inanılan sembol (genellikle bir yaratık imgesi)

k a r tu ş l urihöııeeAİ Mısır firavunlarının talıt isimlerini

{ j i raonotnen) ve doğarken aldıkları isimleri (n o nwn ) ifade eden hiyeroglifleri çevreleyen

oval şekil.

K E R U V Ya İlildi d imaliyim geleneğine nil bir melek sııııli (ç oğ keruviuı)

beş çizgiden (^ sark ıt’) oluşan arına işareti.

l a k s h a n a 1limlislan kanı pa rça sını n fizik sel işareti:

M2 l ak sh<ına Buda yı lamınlar.

L i n g a m 11iı1<111 ve Tanlnı

sanallarında fallusu, erkekliği ya da {jiva yı ifade eden



(genellikle bir yaratık imgesi).

H A N E D A N N İ Ş A N I ıı ıiil i elik ler ve

ortakların hanedana sadakat ya da aidiyet belirtisi olarak taktıkları sembol.

H E K S A G R A M I) allı ııçlıı yıldız;

2 ) J Chıııg de (Değişimler kitabı) altı kesik ya da düz çizgiden oluşan sembol.

H İ Y E R O G L İ F

Antik Mısır yazı sisteminde kullanılan resimli karakter; resimyazı.

im p r e s a İtalyanca '‘"ııişaıı ' anlamına gelir. Rönesans tablolarında sık sık göze çarpan kişisel amblem ya da semboller.

İ d e o g r a m bir nesneyi ya da kavramı temsil edeıı yazılı sembol.

İ k o n o g r a f İ 1) sanalla

kullanılan semboller ve bunların anlamları; 2) belirli bir figiir ya da konuyu temsil etmek için kullanılan imgelerin

bütüııii.

k a c h i n a kuzey Amerika ııiıı

Güneybatı bölgesindeki Pııeblo Amerika yerlileri) insanlarımın özellikle de I lop il er ve Z inlileri11 yağmur getirdiğine inandıkları

yardımcı ruhani varlıklar.

(ç.oğ. keruviuı).

K E R Y K E İO N Greko-Romen haber

tanrısı I fermes/Merkiir iiıı elinde tuttuğu kanallı, yılanla sarılmış asa.

k l a n genellikle al al arı ort ak olaıı, birbiri eriyle ilişkili insanlar topluluğu.

k o d e k s eski elyazınalanııııı

birbirinden ayrı sayfalarının toplandığı cilt ya da ciltler.

k o z m o l o j İ evrenin nasıl

oluştuğun u ve biliıııııeven yönlerini araştıran bilim dalı: evrenbilim.

KUM (ya da KURU BOYA) RESİM

özellikle kuzey Amerika ııiıı

Navalıo balkı (düny anın diğer yerlerinde başka insanla 1tarafından da kullanılır) tarafından, tören kutlamaları için geleneksel yöntemlerle, farklı renkle kum va da kuru boya taneciklerinden yapılan kutsal imgeler.

K Ü L TÜ R K A H R A M A N I İUSailIlkkültürünü yaratan, yaratılmasına veya yayılmasına yardım eden mitolojik varlıklar.

l a b e l eıı biiyiik oğlu işaret eden, yatay bir çizgi ve ondan aşağı doğru çekilmiş üç ya da

sembol.

L O G O G R A M biiliiıı lıir sözeüği) ya da tümceyi ifade edim yazılı sembol.

l o z e n g e evlenmemiş ya da boşanmış kadın arma taşıyıcısının, erkeklerin kalkanı yerine geçen elmas şeklindeki arma işareti.

m a k r o k o z m o s bütünlük ifade eden büyük ve karmaşık yapı.

m a n d a l a Saııskritçedc

"çemb er’7anlam ına gelir: Özellikle Budizm'de medilasyon amacıyla kullanılan, kozmos ya da bilinci temsil edeıı dairesel sembol.

m e m e n t o M O R I Lntineede ‘ Uınılma ki bir giiıı öleceksin'

anlam ına gelen bir deyiş: sanatta sıklıkla ölüıııü ya da bayatın gelip geçiciliğini Icııısil (ıden sembollerle ifade edilmiştir.

m e z o a m e r İ k a Orta Amerika.

M E Z O P O T A M Y A Güneybatı Asya da takriben Dicle ve Kırat nehirlerinin a rasınd a kalan bölge.

m İ k r o k o z m o s makrokoznıosıııı çok küçük ölçekteki karşılığını (insanın kozmosa göre varlığı

2 4

Sözlük

gibi) I(‘iıihil yu <la sembolize edeıı vii|)i.

m o n Ja ponla rın da ire şeklind eki

hanedan nişanı ya da sembolü.

m o n o g ra m bir ya da daluı fazla harb en (genellikle baş harfler)

oluşan stilize İnsanın.

P İ K T O G R A M / P İ K T O G R A F sözeiikva da sözcükleri ifade eden yazılı sembol.

p r a e n o m e n Lal iıırc.dc "’öıı isim’

anlamına gelir: Antik Mısır'da firavunun taht isıuini ifade eder.

p s y c h o p o m p canlıların

s a m s a r a Ilindui/m veBudizm de yaşam, öliiııı ve yeniden doğumun ebedi döngüsü.

s a m u r a y Ja pon soylu sa va şç ı

kastmııı iiyesi.

s e m b o l bir başka şeyi leııısil



mo r a n Mnsai savaşçısı.

m u d r a 1İİIKİII ve Budist geleneklerinde ritiiel va da

sembolik hir el harekeli

MULLET (ya da MOLET) beş Uçlll, ortası delikli olmayan yıldız: ii^iineü oğlu ifade edeıı bir

arma işareti.

n e t s u k e Ja ponya'd a başlı başına bir sanat formuna dönüşen ıııiııvatür heykeller.

n İ r v a n a Budizm ve

I lindııiznfde j sonısaradun kıırlulnmk aııfamına gelir.

n o m e n Lal incede isim ’

anlamına gelir: Antik Mısır liravıııılarııım doğarken aldıkları isini ifade eder.

ORDINARY nrmarılıkta kalkanın üzerinde yer alan düz şek iIler.

ö b ü r d ü n y a Keli inancına göre

öliiler ya da ruhlar diyarı.

PA-KUA (ya da BAOUA)

t r İ g r a m l a r i (Jiıı geleneğinde

her biri y i rı \ e y a n g arasındaki etkileşimin farklı bir dizilimini ilade edeıı sekiz Irigraııı.

p a n t e o n bir dinin ilahi varlıkları.

P E N T AG R A M İH ‘ Ş U Ç İ U V l l d l Z .

dünyasından üliıler diyarına

göç edeıı ruhlara eşlik eden

tanrı, melek ya da hayvan e.insi varlıklar: rıılı kılavuzları.

p u t t o İfnlvauenda "oğlan

demektir: anıor et t o ya da keruv olarak da bilinir ve Balı sanatında küçük tombul

oğlanlar olarak (bazıları kanatlıdır) resmedilir.

r a n g o u Iliııdu geleneğinde yerin

üzerine kıını boyayla yapılan renkli, sem bolik resimler.

r e b u s şeylere dair** a nlam ına gelen Latince bir sözcük: armacılıkta bir kelime ya da ismi leııısil edeıı., çoğunlukla

da kelime oyunuyla arına taşıyıcısının ismine gönderme

yapılan imge ya da görsel İfade.

r u n e \nglo-Sa ksoıı ful harkı gibi çeşitli dermen ruııik alfabelerini oluşturan lıer hir

yazı karakteri.

r ü t b e bağlı bulunulan kurumda, özellikle de orduda

kişinin geldiği aş an ıau ya da görev derecesini gösteren işaret.

“ S A L G I " bir zamanlar insanların m izaçlarım etkilediğine

inanılan, vücutta bulunan dört çeşit sıvı (ulııımour’).

eden ııesııe. i iti ya d a işa rcl .

s e m b o l İ z m Avrupa sanat tarihi

bağlamında, 19. yüzyılın soıııı ile 20 . yüzyıl m başı ara sında görülen, sembolik imge ve teknikler üzerine kurulu bir sanat akıını.

s e r a f Yalıudi-I lıristiyaıı geleneğine ait bir melek sınıfı

(çoğ. sera fim).s e s t e ş ses bakımından bir başka sözcüğü andıran aıııa farklı bir anlamı olan sözcük.

s İm g e hir tanrıyı ya da azizi

tanıtan ya da simgeleyen nesne ya da özellik. O kişiye

ait olarak ya da omııı vaııı sıra

betimlenir.

s o m a Ilindıı inancında sarhoş

edici iksir,

s o r g u ç Avrupa hanedan

a rinalarında miğferin tepesine konan üçhnyııılıı sembolik amblem ya da siis.

S T A T A N T G U A R D A N T ı l ö r l iiyağl

yerde (,<11 at an t ), yüzünü izleveııe dünmüş (gım rd an t ) hayvan figürleri için kullanılan bir unnnrılık terimi.

s t e l dikine konm uş, genellikle oymalı ya da süsletileli la.ş

levha.

24S /1

s t u p a Budizm ve (iiiiııi/m de kııtsul savılan kubbeli anıl

yapı.

s ü r r e a l İ z m 20. yüzyılda Avrupa (la etkili olııııış lıir sanalı akııııı: faıııastik. düşsel imgelerin hiliııçdışı tarafından yaratıldığım savıman l'reııd mı

İ

T A Ş IY IC I LA R ıırılliicillkltt kalkanın iki yanında dııraıı

ve otııı (aşıyor gibi görünen figürler.

T H A N G K A (ya da T A N K A )

çoğunlukla Tibet ve ganileri. Tanıra lliMİi/ın iıır <>zgii kuı mlar ııı ele alındığ ı

d d l l

v a h a n a bir I lindıı taıırısııım

aracı ya da bineği.

VAJ R A ( tor je olarak da bilinir: belli bazı I liııdıı ve Budist laıırıla rıııııı e llerinde tuttu klu II"şimşek" ya da elmas asa. tören asası.

v a n i t a s Lal incede hoşmıalık



kur am ına esin kavı Kİ*, olmuşlar.

ş a k t İ i lindıı ve Tantra

inan çlarında ak tif ve <li«i olduğu kabul edilen kıılsal yaratıcı enerji

Ş E K İL DE Ğ İ Ş T İR M E gÖ l ’ İ İ l lÜ l l l VC

biçim değiştirme veleneği.

t a b l e t a Kuzey Mııerika'ııın

(oiııeylıatı bölgesindeki insanların k a c f ı i n a U u ı ı ı ı temsil eden dansçılara ve ov m ırak bebeklere takılan biiyük başlıklar.

T A İ - C H İ [ T A I J I ya da YİN-YANG)

Ç E M B E R İ kinlilerin Ta n kültüründe y i n ve y ı ı t ı g

arasındaki ideal elkileşiıııi simgeleyen stilize çember.

T A M L A Y A N Alltik Misil' yazı sisIenlinde d iğer hiyerogliflerin anlamım va da ilrllikleri fikri belirleye n ya da sı m fla udu atı işaret

t a n t r a I linduizuı ve Budizm in kozmik cinsellik kavramı üzerine kurulu mistik bir kolu.

t a r o t geleneksel olarak kehanet amaçlı kullanılan 22 Büyük Sır (Majör Arraııa) ve 56 Küçük Sır (Minör \reaııa) karlından oluşan bir

iskambil kâğıdı destesi.

"diiz" resim ya da süslü işleme.

t i l s i m köıii güçleri kaçırdığına ve şans gelinliğine inanılan sembolik nesne ya da imge: muska.

t İ r s u s (jreko-Romen şarap tanrısı ve onun lakipçileriııin taşıdığı, ucunda kozalak olaıı sarmaşık sarılı asa va da değnek.

t o t e m bir klaıı ya da kabileyi ifade eden, genellikle de ortak bir atayı temsil cdcıı sembol

t r e f o i l stilize edilmiş üç vapraklı voııea sembolü.

t r İ g r a m iiç çizgiden oluşan sembol.

t r İ m u r t İ Saııskritçede "İ ç Biçimi O laıı" anlam ına gelir:Ilinduizuı de yüce üçlü Bra hm a. \ İşını ve ?j,va VI ifade (‘der.

U K İ Y O - E Ja poı ıea( la dünyanın resimleri” anlamına

gelir: 17. yüzyıldan 16. yüzyıla kınlar popüler olmuş bir saııal formu.

u r a e u s Mılik Mısır sanatında genellikle hir Inıımun ya da firavunun alnında şalıa kalkmış olarak betimlenen kobra yıkını.

ş

ya da "hoşluk demek tir: Avrupa sanalında hayalın gelip geçiciliğini ve ölümün kaçınılmazlığını simgeleyen alegorik natürmortlardan oluşan lıir üshıp.

v e v e Voodoo tannsını ya da ruhani varlığını temsil eden lıir sembol.

y a n g dinlilerin Tao inancına göre eril, pozilif. aktif kozmik enerji.

y a n t r a Saııskritçede “ar aç ": evreni simgeleyen. man<l<tl<ı \a benzer ııına daha karmaşık bir geometrik T an ıra şeması.

Y N dinlilerin Tao inancına göre dişi, negatif, pasif kozmik enerji.

y o n i I liııdıı ve Tantra sanallarında vıılvavı. dişiliği ya ( la ,a k (iyi işaret eden sembol.

m >z ı k 2 4 0

Kaynakça

G e n e l k a y n a k ç a

C o o p e r , J .C . . An I Uns t ra ted Encydopaed i a o f Tr a d i t i o n a l Symbo ls , Thaı ııes 6 : Ilutlso n.

Londra. 1078.

O i u s o n , ( I u h e , Goddess Symbo ls : l h i re r sa l S igns o f t h Di i F i d S b d

Afrika

A »ki ns I jF.sj Jiv ve Koy A o ki n s ,

The Liftle Book o f Egyptian / lieroglyphs. I lodder 6:Stoııglıloıı, Londra, 2001

Gibson, Ceahe. The Hiddeti Life o f Ancient Egypt: Decading th S t f L t II ltl

N or t hırest Coast., Hancock

I lanse Publishers, Svırrey.

BC. 1074.

M iller . Mahy ve K y r l T u ' H e ,

Th e Gods an d Sym bo ls o f Anc ien t M e.r ico and t he M aya : An IU nst ra t ed D i c t i ona ry o f M esoa meri can Rel i g i on.



t he Di r i ne Fer i nde. Saraband.

Rowayton. 1008.

Cibsoln, Clark. The H iddet t L i fe o f A r t : Secrets a nd Symbo l s in Gr eat M asterp ieces. Saraband.

Glasgow, 200(>.

Gibson. Clark , Sacr ed Syt nbo/s: A Gui .de t o t he Ti r/ıel ess I cons o f Fa i t h an d I f o r sh ip . Saraband.

Rowayton, 1008.

Gibson, CtiARR. Signs &

Sym bol s: Atı I U nstr at ed Ott i de to Th eır M eani ng a n d Oıi git ıs ,

Saraband Rowayton. 109().

I U ll . James , i /a l Ts I U nst ra t ed Di t : t i o na t y o f S) m bo l s i n Fa stenı an d f f es t em Art .

John Mıırray. Lon d ra , 1 99 4 .

SllEPHERI), Rott'ENA ve RuPEKT

S h ep meri) . 10 00 Syrtı bo ls:

f i ha t Shapes M et in in A r t As My t h . Thain.es 6c Hııdson

L on d ra , 2002 .

Werness . Hopk B.. The ( -ot t ti n un m En e y rJopedti t i o f Nafiv e A rt : II orîdvi eu\ Syıııbo/ i snı & Cul t ur e i n A f r i ca . Ocet in i a & A a t i ve No r t h Ame r i c a , The Coı ıtmuıım

InternationaI Pııblislıing

Group. Ne w York. 2 00 0 .

the Secrets o f a Los t II orltl. Saraband. Clasgow. 2000.

Li rk er . Mani red . The Gods and Symbols o f Ancieııt Egypt: An IUnstrated Dit:tionan. Tluımes6c Hııdson, Londra. 1080.

M c D e r m o t i -. B r i d g e t . Decoditıg Egyptian Hieroghp/ıs: Iloıv to Re ad the Secret Langutıge o f the Pharaohs. Duııcan Baird

Publishers. Londra, 2001.

Ourrsr. I I e i k e . African Symbols. Steri iııg Pııblislıing

Conıpany. Ne w York , 20 00 .

Robins.. Gay, The Art o f Ancient

Egypt. Th e Britislı Mııseııın

Press. Londra. 1097.

\Yilkinson, Riuiard II . .

ileti tling Egy ptian A t1:4 I lieroglyjıhic On ide to

Ancient Egypt i an Painting and Sculptnre. Thaıııes 6c I lııdson,

L on d ra , 1002 .

A m e r i k a

Fe e s t , C h k i s t i a n K . At ı t i re 1r t s o f N o r t h A mer i c a . Tlıaıııes 6c

Hııdson. Londra, 1002.

K e w . D e m .a ve P.F. Gotjimhd.

I nd ian A r t an d ( u l t ııre o f the

g

Thaıııes 6c I lııdson, Londra,

1 0 0 8 .

T a y l o r . C o l i n F . , Th e Pfa ins I nd i ans: A ( ' i dt u r a ! a nd H is lo r ica l I ieıi ' o f the Nor t h Amer ican Pfa ins Tr ibes o f t he Pre- reser r a t i on P er i od. Salamaııder Books. Londra.

1 0 0 4 .

WriKKRY, Jo se pii II.. T he Totem Pol e I ncl ians. bl10mas Y

Crowell Coıııpany Inc.

New York, 1 0 7 4 .

A s y a

İ KKDERic. Lo ı ıs, Buddhism .

Flmnınaıİoıı, Paris, 1005.

G i b s o n . G l a r e . The Ul t imate Rir t hday Book: Rereal i ng t he Secret s o f K adı D uy o f the i c a r , Sara band . Ro waytoıı.

1008 .

M ı : \ ı rr ı ı r i l \ 1 r: h e r , Read ng Bnddhi st Art : An I ll ııst rat et!

(,'tıidc to Bnddh i st Si gns & Symbols. Thaıııes 6: Hııdsoıı.

L on d ra , 2002 .

I n t e r m a n . A l a n . D ic t h ma ıy o f Jeır i sh L or e & L egend . Thaıııes

& I lııdson, Lo nd ra. 19 01

2 5 0 K A Y N A K Ç A

Wim.iams, C . A . S ., (■hi nesc Sym bo / i sm an d Ar t Mot i f t i:

4 Com prehensive H aml book on Synıbo/i snı in Ch i nesc Art Thr ough t he A ges, Ti itile

Publislıiııg, N orth Clarendon.

V T . 1 9 7 4 .

Gibson, Clark. The lüt i ma t e f l i r t lıday I iook : R erea l i ng t he Set re/s o fEa ch D uy o f t he Year. Saraband, Bowayioıı,

1998.

Gibson, Clark, The T i t ima f e Flo o k o f Re. l a t io n si t ips: Rerea l in g t he Secret s o f ( ontpa t i l de Par t ners inps

Y A KA R I I W E B S İ T E L E R İ

Afrika

Ad i n k r a .sembolleri ve anlamlan içiıı bkz.

www.wellLempeivd.nel /ad ink ra/

I ıtmls/adiı ik ra_ind ex.htm

w w\v. a I ri ea vv i l h i11. co nı/l.o 11r/ ghaiKi/adinkıa_syınbols.lılm

http://www.welltempered.net/adinkra/

http://www.altieavvithiii.com/to%c4%b1%c4%b1r/






http://www.welltempered.net/adinkra/



A v n ı p a

Bkdi.ngfeld. Menry ve Petek Gwynn-Jones, He r a l d t y , Bison

Books. Londra. 1993.

I)uchet-Suchaijx. G. ve M.

PastoiireaL', Th e Fi i l de an d t he Sai rıt s, Flamm arion Paris,

1 9 9 4 .

Ellwood Post. W.. Sai rıt s,Sig/ıs a n d Sym bot s: A ('on ci se D i c t i o n a r y , S P ( K. Loıı d ra ,

1 9 7 2 .

Fıs he r, Sally. Th e Stpıar e l l a l o 6c O t lıer M yst eri es o f d est em Ar t : hnages an d t he Sto r i es t ha t I nsp i red Theın, I larry N

Abrams. New York, 1995.

Fox-Davies, A.C.. ,4 Comp ete Guido to Her a l d t y . Tlıoıııas

Nclson & Sons., Londra, 1925.

Fkiak, Stephen . He r a l d t y :

To r the Lo ca l / l i st or i an an d Genealogist. Alan Suitoıı

Publishitıg Lim ited. Strond.

1 9 9 2 .

Gibson, Clark, The H iddet i L i f e o f Rena issance Ar t : Secret s a nd S} 7/1 b o Is in Grea t M a s terp i eces .

Saraband, Glasgow. 2007 .

( ontpa t i l de Par t ners inps. Saraband, Clasgovv, 2004.

C reen . Miranda J . , D i et i oııaıy o f ( ’el t i c My t h a nd Legend . Thiiınes & Hndson. Londra.

1 9 9 2 .

Osvai.t, Sabine G.„ Co tır i se Ency l oped i a o f Gr eek a nd Roman My tho l ogy . Wnı Collins

Sons & Co, Glasgow. 1909.

O k y a n u s y a

Cartana, Wally. Abo r i g i n t d A r t , Tlıanıes & Hudson. Londra

1 9 9 3 .

I jE\v is. David ve \Ykkner Forman, The M ao ri H ei rs o f Ta n e, Orbis Publislıiııg,

Londra, 1982 .

Iİkimas, Niciiolas. Ocetm ic Ar t . Tbames & I ludsoıı. Londra.

1 9 9 5 .

A m e r ik a

Kuzeybatı Pasifik Kıyısı

yerli sanalı için bkz.

ww w. p at lığa 11e ry . rom

Am erikan yerlilerinin sembolleri

ve anlamları için bkz.

ww w.!) ııckagraı n. c om /bı ırk /

symbols

ww w.rol leeforsgu ide.com /fa/

fa040.silinil

Asya

Online Asya sanat galerisi

ww.orientaloutpost.com

A vr u p a

Britislı Mııseıım

w ww. liri lislimiiseiiin.org/

e.\plore/explore_infroduetioıı.aspx

Metropolitan Mııseıım of Ari/

llıe Ileilbrıırın Ti ind ine of

A rt ) listorv

www.iiielnmseuiii.org/toali/

National Gallery

www.nationalgallerv.org.uk/ co llec tio n/d efa ııl t . lıtın

O k y a n u s y a

Aborj in sa nal ıyla ilgili galeriler

vvww.aboriginal-art.com www.aboiigirialartonline.eom

www. abori gi ııa 1a rt st ore . co m . a ıı

K A Y N A K * A 2 5 1

Dizin

AAhorjin sarıntı,

Avustralya 23(1-43 adalet 56, İ95. 205

Âdeııı vr Havva 30 1.105

adi tık m s e m İmi 11e ri50-1 .08 71adinkndtene 00

Afrika kılanından semboller 50-71

Alrodil hkz. Venüs

iirilıııerik 235 arkı*li|isrl imge 7. 0. 16 nrıııaeılık 30. 32 , 33.

34. 35. 36-7 , 163,

206-13chnrve 206. 208,21 I renkler 208 sorguç 208. 200 kalkan ayrımları 208 Ulayıcılar 208. 200 tıyneti hkz. siıııii

sembolleri

IIha 28-0hfigna trigraırılıırı

148-51

Bakire Mervem 163.182-3 '

Bakire ve Çocuk 7. 182 Bnkklıos 170. 171, 231 balık 112. 113. 131

105. 106. 107 balla 24. 52, 53

iki ba^lı 52-3

Beş Mistik Bilgi Knılı 11.8-10

Dört Kıılsal Kral 120-1

Yedi Hazine 116-17 şakti 40. 141

hııfaJu 76. 77. 86. 87 beyaz bufalo 77. I 18

buğday 11. 165, 2 3 1buludur 12. 13

vağnıtır bulutu 21

eşınerkezli 141,243 lüylii 87 erkeky e i 75

çemberli kiıre 234, 235

çiçek 46. 47. 60-1. 104-5. 127. 167 2 0 5 . 2 3 1 , 2 3 3 karanfil 233 krizantem 136. 137 zıımbak 182 183,

21!lotus 60 . 01. 104,

http://www.britishmuseum.org/



http://www.iiielnmseuiii.org/toali/

http://www.nationalgallery.org.uk/


http://www.aboriginal-art.com/

http://www.aboriginalartonline.com/

http://www.aboriginalartonline.com/

http://www.aboriginal-art.com/


http://www.iiielnmseuiii.org/toali/




uğ 13. 173 ağaç o

daiıntı yeşil kalan 0 a i lı* şeceresi 0

ağaçkakan 107 Alıit Sandığı 100. 101 ahtııpm 40 /Viravaia 20 -1 akbaba 28. 202 a koka narı Kem holii 71 ak it)) 203alegorik semboller 0. 0 .

37. 46-7. 40. 15661. 228-35 alfa vr oınegu 170 alim 18.67. 180 alım laılık 113 alıın sarısı top 180 Amnlenısıı 130, 131 Amerika kılanından

semboller 72-05 aıııı tunrıçu 2 1. 54 -5 .

174. 175 nnnhlarlur 185 A mın ta 156-7 Aııdrojen 226 anka kuyu 158, 150,

220tuıkh 51, 58 arılamak 117. 141, 151 aııno vr çocuk

sembolizmi 7 annelik 73

Aııııbis 56. 57 Apollo 11. 47, 168,

160. 172 Aı/n(irin-i 22 3 arabesk moiifler 135 araklar 13 Arakhııe 172, 173 Ares hkz. Mars arı 67an kovanı 101

arındırma 20. 107 Aıit's 218, 210

Arlrıııis hkz. Diamı as kiirkö 35, 47

asa 14. 65, 125. 165 ju - i 125 uas 58, 50

a ta na 108. 100 pt ıdm asan tı I ()0 par in irra nas tm a 100

uslan 10,51 .64. 171. 203. 205. 208. 200 kaimdi 186. 187

aslun-köpek 150

asma yapraklan 171 astroloji 40-1 astronomi 234, 23 5 asımı (ifrit) 122 Asya kıllısından

semboller 06-161 aşk 46. 00. 133, 163 nı 116. i r . 142. İ45.

140, 175 atalar 30. 3 1a leş 10. 81 .8 8. 11!.

152, 153, 107. 224 ııleş sütunu 111meç yılunı 81 Atlıena 24. 25. 160 atırt'ftltı 200-1av büyüsü sembolleri

8, İ0-11Avrupa kıiasındaıı

.emholler 162-235 Avustralya Aborjiıileri

sanan 12 Düş-zamanı 12

av 24, 26. 57, 50. 73.140. 151. 158. 215 hilal 105

aydınlanma 108. 100. III. 112, 113,115. 1*41

avı 72, 73. 86. 87. 203 avna 52. 81. 130. 131.

203. 204. 205. 215

bambu bitkisi 07 basil isk 201

başak 11. 165 Batı fim Ana Kraliçesi

hkz. I isi IVuııg Mıı havkıiş 160 beılrn 0. 40. 113 bekaret 47. 182 Ben teıı 130 . 133 bereket boynuzu 24-5 beyaz erkek geyik 213 beyaz ve siyah 10

bıçak 53 bilge kadın 17 bilgelik 17. 87. 105,

107. 100. 115. 117, 131. 160. 105

hilinçdışmııısembolizmi 16-17

birbirini çapraz kesen anahtarlar 185 .210 , 211

Bi d turnon 121 . 132. 133

btıdhisalİm 27. 108. 100. 140

Ara laki tc s/ ıraıv 100 boğa 21 0

boğa kuyruğu 04. 65 bokböceği 57 bolluk 87. 131. 137.

157boynuzlar 27. 7 1

Brahma 13. 104. 105. 123

hrisnre 206-7 «)7vco hkz. statü

sembolleri Bmhihapatlu 110.

111. 114 Budizm 20 -1.2 7. 40.

108-21. 122-3,140-1

Sekiz l gurlıı Sembol 112-15

<:cudı 0. 17

ranavar 44 Cancer 21 0 Capricortı 223 ctıritas 21eeııııet 135, 163, 183.

190(icrbenıs 44 -5 Ceridıven 25 Crmıınnos 175 cesaret 72

chattra (şemsiye)112.113 chi-rho 106. 197 cinquefail 35 cinsel birleşme 17 cinsel dürtüler 10 cinsel güç 52, 65 , 175 (İnatlicııe 78-02 cornucopitı 24 -5. 23 1Cııpido 166. 167. 170.

171. 105

K çakal 57çukımık taşı 04, 05 çukra (leker) 104, 105.

114, 116dlıarma-çakra 108.

1II. 112. 114.115, 116

lolıin çakrusı 140

çanı ağacı 130 çaıı 119 çapa 180, 205 çarkıfelek 42-3 çaylaklar 54 çekiç 24, 25, 133 çelenk 33, 47

defne yaprağından 33 / 47

çember 22-3 . 55 , 87.

90. 97 . 1.35, 140-1. 163, 243

105. 106, 107,100. 112, 113,

122. 123,120,140 povlonya 137 şakayık 137 erik çiçeği 137 giıl 36. 163. 167 lale 46 menekşe 47

Çile aletleri 181. 107 çuval 131. 133

Ddalgalar 11. 223, 243 Daphııc 48, 160. 172.

173Da vıı tu ıı yıldızı 103 dayanıklılık 204 değnek ve gürz 54.

64. 65 Demeter/Ceres 25. 165 deniz 44, 45. 49 deniz adaııılorı 45. 165 deııiz kahuğıı 112.

115,185devedikeni 35 devekuşu tıiyiı 36-7, 56 dlıarına-çakrtı hkz.

çak ra dhrajtı 112, 115 Dioııa 168. 160 din şehitliği 163DionysOs hkz. Bakk-lıos

dişi aslan 57 dişi domuz 25 dişilik 10. 23, 25. 40.

78. 110. 123, 166d/ed sülıııııı 60 , 61 doğal diinyn, semboller

1011doğan 54 .55 .59 . 66, 67 doğu 75rloğınn 7. 13. 78. 70

astrolojik el kiler 4 0 !

252 DİZİN

doğum, ölüm v«* yeniden doğum döııgiisii 23

doğurganlık 7, I 1. 24.

25, 61. 70. 73 , 77. 92, 113. 120. 137, U7. 157. 159, 239

dounız 142. 147. 151. 20 3

dönen kütük 91 dönen kütükler

hikâyesi 74 dört (ııcîl yazarı 186-7

fıskiye 48. 49 fil 5İ, 116. 117

f le ı ı r - de- l î s 2 1 0 . 2 1 1

Mora 230, 231

fliiı 129 foııogrıuıı 15 Frcııd, Sigmıınd 7, 16

oGutıcştı 107 Garııdu 27. 156-7 gere 19, 149 grini 9

haç 83. 178. 179.196,205ters çevrilmiş 185 Eııliıı 196

Malta 210, 211 kırmızı 189 sazduıı 189 X biçimindi* (sal/in ')

185 ha fi İlik 149 hale 27. 183. 184. 195,

198-9. 200 halktı 59

h iik iiııı i lurl ık/o t ori te 21 54. 59. 65. 81, 96, 97 117

I / C/ıing trigruııılurı 148-51

IMS sembolü 179 ılımlılık 205 İMİI sembolü 181 ışık 77. 157 ışık sııçnn mücevher

116. 117

yardımcı mlı lur 73 ,‘ 76-7.90 Zuııi k a c h i n a

bebekleri 76

kadeh 205 Kuder I lnııım 42. 43 kulalar 105, 106. I09 kafatası 46. 94. 95,

107, 233k u ia s h n (hazini'

vuzosu) 112, 113 kali 106. 107 kaligrafi 134. 135.



dört (ııcîl yazarı 186 7 dört salgı 224. 22 5 dörtlüler 9. 105 dövmeler 31

koru 31, 237 duafe deseni 70-1 Dıırga 107 duyular 40 , 47 . «84

işitme 84 görme 84 koku alına 47

düğüm 112, 115 Diinva 9, 24. l4l. 151

152, 199. 225 düııya küresi 205 Dürer. Albrerhl 19 dutennimmon deseni 71

Eebedi yaşam 58, 125 e fod 100. 101 ejderha 36. 121, I42.

145. 151. 158, 159, 189. 190,201.209, 229

el 33, 4 3. 107 el izi 8, 3 0. 49 el eıııen iler 9, 22 4- 5 Eponu 175 erkek gevik 175, 191.

205 ‘ erkeklik 19. 23. 119. 166

<ıynca bkz. eiıısel güç lîros bkz. (.uıpido

Erzıılie 82. 83 evlilik 137. 139

FFallııs sembolü 17. 24,

141. 171 fare 142, 143 farmasonluk 227

fa sc es (çubuklar) 205 fırtına 45, 93

ayrıca bkz. şimşek

grini 9 demini 21 9 geyik izleri 93 geyik, uv sembolü 1 1

uzun öıtıür sembolü131. 133,148

goaıına 240, 241 gor go mio n 170. 171 gök gürültüsü 25 , 53,' 81,239

gökkuşağı 29 gökkuşağı yılanları 239 gölgelik 115

gramer 23 5 griffon 18, 19

giKjht 160. 161giiç/ikddar 59, 63. 84.

85 , 87 , 96 . 97 , 115, 116 151

gül 3 6 ,16 3.167ayrım bkz. Tııdor gülü

Gül-haç 227 gi i Ipunfere 162 -3 gün isimleri 94-5 gündüz 19. 26, 149 güneş 10. 11. 18, 24.

26. 57, 59. 64, 67. 77. 81. 87, 89, 90. 91. 93. 111. 131.138. 149. 158, 215 ayrıca bkz. güneş

araban: ğiineş diski; Zia

güneş arabası 11

giineş diski 10, 54, 55.77. 90, 97, 104, 105

güneş ışığı 37 giineş tekeri 174 güvercin 8, 167. 178.

179, 203 güzellik 71. 131. 183

IIlıabeş maymunu 57 hacı asası 185, 195

halktı 59 s/ırıt halkusı 58, 59

hameş 43 hamsa 4 3 I tul hor 54. 55 hava (element) 225 havariler 184-5 luıyai ağııe.ı 8, 26 hazine gemisi 132 Hr plıııîsl os bkz.

Vıı Iran us Heru bkz. Iııııo Herakles/Herkiil 16.

17. 172, 173, 204 Nerınes bkz. Merkür lıesap lalımsı 235 Mestin 169Hıristiyan azizleri 188

91. 199ayrıca bkz. havariler;

dört İncil yazarı Hıristiyan Kilisesi

9, 163 I lırisliyauiık erdemleri

46, 47. 204-5 1 lırisiiyaıılık sembol ler i

7. 14. 19,21,23.27. 28. 29. 38. 162. 163, 174. 178-205

I liııdııizm 11. 13. 23.27. 49, 104-7, 109. 122-3. 140-1 liııgam ve yoni

17, 141

şak ıi 49, 141 hiyeroglif 14-15, 38.

5 0 - 1horoz 142, 147. 151

2 0 1 . 2 0 3 1lorus 54, 55. 59,64.

66-7göz 58. 59 . 60

1 lorus ismi 50, 66. 67 Alım 66. 67

llsi Wang Mu 124. 125

lunn 1()5, 225

İlasnıı ve Argonnııtlur

172, 17.3 ihis 57İblis 189.201.229 ideograııı 15. 38. 154 iffet 46, 47 ikizler 52 . 2 19 inanç, ümit.

yardımseverlik 205

inci 121. 158 İıulra 20-1 inek 54. 55 insan başlı ut 223 instın baya tının beş

evresi 232 ip 1 19. 185 İsis 21, 2 5, 5 4, 55 . 58

ve Neftis 54 -5 İskandinav mitolojisi

sembolleri 176-7 iskelet 46. 47. 233 İştar 99 itaat 151 iyilik 19. 26 iyilik kötülüğe karşı

26-7

I Jııffe. Aıtirlu 8 jaguar 39. 80 . 81.

88, 89 Jaguar Stıvaşçi Tarikııti

89 Jııng. Cari (E 7 . 16 Jüpiter (gezegen) 217 Jüpiter (tanrı) 12. 25 .

163. 164. 165

Kkabile annuItırı 84-5 kaclıına\ar. I lopi

g152-5. 101

kalktın sembolizmi 33 kalp 82. 83. 11 I. 183

kutsal 196. 197. 205 kını 18kanatlar 2 7 ,2 9 , 187..

195kanguru 240 , 241 kanguru izleri 236 kaos 99 121 kaplan 142. 143.

158. 159

kaplumbağa 131. 133. 139, 158 yılanlı 158

kar 91karanlık 149 kare. 9. 135, 199

kadın vpi 75 karga 175, 205 kartal sembolizmi

19. 27. 72, 77, 79, 84, 86. 87. 88, 89, 157. 163. 165. 186. 187. 203karıa l Savaşçı

Tariknli 88-9 Koıııa lejyonu 33

kıinlaııyeı 129 kal il balina 8 5 kaya sanalı 8. 10. 11.

30, 237, 238, 244 keçi 42. 145, 149. 200,

201. 202, 203 kelebekler 77 , 139 Kelt haçı 174 Keli ikonları 174-5 keruv 101 194. 195 kenkeion167. 214.

21 5 KJıepri 57 Klıimaira 44. 45 kılıç 53. 119. 121. 127.

130. 131. 183, 205

D İ Z İ N 2.53

Dizin

kır kurtlu 13 kimlik bkz. kimlik

sembolleri kimlik scıtıbolleri 6,

8 . 30-1 , 34 -7 . 49, 62-5, 84-9. 136-9. 206-18İngiliz 206-0. 212.

21 8 Alrika 62-r»Asya 186-0 Kıttı Avrııpası

21013

10. 280. 5261.7483. 08135.1642051 l i r i s yan l ı k

178205İslam 1345Yahudilik 1003Afrika 5261Asya 08135Avrupa 164205Amerika 7483a y r ı c a bkz. iki d izni:

I Ündü / m: T aoizn ı ;

Mars (gezegen) 215 Mars (tanrı) 166, 167 Masa i kalkanları 62-3 maske 15. 30

mavııııuı 142. 147 Medusa 160. 170.171.220

melekler 26-7. 1045. 100

memen!o mori 47 menora 100. 102, 103 meri ırııı kavunozu

188, 180

Neptün (gezegen) 217 Neptün (taun) 164,

165. 225 noktalar 243

OOdysseııs/l ijysses 44-5 ugi (yelpaze) 35 Ogün 52-3 ok ve yay 53. 171 Okyanusya'dan

semboller 236-45 Olympos tanrıları

parşömen 161 paskalya kuzusu 107 Pegasııs 220 pelikan 21, 205

potıl a,gram 227 pergel 22, 23. 205, 235 pikfogram 15,38. 154 Pitee* 222, 223 Pliilou (gezegen) 217 Poseidoıı bkz. Neptün

po ssum 240 . 24 1 p ıı nka i 244, 245 ps eh en f 48. 55



A m e r ik a 8 4 - 0

kitap 208

koç boynuzu 71 . 103. 210

kollar 122. 123 korku 17 kon , 31. 237 konuna 65, 96. 07.

1 15, 150 , 188 105 kozmik varoluş 8 kozmolojiler 12-13, 22-3 kozmos 10-11. 23, 01.

140. 140 ıııakrokozmos teorileri 40-1

kopek 57. 04. 05.142. 14 6. 147..151. 203

lfl5l.ii rıılı (ifrit) 26. 27. 122 , 201

kötülük 10. 26 kral 43kraliçe 43, 116. 117

kraliyet 180 kraliyet atmaları.

İngiliz 208 İspanyol 2 10

krallık 50. 51. 55, 64-5 krisIngram bkz. chi-rho Krişiıa bkz. Vişmı kııgu 285 kule 100. IOI kıı.m suali 46, 60. 288

kumru 283 kunduz 8.5 kurbağa 85 kurt 167, 177,203 kurt izleri 03 kuş 28, 20. 3 0 167.

233kutsal kalp 106. 107 Kutsal Kâse 20 kutsal manlar 125 kul sal semboller 6. 8.

Sinloizıııkuisaıımışlık

60.

77, 113kufsiyrl 180kuvvet 72. 73. 87.

06.07. 117. 130,143. 140

Kuzey Amerikasembolizmi 12

kuzgun 175toteın/arırıa 84, 85

kuzu ve sancak

sembolü 196. 197küre 14. 15kürek99Kvbele 170. 171I,/ a b a m ı n b k z . c h i- r h o

Innıassu 06. 07Laoızu 124. 125lavta 121. 133. 161L c o 40. 41. 221L i b r a 221liderlik 60. 75logogranı 30lotus bkz . çiçek

VIMa'nl 56malımuz323ıııahsııl 120m a k a m 1567makav02. 03n u ı n a i a 244. 245m a n d a l a 11820, İ401m uı ıdor la 201

ıııarırvi lıilgi l"!7, 103.141, 220

Maori sembolleri 236.237. 2445

m a m k i h a n 244. 245Marduk un küreği

98. 00

,meridyenler 41 Merkiir (gezegen) 152.

214. 215 Merkür (tanrı) 167 metal 152. 153 metelikler 185, 202 mevsimler 9. 03 , 23 0-1

güz 143. 231 bahar 137. 143.

230.231vaz 23 1kış 231

meyve 20 5, 2 31 mezar 83mısır bitkisi 73, 75. 77 Mısır, antik 11. 15. 21,

23. 50-1. 54-61 mızrak 24. 133 milli bayrak 31 Minen.a 24. 160 Miııotaııros 15, 44mt nere dane motifi 60 mimisin idc e sembolü

60Moiraltır 25. 42. 43 Molodı 17 nıoıı 34-5, 96, 07,

136-9 ınoııogruıu 10,37 nntdvu 108-0. 110. 123

blıntnıs/Mirsha tundra 108, 100

muska 42. 43,58, 101

mutluluk 18. 77. 131, 133, 137. 155 mücevherler 130. 131 mükemmellik 141, 103 müzik İO0. 161. 235 Myo- 0 118-10

\ naga 156-7 Neferi ari 28 nemes başlığı 64

y p164-0

Oıı Knıir tabletleri

100, 101org 101oriştûar 52-3 Osiris 54, 55, 56, 57.

58. 62, 64. 65 Oşurı 52 aumboros 23 ou7/0 almedee 6-8

oyuıı sanatı 161

ÖÖküz 142, 143, 151. 203 kanallı 186, 187 ve eşek 181

ölülerin ruhları 91 Ölüm 10, 24, 43. 45 ,

46-7, 78. 70, 83, 05, 107. 180, 231, 233

ölüm korkusu 44, 45 ölüm merdiveni 68ölümcül giinabInr

202-3ölümden sonra diriliş

54.61, 107,220 ‘ ölümsüzlük 0. 124.

125. 128 ayrıca bkz. ebedi

yaşam ölümsüzlük, bil k isi

124, 125 ömiiı: 46

Öreke 25 Örümcek 13. 173 Örümcek Katlın 13

P

p a -ku a irigratrıları148-51

papağan 02. 93 papirüs bitkisi 60, 61 para kesesi 184, 185.

187. 105, 202

p f ps \vh opom p 57, 05

Ötpıetzal 78, 79 Öııelzalcoall 70

Ha 54, 55, 57. 64 . 65. 67 He-1 lorakli 5.5.56

rarıgoli motifi 107 tan k motifi 24ü refah 03. 143

renkler 7. 18,75, 194. 195. 208 siyah 106. 107 siyah ve sarı 75 mavi 104. 105.

183, 105 mavi ve beyaz 75 çok renkli 75 kırmızı 18, 104. 105 beyaz ve siyah 10.san 18

Homa. Antik 11. 162, 163, 164-73

ruh 0. 130 ruhani güç 113. 116 ı ııhani zenginlik I 13.

II?

ssabah yıldızı 01

sadakat. 146. 14?

saflık 10, 60. 113,183, 220 Sagittarins 223 sağlık 121. 131. 132

ve ııııululuk 62. 155 sakal 64, 65 sah ir e 185 salyangoz 203 salyangoz kabuğu 62-3 sankha (deniz kabuğu)

112,115

254 D İZİN

sankofa motifi 51 Satürn (gezegen) 216 autlar 18. 255

sekiz 126

yedi 103 Scorpio 2 2 1Sirenler 44 . 45 Seklime* 57 sekiz parmaklı teker

bkz. (Miiirma-çnkm sema-taui sembolü

60. 61 b lik i t l 6

Sşafak 75 şakı i 49 , 106 fjaugo 24. 52-3

şefi ali 124 . 125. 154 şehvet 147şemsiye 112. 113. 115 Şey la ıı 27, 189, 201 şeytan bakışı 201 şifa 49. 59. 195 şimşek 21. 81,99. III.

140. 165 Şi l i 130 3

lamel bilimler 234-5 minkin 204, 205 1eniz i 195 ,20 0.2 05 .

221

' Ie1fiıgratı imalım 101 Tlıor24: 25 Tl ı ol lı 5 6. 57 lırpnn 231 'Hamut 99tiki, Maori sanatı 237 (in isalı 5 1lirsııs 17 i Ti i 8 0 1

Yidyarujalur 118-19 / iığa 221Vişıııı 13, 97. 104. 105.

110. J 23. 156. 157

K! işim 105, 122 Rtırııuı 97

isvarıı pa 104 ioortaa /onları 82-3 Vıılcaııus 167 vulva I*7. Nl vîieııt saıııılı 3 I

W

ayrıca bkz.Iı iyeı ogl if; i«leogra nı; logognıııi: monogıaııı:

lonogrnnı; piklognımiv/ 74-5 yelpaze 129 Yernnja 53yeniden dogurıı 23. 29.' 43.60. 175 yenilenme 124 yeraltı dünyası 26, 45.

54 64 89 95



sembolik sistemler 6,8. 14 - 15. 42. 50,

66-71. 90-5, 140-55. 214-27 Afrika 66-71 Asya 140-55 \vrupu 214-27 Amerika 90-5

Sembolizm 18 sembolizm, ve insan

ruhu 6-8, 17 {«Tensel dil 7

u m u m 6semender 213. 224 seraf 194. 195 shrirasta {bilimsiz

dıîgüm) 112, 115 sıcaklık 77 sihirli giiç 85 simya 42. 43, 226 sinek kovıı en 127 sinekkuşıı 79

sınıfa. Masııi sembolleri32. 62-3<7 langurbtrali 63 scgira 62. 63

Hlcipnir I76. 177 sonsuzluk 23. 46. 163 sopa 173, 204 sorguçla yılım 79. 93 sosyııl sembolizm 14-15 sovuırı şapkası 36-7

sıaiii sembolleri 206-7 hilal 207 /a bc f 206, 207 lazange 206, 207 nm/let (yıldız) 207

su 10. II. 19,29. 49,91. 92. 93. 94. 95. 151. 152. 153. 225, 231. 239

Suna 11

Sürrealizm 18 svastika 91, 110. 111

Şiııloizııı 130-3 Şivn 13. 49. 104. 105.

106. 1 10, 119.123, N1

şoftır 103 şövalye 209

Tla but 83taç 14. 21. 36. 64, 180,

183. 208, 209 şehitlik 190

laht 12, 13. 14. 29,53, 178

lahta 152. 153 fa i- ch i sembolü 4 1. 97,

142, 148-9, 150 talih (iyi şans) 42-3,

63. 69,77, 85. 107. 111 132. 137.155. 159

(artimha 244. 245

Tının ııın Kuzusu 186.189. 197,199 Tanrı nın Sözü 23 laıırılur 12-13. 24 Ttıoizı a, sü i ıı IKilleri 124-9

Sekiz Olîimsüz 126-9 Iarilıöııcesi sunul. 8.

30, 49 Tnroi 42, 48 . 2 26, 22 7

Asılmış Adıırıı 226,

22\ıldırıııı düşen ’ kule43

Tau n t s 219 Tnverel 51 ıııvşım73. 142, 143.

20 3lııvııs kıışıı 165. 203 tazı 36tek bouuızlıfııl 158,

159'. 208 ,22 8. 229 leker 163 ayrıca bkz. çakra

Tinine 8 0 -1lopuz 104. 105

lotanı 30-1. 34. 72.240. 241

tuleııı kazığı 31. 84 (refoif 179 T r i m u r ti 13. 104-5 Triton 44. 45 Tudor gülii 212, 213 turna I25. 126. 131.

133tüyler 36- 7. 5 6. 7 2, 87

Uı.ıraeus 55. 64. 65 l raıüis 217 tısfırüsha 109 ııyımı 135, 148 ıızıın iimürtülük 97,

115. 125, 126. 128. 131. 137, 139, [43. 148,154. 159

0üç dişli mızrak 105.

164, 165 üçgen 19.23, 135. 178.

199. 224-5 üçlii 19. 174. 175 üçi'me ı*ıgöz 106. 122.

123Üzümler 171. 231

Vvajrn asası 110. III.

119.140vazo I 12. 113, 183 Veııiîs (gezegen) 99.

152, 181. 215 219, 220

Venüs (tanrıça) 166, 167, 170. 171

ıvsica piscis 2 0 1Vestıı 169 veve 82-3

W Wandjiıın ruhları

238. 239 \\nwalag k ı z kan leşleri

240. 24}«'ilde. Osear 7

XXi «aııg.Mıı 124. 125 Xiııhenaıl. \iiihteeubdi

81Xoc1ıiquetzal 78

Yyahaııdomuzu 177. 203

ayrıca bkz. doınıız yakışlar ve l aşkı ular 11yağmur 90. 91. 92.

238 .239 yağmur bulum 90. 91 yağmur ıanrılan 8 0 - 1Yalında İskarvoi 184.

185Yaıııautaka 118 yrtntra. Tantra 23.

140-1yarasalar 155, 200. 201 yaratırı giıç 49. 85. 105 Saralılış 13. 22-3.

103. 123 yaş am 18. 19. 49. 51.

61.77. 157

ayrıca bkz. ebedi yaşam vaşaııı döngüsü bkz.

vaşaııı ve ölüm dhııgiisii

vaşaııı ve ülüııı döngüsü 8. 9. 13. 149

vaz 92. 93, 129 vazı 14-15. 38-9

Çin 38 -9

Antik Yiıı m n 38 Maya glifleri 39 nuıik harfler 38-9

54. 64, 89, 95 Yggdnısi.19. 176. 177

yıkım 44. 4.5, 49 yılan sembolizmi 26-7.* 2 9 , 3 1 . 8 1 . 8 3 . 8 8 .

92, 119. 142. 145. 167. 200- 5, 229 naga 156-7 kupa 187

yıldırım 88. 99. 165.239 .243

yıldırım kuşu 86. 87

vıldımıı ruhları 238.’ 239yıldız 91. 135, 2 07

Beytleheıtı 180 . 181Davul 102. 103 Inaınıa ve İşlar 99 Stcl/a Maris 183

>7» ve y uıı g 41. 97.143. N7. 148-51 153,159

yonca yaprağı 28. 179 Yorulıa tanrıları 52-3 yuınıırtn 233 Yunan, Antik i 1. 23.

162. 163. 164-73 yusufçuk 139 yüzük 213

/zafer 137, 197

zaman 46. 69 zambak bkz. çiçek zci/if çinileri 134 Zeııs bkz. liipiler zeylin bitkisi 169 Zia sembolü 90 zodvak 40-1. 142-7.

214-23 Çin 41. 142-7 Aslan 40. 4 1

Balı 163, 214 -23

Teşekkür

Y A Z A R IN S U N U Ş U

Beııi .sembolle.!1(Ilım asının içiııe sokup orada lullıığll için Sara I luııt a en içlen teşekkürlerimi

sıma nııı.$ Sürekli desteği için Mike I lımorılı Maden a yiin'kten teşekkür ederim.

f ’ Yılmad an destekledikleri ve çok değerli kaynak m at ima aller s^ltu lıkliiri için Mariaııııe (iil)son ve .lohıı Gibsona Tat ısondDank .

f)’ Son olarak (laroliue Larle ve lvy Press ekibine

(âmi| losldn Kaledrali: 2 1 0 ; Châle au de Blois: 24: K.gypliuıı Museııın. kahire: 28: K])isco])al Museııın Vir CiUnloııiu: 20 0 ; Molıamnıeıl Khıılil Museııın. kahire;11 2; Mıısee tles Art s Afrieairıs (“1 Oeenııiens: 52. 240: Musre Grrıuısdıi, Paris: İ44. İ4(); Mııser (inilde Glıaıılillv: 14: M u h i t Grnnel. Aii-en-Prınrrnee: 12. 148; Mıısee (âıimel. Paris: 122, 132. Kıt); Mıısee dıı Loııvrr. Paris: 5 6 . 00 . |(K); M u h i t d Orsııv, Paris: 8; Mıısee

de Tesse. I.e Mıuıs: 4(>; Mııseo ( iivieo Bolzımo: 180 : Museo Dioeesano Bressaııone: 18 4, 1(H; Mııseo Provineinl de Bellııs Ari es Halauıaııea: 188: Mııseo del Templo Mııyur Mcxiro: 80: Museo de'l’eolenaııgo



f ) Son olarak, (laroliue Larle ve lvy Press ekibine özellikle sıkı çalışmaları ve detaylardaki

hassasiyetlerinden dolayı şükran borçluyum.

Y A Y I N C IN I N S U N U Ş U

Yayıncı kuruluş, görsellerin basılmasına cömertçe izin verdikleri için aşağıda belirtilen şahıs ve kum ullara teşekkür eder. Bütün dikkatimize rağmen, istemeden alladığımız bir isim varsa öziir dileriz.

Alamy/Ariadne Yaıı Zandbergen: 68.

A rt A rd ı ive/A rel aıeol ogica I Musnuııı. Ba dat: 98:Sylvau iîanıef ve W ilham Bıırto Koleksiyonu: 1 10;

Bil>liotiıeque Nationa le Pa ris/M aıe C harı net: 224:Bodleian Librarv. O.vford: 8. 222. 232: Briıish Librarv:20. 116: Briıish Museııın: 148: Briıish Muse ıım/KileenTweedy : 22: Gollegc of Ar nıs/.lolm W ehh: 206, A ll’redoDagli O rli/lîargo llo Museııın. Horansa: 38: Bihliolcea

I‘İstense. Modemi: 220: Bibliotcrıı Nazioııale Mıırriıma.

Venedik: 234 ; Güllerin Nazionale deli I mlıriıı Perııgia:<>. 64: ( üıİlerin deg li Gffizi. Klorunsa: 23 0 :1listoriska

Templo Mııyur, Mcxiro: 80: Museo de l eolenaııgo. Mexieo: 88: National Aııihropological Museııın, \lexieo:

78 : Piııaeoteea Nazionale di Siena: 1()2; Özel koleksiyon-. İslanhııl: 10 0: Özel koleksiyon , Paris:118: Heal hiUiotecu de lo Kscoriııl: 218. (dohal Book Pııhlislıing: 2 3 8 ; I imine of bords Loııdon/Lilren lAveedy: 208: Jıırrold Pııhlislıing: 3(); klııırhine-

Tapnb or/Coll. B) IVP-Gruh: 2 2 8 ; Mıısee (i ra net Aix-e.ıl-Provence/Laurie Plııll Wiııfrey: 166; National Ga llciT- I .on< İra /K i leen Tvveedy: 17 0: ' 172: Öz«l Koleksivon/Marc. Cha nııct; 4 0 . 15 0; N’icolas Hapielıa: 13 6 ; Adolf Spohr Koleksiyonu, 1jarrv Sİ irerin Arm ağanı/Bu ITalo Bili I listorienl ( .'enler. Cody,Vİ yoming: 72 , 86 : Victoria & Al heri Mtıseunı, Lon dra / Sal İv Clıap pdl: 10 4, 21 2: Vieıoria 6c Allıerl Mııseum l.omlra/Kileen Tvveedy. 106, 124. 130.

Bridgemaıı Art Libraıy/Bilıliotlıeıpır Nationale. Paris. Kransa/Archives (iharm el; 154: Bildarclıîv Steffeııs: 236: Brilislı Museııın, Loııdra/Aııeient Ari and Arclıilerlııre, Golleelion Ltd : 12 8: /Gî ramimi:1()8, 202: I lorınıııan Museııın, LoıııIrıı/Koloğrııf

Ol leiııi Schıieeheli: 242: Museııın of Kine Arts.1 loıiHtoıı. Te-xas/Miss İma Jlo gg Armağanı: 70 :

clare gibson - semboller nasıl okunur 1.cilt

Documents