CONTESTACION A L A S O B J E C I O N E S D I R I G I D A S

E L S E Ñ O R CONDE

DE TORRE-CABRERA, AL FOLLETO

VINDICACION DE LA DEMOCRACIA ESPAftOLA.

FRANCISCO DE LEIVA.

M A D R I D . IMPRENTA DE D. MANUEL GOMEZ MARIN,

cille Ancha it Sm Bernardo, numero S.

1 8 5 9 .

R - u n

ymmmol C M o n i d 8 » ' O I 3 3 l « 0 « * J A

3 0 / 0 3 t tO K t e j a

¿ i M W 3(1 O T U H H J A

>.' ••vi l.l.'l.'K :: 1 1 J M K O t í A O M J T /

«OH AVI3 J 3(1 OaeO iAA fH

. U l f W U M J 9 . / . « S d K » J W J . K .0 a i / r o m a

.3 gMái ¿toumt M* id** Mi ¡

AL QUE LEYERE.

P o s t r a d o e n c a m a m e h a l l a b a c u a n d o á m i s m a n o s

llegó el fo l le to p u b l i c a d o p o r el s e ñ o r c o n d e d e T o r r e -

C a b r e r a .

D e s d e l u e g o sen t í v e h e m e n t e s d e s e o s d e c o n t e s t a r c o n

mis r e f l e x i o n e s á las s u y a s , p u e s t o q u e e n m í r e c o n o c i e -

se insuf ic iencia b a s t a n t e p a r a l u c h a r l i t e r a r i a m e n t e con

un tan d i g n o a d v e r s a r i o .

Mas t o d a v í a , n o o b s t a n t e mi s a l u d q u e b r a n t a d a , y

a u n q u e (al v e z a l g o t a r d í o , q u i s e l l eva r a d e l a n t e mi p r i -

mi t ivo p r o p ó s i t o , d e n o d e j a r s in c o r r e c t i v o las d o c t r i n a s

e r r ó n e a s q u e e n m i s e n t i r s o s t i e n e m i c o m p a t r i o t a .

Bien h u b i e r a y o q u e r i d o r e s p o n d e r al p u n t o y sin d i -

lación a l g u n a , m a s n o e s p o s i b l e h a c e r t o d o a q u e l l o q u e

se q u i e r e , y a h o r a s o l o c u m p l e á mi i n t en to el c o n s i g -

nar a q u í , q u e n o m e h a s i d o fac t ib le el r e a l i z a r m a s

p ron to e s t e q u e yo t e n g o y e s t i m o p o r b u e n d e s e o ,

H á m e p a r e c i d o d a r s u c i n t a m e n t e c u e n t a y r a z ó n d e

m i t r a b a j o , y r u e g o con g r a n d e e n c a r e c i m i e n t o a i q u e

l e y e r e , q u e n o p a r e m i e n t e s e n la f o r m a , s i n o q u e a t ien-

d a m a s q u e á la l e t r a , a l e s p í r i t u d e l a s d o c t r i n a s q u e

s u s t e n t o .

R e p ú b l i c o s e m i n e n t e s , filósofos d i s t i n g u i d o s y l i t e ra -

t o s d e g r a n d p f a m a y va l í a c u e n t a e n s ü s e n o la d e -

m o c r a c i a , y a c a s o p a r e z c a e n m í o s a d í a c u l p a b l e , lo

q u e c i e r t a m e n t e no e s m a s q u e s i n c e r a e s p r e s i o n d e mis

p r o f u n d a s c o n v i c c i o n e s , n o d e e s p e r i e n c i a ni d e a r d i e n -

t e fé d e s p r o v i s t a s , s i d e s n u d a s d e l a s p o m p a s d e te rso

y g a l a n o e s t i l o .

A u n as í y t o d o , t e n g o p a r a m í , q u e v a l e m a s la v e r -

d a d d i c h a s in a f e i t e s , q u e el a c i c a l a d o s o f i s m a , y e n e s -

te s e n t i d o e s p e r o c o n v e n c e r á m i a d v e r s a r i o . n o con las

f u e r z a s d e mi i n g e n i o , q u e e s e s c a s o e n d e m a s í a , s ino

c o n el p r e s t i g i o i m p o n d e r a b l e d e la b u e n a c a u s a q u e

s u s t e n t o , q u e e s la c a u s a d e la l i b e r t a d , d e la i gua ldad

y d é l a f r a t e r n i d a d d e t o d o s los h o m b r e s . — V a l e .

l i e m o s l e i d o e l f o l í e l o q u e a c a b a d e p u b l i c a r e l j ó v e n

c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a , b a j o e l t i t u lo d e « R e f l e x i o n e s

s o b r e a l g u n a s d e l a s d o c t r i n a s e m i t i d a s p o r D . N e m e s i o

F e r n a n d e z C u e s t a , e n s u VINDICACIÓN DE LA DEMOCRACIA

ESPAÑOLA .>

N u n c a , y e s t o lo d e c i m o s c o n t o d a n u e s t r a f r a u q u e *

za h a b i t u a l , n u n c a s i e n t e n u e s t r o c o r a z o n m a s g r a t a s

i m p r e s i o n e s q u e , c u a n d o l o s d e t r a c t o r e s d e la d e m o c r a -

c i a s e p r e s e n t a n e n e l t e r r e n o h o n r o s o d o la d i s c u s i ó n

f r a n c a , l e a l y d i g n a .

Y la c a u s a d e e l l o e s l ó g i c a y n e c e s a r i a ; p o r q u e n a d i e

i g n o r a q u e d e l a d i s c u s i ó n n a c e la luz , y d o n d e e s t á la

luz a p a r e c e la v e r d a d .

A s i e s q u e , c o m o la d e m o c r a c i a e s la v o r d a d , e l d o

r e c h o , l a j u s t i c i a , l e j o s d o t e m e r la d i s c u s i ó n la a c e p t a ,

y la acep ta s e g u r a s i e m p r e d e r e c o g e r e n el c o m b a t o e l

laurel q u e c o r o n a la v i c t o r i a .

Y lo r e c o g e , p o r q u e tal es el p o d e r d e la v e r d a d s o -

b r e el e r r o r .

Mas e s c i e r t o q u e h a y h o m b r e s q u e , p o r r a z o n e s q u e

a h o r a no q u e r e m o s a n a l i z a r , a p a r t a n su e n t e n d i m i e n t o

d e los p r inc ip ios q u e la d e m o c r a c i a o f r e c e á la c l a r a luz

d e la e v i d e n c i a , y e n e s t e cu60 m a l p o d r á v e r q u e e s d e

d i a , quien s e obs t ine e n c e r r a r los o j o s .

Hecha , p u e s , la a n t e r i o r o b s e r v a c i ó n , v a m o s á ocu -

p a r n o s de l fol leto del s e ñ o r c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a .

I I .

El jóven Conde no t iene, s e g ú n d i c e e n s u fo l l e to , fi-

j e za en n ingunas i dea s po l í t i cas ; a u n n o p e r t e n e c e á n i n -

g u n o d e los p a r t i d o s mi l i t an t e s ; n u e v o e n el m u n d o p o -

l í t ico , e s t r a ñ o á la lucha , si su j u i c i o e s e r r ó n e o , s i sú

incl inación s e desp ie r t a por talos ó c u a l e s p r i n c i p i o s , n o

e s p o r el a p e g o q u e en él e n g e n d r a u n a l a r g a p r á c t i c a ,

ni p o r los c o m p r o m i s o s ó lazos a d q u i r i d o s .

D e s p u e s y a d e m á s d e oslo , p r o d i g a d e la m e j o r bue-

na fé sin d u d a , s i m p a t í a s y á la vez r e p r o c h e s , á la m o -

n a r q u í a a b s o l u t a , á las r e p ú b l i c a s e s l r a n j e r a s , á la d e -

m o c r a c i a e s p a ñ o l a , á los p r o g r e s i s t a s p a r o s , ú la un ión

l i be ra l , y p o r ú l t i m o , á l a s d i v e r s a s f r a c c i o n e s q u e r e -

p r e s e n t a n el i n c o l o r o p r i n c i p i o d e la e s c u e l a d o c t r i n a r i a .

L a C o n s t i t u c i ó n d e 1 8 1 2 , c e g ó al p u e b l o ; e l E s t a t u t o

y la C o n s t i t u c i ó n de l 3 7 , n o s i r v e n ; la de l 4 5 , e s t á p l a -

g a d a d e d e f e c t o s ; y la a c t u a l s i t u a c i ó n , n i a u n c o n m u -

cho a c i e r t a á r e a l i z a r l a s e s p e r a n z a s d a t o d o s los e s p a -

ño les .

Y s igue : el a b s o l u t i s m o , e s magnifico ; la r e p ú b l i c a ,

sublime, y las i d e a s d e m o c r á t i c a s , celestiales; p e r o n a d a d o

es to c o n v i e n e t a m p o c o á E s p a ñ a .

A la n a c i ó n lo m i s m o q u e á t o d o s los p a r t i d o s , y lo

m i s m o q u e á t o d a s las i d e a s , a l c a n z a la s e v e r a é i n e x o -

rable c r i t i c a q u e h a d e s t i l a d o la p é ñ o l a d e l pub l ic i s t a

c o r d o b é s .

[Vive Dios! ¿ q u é e s , p u e s , lo q u e p r e t e n d e el fo l le t i s ta?

l i é ah í la p r e g u n t a q u e n o s h a c e m o s , y f r a n c a m e n t e ,

no a c e r t a m o s ó d a r n o s la r e s p u e s t a .

E n a p o y o d e lo q u e el s e ñ o r C o n d e q u i e r e , c i t a a l

g ran s a c e r d o t e d e la e s c u e l a d o c t r i n a r i a M r . Gu izo t , y

al d iv ino c a n t o r d e la d e m o c r a c i a e s p a ñ o l a d o n E m i l i o

Cas te la r . C o m o s e v e , la i d e n t i d a d pol í t ica d e e s t a s d o s

a u t o r i d a d e s n o p u e d e s e r m a s h o m o g é n e a , m a s e sp l i c i -

ta y t e r m i n a n t e .

La Cons t i t uc ión d e l 4 5 , y v o l v e m o s á g l o s a r l a s p a -

labras de l s e ñ o r C o n d e , t i e n e d e f e c t o s , m u c h o s d e f e c t o s ,

y de los c u a l e s ya s e o c u p a r á el fol le t is ta e n t r a b a j o s

m a s s é r i o s y r e f l e x i v o s ; p e r o c u a n d o el pueb lo e s p a ñ o l

a p r e n d a y s e p a u s a r d e e s a m i s m a C o n s t i t u c i ó n , e l s e -

- 1 0 —

fior Conde p e d i r á m a s l a t i t ud , m a s l i b e r t a d . E n t r e t a n t o ,

q u e la nación s e c o n f o r m e con las l i b e r t a d e s y d e r e c h o s

q u e p o s e e .

¡Qué c o s a s t i ene el fo l le t i s ta !

N o es i m p o s i b l e , p e r o d u d a m o s q u e e n n u e s t r o s t i e m -

p o s se h a y a p u b l i c a d o o t r o fol le to c o m o el d e l s e ñ o r c o n -

d e d e T o r r e - C a b r e r a .

P o r q u e f r a n c a m e n t e , no s e a l c a n z a , c ó m o u n h o m b r e

q u e n o t e n i e n d o pr inc ip ios fijos y d e t e r m i n a d o s , y q u e ,

los q u e e m i t e en su fol leto v a n , al d e c i r d e a l g u n o s m a l i -

ciosos , e n t r e c u y o n ú m e r o c i e r t a m e n t e n o n o s e n c o n -

t r a m o s , sin el sel lo d e la c o n v i c c i ó n , d e la s e g u r i d a d , de

la c o n c i e n c i a , no se a l canza , r e p e l i m o s , c ó m o e s e m i s -

m o h o m b r e s e a r r o j a al e s c a b r o s o t e r r e n o d e la p r e n s a

envue l to e n el o s c u r o l a b e r i n t o d e t a n t a v a g u e d a d y

confus ion . . . , ...••„ . . . . ¡,¡¡

Si el s eñor C o n d e 3e ha l l a c o m o e s p r e s a , c o n t e m p l a n -

d o la m a r c h a d e las ideas ; e s t o e s , e n el p e r i o d o d e su

a p r e n d i z a j e polí t ico; si se c o n s i d e r a s in c r i t e r i o p a r a se-

ñ a l a r el pa r t i do q u e e n c i e r r a m a y o r f o n d o d e v e r d a d ;

si t o d o s los pa r t idos le pa recen b u e n o s y le p a r e c e n ma-

los ; si no t iene f é , una e n t e r a y c u m p l i d a fé e n las b o n -

d a d e s in t r ínsecas d e tal ó cual e scue la , ¿ q u i e r e d e c i r -

n o s el fol le t is ta cuál e s la i d e a , el o b j e t o c a p i t a l de l e s -

c r i to q u e h a p u b l i c a d o ? ( j

Lo d i r e m o s sin a m b a j e s ni r o d e o s : c r e e m o s q u e pa-

ra coubl i iu i r se e n c o n s e j e r o y p r e c e p t o r d e los p a r t i d o s ,

d e las i dea s y d e las n a c i o n e s , es n e c e s a r i o h a b e r med í -

- l i -

t a d o m u c h o c o n d e t e n c i ó n y m a d u r e z , s o b r e la f u e n t e

d e d o n d e p a r l e n t o d a s n u e s t r a s i n i q u i d a d e s soc ia l e s ; y

c o n v e n c i d o á la v i s ta d o p r u e b a s c l a r a s y f e h a c i e n t e s

d e la e x i s t e n c i a d e l m a l y d e su o r i g e n , o j t o n e r , c o a e l

va lo r d e u n a conc i enc i a n o p e r t u r b a d a j-or e l s e n t i m i e n -

to d e la d u d a , d e l i n t e r é s ni de l m i e d o , e l c o r r e c t i v o

q u e so lo p u e d e h a l l a r s e e n los e t e r n o s p r i n c i p i o s d e

v e r d a d , d e a m o r y d e j u s t i c i a .

P e r o d e s c o n o c e r l o s d o g m a s q u e s i r v e n d e f u n d a m e n -

to á los s i s t e m a s po l í t i cos , n o p r e s t a r o i d o s á esa a m a r -

ga y e t e r n a q u e j a q u e e n s u a c e r b o d o l o r e x h a l a la g e -

n e r a c i ó n v i v i e n t e ; c o n d e n a r c o m o i n o p o r t u n o s s i s t e m a s

q u e e n su a b o n o c u e n t a n c o n la s a n c i ó n de l t i e m p o , d e

la re l igión , d e la filosofía , d e la c i enc ia , de l d e r e c h o ,

en fin, y a v e n t u r a r i n s u l t o s y á la vez c o n s e j o s á u n p a r -

t ido q u e n o m e r e c e lo u n o ni neces i t a lo o t r o , cosa e s

que ni se c o n c i b e n i s e a l c a n z a .

¿Qué e s , p u e s , v o l v e m o s á p r e g u n t a r , q u é e s lo q u e

p r e t e n d e el s e ñ o r c o n d e d e T o r r e C a b r e r a ?

Su fo l le to s e p r e s t a á m u y d i v e r s o s c o m e n t a r i o s . Q u i -

zá, y a u n sin q u i z á h a b r á q u i e n d i g a : e s e fo l le to p ido

mimos á los p a r t i d o s , e s e fo l le to so e n c a m i n a á e n s o ñ a r

el n ú m e r o d e la c a s a de l a u t o r . Y a c a s o h a b r á t a m b i é n

quien a l l á , e n s u f u e r o i n t e r n o , p i e n s e q u e el señoi C o n -

d e in ten ta c r e a r , c o m o O ' D o n n e l l , no un t e r c e r o , s i n o

un c u a r t o p a r t i d o po l í t i co q u e , a s i m i l a n d o en si t o d o s

los p e n s a m i e n t o s y t o d a s las v o l u n t a d e s , ed i f ique s o b r e

las r u i n a s d e los a n t i g u o s y m o d e r n o s b a n d o s tro p a r a i -

- l a -

s o t e r rena l q u e cons t i t uya la a d m i r a c i ó n d o l o s p r e s e n -

t e s y fu tu ros s ig los .

P e r o n o s o t r o s c r e e m o s en la r e c t i t u d , e n la s i n c e r i d a d

y b u e n a fé de l j ó v e n c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a , y a u n q u o

n o c r e y é s e m o s , j a m á s i r í a m o s á d e s v e l a r e l s a n t u a r i o

d e su conc i enc i a .

B a j o e s t e c o n c e p t o , v a m o s á n u e s t r o p r o p ó s i t o .

n i .

Al pr inc ip io d e su fol leto d i c e el c o n d e d e T o r r e - C a -

b r e r a , q u e no p r e t e n d e i m p u g n a r el c u e r p o d e d o c t r i n a s

q u e h a p r e s e n t a d o el s e ñ o r C u e s t a , s o s t e n i e n d o q u e l a s

s u y a s sean m e j o r e s ; y e n e s t a p a r t e e s t a m o s c o m p l e t a -

m e n t e de a c u e r d o , p o r q u e e n e f e c t o , n i las i m p u g n a , n i

p r e s e n t a o t r a s m e j o r e s , ni p e o r e s , n i lo m i s m o .

L o d e c i m o s con e n t e r a l i be r t ad y f r a n q u e z a ; s i h u b i é -

r a m o s d e h a c e r n o s c a r g o d e t o d a s las s i n g u l a r i d a d e s q u e

enc i e r r a el fol leto d e q u e n o s o c u p a m o s , s i n d u d a q u o

n u e s t r o e m p e ñ o ser ia l a r g o y e n o j o s o h a s t a el e s t r e m o .

P e r o , o i g a m o s al fo l le t i s ta . « S i la p a l a b r a d e m ó c r a t a ,

q u i e r e d e c i r e n e m i g o del d e s p o t i s m o , c o m o p a r e c e i nd i -

c a r el s e ñ o r C u e s t a . . . . » Confesamos h u m i l d e m e n t e , q u e

n o c o m p r e n d e m o s al s e ñ o r C o n d e | P u e s q u é l ¿no s a -

b e lo q u e s igni f ica la p a l a b r a d e m ó c r a t a ? L a def inición

es tá , c u a n d o m e n o s , e n el d i cc ionar io D o m í n g u e z . ¿No lo

- 1 3 -

ha le ido el fo l le t i s ta? p e r o a u n c u a n d o as í f u e r a , q u e lo

d u d a m o s , m o t i v o s y m a s q u e s o b r a d o s t i ene p a r a sal>cr

lo q u e e s , lo q u e v a l e . ( L u e g o p a r e c e q u e el fol le t is ta s e

c h a n c e a !

L o s o r a d o r e s y e s c r i t o r e s d e n u e s t r a s i d e a s , ¿ n o h a n

un mi l lón d e v e c e s e s p u e s t o y e s p l i c a d o lo q u e e s , lo q u e

q u i e r o y p i d e la d e m o c r a c i a ? Y a d e m á s , e n el fo l le to q u e

h a i n s p i r a d o al s e ñ o r C o n d e los a t a q u e s q u e , b a j o el m o -

d e s t o y t í m i d o e p í g r a f e d e o b j e c i o n e s , s e h a s e r v i d o d i -

r i g i r á n u e s t r o p a r t i d o , e n e s e fo l le to d e n u e s t r o a m i g o

y c o r r e l i g i o n a r i o s e ñ o r C u e s t a , ¿ n o e s t á c o n s i g n a d a la

baso , la e s e n c i a d e los p r i n c i p i o s q u e p r o f e s a la d e m o -

c rac i a e s p a ñ o l a ?

Si , p u e s , e s t o es a s í , c o m o n o p u e d e m e n o s d e c o n f e -

s a r l o el fo l le t i s ta , ¿ á q u é v i e n e e s a c o n t i n u a r e p e t i c i ó n

d e , si s e r d e m ó c r a t a e s e s t o si s e r d e m ó c r a t a e s lo

o t r o . . . . s i la p a l a b r a d e m ó c r a t a q u i e r e d e c i r a q u e l l o . . . .

soy d e m ó c r a t a . . . . n o s o y d e m ó c r a t a . . . .

¡Vive Dios ! s e r d e m ó c r a t a e s , e n t r e o t r a s c o s a s i g u a l -

m e n t e h o n r o s a s , s e r e n e m i g o d e l d e s p o t i s m o , s í , e u e -

migo i n t r a n s i g e n t e d e l d e s p o t i s m o , v e n g a d e a r r i b a , ó

venga d e a b a j o , e n c ú b r a s e c o n e s t e , ó a q u e l d i s f r a z ;

s e r f u e r t e s a n t e los f u e r t e s , y h u m i l d e a n t e los h u m i l d e s ;

su f r i r con v a l o r los d e s a f u e r o s y v io l enc ia s d e la in just i -

c i a ; d e s p r e c i a r ó c o m p a d e c e r á l a s s e r p i e n t e s q u e , e m -

b r i a g a d a s e n el fes t ín d e un m a t e r i a l i s m o b r u t a l , a r r o -

jan á la f r e n t e d e los o p r i m i d o s la a s q u e r o s a s a l i va d e

la i n j u r i a ; y p o r ú l t i m o , a m a r con p u r e z a al p u e b l o , y

— 14 -p a r a su b i e n , p r o c l a m a r c o n la f r e n t e e r g u i d a y e l á n i -

m o l e v a n t a d o t o d o s lo s p r i n c i p i o s q u e c o n s a g r a la j o -

v e n d e m o c r a c i a e s p a ñ o l a .

¿ C u á l e s s o n e s t o s p r i n c i p i o s ? B u e n o s e r á q u e l o s r e c o r -

d e m o s a l s e ñ o r C o n d e .

N o s o t r o s , l o s l l a m a d o s p o r l a p i a d o s a generosidad d o

n u e s t r o s c o m u n e s é i n s a c i a b l e s a d v e r s a r i o s , i n n o v a d o -

ros p e l i g r o s o s . u t o p i s t a s c i e g o s y d e s a t e n t a d o s , e n e m i -

g o s d e la s o c i e d a d y d e la f a m i l i a , n o s o t r o s h e m o s p r o -

c l a m a d o s i e m p r e , y p r o c l a m a m o s e n n o m b r e d e l a p e r -

s o n a l i d a d h u m a n a ,

1 .»

«LIBERTADES V DERECHOS INDIVIDUALES'.

« S u f r a g i o u n i v e r s a l . — L i b e r t a d c o m p l e t a d e la p r e n s a

s in d e p ó s i t o , e d i t o r , n i p e n a l i d a d e s p e c i a l . — S e g u r i d a d

i n d i v i d u a l , g a r a n t i z a d a p o r e l Ilabeas corpus.—Absoluta

i n v i o l a b i l i d a d d e la c o r r e s p o n d e n c i a y d e l d o m i c i l i o . —

D e r e c h o d e r e u n i ó n y d e a s o c i a c i ó n p a c í f i c a s . — L i b e r t a d

d 'J i n d u s t r i a , d e t r a b a j o y d e t r á f i c o . — L i b e r t a d d e c r é -

d i t o . — E n s e ñ a n z a l i b r e . — U n i d a d d e l e g i s l a c i ó n y d e f u e -

r o . — A b o l i c i o n d e la p e n a d o m u e r t e .

2 . "

«ORGANIZACION DEL ESTADO É INSTITUCIONES POLITICAS:

• U n a s o l a c á m a r a . — E l e c c i o n e s i n d e p e n d i e n t e s d e l a

i n f l u e n c i a d e l g o b i e r n o . — M i l i c i a N a c i o n a l . — I n a m o v i l i -

— 15 — d a d j u d i c i a l . — I n s t i t u c i ó n d e l j u r a d o p a r a t o d a c l a s e d e

d e l i t o s . — J u s t i c i a c r i m i n a l g r a t u i t a . — D e s a m o r t i z a c i ó n

a d m i n i s t r a t i v a . — I n d e p e n d e n c i a d e l a I g l e s i a . — P a r t i c i -

p a c i ó n d o l a s c o l o n i a s e n la r e p r e s e n t a c i ó n n a c i o n a l .

Y ó . »

«REFORMAS ADMINISTRATIVAS * ECONÓMICAS:

• I n m e d i a t a r e f o r m a d e l a s l e y e s h i p o t e c a r i a s , p a r a la

c r e a c i ó n d e B a n c o s d e c r é d i t o t e r r i t o r i a l y a g r í c o l a . —

D e s a m o r t i z a c i ó n d e l o d o l o a m o r t i z a d o . — D e s e s t a n c o d e

l o d o lo e s t a n c a d o . — S u p r e s i ó n d e l o s c o n s u m o s y d e l p a -

p e l s e l l a d o . — C o n t r i b u c i ó n ú n i c a d i r e c t a . — C o n v e r s i ó n

d e t o d a la d e u d a d e l E s t a d o á u n a s o l a c l a s e . — R e f o r m a

l i b e r a l d e l o s a r a n c e l e s c o n r e l a c i ó n , s o b r e t o d o , á l a s

c l a s e s p o b r e s . — R e d u c c i ó n d e l o s g a s l o s i m p r o d u c t i v o s ,

y a u m e n t o d e l o s p r o d u c t i v o s , e s p e c i a l m e n t e r e s p e c t o d e

l a s o b r a s p ú b l i c a s q u e s e a n d e c u e n t a d e l E s t a d o — A b o -

l ic ión d e l a s q u i n t a s y m a t r í c u l a s d e m a r . — E n s e ñ a n z a

p r i m a r i a u n i v e r s a l y g r a t u i t a . — E s t a b l e c i m i e n t o d e e s -

c u e l a s p r o f e s i o n a l e s . — R e f o r m a s d e l a s c á r c e l e s , e s t i n -

c ion d e l o s p r e s i d i o s , y p l a n t e a m i e n t o d e l s i s t e m a p e n i -

t e n c i a r i o . »

H é a h í t o d o lo q u e e s , t o d o lo q u e c o n s t i t u y e u n d e -

m ó c r a t a m o d e r n o . A h o r a b i e n , ¿ a c e p t a ó n o a c e p t a e s t o

el f o l l e t i s t a ? ¿ C ó m o h a d e a c e p t a r l o , si a s e g u r a q u e p e -

d i r á m a s l a t i t u d , m a s l i b e r t a d , c u a n d o e l p u e b l o s e p a

u s a r l a s q u e p o s e e ? | E I p u e b l o ! ( C o n t e n t o y s a t i s f e c h o

d e b e h a l l a r s e c o n l a s l i b e r t a d e s y d e r e c h o s q u e d i s f r u -

— 1 6 -

t a , regalo d e b i d o á la g e n e r o s i d a d de l c e n s o g u i a d o p o r

la influencia moral d e los g o b i e r n o s m o d e r a d o s !

El c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a n o . e s d e m ó c r a t a p o r c o n -

venc imien to , y e s to , se halla m a s q u e d e m o s t r a d o con la

a u t o r i d a d i r r e v o c a b l e d e s u s p a l a b r a s ; q u e lo s e a p o r

inc l inac ión , no lo d u d a m o s , ó m e j o r d i c h o , lo c r e e m o s ;

p o r q u e es necesa r io q u e el h o m b r e i l u s t r a d o t e n g a un co-

razon m u y c o r r o m p i d o , p a r a q u e n o s i m p a t i c e c o n u n o s

p r inc ip ios q u e , b a s a d o s e n la v e r d a d , e n el a m o r , e n la

jus t i c i a , t i enden d i r e c t a y e f i c a z m e n t e á la f e l i c idad y

bien c o m ú n .

P o r lo d e m á s , y es to sea d i c h o d e p a s o , la a p a r i c i ó n

del c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a e n la a r e n a po l í t i ca t i ene ,

con r e spec to á los p a r t i d o s , a l g u n o s p u n t o s d e c o n t a c t o

con la e n t r a d a d e la m u g e r c o q u e t a e n el l u g a r d o n d e se

hal lan s u s a p a s i o n a d o s y a d m i r a d o r e s : á l o d o s y c a d a

unos d e ellos p r o d i g a las s o n r i s a s y d e s d e n e s .

Vo lvamos á o í r a l s eñor C o n d e .

IV.

Y d ice : «S i s e r d e m ó c r a t a 6c l l ama s e r a d i c t o á una

f o r m a d e g o b i e r n o b a s a d a en los e t e r n o s p r i n c i p i o s do

jus t ic ia , y c o n f o r m e con el esp í r i tu del p u e b l o á q u e se

t ra ta de a d a p t a r , yo s o y d e m ó c r a t a p o r c o n v e n c i m i e n t o

y p o r inclinación „ ,.,: oi¡

- 1 7 -

D e j a n d o a p a r t e lo d e c o n f o r m e con el e s p í r i t u del pue -

b l o á q u e s e t r a t a d e a d a p t a r , y a q u e l l o o t r o d e yo soy

demócrata por convencimiento y por inclinación, ¿ q u i e r e

d e c i r n o s el fo l le t i s ta q u é e s lo q u e e n t i e n d e p o r e t e r n o s

p r i n c i p i o s d e j u s t i c i a ?

L o s h o m b r e s , n o s d i c e el s e ñ o r C o n d e e n la p á g i n a

3 1 d e s u f o l l e t o , * s e c o n o c i e r o n á sí m i s m o s , y c o n t r a el

e n e m i g o g e n e r a l d e l a s p a s i o n e s , f o r m a r o n l eyes h u m a -

n a s , q u e n o son o t r a c o s a q u e r e g l a m e n t o s p a r a la a p l i -

c a c i ó n d e la ley d i v i n a . »

¡ A h ! Si l o s h o m b r e s s e h u b i e r a n c o n o c i d o á s í m i s -

m o s . . . . M a s , p r e s c i n d i m o s d e e s t o , y p r e s c i n d i m o s t a m -

bién d e a q u e l t e m i b l e m i l i t a r , e s t o e s , d e el enemigo

general d e las p a s i o n e s c o n t r a q u i e n s e e n s a ñ a el f o l l e -

t i s ta . N o s o t r o s c r e í a m o s q u e el e n e m i g o g e n e r a l d é l a s

p a s i o n e s e r a el v i r t u o s o q u e las v e n c i a . C o n f e s a m o s h u -

m i l d e m e n t e q u e n o c o m p r e n d e m o s e s t o s p a s a g e s .

P e r o , a h o r a p r e g u n t a m o s : ¿ e s a s l e y e s h u m a n a s , e s o s

r e g l a m e n t o s h e c h o s p a r a la a p l i c a c i ó n d e la ley d i v i n a ,

e s t án p e r f e c t a m e n t e b a s a d o s e n los e t e r n o s p r i n c i p i o s d e

ju s t i c i a? ¿ h a n l l e n a d o la s a n t a m i s i ó n q u e les s u p o n e el

fo l le t i s ta? A su j u i c i o , s í ; y e n p r u e b a d o la f é q u e e n

ello t i e n e , o i g a m o s lo q u e d i c e : « d e r r i b a d o s l a s l o y e s e n

n o m b r e d e la l i b e r t a d , o l v i d a d c o m o c o n s e c u e n c i a p r e -

c isa la voz d e la n a t u r a l e z a , y e l h o m b r e , fa l lo d e i u s -

l in lo , s e r á el m a s a t r o z d e t o d o s los a n i m a l e s . »

E n v i s ta d e lo d i c h o , d e d u c i m o s , q u e á j u i c i o de l s e -

ñ o r C o n d e , t o d o s los g o b i e r n o s e s t á n b a s a d o s e n los e i e r -

- 1 8 -n o s pr inc ip ios d e j u s t i c i a ; y q u e p a r a s e r d e m ó c r a t a bas -

ta a c e p t a r c u a l q u i e r a d e los s i s t e m a s q u e l ian r e g i d o á

las nac iones , p o r s u p u e s t o , á c o n t a r d e s d e a q u e l feliz

m o m e n t o en q u e los h o m b r e s t u v i e r o n la d i c h a d e c o n o -

c e r s e á s í m i s m o s . Y es to es p r e c i s o q u e as í s e a , po r -

q u e d e lo c o n t r a r i o , ¡ q u é h o r r o r ! el h o m b r e o l v i d a l á la

voz d e la n a t u r a l e z a , p e r d e r á el i n s t i n to q u e h a r e c i b i d o

d e su Dios , y a d e m á s , a n d a r á p o r e s o s m u n d o s t r a n s f o r -

m a d o en león, ba l lena ó c o c o d r i l o .

¡Cuánto l amen ta el fol let is ta la p é r d i d a de l i n s t i n to e n

el h o m b r e !

Has t a a h o r a s e h a b i a ó r c i d o p o r t o d o el m u n d o q u e

el h o m b r e d e b i a gu i a r se p o r la r a z ó n , y q u e el ins t in to

se q u e d a b a p a r a l o s a n i m a l e s .

S i e m p r e nos h a p a r e c i d o e s t ú p i d a , m a t e r i a l i s t a é in-

d igna del h o m b r e la confus ión d e n u e s t r a e s p e c i e con

los d e m á s a n i m a l e s . E s t o sin d u d a h a c e h o n o r á la mo-

des t i a del señor C o n d e ; p e r o c o n f e s a m o s p o r n u e s t r a

p a r t e q u e n o s r e p u g n a h a b l a r de l género homo, ni m a s

ni m e n o s q u e si se t r a t a se d e los cuadrumanos.

Q u é es , pues , v o l v e m o s á p r e g u n t a r , ¿ q u é e s lo q u e

s e e n t i e n d e p o r e t e r n o s p r inc ip ios d e j u s t i c i a ? ¡ Jus t ic ia !

¿es qu izá la obed i enc i a fo rzosa á l eyes i m p u e s t a s á un

pueb lo p o r la as tuc ia 6 la v iolencia? ¿es p o r v e n t u r a el

c a p r i c h o d e un d é s p o t a e r i g i d o e n s i s t e m a ? ¿es e n fin,

la e s p r o p i a c i o n t i r án i ca d e las l i b e r t a d e s y d e r e c h o s i n -

h e r e n t e s 6 e sa i m á g e n y s e m e j a n z a d o Dios q u e s e lla-

m a h o m b r e ? ¡No, n o , mil v e c e s no!

- 1 9 -L a j u s t i c i a e s , b a j o el p u n i ó d o v i s t a p r á c t i c o , la d e -

b i d a y p e r f e c t a d i s t r i b u c i ó n d e lo q u e á c a d a u n o s e d e -

b e , m e d i a n t e un d e r e c h o c o n g é n i t o á la p e r s o n a l i d a d

h u m a n a .

Y b i e n , ¿ c r ee el s e ñ o r C o n d e q u e en t o d a s l a s f o r m a s

d e g o b i e r n o q u e c i t a , s e h a l l a c a b a l y p e r f e c t a m e n t e r e a -

l i zado e I d e r e c h o ? ¿ C r e e q u e las l eyes y c ó d i g o s h a s t a

aqu í e s c r i t o s , m a n i f e s t a c i o n e s d e l a s é p o c a s e n q u e n a -

c i e ron , d e s a r r o l l o a n a l í t i c o d e las f o r m a s d e g o b i e r n o

en q u e l ian a p a r e c i d o , s o n la t r a d u c c i ó n fiel y e x a c t a

del d e r e c h o h u m a n o ?

N o e s pos ib l e q u e e s t o c r e a el s e ñ o r C o n d e . Y si lo

c r e e , c r e e r á e n el e r r o r m a s f u n e s t o y l a m e n t a b l e .

E s c i e r t o q u e los g o b i e r n o s , e n las d i v e r s a s f o r m a s d e

su m a n i f e s t a c i ó n y d e s a r r o l l o , h a n i n v o c a d o sanios y eter-

nos principios de justicia, ¿ p e r o lo e s m e n o s q u e u u a vez

a p o d e r a d o s d e la f u e r z a b r u t a , c o n s t i t u i d o s e n á r b i t r o s

d e la s u e r t e d e los p u e b l o s , l ian u s a d o d e e s o s p r i n c i p i o s

d e ju s t i c i a d e u n m o d o q u e , l e j o s d e s e r la i n t e r p r e t a -

ción fiel y e x a c t a d e la ley d i v i n a , h a n s i d o p o r el c o n -

t rar io el b a l d ó n y e s c a r n i o d e e s a m i s m a ley?

L a s r e p ú b l i c a s a n t i g u a s c o n d e n a b a u al o s t r a c i s m o a l

g u e r r e r o q u e c e ñ í a el l aure l d e la p o p u l a r i d a d , p o r h a -

ber c o n s a g r a d o s u v i d a y su s a n g r e al s e r v i c i o d e la p á -

ti'ia, d e s u p á l r i a , á q u i e n e n g r a n d e c í a con el p r e s t i g i o

q u e en a q u e l l o s t i e m p o s d a b a n l a s g l o r i a s a d q u i r i d a s e n

el f r a g o r d o los c o m b a t e s . ¿Y el s áb io? El s á b i o e r a t a m -

bién , e n r e c o m p e n s a d e h a b e r d o t a d o á s u pa i s , á s u s i -

— 20 — g l o , con las i d e a s g r a n d e s y g e n e r o s a s q u e b r o t a n d o

su augus t a f r e n t e , c o n d e n a d o á la i n e x o r a b l e y h o r r i b l e

l ey del o s t r a c i s m o . ¿Y el n i ñ o ? | d e s g r a c i a d o y p o b r e

niño! si e r a c o j o , m a n c o , g i b a d o ó e n f e r m i z o , r ec ib ía la

m u e r t e e n e s p i a c i o n d e e se so lo c r i m e n !

N o e s v e r d a d , s e ñ o r C o n d e , q u e e s t e idea l d e r e p ú -

b l i cas e s sublime?

¿Los r e y e s a b s o l u t o s , cas i t o d o s los r e y e s a b s o l u t o s

han l l evado á los p a í s e s t oda vez q u e la e c l i p s a d a e s t r e -

lla d e las n a c i o n e s f a v o r e c i ó s u s i n s t i n t o s , la g u e r r a , la

d e v a s t a c i ó n y la m u e r t e . A r b i t r o s d e la s u e r t e d e los

p u e b l o s , d i s p o n í a n d e la f o r t u n a , y d e la h o n r a , y d e la

v i da del h o m b r e , con m a s l i b e r t a d q u e la q u e e n n u e s -

t r o s d i a s c o n c e d e n las l eyes á un l a b r a d o r p a r a d i s p o -

n e r d e s u s y u n t a s . Y b i e n , ¿ q u i é n e s e r a n e s t o s d é s p o t a s

pol í t ica y c i v i l m e n t e i r r e s p o n s a b l e s , q u e a s i o b r a b a n

e n n o m b r e d e los eternos principios de justicia? E r a n ,

los r e y e s abso lu tos , los e l e g i d o s p o r la p r e t e n d i d a ley

del derecho divino.

¿No es v e r d a d , s e ñ o r C o n d e , q u e el a b s o l u t i s m o es

magníf ico?

L a inquis ic ión se d i r ig ía al p e n s a m i e n t o , á la conc i en -

cia , á la vo lun t ad h u m a n a : M i s e r a b l e , d c c i a , p i e n s a ,

e s c r i b e , h a b l a , m u é v e t e , d á un p a s o s i lo c r e e s b u e n o ;

p e r o yo q u e d e s v e l o el s a n t u a r i o d e la conc i enc i a , yo

q u e p e n e t r o h a s t a en el m a s r ecónd i to s e c r e t o d e las i n -

t enc iones , yo , p o d e r in te l igente , s u p e r i o r , d i v i n o , yo se-

g a r é tu c u e l l o , a m o r d a z a r é tu b o c a , t r i t u r a r é tus huc-

— 2 1 -—

s o s , a z o t a r é y q u e m a r é t u s c a r n e s ! . . . . ¿Crees q u e p u e -

d e s s u s t r a e r t e á la a c c i ó n d e m i e s p a d a v e n g a d o r a ? N o ,

n o . Y o , p o d e r i m p l a c a b l e , le p e r s i g o en t o d a s y p o r t o -

d a s p a r l e s ; y si h a s m u e r t o , y si tu c u e r p o se ocu l ta

en las e n t r a ñ a s d e la t i e r r a , n o im p o r t a : yo s é t u r b a r

la paz d e los s e p u l c r o s , e s t r a e r é , p u e s , tus h u e s o s , los

e n t r e g a r é á l a s l l a m a s , y tu alma continuará en las eter-

nas del infierno. ¿Y e n n o m b r e d e q u i é n y p o r q u i é n s e

h a c i a t o d o es to? En n o m b r e d e los eternos principios de

justicia, p o r la oliva justa , y p a r a g lo r i f i cac ión d e Dios

y d e su s a n t a r e l i g i ó n ! ¡ ( ¡Blasfemos!! !

¡Ay! Si los m a n e s d e e s a s g e n e r a c i o n e s q u e y a n o

e x i s t e n l e v a n t a r a n la c a b e z a y n o s c o n t a r a n s u s d e s d i -

chas y d o l o r e s . . . . ¡Cuán tos , c u á n t o s c r í m e n e s se h a n p e r -

p r e t a d o e n n o m b r e d e p r i n c i p i o s e t e r n o s d e j u s t i c i a !

Y l u e g o h a b r á q u i e n d i g a m a l del a b s o l u t i s m o , ¡ igno-

r a n t e s ! ¿no e s v e r d a d , s e ñ o r C o n d e , q u e el a b s o l u t i s m o

es magni f ico?

P e r o v e n g a m o s á n u e s t r o s t i e m p o s , á e s t o s t i e m p o s

d e c iv i l izac ión y d e c u l t u r a : a h í e s t á n los v e r g o n z a n t e s

p l a g i a r i o s d e la iglesia d o c t r i n a r i a del g r a n pontif ico

M r . G u i z o t . Q u e h a b l e n , p u e s , los N a r v a e z , los M u r i -

l los, los S a r t o r i u s y N o c e d a l e s : d e c i d u o s , si e s q u e en

el lo no t ené i s i n c o n v e n i e n t e : ¿ h a b é i s b a s a d o v u e s t r o s có-

d i g o s e n los e t e r n o s p r i n c i p i o s d e jus t i c ia? ¿los h a b é i s

i n t e r p r e t a d o con a r r e g l o á e s t o s m i s m o s pr inc ip ios? N o

es n e c e s a r i o q u e c o n t e s t é i s , n o : ah í e s t á n v u e s t r o s h e c h o s

q u e h a b l a n con m a s e l o c u e n c i a q u e v u e s t r a s p a l a b r a s .

— 2 2 —

C u a n d o e s a s supremas i n t e l i g e n c i a s q u e e n s u s e n o

enc i e r r a el d e c r é p i t o y c a r c o m i d o d o c t r i n a r i s m o , l ian

e s t ab lec ido el c r i t e r i o de l n a c i m i e n t o y d e la r i q u e z a ;

cuando h a n d e s p o j a d o al p o b r e , t a n so lo p o r q u e lo e s ,

d e los d e r e c h o s m a s s a g r a d o s q u e d e t e r m i n a la r a z ó n y

la j u s t i c i a ; c u a n d o sin au tor izac ión c o n s t i t u c i o n a l h a n a r -

r a n c a d o al pueb lo s u s t e so ros y s u s a n g r e ; c u a n d o h a n

p i so t eado y h e c h o mil g i r o n e s la l ey f u n d a m e n t a l c i c a -

d a á su m i s m a i m á g e n y s e m e j a n z a ; y e n fin , c u a n d o

ho l lando el h o g a r d o m é s t i c o , h a n p r e s o sin f o r m a c i o n d e

c a u s a , y sin f o r m a c i ó n d e c a u s a h a n d e p o r t a d o á m i l l a -

res d e c i u d a d a n o s h o n r a d o s , pac í f i cos y l a b o r i o s o s , h a n

c r e í d o s e g u r a m e n t e q u e asi o b r a b a n e n u n t o d o c o n f o r -

m e s con los e t e r n o s p r inc ip ios d e j u s t i c i a .

Noso t ro s c r e e m o s q u e t oda f o r m a d e g o b i e r n o q u e

es t ab lezca c o m o b a s e d e s u o r g a n i z a c i o u c o n s t i t u t i v a el

pr iv i legio d e c l a s e s , e m p i e z a p o r u n a in jus t i c i a q u e lóg i -

ca y f a t a l m e n t e c o n d u c e al e g e r c i c i o d e la v i o l e n c i a .

¿Cuá les s e r á n , pues , las l eyes m a s b u e n a s , m a s j u s t a s ,

m a s d e b i d a s y pe r f ec t a s ?

L a s q u e d e t e r m i n a n y c o n s a g r a n las l i b e r t a d e s y d e -

r echos i n h e r e n t e s á la p e r s o n a l i d a d h u m a n a . E s t o e s , la

ley e t e r n a del Yo, la a u t o n o m í a d e l i n d i v i d u o . Y e s t a s

l eyes r ac iona l y c ien t í f i camente d e t e r m i n a d a s n o s o n ,

no pueden s e r o t r a s q u e las q u e t o m a n c a r n e e n l o s p r i n -

c ip ios d e m o c r á t i c o s , «en t i dad soc ia l , e n t i d a d j u r í d i c a ,

c u e r p o d e su s i s t e m a . »

— 23 —

V

El s e ñ o r C o n d e h a c e e n su fol íe lo a l g u n a s a p r e c i a c i o -

n e s h i s t ó r i ca s c o n e x a c t i t u d , y m a s q u e con e x a c t i t u d , con

u n a e l e g a n c i a q u e c i e r t a m e n t e h o n r a á s u t a l e n t o . N o

hay d u d a q u e n u e s t r o fo l le t i s ta ha e s t u d i a d o á su m o d o el

m u n d o , e n los l i b r o s , e s t o e s , en la h i s t o r i a ; p e r o n o s o -

t ros c r e é m o s q u e n o b a s t a la e s p e r i e n c i a t r a d i c i o n a l de l

t i e m p o , s i n o q u e e s n e c e s a r i o t a m b i é n , la e s p e r i e n c i a vi -

va , l a t e n t e , e s a e s p e r i e n c i a q u e s e a d q u i e r e e n la g e s t i ó n

d e los h e c h o s q u e á n u e s t r a p r o p i a v i s ta s e o b r a n e n el

e s p a c i o .

Y b i e n , ¿ q u é e s , p u e s , lo q u e p a s a e n d e r r e d o r n u e s t r o ?

|VergUenza y h a s t a r a b i a c u e s t a el r e c o r d a r l o ! Si núes*

t r a s l i b e r t a d e s po l í t i ca s n o f u e r a n e n E s p a ñ a la m a s s a r -

cás t ica d e las m e n t i r a s , e n la p r e n s a , l i b r e de l c i r cu lo

de h i e r r o q u e la e n f r e n a , n o s o t r o s e n t r a r í a m o s g u s t o s o s

en el f o n d o d o e s a c u e s t i ó n t a n t a s v e c e s p r o v o c a d a p o r

la n o e n v i d i a b l e g e n e r o s i d a d d e n u e s t r o s a d v e r s a r i o s .

La E s p a ñ a , p r e g u n t a m o s a h o r a , ¿ e s feliz la E s p a ñ a

b a j o los s i s t e m a s po l í t i cos y s o c i a l e s q u e la r i g e n ? ¡Có-

m o h a d e s e r feliz n i n g ú n p u e b l o , m i e n t r a s q u e su o r g a -

nización f u n d a m e n t a l s e a el r e s u l t a d o q u e f a t a l m e n t e

o f r ece el i n c o l o r o p r i n c i p i o d e las e s c u e l a s d o c t r i n a r i a s !

— 2 4 —

L a s nac iones c o m o los p u e b l o s , y los p u e b l o s c o m o los

i nd iv iduos , t i enen s a g r a d o s d e b e r e s q u e c u m p l i r , e s c ie r -

to; m a s ¿ d ó n d e s e ha l lan e s c r i t o s y r e s p e t a d o s s u s c o r r e -

la t ivos d e r e c h o s ? Se ha l l an , so lo s e ha l l an e n la c o n c i e n -

cia púb l i ca , e n e s a voz d e la h u m a n i d a d q u e s e l l ama

d e m o c r a c i a , cuyo f o r m i d a b l e e c o r e s u e n a d e po lo á polo

l l enando y a t o d o s los á m b i t o s del m u n d o c i v i l i z a d o .

Y esa voz , e s e g r i t o e t e r n o d e p r o t e s t a q u e los d é b i l e s ,

los o p r i m i d o s , los q u e v i v e n e n c o r v a d o s b a j o el p e s o d e

las i n i q u i d a d e s soc ia les , a r r o j a n á la f r e n t e d e los g o b i e r -

nos o p r e s o r e s , d e los g o b i e r n o s f u n d a d o s p o r el p r iv i l e -

g i o , en el p r iv i l eg io y p a r a el p r i v i l e g i o , ¿ e s t a n n u e v o

a c a s o c o m o el s e ñ o r C o n d e h a p r e t e n d i d o d e m o s t r a r ? N o ,

e se gr i to es a n t i g u o , t an a n t i g u o c o m o el E v a n g e l i o . Y

ese gr i to , n o es el g r i t o d e e s t e ó a q u e l h o m b r e , d e e s t e

ó aque l pueb lo , e s el g r i t o d e la h u m a n i d a d q u e con jus -

ticia e x i g e la fiel y p e r f e c t a o b s e r v a n c i a d e su d e r e c h o .

¿ P e r o la h u m a n i d a d l l e g a r á a l g ú n d i a al fel iz t é r m i n o

d e su jus ta y s a n t a a s p i r a c i ó n ?

O i g a m o s al s e ñ o r C o n d e : « R e p a s o la h i s to r i a de l mun-

d o , y en t o d o s los s ig los v e o r e t r a t a d a la i n c e s a n t e mo-

v i l idad del h o m b r e , j u n t o á las l eyes i n m u t a b l e s d e la na-

t u r a l eza ; el h o m b r e d e s e a ; l ié a q u í la c s p r e s i o n c o n s -

t an t e d e la h u m a n i d a d : e l h o m b r e n o l o g r a , p o r q u e la

fel ic idad q u e a n h e l a , no e s t á en la t i e r r a : lié a q u í la voz

d e D i o s . »

Es t á m u y b i e n ; p e r o el fol le t is ta d e s q u i c i a c o m p l e t a -

m e n t e la c u e s t i ó n . ¿Qué e s , p u e s , lo q u e el h o m b r e d e -

- 2 5 -s e a ? ¿Qué e s , p u e s , lo q u e el h o m b r e n o l o g r a ? Si e l s e -

ñ o r C o n d e s e r e f i e r e á lo r e l i g i o s o , á lo í n t i m o , á l a s

a s p i r a c i o n e s de l e s p í r i t u , c l a r o e s q u e e n la t i e r r a j a m á s

e n c o n t r a r á t o d a la dich-i q u e d e s e a , p o r q u e Dios n o lia

q u e r i d o q u e h a y a f e l i c i dad c o m p l e t a e n e s t a v i d a . Y si

la h u b i e r a ¿ q u é e s lo q u e le q u e d a b a al h o m b r e q u e t e -

m e r y d e s e a r m a s a l l á d e e s t e m u n d o ? . . . .

N o s o t r o s n o s a b e m o s q u é e s l o q u e el fol le t is ta i n t e n t a

p r o b a r con e s e p a s a j e . C r e e m o s , s in e m b a r g o , q u e a l g o

q u e r r á d e c i r , p e r o e s e a l g o s e lo ca l l a , y n o s o t r o s n o

q u e r e m o s i r a l t e r r e n o d e las c o n g e t u r a s y a d i v i n a c i o n e s ,

q u e es á d o n d e el s e ñ o r C o n d e n o s e m p u j a á c a d a p a s o .

L a d e m o c r a c i a al e s p o n e r su s i s t e m a , e n t i é n d a l o b i e n

el s e ñ o r C o n d e , n o t r a t a d e la v i d a de l c ie lo , s ino d e la

v ida h u m a n a e n t o d a s l a s c o n d i c i o n e s d e e s t e p l a n e t a .

¿ P o d e m o s , ó n o p o d e m o s l l ega r á u n a o r g a n i z a c i ó n

de f in i t iva e n el ó r d e n pol í t ico y soc ia l? E s t a e s la c u e s -

tión , y á e l la c r e í a m o s q u e s e h u b i e r a c o n c r e t a d o el

fo l l e t i s t a .

N o s o t r o s v e m o s e n t o d a s las é p o c a s y p a í s e s , á c o n -

t a r d e s d e el p r i n c i p i o d e l m u n d o , retratada en ¡a histo-

ria de los siglos la incesante aspiración del hombre hac ia

las c o n q u i s t a s d e s u b i e n : i n s p i r a d o p o r la ley s a n t a d e l

p r o g r e s o , d e e s e p r o g r e s o e s c r i t o p o r la m a n o d e Dios

e n el l i b r o de l d e s t i n o h u m a n o , lucha siu d a r s e t r e g u a

ni p u n t o d e r e p o s o ; y u n a s v e c e s v e n c i d o y v e u c e d o r las

n í a s , p e r s e v e r a s in e m b a r g o y s i gue p o r los d i l a t a d o s

e r i a l e s d e s u v i d a . 4

— 2 6 —

A h o r a b ien: ¿ c r ee el fol let is ta q u e n a d a e n s u s d e s e o s

h a logrado el h o m b r e ? ¿Nos e n c o n t r a m o s hoy lo m i s m o

q u e el d i a e n q u e n u e s t r o s p a d r e s f u e r o n a r r o j a d o s de l

P a r a i s o T e r r e n a l ? ¿Es q u e á la i n t e l i genc ia de l fo l le t i s ta

p a s a n d e s a p e r c i b i d o s los i n m e n s o s d e s c u b r i m i e n t o s q u e

han ven ido á s a t i s f ace r t a n t a s n e c e s i d a d e s h u m a n a s ?

C o n s i d e r a m o s la cues t ión b a j o el p u n t o d e v i s ta s o c i a '

y pol í t ico, y es to n o s l leva á u n a l ige ra , p e r o r e t r o s p e c -

tiva d i g r e s i ó n . S e r e m o s b r e v e s .

L a g e n e r a l i d a d d e los h o m b r e s , r e d u c i d o s á la m í s e -

r a condic ion d e e s c l a v o s y s i e r v o s , s i e n t e n s o b r e s u s

c a n s a d o s h o m b r o s l o d o el p e s o d e un m a l e s t a r indef in i -

b l e : el d é s p o t a , b a j o el n o m b r e d e r e p ú b l i c a , r e y a b s o -

lu to , teocracia 6 a r i s t o c r a c i a , p o n e el p i é s o b r e s u s g a r -

g a n l a s . No p u e d e n p e n s a r , n o p u e d e n t r a n s m i t i r su pen-

samien to , no p u e d e n o b r a r ; su a l b e d r í o , solo s e hal la en

l a vo lun tad o m n i p o t e n t e del t i r a n o ; s i n o t i enen d e r e c h o s

q u e los pongan al a b r i g o d e las v i o l e n c i a s é in jus t i c ias

del p o d e r o s o , en c a m b i o t i enen el d e b e r d e s a c r i f i c a r ó

la m a s leve señal en e s t e , t o d a s las a f e c c i o n e s m a s q u e -

r i d a s del co razon , h o n r a , a m o r , f ami l i a y e x i s t e n c i a :

no se les cons ide ra c o m o h o m b r e s , s ino c o m o c o s a s , m e -

n o s q u e c o s a s , c o m o mise ros r ep t i l e s , c o n d e n a d o s á v i -

v i r en el lodo d e la e sc l av i tud : v iven e s t a v i d a d e d o l o r

y de a m a r g u r a , y c u a n d o el r igor d e la i n jus t i c i a a g o t a

sus a b a t i d a s f u e r z a s , oyen una voz p r o f é t i c a q u e les d i -

ce: « su f r id , h a b é i s n a c i d o p a r a el s u f r i m i e n t o : a s í lo han

o r d e n a d o los Dioses .» Y c r e y e n d o los d e s g r a c i a d o s q u e

— 27 — e s t a b l a s f e m i a e s u n a d i v i n a r e v e l a c i ó n , v u e l v e n á inc l i -

n a r s u s f r e n t e s y á d o b l a r s u s d o r s o s .

L l e g a d e s p u e s un h o m b r e , e r a m a s q u e un h o m b r e ,

e r a un D i o s ; y su d i v i n a y s a n t a p a l a b r a l leva r a u d a l e s

d e c o n s u e l o , d e luz y d e e s p e r a n z a á los c o r a z o n e s l a -

c e r a d o s . L o s h o m b r e s e m p i e z a n á v e r c o n m a s c l a r i d a d

el f a r o s a l v a d o r d e s u d e s t i n o : la m u g e r a n t e s e s c l a v a ,

a d q u i e r e u n a l i b e r t a d q u e j a m á s h a b í a c o n o c i d o ; la n u e -

v a r e l i g ión t r a n s f o r m a el m u n d o . Y d i c e : « t o d o s los h o m -

b r e s so i s h e r m a n o s , a m a o s l o s u n o s á los o t r o s : lo q u e

no q u e r á i s p a r a v o s o t r o s , n o lo q u e r á i s p a r a v u e s t r o s

s e m e j a n t e s . » Y al r i co y al p o b r e , al f u e r t e y al d é b i l , a l

s eñor y al e s c l a v o , « s a b e d , q u e t o d o s so i s h o m b r e s , y

q u e t o d o s s o i s i g u a l e s a n t e la j u s t i c i a d e Dios .»

Y los h o m b r e s e m p i e z a n á r e s p i r a r c o n a l g u n a c o n -

ciencia d e su p e r s o n a l i d a d .

Un n u e v o , y g r a n d e , y p a s m o s o a c o n t e c i m i e n t o vue l -

ve á v a r i a r la f az de l m u n d o : q u e r e m o s h a b l a r d e el

d e s c u b r i m i e n t o d e la p r e n s a . L o s s á b i o s se a p o d e r a n d e

es to s a g r a d o y m i s t e r i o s o a g e n t e d e la c iv i l i zac ión h u -

m a n a , y p o r su m e d i o , e m p i e z a n á g e n e r a l i z a r las i d e a s

d e d e r e c h o , d e j u s t i c i a . L a i n s t r u c c i ó n , a n t e s p a t r i m o -

nio e s c l u s i v o d e u n o s p o c o s , d e r r a m a su luz b i e n h e c h o -

ra s o b r e la i n t e l i g e n c i a d e los m a s . El c o m b a t e s e e m s

peña y s e h a c e t a n t e r r i b l e c o m o p o r f i a d o : t o d o e n t r a

en el c r i so l d e la d i scus ión , y d o e s t a lucha t i t án ica va

n a c i e n d o la f u lgon t e a u r o r a q u e n o s e n s e ñ a la v e r d a d .

A h o r a b i e n : s e n o s p r e g u n t a ¿cuá l e s e s a v e r d a d , d ó u -

— 28 — d e e s t á esa v e r d a d ? Esa v e r d a d es , la d e m o c r a c i a ; e s a

v e r d a d es tá , en la d e m o c r a c i a : ella h a e s t u d i a d o el m u n -

d o ; ella h a c o m p r e n d i d o el h o m b r e , s u s d e b e r e s y s u s

d e r e c h o s ; ella q u i e r e q u e cese el i m p e r i o d e la v i o l e n c i a ,

de l p r iv i l eg io , d e la in jus t i c i a ; e l la q u i e r e , en fin, q u e t o -

d a s las f a c u l t a d e s n a t u r a l e s d e la s o c i e d a d h u m a n a b a -

sen su d e s a r r o l l o en el v e r d a d e r o p r inc ip io c r i s t i a n o . Y á

su vez , h a d i c h o : « todos los h o m b r e s son h e r m a n o s . »

Y á los p o d e r o s o s , á los p r i v i l e g i a d o s : « L o q u e q u e r á i s

p a r a v o s o t r o s , q u e r e r l o p a r a v u e s t r o s s e m e j a n t e s . » Y al

r i co y al p o b r e , al f u e r t e y a l d é b i l , a l o p r e s o r y al o p r i -

m i d o , « s a b e d q u e t o d o s so i s h o m b r e s , y q u e si t o d o s sois

iguales a n t e la jus t ic ia d e D i o s , i gua l e s d e b e i s s e r t a m -

bién an te la jus t ic ia h u m a n a . »

H é ahí c o m o c e d i e n d o el h o m b r e á la l ey p r o v i d e n c i a l

d e su de s t i no , el p r o g r e s o , h a l l e g a d o al t r a v é s d e una

v i d a d e d o l o r o s o m a l e s t a r , á la é p o c a e n q u e l a s r e v e l a -

c iones mis t e r iosas d e la re l ig ión y d e la c i enc i a , le a p a r -

tan d e t oda i namov i l i dad y r e t r o c e s o .

L a n u e v a civil ización ha i n s p i r a d o al h o m b r e la con-

ciencia d e su d e b e r y d e su d e r e c h o , y no h a b r á p o d e r

h u m a n o q u e le h a g a r e t r o c e d e r e n s u m a r c h a v i c t o r i o s a .

El h o m b r e d e s e a b a , y h a c o n s e g u i d o : el h o m b r e d e s e a

y c o n s e g u i r á . Neces i ta s a t i s f ace r las n e c e s i d a d e s n a t u r a -

les d e su c u e r p o , d e su a l m a y d e su in t e l igenc ia , y s a b e

q u e es to es impos ib le sin la r ea l i zac ión de l d e r e c h o h u -

m a n o , q u e es la e senc ia f u n d a m e n t a l de l p r inc ip io d e m o -

crá t ico .

- 2 9 -L a d e m o c r a c i a , p u e s , c o n v é n z a s e e l s e ñ o r C o n d e ,

solo con la e f i cac ia d e s u s p r i n c i p i o s d e f i n i t i v o s , l l e v a d o s

á la e s f e r a p r á c t i c a d e l g o b i e r n o , i n a u g u r a r á u n a s i t u a -

ción d e p a z , d e r e p a r a c i ó n , d e j u s t i c i a . Y el h o m b r e , p u e s -

to en el e j e r c i c i o p l e n o d e s u a c t i v i d a d , á r b i t r o d e s u s

acc iones n a t u r a l e s , f u e r t e c o n la conc i enc i a d e su d e b e r

y d e s u d e r e c h o , e n c o n t r a r á e n la t i e r r a t o d o el b i e n po-

s ib le á q u e Dios le h a d e s t i n a d o .

vi.

N u e s t r o fo l le t i s ta n o s p r e g u n t a e n t o n o g r a v e y s e n t e n -

c ioso . « ¿ E s t a r á r e s e r v a d o al s ig lo X I X , h a b r á d e s c u b i e r -

to y g u a r d a r á e n su s e n o a l g u n o d e n u e s t r o s p a r t i d o s m i -

l i t an tes esa f o r m a d e g o b i e r n o s u b l i m e , q u e al h o m b r e

d é r e p o s o , q u e h a g a d o la t i e r r a u n e d e n ? Si a lgún p a r -

t ido lo c r e e a s i , d i s t a , á mi v e r , m u c h o d e la r a z ó n . »

Y s i g u e ; « t o d a s las f o r m a s p o s i b l e s d e g o b i e r n o s e h a n

e n s a y a d o e n el e s p a c i o d e los s ig los ; t o d a s t i enen e n la

h i s to r i a b r i l l a n t e s p á g i n a s , t o d a s t i enen á su vez o t r a s d o

lulo y d e s a n g r e . E n u n a m i s m a é p o c a p u e b l o s n o d i s -

t a n t e s h a n florecido b a j o m u y d i s t i n t a s f o r m a s d e g o b i e r -

n o ; y e n un m i s m o p u e b l o , p e r o e n é p o c a s d i s t i n t a s , e l

g o b i e r n o q u e a y e r p r o d u j o s u g l o r i a , h o y c a u s a s u

r u i n a . »

Y d e s p u é s d e a s e g u r a r q u e fácil le se r ia d e m o s t r a r e s -

- 3 0 -t a s v e r d a d e s con h e c h o s , p r e g u n t a : « A h o r a b i e n , s i e s t o

e s as í , si no p u e d o m e n o s q u e s e r , ¿ s e r á el p a r t i d o d e -

mocrá t ico , s e r á n s u s d o c t r i n a s l a s q u e e n c i e r r a n esa p a -

n a c e a , r e m e d i o d e t o d o s los m a l e s p a r a n u e s t r a n a c i ó n ? "

N o e s e x a c t o q u e el r é g i m e n d e la d e m o c r a c i a m o -

d e r n a , se h a y a e n s a y a d o con t oda s u v i r t u a l i d a d y

pureza en n i n g ú n t i e m p o ni p a i s . E n t r e la d e m o c r a c i a

m o d e r n a y la d e m o c r a c i a a n t i g u a h a y u n a d i s t a n c i a in-

m e n s a , un a b i s m o i n s o n d a b l e . N a d a h a y d e c o m ú n e n t r e

es tos s i s t emas tan d i a m e t r a l m e n t e o p u e s t o s . E s inú t i l ,

pues , q u e nues t ros a d v e r s a r i o s c o n f u n d a n n u e s t r o s i s t e -

ma d e g o b i e r n o , con los h a s t a a q u í e n s a y a d o s . Si e s t a

suposición g r a t u i t a d e n u e s t r o s d e t r a c t o r e s s ign i f i ca a l -

go , significa solo un e r r o r e s t ú p i d o y g r o s e r o , o r i g i n a d o

p o r la confus ion i n c o n s i d e r a d a d e la c iv i l i zac ión a n t i g u a

y m o d e r n a , c u y o s e l e m e n t o s c o n s t i t u t i v o s se r e p e l e n d e

una m a n e r a tan abso lu t a c o m o e v i d e n t e .

Dec imos m a s : la d e m o c r a c i a m o d e r n a , tal c o m o n o s -

o t r o s la p r o c l a m a m o s y s o s t e n e m o s , s e d i f e r e n c i a t a m -

b ién , y n o c i e r t a m e n t e en p o c o , d e la d e m o c r a c i a f r a n -

cesa cons t i tu ida en p o d e r en 1 8 4 8 .

L a s d o c t r i n a s q u e p r o f e s a la d e m o c r a c i a e s p a ñ o l a ,

por o t r a p a r t e , y d i c h o sea con p e r m i s o d e l fo l le t i s ta ,

no han c a u s a d o ni c a u s a r p u e d e n la r u i n a d e n i n y u n

pueblo ; s ino q u e p o r el c o n t r a r i o s e v é , q u e las n a c i o -

nes m a s fel ices q u e hoy figuran e n el g r a n m a p a del

m u n d o s o n , a q u e l l a s c u y a o r g a n i z a c i ó n soc i a l y pol í t ica

se acerca m a s á n u e s t r o s i s t e m a . P e r o s i g a m o s .

— 31 — Si p o r E d é n e n t i e n d e el f o l l e t i s t a a n a t i e r r a d o n d e n o

s e c o n o z c a e l m a l , d o n d e t o d o s e a p a z , f e l i c i d a d , v e n -

t u r a ; d o n d e el h o m b r e , d e s p u e s d e d a r s e u n p a s e o p o r

los j a r d i n e s d e p r o m i s i o n s e t i e n d a á la b a r t o l a y l u e g o ,

s a t i s f a g a s u s n e c e s i d a d e s t o d a s c o n s o l o a b r i r la b o c a y

e s p e r a r q u e s o b r e e l l a s e d e s p r e n d a d e l o s á r b o l e s d e l

b i e n , u n m a d u r o y s a z o n a d o f r u t o q u e , n i a u n s i q u i e r a

t e n g a p r e c i s i ó n d e m a s t i c a r , c r e e m o s q u e n o e s n e c e s a -

r i o s a b e r l e e r ni e s c r i b i r p a r a c o n o c e r q u e e l p a r t i d o

q u e tal c r e y e s e c a e r i a e n e l m a s c r a s o é i n c o n c e b i b l e d e

los a b s u r d o s . C o s a e s e s t a , ¡ c u i d a d o ! q u e ni a u n s i q u i e -

r a s e le h a o c u r r i d o á n u e s t r a h e r m a n a e n e l S e ñ o r , la

d e v o t a y c r i s t i a n a «REGENERACIÓN.»

L a d e m o c r a c i a q u i e r e c o m o e l e m e n t o d e p r o s p e r i d a d

p ú b l i c a , el d e s a r r o l l o c a b a l , p e r f e c t o , a b s o l u t o , d e t o -

d a s l a s a p t i t u d e s e n l a s d i v e r s a s f a s e s d e l a i n t e l i g e n -

cia h u m a n a , e l t r a b a j o . S I , p o r q u e s in e l t r a b a j o n o e s

p o s i b l e l a p r o s p e r i d a d y e n g r a n d e c i m i e n t o d e l o s p u e -

b l o s , p o r q u e s i n e l t r a b a j o j a m á s c o n s e g u i r á el h o m b r e

el b i e n f i s i c o , m o r a l é i n t e l e c t u a l á q u e D i o s le h a d e s -

t i n a d o .

P e r o e s n e c e s a r i o q u e el t r a b a j o n o s e a e l r e s u l t a d o

del m o n o p o l i o , p o r q u e e n t o n c e s s e c o n v e r t i r á e n u n a

c a r g a p e s a d a p a r a t o d o s , y s o b r e t o d o p a r a los p o b r e s ,

á q u i e n e s p e n o s a m e n t e p r o d u c e h o y p a r a s a t i s f a c e r l a s

p r i m e r a s y m a s u r g e n t e s n e c e s i d a d e s d e la v i d a .

C u a n d o e l t r a b a j o e n t o d a s l a s m a n i f e s t a c i o n e s d e s u

a c t i v i d a d , s e a l i b r e ; c u a n d o s e h a l l e g a r a n t i z a d o p o r t o -

— 32 —

d a s las l i be r t ades q u e c o n s a g r a el p a r t i d o d e m o c r á t i c o ,

lé jos d e s e r u n a c a r g a p e s a d a , i n s o p o r t a b l e , s e r á un b i e n

q u e t o d o s b u s c a r á n sin m a s e s t í m u l o s q u e los q u e o f r e -

ce la s e g u r i d a d d e u n a j u s t a y m e r e c i d a r e c o m p e n s a .

L a s a r t e s , el c o m e r c i o , la i n d u s t r i a , la a g r i c u l t u r a ,

t o d a s las f u e n t e s de la r iqueza p ú b l i c a e n c o n t r a r á n v id a

y d e s a r r o l l o b a j o los p r inc ip ios d e e q u i d a d y d e j u s t i c i a

q u e p ro fesa la d e m o c r a c i a E s p a ñ o l a .

El j o r n a l e r o , el d e s g r a c i a d o j o r n a l e r o , e s t e s i e r v o d e

la civil ización m o d e r n a , s a l d r á d e la d e s g a r r a d a s i t u a -

c ión en q u e s e ha l la , p o r q u e la d e m o c r a c i a le d a r á m e -

d ios p a r a q u e m e j o r e las c o n d i c i o n e s d e su p r e c a r i a exis*

t enc i a .

Y el h o m b r e e s t u d i o s o , u n a vez a b o l i d a s l a s l eyes

q u e cons t i tuyen el m o n o p o l i o d e la e n s e ñ a n z a , q u e d a r á

l ibre p a r a o p t a r c u a n d o q u i e r a , c o m o q u i e r a y d o n d e

q u i e r a , p o r la p rofes ion q u e m a s s e a d a p t e á s u s f acu l -

t a d e s na tu ra l e s , d e s e n v u e l t a s á bene f i c io d e e s t u d i o s he-

chos d e una m a n e r a bien sea p ú b l i c a ó p r i v a d a ; p o r q u e

la d e m o c r a c i a c o n s a g r a r á el d e r e c h o y la l i b e r t a d d e

vocac ion , sin la cual no es pos ib le q u e t o d a s las ap t i tu -

d e s d e la soc i edad h u m a n a e n t r e n en la p l e n i t u d o r g á -

nica d e su na tura l v i t a l i dad y p u j a n z a .

L a d e m o c r a c i a , pues , con s u s p r i n c i p i o s s a l v a d o r e s

a b r i r á a n c h o y e s t enso c a m p o á t o d a s las a p t i t u d e s ,

p o r q u e r o m p e r á t odas las t r a b a s q u e d i r e c t a ó i n d i r e c -

t a m e n t e las e m b a r a z a n , y p r o m o v e r á la r i q u e z a n a c i o -

na l , e s t i ngu i r á la mise r i a , y e n t o d a s y p o r t o d a s p a r -

- 3 3 -t e s h a r á s e n t i r los e f e c t o s b e n é f i c o s y s a l a d a b l e s d e la

i n s t r u c c i ó n .

H é ah í el E d é n q u e d e la t i e r r a p u e d e h a c e r , y q u e

sin d u d a h a r á la d e m o c r a c i a : y con e s t e E d é n , c r é a l o ó

no lo c r e a el fo l le t i s ta , m o r i r á la e m p l e o - m a n í a , p a r t o

c a r a c t e r í s t i c o d e l o s g o b i e r n o s m o d e r a d o s , d e l o s p a r -

tidos m e d i o s , o r i g e n f e c u n d o , i n a g o t a b l e , d e t a n t o s y t an

g r a v e s m a l e s ; m o r i r á a s í m i s m o la u s u r a , e s t e c o m e r c i o

i nmora l q u e con s u s p r o p o r c i o n e s co lo sa l e s s e a g i t a e n

el e s p a c i o , y cua l a r d i e n t e l a v a c a e y a g o s t a la flor p r e -

c i ada q u e n a c e y c r e c e c o n el s u d o r d e l h o m b r e ; s e e s -

t ingu i rá e n g r a n p a r t e el c e l i b a t i s m o , c o n s e c u e n c i a p r e -

c i s a d o t a n t a n e c e s i d a d soc i a l c r e a d a á la s o m b r a d e t a n -

to m a t e r i a l i s m o , d e t a n t a m i s e r i a , d e t a n t a d e g r a d a c i ó n :

y los c a m p o s y los p u e b l o s , las c á r c e l e s y los p r e s i d i o s

no se v e r á n , c o m o s e v e n h o y , t a n l lenos d e r a t e r o s , e s -

t a f a d o r e s , l a d r o n e s y a s e s i n o s d e t o d a s las e s c a l a s , l a n -

zados los m a s d e e l los á la c a r r e r a d e l c r i m e n , p o r q u e

una s o c i e d a d m a d r a s t a les h a n e g a d o los m e d i o s d e s a -

tisfacer las n e c e s i d a d e s d e s u c u e r p o , d e su a l m a y d o

su in te l igenc ia .

¿Qué le p a r e c e n al fo l le t i s ta n u e s t r a s ideas? V e á m o s l o .

4

VII.

Al h a c e r el señor Cues ta en s u fo l l e to u n p a r a l e l o e n -

t r e las d o c t r i n a s d e m o c r á t i c a s y las q u e p r o f e s a n los

d e m á s p a r t i d o s , sale al e n c u e n t r o el s e ñ o r c o n d e d e T o r -

r e - C a b r e r a , y d i c e : «Si el s e ñ o r C u e s t a s e r e f i r i e s e a l

p a r t i d o d e m o c r á t i c o en g e n e r a l , n a d a m a s c u e r d o , n a d a

m a s r a z o n a b l e ; p e r o el s e ñ o r C u e s t a h a b l a p o r ó p a r a

el pa r t i do d e m o c r á t i c o E s p a ñ o l e n 1 8 5 8 , y e s t e h a c e

v a r i a r la c u e s t i ó n del t o d o . » L u e g o el fo l le t i s ta a d m i t e

p a r a la d e m o c r a c i a e n g e n e r a l t o d o s los p r i n c i p i o s con-

s a g r a d o s p o r el p a r t i d o d e m o c r á t i c o E s p a ñ o l ?

Y ¿por q u é lo q u e el s e ñ o r C o n d e c r e e r a z o n a b l e , cuer -

d o y admis ib l e p a r a la d e m o c r a c i a e n g e n e r a l , n o lo

c r e e a d m i s i b l e , c u e r d o y r a z o n a b l e p a r a , la d e m o c r a c i a

E s p a ñ o l a ? Aqui a p a r e c e el fo l le t i s ta , e n t r e o t r o s , con

a q u e l tan g a s t a d o e g e m p l o : si e c h á i s s o b r e un h o m b r e

r o b u s t o , p e r o conva lec i en te , m a s p e s o del q u e p u e d a lle-

v a r . . . . lo inut i l izareis . . . s e m o r i r á . . . .

E s t a s n o son r a z o n e s q u e p u e d a n c o n v e n c e r n o s . Las

i d e a s d e m o c r á t i c a s son b u e n a s , ó no son b u e n a s ? son

j u s t a s , ó n o son j u s t a s ? son v e r d a d e r a s , ó n o s o n v e r d a -

d e r a s ? son a d m i s i b l e s , ó no son a d m i s i b l e s ? lil fol let is-

t a o p t a , c o m o l i emos vis to , p o r la a f i r m a t i v a .

- 3 5 — '

Y b i e n , ¿en q u é d i f i e r e e n t o n c e s el s e ñ o r C o n d e d e la

d e m o c r a c i a e s p a ñ o l a ? Al d e c i r d e s u s p a l a b r a s , e n la

c u e s t i ó n d e t i e m p o y e s p a c i o . C o m o s e v é , ¡ n o s o n t a n

l a r g a s l a s d i s t a n c i a s q u e n o s s e p a r a n !

Mas p o r lo q u e a c a b a m o s d e e s p r e s a r , n o s e c r e a el

fol le t is ta q u e n o s o t r o s , c o m o el s e ñ o r C u e s t a al s e ñ o r

O ' D o n n e l l , i n t e n t a m o s d e c l a r a r l e d e m ó c r a t a d e c o r a z o n ;

p o r q u e t r a b a j o e s e s t e q u e m a s q u e á n o s o t r o s , al s e -

ñ o r C o n d e p e r t e n e c e .

P e r o v o l v i e n d o á la c u e s t i ó n , p r e g u n t a m o s : lo q u e

h o y e s c u e r d o , r a z o n a b l e , j u s t o , v e r d a d e r o , ¿de ja d e

ser lo m a ñ a n a ? lo q u e m a ñ a n a e s v e r d a d e r o , j u s t o , r a -

z o n a b l e , c u e r d o , d e j a d e s e r l o h o y ? N o ; p o r q u e la v o r -

d a d , e s lo m i s m o h o y q u e a y e r , m a ñ a n a lo m i s m o q u o

h o y , y h o y lo m i s m o q u e s i e m p r e .

S i , p u e s , e s t o e s a s i , c o m o n o p u e d e m e n o s d e s e r

en la c u e s t i ó n d e t i e m p o ¿ n o e s lo m i s m o e n la c u e s t i ó n

do e s p a c i o ? L o q u e e s v e r d a d e r o y j u s t o e n F r a n c i a , d e -

j a r á d e s e r j u s t o y v e r d a d e r o e n R u s i a ? I n d u d a b l e m e n -

te no , p o r q u e la v e r d a d e s c o m o D i o s , e s t o e s , e t e r n a ,

i n m u t a b l e , y s u ley f a t a l n o p u e d e m e n o s d e r e g i r e l Uni-

v e r s o .

Y e s t o , sin c o n t a r c o n q u e los p r i n c i p i o s d e m o c r á t i c o s

no t i enen u n a e x i s t e n c i a rea l e n sí m i s m o s , s ino á c o n d i -

ción d e q u e s e a n p e r s o n i f i c a d o s y e n c a r n a d o s e n la in te -

l igencia v i v a d e los h o m b r e s .

E n e f e c t o , ¿ q u é e s un p r i n c i p i o q u o n o r a d i c a e n u n

c e r e b r o , e n u n c o r a z o n , e n u n e s p í r i t u h u m a n o , e n fin?

— 36 — ¿ P u e d e d e c i r s e , con r a z ó n e n e s t e c a s o , q u e l o s p r i n c i -

p ios , q u e las i d e a s , e n la r e g i ó n d e la g e n e r a l i d a d a b s -

t r ac . a , v iven r e a l m e n t e la v e r d a d e r a v i d a h u m a n a ? T a n .

lo v a l d r i a s o s t e n e r q u e la b l a n c u r a e x i s t e e n sí m i s m a ,

y s e g u r a m e n t e n u e s t r o fo l le t i s ta n o h a b r á v i s l o j a m á s la

blancura s ino en o b j e t o s b l a n c o s .

L a d e m o c r a c i a , p u e s , son los d e m ó c r a t a s ; y l a s a b s -

t r acc iones , s é p a l o b ien el s e ñ o r C o n d e , n o t i enen r e a l i -

d a d e s t e r i o r ú obgetiva, p o r s e r v i r n o s de l t é r m i n o c o n s a -

g r a d o p o r la c i e n c i a .

N o s o t r o s s a b e m o s y n a d i e p o d r á d e s m e n t i r n o s con

r a z o n e s c o n v i n c e n t e s , q u e n u e s t r o s p r i n c i p i o s e s t r a ñ a n

la f o r m a q u e r a c i o n a l m e n t e d e b e n e l e g i r t o d a s l a s so-

c i e d a d e s h u m a n a s , con a r r e g l o á la n o c i o n f u n d a m e n t a l

del d e r e c h o , e n s u s r e l a c i o n e s d e a p l i c a c i ó n p r á c t i c a p a r a

el cge rc ic io d e t o d a s las l i b e r t a d e s i n d i v i d u a l e s j u s t a y

c ien t í f icamente d e t e r m i n a d a s .

L a s i dea s d e m o c r á t i c a s , s o n p u e s , d e u n a n a t u r a l e z a

ta l , q u e e n c u a l q u i e r d i a , y e n c u a l q u i e r p u e b l o , pueden

l levarse á la e s f e r a p rác t i ca de l g o b i e r n o , s in l as t imar

m a - n te reses q u e los q u e s e c r e a n y m e d r a n á la s o m b r a

de l p r iv i l eg io , d e la i n m o r a l i d a d y d é l a i n j u s t i c i a .

Si á e s t o q u i e r e l l amar le el fo l le t i s ta panacea, n o d u d e

q u e la d a r á el p a r t i d o d e m o c r á t i c o , p o r q u e la enc i e r r a

en las c o n d i c i o n e s t an b e n é f i c a s c o m o n e c e s a r i a s d e su

r é g i m e n .

P o r lo d e m á s , n o s o t r o s s a b e m o s q u e la d e m o c r a c i a

t iene q u e c o m b a t i r c o n t r a e l e m e n t o s p o d e r o s o s ; p e r o e s -

- 3 7 — to n o i m p o r t a : e l t i e m p o , y la s a n t i d a d d e s u c a u s a , v e n -

c e r á n t o d o s los o b s t á c u l o s q u e s e o p o n e n á s u m a r c h a vic-

t o r i o s a .

VIII.

E x a m i n e m o s , d i c e el s e ñ o r c o n d e d e T o r r e C a b r e r a ,

las d o c t r i n a s d e l S r . C u e s t a , y v e a m o s si conv i enen ó no

en la s i t u a c i ó n d e E s p a ñ a . E x a m i n e m o s , d e c i m o s á n u e s -

t r a v e z , e x a m i n e m o s el e x á m e n del fo l l e t i s t a , y v e a m o s

s i c o n s i g u e ó n o la p r u e b a q u e i n t e n t a h a c e r v i s ib le y

c l a r a .

T e n e m o s á la v i s ta e s t e a r t i cu lo q u e e n su fol le to b a u -

tiza el s e ñ o r C o n d e con el e p í g r a f e d e e x á m e n d e n u e s -

t ras d o c t r i n a s , y f r a n c a m e n t e , c u a n t a s v e c e s n o s t o m a -

m o s el g u s t o d e l ee r lo , o t r a s t a n t a s se n o s v i ene á la m e

m o r í a lo d e a q u e l a f i c ionado á la p in tu ra q u e , d e s p u e s

d e h a b e r d a d o a l g u n o s b r o c h a z o s s o b r e u n l ienzo se v ió

p r e c i s a d o á e s c r i b i r e n é l , p o r q u e d e s e a b a d a r una i dea

inequ ívoca d e s u i n g é n i o , las s i g u i e n t e s p a l a b r a s : « E s t o

es un g a l l o . •

Lo q u e el fol le t is ta s e p e r m i t e l l a m a r e x á m e n d e nues -

t r a s d o c t r i n a s , e s á n u e s t r o p o b r e y humi lde j u i c i o , u n a

e s c u r s i o n m a s ó m e n o s a c e r t a d a p o r el c a m p o d e lo p a -

s a d o , e s c u r s i o n q u e e n p o c o ó en n a d a se r o z a con el

o f r e c i m i e n t o q u e al p r i n c i p i o s e n o s h a c e .

- 3 8 -E n efec to , ¿ q u é t i ene q u e v e r la d e m o c r a c i a m o d e r n a ,

61o q u e e s lo m i s m o , q u é t i ene q u e v e r la a p l i c a c i ó n p r á c -

tica del d e r e c h o h u m a n o , c o n la m a l a e s t r e l l a d e F e l i p e

IV, ni con las d e s g r a c i a s d e C á r l o s II? ¿qué t i ene q u e v e r ,

p u e s , con las c o n q u i s t a s d e G u i l l e r m o d e N o r m a n d í a , n i

con q u e e s t e e s t a b l e c i e r a el f e u d a l i s m o , ni con q u e c o n -

s e r v a s e á sue ldo la m a y o r p a r t e d e s u e j é r c i t o ? ¿ q u é

t iene q u e v e r , e n fin, con la d e s m e m b r a c i ó n de l i m p e r i o

d e C á r l o - M a g n o , ni con q u e H u g o C a p e l o d e b i e r a una

c o r o n a á los s e ñ o r e s f e u d a l e s , ni con T i r i o s ni T r o y a n o s ?

L a s ideas d e m o c r á t i c a s , ¿ s o n b u e n a s ó n o son b u e n a s ?

¿ S o n , ó no son p e r f e c t a m e n t e s c o n c r e t a s , y p r á c t i c a s y

ap l i cab le s d e s d e a h o r a m i s m o á E s p a ñ a ? Es t a e r a la

cues t ión , y á ella c r e í a m o s q u e s e h u b i e r a d i r i g i d o el

s e ñ o r Condo con a r g u m e n t o s c l a r o s y t a n g i b l e s ; p e r o n a -

d a m a s léjos d e e s t o .

V e a m o s , sin e m b a r g o , a l g u n a d e l a s r a z o n e s q u e ale-

g a nues t ro fol le t is ta .

Conv iene con el s e ñ o r Cues ta e n q u e el fin d e un s i s -

t e m a político os el b i e n e s t a r m o r a l , i n t e l ec tua l y m a t e -

r ia l d e l pa i s á q u e s e ap l i ca ; y d e s p u e s , p r e g u n t a : «¿pe-

r o q u é f o r m a d e g o b i e r n o c o n v i e n e á E s p a ñ a ? » Y sin

e s p e r a r la r e s p u e s t a , d i c e :

«E l ú n i c o b a r ó m e t r o , la ún ica r e g l a , ó al m e n o s , la

m a s s e g u r a q u e p o d e m o s c o n s u l t a r p a r a c o n o c e r q u é

c lase d e g o b i e r n o c o n v i e n e á una n a c i ó n c u a l q u i e r a , es

la op in ion púb l i ca ; p e r o la op in ion e s h i ja d e s u s c o s t u m -

b r e s , d e su h i s to r ia m a s ó m e n o s r e m o t a , y h é aqu í

- 3 9 -p o r q u é e s u n a b s u r d o a t e n d e r p a r a c o n o c e r l a s o l o á l a s

c i r c u n s t a n c i a s d e l p r e s e n t e . »

A h o r a q u i s i é r a m o s p r e g u n t a r , n o so lo al fo l le t i s ta , s i n o

ú t o d o s los p a r t i d o s po l í t i cos q u e r e p r e s e n t a n , o r a l a s

i dea s del p a s a d o , o r a las u t i l i t a r i a s de l p r e s e n t e ; ¿ q u é

e s lo q u e v o s o t r o s e n t e n d e i s p o r op in ion p ú b l i c a ?

Un r e y c é l e b r e h a d i c h o : « E l E s t a d o ¿soy y o . » Y en

e fec to , e s t a e s la f o r m a y e s e n c i a d e op in ion p ú b l i c a q u e

r e c o n o c e el a b s o l u t i s m o .

L o s d o c t r i n a r i o s p o r su p a r t e c r e e n , ó c u a n d o m e n o s

in ten tan h a c e r c r e e r , q u e la o p i n i o n d e los p u e b l o s r e s i -

d e so lo y e s c l u s i v a m e n t e e n las c l a ses q u e p a g a n tal ó

cual c u o t a d e c o n t r i b u c i ó n , y d i c e n : E l e c t o r e s pr iv i le -

g i a d o s , t e n g o q u e c o n s u l t a r la o p i n i o n de l pa i s : v e n i d ,

pues , y v o t a d .

Con e s t e m o t i v o , y p a r a q u e el s u f r a g i o s e a la v e r d a -

d e r a e s p r e s i o n d e los v o t a n t e s , se e s p i d e n p o m p o s a s

c i r c u l a r e s . L o s g o b e r n a d o r e s c iv i l e s d e p r o v i n c i a s e po-

nen en m o v i m i e n t o , y d a n t o n o á los d e l e g a d o s d e su

a u t o r i d a d .

¡ Aqu í d e la in f luenc ia m o r a l d e los p a r t i d o s d o c t r i -

n a r i o s I

¿El d i s t r i t o e s t á p o r las i d e a s d e órdent pues s e o f re -

c e n , y s e d a n c r u c e s y d e s t i n o s ; s e h a c e u c o u c e s i o n e s

d e c a r r e t e r a s y d e f e r r o - c a r r i l e s ; s e s u s p e n d e n los a p r e -

mios , s e p e r d o n a n las m u l t a s , s e a l zan las e g e c u c i o n e s ,

y mil e s p e d i e n t e s f r a u d u l e n t o s , a l d e c i r d e los m a l i c i o -

sos , son l e g a d o s al m a s c o m p l e t o o lv ido .

- 40 — El dis t r i to es tá p o r la anarquial p u e s s e i n v i e r t e el

ó rden d e las c o s a s : s e d e c r e t a la s u s p e n s i ó n p a r c i a l ó

gene ra l d e tal ó cual a y u n t a m i e n t o ; los e m p l e a d o s dísco-

los ó morosos, p a s a n al p a n t e ó n d e los c e s a n t e s ; los c o -

m i s i o n a d o s d e a p r e m i o , s e c r u z a n e n t o d a s y p o r t o d a s

d i r e c c i o n e s ; los e s p e d i e n t e s g u b e r n a t i v o s q u e d o r m í a n ,

d e s p i e r t a n á la voz del ó r d e n ; y los e n c a r g a d o s d e la es-

tad ís t ica t e r r i t o r i a l , y los c o m i s a r i o s d e m o n t e s , y los

a g e n t e s d e pol ic ía , t o d o s á la vez s e m u e v e n , y á la vez

hacen t o d o s p rod ig io s d e h a b i l i d a d y d e d e s t r e z a ; y se

v a r í a el lugar d e la e lecc ión , y s e i m p o n e n a l g u n a s mu l -

t a s , y se h a c e n a l g u n a s p r i s i o n e s , y r e s u c i t a n m u c h o s

m u e r t o s . . . . y en fin, v e n c e e l c a n d i d a t o m i n i s t e r i a l .

P r o t e s t o , d i c e el c a n d i d a t o v e n c i d o , ó s u s a m i g o s ;

p ro te s to , h a h a b i d o i n m o r a l i d a d , h a h a b i d o c o a c c i o n .

No s e a d m i t e J a p r o t e s t a . — Q u e s e a b r a u n a i n f o r m a c i ó n

s u m a r i a s o b r e e s to s h e c h o s . ] — N o h a l u g a r á la r ec la -

m a c i ó n d e los i n t e r e s a d o s .

El G o b e r n a d o r civil en t an to q u e e s t o s u c e d e , p o n e e n

conoc imien to del Ministro de l r a m o , q u e en la p r o v i n c i a

d e su m a n d o h a t r i un fado p o r c o m p l e t o la c a n d i d a t u r a

min i s t e r i a l . «No han f a l l ado , sue l e d e c i r , no h a n f a l l a d o

díscolos q u e en a lgunos d i s t r i t o s c r e y e s e n e s t r a v i a r la

opinion pública; p e r o e s t a , leal y c u e r d a c o m o s i e m p r e ,

s e ha d e c l a r a d o p o r las i dea s d e Orden, Moralidad y Jus-

ticia, q u e c a r a c t e r i z a n al g o b i e r n o . . . G r a c i a s , s e ñ o r G o -

b e r n a d o r ; m u c h a s g r a c i a s . El g o b i e r n o no e s p e r a b a o t r a

cosa del p a t r i o t i s m o d e e s o s c u e r d o s y l ea les h a b i t a n t e s .

- 4 1 -

L a o p i n i o n pública, p u e s , h a p r o n u n c i a d o su fa l lo .

N a d a h a y q u e t e m e r . El C o n g r e s o se r e ú n e , y el g o b i e r -

n o r e c i b e u n v o t o d e c o n f i a n z a . « N o s o t r o s , d i c e al s i -

gu i en t e d ía u n o d e los m i n i s t r o s , lo d e c i m o s a l t o , m u y

a l to , n o s o t r o s n o d e j a r e m o s e s t o s b a n c o s s o l o p o r c o m -

p lace r á la m i n o r í a ; c o n t a m o s con l a con f i anza d e l a c o .

n a , d e l e j é r c i t o y d e la o p i n i o n p ú b l i c a . »

M a s los p e r i ó d i c o s d e la t a r d e a n u n c i a n q u e h a y c r i s i s

m i n i s t e r i a l . ¿ Q u é p a s a ? A l g u n a s p r o v i n c i a s i m p o r t a n t e s

del pa í s c a e n b a j o el d e s p o t i s m o d e la ley m a r c i a l , y c a -

mino de l S a l a d e r o , y d e L e g a n é s , y d e F i l i p inas , v a n

m u c h o s c i u d a d a n o s , n o p o r s u g u s t o , s ino por f u e r z a ; y

s e e s p í a n los p a s o s , y s e i n t e r p r e t a n las a c c i o n e s , y s e

insu l ta , y se v e j a , y s e p r e n d e m a s , y m a s s e a p r i e t a n

las l i g a d u r a s : la p r e n s a , la t r o p a s a l e d e s u s c u a r t e l e s -

¿Qué p a s a , p u e s ? N a d a . ¡El G o b i e r n o c u e n t a c o n la o p i -

nion pública I

¿No e s l o d o e s t o lo q u e ha p a s a d o u n a y m a s v e c e s e n

E s p a ñ a , en e s l e d e s g r a c i a d o p a i s d i g n o d e m e j o r v e n -

tu r a? Si . ¿Y p o r q u é ? p o r q u e l a o p i n i o n p ú b l i c a d e los

a b s o l u t i s t a s y d e los d o c t r i n a r i o s , e s u n a o p i n i o n con-

t r a h e c h a , a r t i f i c i a l , f a l s a , c o m p l e t a m e n t e f a l s a .

¡Pues q u é ! ¿la o p i n i o n p ú b l i c a d e un pa i s la f o r m a

a c a s o el c e n s o r i o de l n a c i m i e n t o , d e la r iqueza y d e a l -

g u n a s c a p a c i d a d e s j u s t i f i c a d a s so lo p o r t í tu los a c a d é -

micos?

Y p o r o t r a p a r t e , ¿es r a c i o n a l , es j u s t o , q u e la s u e r -

te d e m a s d e v e i n t e m i l l o n e s d e a l m a s , q u e en s u s d o -

6

- 4Í -min ios e n c i e r r a el t e r r i t o r i o e s p a ñ o l , s e ha l l e e s p u e s t a á

m e r c e d d e u n o s c u a n t o s p r i v i l e g i a d o s ?

¿Con q u é r a z ó n , con q u é jus t i c i a , se les d á u n o s po-

eos el d e r e c h o n a t u r a l y l eg i t imo d e todos?

| P u e s q u é | ¿es pos ib l e q u e el p u e b l o , e s e d e s v e n t o »

r a d o p u e b l o , d e qu ien s e t o m a s u s t e s o r o s y su s a n g r e ,

r ec iba con a g r a d o l eyes en c u y a c o n f e c c i ó n n o h a i n t e r -

venido?

Si h u b i é r a m o s d e f o r m a r n o s u n a i d e a d e las j u s t a s y

l eg i t imas a s p i r a c i o n e s d e la op in ion p ú b l i c a , p o r lo q u e

d e ella nos d i cen los a b s o l u t i s t a s y l o s d o c t r i n a r i o s , n o s

h a l l a r í a m o s , c o m o h a d i c h o e n o t r o s e n t i d o el s e ñ o r

Cuesta , en el c a s o d e aque l l a m a r i c a d e la f á b u l a d e

I r i a r t e q u e a p r e n d i ó el i d i o m a d e u n t o r d o , el cua l lo

sab ia d e h a b e r l o o i d o h a b l a r á u n p a p a g a y o .

N o s o t r o s e n t e n d e m o s q u e e s o p i n i o n p ú b l i c a , e l r e -

su l t ado d e la e s p r e s i o n d e t o d a s y c a d a u n a d e l a s d i -

v e r s a s a p t i t u d e s q u e cons t i t uyen el o r g a n i s m o s o c i a l .

L a s m a n i f e s t a c i o n e s e s t e r i o r e s d e es ta s o c i e d a d pue-

d e n s e r , n o Obs tan te , el r e s u l t a d o d e la c o n v i c c i ó n , del

s e n t i m i e n t o , d e la c o n c i e n c i a , del e g o í s m o , de l m i e d o ú

d e o t r a s c a u s a s q u e se man i f i e s t an y d e s a r r o l l a n con m a s

ó m e n o s p l e n i t u d , según es la o r g a n i z a c i ó n c iv i l , social

y polí t ica de l pa i s en q u e n a c e m o s ó h a b i t a m o s .

¿Cuál es el s i s t e m a , p u e s , q u e d e b e m o s e m p l e a r p a r a

c o n o c e r d e u n m o d o c ie r to y a g e n o á t o d a d u d a , lo q u o

piensa y q u i e r e la op in ion púb l i c a , «ese ú n i c o b a r ó m e -

t r o , e sa ú n i c a r e g l a , ó al m e n o s , la m a s s e g u r a q u e pue -

- 4 3 -

d e d e t e r m i n a r la c l a s e d e g o b i e r n o q u e c o n v i e n e á u n a

n a c i ó n c u a l q u i e r a ? » a q u e l q u e e s p r e c i s a m e n t e c o r r e l a -

t ivo á la c o n s a g r a c i ó n d e la v o l u n t a d h u m a n a : El sufra-

gio universal, g a r a n t i d o p o r ( o d a s las l i b e r t a d e s y d e r e -

c h o s c o n t e n i d o s e n los d o g m a s d e la d e m o c r a c i a E s -

p a ñ o l a .

El fo l le t i s ta a f i r m a , s i n e m b a r g o , q u e «la o p i n i o n e s

h i j a d e s u s c o s t u m b r e s , d e su h i s t o r i a m a s ó m e n o s r e -

m o t a , y q u e e s un a b s u r d o a t e n d e r p a r a c o n o c e r l a s o l o

á las c i r c u n s t a n c i a s de l p r e s e n t e . » N o p a s a e s t o d e s e r

u n a v e r d a d r e l a t i v a , q u e a c a s o p o d r á i m p o r t a r al h i s t o -

r i a d o r ó al filósofo, p e r o n a d a a b s o l u t a m e n t e , n a d a á los

g o b i e r n o s j u s t o s q u e r e c i b e n d e la v o l u n t a d n a c i o u a l l e -

y e s á las c u a l e s d e b e n a j u s t a r t q d o s los a c t o s d e s u a d -

m i n i s t r a c i ó n .

N o s o t r o s c r e e m o s q u e p o r lo q u e n u e s t r o s m a y o r e s

q u i s i e r o n , s e p o d r á f o r m a r u n a idea d e lo q u e n o s o t r o s

q u e r e m o s ; m a s p a r a s a b e r lo q u e n o s o t r o s q u e r e m o s ,

e s n e c e s a r i o q u e s e n o s p r e g u n t e , ó m e j o r d i e b o , q u e

n o s e n o s a r r e b a t e la l i b e r t a d á m p l i a , e l d e r e c h o r a c i o -

nal y j u s t o q u e hornos r e c i b i d o d e Dios p a r a m a n i f e s t a r -

lo . De o t r o m o d o ¿ d ó n d e y c ó m o c r e e n u e s t r o fo l le t i s ta

ha l l a r la m a n i f e s t a c i ó n e s l e r i o r y pacif ica d e la op in ion

púb l i ca? N e c e s a r i o se r ia p a r a e n c o n t r a r l a t e n e r lu ÍM-

prema inteligencia d e los a b s o l u t i s t a s y d o c t r i n a r i o s , y

l a n í o ó m a s fluido m a g n é t i c o q u e el f r a n c é s q u e e n 1 8 3 0

vió d e s d e P a r í s el s i t io d o C u n s t a n l i u a , y c a e r h e r i d o al

g e n e r a l D a u r r e m o n t .

- 44 — L a opinion púb l i c a , e s c i e r l o , a v a n z a ó r e t r o c e d e ,

g i r a ó se e s t a c i o n a ; p e r o con e s t o s o l o p r u e b a el fol le-

tista la n e c e s i d a d i m p r e s c r i p t i b l e d e c o n s u l t a r l a con f r e -

cuencia , q u e e s c a b a l m e n t e lo q u e n o s o t r o s d e c i m o s y

s o s t e n e m o s .

M a s ¿qué q u i e r e d e c i r q u e «el g o b i e r n o m a s p e r f e c t o

y las i n t enc iones m a s l a u d a b l e s s e r ó n e l e m e n t o s p e r j u -

d ic ia les p a r a un p u e b l o , si a l g u n a vez p u g n a n con la

opin ion? Si el g o b i e r n o e s perfecto, si s u s i n t e n c i o n e s son

l a u d a b l e s , j a m á s se o p o n d r á al s e n t i m i e n t o p ú b l i c o , y

si s e o p o n e , m a s q u e á la pe r f ecc ión j u s t a , r a c i o n a l y

equ i t a t i va , á lo q u e s e a c e r c a r á e s , al e g e r c i c i o d e una

re f inada é inso len te t i r a n í a . L o s g o b i e r n o s b a j o el r é g i -

m e n d e m o c r á t i c o s e r á n lo q u e d e b e n s e r , e s t o e s , m e -

ros e j e c u t o r e s d e la v o l u n t a d n a c i o n a l , n o i l u so r i a y li-

m i t a d a , s ino v e r d a d e r a , a b s o l u t a y p o r t o d o s e g e r c i d a .

Así e s q u e , n ingún g o b i e r n o t i e n e d e r e c h o á i m p o n e r su

vo lun t ad á un p o d e r s u p e r i o r d e q u i e n d e b e n r e c i b i r l a .

Y los g o b i e r n o s q u e i n t e r p r e t a n fiel y l e a l m e n t e el

s e n t i m i e n t o d e la opinion púb l i ca , los g o b i e r n o s q u e se

t u n d a n en la r a z ó n , en el d e r e c h o , en la j u s t i c i a , p o d r á n

s e r e l e m e n t o s per jud ic ia les p a r a los p u e b l o s ? N o . [Pues

q u é l d e t an mala cond ic ion e s el c o r a z o n h u m a n o , q u e

se m u e s t r a c i e g o é i n d i f e r e n t e á las i n t e n c i o n e s m a s lau-

d a b l e s , y á su m i s m o b ien á la p e r f e c c i ó n l l e v a d o ?

Es to es c a b a l m e n t e lo q u e in ten ta p r o b a r el fol le t is ta ,

y al e f ec to , a ñ a d e : « F i g u r é m o n o s u n g r a n e s t a n q u e c i r -

cu la r , c u y a s a g u a s e s t án en c o m p l e t o r e p o s o ; e n vano

- 4 5 — s u m e r g i r í a m i m a n o i m p e l i é n d o l a s e n u n a d i r e c c i ó n ; m i

e s f u e r z o p r o d u c i r í a u n a o n d a , d e s p u e s u n r e m o l i n o , y

p r o n t o s u c e d e r í a el a n t e r i o r r e p o s o . P r e d i c a d las d o c t r i -

n a s r e p u b l i c a n a s e n R u s i a , y e s t e s e r á el r e s u l t a d o . »

S i g a m o s el e g e m p l o d e las c o m p a r a c i o n e s .

F i g u r é m o n o s q u e u n a voz p r e p o t e n t e d ige ra e n R u -

s ia : E s c l a v o s y s i e r v o s , d e s d e h o y e n a d e l a n t e s e r e i s l i -

b r e s . N a d i e t e n d r á d e r e c h o á d i s p o n e r d e v u e s t r o s u d o r ,

ni d e v u e s t r a h o n r a , ni d e v u e s t r a v i d a . D e s d e hoy e n

a d e l a n t e , p u e s , n o c r u j i r á s o b r e v u e s t r o s d o r s o s el l á t i -

t igo d e la t i r a n í a , d e s d e hoy e n a d e l a n t e , en fin , v iv i -

réis p a r a v u e s t r a s e s p o s a s , p a r a v u e s t r o s h i jos , p a r a

v u e s t r a p á t r i a , p a r a v u e s t r o Dios , s in q u e j a m á s v e n g a

á t u r b a r v u e s t r o s s u e ñ o s la f é r r e a m a n o d e l d e s p o t i s m o .

A h o r a b i e n : ¿ C r e e el s e ñ o r c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a

q u e á e s o s d e s g r a c i a d o s se les o c u r r i r í a r e s p o n d e r , q u e

léjos d e la l i b e r t a d d e s e a b a n v iv i r y m o r i r e n la e s c l a v i -

tud? ¿O q u e p r i m e r o ha r í an un remolino p a r a d e c i r , Si,

y luego v o l v e r í a n á su anterior reposo p a r a d e c i r , Ao?

La a f i r m a t i v a se d e s p r e n d e de l e g e m p l o a c u á t i c o del f o -

l le t is ta ; p e r o m a s a d e l a n t e , e n la p á g i n a 2 2 n o s d i c e :

»¿Qué h o m b r e h a y s o b r e la t i e r r a q u e n o a m e la l i b e r -

tad? ¿Quién s e s o m e t e g u s t o s o á la e s c l a v i t u d ó la d e -

p e n d e n c i a ? » ¡No p u e d e d a r s e m a y o r c ú m u l o do c o n t r a -

d icc ioues l

El e m p e r a d o r d e R u s i a , en n u e s t r o s d i a s , hoy m i s m o

¿no e s t á l l e v a n d o á c a b o la e m a n c i p a c i ó n d e los s i e rvos?

Y b ien ¿ son e s t o s los q u e h a n r e c i b i d o con d e s a g r a d o

- 4 6 — es t a r e f o r m a ? n o , e s la n o b l e z a , la a r i s t o c r a c i a , e s t e

e l emen to p e r t u r b a d o r , e n e m i g o s i e m p r e d e l o s r e y e s y

d e los p u e b l o s .

Sin e m b a r g o , pos ib le e s q u e p o r u n a s i n g u l a r a n o m a -

lía, los s i e rvos y e s c l a v o s H u s o s e n 1 8 5 8 , im i t en á los j u -

r a d o s y n o b l e s d e la c i u d a d d e C ó r d o b a q u e , e n 1 8 2 3

p id ie ron á s u m u y q u e r i d o a m o el s e ñ o r r e y D . F e r n a n -

d o VII, ¡ q u é v e r g ü e n z a ! p i d i e r o n , . . . . ¡ C a d e n a s ! ¡Cade-

nas ! y el r e s t a b l e c i m i e n t o d e la Sania Inquisicion\\\ Bien

es v e r d a d , q u e e s t o s t i r a n u e l o s n o p e d í a n al d e s p o t i s m o

el r ega lo p a r a s í , s i n o p a r a el p u e b l o , e n f ó d e amistad

y de cariño ¡ O h ! q u i s i é r a m o s h a b e r v i v i d o e n aque l los

t i empos y h a b e r p o d i d o d a r u n a b r a z o á los n o b l e s q u e

así m a n i f e s t a r o n p a r a lo mucho q u e s e r b i a n !

P e r o v e n g a m o s al e s t a n q u e , n o al d e las a g u a s t r a n -

qu i l a s y r e p o s a d a s , s ino al d e las c o r r i e n t e s c i r c u l a r e s

i m p e t u o s a s ; • s u m e r g i d la m a n o , d i c e el fo l l e t i s t a , s u -

m e r g i d la m a n o , t r a t a r d e c o n t e n e r d e u n g o l p e su m o -

v imien to , ó i m p u l s a d las a g u a s e n d i r e c c i ó n c o n t r a r i a ; el

c h o q u e es s e g u r o y la e s p u m a o s s a l t a r á á la c a r a . E s t a -

b l eced un g o b i e r n o a b s o l u t o e n I n g l a t e r r a , y t e n d r é i s el

e j e m p l o . » ¿ S i ? qu ien d e b e t e n e r p r e s e n t e e s e e g e m -

plo , no s o m o s noso t ros , q u e p e r s u a d i d o s e s t a m o s d e la

b o n d a d d e n u e s t r o s p r inc ip ios , s ino el fo l l e t i s t a , y con el

fol le t is ta , t o d o s los fo l lones y m a l a n d r i n e s q u e los c o m -

b a t e n sin d a r s e t r egua ni p u n t o d e r e p o s o . L i b e r t a d de

conc ienc ia , l i b e r t a d e n la p r e n s a , e n la t r i b u n a , d e r e c h o

d e r eun ión , d e a s o c i a c i ó n , d e pe t ic ión , j u r a d o p a r a toda

- 4 7 — c lase d e d e l i t o s , inv io lab i l idad de l h o g a r d o m é s t i c o

H é a q u í c o m o la G r a n B r e t a ñ a s e g o b i e r n a con a l g u n o s

p r i n c i p i o s d e n u e s t r o d o g m a po l i l i co .

E n I n g l a t e r r a , p u e s , n o se e s t a b l e c e r á el a b s o l u t i s m o

d e un g o l p e , ni d e m e d i o , n i d e n a d a . I n g l a t e r r a ha c o -

n o c i d o l o s i n m e n s o s b e n e f i c i o s q u e le h a r e p o r t a d o la

l i be r t ad , y n i n g ú n p o d e r h u m a n o le h a r á r e n u n c i a r á

el la . [ D e s g r a c i a d o d e l g o b i e r n o q u e e n a q u e l pueb lo l i -

b r e i n t e n t a r a e s t a b l e c e r el a b s o l u t i s m o ! El p u e b l o i n g l é s ,

q u e t i ene e s p e d i t o s t o d o s los m e d i o s d e m a n i f e s t a c i ó n

paci f ica , p r o t e s t a r í a c o n t r a el g o b i e r n o r e a c c i o n a r i o ; y

si e s t a p r o t e s t a legal n o b a s t a s e , si e l g o b i e r n o , c i e g o y

d e s a t e n t a d o ins i s t i e ra e n su p r o p ó s i t o , el p u e b l o i n g l é s

se a l za r í a c o m o un so lo h o m b r e y e n un d i a , ¿ q u é d e -

c imos ? e n u n m i n u t o , a h o g a r í a e n t r e s u s m a n o s á los

b a s t a r d o s q u e p r e t e n d i e r a n a r r e b a t a r l e las l i b e r t a d e s á

q u e esa g r a n n a c i ó n d e b e su p r o s p e r i d a d y e n g r a n d e c i -

m i e n t o .

Y n o e s e s t o d e c i r q u e el s i s t e m a ing lés sea pe r f ec to

en t o d a s s u s r e l a c i o n e s , p o r q u e s a b e m o s q u e b a j o el

p u n t o d e v i s t a soc ia l a d o l e c e d e m a l e s t an g r a v e s , q u e

t r a s p a s a n los l imi t e s d e la i n i q u i d a d ; p e r o Ing la t e r r a s i -

gne 6 p a s o d e g i g a n t e p o r el c a m i n o d e las r e f o r m a s , y

no e s t á le jos el d ia e n q u e el p u e b l o ing lés , c o m o t o d o s

los p u e b l o s d e la t i e r r a , l leguen f e l i zmen te al c o m p l e -

m e n t o d e su b i en .

L o s p r i n c i p i o s d e g o b i e r n o d e I n g l a t e r r a , s in e m b a r -

go , e n c u a l q u i e r d i a , e n c u a l q u i e r h o r a , p u e d e n t e n e r

- 4 8 -apl icación p rác t i ca e n R u s i a , y h a c e r la f e l i c i dad y v e n -

tura d e e s e v a s t o i m p e r i o ; p e r o los p r i n c i p i o s d e g o b i e r -

n o d e R u s i a , p u e d e n t ene r l a e n la G r a n B r e t a ñ a ? N o . ¿Y

p o r q u é n o ? p o r q u e el a b s o l u t i s m o e s la n e g a c i ó n d e la

p e r s o n a l i d a d h u m a n a , la n e g a c i ó n m a s c a b a l y p e r f e c t a

de l E v a n g e l i o , asi c o m o la l i b e r t a d e s el a l m a de l d e r e -

c h o , d e la jus t ic ia , re f le jos b r i l l a d o r e s d e la v e r d a d in -

finita, q u e h a n t o m a d o c a r n e e n la l ey d e D i o s . Y allí

d o n d e a s o m a un r a y o d e e s t a luz v i v i f i c a d o r a h u y e

a v e r g o n z a d o el a b s o l u t i s m o .

El c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a n o p r e s e n t a e n s u fol le to

ni una r azón s i q u i e r a q u o p u e d a c o n v e n c e r á n a d i e d e

la i nconven ienc ia d e a p l i c a r e n n u e s t r o s d í a s á E s p a ñ a

las d o c t r i n a s q u e p r o f e s a la d e m o c r a c i a . ¿Y c ó m o ha d e

h a c e r un impos ib le? Sin e m b a r g o , a t r i n c h e r a d o en la

h is tor ia , f ue r t e a l p a r e c e r con l a s i d e a s q u e h a b e b i d o

e n los a u t o r e s d o c t r i n a r i o s , d e s e o s o q u i z á d e t r a e r n o s

á b u e n c a m i n o , no e s l e r d o e n d e m o s t r a r q u e e s capaz

d e a g a r r a r s e á un h i e r r o a r d i e n d o .

P e r o s i g a m o s y a d m i r e m o s :

Al c a m b i a r el s e ñ o r Cues ta s u s r a z o n e s p o r los insultos

q u e en su fol leto nos d i r i g e el g e n e r a l D . E n r i q u e O ' D o n -

n e l l , insul tos q u e , y es to s e a d i c h o d e p a s o , á n o m b r e

d e la d e m o c r a c i a E s p a ñ o l a , los d e v o l v e m o s á la f ren te

d e e s t e h o m b r e i n j u r i a d o r , al c a m b i a r el s e ñ o r Cuesta

s u s r a z o n e s , d e c í a m o s , p r e g u n t a : «¿Por q u é la España

t r a e inf i l t rada e n s u s v e n a s la s á v i a d e m o c r á t i c a ? » Y se

con te s t a : « P o r q u e s u v ida d e s d e la r e c o n q u i s t a , sus

- 4 9 -c o s t u m b r e s , s u s i n s t in tos , s o n l o d o s d e m o c r á t i c o s , y solo

un d e s p o t i s m o e s t r a n g e r o d e t r e s s ig los h a p o d i d o d a r l e

la h e r p e d e e d u c a c i ó n a b s o l u t i s t a q u e la c u b r e . » Mas el

c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a q u e se ' e n c u e n t r a e s t a s p a l a -

b r a s ¿ q u é h a c e ? S e a g a r r a f u e r t e m e n t e á e l l a s , l a s t r a e

d e los c a b e l l o s á su fo l l e to , y d i c e : «Si e s t a e s la r a z ó n

en q u e s e a p o y a la d e m o c r a c i a p a r a c r e e r q u e s u s d o c -

t r i n a s c o n v i e n e n á E s p a ñ a , a u n p u e d e l l eva r s e la i nduc -

ción m a s l e jo s .» Y s a c a p o r c o n s e c u e n c i a q u e n u e s t r o

pa i s q u e r r á s e r M o r o , V i s i g o d o , R o m a n o . . . .

« C o s a s t e n e d e s el C i d ,

Q u e f a r á n f a b l a r las p i e d r a s . . . . »

N o h e m o s v i s t o m o d o d e r a z o n a r s e m e j a n t e . S e g u r o

es q u e el fo l l e t i s t a n o h a m e d i t a d o b i e n s u s p e r e g r i n a s

d e d u c c i o n e s . ¿A q u i é n s e h u b i e r a o c u r r i d o o t r o t a n t o ? El

s e ñ o r C o n d e c i ta a l s e ñ o r C a s t e l a r , y d e m u e s t r a n o h a -

b e r le ido s u s e s c r i t o s , lo q u e no e s e s t r a ñ o , v i v e D i o s ,

p o r q u e t a m p o c o d á s e ñ a l e s d e h a b e r l e ido al S r . C u e s t a .

Si la d e m o c r a c i a c r e e q u e s u s p r i n c i p i o s c o n v i e n e n á

E s p a ñ a , y q u e d e s d e l u e g o p u e d e n l l eva r se á la e s f e r a

prác t ica de l g o b i e r n o , es p o r q u e e s t o s p r i n c i p i o s c u e n t a n

con la s a n c i ó n de l t i e m p o , d e la filosofía, d e la c ienc ia ,

del d e r e c h o ; e s t a m b i é n , c o m o h a d i c h o el s e ñ o r Cues t a ,

p o r q u e el E v a n g e l i o c o n s a g r a y san t i f ica s u s m a s c a r d i -

na les t e o r í a s .

P e r o | A h ! s i h u b i é r a m o s d e s e g u i r al fol le t is ta e n s u

lujoso p a s e o p o r el l l o r ido c a m p o d e la h i s to r i a ¿ n o t e n -

d r í a m o s q u e d e t e n e r n o s á c a d a p a s o p a r a c o n t e m p l a r

- 5 0 -con a d m i r a c i ó n y a s o m b r o las s i n g u l a r e s a p r e c i a c i o n e s

d e nues t ro e r u d i t o c o m p a t r i o t a ? Allá, a s e g u r a q u e l a r g o

y p e n o s o t r a b a j o s e r i a e n t r a r e n el e x á m e n d e los h e -

chos , y d e p u r a r si en e f e c t o lia h a b i d o ó n o d e s p o t i s m o

e n E s p a ñ a ; a c u y á q u i e r e c o n c e d e r q u e h e m o s s u f r i d o

t r e s s ig los d e un d e s p o t i s m o a t r o z , d e u n a t i r a n í a s in lí-

m i t e s , m a s «¿hemos d e c r e e r p o r e s t o , d i c e , q u e n o sea

c a p a z d e p r o d u c i r b u e n o s e f e c t o s , y c u l p a r p o r el lo al r é -

g i m e n a b s o l u t o 1 N a d a d e e s t o , e l f o l l e t i s t a cu lpa á la

i nep t i t ud d e n u e s t r o s m a y o r e s , y s o b r o t o d o , á la i n m e n -

sa m a y o r í a q u e f o r m a b a la o p i n i o n q u e lo s o s t u b o .

C o m o s e v é , y a no e s so lo la « E s p e r a n z a > , ni la «Mo-

n a r q u í a » , ni la »Regenerac ión» , q u i e n e s c r e e n e n l a s b o n -

d a d e s del d e s p o t i s m o , q u i e n e s a f i r m a n q u e el r é g i m e n

a b s o l u t o es m a g n i f i c o , y s u s e f e c t o s , b u e n o s y s a l u d a b l e s

p a r a los p u e b l o s ; el c o n d e d e T o r r e C a b r e r a u n e su voz

á la d e e s a s d e v o t a s y g e m e l a s h e r m a n a s q u e , consa-

g r a d a s al cul to pol í t ico d e l a s t i n i e b l a s , o r a n d e h i n o j o s

y q u e m a n inc ienso an te la i m á g e n s o m b r í a d e t a n t o s e r -

r o r e s c o m o n o s r e c u e r d a la h i s t o r i a d e los p a s a d o s

t i e m p o s . i:!';:; W> r H n •

¿Y cuál f u é p r e g u n t a m o s a h o r a , c u á l f u é e s a opinion

inmensa q u e s o s t u b o el r é g i m e n a b s o l u t o ? Si e l abso lu -

i s m o p u d o a l g ú n d ia c o n t a r con la o p i n i o n d e los pue -

b los , f u é e n las d i v e r s a s é p o c a s q u e se a s o c i ó á el los p a -

r a ca s t iga r la inso lenc ia d e una a r i s t o c r a c i a p r o c a z , tur-

b u l e n t a , y t an i g n o r a n t e , q u e p o r m a r a v i l l a s e e n c o n -

t r a b a u n n o b l e q u e s u p i e r a l e e r ; p e r o a p a r t e d e es tas

— 51 — c i r c u n s t a n c i a s , ¿ d ó n d e e s t u v o , d ó n d e , e s a o p i n i o n q u e

s o s t e n í a y a p o y a b a la m o n a r q u í a d e C á r l o s I , d e F e l i -

p e II , y o t r o s m u c h o s r e y e s d é s p o t a s y a b s o l u t o s ? E s t u -

b o e n la s o l d a d e z c a f e r o z , e n los c o n v e n t o s d e f r a i l e s ,

en los t r i b u n a l e s d e la santa, y e n e s a m i s m a a r i s t o c r a -

cia q u e r e d u c i d a á l a i m p o t e n c i a m a s h u m i l l a n t e y v e r -

g o n z o s a , d e s c e n d i ó á las p o r t e r í a s de l pa l ac io rea l y á

los a l g u a c i l a t o s d e la I n q u i s i c i ó n . E s t o s , y n o o t r o s e r a n

los e l e m e n t o s q u e c o n s t i t u í a n la o p i n i o n d e aque l lo s t i e m -

pos , e l e m e n t o s q u e c o a l i g a d o s p o r el ins t in to d e un

e g o í s m o b r u t a l , d e c o n s u u o c o n s p i r a b a n s in t r e g u a ni

d e s c a n s o c o n t r a las l i b e r t a d e s púb l i ca s , y c o m o el r a y o

d e la t e m p e s t a d c a í a n y e s t a l l a b a n e n p u e b l o s i n d e f e n -

sos , h o n r a d o s y l a b o r i o s o s .

Así c o m o los r í o s g r a n d e s , h a d i c h o u n p u b l i c i s t a

f r a n c é s , v a n d e r e c h o s á la m a r , las m o n a r q u í a s g r a n d e s

van d e r e c h a s al d e s p o t i s m o . Y e s t a e s u n a v e r d a d q u e

el fol le t is ta , t an a m i g o d e r e p a s a r la h i s t o r i a de l m u n -

d o , q u i z á n o s e a t r e v e r á á p o n e r e n d u d a . C u a n t o m a s

o m n í m o d a s h a n s i d o l a s f a c u l t a d e s q u e han r e a s u m i d o

los r e y e s a b s o l u t o s , m a s s e h a u i nc l i nado e s to s al e g e r -

cicio d o u n a t i r a n í a b r u t a l . P e r o q u o la m o n a r q u í a s e a

g r a n d e ó p e q u e ñ a , q u e v a y a ó n o d e r e c h a al d e s p o t i s m o ,

¿ q u é beneGc ios s o n e s o s q u e o í r c c e al p u e b l o el r é g i m e n

a b s o l u t o ? L a l i b e r t a d , la h o n r a y la v ida d o t o d o s , ¿po r

q u é h a d e e s t a r á la m e r c e d , a l c a p r i c h o d e u n o s o l o ?

Si e l a b s o l u t i s m o e s m a g n i f i c o , si la h i s to r ia e s t á l lena

d e s u s g l o r i a s , s i e s c a p á s d e p r o d u c i r t a u t o s y t an b u e -

_ 52 — n o s r e su l t ados ¿ p o r q u é no p u e d o ya t e n e r a p l i c a c i ó n á

E s p a ñ a ? A e s t o c o n t e s t a el s e ñ o r C o n d e q u e , « p o r l a s mil

c i r cuns t anc ia s q u e n o s han h e c h o a b a n z a r e n s e n t i d o d e -

m o c r á t i c o . » ¿Con q u e la d e m o c r a c i a a v a n z a y h a c e a v a n -

zar? ¿Con q u e d o n d e la d e m o c r a c i a a s o m a s u a u g u s t a y

m a g e s t u o s a f r e n t e , s e h a c e difíci l la vue l t a d e l a b s o l u t i s -

m o ? Tal e s , e n e f e c t o , el p r e s t i g io d e la j u s t a y p o d e r o -

sa c a u s a q u e d e f e n d e m o s .

E n fin, vue l to el s e ñ o r C o n d e d e s u v i a g e al r e d e d o r

del m u n d o , t r a z a á g r a n d e s y p i n t o r e s c o s r a s g o s la ¡de i -

ficación del r é g i m e n a b s o l u t o ; y p a r a q u e e s t e c u a d r o d e

mís t ica poes ía r e sa l t e á la v i s t a y a l e n t e n d i m i e n t o , n o s

a u g u r a r íos d e s a n g r e y e s c e n a s d e m a t a n z a , p a r a el d ia

en q u e t r iunfen n u e s t r o s p r i n c i p i o s ; n o s e c h a e n r o s t r o

n u e s t r o s p o c o s m e r e c i m i e n t o s , y d e s e o s o d e e v i d e n c i a r

m a s y m a s e s t a s verdades, p a s a p o r el b r i l l a n t e r e i n a d o

d e Cár los IV y Mar ía L u i s a , l lega á la g l o r i o s a g u e r r a

d e n u e s t r a i n d e p e n d e n c i a n a c i o n a l , y d i c e : «¿Cuál e s el

g r i t o d o g u e r r a q u e r e s u e n a e n t o d a s p a r t e s ? ¿Cuál f u é

d e s p u e s el g r i t o d e v i c t o r i a ? ¿Son a c a s o las d o c t r i n a s

q u e e s p o n e el s e ñ o r Cues ta las q u e s a l v a r o n s u i n d e p e n -

d e n c i a ? N o ; s u s h i jos no h a b í a n e s c u c h a d o j a m á s las p a -

l a b r a s d e Kan t , F i c h l e , Sche l ing y H e g e l , n i b e b i d o el

v e n e n o a r o m á t i c o d e la e s c u e l a , s o c i a l i s r a . . . . »

N o t e n e m o s i nconven i en t e en h a c e r n o s c a r g o d e e s t a s

p a l a b r a s , y s a t i s f a c e r las p r e g u n t a s d e l s e ñ o r Cond e .

Cosa e s e s t a q u e b ien p u e d e h a c e r l a h a s t a u n c h i c o do

escuela q u e n o h a y a repasado la historia del mundo.

— 5 3 —

El g r i t o d e g u e r r a q u e e n 1 8 0 8 l a n z ó d e s u n o b l e y

g e n e r o s o p e c h o e s t a n a c i ó n h e r ó i c a , t u v o su f o r m a : e s -

ta f o r m a f u é , F e r n a n d o VII, s í m b o l o e n t o n c e s d e la i d e a

m o n á r q u i c a ; p e r o e s t a f o r m a e n c e r r a b a t amb ién su e s e n -

cia , e s t o e s , su s e n t i m i e n t o , e l s e n t i m i e n t o i n s p i r a d o

s i e m p r e p o r la i dea de l d e c o r o , d e la d i g n i d a d n a c i o -

na l ; e l a m o r á la e s p o s a , á los h i j o s , á la re l ig ión , á la

l i b e r t a d , á la i n d e p e n d e n c i a d e la p á l r i a , e n fin.

A h o r a q u i e r e el s e ñ o r C o n d e q u e le d i g a m o s cuá l f u é

el g r i t o d e v i c t o r i a ? P u e s b i e n , t ó m e s e la mo le s t i a d e

b u s c a r l o , y lo h a l l a r á e n la Cons t i tuc ión d e m o c r á t i c a

d e 1 8 1 2 .

Ta l e s el p r e s t i g i o , el v a l o r i m p o n d e r a b l e d e las i d e a s

d e l i b e r t a d , q u e e n a q u e l l a g u e r r a q u e a g i t ó las s o c i e d a -

d e s y c o n m o v i ó s u s c i m i e n t o s , los p u e b l o s y los d é s p o t a s

las i n v o c a b a n á s u vez y á s u m o d o . La l i b e r t a d , p u e s ,

fué el g r i t o d e c o m b a t e con q u e las n a c i o n e s y los r e y e s

p o b l a b a n e n t o n c e s los i n m e n s o s e s p a c i o s d e la E u r o p a .

Si a q u e l l o s p e d í a n r e f o r m a s l i be ra l e s , e s t o s o f r e c í a n i n s -

t i tuc iones q u e e n lo s u c e s i v o s i r v i e s e n d e b a l l a d a r inex-

p u g n a b l e al d e s p o t i s m o . — A l e j a n d r o t e r m i n a b a s u s p r o -

c l a m a s c o n e s t a s s i gn i f i c a t i va s p a l a b r a s : « G u e r r e r o s , vos-

o t r o s d e f e n d e i s la r e l ig ión , la p a t r i a y la l i b e r t a d . » — E n

ot ra p r o c l a m a p o s t e r i o r e n q u e l l a m a b a á l a s a n u a s á la

nación e n t e r a , d e c i a : « P o r c u a l q u i e r a p a r t e do n u e s t r o

i m p e r i o d o n d e l leve s u s p a s o s el i n v a s o r N a p o l e o n , v e r á

á n u e s t r o s s u b d i t o s m o f a r s e d e s u m a l a f é , d e s d e ñ a r s u s

l i son jas ó i m p o s t u r a s , p i s o t e a r su o r o con la i n d i g u a c i o n

- 5 4 -prop i a d e la v i r t u d , y p a r a l i z a r c o n s u c o n d u c t a , h i j a de l

v e r d a d e r o h o n o r , s u s legiones de esclavos.» Y a l g ú n t i e m -

po d e s p u e s , e s c l a m a b a el r e y D . F e r n a n d o V I I : < S e ñ o -

r e s , m a r c h e m o s f r a n c a m e n t e , y y o el p r i m e r o , p o r la

s e n d a de l p r o g r e s o . »

L a i dea d e m o c r á t i c a e s t a n a n t i g u a c o m o la h i s t o r i a ,

a u n q u e so lo p o r u n a s é r i e d e e v o l u c i o n e s l e n t a s , p e r o

c o n s t a n t e s y p r o g r e s i v a s , el e s p í r i t u d e e s t a i d e a lumi-

n o s a d e d e r e c h o y d e jus t ic ia s e h a ¡do e n c a r n a n d o m a s

y m a s e n el c o r a z o n y en el e n t e n d i m i e n t o v i v o d e los

h o m b r e s .

L a idea d e m o c r á t i c a , p u e s , (al c o m o h o y la e s p o n e

nues t r a e s cue l a , e s una d e t e r m i n a c i ó n f u n d a m e n t a l d e la

ciencia m o d e r n a , e n a r m o n í a c o m p l e t a c o n la a c c i ó n so-

cial del p r inc ip io c r i s t i a n o .

P e r o , p o r Mar ía S a n t í s i m a , ¿ q u i e r e d e c i r n o s el fol ie-

lista con q u é o b j e t o e n e s t e c a s o , h a p u e s t o e n e s c e n a á

K a n t , F i c h t e , Schel l ing y Hegel? ¿ q u é h a b r á q u e r i d o p r o -

b a r con e s t a s c i t a s e l s e ñ o r C o n d e ?

Si el p u e b l o e spaño l a n t e s d e 1 8 0 8 h u b i e s e e s c u c h a d o

las p a l a b r a s d e e sos i lus t res b a r o n e s ¿ q u é n o s h u b i e r a

s ' i c e d i d o e n la g u e r r a d e n u e s t r a i n d e p e n d e n c i a nac iona l?

A j u i c i o del s e ñ o r Conde , q u e el p u e b l o s e h a b r í a «es -

t r a v i a d o con la falsa instrucción.» ¿Y p o r q u é ? N o lo sa-

b e m o s . Mas p o r d e s g r a c i a , es v e r d a d , la E s p a ñ a no ha-

bía e s c u c h a d o j a m á s las p a l a b r a s d e K a n t , F í c h t o , S c h e -

lling y Hége l ; p o r d e s g r a c i a , p u e s , e s v e r d a d t a m b i é n q u e

las p a l a b r a s d e H e g e l , Sche l l ing , F i c h t e y K a n t , no las

- 5 5 — h a n e s c u c h a d o a u n m u c h o s d e los q u e s e o c u p a n d e e f e * .

E n e s l e c a s o , s e g u r a m e n t e , no s e e n c u e n t r a el fo l l e t i s t a .

i Fa l sa i n s t r u c c i ó n , la i n s t r u c c i ó n d e K a n t , F i c h t e ,

Sche l l ing y H é g e l , l u m b r e r a s d e l e n t e n d i m i e n t o h u m a n o ,

el los, los J ú p i t e r d e la filosofía u n i v e r s a l q u e , d e s d e el

T a b o r d e un m u n d o d e s c o n o c i d o , han d e d e d u c c i ó n eo d e -

d u c c i ó n r e v e l a d o los r e c ó n d i t o s s e c r e t o s d e la c iencia e n

su m a s m ú l t i p l e y d i v e r s a a p l i c a c i ó n ? Y a n o s a b é i s n a -

d a , v a r o n e s ¡ lus t res , h a b é i s q u e d a d o r e d u c i d o s á la con-

d ic ion d e p o b r e s y m i s e r a b l e s p i g m e o s !

¿ C r e e r á el s e ñ o r C o n d e q u e , e n una g u e r r a i n t e r n a c i o -

na l , d e i n t e r é s c o m ú n , c o m o lo f u é e s t a d e q u e n o s v a -

m o s o c u p a n d o , la d i v e r g e n c i a d e op in iones filosóficas, ó

m e j o r d i c h o , el c o n v e n c i m i e n t o r ac iona l de l d e b e r v d e l

d e r e c h o , h u b i e r a p o d i d o a m e n g u a r el a r d o r , b r a b u r a y

p a t r i o t i s m o d e los c i u d a d a n o s ?

El m i s m o F i c h t e d e q u i e n n o s h a b l a el s e ñ o r C o n d e ,

F i c h t e , c o m o t o d o s los c a t e d r á t i c o s d e A l e m a n i a , ¿no s e

d i s p u s i e r o n á s a l i r d e s d e el s a n t u a r i o d e la c ienc ia á los

c a m p o s d e b a t a l l a , c o n t r a las h u e s t e s i n v a s o r a s y ag r e -

s ivas d e N a p o l e o n ? — ¿ H a o l v i d a d o , ó no h a s a b i d o el s e -

ñ o r C o n d e , ( q u e si a s í e s , s e lo d i r e m o s p a r a q u e no lo

i g n o r e ) la a d m i r a b l e c a n c i ó n d e La Espada del g r a n p o e -

ta K o e r n e r , K c e r n e r , n u t r i d o c o n las i dea s filosóficas d e

A l e m a n i a , a m i g o d e Sch i l l e r , d e G o e t h e , d e W i o l a o d , d e

H e r d e r y d o t o d a a q u e l l a e s p l e n d e n t e p l é y a d a d e g é n i o s ,

q u e un t i e m p o d e c o r a r o n á W e i u i a r é i l umina ron al

m u u d o ?

— 56 — P e r o c o m o h e m o s v Í 9 t o , d i c e t a m b i é n el s e ñ o r C o n d e ,

q u e la E s p a ñ a d e 1 8 0 8 a u n n o h a b i a b e b i d o el veneno

aromático de la escuela socialista, y e s t a s p a l a b r a s , u n i -

d a s á o t r a s d e l f o l l e t i s t a , s u p o n e n c l a r a y t e r m i n a n t e -

m e n t e , q u e e s e v e n e n o a r o m á t i c o o b r a y a s u s e f e c t o s e n

el e s t ó m a g o d e n u e s t r o p u e b l o . N o e s s o l o el s e ñ o r C o n -

d e q u i e n p a r t i c i p a d e e s t a s i n g u l a r c r e e n c i a . H a y m u c h o s

q u e le a c o m p a ñ a n . | P e r o q u é a p r e c i a c i o n e s , v i v e D i o s ,

q u é a p r e c i a c i o n e s t o d a v e z q u e s e l e s o c u r r e h a b l a r d e la

d e m o c r a c i a !

N e c e s a r i o e s q u e lo d i g a m o s u n a v e z m a s y p o r e n t e -

r o : n o s p a r e c e i m p o s i b l e , a b s o l u t a m e n t e i m p o s i b l e , q u e

| a v e r g o n z o s a , y g r o s e r a , y e s t ú p i d a c o n f u s i o n d e la d e -

m o c r a c i a c o n el s o c i a l i s m o , c o n el s o c i a l i s m o d e l f a l a n s -

t e r i o , c o n el s o c i a l i s m o i m a g i n a r i o d e la r e p a r t i c i ó n d e

b i e n e s , d e l d e g ü e l l o y o t r a s p a t r a ñ a s p o r el e s t i l o , h a -

ya p o d i d o h a c e r t an p a s m o s a y o r i g i n a l f o r t u n a e n b o -

c a d e n u e s t r o s ilustrados a d v e r s a r i o s . M a s n o c r e a n e s -

t o s , s in e m b a r g o , q u e les e n v i d i a m o s la d i s t i n g u i d a h o n -

r a q u e les r e p o r t a el p r i v i l e g i o d e s u s a p i e n t í s i m a i n -

v e n c i ó n . Í . i ',IV<Í!OÍ}«>! " -

L a m o d a e s t á á la ó r d e n d e l d i a e n el p a l e n q u e s e r v i l

y d o c t r i n a r i o . ¡ C ó m o I ¿ H a b l a r d e l a d e m o c r a c i a y n o

s a c a r á p l a z a el s o c i a l i s m o , e s t e h o r r i b l e mónstruo de

c i en c a b e z a s ? I m p o s i b l e . L a d e m o c r a c i a y o l s o c i a l i s m o ,

s e g ú n n u e s t r o s a d v e r s a r i o s , e s u n a c o s a p a r e c i d a , m a s

a u n , e s u n a c o s a i d é n t i c a , i n d i v i s i b l e . ¡ Q u é a b s u r d o !

M e n t i r a p a r e c e q u e h a l l a q u i e n e s t o s o s t e n g a , y s in e m -

- 5 7 -

b a r g o , n a d a h a y m a s v e r d a d p o r d e s g r a c i a . Y d e c i m o s

p o r d e s g r a c i a , p o r q u e n o s a v e r g ü e n z a en n u e s t r o s e n e -

m i g o s la i g n o r a n c i a ó m a l a fé q u e reve la e s t a t o r p e y

g r o s e r a s u p o s i c i ó n .

C u a n d o n o s o t r o s h e m o s le ido la c r í t i ca social d e Sain t -

S i m ó n , F o u r r i e r y o t r o s a u t o r e s q u e h a n s e g u i d o Ia3

m i s m a s hue l l a s , c o n el c o r a z o n c o n m o v i d o y con l ágr i -

m a s e n los o j o s , h e m o s e l e v a d o n u e s t r o e sp í r i t u á las al-

t u r a s y p r e g u n t a d o á D ios , s i los h o r r i b l e s m a l e s d e n u n

c i ados p o r los soc i a l i s t a s t e n d r í a n a l g u n a vez el c o r r e c -

t ivo q u e la ju s t i c i a y la re l igión a c o n s e j a n . H a s t a a q u í ,

el s o c i a l i s m o , t i ene g r a n d e s s i m p a t í a s con n u e s t r o c o r a -

zon; h a s t a a q u i , el soc i a l i smo , c r e e m o s q u e ha p r e s t a d o

un g r a n s e r v i c i o á la c a u s a d e la h u m a n i d a d .

P e r o c u a n d o el s o c i a l i s m o , d e s p u e s d e h a b e r e s g r i m i d o

con b u e n s u c e s o la p a l a n c a d e su c r í t i ca , ha i n t e n t a d o , d e

la m e j o r b u e n a fé sin d u d a , e r i g i r s o b r e las r u i n a s de l •

an t iguo edif ic io socia l o t r o edif ic io m a s b u e n o , m a s j u s t o

y m a s p e r f e c t o , el soc i a l i smo h a p e r d i d o la r a z ó n , h a

t r a s p a s a d o los l ími tes d e lo pos ib le , y s e h a c o l o c a d o e n

el t e r r é u o d e las u t o p i a s q u e j a m á s t e n d r á n ap l i cac ión

es te r io r en el t i e m p o y el e s p a c i o .

No e r a su f ic ien te , e m p e r o , q u e d e la p r o p a g a n d a d e

esta perfecta unidad entre la d e m o c r a c i a y el s o c i a l i s m o ,

se h u b i e r a n e n c a r g a d o a l g u n o s p e r i ó d i c o s pol í t icos y li-

te rar ios ; e r a n e c e s a r i o m a s , y e s t e m a s se ha e n c o n t r a -

do : el g e n e r a l O ' d o n n e l l d i c e e n su folleto, q u e n o s o t r o s

somos c o m u n i s t a s , y q u e t e n e m o s q u e s e g u i r á n u e s t r o s

- 5 8 -m a e s t r o s P e d r o L o u r e x y P r o u d h o n . D a m o s l a s m a s s i n -

c e r a s y e s p r e s i v a s g r a c i a s á d o n E n r i q u e O ' d o n n e l l p o r

la no t i c i a . Mas ¿ q u i é n ha d i c h o e s t o al g e n e r a l v i c a l v a -

r i s t a ? ¿ Q u i e r e d e c i r n o s S . S . e n q u é l i b r o s lo h a le ido?

Noso t ro s n o lo a d i v i n a r n o s . P e r o h a y m a s a u n : n o h a -

c e m u c h o s d í a s q u é , con m o t i v o á u n a d e n u n c i a d e

la Discus ión , en el s a n t u a r i o d e la j u s t i c i a , a n t e u n públ i-

co i l u s t r ado , y á p r e s e n c i a d e un t r i b u n a l d e j u e c e s d e

l ey , d i j o u n a c e l e b r i d a d p a l p i t a n t e , ( y n o s in el a p l o m o

d e la infal ibi l idad pont i f ica l ) q u e n u e s t r a s d o c t r i n a s e r a n

las d o c t r i n a s d e P r o u d h o n . A h o r a b i e n ¿ q u i é n q u e haya

le ido a l g u n a s o b r a s d e P r o u d h o n , q u i é n ha l l a r e p a s a d o

los e s c r i t o s d e T o m á s M o r o , S a i n t - S i m o n , F o u r r i e r , R o -

b e r t o O w e n , F i c h t e , L u i s B lanc y o t r o s s o c i a l i s t a s , qu ién

q u e hal la v is to los p r o g r a m a s d e la d e m o c r a c i a , ó r e -

g i s t r a d o s o m e r a m e n t e las c o l u m n a s d e la Discus ión y

los e sc r i tos q u e han p u b l i c a d o n u e s t r o s c o r r e l i g i o n a r i o s ,

q u i é n al o i r s e m e j a n t e s s u p o s i c i o n e s p u e d e c o n t e n e r un

n a t u r a l i m p u l s o d e c o m p a s i o n ó d e r i s a ?

N o s o t r o s p o d r e m o s a c e p t a r a l g u n a s ¡dea s d e P r o u d h o n ,

e s v e r d a d , p e r o d e c i r q u e las i d e a s d e P r o u d h o n son

n u e s t r a s i dea s , es d e c i r u n a b s u r d o q u e n o s o t r o s r echa -

z a m o s . P r o u d h o n a t a c a f u e r t e m e n t e á la d e m o c r a c i a y al

s o c i a l i s m o ; la d e m o c r a c i a á su vez c o m b a t e al social is-

m o y á P r o u d h o n . L a s ¡d e a s po l í t i cas y r e l i g i o s a s d e Prou-

d h o n , no son las i dea s po l í t i ca s y r e l i g i o s a s d e la d e m o -

c r a c i a . E n t r e a q u e l l a s y e s t a s h a y u n a b i s m o q u e las

s e p a r a .

— 5 9 —

( i ) «Yo d i r é , p u e s , d i c e M r . P r o u d h o n , c o m o e s t u d i a n -

d o en el s i lenc io d e mi c o r a z o n , y l é jos d e t oda c o n s i d e -

rac ión h u m a n a , el m i s t e r i o d e las r e v o l u c i o n e s s o c i a l e s ,

Dios , el g r a n i n c ó g n i t o , ha v e n i d o á s e r p a r a mi una h i -

pó tes i s , q u i e r o d e c i r , un i n s t r u m e n t o d i a l éc t i co n e c e s a -

r io . » Y á s e g u i d a in ten ta la p r u e b a .

Dios , el D ios g r a n d e , e t e r n o , i n c o n m e n s u r a b l e ; el Dios

d e t o d a s las v i r t u d e s , el Dios d e la d iv ina c r e a c i ó n . . . .

¿una hipótesis, un instrumento dialéctico necesario? N o s -

o t r o s n o q u e r e m o s , n o p o d e m o s e j e r c e r p r e s i ó n s o b r e

las c o n c i e n c i a s ; p e r o a h o r a y s i e m p r e r e c h a z a r e m o s e s -

tas y o t r a s b l a s f e m i a s q u e á la faz d e l m u n d o h a l a n z a d o

el l áb io d e la i m p i e d a d .

¿ Q u é e s , pues , lo q u e h a y d e c o m ú n e n t r e P r o u d h o n

y la d e m o c r a c i a ? ¿ Q u é e s , p u e s , lo q u e h a y d e c o m ú n

e n t r e la d e m o c r a c i a y el s o c i a l i s m o de l f a l a n s t e r i o , y d e

la o r g a n i z a c i ó n de l t r a b a j o ? N a d a , a b s o l u t a m e n t e n a d a .

P r o u d h o n , y a lo h e m o s d i c h o , e s e n e m i g o de l soc i a l i smo

y d e la d e m o c r a c i a . El s o c i a l i s m o p i d e la a b s o r c i o n de l

i nd iv iduo e n el E s t a d o ; la d e m o c r a c i a q u i e r e la a b s o r -

cion de l E s t a d o en el i n d i v i d u o . El s o c i a l i s m o p r o c l a m a

un s i s t e m a u tóp i co , i r r ea l i zab l e ; la d e m o c r a c i a p r o c l a m a

(1 ) Jo dirai done comment, étudiant dans le silence de mon cffiur et loin de toute considéralion humainc, lo mystere des revulution sociales, Dieu,le grand Inconnu, est devenu pour moi une hypothése, je veux diro un instrument dialectinue necessai-re — Proudhon — Sisteme des contradictions economiques, ou Philosophie do la misére.

— 60 — pr inc ip ios p r a c t i c a b l e s y p r a c t i c a d o s h o y m i s m o en a l -

g u n a s n a c i o n e s de l i n u n d o c i v i l i z a d o .

I Y luego q u i e r e el señor C o n d e q u e E s p a ñ a h a y a bebi-

do el veneno aromático de la escuela socialista, c u a n d o

esa i dea n o h a p e n e t r a d o a u n e n el c o n o c i m i e n t o d e tan

preclaras i n t e l i g e n c i a s ! . . . ¡ C o n q u é l ige reza se h a c e n ci -

t a s y a c u s a c i o n e s ! N u e s t r o s e n e m i g o s q u i e r e n a t r a e r s e

l a s s impa t í a s d e las c l a ses a c o m o d a d a s , y c o m o su s i s t e -

m a polí t ico con t i ene el g é r m e n d e u n a a s q u e r o s a c o r r u p -

c ión , b u s c a n el s o c i a l i s m o del f a l a n s t e r i o , el soc i a l i smo

d e la o rgan izac ión de l t r a b a j o , el s o c i a l i s m o i m a g i n a r i o

q u e s imbol iza el c a o s , la a n a r q u í a , la r e p a r t i c i ó n d e bie-

n e s y el d e g ü e l l o , y h a c i e n d o d e t o d o e s t o u n a causa

c o m ú n con la d e m o c r a c i a , lo p r e s e n t a n con t a n bel los

co lo res á la faz d e E s p a ñ a , figurando un n u e v o caba l l o d e

T r o y a , en c u y o v i e n t r e se o c u l t a n e s t o s e l e m e n t o s d e

d e s t r u c c i ó n p r o n t o s á c a e r s o b r e l a s s o c i e d a d e s h u m a -

n a s . ¡Har to t r a b a j o t i enen los q u e s e v e n e n la d u r a , p e r o

i n d i s p e n s a b l e n e c e s i d a d d e a p e l a r á e s t o s m e d i o s p a r a

q u e los pueb los no r e t i r en d e s u s s i s t e m a s la vista con

horror y el estómago con asco\

I L a s u m i e n d o , pues , r e su l t a q u e el s e ñ o r c o n d e d e ' i o r -

r e - C a b r e r a , l é jos d e e x a m i n a r n u e s t r a s d o c t r i n a s , y v e r

si conv i enen ó no á E s p a ñ a , ha p a s e a d o l a r g a m e n t e pol-

los c a m p o s d e la h i s to r i a , n o s ha h a b l a d o d e v e n e n o s a r o -

m á t i c o s , y d e c u a t r o pobretes filósofos; ha p r o d i g a d o sus

l lores á la a r i s t o c r a c i a f euda l ; n o s h a h e c h o , d e u n a ma-

n e r a capáz d o h a c e r r e s u c i t a r d e g u s t o á T o r q u e m a d a ,

— 6 1 —

el t r e m e n d o e x - i n q u i s i d o r , ó la apo l eós i s de el d e s p o t i s -

m o y d e el a b s o l u t i s m o ; y d e s p u e s d e t o d o lo cual c o n -

c l u y e d i c i e n d o : « P o r lo q u e a c a b o d e d e c i r , se c r e e r á q u e

soy p a r t i d a r i o del r é g i m e n a b s o l u t o » . . . Descu ide el s e -

ñ o r C o n d e , d e s c u i d e , q u e m i e n t r a s nó d i g a m a s , d e lo

q u e d i c e en s u fo l le to , n a d i e le c r e e r á a b s o l u t i s t a , ni re-

p u b l i c a n o , ni m o d e r a d o , ni p rog re s i s t a , ni d e m ó c r a t a ,

n i . . . . n a d a , y a b s o l u t a m e n t e n a d a .

S i g a m o s , e m p e r o , a l s e ñ o r C o n d e .

IX.

N u n c a , j a m á s h u b i é r a m o s c r e í d o sin v e r l o a n t e s e s -

cr i to e n l e t r a s d e m o l d e , q u e el i l u s t r a d o j ó v e n D. R i -

c a r d o M a r t e l , C o n d e d e T o r r e - C a b r e r a , a b r i g a s e i dea s

t an e r r ó n e a s , s o b r e t o d o , con r e s p e c t o á la l ibe r tad del

h o m b r e .

£1 s e ñ o r C o n d e ha l la , c o m o e r a n a t u r a l y lógico, q u e

la l i b e r t a d e s el p u n t o d e a p o y o e n q u e se fija el s eñor

C u e s t a , a l e m i t i r e n su folleto las d o c t r i n a s q u e p r o f e s a

la d e m o c r a c i a e s p a ñ o l a ; y .con e s t e m o t i v o , d ico coa a i r e

al p a r e c e r d e t r i un fo : « A u a l i z c i n o s la l i b e r t a d . •

Y s i g u e : «La l i b e r t a d e s y d e b e s e r e l « M u í a n l e a n h e -

lo, el fin á q u e di l i jan s u s p a s o s t odas las nac iones ; p o r o

la l i be r t ad e s la f u l g e n t e c o r o n a q u o s e c iñen los p u e b l o s

— 6 2 -

q u o s u p i e r a n m e r e c e r l a . P a r a m e r e c e r la l i b e r t a d , es

p r e c i s o a p r e c i a r l a ; p a r a a p r e c i a r l a , c o n o c e r l a ; y s o l o el

pueb lo i l u s t r a d o q u e la c o m p r e n d e , e s e l p u e b l o q u e se

h a c e a c r e e d o r á e l l a . »

E s t a m o s c o n f o r m e s , c o m o n o p o d e m o s d e j a r d e e s -

t a r l o , e n q u e la l i b e r t a d e s la c o n s t a n t e a s p i r a c i ó n d e

las n a c i o n e s ; p e r o s o s t e n e r q u e la l i b e r t a d e s u n a ful-

gente corona q u e so lo d e b e n c e ñ i r s e l o s p u e b l o s q u e su-

p i e r en m e r e c e r l a ; s o s t e n e r q u e el p u e b l o i l u s t r a d o q u e la

c o m p r e n d e e s el p u e b l o q u e s e h a c e a c r e e d o r á e l l a , es

á n u e s t r o p o b r e y h u m i l d e j u i c i o , s o s t e n e r e l m a s c r a s o ,

e l m a s inconceb ib le d e los a b s u r d o s .

D a d o es el S r . C o n d e á los e j e m p l o s a c u á t i c o s : pues

b i e n , á n u e s t r a v e z , q u e r e m o s e n e s t o i m i t a r a l f o -

l le t i s ta .

F i g u r é m o n o s q u e u n a p e r s o n a c u a l q u i e r a d i c e : E l

a g u a , e s un l íqu ido e s q u i s i t o , e s c e l e n t e , m a g n í f i c o , sub l i -

m e ; el a g u a , e s d e u n a abso lu t a y p r e c i s a n e c e s i d a d á la

e x i s t e n c i a h u m a n a ; m a s p a r a m e r e c e r el a g u a , e s n e c e -

sa r io a p r e c i a r l a ; p a r a a p r e c i a r l a , c o n o c e r t o d o s l o s e le -

m e n t o s q u í m i c o s d e q u e s e c o m p o n e , y so lo el h o m b r o

i l u s t r a d o q u e e s t o c o m p r e n d e , e s el h o m b r e q u e s e hace

a c r e e d o r á b e b e r í a . ¿ Q u é d i r í a e n t o n c e s el S r . Conde?

N o lo s a b e m o s . L a rel igión c f i s t i a n a , s in e m b a r g o , nos

o r d e n a , « d a d d e b e b e r al s e d i e n t o . » Y s e d , c o m o el s e -

ñ o r C o n d e c o n o c e , p u e d e t e n e r l a el flaco y e l g r u e s o , el

p e q u e ñ o y el g r a n d e , el i g n o r a n t e y el s á b i o .

La l i be r t ad no d e b e e n t e n d e r s e b a j o e l p u n t o d e vista

- 6 5 -

q u e d e u n a m a n e r a figurada, n o la de f ine , s ino q u e p re -

t e n d e d e s c r i b i r l a el fo l l e t i s t a .

L a l i b e r t a d n o e s u n a c o r o n a , la l i be r t ad e s u n d e r e -

c h o c o n g é n i t o al s e r h u m a n o . Mas a u n ; la l ibe r tad e s u n

a t r i b u t o t an e senc ia l de l h o m b r e , q u e q u i e n d ice l i b e r t a d

d i c e h o m b r e .

L a l i b e r t a d e s un d e b e r y un d e r e c h o , p o r q u e e s t a s

d o s n o c i o n e s son n e c e s a r i a m e n t e c o r r e l a t i v a s é i ndepen -

d i e n t e s d e t o d a c o n s i d e r a c i ó n e s t e r i o r .

N o s o t r o s n o p r e g u n t a r e m o s n u n c a si un pueblo e s t á

m a s ó m e n o s i l u s t r a d o p a r a m e r e c e r la l i b e r t a d , s ino q u e

d e s d e l u e g o p r e g u n t a m o s : ¿ e s r ac iona l , e s j u s t o , q u e

t o d o s los h o m b r e s g o c e n d e l i be r t ad p a r a el uso c a b a l y

p l e n o d e s u s f a c u l t a d e s n a t u r a l e s , q u e con el l ibre e j e r -

cicio s e d e s a r r o l l a n y p r o g r e s a n ?

P a r a n o s o t r o s la cues t ión d e l i b e r t a d , n o e s una c u e s -

t ión u t i l i t a r i a ni d e m e r e c i m i e n t o , e s p u r a y s i m p l e m e n -

te u n a c u e s t i ó n d e d e r e c h o , d e j u s t i c i a .

D ícese f r e c u e n t e m e n t e [en el s e n t i d o d e las p a l a b r a s

del fo l le t i s ta , « d a r e m o s m a s l i b e r t a d al pueb lo á m e d i -

d a q u e la v a y a m e r e c i e n d o . » ¿ Y q u i é n so i s v o s o t r o s p a -

r a h a c e r a l p u e b l o e s t a d i s p e n s a c i ó n d e la l i be r t ad?

i P u e s q u é ! ¿ A c a s o e s t á i s i n v e s t i d o s d e un pode r d iv ino

y s u p e r i o r , p a r a cons t i t u i ro s a s i e n d u e ñ o s y d i r e c t o r e s

d e los d e m á s ? ¿ E n v i r t u d d e q u é p o d e r e s , con q u é c r i -

t e r io , con q u é d e r e c h o , e n fin, o s a b r o g a i s la po t e s t ad d e

h a c e r á los o t r o s un p o c o m a s ó m e n o s l i b r e s , s e g ú n

p lazca á v u e s t r a s o r i g ina l e s e n t e n d e d e r a s ? | Q u é p e r v e r -

- 6 4 -

sion d e j u i c i o s ! ¡Qué e r r o r e s t a n f u n e s t o s ! | Q u é e s t c a -

v íos tan l a m e n t a b l e s !

Mas , ¿ q u é p a r t i d o , p r e g u n t a e I S r . C o n d e , q u é p a r -

t ido h a y s o b r e la t i e r r a q u e n o a m e la l i b e r t a d ?

¡ L i b e r t a d ! ¡ Q u é p a r t i d o n o a m a la l i b e r t a d ! S í , la

l i be r t ad la a m a n t o d o s los p a r t i d o s , t o d o s , e s m u y c i e r -

to , S r . C o n d e ¿ p e r o a c a s o lo e s m e n o s q u e c a d a u n o d e

e l los la e n t i e n d e y p rac t i ca á s u m o d o ? L a l i b e r t a d pues -

ta e n l áb ios de l p a r t i d o a b s o l u t i s t a ¿ n o e s u n a b e f a , n o

e s un e s c a r n i o ? ¿No e s un e s c a r n i o y u n a b e f a , la l i b e r t a d

e n láb ios d e t o d a s las f r a c c i o n e s q u e r e p r e s e n t a n los d i -

v e r s o s m a t i c e s d e la e s c u e l a d o c t r i n a r i a ?

El a b s o l u t i s m o q u i e r e , p o r m a s q u e s e n o s d i g a lo con-

t r a r i o , p o r q u e e n t r a e n l a s c o n d i c i o n e s n e c e s a r i a s d e su

r é g i m e n , el e j e rc i c io d e la l i b e r t a d o m n í m o d a , a r b i t r a r i a ,

i r r e s p o n s a b l e , n o p o r el p u e b l o y p a r a el p u e b l o , s i n o pa-

r a su q u e r i d o a m o y s e ñ o r , el a u t ó c r a t a ; el e c l e c t i c i s m o

q u i e r e , por m a s q u e t a m b i é n s e n o s d i g a lo c o n t r a r i o ,

p o r q u e e n t r a i g u a l m e n t e en las c o n d i c i o n e s n e c e s a r i a s d e

s u r é g i m e n , el ege rc i c io d e la l i b e r t a d o m n í m o d a , a r b i -

t r a r i a , i r r e s p o n s a b l e , n o p o r el p u e b l o ni p a r a el p u e b l o ,

s ino p a r a e s o s c e n t r o s o l i g á r q u i c o s q u e c o n s t i t u y e n sus

d e c r é p i t a s y c a r c o m i d a s h u e s t e s .

P e r o ¡ah í ¿ e s t o p u e d e s e r d e o t r o m o d o ? N o . L o s s i s -

t e m a s , c u y a o r g a n i z a c i ó n c o n s t i t u t i v a no e s t á b a s a d a en

los e t e r n o s p r i n c i p i o s d e j u s t i c i a , s e r e v e l a n c o n t r a la ley

n a t u r a l , o r i gen f e c u n d o , i n a g o t a b l e , d e l d e r e c h o h u m a -

no ; y los s i s t e m a s q u e se r e v e l a n c o n t r a el d e r e c h o h a -

- 65 -m a n o , ¿ d ó n d e b u s c a n los e l e m e n t o s n e c e s a r i o s á s u con-

s e r v a c i ó n ? ¿ e n la l i b e r t a d , e n la i gua ldad , y e n la f r a -

t e r n i d a d d e l o d o s los h o m b r e s ? N o : e n el p r iv i leg io y e n

la f u e r z a .

¡ F u e r z a b r u t a y p r iv i l eg io i n j u s t o ! D o n d e q u i e r a q u e

e s t o s e ha l l e e r i g i d o en s i s t e m a , d o n d e e s t o sea el c a r á c -

t e r d i s t i n t i v o d e los g o b i e r n o s , ¿ s e r á pos ib le el e g e r c i c i o

p r á c t i c o , y r ea l , y v e r d a d e r o , y a b s o l u t o d e los d e r e c h o s

y l i b e r t a d e s de l h o m b r e ?

Quizá h a b r á q u i e n d i g a : n o s o t r o s h e m o s c o n s i g n a d o

la l i b e r t a d e n n u e s t r o s c ó d i g o s . J u s t o ; ¿ p e r o q u é i m p o r t a

q u e e s a p a l a b r a s a n t a se ha l le e s c r i t a e n v u e s t r a s c o n s -

t i tuc iones , t a n t a s y t a n t a s v e c e s i n f r i n g i d a s p o r los p r i -

m e r o s q u e d e b i e r a n d a r el e g e m p l o d e su o b s e r v a n c i a ,

si v u e s t r a l i b e r t a d , s i n ó n i m o d e s a r c a s m o , n i ega al p o -

b r e t a n solo p o r q u e lo e s , el e j e rc i c io d e t o d a s las li-

b e r t a d e s y d e r e c h o s q u e h a r e c i b i d o d e su Dios?

¡ C ó m o si la l i b e r t a d f u e r a p a t r i m o n i o d e los p o d e r o -

sos! ¡ C ó m o si la l i b e r t a d f u e r a un o b g e t o al a l c ance so lo

d e tal ó cual f o r t u n a , d e tal ó cua l t í tu lo a c a d é m i c o ó no-

bi l iar io! L a l i b e r t a d e s d e l o d o s y p a r a t o d o s los h o m -

b r e s , s in d i s t i nc ión d e c a t e g o r í a s ni d e c l a se s . Allí, don -

d e la d e m o c r a c i a e n c u e n t r a u n s e r h u m a n o , r econoce

una p e r s o n a l i d a d , u n a a u t o n o m í a , con t o d a s las l ibe r t a -

d e s y d e r e c h o s q u e la e n g r a n d e c e , q u e la pone en r e -

lación m a s d i r e c t a con la s o c i e d a d , con su Dios, y c o n s l

m i s m o .

V e a m o s , s in e m b a r g o , las o b j e c i o n e s q u é , con m o t i -

- (JO -

v o á la cues t ión d e l i b e r t a d , s e le h a n o c u r r i d o al s e ñ o r

c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a .

«¿Qué s ign i f i ca , p r e g u n t a d fo l l e t i s t a , q u é s ign i f ica li-

b e r t a d d e c o m e r c i o é i n d u s t r i a , s in t r a b a s d e n i n g ú n g é -

ne ro?» Y s in e s p e r a r c o n t e s t a c i ó n , a g a r r a p o r la m a n o al

s e ñ o r C u e s t a , y a p r o v e c h á n d o s e d e l a s g r a n d e s v e n t a -

j a s q u e n o s o f r e c e la e l e c t r i c i d a d y el v a p o r , s e p o n e en

m a r c h a , y c o m o sue le d e c i r s e , e n u n a b r i r y c e r r a r d e

o j o s , l lega á I n g l a t e r r a , d e I n g l a t e r r a á los E s t a d o s Uni-

d o s , d e los E s t a d o s - U n i d o s á F r a n c i a , d e F r a n c i a á Ho-

l a n d a , d e Ho landa v u e l v e o t r a vez á E s p a ñ a , y s in h a b e r

e n s e ñ a d o c o s a a l g u n a , d i c e : «¿Ha v i s to e n a l g u n a p a r t e

el s e ñ o r Cues ta c r e c e r la i n d u s t r i a sin t r a b a s y res t r ic -

c iones , y d e f e r e n c i a s y p r iv i l eg ios?»

E s t o e s m u y b u e n o : c u a n d o s e h a b l a d e las l i b e r t a d e s

y d e r e c h o s i n d i v i d u a l e s , los a b s o l u t i s t a s y los d o c t r i n a -

r ios a p e l a n á los p r iv i l eg ios y d e f e r e n c i a s , á las r e s t r i c -

c iones y t r a b a s ; y c u a n d o s e h a b l a d e las l i b e r t a d e s eco -

n ó m i c a s , los d o c t r i n a r i o s y a b s o l u t i s t a s a p e l a n á s u s t r a -

b a s y r e s t r i c c i o n e s , á s u s d e f e r e n c i a s y p r i v i l e g i o s . ¡No

conocen o t r o s eternos principios de justicia] ¡ L á s t i m a es

q u e e s t o s m i s e r a b l e s p r i n c i p i o s e s t é n y a t an s u m a m e n t o

d e s a c r e d i t a d o s !

¡ P r i v i l e g i o ! ¿ N o c o n o c e el s e ñ o r C o n d e q u e la ex i s -

tencia de l p r iv i l eg io e s la a u s e n c i a d e la j u s t i c i a ? El

p r iv i leg io d e u n o s n o p u e d e e x i s t i r s in el pe r j u i c io da

o t r o s .

¿Cuá les s o n , d ó n d e e s t á n l a s v e n t a j a s q u e o f r e c e n esas

- 6 7 -

t r a b a s y r e s t r i c c i o n e s , e s a s d e f e r e n c i a s y p r i v i l e g i o s ?

Si s e b u s c a n s e ha l l an en benef i c io d e n n o s p o c o s , c o n

i n ju s to d e t r i m e n t o d o los m a s . L a m e n t e d e e s a s l e -

y e s es s in d u d a f a v o r e c e r las a r t e s , f o m e n t a r la i n d u s -

t r i a y el c o m e r c i o n a c i o n a l , y e s a s l eyes cons iguen so lo

un e f e c t o d i a m e t r a l m e n t e o p u e s t o . N o p u e d e s e r d e o t r o

m o d o .

P e r o h a y m a s : se q u i e r e q u e n o p e n e t r e e n n u e s t r o pa i s

c i e r t o s y d e t e r m i n a d o s e f ec to s , y p a r a ev i t a r l o , se s o s -

t i ene una g r a n f a l ange d e e m p l e a d o s q u e c u e s t a n á la n a -

ción u n o s c u a n t o s mi l lones d e r e a l e s . Se p i e r d e una e n o r -

m e s u m a d e a c t i v i d a d y d e d i n e r o , s e a l i en ta la e m p l e o -

manía , y s in q u e r e r l o , s e s i e m b r a n y f ruc t i f ican g é r -

m e n e s d e c o r r u p c i ó n q u e la s o c i e d a d d e b e t ener g r a n d e

i n t e r é s e n p r e v e n i r . S í , d e c o r r u p c i ó n , p o r q u e el c o n t r a -

b a n d i s t a s e a c o s t u m b r a á v io la r las l eyes , á e m p u ñ a r las

a r m a s c o n t r a los d e l e g a d o s d e la j u s t i c i a , á c o m p r a r las

conc i enc i a s q u e n e c e s i t a , y s e a c o s t u m b r a e n fin , á los

a z a r e s d e la conf i scac ión , d e la c á r c e l y el p res id io . Y

no p o r e s t o d e j a d e e n t r a r el c o n t r a b a n d o , p o r q u e los

c o n t r a b a n d i s t a s , g e n t e s u s p i c á i y d e v a l o r , b u r l a m u -

c h a s v e c e s la v ig i l anc i a d e s u s p e r s e g u i d o r e s .

T e n e m o s m a s a u n : e n t r e n u e s t r o s d e t r a c t o r e s h a y

h o m b r e s d e gusto q u e , c o m o los e x - m i n i s t r o s m o d e r a -

d o s , v i s ten d e P a r í s , s e c a l z a n d o P a r í s , usan p o m a d a s y

e spec í f i cos d e P a r í s , y e n P a r í s s e g a s t a n sus peque/los y

p a r t i c u l a r e s ahorros. Y a h o r a a p o s t a m o s á q u e e l s e ñ o r

c o n d e d o T o r r e - C a b r e r a , q u e tan ce loso s e m u e s t r a d e

— 68 — los in te reses de l p a i s , á q u e no e s d e E s p a ñ a el b a s t ó n ,

el re loj , y o t r a s m u c h a s p r e n d a s d e s u u s o . | E s m u c h a

la consecuenc ia d e n u e s t r o s a d v e r s a r i o s !

E l fo l le t i s ta no q u i e r e c o m p r e n d e r , q u e , p a r a e s t a b l e -

c e r la l i b e r t a d d e c o m e r c i o é i n d u s t r i a , e s n e c e s a r i o

t a m b i é n p o n e r e n e g e r c i c i o y v i g o r t o d o s los p r i n c i p i o s

c o n s a g r a d o s p o r el r é g i m e n d e m o c r á t i c o . Si la d e m o -

. e r a d a f u e r a g o b i e r n o , n i la I n g l a t e r r a a c a b a r í a c o n nues-

t ra i n d u s t r i a , n i la G r e c i a c o n n u e s t r a a g r i c u l t u r a . Eso

e s un e r r o r del s e ñ o r C o n d e . D í g a n o s s i n o , e n q u é ra-

zones s e a p o y a su p e r e g r i n a d e d u c c i ó n .

L a l i b e r t a d d e c o m e r c i o e s , c o m o h a d i c h o b r i l l an te -

m e n t e el e l o c u e n t í s i m o d e m ó c r a t a D . E m i l i o C a s t e l a r ,

• e sa l i b e r t a d q u e ha d e d e s t r u i r las f r o n t e r a s , y h a d e ma-

t a r el e g o í s m o d e los p u e b l o s , y h a d e p r e p a r a r la fu-

s ión d e t o d a s las r a z a s , y h a d e e q u i l i b r a r t o d a s las

f u e r z a s p r o d u c t o r a s de l h o m b r e , y h a d e a b r i r m a s fuen-

t e s d e v ida aun en la n a t u r a l e z a . . . . »

P e r o , «¿qué s i gn i f i c a r í a , s i g u e p r e g u n t a n d o el señor

C o n d e , q u e s ign i f i ca r í a en E s p a ñ a l i b e r t a d d e t r i b u n a ,

d e c á t e d r a , d e p r e n s a , s in l im i t ac ión d e n i n g u n a espe-

cie? E n un pueb lo q u e p o r e s p a c i o d e t r e s s ig los h a vi-

v i d o m u y l é jos del c a m p o d e la d i s c u s i ó n , e n un pueblo

q u e aun c o n s e r v a u n c o r a z o n s e n c i l l o y fáci l d e es t ra-

v i a r , ¿cuál se r ia el r e s u l t a d o si e n u n d i a , y ape l ando

al r e c u r s o d e e s c i t a r las p a s i o n e s , o y e s e la voz d e los

abso lu t i s t a s , la voz d e los c o n s e r v a d o r e s , la voz d e los

r epub l i canos , la voz d e los c o m u n i s t a s y la d e los sec-

- 6 9 -( a r i o s de l p a n t e í s m o ? ¿ H a b r í a ya g o b i e r n o pos ib l e? ¿N o s

q u e d a r í a e s p e r a n z a d e s a l v a c i ó n ? . . . . »

¡ Q u é t e m o r t an p u e r i l ! ¡Qué t e m o r tan i n f u n d a d o !

¡Qué t e m o r t a n . . . .

¡Ah! p e r o y a lo s a b e m o s ; a h o r a c o m o s i e m p r e q u e s e

t r a t a d e las l i b e r t a d e s y d e r e c h o s de l h o m b r e , n u e s t r o s

a d v e r s a r i o s sa l en á n u e s t r o e n c u e n t r o y n o s h a b l a n d o

c a o s , y d e a n a r q u í a , y d e p e r t u r b a c i ó n soc ia l , y d e e sce -

n a s d e s a n g r e y d e m a t a n z a ; y con e s t a s y o t r a s a r g u -

m e n t a c i o n e s s a c r a m e n t a l e s de l r i to se rv i l y d o c t r i n a r i o ,

se f o r j a n p r o b l e m a s á q u e n u e s t r o s a d v e r s a r i o s d a n e n

n o m b r e d e la sociedad y de l órden, la s igu ien te y def in i t i -

va s o l u c i o n : ¡ ¡ ¡S i /enc to pobres!!!

L a E s p a ñ a , si la E s p a ñ a o y e s e en un d ia la voz d e los

abso lu t i s t a s , d e los c o n s e r v a d o r e s , d e los r e p u b l i c a n o s ,

d e los c o m u n i s t a s , d e los s e c t a r i o s de l p a n t e í s m o y a d e -

m á s , la voz d e los d e m ó c r a t a s , c u y a e n u m e r a c i ó n se lia

o l v i d a d o al S r . C o n d e ; si la E s p a ñ a , d e c í a m o s , o y e s e en

un d ia la voz d e t o d o s los h o m b r e s q u e p e r t e u e c e n á e s a s

d i v e r s a s e s c u e l a s q u e á ju ic io d e l fo l le t i s ta e x i s t e n eo

n u e s t r o s u e l o , ¿ q u é e s lo q u e p o d r í a s u c e d e r ? L o q u e

e ra lógico, y n e c e s a r i o , y p r o v e c h o s o , e s t o e s , q u e h a -

bría lucha in t e l ec tua l , y lucha f r a n c a , a n i m a d a , c a n d e n -

te ; q u e l o d o s e s t o s s i s t e m a s pol í t icos V soc ia les l e n d r i a u ,

en u s o d e un d e r e c h o q u e u o s o l r o s c r e e m o s rac iona l y

j u s to , su p l ena e spos i c ion y d e f e n s a e n el l e r r e o o legal ;

q u e el h o m b r e s e a c o s t u m b r a r í a con g u s l o á e s to s d e b a -

tes pac í f icos ; q u e s u as i s t enc ia á e l los , lo a l e j a r í a d a

— 70 — o t r a s r e u n i o n e s tal vez n o c i v a s á la s a l u d d e s u c u e r p o ,

y d e su a l m a , y d e su i n t e l i genc i a ; q u e la c o s t u m b r e d o

o i r , y p e n s a r , y d i s c u r r i r y j u z g a r , e l e v a r í a s u e s p í r i t u ,

y f o r m a r í a s u c r i t e r i o b a s a d o e n el c o n v e n c i m i e n t o Inti-

m o d e lo b u e n o , d e lo j u s t o y v e r d a d e r o .

| Q u e ya no h a b r í a g o b i e r n o p o s i b l e ni e s p e r a n z a d a

sa lvac ión! L o q u e no hab r í a pos ib l e , s o n e n c u m b r a m i e n -

to s q u e o f e n d a n la d i g n i d a d n a c i o n a l ; lo q u e n o h a b r í a

pos ib le , son m o r d a z a s p a r a la p r e n s a , ni t r a b a s p a r a el

p e n s a m i e n t o , ni t o r m e n t o s p a r a la c o n c i e n c i a ; lo q u e no

hab r i a pos ib le , son p r iv i l eg ios q u e i r r i t a n , p r i v i l e g i o s q u e

a m e n g u a n , y c o m p r i m e n , y a s e s i n a n el e s p í r i t u c ivi l iza-

d o r d e las s o c i e d a d e s h u m a n a s ; lo q u e n o h a b r í a pos i -

b l e , son s i s t e m a s in jus tos d e g o b i e r n o s e r i j i d o s e n p o d e r ,

a c a s o por la v io lencia d e los u n o s , p o r la a m b i c i ó n bas -

t a r d a d e los o t r o s , p o r la i g n o r a n c i a y d e s a c u e r d o d e los

m a s . N o h a b r i a e n t o n c e s , n o , c o m o h a h a b i d o e n n u e s -

t r o s t i e m p o s , r e v o l u c i o n e s po l í t i ca s y s o c i a l e s p r o v o c a -

d a s á c a d a paso p o r el d e s p o t i s m o m i n i s t e r i a l , y di luci-

d a d a s en el t e r r e n o d e la f u e r z a b r u t a . L o s g o b i e r n o s

s e r i an p r o d u c t o d e una d e l i b e r a c i ó n n a c i o n a l , y e l d e r e -

c h o h u m a n o o c u p a r í a el l u g a r q u e le h a s e ñ a l a d o la P r o -

v i d e n c i a , y la v e r d a d r e e m p l a z a r í a a l e r r o r , y lo b u e -

n o á lo ma lo , y lo j u s t o á lo i n j u s t o , y la n a c i ó n seria

en b r e v e un m a n a n t i a l i n a g o t a b l e d e p r o s p e r i d a d y de

e n g r a n d e c i m i e n t o .

¿En d ó n d e , p u e s , e s t á n a q u í las u t o p i a s ?

¿Qué t r a s t o r n o s son esos q u e p u e d e n v e n i r á nues t ra

- 71 -s o c i e d a d , c o n la a p l i c a c i ó n d e los p r i u c i p i o s d e m o c r á t i -

c o s , p r i n c i p i o s t a n r e c o n o c i d a m e n t e j u s to s?

Y ¿ q u i é n s e a t r e v e r á á p o n e r en d u d a las i n m e n s a s

v e n t a j a s q u e o f r e c e la b o n d a d d e n u e s t r a s r e f o r m a s ?

| C i e g o s q u e t i enen o j o s y n o v e n , q u e t ienen o i d o s y

n o o y e n !

Si y a n o e s fác i l la vue l t a de l r é g i m e n a b s o l u t o , p o r -

q u e s e g ú n el s e ñ o r C o n d e , h e m o s a v a n z a d o e n s e n t i -

d o d e m o c r á t i c o ; si a p e s a r d e e s t o la d e m o c r a c i a e s u n a

n top i a i r r e a l i z a b l e ; si las i d e a s p o s i b l e s d e g o b i e r n o son

las q u e e m b o z a d a m e n t e e s p o n e el fo l le t i s ta ; ¿po r q u é s e

n i ega y s e t e m e al e j e r c i c i o d e los p r i n c i p i o s d e m o c r á -

t icos , p r i n c i p i o s h u m a n i t a r i o s q u e c o n s a g r a n la l i be r t ad

y la i g u a l d a d d e l o d o s los h o m b r e s ? ¿No c o n o c e n n u e s -

t r o s d e t r a c t o r e s q u e su n e g a c i ó n h a c e un g r a n d e d e s -

h o n o r á la c a u s a q u e s u s t e n t a n ? E s a o b c e c a d a y pe r t i náz

n e g a c i ó n , ¿no e s la m a s e n é r g i c a p r o t e s t a , el m a s s o l e m -

n e m e n t í s q u e los a b s o l u t i s t a s y d o c t r i n a r i o s l a n z a n á

la p r o p i a f r e n t e d e s u s s i s t e m a s e c o n ó m i c o s , pol í t icos y

soc ia les? ¡ P u e s q u é ! si la E s p a ñ a e s , p o r e g e m p l o , a b -

so lu t i s ta , y e s t a s i d e a s e s t á n b a s a d a s e n los eternos prin-

cipios de justicia, y a d e m á s , e n c a r n a d a s e u el co razon

y e n la i n t e l i genc ia v iva d e los h o m b r e s , a u n c u a n d o los

d o c t r i n a r i o s ó los d e m ó c r a t a s se r e ú n a n , y hab len y esc r i -

ban c o n t r a el r é g i m e n s e r v i l , ¿ q u é p o d r á n a d e l a n t a r e n

opos ic ion con la r a z ó n y el s e n t i d o públ ico? N a d a , a b s o -

l u t a m e n t e n a d a . M a s . . . . los q u e n i e g a n y t e m e n la d i s -

cus ión d e s u s i d e a s , son los q u e no t i enen conf ianza e n

— 72 — e l las , y e s t o n o p u e d e s e r d e o t r o m o d o . L o s d e s a f i a -

m o s á q u e s e n o s p r u e b e lo c o n t r a r i o .

El s u f r a g i o u n i v e r s a l p r e o c u p a t a m b i é n al s e ñ o r c o n -

d e d e T o r r e - C a b r e r a : v é q u e e s t a c u e s t i ó n se e n c u e n t r a

«muy m a n o s e a d a ya p o r t o d o s los p u b l i c i s t a s a n t i g u o s y

m o d e r n o s ; » y a u n q u e , « m u c h a s y m u c h a s p r u e b a s p u d i e -

r a a d u c i r el fo l le t i s ta , r e p a s a n d o la h i s t o r i a , » y c o n v e n -

c e r n o s d e q u e la t eo r í a de l s u f r a g i o u n i v e r s a l a p l i c a d a á

t o d a c l a se d e c u e s t i o n e s , es la mas errónea y descabella-

da d e t o d a s las t e o r í a s , r e n u n c i a c o n f i a d a m e n t e á eso9

m a t e r i a l e s h i s tó r icos d e d e f e n s a , y a p e l a n d o al r e p u e s -

to d e s u s a r g u m e n t a c i o n e s , con la s a t i s f a c c i ó n d e qu ien

h a r e sue l to el m a s difíci l d e los p r o b l e m a s ,

D ice : «¿Conoce el s e ñ o r C u e s t a u n a n a c i ó n , u n p u e -

b l o , d i g o m a s , una a l d e a , p o r p e q u e ñ a q u e sea , una

fami l ia p o c o n u m e r o s a , c u y o s i n d i v i d u o s s e a n t o d o s há«

b i les t e j e d o r e s , háb i l e s c a r p i n t e r o s , 6 háb i l e s 6 so lo m e -

d i a n o s p in to res? P u e s , si e s i m p o s i b l e e n c o n t r a r en tan

p e q u e ñ a esca la una r e u n i ó n d e p e r s o n a s c a p a c e s d e sos-

tener una op in ion f u n d a d a , d e p e n s a r s i q u i e r a s o b r e las

c u e s t i o n e s q u e p u d i e r a n s u s c i t a r s e e n una o p e r a c i o n me-

cán ica , senci l la y f á c i l , ¿ d ó n d e v a el s e ñ o r C u e s t a por

u n a nac ión t oda d e p u b l i c i s t a s e m i n e n t e s , d e g o b e r n a n -

tes e n t e n d i d o s ? »

Y s igue : «Se susc i ta u n a c u e s t i ó n i n t e r n a c i o n a l difícil

y c o m p l i c a d a ; t o d o s t i enen a m o r igual á su pá t r i a , t o -

d o s q u i e r e n p a r a ella la g lo r i a y la i n d e p e n d e n c i a ; se

p r e g u n t a al pueb lo , e l p u e b l o n o t i ene d a t o s ni ins t ruc-

— 73 -cion p a r a j u z g a r , p o r q u e no e s pos ib le q u e los t e n g a ,

p o r q u e la m a y o r í a d e la nac ión no p u e d e s e r d e s á b i o s ,

y t o r p e ó i n d i f e r e n t e , d i c e sí 6 n o ; los h o m b r e s i n s t r u i d o s ,

los c a p a c e s , v e n e n a q u e l a c u e r d o la ru ina d e su p á t r i a ;

p e r o e s t o s h o m b r e s han q u e d a d o e n m i n o r í a , n o les q u e -

d a m a s r e c u r s o q u e d e m o s t r a r al pueb lo su e r r o r ; l e -

v a n t a n el g r i t o , p e r o u n a v o z e s t r a ñ a é i n t e r e s a d a d i c e

al p u e b l o : «No los c r e á i s ; e s o s s e ñ o r e s le e n g a ñ a n , e sos

s e ñ o r e s q u i e r e n m e d r a r con el s u d o r d e tu f r e n t e , e s o s

s e ñ o r e s n o son p a t r i c i o s , e s o s s e ñ o r e s son a p ó s t a t a s . . . .

Hé a q u í los e f e c t o s de l v o t o u n i v e r s a l . »

| C o n q u e e r r ó n e a y d e s c a b e l l a d a la teor ía del s u f r a g i o

un ive r sa l ! E s t á p e r f e c t a m e n t e b ien ; p e r o á n u e s t r o j u i -

cio, n a d a h a y m a s e r r ó n e o , n a d a h a y , d e p u r o d e s c a -

b e l l a d o , m a s c a l v o , q u e los a r g u m e n t o s q u e el señor

C o n d e p r e s e n t a e n a f i r m a c i ó n d e su c r e e n c i a .

A c e p t a m o s la c u e s t i ó n , sin e m b a r g o , en el m i s m o t e r -

r eno q u e el fol le t is ta n o s la h a p r e s e n t a d o . D e d u z c a m o s ,

pues , las c o n s e c u e n c i a s . El a b o g a d o , el m é d i c o , el i n g e -

n i e ro , e l f a r m a c é u t i c o , e l c i r u j a n o , e l p r o c u r a d o r , el e s -

c r i b a n o , el p l a t e r o , el p i n t o r , el e b a n i s t a , el c o m e r c i a n -

te, el l a b r a d o r , el m a n u f a c t u r e r o , e n fin , t o d o s p o d r á n

ser h o m b r e s l a b o r i o s o s y sáb ios e n el d e s e m p e ñ o d e

sus r e s p e c t i v a s p r o f e s i o n e s ; t o d o s p o d r á n t e n e r m a s ó

m e n o s g r a d o s d e i lu s t r ac ión e n m a t e r i a s d i v e r s a s y a g e -

nas á s u s r e l a t i v o s m i n i s t e r i o s ; t o d o s p o d r á n t ener e s t a s

6 a q u e l l a s c o n d i c i o n e s m a s ó m e n o s d i s t i ngu ida s d e

a c i e r t o y d e c a r á c t e r : l o d o s l icnen d e h e c h o amor ¡pial

- 74 — á su patria: p e r o . . . . n o son publicistas eminentes, gober-

nantes entendidos, l u e g o son n u l i d a d e s torpes, incapaces é

indiferentes p a r a d e c i r si ó no e n c u e s t i o n e s i n t e r n a c i o -

na les . R e s u l t a d o lógico y n e c e s a r i o : N o es pos ib l e h a l l a r

una nac ión toda de publicistas eminentes, de gobernantes

entendidos, luego el s u f r a g i o u n i v e r s a l e s la m a s e r r ó n e a

y d e s c a b e l l a d a d e t o d a s las t e o r í a s .

¿Quie re d e c i r n o s e l fol let is ta , q u é p a p e l , q u é mis ión

v e n d r í a á c u m p l i r s o b r e la t i e r r a u n a n a c i o n a l i d a d c o m -

p u e s t a t oda d e h á b i l e s t e j e d o r e s , ó d e p u b l i c i s t a s emi -

nen tes? ¿No c o n o c e el s e ñ o r C o n d e q u e l a s s o c i e d a d e s

h u m a n a s solo p u e d e n e x i s t i r , á c o n d i c i o n d e la d ive r s i -

d a d d e sus a p t i t u d e s ? ¿ Ignora el fo l l e t i s t a , q u e la d e s -

i g u a l d a d d e las c a p a c i d a d e s y d e las f u n c i o n e s , n o : s o l o

en el ó r d e n c ien t í f ico , a r t í s t i c o , a g r í c o l a y m a n u f a c t u r e -

r o , s ino en t o d a s las f a s e s de l s a b e r y d e la in te l igen-

c i a , e s la e t e r n a a r m o n í a h u m a n a q u e c i r c u l a d a n d o vi-

d a y m o v i m i e n t o por t o d a s l a s a r t e r i a s de l c u e r p o so-

c i a l ?

S e p r e s e n t a un p r o y e c t o d e ley q u e a f e c t a los in te re -

ses pol í t icos , m o r a l e s ó m a t e r i a l e s de l p a i s . P a s a este

p r o y e c t o d e ley al d o m i n i o p ú b l i c o , y d e s d e luego , los

h o m b r e s d e todos los p a r t i d o s h a b l a n , y e s c r i b e n , y dis-

cu ten c u a n t o c r e e n b u e n o , y j u s t o , y c o n v e n i e n t e ; el pue-

blo no tenia d a l o s p a r a j u z g a r , e s v e r d a d , p e r o los a d -

q u i e r e , p o r q u e h a y l ibre c o n t r o v e r s i a e n la p r e n s a y en

la t r i b u n a , y en el t ra to í n t i m o y f a m i l i a r ; p o r q u e hay

en t r e los h o m b r e s m ú t u a y e s p o n t á n e a c o m u n i c a c i ó n do

- 7 5 —

i d e a s y d e p e n s a m i e n t o s ; e l p u e b l o , d e s p u e s d e o i r

l o s s o f i s m a s d e los u n o s , las c a l u m n i a s d e los o t r o s , y el

r a z o n a m i e n t o d e l o s m a s , u n e á su r azón p rop i a las r a -

zones q u e se le lian a l e g a d o , c o n s u l t a e n el s i lencio d e su

co razon lo q u e h a y d e j u s t o ó i n ju s to e n el a s u n t o q u e

se d e b a t e , y lié a q u í c o m o s e f o r m a has ta e n los n e -

goc ios d e g o b i e r n o m a s d i f í c i l es y c o m p l i c a d o s , la op i -

n ion públ ica ó sea la r azón co lec t iva .

N iega el fol let is ta con s u s a r g u m e n t o s en la cues t i ón

p r e s e n t e , e s o m o d o d e p e r c i b i r el p u e b l o las i d e a s ; p e r o

e n p o s d e la n e g a c i ó n , v i e n e la a f i r m a c i ó n . O i g a m o s

al s e ñ o r C o n d e en la p á g i n a 5 4 d e su fol le to: «La opi-

nion e s , á mi v e r , la ún ica fue rza q u e s o s t i e n e 6 d e r r i -

ba las i n s t i t uc iones ; p e r o la op in ion la r ec iben los m a s

d e los m e n o s , y á v e c e s la op in ion d e un h o m b r e l lega

á s e r la op in ion d e u n s ig lo .» L a s i dea s las r c c i b e n l o s

m a s d e los m e n o s , y d e s p u e s las r e c i b e n los m e n o s d e los

m a s . Ya n o s o c u p a r e m o s d e e s t o .

¿Mus q u i é n ha d i c h o al s e ñ o r C o n d e q u e e s impos ib le

ha l la r u n a f ami l i a p o c o n u m e r o s a , compue . - t a t oda d e

háb i les ó m e d i a n o s t e j e d o r e s , d e h á b i l e s ó m e d i a n o s

c a r p i n t e r o s , d e háb i l e s ó m e d i a n o s p in to r e s? Una n a c i ó n ,

un p u e b l o , c o n v e n i d o ; p e r o una f ami l i a do m e d i a n o s te-

j e d o r e s ó c a r p i n t e r o s , y u n a f ami l i a poco n u m e r o s a ,

¿qu ién , q u i é n ha d i c h o e s t o al fo l le t i s ta? ¡Qué fue rza d e

a r g u m e n t a c i ó n ! ¿Cómo q u i e r e n c o n v e n c e r á n a d i e n u e s -

t ros d e t r a c t o r e s ?

(Hábi les ó m e d i a n o s t e j e d o r e s , c a r p i n t e r o s , ó p i n t o r e s !

— 76 — ¿ Y p a r a q u é ? á l a s c u e s t i o n e s po l í t i ca s y s o c i a l e s , e l

h o m b r e de l p u e b l o , e s t o e s , el h o n r a d o y l a b o r i o s o a r t e -

s a n o , c o m e r c i a n t e , i ndus t r i a l ó l a b r a d o r , n o i rá á a m o n -

t o n a r v i r u t a s , ni á p i n t a r ' c u a d r o s , n i á t e j e r t e l a s , s ino

á e s p o n e r su p e n s a m i e u t o , á c o n s a g r a r s u v o l u n t a d . D e -

b e r y d e r e c h o t i ene á c o n s a g r a r l a .

L a m a y o r í a de l p u e b l o e s p a ñ o l n o e s d e s á b i o s , e s to

es , d e s á b i o s q u e e s c r i b e n l i b r o s , q u e h a c e n v e r s o s , q u e

p r o n u n c i a n a c a d é m i c o s d i s c u r s o s , n o ; p e r o t a m p o c o e s

incapaz , torpe é indiferente a l h o n o r , p r o s p e r i d a d y e n -

g r a n d e c i m i e n t o d e su p á t r i a . Q u e lo s e s t r a n g e r o s t engan

ju i c io s tan e r r ó n e o s d e n u e s t r o p u e b l o , lo h e m o s c o m -

p r e n d i d o b i e n d e s p u e s d e l e e r e s a s y o t r a s p a l a b r a s del

s e ñ o r c o n d e d o T o r r e - C a b r e r a .

P e r o d i c e el fo l le t i s ta : el p u e b l o s e e q u i v o c a , y es to

p u e d o p r o b a r l o r e p a s a n d o la h i s t o r i a . . . . N o e s necesa -

r io q u e el s e ñ o r C o n d e s e l o m e e s t a m o l e s t i a . L a razón

co lec t iva sue le e q u i v o c a r s e u n a ó m a s v e c e s c a d a siglo,

e s v e r d a d , ¿pero no e s v e r d a d t a m b i é n q u e la r azón ab-

so lu t i s t a y d o c t r i n a r i a s e e q u i v o c a , c u a n d o m e n o s , cien

v e c e s c a d a dia?

E i h o m b r e m a s i g n o r a n t e , el m e n o s i n s t r u i d o , t iene

c o m o el s á b i o , su e scue l a , q u e e s el t i e m p o ; y s u maes -

t r o , q u e es la e s p e r i e n c i a . Dios le d á el ins t in to y la

r azón c o m ú n . N o e s , p u e s , i n a c c e s i b l e á la percepción

d e la v e r d a d . Y s ino , á los v e c i n o s d e la a l d e a m a s i n -

civil d e E s p a ñ a , q u e s e les r e ú n a , y so l e s d i g a : «Me

he c o m i d o una m a n z a n a , y m e h a s a b i d o á p e r a . » Como

- 7 7 — e s t a e s u n a cues t i ón d e p a l a d a r , d e g u s t o , y los h a y e«-

t r a b a g a n t e s , á los o y e n t e s q u e e s t o n a d a in t e r e sa , r e i -

r á n , ó s e e n c o j e r á n d e h o m b r o s ; p e r o q u e en vez d e e s -

to se l e s d i g a : « C u a t r o y c u a t r o son t res » ¿ Q u é s u c e -

d e r á ? q u e c o n s u l t a r á n su r a z ó n , c o n t a r á n con su m e n t e ,

d e s p u e s c o n s u s d e d o s , y p o r ú l t i m o , « ¿ c ó m o , d i r á n ,

con q u e ven í s á b u r l a r o s d e noso t ros?»

V e a m o s , s in e m b a r g o , c o m o r e s u e l v e el pueb lo los

p r o b l e m a s d i f í c i l es y c o m p l i c a d o s .

H u b o un d i a e n n u e s t r a p á t r i a u n a cues t i ón in t e rna -

c iona l d i f í c i l , m u y difíci l y c o m p l i c a d a . A s a b e r : m a s

allá d e los P i r i n e o s , y b a j o un sólio d e h i e r r o , d e s c a n s a -

b a con h o l g u r a u n h o m b r e p o d e r o s o , o m n i p o t e n t e ; un

h o m b r e q u e , d e s p u e s d e h a b e r a v a s a l l a d o á la E u r o p a

e n t e r a , p u s o s u s o j o s e n n u e s t r o p á t r i o s u e l o , y ilijo

« P u e s t o q u e m e g u s t a y m e c o n v i e n e , m e p e r t e n e c e . »

N u e s t r a s p l a z a s f u e r o n o c u p a d a s p o r l a s l eg iones has ta

e n t o n c e s i n v e n c i b l e s de l c o l o s o . A la s azón , l o d o s los

reyes h i jo s d e r e y e s , iban s u m i s o s á i nc l ina r la f r en t e

y á d o b l a r la rod i l l a a n t e el p o d e r o s o rey hi jo de l p u e

b l o . N u e s t r o s r e y e s h i c i e ron m a s : l l eva ron s u s d isens io-

nes d o m é s t i c a s , le n o m b r a r o n á r b i t r o d e s u s que re l l a s ,

y s e s o m e t i e r o n á su fa l lo .

¿Cómo s e e n c o n t r a b a e n t o n c e s e s t a nac ión hero ica?

A p e l a m o s al t e s t i m o n i o de l c o n d e d e T o r r e - C a b r e r a , pá-

g ina 1 9 d e su fo l l e to , d i c e : «sola , v e n d i d a , sin r e c u r s o ,

sin a r m a s , sin g o b i e r n o , sin r e y , sin m e d i o s d e c o m u -

nicación , s in l azo a l g u n o q u e un iese s u s v a s t a s y s e p a -

— 7 8 -

r a d a s p r o v i n c i a s , é i n v a d i d a p o r un e j é r c i t o e s t r a n -

g e r o »

Algo m a s , sin e m b a r g o , f a l t a b a á E s p a ñ a ; ¿ p e r o q u é

hizo e s t a vil la d e M a d r i d ? ¿ q u é h i c i e r o n e s o s h o m b r e s

de l pueb lo tan d e s p r e c i a d o s p o r los u n o s , y t a n c a l u m -

n i a d o s por los o t ros? Sin m a s a r m a s q u e su v a l o r , sin

m a s c o r a z a q u e su p e c h o , sin m a s e s t í m u l o ni gu i a q u e

su ins t in t ivo a m o r á la l i be r t ad d e su p á t r i a v á la reli-

g ión d e s u s p a d r e s , ¿ q u é h i c i e r o n , p u e s , a q u e l l o s hé-

r o e s d e g r a t a y e t e r n a m e m o r i a ? Lo q u e h a c e n s i e m p r e ,

ó casi s i e m p r e los h i jos del p u e b l o , e s t o e s , p e l e a r y mo-

r i r c o m o leales y c o m o b u e n o s .

I l u b o s a n g r e , s í , m u c h a p r e c i o s a s a n g r e v e r t i d a en

ho locaus to á la g lor iosa y s a n t a c a u s a d e n u e s t r a indepen-

d e n c i a nac iona l . Y b ien , e n t r o las i l u s t r e s v í c t i m a s del

d o s d e Mayo , ¿ s e e n c u e n t r a n d u q u e s , c o n d e s , m a r q u e -

se s , g e n e r a l e s , publ ic i s tas e m i n e n t e s , g o b e r n a n t e s en-

t e n d i d o s ? ¡No , e r a n h o m b r e s d e l p u e b l o , e s o s h o m b r e s

d i s p u e s t o s s i e m p r e , s in e s p e r a n z a d e r e c o m p e n s a al-

guna , á pe l ea r y m o r i r por la h o n r a y d i g n i d a d d e su

pá t r i a !

P e r o ¡qué v e r g ü e n z a ! Al d ia s i g u i e n t e d e h a b e r ten i -

d o lugar tan tos a s e s i n a t o s p o r las t r o p a s d e M u r a t , al dia

s igu ien te , sí , c u a n d o el c añón hac ía l l ega r a u n los o n d u -

lantes ecos d e s u e s t a m p i d o á los ú l t i m o s con f ines d e Es-

p a ñ a , a l d i a s i gu i en t e , c u a n d o la h u m e a u t o s a n g r e de

n u e s t r o s h e r m a n o s d e m a n d a b a a u n v e n g a n z a y sangro ,

¿qué hac ian e s o s e m i n e n t e s p u b l i c i s t a s , e s o s h o m b r e s

e n t e n d i d o s d e g o b i e r n o ? ¡ V e r g ü e n z a , s í , v e r g ü e n z a , é

i n d i g n a c i ó n y r á b i a cues l a el r e c o r d a r l o ! Min i s t ros q u e

d e la r e l i g ión s e d e c í a n , l a n z a b a n s u s a n a t e m a s c o n t r a

los h é r o e s d e l d o s d e M a y o ; g e n e r a l e s , y o t r a s d i g n i -

d a d e s ec l e s i á s t i ca s y c iv i l es , s e p o n í a n á las ó r d e n e s d e l

t i r a n o M u r a t ; e l p r í n c i p e A n t o n i o P a s c u a l , p r e s i d e n t e d e

la j u n t a p rov i s iona l d e g o b i e r n o , d i r ig ia al vocal m a s a n -

t iguo d e ella u n a c a r t a , c u y o l i teral c o n t e s t o r e c o m e n -

d a m o s , c o m o un escelenle modelo d e g r a m á t i c a , d e e lo -

c u e n c i a , y d e p a t r i o t i s m o . Dice a s i :

<AI s e ñ o r Gil.

«A la j u n t a p a r a su g o b i e r n o la p o n g a e n su uot ie ia

c o m o m e h e m a r c h a d o á B a y o n a d e ó r d e n de l Rey , y

d igo á d i c h a j u n t a q u e ella s i gue en los m i s m o s t é r m i -

n o s c o m o si e s t u v i e s e e n e l la .

«Dios , n o s la d é b u e n a .

« A d i ó s , s e ñ o r e s , h a s t a el va l le d e J o s a f o U — A n t o n i o

P a s c u a l . »

T o d o q u e d ó t r a n q u i l o . L a paz r e i n a b a e n V a r s o v i a .

L o s r e y e s d i s i d e n t e s , CárLos IV y su amable y c a r i ñ o s o

hi jo F e r n a n d o VII , e n u s o d e su derecho divino a b d i c a -

ron la c o r o n a , e s l o e s , la n a c i o n a l i d a d e s p a ñ o l a en N a -

po león . Y d o s m e s e s d e s p u e s , v i c a r i o s y g e n e r a l e s d o

ó r d e n e s r e l i g io sa s , un a r z o b i s p o , u n p r í n c i p e , d u q u e s ,

c o n d e s , m a r q u e s e s , g r a n d e s p r o p i e t a r i o s , h o m b r e s d e

a r m a s , d e l e t r a s y d e g o b i e r n o , r e u n i d o s en el p a l a -

cio del o b i s p o v i e jo d o B a y o n a el 7 do jul io d e 1 8 0 8 ,

r ec ib i e ron y j u r a r o n u n a c o n s t i t u c i ó n y u n r e y . J o s é N a -

— 8 0 —

poleon I p e n e t r ó e n E s p a ñ a r o d e a d o d e t o d o el a p a r a t o

d e s l u m b r a d o r d e la m o n a r q u í a .

L o s c o r t e s a n o s s e a r r a s t r a b a n e n los s a l o n e s d e l i n -

t ru so ; el p u e b l o c a l l a b a , p e r o su s i l enc io , e r a el s i g n o

p r e c u r s o r d e la t o r m e n t a . N a d a p o d í a t a r d a r el g r a n su-

c e s o ; la i n d i g n a c i ó n p o p u l a r e s t a l l ó e n s a n t a i r a , y los

incapaces, los torpes, los indiferentes, d e s p e d a z a n d o e n t r e

s u s m a n o s las águ i l a s i m p e r i a l e s , d i e r o n al m u n d o el

e j e m p l o m a s s u b l i m e d e v a l o r , d e a b n e g a c i ó n y d e h e -

r o í s m o q u e h a n v is to las p a s a d a s y p r e s e n t e s g e n e r a c i o -

n e s . El p u e b l o e s p a ñ o l , e s t e p u e b l o h e r ó i c o t an m a l t ra -

t a d o p o r s u s b a s t a r d o s h i j o s , s o l o v e n c i ó e n los c o m b a -

t e s , so lo r e c o n q u i s t ó s u i n d e p e n d e n c i a , s o l o s e d ió su

l i b e r t a d ; y d e su s e n o a r r o j ó á la f az de l m u n d o u n a es-

p l enden t e p l é y a d a d e g e n e r a l e s , e s c r i t o r e s , o r a d o r e s ,

pub l i c i s t a s y h o m b r e s d e g o b i e r n o , c u y o s n o m b r e s osten-

ta la E s p a ñ a con j u s t o y m e r e c i d o o r g u l l o . H é a h í c o m o

los p u e b l o s r e s u e l v e n las c u e s t i o n e s i n t e r n a c i o n a l e s difí-

ci les y c o m p l i c a d a s . ¿ Q u i e r e el s e ñ o r C o n d e o t r o e j e m -

plo p a l p i t a n t e ? P u e s b i e n : v u e l v a h o y m i s m o los o jos al

P i a m o n t e .

Ei so-ñor C o n d e q u i e r e p r o b a r la i n c o n v e n i e n c i a del

s u f r a g i o u n i v e r s a l ; y p a r a el lo a p e l a á l a s c u e s t i o n e s i n -

t e r n a c i o n a l e s , á e s t a s c u e s t i o n e s q u e p o r m a s dif íci les y

c o m p l i c a d a s q u e s e a n , n u n c a d e j a n d e e s t a r al a l cance

bas ta d e las m a s o b t u s a s i n t e l i g e n c i a s . L a r azón y el

s e n t i m i e n t o d e los p u e b l o s s a b e y a d i v i n a s i e m p r e lo

q u e c o n v i e n e á su d e c o r o y b i e n e s t a r .

- 8 4 -

C u a l q u i e r a q u e sea la cues t ión q u e h a y a d e d i l u c i d a r -

s e , / l a d e m o c r a c i a p r e g u n t a r á al pueb lo , á e s e p u e b l o e n

cu!yos fa l los h a y . e g e i n p l o s . d e d i g n i d a d y a c i e r t o q u e ¡a-

m á a p o d r á n h a l l a r s e e n los fas tos d e la d ip lomac ia d e l

m u n d o .

Mas p a r a n o s o t r o s el p r inc ip io del s u f r a g i o u n i v e r s a l ,

c o m o l o d o s los p r inc ip ios q u e c o n s t i t u y e n el s i s tema d e -

m o c r á t i c o , n o e s so lo una cues t ión d e r e c o n o c i d a u t i l i -

d a d c o m ú n , e s t a m b i é n u n a cues t ión i m p o r t a n t í s i m a d e

d e r e c h o , d e j u s t i c i a .

P e r o y a q u e el s e ñ o r C o n d e d e s e a el s u f r a g i o un ive r -

sal p a r a u n a n a c i ó n d e h o m b r e s i l u s t r a d o s , ¿qu ie ro d e -

c i r n o s p o r q u é no lia e m p e z a d o en su fol leto p i d i e n d o

el v o t o p a r a e s t o s ? ¿ I g u o r a el s e ñ o r C o n d e q u e la m a -

yor p a r l e d e los p e r i o d i s t a s , l i t e ra tos , o r a d o r e s , p o e t a s

y p u b l i c i s t a s do E s p a ñ a , no t i e n e n , con a r r e g l o á la ley

e lec tora l v i g e n t e , derecln) p a r a v o t a r ni a u n e n las c u e s -

t iones e l e c t o r a l e s d e A y u n t a m i e n t o s ?

E s t o p o r o t r a p a r t e , e s oc ioso ; p o r q u o el s e ñ o r Con-

d e a d m i t o t o d o s n u e s t r o s p r i n c i p i o s ; a u n q u e los a d m i -

te v c o m o h e m o s v is to , p a r a la d e m o c r a c i a en general,

p a r a uba n a c i ó n c o m p u e s t a todo de omínenle* publicistas,

gobernantes entendidos; p a r a un pueblo funmulo <¡ su ,</•/-•

lo; si f u o í n d a b l e r ea l i za r e n Kspaña la ifla que en el si-

glo XVI sonaba T o m á s M o r o , ó bien si so le seña la un

pais, un pueblo, una sociedad d o n d e fielmente so c u m p l a

por t o d o s los m a n d a m i e n t o s d o la ley d e Dios .

V d e s p u e s d e l o d o e s l o dices «Por las i dea s q u e d e j o

— 82 — e m i t i d a s , n o e s p o s i b l e q u e se m e c r e a p a r t i d a r i o de l

s i s t e m a q u e r e s t r i n g e l a s f a c u l t a d e s de l p u e b l o , 6 h a c e

al g o b i e r n o p a t r i m o n i o e s c l u s i v o d e c i e r t a s c l a s e s ó d e -

t e r m i n a d a s p e r s o n a s » N a d a t e m a el s e ñ o r C o n d e ,

n a d a , p o r q u e n a d i e s e p o d r á c r e e r lo q u e el fol let is ta te-

m e ni o t r a cosa a l g u n a .

X Y U L T I M O .

«Aquí d e b i e r a c o n c l u i r , d i c e el fo l le t i s ta , s in u n a e s -

p res ion d icha d e p a s o p o r el s e ñ o r C u e s t a . »

La e s p r e s i o n á q u e s e r e f i e r e el s e ñ o r C o n d e , e s la s i -

g u i e n t e p r e g u n t a q u e n u e s t r o a m i g o y c o r r e l i g i o n a r i o

D . N e m e s i o F e r n a n d e z C u e s t a , h a c e e n s u fo l le to al g e -

nera l D . E n r i q u e O ' D o n n e l l : «Si el d e s p o t i s m o d e F e r -

n a n d o VII hub ie ra d u r a d o h a s t a n u e s t r o s d i a s , ¿ n o s cree-

r ía c a p a c e s d e t e n e r la C o n s t i t u c i ó n d e 1 8 4 5 ? »

D e s p u e s d e e s t o sale el d e T o r r e - C a b r e r a y d i c e : «pe-

r o el s e ñ o r Cues ta c r e e q u e el p u e b l o e s p a ñ o l t i ene ya la

c a p a c i d a d suf ic ien te p a r a g o z a r la Cons t i t uc ión del 45,

y r u e g o á e s t e s e ñ o r me p e r m i t a , p a r a c o n t e s t a r l e y

conc lu i r , una o j e a d a , b ien q u e m u y r á p i d a , s o b r e la a c -

tual s i tuac ión d e E s p a ñ a . »

N u e s t r o fo l l e t i s t a , p u e s , e c h a s u r á p i d a o j e a d a sobre

n u e s t r a ac tua l s i t u a c i ó n ; y e n p r u e b a d e q u e e s t e país

n o t iene la capacidad suficiente p a r a g o z a r la constitución

- 8 3 -d e 1 8 4 5 , ¿ q u é e s lo q u e el s e ñ o r C o n d e d e m u e s t r a h a -

b e r o b s e r v a d o ? Ha o b s e r v a d o , q u e «en E s p a ñ a DO h a y

una ¡ d e a fija, d o m i n a n t e , q u e la opinion está dividida en

p a r t i d o s , s u b d i v i d i d a e n b a n d e r í a s , vuelta á dividir en

a f e c c i o n e s m a s ó m e n o s íutimas; y en una palabra, que

no e n c o n t r a r e m o s d o s p e r s o n a s q u e convengan en todo .»

Y e n e f e c t o , q u e no hay una ¡dea fija, una idea que pre-

d o m i n e , u n a ¡dea q u e armonice todos los intereses, q u e

conc i l l e t o d a s las v o l u n t a d e s , q u e a b r a ancha y libre s e n -

da á t o d a s las a s p i r a c i o n e s ; q u e no hay una idea que

a c a b e d e u n a m a n e r a eficaz c o a l a s a m b i c i o n e s bas tar -

d a s d e los u n o s , con el e g o í s m o brutal de los o tros , cer-

r a n d o el c a m p o á t o d o s los abusos , á todas las v io lencias

é i n jus t i c i a s ; q u e una idea reparadora d e e s t a c lase DO

p r e d o m i n a en E s p a ñ a e s u n a verdad e v i d e o t e , palpable,

una v e r d a d q u e p a r t i e n d o d e s d e las e l evadas cumbres

del p o d e r s u p r e m o , cae s ú b i t a y va á irradiarse hasta en

en las m a s o b t u s a s in te l igenc ias ; p e r o el general O ' d o n -

nell, s u s c ó l e g a s d e g o b i e r n o y s u s i s t e m a d e gobierno

m i s m o ¿ c o n s t i t u y e n a c a s o la n a c i o n a l i d a d e s p a ñ o l a ?

Q u e la o p i n i o n e s t á d i v i d i d a e n p a r t i d o s , s u b d i v i d i d a

en b a n d e r í a s , vue l t a á d i v i d i r e n t a n t a s a f ecc iones c u a n -

tos son los e x - m a n d a r i n e s q u e se c o n o c e n , e s o t r a ve r -

d a d q u e p a r a c o n v e n c e r s e d e ella b a s t a so lo t e n d e r la

vista al p a r t i d o d o c t r i n a r i o , á e s e p o b r e y m i s e r a b l e Ba-

bel polí t ico d e n u e s t r o s t i e m p o s , d o n d e e n el e s t e r t o r d e

la a g o n í a se a g i t a n y l u c h a n inú t i lmen te las n u l i d a d e s é

i m p o t e n c i a s q u e , p o r e s p a c i o d e l a r g o s a ñ o s h a n b u r l a d o

— 84 — l a s e s p e r a n z a s üel p u e b l o e s p a ñ o l ; d e e s t o p u e b l o g e n e -

roso y c r a n d e , ( a n t a s y t a n t a s v e c e s i n m o l a d o e n a r a s d e

una pol í t ica p e r s o n a l , g r o s e r a , r u t i n a r i a y c o r r u p t o r a ,

i m p o r t a c i ó n i n m u n d a y v e r g o n z o s a d e a l l e n d e los P i r i -

n e o s ; p e r o e s t a s e s t r e c h a s , y c a r c o m i d a s , y o l i g á r q u i c a s

falanges, mil y m a s v e c e s r e c h a z a d a s p o r el e s p o n t á n e o

s e n t i m i e n t o d e la op in ioo p ú b l i c a ¿ c o n s t i t u y e n a c a s o la

nac iona l i dad e s p a ñ o l a ?

M a s t o d a v í a , e m p e r o , m a s t o d a v í a h a o b s e r v a d o el

s e ñ o r Gonde^ y con lo c u a | , i n t e n t a ' p r o b a r q u e lu E s p a ñ a

c a r é c e d e c a p a c i d a d suf ic ien te p a r a g o z a r la Const i tu-

ción d e 1 8 4 5 . Ha o b s e r v a d o , « q u e si e n n u e s t r a a c t u a l so-

c i e d a d , d e s d e la h u m i l d e c a b a ñ a al o p u l e n t o s a lón , se

t r a t a d e c ienc ias n a t a r a l e s , d e p s i co log í a ó d e h i s tor ia ,

d i f í c i lmente h a b r á u n o q u e h a b l e ; p e r o q u e si se t ra ta

d e pol í t ica , d i f í c i l m e n t e h a b r á u n o q u e ca l l e , p o r q u e t o -

d o s se juzgan j u e c e s c o m p e t e n t e s , y c r e e n q u e b a s t a la

luz na tu ra l p a r a m e z c l a r s e e n las m a s á r d u a s c u e s t i o n e s

y p r o n u n c i a r s e n t e n c i a s d e f i n i t i v a s . »

Si con e s t a s r o b u s t a s y c o n t u n d e n t e s a r g u m e n t a c i o n e s

p r u e b a a l g o el fol le t is ta , á nues tuo ju ic io p r u e b a , solo que

la E s p a ñ a e s t á c o m p u e s t a d e h o m b r e s i n a v e n i b l e s , n e -

c ios , i g n o r a n t e s , p r e s u n t u o s o s , ;y p o r lo m i s m o , h o m -

b r e s i n c a p a c i t a d o s p a r a g o z a r la libérrima cons t i tuc ión

d o 1 8 4 5 . « o n s f l n l a o b o f r i l i i q testó*

No c r e e m o s c o m o c r e e el s e ñ o r C o n d e , q u e e n España

es tan dificil e n c o n t r a r uno q u e hable d e c i e n c i a s na tu ra -

les, d e ps icología ó d e h is tor ia* y m u c h o m e n o s despues

— 83 — d e h a b e r o i d o h a b l a r d o ello ( a u l a s veces a j fo l l e t i s t a . bisa

e s u n a : a p r e c i a c i ó n fa lsa , i n ju s t a , una ap rec i ac ión? q u e

o f e n d e y d e p r i m e e l d e c o r o d o n u e s t r a n a c i o n a l i d a d , y

p o r lo m i s m o la r e c h a z a m o s con toda la fue rza y e n e r g í a

d e n u e s t r o c a r á c t e r ; s i n e m b a r g o , c o n v e n i m o s con el

fol let is ta e n q u e , n o v o l o t e o E s p a ñ a , s ino on t o d a s las

s o c i e d a d e s m o d e r n a s , d i f í c i lmen te h a b r á u n o q u e ca l le ,

si s e p o n e n á d i s c u s i ó n las a r d u a s cuestiona-* e c o n ó m i c a s ,

pol í t icas y soc ia l e s q u e e n e s t o s t i e m p o s ab i t an y c o n -

m u e v e n á las n a c i o n e s del m u n d o c iv i l i zado . L a t a z o » d e

ello e s lóg ica , n e c e s a r i a y c o n v e n i e n t e .

C u a n d o u n a s o c i e d a d s e a ce r ca a i p e r i o d o d e su

d e s a r r o l l o m o r a l , in te lec tua l y m a t e r i a l , c u a n d o e n

esa m i s m a s o c i e d a d se e m p i e z a n á d i l uc ida r las m a s

á r d u a s é i m p o r t a n t e s cues t iones d e g o b i e r n o , c u a n d o e n

el t e r r e n o d e la c ienc ia s e d e t e r m i n a n las l i be r t ades y

d e r e c h o s de l h o m b r e ; y e n fiu, c u a n d o las r e v e i a c i o u e s

m i s t e r i o s a s d e Ja p r e n s a d e s c o r r e n e l d e n s o y tup ido u l o

que , p o r el d i l a t a d o e s p a c i o d e los s ig los o c u l t a r a el o r í -

gen i y f u u d a t b d n l o d e t a n t a s i n i q u i d a d e s , la m e n t e e s t r a -

v iada d e los p u e b l o s d e s p i e r t a d e s u v e r g o n z o s o m a r a s -

m o , y l e jos y a d e c r e e r q u e e s la m a n o do Dios q u i e n

m a n d a y s o s t i e n e l o s g r a v e s m a l e s q u e a q u e j a n á las na-

c iones , v e q u e e s o s m i s m o s m a l e s son o b r a única y e s -

elusiva d e las i m p e r f e c c i o n e s ó in jus t i c ias soc ia les .

Si h o y , p u e s , h a b l a n y e n t i e n d e n l o d o s d o política» e s

p o r q u e la pol í t ica c o n s t i t u y e una c iencia iuipoi l au t í s ima

d e g o b i e r n o , p o r o una c i enc ia m u y fácil y tangib le á l o -

- 86 — d a s las c a p a c i d a d e s e n las m a s m ú l t i p l e s y d i v e r s a s fa-

ses de l s a b e r y d e la i n t e l i g e n c i a . N a d i e , d e s d e q u e a p a -

r e c i ó e n r e l i eve la e x i s t e n c i a de l m a l y d e s u o r i g e n , n a -

d i e , a b s o l u t a m e n t e n a d i e , i g n o r a y a q u e la pol í t ica es

qu ien h i e r e ó s a n a las m a s g r a n d e s y s a n t a s a s p i r a c i o n e s

d e la v ida h u m a n a . Y es ta e s u n a v e r d a d , c u y o conven-

c i m i e n t o útil y p r o v e c h o s o ha i n t e r e s a d o t o d o s los cora-

z o n e s , h a d e s v e l a d o t o d a s las i n t e l i g e n c i a s , y l a s intel i-

g e n c i a s t o d a s s e h a n h e c h o r e f l e x i v a s y [ e x a m i n a d o r a s .

¡ P u e s q u é ! p a r a s a b e r y h a b l a r d e po l í t i c a , p a r a c o m -

p r e n d e r lo q u e e s b u e n o y lo q u e e s m a l o , p a r a p r o n u n -

c ia r s e n t e n c i a s d e f i n i t i v a s , e n á r d u a s y c o m p l i c a d a s cues-

t iones d e i n t e r é s púb l i co , ¿ e s n e c e s a r i o ya c o n o c e r do

c i enc ia s n a t u r a l e s , d e ps ico log ía y d e h i s t o r i a , ó s e r pu-

bl ic is tas e m i n e n t e s y g o b e r n a n t e s e n t e n d i d o s ?

T a n t o va ld r í a s o s t e n e r q u e ni s o n ni p u e d e n s e r cris-

t i anos los q u e no lian le ído y c o m e n t a d o a c e r t a d a m e n t e

la Bibl ia , los q u e n o han r e c i b i d o el g r a d o d e d o c t o r en

teo log ía , los q u e no han e s c r i t o e s c e l e n t e s t r a t a d o s de

d e r e c h o , los q u e no h a n d e m o s t r a d o c u a l i d a d e s sob re -

sa l i en tes d e g o b i e r n o , y p o r ú l t i m o , los q u e n o han ps i -

co lóg icamen te e s p l i c a d o si e s la m a t e r i a la q u e o b r a , y

s i e n t e , y c o n o c e , y j u z g a , y r a c i o c i n a , y q u i e r e en el

h o m b r e , 6 si e s una s u s t a n c i a i n c o r p ó r e a , u n a sustancia

n o c o m p u e s t a , s imp le , i nd iv i s ib l e , u n e s p í r i t u , e l alma

h u m a n a , e n fin.

G r a v e s , m u y g r a v e s y c o m p l i c a d a s c u e s t i o n e s son , é

juicio d e n u e s t r o s a d v e r s a r i o s , t o d o s y c a d a u n o d e los

- 8 7 -priacipios q u e c o n s t i t u y e n el c r e d o d e m o c r á t i c o ; p u e s

b i e s , p r e g ú n t e s e al p u e b l o e s p a ñ o l , á e s t e p u e b l o s in

i dea s fijas, d o m i n a o t e s ; á e s t e pueblo ' a iacapáz, t o r p e , i n -

d i f e r e n t e : ¿ Q u i e r e s d e r e c h o s d e p u e r t a s y d e c o n s u m o s ?

¿ Q u i e r e s e s t a n c o s d e sal y d e t a b a c o s ? ¿Qu ie re s las con -

t r i b u c i o n e s d e s a n g r e ? ¿ Q u i e r e s la d e s i g u a l d a d a n t e las

l eyes soc ia l e s , po l í t i cas y e c o n ó m i c a s ? ¿ Q u i e r e s . . . « ¡No,

no, mil v e c e s no! > H é a q u í la r e s p u e s t a , el fallo de f in i t i -

v o q u e , e n d e m o s t r a c i ó n d e a c i e r t o y d e jus t ic ia p r o n u n -

c i a r a la i n m e n s a m a y o r í a del pueb lo e s p a ñ o l . « ¡No , DO,

mil v e c e s no!» E s t o , y so lo e s to , y s i e m p r e e s t o r epe t i r á

la n a c i ó n e s p a ñ o l a , e s t a D a c i ó n n o b l e , g e n e r o s a y g r a n -

de , á q u i e n el fol le t is ta c o n f u n d e s e g u r a m e n t e con u n a

nac ión d e i d i o t a s , ó con l a s n u m e r o s a s f a l a n g e s q u e t a n

ha l l adas v i v e n con el p r e s u p u e s t o n a c i o n a l , ó con las o t r a s

hues tes q u e t a m b i é n v iven y m e d r a n á la s o m b r a d e l a s

t r a b a s y r e s t r i c c i o n e s , d e l a s d i f e r e n c i a s y p r iv i l eg ios .»

L o s p r inc ip ios d e m o c r á t i c o s , p u e s , c o n s t i t u y e n u n a

v e r d a d c o n c r e t a , p e r o u n a v e r d a d tan c l a r a , U n e v i -

d e n t e y p a l p a b l e , q u e p a r a a l c a n z a r l a n o e s necesa r io

hacer n i n g ú n e s f u e r z o ni t r a b a j o . B a s t a so lo e m p l e a r el

uso d e la r a z ó n y de l s e n t i d o c o m ú n , p a r a c o n o c e r al

p r i m e r g o l p e d e vis ta la esceloncia d e n u e s t r o s p r i n c i -

pios , p r i n c i p i o s c u y a s b o n d a d e s n o p u e d e n ocu l t a r se á

la lógica n a t u r a l é i n v a r i a b l e d e los p u e b l o s .

Nos a s e g u r a t a m b i é n el s e ñ o r C o n d e , y e s to p a r a d a r

m a s fue rza y v i g o r á s u s a r g u m e u t o s , q u e a c o s t u m b r a -

d a E s p a ñ a á s e r g o b e r n a d a , n o a d e l a n t a e n la e s c u e l a

-

d e g o b e r n a r s e á si m i s m a . A h o r a l i ien , ¿ q u i e r e d e c i r -

n o s el folletista e n q u é r a z o n e s a p o y a sü c r e e n c i a ? Nos-

Ótros s u p o n e m o s , y no es p o c o s u p o n e r , q u e los cien

mil 6 m á s c i u d a d a n o s q u é e n n u e s t r o p a i s t i e n e n , c o n .

f o r m e las p r e s c r i p c i o n e s d e la ley e l e c t o r a l v i g e n t e , e l

d e r e c h o d e n o m b r a r los r e p r e s e n t a n t e s d e la nac ión ,

e m i t a n , sin m e d i a r la i n f l uenc i a m o r a l d e los g o b i e r n o s

m o d e r á d b s , l i b re y e s p o n t á n e a m e n t e su v o l u n t a d en las

u rhá3 ; s u p o n i e n d o q u e d e la mayOi ' fa d e e s t o s c o n g r e -

s o s sa l ie ran s i e m p r e los min i s t ros 1 r e s p o n s a b l e s e n c a r g a -

d o s d e l p ó d e r egec l i t i vo , ¿ p o d r i a d e c i r s e ' p o r e s t o q u e la

F s p a ñ a se g o b e r n a b a p o r si m i s m a ? N o ; p o r g u e hay en

E s p a ñ a , c u a n d o m e n o s , m a s d e c u a t r o m i l l o n e s d e hom-

b r e s q u e , con a r r e g l o á los m a s s a u o s , á los' m a s e t e r -

n o s o i n m u t a b l e s p r inc ip ios d e j u s t i c i a , t i enen t ambién

un d e r e c h o i n d i s p u t a b l e á e s p o n e r su p e n s a m i e n t o , á

c o n s a g r a r su v o l u n t a d . C u a n d o t o d o s los h o m b r e s , to-

d o s , sin d i s t i nc ión d e c l a s e s ñi d o c a t e g o r í a s ¡ toman

p a r t e m a s ó m e n o s d i r e c t a e n la c o n f e c c i ó n d e las leyes;

c u a n d o las a s a m b l e a s l eg i s l a t ivas r e a s u m a n e n si la e s -

p: -*ion e s p o n t á n e a d e la v o l u n t a d n a c i o n a l ; e n u n a pa-

l a b r a , c u a n d o los p r inc ip ios d e m o c r á t i c o s : l leguéu con

toda sil v i r t i i a l i dad 'y p u r e z a á la e s f e r a p rác t i ca del po-

d e r , e n t o n c e s y solo e n t o n c e s p o d r á d e c i r s e con propie-

d a d y jus t ic ia s i 'h f E s p a ñ a s a b o ó n o s a b e g o b e r n a r s o

p o r sí m i s m a . • . i-j uoiriuifiJ ftHigwaotf

Pel 'ó, en tanto1 q u e e s o s u c e d a e s un a b s u r d o a s e g u -

r a r q u e E s p a ñ a , no a d e l a n t a e n la e s c u e l a d e g o b e r n a r -

— 89 — se p o r sí m i s m a , c u a n d o la E s p a ñ a con m u y r a r a s y h o n -

r o s a s e x e c c i o n e s , ha s i d o por d e s g r a c i a g o b e r n a d a , no

por e m i n e n t e s pub l i c i s t a s , no p o r g o b e r n a n t e s en tend ido . ; ,

s ino p o r h o m b r e s s in e d u c a c i ó n pol í t ica los u n o s , s in

c o n d i c i o n e s d e g o b i e r n o los o t r o s , é inháb i l es p a r a el bien

los m a s , h o m b r e s q u e d e s d e las e l e v a d a s c u m b r e s d e

p o d e r s u p r e m o h a n r e s p o n d i d o al c l a m o r d e los p u e b l o s

s e d i e n t o s d e j u s t i c i a , u n a s v e c e s con la s o n r r i s a d e la

d u d a y la i ron í a del s a r c a s m o , y s i e m p r e con el e m p í r i -

co s i s t e m a d e (a r e s i s t e n c i a , res i s tenc ia i n s p i r a d a p o r e s e

m i e d o y e g o í s m o q u e c a r a c t e r i z a las m o d e r n a s t i r an í a s ;

h o m b r e s , en fin, q u e a d o r m e c i d o s p o r el i m p u r o a r ru l lo

d e b a j a a d u l a c i ó n , y d e s e o s o s tal vez d e no d e s c e n d e r

j a m á s d e s u s d o r a d a s p o l t r o n a s , c u a n d o la n a c i ó n h a

e x a l a d o un s u s p i r o , c u a n d o h a d e j a d o e n t r e v e r su j u s t o

y n a t u r a l d e s c o n t e n t o , e l l o s , los p a r t i d a r i o s d e la m o r a -

l idad , y d e la l e g a l i d a d , y del o r d e n , e l los , impe l idos

por los a r r a n q u e s d e u n a necia é i m p o t e n t e r ab i a , han

p i s o t e a d o la Cons t i tuc ión de l E s l a d o , han e s c a r n e c i d o las

leyes d e la h u m a n i d a d y d e la j u s t i c i a , h a n p a s a d o p o r

e n c i m a d e la p r o p i e d a d y d e la f ami l i a , ¡v íncu los s a -

g r a d o s é i nv io l ab l e s q u e c o n s t i t u y e n la b a s e f u n d a m e n -

tal d e las s o c i e d a d e s m o d e r n a s ü l l

¿No e s v e r d a d , s e ñ o r C o n d e , q n e la España no a d e -

lanta e n la e s c u e l a d e g o b e r n a r s e a s i m i s m a ?

¡ E s p a ñ a ! la E s p a ñ a n o so h a g o b e r n a d o por s í m i s -

m a , n o ; e l p u e b l o e s p a ñ o l ha s i d o g o b e r n a d o , si g o b i e r -

no p r o p i a m e n t e h a b l a n d o p u e d o l l amarso al d o e s o s

— 90 — h o m b r e s q u e , g u a r e c i d o s t r a s d e una ins t i tuc ión q u e

n o s o t r o s r e s p e t a m o s , han p u e s t o á p r u e b a u n a y mil v e -

c e s el s u f r i m i e n t o d e los p u e b l o s , p r o v o c a n d o á c a d a p a -

s o r e b o l u c i o n e s , c o m o la q u e e m p e z ó e n los c a m p o s d e

G u a r d i a s y t e r m i n ó e n las ca l l e y p l a z a s d e M a d r i d .

P e r o , ¡cosa a d m i r a b l e ! a n t e s y d e s p u e s d e h a b e r em-

p leado el fol let is ta esa d e l e s n a b l e a r g u m e n t a c i ó n , con la

cua l ha i n t e n t a d o h a c e r p a t e n t e la i n c a p a c i d a d q u e ina-

bilita a l pueb lo e s p a ñ o l , p a r a e n t r a r en el g o z e d e la

Cons t i tuc ión d o i 7 4 5 , con un sen i l c a n d o r q u e c ier ta-

m e n t e n o s e n c a n t a , d i c e : « E s a ley e l e c t o r a l v i g e n t e , que

p o r su i m p e r f e c c i ó n e n t r e g a á los p u e b l o s á l uchas tan

e s t é r i l e s c o m o o d i o s a s , p r e s e n t a n d o a n c h a p u e r t a á t o -

d o s los a b u s o s ; e s a f a l l a d e l e y e s o r g á n i c a s q u e s e liacc

sen t i r en l o d o s los r a m o s d e la a d m i n i s t r a c i ó n pública,

esa cons t i tuc ión q u e a d o l e c e d e mil d e f e n t o s . . . »

¿Con q u e h a y fa l ta d e l eyes o r g á n i c a s ? ¿Con que

n u e s t r a ley e l ec to ra l v igen t e e n t r e g a á los p u e b l o s á lu-

c h a s tan e s t é r i l e s c o m o o d i o s a s , p r e s e n t a n d o a n c h a puer-

iii á t o d o s los a b u s o s ? ¿ C o n q u e la c o n s t i t u c i ó n d e 184• >

adolece d e mil d e f e c t o s , e s t o e s , d e m a s d e f e c t o s que

cap í tu los c o n t i e n e ?

Si , p u e s , e s l o e s as í , ¿ c ó m o q u i e r o el s e ñ o r C o n d e que

la E s p a ñ a , e s l e p u e b l o tan i g n o r a n t e , t a n i n c a p a z y tor-

pe , a p r e n d a á m a n e j a r u n a m á q u i n a q u e c a r e c e d e pie-

zas orgánicas, q u e o f r e c e m o v i m i e n t o s estériles y odiosos.

q u e se p r e s t a á todos los abusos, y p o r ú l t i m o , q u e adolece

d e m a s defectos q u e m u e l l e s y r e s o r t o s c u e n t a ? ¡ Con que

- 91 — j u s t i c i a insul ta el s e ñ o r C o n d e á e s t a n a c i ó n m a g n á n i m a !

i P u e s q u é ! ¿ s e p u e d o j u z g a r d e la v i r t u d y c a p a c i d a d d e

un p u e b l o , en el s e n t i d o q u e el fol let is ta se lia s e r v i d o

h a c e r l o , p o r q u e e s t e m i s m o pueb lo no ac ie r t a á m a n e j a r

un i n s t r u m e n t o á t o d a s luces i n m a n e j a b l e ? ¡No e s pos ib le

q u e el s e ñ o r C o n d e h a y a m e d i t a d o e s t a s y o t r a s p a l a b r a s

q u e h a v e r t i d o e n su fol leto!

M a s l a rga , y h a s t a m a s d u r a con t e s t ac ión m e r e c í a

e s t e fo l le to d e n u e s t r o c o m p a t r i o t a . C r e e m o s , s in e m -

b a r g o , q u e los g r a n d e s e r r o r e s del s e ñ o r C o n d e , ó son

h i jos d e un p u r o , c a r i ñ o s o y e x a g e r a d o a m o r á la c lase

á q u e p e r t e n e c e , ó d e s u i g u o r a n c i a cou respecto á la o r -

g a n i z a c i ó n y m a r c h a d e los p a r t i d o s y d e la h u m a u i d a d .

N o i n s i s t i m o s m a s s o b r e e s t e p u n t o . D a m o s , p u e s ,

a u n q u e f u e r a d e n u e s t r o p r o p ó s i t o , p o r t e r m i n a d a n u e s -

t ra c o n t e s t a c i ó n al fol leto de l s e ñ o r C o n d e d e T o r r e - C a -

b r e r a . H e m o s c o n c l u i d o .

FIN.

Ksto folleto es propiedad de su autor.

E R R A T A S MAS N O T A B L E S .

Página. Linca. fíicc.

."(> 12 estb'aría'ri

41 15 las ligaduras: la p r e n -

sn, la tropa sale ilc los

cuarteles

4." 16 se les ocurrir ía

50 5 acuyá

55 fi Tabor

67 8 que la engrandece, q u e

la pono

76 22 quo no penetre

Ua$o,

ent rañan,

las l igaduras á la

prensa: la tropa no

sale de sus cuarteles,

se les ocurr ir ía ,

acullá.

Thabor .

que lo engrandecen,

que la ponen,

que no penetren.