270

narodna umjetnost 19 (1982)

de, umj.etnicki ob1ikovani dijalozi.Madarske usmene balade dobro sudstrazene i prema Vargyasovu tipo-loskom katalogu; madarska tradicijabiljezi 134 tipa (usporedit cemo tajpodatak sa stanjem balada u Polj-skoj, gdje Czernik bilj-eZi 170 tipo-va). Madarske su balade raznovrs-ne i vitalne. David napominje da sei danas pjevaju u seoskim sredina-rna Madarske, a i kod Madara iz-van granica zemlje. Mozda je ta vi-talnost balade u vezi s cinjenicomda je zlatni vijek balada (ako pro-sudujemo prema broju v,arijanata)bilo devetnaesto stolj.e6e. Ta suvre-menost balada navela je autoraantologije da uz stare, klasicne ba-lade izabere i mnostvo becarskihbalada, a i one novije, poput baladeo JuliSki koja je pala u »dres-ma-sinu«. Autor se trudio da u antolo-giju uvrsti balade s cjelokupnogmadarskog govornog podrucja, i takoprostorno i vvemenski zaokruzi ovajizbor.

Autor konstatira da je 111 bala-da dovoljno da se citalac upozna sosnovnim tipoloskim kategorijamamadarskih balada. Balade je svrstaou 12 grupa, a svakoj je grupi na-djenuo umjesto naslova moto, kojisugerira tematiku navedenih bala-da (npr.: »Proklet da je otac,a maj.-ka jos vise, koji dva cvetica takorastavise« iIi »Robujem i venem zaslobodom ceznem«). David je oda-brae ovakvu klasifikaciju, premdaiznosi i druge moguee sisteme kla-sifikacije pjesarna (doduse bez na-znake autora sistema). Pozitivno jesto se David u predgovoru dotaknuoi muzickog ruha balada. Madarskausmena balada uglavnom se pjevau ritmu rijeci (parlando rubato).Taj ritmicki tempo nije pogodan zapIes. (U nasim se krajevima pone-kad izvode balade uz pIes, napose u»setanim kolima«, dok su npr. uSloveniji prava rij.etkost). Autorpr-idodaje tekstu dva notna prilogakao ilustraeiju novog i starog stilaizvodenja balada.

Nisam kompetentna da dademsud 0 prevodilackoj vjestini Andra-sa Davida, ali valja istaci da je tekst

vrlo citak, da se atmosfera' izvode-nj·a usmene pjesme docarava .arhaic-nim rijeCima nase narodne epike(kao npr. katan, adet, alas, sejtan,uhititi, unici), pa je autor pridodaoi rjecnik manje poznatih rijeci, ane izbjegava ni toliko karakteristic-na cesta ponavljanja stihova (nasifolklol1isti izbjegavaju dosljedno iz-nosenje refrena). Zanimljiv je i au-torov osvrt na fragmentarnost ba-lada, koju usmeni kaziva.c sasvimprirodno nadomjesta proznim ob-jasnjenjem teksta (Lepa Kata Sa-lai).

Prateci Davidov uvod, mnogo ce-rno naucit'i 0 izvorima za povijestmadarske usmene poezije, pa spo-menimo i ovaj pomalo bizaran po-datak: pjesmu Lepa istoriJja 0 kraljuBeli i kceri starog Banka (prijevodnaslova A. D.) sastavio je anonimniautor iz Sempte 1570, govoreci uzavrsnim stihovlima 0 svom radu:••• « S hrvatsk:og na madarski skoroj' prelozeno«. Arntologija je oprem-Ijena i komparativlDim kazalom rna-tiva, koje sporadiCki upozorava i rnaslicnost s nasim baladnim motivima,a dosta su precizni podaci 0 mjestugdje su balade za!biljezene. Tu je ireg:istar balada po naslovima. i regis-tar balada po pocetnim slovima, smetriokim ka:rakteristikama.

Nives llitig-Beljak

Makedonska narodna lirika, PriredioTome Sazdov, Preveo Radivoje Pesic,Gradina, Nis Ig81, 359 str.

Knjiga je sastavljena ovako: tek-stovi pjesama, rjecnik manje po-znatih rijeOi, pogovor i napomeneuz prijevod.

Priredivac zbirke izabrao je 154makedonske lirske narodne pjesmeiz pet zbirki i razdijelio ih u petgrupa: I. ljubavne (54), II. poro-dicne (37), III. obredne (24), IV. po-slenicke (17) i V, humoristicke (22).

Pjesme je na hrvatski iIi srpskipreveo Radivoje Pesic pa u knjiziimamo usporedne tekstove na ma-kedonskom i hrvatskom iIi srpskom.

271

prikazi i kritike

U kracem pogovoru pod naslo-yom: Makedonska narodna lirika,dr Tome Sazdov govori 0 odlikamai temama makedonskih lirskih na-rodnih pjesama, u kojima su au-tentiono i produhovljeno izrazenevjekovne ceznje i patnje, nade istrahovanja, zelje i teznje ·Make-donaca, njihov mukotrpan zivot uropstvu. Istice da su u tim pjes-mama nasla mjesta i borbena na-stojanja Makedonaca da odole pod-jarmlj.enom ZiViOtU, pa je takonarodna pjesma stihovana kroni-ka' d.nustvenopovijesnih, socijalrno-ekonomskih i kulturno-prosvjetnihtokova. Makedonske narodne pjes-me, kaze Sazdov, predstavljaju vr-hunsko stvaralacko dostojanstvo,»preko pesme makedonskf covek jeblistavo izrazio svoju poetsku na-dar,enost, izrazavajuci se kao pravimajstor odmerene r,eci«. Tako su,kaze se dalje, stihom narodnog pje-vaca sazdane divne poetske slike,koje otkrivaju istancano poznava-nje covjekove p&i.he i prirode, anjezna dusa makedonskog narodnogpjesnika naslikala je umjetnicki sa-vrsene portrete. Otud u makedon-skoj narodnoj poeziji lirske pjesmedominiraju i po broju i po kvalite-ti. Sazdov dalje navodi da iako jepoliticka povijest makedonskog na-roda, lispunj,en'a nizom borbenih tre-nutaka, omogucila stvaranje i broj-nih epskih stihovanih zanrova, odkojih BU hajducke, komitske ipartizanske pjesme najuocljivije,iJpak je u birti lirska na~odna poe-zija karakteristicnija i reprezenta-tivnija, za zakljucu~e da je bas ulirskim zanrovima »porobljeni coveknajraskosnije i najupecatljivije r.az-granao svoju poetsku nadarenoststvarajuci kroz vekove stihovanukroniku svog mukotrpnog koracanjaukrstenim ziv,otn1m putanjama«.

U okViirima makedonske narodnelirike Sazdov kaze da se prema os-novnim motivima mogu izdvojitiovegrupe: ljubavne, porodicne, ob-redne, radne i humoristicke. DajucikaT!l'kteristiikegrupii, Sawov je iz-medu ostalog dao ove napomene:najopsezniju grupu cine I~ubavnenarodne pjesme s bogatom skalom

Ijubavnih osjecaja i osnovnim mo-ralno-etickim i .estetskim shvaca-njima makedonskog naroda; poro-dicne pjesme predstavljaju pravusukcesiju ljubavnih jer prema na-rodnoj etic.i iskrena Ijubav zavrsa-va brakom; u tim j,e pjesmama sto-zer poetskog Cina zen a u ulozi su-pruge, snahe, zaove, majke; u ob-rednim su pjesmama fiksirana vi-sevjekovna shvacanja ,i vjerovanja,tako da predstavljaju dragocjen ivjerodostojan materijal za reprodu-ciranje drustveno-privrednih prilikau proslosti Makedonaca. Radnu na-rodnu poeziju Sazdov dijeli na ne-koliko podgrupa: ar,gatske, ovcarske,zetvarske i pecalbarske; navodi daje u njima uoblicen trudbenicki Zi.~vot Makedonaca i da motivima iekspresijom nostalgicne pecalbarskepjesme predstavljaju speeificap zanrmakedonske narodne lirike, koji jekronoloski jedan ,od posljednjih.Pjesme ove zbirke ;ispjevane su utradieionalnom osmercu (rjede udesetercu) i odlikuju se »prebogatimregistrom stilsko-izraznim sredstvi-ma«, od kojih BU epitet, komparacijametafora i kontrast najcesee upo-treblj,avani.

U Napomenama uz prevod Radi-voje Pesic govoI1i 0 velikim i sloze-nim »prevodilackim iskusenjima nakoja navodi narodna poezija« u pr-yom redu zbog tog'a sto je doZivljajnarodne pj,esme uvijek neposredan.Prevodilac je nastojao da, :zahvalju-juci sirokim mogucnostima kojepruzaju oba jezik,a, prenese i uciniprisnim duh i govor ove poezije,pri <!emu je parzio da ocuva izvor-nost, autenticnost i funkcionalnostoblika i ritma. Pesic kaze da se su-sretao s veoma rijetk.im arhaizmi-rna, starim kovanicama i frazama ida je obratio narocitu paznju cezuristiha. A da ne bi doslo do poreme-caja metrike i svega onoga sto pri-donosi »snazi i milozvucnosti govo-ra, zadrZavani su i izv,esni poznatiarhaizmi iIi tudiee u prevodu ili uoriginalu«. Neke manje poznate ri-jeci koje su prenijete u originaluobjasnjene su u Recniku manje po-znatih reci.

Ante Nazor