DE MYTHE VAN HÄNDELS ALESSANDROzaterdag 21 september 2013 13.00-16.20 uur

Armonia Atenea

George Petrou dirigent

Alessandro Magno Max Emanuel Cencic countertenorRossane Julia Lezhneva sopraanLisaura Laura Aikin sopraanTassile Xavier Sabata altusClito Pavel Kudinov basLeonato Juan Sancho tenorCleone Vasily Khoroshev countertenor

Georg Friedrich Händel 1685-1759

Alessandro 1726 Nederlandse premièreopera seria in drie bedrijven

pauze na het eerste bedrijf

Jurjen Stekelenburg boventiteling

OM1oude muziek-1 2013-2014 53e seizoen

32

Händels Alessandro

“Signiora Faustina, a famous Italian Lady, is coming over this Winter to rival Signiora Cuzzoni; the Royal Academy of Musick has contracted with her for Two Thousand Five Hundred Pounds.” Dat schreef de London Journal op 4 septem-ber 1725. Er valt veel uit op te maken: de Italiaanse opera in Engeland, waar-onder het gezelschap van Georg Frie-drich Händel, is populair. Voor goede zangers worden astronomische bedra-gen betaald. De goede zangers komen voornamelijk uit Italië. Dat zijn zo maar wat algemene conclusies.Interessanter zijn de specifieke: Händel, die de drijvende kracht achter de Royal Academy of Musick was, liet een van de allerbeste zangeressen van dat mo-ment, de mezzosopraan Faustina Bordoni, uit Italië overkomen. Daarmee wilde hij de positie van zijn theater verstevigen, die grotendeels van de reputatie van de zangers afhing. Om die reden had hij ook al meer dan tien jaar zijn favoriete alt-castraat geënga-geerd, Senesino. Een prima donna was er trouwens ook al een paar jaar: Francesca Cuzzoni.Händel hoopte in het operaseizoen 1725 met een nieuwe compositie, getiteld Alessandro, te komen, waarin de drie sterren naast elkaar zouden schitteren. Maar Faustina liet op zich wachten, en zodoende zag de componist zich ge-

noodzaakt om voor het lopende seizoen in vliegende haast een andere titel te produceren, Scipione. Zijn Alessandro moest nog een jaartje in de la vertoe-ven.Faustina Bordoni zou ook na de Lon-dense periode bij Händel een beroemde zangeres blijven. De Venetiaanse diva, die was opgegroeid onder protectie van Alessandro en Benedetto Marcello, zong in heel Europa in opera’s van alle grote componisten. In 1730 trouwde ze met hofcomponist Johann Adolf Hasse in Dresden, waarmee zij dertig jaar leefde en werkte. Aan het einde van haar leven keerde ze met Hasse terug naar de lagunestad. Samen met haar man ligt zij daar begraven onder een eenvoudige steen in de San Marcuola-kerk.

The Rival QueensHet betekende een enorm financieel risico om Cuzzoni én Faustina samen te laten optreden, want de dames wilden natuurlijk met gelijke munt betaald worden. Een ander risico lag op psycho-logisch vlak: twee prima donna’s op één toneel is natuurlijk vragen om moeilijk-heden. En die problemen kwamen sneller dan de componist misschien verwacht had. Er was sprake van een groeiende vijandigheid tussen de dames. In een satirisch gedicht uit die tijd wordt daarover uitgewijd: “While,

NTR Podiumdocumentaires en concertregistraties op nederland 2

zo 22 september 13.00 uur · ma 23 september 0.00 uurHet geheim van Amsterdam SinfoniettaKleurrijk portret van een strijkorkest dat al 25 jaar prominent aanwezig is in de muziekwereld. Aan de hand van de Kammersinfonie opus 110a van Sjostakovitsj zien we de weg die het orkest heeft afgelegd. Concertmeester en artistiek leider Candida Thompson vertelt waarom zij indertijd besloot zonder dirigent te werken.

Amsterdam Sinfonietta moest een kamerorkest worden waarin ieder lid speelt als een solist, met eigen invul-ling, inzet en verantwoordelijkheid. ntrpodium.ntr.nl

UitzendingRadio 4

Dit concert wordt live uit gezonden via Radio 4. Via de website van de Zaterdag Matinee kunt u de gehele uitzending terugluisteren

zaterdagmatinee.nl radio4.nl

Facebooken twitter

Volg het laatste nieuws rond de NTR Zaterdag­Matinee op onze eigen Facebook­pagina en klik ‘vind ik leuk!’... en op twitter: @ZaterdagMatinee

OM153e seizoen 21 september 2013

Nu in het Radio 4 ConcerthuisVan donderdag 19 t/m zondag 22 september vindt in Maastricht de 31e editie van Musica Sacra plaats. De verrassend actuele thematiek ‘Inkeer, omme-keer en bekering’ is verpakt in een onorthodox en origineel festivalprogramma.Radio 4 neemt dit jaar maar liefst vijftien festival-concerten op. Na uitzending zijn deze integraal terug te luisteren in het Radio 4 Concerthuis.Daar kunt u overigens nu al genieten van hoogte-punten van edities van voorgaande jaren!Ga naar radio4.nl/concerthuis en bezoek de Vocale muziek zaal.

4 5

Het is echter een ietwat overbodige vraag of librettist en componist de historische figuur correct geportret-teerd hebben. Alle zogenaamde histori-sche bronnen over Alexander zijn al sterk gekleurd en verfraaid – geschiede-nis wordt altijd geschreven door de overwinnaars. Händels librettist Paolo Antonio Rolli baseerde zich op een ouder libretto, La superbia d’Alessandro, dat Ortensio Mauro in 1690 in Hanno-ver voor de componist Agostino Steffani had geschreven. Diens bron vormde

De historische Alexander trok vanuit Macedonië met zijn legers zo ver mogelijk oostwaarts, met het idee om de hele wereld te verove-ren, tot en met India. Dat land grensde volgens toenmalige opvattingen aan de grote wereldoceaan, waarmee het ook het einde van de wereld was. Als het oosten veroverd was, zou het westen aan de beurt zijn. Europa en Afrika grensden op hun beurt aan die-zelfde oceaan.In 327 voor Christus trok Alexander richting Indus, een rivier die volgens hem de Ganges was. Via een noordelijke route, door wat nu Oezbekistan, Ka-zachstan en Tadzjikistan is, zou hij met zijn leger een stad hebben bereikt die in de opera Oxydraca heet en die aan de ‘Ganges’ zou liggen. De stad is niet te lokaliseren; wel stuitte Alexander bij zijn latere terugtocht naar Babylon op felle tegenstand van onder andere de Oxydraken. De historische Roxane, waar Alexander daadwerkelijk mee trouwde, woonde in Sogdiane, in het huidige Noord-Afghanistan, en zij was de dochter van Oxiyartes.Ook Alexanders overtuiging dat hij een zoon van Zeus was, stemt overeen met de historie. Enige jaren eerder, na zijn verovering van Egypte, had hij het befaamde orakel van Zeus-Ammon bezocht in de woestijnoase Siwa. Daar werd hij – al dan niet abusievelijk – wel-kom geheten als godenzoon, een predicaat waar hij maar al te graag in ging geloven.

nis: “On Tuesday-night last, a great Disturbance happened at the Opera, occasioned by the Partisans of the Two Celebrated Rival Ladies, Cuzzoni and Faustina.” Na het gebruikelijke sissen en boegeroep sloeg de animositeit over op het toneel: “[...] who would have thought the Infection should reach the Haymarket, and inspire two Singing Ladies to pull each other’s coiffs?” – ze vlogen elkaar letterlijk in de haren.Dit voorval veroorzaakte natuurlijk de nodige hilariteit in Londen en de overige operawereld. Zozeer zelfs dat amper een jaar later The Beggar’s Opera van John Gay en Christopher Pepusch het licht zag, een theatraal-muzikale satire op de Italiaanse opera, met een beroemd duet van twee kijvende en vechtende zangeressen. Twee eeuwen later zou dit werk de inspiratiebron vormen voor Die Dreigroschenoper van Brecht en Weill. In ‘Das Eifersuchts-duett’ tussen Polly en Lucy horen we nog steeds Cuzzoni en Faustina terug: Lucy: “Dreckhaufen!”/ Polly: “Selber Dreckhaufen!”

Alexander de GroteHet was in Händels tijd niet ongebrui-kelijk een opera te baseren op Alexan-der de Grote. De Macedonische verove-raar voerde in Engeland het rijtje populaire historische helden aan en zijn kleurrijke, avontuurlijke leven gaf voldoende stof tot verbeelding. De algemene context van de opera klopt min of meer met de historische gebeur-tenissen, al zijn die anders gerangschikt en vermengd met fictieve elementen.

’twixt his Rival Queens, such mutual Hate / Threats hourly Ruin to yon tuneful State.” Bij de uitvoering van Alessandro schijnen de spanningen aardig te zijn opgelopen.Toch waren het niet de twee dames zelf die het conflict in eerste instantie op de spits dreven. Dat was het publiek, dat verdeeld was in twee respectievelijke fanclubs. Bij een volgende opera van Händel – Admeto, geschreven voor hetzelfde trio van Bordoni, Cuzzoni en Senesino – liepen de spanningen hoger op: “[...] the violence of party for the two singers [...] was so great that when the admirers of one began to applaud, those of the other were sure to hiss.”Pas echt uit de hand liep het op 6 juni 1727. Niet bij een opera van Händel, maar bij een van zijn Italiaanse collega en rivaal Giovanni Battista Bononcini. Diens uitvoering van Astianatte in het Haymarket Theatre schreef geschiede-

William Hogarth - The Beggar’s Opera (vroeg/mid-achttiende eeuw (ets)

rechts: Alexander de Grote

6 7

ons in feite laat zien is de psychologi-sche en seksuele achilleshiel van een nogal arrogant politicus. What’s new?

Muzikale kritiekAnders dan de verhalen vertellen, zouden de twee zangeressen elkaar in Alessandro fantastisch hebben aange-vuld. Beiden beschikten over uitzonder-lijke vocale kwaliteiten, een perfecte intonatie en een exquise smaak in de versieringen. Het alterneren tussen en mengen van mezzo en sopraan zorgden voor harmonische rijkdom. Faustina zou het meest briljante stemgeluid hebben gehad, Cuzzoni het meest expressieve. Faustina zou het mooiste zijn geweest en de beste actrice, Cuz-zoni’s “figure was not advantageous for the stage”.Dat de componist beide zangeressen gelijkelijk aan bod wilde laten komen, had nogal wat consequenties. Het betekende dat het aandeel van de twee vrouwen groot was en dramaturgisch domineerde. De titelheld, Alessandro, had weliswaar de meeste aria’s, maar raakt hierdoor lichtelijk op het tweede plan. Uit onvrede hierover zou Senesino zich op gegeven ogenblik ziek hebben gemeld, zodat de succesvolle voorstel-

zich als een zoon van Zeus beschouwt. Van belang is hier dat de veldheer Cleone en zelfs Tassile bereid zijn hem te volgen in zijn waan, maar dat veld-heer Clito, bijgestaan door zijn collega Leonato, dat weigert. Met veel over-moed had Alessandro eigenhandig Ossidraca ingenomen en teruggegeven aan de rechtmatige koning Tassile. Maar het is zijn eigen Macedonische veldheer Leonato die hem uiteindelijk toch moest ontzetten omdat de vijand hem dreigde in te sluiten. Clito weigert zijn vorst als god te erkennen en wordt gevangengenomen – iets wat deels op een historisch voorbeeld berust. Uitein-delijk zal ook hij buigen voor Ales-sandro, maar niet nadat de heerser een lesje nederigheid heeft geleerd op militair én emotioneel gebied.De kern van het libretto berust op de wederkerigheid van liefde en macht. Zoals Alessandro in de liefde moet kiezen voor één enkele vrouw – het afstaan van Lisaura aan Tassile – zo moet hij eveneens erkennen dat hij zonder de hulp van zijn trouwe veldhe-ren en leger nooit de wereld kan verove-ren. Het beeld van de roekeloze en heroïsche militaire held komt daardoor aardig onder druk te staan. Wat Händel

opera-seriacomponisten in Europa. Het klassieke conflict tussen staatsraison en persoonlijk emotioneel belang is bij Händel altijd verrijkt met de nodige sensuele connotaties.De wereldveroveraar Alexander de Grote dreigt in deze opera een blauwtje te lopen bij twee vrouwen tegelijk, omdat hij ze allebei wil bezitten en beide zo lang mogelijk aan het lijntje probeert te houden. Het verhaal ver-loopt langs twee parallelle lijnen. De eerste is die van de liefde. Alessandro is ten eerste de minnaar van de door hem gevangengenomen Perzische prinses Rossane, die ook bemind wordt door zijn Macedonische veldheer Cleone. En ten tweede begeert hij de Scytische prinses Lisaura, die ook bemind wordt door de Indiase vorst Tassile.De tweede lijn richt zich op de over-moed en ambities van Alessandro, die

Plutarchus’ Parallelle levens, waarin deze met veel gevoel voor anekdotiek het leven van Alexander vergeleek met dat van Julius Caesar.Verder was er nog het toneelstuk The Rival Queens van Nathaniel Lee uit 1677, dat tot ver in de achttiende eeuw populair bleef in Londen. Lee verhaalt eveneens over twee vrouwen rond Alexander de Grote, in zijn geval Roxane en Statira. Librettist Rolli putte ook uit deze bron voor zijn tekst. Iets later, in 1730, zou Händel nog eenmaal op de thematiek van Alexander de Grote terugkomen in zijn opera Poro, gebaseerd op een historische confronta-tie met koning Porus van India, die in 726 – een jaar vóór de gebeurtenissen in Alessandro – zou hebben plaatsgevon-den.

Een blauwtjeIn het algemeen richtte de opera seria zich op personages als heersers en vorsten, die na de nodige uitdagingen, tijdelijke zwakheden en conflicten hun clementie konden tonen ten opzichte van hun onderdanen. Voor de heersers van het moment vormde dat een herkenbaar gegeven en een aangename spiegel. Händel past in dit stramien, maar wijkt er op zijn eigenzinnige wijze ook van af. Door zijn gedeeltelijke scholing in Venetië – en vanwege het feit dat het leeuwendeel van zijn libretti oorspronkelijk uit die stad afkomstig is – heeft Händel altijd een grotere nadruk gelegd op de amoureu-ze en soms zelfs wellustige perikelen van zijn heersers, meer dan de andere

Georg Friedrich Händel, door Balthasar Denner

Het beeld van de roekeloze en heroïsche militaire held komt bij Händel aardig onder druk te staan. Wat hij ons in feite laat zien is de psychologische en seksuele achilleshiel van een nogal arrogant politicus. What’s new?

8 9

bedrijf, als hij door de twee vrouwen in de maling wordt genomen. Het is een passage vol ingehouden woede en verontwaardiging, waarbij de vele trillers en coloraturen zijn emoties ten volle illustreren. ‘Il cor mio...’, dat hij zingt aan het slot van het tweede bedrijf, is vol bespiegelingen. Het vormt het emotionele keerpunt van de liber-tijnse held, die nu besluit tot trouw aan Rossane – voor zolang als het duurt natuurlijk... In het derde bedrijf toont Alessandro zich met ‘Pupille amate...’ krachtig en vastbesloten, een kant die we nog niet van hem kenden.Voor de andere vier karakters, Cleone, Leonato, Clito en Tassile, blijft er zoals gezegd weinig ruimte over. De meesten hebben maar één enkele aria. Zeer sfeervol is onder andere Tassile’s ‘Vibra, cortese Amor...’ in het eerste bedrijf.Alessandro ging op 5 mei 1726 “with great Applause” in première. Dat het werk maar liefst dertien voorstellingen beleefde, betekende dat het als succes kan worden aangemerkt. Ook in de jaren erna werd het in allerlei gedaan-ten weer in reprise genomen. Of al die nieuwe prima donna’s ook elkaars pruiken hebben geruïneerd is niet bekend.

Willem Bruls

‘Vilipese belezze...’, dat op verrassende wijze niet overgaat in een aria maar in een recitatief van Alessandro en haar.De aria ‘Un lusinghiero...’ die Rosanne in het eerste bedrijf zingt, heeft het swingende ritme van het bekende ‘Da tempeste...’ uit Giulio Cesare. In haar ‘Aure, fonti, ombre gradite’, de opening-saria in het tweede bedrijf, speelt Händel op een innovatieve manier met afwisselend aria, arioso en begeleid recitatief om weer te geven hoe Rossane vermoeid in slaap valt – alsof ze te moe is om echt te zingen. Lisaura’s ‘Che tirannia d’Amor!’ in het tweede bedrijf benadert, met zijn dalende tertsen in de violen, de diepte en emotionele kracht van de beste reflectieve aria’s van Cleopatra en Cornelia in Giulio Cesare. Deze bespiegeling wordt weder-om gecounterd met Rossane’s ‘bevrij-dingsaria’ ‘Alla sua gabbia d’oro’ waarin de snelle unisono violen de tsjilpende vogelgeluiden imiteren.De rol van Alessandro werd gezongen door een castraat – en nu dus door een countertenor. Het was conventie dat de belangrijkste mannelijke held een castraatpartij was. Met acht aria’s heeft hij er zelfs meer dan de twee dames, die er respectievelijk zeven en zes hebben. Alessandro’s karakter wordt duidelijk bij zijn aria ‘Vano amore’ in het tweede

beeldende verklanking van het instor-ten van de muur van Ossidraca: de ‘sinfonia del crollo del muro’. Bijzonder zijn eveneens de twee sinfonia’s vooraf-gaand aan de aanbiddingsscène in het eerste bedrijf, en de orkestrale opening van de tweede akte.Grote aandacht besteed de componist ook aan de begeleide recitatieven, die vaak van een grote uitdrukkingskracht zijn, en hij is kwistig met ensembles, zoals duetten en trio’s. Hiermee verle-vendigt Händel zijn werk. Zo introdu-ceert hij de twee rivaliserende vrouwen in hun eerste scène meteen met een duet. Door het alterneren van hun stemmen is hun positie ten opzichte van elkaar duidelijk gemaakt. Ook aan het slot van het eerste bedrijf zingen Rossane en Lisaura weer samen. Bijzonder zijn de twee gezamenlijke begeleide recitatieven aan het eind van het derde bedrijf, ‘Spegni, oh supremo Regnator de’ Numi...’ en ‘Oh sommo Giove...’, waarbij zij zich voorgoed lijken te verzoenen met elkaar en met Alessandro.

Vocale virtuositeitAlle aria’s zijn gevat in de conventio-nele driedelige ABA-vorm ofwel da-capo vorm. Maar ondanks deze conventie en de algemene kritiek dat het niveau van de muziek minder zou zijn, zitten er enkele bijzonder effectvolle nummers bij. De aria ‘No, più soffrir non voglio...’ van Lisaura in het eerste bedrijf, gezon-gen in een vlaag van jaloerse woede, vereist virtuoze coloraturen en trillers. Deze wordt dan effectvol gecounterd met een begeleid recitatief van Rossane,

lingsreeks moest worden afgebroken. Bovendien raakten de andere vier rollen – Leonato, Cleone, Clito en Tassile – mu-zikaal en dramaturgisch onderbelicht.Rolli paste het oorspronkelijke libretto van Mauro aan en kortte het in om meer ruimte te creëren voor de twee prima donna’s. Dat had behalve oneven-wichtigheden in de algehele balans ook andere consequenties. Door een deel van de tweede helft van het derde bedrijf te schrappen en te veranderen, wordt dat gedeelte tamelijk ongeloof-waardig: waarom houdt de opstand van Leonato en Clito opeens zomaar op? Is het charisma van Alessandro de echte reden hiervoor? Dat is in dramatisch opzicht tamelijk zwak. In het originele libretto van Mauro sneuvelen deze opstandelingen, wat veel logischer is. De veranderingen bieden ook interes-sante nieuwe perspectieven. Ales-sandro’s belangstelling voor Lisaura is in het oudere libretto vooral politiek gemotiveerd. Dat maakt zijn positie weliswaar eenduidiger, maar psycholo-gisch minder modern.Naast de dramaturgische aanmerkin-gen kreeg Alessandro ook muzikaal commentaar. De aria’s zouden van een mindere kwaliteit zijn dan die van de direct daaraan voorafgaande meester-werken Giulio Cesare, Tamerlano en Rodelinda. Hoewel dit maar ten dele waar is, geldt het eigenlijk wel voor het derde bedrijf. Maar Händel zou Händel niet zijn als hij zijn betrekkelijke zwakke momenten niet wist te compen-seren. Hij schreef veel prachtige instru-mentale delen, zoals de ouverture en de

1110

daarvan. Clito wordt vervolgens gevan-gengenomen.Rossane denkt dat Alessandro door de instortende troon is omgekomen. Hij is opgelucht met de hernieuwde belang-stelling van haar. Maar ook het volk van Ossidraca denkt dat hij dood is en komt in opstand. Gesterkt door de onvoor-waardelijke liefdesbeloftes van Rossane trekt hij weer ten strijde.

Derde bedrijfClito is in een kerker opgesloten en Cleone moet hem bewaken. Ondanks aandringen van Cleone weigert Clito nog steeds te buigen voor Alessandro. Dan arriveert Leonato, die Clito bevrijdt en Cleone in plaats van hem gevangen-zet. De mannen vertrekken om de onderdrukking van Alessandro te breken. Maar Cleone wordt ontzet door zijn mannen en spoedt zich naar Alessandro om hem te waarschuwen en diens gunst voorgoed te winnen.Rossane en Lisaura schuiven hun rivaliteit terzijde; Alessandro moet zelf maar een keuze maken tussen de twee. Als Lisaura hem vraagt haar kwellende onzekerheid weg te nemen, antwoordt Alessandro dat hij zijn bondgenoot Tassile niet langer wil dwarszitten in diens liefde voor haar. Lisaura wil

woorden die hij tegen Rossane zei, en ze gaat ervandoor. Vervolgens richt hij zich weer tot Rossane, die de woorden herhaalt die hij tegen Lisaura gebruikte en vervolgens ook vertrekt. Hevig gekwetst in zijn trots blijft Alessandro alleen achter.Lisaura wil zich van haar passie voor Alessandro ontdoen, maar zelfs als Tassile haar van zijn liefde verzekert,

kan zij hem niet uit haar hoofd zetten. Ook Rossane probeert los te komen van de wispelturige vorst. Als teken van vertrouwen vraagt zij hem haar te bevrijden als slavin. Alessandro veron-derstelt dat zij voorgoed wil vertrekken, maar als hij merkt dat ze als vrije vrouw toch bij hem wil blijven, zweert hij Lisaura af. Maar die vertelt hem juist dat Rossane wel degelijk wil vertrekken. De verwarde vorst vindt dat de liefde vermoeiend en pijnlijk is. Het is beter om zich aan de militaire plichten te wijden. Lisaura heeft nu weer hoop.In een bijeenkomst met Tassile en zijn veldheren verdeelt Alessandro zijn rijk. Hij wil India aan Clito geven, maar die moet hem dan wel erkennen als zoon van Zeus. Als die weigert wil Alessandro hem doden, maar Tassile en een plots instortende troon weerhouden hem

Alessandro zijn stad heeft terugver-overd, maar is ongelukkig over het feit dat de held ook zijn geliefde Lisaura bemint.Alessandro is vol trots over zijn over-winning ten overstaan van zijn Macedo-nische veldheren Leonato, Cleone en Clito. Na de twee vrouwen te hebben begroet en omarmd – wat hun jaloezie aanwakkerde – betreurt Rossane dat haar schoonheid niet in staat is Ales-sandro ervan te overtuigen voor haar te kiezen.De drie veldheren ruziën over het wispelturige amoureuze gedrag van hun leider en Clito weigert resoluut om Alessandro te aanbidden als een goden-zoon. Tijdens een tempelritueel advi-seert Clito zijn vorst de goden niet te verzoeken. Alessandro wil hem nu gevangennemen, maar de twee vrou-wen vragen om vergeving, waaraan hij vooralsnog toegeeft.

Tweede bedrijfIn een schaduwrijke tuin wiegt Rossane zichzelf in slaap. Alessandro verschijnt en hij wil haar in het geheim kussen, maar de spiedende Lisaura onderbreekt hem. Nu verandert Alessandro van tactiek en hij vraagt getroost te worden door Lisaura. Rossane ontwaakt en is getuige hiervan. Als Alessandro Lisaura wil verleiden, repliceert zij dezelfde

De opera vindt in 327 voor Christus plaats in en rond Ossidraca, een Indiase stad aan de Ganges. Alexander de Grote heeft de stad belegerd. Na de verovering wil hij haar teruggeven aan de rechtmatige maar verdreven koning Tassile, die vervolgens zijn onderdaan zal worden. Ook eist Alessandro dat iedereen hem als een godenzoon aanbidt, wat zijn veldheer Clito consequent weigert. Tegelijkertijd is hij verwikkeld in een amou-reus dilemma tussen twee vrouwen: de Perzische prinses Rossane, die zijn gevangene is, en de Scytische prinses Lisaura, die eigenlijk aan Tassile toebehoort.

Eerste bedrijfAlessandro, die zichzelf de zoon van Zeus noemt, beklimt in een overmoe-dige bui de muren van het belegerde Ossidraca om de stad eigenhandig in te nemen. Als veldheer Leonato met zijn soldaten en zijn stormram de muur slecht, blijkt Alessandro in het puin belaagd te worden door de vijand. Leonato weet hem te ontzetten en wijst hem terecht, maar Alessandro beweert dat hij een kort leven vol roem en eer prefereert.Rossane en Lisaura verblijven in hun eigen tenten buiten de muren van de stad. Zij houden beide van Alessandro en vrezen voor zijn lot. Vol jaloezie zijn ze voornemens de vorst voor zich te winnen. Koning Tassile is dankbaar dat

synopsis

53e seizoen 21 september 2013

OM1

‘Il cor mio...’, vol bespiegelingen, vormt het emotionele keerpunt van de libertijnse held, die nu besluit tot trouw aan Rossane – voor zolang als het duurt natuurlijk...

1312

George PetrouDe Griek George Petrou begon zijn loopbaan als concertpianist in zalen als de Barbican Hall, de Queen Elisabeth Hall en de Wigmore Hall in Londen, de Carnegie Recital Hall in New York, de Berliner Philharmonie en het Rudolfi-num in Praag. Als dirigent richt hij zich voornamelijk op historisch verantwoor-de interpretaties van opera, maar voert hij ook klassiek en romantisch reper-toire uit. Als chef-dirigent van Armonia Atenea brengt hij niet alleen oude muziek, maar ook een moderne-muziek serie in het Megaron in zijn thuisbasis Athene. Zijn cd-registraties van de Händelopera’s Oreste, Arianna in Creta, Alessandro Severo, Tamerlano en Giulio Cesare werden internationaal

onthaald met prijzen van de muziek-pers. Onder de highlights in de theaters en concertzalen waren recentelijk opvoeringen van Vivaldi’s Farnace (Opéra national du Rhin), tournees met Max Emanuel Cencic, Alceste (Oper Leipzig), de wereldpremières in de moderne tijd van Glucks Il trionfo di Clelia (Megaron, Athene) en Mayrs La Lodoïska (Münchner Rundfunkorches-ter).

Max Emanuel Cencic alessandroIn repertoire dat reikt van Nero in Monteverdi’s L’incoronazione di Poppea en diverse Händel-helden tot opera-aria’s van Mozart en Rossini, de Carmina Burana van Orff en de rol van Heraut in Reimanns Medea, treedt de counter-tenor Max Emanuel Cencic op in de grote zalen van de wereld, van Carnegie Hall, het Barbican Centre, het Amster-damse Concertgebouw, de Musikverein en de Staatsoper in Wenen tot het Liceu

uitvoerenden

OM153e seizoen 21 september 2013

George Petrou

ILIAS

SA

KA

LAK

Max Emanuel Cencic

JULIA

N LA

IDIG

alleen maar dat Alessandro gelukkig is.Rossane vertelt dat Clito en Leonato Cleone gevangen hebben genomen en met de Macedonische troepen tegen Alessandro optrekken. Tassile roept nu zijn Indiase troepen samen, maar Alessandro is ervan overtuigd dat hij de rebellen zelf kan ontwapenen. Rossane hoopt dat haar geliefde het er goed vanaf zal brengen.Clito, Leonato en hun soldaten binden plots in als zij met de zelfverzekerde Alessandro worden geconfronteerd. Hij weet de opstandelingen met enkele

woorden te bedaren. Tassile meldt vervolgens dat de rebelse troepen gevangen zijn genomen en Clito roept zijn eigen volgelingen op de wapens neer te leggen. Alessandro vergeeft iedereen en beweert dat echte groot-heid verscholen ligt in het bestrijden van hoogmoed. Iedereen prijst Ales-sandro’s clementie. Hij biedt Lisaura zijn vriendschap aan en Rossane zijn liefde, waarmee iedereen lijkt te kun-nen instemmen.

Willem Bruls

14 15

bovendien op als acteur in toneelwer-ken en muziektheater met gezelschap-pen als het Teatre Lliure en het Teatre Nacional de Catalunya in Barcelona en op televisie. Op het operatoneel zong hij Ottone in Händels Agrippina en Tassile in Alessandro in onder meer het Theater an der Wien en de Salle Pleyel. In Freiburg nam hij de titelrol in Händels Rinaldo voor zijn rekening.

Pavel Kudinov clito

Pavel Kudinov, geboren in het Bulgaarse Dimitrovgrad, genoot zijn opleiding in het Russische Saratov. Daar begon de bas ook zijn zangcarrière, die hij vervolgde bij de Opera van Samara en de Helikon-opera in Moskou, waar hij partijen zong als Gremin in Jevgeni Onegin, Ramfis/Koning in Aida, Dolochov in Prokofjevs Oorlog en Vrede, Schigolch in Lulu en de titelrol in Don Pasquale. Er volgden optredens aan de Wiener

Monroe van Robin de Raaff bij De Neder-landse Opera, Cleopatra in Giulio Cesare in de Semperoper in Dresden en Olym-pia in Les contes d’Hoffmann in de Opéra national de Paris. Dit seizoen zingt Laura Aikin onder andere Feldmans Neither in de Berliner Staatsoper.

Xavier Sabata tassileDe Catalaanse countertenor Xavier Sabata, leerling van onder anderen Hartmut Höll en Mitsuko Shirai (en daarnaast saxofonist en zanger van traditioneel liedrepertoire), werkte veel samen met Les Arts Florissants, Europa Galante, het Venice Baroque Orchestra en Al Ayre Español, en met dirigenten als William Christie, Fabio Biondi, René Jacobs, Jordi Savall, Alan Curtis, Gabriel Garrido, Diego Fasolis en Andrea Marcon. Het voorbije seizoen trad hij

School in Londen en trok vanaf haar zeventiende internationaal de aandacht met het winnen van prijzen en met optredens tijdens het Rossini Opera Festival in Pesaro, in de Brusselse Muntschouwburg (door Opernwelt bekroond met het stempel ‘Zanger van het jaar 2011’) en tijdens de Salzburger Festspiele. Inmiddels is zij te gast in de grote zalen van de wereld, van de Royal Albert Hall en het Barbican Centre in Londen en de Lincoln Center Avery Fisher Hall in New York tot het Théâtre des Champs-Elysées in Parijs, de Staats-oper in Berlijn, het Bolsjoj Teatr, de Grote Zaal van het Moskouse Conserva-torium en de Filharmonie van St. Petersburg. Afgelopen seizoen ging de sopraan op tournee met Giovanni Antonioni en Il Giardino Armonico en met René Jacobs en het Freiburger Barockorchester (Händels Il trionfo del tempo) en zong zij Il barbiere di Siviglia met Sir Roger Norrington in Parijs.

Laura Aikin lisauraDe Amerikaanse sopraan Laura Aikin begon haar carrière in vaste dienst bij de Staatsoper Unter der Linden in Berlijn (1992-1998). Inmiddels was zij ook te gast in operahuizen als de Wiener Staatsoper, La Scala, de Bayeri-sche Staatsoper, Chicago Lyric Opera, San Francisco Opera en de Metropolitan Opera in New York. Recente highlights waren de rollen van Giunia in Lucio Silla in Barcelona, Aitrha in Die Ägyptische Helena, Lulu in de Parijse Opéra en La Scala en tijdens de Wiener Festwochen, Marilyn Monroe in Waiting for Miss

in Barcelona en het Théâtre des Champs-Elysées. Hij werkte daarbij samen met dirigenten als Riccardo Muti, William Christie en René Jacobs. Zijn opnamen van Leonardo Vinci’s Artaserse en Händels Alessandro (waarbij Cencic ook optrad als artistiek leider van Parnassus Arts Productions) werden veelvuldig bekroond. Max Emanuel Cencic begon zijn carrière als lid van de Wiener Sängerknaben, waarna hij in 1992 een solocarrière begon, eerst als sopraan, en sinds 2001 als counter-tenor.

Julia Lezhneva rossane

Julia Lezhneva, geboren op het eiland Sachalin, studeerde zang en piano in Moskou en volgde masterclasses bij Jelena Obraztsova in St. Petersburg, Alberto Zedda in Pesaro en Thomas Quasthoff in Verbier. Zij studeerde verder in Cardiff en aan de Guildhall

Julia Lezhneva

FR

AN

CK

JUE

RY

Laura Aikin

LUIG

I CA

PU

TO

Xavier Sabbata

PA

RN

AS

SU

S A

RT

S P

RO

DU

CT

ION

S

16 17

vich en Yehudi Menuhin stonden voor het orkest, en er waren optredens met solisten als Martha Argerich, Yuri Bashmet, Joshua Bell, Leonidas Kavakos, Radu Lupu en Mischa Maisky. Vele premières van deels in opdracht van het orkest geschreven werken maken ook deel uit van de geschiedenis van het orkest, dat zich daarnaast inzet voor vele educatieve programma’s en schoolconcerten in heel Griekenland.Het orkest wordt ondersteund door het Griekse Ministerie voor Educatie, Religieuze Zaken, Cultuur en Sport, het Megaron en Demergon, de Daskalopou-los Foundation for Culture and Develop-ment. Sponsor is de Onassis Founda-tion.

Armonia AteneaArmonia Atenea is de nieuwe, interna-tionale naam van de Atheense Came-rata. Het orkest werd in 1991 opgericht, tegelijkertijd met de opening van het Megaron, de concertzaal van Athene. Sinds 2011 treedt het bovendien op in het nieuwe Onassis Cultuurcentrum in de Griekse hoofdstad. Armonia Atenea speelt muziek van de vroege barok tot nu, waaronder opera- en balletproduc-ties, en zowel op authentieke als mo-derne instrumenten. George Petrou is artistiek leider. Dirigenten als Fabio Biondi, Thomas Hengelbrock, Philippe Entremont, Christopher Hogwood, Helmut Rilling, Heinrich Schiff, Stephen Kovacevich, Mstislav Rostropo-

in Vivaldi’s Farnace tijdens het Festival d’Ambronay, in de Opéra national du Rhin en de Opéra de Versailles en Un turco In Italia met Marc Minkowski tijdens het Festival d’Aix-en-Provence.

Vasily Khoroshev cleone

De Russische countertenor Vasily Khoroshev debuteerde in 2006 op het operatoneel als Cherubino in Le nozze di Figaro (Grote Zaal van het Moskouse Conservatorium, waar hij ook studeer-de). In 2010 zong hij Dido and Aneas (Spirit) met Gabriele Garrido (Opéra de Lausanne) en Artemis in Hans Werner Henzes Phaedra (Deutsche Oper am Rhein in Duisburg). De afgelopen twee seizoenen zong hij de bewerking van de Carmina Burana van La Fura dels Baus (als Zwaan), de rol van Cleone in Ales-sandro met George Petrou, en in La Rappresentazione di anima e di corpo van Cavalieri (Oper Frankfurt).

Volksoper (onder andere als Sarastro in Die Zauberflöte, een rol die hij ook in het Teatro Regio in Turijn en het Bolsjoj Teatr in Moskou vertolkte) en het Theater an der Wien (Calchas in Iphigé-nie en Aulide). Het huidige seizoen zingt Pavel Kudinov onder andere Heinrich der Vogler in Lohengrin en de rol van Gremin in het Theater Basel.

Juan Sancho leonato

Na een pianostudie volgde hij een zangstudie in Barcelona, waar hij zich op de oude muziek toelegde: de Spaan-se tenor Juan Sancho. Sindsdien werkte hij samen met dirigenten als William Christie, Fabio Biondi, Gustav Leon-hardt, Jordi Savall, Alan Curtis, Andrea Marcon en Diego Fasolis. Na deelname aan Le jardin des Voix en de European Music Academy van het Festival d’Aix-en-Provence legde hij zich ook toe op Mozart- en belcantorollen. De afgelopen jaren zong hij onder andere Les Indes galantes in La Scala, de rol van Almaviva in Il barbiere di Siviglia in Kiel, Pompeo

Pavel Kudinov Juan Sancho

JULIA

N LA

IDIG Vasily Khoroshev

1918

De Tsjechische grootmeester Jirí Belohlávek dirigeert het Rotterdams Philharmonisch Orkest in vier werken uit zijn vaderland. Hij schetst het beeld van de beroemde, breed stromende Moldau van Smetana, maar ook de vrolijke kermis uit de concertouverture Carnaval van Dvorák. In Janáceks Sinfo-nietta geen plaatjes – maar door de ritmes en accenten hóór je als vanzelf de taal van de Tsjechen. Bohuslav Martinu de jongste van de vier van vandaag, woonde als zoon van een schoenlappende brandwacht in een toren. Vanaf de torentrans had hij uitzicht over de wijde omgeving: dit Tsjechië vormde zijn wereld. Zijn Tweede vioolconcert schreef Martinu, die zelf violist was, voor de grote virtuoos Mischa Elman. Dat was in 1943. Simone Lamsma laat zeventig jaar later horen, hoe idiomatisch deze muziek voor haar instrument geschreven is.

DIRIGENT|KLAVECIMBELGeorge Petrou

EERSTE VIOOLSergiu NastasaJuleta AvetyanGeorgios PanagiotidisJing Liu

TWEEDE VIOOLCarmen AliteiAthanasios MartzoukosAngeliki Fanarioti

ALTVIOOLLaurentiu MatasaruElisabeth Schafer

CELLOChristopher Humphrys Iason Ioannou

CONTRABASDimitrios Tigkas

FLUITDimitrios Kountouras

HOBODimitrios VamvasIoannis Papagiannis

FAGOTAlexandros Oikonomou

HOORNKonstantinos SiskosSpyridon Kakos

TROMPETIoannis Karampetsos

THEORBETheodoros Kitsos

KLAVECIMBELMarkellos Chrysikopoulos

Armonia Atenea zaterdag 28 september 2013, 14.15 uurConcertgebouw Amsterdam

TSJECHISCHE

VERGEZICHTEN

Rotterdams Philharmonisch OrkestJirí Belohlávek dirigentSimone Lamsma viool Dvorák Ouverture CarnavalMartinuº Tweede vioolconcertSmetana uit Má vlast: Vltava (De Moldau)Janácek Sinfonietta

Grand sponsor of the Orchestra2011-2013

A production of Armonia Atenea under co-realisation with Parnassus ARTS Productions, Opéra Royal de Versailles and Halle Händel-Festspiele.

SI1symfonisch i-1 2013-2014 53e seizoen

OTTO

VA

N D

EN

TOO

RN

20

vrijdag 27 september, 20.15 uurVredenburg Leidsche Rijn, Utrecht* ook zondag 29 september, 11.00 uurHet Zondagochtend ConcertConcertgebouw, Amsterdam

HEMELSE LENGTE MET

HERREWEGHE

Radio Filharmonisch OrkestPhilippe Herreweghe dirigent

Alexander Lonquich piano Schumann Ouverture Manfred*Schumann PianoconcertSchubert Symfonie nr. 9 ’Grote’*

MA

RC

O B

OR

GG

RE

VE

vrijdag 4 oktober, 20.15 uurVredenburg Leidsche Rijn, Utrecht* ook zondag 6 oktober, 11.00 uurHet Zondagochtend ConcertConcertgebouw, Amsterdam

ARTHUR EN LUCAS

JUSSEN SPELEN

WERELDPREMIÈRE

LudwigJoris van Rijn concertmeesterBas Wiegers dirigent (Ravel)

Arthur Jussen pianoLucas Jussen piano Mozart Symfonie nr. 1*Loevendie Together voor 2 piano’s*wereldpremièreRavel Pianoconcert in G*Beethoven Symfonie nr. 1

BE

RT

HU

LSE

LMA

NS