DENBEJLİK GELENEĞİ

Dengbej sözcügünün kelime anlamı olarak deng(ses) ve bej(söyle) dir. Bu kelime sözün ahenkli bir şekilde icra edilmesini sağlayan kişi anlamındadır. Dengbejlerin çoğu çalgı kullanmazlar. Doğaçlama bir biçimde herhangi bir elini kulağına dayayıp diğer diğer kulağını elinin parmağıylada diğer kulağını tıkayıp baştan sona belirli bir ezgiyle söyler. Türk Halk Edebiyatı’nda aşıkların türkülerinin sonunda kendi mahlaslarını kulanırlar. Dengbejlerde aynı aşıklar gibi kendi mahlaslarını kullanırlar. Eyliya Çelebi ‘Seyehatname’ adlı eserinde mezopotamyada gördügü dengbejlerle Anadoluda ki ozanların birçok ortak noktası olduğunu söyler.

Kürt tarihinde dengbejlik kültürü çok eskiye dayanmaktadır. Günümüzde var olan stranların (türkülerin), xılamların (şarkıların) dengbejler aracılığıyla varlıklarını sürdürmektedirler. Dengbejliğin ana kaynağını aşklar, göçler, töre, yaylacılık ve diğer toplumsal olaylar oluşturur. Dengbejler tarih boyunca belleklere kazınmış önemli olayları xılamlarla (şarkılarla), stranlarla (türkülerle) dile getirirler

Dengbejlik bir nevi Kürtleri hikaye anlatma biçimidir. Kürtlere dair araştırmaları ile bilinen Bazil NİKİTİN ‘Kürt edebiyatını araştırmaya kalkan kişinin karşılaştığı şey aşırı bir folklor bolluğudur.

Kürtlerin üzerinde birçok araştırma papan Harvard Üniversite‘sinden öğretim üyesi Merhrdad R. İzady: Kürtlerdeki hikayeler ve onun melodik yapısıyla ilgili kaleme aldığı bir makalede ‘Öykülü kürt şarkılarında dört değişik tema ele alınır: kahramanlık aşk dinsel ve günümüzde eklenen bir tema olan politik temalardır.

ERİVAN RADYOSUNUN DENBEJLİK GELENEĞİNDEKİ ÖNEMİ

Êrivan Radyosu, Ermenistan’nın başkenti Erivan’da bulunur ve halen çalışmalarını sürdürmektedir.1923’te Cumhuriyetin kuruluşundan sonra meydana gelen baskı ve yasaklamalar sonucu birçok dengbêj farklı ülkelere sürgün edilmiş, bazıları da göç etmiştir. Ermenistan’a göç eden ve orda bulunan birkaç dengbêjin kılamlarını Êrivan Radyosu’nda söylemesi ve daha sonra birçok dengbêjin de gelip katılması sonucu büyük bir sanat dillendirme merkezi haline geldi. Dengbêjlerin kapılarını dünyaya açmasına zemin hazırlayan en büyük adım, Êrivan Radyosu’nda yaptıkları çalışmalardır.

Ayşe Şan, Meryem han gibi kadın dengbêjler ilk kez sesini duyacak büyük kitlelere türkülerini söylemişlerdir. Burda yapılan çalışmalar sonucu ilk kez ses kayıt altına alınmış ve birçok coğrafyaya taşınmış.Bu nedenle, Êrivan Radyosu’nun Kürt kültür-sanat ve tarihi bakımından oldukça büyük bir önemi vardır.