dizertacion mbi temën: integrimi ... - doktoratura ne ut · pas krizës së fundit financiare,...

Integrimi financiar dhe implementimi i Basel II si pjesë e tij

1

UNIVERSITETI TIRANËSINSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Programi i doktoraturës në“MARRËDHENIE NDËRKOMBETARE DHE DIPLOMACI”

DIZERTACION

Mbi temën:

Integrimi Financiar dhe Implementimi i Basel II si Pjesë e tij

Për mbrojtjen e gradës shkencore“Doktor” në studime evropiane

Kandidati Udhëheqësi ShkencorLindita Vrioni Prof.Dr. Sulo HADËRI

Tiranë 2016


2

UNIVERSITETI TIRANËSINSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Programi i doktoraturës në“MARREDHENIE NDERKOMBETARE DHE DIPLOMACI”

Disertacion i paraqitur nga:MSc. Lindita VRIONI

Në kërkim të gradës shkencore“Doktor” në studime evropiane

Integrimi Financiar dhe Implementimi i Basel II si Pjesë e tij.Udhëheqës Shkencor: Prof.Dr. Sulo HADËRI

Mbrohet më __/ __/ 2016

1. ________________________ Kryetar

2. ________________________ Anëtar (oponent)

3. _______________________ Anëtar (oponent)

4. ________________________ Anëtar

5. ________________________ Anëtar

Tiranë 2016


3

P Ë R M B A J T J A

HYRJE

KAPITULLI I: ROLI I BANKAVE DHE PËRFITIMET E INTEGRIMIT FINANCIAR

1.1 ROLI I BANKAVE DHE ARSYET PËR NDËRMJETËSIM FINANCIAR1.2 PËRFITIMET DHE KOSTOT E INTEGRIMIT FINANCIAR NDËRKOMBËTAR1.3 RËNDËSIA E KAPITALIT DHE ARSYET PËR MBAJTJEN E KAPITALIT RREGULLATOR NGA BANKAT1.4 ZHVILLIMI I SEKTORIT BANKAR NË SHQIPËRI DHE RAPORTI I KAPITALIT

KAPITULLI II. NGA BASEL I NË BAZEL II. ARSYEJA E NDRYSHIMIT DHE GJETJET E LITERATURËN

2.1 PROBLEMET ME BAZEL I DHE PREZANTIMI I BASEL II2.2 BASEL II - EPOKA E RE E MENAXHIMIT TË RISKUT2.3 LITERATURA PËR NDIKIMET E MARRËVESHJES BAZEL II2.4 LITERATURA PËR NDIKIMET E MARRËVESHJES SË BAZEL II KAPITULLI III. SFIDAT E IMPLEMENTIMIT TË BASEL II NË SISTEMIN BANKAR SHQIPTAR (QASJA STANDARDE)

3.1 KONTEKSTI I IMPLEMENTIMIT TË BASEL II3.2 MATJA E RREZIKUT TË KREDISË PËRMES DY QASJEVE TË NDRYSHME 3.3 KOSTOT E ZBATIMIT TË METODËS STANDARTE 3.4 PËRKUFIZIMI I VLERËSIMIT (KLASIFIKIMIT) TË KREDISË.. PSE KA RENDËSI VLERËSIMI I KREDISË (CREDIT RATING)?3.5 DEPËRTIMIT I AGJENCIVE TË RATINGUT NË TREGUN SHQIPTAR

KAPITULLI IV. METODA E VLERËSIMIT TË BRENDSHËM (IRB) DHE SISTEMET E BRENDSHME TË VLERËSIMIT(KLASIFIKIMIT)

4.1 PËRKUFIZIMI DHE PËRDORIMI I SISTEMEVE TË BRENDSHME TË VLERËSIMIT 4.2 KËRKESAT PËR TË DHËNAT E NEVOJSHME PËR “RATING” SIPAS PRAKTIKAVE MË TË MIRA4.3 NJË OPSION PËR T’U KONSIDERUAR PËR SISTEMIN BANKAR SHQIPTAR4.4 BAZEL II: KUSHTET E NEVOJSHME PËR AUTORITETIN MBIKËQYRËS NQË IMPLEMENTIMIN E BASEL II 4.5 BAZEL II: KUSHTET E NEVOJSHME PËR NJË BANKAT INDIVIDUALE NË IMPLEMENTIMIN E BASEL II4.6 KERKESAT MINIMALE TË DOMOSDOSHME PËR QASJEN IRB DHE RESPEKTIMI I KËRKESAVE MINIMALE4.7 SISTEMET E BRENDSHME TË KLASIFIKIMIT4.8 OBJEKTIVAT E KLASIFIKIMIT (RATINGUT)

KAPITULLI V. VLERËSIMI I RREZIKUT TË KREDISË: ÇËSHTJA THELBËSORE E BASEL II

5.1 KOMPONENTET E FUNKSIONIT TË RREZIKUT SIPAS BASEL II5.2 LLOGARITJA E KËRKESAVE PËR KAPITAL SIPAS FUNKSIONIT TË PESHAVE TË RREZIKUT 5.3 RACIONALITETI EKONOMIK PAS FUNKSIONIT TË PESHAVE TË RREZIKUT 5.4 KONTEKSTI I PORTOFOLIT TË KREDISË 5.5 MATËSA TË NDRYSHEM TE RREZIKUT TË KREDISË 5.6 RREZIKU I KREDISË NË NJË PORTOFOL HIPOTETIK DHE MENAXHIMI I TIJ

KAPITULLI VI. HAPI TJETËR : DREJT KUADRIT RREGULLATIV TË BASEL III

6.1 CILAT JANE STANDARTET E KAPITALIT DHE TË LIKUIDITETIT SIPAS BASEL III ? 6.2 ELEMENTET KRYESORE TË KUADRIT TE RI RREGULLATIV PER TU IMPLEMENTUAR NE VENDET EVROPIAVE?

KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET

SHTOJCA 1 SHEMBULL I RAPORTIMIT TE NJE MODELISHTOJCA 2 USHTRIMET I MATJES SE RREZIKUT NE EXCELSHTOJCA 3 FJALORTH I TERMAVE

BIBLIOGRAFI

1

5

591217

25

25333438

46

4649515357

61

6267697273768488

90

90919495100105

114

114114

119

123134148

159


4

Një pjesë e rëndësishme e integrimit të vendit tonë në Bashkimin Evropian është dhe integrimi financiar i sistemit tonë financiar. Ky integrim do të sjell stimuj të rëndësishme për ekonominë tonë dhe zhvillimin e sektorin financiar. Arritja e këtij objektivi kërkon si domosdoshmëri kryerjen e reformave substanciale me qëllim përmbushjen e standardeve evropiane. Në këtë mënyrë integrimi financiar i sistemit financiar shqiptar me atë evropiane do të minimizoj kostot e mundshme të ekspozimit ndaj rrezikut ndërkombëtar.

Procesi i konvergjencës me Sistemin Financiar Evropian, në kohën e tashme, është një domosdoshmëri edhe për shkak të krizës dhe të shtimit të rrezikut në mjedisin financiar. Ky proces do t’i bashkërendisë përpjekjet tona për të kapërcyer krizën aktuale dhe ato të ardhshme, me përpjekjet e sistemit financiar Evropian duke lehtësuar kostot e përballjeve me kriza. Ndaj evoluimet konverguese dhe reformat janë të nevojshme për të pasur një sistem të sigurt dhe të besueshëm financiar për të mbështetur ekonominë reale drejtuar drejt Bashkimit Evropian.

Kushtet komplekse të biznesit bankar (globalizimi, liberalizimi, rritjen e konkurrencës, zhvillimi i shpejt i teknologjisë, situata e pasigurt ekonomike ...) kërkojnë angazhim të mbikëqyrësve të sektorit financiar drejt përditësimit dhe evoluimit të vazhdueshëm në zbatim të standardeve dhe praktikave më të mira ndërkombëtare, në mënyrë që t’i përgjigjet sfidave me të cilat po përballet sistemi financiar drejt integrimit evropian. Implementimi jo sipërfaqësor i këtyre praktika është i nevojshëm për të ruajtur stabilitetin dhe aftësinë e sistemit bankar po qa sa dhe për të thelluar ndërmjetësimin financiar.

Pas krizës së fundit financiare, politikëbërësit ndërkombëtare dhe ekonomistë të shquar kanë arritur në përfundimin se një theksim ndaj trajtimit të kërkesave për kapitali për ndërmjetësit financiarë është një faktor shumë i rëndësishëm për ndryshim pozitiv të situatës. Për më shumë se një dekadë më parë, kjo politikë solli Marrëveshjen e Re të Bazelit, i njohur më së shumti si Bazel II, i cili shkaktoi një ndryshim të madh në metodën bazë të llogaritjes së kërkesave për kapital minimal për bankat në vendet më të zhvilluara të Evropës. Kërkesa rregullative për kapital minimal konsiderohet një mjet thelbësor i mbikëqyrjes së kujdesshme.

Më shumë se 150 vende, si të zhvilluara ashtu dhe në zhvillim, kanë implementuar rregullat e reja të Mjaftueshmerise së Kapitalit (të ashtuquajtura Basel II) duke ndjekur konsensusin mbarë botëror të bankierëve qendror mbi nivelet e kapitaleve të rregulluara për të forcuar stabilitetin financiar global. Numrit të madh të vendeve që kanë implementuar Basel II iu shtua edhe Shqipëria, me miratimin e Rregullores së Mjaftueshmërisë së kapitalit (Basel II) nga Banka e Shqipërisë, që ka hyrë në fuqi duke filluar nga 01.01.2015. Hyrja në fuqi e kësaj rregulloreje, në fakt inicion një reformë shumë të rëndësishme për sistemin bankar shqiptar për vetë situatën ekonomike në vend dhe problemet me të cilat ky sistem përballet sot.

PARATHËNIE


5

Kërkesat e reja do të zbatohen për të gjitha bankat shqiptare. Metoda Standarde e detyrueshme për zbatim nga rregullorja e re propozon ndryshime në kërkesat e përgjithshme për kapitalin e bazuar në rrezikun, për përcaktimin e aktiveve të peshuara me rrezik në emëruesin e raportit të kapitalit. Kjo rregullore për sistemin bankar shqiptar, ka hyrë në fuqi pothuajse 10 vjet pasi Metoda e Standardizuar e Bazel II është zbatuar dhe në kohën kur shumica vendeve evropiane po përdorin në praktikë kërkesat e Basel II, për nevojat e kapitalit, duke evoluar drejt Metodës IRB (metoda e vlerësimeve të brendshme të rrezikut të kredisë)

Vendimi për zbatimin e këtij opsioni për përcaktimin e kërkesave të kapitalit për rrezikun e kredisë (dhe përjashtuar Metodën IRB) është marrë bazuar në shkallën e kompleksitetit të aktivitetit bankar në Shqipëri. Rregullimi ka deklaruar se bankat në Shqipëri nuk kanë kapacitetet e kërkuara në matjen dhe menaxhimit e rrezikut për t’u kualifikuar për zbatimin e metodës së sistemeve të brendshme të vlerësimit të rrezikut, ndaj edhe Metoda Standarde është më e përshtatshme përderisa e bazon vlerësimin e rrezikut të kredisë mbi vlerësimet e Agjencivetë“Ratingut”. Në atë kohë tregu bankar ishte edhe më i vogël dhe bashkë me mungesën e të dhënave mbi dështimin e kredive, nuk jepte mundësi për vlerësime objektive. Ky ishte një qëndrim i matur pasi rreziku i kredisë është rreziku më i madh me të cilin përballet sistemi bankar, sidomos në Shqipëri.

Pavarësisht se Metoda IRR është më e mirë, sa i takon menaxhimit të rrezikut, mbetej prezent shqetësimi që lidhej me mundësinë e zbatimit në praktike të kësaj Metode, si për bankat ashtu dhe për mbikëqyrjen. Shqetësimi u bazua në konstatimin se shpesh bankave u mungonin të dhënat historike dhe për këtë arsye, të paktën në një fazë të hershme, ato nuk mund të ishin në gjendje të implementonin vlerësime të brendshme të sakta. Vlerësimi i gabuar i rrezikut të kredisë sjell rreziqe të konsiderueshme për mbikëqyrjen dhe një raport i mjaftueshmërisë së kapitalit i ndërtuar mbi të dhëna jo te plota mund të gjenerojë rezultate të padëshirueshme.

Mbi bazën e argumenteve mbi të dy opsionet, lind pyetja nëse Metoda Standarde, edhe pse më e thjeshtë, mund të vihet në dyshim për zbatim nga mungesa e të dhënave të disponueshme dhe të nevojshme për vlerësimin e rrezikut të kredisë. Sidoqoftë ta lësh barrën mbi Agjencitë e “Ratingut” nuk do të thotë se problemi është zgjidhur.

Për sa kohë, që rregullimi konsistonte në qëndrimin “presim dhe shohim “ bankat me kapital Evropian në Shqipëri, të detyruara nga Direktiva Evropiane, i kushtuan kohë dhe burime zhvillimit të modeleve të brendshme me më shumë ndjeshmëri ndaj rrezikut, sipas metodës IRR të kuadrit të kapitalit.

Të dhënat nga sistemit bankar shqiptar, për strukturën e kapitalit, tregojnë se kapitali i huaj vazhdon të kontribuojë më së shumti në strukturën e kapitalit, duke përberë 92% të kapitalit të paguar në sistemin bankar. Aktualisht, një pjesë e rëndësishme e sistemit bankar përgatit dy raporte për Mjaftueshmërinë e Kapitalit, njërin si pjesë e përputhshmërisë për mbikëqyrjen e konsoliduar për vendin e origjinës së kapitalit, dhe tjetrin si pjesë e pajtueshmërisë për mbikëqyrjen e Autoritetit Rregullator në vendin tonë.


6

Situata në bankat shqiptare është e ndryshme nga koha kur u morr vendimi për implementimin e Metodës Standarde. Bankat tani kanë një histori dhe kanë mbledhur dhe ruajtur shumë informacion në lidhje me aktivitetin e tyre kreditues.

Në Bazel II ka dy opsione bazë për përcaktimin e kërkesave të kapitalit për rrezikun e kredisë: Metoda Standarde dhe Metoda e bazuar te sistemet e vlerësimit të brendshëm të bankave (IRB).

Sipas Metodës Standarde, pesha e rrezikut duhet të përcaktohet duke iu referuar një vlerësimi të dhënë nga një institucion i jashtëm i vlerësimit të kreditit(Agjencive të ratingut), që do të thotë se vlerësimi për kredinë do ti korrespondojë një kategorie peshash të rrezikut të sipas tabelës së paracaktuar të konvertimit.

Kjo Metodë arrin ta paraqesë ndjeshmërinë e rrezikut vetëm në qoftë se të gjitha korporatat janë të vlerësuara “rated”, dhe në qoftë se vlerësimet e përfituara Agjencitë e “Ratingut” reflektojë realisht profilet reale të rrezikut.

Për një zbatim kuptimplotë të Metodës Standarde në Shqipëri, problemi kryesor mbetet depërtimi shumë i ulët i Agjencive të “Rating” të kredisë në tregun shqiptar. Kjo do të thotë se shumica e kredive do të jenë të vlerësuara si 100%, pasi në mungesë të tregut të kapitalit, shumica e korporatave nuk janë të “kuotuara”.Korporatat e pa vlerësuara pritet të përballen me të njëjtën peshë të rrezikut si në Bazel I dhe si rrjedhim dhe nuk pritet ndryshime nga Bazel Inë terma të peshave të rrezikut.

Në këtë situatë, pritet që ekspozimet me më shumë rrezik do të jetë më të favorizuar për sa i përket përqindjeve të kapitalit, ku ata janë thjesht të pavlerësuara (unrate), pasi kompanitë e pavlerësuar kanë një peshë më të ulët të rrezikut se kompanitë e vlerësuara B dhe më poshtë.

Depërtimi i ulët i industrisë së rating-ut në tregun e Shqipërisë dhe pamjaftueshmëria e të dhënave në dispozicion, nuk mbështesin përdorimin e Metodës Standarde në funksion të lidhjes së kapitalit me rrezikun. Nëse argumenti se të dhënat në dispozicion janë të kufizuara dhe nuk lejojnë zbatimin e Metodës IRR, është bindës dhe deri diku prudent, po i njëjti argument se si këto të dhëna të cilat edhe në rastin e Metodës Standarde janë përsëri të kufizuara, dhe pikërisht këto të dhëna të kufizuara do të gjenden dhe do të përdoren nga agjencitë e ratingut për te vlerësuar rrezikun e kredisë.

Pavarësisht faktit se Metoda Standarde konceptualisht është e thjeshtë (ekspozimi x peshë), zbatimi i saj për bankat është kompleks. Metoda Standarde krijon probleme të rëndësishme për bankat shqiptare sepse ato duhet të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme metodat dhe standardet e brendshme në mbledhjen dhe raportimin e informacionit për llogaritjen e aktiveve me rrezik.

Sipas metodës standarde mbledhja dhe raportimi i informacionit për të llogaritur aktivet me rrezik nga bankat në përcaktimin e kërkesave për kapital rregullator, do të përdoret vetëm për të qenë në përputhje me rregulloren sepse informacioni në fakt, nuk do të përdoret në menaxhimin e përditshëm të rrezikut.

Ende nuk është mjaft e qartë nëse pesha e standardizuar e rrezikut do të reflektojë rrezikun aktualisht të observuar të një aktivi të caktuar ose rrezikun e ndërlidhur ndërmjet klasave të aktiveve, sepse Metoda Standarde nuk merr në konsideratë ndryshime të papritura në kushtet ekonomike në përgjithësi apo të një sektori të veçantë dhe në këto kushte disa nga peshat fikse të rrezikut ose do të mbivlerësojnë


7

ose nënvlerësojnë rreziqet aktuale.Parë dhe nga këndvështrimi i stabilitetit financiar, për sistemin bankar në tërësi

do të ishte e rrezikshme, në se bankat do të jenë të detyruara të përdorin Metodën Standarde si mjetin kryesor të tyre për menaxhimin e rrezikut. Metoda Standarde do të inkurajojë të gjitha bankat të sillen në të njëjtën mënyrë, duke rritur rrezikun sistemik. Dhe përtej kostove të pajtueshmërisë që lidhen me kryerjen e llogaritjeve për dy raporte të mjaftueshmerisë së kapitalit, kjo Metodë nuk stimulon bankat për të zhvilluar metodologjitë e brendshme dhe të përditësuar me qëllim identifikimin, monitorimin dhe menaxhimin e rreziqeve.

Pra zgjedhja e rregullatorit u kërkon bankave kryerjen e shpenzimeve dhe njëkohësisht u mohon atyre përfitime të mundshëm nga përdorimi i modeleve të brendshme, më shumë të ndjeshme ndaj rrezikut .

Ka studime të shumta dhe modele të ndërtuara nga bota akademike në lidhje me Metodën e modeleve (Metoda e vlerësimeve të brendshme) të Bazel II, dhe duket se në themel të marrëveshjes është si të thuash formalizmi i modelimit ekonomik.

E drejta për tu pranuar Metoda IRB nën Bazel II përcaktohet nga disa kërkesa për menaxhimin dhe për kontrollet e brendshme të bankës. Kërkesë e rëndësishme për bankat që të kualifikohen për të drejtën e përdorimit të Metodës së modelit të brendshëm, është që të provojnë te mbikëqyrësit që informacioni i përdorur për të përcaktuar kërkesat e kapitalit rregullator është përdorur edhe gjatë kryerjes së veprimtarisë së përditshme, sidomos në menaxhimin e rrezikut.

Sipas metodës IRB, shpërndarja e ekspozimeve të portofoleve ndjek të njëjtat rregulla si në metoda SA, përveç se numri i klasave të aktiveve është më i lartë. Në Metodën IRB, peshat e rrezikut janë të bazuara në vlerësimet e brendshme që bankat u bëjnë huamarrësve të tyre. Që bankat të lejohen për këtë opsion ato duhet të kenë përdorur një sistem vlerësimi, të paktën tre vjet para se të kualifikohet për qasjen IRB.

Sistemet e menaxhimit të rrezikut brenda një banke mund të përmirësohen në disa mënyra me përdorimin e modeleve të brendshme. Mbledhja e të dhënave të besueshme historike mbi dështimin dhe humbjen e kredive, për modelet e brendshme, kërkon një përpjekje serioze që çon në rritjen e cilësisë së informacionit që përdoret për menaxhimin e rrezikut.

Përdorimi i modeleve të brendshme për rrezikun e kredisë, sipas përkufizimit, e kthen kapitalin rregullator nga një përqindje fikse në një përqindje të ndjeshme ndaj rrezikut dhe si i tillë mbështet stabilitetin financiar.

Sfida për të lejuar bankat të përdorin modelin e brendshëm është e kushtëzuar nga disponibiliteti i të dhënave të besueshme dhe të përshtatshme. Tashmë të dhënat besoj se ekzistojnë edhe në nivelin e bankave që prej më shumë se shtatë vjetësh, që kur bankat filluan mbledhjen e tyre.

Sigurisht për kalibrimin e modeleve dhe për testimet e tyre, janë të nevojshme shumë më tepër të dhëna, por udhëzimet e EBA ofrojnë të gjitha mundësitë për zgjidhje të përshtatshme. Një bazë të dhënash të përbashkëta me vlerësimet nga bankat është propozuar në dokumentet konsultative të BE-së, për të lehtësuar zbatimin e Metodës IRB, në veçanti nga bankat më të vogla. Disa vende në kushte të ngjashme me vendin tonë, janë tani në përputhje me Basel II dhe nuk vonuan sistemin e tyre bankar në përmbushjen e afateve për zbatimin e Basel III. Një zgjidhje e mundshme mund të jetë, informacioni i mbledhur nga Regjistri i Kredisë.

Që në dizajnin e tij Basel II është parë si një mjet sentivues për bankat që të përditësojnë teknologjitë e tyre të menaxhimit te rreziqeve. Dhe rreziku i kredisë


8

është kyçi i sfidës së këtij menaxhimi. Bazuar në literaturat e matjes së rrezikut dhe manualet e menaxhimit te tij në këtë studim është paraqitur një kuadër i rrezikut të kredisë në një mënyrë të përshtatshme për situatën në tregun shqiptar.

Sektori bankar përdor metodologji dhe teknologji të sofistikuar po aq sa edhe sektorët e tjerë. Për më tepër, kompleksiteti i industrisë bankare reflekton evoluimin e ekonomisë dhe shoqërisë në përgjithësi. Që në dizajnin e tij Basel II është parë si një mjet insentivues për bankat që të përditësojnë teknologjitë e tyre të menaxhimit te rreziqeve. Dhe faktikisht disa banka në Shqipëri kanë zhvilluar sistemet e tyre të menaxhimit dhe matjes së rrezikut shumë më para se kjo të kërkohet nga mbikëqyrja sepse ato kanë kuptuar se këto sistem janë instrumente të frytshëm për vendimmarrje më të mire dhe në funksion të uljes së humbjeve. E ndërsa instrumente dhe operacionet bankare kanë ndryshuar në mënyrë të ndjeshme edhe rregullimi duhet përditësuar me të njëjtin ritëm.

Lejimi i përdorimit të matjeve të brendshme të rrezikut për bankat, është një inovacion i rëndësishëm, i cili zvogëlon gjasat që kuadri rregullator të vjetërsohet, si rezultat i zhvillimeve në novacionet financiare dhe teknikave të menaxhimi të rrezikut. Përveç kësaj, avantazhi i informacionit që bankat kanë mund të shfrytëzohet më mirë për të arritur në një përqasje më të saktë ndërmjet kapitalit rregullator dhe nivelit të synuar të kapitalit ekonomik. Së fundi, duke e vendosur përgjegjësinë në mënyrë të qartë mbi menaxhimin, bankat detyrohen të zhvillojnë sisteme të brendshme të menaxhimit të rrezikut.

Basel II dhe Direktiva Europiane e Kapitalit, janë të bazuara në teknikat moderne të menaxhimit të rrezikut. Përdorimi i këtyre teknikave është i pashmangshëm ndaj inkorporimi i Metodës IRB në kuadrin rregullator shqiptar do i jepte implemetimit të Basel II frymën që ai kërkon, atë të lidhjes së kapitalit me rreziqet që aktualisht përballen bankat dhe do i shtonte vlerë konvergjencës së mëtejshme të sistemit tonë bankar me atë evropian.

Zbatimi i Bazel II si bashkëpunim mes bankave dhe mbikëqyrjen është një kontribut i rëndësishëm i Metodës IRB, e cila përveç një matje më të saktë të rrezikut, do të sjellë dhe një kuptim më të mirë të natyrës së rrezikut si për mbikëqyrësit ashtu dhe për bankat.

Për shkak se zbatimi i Bazel II, tashmë është i vonuar, duke përdorur një opsion të avancuar ne mund të kompensojmë kohën, për të shmangur mbetjen prapa nga sistemi bankar global, për t’ ju afruar integrimit financiar dhe për të hapur perspektiva të reja për ekonominë tonë.


1

Integrimi financiar i vendit është një objektiv i rëndësishëm i zhvillimit të tij.Për publikun shqiptar është e qartë se në terma jo të largët Euro do të jetë monedha

vendase, produktet bankare do të arrijnë standardet evropiane dhe ata do të gëzojnë të njëjtat shërbime bankare nga po të njëjtat banka si në pjesën tjetër të Evropës. Strategjia e integrimit financiar në Shqipëri është i bazuar në banka.

Tashmë avantazhet e integrimit financiar janë të qarta nga pikëpamja makroekonomike, si ndikimi pozitiv që ka pasur depërtimi i bankave të huaja në fluksin e kapitaleve, në efikasitetin e sektorit bankar dhe stabilitetin e tij. Ekonomia e vogël shqiptare pati rastin për të hyrë në tregjet e mëdha të financave ndërkombëtare dhe deri më tani ka patur vetëm përfitime.

Depërtimi i bankave të huaja ka sjellë standarde të reja në menaxhimin e produkteve bankare dhe ka përmirësuar teknologjinë e shërbimeve të cilat nga ana e tyre kanë kërkuar standarde më të larta për burimet njerëzore të bankave. Investimi në edukimin dhe kualifikimin e burimeve njerëzore e ka ndjekur këtë proces.

Tregu i brendshëm financiar është zgjeruar dhe thelluar dhe kjo është shoqëruar me rritjen graduale të kulturës financiare të qytetarëve shqiptarë dhe një besim më të madh të tyre në sistemin financiar, e cila reflektohet në nivelet mbresëlënëse të depozitave private të vendosura në sistemin bankar. Si rezultat i procesit të liberalizimit financiare, tregu bankar shqiptar tani dominohet nga subjekte me kapital të huaj, me kompanitë mëma nga vendet e BE-së, si dhe degët dhe filialet e bankave të huaja aktive në tregjet ndërkombëtare.

Këto ndryshime kanë ndikuar në stimulimin e mbikëqyrjen më të përgjegjshme të bankave dhe zhvillimin e mëtejshëm të standardeve rregullatore. Mbikëqyrja bankare ka tashmë synim kalimin nga një mbikëqyrje e thjesht në kontroll të përputhshmërisë drejt një mbikëqyrje të fokusuar ndaj rrezikut.

Integrim i shpejtë i tregjeve globale ka sjell dhe nevojën për të arritur stabilitetin financiar përmes miratimit të rregullave të përbashkëta të rregullimit të sistemit financiar global.

Në mënyrë që të kemi një barazi mes lojtarëve të tregjeve financiare ndërkombëtare, autoriteti ndërkombëtar i mbikëqyrjes së Komitetit të Bazelit ka nxjerrë rregulla të reja (Basel II) të cilat duhet të respektohet nga vendet që dëshirojnë akses në tregjet ndërkombëtare, në mënyrë që një “lojë e ndershme” të imponohet. Kuadri i ri rregullativ (Basel II) në fakt rivlerëson sfidat me të cilat përballen bankat dhe autoritetet rregullative. Fillimisht Kuadri kishte për qëllim sigurimin e një metodologji më të rafinuar për të llogaritur kapitalin rregullator. Kjo Marrëveshje e rëndësishme është një rast i rrallë i konvergjencës dhe koordinimit midis autoriteteve kombëtare dhe ndërkombëtare të mbikëqyrjes që solli jo vetëm ndryshime thelbësore në mënyrën e llogaritjes së kërkesës për kapital në vendet më të rëndësishme financiare por edhe shënoi një kohë të re të menaxhimit të rrezikut të kredisë.

Marrëveshja e Basel II për kapitalit rregullator të bankës është projektuar për të lidhur më mirë kapitalin rregullator me rreziqet themelore që banka ndesh, duke inkurajuar praktikat më të mira të menaxhimit të rrezikut, veçanërisht në lidhje me rrezikun e kredisë. Ndryshimet të cilat erdhën nga implementimi i Basel II në të dy aktorët kryesore të lidhur me të, si në rregullimin dhe mbikëqyrjen e bankave ashtu dhe në menaxhimin e rrezikut nga bankat dhe aspekte të tjera të praktikës bankare, janë potencialisht deri më tani, reformuese të sistemit financiar botëror dhe që përfundimisht

HYRJE


2

mund të konsiderohet si një nga elementet më të rëndësishme përbërëse të tij.Nga ky këndvështrim, autoriteti rregullator dhe mbikëqyrës i sistemit bankar në

Shqipëri duhet të jetë i përditësuar dhe të ketë një ecuri të matshme të të dy tendencave si ato të trajtimit të kërkesave për kapital për rrezikun e kredisë (të zhvilluara dhe të shpërndara nga BIS), ashtu edhe ato të procedurave të brendshme dhe modeleve për menaxhimin e rreziqeve të zhvilluara nga bankat individuale të licencuara në vend.

Ky studim analizon problematikën dhe sfidat që shoqërojnë Implementimin e Basel II në sistemin bankar shqiptar. Ai parqet filozofinë e Basel II dhe impaktin që kërkohet të arrihet, në drejtim të sensitivitetit të rrezikut, në ndryshim nga kërkesat e Basel I. Studimi trajton problematikën që lidhet me parakushtet e nevojshme të përcaktuara tashmë nga autoriteti rregullator dhe nga bankat e sistemit bankar për implementimin e Basel II dhe përqendrohet në kërkesat për kapital për efekt të rrezikut të kredisë bazuar në konceptimin edhe të Roger Ferguson se: “Bazel II është më shumë një propozim për forcimin e menaxhimit të rrezikut sesa një propozim për përmirësimin e standardit të kapitalit”. Në fakt ky rrezik është kryesori me të cilin përballet dhe sistemi bankar shqiptar. Në kuadër të implementimit të marrëveshjes së Basel II, një rendësi të veçantë kanë edhe metodat që përdoren për vlerësimin e rrezikut të kredisë për efekt të kërkesave për kapital që janë: metoda standarde(e thjeshtë)dhe metoda më e avancuar(IRB).

Në Shqipëri, bankat e nivelit të dytë janë të rregulluara nga Departamenti i Mbikëqyrjes Bankare i Bankës së Shqipërisë (BSH), në përputhje me parimet e vendosura nga BCBS. Kjo me qëllimin që bankat në Shqipëri ta kryejnë veprimtarinë e tyre në përputhje me praktikat më te mira ndërkombëtare dhe të sigurojnë një sistem bankar të shendosh dhe në mbështetje të ekonomisë reale. Sektori bankar shqiptar është zhvilluar dhe aktualisht është një kontribuues i rëndësishëm i rritjes ekonomike të Shqipërisë. Marrëveshja e re e Kapital është një reformë e madhe për sistemin bankar dhe ka nevojë për studime më të thella rreth zbatimit të kësaj reforme. Studime rreth sfidave me të cilat përballen si bankat ashtu dhe mbikëqyrja, apo infrastrukturës së nevojshme bankare dhe parakushtet e zbatimit të Basel II, si dhe shqetësimet mbi ndikimin e saj në sistemin bankar dhe çështjet për të nxjerrë mësime janë një domosdoshmëri për procesin e integrimit financiar të vendit. Në njohjen time nuk ka studime akademike që kanë trajtuar gjerësisht të gjitha çështjet e zbatimit të marrëveshjes së re për sistemin bankar në Shqipëri.

Ky studim do të fokusohet në problemet dhe çështjet që nuk janë konsideruar nga metoda standarde e matjes së rrezikut e vendosur nga autoriteti rregullator si e vetmja metodë për zbatimin e Basel II. Një nga gjetjet e këtij studimi është fakti se qasja zyrtare e zbatimit te Basel II, nuk do të ketë ndikim në sensibilitetin ndaj rrezikut, pasi penetrimi i ulët i agjencive të vlerësimit (rating) në tregun tonë nuk e bën të mundur ketë objektiv qendror që synon zbatimi i Basel II.

E ndërsa bankat janë duke lëvizur drejt kulturës së matjes së rrezikut dhe janë duke zhvilluar sistemet e tyre të matjes së rrezikut, mbikëqyrja ka frikë për të kaluar nga një mbikëqyrje thjesht në pajtueshmëri drejt një mbikëqyrje që fokusohet nga rreziku. Studimi bën të mundur matjen e rrezikut të kredisë sipas qasjes IRR në një portofol hipotetik dhe konfirmon se edhe pa software të sofistikuar është e mundur që të aplikohet qasje IRR.

Objektivi kryesor i këtij studimi është për të kryer një analizë për çështjet dhe sfidat e zbatimit të marrëveshjes së re të kapitalit (Basel II) në Shqipëri, në lidhje me çështjet cilësore dhe sasiore të zbatimit të cilat përfshijnë sfidat me të cilat përballen bankat dhe mbikëqyrësit, në kontekstin e tregut shqiptar. Implementimi efektiv i Bazel II do të përshpejtojë konvergjencën e praktikave tona mbikëqyrëse me praktikat evropiane.

Implementimi i Metodës Standard do të analizohet kryesisht për rrezikun e kredisë,


3

mangësitë dhe avantazhet e tij dhe parakushtet e zbatimit të kësaj qasje.Në studim është paraqitur me hollësi metoda e sistemeve të brendshme IRB, e cila

në fakt nuk është konsideruar nga autoriteti rregullator, si dhe trajtohen parakushtet e nevojshme për tu përmbushur nga bankat për zbatimin e kësaj qasjeje, përfitimet e saj dhe gjithashtu kompleksitetin e saj dhe vlerëson dhe thekson më shumë se në qoftë se rregullorja nuk amendohet duke marr në konsideratë për tu aplikuar edhe qasja IRB, sistemi ynë bankar rrezikon të mbetet edhe më mbrapa atij evropian.

Më pas, analiza ndjek qëllimin e dytë të studimit që është matja e rrezikut të kredisë dhe llogaritja e kapitalit rregullator përkatës që i korrespondon një portofoli të caktuar të kredisë edhe pa kompleksitetin e modeleve dhe programeve të cilat janë supozuar si të pamundura në situatën aktuale të tregut bankar.

Në këtë drejtim, ky studim synon të identifikojë disa rekomandime për rregullatorin, pasi rregullorja e re e Kapitalit pritet të ndikojnë në rrugën e thellimit të zhvillimit të sektorit bankar në Shqipëri.

Për të kuptuar parimet themelore të Basel II dhe çështjet kritike rreth zbatimit të tij në Shqipëri, një rishikim i detajuar i literaturë është konsideruar për të ndërtuar një bazë të fortë për studim. Studimi i literaturës është kryer në kërkim të përkufizimeve, interpretime, ndërlidhjeve, këndvështrime, parimeve, metodave dhe gjetjeve të mëparshme kërkimore mbi zbatimin e Basel II. Kjo do të përfshijë një rishikim të Basel II; studime sasiore të ndikimit (QIS), dokumentet konsultative (CD-ve) dhe literatura të tjera të aplikueshme mbi këtë temë për të marrë një pasqyrë të çështjeve të implementimit. Të dhënat dytësore të raportuara nga Banka e Shqipërisë gjithashtu janë konsideruar.

Praktikat e zakonshme për matjen e rrezikut të kredisë së portofolit të kredisë janë për të llogaritur humbjen maksimale brenda kuadrit të “vlerës së rrezikut”. Shumica e institucioneve financiare i përdorin në shkallë të gjerë simulimet Monte Carlo. Megjithatë, simulimet e tilla mund të kërkojnë llogaritje me të dhëna të shumta.

Në mungesë të të dhënave të domosdoshme për të kryer stimulime me software, studimi propozon një metodë të thjeshtuar që përafron humbjen maksimale me barrë minimale të dhënash për simulim.

Kjo metodë e ndan një portofolit kredie në nën portofola me një raport të përcaktuar dhe llogarit “humbje maksimale” për çdo nën portofol, me çdo rating kredie, duke supozuar se struktura e nën portofolit nuk do të provokojë fluktacione të konsiderueshme në raportin e “ humbjeve maksimale “dhe” devijimin standard “.

Llogaritjet e thjeshta tregojnë “deviacionin standard” për të dy nën portofolat, atë heterogjene, për të cilin duhet të matet rreziku, dhe atë homogjene. “Humbja maksimale” për nën-portofolin homogjen mund të llogaritet duke përdorur teknika analitike, jo domosdoshmërisht duke përdorur stimulime.

“Humbja maksimale” për një nën-portofol heterogjen mund të llogaritet duke shumëzuar raportin e “humbjes maksimale” dhe “devijimin standard” të nën-portofolit heterogjene .

Një shembull i stimuluar demonstron se kjo llogaritje e përafruar mund të konsiderohet si efektive për të gjithë portofolat me ekspozime jo të mëdha. Në rastin tonë, duke marrë parasysh se ekspozimet nuk janë aq të mëdhenj, llogaritjet janë të pranueshme.

Për të krijuar një kuptim të qartë të zbatimit të marrëveshjes së re dhe për të nxjerrë mësimet për një zbatim të duhur dhe në dobi të integrimit financiare, studimi është organizuara si vijon:

Kapitulli i parë jep një vështrim mbi rolin e bankave në ekonomi pasi dhe strategjia e vendit drejt integrimit financiare është e bazuar në bankat. Për të vazhduar më pas me përfitimet që vinë nga integrimi financiare, si dhe kostot e mundshme të këtij integrimi. Për reduktimin e këtyre kostove rregullimi I bankave është i rëndësishëm


4

dhe ndër mjetet më të rëndësishme të rregullimit është kërkesa për kapital rregullator. Kapitulli vazhdon me trajtimin e rëndësisë së kapitali dhe me arsyet pse bankat duhet të mbajnë kapital rregullator. Më tej jepet një pasqyrë e zhvillimit të sektorit bankar në Shqipëri dhe jepen të dhënat e performancës së raportit të kapitali dhe kuadri i kapitalit për bankat në Shqipëri dhe cili është impakti i deri tanishëm i zbatimit të rregullores së re në sistemin bankar shqiptar.

Në kapitullin e dytë shqyrtohen arsyet për kalimin nga Bazel I në Bazel II dhe janë eksploruar gjetjet empirike të literaturës mbi çështjet teknike rreth zbatimit të Bazel II. Përshkruhet kuadri I Basel II dhe shpjegohet se pse quhet epoka e re e menaxhimit te rrezikut.

Kapitulli i tretë trajton të gjitha sfidat e implementimit të Basel II në sistemin bankar shqiptar. Duke u fokusuar vetëm te rreziku i kredisë përshkruan kostot e zbatimit dhe mangësitë e Metodës Standarte si dhe ofron një analizë të përfitimeve të marrjes në konsideratë edhe metodën e brendshme të vlerësimit të rrezikut të kredisë nga ana e bankave.

Kapitulli i katërt elaboron Metodën e vlerësimit të brendshëm (qasjen IRB) çfarë do të thotë një sistem i brendshëm ratingu dhe si të përdoret, përcaktimi i segmenteve për vlerësimin e rrezikut të kredisë. Më tej vazhdohet me kushtet e domosdoshme që duhen përmbushur nga autoriteti mbikëqyrës dhe nga bankat individuale si dhe kërkesat minimale për implementimin e IRB.

Kapitulli i pestë vlerëson rrezikun e kredisë që është dhe thelbi i Basel II, duke shpjeguar racionalitetin e funksionit të rrezikut dhe llogaritje e kapitali sipas funksionit të peshave të rrezikut. Shpjegohen arsyet e zgjedhjes së konceptit të portofolit të kredisë dhe matet rreziku I kredisë në një portofol hipotetik.

Kapitulli i gjashtë trajton shkurtimisht evoluimin e Basel II drejt Basel III, cilat janë standardet e reja të kapitali për vendet e zhvilluara dhe paraqet elementet kryesore të rregullores së re. Studimi në fund jep konkluzionet dhe rekomandimet dhe vazhdohet me shtojcat. Shtojca 1 është shembull i një manuali të mundshëm për zhvillimin e një modeli të brendshëm për bankat. Shtojca 2 është ushtrimi i matjes së rrezikut sipas metodës IRB në pasqyra exeli dhe shtojca 3 është një fjalorth terminologjik i pasur me terma të lidhur me fushën në fjalë.

Në kryerjen e këtij studimi i jam referuar një game të gjerë të burimeve të të dhënave dhe të informacionit dhe, kryesisht:

Dokumentin bazë të kuadrit të kapitalit nxjerr nga Komiteti i Basel mbi Mbikëqyrjen: Basel Committee on Banking Supervision (2006a) Basel II: “International convergence of capital measurement and capital standards: A revised framework” comprehensive version. www.bis.org

Dokumentet konsultative të komitetit të Baselit, të Komisionit Evropian dhe të shoqatave evropiane të bankave : Financial Stability Board and the Basel Committee on Banking Supervision: “Assessing the macroeconomic impact of the transition to stronger capital and liquidity requirements” December 2010, publication available on the BIS website (www.bis.org).

Financial Services Authority. 2010. “Results of 2009 Hypothetical Portfolio Exercise for Sovereigns, Banks and Large Corporations,” available at http://www.fsa.gov.uk/pubs/international/sbc_hpe.pdf.

Dokumente konsultative mbi sistemet e brendshme të “ratingut” të publikuara nga bankat qendrore;

Studimet akademike në vende të ndryshme mbi impaktin e Basel IITë dhënat dhe informacioni mbi sistemin bankar në faqen e Bankës së Shqipërisë:

https://www.bankofalbania.org/web/Statistika_230_1.php?evn=agregate_parent_sel&evb=agregate&Cgroups=17&periudha_id=3


5

1.1 Roli i Bankave dhe arsyet e ndërmjetësimit financiar

Bankat kanë një rol të rëndësishëm në ekonomi. Ato janë zakonisht ofruesit kryesorë të shërbimeve të ndërmjetësimit financiar dhe me vendosjen e tyre në qendër të sistemit të pagesave ato luajnë një rol qendror në transferimin e fondeve në mes të palëve. Dështimi i një banke të madhe do të ketë efekt të menjëhershëm në reduktimin e disponueshmërisë së kredisë në ekonomi, do të kufizojë aksesin e njerëzve në fonde, mund të vërë bankat e tjera në vështirësi, dhe mund të çojë në një krizë më të gjerë të sistemit. Një krizë bankare sistemike mund të ketë efekte financiare dhe reale katastrofale për një ekonomi. Është domosdoshmëri theksimi i rëndësisë që kanë bankat dhe sistemet bankare për stabilitetin financiar dhe ekonomik. Është e njohur aftësia e një sistemi bankar të mirë-kapitalizuar për të ndihmuar një ekonomi nga goditje të paparashikuara duke i zbutur ato. Siç janë të njohura dhe pasojat negative që një sistemi bankar mund të sjelle në ekonomi nëse në vetvete bëhet burim jostabilitetit.

Bankingu është padyshim një nga industritë më të rregulluara në botë, dhe kuadri rregullativ mbi kapitalin e bankave është aspekti më kyç i këtij rregullimi. Ky theksim i rregullave për kapitalin rezulton prej rolit qendror që luajnë bankat në ndërmjetësimin financiar , prej rëndësisë që ka kapitali i bankave në shëndetin e bankave si dhe prej përpjekjeve te komunitetit ndërkombëtare për të adaptuar standarde të përbashkëta për kapitalin bankar.

Bankat kanë qenë gjithmonë ndërmjetësit më të rëndësishme financiare në pothuajse të gjitha ekonomitë. Kjo rezulton nga roli i tyre si ofrues të likuiditetit të sigurt, monitorues të shërbimeve si dhe prodhues të informacionit. Në lidhje me rregullimin e kapitalit të bankës, rëndësia e tij buron ndër të tjera, nga roli që luan kapitali jo vetëm në shëndetin e bankave dhe në insentivat rrezikmarrëse, por dhe nga roli që ka kapitali në qeverisjen korporative të bankave. Kjo rëndësi, gjithashtu ka të bëjë me ndikimin që kapitali ka në konkurrencën e bankave. Ky ndikim ishte në fakt një nga faktorët kyç që nxiti përpjekjet ndërkombëtare për të harmonizuar standardet e kapitalit në vitet 1980.

Rëndësia e bankave për stabilitetin e sistemit financiar i vendos ato në një pozitë të veçantë në kuadër të principit të agjentit. Problemi klasik i principit të agjenti është qartësisht i pranishëm në rastin e bankave, kryesisht nëpërmjet konfliktit të preferencave të rrezikut ndërmjet aksionarëve dhe menaxherëve të bankave. Si për çdo firmë, aksionarët e bankës kanë një nxitje për të rritur rrezikun, duke rritur levën financiare nëpërmjet dhe marrjes së kthimeve të larta nga kapitali. Menaxherët preferojnë një qasje rrezik-averse, sepse kapitali i tyre njerëzor është në rrezik. Problemi i principit të agjenti është amplifikuar nga aspekte të tjera që janë specifike në rastin e bankave:

• Dështimet e bankave çojnë në eksternalitetet negative• Problemet e principit të agjencisë janë rritur nga monitorimi joefikas i bankave

nga ana e depozituesve dhe e aktorëve të tjerë të interesuar.

KAPITULLI I: ROLI I BANKAVE NË STRATEGJINË E INTEGRIMIT FINANCIAR DHE

PËRFITIMET E KËTIJ INTEGRIMI


6

• Fluksi i informacionit është i ndërlikuar për shkak të mjedisit të errët në të cilin bankat veprojnë

• Bankat janë shumë të rregulluara; rregullatori në vetvete është një aktor I interesuar.

• Diversifikimi i aktiviteteve brenda një konglomerati bankar intensifikon problemin e principit te agjentit ndërmjet “të brendshmëve” të korporatës dhe aksionarëve të vegjël

Për të shmangur konfliktet, rregulla shtesë dhe praktikat “e qeverisjes së korporatave" janë zbatuar për të adresuar mangësitë në specifikimet kontraktuale të të drejtave dhe obligimeve të palëve të interesuara dhe si dhe për të rritur transparencën e informacioneve lidhur me bankat

Një aspekt që e dallon bankat nga firma të tjera është struktura e tyre e kapitalit, i cili është unik në dy mënyra (Macey dhe O 'Hara, 2003)1. Së pari, bankat kanë “equity” më të vogël në krahasim me firmat e tjera dhe marrin 90% të financimit të tyre kryesisht nga borxhi. Mbajtësit e obligacioneve dhe depozituesit sigurojnë pjesën tjetër.

Së dyti, bankat mbajnë asete jolikuide që shpesh marrin formën e kredive pa maturitet. Bankat kanë detyrime në formën e depozitave që ata lëshojnë të kreditorëve ose depozituesve, duke krijuar likuiditet për ekonominë. Një mospërputhje në mes të depozitave dhe kredive mund të shkaktojë një problem të veprimit kolektiv (panik) në mesin e depozituesve. Kjo mund të shkaktojë dështimin e një banke, me efekte dhe në gjithë sistemin. Rrjedhimisht, funksioni I likuiditetit mund të krijojë probleme në qeverisjen e bankave. Ritmet e larta të rritjes së kredisë rrisin dhe kërkesat për kapital të bankës, pasi rregullatorët e konsiderojnë shumicën e kredive si asete me rrezik. Një masë rregullatore kundër rreziqeve të tilla është sigurimi i depozitave, i cili konsiderohet i suksesshëm në arritjen e asaj që ishte një objektiv madhor i reformës bankare për të paktën një shekull, përkatësisht parandalimin e panikut bankar.

Bankat reagojnë ndaj këtyre rreziqeve përmes mekanizmave të ndryshëm. Banka të madhësive të ndryshme ndjekin strategji të ndryshme. Bankat e vogla e të mesme vazhdojnë të përqendrohet te kredia, por ndërkohë edhe forcojnë marrëdhëniet me klientët duke ofruar shërbim personal. Bankat e mëdha përgjigjet me siguritazionin dhe ( mbrojtjen dhe shitjen e portofolave), procesin e konvertimit të mjeteve në letra me vlerë të tregtueshme (Koch dhe MacDonald, 2002). Këto strategji pasqyrojnë kontrollin e qeverisjes së bankave.

Pronësia e aksioneve të bankave në përgjithësi është e ndryshme nga struktura e pronësisë së firmave jo-bankare. Në përgjithësi, bankat kanë një pronësi të koncentruar kapitalit, që e bën më të vështirë për aksionarët e vegjël të ushtrojnë ndikim mbi menaxhimin e bankave. Pronësia e kontrolluar nga investitorëve e mëdhenj mund të ndikojë edhe interesin e mbajtësve të borxhit - të shpërndarë ose të koncentruar - si dhe në aktorë të tjerë te interesuar, duke çuar në një mjedis më të ndërlikuar të qeverisjes së korporatave për bankat.

Pronësia e shpërndarë dhe ajo e përqendruar e bankave janë aspekte që ndikojnë në mekanizmin e qeverisjes së bankave. Pronësia e shpërndarë mund të ushtrojë kontrollin e korporatës bankë; direkt me të drejtën e tyre të votimit dhe në mënyrë indirekte nëpërmjet zgjedhjes së bordit të drejtorëve. Asimetria e informacionit është një pengesë për aksionarët dhe mbajtësit e borxhit për të ushtruar kontroll mbi 1 Jonathan R. Macey and Maureen O’Hara The Corporate Governance of Banks FRBNY Economic Policy

Review / April 2003


7

menaxhimin e bankës. Në rastin e bankave, për shkak të paqartësisë se informacionit te tyre, aksionarët e vegjël të shpërndarë si dhe mbajtësit e borxhit difuz, e gjejnë të vështirë për të ushtruar kontroll. Kjo situatë është menaxhuar nga një pronësi më e përqendruar dhe rritja e rregullimit. Një sistem ligjor që ndalon aksionarët e mëdhenj që të ushtrojnë kontrollin e një banke duke u avantazhuar ndaj aksionarëve të vegjël dhe mbajtësve të borxhit jo të përqendruar ka potencial për të nxitur qeverisjen e mirë korporative të bankave.

Nga një perspektivë e përgjithshme, bankat shihen si çdo firmë me një gamë të gjerë palësh të interesuara. Në rastin e bankave, grupet e aktorëve përfshijnë: aksionarët, të cilët kontribuojnë në formimin e kapitalit, si dhe kategori të tjera aktorësh të interesuar që kanë një interes të drejtpërdrejtë, të tilla si: qeveritë dhe rregullatorët, stafi, depozituesit, kreditorët dhe publikun e gjerë.

Institucionet financiare që kryejnë veprimtari bankare kane një dimension të rëndësishëm publik. Në kontekstin e bankave, kursimet e depozituesve dhe interesat e qeverisë janë në rrezik (Macey dhe O 'Hara, 2003). Kur kostot sociale të një veprimtarie tejkalojë shpenzimet private, ka një efekt ekstranaliteti negativ. Në këtë rast dështimi i një banke mund të ndikojnë në funksionimin e të gjithë sistemit bankar.

Bankat Qendrore kanë një rol të rëndësishëm në rregullimin e sistemit bankar. Sipas Healey (2001)2, përfshirja e Bankave Qendrore si huadhënës të rolit të fundëm për bankat e nivelit të dytë si dhe objektivat e politikës monetare që ato kanë, i ka bërë bankat qendror të jenë thelbësisht të interesuar në stabilitetin dhe shëndetin e përgjithshëm të sistemit financiar. Pasojat mbi rrezikut moral që mund të rezultojnë nga nevoja e një ndihme emergjente për bankat dhe koston potenciale të jostabilitetit financiar i drejtoi bankat qendrore drejt një interesimi më të ngushtë dhe të kuptimtë për sjelljen e bankave të veçanta. Kjo ka sjell që shumë Banka Qendrore të ushtrojnë funksioni e mbikëqyrjes dhe, nëse është e nevojshme, dhe të rregullimit të sistemit bankar.

Rregullimi në industrinë bankare është theksuar dhe nga ndërhyrja e Bordeve mbikëqyrëse ndërkombëtare, siç janë Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Qendrore Evropiane (BQE). Në Evropë, BQE-ja themeloi Komitetin e Mbikëqyrës Bankare, me të cilin mbikëqyrësit informojnë Eurosistemin, sapo shfaqet ndonjë problem në sistemin bankar. (BQE, Raporti Vjetor 1999).

Bankat duhet të plotësojnë shumën minimale të kapitalit që kërkohet për të hyrë në një treg dhe minimumin prudencial të raportit të kapital / asete ndërsa bankat rriten. Kërkesat e kapitalit përbëjnë një amortizator parandalues ndaj çdo humbje të papritur dhe mund të ndikojnë në ndërmarrjen e rrezikut nga pronarët e bankës. Kërkesat minimale për kapital janë një aspekt i rëndësishëm në përcaktimin e shumës së kapitalit që pronarët e bankës kanë me rrezik (Lamoreaux, 1994)3.

Shtylla e I e Marrëveshjes së Bazelit ofron një qasje të bazuar ne modelit në përcaktimin e kërkesave minimale për kapitali të bankave, si një standard ndërkombëtar. Në përgjithësi Rregullat e mjaftueshmërisë së kapitalit, kanë patur efekt pozitiv për kufizimin e rreziqeve bankare. Mjaftueshmëria e kapitalit vë në linjë insentivat e pronarëve të bankave me ato të depozituesve dhe kreditorëve. Ka edhe opinione që kundërshtojnë efektin e kërkesave të mjaftueshmërisë së kapitalit në uljen e rreziqeve. Kostoja e pajtueshmërisë me rregulloren duhet të merret parasysh

2 Financial Stability and Central Banks: A Global Perspective edited by Richard Brearley, Juliette Healey, Peter J N Sinclair, Charles Goodhart, David T. Llewellyn, Chang Shu

3 Lamoreaux, Naomi R., 1994, “Insider Lending. Banks, Personal Connections, and Economic Development in Industrial New England,” Cambridge University Press, New York.


8

dhe bankat të vendosin vetë një strukturë optimale të kapitalit, edhe pa ndonjë kërkesë rregullatore. Racionaliteti i rregullave të mjaftueshmërisë së kapitalit është me shumë për të shmangur infektimin financiar.

BE-ja i ka adresuar disa nga kërkesat e Basel II me ndryshimet e bëra në direktivat e katërt dhe të shtatë të ligjit të kompanive. Basel II aktualisht aplikohet në të gjithë BE-në në bazë të Direktivës për Kërkesat e Kapitalit, e cila hyri në fuqi më 1 janar 2007. Ky zbatim është pare si një kuadër unik rregullues dhe mbikëqyrës, i cili ka qenë konsolidues dhe i harmonizuar. Menaxhimi i rrezikut është një nga nxitësit kryesore për bankat që ato të jenë në përputhje me parimet e qeverisjes së korporatave. Prandaj, rreziqet duhet të maten në mënyrë të vazhdueshme dhe në mënyrë të agreguar, të menaxhohen në mënyrë efikase nga sisteme që operojnë në një bazë të gjerë të sistemit. Basel II e njohu dhe e pranoi këtë aspekt, duke kërkuar qe të tri shtyllat e tij të zbatohen në një nivel të konsoliduar.

Duke pasur parasysh konsolidimin e tregjeve financiare, rritja e aktivitetit bankar ndërkufitar dhe rritjen e kompleksitetit të institucioneve financiare, mbikëqyrja e konsoliduar është një mekanizëm që mund të realizoi një mjedis eficient rregullimi dhe qeverisjeje për bankat që veprojnë përtej kufijve të BE-së. Konsolidimi realizohet përmes konvergjencës së praktikave mes vendeve; konvergjenca në mbikëqyrjen bankare është e lidhur ngushtë me harmonizimin e rregulloreve. Regjimet rregullatore dhe mbikëqyrëse në vende të ndryshme janë bërë të harmonizuar në bazë edhe të angazhimit te tyre drejt anëtarësimit të përbashkët në bordet dhe organizatat ndërkombëtare.

Arsyet për ndërmjetësim

Në sistemin financiar, bankat luajnë një rol të rëndësishëm si ndërmjetës midis kursimtarëve dhe kredimarrësve (Levine, 2001)4.

Në teori bashkëkohore, pyetja se pse ekziston ndërmjetësimi financiarë ka marrë disa përgjigje, të cilat mund të shihen si plotësuese të njëra tjetrës. Në kundërshtim me studimet më të hershme të Fama (1980)5, i cili argumentoi se bankat ekzistojnë për shkak të ekonomive të shkalles ndërmjet transferimit të të drejtave mbi pronën dhe duke ofruar mundësi për investime, si dhe qasjet e tjera mbi kostot e transaksioneve siç shpjegon Santomero (1984), shumica e teorive moderne bazohen në disa forma të informacionit të paplotë në tregjet financiare që lejon shfaqjen e një sektori ndërmjetësimi.

Gjithsesi në ndërmarrjen e rolin e tyre si ndërmjetës, bankat ndihmojë në kanalizimin e kursimeve në projekte investimesh produktive përmes sigurimit të kredive (Dobson dhe Hufbauer, 2001: 95)6. Duke mbledhur së bashku burimeve e kursimtarëve, bankat përmirësojnë shpërndarjen e këtyre burimeve përmes ekspertizës së tyre në vlerësimin dhe monitorimin e huamarrësve. Duke pasur parasysh pozitën e tyre qendrore në sistemin financiar, bankat lehtësojnë ndarjen e rrezikut mes një numri kreditorësh (Levine 2000: 8-10). Bankat gjithashtu lehtësojë funksionimin e duhur të sistemit të pagesave në çdo ekonomi. Një sistemit pagesash I sigurt dhe të mirë-organizuar duhet 4 Levine, R. Barth, J. R. C. (2001): Bank Regulation and Supervision: What Works Best? World Bank. Working

Paper No. 2725.5 Eugene F. Fama University of Chicago Agency Problems and the Theory of the Firm,6 Dobson, W. & Hufbauer, G. (2001): World Capital Markets. Challenge to the G-10 Countries. Peterson

Institute.


9

të ekzistoj për të bërë te mundur transferimin e përshtatshëm dhe të besueshëm të fondeve dhe letrave me vlerë ndërmjet agjenteve ekonomik (Komiteti për Sistemet e pagesave dhe të shlyerjes, 2005: 9-10). Të gjitha transaksionet ekonomike përfshijnë një formë të pagesës. Sistemet e pagesave dhe të shlyerjes në ekonomi mundësojnë transferimin e parave të depozitave dhe instrumentet financiare.

Më e rëndësishmja, bankat veprojnë si përçues të transmetimit politikës monetare të bankës qendrore. Kjo tregon se bankat janë thelbësore në funksionimin e duhur të ekonomisë. Prandaj, masa të rrepta duhet të zbatohen për të siguruar stabilitetin në industrinë bankare dhe në të gjithë sistemin financiar.

Një dobësi potenciale por kritike e tregjeve financiare është se rreziqet në shumë raste nën-vlerësohen dhe nuk njihen plotësisht derisa është shumë vonë, me potencial shoqërues për pasojat të tjera të rënda nëse ato rreziqe materializohen . Kjo është edhe arsyeja e përpjekjeve të Komitetit të Bazelit për të nxitur njohjen më të madhe të rreziqeve dhe insistimin se vëmendja më sistematike ndaj rreziqeve është e një rëndësie jetike.

1.2 Përfitimet dhe kostot e integrimit financiar ndërkombëtar

Shumë evidenca tregojnë se liberalizimi financiar është si një shpatë me dy tehe. Liberalizimi e lehtëson thellimin e zhvillimit financiar i cili me pas ka ndikime të forta pozitive në rritjen ekonomike, kur të tjerat qëndrojnë njësoj. Në të njëjtën kohë, liberalizimi I tregjeve financiare mund të jetë i paqëndrueshme, dhe ne rastet ekstreme të luhatshmërisë mund të sjellë zhvendosje të forta (krizave financiare)që rezultojnë në humbje të kushtueshme të prodhimit.

Ka evidenca të shumta që provojnë një korrelacion pozitiv të zhvillimit financiar me rritjen e produktivitetit (Guiso, Sapienza dhe Zingales 20027).

Zhvillimi financiar relakson kufizimet e huamarrjes, duke bërë të mundur formimin e firmave të reja, intensifikimin e konkurrencës dhe lehtësimin në adoptimin e teknologjive të reja.

Tregjet financiare të mirëzhvilluara arrijnë të shpërndajnë informacion në lidhje me mundësitë fitimprurëse dhe produktive të investimeve, duke përmirësuar efikasitetit e alokimit të kapitalit. Ato ndihmojnë me monitorimin e menaxherëve dhe forcimin e kontrollit të korporatave, duke ndikuar pozitivisht në efikasitetin me të cilën burimet alokohen brenda firmave. Ata mobilizojnë kursimet, lehtësojnë specializimin dhe inkurajojnë shkëmbimin.

Sa të rëndësishme janë këto efekte? Zhvillimi financiar që rrit thellësinë financiare (financial depth), I matur si raporti i kreditimit të brendshëm ndaj PBB-së, nga 0.25 në 0.55 - që është, nga nivelet e vendeve tipike financiarisht të pazhvilluara te ato të zhvilluara financiarisht - rrit normën e rritjes ekonomike me një pikë të plotë përqindje në vit, në bazë të vlerësimeve gjerësisht të cituar të King dhe Levine (19938).

Gjithashtu literatura sugjeron se përfitimet e zhvillimit financiar janë të paktën 7 Guiso, Sapienza and Zingales 2002: Does Local Financial Development Matter? http://cepr.org/active/

publications/discussion_papers/dp.php?dpno=33078 King, R.G., Levine, R., 1993a. Finance and growth: Schumpeter might be right. Quarterly Journal of Economics

108, 717}738. King, R.G., Levine, R., 1993b. Finance, entrepreneurship, and growth: theory and evidence. Journal of Monetary

Economics 32, 513}542.


10

po aq të mëdha sa kostot e paqëndrueshmërisë financiare. Kostot marrin formën e luhatshmërisë në tregjet që i përgjigjen ashpër informacionit të ri – volatilitet me të cilat ekonomitë e prekura e kanë të vështirë të përshtaten për ta përballuar. Volatiliteti nuk mund - dhe në të vërtetë, ai nuk duhet - të eliminohet. Ai është një mekanizëm për të përthithur dhe përcjell informacionin e duhur të për vendimet në lidhje me alokimn e burimeve. Kështu, sfida e përballimit me volatilitetin financiar nuk është të eliminohet volatiliteti, por të kufizohen dhe efektet negative të tij.

Përfitimet dhe kostot e integrimit financiar mund të shihet si nga pikëpamja e investitorëve individualë (të tilla si, për shembull, mundësi për diversifikimin e rrezikut ndërkombëtar, siç tregohet më parë), ashtu dhe nga pikëpamja e vendeve që fillojnë procesin e integrimi financiar. Le të fillojmë duke riparë përfitimet e mundshme të liberalizimit(ose hapjes) financiare dhe pastaj të rishohim kostot e mundshme të tij.

A. Përfitimet Potenciale

Argumentet analitike që mbështesin liberalizimin financiar (ose, në mënyrë ekuivalente, një llogari të hapur kapitali) sillen rreth katër konsideratave kryesore: përfitimet e ndarjes ndërkombëtare të rrezikut për zbutjen e konsumit; ndikimi pozitiv i flukseve të kapitalit në investimet e brendshme dhe rritjen ekonomike; rritja e disiplinën makroekonomik; dhe rritja e efikasitetit, si dhe stabilitet më të madh të sistemit financiar të brendshëm i bashkëlidhur me depërtimin e bankave të huaja.

a) Zbutja e konsumit

Hyrja në tregjet ndërkombëtare çon në zbutjen e konsumit, pasi vendi mund të marrë hua në kohë të vështira siç janë recesionet apo përkeqësimit të kushteve të tregtisë dhe të japë hua gjatë kohëve të mira karakterizuar nga përmirësime në aspektin e tregtisë. Si rezultat i zbutjen së konsumit nga familjaret, flukset e kapitalit mund të rrisin mirëqenien. Ky rol "kundërciklikë" i tregjeve të kapitalit botërore lejon ndarjen ndërkombëtare të rrezikut dhe është e justifikuar plotësisht në qoftë se shock-ët janë të përkohshëm në natyrë.

b) Investimet e brendshme dhe Rritja ekonomike

Hapja financiare mund të çojë në investime të brendshme dhe rritje ekonomike për vendet në zhvillim te të cilat shpesh kapaciteti i kursimit është i kufizuar nga niveli i ulët I të ardhurave. Nëse kthimi margjinal nga investimi do të jetë e barabartë me koston e kapitalit, kursimet e brendshme mund të plotësohen nga hyrjet neto të burimeve të huaja, niveli i kapitalit fizik për punëtor mund të rritet, norma e rritjes ekonomike të vendit pranues dhe standardi i jetesës do të rritet.

Nëse hyrjet do të jenë kryesisht në formën e investimeve të huaja direkte përfitimet e përmendura më sipër mund të jenë më të qëndrueshme. Efektet pozitive afatgjata mund të shoqërojnë edhe investimet e brendshme po ashtu.

Autorë si MacDougall (1960), Barrios Goerg dhe Strobl (20049), Hanson, Gordon

9 Foreign Direct Investment, Competition and Industrial Developmentin the Host Country http://www6.bwl.uni-kiel.de/vwlinstitute/auss/pdf/publications/Barrios_Goerg_Strobl.pdf


11

H (200110), Konings, J. (200111), Haskel, JE, SC Pereira dhe MJ Slaughter (200212), kanë theksuar herët dhe po tregojnë edhe kohët e fundit se investimet e huaja direkte mund të mbështesin transferimin ose përhapjen e njohurive menaxheriale dhe teknologjike (know how), veçanërisht në formën e inputeve të reja të kapitalit, në përmirësimin e aftësive të fuqisë punëtore si pasojë e efekteve "të të mësuarit duke bërë", investimeve në edukimin formal dhe trajnimin në vendin e punës. Markusen dhe Venables (1999)13, tregojnë se edhe pse duke rritur shkallën e konkurrencës në tregjet e produkteve dhe faktorëve ku hyn dhe IDH, mund të priret një ulje e fitimeve të firmave lokale, efektet “spillover”(pasues) përmes lidhjeve me industritë furnizuese mund të reduktojnë kostot e inputeve, të rrisin fitimet, dhe të stimulojnë investimet e brendshme. Efektet e mësipërme nga investimet e huaja direkte janë të dukshme kryesisht edhe në sektorin bankar në Shqipëri.

c) Përmirësimi i Disiplinës Ekonomike

Është treguar se duke motivuar me anë të politikave të dobishme të mira dhe duke vendosur gjoba për ato të këqija, politika më të disiplinuar makroekonomike do të praktikohet duke sjellë në këtë mënyrë që gabimet e politikave makroekonomike do të zvogëlohen. (Obstfeld (199814).

E ndërsa përmirësimi I disiplinës së politikave sjell një stabilitet më të madh makroekonomik, kjo do të rezultojë edhe në norma më të larta të rritjes ekonomike, ashtu siç është theksuar në literaturën e kohëve të fundit rreth zhvillimit të brendshëm. Gjithashtu një argument i ngjashëm është se liberalizimi i jashtëm financiar mund të veprojë si një "sinjal" që një vend po shkon (ose është gati për) të adaptuar politikave makroekonomike " të shëndosha" , si për shembull, duke reduktuar deficitin buxhetor dhe se po heq dorë nga përdorimin e taksës së inflacionit (Bartolini dhe Drazen (199715).

Nga ky këndvështrim, një llogari kapitali e hapur mund të nxisë stabilitetin makroekonomik dhe financiar, duke siguruar një alokim më efikas të burimeve dhe norma më të larta të rritjes ekonomike.

d) Rritja e efikasitetit të Sistemit Bankar dhe i Stabilitetit Financiar

Një argument i fortë në favor të transparencës financiare është se ajo mund të rrisë thellësinë dhe gjerësinë e tregjeve financiare të brendshme, si pasojë duke sjellë në rritjen e shkallës së efikasitetit të procesit të ndërmjetësimit financiar, duke ulur kostot dhe fitimet e "tepërta" te lidhura me monopolin ose tregjet centralizuara, duke ulur koston e investimeve dhe përmirësimin e alokimit të burimeve. Levine (1996)

10 Should Countries Promote Foreign Direct Investment, G-24 Discussion Paper No. 9, UNCTAD, Geneva.11 Konings, J. (2001), The Effects of Foreign Direct Investment on Domestic Firms: Evidence from Firm Level

Panel Data in Emerging Economies, Economics of Transition, 9, 619-633.12 Haskel, Pereira, Slaughter: Does Inward Foreign Direct Investment boost the Productivity of Domestic Firms?,

NBER Working Paper 8724.13 James R. Markusena, b, Anthony J. Foreign direct investment as a catalyst for industrial development Venable

NBER Working Paper No. 6241 http://www.nber.org/papers/w624114 Maurice Obstfeld: The Global Capital Market: Benefactor or Menace? https://www.aeaweb.org/

articles?id=10.1257/jep.12.4.915 Leonardo Bartolini, Allan Drazen Capital-Account Liberalization as a Signal, American Economic Review,

1997, vol. 87, issue 1, pages 138-54


12

dhe Caprio dhe Honohan (199916), pohojnë se depërtimi i bankave të huaja mund të:

• rrit cilësisë dhe lehtësoj fluksin e shërbimeve financiare në tregun e brendshëm, duke rritur konkurrencën bankare dhe duke bërë të mundur aplikimin e teknikave bankare më të sofistikuara dhe teknologji (siç janë sistemet më të avancuara të menaxhimit të rrezikut), të cilat do të përmirësojnë efikasitetin duke zvogëluar koston e marrjes dhe përpunimit të informacionit për huamarrësit potencial;

• stimulojë zhvillimin e mbikëqyrëse së brendshme bankare dhe kuadrin ligjor, pasi bankat e huaja lokale do të mbikëqyren në bazë të konsoliduar me prindin e tyre në vendet në zhvillim;

• forcojë akses-in e vendit ndaj kapitalit ndërkombëtar, direkt ose indirekt nëpërmjet bankave mëmë;

• kontribuojë në stabilitetin e sistemit financiar në vend (duke reduktuar luhatshmërinë në flukset e kapitalit) gjatë periudhave të paqëndrueshmërisë financiar, do të ndihmojë depozituesit të zhvendosin fondet e tyre drejt bankave të huaja të cilat i konsiderojnë si më të sigurt se sa bankat e vendit, e të mos i transferojnë asetet e tyre jashtë vendit dhe të përfshihen në “capital flight”.

• Për më tepër, bankat e huaja mund të kontribuojnë në përmirësimin e cilësisë së portofolit të huave të bankave vendase për shkak se ata janë më të pavarur ndaj presionit të qeverisë për tu dhënë hua huamarrësve të "preferuar" - siç mund të jetë rasti me institucionet financiare vendase, sidomos ato në të cilat shteti është i përfshirë.

Gjithsesi, integrimi financiare globale duket se ka avantazhe të konsiderueshme në lidhje me rritjen ekonomike, sidomos kur flukset hyrëse të kapitalit janë në formën e IHD-ve, përveç faktit të krijimit të krizave të mundshme të kushtueshme.

Synimi kryesor i politikëbërësve si kombëtare dhe ndërkombëtare nuk është të zgjedhë midis liberalizimit financiarë dhe autarkisë, por më tepër për të hartuar politika të cilat ndihmojnë të minimizojnë rreziqet afatshkurtra dhe të maksimizojnë fitimet afatgjata të hapjes financiare. Shqetësimi i politikëbërësve të brendshëm duhet të jetë ritheksimi I rëndësisë së disiplinës makroekonomik, publikimi i informacionit, si dhe përmirësimi i mbikëqyrjes së sektorit bankar.

1.3 Rëndësia e Kapitalit dhe arsyet për mbajtjen e kapitalit rregullator nga bankat

Është e njohur, në përgjithësi se Kapitali përfaqëson tejkalimin e aseteve të bankës mbi detyrimet e saj dhe në fakt mund të konsiderohet si një masë mbrojtëse për rreziqet e mundshme të sistemit bankar. Duke e llogaritur saktë nivelin e kapitalit, bankierët mund të krijojnë një shkallë autonomie në veprimtarinë e tyre sipërmarrëse në linje dhe në respekt të stabilitetit të bankës. Kërkesat për kapital të bazuar në rrezik kërkojnë që kapitali i një banke (ose equity) të jetë të paktën po aq i madh si diçka specifike e përcaktuar si kapitali minimal.

Tani le të bëjnë të qartë se pse bankat duhet të mbajnë kapital:Dy arsye janë përgjithësisht në mbështetje të mbajtjes së kapitalit. Së pari, kapitali

16 Caprio, Gerard and Patrick Honohan. 1999. “Restoring Banking Stability: Beyond Supervised Capital Requirements.” Journal of Economic Perspectives, 13(4)


13

i bankës ndihmon për të parandaluar dështimin e bankës, e cila lind në rast se banka nuk mund të plotësojë detyrimet e saj për të paguar depozituesit dhe kreditorët e tjerë. Së dyti, shuma e kapitalit ndikon kthimin (nga kapitali) për pronarët (zotëruesve të kapitalit) e bankës. Duke ndjekur Mishkin dhe Eakins (200317), ne me poshtë po shqyrtojmë secilën prej tyre:

Në lidhje me çështjen e parë, le të shqyrtojmë një shembull të thjeshtë numerike. Konsideroni dy banka: një me raport “kapital ndaj aseteve” prej 10 për qind (bankë me kapital të larta) dhe një tjetër me raport “kapital ndaj aseteve” prej 4 për qind (bankë me kapital të ulët), dhe le të paraqesim bilancet hipotetike të dy bankave si më poshtë :

Bankë me kapital të lartë Bankë me kapital të ulëtAktivet Pasivet Aktivet Pasivet

Reservat 10 Depozitat 90 Reservat 10 Depozitat 96Huatë 90 Kapitali 10 Huatë 90 Kapitali 4

Supozoni se dy bankat kanë dhënë disa kredi, vetëm për të zbuluar më vonë se 5 milion e këtyre kredive bëhen të pavlefshëm. Kur këto kredi të këqija janë “written off” ( fshirë dhe vlerësuar në zero), vlera totale e aseteve bie me 5 mil, dhe po kështu kapitali i bankës, i cili është i barabartë me totalin e aktiveve minus pasivet, gjithashtu bie me 5 mil. Bilancet e të dy bankave bëhen në këtë mënyrë:

Bankë me kapital të lartë Bankë me kapital të ulëtAktivet Pasivet Aktivet Pasivet

Reservat 10 Depozitat 90 Reservat 10 Depozitat 96Huatë 85 Kapitali 5 Huatë 85 Kapitali -1

Siç duket banka me kapital më e lartë është në gjendje të mbaj humbjen 5 mil , sepse hapësira fillestare i lejon asaj të ketë akoma vlerë neto pozitive prej 5 ( kapitali i bankës) edhe pas humbjes. Ndërsa banka me kapital të ulët ka vlerë neto negative pas humbjes, me fjalë të tjera, banka është kthyer insolvente. Pra kapitali vepron si një jastëk për të pakësuar mundësinë që banka të jetë e paaftë të paguajë (insolvente).

Së dyti, është gjerësisht e pranuar që një matës bazik i fitimit të bankës është rikthimi mbi asetet (ROA18): ai tregon se sa fitimet janë krijuar mesatarisht për çdo njësi të aseteve. Megjithatë, ajo që u intereson më shumë pronarëve të bankës (zotëruesve të kapitalit), është se sa ka fituar banka në investimet e tyre të kapitalit. Ky informacion jepet nga matësi tjetër themelore i përfitimit të bankës: Kthimi mbi kapitalin (RoE19). Ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë ndërmjet RoA (i cili mat se sa me efikasitet banka është duke u drejtuar) dhe ROE (i cili mat se sa mirë po shkon investimi i pronarëve). Kjo marrëdhënie është e përcaktuar nga shumëzues i kapitalit (EM), e cila përcakton shumën e aseteve për njësi të kapitalit aksionar. Me fjalë të tjera, EM gjurmon ndërlidhjen ndërmjet ROA dhe RoE. Duke e lidhur me shembullin e parë, banka me kapital të lartë, fillimisht ka në 100 njësi të aseteve 10 njësi kapital, i cili jep një EM prej 10 (R. = 100 / 10 njësi). Banka me kapital të ulët, nga ana tjetër, ka vetëm njësi R.4 kapitali, në këtë mënyrë shumëzues saj i kapitalit EM është më

17 Financial Markets Institutions by Mishkin Frederic S Eakins Stanley G, textbook, Financial Markets + Institutions. 4th Edition, New York

18 Return on Asset (RoA) = Net profit after taxes/Total asset; Return on Equity (RoE) = Net profit after taxes/Equity capital; Equity Multiplier (EM) = Total asset/Equity capital

19 That RoE= Net profit after taxes/Equity capital=(Net profit after taxes/Total asset)*(Total asset/Equity capital)=RoA*EM.


14

i lartë, i barabartë me 25 (R = 100/4). Supozoni se të dyja këto banka kanë qenë menaxhuar njësoj mirë, kështu që ato të dyja kanë të njëjtën kthimin nga aktivet me 1 për qind. Kështu ROE për bankën me kapital të lartë është e barabartë me 1% * 10 = 10 për qind; ndërsa RoE për bankën me kapital të ulët është e barabartë me 1% * 25 = 25 për qind. Me fjalë të tjera, mbajtësit e kapitalit të bankës me kapital të ulët janë të vendosur më mirë se homologëve të tyre të bankës me kapital të lart. Kjo do të thotë se, duke pasur parasysh rikthimin mbi aktivet, sa më i ulët të jetë kapitali i bankës aq më i lartë do të jetë kthimi për pronarët e bankës.

Diskutimi i mësipërm tregon se kapitali i bankës imponon përfitime po ashtu dhe kosto për bankat. Nga kapitali i bankës përfitojnë pronarët e një banke në kuptimin që i bën investimet e tyre të sigurta, duke ulur mundësinë e falimentimit. Nga ana tjetër, kapitali i bankës është i kushtueshëm, sepse sa më i lartë të jetë , aq më e ulët do të jetë kthimi nga kapital për një kthim të caktuar nga asetetet. Në përcaktimin e shumës së kapitalit të bankës, menaxherët do të duhet të konsiderojnë këtë “trade-off”: Siguri më e madhe që vjen me pasjen e një kapitali më të lartë (përfitim) dhe në të njëjtën kohë kthim të ulët nga kapitali që vjen po me pasjen e një kapital më të lartë (koston). Shpesh ndodh që për shkak qoftë të “moral hazard” por edhe prej problemit të principit të agjentit, bankat mund të nxiten të mbajmë më pak kapital seç mund të jetë optimale. Për të shmangur këtë pasiguri, është normale për autoritetet kombëtare rregullatore të imponojnë kërkesat minimale të kapitalit për bankat. Krijimi i Komunitetit Evropian i dha një shtytje dhe harmonizimit të praktikave financiare (duke përfshirë këtu dhe kërkesat për kapitalin e bankës) dhe ishte e natyrshme që ky proces harmonizimi të merrte gradualisht një aspekt ndërkombëtar.

Është në këtë kontekst që Marrëveshja e Kapitalit, Basel II, është një ngjarje e një rëndësie të jashtëzakonshme në botën bankare. Ajo ishte rezultat i një nisme që kishte kohë që kërkonte uniformitet më të madh ndërkombëtar në standardet prudenciale të kërkesave për kapital për rrezikun e kredisë të bankave. Objektivat e Marrëveshjes nuk ishin vetëm për të forcuar sistemin bankar ndërkombëtar, por edhe për të nxitur konvergjencën e standardeve kombëtare të kapitalit, duke sheshuar pabarazitë konkurruese midis bankave në të gjithë vendet.

Kapitali shërben si një tampon kundër humbjeve të papritura të një banke dhe si bazë për rritjen e saj afatmesme. Një sistem bankar i mirë kapitalizuar është më mirë në gjendje të absorboj humbjet dhe të sigurojë kreditim për konsumatorët dhe bizneset gjatë gjithë ciklit të biznesit është më i aftë të promovoj një sistem financiar efikas dhe të shëndoshë gjithashtu të promovoj dhe rritje ekonomike. Sfida për bankat dhe rregullatorët është përcaktimi i sasisë së duhur të kapitalit që duhet të mbahet kundër humbjeve të papritura.

Bankat duhet të mbajnë kapital rezervë, pavarësisht nga ndonjë kërkese rregullative për ta bërë këtë. Depozituesit dhe investitorët kanë më shumë gjasa të japin fonde për një bankë kur ata janë të sigurt për aftësinë e bankës për të absorbuar humbjet e papritura, dhe kur ata shohin se pronarët e bankës kanë rrezikuar dhe fondet e tyre në funksionimin e suksesshëm të bankës. Megjithatë, shuma e kapitalit që një bankë do të mbajë në mungesë të kërkesave rregullative mund të jenë e ndryshme nga sasia optimale e kapitalit për mbulimin e aktivitetit të bankës. Dështimet e bankave mund të kenë ndikime negative përtej humbjeve për kreditorët dhe aksionarët e bankave. Si rezultat rregullatori vendos kërkesat minimale për kapital rregullator duke marr parasysh eksternalitetet negative më të gjera që mund të lindin nga dështimi i një banke, ndërkohë që vetë banka nuk mund të marrë në konsideratë një objektiv të tillë.

Në përgjithësi, kur u kërkohet bankave të mbajnë kapital rregullator, rregullatorët


15

kanë në konsideratë tre arsye që i ndihmojnë ata për të përmbushur objektivin e tyre.

Pse u kërkohet bankave të mbajnë kapital rregullator?

Historia ka treguar realitete të zymta në industrisë bankare të shoqëruara me dështime në mbarë botën si pasoje e gabimeve në menaxhimin e rrezikut.

Kështu, qëllimi i rregullimit të kapitalit ka qenë gjithmonë shumë i thjeshtë: të zvogëlohet numri i dështimeve të bankave. Prandaj, kapitali i mjaftueshëm duhet të mbahet nga bankat për të siguruar një jastëk absorbues të humbjeve të cilat në mungesë të këtij amortizuesi do të shkaktonin dështimin e bankës. Qëllimi përfundimtar i rregullave mbi kapitalin është përshkruar shumë mirë në një deklaratë të përbashkët të Komisioneve “ Shadow Financial Regulatory Committees of Europe, Japan, Latin America dhe United States (2001) : "Bankat duhet të mbajnë një nivel të caktuar të kapitalit që është i mjaftueshme për të: (a) të zvogëlojë gjasat e falimentimit të bankave në një nivel në përputhje me një sistem bankar të qëndrueshëm; (b) të mbrojë taksapaguesit nga humbjet e shkaktuara nga pretendimet e garantuara nga qeveria në rast të falimentimit të bankave; dhe (c) kombinimi i motivimit të pronarëve dhe menaxherëve të bankave me ato të publikut në lidhje me rreziqet e marra përsipër nga bankat. "

Është gjerësisht e pranuar se ka dy arsye për rregullimin e kapitalit të bankave;Mbrojtja e konsumatorëve nga manipulimi i mundshëm nga bankat, pasi ato janë

shumë mirë të informuara për klientët dhe për rrezikun sistemik që bankat kanë me kryerjen e transaksioneve në sistemin e pagesave si dhe për alokimin e burimeve financiare e kombinuar ky informacion dhe me brishtësinë e strukturave financiare .

Bankat përdorin një levë financiar të lartë pasi kanë detyrime relativisht afatshkurtëra, kryesisht në formën e depozitave dhe mjeteve relativisht jolikuide afatgjata, të tilla si kreditë për individë privatë dhe kompanitë. Në konsideratë të këtij fakti ato që janë konsideruar firma "të veçanta" dhe subjekt i rregullimit po të veçantë.

Nga kjo pikëpamje mund të themi se ka një kontratë sociale mes sektorit bankar dhe autoriteteve. Njëra anë e kontratës lejon bankat të gjenerojnë fitime nga transformimi e maturiteteve duke kthyer depozitat likuide në kreditë jo likuide, por transformimi i maturiteteve merr hua afatshkurtra dhe jep kredi afatgjata, duke u bazuar në besueshmërinë, mund të kthehet në rrezik. Në rast se ndodh të humb besimi kostoja do bjerë jo vetëm mbi klientët dhe aksionarët e bankës, por edhe ekonomisë më gjerë, duke marrë parasysh ndikimin e mundshëm në sistemin e pagesave.

Ana tjetër e kontratës ka tre elemente të dizajnuara për të mbrojtur ekonominë nga këto risqe: së pari rregullimin e kujdesshëm të bankave në mënyrë që të mbahet rrezikun brenda kufijve, duke shmangur kështu humbjen e besimit, së dyti sigurimi i depozitave dhe së treti politika e likuiditetit të bankës qendrore.

Rregullatorët bankar prej kohësh e kanë konsideruar, parandalimin e rrezikut sistemik, si arsyen kryesore që imponon kërkesat për kapital rregullator. Supozohet se aksionarët nuk i konsiderojnë kostot sociale të rrezikut sistemik gjatë procesin e tyre të vendim-marrjes mbi kapitalin, duke u kujdesur për të mbajtur sa më pak kapital që të munden, më pak se ajo që ata mund të vendosnin në rast se do të merrnin parasysh edhe kostot sociale .

Kërkesat për kapital synojnë të minimizojnë goditjet nga rreziqet e ndërmarra nga banka, duke qenë të sigurt se banka ka një nivel minimal të burimeve për të trajtuar detyrimet e saj ndaj klientëve.

Në mënyrë që të jenë efektiv në këtë drejtim kërkesat mbi kapitalin duhet të jenë


16

të ndjeshme ndaj rreziqeve si dhe të lidhura me rreziqet me të cilat banka është e ekspozuar.

Kështu duke përmbledhur të gjitha arsyet e mësipërme:• Së pari, kërkesa për mbajtjen e kapitalit rregullator ofron një tampon për të

absorbuar humbjet e papritura (duke përfshirë edhe mungesat e parave në llogaritë e klientit apo kërkesat për kompensim). Pra rreziku i falimentimit reduktohet, edhe në qoftë se sjellja e menaxhimit nuk ndryshon.

• Së dyti, në qoftë se kërkesa për kapital rregullator tejkalon atë që banka mund të mbajë vullnetarisht, kostoja e dështimit të saj për zotëruesit e kapitalit rritet: kështu që kostoja e dështimit është zhvendosur drejt pronarëve të bankës , dhe është larguar klientëve e bankës apo dhe firmat e tjera. Edhe pse probabiliteti i dështimit duhet të bjerë për shkak të absorbimit nga kapitali i lartë, megjithatë efekti neto mund të jetë te stimujt më të fortë për pronarët e kapitalit për të monitoruar më mirë menaxhimin e bankës në drejtim te efikasitetit të veprimtarisë.

• Së fundi, besimi i tregu dhe i publikut mund të jetë më i lartë në një bankë që njihet nga tregjet dhe klientët se është e mirë kapitalizuar.

Limitet e Kapitalit

Megjithatë kapitali nuk është zgjidhja që siguron gjithçka. Tu kërkosh bankave të rrisin kapitalin e tyre rregullator nuk është pa kosto sidomos kur kjo të çon në një rritje të kapitalit ekzistues. Në aspektin ekonomik, kapitali rregullator nuk duhet të rritet përtej pikës ku kostoja margjinale e rritjes së mëtejshme tejkalon përfitimin marxhinal nga mbajtja e kapitalit. Kostot e kërkesave të tepërta të kapitalit mund të sjellin një efekt stimulues riskioz, pasi kërkesat për më shumë kapital mund të nxisin bankat të kërkojnë kthime më të larta në zonat që janë me rrezik të lartë ose në biznese që janë jashtë njohjes së tyre.

Për më tepër, kapitali rregullator është vetëm një prej instrumenteve të shumtë rregullativë dhe së bashku me teknika të tjera të mbikëqyrjes së kujdesshme mbulojnë zhvillimin e aktivitetit bankar. Në mënyrë ideale, kostot margjinale dhe përfitimet margjinale e të gjitha këtyre mjeteve të aplikuara në kombinim midis tyre duhet të gjykohen, në përpjekje për të vendosur mbi kombinimin më efikase. Praktikat më të mira të mbikëqyrjes bankare kanë treguar se instrumentet mbikëqyrëse janë të efektshme vetëm në kombinim. Nën këtë kontekst për shembull, kërkesat më të larta për kapital, mendoj se kanë pak vlerë, nëse rregullatori nuk është i sigurt nëse banka ka sisteme adekuate për të monitoruar dhe për të matur rrezikun. Pra një normë më e lartë e mjaftueshmerisë së kapitalit nuk mjafton përderisa nuk dihet nëse asetet me rrezik janë peshuar si duhet dhe se ato reflektojnë vërtetë rreziqet me të cilat përballet banka.

Një nga këto parime është të sigurohet që barra rregullatore është në proporcion me përfitimet, duke iu përmbajtur konceptit ekonomik të më sipër. Një tjetër parim është se rregullimi nuk duhet të shtrembëroj në mënyrë të panevojshme, konkurrencën midis bankave, dhe parimi i tretë është se rregullimi duhet të ketë vullnetin të përkrahë dhe lehtësoj risit dhe inovacionet në lidhje me aktivitetet bankare të rregulluara.

Përbërja e kapitalit


17

Çdo nivel i kapitalit ka arsye të ndryshme për mbajtjen e kapitalit rregullator. Për këto qëllime, ndoshta tre karakteristikat më të rëndësishme të kapitalit janë:

• aftësia për të absorbuar humbjet; • fleksibiliteti; • dhe qëndrueshmëria në vazhdimësi

Përputhja relative e secilit prej këtyre karakteristikave ndryshojnë në varësi te secilit nivel të kapitalit.

Ku objektivi është për të reduktuar probabilitetin e paaftësisë paguese, mund të themi se ekziston një nivel shumë i kufizuar i instrumenteve të kapitalit që është dukshëm më efektive se të tjerët, përkatësisht Niveli i parë i kapitali: duket se ka kombinim më të mirë të aftësisë për të absorbuar humbjet, ka fleksibilitetin si dhe ka të qenit i përhershëm për të përmbushur këtë rol. Argumentet janë si më poshtë

• Vetëm kapitali dhe rezervat mund të absorbuar humbjet në një mënyrë krejtësisht të pakufizuar, dhe kështu të ofrojnë mbrojtje kundër falimentimit. Borxhi i konvertueshëm mund të lejojë vazhdimin e bankës si një vijimësi, aq sa ajo mund të shndërrohet në emetuese kapitali.

• Financim fleksibël në thelb do të thotë një aftësi për të mos paguar pagesat e interesit mbi borxhin, dhe / ose nuk ka për të shlyer shumat e papaguara të principalit. Edhe pse paaftësia për të heqë dorë nga pagesa është një tipar i dobishëm i kapitalit për emetuesit, pagesat e borxhit dhe të dividentëve zakonisht janë një element i fortë sinjalizues. Në të vërtetë, duke ndaluar pagesat për çdo formë të borxhit do të dërgohet një sinjal shumë negativ. Pra, fleksibiliteti instrumenteve të nivelit të dyte dhe të tretë mund të jetë më iluziv sesa i vërtetë. Vetëm kapitali ka fleksibilitet të vërtetë, por edhe kjo është e kufizuar: bankat tentojnë të heqin dorë nga pagesat e dividentëve vetëm kur kohët janë shumë të këqija; në raste të tjera, dividendët do të zbuten në krahasim me të ardhurat. Rezervat e ndërtuar nga fitimet e pashpërndara gjithashtu nuk përfshijnë detyrimin e pagesës së interesave apo principalit dhe kështu sigurojnë një formë kapitali i cili në mënyre efektive e mbron bankën kundër falimentit. Me pak fjalë, ne argumentuam se “equity “ dhe rezervat janë forma më efektive të kapitalit në drejtim të aftësisë së tyre për të reduktuar probabilitetin e paaftësisë paguese.

1.4 Zhvillimi i sektorit bankar në Shqipëri dhe Raporti i Kapital

Futja e liberalizimit të kapitalit në ekonominë shqiptare, çoi në një zhvillim të shpejtë, por dhe të qëndrueshëm të sistemit financiar me qëllimin për t'iu përgjigjur nevojave të një ekonomie në zhvillim të shpejtë.

Depërtimi i bankave të huaja në formën e investimeve të huaja direkte i ngjan një revolucioni në teknologjinë e informacionit për sistemin bankar shqiptarë. Ky depërtim solli dhe një rritje të konkurrencës në të dyja nivelet si kombëtarë dhe ndërkombëtare, të ndërmjetësimit financiare qoftë në zgjerimin e mbulimit gjeografik ashtu dhe në shtimin e shërbimeve bankare duke bëre që ndërmjetësimi financiar të thellohet dhe shumë instrumente të reja janë futur tashme në tregun financiarë. Sistemi bankar përbën segmentin më të zhvilluar të sistemit financiar, me rreth 90%


18

të totalit të aktiveve të sistemit financiarë. Nga 16 banka që operojnë në Shqipëri, 14 banka janë në pronësi të huaj. Pjesëmarrja e bankave të huaja ka ndihmuar në rritjen e konkurrencës dhe efikasitetit në sistemin. Të gjitha bankat në sistemin e na janë në fund të qershorit 2015, sipas origjinës së kapitalit, bankat që operojnë në Shqipëri janë të ndarë si më poshtë:

Bankat që operojnë në Shqipëri deri në qershor të vitit 2015, të renditura sipas madhësisë së kapitalit janë renditur si më poshtë:

- Banka me pronësi të huaj 1: Raiffeisen Bank (Austri); 2:Intesa Sanpaolo Bank - Albania, 3; Veneto Bank

(Itali); 4: Alpha Bank - Albania, 5: Tirana Bank, 6: Banka Kombëtare e Greqisë (Greqi); 7: Banka Kombëtare Tregtare (Turqi); 8: Société Générale Albania, 9: Credit Agricole Bank (France); 10: ProCredit Bank (Gjermani); 11: Banka e Parë e Investimeve (Bullgari);12: Banka Ndërkombëtare Tregtare (Malaysia);13: Banka e Bashkuar e Shqipërisë (Arabia Saudite);14: Credit Banka e Shqipërisë (Kuvajti) . Së bashku ato përbëjnë rreth 86.3% të totalit të aktiveve të sektorit.

- Bankat me pronësi shqiptare :15: Credins Bank, 16: Union Bank, Ata përbëjnë rreth 13.7% të totalit të aktiveve të sektorit.

Gjatë kësaj periudhe, bankat kanë rritur në mënyrë të konsiderueshme të ndërmjetësimit financiar në ekonomi. Me poshtë janë disa të dhëna interesante që tregojnë në vetvete zhvillimin e shpejtë të sektorit bankar të tilla si:

Në vitin 2004 karta e debitit nuk ishin të aplikueshme (=0), e ndërsa në fund të dhjetorit të vitit 2016 numri i tyre ishte 960 000 karta debiti.

Nga 293 degëve të bankave në vitin 2006 numri i tyre arriti në 530 në fund te vitit 2014.Raporti i aktiveve të bankave ndaj GDP është rritur me 30 për qind në 10 vitet e

fundit, duke paraqitur në 93% të GDP në vitin 2015. Raporti i kredisë ndaj depozitave ishte 14.4% në fund të vitit 2002, dhe në vitet e fundit është stabilizuar afër 55%.

Sistemi bankar në Shqipëri dominohet nga tri bankat, të cilat ndajnë më shumë se 50% të aktiveve të sistemit. Kredia për sektorin privat është një nga aktivitetet kryesore të bankave. Të dhënat tregojnë një rritje të shpejtë të kredi dhënies pas 2004.

Gra�k 1. Zgjerimi vjetor i aktiveve dhe kontributi në �nancim të aktiveve

Burimi: Banka e Shqipërisë.

(5)

-

5

10

15

20

25

(5)

-

5

10

15

20

25

01/11

04/11

07/11

10/11

01/12

04/12

07/12

10/12

01/13

04/13

07/13

10/13

01/14

04/14

07/14

10/14

01/15

04/15

07/15

10/15

% %

Veprime me thesarin dhe ndërbankare

Veprime me klientë

Veprimet me letra me vlerë

Fonde rezervë të krijuara

Mjete të tjera Mjete të qëndrueshme

Interesa të përllogaritura Totali i aktiveve (boshti në të djathtë)

(5)

-

5

10

15

20

25

(5)

-

5

10

15

20

25

01/1105/1109/1101/1205/1209/1201/1305/1309/1301/1405/1409/1401/1505/1509/15

%%

Interesa të përllogaritur Burimet e përherhmeDetyrime të tjera Veprimet me letra me vlerë Veprime me klientë Veprime me thesarin

dhe ndërbankare Totali i aktiveve (boshti në të djathtë)


19

Kështu rritja vjetore e portofolit të kredisë ka qenë mesatarisht 50% në periudhën 2004-2008 dhe raporti kredi ndaj PBB-së u rrit me shpejtësi, nga 7.5% në 2003 në 35.4% në vitin 2008.

Në mënyrë të përmbledhur tabelat e mëposhtme tregojnë performancen e sektorit bankar në Shqipëri

Tabelë 1 Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në viteAutoriteti licencues dhe mbikëqyrës Sistemi financiar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Banka e ShqipërisëSektori bankar 76.7 77.5 80.9 84.7 89.6 90.5 91.7Institucione jobanka 1.7 2.2 2.7 2.5 2.7 2.5 2.7SHKK dhe unionet e tyre 0.7 0.8 0.8 0.7 0.8 0.8 0.8

Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare

Shoqëri sigurimi 1.4 1.5 1.4 1.5 1.6 1.6 1.7Fondet e pensionit - 0.01 0.01 0.01 0.02 0.03 0.04Fonde investimi 1.21 3.7 4.5

Ndërmjetësimi financiar 80.5 82.01 85.81 89.41 95.93 99.13 101.44Llogaritjet e autores; të dhënat e Bankes se Shqipësë

Tabelë 2 Treguesit e shëndetit financiar të sektorit bankarnë përqindje 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Treguesit me bazë kapitalin Kapitali rregullator ndaj aktiveve të peshuara me rrezik 17.08 17.23 16.17 15.40 15.56 16.17 17.96 16.84 15.72 Kapitali bazë ndaj aktiveve të peshuara me rrezik 16.01 16.31 15.27 14.52 14.30 14.57 14.88 13.79 13.45 Kapitali aksioner ndaj totalit të aktiveve 7.62 8.57 9.57 9.40 8.69 8.57 8.37 8.58 9.53 Treguesit me bazë aktivet

Aktive likuide ndaj totalit të aktiveve 49.77 42.83 27.65 25.95 26.53 29.37 27.64 31.94 32.26

Aktive likuide ndaj detyrimeve afatshkurtra (deri në një vit) 73.96 64.86 32.58 30.62 33.15 36.71 34.71 40.36 41.43

Depozita të klientëve ndaj totalit të huave 215.45 162.60 154.32 166.39 163.20 171.62 180.83 180.16 187.78 Llogaritjet e autores; të dhënat e Bankes se Shqipësë

Gra�k 2. Treguesit e kapitalit dhe të likuiditetit të sektorit bankar.

Llogaritjet e autores; Të dhënat nga Banka e Shqipërisë.

8

10

12

14

16

18

20

22

24

T IV 2004

T IV 2005

T IV 2006

T IV 2007

T IV 2008

T IV 2009

T IV 2010

T IV 2011

T IV 2012

T IV 2013

T IV 2014T II 2015

Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalitRaporti i mjaftueshmërisë së kapitalit i kërkuar

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

T IV 2004

T IV 2005

T IV 2006

T IV 2007

T IV 2008

T IV 2009

T IV 2010

T IV 2011

T IV 2012

T IV 2013

T IV 2014T II 2015

Raporti i likuiditetitRaporti i kërkuar i likuiditetit


20

Përshpejtimi i ritmit të rritjes së kredisë për sektorin privat është mbështetur nga kërkesa e lartë për financim dhe rritja e ofertës së bankave për kreditimin e inkurajuar kjo nga hyrja në treg e bankave të mëdha evropiane. Zgjerimi i shpejtë i aktivitetit ekonomik, kishte nevojë të konsiderueshme për investime dhe financimi i tyre nga sistemi bankar kanë qenë përcaktuesit kryesorë të rritjes së përshpejtuar të kreditimit në Shqipëri. Gjithashtu, angazhimi i i levës financiare nga bizneset gjatë atyre viteve ishte një tjetër faktor i rëndësishëm në këtë rritje. Pavarësisht nga përkeqësimi i portofolit të kredisë, veçanërisht pas krizës financiare globale, sistemi bankar gjatë kësaj periudhe është karakterizuar nga nivele të mira kapitalit dhe të likuiditetit . Pas vitit 2008, raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit, qëndron mesatarisht 16.3%, dhe është mbi nivelin e kërkuar rregullator prej 12%. Treguesit e likuiditetit tregojnë një rënie graduale ndërsa roli ndërmjetësues i bankave zhvillohej dhe thellohej më tej. Para vitit 2008, ky tregues varionte mesatarisht 65%, ndërsa në periudhën 2008- 2015 është luhatur mesatarisht rreth 30%. Pavarësisht luhatjeve, ky tregues ka qene gjithmonë mbi minimumin e kërkesave rregullatore.

Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit dhe komponentëve të tijMjaftueshmëria e kapitalit është agregatë i Nivelit të pare( Tier-I) të kapitalit dhe e

nivelit të dytë të kapitalit (Tier-II), nga të cilat kjo e fundit nuk duhet të kalojë 100 për qind të nivelit të parë. Në kontekstin shqiptar, pikat e mëposhtme janë pjesë e Tier-I të kapitali dhe Tier-II të kapitalit.

Niveli 1 i kapitalitNë vijim janë përbërësit cilësorë kryesor të kapitalit:a1) kapitali aksionar i paguar; a2) rezervat, duke përfshirë llogarinë premium të aksionarit;a3) kapitali për instrumente të reja (;a4) të ardhurat neto për periudhën;a5) filtra prudencial të Tier 1 kapital Komponentët e mëposhtme negative do të zbriten:b1) aksionet e veta;b2) emri i mirë;b3) aktivet jo-materiale; b4) humbjet e bartura dhe humbjet për vitin aktual financiar;b5) vlerat e axhustuara te kalkuluar në librin e audituar;b6) filtra prudencial të Tier 2 kapital

Niveli 1 i kapitalit do të jetë e barabartë me shumën e elementeve nga a1) deri a5) minus

shumat nga b1) në b6).Niveli 2 i kapitalitNiveli 2 i kapitalit duhet të përmbajë elementet e mëposhtme: a1) Rezervat e vlerësimit; a2) kapital për instrumente të reja që nuk përfshihen përfshirë në Tier 1 kapital;a3) instrumentet hibride të kapitalit dhe detyrimet e varuraa4) fitimet neto për interesat pjesëmarrësea5) ) filtra prudencial të Tier 2 kapital a6) çdo axhustim totale e vlerës neto mbi humbjeve e pritshme; a7) elemente të tjera pozitiveKomponentët e mëposhtme negative do të zbriten:


21

b1) humbjet neto nga interesat pjesëmarrëse;b2) filtra prudencial negativ të Tier 2 kapital b3) elemente të tjera negative.Niveli 2 i kapitalit do të jetë e barabartë me shumën e elementeve nga a1) në a7)

minus shuma e nga b1) te b3).Si mund të llogarisim nivelin e parë dhe nivelin e dytë të kapital të një banke?

Konsiderojmë më poshtë një pasqyrë hipotetike bilanci të një banke përfaqësuese XYZ

Asetet Sasia Pasivet Sasia Cash dhe llog rrjedh me Bsh 10 Equity kapital 10

Para me kërkesë 5 Borxh i varur 5 Investime 30 Depozita 65

Kredi 50 Hua 5 Asete fikse 5 Pasive të tjera 15

Totali 100 Totali 100

Sipas normave të peshimit të BIS-të të miratuara dhe në kontekstin shqiptar, para cash dhe llogaritë rrjedhëse marrin peshë rreziku zero, investimet marr peshë rreziku zero, parat në kërkesë marrin 20 për qind peshë të rrezikut dhe kreditë dhe asetet fikse marrin 100 për peshën të rrezikut. Prandaj, asetet totale të peshuara me rrezik të bankës XYZ do të jenë:

RËA = 0% x (10 + 30) + 20% x 5 + 100% x (50 + 5) = 56Niveli 1 i Kapitali: 10/56 = 17.9%Niveli 2 i kapitalit: 5/56 = 8.9%Raporti i kapitalit sipas BIS = Tier 1+ Tier 2 = 17.9% + 8.9% = 26.8%Megjithatë, pamja është shumë më e komplikuar seç sugjerojnë këto llogaritje të

thjeshta . Për shembull, nëse banka ka zëre jashtë bilancit (p.sh., garanci financiare) në librat e sa. Në këtë rast, shuma e garancive të tilla do të duhet të shumëzohet me faktorin e konvertimit të kreditit për tu ekuivalentuar në një zë të bilancit dhe më tej duhet shumëzuar nga pesha e duhur e rrezikut dhe ti shtohen aktiveve me rrezik te bilancit për të arritur në nivelin totali të aktiveve me risk.

Ndikimi i Rregullores së Re të Kapitalit në sistemin bankar në Shqipëri

Me hyrjen në fuqi të rregullores së re mbi mjaftueshmërinë e kapitalit, aktivet me risk (RËA) arritën deri në 794.7 miliardë lekë nga 693 miliardë lekë në fund të vitit 2014 në nivel sektori.

Në këtë vlerë të re të aseteve të peshuar me rrezik (RËA), rreth 153 miliard lekë vijnë nga kërkesat e kapitalit për rrezikun e tregut dhe rrezikun operacional, si dhe nga kërkesat për kapital shtesë që rrjedhin nga rritja e investimeve nga jo-rezidentët.

Zgjerimi i aktiveve me rrezik ka qenë më i dukshëm në rastin e bankave të mëdha (G3) duke shkaktuar një rënie në normën e mjaftueshmërisë së kapitalit. Për të zbutur këtë ndikim banka kanë zgjeruar kapitalin rregullator nëpërmjet dy mënyrave: a) injektim të kapitalit të ri dhe b) gjenerimit kapitali nëpërmjet kapitalizimit të fitimit. Nivelet minimale të kapitalizimit të kërkuara nga Banka e Shqipërisë janë ruajtur për të gjitha bankat e sistemit.

Në fund të qershorit 2015, 5 banka të sistemit (të cilat përbëjnë rreth 19% të aseteve të sektorit bankar) kanë zgjeruar nivelin e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit, duke


22

kombinuar tkurrjen e aktiveve të peshuara me rrezik (grafiku vihet re një ndryshim të rezultatit të RËA-ve me efekti pozitiv) me zgjerimin kapitalit rregullator.

Ndërsa 11 bankat që përbëjnë 81% të totalit të aktiveve të sektorit, kanë një normë të zvogëluar të mjaftueshmërisë së kapitalit, kryesisht për shkak të zgjerimit të RËA-ve në përputhje me rregulloren e re.

Tabelë 4 Asetet e peshuara me rrezik nw sistemin bankarIndicators (in ALL million) Dec 2014 Dec 2013 Dec 2012 Dec 2011 Dec 2010 Dec 2009 Risk-free assets (0%) 501,218.1 493,820.3 457,736.1 450,321.4 409,673.9 381,448.4 Low-risk assets(20%) 217,116.7 214,915.0 191,600.9 134,820.5 95,701.9 58,545.4 Moderate-risk assets (50%) 24,500.4 23,731.4 27,573.4 31,091.0 34,354.0 32,814.7 High-risk assets (100%) 401,132.8 366,654.7 360,466.0 340,090.6 262,324.9 282,952.7 Assets risk-weighted at150% 135,976.7 121,537.3 137,241.6 152,242.8 178,050.0 118,378.6 Risk-weighted off-balance sheet items 32,454.3 39,267.3 25,254.8 21,784.2 20,303.4 14,209.0 Risk-weighted assets and off-balance sheet items 692,889.7 641,298.5 643,690.1 632,748.7 586,020.7 502,846.6

Llogaritjet e autores; të dhënat e Bankes se Shqipësë

Kuadri i kapitalit për bankat e sistemit bankar shqiptarë

Arsyet për imponimin e kërkesave për kapital rregullator janë diskutuar më gjerësisht. Në rastin specifik të bankave ne Shqipëri , kuadri i mjaftueshmëris së kapitalit të bankave ka tre elemente kryesore të shënuara më poshtë. Dy të parët janë të bazuar në direktivat evropiane, por të njëjtat parime si dhe marrëveshja e Basel II mbi mjaftueshmërinë e kapitalit udhëheqin dhe përshtatshmërinë në rregulloren e re të Bankës së Shqipërisë.

I. Një përkufizimin i kapitalit - dmth çfarë karakteristika një instrument duhet të ketë për t'u kualifikuar si kapital. Rregullorja e mjaftueshmërisë së kapitalit

Gra�k 3. Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit si dhe efekti në pikë përqindje i derivuar nga ndryshimet në kapital rregullator dhe aktive e ponderuara me rrezik,

në nivel bankash (djathtas).

Shënim: Në gra�k nuk janë përfshirë 2 banka të vogla sëbashku në rreth

0.7% të totalit të aktiveve, të cilat në fund të periudhës e kishin nivelin e RMK respektivisht 36.1% dhe 73%.

Burimi: Banka e Shqipërisë.

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

1%

2%

3%

4%

5%

0

5

10

15

20

25

30

G3

G3

G3

G3

G2

G2

G2

G2

G2

G2

G1

G1

G1

G1

%

Ndryshim i ardhur nga Kapitali (rht)

Ndryshim i ardhur nga APR (rht)

RMK_Dhjetor 2014

RMK_Qershor 2015 Niveli rregullator 12%

Gra�k 4. Ecuria e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit dhe komponentëve të saj

Llogaritjet e autores; të dhënat e Bankes se Shqipësë.

14.0%

14.5%

15.0%

15.5%

16.0%

16.5%

17.0%

17.5%

18.0%

-

100,000

200,000

300,000

400,000

500,000

600,000

700,000

800,000

Mars`10

Qersh`10

Shtat`10Dhjet`10M

ars`11Q

ersh`11Shtat`11Dhjet`11M

ars`12Q


ars`13Q


ars`14Q

ersh`14Shtat`14Dhjet`14

Kapitali rregullatorAktivet e ponderuara me rrezikRMK (në %)


23

përcakton se çfarë mund të konsiderohen si burime të kapitalit të një banke për qëllime rregullatore.

II. Një kuadër peshimi (ponderimi) të rrezikut e cila prodhon matësa tw peshuar të rrezik për të kapur rrezikun e kredisë dhe atë të tregut të mbartur në bilancin e bankës dhe në veprimtarinë e saj . Siç u përmend më lart, rregullorja e re është bazuar në marrëveshjen e Basel II (rrezikut të kredisë) dhe Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit (CAR).

III. Një raport i kërkuar i kapitalit. Nën të dy dokumentat si të Basel II ashtu dhe në Direktivën evropiane të mjaftueshmërisë së kapitalit (CAD,) raporti i burimeve të kapitalit me aktivet e ponderuara me rrezikun [RWA]) duhet të jetë të paktën 8%.

Megjithatë, rregullorja e Bankës së Shqipërisë në përgjithësi e përcakton minimumin e raportit të kërkuar të kapitalit më lart se 12%, dmth -

Raporti Asset Risk (RAR) = Capital/ Aktivet të ponderuar me rrezik (RËA )duhet të jetë> 12% + Trigger Raporti (në çdo kohë)

Pse ende e lartë (12%), raporti për bankat shqiptare?

Nuk kishte asnjë shpjegim nga ana e autoritetit rregullator për ngritjen e këtij raporti. Do ishte mire të kishte një analize te tyre për të shpjeguar faktorët që kanë marrë në konsideratë kur vendosën për këtë nivel të Raportit të mjaftueshmërisë së kapitalit për sistemin bankar shqiptarë.

Gjithsesi për të vazhduar argumentimin tone, Marrëveshja e Basel II rekomandon disa faktorë për t'u konsideruar në vendosjen e këtij raporti.

Faktorët që merren në konsiderat përfshijnë:• Karakterin e bankave (madhësinë, profilin e riskut, luhatshmërinë e fitimeve

të saj);• Karakterin e tregut në të cilat vepron (stabilitet politik dhe ekonomik, rreziku,

luhatshmëria e çmimeve, likuiditeti, etj);• Diversifikimi i aktiviteteve dhe llojet e aseteve;• Shkalla e përqendrimit të ekspozimit të kunderpartit në portofolin e bankave

individuale si dhe të portofolit të sistemit në tërësi.• Përvoja dhe cilësia e menaxhimit ;• Përshtatshmëria e sistemeve dhe kontrolleve;• Shkalla e mbikëqyrjes nga rregullatorët e tjerë (veçanërisht relevante për degët

e bankave të huaja);

Përcaktimi i raportit optimal te kapitalit rregullator nuk është një shkencë e saktë, dhe nuk ka ndonjë peshë të caktuar që të aplikohet për secilin prej këtyre faktorëve. Çdo faktor në vetvete është një çështje gjykimi, por gjykimet duhen marrë në kuadër të vlerësimit të rrezikut .


24

Arsyet e mundshme pse bankat zgjedhin të mbajnë më shumë kapital se kërkesae e tyre rregullatore

Nuk ka asnjë shpjegim të thjeshtë se pse disa banka zgjedhin të mbajnë nivele të larta të kapitalit. Për bankat në vendet e zhvilluara një shpjegim i mundshëm është se për tregje të instrumente të caktuara, praktika e tregut është që palët pranohen vetëm nëse ata kanë një vlerësim “rating” krediti sipër një niveli të rënë dakord. Prandaj, disa banka kanë për qëllim të rrisin raportet e tyre të kapitalit në mënyrë që të arrijnë një “rating” kredit më të mirë për t'u mundësuar atyre tregëtimin e këtyre instrumenteve. Përveç kësaj, mund të argumentojnë se raportet e larta të kapitalit mund të ndihmojë në uljen e kostove të financimit për bankat, thjesht sepse sasia e mëdha e kapitalit duhet të ndihmojë në uljen e probabilitetit të dështimit të bankës.

Për më tepër, fokusi i ratingut është në probabilitetin e dështimit më shumë se në mbrojtjen e depozituesve në rast të dështimit, kështu që për një nivel të caktuar të totalit (Tier 1 + Tier 2) të kapitalit, më shumë kapital me cilësi më të lartë (më shumë Tier 1) duhet të ulë mundësinë e dështimit dhe rezulton në përmirësim të vlerësimit.

Mund të ketë edhe elementë të presionit të grupit të bankave, duke përfshirë edhe nga bankat në vendet e tjera: pikëpamjet e tregu dhe të agjencive të ratingut mbi një banke mund të ndikohen nga pozicionimi i raportit të saj të kapitalit në krahasim me të tjerët . Pra, nëse një bankë në një vend ka raporte më të larta të kapitalit, bankat e tjera mund të jenë nën presion për të arritur të paktën atë standard.

Një mënyrë alternative për të menduar për këtë çështje është të abstragojmë nga pyetjen se pse bankat grumbullojnë kapital më të madhe se kërkesat rregullative, dhe të pyesin se çfarë mundësitë janë të hapura për to në qoftë se ne supozojmë se ato fillojnë nga një pozitë me kapitalit të tepërt. Një mundësi është që të kthehen paratë te aksionarët, e cila ndodh në një masë të kufizuar. Por, në varësi se si ato i perceptojnë mundësitë strategjike në kohën, bankat mund të preferojnë të ruajnë kapitalin e tepër për t'i dhënë vetes liri më të madhe për të biznes të ri. Në opinionet e bankave në Shqiperi te mbledhura nga BSh për shumicën e tyre ato e konsiderojnë kapitalin e tyre të tepërt.

Disa arsye të tjera për raportet e larta të rrezikut të kapitalit janë më shumë të aplikueshme për banka e vogla se sa të mëdha. Për shembull, një bankë e madhe dhe e diversifikuar, në krahasim me një bankë të vogël, kur të tjera janë të barabartë, i ka te ardhurat më të qëndrueshme. Nëse një bankë i konsideron fitimet e saj volative, ajo mund të mbaje kapital të tepërt si amortizator të pasigurive. Kjo mund të jetë një arsye pse bankat e mëdha zgjedhin të mbajnë mbulesë kapitali në mënyrë të konsiderueshme më të ulëta se sa homologët e tyre të vogla. Bankat e tilla mund të duan tu demonstrojnë depozituesve të mundshme që ato janë të mirë-kapitalizuar, dhe kështu që fondet e depozituara me to janë më të sigurta se ato të depozituara pranë një konkurrenti më pak të mirë-kapitalizuar.


25

2.1 Problemet me Bazel I dhe prezantimi i Basel II

Është e rëndësishme të shqyrtohen problemet e Bazel I, për të kuptuar më mirë dhe për të vlerësuar qëllimet themelore të Basel II dhe strategjinë e arritjen e këtyre qëllimeve.

Marrëveshja e Kapital Bazel I, botuar në vitin 1983, përfaqëson një përparim të madh në konvergjencën ndërkombëtare të rregulloreve të mbikëqyrjes në lidhje me mjaftueshmërinë e kapitalit. Objektivat e tij kryesore ishin për të promovuar qëndrueshmërinë dhe stabilitetit të sistemit bankar ndërkombëtar dhe për të siguruar një fushë loje të barabartë për bankat aktive në tregjet ndërkombëtare. Kjo do të arrihej me vendosjen e kërkesave minimale për kapital për rrezikun e kredisë, edhe pse autoritetet mbikëqyrëse individuale kishte liri për të konsideruar edhe llojet e tjera të rrezikut apo të aplikonin standarde më të rrepta. Edhe psefillimisht ishte menduar vetëm për bankat aktive ndërkombëtare në G-10 vende, Marreveshja u njoh përfundimisht si një standart global dhe miratuar nga mbi 120 vende të botës.

Kuadri përcakton përbërësit e "kapitalit rregullator" (numëruesi i formulës së aftësisë paguese) dhe vendosi peshat e rrezikut për kategori të ndryshme të ekspozimeve Brenda dhe jashtë bilancit (emëruesi i formulës aftësisë paguese). Peshat e rrezikut, të cilat qëllimisht u mbajtën në minimum (vetëm pesë kategoritë / tufa), reflektonin rrezikshmërinë relative të kredisë në llojet e ndryshme të ekspozimeve. Raporti minimal i kapitalit rregullator ndaj totalit të aktiveve të ponderuara me rrezik (RËA) u vendos në 8%, nga të cilat elementi 'kapitali bazë' (një përkufizim më kufizues i kapitalit cilësor të njohur si Tier 1 kapital) do të ishte të paktën 4%.

Edhe pse kuadri I Basel I ndihmoi për të vendosur "fushë loje të barabartë" dhe për të stabilizuar prirje në rënie të raportet e aftësisë paguese të bankave, ai vuante nga disa probleme që u bënë gjithnjë e më e dukshme me kalimin e kohës:

• Mungesa e diferencimit të mjaftueshme të rrezikut për kredi individuale. Peshat nuk e diversifikonin mjaftueshëm rrezikun e kredisë sipas kundërpartit (dmth forcën financiare) ose sipas karakteristikave të huave (kolateralin e lenë peng, garantorin, maturimin). Për shembull, kërkesa për kapital për të gjitha ekspozimet e korporatave ishte i njëjtë pavarësisht nga ratingu aktualë I huamarrësit. Për më tepër, kërkesa shpesh varej nga forma specifike ligjore e ekspozimin. Për shembull, një kredi Brenda bilancit në përgjithësi përballej me një kërkesë më të lartë të kapitalit se një ekspozimi jashtë bilancit I te njëjtit huamarrës. Kjo la të kuptohet se bankat me të njëjtën mjaftueshmëri të kapitalit (CAR) mund të kishin profile të rrezikut dhe shkallë të ekspozimit shumë të ndryshme .

• Nuk dalloheshin përfitimet e diversifikimit. Teoria standarte e portofolit i njeh përfitimet e reduktimit të rrezikut të përftuara nga diversifikimi. Megjithatë, për shkak se Basel ishte është I bazuar në qasjen "blloqeve", nuk kishte asnjë dallim apo në trajtim e kapitalit ndërmjet një portofoli i kredisë të diversifikuar

KAPITULLI II:NGA BAZEL I TE BAZEL II. ARSYEJA E NDRYSHIMIT


26

(më pak të rrezikshëm) nga ai që është shumë i koncentruar (dhe kështu me risk). Për shembull, asnjë kërkesë për kapital u ishte caktuar kredive ose angazhimeve për hua me një maturimim më të vogël se një vit. Ndaj dhe produktet 364-ditore ishin shumë më të preferuara.

• Trajtimi i papërshtatshëm i rrezikut sovran. Trajtimi i kapitalit sipas Bazel I për ekspozimet sovrane kishte shumë pak sence ekonomik, dhe zbatimi mekanik i këtyre rregullave shpesh krijuar stimuj të gabuar që rezultuan në nënvlerësimin e rreziqeve. Për shembull, kreditimi për qeveritë e OECD-së u bë më attractive edhe pse vlerësimet dhe ratingu I tyre ndryshonin thelbësisht të tilla si Turqia, Meksika dhe Koreja e Jugut. Pretendimet ndaj qeverisë qendrore kombëtare gëzonin një peshë rreziku zero, duke inkurajuar shumë banka (sidomos në vendet në zhvillim) të injoronin parimet themelore të diversifikimit dhe të kreditonin shumë sovranët e tyre (direkt ose nëpërmjet ndërmarrjeve shtetërore), duke zvogëluar ndjeshëm ndërmjetësimit financiar.

• Pak insentiva për matjen më të mirë të rrezikut dhe menaxhimit në përgjithësi. Mungesa e vëmendjes ndaj llojeve të tjera të rrezikut (p.sh. normës së interesit, atë operacional, të biznesit) apo dhe për çështjet të infrastrukturës financiare (p.sh. të kontabilitetit, korniza ligjore) nuk ofroj stimuj të mjaftueshme për të inkurajuar përmirësime plotësuese në qeverisjen dhe matjen e rrezikut të bankave. Si rezultat, ka pasur shpesh një mbështetje e tepruar në, dhe një rehati false që sillte, mjaftimi me një raport të mjaftueshmërisë së kapitalit të lartë. Përvoja e mëvonshme ka treguar se një raport i tillë, në vetvete, është e pakuptimtë në mungesë të masave të tjera mbështetëse.

Në përgjithësi, përshtypja është se Marrëveshja e vjetër ishte shumë statike dhe si e tillë jo fleksibël për t'iu përshtatur aktiviteteve të reja bankare dhe teknikave të menaxhimit të rrezikut. Sepse duke investuar në sistemet më të avancuara të menaxhimit të rrezikut është realisht me kosto më të larta dhe mund të mos japin ndonjë avantazh në lidhje më kapitalin rregullator, disa nga bankat tregëtare kanë qenë në mëdyshje për të investuar në sisteme të tilla.

Mbikëqyrja gjithashtu u ndikuar nga mungesa e ndjeshmërisë të rrezikut si ajo, në fakt pengon një mbikëqyrje efektive. Vlerësimet Supervissory u përqendruar në krahasimin e niveleve të kapitalit të bankës ndaj minimume rregullatore. mbikëqyrësit e bankave ka vazhduar të përqëndrohet në këto raporte, pasi ato janë pjesë e një baze ligjore për marrjen e masave mbikëqyrëse. Duke marrë parasysh qëndrimi i mbikëqyrësve edhe tregjet financiare dhe agjencive të vlerësimit të ndjekin të njëjtën tendencë në treguesit e kapitalit rregullator. Për më tepër ka pasur raste kur mbikëqyrësit dhe vetë bankat nuk kanë qenë të informuar për rreziqet e mundshme që ata janë faceing dhe mjaftueshmërinë e kapitalit të duhur, për pasojë ata did'nt reagojnë siç duhet dhe në kohën e duhur për problemet që kanë ndodhur.


27

Tabelë 5

Pas pothuajse një dekadë më vonë, BCBS propozuar zëvendësimin e 1988 përputhje me kuadrin e ri të rrezikut të ndjeshme në qershor 1999. Efektiviteti i Basel I ishte duke u bërë gjithnjë e më pak për shkak të zhvillimeve që kishin ndodhur në sistemin financiar që nga ajo u miratua. Një numër i këtyre zhvillimeve që kanë shkaktuar Bazel unë nuk të përballuar përfshin ndër të tjera; rrit globalizimi (mbështetur nga rritje ndërkufitar tregtare, investimeve dhe financave rrjedh në nivel global); përparimet teknologjike dhe risitë financiare. Përparimet në menaxhimin e rreziqeve, teknologji dhe bankare tregjet bërë metodat e thjeshta të Bazel I të bëhet më pak e vlefshme për një numër të institucioneve bankare për kërkesat e mjaftueshmërisë së kapitalit (AIF: Zbulimi Nënkomitetit, 2004: 10). Për këtë arsye, nuk kishte nevojë për të lëvizur në një kuadër më të ndërlikuar dhe të rrezikut të ndjeshme. Gati pesë vjet më vonë, më 26 qershor 2004 BCBS autorizuar publikimin e "Konvergjenca ndërkombëtare të kapitalit matjes dhe standardet kapitale: një Frameëork‖ rishikuar, e cila është korniza e Basel II (BCBS, 2004: 1).

Korniza Basel II u konsiderua si një shembull i "ligjit të butë" (Jones, 2007)20, të cilat nuk ligjërisht lidhin kombet për të zbatuar. Kjo do të thotë se edhe pse ata janë të pritet për të përmbushur premtimet e tyre, nuk ka ndonjë sanksione për mos zbatimin ose shkelja e tij (Gordy dhe Bradley, 2004)21.

Objektivi i tij kryesor është që të sjellë stabilitet dhe qëndrueshmëri në rregullimin e mjaftueshmërisë së kapitalit të bankave aktive në tregjet ndërkombëtare (BCBS, 2004: 1). Objektivat e Bazel II, siç shpallur nga BIS janë pesë-fish:

(A) promovimin sigurinë dhe qëndrueshmërinë e sistemit financiar;(B) të rritur barazinë konkurruese;(C) qasje gjithëpërfshirëse në adresimin e rreziqeve;(D) ndjeshmëri më të madhe në shkallën e rrezikut të përfshirë në aktivitetet e

bankave;dhe (e) të përqëndrohet në bankat aktive ndërkombëtarisht, me aftësinë për të qenë

të aplikueshme për bankat me nivele të ndryshme të kompleksitetit dhe sofistikimi (BIS, 2001).

Basel II mbështetet në tri shtylla: (a) kërkesën për kapital minimal, (b) Procesi i rishikimit mbikëqyrës, dhe (c) disiplinën e tregut.

Me fjalë të tjera, ideja e natyrshme ka qenë për të futur ndjeshmëri më të madhe të rrezikut duke plotësuar standardet e tanishme sasiore duke futur dy shtylla të tjera (kolona 2 dhe 3), duke siguruar një qasje më të balancuar në procesin e vlerësimit të kapitalit (Tabela 1).

20 Griffith-Jones, S. (2007): Implications of Basel II for Stability and Growth21 Michael B. Gordy and Bradley Howells: Procyclicality in Basel II: Can We Treat the Disease Without Killing the

Patient? Board of Governors of the Federal Reserve System


28

Tabelë 6 Akordi i ri kundrejt akortit te vjetwr. Karakteristikat

Akordi i 1998 Akordi i Ri

I fokusuar në vetëm një mënyrë matje Thekson metodologjitë e brendshme të bankave shton dy shtylla: Pilar I dhe II

Qasje: “Një masë u bën të gjithave “ Fleksibilitet; menu qasjes për kërkesat e kapitalit Strukturë në blloqe Sensitivitet më i madh ndaj rrezikut

Fokusuar vetëm në rrezikun e kredisë Kredit risk+ operacional+ market

Nëse matjen e rrezikut të kredisë, tregut dhe rrezikut të kapitalit neto, ose rrezikun operacional, Basel II përpiqet për të kaluar nga peshave arbitrare të Bazel I ndaj modeleve të brendshme.

Kuadri i Basel II mbi kerkesat për kapital

SHTYLLA 1 Kërkesat per kapital minimal

Kerkesa per kapital rregullativ minimal per rrezikun e kredise,te tregut dhe operacional

SHTYLLA 2 Rishikim mbikqyres

Vleresim i kapitalit te brendshem dhe procesi i mbikqyrjes

SHTYLLA 3 Disipline e tregutKerkesat rregullative

per publikim te informacioneve te rezikut

TRE SHTYLLAT E BASEL IIBurimi : BIS Basel


29

Grafik 5 RWA-Basel I dhe Basel II

Pjesa më e madhe e shqetësimit në lidhje me Bazel II vjen nga shtylla e parë e kërkesave minimale të kapitalit. Sipas 2001 Dokumenti Konsultativ janar (BIS, 2001), banka mund të zgjedhin nga tre variante evolucionit mëposhtëm për të matur rrezikun ,:

a) një model bazë e standardizuar (modifikuar versionin e qasjes ekzistuese),b) një vlerësim të brendshëm të bazuar (IRB) modeli themeli, dhec) një model të avancuar IRB.Ndërsa modeli bazë e standardizuar është i bazuar në ratings e agjencive të

jashtme të vlerësimit si Moody ose Standard and Poor-së, një kërkesë themelore për themelimin apo modelit të avancuar IRB është për të zhvilluar sistem vlerësimi të brendshëm të bankës.

Për më tepër, sa i përket kërkesë minimale kapitali i bankës është i shqetësuar, ajo duhet të theksohet se Basel II bën dallimin midis rrezikut kreditor, rrezikun e tregut dhe rrezikut operativ, në mënyrë që,

Rregullator Total Capital = Rreziku i kredisë Capital Kërkesa + Kërkesa Market Capital rrezikut + Risku Operacional Kërkesa Capital

Cilat janë metodat e llogaritjeve të mbi tre llojet e rreziqeve? Në rast rreziku mbi thjeshtimi, Tabela 2 më poshtë përmbledh qasjet themelore për përcaktimin kërkesat minimale të kapitalit.

Tabelë 7. Variantet e llogaritjeve të rrezikut në Basel II


30

Çfarë është rëndësia e këtyre llojeve të rreziqeve në portofolin e një banke tipike komerciale? Hammes dhe Shapiro (2001)22, pas analizave

McKinsey-së për ndarjen aktuale të rrezikut të kapitalit (në krahasim me kapitalin rregullator) të një banke tipike komerciale / investimeve, raportojnë se rreziku i kredisë përbëhet nga pjesa shumicë në portofolin e bankave (Grafiku 1).

Vini re se, në llogaritjen e raportit të kapitalit, aktivet me rrezik të përgjithshëm ponderuar (ose emëruesi) do të llogaritet si më poshtë:

Rreziku Totali Aktivet ponderuar = 12.5 * [Kërkesa Rreziku i tregut Capital + rrezikut operacional Kërkesat kapitale] + Sum e mjeteve me rrezik të ponderuar të përpiluara për rrezikun e kredisë.

Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit sipas korniza e Basel II është:

Basel II përshkruan detajet për zbatimin e kërkesave të rrezikut të ndjeshme kapitale minimale për institucionet bankare dhe përforcon ato duke deklaruar parimet për vlerësimin nga bankat dhe mbikëqyrësit për mjaftueshmërinë e kapitalit për të mbuluar rreziqet e tyre (BCBS, 2004: 1).

(Very shkurtër) Përmbledhje e standardeve Kapitalin (shih ëëë.bis.org/)AK përmban atë që janë të njohur si tre shtyllat e mbikëqyrjes bankare. Këto janë:• Shtylla 1: bazuar në rrezik Kërkesat kapitale• Shtylla 2: Procesi mbikëqyrës Rishikimi• Shtylla 3: Market Disiplina = Raportimi dhe Disclosure KërkesatFokusi i këtij studimi siç është shpjeguar në hyrje është në: Shtylla 1: bazuar në

rrezik Kërkesat kapitaleKërkesat minimale të kapitalit të veprojë si një rrjet sigurie dhe janë të vendosur

në bazë të rrezikshmërinë e aseteve të bankës. Nëse një bankë e bën shumë të kredive të rrezikshme ose mban letra me vlerë të rrezikshme, atëherë ajo duhet të mbajë më shumë -Më shumë të kapitalit të një rrjet sigurie - se një bankë që merr më pak rreziqe. Kështu kërkesat e kapitalit të veprojë si lloj të pagesës sipas spekulimeve të rrezikshme. Kjo ndihmon për të zvogëluar spekulimet rrezikshme (të cilat shpesh mund të shërbejë për të destabilizuar tregjet) dhe siguron institucioneve me një tampon të kapitalit të madhe të mjaftueshme për të absorbuar humbjet më të larta të pritshme nga aktivi.

Korniza e Basel II ndërton një themel të fortë për rregullimin e kapitalit, mbikëqyrjen 22 Hammes, Wolfgang and Mark Shapiro (2001): “The Implications of the New Capital Adequacy Rules for

Portfolio Management of Credit Assets”, Journal of Banking and Finance, 25(1), pp.97-114.

Grafiku 7: Dekompozimi i rreziqeve në një banke tregtare banke

Source: Hammes and Shapiro (2001).


31

dhe disiplinën e tregut për të përmirësuar menaxhimin e kujdesshëm të rrezikut për të arritur stabilitetin financiar (BCBS, 2006). parimet e saj themelore të lehtësuar harmonizimin e kërkesave të mjaftueshmërisë së kapitalit për elementet kryesore të rreziqeve bankare, si dhe avancimin e matjes dhe të menaxhimit të rrezikut aftësitë e bankave. Në këtë mënyrë, Basel II përpiqet për të përballuar me zhvillimet e reja dhe instrumenteve në sistemin financiar për shkak të risive financiare (Mboweni, 2004: 6). Basel II do të ndikojë në mënyrë të konsiderueshme të dy bankave dhe mbikëqyrësve, në ri-inxhinierike strukturat dhe proceset e tyre organizative në përputhje me kërkesat dhe standardet e marrëveshjes së re (Mboweni, 2004: 7)23. Me zbatimin e duhur, marrëveshja e re kryeqyteti ka potencialin e përmirësimit të administrimit të rrezikut në banka dhe përafrimin e kapitalit ekonomik më të ngushtë me kapital rregullator (AIF: Nënkomitetit Disclosure, 2004: 7).

Për zbatimin e suksesshëm të Bazel II, gjithsej bashkëpunimin midis bankave dhe mbikëqyrësve, ndërmjet mbikëqyrësve të vendeve të ndryshme dhe mes bankave të ndryshme është shumë e rëndësishme (Rregullatori Global Risk, 2005: 1). Në përfundim, ajo kërkon të promovojë përfundimisht kapitalizimit të shëndoshë bankare, duke i inkurajuar përmirësime në menaxhimin e rrezikut për të forcuar stabilitetin e tregjeve bankare përmes zbatimit të tri shtyllat përforcuar. Ajo ishte rreziku-rregullimi i aseteve e cila u bë fokusi i reformës rregullatore që rezulton në Marrëveshjen e Kapitalit Neë Bazelit, i quajtur edhe Basel II (BCBS, 2001). Marrëveshja e Re Bazelit për rregullimin e kapitalit të bankës është projektuar për të lidhur më mirë kapitalin rregullator për rreziqet themelore duke inkurajuar praktikat më të mira dhe sistematike të menaxhimit të rrezikut. Pajtueshmëria me një të rrezikut raport edhe më shumë të kapitalit të ndjeshme është vetëm një nga tre shtyllat nën Marrëveshjen. Rishikimet e Marrëveshjes së Re të prezantoj vlerësimet e brendshme (subjekt i rishikimit mbikëqyrës - Shtylla 2) të bankave të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe të disiplinës së tregut (përmes transparencë - Shtylla 3) si komponente kryesore ose rregullore të kujdesshme.

Një mënyrë për të trajtuar problemet me raportet aktuale të mjaftueshmërisë së kapitalit do të ishte për të zhvilluar mënyra më të sofistikuara të matjes mjaftueshmërisë së kapitalit. Komiteti i Bazelit mbi Mbikëqyrjen Bankare ka propozuar tre korniza të reja mjaftueshmërisë së kapitalit për të zëvendësuar 1988 marrëveshjen: një qasje standarde, ratings brendshme qasjen e bazuar dhe vlerësimet paraprakisht brendshme qasje të bazuar.

Megjithatë, qasja standard i propozuar mund të jetë subjekt i shumë të njëjtat probleme si të Marrëveshjes ekzistuese si bankat vazhdojnë të rrisin aftësinë e tyre për të matur dhe për të menaxhuar rrezikun. Qasjet Dy ratings bazuar mbështetet në bankave shkallën e rrezikut të brendshëm, Megjithatë, një problem potencial me qasjet vlerësimet e brendshme bazuar është me verifikimin e bankave individuale ratings, sidomos duke pasur parasysh se përdorimi i këtyre ratings për të shkaktuar disiplinën mbikëqyrës do të japë nxitje shtesë për të ndërtuar modele që vlerësimet nënvlerësojnë rrezikun.

23 Address by Governor of Reserve Bank, T Mboweni at the Annual General Meeting, 24 August 2004


32

Tabela 8: Ilustrimi i peshave të rrezikut nga Basel I te Basel II

SOURCE: BIS.


33

Bazel I ofroi shumë stabilitet mes bankave aktive në nivel ndërkombëtar duke përmirësuar bazën e kapitalit të sistemeve financiare ndërkombëtare. Megjithatë, pavarësisht suksesit të tij në forcimin e kapitalit të sektorit bankar global dhe matjes së rrezikut, marrëveshja pati një sërë mangësish që çuan në kërkesat e publikut për reforma themelore (Ong, 2004). Me hyrjen dhe zbatimin e Bazel I, pati disa zhvillime të dukshme në sistemin financiar në një sërë vendesh. Ndryshime pati veçanërisht në veprimtarinë bankare, praktikat e administrimit të rrezikut, metodat e mbikëqyrjes dhe tregjet financiare, duke e bërë Bazel I të paaftë për t’i përballuar këto zhvillime (BCBS, 2001:1)

Ong (2004) shton se në dhjetëvjeçarin e fundit ka pasur deformime të jashtëzakonshme të rrezikut të kredisë në banka për shkak të novacioneve financiare që hapën mundësi rregullatore arbitrare për kapitalin, përmes mjeteve të sigurimit të aktiveve. Inxhinieria financiare solli zhvillimin e produkteve financiare komplekse. Sipas Hai et al. (2007:3), novacione të tilla si derivativët financiarë apo figuracionet kontribuuan në një masë të madhe në rënien e qasjes bankare tradicionale. Si rrjedhojë, Bazel I nuk mjaftonte më për të qenë standardi i matjes së mjaftueshmërisë së kapitalit dhe rreziqeve faktike me të cilat përballeshin bankat për shkak të novacioneve të mbështetura nga teknologjitë e reja. Të gjitha këto zhvillime çuan në nevojën e arritjes së një marrëveshjeje më të përshtatshme, Bazel II, e cila mund të kapte rreziqet që shoqërojnë natyrshëm sistemin financiar global.

Sipas Ong (2004), një nga arsyet që konsiderohet si vendimtare për nevojën e zëvendësimin e saj ishte dështimi i qasjes së Bazel I “një mase përshtatet për të gjithë” ndaj administrimit të rrezikut. Bankat nuk kishin asnjë lloj nxitjeje për t’i përmirësuar sistemet e administrimit të rrezikut, pasi i njëjti kriter zbatohej në të gjitha bankat për përcaktimin e kërkesave për kapitalin minimal. Hai et al. (2007:3) shton se Bazel I nuk u tregua i ndjeshëm ndaj rrezikut, pasi ai nuk arriti të bëjë dallimin midis rrezikut të kredisë dhe llojeve të tjera të rrezikut, kështu që ishte objekt i një arbitrazhi rregullator. Më tej, nuk ishte i sofistikuar në qasjen që ndoqi dhe nuk vlerësoi të gjitha profilet e rreziqeve të vërteta të bankave. Bazel I kritikohet, gjithashtu, edhe për shkak se kategoritë e tij të rrezikut kishin një lidhje të dobët me rreziqet e vërteta bankare; për shembull, të gjitha ekspozimeve të korporatave u caktohej rrezik me peshë 100% pavarësisht klasifikimit të kredisë (Cumming and Nel, 2005:641) 1

24. Duke qenë se kategoritë e rrezikut ishin të gjera, mund të thuhet se marrëveshja e vitit 1988, në fakt, e rriti rrezikun e përgjithshëm sistematik, për shkak se lejoi arbitrazhin rregullator të kapitalit. Në këtë aspekt, ajo nuk mori parasysh siç duhet strategjitë mbrojtëse (hedging( që kishin bankat. Sipas Cumming and Nel (2005:641), bankat u angazhuan në atë që njihet si përzgjedhja e qershive, që përfshinte kalimin e përbërjes së portofolit drejt aktiveve me rrezik më të lartë brenda një kategorie të caktuar rreziku. Kjo u dha mundësi bankave të ishin arbitrare të kritereve të tyre rregulluese për kapitalin.

Edhe globalizimi i tregjeve financiare konsiderohet si një nga faktorët që kontribuuan në zëvendësimin e Bazel I. Me globalizimin, integrimi dhe zgjerimi

1 24 Cumming, S., and Nel, H., (2005). Capital Controls and the Lending Behaviour of South African Banks: Preliminary Findings on the Expected Impact of Basel II. South African Journal of Economics, 73 (4), pp. 641 –656).

2.2 Nga Bazel I tek Bazel II: çfarë e solli ndryshimin?


34

i tregjeve financiare globale u shoqërua me futjen e produkteve të reja financiare dhe ekspozimin ndaj tyre, kurse bankat janë bërë vazhdimisht më të ekspozuara ndaj strukturave të diversifikuara të rreziqeve (Hai et al., 2007:3). Integrimi më i madh i tregjeve globale ka sjelle edhe rritjen e tregtisë, financave dhe investimeve ndërkufitare. Megjithatë, kjo do të thotë se ka rreziqe të sofistikuara që duhet të merren parasysh me një kuadër më të ndjeshëm ndaj rrezikut. Si përfundim, vlerësimi i këtyre zhvillimeve të rëndësishme nxjerr në pah faktorët që e bënë të domosdoshme arritjen e marrëveshjes Bazel II, e cila ishte një kuadër më i ndjeshëm ndaj rrezikut (Pagia and Phlegar, 2002) 2

25. Tipari dallues i Bazel II është ndërthurja e administrimit dhe mbikëqyrjes efikase në nivel banke me disiplinën e tregut për të kthyer në vend sigurinë dhe garancinë e një sistemi financiar kompleks dhe në ndryshim të vazhdueshëm.

Figura 2: Një pamje e Kuadrit të Basel II

2.3 Bazel II dhe epoka e re për menaxhimin e rrezikut

Në përgjigje të krizave të bankave në vitet 1990 dhe kritikave të sipërpërmendura ndaj Bazel I, Komiteti i Bazelit vendosi në vitin 1999 të propozonte një marrëveshje të re më gjithëpërfshirëse për mjaftueshmërinë e kapitalit. Kjo marrëveshje, e njohur zyrtarisht si Kuadri i Rishikuar për Konvergjencën Ndërkombëtare të Matjes së Kapitalit, kurse jozyrtarisht si “Bazel II” e rrit ndjeshëm objektin, teknikalitetin dhe thellësinë e Marrëveshjes fillestare të Bazelit. Duke ruajtur kuadrin në formë shtyllash te Bazel I, secila shtyllë zgjerohet ndjeshëm tek Bazel II për të mbuluar qasje të reja ndaj rrezikut të kredisë, për t’iu përshtatur sigurimit të aktiveve të bankave, për të mbuluar rrezikun e tregut, rrezikun operacional dhe rrezikun e normës së interesit, si

25 Pagia and Phlegar, 2002 The Neë Basel Capital Accord: What will be the impact on small banks and consumers? Institutional Investor Inc. USA.


35

dhe për të përfshirë edhe mbikëqyrjen dhe rregullimin e tregut.

Shtylla I

“Shtylla” e parë, e njohur si Kriteret e Kapitalit Minimal, tregon shkallën më të madhe të zgjerimit krahasuar me Bazel I. Duke iu përgjigjur kritikave ndaj Bazel I, marrëveshja Bazel II krijon një matje më të ndjeshme të rrezikut të aktiveve të bankave dhe përpiqet të eliminojë mangësitë e Bazel I, të cilat u lejojnë bankave të ndërmarrin rreziqe shtesë, duke plotësuar me përshtatje kozmetike kërkesat për kapital të mjaftueshëm minimal. Mandati i saj i parë është që të zgjerojë gamën e rregullimeve që të përfshijë edhe aktive të kompanive aksionare të bankave që veprojnë në nivel ndërkombëtar. Kjo bëhet për të shmangur rrezikun që një bankë të “fshehë” marrjen përsipër të rreziqeve, duke ia transferuar aktivet e saj degëve të tjera, si dhe duke futur shëndetin financiar të të gjithë kompanisë në llogaritjet e kritereve të kapitalit të bankave të saj bija.

Rreziku i Kredisë—Qasja e Standardizuar

Përveç kësaj, “shtylla” e parë ofron tre metodologji për klasifikimin e rrezikshmërisë së aktiveve të bankave. E para prej këtyre metodologjive, ajo e “standardizuar” e zgjeron qasjen ndaj peshës së kapitalit përdorur tek Bazel I duke përfshirë edhe agjencitë klasifikuese. Pretendimet sovrane, në vend që të zbriten nga shuma sipas pjesëmarrjes së vendeve sovrane në OECD, tashmë zbriten sipas klasifikimit të kredisë që i jepet borxhit të një vendi sovran nga një institucion i “autorizuar” klasifikimi — nëse borxhi klasifikohet nga AAA në AAA-, atij i jepet një peshë prej 0%; nëse klasifikohet nga A+ në A-, i jepet një peshë prej 20%; nëse klasifikohet nga BBB+ në BBB-, merr një peshë prej 50%; nëse klasifikohet nga BB+ në BB-, merr një peshë prej 100%; kurse nëse klasifikohet nën B-, merr një peshë prej 150%. Borxhi i paklasifikuar konsiderohet 100%. Nëse borxhi është i denominuar dhe i financuar në monedhën vendase, rregullatorët mund edhe t’i japin një peshë më të vogël rrezikshmërisë së tij relative.

Për borxhet e bankave, autoritetet mund të zgjedhin midis dy opsioneve të peshimit të rrezikut. Me opsionin e parë, autoritetet mund ta peshojnë rrezikun e këtij lloji borxhi si një shkallë më pak të favorshme sesa borxhi i qeverisjes sovrane të bankës. Për shembull, nëse një borxh sovran klasifikohet si A+, pesha e rrezikut të bankave nën juridiksionin e tij do të ishte 50%. Rreziku konsiderohet 100%, nëse klasifikimi i një agjencie të pavarur është nën BB+ ose i paklasifikuar. Opsioni tjetër i peshimit të rrezikut të borxheve të bankave ndjek pak a shumë vlerësimin e jashtëm të kredisë së siguracione të pavarura, ku borxhi AAA deri AAA- klasifikohet si 20%, borxhi A+ deri BBB- 50%, borxhi BB+ deri BB- 100%, kurse borxhi i klasifikuar nën B- 150%. Borxhi i paklasifikuar konsiderohet me rrezik 50%. Pretendimet afatshkurtra bankare me maturim prej më pak se tre muaj konsiderohen si një shkallë më poshtë se siguracionet e pavarura, ku borxhit BB+ i jepet një peshë rreziku prej 50% në vend të një vlere prej 100%.

Tek qasja “standarde”, borxhi i korporatave peshohet në të njëjtën mënyrë si borxhi i bankave, përveç kësaj, kategoria 100% zgjerohet që të përfshijë të gjitha


36

borxhet e klasifikuara midis BBB+ dhe BB-. Të gjitha borxhet e klasifikuara nën BB- konsiderohen me rrezik 150%; borxhi i paklasifikuar me rrezik 100%. Përveç kësaj, kreditë për shtëpi konsiderohen me rrezik 35%, kurse kreditë e korporatave 100%.

Rreziku i Kreditit – Metodat e bazuara në vlerësimin e brendshëm

Përveç metodës “standard”, Bazel II propozon – me incentiva – edhe dy metoda alternative për kapitalin me rrezik të ponderuar, secila e njohur si Metodë Bazuar në Vlerësimin e Brendshëm (të Rrezikut), apo IRB. Këto metoda nxisin bankat që të krijojnë sisteme të brendshme të klasifikimit të rrezikut, me ndihmën e rregullatorëve.

Komiteti i Bazelit i detyron bankat që përdorin metodën standard që të rrisin rezervat me rrezik të ponderuar me 6%. Megjithatë, Komiteti u jep atyre mundësinë ta ulin këtë rezervë dhe kështu të kenë më shumë fitim, nëse i miratojnë këto metoda të brendshme.

Metoda e parë e vlerësimit të brendshëm njihet me termin metoda IRB bazë. Me këtë metodë, bankat, me miratimin e rregullatorëve, mund të zhvillojnë modele default probabiliteti që shërbejnë për vlerësimin e brendshëm të rrezikut për librat e huave. Në këto modele, rregullatorët përcaktojnë “supozimet”, që do të thotë probabilitetin e humbjes për çdo lloj kredie, ekspozimin e bankës ndaj një kredie në rrezik në momentin default, si edhe maturimin e rrezikut që shoqëron çdo lloj kredie.

Metoda e dytë e vlerësimit të brendshëm njihet si metoda IRB e avancuar, e cila ngjason me metodën bazë, por ka një dallim shumë të rëndësishëm: tashmë vetë bankat, dhe jo rregullatorët, përcaktojnë supozimet e modeleve të mosshlyerjes së kredisë. Prandaj, vetëm bankat e mëdha dhe modalitetet më komplekse mund ta përdorin këtë standard.

Të dyja metodat IRB sjellin avantazhe si për rregullatorët, ashtu edhe për bankierët. Së pari, inkurajojnë bankat të pranojnë klientë të të gjitha llojeve me probabilitet më të ulët mosshlyerjeje, duke u lejuar këtyre klientëve ponderim rreziku më të ulët. Këto ponderime më të ulëta përkthehen në nivel rezerve më të ulët, që nënkupton fitim më të lartë për bankën. Së dyti, i shtyjnë bankat të bëjnë vetëmbikëqyrje: nëse banka merr përsipër rrezik shumë të lartë, është e detyruar të mbajë më shumë cash gjendje, gjë që i bën bankat jofitimprurëse.

Për më tepër, kur banka bëhet jolikuide, rregullatorët ngurrojnë ta mbyllin, nëse ajo ka ndjekur procedurat “standarde” të Bazel II. Për rregullatorët, vetëmbikëqyrja ul kostot e rregullimit dhe betejat e mundshme ligjore me bankat. Gjithashtu, ponderimi i rrezikut “i personalizuar” sipas bankës mundëson kanalizimin e kapitalit shtesë në sektorin privat; meqë borxhi publik nuk është më “më i besueshëm” bazuar në supozim, bankat janë më të predispozuara të japin hua për privatin. Kjo e rrit depërtimin e sektorit bankar në ekonominë e vendit dhe, rrjedhimisht, nxit rritjen ekonomike. Rreziqet “problematike” nuk mund të fshihen më brenda një “kategorie” rreziku arbitrar dhe kjo e parandalon prirjen e bankave që t’i “fusin” rreziqet nëpër kategori të ponderuara me hapësirë të madhe arbitrariteti.


37

Sipas Bankës për Rregullim Ndërkombëtar (BIS) (2007:1), Bazel II synon të përmirësojë mënyrën sesi kriteret rregullatore për kapitalin pasqyrojnë rreziqet përkatëse, nisur nga novacionet financiare si p.sh. strukturat e titullizimit të aktivit, që ka ndodhur kohët e fundit. Siç u përmend më lart, Bazel II fokusohet jo vetëm te kapitali, por edhe që të mbajë një “fushë loje” të barabartë për të gjithë, si dhe të forcojë incentivat që nxisin menaxhimin sistematik dhe të shëndoshë të rrezikut përmes tri shtyllave që përforcojnë njëra-tjetrën (Caruana, 2003 3

26).

Shtylla 1 forcon kriteret e kapitalit minimal të përcaktuara në marrëveshjen e vitit 1988, ndërsa shtyllat 2 dhe 3 janë shtesë novatore për mbikëqyrjen e kapitalit (BCBS, 2001:7). Qëllimi i marrëveshjes është të rrisë kapitalin që bankat duhet të mbajnë për të zbutur humbjet nga kreditimi që rezultojnë prej faktorëve të brendshëm – të tillë si vendimet e gabuara për huadhënie – dhe faktorë të jashtëm të tillë si tkurrjet e ekonomisë apo infektimi nga krizat (Dobson and Hufbauer, 2001:133). E thënë thjesht, bankat që kryejnë transaksione me rrezik të lartë duhet të vënë mënjanë më shumë kapital sesa bankat që nuk marrin përsipër transaksione të tilla. Kuadri i Bazel II përpiqet të forcojë mbikëqyrjen mbi kapitalin që përdoret me një vizion afatgjatë dhe i ndihmon bankat të identifikojnë rreziqet (p.sh. të kredisë, tregut apo operacional) me të cilat mund të përballen në të tashmen dhe në të ardhmen; kështu, kuadri zhvillon dhe përmirëson aftësinë e bankave për të menaxhuar këto rreziqe (BCBS, 2006:12-14).

Kriteret për kapitalin minimal

Sipas Van Roy, Patrick, (25, 2005) 427, falë kuadrit të Bazel II, bankat i kanë përmirësuar njohuritë, masat dhe kontrollin mbi rreziqet e sofistikuara me të cilat përballen. Rreziqet kryesore janë rreziku i kredisë; rreziku operacional dhe rreziku i tregut. Për secilin rrezik ekzistojnë metoda matëse me nivele të ndryshme kompleksiteti në llogaritjen/matjen e tyre.

Për rrezikun operacional përdoret metoda bazë indikatore (BIA), metoda e matjes së brendshme (AIRB) dhe metoda standard, ndërsa për rrezikun e tregut përdoret kryesisht metoda Vlera në Rrezik (VaR);

Për të administruar kriterin e kapitalit minimal, pjesa më e madhe e bankave aplikojnë metodën standarde në rreziqet e kreditit dhe mjaftueshmërinë e kapitalit nga Bazel II. Një vrojtim me rreth 294 banka konstatoi se 38% e bankave përdorin metodën standarde (KPMG 2003). Bankat e tjera përdorin metodën e avancuar të vlerësimit të brendshëm, që presupozon se bankat duhet të krijojnë vetë sistemin e brendshëm të vlerësimit, me qëllim që të vendosin ekspozimin ndaj rrezikut në aktivitetin e huadhënies dhe në caktimin e rezervave të kapitalit. Ajo ka vlerësim më të mirë për portofole të ndryshme kredie për korporatat, huadhënien ndërbankare, bizneset dhe individët, sepse aplikon një mekanizëm më të ndjeshëm ndaj rrezikut nga Bazel II dhe aplikon gjerësisht agjencitë e vlerësimit të kreditit për të matur sensitivitetin e rrezikut dhe ekspozimin e bankave ndaj rrezikut të huadhënies. Me Bazell II, bankat e kapërcyen rregullimin arbitrar të kapitalit, që ishte problem i përgjithshëm në kuadrin e Bazel II, ndërkohë që është zgjeruar diapazoni i rrezikut,

326 Jaime Caruana: Basel II - the road ahead http://www.bis.org/review/r030930a.pdf27 Patrick Van Roy :”Credit Ratings and the Standardized Approach to Credit Risk in Basel II, 2005 ECB Working

Paper No. 517


38

duke konsideruar edhe fusha të tjera rreziqesh mbështetur në rishikimin mbikëqyrës.

Grafiku 8: Kërkesat për kapital per kredinë e korporatave sipas Basel i dhe Basel II

Ky grafik është marrë nga studimi: “Simplified Standard Approach: analternative model to mitigate incentives for rating centered regulatory arbitrage” i Rodrigo Barbone Gonzalez

2.4 Literatura për Ndikimet e Marrëveshjes së Bazel II

2.4.1 Ndikimet në Nivel Banke

Qëllimi i përgjithshëm i balancimit të kapitalit të bankës me rreziqet e vërteta që merr përsipër e përmirëson stabilitetin e sektorit financiar. Bankat me rrezik të ulët mund të operojnë me më pak kapital se më parë, ndërsa bankat që marrin përsipër rrezik të lartë duhet të mbajnë më shumë kapital, nëse duan që të vazhdojnë me këto pozita rreziku. Padyshim që do të ketë ende mangësi edhe me rregullat e reja për kapitalin, sepse të gjitha rreziqet nuk maten me saktësi; por, përmirësimet në sistemin aktual mund të jenë vërtet të rëndësishme. Nëse ndodh, shpërndarja e kapitalit brenda sektorit financiar do të bëhej më e drejtë pas reformës. Sidoqoftë, se çfarë efekti do të ketë reforma në nivelin e përgjithshëm të kapitalit në sistem mbetet ende disi e paqartë. Në vijim, do të diskutojmë mbi disa elementë me mjaft peshë në ndikimin përfundimtar që rregullat për kapitalin më sensitive ndaj rrezikut mund të kenë në sjelljen dhe stabilitetin e bankave individuale.

A.1 Efektet E Ponderimeve të Reja të Rrezikut te Nivelet e Kapitalit Aktual të Bankave

Sipas Bazel (2001), me kuadrin e ri, kalibrimi final i ponderimit të rreziqeve si edhe marrja në konsideratë e ngarkesës kapitale për rreziqet operacionale, synojnë të jenë të tilla që totali i kapitalit në industri të mos bjerë. Por, kuadri nuk jep detaje se si kryhet ky kalibrim. Një pjesë e madhe mund të varet nga rezultatet e studimit të


39

ndikimit sasior që realizohet në bashkëpunim me industrinë (Bazel 2001, faqe 9-10).Qëllimi i kalibrimit final është të përcaktojë kapitalin e nevojshëm për të përmbushur

raportin minimal të kapitalit prej 8% për çdo portofol. Por, ka disa faktorë që ndikojnë te vendimi i bankës për kapitalin total që mbajnë mbi minimumin e kërkuar. Që nga shpallja e Marrëveshjes së Bazelit 1988, është vënë re qartë se bankat e kanë raportin kapital-për-portofol mbi 8%. Jackson et al. (1999) raporton se raporti mesatar i kapitalit në institucionet e mëdha të vendeve të G-10 është rritur nga 9.3% në 1988 në 11.2% në 1996, pra, me rreth dy pikë përqindje. Rol mund të kenë luajtur edhe faktorë të tjerë, por Furfine (2008)5

28 argumenton se regjimi i kapitalit i 1988 ishte ingredienti i nevojshëm për të shpjeguar ndryshimet në raportin e kapitalit. Argumenti kyç i Furfines është se bankat përballen me kosto të konsiderueshme nëse i afrohen – aq më shumë nëse mbajnë kapital nën minimumin e kërkuar. Këto kosto janë në forma të tilla si: intensifikim i rishikimit mbikëqyrës, dobësim reputacioni, ose urgjencë/nevojë për të rikthyer pozitat e kapitalit ose duke shkurtuar huamarrjen, ose duke marrë kapital të ri të jashtëm. Për të shmangur këto kosto, bankat vendosin të mbajnë sasi kapitali mbi minimumin e kërkuar. Në Marrëveshjen e Re të Bazelit, rritja e sensitivitetit të rrezikut të ngarkesës kapitale, e rrit edhe probabilitetin që banka të bjerë në minimumin 8% dikur në të ardhmen, për shkak të migrimit të papritur të klasifikimeve, qoftë të brendshme apo të jashtme. Ky efekt është më i fortë në IRB më sensitive ndaj rrezikut. Bankat mund ta ulin këtë probabilitet, duke rritur kapitalin mbi minimum. Kjo do të thotë se për një portofol për të cilin rregullat e reja për kapitalin e lënë minimumin të pandryshuar, banka mban një sasi kapitali më të lartë sesa imponohet nga kuadri aktual (shih edhe Jokivuolle, Virolainen,Vähämaa 2008)629.

Gjithashtu, bankat mund të zhvendosin alokimin e aktiveve edhe drejt aktiveve me më pak rrezik. Këto efekte e përmirësojnë stabilitetin e bankës. Por, në vijim do të ndalemi edhe te efektet e kundërta që mund të shkaktojë rritja e sensitivitetit të rrezikut në zgjedhjet e bankave.

A do të përdoren (siç duhet) metodat e vlerësimit të brendshëm?

Mbulimi i vlerësimeve të jashtme në sektorin e korporatave është i kufizuar sidomos në Evropë, prandaj zhvillimi i metodës IRB të avancuar (IRBA) konsiderohet vendimtar për forcimin real të sensitivitetit të rrezikut në kuadrin e marrëveshjes së re për kapitalin. Institucionet bankare mund të aplikojnë IRBA vullnetarisht, me miratimin e autoritet mbikëqyrës, prandaj është thelbësore që kuadri rregullator të ofrojë incentiva kapitali të mjaftueshme për to. Përndryshe, efektiviteti i reformës që synon përmirësimin e sensitivitetit të rrezikut, mund të ngelet modest. Në fakt, pengesa e parë e aplikimit të IRB-së është se pak banka kanë sisteme vlerësimi të brendshme të zhvilluara mjaftueshëm sa për të përmbushur kriteret minimale të mbikëqyrjes. (Karacadag and Taylor, 2000b). Për më tepër, ekziston rreziku që këtë metodë ta aplikojnë vetëm bankat që do të përfitojnë nga IRB në formën e kritereve më të ulëta për kapitalin në të ardhmen, ndërsa të tjerat që nuk kanë këto përfitime do të mbajnë metodën standard. Ky lloj “selektimi i kundërt” shkakton uljen e totalit të kapitalit në sistemin bankar.

28 Craig Furfine; Kellogg School of Management Journal of Monetary Economics, Vol. 46, No. 2, October 2000

29 Jokivuolle, Virolainen,Vähämaa: Macro-Model-Based Stress Testing of Basel II Capital Requirements; Bank of Finland Research Discussion Paper No. 17/2008


40

Bazel (2001) përcakton një mesatare modeste kapitali (2-3% në pak aktive të ponderuara me rrezik mesatar), që synon të shërbejë si incentivë për bankat që të përdorin IRB (bazë) ndaj bankave që përdorin metodën standarde. Siç u përmend më lart, nisur nga nevoja potenciale për të mbajtur kapital më të lartë mbi minimumin për shkak të paqëndrueshmërisë më të lartë të ngarkesës kapitale në IRB kundrejt metodës standarde, nuk është e qartë nëse mjafton masa e incentivës kapitale të planifikuar. Me fjalë të tjera, IRB ka sensivitet rreziku më të lartë që mund të përbëjë pengesë në përdorim, krahasuar me metodën standard.

Probleme potenciale paraqet edhe përdorimi i IRB, që mund të cenojë ndjeshëm efikasitetin e kuadrit. Kjo lidhet me incentivat e bankave që të adaptojnë shpejt dhe plotësisht vlerësime të klientëve të tyre në kurbë rënëse, si rezultat i përkeqësimit të kushteve ekonomike, pasi këto adaptime çojnë në rritjen e ngarkesës së kapitalit të bankës. Në fakt, përcaktimi i ngarkesës së kapitalit mbi bazën e vlerësimeve të brendshme është pak a shumë “si t’i varësh ujkut mëlçitë në qafë”. Banka, kur vlerëson klientin me IRB, futet në lojë gjykimi subjektiv; prandaj, për mbikëqyrësit bëhet sfidë që të parandalojnë injektimin e optimizmit të tepërt në këto vlerësime. Forcimi i procesit të rishikimit mbikëqyrës që parashikon Shtylla II mund të luajë rol potencial në adresimin e këtij problemi.

A.2 Efektet Nga Shtimi i Informacionit

Marrëveshja e re synon të qartësojë dhe të forcojë lidhjen ndërmjet raportit të aftësisë paguese të raportuar dhe shkaqeve të pozitës së shëndoshë financiare. Pas një efekti ët tillë, mjaftueshmëria e kapitalit bëhet informacion më i vlefshëm dhe grupet e interesit të një banke të angazhuar në tregun e letrave me vlerë dhe/ose në tregun e huadhënies ndërbankare ka shumë mundësi t’i kushtojnë më shumë vëmendje.

Kjo mund të sjellë një vijë ndarëse më të qartë ndërmjet bankave me kosto financimi me rrezik të ulët, nga ato me rrezik të lartë.

Një opinion tjetër është se bankat mund të kenë mundësinë të zbulojnë të gjithë informacionin relevant. Në këtë rast, informacioni që zbulohet në kuadrin e marrëveshjes së reformuar për kapitalin mund të bëhet sipas sistemit të vjetër mbi bazë vullnetare, d.m.th. çdo bankë racionale mund të publikojë informacion nëse përfiton nga kjo. Nëse ndodh kështu, atëherë reforma mund të sjellë një ndryshim të vogël në kostot e financimit të bankave.

Gjithsesi, raportet e aftësisë paguese të llogaritura sipas parimeve ndërkombëtare standard mund të ndikojnë më shumë te kostot e financimit, sesa çfarë informacioni të zbuluar prej vetë bankave në mënyrë të pakoordinuar. Raportet e aftësisë paguese, të besueshme dhe të llogaritura në mënyrë të unifikuar, mund të përdoren si kriter në vendimmarrje me shumë pak analizë të mëtejshme, aq më tepër që të paktë janë kreditorët e gatshëm të harxhojnë shumë për analiza dhe interpretime të një morie informacioni të pakrahasueshëm që bankat bëjnë publik.

Gjithashtu, grumbullimi dhe dhënia e informacionit është e kushtueshme, kështu që institucionet e vogla mund të shmangin llogaritjen e raportit të aftësisë paguese nëse aktet normative shtetërore nuk i detyrojnë. Si rezultat, nëse raportet rregullatore të kapitalit shërbejnë si informacion i standardizuar dhe i krahasueshëm, atëherë ato janë të dobishme për tregun për vlerësimin e rrezikut të institucioneve bankare dhe jobankare, kështu që reforma e propozuar pritet të lehtësojë më tej aftësinë e


41

tregjeve që të bëjnë këto vlerësime dhe t’iu vendosin çmime më të sakta pasiveve bankare. Ndërkohë që lidhja mes raportit të mjaftueshmërisë së kapitalit ndaj kostove të financimit forcohet, disa banka mund të kenë incentiva ta ndryshojnë raportin e mjaftueshmërisë zyrtarisht. Bankat mund të adaptojnë nivelet e vërteta të rrezikut, por edhe përdorimi i metodave të dyshimta nuk përjashtohet. Për shembull, bankat mund të ndryshojnë përmbajtjen e portofolit të letrave me vlerë për momentin e mbylljes së librave, ose përdorin mundësitë e mbetura të arbitrazhit kapital, d.m.th. zëvendësojnë aktive të caktuara me aktive të tjera që mbartin rrezik të ngjashëm, por i përkasin i një kategorie me rrezik të ponderuar tjetër.

Përdorimi i metodave të paautorizuara (të dyshimta) për të ndryshuar raportin e aftësisë paguese, mund të ketë ndikim negativ afatgjatë në reputacionin e bankës, por ky është një shqetësim i vogël në rastin kur banka është në prag të problemeve të rënda financiare. Në këtë kontekst, marrëveshja e re mund të japë efekt të kundërt. Ajo e përmirëson besueshmërinë e raportit të aftësisë paguese si një indikator i pozitës financiare të bankës. Gjithsesi, ky efekt mund të shfaqet si rrjedhojë e mundësisë se, të paktën, disa banka mund të kenë më shumë incentiva që të manipulojnë raportin e aftësisë paguese.

Po si mund të tentojnë bankat ta manipulojnë raportet e kapitalit? Në vija të trasha, mund të thuhet se raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit është thjesht një indikator i shëndetit financiar. Meqë çdo bankë kërkon të duket e aftë për kreditim, ato mund të përpiqen ta shfaqin këtë raport si më të lartë. Ky efekt mund të prekë sidomos një nëngrup të institucioneve kredituese, konkretisht bankat e vogla dhe të mesme me bazë depozitash të dobët.

Normalisht, kostoja e financimit me bazë tregun nuk përbën shqetësim, nëse depozitat mbulojnë nevojën për financim. Një bankë e madhe me vlerësim të jashtëm mund ta ketë të lartë raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit, por kjo nuk i tundon shumë kreditorët; shumica e tyre shohin me kujdes vlerësimet për kreditimin, sesa raportet e aftësisë paguese. Në rastin e bankave të vogla dhe të mesme, raporti i aftësisë paguese mund të jetë një nga treguesit më të mirë që merr parasysh një kreditor potencial.

Por, mund të ndodhë edhe një efekt krejt tjetër. Të ashtuquajturat “modele sinjalizuese” të borxhit korporativ (shih Ross 1977 dhe Heinkel 1982) parashikojnë se nivelet e larta të borxhit tregojnë premisa të mira biznesi. Meqë menaxherët përpiqen të shmangin falimentimin, ata janë kundër financimit të investime duke emetuar borxh, nëse të ardhurat e pritshme nuk mbulojnë të gjithë kostot e shlyerjes. Kështu, borxhi i lartë korporativ është tregues i mundësive premtuese të biznesit; ky nivel i lartë borxhi mund të rrisë vlerën agregate në treg të letrave me vlerë të emetuara nga firma, gjë që është e dëshirueshme. Nuk do të ishte tërësisht jorealiste të mendojnë se ky efekt mund të ndodhë edhe në rastin e bankave. Nëse banka ka raport mjaftueshmërie kapitali shumë më të lartë sesa shumica e konkurrentëve, aksionarët dhe kreditorët mund të dyshojnë se menaxherët e kësaj banke – ose ndoshta zyrtarët shtetërorë – kanë vendosur që ky raport të jetë shumë më lartë sesa 8%, për faktin se jo të gjitha rreziqet janë pasqyruar plotësisht në raportin zyrtar. Prandaj, besueshmëria e bankës maksimizohet kur ka një nivel optimal aftësie paguese, d.m.th. as shumë afër minimumit të kërkuar, por as tepër të lartë. Nisur nga kjo, disa banka mund të tentojnë të manipulojnë raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit që e kanë realisht të lartë, vetëm e vetëm për të shmangur dyshimet.


42

A.3 Efekti Te Strukturat e Grupit

Ka shumë degë bankash, nën pronësi të plotë, që operojnë si njësi të shoqërisë mëmë. Por, sistemi i klasifikimit të brendshëm që aplikon shoqëria mëmë e një grupi bankar, nuk mund të përdoret nga degët e saj me të njëjtën licencë.

Një grup financiar që përbëhet nga disa institucione kreditimi duhet të marrë disa licenca për sisteme klasifikimi të brendshëm, gjë që është relativisht e kushtueshme, edhe kur sistemet janë pak a shumë identikë. Ky është një problem i përhapur për grupet bankare shumëkombëshe, sepse duhet miratimi i disa mbikëqyrëse. Mund të mos jetë e qartë që sistemi i licencuar në një vend, mund të miratohet automatikisht nga autoritetet e një vendi tjetër.

Gjithashtu, edhe sikur të gjitha subjektet ligjore të aplikojnë të njëjtat parime vlerësimi, legjislacioni bankar mund të mos lejojë shkëmbimin e lirë të informacionit ndërmjet njësive ligjore të ndryshme.

Sipas Aktit Bankar Finlandez30, dy institucione kreditimi të të njëjtit grup, lejohen të shkëmbejnë informacion specifik për klientin. Por, ky nuk është standard ndërkombëtar. Në disa juridiksione, legjislacioni për sekretin bankar imponon kufizime në shkëmbimin e informacionit specifik për klientët ndërmjet subjekteve ligjore të ndryshme të të njëjtit grup. Moslejimi i shkëmbimit të informacionit e bën të pamundur që ato të ndajnë të njëjtin sistem vlerësimi të brendshëm.

Përdorimi i sistemeve të ndryshme të vlerësimit të brendshëm nëpër degë të të njëjtit grup bankar mund të jetë i ndërlikuar, sidomos kur ato menaxhohen si një sipërmarrje e vetme. Gjithsesi, kjo mund të shërbejë si një incentivë e vogël për grupet bankare që të thjeshtojnë strukturat ligjore dhe të reduktojnë numrin e subjekteve ligjore, përderisa nuk ka arsye të shëndoshë për ta drejtuar biznesin si një tërësi subjektesh.

2.2.2 Efektet e Uljes së Ndërmjetësimit

Është e rëndësishme të analizohet nëse kostot e bankave të angazhuara në procesin e rregullimit dhe mbikëqyrjes rriten pas futjes së kuadrit të ri, si dhe nëse ky fakt do ta shpejtonte procesin e uljes së ndërmjetësimit në sektorin financiar, për shkak se ushtron presion negativ mbi përfitueshmërinë e bankave. Kostot mund të jenë direkte, si forcimi i kritereve të raportimit dhe mirëmbajtjes së sistemit, ose indirekte, si shtrëngimi i kritereve të kapitalit për disa banka (shih p.sh. Diamond and Rajan7

31, 2000a, për koston e kapitalit bankar).

Problemi i informacionit asimetrik shihet përgjithësisht si arsyeja kryesore për mungesën e likuiditetit të kredive. Sipas kuadrit të ri të Bazelit, miratimi nga mbikëqyrësit e sistemeve të brendshme të klasifikimit në lidhje me kërkesat më të detajuara për deklarim informacioni, si dhe përdorimi potencialisht gjithmonë e më i madh i klasifikimeve të jashtme në sektorin e korporatave, mund të lehtësojë tregun dytësor të kredive bankare me vënien në dispozicion të më shumë informacioneve për këto kontrata. Si rrjedhojë, edhe ky aspekt i reformës mund të kontribuojë në procesin e uljes së ndërmjetësimit pasi bankat bëhen gjithmonë e më shumë thjesht origjina e kredisë, duke mbartur vetë më pak sesa rreziku i vërtetë i kredisë.

31 A Theory of Bank Capital Douglas W. Diamond, Raghuram G. Rajan NBER Working Paper No. 7431 Issued in December 1999 NBER Program


43

Edhe pse përmirësimi i vazhdueshëm i likuiditetit shihet përgjithësisht si një gjë pozitive, kështu që edhe i ashtuquajturi paradoks i “likuiditetit” duhet të konsiderohet si kërcënim potencial ndaj stabilitetit bankar (Myers and Rajan, 1998). Likuiditeti në rritje i bilanceve të bankave do të thotë që bankat mund ta ndryshojnë alokimin e seteve të tyre më shpejt dhe me më pak kosto. Kjo mund të rezultojë në një marrje të tepruar rreziku përsipër, nëse bankat kanë stimuj të veçantë për ta bërë këtë, si për shembull në rastin e tensioneve financiare.

Aspekte të tjera

Si rrjedhojë e stimujve për zhvillimin e sistemeve IRB, si dhe për forcimin e kapaciteteve të institucioneve të kredive për matjen dhe menaxhimin e rrezikut të përgjithshëm, siç nënkuptohet në Shtyllën II, do të vazhdonte të kishte një treg në rritje për ofruesit komercialë të të dhënave dhe teknologjive të rrezikut të kredive. Për shumë vite në vijim, mund të jetë i nevojshëm përdorimi i të dhënave të ofruara në mënyrë komerciale dhe i metodave për zhvillimin e sistemeve IRB, duke qenë se shumë banka në sektorin bankar kanë sasi të pamjaftueshme të dhënash të brendshme aktualisht. Problemi që mund të sjellë ky zhvillim është se bankat do të filloni të mbështeteshin më shumë sesa duhet tek këto metoda komerciale të ofrimit të të dhënave, duke sjellë si pasojë neglizhimin e mirëmbajtjes dhe zhvillimit të kulturës së menaxhimit të brendshëm tradicional të rrezikut. Ky mund të jetë një nga shqetësimet kryesore të rregullatorëve adresuar në procesin e rishikimit të mbikëqyrjes në Shtyllën II.

2.2.3 Ndikimi në Nivel Makro

Kërkesat kapitale për forcimin e stabilitetit bankar, të cilat në parim duhet edhe të stabilizojnë luhatjet ekonomike duhet të jenë më të ndjeshme ndaj rrezikut. Kërkesat për kapital të ndjeshme ndaj rrezikut mund të shihen si një mënyrë për të frenuar marrjen përsipër të një rreziku të tepruar (rreziku moral) që mund të përdorin institucione që marrin para hua për investime, si bankat. Në rastin ekstrem, bankat mund të jenë të stimuluara që të pranojnë projekte financimi që kanë edhe vlera neto negative, për sa kohë potenciali i fitimeve është i madh sa duhet. Për monitorimin e këtyre efekteve të dëmshme, ekzistenca e më shumë rregullave të kapitalit më të ndjeshme ndaj rrezikut mund të ndihmojë për të kontrolluar institucionet financiare nga financimin i projekteve të investimit me një raport të keq rrezik/të ardhura.

Rrjedhimisht, sektori i korporatave e kështu edhe vetë bankat do të ishin në pozitë më të mirë për t’u përballur me shokun e jashtë negativ. Së dyti, kërkesat për kapital më të ndjeshëm ndaj rrezikut do t’i bënin bankat dhe klientët e tyre që t’i zgjidhnin menjëherë problemet. Kjo mund të çonte në më shumë eficiencë dhe stabilitet në planin afatgjatë. Sa i përket kësaj pike të dytë, përvoja mbikëqyrëse tregon edhe se në vend që ulen kriteret për kapital në institucionet me probleme, është më mirë që të këmbëngulet në zgjidhen e shpejtë të problemeve dhe të kërkohet kthimi me shpejtësi në vend i kapitalit, pasi bankat jo shumë të kapitalizuara në veçanti mund të kenë


44

edhe më shumë stimuj për të marrë përsipër rreziqe të tepruara.Megjithatë, ekziston edhe një argument i njohur se kërkesat për një nivel të

mjaftueshëm kapitali për bankat mund të t’i rëndojnë luhatjet e biznesit (Blum and Hellwig,1995). Kjo ndodh ngaqë pas një shoku negativ kërkesash totale, bankave u duhet të rregullojnë humbjet e akumuluara të huave dhe uljen në kapital që vjen si rrjedhojë, duke ulur huadhënien. Kjo do ta forconte edhe më shumë ndikimin e një shoku fillestar në ekonomi. Përveç kësaj, është parë se ky efekt është edhe më i fortë nëse aplikohen rregullat e kontabilitetit ”shënjuar për treg” (Hellwig, 1995).

Kërkesat për kapital më të ndjeshme ndaj rrezikut do të funksiononin në mënyrë efikase njësoj si këto rregulla kontabiliteti, kështu që reforma e propozuar e kapitalit mund t’i rëndonte dhe më shumë ciklet e biznesit. Studimet empirike që kanë studiuar ndikimin e Marrëveshjes së vitit 1988 te Bazelit i kanë mbështetur deri diku këto pikëpamje, ndonëse duket e vështirë që ta shkëpusësh këtë efekt të veçantë nga efektet e tjera të mundshme. Disa autorë kanë ngritur pyetjen nëse vetë projektimi i regjimeve rregullatorë të kujdesshme duhet të konsiderohen shkaktarë të efekteve në nivel makro (shih White, 1999 dhe 2000).

Sigurisht që bankat mund t’i parashikojnë këto efekte duke ngritur raportet fillestare të kapitaleve të tyre në nivele të tilla saqë ulja e kapitalit si rrjedhojë e një shoku ekzogjen të mos ketë gjasa të kërkojë kufizime në politikat huadhënëse të bankave. Megjithatë, raportet më të larta të kapitaleve mesatare të bankave do të nënkuptonin më pak ndërmjetësim financiar, gjë që do të kishte ndikim negativ në rritjen ekonomike afatgjatë.

Kohët e fundit, po diskutohet shumë përdorimi i të ashtuquajturit provigjionim dinamik për të ndihmuar në zbutjen e elementeve pro-ciklikë të rregullimit të kapitalit. Madje disa vende kanë filluar edhe të zhvillojnë praktikat e tyre rregullatorë në këtë drejtim.

Edhe pse qëllimi i këtyre përpjekjeve mund të justifikohet shumë mirë, deri tani argumentimi ka qenë deri diku i paqartë. Për t’i zbutur ciklet e huadhënies, rezervat e humbjeve duhet të jenë relativist të larta në periudha të mira dhe relativisht të ulëta në periudha të këqija. Problemi qëndron tek identifikimi i periudhave që janë veçanërisht të mira për të justifikuar kërkesat për rezerva më të larta. Në fund të fundit, gjithçka varet nga sa mirë mund të parashikohen luhatjet ekonomike; d.m.th. sa është volumi i komponentëve tranzitorë në rritjen e përgjithshme. Përveç kësaj, nuk është e qartë pse e njëjta zbutje nuk mund të arrihet përmes rregullimit të kapitalit. Në kuptimin ekonomik, nuk është se ka ndonjë dallim real midis rezervave të humbjeve dhe kapitalit. Pra, në thelb kthehemi te pyetje e White (1999, 2000) dhe të tjerëve nëse duhet të jetë para së gjithash rregullimi i kujdesshëm ai që duhet të zbusë luhatjet e nivelit makro.

Përmirësimi i ndjeshmërisë ndaj rrezikut të kërkesave për kapital përkundrejt rrezikut të kredisë mund të ketë edhe pasoja që kanë analogun e tyre në fushën e rreziqeve të tregut. Kohët e fundit po thuhet se përdorimi i gjerë nga institucionet financiare kryesorë të modeleve të matjes së rrezikut, të ashtuquajturave modele Value-at-Rrezik, të cilat në thelb kanë karakteristika të njëjta, mund ta kenë rritur në fakt paqëndrueshmërinë e tregut e ndoshta edhe efektet ngjitëse, sidomos në kohë problemesh në treg. Veçanërisht përdorimi i klasifikimeve të jashtme në kuadrin e ri të mjaftueshmërisë së kapitalit mund të ketë efekte të ngjashme, pasi bankave do t’u duhej që t’u përshtateshin spontanisht kërkesave për më shumë kapitale pas uljes së klasifikimit. Duke qenë se shumë banka do të duhet të shisnin në të njëjtën kohë aktivet


45

e tyre me rrezik të likuiditetit, kjo mund të rriste edhe më shumë efektet e çmimeve në këto aktive në treg. Përmes vlerës së reduktuar kolaterale të këtyre aktiveve, ky proces mund të çonte në ulje të mëtejshme të huadhënies dhe mund të rriste, kështu, shokun ekonomik fillestar. Nga ana tjetër, kërkesat për kapitale më të ndjeshme ndaj rrezikut duket se kanë efekte të kundërta mbi luhatjet ekonomike. Studimet e mëtejshme do të ishin më se të mirëpritura për të ndihmuar për një vlerësim më të mirë të shenjave të ndikimit neto.

Çështja e efekteve makroekonomike të kuadrit të ri të kapitalit diskutuar këtu është relevante edhe në kontekstin ndërkombëtar. Janë ngritur shqetësime se kërkesat për kapital më të ndjeshme ndaj rrezikut mund të destabilizonin më tej fluksin ndërkombëtar të kapitalit. Ndonëse edhe mund të ekzistojë një rrezik i tillë në planin afatshkurtër, marrëveshja për një ndjeshmëri më të madhe të kapitalit ndaj rrezikut mund edhe t’u jepte institucioneve financiare, korporatave dhe qeverise stimuj për t’u marrë me shpejtësi me problemet, në mënyrë që të vinin në vend vlerën e marrjes së kredive. Në planin afatgjatë, kjo mund të ndihmonte në stabilizimin e flukseve të kapitalit.

Në kontrast me këtë; Til Schuermann i Rezervës Federale të Nju Jorkut në publikimin e tij: ‘Çfarë dimë për Loss Given Default? (2004); ka pikëpamje të ndryshme mbi vlerësimin e përgjithshëm dhe përkufizimin e disa prej komponentëve kryesorë themelorë në rrezikun e kredisë, si për shembull Loss Given Default (LGD) dhe vënë pikëpyetje vendin që zënë rreziqet e kredive në Bazelin II. Ai është i mendimit se huamarrësit mbi të cilët përdoret LGD-ja, mund të variojnë nga individët, bizneset (të cilët mund të falimentojnë) që marrin kredi për ndërtesa, kreditë e siguruara dhe të pasiguruara, prandaj, bankat duhet të njohin mirë mjedisin e biznesit të këtyre kreditorëve, statusin e tyre të ndryshueshëm, si dhe rreziqet me të cilat ato përballen në mënyrë që t’i reflektojnë ato në vlerësimet e ndjeshme të LGD-së për një gjykim efikas.

Ai sqaroi më tej se me atë nivel lirie dhe përqindjeje që bankat preferojnë të performojnë vlerësimet e tyre të brendshme të rrezikut për ekspozimin ndaj rrezikut, rishikimi mbikëqyrës ka për të qenë efikas nëse mbikëqyrësit marrin të dhënat e tyre të pavarura mbi LGD-në e klientëve të bankës në përputhje me Bazel II me qëllim ofrimin e këshillave dhe mbikëqyrjes së pavarur për bankat.

Kjo vjen për shkak të natyrës së ndryshueshme të faktorëve që duhet të merren parasysh në krijimin e modeleve dhe nivelit të njohurive të sakta dhe informacionit për huamarrësit.

Acharya, Bharath dhe Srinivasan (2003) pohuan se në kohë recesionesh ekonomike, ka një rritje të LGD-së, ndërkohë që gjatë sezoneve të rikuperimit ekonomik, ka ulje të LGD-së. Implikimet janë të tilla që bankat do të frenojnë huadhënien për sektorët e ndryshëm ekonomikë (për zbutjen e rreziqeve) në kohë recesioni kur financimi të jetë më i nevojshëm dhe do të jenë të prirura më shumë të japin hua kur të ketë rritje ekonomike.


46

3.1 Konteksti i zbatimit të rregullores së re

Marrëveshja e Basel II, është tashmë një ligj ndërkombëtar për kapitalin rregullator dhe jo thjesht një standard ndërkombëtar. Rreth 140 vende zbatojnë kërkesat e tij, për shkak se Bazel II në BE po zbatohet në formën e Direktivës (CRD), që u miratua nga Komisioni i BE-së në korrik të vitit 2004 dhe solli zbatimin e kërkesave të Basel II në mënyrën e mbikëqyrjes së konsoliduar32

8 . Direktiva Evropiane zbatohet nga të gjitha institucionet e kreditit dhe firmat investuese, pavarësisht madhësisë së tyre, duke i inkurajuar ato në përmirësimin e sistemeve të tyre të brendshme, për të pasur një menaxhim më të ndjeshëm ndaj rrezikut të aktiviteteve të tyre në të ardhmen33

9 .Të gjitha vendet dhe sidomos ato të zhvilluarat e kanë konsideruar zbatimin e Bazel

II, si një mbështetje për përmirësimin e cilësisë së kapitalit të bankave. Për të njëjtin qëllim, Banka e Shqipërisë miratoi rregulloren e re të mjaftueshmërisë së kapitalit, që hyri në fuqi më 31 dhjetor 2014.

Përderisa sistemi financiar shqiptar mbizotërohet nga sistemi bankar, ekonomia mbështetet kryesisht në financimin e bankave. Për këtë arsye, rëndësia e sistemit bankar për stabilitetin financiar dhe ekonomik është jetike. Duke pasur parasysh faktin se thelbi i aktivitetit bankar është të marrë dhe të menaxhojë rreziqet, Bazel II ndihmon në përshtatjen sa më mirë të kapitalit rregullator të bankave me rreziqet aktuale me të cilat ballafaqohen.

Shumë studime akademike empirike, si dhe studime të impaktit të Basel II nga BIS, të cilat mbështesin disa nga përfitimet teorike të zbatimit të Bazel II, shtrojnë si pyetje kryesore nëse këto përfitime do të rezultojnë si të tilla edhe në praktikë për sistemin bankar shqiptar.

Ky punim, ndërsa mbështet krijimin e një kuadri të kapitalit të bazuar më ndjeshëm ndaj rrezikut, trajton dhe disa shqetësime në lidhje me metodën e zgjedhur nga rregullatori mbikëqyrës, për zbatimin e kërkesave për kapital, për rrezikun e kredisë, pra metodën standarde. Është për t’u konsideruar nëse kjo metodë do t’i japë bankave stimuj të mjaftueshëm për të përmirësuar vlerësimin dhe menaxhimin e teknikave të rrezikut dhe nëse do të kontribuojë në krijimin e një mjedisi rregullator koherent dhe në konvergjencë me sistemin bankar evropian. Gjithashtu, duhet të kontrollojmë nëse para-kushtet për zbatimin e metodës së bazuar në vlerësimin e brendshëm (IRB) janë të zbatueshme në rastin tonë. Në dukje, të dyja metodat kanë problemet e veta. Kështu, duke peshuar atë që ato ofrojnë në tregun shqiptar, propozojmë një alternativë për të ndihmuar zbatimin e Bazel II në Shqipëri. Një zbatim i tillë i Bazelit do të jetë i mundur nëse përdoret informacioni i mbledhur në Regjistrin e Kredive. Ky studim përqendrohet vetëm te rreziku i kredisë bazuar në thënien e Roger Ferguson10

34 në vitin 2003: "Bazel II është më shumë një propozim për forcimin e menaxhimit të rrezikut sesa një propozim për përmirësimin e standardit të kapitalit".32 For more details, consult Ayadi & Resti (2004) and BCBS (2006a).33 For the full text of the CRD, see the European Commission’s website (retrieved from http://europa.eu.int/

comm/internal_market/bank/regcapital/index_en. htm#capitalrequire )34 Roger W. Ferguson, Jr. is an American economist, who was Vice Chairman of the Board of Governors of the

Federal Reserve System from 1999 to 2006

KAPITULLI III: SFIDAT E IMPLEMENTIMIT TË BASEL II NË SISTEMIN BANKAR SHQIPTARË ( METODA STANDARTE)


47

Pjesa e parë e kapitullit përshkruan kontekstin e zbatimit të rregullores së re, arsyetimin pas çdo qasje, çfarë do të sjellë metoda standarde në termat e ndjeshmërisë ndaj rrezikut të kredisë, cilat janë mangësitë e kësaj metode për sistemin bankar shqiptar, cili është opsioni që nuk konsiderohet nga rregullorja, cilat janë sfidat e zbatimit të metodës IRB në Shqipëri dhe avantazhet e saj, dhe më në fund, në pjesën e tretë, është propozuar një instrument alternativ për një zbatim të besueshëm të Bazel II, duke përdorur Regjistrin e Kredive.

Kërkesat e reja do të zbatohen për të gjitha bankat shqiptare. Metoda standarde që imponon rregullorja e re, propozon ndryshime në kërkesat e përgjithshme për kapitalin e bazuar në rrezikun dhe për përcaktimin e aktiveve të peshuara me rrezik në emëruesin e raportit të kapitalit. Rregullorja e re për sistemin bankar shqiptar, hyri në fuqi pothuajse 10 vjet pas finalizimit të metodës së standardizuar të Bazel II.

Vendimi për zbatimin e këtij opsioni, për përcaktimin e kërkesave të kapitalit për rrezikun e kredisë, bazohet në shkallën e kompleksitetit të aktivitetit bankar në Shqipëri. Autoriteti rregullator ka deklaruar se bankat në Shqipëri nuk kanë kapacitetet e kërkuara në matjen dhe menaxhimin e rrezikut për t'u kualifikuar për zbatimin e metodës së avancuar.

Për sa kohë, që rregullimi konsistonte në qëndrimin "presim dhe shohim", bankat me kapital evropian në Shqipëri, të detyruara nga Direktiva Evropiane, i kushtuan kohë dhe burime zhvillimit të modeleve të brendshme me më shumë ndjeshmëri ndaj rrezikut, sipas metodës IRR të kuadrit të kapitalit. Të dhënat nga sistemi bankar shqiptar, për strukturën e kapitalit, tregojnë se kapitali i huaj vazhdon të kontribuojë më së shumti në strukturën e kapitalit, duke përbërë 92% të kapitalit të paguar në sistemin bankar.

Aktualisht, një pjesë e rëndësishme e sistemit bankar përgatit 2 raporte për mjaftueshmërinë e kapitalit, njërin si pjesë e përputhshmërisë për mbikëqyrjen e konsoliduar për vendin e origjinës së kapitalit dhe tjetrin, si pjesë e pajtueshmërisë për mbikëqyrjen e Bankës së Shqipërisë. Situata në bankat shqiptare është e ndryshme nga koha kur u morr vendimi për implementimin e metodës standarde. Bankat tashmë kanë një histori dhe kanë mbledhur dhe ruajtur shumë informacion në lidhje me aktivitetin e tyre kreditues.

Vendimi për të mos përfshirë metodën IRR, si një mundësi për t’u zgjedhur nga ana e bankave për vendosjen e përqindjeve të kapitalit për rrezikun e kredisë, u bazua në konstatimin se bankave shpesh u mungojnë të dhënat historike dhe për këtë arsye, të paktën në një fazë të hershme, nuk mund të jenë në gjendje të implementojnë vlerësime të brendshme të sakta. Gjithashtu, në atë kohë, tregu bankar ishte edhe më i vogël dhe bashkë me mungesën e të dhënave mbi dështimin e kredive, nuk jepte mundësi për vlerësime objektive. Ky ishte një qëndrim i matur, pasi rreziku i kredisë është rreziku më i madh me të cilin përballet sistemi bankar, sidomos në Shqipëri. Pavarësisht se metoda IRR është më e mirë, sa i takon menaxhimit të rrezikut, mbetet ende i pranishëm shqetësimi për mundësinë e zbatimit në praktikë të kësaj metode, si për bankat, ashtu edhe për mbikëqyrjen. Përveç faktit se tashmë, modele analoge të brendshme janë përdorur nga bankat për vendosjen e përqindjeve të kapitalit për rrezikun e tregut, ky rrezik është relativisht i parëndësishëm për pjesën më të madhe të bankave në Shqipëri, krahasuar me rrezikun e kredisë. Vlerësimi i gabuar i rrezikut të kredisë sjell rreziqe të konsiderueshme për mbikëqyrjen. Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit i ndërtuar mbi të dhëna jo të plota mund, të sjellë rezultate të rrezikshme.


48

Mbi bazën e argumenteve mbi të dy opsionet, lind pyetja nëse metoda standarde, edhe pse më e thjeshtë, mund të vihet në dyshim për zbatim nga mungesa e të dhënave të disponueshme dhe të nevojshme për vlerësimin e rrezikut të kredisë. Ta lësh barrën mbi ECAI, nuk do të thotë se problemi është zgjidhur.

Në këtë situatë i kthehemi pyetje së trajtuar në kapitullin e dytë: Cili standard i kapitalit është i drejti për tu adoptuar? Për t’ju përgjigjur kësaj pyetje duhet të kujtojmë se raporti i kapitalit varet nga klasifikimi i aktiveve sipas rrezikut. Në situatë ideale, klasifikimi i aktiveve sipas rrezikut "imiton" vlerësimin e rrezikut nga tregjet. Në anën tjetër, nëse një aktiv i cili perceptohet si i rrezikshëm nga tregu klasifikohet sipas metodës standarte në një kategori "me rrezik të ulët", rezultati i marrë për kapitalin rezulton se nuk përmbush funksionin e tij për të siguruar një jastëk që absorbon goditjet e paparashikuara negative.

Siç është shpjeguar më lart raporti i kapitalit varet nga klasifikimin e aktiveve sipas të rrezikut, ndërsa klasifikimi i aktiveve sipas rrezikut reflekton vlerësimin e rreziqeve nga bankat. Në grafikët më poshtë janë paraqitur asetet e ponderuara me rrezik dhe raporti i kapitalit i llogaritur në bazë të tyre, për sistemin bankar shqiptar.

20.00%

25.00%

30.00%

35.00%

40.00%

45.00%

50.00%

55.00%

60.00%

65.00%

2008 IV

2009 II

2009 IV

2010 II

2010 IV

2011 II

2011 IV

2012 II

2012 IV

2013 II

2013 IV

RWA over Total Assets

8.00

10.00

12.00

14.00

16.00

18.00

20.00

2008 IV

2009 II

2009 IV

2010 II

2010 IV

2011 II

2011 IV

2012 II

2012 IV

2013 II

2013 IV

2014 II

Ratio of CA

Gra�ku 9. Raporti i CA për sistemin bankar shqiptar.

Burimi: Banka e Shqipërisë dhe llogaritjet e autores.

Grafiku i raportit të mjaftueshmërisë së kapitalit tregon se pavarësisht se raporti minimal rregullator për bankat në Shqipëri është 12%, në fakt, raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit (RMK) në fund të vitit 2013 ishte pothuajse 18%. Ky nivel i lartë është i bazuar në shqetësimin mbi aktivet e ponderuara me rrezikun ose e thënë më mirë, në shqetësimin mbi klasifikimin e duhur të aktiveve si pasqyrim i rrezikut të vërtetë. Këmbëngulja në të njëjtin nivel të RMK-së(12%), madje edhe në rregulloren e re (të gjitha vendet në përputhje me Bazel II e kanë nivelin e RMK-së 8%) pasqyron shqetësimin e mbikëqyrjes se rezultati i ardhur nga zbatimi i metodës standarde nuk mund të prodhojë një kapital rregullator në përshtatje me rrezikun e vërtetë, që sistemi bankar do të përballet. A është niveli i RMK-së, i mbajtur në mënyrë të vjetër, një kompensim për mundësinë e nënvlerësimit të aktiveve të ponderuara me rrezikun, duke shmangur metodën e avancuar (IRR), si dhe nevojën e rregullave më komplekse të parametrave në modelet mbi rrezikun e kredisë?


49

3.2 Matja e rreziqeve përmes dy metodave të ndryshme

Në Bazel II, ka dy opsione për matjen e rrezikut të kreditit: Metoda standarde dhe metoda e bazuar te vlerësimi i brendshëm (IRB).

Sipas metodës standarde, pesha e rrezikut duhet të përcaktohet duke iu referuar një vlerësimi të dhënë nga një institucion i jashtëm i vlerësimit të kreditit, që do të thotë se vlerësimi për kredinë do t’i korrespondojë një kategorie peshash të rrezikut, sipas tabelës së paracaktuar të konvertimit (shih Tabela 12 )

Tabela 11. Peshat e rrezikut në Metodën Standarte

.

Ekspozimet janë klasifikuar në një set me klasa aktivesh të standardizuara (sovranit, bankave, korporatave, shitjes me pakicë, hipotekare, pasurive të patundshme komerciale dhe aktive të tjera) dhe një peshë rreziku është aplikuar në çdo klasë, duke reflektuar shkallën relative të rrezikut të kredisë për këtë klasë. Numri i kategorive të rrezikut është relativisht i vogël (ekspozimet e korporatave për shembull, janë peshuar në 20%, 50%, 100% ose 150%); për ekspozimet e pavlerësuara, është përdorur një peshë rreziku fikse 100%. Nga ana tjetër, kjo siguron që bankat të cilat marrin rreziqet më të mëdha të mbajnë kapital shtesë për t’i mbuluar ato35

11 .Për të mos paraqitur shumë detaje36

12 , me shembullin e mëposhtëm kuptohet se çfarë mund të presin bankat, të cilat në zbatim të metodës standarde, do të mbështeten në vlerësimet e ECAI-s për rrezikun e kredisë.

Shuma e kapitalit të kërkuar për një kredi të pasigurtë 1 euro për një firmë private - tani është fiksuar në 12 cent (12% x 1 euro), dhe në varësi të “vlerësimeve” të dhëna nga ECAI, do të jenë si më poshtë: do të ulet në 2.4 cent ose të rritet në 18 cent.

Vlerësime më të mira (lloji AAA-AA), do të sjellin pesha më të ulëta në lidhje me llogaritjen e aktiveve me rrezik;

Për shembull, një kredi 100 euro, për një kompani jofinanciare vlerësuar me AAA-, do të përkthehet në 20 euro aktive me rrezik dhe për këtë arsye, do të çojë në një kërkesë për kapital prej 20 x 12% = 2.4 eurosh (me fjalë të tjera, 2.4% e ekspozimit të pa ponderuar).

Në mënyrë të ngjashme, një kredi 100 euro ofruar për një shtet sovran me një vlerësim më të ulët se B-,do të rritet në 150 euro ekspozim i peshuar me rrezik,

35 For more detail on the Basel regulation, see Tarullo (2008) or http://www.bis.org/bcbs/index.htm.36 Details on the theoretical background are given in Basel Committee on Banking (2005a) and Gordy (2003)


50

kështu që kërkon një mbulim të kapitalit prej 150 x 12% = 18 eurosh (18% e vlerës nominale).

Metoda standarde ofron një metodë të thjeshtë për bankat, të cilat nuk kanë kapacitetet e nevojshme të matjes dhe menaxhimit të rrezikut për t’u kualifikuar për qasjet e avancuara. Megjithatë, duke vepruar nën këtë qasje, bankat mund të mos jenë të interesuara për të modernizuar sistemet e tyre të matjes dhe menaxhimit të rrezikut.

Gjithsesi, kjo metodë arrin ta paraqesë ndjeshmërinë e rrezikut vetëm në qoftë se të gjitha korporatat janë të vlerësuara “rated” dhe në qoftë se vlerësimet e përfituara nga ECAI-at, reflektojnë realisht profilet e tyre të rrezikut. Për një zbatim kuptimplotë të SA-së në Shqipëri, problemi kryesor mbetet depërtimi shumë i ulët i agjencive të vlerësimit të kredisë. Kjo do të thotë se shumica e kredive do të jenë të vlerësuara si 100%, pasi në mungesë të tregut të kapitalit, shumica e korporatave nuk janë të kuotuara. Korporatat e pavlerësuara pritet të përballen me të njëjtën peshë të rrezikut si në Bazel I dhe si rrjedhim, nuk priten ndryshime nga Bazel I në terma të peshave të rrezikut.

Në këtë situatë, pritet që ekspozimet me më shumë rrezik do të jenë më të favorizuar për sa i përket përqindjeve të kapitalit, kur ata janë thjesht të pavlerësuar(unrated), pasi kompanitë e pavlerësuara kanë një peshë më të ulët të rrezikut se kompanitë e vlerësuara me B dhe më poshtë. Një kompani e vlerësuar poshtë B-së, mbart një peshë rreziku 150%. Kjo do të thotë se bankat do të kenë një nxitje të kreditojnë një kompani të pavlerësuar në vend të një kompanie me një vlerësim më poshtë se B-. Kompanitë e dobëta nuk do të jenë të interesuara për t’u vlerësuar, sepse do të humbasin mundësinë për t'u kredituar. Nga ana tjetër, për shkak të aktivitetit të kufizuar të agjencive të vlerësimit në Shqipëri, çmimi i këtij shërbimi ka gjasa, të jetë i mbivlerësuar. Si pasojë, huamarrës të vegjël (edhe pse mund të jenë shumë të besueshëm për kredi), mund të mos përballojnë shërbimet e agjencive të vlerësimit dhe bankat do të priren të kenë gjithnjë e më shumë huamarrës të mëdhenj në librat e tyre të kredisë. Në përgjithësi, zbatimi i metodës standarde, do të rrisë sjelljen joracionale të kreditimit ndaj huamarrësve të mëdhenj.. Edhe në qoftë se një korporatë e madhe do të jetë në gjendje të përballojë shërbimet e një agjencie të vlerësimit të kredive, agjencitë e vlerësimit (CRA), duke qenë përballë të dhënave të kufizuara, mungesës së tregut të kapitalit dhe pasigurisë që sjell mospajtueshmëria e praktikave të kontabilitetit, ka shumë mundësi të përcaktojë një vlerësim të ulët edhe për atë korporatë.

Ashtu si do të shpjegohet në seksionet e mëposhtme depërtimi i ulët i industrisë së vlerësimit në tregun e Shqipërisë dhe pamjaftueshmëria e të dhënave në dispozicion, nuk mbështesin përdorimin e metodës së standardizuar në funksion të lidhjes së kapitalit me rrezikun. Nëse argumenti se të dhënat në dispozicion janë të kufizuara dhe nuk lejojnë zbatimin e metodës IRR është bindës dhe deri diku i kujdesshëm, po i njëjti argument se si këto të dhëna, të cilat edhe në rastin e metodës standarde janë përsëri të kufizuara, do të gjenden dhe do t’u shërbejnë agjencive të vlerësimit për të vlerësuar rrezikun e kredisë, mbetet për t'u parë.

Disa skenarë të tjerë të mundshëm mund të merren parasysh, si për shembull sesa ECAI-s kanë të dhënat e nevojshme dhe të sakta për të arritur përfundimet e duhura. Mund të ndodhin raste kur vlerësimet e kryera nga brenda bankës të jenë më të sakta, duke pasur parasysh se bankat janë më të interesuara në vlerësimin e rrezikut të kredisë së klientëve të tyre, pasi janë ato që do të mbajnë përgjegjësitë e vlerësimeve të gabuara. Gjithashtu, bankat njohin më mirë tregun dhe mjedisin e biznesit etj. Të tillë skenarë janë hasur shpesh edhe në Evropë, ku agjencitë e vlerësimit funksionojnë dhe në rastin më të mirë, kanë dhënë vlerësime të sakta për vetëm 53% të të gjitha


51

firmave DAX-30 që kanë pasur vlerësim kredie (rating).Siç duket qartësisht, vlerësimi (rating) për kompanitë e vogla për hir të Bazel II,

mund të shmanget. Në këtë rast, mekanizmat e vlerësimit të brendshëm të rrezikut nga vetë bankat janë të mjaftueshme. Bankat mund të rrisin kompetencën e tyre nga ekspertiza e agjencive të vlerësimit, kohë pas kohe. Vlerësimet (rating) e shpeshta nuk do të ishin efektive në termat e kostos për kompanitë, sidomos ato të voglat.

Pra, për të përmbledhur se çfarë sjell zbatimi i metodës standarde, po i rendis si më poshtë:

• Përdorimin e agjencive të jashtme të vlerësimit të rrezikut të kredisë; • Përdorimin e peshës së rrezikut të përcaktuar të sovranit për të caktuar peshat

e rrezikut për ekspozimet ndaj bankave;• Përdorimin e raportit kredi/vlerë për peshën e rrezikut të hipotekave të

banesave;• Peshën e rrezikut më të ulët për disa ekspozime të shitjes me pakicë dhe kredi

të vogla për bizneset;• Zgjerimin e gamës së teknikave për zbutjen e rrezikut të kreditit, të cilat janë

të njohura për qëllime të kapitalit të bazuar në rrezik, duke përfshirë zgjerimin e gamës së kolateralit të pranuar dhe garantuesit të njohur;

• Rritjen e faktorit të konvertimit të kreditit për angazhime të caktuara me një maturitet fillestar prej një viti ose më pak, që nuk janë të anulueshme pa kushte;

• Rishikimin e peshave të rrezikut për ekspozimet e titullzimeve etj .

3.3 Kostot e zbatimit të metodës standarde

Pavarësisht faktit se metoda standarte konceptualisht është e thjeshtë (ekspozimi x peshë), zbatimi i saj për bankat është kompleks. Gjithashtu, edhe trajtimi i kolateralit është një çështje komplekse. Transpozimi i tekstit të Bazelit në rregulloren (CRR) është ndonjëherë i vështirë për t’u interpretuar (DIR ka 13 anekse me më shumë se 200 faqe dhe nenet e Direktivës dedikuar caktimit të peshave të rrezikut përmendin shumë raste të veçanta, të cilat sjellin kompleksitet në implementim).

Metoda standarde krijon sfida të rëndësishme për bankat shqiptare, pasi ato duhet të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme metodat dhe standardet e brendshme në mbledhjen dhe raportimin e informacionit për llogaritjen e aktiveve me rrezik.

Për shembull, siç edhe përshkruhet në metodën standarde për bankat, do të jetë "e nevojshme të ndryshojnë procesin e tyre të raportimit të brendshëm," do të duhet të ofrojnë "trajnime shtesë për personelin dhe shpenzimet që lidhen me sistemet të reja (ose modifikimin e sistemeve ekzistuese) dhe "të sigurojnë informacion shtesë në mënyrë që të përcaktojnë peshat e duhura të rrezikut". Sipas metodës standarde, mbledhja dhe raportimi i informacionit për të llogaritur aktive me rrezik nga bankat në përcaktimin e kërkesave për kapital rregullator, do të përdoret vetëm për të qenë në përputhje me rregulloren, sepse informacioni nuk do të përdoret në menaxhimin e përditshëm të rrezikut.

Ende nuk është mjaft e qartë nëse pesha e standardizuar e rrezikut do të reflektojë rrezikun aktualisht të observuar të një aktivi të caktuar ose rrezikun e ndërlidhur ndërmjet klasave të aktiveve, sepse metoda standarde nuk merr në konsideratë ndryshime të papritura në kushtet ekonomike në përgjithësi apo të një sektori të veçantë. Në këto kushte, disa nga peshat fikse të rrezikut ose do të mbivlerësojnë ose nënvlerësojnë rreziqet aktuale.


52

Po kështu, koeficientët e ngjashëm të rrezikut për të njëjtën kategori klientësh (klasë aktivesh), pavarësisht nga fitimi apo modeleve të ndryshme biznesi dhe mjedisit ekonomik, do të duhet të vlerësohet nëse do të mundësojnë lidhjen e kapitalit me rrezikun. Bankat bashkëpunojnë me huamarrësit për të gjetur zgjidhje funksionale për nevojat e kreditimit të tyre, duke mundësuar për bankat më shumë kategori të kredive, që shpesh nuk përputhen me kategoritë standarde të favorizuara nga metoda standarte.

Metoda standarde u kërkon bankave kryerjen e shpenzimeve dhe lë pak hapësirë për përfitimet e mundshme nga përdorimi i modeleve të brendshme, më shumë të ndjeshme ndaj rrezikut sipas metodave më të avancuara të kuadrit të kapitalit. Përveç kostove të pajtueshmërisë që lidhen me kryerjen e llogaritjeve për dy raporte të mjaftueshmërisë së kapitalit, kjo metodë i stimulon pak bankat për të zhvilluar metodologjitë e brendshme dhe përditësuar ato me qëllim identifikimin, monitorimin dhe menaxhimin e rreziqeve.

Kërkesat e metodës së standardizuar nuk duhet të konsiderohen në mënyrë të izoluar, por së bashku me zhvillimin dhe ndryshimet e ardhshme të propozuara në Basel III, dhe gjithashtu në përputhje me qëndrimin dhe objektivin e rregullatorëve evropianë. Kështu, që nga nëntori i vitit 2013, rregullatorët evropianë (Komiteti i Përbashkët i Autoriteteve Mbikëqyrëse Evropiane (EBA, Esma dhe EIOPA) miratoi objektivin për të ulur vartësinë nga vlerësimet (“ratings”) e jashtme në rregullimin financiar, kryesisht në Evropë.

Gjithashtu, pas krizës, në Raportin e IIF-së të vitit 2009”Rivendosja e Besimit “, në seksionin 4, me titull “Stabiliteti Financiar nëpërmjet Mbikëqyrjes Makroprudenciale”, për industrinë bankare rekomandohet:

"Përmirësime në modelet e brendshme të rrezikut:Mbështetja e tepërt në “vlerësimet e jashtme” në modelet e brendshme të rrezikut, do

të thotë se menaxhimi i lartë në disa firma nuk ka qenë i vetëdijshëm për ndjeshmërinë e rreziqeve ndaj supozimeve të bëra. Një rishikim në qasjen e modeleve të brendshme të rrezikut po vë theksin në masa plotësuese të tilla si, stres testet e forta."

Parë dhe nga këndvështrimi i stabilitetit financiar3713 , për sistemin bankar në tërësi

nuk do të ishte e kujdesshme nëse bankat do të përdornin metodën standarde si mjetin kryesor të tyre për menaxhimin e rrezikut. Metoda standarde do të inkurajojë të gjitha bankat të sillen në të njëjtën mënyrë, duke rritur rrezikun sistemik. Kryerja e veprimtarisë bankare në mënyra dhe modele të ndryshme është më e këshillueshme pasi gjeneron më pak korrelacion.

Në shumë studime, në mënyra të ndryshme, është sugjeruar opinioni i shprehur edhe nga Peter Sands se "në fushën e bankave thjeshtësia e tepruar mund të jetë e rrezikshme". Po ashtu, në Financial Times, më 26 gusht 2013, shkruhet: "Thjeshtësia e SA, e cila në fillim ishte virtyti i saj më i madh, në një sistem financiar më kompleks, bëhet dështimi i saj më i madh. Bota financiare është bërë më komplekse dhe bota rregullative duhet të lëviz po me këtë hap. Çështja, pra, nuk është nëse marrëveshjet rregullative duhet të modernizohen, por se si ato mund të arrihen në mënyrë të balancuar dhe në një kohe të arsyeshme."

37 It should be noted that the IMF Working Paper Revisiting Risk-Weighted Assets (March 2012) shares”) the same analysis.


53

Sektori bankar përdor metodologji dhe teknologji të sofistikuar po aq sa edhe sektorët e tjerë. Për më tepër, kompleksiteti i industrisë bankare reflekton evoluimin e ekonomisë dhe shoqërisë në përgjithësi. Dekurajimi i përmirësimit të mëtejshëm apo i përdorimit të mjeteve të sofistikuara të menaxhimit të rrezikut nuk do të çojë në një botë më të thjeshtë, por përkundrazi, do ta bënte më të vështirë dhe komplekse për ta menaxhuar atë në mënyrë të përshtatshme.

Lejimi i përdorimit të matjeve të brendshme të rrezikut për bankat, është një inovacion i rëndësishëm, i cili zvogëlon gjasat që kuadri rregullator të vjetërsohet, si rezultat i zhvillimeve në novacionet financiare dhe teknikave të menaxhimit të rrezikut. Përveç kësaj, avantazhi i informacionit që bankat kanë, mund të shfrytëzohet më mirë për të arritur në një përqasje më të saktë ndërmjet kapitalit rregullator dhe nivelit të synuar të kapitalit ekonomik. Së fundi, duke e vendosur përgjegjësinë në mënyrë të qartë mbi menaxhimin, bankat detyrohen të zhvillojnë sisteme të brendshme të menaxhimit të rrezikut.

CRD3814, si dhe rregullorja e BSH "Për raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit",

parashikon që, për të llogaritur cilësinë e kredisë të kundwrpalës tjetër , bankat duhet të përdorin ratings të jashtëm të kredive . Institucionet që japin këto vlerësime duhet të njihen si të pranuara nga autoriteti për qëllimet e llogaritje se cilësisë se kredisë për efekt të llogaritjes së mjaftueshmërisë së kapitalit. Dhe kjo njohje jepet vetëm kur autoriteti mbikëqyrës gjykon se ECAI-a ka plotësuar kriteret e njohjes të parashikuara në rregullore.

Duke u nisur nga prezenca e agjencive të vlerësimit në tregun shqiptar, përdorimi i vlerësimit (ratingut) për qëllimet e rregullimit të kapitalit përballet me disa pengesa. Këto pengesa janë të lidhura me faktorët e nevojshëm për një vlerësim të saktë të cilësisë së kredisë

3.4 Përkufizimi i vlerësimit të kredisë. Pse ka rendësi vlerësimi i kredisë (credit rating)

Theksimi i rëndësisë së agjencive të vlerësimit të kredive sipas Basel 2, kërkon prej autoritetit rregullues një njohje të mirë të punës dhe mënyrës së funksionimit të CRA-ve.

Karakteristikat e një vlerësimi kredie janë përmbledhur nga ONG (2002).

Një vlerësim kredie është:- një proces gjykimi i renditjes dhe klasifikimit të huave për kategori të ndryshme

rreziku, që prezanton një deklaratë të qartë dhe të saktë të aftësisë kredimarrëse të një firme të vlerësuar, për çdo kategori;

- një proces parashikues rezultatesh të mundshme, të ardhshme, duke përdorur informacionin aktual të disponueshëm e të observueshëm;

- ku përfshihen elementë kyç si analiza sasiore (të tilla si analiza të raporteve të

38 Article 80 of the CRD provides that: “To calculate risk-weighted exposure amounts, risk weights shall be applied to all exposures, unless deducted from own funds (…). The application of risk weights shall be based on the exposure class to which the exposure is assigned and (…) its credit quality. Credit quality may be determined by reference to the credit assessments of external credit assessment institutions (ECAIs) in accordance with the provisions of Articles 81 to 83 or the credit assessments of Export Credit Agencies


54

“cash flows”, të industrisë, sektorëve dhe makroekonomike) ashtu dhe analiza cilësore (të tilla si qëndrueshmëria financiare, menaxhimi dhe qeverisja).

Termi “ECAI” është term i krijuar nga Basel 2. Credit Rating Agency (CRA) është përdorura për ato agjenci sipas përcaktimit IOSCO, të cilat përfshijnë:

- ato entitete të cilat si aktivitet primar të tyre kanë nxjerrjen e vlerësimeve të kredisë (credit rating) për qëllim të vlerësimit të rrezikut të kredisë;

- një organizatë vlerësimet e të cilës janë njohur për qëllime rregullative nga një autoritet rregullator financiar.

IOSCO (2004) e përcakton vlerësimin e kredisë si një “opinion parashikues për aftësinë kredimarrëse të një entiteti, një angazhimi kredie, një borxhi apo lëshues obligacionesh, i shprehur nga një sistem renditjeje funksional dhe I mirëpërcaktuar".

Pas konsultimit me faqet zyrtare të agjencive të vlerësimit, arrihet në përfundimin se agjencitë e vlerësimit përdorin qasje të ndryshme në formimin dhe publikimin e opinioneve të tyre rreth rrezikut të kredisë. Disa agjenci përdorin analiza, disa përdorin modele matematike dhe disa kombinimin e të dyjave. Modelet e agjencive ndryshojnë sipas kritereve, proceseve, përkufizimeve e renditjeve që ato përdorin. Prandaj dhe përdoruesit e vlerësimeve duhet ti kenë parasysh ndryshimet midis tyre përderisa përdorin këto vlerësime si benchmark.

Ka dy qasje kryesore në funksionimin e CRA-ve, që janë ”agjencitë e orientuara nga analiza dhe ato të orientuara nga modeli”.

Standard & Poor’s përdorin qasjen e orientuar nga analiza, ndaj dhe kanë punësuar analistë për të vlerësuar dhe shprehur një opinion në lidhje me aftësinë kredimarrëse të emetuesit. Në vlerësimin (rating) e një kërkuesi, analisti kryen një rishikim të performancës financiare, politikave dhe strategjive të menaxhimit të rrezikut, si dhe mjedisin ekonomik në të cilën kërkuesi operon.

Përveç vlerësimit të të dhënave financiare, analisti i kredisë zakonisht peshon informacionin cilësor, si strategjitë afatgjata, përderisa vlerësohet edhe aftësia dhe vullneti i kërkuesit për të përmbushur detyrimet e tij financiare në kohe. Analistë të tjerë sjellin ekspertizën në industri të veçanta apo pjese specifike të tregut

Një numër më i vogël agjencish vlerësimi përdorin qasjen e orientuar nga modeli, duke u fokusuar më tepër në të dhënat sasiore, të cilat i inkorporojnë në një model matematikor për të prodhuar vlerësimin e tyre që është në përgjithësi vlerësim “point-in-time”. Kjo qasje vlerëson aftësinë kredimarrëse duke pare cilësinë e aseteve të entitetit, financimin dhe probabilitetin e dështimit, bazuar në numrat e pasqyrave financiare dhe në dosjet e rregulluesve. Formulat matematike përdoren për të matur aftësinë kredimarrëse dhe zakonisht janë shumë komplekse dhe private.

Duke pasur parasysh disponibilitetin e të dhënave historike në tregun shqiptar, pritshmëria është që agjencitë e vlerësimit, të gatshme për të aplikuar për njohje dhe pranim për qëllimet e kërkesave të kapitalit në Shqipëri, do të jenë ato të orientuara nga analiza.

Agjencitë e vlerësimit kanë përkufizimin e tyre për vlerësimin, si p.sh: Përkufizimi i Standard Poor’s: “Një vlerësim kredie është opinion mbi aftësinë kredimarrëse të një obliguesi, ose aftësinë kredimarrëse të një obligatori, në lidhje me një borxh të veçantë ose të tjera detyrime financiare, bazuar në faktorët e rrezikut të lidhur me të. Ai (vlerësimi/ratingu) nuk përbën ndonjë rekomandim (blerje shitje apo mbajtje e një titulli të caktuar) dhe as ndonjë koment mbi qëndrueshmërinë e një investimi të veçantë".


55

Përkufizimi i Moody’s: Një vlerësim, sipas Moody’s, është një “opinion lidhur me aftësinë kredimarrëse në të ardhmen, e përcaktuar nga analiza kredie thelbësore dhe shprehur nëpërmjet një sistemi me simbole AAA-C”. Përcaktimi i Moody’s për dështimin (default) përfshin tre lloje ngjarjesh dështuese dhe konkretisht:

• ka mungesë ose vonesë pagese të këstit, përfshirë edhe vonesat në pagesat brenda periudhës “grace”;

• emetuesi fillon procedurat e falimentit ose ato të kujdestarisë ligjore;• kur ndodhin ngjarje stresuese në këmbim.

Nisur nga përkufizimet e mësipërme, mund të konkludohet që agjencitë e vlerësimit të kreditit CRA (Credit Rating Agencies) nxjerrin opinione mbi aftësinë kredimarrëse të një emetuesi të caktuar apo një instrumenti financiar në një datë të dhënë. Duke qenë një opinion që në vetvete nuk përmban një përgjegjësi (ato nuk përbëjnë një rekomandim brenda kuptimit të direktivës

dhe, për më tepër, ato i referohen një kohe të përcaktuar).Pavarësisht se vlerësimet e kredisë janë thjeshtë dhe vetëm vlerësime apo “opinione”,

ato përdoren rëndom dhe mbi to bazohen veprime sikur të ishin tregues plotësisht objektivë të rrezikut të kredisë. Në ketë rast, fakti që këto vlerësime mund të mos jenë të besueshme nuk ka ndikim të drejtpërdrejtë në kredibilitetin dhe reputacionin e këtyre agjencive dhe palët e treta i vuajnë më shumë pasojat.

Për të arritur në një vlerësim të caktuar, CRA-të analizojnë informacion publik, financiar dhe kontabël rreth kërkuesit, si dhe situatën makroekonomike dhe faktorë të tregut që mund të influencojnë rrezikun e kredisë së tij apo dhe të instrumentit të borxhit. Ky rrezik kredie është i përberë si nga rreziku financiar (politika financiare, rentabiliteti, menaxhimi i likuiditetit dhe i borxhit), ashtu dhe nga rreziku industrial/tregtar (rreziku i sektorit, pozicioni konkurrues,

strategjia, projekte industriale dhe ristrukturime). Në përgjithësi, CRA-të komunikojnë me menaxhimin e kërkuesit, ndaj dhe ato e bazojnë vlerësimin e tyre dhe në informacion jopublik. Gjithsesi, CRA-të nuk verifikojnë saktësinë e informacionit kontabël apo financiar.

Çdo CRA përdor metodologjinë e saj të vlerësimit të rrezikut të kërdisë, e cila është bërë publike në faqen e saj zyrtare, ku shpjegohen faktorët sasiorë dhe cilësorë të përdorur në përcaktimin e vlerësimit të kredisë për çdo kategori borxhi. Edhe pse rëndësia e faktorëve që merren në konsideratë në procesin e vlerësimit është kryesisht subjektive, përsëri publikimi i metodologjisë së CRA-së mund të ndihmojë emetuesit dhe investitorët për të kuptuar më mire procesin e vlerësimit.

Debatet mbi rregullimin e CRA-ve pas krizësTendenca: Rritja e besueshmërisë dhe pakësimi i mbështetjes tek vlerësimi i kredisë

Para krizës financiare, aktiviteti i vlerësimi i kredisë mbështetej në modelin “përputh dhe shpjego” të një industrie vetërregulluese. Vetërregullimi është shpjeguar nga IOSCO nëpërmjet kodit të sjelljes, i publikuar për herë të parë në dhjetor 2004. Ky kod u rishikua në 2008, me qëllim adresimin e shqetësimeve mbi transparencën dhe perceptimet e tregut; pavarësinë dhe shmangien e konflikteve të interesit, si dhe konkurrencën midis CRA-ve dhe ndërlidhjen e kësaj konkurrence me pavarësinë e tyre. Kodi mbështetet mbi publikimin, si një mekanizëm përputhshmërie. Duke bërë publik individualisht kodin e tyre të sjelljes, pjesëmarrësit e tregut mund të vlerësojnë


56

se si CRA-ja ka inkorporuar këtë kod në standardet e saj të brendshme. Shumica e CRA-ve e kanë adaptuar këtë kod dhe IOSCO monitoron implementimin e tij.

Rekomandimet e propozuara fokusohen më së shumti në rregullimin e CRA-ve sipas modelit “e mbikëqyrur”. Rregullorja e rekomanduar synon pakësimin e konfliktit të interesit dhe promovon konkurrueshmëri më të lartë në industrinë e CRA-ve. Këto synime janë në konsistencë me dy objektivat kryesore të rregullimit financiar dhe konkretisht: 1) mbrojtja e investitorëve nga sjellje oportuniste; dhe 2) përmirësimi i efektivitetit të sistemit financiar.

Shembull i kësaj është dhe deklarata e drejtuesve të G20 (Samiti i Londrës, 2 prill 2009) që propozon: “... një zgjerim të rregullimit dhe regjistrimit të CRA-ve për të qenë të sigurt që ato përmbushim kodet ndërkombëtare të praktikave më të mira dhe veçanërisht për të parandalua konflikte interesi të papranueshme”

Aktualisht CRA-të nuk janë nën rregullim, por kriza ka kërkuar që ato të jenë të regjistruara dhe të mbikëqyrura.

Grupi De Larosière (2009) rekomandoi të kryet një rishikim thelbësor i modelit të biznesit të CRA-ve, financimit të tij dhe ndarjen e aktivitetit të vlerësimit nga aktiviteti këshillues. Ai gjithashtu rekomandoi pakësimin e përdorimit të vlerësimit në rregullimin financiar. Grupi theksoi që ndryshimet rregullative të shoqërohen me rritjen e “due diligence” dhe të gjykimit nga ana e investitorëve, si dhe përmirësimin e mbikëqyrjes financiare në përgjithësi.

Pra, ndërsa disa rregullatorë janë duke bërë përpjekje për të ulur referimin ndaj vlerësimit në legjislacion dhe në rregullim, përsëri CRA-të janë një mekanizëm i rëndësishëm i tregut, e paraqiten shumë të integruara në kuadrin e sotëm financiar. Do të jenë të nevojshme përpjekje për edukimin e tregut shqiptar mbi qëllimet dhe kufizimet e vlerësimit.

Në përmbledhje të këtij debati mund të themi se: Opinionet në vetvete, nuk mund të jene “të sakta”, por kjo nuk nënkupton që ato janë të rastësishme dhe të paarsyeshme dhe se CRA-të nuk kanë përgjegjësi për procesin që kryejnë dhe publikojnë. Pra, ndodhemi para faktit që një entitet i parregulluar ka të drejtën të japë opinione të rëndësishme dhe delikate për entitete të rregulluara.

Ndaj kërkohet që autoriteti rregullues të sigurohet për besueshmërinë e vlerësimit të kredisë.

- Shqetësimet rreth vlerësimit të kredisë

CRA-të nuk bëjnë vetëm vlerësim kredie por edhe përkufizojnë se çfarë nënkupton rreziku i kredisë në kontekstin e një entiteti të veçantë, i cili mund të jetë i ndryshëm nga përkufizimi i autoritetit rregullator. Dhe është pikërisht mungesa e një përkufizimi të rrezikut të kredisë dhe mënyra e matjes së tij që e bën rregullimin e vlerësimit të kredisë të vështirë në këtë fazë.

Qartazi agjencitë e vlerësimit e ngrenë gradën e vlerësimit të kredisë së huamarrësve në kohë bumi ekonomik dhe e ulin atë në kohë vështirësish ekonomike. Kjo i lejon bankave të ulin kërkesat për kapital në kohën e expansionit ekonomik, por kërkojnë një rritje të kërkesave për kapital në kohën e ngadalësimit ekonomik. Dhe kjo nuk është ajo çka ekonomistët financiarë sugjerojnë si një qasje optimale për standardet e kapitalit.


57

Me sa duket, bankat mund të përfshijnë në kontratat e huasë shkakun e nisjes së vlerësimit (rating trigger) dhe të marrin të drejta automatike në rastet e dështimit të huamarrësit, bazuar vetëm në vlerësim, duke neglizhuar një monitorim të afërt, si të rrezikut të kredisë ashtu dhe të rreziqeve të tjera.

Por CRA-të nuk kanë të njëjtën incentivë për të monitoruar huamarrësit siç kanë bankat, pasi ato nuk kanë rrezik financiar në rast dështimi të huamarrësit. Prandaj, pavarësisht saktësisë së vlerësimit, funksioni unik I bankave në vlerësimin nga afër dhe në mënyrë të vazhdueshme të strukturës së përgjithshme financiare të huamarrësit, si dhe rreziqeve me të cilat përballet, mund të mos plotësohet në rastet e vlerësimit nga CRA-të.

Për më tepër, kur bankat do të përdorin vlerësimin e kredisë për qëllime llogaritjeje të kërkesave për kapital, ato do të jenë të motivuara të zgjedhin huamarrësit me vlerësim më të lartë, pasi kështu do të ulin kërkesat rregullative për kapital. Dhe nëse vlerësimi i kredisë nuk do të reflektojë realisht rrezikun e kërdisë, struktura e kapitali të bankës do të ketë një përshtypje të gënjeshtërt mbi faktin se kjo strukturë ka mjaftueshëm mbrojtje kundrejt rrezikut, dhe mund të krijojë shqetësim në sigurinë dhe qëndrueshmërinë e sistemit bankar.

Pavarësisht këtyre shqetësimeve në lidhje me vlerësimin, tashmë është gjerësisht e pranuar që investitorët, bankat dhe rregullatorët mbështeten në vlerësimin e kredisë për qëllime të ndryshme e në rritje, si:

I. për përcaktimin e kërkesave për kapital;II. për identifikimin dhe klasifikimin e aktiveve zakonisht në kontekstin e

investimeve të lejueshme apo për lejimin e përqendrimit të aktiveve;III. për të dhënë një vlerësim të besueshëm për rrezikun e kredisë që I shoqërohet

blerjes së aseteve si pjesë e ofertës së titullzimit apo ofertës për bonde të mbuluara;

IV. për përcaktimin e kërkesave të publikimit (disclosure) dhe V. për të përcaktuar prospektet legjitime në shitjen dhe blerjen e titujve.

3.5 Penetrimi i CRA-ve në tregun shqiptar

Aktiviteti i CRA-ve vazhdon pavarësisht njohjes së tyre nga autoriteti për qëllim të kapitalit rregullator. Aprovimi i një ECAI-e nga organi kompetent për qëllim mjaftueshmërie kapitali, mund të konsiderohet si një zgjerim I përdorimit të vlerësimit.

Në treg janë vetëm tre agjenci ndërkombëtare vlerësimi: Moody’s, Standard &

Poor’s (S&P) dhe Fitch. Të tria këto mbulojnë shumë vlerësime individuale dhe kanë historik të gjatë të dhënash. Ato gjithashtu kanë grupe të mjaftueshme analistësh me eksperiencë që mundësojnë rishikim të vazhdimësi. Por, çka është më kryesorja, këto agjenci janë njohur dhe pranuar nga pjesëmarrësit në treg.

Penetrimi i Agjencive të Vlerësimit të Kreditit në Shqipëri është i kufizuar në disa degë të bankave të huaja dhe institucioneve financiare si:

• Banka Procredit sh.a. - vlerësuar nga “Fitch Ratings”;• Banka Kombëtare Tregtare sh.a. - vlerësuar nga JCR-ER;• Banka Société Générale Albania sh.a. - vlerësuar nga Moody’s;• Banka Credins sh.a. - vlerësuar nga Moody’s;


58

• gjithashtu të vlerësuara nga Moody’s janë të gjitha bankat greke që operojnë në Shqipëri: Banka Alpha Albania sh.a, Banka Crédit Agricole Shqiperi sh.a, Banka NBG Albania sh.a, Banka Tirana sh.a.;

• Vienna Insurance Group – vlerësuar nga Standard & Poor’s.

Tregu shqiptar për agjencitë e vlerësimit sapo është krijuar dhe i mungojnë të dhëna afatshkurtra mbi vlerësimin dhe vështirë të flitet për historik afatgjatë të dhënash. Me sa duket, procesi i njohjes së ECAI-ve si të pranuara do të jetë relativisht i thjeshtë, pasi kryesisht do të jetë një proces indirekt njohjeje (agjencitë e pranishme në treg janë të njohura nga vendet e BE-së). Ka dhe disa agjenci më të vogla dhe të specializuara, të cilat ofrojnë vlerësim dhe shërbime të tjera këshillimi.

- A është njohja dhe pranimi i ECAI-së i mjaftueshëm për një vlerësim kredie të besueshëm?

Kushtet që një CRA duhet të plotësojë për të qenë një ECAI e pranuar i japin siguri autoritetit kur i lejon institucionet financiare të përdorin këto vlerësime për qëllime të llogaritjes së kapitalit rregullator.

Rregullorja “Mbi Mjaftueshmërinë e Kapitalit” është aprovuar dhe është në linjë me direktivën evropiane. Pavarësisht vullnetit për implementimin, detyrimi ligjor i rregullores kufizohet nga disa kritere teknike, të tilla si specifikimi I faktorëve sasiorë dhe cilësorë, benchmark-et, mapping.

Me qëllimin ilustrimin e implementimit praktik të kritereve teknike po shpjegoj më në detaje, duke filluar me mapping. Për qëllime të kërkesave të kapitalit, rregullatorët janë shumë të rreptë në kërkesat për përcaktimin e kategorisë së vlerësimit, ashtu si dhe shprehet neni i direktivës, të krahasohet me kuptimin e shkallëve të cilësisë së kredisë të përcaktuara nga autoriteti.

“ Article 11 - Meaning and relative position of a rating categorydefined according to the following charac të ristics of the capacity of financial commitments as reflected in the i të ms assigned such rating category, being honored, and more in particular by:

(a) its degree of sensitivity to the economic environment;(b) its degree of proximity to the default situation.

2. The meaning of a rating category shall be compared to the one established for each credit quality step, as specified in Article 16.

3. The meaning of a rating category shall be considered in combination with its relative position within the rating scale established by the ECAI.”

Neni i mësipërm i direktivës kërkon që, në mënyrë që procesi i njohjes së ECAI-ave të jetë i komplementuar, domethënia e shkallëve të cilësisë së kredisë duhet të jetë e përcaktuar nga mbikëqyrja, ashtu siç e kërkon edhe rregullorja e mëposhtme.

“Banka e Shqipërisë, duke marrë parasysh kriteret teknike të përcaktuaranë këtë nënkre për njohjen e ECAI-ve, përcakton lidhjen (korrespondencën,mapping) ndërmjet shkallës (kategorisë, klasës) së cilësisë së kredisë, tëpërcaktuar në nënkreun I të këtij kreu dhe vlerësimeve përkatëse të kredisë, të një ECAI-e të njohur”.

Nënkapitulli i përmendur përshkruan shkallët e cilësisë së kredisë dhe peshat e rrezikut korrespondues, por siç edhe rregullorja e kërkon, është e nevojshme dhe domethënia e shkallëve të cilësisë së kredisë.

Rregullorja përcakton që: “Banka e Shqipërisë krahason normat e dështimit (default), për çdo vlerësim të rrezikut të kredisë, të realizuar nga një ECAI, me një


59

standard të ndërtuar mbi bazën e përvojës së normave të dështimit (default), nga ECAI të tjera, për një kategori të emetuesve me një nivel të barasvlershëm rreziku kredie.”

Kjo nënkupton që, për të llogaritur normën e dështimit, janë të nevojshme të dhëna historike të vlerësimit të kredisë për një periudhë kohe për të njëjtën kategori huaje dhe për të njëjtin nivel rreziku.

Mbase në lidhje me këtë kërkesë së rregullores, një mbledhës qendror I vlerësimit të kredisë është i nevojshëm për implementimin e kësaj rregulloreje.

Kur vlerësojnë nivelin e rrezikut pas çdo vlerësimi kredie, ECAI-ve u kërkohet prej rregullatorit të sigurojnë gjithë informacionin e nevojshëm në lidhje me të. Gjithashtu, ato duhet të kenë sisteme për të kapur të dhënat e duhura sapo ato bëhen të disponueshme. Këto të dhëna do të tregojnë në praktikë nëse parashikimet e agjencive të vlerësimit kanë qenë të sakta (kompani të cilat kishin vlerësim më të lartë dështuan më pak se ato që kishin vlerësim më të ulët). Këtu ngrihet pyetja: a mundet që një ECAI të sigurojë të dhënat mbi falimentin për çdo segment të tregut të kredisë në Shqipëri?

Duket se kostot kryesore të përmbushjes së kësaj rregulloreje do të bien mbi ECAI-të, pasi janë ato që duhet të sigurojnë të dhëna të cilat mungojnë për tregun shqiptar. Këto të dhëna janë input i domosdoshëm për metodologjinë e ECAI-ve në përcaktimin e vlerësimeve të kredisë. Metodologjia është bazuar në kombinimin e faktorëve sasiorë dhe cilësorë në përcaktimin e vlerësimit të kredisë për çdo kategori kredie: një faktor sasior është norma e akumuluar e dështimit për një periudhë trevjeçare, që do të thotë shuma e të gjithë normave të dështimeve të ndodhura në një periudhë trevjeçare, për të gjithë zërat e gradës së vlerësimit që i përkasin të njëjtit grup.

Pra, vetëm për vlerësimin e rrezikut të kredisë janë të nevojshme këto të dhëna të hollësishme: të dhënat e huamarrësit, të dhënat e garantuesit, të dhëna të veçanta mbi asetin, të dhënat e normave të dështimit, të dhënat mbi “recoveri”, të dhëna mbi vlerësimin dhe migrimin, të dhëna mbi industri të veçanta, të dhëna makro, të dhëna të korreluara.

Për bankat, kostot e përmbushjes së rregullores janë të papërfillshme, përderisa tabelat e mappingut për çdo ECAI (Aneksi 1: Lista e ECAI-ve të pranuara Banka e Shqipërisë, do të njohë si institucione të jashtme të vlerësimit të kredisë (ECAI) të pranuara, për të gjitha klasat e ekspozimit të përcaktuara në Kreun III të rregullores “Për raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit”, si dhe për pozicionet e titullzimit, institucionet e listuara më poshtë: 1. Moody’s1 2. Fitch1 3. Standard &Poor’s1 4. Japan Credit Rating (JCR)1) do të bëhen publikisht të disponueshme dhe do të jetë e lehtë përdorimi i tyre në procesin e llogaritjes së kërkesave për kapital.

Duhet të bëhen përpjekje me qëllim lehtësimin sa më të madh të barrës së kësaj rregulloreje mbi ECAI-të, në të kundërt ato mund të mos jenë të interesuara të përfshihen në këtë proces. Këto përpjekje janë të rëndësishme, jo vetëm në drejtim të kostove të përputhshmërisë me rregulloren por, çka është më e rëndësishme, për të shmangur incentiva të padëshiruara nga bankat, të tilla si preferenca për t’u dhënë hua kompanive të pavlerësuara (unrated), pasi nën Metodën Standarde kompanitë e pavlerësuara do të kenë të njëjtën peshë rreziku si dhe në Basel I.

Kuadri i mbikëqyrjes së konsoliduar përmes të cilit Basel II duhet të zbatohet është një burim potencial i vështirësive për, dhe kështu mund të ngadalësojë, zbatimin. Kjo është rasti për bankat shqiptare ku dy mbikëqyrëset kanë rregulla të ndryshme mbikëqyrjeje dhe zbatojnë metoda te ndryshme për llogaritjen e rreziqeve: si bankat: Raiffesen Bank (Austri); INTESA dhe banka Veneto (Itali) dhe Societte General(Francë) vendi :’host” (Albania). Mbikëqyrësi mëmë mund të miratojë miratimin e metodës së sistemeve të


60

brendshme (IRB), ndërsa mbikëqyrës pritës mund të përcaktojë metodën e standarte për bankat që i nënshtrohen mbikëqyrjes së saj e kufizuar kjo nga kapacitetet e saj mbikëqyrëse. Kuadri ligjor ne Shqipëri këmbëngul në metodën e standarte, kurse mbikëqyrësi i bankës mëmë ka miratuar përdorim e qasjes IRB (rasti i Raiffesen Bank). Përdorimi i qasjeve të ndryshme në vende të ndryshme ngarkon me barre (kosto shtesë ) dhe përgjegjësi e bankës mëmë te integroje degët me metoda te ndryshme ne një kuadër kontabël te konsoliduar. Udhëzimet e Basel II nuk kanë akomoduar raste( si ky në vendin tone) në të cilin mbikëqyrësi prindi i një banke ka pranuar përdorimin e saj e qasjes IRB por mbikëqyrësi pritës në vendin e një prej degëve të saj ka vendosur që bankat të përdorin qasjen e standardizuar. Kështu që mosmarrëveshjet në kërkesat për minimum kapitali do të duhet të zgjidhen në një tjetër mënyrë.

Në përputhje me kërkesat e kuadrit të kapitalit Basel II , shumë banka kanë rritur përpjekjet e tyre në mbledhjen e të dhënave për të dy rreziqet si atë të kredisë dhe atë operacional. Përkundër këtyre përpjekjeve, ky informacion mund të jetë i pak dobishëm, përveçse për qëllime të pajtueshmërisë me rregullatore, vetëm nëse bankat janë vetë të interesuara për të matur kthimin nga investimet në aktivitetet e tyre dhe evoluojnë sistemet e matjes dhe të menaxhimit të rrezikut.

Table 12 The Basel I Capital Accord.

Table 13 The Basel II Capital Accord.


61

Ka studime të shumta3915 dhe modele të ndërtuara nga bota akademike në lidhje me

metodën e modeleve të Bazel II dhe duket se në themel të marrëveshjes, është si të thuash, formalizmi i modelimit ekonomik. Gjetja e përbashkët e të gjitha këtyre studimeve është se cilësia e një modeli varet nga cilësia e inputeve të modelit.

E drejta për t’u pranuar metoda IRB nën Bazel II 16

40 përcaktohet nga disa kërkesa për menaxhimin dhe për kontrollet e brendshme të bankës. Por për vendosjen e kërkesave për kapital, për rrezikun e kredisë në veçanti, me interes janë kërkesat sasiore për sistemin e vlerësimit të bankës dhe disponueshmërinë e të dhënave të caktuara.

Ka dy metoda IRB: ajo “foundation” dhe ajo “ avanced”. Udhëzimet e BIS sugjerojnë se “foundation” IRB është më mirë të aplikohet në vendet, ku aktiviteti bankar është kryesisht veprimtari pakice. Sipas këtij sugjerimi, meqenëse aktiviteti bankar në Shqipëri është kryesisht me pakicë, metoda “foundation” IRB mund të jetë opsioni për t’u marre në konsideratë.

Sipas metodës IRB, shpërndarja e ekspozimeve të portofoleve ndjek të njëjtat rregulla si në metodën SA, përveç se numri i klasave të aktiveve është më i lartë.

Klasat e aktiveve janë sovrani, bankat, korporatat (të cilat ndahen në ekspozimet ndaj ndërmarrjeve të vogla, të mesme, kreditime të specializuara, blerje për t’u arkëtuar dhe ekspozimet e tjera të korporatave), pakica (ndahen në kreditë hipotekare banimi, ekspozimet e ripërsëritura të kreditit, të arkëtueshmet dhe të tjera me pakicë, duke përfshirë kreditë për bizneset e vogla) dhe ekspozime të kapitalit neto për të cilat aplikohen pesha rreziku të ndryshme..

Në metodën IRB, peshat e rrezikut janë të bazuara në vlerësimet e brendshme që bankat u bëjnë huamarrësve të tyre. Që bankat të lejohen për këtë opsion, duhet të përmbushin kushtet e mëposhtme:

• Banka duhet të ketë përdorur një sistem vlerësimi, të paktën tre vjet para se të kualifikohet për qasjen IRB.

• Gjatësia e periudhës së vëzhgimit për të dhënat e përdorura për vlerësimin e probability of default (PD) PD-së nga banka duhet të jetë të paktën pesë vjet.

• Gjatësia e periudhës së vëzhgimit për të dhënat e përdorura për të vlerësuar loss given default (LGD) dhe exposure at default (EAD) duhet të jetë të paktën shtatë vjet, me përjashtim të ekspozimeve me pakicë për të cilat afati është pesë vjet.

Në qoftë se këto kushte janë plotësuar dhe bankat janë të lejuara për të krijuar sistemin e tyre të vlerësimit (në vend të varësisë nga agjencitë e jashtme të vlerësimit), kapitali përkundër çdo ekspozimi të kredisë do të jetë në funksion të katër parametrave bazë të rrezikut: probabiliteti i dështimit (PD), humbja nga dështimi (LGD), ekspozimi në dështim (EAD) dhe maturiteti i mbetur i ekspozimit (m) të portofolit të kredisë, të cilit i takon ekspozimi.

39 Bank regulation ,capital and credit supply: Measuring the impact of Prudential Standards William Francis Matthew Osborne UK Financial Services Authority

40“Enhancements to the Basel II Framework” July 2009 Bank of International Settlement Publications http://www.bis.org/publ/bcbs157.htm

KAPITULLI I IV:METODA E VLERËSIMIT TË BRENDSHËM

(IRB) DHE SISTEMET E BRENDSHME TË VLERËSIMIT(KLASIFIKIMIT)


62

Në metodën “IRB Fondation” PD gjithmonë duhet të vlerësohet nga bankat, ndërsa LGD dhe EAD e M nga mbikëqyrja.

Parametrat e mësipërm të rrezikut janë inputet e nevojshme për të vlerësuar rrezikun e kredisë të një huaje të vetme, kështu:

PD është Probabiliteti i Dështimit për një huamarrës gjatë një periudhe një-vjeçare, që njihet edhe si frekuenca e pritshme e dështimit. Matja e PD-së bazohet në vetë përkufizimin e dështimit. Në përgjithësi, dështimi ndodh nga mos-pagesa e principalit ose e interesit. Është gjerësisht e pranuar se dështimi ndodh nëse pagesa është e vonuar për një kohë prej 90 ditësh. Këto kredi karakterizohen si "me probleme".

EAD është sasia e pritshme e humbjes në një kredi të ofruar për një huamarrës, kur ndodh dështimi.

LGD është shuma që huamarrësi detyrohet në kohën e dështimit, ekspozimi i mbetur në kohën dështimit.

Humbja e pritshme është një shumëzim i thjeshtë i (PD * LGD * EAD). Konvertimi në pesha të rrezikut rrjedh nga formula analitike, që lidh kërkesat për kapital me komponentin e humbjeve të papritura të kredisë (UL), me idenë se komponenti i humbjeve të pritshme (EL) mbulohet tashmë nga provigjonet.

Pra metoda “IRB Fondation”, përmban një thjeshtësim të qëllimshëm në krahasim me teknikat më të avancuara që aplikohen aktualisht.

Ky thjeshtësim lejon që një model të mund të standardizohet dhe kështu, të aplikohet në mënyrë të unifikuar nga bankat me madhësi të ndryshme dhe kompozim të ndryshëm të portofolit. Horizonti kohor i vlerësimit të rrezikut është vendosur në një vit. Modeli IRB, gjithashtu, supozon një nivel të besimit 99,9%. Për më shumë detaje, shih Resti (2002).

4.1 Përkufizimi dhe përdorimi sistemeve të brendshme të vlerësimit

Sistemet e brendshme të vlerësimit (Rating) janë një tregues kyç, i përdorur,nga bankat që përmbledh e rrezikun e mbartur në kreditë individuale. Rating-s zakonisht mishërojnë një vlerësim të rrezikut të humbjes për shkak të dështimit të një palë, bazuar në shqyrtimin e informacionit e sasiore dhe cilësor përkatëse

Në mesin e bankave, ekspozimet në çdo klasifikim të brendshme (grade )janë trajtuar në mënyrë tipike sipas karakteristikave specifike dhe të matshme te humbjeve. Edhe pse qasjet mund të ndryshojnë, në përgjithësi, këto karakteristika janë parametrat e renditur me sipër: (PD), (LGD); (EAD), (EL) dhe (UL), por edhe karakteristika te tjera specifike të lidhura me me huamarrësit dhe ekspozimeve.

Një sistem rating përfshin të gjitha elementet që luajnë një rol në këtë proces, duke përfshirë matjen konceptuale të humbjes , metodologjinë për vlerësimin e rrezikut të një ekspozimi, përgjegjësitë e personave përgjegjës , dhe procedurat e përdorimit të brendshme të informacionit të ratingu-t.

Nuk duket se ka një qasje e vetme ose standarde për sistemet e brendshme të vlerësimin ( rating u-t) të kredisë në industrinë bankare. Mund të ketë një numër arsyesh të ndryshme që banka të ndryshme adoptojnë sisteme të ndryshme të rating-s, duke përfshirë:

• pikëpamje te ndryshme mbi shkallën e duhur të mbështetjes në informacione sasiore (p.sh lehtësisht e matshme), në krahasim me informacionin cilësor (p.sh., e vështirë për të matur) për të konsideruar faktorët e rrezikut;

• rëndësia e kulturës së kreditit dhe eksperienca historike e bankave individuale


63

ne lidhjen e ngushtë midis sistemeve të rating dhe procesit të menaxhimit te rrezikut të kredisë.

• gjykime të ndryshme në lidhje me kompleksitetin dhe paqartësinë e rreziqeve të lidhura me secilin transaksioni;

• reagime të ndryshme ndaj vështirësive që lidhen me përcaktimin sasior të karakteristikave që identifikojnë humbjen

Kam përshtypjen se gjatë dhjetë viteve të fundit, bankat në Shqipëri kanë bërë progres të madh në përmirësimin e arkitekturës së këtyre sistemeve, dhe në matjen e karakteristikave të humbjes si pjesë përbërëse e klasifikimit të kredive përbërëse dhe përcaktimit te rating-s . Ky informacion tani përdoret në fushat kryesore të procesit të menaxhimit të rrezikut, siç janë vendosja e çmimt, vendosja e kufijve. Përmirësimet në arkitekturën e sistemeve të rating-s janë nxitur nga përpjekjet për të përmirësuar menaxhimin e performancës të bazuar në rrezik dhe alokimin e kapitalit ekonomike.

Duke u bazuar në këto konsiderata, duket se ka disa fusha të veçanta, në të cilën sistemet e vlerësimit ndryshojnë nga njëri-tjetri, dhe që ky ndryshim do të jetë e rëndësishme për zhvillimin e një qasjes IRB.

Së pari, banka mund të mbështetet në të një nga dy llojet e sistemeve atë të ratingu-t një-dimensional ose në ratingun shumëdimensional në të cilin elementet e ndryshme të rrezikut të një transaksioni vlerësohen veç e veç.

Në një sistem dy-dimensional ratingu, për shembull, kundërparti i vlerësuar mund të marrë një gradë (notë) që pasqyron rrezikun e saj të përgjithshme të dështimit në ndonjë nga detyrimet e saj, ndërsa çdo kredi e marr nga pala, do të marrë një notë mbi objektin në bazë të një kombinim të karakteristikave te huamarrësit dhe ato te transaksioneve ne vetvete.

Së dyti, procesi i brendshëm me të cilin vendoset një rating ( një gradë) vlerësimi mund të jetë i orientuar në masë të madhe nga kriteret subjektive siç gjykohet nga stafi i bankës me përvojë në kreditim, ose si alternativë mund te orientohet nga kritereve të qarta dhe objektive të tilla si nivelet e synuara për tregues e raporte të veçanta financiare ose agregate.

Së treti, edhe kur kriteret specifike dhe objektive janë aplikuar, këto kritere mund të zbatohen nëpërmjet analizave tradicionale financiare ose nëpërmjet mbështetjes disi edhe në modelet formale statistikore.

Përgatitjet për Bazel II tashmë kanë një ndikim pozitiv në përpjekjet e bankave për të rinovuar e proceset e matjes dhe menaxhimit të rrezikut. Ndërsa menaxhimi i rrezikut vazhdon të bëhet më kompleks dhe sasior, Basel II nënvizon rëndësinë e përmirësime të mëtejshme në arkitekturë e të dhënave dhe zhvillimit e sistemeve në teknologjinë e informacionit. Objektivi ynë përfundimtar është një sistem bankar më i sigurt nëpërmjet menaxhimit më të mirë të riskut në banka. Qëllimi i këtij seksioni është të ndihmojë bankat në zhvillimin e sistemeve të tyre të vlerësimit duke ofruar një pasqyrë të praktikave dhe procedurat të tanishme më të mira në këtë fushë. Në shtojcën 1 të këtij studimi jepet një modul- guidë për banka në ndërtimin e sistemit te tyre te vlerësimit të brendshëm


64

Në mënyrë të veçantë, udhëzimi siguron përgjigje për pyetjet e mëposhtme:- Cilat segmente (fusha e biznesit / klientët) duhet të përcaktohen?- Cilat inpute si parametra / të dhënat janë të nevojshme për të vlerësuar këto

parametra në një segment dhënë?- Cilat modele / metoda janë më të përshtatshme për një segment të caktuar?

Përcaktimi i segmenteve për vlerësimin e kredisë

Vlerësimet e kreditit janë të destinuara për të ndihmuar një bankë të masë nëse huamarrësit potencial do të jetë në gjendje të përmbushin detyrimet e tyre të kredisë në përputhje me marrëveshjet kontraktuale.

Megjithatë, një bankë nuk mund të kryejnë vlerësime të kreditit në të njëjtën mënyrë për të gjithë huamarrësit e saj

Kjo pikë është mbështetur nga tri argumente kryesore, e cila do të shpjegohet në më shumë detaje më poshtë:

1. Faktorët relevant për vlerësimin e besueshmërisë kreditore të huamarrësve ndryshojnë për lloje të ndryshëm huamarrësish.

2. Burimet e të dhënave në dispozicion ndryshojnë për lloje të ndryshme të huamarrësit.

3. Nivelet e rrezikut të kredisë ndryshojnë për lloje të ndryshme të huamarrësit

Argumenti 1.Kudo që të jetë e mundur, procedurat e vlerësimit të kreditit duhet të përfshijë

të gjitha të dhënat dhe informacionin relevant për kreditorin. Megjithatë, faktorët përcaktues të besueshmërisë kreditore do të ndryshojnë sipas llojit të huamarrësit në fjalë, c’ ka do të thotë nuk do të kishte kuptim të përcaktohet një grup uniform të dhënave për të gjithë portofolin e kredisë të një banke. Për shembull, cilësia e kreditit të një qeverie varet në masë të madhe në treguesit makroekonomikë, ndërkohë që një kompani do të vlerësohet në bazë të cilësisë së menaxhimit të tij, ndër të tjera.

Argument 2.Burime totalisht të ndryshme të të dhënave janë në dispozicion për lloje të ndryshme

të huamarrësve. Për shembull, banka mund të përdorë pasqyrat financiare vjetore të kompanive të cilat përgatisin bilancet, në mënyrë që të vlerësoj cilësinë e tyre të kreditit, ndërsa kjo nuk është e mundur në rastin klientëve retail (individual). Në rastin e fundit, është e nevojshme mbledhja e të dhëna analoge, për shembull, duke kërkuar informacion mbi aktivet dhe detyrimet nga vetë konsumatorët.

Argument 3.Evidenca empirike tregon se normat mesatare të dështimit ndryshojnë shumë për

lloje të ndryshme e huamarrësve. Për shembull, qeveritë shfaqin norma dështimi shumë më të ulëta sesa ndërmarrjet. Prandaj, bankat duhet të marrin në konsiderat këto nivele të ndryshme të rrezikut në kredisë në procesin e vlerësimit duke segmentuar portofolet e tyre të kredisë në përputhje me rrethanat. Kjo gjithashtu e bën të mundur përshtatjen e intensitetit të vlerësimit të kreditit në bazë të rrezikut të përfshirë në çdo segment.

Segmentimi i portofolit të kredisë është kështu një parakusht themelor për


65

vlerësimin e besueshmërisë kreditore të gjithë huamarrësve të bankave në bazë të rrezikut të veçantë të përfshirë.

Në bazë të konsideratave të biznesit, në praktikë dallohen këto segmente të përgjithshme :

- Qeveritë dhe sektori publik- Ofruesit e shërbimeve financiare- Klientët e korporatave

• Ndërmarrje / biznesit Pronarët • kreditimit specializuar- konsumatorët Retail

Ky segmentim nga perspektiva e biznesit në përgjithësi është në harmoni me Kategorizimi rregullatorë të aseteve në qasjen IRB nën Bazel II dhe në Direktiva e BE-së:

- sovrani / qeveritë qendrore- Banks / institucionet- Corporates • Nën segment: kreditimi i specializuar - konsumatorët me pakicë- Equity

Megjithatë, segmentet e përgjithshme të lartpërmendura edhe vetë në përgjithësi nuk janë homogjene dhe një segmentimim më specifike është e nevojshme .

Tabela 14. Kriteret e Ratings sipas - BVR I

Lloji I Kritereve Kriteret e Ratings sipas - BVR I

Krit

eret

Sasio

re

Situata Ekonomike Gjendja e aseteve ne pergjithesi ; pasqyrat financiare vjetore

Marredhenia me klientet Menaxhimi i llogarise se klientit; informacioni mbi besueshmerine e klientit

Krit

eret

Cile

sore

Zhvillimet e ardhshme te kompanise

zhvillimet pas deklaratave te fundit financiare; planifikimi I ndermarrjes;

planifikimi I te ardhurave; risqet specifike te kompanise

Tregu / Industria

Zhvillimi I tregut/industrise; varesia nga cikli; struktura e furnizuesve dhe konsumatoreve; risqet e exportit apo importit; intensiteti I konkurreces;

produktet dhe niveli I sherbimit

MenaxhimiStruktura Menaxhuese dhe raportet me pronaret; kontabiliteti I menaxhimit dhe

kontratat


66

Sour

ce: A

IF, D

iscl

osur

e Su

bcom

mitt

ee 2

004.


67

4.2 Kërkesat për të dhënat për Rating sipas Praktikave më të mira

Më lartë theksuam nevojën e përcaktimit të segmenteve për vlerësimin e kredisë dhe paraqitën një qasje të segmentimit e cila përdoret zakonisht në praktikë. Dy

arsye thelbësore për segmentimit janë faktorë të ndryshëm të lidhur me besueshmërinë kreditore dhe ndryshme në disponueshmërinë e të dhënave për segmente të veçanta.

Të dhënat relevante dhe informacioni mbi kategoritë përkatëse janë paraqitur më poshtë si një orientim për bankat për të treguar se cilat kategori të dhënash në mënyrë ideale do të përfshihen në në zhvillimin e modeleve të tyre të ratingut. Të dhënat e nevojshme për të gjitha segmentet fillimisht mund të ndahen në tri lloje të të dhënave:

- Të dhëna sasiore

Këto lloje të dhënash në përgjithësi i referohet vlerave objektivisht të matshëm numerike.

Vlerat e tyre janë kategorizuar si të dhëna sasiore në lidhje me të kaluarën, të tashmen apo të ardhmen. Të dhënat e kaluara dhe ato aktuale sasiore i referohen vlerat aktuale të regjistruara;

Shembujt përfshijnë pasqyrat vjetore financiare, të dhënat e aktivitetit, llogari bankare apo transaksionet me kartë krediti.

Të dhënat e ardhshme sasiore u referohen vlerave të projektuara mbi bazën e vlerave numerike aktuale. Shembuj të këtyre të dhënave janë parashikimet e fluksit së parasë apo llogaritje të buxhetit.

- Të dhënat cilësore

Edhe këto lloje të dhënash gjithashtu ndahen në të dhëna cilësore në lidhje me të kaluarën, të tashmen ose për të ardhmen.

Të dhënat cilësore të kaluara ose të tashme janë vlerësime subjektive për fusha të caktuara të shprehura në terma rendor (në ndryshim me metrikë) . Këto vlerësime janë bazuar në njohuritë e fituara ne te shkuarën. Shembuj të këtyre të dhënave përfshijnë vlerësime; të politikave të biznesit, të personalitetit të pronarit të biznesit , ose të industrisë në të cilën operon një biznes.

Të dhënat cilësore të ardhshme janë vlera të parashikuara të cilat nuk mund aktualisht të shprehen në shifrat konkrete. Shembuj të këtyre të dhënave janë strategjitë e biznesit, vlerësime të zhvillimeve të ardhshme të biznesit apo vlerësimet e një ideje të biznesit.

Brenda bankës, burimet e mundshme të të dhënave sasiore dhe cilësore janë:- sistemet operative- Qendrat e Teknologjisë së informacionit - Aplikacionet e ndryshme IT (duke përfshirë edhe ato të përdorura në nivel

lokal në individual- Dosjet dhe arkivat- te dhënat e jashtme Në kontrast me dy kategoritë e trajtuara më sipër, ky lloj të dhënash i referohet

informacionit të cilat banka nuk mund ta mbledh, brenda burimeve te veta, mbi bazën e marrëdhënieve me klientin, por i duhet ta mbledh fituar nga ofrues të jashtëm të informacionit


68

Burimet e mundshme të të dhënave të jashtme përfshijnë:- agjencitë publike (zyrat p.sh. statistikat)- Ofruesit e të dhënave komerciale (p.sh. agjencitë e jashtme e vlerësimit,

agjencitë e raportimit të kreditit)- Burimet e tjera të të dhënave (psh lirisht në dispozicion is informacioni mbi

tregjet e kapitaleve, kurset e këmbimit, çmimet dhe informacione të tjera të publikuara)

Pra informacioni sipas kategorive te cilat janë të lidhura me zhvillimin e të vlerësim zakonisht janë të përcaktuara në bazë të këtyre tre llojeve të të dhënave. Megjithatë, duke qenë se të dhënat nuk janë gjithmonë plotësisht në dispozicion për të gjitha segmentet, dhe të dhënat nuk janë njësoj të rëndësishme për besueshmërinë kreditore, kategoritë përkatëse të dhënave identifikohen për çdo segment sic jane paraqitur në tabelat e mëposhtme e cila është një shembull i një sistemi cilësor, sistemi rating BVR-I ipërdorur nga ana Shoqata Federal e Bankave Gjermane. Ky sistem, megjithatë, është duke u zëvendësuar nga procedura statistikore vlerësim BVR-II. BVR-I rating përdor 5 kategori informative të rëndësishme për kreditore dhe këto kategori janë të ndarë në një total prej 17 nën kritere.

Përfitimet e modeleve të brendshme

Aplikimi i një kuadri kapitali, i bazuar te ndjeshmëria e rreziqeve , ka rezultuar të ketë avantazh si për bankat dhe për mbikëqyrësit. Në mënyrë që bankat të kualifikohen për të drejtën e përdorimit të metodës së modelit të brendshëm, duhet të vërtetojnë te mbikëqyrësit, që informacioni i i mbledhur është përdorur jo vetëm për të përcaktuar kërkesat e kapitalit rregullator, por edhe gjatë kryerjes së veprimtarisë së përditshme, sidomos në menaxhimin e rrezikut. Sistemet e menaxhimit të rrezikut, brenda një banke, mund të përmirësohen në disa mënyra, përmes përdorimit të modeleve të brendshme. Mbledhja e të dhënave të besueshme historike, mbi dështimin dhe humbjen e kredive për modelet e brendshme, kërkon një përpjekje serioze me qëllim rritjen e cilësisë së informacionit, që përdoret për menaxhimin e rrezikut.

Një studim nga Task Force i CEPS për Bazel II, i kryer pas krizës ka gjetur se: "Modelet e kreditit bëjnë të mundur vlerësimin e gradave të portofolit në terma të PD-së, duke krijuar një matës të përbashkët dhe objektiv për të gjithë klientët. Kjo ofron një përparim të madh krahasuar me modelet e mëparshme apo proceset manuale që rendisnin klientët me grada ".

Analizat e studimeve të impaktit të Bazel II nga BIS, kanë treguar se përdorimi i modeleve në veprimtarinë bankare të përditshme, ka përmirësuar vlerësimin e procesit të “rrezik-rikthimit”, duke i siguruar menaxhimit të dhënat mbi “marzhin” e kredisë, si vija e parë e mbrojtjes përkundër humbjeve të kredisë.

Zëvendësimi i metodologjisë së kontabilitetit "humbjes së ndodhur” me qasjen më largpamëse, bazuar në përkufizimin e kontabilitetit financiar të “humbjes së pritshme” është bazuar në modelin IRR. Modelet IRB mund të luajnë një rol, jo vetëm për të përcaktuar kapitalin minimal të kërkuar, por edhe duke mbështetur kërkesat e kontabilitetit në caktimin e provigjoneve për zhvlerësimin e kredisë, të cilat pas të ardhurave bruto përbëjnë vijën e dytë të mbrojtjes kundër humbjeve të kreditit.


69

Përdorimi i modeleve të brendshme për rrezikun e kredisë, sipas përkufizimit, e kthen kapitalin rregullator nga një përqindje fikse në një përqindje të ndjeshme ndaj rrezikut dhe si i tillë, mbështet stabilitetin financiar.

4.3 Një opsion për t’u konsideruar për sistemin bankar shqiptar

Për sa me sipër, sfida për të lejuar bankat të përdorin modelin e brendshëm është e kushtëzuar nga disponibiliteti i të dhënave të besueshme dhe të përshtatshme. Nëse të dhënat e mjaftueshme dhe të nevojshme janë të mundshme apo nuk janë, kjo është një pyetje që duhet të konfirmohet nga ndonjë studim empirik apo pyetësor.

Pavarësisht studimeve sasiore mbi impaktin e zbatimit të Bazelit, të kryera nga Komiteti Bazelit, ato nuk përfshijnë tregun financiar shqiptar. Kjo është arsyeja pse unë besoj se rregullorja e re do të kishte qenë më efektive, në qoftë se mbikëqyrja do të kishte kryer më parë një studim empirik (versioni shqiptar) të ndikimit të rregullores për të gjitha segmentet e sektorit bankar shqiptar, klientët e bankës dhe më gjerë, ekonominë shqiptare. Në vend të kryerjes së një analize të tyre, të thellë sasiore për sistemin bankar shqiptar, mbikëqyrja është mjaftuar në deklarata të përgjithshme për të justifikuar imponimin e metodës standarde dhe ka vendosur barrën për të siguruar të dhënat e nevojshme për zbatimin e Bazel II mbi dy tregjet; atë të bankave dhe në atë të agjencive të vlerësimit. A është kjo zhvendosje e përgjegjësisë në përputhje me politikat e qëndrueshme të rregullimit?

Tashmë, të dhënat ekzistojnë edhe në nivelin e bankave që prej më shumë se pesë vjetësh, që kur bankat filluan mbledhjen e tyre. Sigurisht që për kalibrimin e modeleve dhe për testimet e tyre, janë të nevojshme shumë më tepër të dhëna, por udhëzimet e EBA-s ofrojnë të gjitha mundësitë për zgjidhje të përshtatshme. Dokumentet konsultative të BE-së kanë propozuar krijimin e një baze të dhënash të përbashkëta me vlerësimet nga bankat, , për të lehtësuar zbatimin e metodës IRB, në veçanti nga bankat më të vogla. Disa vende në kushte të ngjashme me vendin tonë, janë tani në përputhje me Basel II dhe nuk vonuan sistemin e tyre bankar në përmbushjen e afateve për zbatimin e Basel III. Një zgjidhje e mundshme mund të jetë, informacioni i mbledhur nga Regjistri i Kredisë.

Informacioni i Regjistrit të Kredive

Shumë studime 4117 (shih referencat) kanë treguar se disponueshmëria e parametrave të

metodës IRB – Probabiliteti i Dështimit (PD), Humbjet (LGD), Faktori i Konvertimit të Kredisë (CCF) - lejon vlerësimin e humbjes së pritshme.

Andrew Pauell në artikullin e tij mbi Bazel II dhe vendet në zhvillim : “Sailing through the Sea of Standards”42

18 propozon një metodë të centralizuar vlerësimi, si një mënyrë tranzitore.

Ai sugjeron që Regjistri i Kredive është një burim informacioni i dobishëm për të vlerësuar probabilitetin e dështimit, si dhe parametra të tjerë për krijimin e modeleve të rrezikut të kredisë.

Regjistri shqiptar i Kredive, ka filluar të operojë në Bankën e Shqipërisë që nga 3 janari 2008. Bankat raportojnë kreditë e reja dhe përditësojnë statusin e ri të pagesës së kredisë në fund të çdo muaji. Regjistri përmban informacion pozitiv dhe negativ

41 Studies of Daniel Porathas for example” Estimating probabilities of default for German banking system” 42 World Bank Policy Research Working Paper 3387, September 200


70

mbi huamarrësit dhe këto të dhëna ruhen në Regjistër për 5 vjet. Shqetësimi im është se ky informacion duhet të ruhet në një sistem back-up, për qëllime të vlerësimit statistikor të rrezikut të kredisë. Edhe në rregulloren e Regjistrit të Kredive qëllim është i përkufizuar “Përdorimin dhe/ose publikimin e informacionit nga Banka e Shqipërisë për kërkime dhe qëllime të tjera statistikore, në mbështetje të procesit mbikëqyrës".

Me një gjuhë të thjeshtuar, jo teknike, parametrat e nevojshme për IRB mund të shprehen si më poshtë:

• Probabiliteti një-vjeçar i dështimit të një klienti (mospagimit) e përcaktuar nga ana e bankave, nëpërmjet vlerësimit të brendshëm (frekuenca e dështimit të pritshëm);

• Kontrata të veçanta, të dhëna në raste të dështimit të pritur: lloji i kolateralit; përqindja e mbulimit të kolateralit (raport i kredisë me vlerën);

• Ekspozimi i kontratës në raste dështimi;• Maturimi i kontratës;• Granulariteti i Portofolit.

Sipas metodës “foundation”IRB, vetëm probabilitetet e dështimit duhet të vlerësohen nga bankat, ndërsa faktorët e tjerë do të vendosen nga mbikëqyrësi. Bankat vlerësojnë një PD për çdo gradë dhe kategori vlerësimi. Vlerësimet e tilla duhet të bazohen në mesataret afatgjata të normave të dështimit një-vjeçar.

Regjistri i Kredive do të ndihmojë për informacion mbi parametra të tjerë. Sfida për Regjistrin e Kredive do të jetë nevoja për klasifikimin e informacionit ekzistues ,sipas klasifikimit të Basel-it. Disa transformime dhe përpunime të të dhënave do të nevojiten, si një procedurë rikonsultimi, për të identifikuar çdo ekspozim në klasën përkatëse.

Regjistri i kredisë përfshin informacion mbi karakteristikat e çdo kredie, si vijon: lloji i instrumentit (kredi tregtare, kredi financiare, me qira, etj), llojin e monedhës, maturitetin, nëse ekziston kolateral apo jo, llojin e garantuesit, mbulimin me garanci, shuma e tërhequr dhe e pa tërhequr e një angazhimi të kreditit, si dhe më e rëndësishmja, nëse kredia performon normalisht apo ka vonesa (dallimin mes kredisë me probleme dhe statusit të dështimit). Regjistri i kredisë, gjithashtu, përfshin informacion në lidhje me karakteristikat e huamarrësve. (Për më shumë mbi Regjistrin shqiptar të Kredive43

19 )Në literaturë përmenden disa vende të cilat kanë implementuar Basel II, duke

përdorur të dhënat e Regjistrit të Kredive, të tilla si Spanja dhe Argjentina. Duke ndjekur hapat logjikë që udhëzimet sugjerojnë, një mënyrë për të vlerësuar

parametrat do të ishte:Së pari, banka duhet të caktojë një gradë (vlerësim) për huamarrësin sipas:a) karakteristikave të rrezikut të kredimarrësit;b) karakteristikat e rrezikut të transaksionit që do të kryhet, duke përfshirë produktin

apo llojin e kolateralit ose të dyja dhe vlerëson dhe komponentët e rrezikut.Gradat e vlerësimit, të cilat njësohen sipas aftësisë së huamarrësit për të përmbushur

detyrimet e tij kontraktuale, të kryera mbi bazën e të gjithë informacionit sasior dhe cilësor, të arsyeshme e të arritshme dhe të shprehura në terma të një vlerësimi rendor. Gradat e vlerësimit janë renditur në bazë të rrezikut të kredisë. Probabiliteti që një huamarrës të dështojë, rritet ndërsa ai lëviz nga një shkallë më e ulët në një shkallë më të lartë të rrezikut. Përkufizimi i dështimit është i njëjtë si në Basel II: të paktën 43 http://www.bankofalbania.org/web/Credit_Registry_3306_2.php?kc=0,8,7,0,0


71

90 ditë vonesë, dështim për të përmbushur detyrimet financiare.Qasja empirike përdor të dhënat historike të dështimit për të karakterizuar

huamarrësit në dështim, të kryera me logit ose probit regresion, për të përcaktuar një funksion grade S e formës:

S(xi ) = b1x1 +b2x2 +...bnxn

Vektori x përmban faktorët e rëndësishëm të rrezikut, të cilët ndryshojnë në bazë të karakteristikave të huamarrësit. Pra, për huamarrësit si biznes, vektori x mund të përfshijë raporte të pasqyrave financiare, të dhënat e tregut etj, ndërsa për huamarrësit individë, mund të përfshihen të ardhurat, historia e punës dhe të dhënat e tjera demografike.

Modeli statistikor gjeneron një gradë që rendit huamarrësit në bazë të probabilitetit të tyre të dështimit. Pas kësaj, banka do të plotësojë kurbën e PD-së, përkatësisht për përqindjen e rrezikut, sipas grafikut të propozuar nga udhëzimet e BIS.

Më pas, mbikëqyrësi ka për të vlerësuar

parametrat e tjerë. Informacioni i nevojshëm për shpjegimin e LDG-së janë: lloji i kolateralit; përqindja e mbulimit të kolateralit (raport kredi mbi vlerë). Të gjitha këto të dhëna mund të gjenden në Regjistrin e Kredive.

Një shembull i vërtetë është paraqitur nga Gabriele Sabato dhe Markus M. Schmid në materialin e tyre “Estimating conservative Loss given default ”.

Vlerësimi është bërë nga mesatarja afatgjatë e ponderuar e dështimit LGD. Kjo mesatare është llogaritur për çdo kategori. Për çdo periudhë të konsideruar (muaj ose vit), numri i defaults i ndodhur në këtë periudhë duhet të përdoret për të ponderuar mesataren përfundimtare të llogaritur, duke ndjekur hapat si në tabelën më poshtë:

Grafiku 10 Peshat e rrezikut dhe probabilitetit e dështimit p (D)-ECB 2005.


72

Tabela 15 Mesatarja afatgjate e ponderuar e dështimit) LGDHapat Credit ID

Year X1EAD Recoveries

(discounted)Costs(discounted)

Economic Loss (EAD-(Rec-Costs)

EL/EAD per Credit

Hapi 1. AB01 AB02AB03AB04

125.00095.000100.000100.000

52 00055 00040 00040 000

12500350060006000

85500435006600066000

68 % 46 % 66 % 66 %

Hapi 2. 246 %mesatarja e një vitiDështimi i ponderuar per vitin X1Default- weighted LGD Year X1= (1/4 x 68 %)+ (1/4 x 46%)+(1/4 x 66%) + (1/4 x 66%) = 61.5% ( mesatarja në vite)

Hapi 3 Viti dështimi i ponderuar LGD

Nr i dështimeve

X1X2X3X4X5

61.5 %55.4 %61.3 %65.4 %65.2 %

43578

27Hapi 4. ( mesatarja e ponderuar e dështimeve LGD)

= (4/27 x 61.5%)+(3/27 x 55.4%) +(5/27 x 61.3%)+(7/27x 65.4%)+ (8/27x 65.2%) (mesatarja e ponderuar në vite): 62.9%

Zbatimi i Bazel II, si bashkëpunim mes bankave dhe mbikëqyrjes, është një kontribut i rëndësishëm i metodës modelore, e cila përveç një matje më të saktë të rrezikut, do të sjellë dhe një kuptim më të mirë të natyrës së rrezikut, si për mbikëqyrësit dhe për bankat.

4.4. Bazel II: Nevojat sa u përket Burimeve të Mbikëqyrjes

Zbatimi real i Bazel II duhet të përfshijë edhe përmirësime në infrastrukturën financiare si pjesë të një udhërrëfyesi të fortë (e mundësisht edhe afatgjatë) për Bazel II. Një udhërrëfyes i tillë efikas dhe realist mund të krijohet duke filluar nga një bazë e ulët, ndonëse ajo duhet të përshtatet me nevojat specifike të vendit, të jetë realiste sa i përket afatit kohor në të cilin do të zbatohet dhe të fokusohet (të paktën në fazat e para) në vënien në funksionim të kuadrit mbikëqyrës bazë të kredive, d.m.th.:

• Përmirësimin e praktikave të administrimit të rrezikut të sistemit bankar. Kjo nënkupton një vlerësim të biznesit aktual de praktika të administrimit të rrezikut në vend dhe inkurajim të praktikave më të mira, sidomos sa i përket kuadrit të qeverisjes së rrezikut (p.sh. menaxhimi i lartë i bankave dhe përfshirja e Bordeve, pavarësia funksionale midis prejardhjes dhe vlerësimit të rrezikut, raportimit të duhur dhe mbledhjes së të dhënave të humbjeve, përshtatjes së masave për performancën e rrezikut-të rregulluar, etj.).

• Trajnimi dhe zhvillimi i një kulture të re mbikëqyrjeje. Bazel II do t’i detyrojë mbikëqyrësit që të mësojnë teknika të reja të matjes dhe administrimit të rrezikut, por, ajo çka është edhe më e rëndësishme, do të sjellë nevojën e ndryshimit të kulturës nga ajo e “verifikimit të përputhshmërisë” tek ajo e “vlerësimit të rrezikut”. Kjo do të ketë efekte të rëndësishme dytësorë në


73

mënyrën që mbikëqyrësit e kuptojnë dhe e kryejnë biznesin e tyre (p.sh. në lidhje me pavarësinë mbikëqyrëse, zbatimin, burimet dhe kompensimin), si dhe në lidhje me organizimin dhe personelin e tyre të brendshëm.

• Përmirësimi i infrastrukturës financiare. Themelet e sistemit financiar (d.m.th. standarde të kontabilitetit dhe qeverisjes, sistemeve ligjore dhe gjyqësore, praktikave të ekzekutimit të kontratave) duhet të forcohen me qëllim që të kalohet tek Bazel II. Gjatë këtij procesi mund edhe të duhet të zhvillohet një infrastrukturë e re, si për shembull krijimi i byrove të kredive, duhet të krijohen regjistra të kolateralit, së bashku me konsorciume të të dhënave mbi humbjet dhe ECAI.

Në disa raste, mbi të njëjtën bankë mund të aplikohen rregulla të ndryshme nga mbikëqyrësit e bankës qendrore dhe ata të bankave në vendet përkatëse mund të ndodhë, për shembull, që mbikëqyrësit e vetë bankës të kërkojnë përdorimin e metodës IRB, ndërsa mbikëqyrësi në vendin përkatës mund të kërkojë ndjekjen e një metode të standardizuar të njëjtës bankë, për shkak të kufizimeve të kapaciteteve të saj mbikëqyrëse. Në disa raste, mbikëqyrësit e vendit përkatës mund të ngurrojnë që ta lejojnë një bankë të huajë të përdorë, për shembull, metodën IRB, për shkak të kostove më të ulëta dhe kërkesave për kapital që i japin avantazhe konkurruese ndaj bankave vendase (Cornford, 2005:18). Këto dallime midis mbikëqyrësve mund t’i komplikojnë proceset e zbatimit të Bazel II në të gjithë botën. Siç do të përshkruhet, kështu ndodh me shumë banka në Shqipëri dhe me marrëdhënien e tyre me Mbikëqyrjen e Bankës së Shqipërisë.

Kur vendoset nëse një bankë mund të mbështetet tek modeli i rrezikut të saj të kredisë për qëllime kapitali, vlerësuesit e mbikëqyrjes së bankës qendrore do të duhet të vlerësojnë pikat e forta teknike të modelit, si dhe proceset e menaxhimit dhe kontrollit të rrezikut që lidhen me zbatimin dhe përdorimin e tij. Ata do t’i rishikojnë këto çështje për të parë nëse modeli mbështetet në prezumime të arsyeshme, nëse firma po e përdor si duhet backtesting, dhe se si funksionon modeli në kushte tregu normale dhe kushte të tensionuara. Vlerësuesit do të duhet të specializohen në aspektet e ndryshueshme teknike të atyre modeleve. Përveç kësaj, ata duhet edhe të kalojnë një kohë të konsiderueshme me kontrollet kryesore që lidhen me përdorimin e përgjithshëm të modeleve, duke përfshirë edhe procesin e vlerësimit të modeleve dhe procesin e ri të miratimit të produktit. Pa dyshim, do të jetë e rëndësishme që të vihen në dispozicion burimet e nevojshme mbikëqyrëse – sa i përket personalit të kualifikuar, trajnimit teknik dhe një strategji me objektiva të qarta –për këto përpjekje të reja mbikëqyrëse. Në të vërtetë, Komiteti i Bazelit parashikoi ofrimin e një asistence të konsiderueshme, si nga ana formale, ashtu edhe joformale, agjencive mbikëqyrëse (duke përfshirë edhe mbikëqyrjen e Bankës së Shqipërisë) në botë që po përgatiteshin për më shumë përgjegjësi me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Re.

4.5. Bazel II: Nevojat sa përket Bankave Individuale

Vetë bankat e kanë pranuar nevojën për metoda më të mira të matjes së rrezikut nga ana sasiore. Duke iu përgjigjur konkurrencës më të madhe ndërkombëtare dhe asaj brenda vendit, si dhe kompleksitetit më të madh të portofolëve të tyre të kredive, shumë nga bankat më të mëdha kanë zhvilluar metoda të sofistikuara për matjen e rreziqeve të kredive. Në mënyrë analoge me modelet e rrezikut të tregut VaR, modelet


74

e rrezikut të brendshëm të kredive përdoren për llogaritjen e kapitalit ekonomik që nevojitet për të mbështetur aktivitetet e kredisë së një banke. Zhvillimi i një modeli të tillë ka nevojë për:

a. projektimin dhe strukturimin e sistemeve të klasifikimit; b. kontrollet e nevojshme për t’u siguruar që klasifikimet të jenë të sakta dhe të

përditësuara; c. të dhëna të disponueshme dhe cilësore për kreditë; dhe në fund d. qasjen e përgjithshme të qeverisjes së korporatave

- Një Aplikim i Mundshëm i IRB-së gjatë të gjithë Fazave Kalimtare

Bankat evropiane që kanë vendosur të miratojnë një Metodë të Avancuar IRB, duhet të bëjnë fillimisht një studim fizibiliteti dhe të analizojnë kostot dhe përfitimet me të cilat duhet të përballen në atë rast. Në disa raste, mund të rezultojë që disa banka, për të miratuar Metodën IRB, mund të përfundojnë në një pozicion të vështirë, pasi mund t’u duhet që të bëjnë ndryshime të thella, kështu që mund të jetë e arsyeshme që të fillojnë me aplikimin e Metodës IRB Foundation në vend që të hyjnë direkt në Metodën e IRB-së së Avancuar. Më vonë, me ndryshimin e kushteve, këto banka mund të vendosin të miratojnë Metodën IRB të avancuar.

Në lidhje me bankat që plotësojnë kushtet për miratimin e Metodës IRB dhe që kanë vendosur ta zbatojnë atë, ato duhet ta diskutojnë në fillim këtë vendim me mbikëqyrjen, duke pasur në mendje një strategji të brendshme dhe një studim fizibilitetit të miratuar zyrtarisht për zbatimin e Metodës IRB. Në përzgjedhjen e metodës, bankat duhet të jenë të vetëdijshme për të mos vendosur zbatimin e Shtyllës-1 për shkak se ajo minimizon detyrimet kapitale të bankës, kështu që puna për strategjinë e brendshme dhe për studimin e fizibilitetit duhet të bëhen me shumë kujdes, kurse vendimi i brendshëm duhet të miratohet në fillim nga menaxhimi dhe më pas nga Bordi i Drejtorëve. Sidoqoftë, vendimi për metodën duhet të merret me miratimin e Mbikëqyrjes.

Fazat Kalimtare

Në rastet kur bankave u mungojnë të dhënat e mjaftueshme apo kushtet e tjera të nevojshme për zbatimin e metodës IRB, do të ishte e vështirë për bankat që të aplikonin kuadrin IRB, në të njëjtën kohë, për të gjithë portofolët e të gjithë organizatës, sidomos për bankat e mëdha. Në këto raste, Mbikëqyrja mund të lejojë një kalim me faza të IRB-së brenda bankës.

Për ta adresuar këtë, Mbikëqyrja mund të vendosë të lejojë një periudhe kalimtare me faza. Në kuadrin e IRB-së, është vlerësuar se kufizimet e të dhënave mund të nënkuptojnë se bankat mund të plotësojnë standardet për përdorimin e vlerësimeve të veta të LGD dhe EAD për disa, por jo për të gjitha klasat e aktiveve në të njëjtën kohë. Bankat duhet të përmendin në studimet e tyre të fizibilitetit se si dhe kur do të zbatohet IRB në të gjithë organizatën e tyre. Përveç kësaj, kufizimet e të dhënave mund të tregojnë se bankat mund t’i arrijnë standardet për përdorimin e llogaritjeve të tyre të LGD dhe EAD për disa, por jo për të gjitha klasat e aktiveve/linjat e tyre të biznesit në të njëjtën kohë. Në këto raste, Mbikëqyrja mund t’i lejojë bankat që të përdorin një dalje kalimtare me faza nga Metoda IRB në të gjithë institucionin. Kjo


75

dalje përfshin: (i) Miratimin e IRB-së në të gjitha klasat e aktiveve brenda të njëjtës njësi biznesi

(ose në rastin e ekspozimeve të shitjeve me pakicë në të gjitha nënklasat individuale);

(ii) Miratimin e IRB-së në të gjitha njësitë e biznesit në të njëjtin grup bankar; dhe (iii) Kalimin nga Metoda Bazë tek Metoda e Avancuar për disa komponentë të

caktuar të rrezikut.

Megjithatë, kur një bankë miraton një Metodë IRB për një klasë aktivesh brenda një njësie të caktuar biznesi (ose në rastin e ekspozimeve të shitjes me pakicë për një nënklasë individuale), ajo duhet ta zbatojë Metodën IRB për të gjitha ekspozimet brenda asaj klase (apo nënklase) aktivesh.

Bankat që miratojnë një Metodë IRB duhet të vazhdojnë ta përdorin Metodën IRB. Nuk lejohet kthimi vullnetar tek Metoda e Standardizuar ose Bazë. Megjithatë, përmes një miratimi specifik, Mbikëqyrja mund ta lejojë një kalim të tillë vetëm në rrethana të jashtëzakonshme, si për shembull në rastin e shitjes së një pjese të madhe të funksioneve të bankës që lidhen me kredinë.

Kushtet për Përdorim të Pjesshëm të IRB

Me qëllim sofistikimin e Qasjeve IRB, ato banka që kanë vendosur të zbatojnë IRB me faza ta përdorin IRB-në pjesërisht, ato duhet të plotësojnë këto kushte për të marrë miratimin e SBP për përdorim të pjesshëm të IRB. Kriteret e përgjithshme përfshijnë:

• ekzistencën e një plani zhvillimi brenda institucionit për zbatimin e IRB-së

me faza, si dhe të vendimeve për transferimin e çdo klase aktivesh dhe njësish biznesi drejt një metode të tillë

• Rishikimin periodik nga Mbikëqyrja – si pjesë e Procesit të Rishikimit Mbikëqyrës për të marrë parasysh respektimin nga ana e bankës të planit të zhvillimit

Kritere specifike janë ato që vlejnë vetëm për një (ose ndoshta për disa) klasë/klasa aktivesh, por jo për të gjitha. Aty përfshihen edhe kriteret për përdorimin e një Qasjeje të caktuar IRB. Për shembull, ekspozimet e shitjeve me pakicë mund të trajtohen me IRB vetëm nëse sistemi i brendshëm i bankës kualifikohet për një IRB të Avancuar, meqenëse nuk ekziston një Metodë IRB Bazë për pretendime të tilla. Nëse banka nuk kualifikohet për IRB të Avancuar për ekspozimet e saj të shitjeve me pakicë, atëherë ajo do të duhet të aplikonte për të njëjtën gjë Metodën Standarde.

Bazel II thekson zhvillimin e proceseve të brendshme të vlerësimit të bankave dhe përcaktimin e trageteve për kapitalin në përputhje me profilin e saj të rrezikut dhe me mjedisin e saj të kontrollit (BCBS, 2001:4). Pas vlerësimit të aktiviteteve dhe profileve të rreziqeve të bankës, mbikëqyrësit janë të detyruar të vendosin nëse bankat duhet të mbajnë nivele më të larta kapitali mbi nivelin 8% të përcaktuar në Shtyllën 1. Këto procese të brendshme u nënshtrohen rishikimit dhe ndërhyrjeve mbikëqyrëse sa herë që konsiderohet e nevojshme (BCBS, 2001:5).

Në rastin e bankave shqiptare, këto kërkesa do të jetë më e lehtë për t'u respektuar nga bankat dhe nga mbikëqyrja, nëse ato do të ndahen në detyra më të lehta dhe më të ndara, si më poshtë:


76

4.6 Kërkesa Minimale e IRB dhe Respektimi i Kërkesave Minimale

Për të pasur të drejtën e pjesëmarrjes në Qasjen IRB, banka duhet t'i tregojë Mbikëqyrjes se i përmbush kërkesat minimale të domosdoshme në kohën e miratimit të IRB-së si dhe në vazhdimësi. Fokusi është në aftësitë e bankës për ta renditur dhe përcaktuar rrezikun nga ana sasiore, në mënyrë konsistente, të besueshme dhe të vlefshme. Kërkesat minimale për miratimin e Qasjeve IRB janë: Përbërja e kërkesave minimale,

a. Respektimi i kërkesave minimale, b. Design i sistemit të klasifikimit c. Operacionet e sistemit të klasifikimit të rrezikut d. Qeverisja dhe mbikëqyrja e korporatës, e.Përdorimi i klasifikimeve të brendshme, f. Përcaktimi sasior i rrezikut g. Kërkesat për dhënie informacioni h. Konfirmimi i vlefshmërisë së vlerësimeve të brendshme

A . Respektimi i Kërkesave Minimale

Parimi mbizotërues në themel të kërkesave minimale është se klasifikimi, sistemet e vlerësimit të rrezikut dhe proceset sigurojnë:

• Vlerësim kuptimplotë të huamarrësit dhe karakteristikave të transaksionit; • Diferencim kuptimplotë të rrezikut; dhe • Vlerësime të rrezikut në masë të arsyeshme të sakta dhe konsistente e sasiore. • Miratimi nga Mbikëqyrja e vendimit të përgjithshëm për përdorimin e IRB-së

për qëllime rregullatore

Sistemet dhe proceset duhet të jenë në përputhje me përdorimin e brendshëm të këtyre vlerësimeve. Mund të ketë dallime në metodologjitë e klasifikimit, produkte bankare, dhe praktika, ndaj kërkohet që bankat t'i përshtasin në mënyrë të njëjtë, sipas procedurave të tyre operacionale.

Kërkesat minimale të parashikuara në paragrafët në vijim janë të zbatueshme për të gjitha klasat e aktiveve përveç kur përmendet [ndryshe] në mënyrë të veçantë. Standardet për procesin e caktimit të ekspozimeve të huamarrësit apo shkallët e lehtësirave (si dhe mbikëqyrjen, vlefshmërinë, etj. përkatëse) zbatohen në mënyrë të barabartë me caktimin procesin e caktimit të ekspozimeve të pakicës në grupimet e ekspozimeve homogjene, përveç se kur shënohet ndryshe.

Kërkesat minimale të parashikuara këtu janë të zbatueshme si për Qasjen Standarte edhe atë të Avancuar, përveç se ku shënohet ndryshe. Përgjithësisht, të gjitha bankat IRB duhet të përgatisin vlerësimet e veta të PD dhe duhet t'u përmbahen kërkesave të përgjithshme për design të sistemit të klasifikimit, operacionet, kontrollet, dhe qeverisjen e korporatave, si dhe kërkesat e domosdoshme për vlerësimin dhe vlefshmërinë e masave PD. Bankat që dëshirojnë të përdorin vlerësimet e veta për LGD dhe EAD duhet të përmbushin, gjithashtu, kërkesat minimale në rritje për këta faktorë rreziku.


77

B- Design i Sistemit të Klasifikimit ( Ratingut)

Termi "sistem i klasifikimit"(rating) përfshin të gjitha metodat, proceset, kontrollet dhe mbledhjen e të dhënave dhe sistemet IT që mbështesin vlerësimin e rrezikut të kredisë, përcaktimin e klasifikimit të rrezikut të brendshëm, dhe përcaktimin sasior të vlerave të mos-shlyerjes dhe humbjeve.

Brenda secilës klasë të aktiveve, banka mund të përdorë metodologji/sisteme të shumëfishta klasifikimi. Për shembull, banka mund të ketë sisteme të personalizuara klasifikimi për industri apo segmente specifike të tregjeve (p.sh. tregu i mesëm, dhe korporata të mëdha). Nëse një bankë zgjedh të përdorë sisteme të shumëfishta, arsyetimi për caktimin e një huamarrësi në një sistem klasifikimi duhet të dokumentohet dhe zbatohet në një mënyrë që të pasqyrojë sa më mirë nivelin e rrezikut për atë huamarrës. Bankat nuk duhet t'i caktojnë huamarrësit në disa sisteme klasifikimi për duke minimizuar në mënyrë të papërshtatshme kërkesat rregullatore për kapital (domethënë, duke përzgjedhur më të mirat (cherry picking) sipas sistemit të klasifikimit ). Bankat duhet të tregojnë se secili sistem i përdorur për qëllime të IRB të jetë në përputhje me kërkesat minimale që në fillim si dhe në vazhdimësi. Ndërkohë që nuk ka një standard të vetëm për krijimin e një sistemi klasifikimi, ai duhet të përfshijë disa elemente për përcaktimin e kapitalit rregullator.

Dimensionet e klasifikimit: Duhet të ketë dy dimensione të dallueshme për klasifikimin: njëri që reflekton rrezikun e mos-shlyerjes nga ana e huamarrësit (PD), dhe tjetri që pasqyron elemente specifikë për transaksionin, të tilla si kolaterali apo produkt i tipit A i sistemit të klasifikimit IRB:

(i) Rreziku i mos-shlyerjes nga ana e huamarrësit, dhe (ii) Faktorë specifikë për transaksionin (lehtësia).

Dimensioni i parë, domethënë klasifikimi në lidhje me rrezikun e mos-shlyerjes nga ana e huamarrësit (Klasifikimi i Huamarrësit/Nota) duhet të orientohet ndaj rrezikut të mos-shlyerjes nga ana e huamarrësit. Dimensioni i dytë, domethënë ai në lidhje me strukturën e transaksionit (Klasifikimi i lehtësisë) duhet të pasqyrojë faktorë specifikë në lidhje me transaksionin, të tillë si kolaterali, radha e përparësisë së shlyerjes, lloji i produktit, etj.

C- Standardet për ekspozimet ndaj klientëve individë Sistemet e klasifikimit për ekspozimet ndaj klientëve individë duhet të orientohen

si ndaj rrezikut nga huamarrësi edhe ndaj atij të transaksioneve, dhe duhet të trajtojnë të gjitha karakteristikat përkatëse të huamarrësit dhe transaksionit. Bankat duhet ta vendosin çdo ekspozim sipas kufizimit të shërbimeve ndaj klientëve individë për qëllime të IRB-së në një grupim të veçantë. Bankat duhet të tregojnë se ky proces jep një diferencim kuptimplotë për rrezikun, siguron grupimin e ekspozimeve mjaftueshëm homogjene dhe lejon vlerësimin e saktë dhe konsistent të karakteristikave të humbjes në nivel grupi.

Për secilin grupim, bankat duhet të vlerësojnë PD, LGD, dhe EAD. Grupime të shumëfishta mund të kenë vlerësime identike për PD, LGD dhe EAD. Më e pakta, banka duhet të konsiderojë nxitësit e mëposhtëm të rrezikut, kur vlerëson ekspozimet në një grupim:


78

• Karakteristikat e rrezikut të huamarrësit (kategoria, demografia, p.sh. mosha/ puna);

• Karakteristikat e rrezikut të transaksionit, përfshirë produktin dhe/ose llojet e kolateralit (p.sh. masa për raportin hua ndaj vlerës, kohëmbajtja dhe rekordet e huasë, garancitë; dhe radha e përparësisë së shlyerjes (i parë v i dytë)). Bankat duhet të trajtojnë në mënyrë të shprehur provigjionet e kolateraleve për disa hua, aty ku janë të pranishme.

• Tejkalimi i afatit të ekspozimit: Bankat pritet që të identifikojnë veçmas ekspozimet që janë në tejkalim afati dhe ato që nuk janë.

Struktura e klasifikimit/nota e huamarrësit: Sistemi i klasifikimit duhet të japë nota (gradë) specifike për huamarrësit që nuk janë në situatë mos-shlyerjeje, dhe të paktën një notë për huamarrësit që janë në gjendje mos-shlyerjeje. Nota (grada) e huamarrësit është një vlerësim i rrezikut të huamarrësit në bazë të kritereve të specifikuara dhe të dallueshme për klasifikim. Përkufizimi i notës duhet të përfshijë përshkrimin e shkallës së rrezikut të mos-shlyerjes tipik për një huamarrës me këtë notë dhe kriteret e përdorura për të bërë dallimin e atij niveli të rrezikut të kredisë.

Nota e huamarrësit përkufizohet gjerësisht si vlerësim i rrezikut të huamarrësit në bazë të kritereve të specifikuara dhe të dallueshme për klasifikim, nga e cila dalin vlerësimet për PD. Ndërkohë, përkufizimi i notës duhet të përfshijë si përshkrimin e shkallës së rrezikut të mos-shlyerjes tipik për një huamarrës me këtë notë edhe kriteret e përdorura për të bërë dallimin e atij niveli të rrezikut të kredisë.

Vlerësim Shkalla ( grada)Kualifikime profesionale dhe personale të nivelit të lartë në të gjitha fushat 1

Kualifikime të mira me pika të forta në fusha te veçanta 2Kualifikime të kënaqshme me pika te forta në fusha të veçanta 3

Kualifikime mesatare me dobësi në vusha te veçanta 4

Dobësi te theksuara ne fusha të veçanta/probleme me vazhdimësinë e talentit 5Kualifikim i pamjaftueshëm /probleme akute vazhdimësie 6

Përkufizimet e klasifikimit: Banka duhet të ketë përkufizime, procese dhe kritere specifike për klasifikimin për caktimin e ekspozim në nota brenda sistemit të klasifikimit. Përkufizimet dhe kriteret e klasifikimit duhet të jenë si të arsyetuara edhe intuitive dhe duhet të rezultojnë në një diferencim kuptimplotë të rrezikut. Në këtë aspekt, duhet të merren në konsideratë pikat e mëposhtme:

• Përshkrimet dhe kriteret e notës duhet të detajohen në mënyrë të mjaftueshme në mënyrë që t'u lejojnë atyre që janë përgjegjës për caktimin e vlerësimeve të caktojnë në mënyrë konsistente të njëjtën notë huamarrësve apo lehtësive që paraqesin rrezik të njëjtë. Kjo konsistencë duhet të ekzistojë në të gjitha linjat e biznesit, departamentet apo vendndodhjet gjeografike. Nëse kriteret dhe procedurat e klasifikimit ndryshojnë për lloje të ndryshme huamarrësish apo lehtësish, banka duhet të monitorojë inkonsistencën e mundshme, dhe duhet të modifikojë kriteret e vlerësimit për të përmirësuar konsistencën, sipas rastit.

• Përkufizime të shkruara për klasifikimin duhet të jenë mjaftueshëm të qarta dhe të detajuara për t'u lejuar palëve të treta të kuptojnë caktimin e klasifikimeve, të tillë si auditimi i brendshëm apo një funksion i barasvlershëm i pavarur dhe për SBP, me qëllim vlerësimin e përshtatshmërisë së caktimit të notës/grupimit.


79

• Kriteret duhet të jenë, gjithashtu, konsistentë me standardet e brendshme të bankës për kreditimin dhe politikat e saj për trajtimin e huamarrësve dhe lehtësive në vështirësi.

Për të siguruar që bankat të marrin parasysh informacionin e disponueshëm në mënyrë konsistente, ato duhet të përdorin të gjithë informacionin përkatës dhe material kur caktojnë vlerësimin për huamarrës dhe lehtësi. Informacioni duhet të jetë aktual. Sa më pak informacion ka banka, aq më konservative duhet të jenë caktimet e ekspozimeve nga ana e saj në nota apo grupime të huamarrësve apo grupimeve. Një vlerësim i jashtëm mund të jetë faktori parësor për përcaktimin e një caktimi vlerësimi të brendshëm; megjithatë, banka duhet të sigurohet që të marrë në konsideratë edhe informacione të tjera përkatëse.

Shtrirja kohore: Ndonëse shtrirja kohore për vlerësimet PD është një vit, për caktimin e klasifikimeve mund të përdoret një shtrirje edhe më e gjatë në mënyrë që ato të shohin nga e ardhmja dhe bankat pritet të përdorin një shtrirje kohore më të gjatë në caktimin e vlerësimeve. Klasifikimi i huamarrësit duhet të përfaqësojë vlerësimin nga banka për aftësinë dhe gatishmërinë e huamarrësit për t'iu përmbajtur kontratës pavarësisht nga kushtet e pafavorshme ekonomike apo ndodhja e ngjarjeve të papritura. Për shembull, banka mund ta mbështesë caktimin e klasifikimit në bazë të skenarëve specifikë dhe të duhur për provën e rezistencës. Si alternativë, banka mund të marrë parasysh karakteristikat e huamarrësit, që janë pasqyruese të cenueshmerisë së huamarrësit nga kushtet e pafavorshme ekonomike apo ngjarje të papritura, pa specifikuar një skenar të provës së rezistencës. Gama e kushteve ekonomike që merren në konsideratë kur bëhen vlerësimet duhet të jetë konsistente me kushtet aktuale dhe ato që me gjasë do të ndodhin në një cikël biznesi brenda industrisë përkatëse/rajonit gjeografik.

Marrë parasysh vështirësitë në parashikimin e ngjarjeve të ardhshme dhe ndikimin e tyre në kushtet financiare të huamarrësve të veçantë, banka duhet të përdorë një pikëpamje konservative për informacionin e projektuar. Më tej, kur disponohen vetëm të dhëna të kufizuara, banka duhet të marrë një qëndrim konservative në analizat e saj.

Kërkesat për modelin: Përdorimi i modeleve për të caktuar klasifikimin të huamarrësit apo lehtësisë, ose për vlerësimin e PD, LGD apo EAD i nënshtrohet një sërë kërkesash specifike. Modelet e pikësimit (scoring) të kredisë dhe procedura të tjera të klasifikimit mekanik përdorin përgjithësisht vetëm një nënsistem të informacionit të disponueshëm. Ndonëse procedurat e vlerësimit mekanik mundet që disa herë të shmangin disa prej gabimeve idiosinkratike nga ana e sistemeve të vlerësimit në të cilat gjykimi njerëzor luan një rol të madh, edhe përdorimi mekanik i informacionit të kufizuar është një burim i gabimeve të klasifikimit. Modelet e pikësimit (scoring) të kredisë dhe procedura të tjera mekanike janë të lejueshme si bazë parësore ose e pjesshme e caktimit të klasifikimeve dhe mund të luajnë një rol në vlerësimin e karakteristikave të humbjes. Gjykimi dhe mbikëqyrja njerëzore e mjaftueshme janë të nevojshme për të siguruar që i gjithë informacioni përkatës dhe material, përfshirë atë që është jashtë objektit të modelit, të merret në konsideratë dhe që modeli të përdoret si duhet.

Është përgjegjësi e bankës që të përmbushë kërkesat e Mbikëqyrjes se modeli apo procedura ka sisteme të mira parashikuese dhe që kërkesat për kapital rregullator nuk do të ndikohen nga përdorimi i tyre. Variablat që futen në model duhet të


80

formojnë një set parashikuesish. Modeli duhet të jetë i saktë mesatarisht për një gamë huamarrësish apo lehtësish ndaj të cilave banka është e ekspozuar dhe nuk duhet të ketë tendenciozitet material të njohur. Për një modelim të efektshëm, bankat duhet:

• Të kenë një proces për analizimin e futjes së të dhënave në një model statistikor për mos-shlyerjen ose parashikimin e humbjes, që përfshin vlerësimin e saktësisë, plotësinë dhe përshtatshmërinë e të dhënave specifike për caktimin e një klasifikimi të miratuar.

• Të kenë një sistem për të siguruar që të dhënat e përdorura për ndërtimin e modelit të jenë përfaqësuese të popullatës së huamarrësve apo lehtësive aktuale të bankës.

• Të marrë parasysh të gjithë informacionin përkatës dhe material që nuk është marrë në konsideratë nga modeli, kur kombinon rezultatet e modelit me gjykimin njerëzor. Banka duhet të ketë udhëzues të shkruar që përshkruajnë mënyrën se si duhen kombinuar gjykimi njerëzor me rezultatet e modelit.

• Të ketë procedura për rishikimin njerëzor të caktimit të klasifikimit të bazuar në model. Këto procedura duhet të përqendrohen në gjetjen dhe kufizimin e gabimeve që shoqërohen me dobësi të njohura të modelit dhe duhet të përfshijnë, gjithashtu, përpjekje të vazhdueshme për përmirësimin e performancës së modelit.

• Një cikël i rregullt i validimit të modelit, që përfshin monitorimin e performancës dhe stabilitetit të modelit; rishikim i marrëdhënieve të modelit; dhe testim i output-it të modelit përkundrejt rezultateve që jep.

Dokumentimi: Sistemi i klasifikimit duhet të dokumentohet me shkrim dhe si sistemi edhe dokumentacioni duhet të tregojnë përputhshmërinë me standardet minimale dhe duhet të trajtojnë çështje si diferencimi i portofolit, kriteret e klasifikimit, përgjegjësitë e palëve që vlerësojnë huamarrësit dhe lehtësitë, përkufizimin e përjashtimeve të klasifikimit, palët që kanë autoritetin për miratimin e përjashtimit, shpeshtësia e rishikimit të klasifikimit, dhe mbikëqyrja e drejtuesve mbi procesin e klasifikimit. Banka duhet të dokumentojë arsyetimin për përzgjedhjen e kritereve të klasifikimit të brendshëm dhe duhet të jetë në gjendje të japë analiza që tregojnë se kriteret dhe procedurat e klasifikimit ka gjasa të rezultojnë në klasifikime që e diferencojnë rrezikun në mënyrë domethënëse. Kriteret dhe procedurat e klasifikimit duhet të rishikohen periodikisht për të përcaktuar nëse mbeten plotësisht të zbatueshme për portofolin aktual apo kushtet e jashtme. Gjithashtu, banka duhet të dokumentojë historinë e ndryshimeve madhore në procesin e klasifikimit të rrezikut, dhe ky dokumentacion duhet të mbështesë identifikimin e ndryshimeve të bëra për procesin e klasifikimit të rrezikut, në vijim të rishikimit të fundit mbikëqyrës. Gjithashtu, duhet të dokumentohen organizimi i caktimit të klasifikimit, përfshirë strukturën e kontrollit të brendshëm. Bankat duhet të dokumentojnë përkufizimet specifike të mos-shlyerjes dhe humbjes për përdorim të brendshëm dhe të demonstrojnë konsistencë në lidhje me përkufizimet. Nëse banka përdor modele statistikore në procesin e klasifikimit, ajo duhet të dokumentojë metodologjitë. Ky material duhet:

• të japin një përvijim të hollësishëm të teorisë, presupozimeve dhe/ose bazës matematikore apo empirike për caktimin e vlerave të notave, huamarrësve individualë, ekspozime apo grupime dhe burim(e) të të dhënave të përdorura për vlerësimin e modelit;


81

• të caktojë një proces rigoroz statistikor (përfshirë testime performance jashtë kohës dhe jashtë përzgjedhjes) për validimin e modelit; dhe

• të tregojë çdo rrethanë sipas së cilës modeli nuk funksionon efektivisht. Përdorimi i modelit i marrë nga një shitës palë e tretë që ka pronësi teknologjike nuk është justifikim për përjashtimin nga dokumentimi apo ndonjë kërkesë tjetër për sistemet e brendshme të klasifikimit. Dokumentimi duhet të jetë i duhur dhe domethënës, sipas parashikimeve të mëparshme.

Operacionet e Sistemit të Klasifikimit të Rrezikut. Kërkesat minimale që zbatohen në procesin e klasifikimit dhe mjedisi i sistemit të klasifikimit, ka të bëjë me:

a) Mbulimin e klasifikimeve b) Integritetin e procesit të klasifikimit c) Politikat dhe procedurat d) Prova solide për rezistencën

a) Mbulimi i klasifikimit: - Për ekspozimet e korporatave, sovrane dhe të bankave, secilit huamarrës dhe garantues të njohur mirë duhet t'u caktohet një klasifikim dhe çdo ekspozim duhet të shoqërohet me një klasifikim të lehtësisë si pjesë e procesit të miratimit të huasë. Po ashtu, për individët, çdo ekspozim duhet të caktohet në një grupim si pjesë e procesit të miratimit të huasë.

b) Integriteti i procesit të klasifikimit: - do të thotë miratim dhe rishikime periodike të caktimit të klasifikimeve nga një palë e pavarur. Huamarrësve dhe lehtësive duhet t'u rifreskohen klasifikimet të paktën çdo vit. Disa kredi, sidomos për huamarrësit me rrezik të lartë apo ekspozimet problematike, duhet të rishikohen më shpesh. Gjithashtu, bankat duhet të iniciojnë një klasifikim të ri nëse vjen informacion i ri material për huamarrësin apo lehtësinë.

Banka duhet të ketë një proces efektive për marrjen dhe përditësimin e informacionit përkatës dhe material në lidhje me gjendjen financiare të huamarrësit, dhe për karakteristikat e lehtësisë që ndikojnë mbi LGD dhe EAD (si për shembull, gjendja e kolateralit). Me marrjen e informacionit, banka duhet të ketë procedura për përditësimin në kohë të klasifikimit të huamarrësit.

c) Politikat dhe procedurat: - Banka duhet të marrë dhe të ruajë të dhëna mbi huamarrës kyç dhe karakteristika të lehtësive në mënyrë që të japë mbështetje efektive për procesin e administrimit dhe matjes së brendshme të rrezikut të kredisë, për të mundësuar përmbushjen e të gjitha kërkesave të tjera të këtij kuadri të ri për kapitalin, dhe për të shërbyer si bazë për raportimin e SBP-së. Këto të dhëna duhet të jenë mjaftueshëm të hollësishme në mënyrë që të lejojnë rishpërndarjen retrospektive të subjekteve me detyrime dhe lehtësive në nota, për shembull, nëse rritja e sofistikimit të sistemit të brendshëm të klasifikimit sugjeron se mund të arrihet një veçim më i mirë i portofoleve.

d) Prova solide për rezistencën: - Banka IRB duhet të ketë të gatshme procese solide të provës së rezistencës për përdorim në vlerësimin e mjaftueshmërisë së kapitalit. Prova e rezistencës duhet të përfshijë identifikimin e ngjarjeve të mundshme apo ndryshimeve të ardhshme në kushtet ekonomike.

Cilado metodë të përdoret banka duhet të përfshijë marrjen në konsideratë të burimeve të mëposhtme të informacionit. Së pari, të dhënat e vetë bankës duhet të lejojnë vlerësimin e migrimit të klasifikimit së paku të disa prej ekspozimeve të saj.


82

Së dyti, banka duhet të marrë në konsideratë informacionin në lidhje me ndikimin e përkeqësimit më të vogël të mjedisit të kreditit në klasifikimet të një banke, duke dhënë informacion në ndikimin me gjasë të rrethanave më të mëdha stresuese. Së treti, banka duhet të vlerësojë evidencën e migrimit të klasifikimit në klasifikime të jashtme. Kjo do të përfshinte që banka të bënte një ndarje në shkallë të gjerë në grupime sipas kategorive të vlerësimit

D. Kërkesat për të Dhënat

Sistemi i brendshëm i klasifikimit është i dobishëm aq sa edhe të dhënat që përdor dhe mbështetet, ndaj është thelbësore që komponentët kyç të rrezikut të përkufizohen mirë. Duhet të ketë mjaftueshëm observime statistikore domethënëse në mënyrë që cilësia e vlerësimit të rrezikut të mund çojë në vlerësime realiste.

Në mënyrë që sistem i brendshëm i klasifikimit të jetë në përputhje me IRB-në (pra, mund të përdoret për qëllime të kapitalit rregullator dhe, më gjerësisht, për të dhënë vlerësime solide për rrezikun), bankat duhet të mbledhin sasi të qenësishme të dhënash historike.

Të dhënat historike i referohen të gjitha të dhënave që kanë të bëjnë me ngjarjet që kanë ndikuar mbi ekspozimet për një periudhë të caktuar në të shkuarën. Janë tri aspekte të ndryshme që lidhen me të dhënat historike:

1. Sasia: Janë dy çështje që kanë ndikim në sasinë e të dhënave historike të bankës. Së pari, banka duhet të mbledhë të dhëna mbi karakteristika kyçe të huamarrësve dhe lehtësive nga të gjitha burimet e disponueshme; së dyti, të dhënat duhet të mblidhen për një periudhë të mjaftueshme për të dhënë një krahasim domethënës.

1.1. Mbledhja e të dhënave:- Tradicionalisht, bankat nuk kanë mbledhur të dhëna për ekspozimet e veta në mënyrë metodike dhe të organizuar. Megjithëse kanë qenë në gjendje të vlerësonin cilësinë relative të kreditit të një ekspozimi ndaj një klienti, deri së fundmi, ato nuk i kuantifikonin përbërësit e rrezikut të kredisë (pra, PD, LGD dhe EAD). Këta, të marrë së bashku, përbëjnë një nivel të rritur të administrimit të rrezikut të kërkuar nga Qasjet IRB.

Për të trajtuar faktin se bankat kanë filluar vetëm kohët e fundit të mbledhin të dhëna në mënyrë sistematike, BAZEL II u lejon bankave të përdorin edhe të dhëna të marra nga burime të jashtme. Megjithatë, bankat duhet të tregojnë lidhjen e këtyre të dhënave të jashtme me ekspozimet e tyre.

1.2 Shtrirje kohore e mjaftueshme :- Për shpërndarje domethënëse të humbjeve, të dhënat duhet të mblidhen në një periudhë minimum. Kjo mund të ndryshojë në varësi të llojit të ekspozimit. Një kërkesë minimale e IRB thotë se vlerësimet e PD duhet të jenë mesatare afatgjata të normave të mos-shlyerjes të realizuara në një vit për huamarrësit në atë notë (të paktën pesë vjet).

2. Cilësia: Një prej parakushteve për sisteme solide të vlerësimit të brendshëm është se ato duhet që të diferencojnë në mënyrë të saktë dhe konsistente midis shkallëve të rrezikut brenda një kategorie të dhënë klasifikimi. Bankat duhet të sigurojnë që të dhënat të jenë konsistente dhe homogjene. Kjo bëhet veçanërisht e rëndësishme kur, për shembull, bankat krahasojnë ekspozime të ngjashme që ekzistojnë në juridiksione të ndryshme.

3. Dimensionet e klasifikimit: - Sfida e bankave është që ato të përkufizojnë kritere të qarta dhe objektive për kategoritë e klasifikimit në mënyrë që të


83

bëhen vlerësime domethënëse si për ekspozime individuale të kreditit (një hua për një huamarrës) edhe për grupe ekspozimesh (disa hua me karakteristika të ndryshme për një huamarrës). Të ashtuquajturat 'dimensione të klasifikimit' janë një kërkesë minimale sipas kuadrit Bazel II IRB. Për të bërë përcaktimin cilësor, sistemi i klasifikimit të brendshëm në bankë duhet t'i bëjë të mundur që të bëjë dallimin midis:

• ekspozimeve ndaj huamarrësve të ndryshëm • ekspozimeve me karakteristika të ndryshme por ndaj të njëjtit huamarrës

E. Disponueshmëria

Bankave u duhet një proces që u mundëson të mbledhin, ruajnë dhe përdorin të dhëna historike në mënyrë të besueshme. Praktikisht:

• kapacitetet ruajtëse të TI-së duhet të lejojnë ruajtjen e serive të të dhënave afatgjata

• mbledhja duhet të bëhet në mënyrë konsistente në të gjithë organizatën e bankës

Për të zbatuar sisteme vlerësimi të brendshme domethënëse, që janë edhe në përputhje me IRB-në, organizimi i bankës dhe sistemet e teknologjisë së informacionit duhet të ruajnë dhe përpunojnë në mënyrë të mjaftueshme.

Personeli i bankës duhet të trajnohet për të zbatuar dhe mirëmbajtur sistemet e informacionit dhe të organizatës që lidhen me administrimin dhe përpunimin e të dhënave.


84

4.7. Sistemet e Brendshme të Klasifikimit

Një nga rreziqet më të lartë me të cilën përballen bankat është rreziku që një prej kundërpartëve të bankës të dështoj, pra të mos shlyej interesin dhe / ose principali. Një kuadër solid për matjen e rrezikut të kredisë është, pra, me rëndësi të madhe për një bankë për të menaxhuar dhe të kontrolluar rrezikun e saj të kredisë siç duhet.

Filozofia e klasifikimit (vlerësimit të ratingut ) është me rëndësi kyçe pasi ajo ndikon në:

• Luhatshmërin e klasifikimit;• Fuqinë e brendshme te modelit të klasifikimit( rating);• Çmimet;• Paralajmërimin e hershëm të dështimit ;• Llogaritjet e humbjeve të pritshme dhe atyre të papritura;• Kërkesat rregullatorë dhe të brendshme për kapital;• Validimi i modelit, testit prove dhe testimin e stresit;• Pozicioni konkurrues i një banke.

Për më tepër, shumë teknika të ndryshme modelimit ekzistojnë për të përcaktuar rrezikun e kredisë, por duket se pak përpjekje i janë përkushtuar vlerësimit të rrezikut të kredisë për kompanitë e vogla dhe te mesme SME, edhe pse ekspozimet e SME-ve janë një pjesë relativisht e lartë e portofolit të huave bankare veçanërisht për bankat shqiptare. Për shkak se agjencitë e vlerësimit nuk japin vlerësime të SME-ve, bankat duhet të zhvillojnë (apo blej) modele vlerësim për të përcaktuar rrezikun e kredisë të SME-ve. SME kanë karakteristika të veçanta që ndikojnë filozofinë e vlerësimit dhe rrjedhimisht edhe zhvillimin dhe përdorimin e modeleve të rrezikut të kredisë.

Firmat e vogla kanë informacion financiar të paqartë (Peterson, 1999), të paqëndrueshme, dhe përmasat relativisht të vogla të çdo kredi do të thotë, ndërsa huadhënësit përballon kosto fikse në procesin e kredidhënies, kredia për firmat e vogla është sipas definicionit më e shtrenjtë. Mungesa e të dhënave e ka bërë rreziku e kredisë për SME-të të jetë një fushë hulumtimi në sektorin e financës.

Vlerësim Shkalla ( grada)Kualifikime profesionale dhe personale të nivelit të lartë në të gjitha fushat 1

Kualifikime të mira me pika të forta në fusha te veçanta 2Kualifikime të kënaqshme me pika te forta në fusha të veçanta 3

Kualifikime mesatare me dobësi në vusha te veçanta 4

Dobësi te theksuara ne fusha të veçanta/probleme me vazhdimësinë e talentit 5Kualifikim i pamjaftueshëm /probleme akute vazhdimësie 6


85

Peshat e Rrezikut për Veprime me Individë dhe Ekspozimet ndaj Sme-ve në Bazel II

Për shkak të nivelit të lartë të diversifikimit të rrezikut të mundshëm për huatë, që janë të vogla në lidhje me përmasat e portofolit të bankës, ekspozimeve ndaj individëve u vihen pesha të vogla për rrezikun e kredisë nën Bazel II, përfshirë ato për kredi hipotekare për qëllime rezidenciale, dhe për ekspozimet ndaj SME-ve.

Sipas qasjes së Standardizuar, që duhet përfshirë në kategorinë rregullatore të portofolit të individëve, kërkesa duhet të përmbushë disa kushte:

(a) kriter orientimi, i cili specifikon se duhet të bëhet nga një person apo persona apo në një biznes të vogël;

(b) kriter produkti, i cili specifikon kategoritë me të drejtë për hua apo overdraft (dhe që përjashton titujt të tillë si obligacione dhe kapital);

(c) kriter granulariteti, i cili kërkon plotësimin e kërkesave të mbikëqyrësit të bankës që portofoli rregullator i individëve të jetë mjaftueshëm i diversifikuar;

dhe (d) një prag i shprehur në vlerë për ekspozim ndaj kundërpalëve.

Kërkesat që i përmbushin këto kushte kualifikohen për peshë rreziku prej 75 për qind. Kërkesat e siguruara me prona rezidenciale ku banon huamarrësi apo është lënë me qira, kualifikohen për peshë rreziku prej 35 për qind.

Sipas qasjes IRB, dallohen tri kategori ekspozimi ndaj individëve: kreditë hipotekare për qëllime rezidenciale; ekspozime të cilësuara dhe qarkulluese ndaj individëve (ekspozime qarkulluese, të pasiguruara ndaj individëve me vlerë deri në 100,000 euro, të cilat do të përfshinin një pjesë të madhe të veprimeve me kartë krediti); dhe ekspozime të tjera ndaj individëve (që përfshijnë huatë ndaj individëve apo SME-ve deri në tavanin prej 1 milion euro). Formulat e ndryshme të përdorur për përllogaritjen e aktiveve të ponderuara me rrezik për secilën prej tri kategorive gjejnë zbatim për grupimet e ekspozimeve, jo për huatë individuale. Këto formula janë rishikuar për poshtë me anë të termave të korrelacionit për të pasqyruar diversifikim më të madh se sa për ekspozimet ndaj korporatave, sovrane apo të bankave, dhe peshat e rrezikut që rrjedh prej kësaj janë më pak se 100 për qind për PD nën vlerat e pragut, të cilat variojnë me kategorinë e ekspozimit ndaj individëve.

Sipas qasjes IRB për kërkesat ndaj SME-ve, që nuk kualifikohen si ekspozime ndaj individëve por kur shitjet e huamarrësit janë nën pragun 50 milionë euro, ka një rregullim për poshtë alternative ndaj termit të korrelacionit. Për të ilustruar ndikimin e këtij rishikimi mbi peshat e rrezikut për SME-të, RF jep një simulim numerik për një kërkesë me maturim 2.5 vjetësh në një firmë me xhiro 5 milionë euro, për nivele të ndryshme PD, që tregon reduktim ët peshës së rrezikut me 20-25 për qind për PD, në intervalin prej 0.03 deri në 20 për qind.


86

HAPËSIRË INFORMUESE: PËR KARAKTERISTIKAT E SME-VE

Ekspozimet e SME-ve kanë karakteristika të veçanta. Për shkak të faktit se shumica ekspozimet të portofolit të bankave shqiptare janë ato të shitjes me pakicë dhe që për nga përkufizimin ato janë SME, është e rëndësishme të rikujtojmë karakteristikat e SME-ve nga pikëpamja e rrezikut të kredisë.Janë disa faktorë që dallojnë rrezikun e kredisë të huave për ndërmarjet e mesme dhe të vogla (SME) nga ato të mëdha (korporatave) . Këto karakteristika ndikojnë në marrëdhënien e SME-ve dhe bankës, filozofinë e vlerësimit dhe për këtë arsye edhe procesin e modelimit të rrezikut të kredisë.Karakteristika përcaktuese më e rëndësishme e financave të biznesit të vogël është paqartësia e informacionit. Kreditë e SME janë jolikuide dhe nuk tregtohen në tregjet e mesme (Allen, Delong dhe Saunders, 200344

20). Firmat e vogla nuk hyjnë në kontrata që janë të dukshme publike ose të raportuar gjerësisht në shtyp. Kontratat me furnizuesit dhe konsumatorët janë të mbajtur në përgjithësi private. SME-të menaxhohen shpesh nga pak drejtorë që shpesh zotërojnë kapital total të firmës me qëllim minimizimin e ndërhyrjeve në biznesin e tyre dhe nuk preferojnë të kenë objekti një shkallë optimale të borxhit (Aybar-Arias, Casino-Martinez, López-Gracia, 2003).Të dhënat e kontabilitetit shfaqet vetëm në intervale diskrete, për SME-të në shumicën e rasteve vetëm në baza vjetore. SME-të e kanë në përgjithësi më të ulët cilësinë e të dhënave të kontabilitetit sesa korporatat më të mëdha. Shumë prej firmave më të vogla nuk i kanë të audituara pasqyrat financiare. Si rezultat, firmat e vogla e kanë të vështirë të provojnë cilësinë e tyre (Berger dhe Udell, 1998). Pra të dhënat për SME-të janë më pak të besueshme, dhe kjo mund të jetë një sfidë për nxjerrjen e informacionit minimal të kërkuar për të përmirësuar alokimin e kredisë (Crouhy, Galai dhe Mark, 2001).Në të kundërtën, portofoli i kredisë të korporatave të madh përdor informacion të pasur në lidhje me situatën financiare të klientëve. Ky informacion vjen nga agjencitë e vlerësimit dhe tregjet financiare. Në përgjithësi, informacioni është në dispozicion në seri kohore, e cila lejon analizat e tendencave të treguesve.Shumica e modeleve PD përdorin informacionin e tregut, si të dhëna e bonove, të dhënat e çmimeve të kapitalit ose të dhëna e dështimeve të kredisë në kohë. Ky lloj informacioni nuk është i disponueshem për SME-të. Ky kufizim i të dhëna kufizon dhe zgjedhjet e modelimit.

EkonomiaSME-të janë të ndjeshëm ndaj situatës ekonomike (Rijken, 200545

21).Ato mund të pritet të kenë më shumë gjasa të dështojnë, për shkak se ato (1) kanë më pak të ngjarë të përfitojnë nga efektet e shkallës, (2) kanë më pak fuqi të negociojnë me partnerët financiar dhe sociale, (3) kanë më pak të ngjarë të përfitojnë nga përvoja e tyre ose nga 'efektet e të mësuarit ", në krahasim me firmat e mëdha, dhe (4) shpesh ato operojnë në tregjet e vogla.Për shkak të mungesës së diversifikimit të produktit dhe të tregut, SME përballen me pasiguri të lartë në lidhje me nivelet e tyre të ardhshme të flukseve të parasë dhe kohën. Kjo çon në jo vazhdimësi dhe paqëndrueshme të të dhëna të pasqyrave financiare nëpër kohë (Rijken, 2005). Të dhënat financiare të një viti mund të jetë plotësisht të papërputhura me të dhënat e vitit të ardhshëm.SME-të ndeshen me pasiguri dhe duhet të reagojnë me shpejtësi ndaj tyre. Nevoja për financime në dispozicion, me qëllim kapjen e mundësive të papritura të tregut apo për të reaguar ndaj goditjeve të jashtme është veçanërisht e rëndësishme për vitalitetin e SME-ve (Rivaud-DANSET, Dubocage dhe Salais, 199846

22).

KostotPërmasat relativisht të vogla të çdo kredi të portofolit të kredisë për SME-të nënkupton se madhësia absolute e rrezikut të kredisë për çdo kredi individuale është minimal. Humbjet për çdo hua të vetme

44 Herbert A. Rijken and Edward I. Altman: The Impact of the Rating Agencies’ Through-the-cycle Methodology on Rating Dynamics Economic Notes, Vol. 34, No. 2, pp. 127-154, July 2005

45 Rivaud-Danset, Dubocage and Salais Comparison Between the Financial Structure of SME Versus Large Enterprise Using the BACH Data Base http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=141478

46 Allen, Delong and Saunders: “ Issues in the Credit Risk Modeling of Retail Markets” February 2003 NYU Stern School of Business Working Paper No. FIN-03-007


87

nuk do të shkaktojnë që banka të bëhet insolvent (Allen, Delong dhe Saunders, 2003). Kostoja e kredisë në përcaktimin e rrezikut të kredisë (për bankën)është shpesh më e madhe se përfitimi i në aspektin e shmangies së humbjes sepse kërkon kohë dhe shpenzime procesi i të vlerësuar

gjerësisht një kredi në nivel individuale (DIETSCH dhe Petey, 2002*). Përderisa huadhënësit përballet me kosto fikse në kredidhënie, kreditimi i firmave të vogla sipas përkufizimit është më i shtrenjtë për çdo para që huazohet (Peterson, 1999). Prandaj, zgjedhje metodologjike janë të kufizuar nga koha dhe kufizimet e kostos.

- NdryshueshmëriaKa një ndryshim të madh si në strukturën ligjore të bizneseve të SME-ve po ashtu dhe në aktivitetet e tyre. Për këtë arsye është e vështirë të arrihet homogjenitet në bizneset e vogla, përderisa si madhësia e ekspozimeve, llojet e industrisë dhe struktura ligjore e kreditorit , ndryshojnë ndjeshëm. Kjo megjithatë nuk është e mundur, edhe për shkak të kufizimeve financiare për të zhvilluar modele të ndryshme të rrezikut të kreditit për të gjitha llojet e SME-ve.

* Michel Dietsch and Joël Petey: “The credit risk in SME loans portfolios: Modeling issues, pricing, and capital requirements” Journal of Banking & Finance, 2002, vol. 26, issue 2-3, pages 303-322

- Karakteristikat e një modeli PD për SME

Për shkak të karakteristikave të SME-ve të përshkruara më sipër, është më e vështirë për të zhvilluar një model të saktë PD për SME-të, se sa për kompanitë më të mëdha. Përdorimi i modeleve të mundshme të rrezikut të kredisë dhe të dhëna e variablave janë të kufizuara. Modelet e zhvilluara për firmat e mëdha nuk mund të përdoret për SME-të pa u axhustuar më parë. Modelet e Deshtimit (Default) të bazuar në të dhënat e firmave publike dhe aplikuar për firmat (të vogla) private ka të ngjarë të paraqes gabim rrezikun aktual.

Përveç karakteristikave të përgjithshëm të modele të rrezikut kredisë të tilla si: të fuqishme, të saktë, statistikisht të fuqishme, të besueshme, intuitive dhe transparente, një model i PD

për SME-të duhet të ketë karakteristikat e mëposhtme specifike (Rikkers dhe Thibeault 200647

23):

• efikasitet në kohë dhe kosto;• shpejtësi• përdorimin e të dhënave të kufizuara financiare të disponueshme për SME-të;• Të jetë në gjendje të punoj me të dhënave financiare të vetëm një vit ;• aplikim të gjerë

47 https://www.researchgate.net/publication/237623868_The_influence_of_rating_philosophy_on_regulatory_capital_and_procyclicality


88

4.8. Objektivat e Klasifikimit (Ratingut)

Objektivat e klasifikimit përcaktojnë dhe filozofinë optimale të klasifikimit (rating). Rating janë përdorur për:

1. miratimin e kredisë ;2. monitorimin e kredisë dhe atë të portofolit;3. sistemet e hershëm të paralajmërimit;4. Aktivitetet komerciale;5. Çmimet;6. Kërkesat e kapitalit rregullator;7. kërkesat e kapitalit ekonomike;8. Planifikimin e Kapitalit

Për katër rolet e para, është e dobishme që të ketë ,“ratings” klasifikime , që pasqyrojnë aftësinë kreditore aktuale të palës në pikën aktuale në ciklin e bisnesit dhe po ashtu tregojnë se si po performon industria specifike dhe ekonomia aktualisht.

Është shumë e rëndësishme që bankat të kuptojnë nëse duhan që sistemet e vlerësimit të brendshëm të jenë të orientuara ndaj një pike në kohë (PIT) apo përgjatë ciklit (TTC).

Për të vendosur mbi miratimin e një huaje të re (1), bën dallimin nëse industria në fjalë është më pranë pikës më të lartë apo më të ulët të ciklit. Kjo sugjeron një qasje sipas një pike në kohe, ku huamarrësit konsiderohen menjëherë ndërsa mundësitë ndryshojnë, pavarësisht se cilat mund të jenë shkaqet (Taylor 2003). Në rastin e miratimit të një huaje me maturim më të gjatë, klasifikimet TTC japin një tregues të aftësisë së huamarrësit për të përmbushur detyrimet e shlyerjes deri në fund të maturitetit të huasë, gjë që është e rëndësishme të dihet që në procesin e miratimit.

Për rolin e dytë, vlerësimi (grading) sipas PIT ka avantazhe pasi tregon gjendjen aktuale të aftësisë huamarrëse të kundërpalëve. Në të njëjtën kohë, çështjet strategjike e bëjnë këndvështrimin më afatgjatë më të përshtatshëm; prandaj, klasifikimi TTC mund të japë ndihmojë për të kuptuar më mirë. Vlerësimet TTC mund të përdoren për qëllime buxhetimi, planifikim të burimeve njerëzore, dhe provigjonim.

Për qëllime të paralajmërimit të hershëm, vetëm vlerësimi PIT është i përshtatshëm. Vlerësimet TTC nuk mund të përdoren si një sistem i paralajmërimit të hershëm, sepse klasifikimi nuk pasqyron aftësinë aktuale huamarrëse të kundërpalës.

Vlerësimet përdoren edhe për veprimtari tregtare(4) , për shembull shitje dhe marketing. Në rast se një kundërpalë ka vlerësim të pranueshëm, biznesi mund të vendosë ta kontaktojë në mënyrë aktive këtë klient dhe të përpiqet të shesë disa prej produkteve apo të zgjerojë huatë aktuale. Varet nga lloji i produktit dhe jeta e huasë nëse më i përshtatshëm do të ishte vlerësimi PIT apo TTC.

Në rastin e përcaktimit të çmimit(5), të dyja qasjet e klasifikimit kanë avantazhe. Norma e interesit të huasë mund të ndahet në normë interesi pa rrezik dhe prim i rrezikut, ku ky i fundit mbështetet në aftësinë huamarrëse të kundërpalës. Kur përdoret sistemi PIT, prim i rrezikut përputhet saktësisht me rrezikun e kredisë së kundërpalës në atë moment. Megjithatë, vlerësimet PIT çojnë në norma interesi të luhatshme dhe jo të gjitha bankat janë të gatshme t'i rregullojnë çmimet aq shpesh, dhe jo të gjitha kundërpalët do të pranonin norma interesi të luhatshme. Klasifikimi TTC i bën normat e interesit të qëndrueshme, po ato (në shumë raste) nuk pasqyrojnë rrezikun e vërtetë të kredisë të kundërpalës.


89

Filozofia e klasifikimit ndikon gjithashtu në pozicionin konkurrues të bankave. Klasifikimet TTC janë mesatarisht më lart se klasifikimet PIT, pasi ato janë të stresuara. Bankat PIT mundet, pra, në këtë mënyrë të ofrojnë normë interesi më të ulët. Ka një rrezik që bankat që përdorin klasifikimet TTC të humbin klientë gjatë rimëkëmbjes, sepse bankat PIT ofrojnë normë interesi më të ulët. E kundërta ndodh gjatë recesionit. Kjo nuk është një periudhë e favorshme.

Shumë prej bankave në Shqipëri, sikundër në vende të tjera, kanë sisteme të klasifikimit të brendshëm ('klasifikime të brendshme'), dhe këto sisteme formojnë një pjesë të rëndësishme të infrastrukturës së tyre për administrimin e rrezikut të kredisë. Këto vlerësime mund të marrin dy forma:

1) klasifikime bazuar te huamarrësi, të cilat përdorin shkallën e mos-shlyerjes së të huamarrësit (për shembull, shkallën e mos-shlyerjes për vitin pasues) si bazë për vlerësimin e aftësisë huamarrëse dhe

2) klasifikime bazuar te facilitet (objekti), të cilat marrin në konsideratë shkallën e rimëkëmbjes dhe humbjet e pritshme për secilën hua. Klasifikimet bazuar te lehtësirat marrin në konsideratë aftësinë huamarrëse të huamarrësit dhe faktorë të tjerë gjatë procesit të klasifikimit, por në bankat shqiptare, pjesa më e madhe e klasifikimeve janë të bazuara te huamarrësi, ndaj pjesa tjetër e materialit do të presupozojë klasifikimet e bazuara ta huamarrësi.

Klasifikimet (d.m.th. shkalla e mos-shlyerjes) e caktuara huamarrësve formojnë bazën për administrimin e rrezikut të kredisë. Ato janë pikënisja për përcaktimin e nivelit të normës së interesit dhe limitit të kredisë në baza të ekspozimeve individuale; në bazë portofoli, ato përdoren në simulime për të kuantifikuar rrezikun e kredisë dhe për të llogaritur kapitalin e kërkuar për qëllime të administrimit të brendshëm.

Tabela16 Filozofia e Klasifikimit(Rating)Ratingu (klasifikim)

Shkalla e rrezikut Perkufizimi Kategoria e

huamarresve sipas vete-vleresimit

1 Jo rrezik esencial Shkalle shume e larte e sigurise ne ripagim

Normal

2 Rrezik i paperfillshem Shkalle e larte e sigurise ne ripagim3 Disa rreziqe Siguri e mjaftueshme ne ripagim

4ABC

Me mire se mesatarja Ka siguri ne ripagim, por ndryshime te rendesishme ne mjedisin e ardhshem mund te kene ndikim ne sigurine

5ABC

Mesatare Nuk ka probleme te dukshme ne te ardhmen, por ka gjasa te forta te ndikimit nga ndryshimet ne mjedis

6ABC

E tolerueshme Nuk ka probleme te dukshme ne te ardhmen, por e ardhmja nuk mund të konsiderohet plotesisht e sigurt

7 Me keq se mesatarja

Nuk ka probleme aktualisht, por pozicioni financiar I huamarresit eshte relativisht I dobet

8 AB

Nevojiten masa parandaluese

Ka probleme me termat e kredise dhe detyrimet, ose kushtet e bisnesit te huadhenesit jane te paqendrueshme

ose ka faktore te tjere qe kerkojne menaxhim te kujdesshem

Ka nevoje per vemendje

9 Nevojiten masa serioze Ka gjasa te forta per nje faliment ne te ardhmen Ne rrezik falimenti

10 III

Huamarresi eshte ne veshtiresi financiare serioze dhe " efektivisht I falimentuar"

Efektivisht I falimentuar

Huamarresi eshte falimentuar I falimentuar


90

5.1 Komponentët e funksionit të rrezikut në Basel II

Llogaritjet e kapitalit të propozuara sipas IRB për ekspozimet do të kërkojnë katër inputet kryesore që do të ofrohen nga bankat për çdo ekspozim të veçantë: (1) probabilitetit i mospagimit deshtimit (PD) ose si frekuenca e pritshme e dështimit, (2) LGD është shuma që huamarrësi detyrohet në kohën e dështimit, ekspozimi i mbetur në kohën dështimit. (LGD), (3) EAD është sasia e pritshme e humbjes në një kredi të ofruar për një huamarrës, kur ndodh dështimi.), dhe (4) maturimi efektive e mbetur (M). Përveç kësaj, për të përdorur përshtatjen e propozuar për SME-të , një kontribut shtesë për të matur madhësinë e huamarrësit gjithashtu do të jetë e nevojshme.

Input i parë kryesor për llogaritjen sipas IRB është masa e PD. Sipas qasjes IRB, bankat duhet të caktojë një vlerësim(gradim) të brendshëm të secilit prej kategorive së tyre të ekspozimeve.

Ky vlerësim i brendshëm duhet të bazohet në një sistem klasifikimi për secilin lloj të ekspozimeve ,që plotëson kriteret kualifikuese të IRB, të cilat kanë për qëllim të sigurojnë që rezultatet e sistemit arrijnë të bëjnë një diferencim kuptimplotë të rrezikut.

E dhëna e dytë kryesore e formulës IRB të kapitalit është LGD , që është ekspozimi i mbetur në kohën dështimit. Siç është përshkruar më lartë bankat në të shumtën e rasteve kryejnë vlerësimet e tyre LGD për secilin lloj të ekspozimit. Këto vlerësime LGD duhet të ofrojë një vlerësim të rikuperimit të mundshëm të ekspozimit ne deshtim, e shprehur si një përqindje ndaj ekspozimit të përgjithshëm ne dështim (defaulted). Këto vlerësime duhet të jenë te bazuar në normat historike të rikuperimit dhe kanë për qëllim të lejojnë bankat të vlerësojnë ndikimin e ndryshëm të faktorëve të ndryshëm, duke përfshirë praninë e kolateralit dhe ta dalloj atë nga ndikimi i variabla të tjera të rëndësishme, duke përfshirë afatet dhe garancitë e kredisë.

E dhëna e tretë kryesor e formulën IRB të kapitalit është EAD, që është sasia e pritshme e humbjes në një kredi të ofruar për një huamarrës, kur ndodh dështimi. Marrëveshja propozon që në shumicën e rasteve bankat do të japin vlerësimet e tyre të EAD, të përcaktuara si ekspozimin e pritshme bruto i objektit, në rast se huamarrësi dështon. Për zëra të bilancit, bankat duhet të vlerësojnë EAD si jo më pak se shuma aktuale e tërhequr. Për shumicën e zërave jashtë bilancit, bankat duhet të caktojë një vlerë EAD bazuar në një vlerësim afatgjatë te dështimeve mesatare të ponderuara EAD për objekte dhe huamarrës të ngjashëm.

E dhëna e katërt kryesor eformulës IRB të kapitalit është Maturiteti efektiv i mbetur (M), matur në vite. Nëse ekspozimi i nënshtrohet një skedule të caktuar të fluksit monetar, banka duhet të llogarisin M si maturimin mesatar të ponderuar të flukseve të mjeteve monetare të mbetura, duke përdorur shumat e flukseve të mjeteve monetare

KAPITULLI V. VLERËSIMI I RREZIKUT TË KREDISË: ÇËSHTJA THEMELORE E BASEL II


91

si peshat përkatëse. Banka mund të përdorë gjithashtu edhe maturitetin maksimale nominal të ekspozimit nëse maturimi mesatar i ponderuar nuk mund të llogaritet.

Formulat

Duke pasur parasysh inputet përkatëse, llogaritja e kërkesës për kapital IRB për një ekspozim të veçantë është kryer në tre hapa:

(1) Llogaritja e supozimit të korrelacionit të rëndësishme të asetit, e cila do të jetë një funksion i PD-së (si dhe të madhësisë për SME-të);

(2) Llogaritja e kërkesës për kapital duke supozuar një maturim prej 1 viti, e cila do të jetë një funksion i PD, LGD, EAD, dhe korrelacioni i asetit i llogaritur në hapin e parë;

(3) Zbatimi i axhustimit të maturimit për të rregulluar diferencat midis maturimit të vërtetë efektiv të mbetur dhe maturimit të supozuar prej 1 vit në hapin e dytë, ku rregullimi do të jetë një funksion i PD dhe M.

5.2 Llogaritja e kapitalit nën funksionin e peshës së rrezikut

Hapi i parë në llogaritjen e kërkesës për kapital IRB është llogaritja e korrelacionit të aktiveve, që shënohet nga germa “R” në formulat më poshtë. Në mënyrë intuitive, kur korrelacionet e aktiveve janë më të larta, dështimi(default)ka më shumë gjasa të ndodhë në grupe; për këtë arsye, janë më të përshtatshme kërkesa më të larta për kapital. Nën kuadrin IRB të propozuar nga Komiteti i Bazelit, parametri i korrelacionit të aktiveve nuk është një shumë fikse, por ai vetë është një funksion i PD.

Për ekspozimet në nivel shumice, korrelacioni i aktiveve i afrohet vlerës së kufirit të sipërm prej 24 për qind për vlera shumë të ulëta të PD dhe i afrohet kufirit të poshtëm prej 12 për qind për vlera shumë të larta PD. Kjo pasqyron pikëpamjen se huamarrësit me cilësi më të ulët kredie (d.m.th., vlera më të larta PD) ka gjasë të jenë më idiosinkratikë në faktorët që ndikojnë në gjasat e tyre për dështim(default), rrjedhimisht, janë në mënyrë përpjesëtimore më pak të influencuara nga faktorë të zakonshëm për të gjithë huamarrësit. Një ndikim i rëndësishëm praktik i të pasurit rënie të korrelacionit të aktiveve me rritje në PD është reduktimi i shpejtësisë me të cilën rriten kërkesat e kapitalit, ndërsa rritet PD. Formula specifike për përcaktimin e korrelacionit të aktiveve për të gjitha ekspozimet me shumicë, përveç ekspozimeve HVCRE jepet si më poshtë.

Korrelacioni i aktiveve (R) = 0.12 * (1 – EXP(-50 * PD)) + 0.24 * [1 - (1 - EXP(-50 * PD))] ku EXP është funksioni eksponencial natyror (x në llogaritësen tuaj).

Për shembull, sipas formulës së ilustruar më lart, korrelacioni i aktiveve në një ekspozim kredie tregtare me rrezik relativisht të ulët me PD prej 0.5 për qind është 21. Korrelacioni i aktiveve për një ekspozim tregtar me rrezik me PD prej 5 për qind është .13. Këto vlera të R do të përdoren në hapin tjetër te llogaritjeve.

Hapi i dytë është llogaritja e kërkesës për kapital që do të zbatohet për ekspozimin duke presupozuar të përdorur në hepin tjetër të maturitetit një vjeçar. Formula specikike për të llogaritur këtë kërkesë për kaptial me maturitet një vjeçar, shënuar me “K1”, është si më poshtë.

Kërkesa për kapital me maturitet njëvjeçar (K1) = EAD * LGD * N[(1 – R)^0.5 * G(PD) + (R / (1 – R))^-0.5 * G(0.999)]


92

N tregon funksionin e shpërndarjes standard normal kumulativ dhe G(x) tregon kahun e kundërt të funksionit të shpërndarjes standard normal kumulativ. Vini re se funksionet N(x) dhe G(x) përdoren gjerësisht në statistika dhe janë zakonisht të disponueshëm në programe kompjuterike tabulare dhe llogaritëse njohur si spreadsheet. Një përshkrim i këtyre funksioneve mund të gjendet te funksioni Ndihmë (Ang: Help) në pjesën më të madhe të programeve spreadsheet apo në tekstet bazë për statistikat.

Rezultati i kësaj formule është shuma në para e kapitalit të nevojshëm për mbulimin e një skenari të rënduar ekstrem – percentili i 99.9 tëi humbjeve të kredive me gjasë të ndodhin në një vit në një portofol me ekspozime identike, duke pasur parasysh korrelacionin R dhe presupozime të tjera specifike.

Në këtë formulë, ka disa aspekte të rëndësishme. Së pari, ka një ngritje në një vijë të drejtë me rritje në EAD, çka do të thotë se dyfishimi i ekspozimit do të rezultojë në dyfshikimin e kërkesës për kapital.

Gjithashtu, llogaritja rritet në vijë të drejtë me LGD, që në mënyrë të ngjashme do të thotë se një hua tjetër, përndryshe identike, me një vlerësim LGD dy herë sa ajo e një tjetre, do të përballet me kërkesën për kapital sa dy herë. Kjo do të thotë se ndërsa vlerësimet LGD i afrohen zeros, kërkesa për kaptial i afrohet në mënyrë të ngjashme zeros.

Faza e tretë në llogaritjen e kërkesës për kapital IRB është rregullimi për të pasqyruar maturitetin e mbetur efektiv të ekspozimit (M). Rregullimi i maturitetit IRB shumëzon kërkesën për kapital me maturitet njëvjeçar (K1) me një faktor që varet si nga M edhe nga PD. Kjo pasqyron pikëpamjen se ka një nevojë më të madhe proporcionale për rregullime të maturitetit në rastin e ekspozimeve me cilësi të lartë (ato me vlera të ulëta PD), sepse ekziston një potencial më i madh që këto ekspozime të përkeqësohen, për sa i takon cilësisë së kredisë, krahasuar me ato ekspozime, cilësia e të cilave është më e ulët, që në fillim.

Formula specifike për zbatimin e rregullimit të maturitetit është si më poshtë.

Kërkesa për kapital (K) = K1 * [(M – 2.5) * (1 + b)] / [(-1.5 * (1 + b)], ku b = (0.08451 – 0.05898 * LN(PD))^2

Në këtë formulë, vlera “b” përcakton në mënyrë efektive pjerrësinë e rregullimit të maturitetit dhe është në vetvete një funksion i PD. Vini re se, nëse M është vendosur e barabartë me një, edhe rregullimi i maturitetit do të jetë i barabartë me një, dhe K do të jetë, pra, e barabartë K1.

Rezultati i kësaj formule të fundit është kërkesa totale minimale dollar për kapital për këtë ekspozim individual. Kërkesa minimale për kapital është, me përkufizim, 8 për qinde aktiveve të ponderuara me rrezik. Prandaj, vlera e aktiveve të ponderuara me rrezik për këtë ekspozim mund të fitohet duke e shumëzuar me 12.5.

Aktivet e ponderuara me rrezik = 12.5 * KSë fundi, pesha e rrezikut për këtë ekspozim fitohet duke pjesëtuar aktivet e

ponderuara me rrezik me shumën e ekspozimit.Pesha e rrezikut = (aktivet e ponderuara me rrezik) / EAD.Për shembull, nëse kapitali i kërkuar total për një ekspozim $100 është $8, aktivet e

ponderuara me rrezik do të ishin 12.5 * $8 = $100, dhe ekspozimi do të merrte peshë rreziku 100 për qind.


93

Nëse kapitali i kërkuar total për ekspozimin është $2, aktivet e ponderuara me rrezik do të ishin 12.5 * $2 = $25, dhe ekspozimi do të kishte 25 për qind peshë rreziku.

Kërkesa totale për kapital mund të arrihet duke përdorur të njëjtat rregulla për kapitalin e Nivelit 1, Nivelit 2 dhe Nivelit 3, që tashmë ekzistojnë. Një tipar i dukshëm i kësaj qasjeje është se kapitali total i kërkuar për çdo ekspozim mund të ndahet në dy pjesë, “humbja e pritur” dhe “humbja e papritur.”

Përbërësi i humbjes së pritur të kapitalit është EL = EAD * LGD * PD, shuma e humbjes së pritur që pësohet, mesatarisht, për këtë lloj ekspozimi në një periudhë njëvjeçare.

Tabela e ilustrimit


94

Shembulli i mësipërm demonstron llogaritjen mjaftueshmërisë së kapitalit për Bankën A. Së pari, pjesa e kredisë në emërues ështëllogaritur duke përdorur qasjen standarde. Për secilën klasë të aktiveve, bëhen rregullimet e duhura. Në rastin e shembullit, i vetmi rregullim i kërkuar ështënjë modifikues 150% për pretendimet mbi korporatat me klasifikim B. Pasi llogaritet rregullimi, aktivet vendosen në një kategori të duhur të peshës së rrezikut. Këto zëra në bilanc dhe jashtë tij shumëzohen me përqind të peshës së rrezikut dhe shuma llogaritet duke rezultuar në aktivet e ponderuara me rrezik, të rregulluara. Komponenti i rrezikut operacional i emëruesit llogaritet duke përdorur qasjen e treguesit bazë. Të ardhurat bruto mesatare për tre vjet shumëzohen me 15%. Komponenti i rrezikut të tregut nuk llogaritet, pasi kërkesat për pragun e përdorimit të tij nuk janë të pranishme. Emëruesi llogaritet duke shumëzuar 12.5 me rrezikun operacional dhe duke e shtuar atë në shumën e aktiveve të ponderuara me rrezik, të rregulluara, si në bilanc edhe jashtë tij. Emëruesi llogaritet duke mbledhur kapitalin e nivelit të parë dhe të nivelit të dytë. Në rastin e shembullit, e vetmja kategori është kapitali aksionar i nivelit të parë. Numëruesi pjesëtohet nga emëruesi duke rezultuar në një numër më të madh se 8%. Kështu, Banka A është mjaftueshëm e kapitalizuar.

5.3 Arsyetimi ekonomik në mbështetje të funksioneve të peshës së rrezikut

Funksionet e peshës së rrezikut, nën Bazel II, mbështeten në të ashtuquajturën modelin e Faktorit Asimptotik të Vetëm të Rrezikut, të zhvilluar nga BCBS.

Një karakteristikë e rëndësishme e këtij modeli është se ai është një invariant i portofolit, d.m.th. përbërja e një portofoli ,të cilit i është shtuar një ekspozim dhe që nuk ndikon në kërkesën për kapital. Megjithatë, modelin e mbështet një presupozim bazë, më konkretisht se portofoli i bankës është plotësisht i granular, d.m.th. përmban një numër të madh ekspozimesh, ku secili është i vogël në lidhje me të gjithë portofolin. Ky presupozim, që është mbështetur në ligjin e numrave të mëdhenj, bën të funksionojë invariancën e portofolit.

Nëse një bankë nuk është në gjendje të përmbushë presupozimin e granularitetit, kërkesa për kapital për të, e llogaritur sipas funksioneve të Bazel II, mund të jetë, në mënyrë të qenësishme, më e ulët se sa nevojitet në të vërtetë për të mbuluar humbjet e papritura (BCBS, 2006b). Ky shtrembërim në llogaritjen e kërkesave për kapital duhet të trajtohet në Shtyllën 2 nga autoritetet mbikëqyrëse kompetente.

Një karakteristikë tjetër e rëndësishme e funksionit ASRF është se për të modeluar rreziqe për krejt sistemin, që mund të kenë një ndikim te klientët e bankave, përdoret një faktor i vetëm i rrezikut sistemik. Në këtë drejtim, Bazel II presupozon se është ekonomia globale ajo që ka ndikim mbi huamarrësit dhe, për rrjedhojë, rreziqet lokale apo specifike të industrisë nuk merren parasysh në këtë kuadër. Në një ekonomi të hapur, ky presupozim mund të jetë i arsyeshëm; megjithatë, nëse klientët e një banke ekspozohen kryesisht ndaj kushteve lokale ekonomike, ky presupozim mund të mos japë rezultate të sakta në llogaritjen e kapitalit. Marrëdhënia midis faktorit të rrezikut sistemik dhe ekspozimeve të bankave shprehen nga korrelacioni i aktiveve, i cili ndryshon nga një klasë e aktiveve te një tjetër.


95

Për qëllime të analizës sonë, karakteristikat kryesore të funksioneve AIRB paraqiten në mënyrë të shkurtër, të cilat, siç i përmendëm më parë, përdorin parametrat e rrezikut (PD, LGD, M) të vlerësuara nga vetë bankat.

Funksioni i peshës së rrezikut për ekspozimet e korporatave duket si më poshtë, përfshirë rregullimin për përmasën për SME-të në funksionin e korrelacionit:

5.4 Konteksti i Portofolit të Kreditit

Në vetvete, Bazel II ka shërbyer si një mjet nxitës që bankat të përmirësojnë teknologjinë e administrimit të rrezikut. Rreziku i kredisë është bërë, ndoshta, sfida më e madhe për administrimin e rrezikut. Ndërsa ekspozimi ndaj rrezikut të kredisë është shumëfishuar, nevoja për teknika më të sofistikuara për administrimin e rrezikut të kredisë janë rritur, gjithashtu.

Sigurisht që rreziku i kredisë mund të administrohet - ashtu siç ka qenë - me anë të zbatimit më rigoroz të proceseve tradicionale të kreditit, të tilla si standarde të rrepta nënshkruese, zbatim i kufizuar dhe monitorim i kundërpalës. Megjithatë, menaxherët e rrezikut po kërkojnë gjithmonë e më shumë të kuantifikojnë dhe integrojnë vlerësimin e përgjithshëm të rrezikut të kredisë brenda një deklarate VaR, e cila kap ekspozimin ndaj tregut, ndryshimin e klasifikimit, dhe rrezikun e mos-shlyerjes.

Në fund, të kuptuarit më i mirë i portofolit të kredisë i ndihmon menaxherët e portofolit të identifikojnë më mirë xhepat e përqendrimit dhe mundësitë për diversifikim. Me kalimin e kohës, mund të pozicionohet në mënyrë të tillë që të përdoren kapacitetet rrezik-marrëse - një burim ky i radhë dhe i kushtueshëm. Menaxherët munden në këtë mënyrë të ndërmarrin rrezik përkundër kthimit me njohurinë e jo vetëm humbjeve të pritshme të kreditit por edhe të pasigurisë së humbjes.

Grafik 9 : Peshat e rrezikut te aktiveve të ndryshme si funksion i PD


96

- Nevoja për një qasje bazuar te portofoli

Arsyeja parësore për të pasur një qasje kuantitative të portofolit për administrimin e rrezikut të kredisë është se mund ta trajtojmë rrezikun e përqendrimit në mënyrë më sistematike. Rreziku i përqendrimit i referohet rrezikut shtesë të portofolit që vjen nga rritja e ekspozimit ndaj një huamarrësi apo grupi të ndërlidhur huamarrësish (p.sh. nga industria, vendndodhja, etj.).

Tradicionalisht, menaxherët e portofolit janë mbështetur në ndjesinë cilësore për rrezikun e përqendrimit në portofolet e tyre të kredisë. Limitet e kredisë të vendosura në baza intuitive - por arbitrare dhe të bazuara në ekspozim kanë qenë mbrojtja parësore ndaj përqendrimeve të papranueshme të përqendrimit të rrezikut të kredisë. Megjithatë, limite fikse të ekspozimit nuk njohin marrëdhënien midis rrezikut dhe kthimit.

Një qasje më kuantitative, e tillë si ajo e paraqitur këtu u lejon menaxherëve të portofolit të shprehin linja dhe limite krediti në njësi të luhatjes margjinale të portofolit. Më tej, ky model krijon një kuadër brenda të cilit duhet marrë në konsideratë përqendrimet përgjatë pothuajse secilit dimension (industria, sektori, vendi, lloji i instrumentit, etj.).

Një arsye tjetër e rëndësishme për pikëpamjen sipas portofolit për rrezikun e kredisë është trajtimi në mënyrë më racionale dhe më të përgjegjshme e diversifikimit të portofolit. Vendimi për të marrë ekspozim më të lartë ndaj një huamarrësi do të përballet me rrezik më të madh margjinal - rrezik ky që rritet në gjeometrikisht me përqendrimin. Nga ana tjetër, një ekspozim i ngjashëm shtesë ndaj një huamarrësi të vlerësuar po aq, i cili ka relativisht pak ekspozim ekzistues, do të përmbajë më pak rrezik.

Në të vërtetë, këto emra mund të jenë individualisht me rrezik, por ofrojnë një kontribut relativisht të vogël margjinal në rrezikun e përgjithshëm të rrezikut, për shkak të përfitimeve të diversifikimit.

Së fundi, duke kapur efektet e portofolit (përfitimet e diversifikimit dhe rreziqet e përqendrimit) dhe duke njohur që rreziku përshpejtohet me rënien e cilësisë së kredisë, metodologjia e rrezikut të kredisë sipas portofolit mund të jetë themeli për një proces të alokimit të kapitalit, racional të bazuar te rreziku.

Sfidat për vlerësimin e rreziku i kredisë të portofolit

Modelimi i rrezikut të portofolit në portofolet e kredisë nuk është e lehtë as në aspektin analitik dhe as në aspektin praktik. Për shembull, teoria moderne e portofolit ka marrë hapa të mëdha në zbatimin e rrezikut për çmimin të kapitalit. Megjithatë, dallime themelore midis rrezikut të kredisë dhe rrezikut për çmimin të kapitalit e bëjnë teorinë e portofolit të kapitalit problematike kur kjo zbatohet për portofolet e kredisë.


97

Janë dy probleme Problemi i parë është se kthimet nga kapitali janë relativisht simetrike dhe të

përafruara mirë nga shpërndarjet normale apo Gaussian-e. Prandaj, dy masat statistikore - devijimi mesatar dhe standard i vlerës së portofolit - janë të mjaftueshme për të na ndihmuar të kuptojnë rrezikun e tregut dhe të kuantifikojmë nivelet e percentileve për portofolet e kapitalit. Përkundrazi, kthimet nga kredia janë të pjerrëta dhe këmbanore (shih Grafikun).

Ndaj, kemi nevojë për më shumë se devijimet standarde dhe mesatare për të kuptuar plotësisht shpërndarjen e portofolit të kreditit.

Ky 'bisht' i gjatë për poshtë i shpërndarjes së kthimeve nga kredia shkaktohet nga mos-shlyerja. Kthimet nga kredia karakterizohen nga gjasa të mëdha të arritjes së një fitimi (relativisht) të vogël nëpërmjet fitimeve nga interesi neto (NIE), ndërthurur me një mundësi (relativisht) të vogël të humbjes së një shume të madhe investimi. Në një portofol të madh, ka të ngjarë të ketë një përzierje të këtyre dy forcave që krijojnë një shpërndarje të butë po të pjerrët.

Problemi i dytë është vështirësia për modelimin e korrelacioneve. Për kapitalin, korrelacionet mund të vlerësohen drejtpërdrejt duke vëzhguar çmimet likuide të tregut me frekuencë të lartë. Për cilësinë e kredisë, mungesa e të dhënave e bën të vështirë vlerësimin e cilitdo lloj të korrelacionit të kredisë drejtpërdrejt nga historiku. Zgjidhje të mundshme përfshijnë ose:

(i) presupozimin se korrelacionet e kreditit janë uniforme në të gjithë portofolin, ose

(ii) propozimi i një modeli për të kapur korrelacionet e cilësisë së kredisë që kanë parametra të vlerësuara në mënyrë më të gatshme.

Në përmbledhje, matja e rrezikut në të gjithë spektrin e portofolit të kredisë është sa i nevojshëm edhe i vështirë. Me metodologjinë CreditMetrics48

24, synojmë të trajtojmë pjesën më të madhe të kësaj vështirësie.

48 Credit Metrics Technical Document www.msci.com/resources/technical_documentation/CMTD1.pdf

Grafik10 Krahasimi i shpërndarjeve të rrezikut të tregut me atë të kredisë


98

Llojet e rreziqeve të modeluar

Shpesh një dallim është vendosur ne mes te rrezikut "të tregut" dhe rrezikun e " të kredisë". Por gjithnjë e më shumë, dallimi nuk i qartë (p.sh., paqëndrueshmëria e ekspozimit të kredisë për shkak të lëvizjeve FX).

Hapi i parë, pra, është për të deklaruar pikërisht cilin rrezik do të trajtojnë. Dhe ajo që duam të shpjegojmë është një vlerësim hap pas hapi i rrezikut të kredisë. Dhe fillojmë duke prezantuar disa elemente kyç të modelimit: specifikimin se cilin (rating) klasifikim kategorie do të përdorim, probabilitetet e migrimeve në mes të këtyre kategorive, rivlerësimet në përmirësim apo përkeqësim dhe vlerësimin e dështimit. Dhe më pas marrjen e një shpërndarjen të vlerave për një obligacion të vetëm.

Për të filluar, le të përdorim kategoritë e rating-ut të S & P. Konsideroni një obligacion të vetëm të vlerësuar BBB i cili maturohet ne pesë vjet. Për qëllime të këtij shembulli, ne kemi bërë dy zgjedhje.

Së pari shfrytëzojmë kategoritë e vlerësim të Standard & Poor dhe matricat korresponduese të tranzicionit.

E dyta është të llogaritim rrezikun për një periudhë një vjeçare

Horizonti ynë i rrezikut është një vit; prandaj ne jemi të interesuar të karakterizojmë vargun e vlerave që obligacioni mund të marrë në fund të kësaj periudhe. Le të li Grafiku 10 Krahasimi i shpërndarjeve të rrezikut të tregut dhe atij të kredisë

stojmë të gjitha rezultate e mundshme të kredisë që mund të ndodhin në fund të vitit për shkak të ngjarjeve:

• emetuesi qëndron në BBB në fund të vitit;• emetuesi migron deri në AAA, AA, ose A ose poshtë për të BB, B, ose CCC; • emetuesi dështon

Table 5.1


99

Vini re se ka mundësi 86,93% që obligacioni qëndron në vlerësim origjinal të BBB.

Është një mundësi më e vogël e një ndryshimi rating (p.sh., 5.95% për një ndryshim në vlerësim vetme-A), dhe një mundësi 0.18% që obligacioni të dështoj.

Deri tani kemi specifikuar: (i) çdo rezultati të mundur për vlerësim në fund të vitit deri në maturim,

Dhe (Ii) probabilitetet e çdo rezultati. Tani ne duhet të marrim vlerën e bonove nën secilën prej skenarëve të mundshëm të vlerësimit. Çfarë vlere do të ketë obligacioni në fund të vitit në qoftë se ajo është përmirësuar për të vetme-A? Nëse kjo është përkeqësuar në BB?

Për t'iu përgjigjur këtyre pyetjeve, ne duhet të gjejmë vlerën e re aktuale të flukseve të mjeteve monetare të mbetur të obligacionit në ratingun e saj të ri. Norma e skontimit që hyn llogaritjen e vlerës së tanishme është marre nga kurba e forëard zero Kjo kurbë zero është e ndryshme për çdo kategori ratingu.

Për ta ilustruar, konsiderojnë obligacioni tonë pesëvjeçar BBB. Le të themi se vlera nominale e kësaj obligacioni është $ 100 dhe norma kupon është 6%. Ne duam të gjejmë vlerën e bonos në fund të vitit nëse përmirësohet për të vetme-A. Duke supozuar kuponin vjetore për shembullin tonë, në fund të një vit ne kemi marrë një pagesë kupon prej $ 6 si mbajtës te obligacionit. Katër marrje kuponi ($ 6 secila) mbeten, si dhe pagesa e principalit 100 $ në fund të maturimit.

Për të gjetur vlerën e bonove duke supozuar një përmirësim të vetme-A, ne discountim këto pesë flukset të mjeteve monetare (katër kuponat dhe një principal) me normat e interesit që rrjedhin nga kurba zero e interesit, të vetme-A. Ne lëmë mënjanë detajet e kësaj llogaritje deri në kapitullin tjetër.

Këtu ne vetëm vëmë re se llogaritjet rezultojnë në vlerat e mëposhtme në fund të vitit në të gjitha kategoritë e mundshme të vlerësimit.

Në tabelën 5.2, në statusin jo deshtim, tregohen pagesat e kuponëve të marra, vlera forward e obligacionit, dhe vlera e përgjithshme e obligacionit (ndonjëherë i quajtur çmimi i piset i bonos). Në statusin jo dështim, vlera e përgjithshme është për shkak të një norme shërim (51,13% në ketë shembull), të cilat do i diskutojmë në detaje në

kapitullin e ardhshëm.

Tabela 5.2 LLogaritja e vlerave fund-viti pas migrimit te ratingut nga BBB ($)


100

Vini re se ashtu siç edhe pritej, vlera e obligacionit rritet në qoftë se ka një përmirësim rating. Në anën tjetër, vlera u ul mbi ratingun në përkeqësim ose default. Ka gjithashtu një rritje në vlerë si BBB edhe kur mbetet BBB e cila është parë shpesh kur kurba e spredit të kredisë është pjerrësi rritëse.

Le të përmbledhim atë që kemi arritur deri më tani. Së pari, ne kemi marrë probabilitetet ose Gjasat që një obligacioni origjinal BBB të jetë në ndonjë vlerësim të caktuar(gradim) në një vit (Tabela 5.1. Për më tepër, ne kemi marrë edhe vlerat e obligacionit në këto kategori ratingu (Tabela 5.2. Informacioni i mbledhur na mundëson dhe një shpërndarje të vlerave të bonos në një vit si tregohet ne Tabelën 5.3

5.5 Matëse të ndryshme të rrezikut të kreditit

Metrikat e kreditit mund të llogarisin dy matësa që përdoren zakonisht në literaturën mbi rrezikun për të karakterizuar rrezikun e kreditit që gjendet në një portofol:

standard deviation dhe percentile levelTë dy matësat pasqyrojnë shpërndarjen e vlerës së portofolit dhe ndihmojnë në

përcaktimin sasior të rrezikut të kredisë. Asnjëra nuk është “më e mira.” Të dyja na ndihmojnë për të kuptuar rrezikun.

Ne theksojmë se modeli i rrezikut të kredisë, që i mbështet të dyja këto matësa për rrezikun, është i njëjtë. Prandaj, të dyja masat e rrezikut pasqyrojnë humbjet e mundshme nga e njëjta shpërndarje portofoli. Megjithatë, ato janë matësa të ndryshme të rrezikut të kredisë. Rreziku i kredisë në një portofol lind sepse ka ndryshueshmëri në vlerën e portofolit për shkak të ndryshimeve në cilësinë e kredisë. Prandaj, ne presim që çdo matës për rrezikun e kredisë të pasqyrojë këtë ndryshueshmëri. E thënë përgjithësisht, sa më e madhe të jetë përhapja në intervalin e vlerave të mundshme, aq më e madhe është sasia absolute në rrezikun e kredisë. Me këtë kontekst, në vijim, ne japim dy matësa alternativë për rrezikun e kredisë që i përdor CreditMetrics

Tabela 5.3 Shpërndarja e vlerave për një vit të bonos BBB 5 vjecare 5vjecare


101

Matësi për rrezikun e kredisë #1: devijimi standard

Devijimi standard është një matës simetrike e përhapjes rreth vlerës mesatare të portofolit. Sa më e madhe të jetë përhapja rreth vlerës mesatare, aq më i madh është devijimi standard, dhe aq më i madh është rreziku. Nëse vlerat e portofolit shprehen në dollarë, kjo llogaritje e devijimit standard rezulton, gjithashtu, në një shumë në dollarë.

Për të ilustruar llogaritjen e devijimit standard, përsëri i referohemi portofolit tonë me dy obligacione . Për këtë portofol, gjasat për çdo gjendje tregohen në Tabelën 5.4

Për të llogaritur devijimin standard, ne së pari duhet të marrim vlerën mesatare për portofolin. Kjo është marrë duke shumëzuar vlerat me probabilitetet përkatëse dhe pastaj duke i mbledhur vlerat e rezultuar.

Matematikisht, vlera mesatare mund të shkruhet si:

Mean = p1 × V1 + p2 × V2 + ¼ + P64 × V64

Tabela 5.4 Propabilitetet e korreluara fund vitit përgjatë gjithë statutevel(%)

Table 5.5 Të gjithë vlerat e mundshme të fund vitit për portofolin me dy bono ($)


102

Ku p1 i referohet probabilitetit ose mundësinë për të qenë në statusin 1 në fund të horizontit të rrezikut , dhe V 1 i referohet vlerës në statusin 1

Duke kryer këtë llogaritje të thjeshtë për portofolin tonë me të dhënat nga tabela 5.4 dhe tabela 5.5, ne gjejmë se vlera mesatare për portofolin është $ 213,63. Tani, devijimi standard i cili mat shpërndarjen në mes të çdo vlerë të mundshëm të migrimit (V-së) dhe kesaj vlerë mesatare, është llogaritur si:

(Devijimi Standard) 2 = p1 • (V1 -Mean) 2 + p2 • (V2 -Mean) 2 + ... + P64 • (V64 -Mean) 2

Vini re se shprehja e mësipërme jep vlerën Squared të standard devijimit, e cila është edhe i njohur si "variancë”". Rrënja Katrore e kësaj vlere është devijimi standard. Termat individuale në shprehjen janë të formës (Vi -mesatar). Kjo është në përputhje me komentin tonë të mëparshëm se devijimi standard mat shpërndarjen e vlerave individuale rreth vlerës mesatare. Kryerja e llogaritjen së mësipërme për shembullin e portofolit tonë, ne gjejmë se devijimi standard i portofoli është $ 3.35.

Interpretimi i devijimit standard është i vështirë këtu, sepse rreziku i kreditit nuk është normalisht i shpërndarë. Kështu, nuk është e mundur të shihet shpërndarja e probabiliteteve e në një tabelë normale. Shpërndarja e vlerave të kredisë ka të ngjarë që të ketë një bisht të gjatë në anën e "humbje" dhe të kufizuara "fitimet" (shih grafikun). Gjatësia e këtij bishtit ne ulje mund të karakterizohet me gjatësinë e tij në devijime standarde. Për shembull, bishti 99% është 1.70 devijimi standard nën mesataren (bishti 99.75% është 7.90 devijimi standard nën mesataren). Duke krahasuar, këto distanca për një shpërndarje normale janë 2.33 dhe 2.81 devijime standarde respektivisht.

Sepse statistika devijimi standard është një matës simetrik i shpërndarjes, nuk dallon në vetvete në shembullin tonë në mes të anën fitues kundrejt anën humbje të shpërndarjes. Ai nuk mund të, për shembull, bej dallimin, në shembullin tonë se vlera maksimale ne ngritje është vetëm 0.70 devijime standarde mbi mesataren, ndërsa vlera maksimale në ulje është 33.25 devijime standarde nën mesataren.

Migrimi i klasifikimin të kredive

Në modelin tonë, rreziku vjen jo vetëm nga default, por edhe nga ndryshimet në vlerën për shkak të përmirësimeve (përkeqësimeve) të gradëve. Kështu, është e rëndësishme për ne për të vlerësuar jo vetëm mundësinë e dështimit, por edhe mundësi e migrimit në ndonjë status të mundshëm të cilësisë së kredisë në horizontin e rrezikut. Pra, ne e shohim dështimin si një nga gjithë gjendje e tjera që mund te ekzistojnë për këtë kredi një periudhë para nga tani.

Tabela 5.6 tregon Gjasat që cilësia e kreditit të migroj për obligues aktualisht vlerësuar A, AAA, dhe BBB. Për obligacioni tonë BBB, diagrama e mëposhtme është e zbatueshme.


103

Tabela 5.6 Shembull i migrimit të cilësisë së kredisë (horizonti i rrezikut një vit)

Duke parasysh llogaritjen e devijimit standard, për këtë, ne duhet që së pari të marrim vlera mesatare (mesatarja). Vini re se mesatarja është vetëm probabiliteti mesatar i ponderuar i vlerave në të gjitha vlerësimet e kategorive përfshirë dhe default. Siç tregohet në tabelën e mëposhtme kjo është vlerësuar në $ 107,09, i cili përfshin $ 6.00 kupon në të gjitha statuset jo dështim. Devijimi standard pastaj mat shpërndarja midis vlerave individuale dhe me mesatares(mean). Pas përfundimit të llogaritjet, vërejmë se devijimi standard i ndryshimet të vlerës për shkak të kredisë është $ 2.99. Kjo (ose ndonjë shkallë e kësaj) është një matës i shumës absolute që është rreziku i kredisë.

Tabela 5.7

Humbjet e pritshme si janë llogaritur në ushtrimin e paraqitur në shtojcës 2

Statistikat përshkruese (Mean, Mediana, Mode, Stand Dev. Min dhe Max) i referohen shpërndarjen e vlerës së portofolit të kredive 500 kredi secila. Burime të sakta dhe përkufizimet e secilit variabël mund të gjenden në shtojcën 2.


104

Humbjet e pritshme janë nxjerr nga probabiliteti i pritur i mospagimit dhe norma e pritur e rikuperimit në dështim.

Konsiderojmë një portofol prej 100 milionë $ me tre bono A, B, C, me probabilitet të dështimit dhe ekspozimeve të paraqitura në tabelën e mëposhtme

Humbjet e pritshme =

• Supozojmë se: (1) ekspozime janë konstante, (2) shkalla e rikuperimit në rast dështimit është zero (LGD = 1) dhe (3) ngjarjet e dështimit janë të pavarur nga njëri-tjetri

Humbjet e pritshme nga kredia llogariten lehtë si më poshtë:

Megjithatë, situata bëhet shumë më e komplikuar nëse ekspozimet nuk janë konstante.


105

5.6 Kapitali dhe Provigjonet: Humbjet e papritura dhe ato të pritshme Vlerësimet Bazuar në rezultatet e simulimit dhe në frekuencat mesatare të dështimit të observuara nha S&P

Humbja e pritshme (EL) në seksionin e rezultateve të simulimit është dhënë nga vlera mesatare e shpërndarjes së simuluar të humbjeve të kredisë.

Simulimet janë të bazuara në nxjerrjen rastësore pa zëvendësimin e 500 kredive nga grupi i kredive të regjistruara në Regjistrin e Kredive, për të simuluar një portofol bankar standard. Nxjerrja përsëritet 20,000 herë (kjo herë me zëvendësim) për të marrë 20.000 portofole. Shpërndarja e humbjeve të kredisë për çdo portofol ofron 20.000 observime të përdorur për të simuluar shpërndarjen e humbjeve të kredisë.

Humbjet e papritura (UL) në nivele të ndryshme të probabilitetit përfaqësojnë


106

vlerën e humbjeve të kredisë (si përqindje e vlerës nominale të portofolit) duke i korresponduar percentile në të djathte të bishtit të shpërndarjes minus EL e dhënë nga vlera mesatare e shpërndarjes. Basel UL tregon vlerat e humbjeve të papritura (UL) të llogaritura në bazë të algoritmit të propozuar nga Komiteti i Bazelit në dokumentin e 30 janarit 2004.

Vlera e PD përdorur në algorithm është gjysma e vlerës së EL, duke marrë të njëjtën 50% Loss Given (LGD) e përdorur në ushtrim simulimi. Në seksionin e stimulimit , në lidhje me statistikat e bazuar në S & P, Rating përfaqëson vlerën më të ulët te ratingut të sovranit në monedhë vendase shprehur nga S & P gjatë periudhës kohore të konsideruar..

PD është llogaritur mbi bazën e mesatares historike prej një viti të frekuencës së dështimit për bonot e korporatave të vlerësuara nga S & P , LGD është supozuar e barabartë me 50%.

Basel UL i referohet vlerës së humbjeve të papritura (UL), llogaritur në bazë të algoritmit të propozuar nga Komiteti i Bazelit në dokumentin e saj, te 30 .01.2004 dhe duke përdorur vlerën e PD që i korrespondon vlerës EL / LGD. Për shembull dhe literaturë udhëheqëse janë ndjekur rezultatet e stimulimit të prezantuara nga Carey (200249

25 ) i cili është bazuar në përdorimin e një portofolit të kredisë që imiton ekspozimin e rrezikut të një banke me madhësi të mesme në SHBA dhe zbatimin e vlerave PD vërejtur në kohë të vështira.

5.7 Rreziku i kredisë në nje portofol hipotetik dhe menaxhimi i tij

Normat e dështimit ne rastin më të keq janë si më poshtë:AAA: 98bp (mesatarja afatgjate 1 bp)AA: 322bp (mesatarja afatgjate 6 bp)BBB: 727 bp (mesatarja afatgjate 11 bp)

Rreziku i një ekspozimi është llogaritur si norma e dështimit të kundër partit × LGD

Shpërndarja Aktuale EAD e portofolit përgjatë gradëve të vlerësimit (Sovereign / Bank): 57% AAA (55/2%), 37% AA (34/4%), 6% BBB (5/0%)

Rreziku final është app. Mesatare e LGD së portofolit herë mesataren e ponderuar EAD e normave të dështimit:

45% × (98bp × 57% + 322bp × 37% + 727bp × 6%) = 98 bp

Fuqia e Diversifikimit

49 Carey, (2000), Dimensions of credit risk and their relationship to economic capital requirements, in: Prudential Supervision: What Works and What Doesn’t, Fredric S. Mishkin (Ed.), NBER and UC Press ;

Carey, Mark and Mark Hrycay, (2001), Parameterizing credit risk models with rating data, Journal of Banking and Finance, 25, pp. 197-270


107

Nëse kemi një kredi të vetme në portofolin tonë, le të themi $ 100 milion, me probabilitetit të mospagimit 1% të atëhershëm (Shpërndarja Bernoulli) :

Për N kredi ne vlerën 100/N, me të njëjtin propabilitet të dështimit p, probabiliteti që ajo N do të të dështoj është :

Deviacioni Standard(binomial distribution) është:

1 Credit of $100 Million N = 1, E(loss) = $1 million, SD(loss) = $9.95 million


108

10 Credits of $10 Million N = 10, E(loss) = $1 million, SD(loss) = $3.15 million

Menaxhimi i Riskut të Kredisë

Pasi të matet rreziku i kredisë, ai mund të menaxhohet. Drejtuesi i portofolit mund të shqyrtojë ato aktiviteti që kontribuojnë më shumë te rreziku dhe mund të ndryshoj pozicionet nëse është e nevojshme.

Kredit VaR (rreziku i kredisë) mund të përcaktohet në mënyrë analoge si dhe për Market VaR (Risku i tregut)

Një Kredit VaR T-vjeçar me një konfidencë c% është niveli i humbjes që ne jemi c% konfident (të sigurt) që nuk do të tejkalohet gjatë T viteve:

Kredit VaR është matur më pas si devijim nga ECL: CVAR = UCL = WCL – EL

CVaR duhet të shihet si kapitali ekonomik që do të mbahet si tampon kundër humbjeve të papritura

Grafik11. Shpërndarja e humjeve të kredisë


109

UshtrimSupozoni se ju mbani një bond të vlerësuar BBB- me një vlerë tregu prej një

milion dollarë një muaj përpara. Duke supozuar se probabiliteti i deshtimit në një vit 3%, dhe LGD = 1 që është 99% do të gjejmë cila është 99% dhe 99,9% VaR krediti për një periudhë një mujore?

Së pari, të konvertohet dështimi çdo vit në dështime mujore: (1 - 3%) = (1 - d) 12, d = 0.254%. Pra, ECL = 1,000,000x 0,254% = $ 2.535

WCL në c% është numri më i ulët CLi e tillë që P (CL ≤ CLI) ≥ c%. Ne kemi P (CL = 0) = 99.75% dhe P (CL ≤ 1.000.000) = 100%, pra WCL99% = $ 0, CVaR99% = - $ 2.535, WCL99.9% = $ 1,000,000, CVaR99.9% = $ 997,465


110

KORRELACIONI I DËSHTIMIT (DEFAULT)Korrelacioni i dështimit të kredisë mes dy kompanive është një matës e tendencës së

tyre për të dështuar në të njëjtën kohë. Korrelacioni i dështimit është e rëndësishme në menaxhimin e riskut, kur analizohen përfitimet e diversifikimit të rrezikut të kredisë.

Efektet e korrelacionitNdërsa rreziqet e tregut mund të mbrohen apo të diversifikohen. Me rreziqe të

kredisë në portofola relativisht të vogla, korrelacionet janë më problematike; nuk mjafton thjesht të paturit e shumë obliguesit, kur diversifikimi është e mundur arrihet në mënyrë tipike nga numër shumë i madh i ekspozimeve Kjo kërkon marrjen në konsideratë të gjithë korrelacioneve rreth ngjarjeve të dështimit.

• Korrelacion i ulët dhe shumë obligues: shpërndarja do të jetë e ngushtë dhe një bankë mund të ngre levën e vet të kapitalin (Basel Accord kërkon kapital minimal në raport aseteve prej 8%)

• Korrelacioni i lart : bishti i shpërndarjes (UCL) është zgjeruar; me korrelacion të përsosur, humbja më e keqe është shuma e portofolit; leva nuk është e lejuar.

Shembull i korrelacioni të dështimit :

Mos harroni se:

Përderisa B=1 ose o atëherë E[b ] = p, dhe :

kështu

Shpërndarja e humbjeve


111

Shpërndarja e humbjeve

Modelimi i Korrelacioneve

Nuk ka asnjë matës përgjithësisht të pranuara të korrelacionit të dështimit. Për shkak se nuk observohet direkt, ai duhet të nxirret:

• Me anë të Modeleve Strukturale : të cilat i shpjegojë korrelacione nga lëvizjet e përbashkëta të aseteve

• Zbritur nga modelet: shpjegimi i korrelacionit bëhet duke supozuar një marrëdhënie të veçantë midis probabilitetit të dështimit dhe "faktorëve në background”

Duke përdorur modelet strukturore për të llogaritur korrelacion

• Një metodë e zakonshme është të supozohet se kthimet e dy aseteve janë të korreluar dhe të shpërndahen së bashku. Në qoftë se ne mund të masim korrelacion e aseteve, ne mund të përdorim pragjet e dështimit për të parë se si dy kredit ratings lëvizin së bashku (ose dështojnë)

• Supozojmë se obligues 1 dhe 2 janë të lidhura me nivelet e tyre kritike të dështimit të dhënë si Def1 dhe Def2, me probabilitet të veçanta të dështimit p1 dhe p2. Pastaj probabilitetet e tyre të përbashkëta të dështimit mund të shkruhet si: p1,2 = Probabiliteti (Z1 <Def1, Z2 <Def2)

• Duke përdorur këtë probabilitet të përbashkët (llogaritur me paketën statistikore) korrelacioni midis obligacionit1 dhe 2, ρ, mund të shkruhet si

Shembull

Supozojmë kthimet e dy huamarrësit kanë një shpërndarje standarde normale, me probabilitetin e dështimit p1 = 0.06% dhe p2 = 4%, respektivisht, dhe aset korrelacion rA = 50%. Ne atëherë kemi:


112

Vini re se korrelacioni i dështimit është dukshëm më i ulët se korrelacion i aseteve.Për dy obliguesit me probabilitet të dështimit të njëjtë në 1%, tabela e mëposhtme

dhe grafiku tregojnë korrelacionet e dështimit për nivele të ndryshme të korrelacioneve të aseteve

Asset vs. Default Correlations

Llogaritja e korrelacionit të aseteve• Një burim i përbashkët i informacionit për korrelacion të specifike të firmave,

janë kthimet e kapitalit, të cilat mund të përdoret si një proxy (nonbiased) për korrelacionin e kthimit të aseteve (sovranë mund të përfaqësohet nga indeksit të përgjithshëm të kapitalit të vendit)

• Nëse keni 100 obliguesit, dhe të përpiqemi për të vlerësuar korrelacione, ju duhet të keni 100 * 99/2 = 4.950 vlerësime të ndryshme

• Rruga alternative është të mapi-im të gjitha obliguesit sipas disa treguesve rajon dhe / ose të klasa aseteve dhe llogaritjen korrelacionet në bazë të këtyre faktorëve (të përdorura nga CreditMetrics). Shih shembullin në shtojcë


113

Tabela 17 Sensitiviteti i kërkesave për kapital ndaj probabilitetit të dështimit


114

6.1 Konteksti i kuadrit të Basel III

Bazel II mbështetet në një qasje evolucionare dhe fleksibël ndaj mbikëqyrjes bankare, që pasqyron progresin dhe sofistikimin e shpejtë të praktikave bankare dhe teknikave të administrimit të rrezikut.

Duke harmonizuar mbikëqyrjen dhe rregullimin me zhvillimet e tregut, kuadri i ri për kapitalin synon të japë nxitësit për bankat që ato të vijojnë të përmirësojnë aftësitë e tyre të brendshme për adminsitrimin e rrezikut si dhe të përmirësojnë qeverisjen e korporatave dhe publikimin e informacionit. Gjithashtu, u jep mbikëqyrësve mjetet e nevojshme që do t’u mundësonte t’u përgjigjeshin zhvillimeve që lindin, duke ulur, kështu, mundësitë e arbitrazhit rregullator, që krijoi Bazel I.

Megjithatë, Bazel II nuk është i përsosur dhe mbetet larg të qenit përgjigja përfundimtare si për turbulencën e vitit 2007 të krijuar në tregun financiar edhe për ato të ardhme.

Mbështetja e tepruar te masat pa shumë efekt të rrezikut sasior, zhbalancimi dhe ndërveprimi i dobët midis tri shtyllave të saj dhe mangësive të brendshme në trajtimin e titullizimeve dhe librit tregtar ndaj instrumenteve janë vetëm disa nga dobësitë e saj. E fundit, por jo për nga rëndësia, ndikimet e mëparshme të projektuara sasiore mbi nivelet minimale të kërkuara të kapitalit, bankat dhe portofolet nuk janë më relevante në kushte të pafavorshme të tregut, për shkak të natyrës së saj ciklike.

Krizat e fundit financiare dhe efektet e thella të transmetimit zinxhir në sektorin real e shtynë Bankën për Shlyerje Ndërkombëtare (BIS, 2010c), vendet e G20 miratuan në Samitin e Seulit propozimin për të zhvilluar rregullime të reja, të njohura si Bazel III (BCBS, 2010). Synimi i rregullimeve të reja është promovimi i qëndrueshmërisë së sistemit bankar dhe përmirësimi i aftësisë së tij për të përthithur goditjet nga stresi financiar dhe ekonomik. (Shih Otker-Robe, Pazarbasioglu, dhe të tjerë (201050

26) për një diskutim të Bazel II dhe III në lidhje me institucionet e mëdha dhe komplekse financiare).

Turbullira e tregut në 2007 zbuloi se autoritetet janë të keqpajisura për të monitoruar veprimtari komplekse dhe me rrezik të institucioneve të mëdha ndërkombëtare, jo vetëm për shkak të burimeve dhe aftësive të kufizuara, por edhe për shkak të dobësisë në shkëmbimin e informacionit dhe bashkëpunimit si në situata të qëndrueshme edhe në situata krizash. Për trajtimin e këtyre mangësive, nevojitet një ndryshim tërësor i paradigmës rregullatore dhe mbikëqyrëse. Ky ndryshim duhet të mbështetet në përcaktimin e nxitësve të duhur për bankat që të vendosin një vlerësim të integruar të rrezikut, sistem administrimi dhe qeverisjeje në nivel institucional. Fokusi duhet të

50 IMF papers November 2010 : Impact of Regulatory Reforms on Large and Complex Financial Institutions https://www.imf.org/external/pubs/ft/spn/2010/spn1016.pdf

KAPITULLI VI: HAPI TJETËR : DREJT KUADRIT TË BAZEL III


115

jetë kryesishit në Shtyllën 2, që u kërkon mbikëqyrësve të sigurojnë që bankat e kanë ngritur këtë sistem dhe se kërkesat për kapital për to pasqyrojnë profilin e vërtetë të rrezikut për to, si dhenë Shtyllën 3, që synon forcimin e disiplinës së tregut nëpërmjet publikimit të informacionit në mënyrë të përmirësuar dhe efektive nga ana e bankave.

Nën Shtyllën 2, autoritetet mbikëqyrëse përballen me një sfidë të rëndësishme për monitorimin e veprimtarive komplekse të institucioneve bankare. Së pari, ato pritet të ndërtojnë ekspertizë thelbësore si sasiore edhe cilësore si dhetë punojnë nga afër me bankat (me fokus të veçantë te bankat sistemike). Në praktikë, kjo do të përkthehet në përdorim eficient të burimeve më të mëdha njerëzore dhe teknike, të disponueshme. Së dyti, ato duhet të zbatojnë një qasje të qartë dhe konsistente për masat prudenciale që rezultojnë në shtesa të kapitalit. Së treti, ato duhet të ngrejnë një mekanizëm për bashkëpunim dhe shkëmbim informacioni në kohë, në kushte tregu si të favorshme edhe të pafavorshme.

Së fundi, nën Shtyllën 3, disiplina e tregut duhet të shihet si një mekanizëm i rëndësishëm për t’i shtyrë bankat të vlerësojnë dhe adminsitrojnë në mënyrë të efektshme rreziqet dhe të mbajnë nivele të mjaftueshme të kapitalit. Disiplina e efektshme e tregut kërkon jo vetëm që informacioni i duhur të jetë i disponueshëm për investitorët, por edhe që të jetë e mundur për ta përdorur këtë informacion për të disiplinuar institucionet. Publikimi i aspekteve specifike të procesit të rishikimit mbikëqyrës, të tilla si shtesat në kapital, mund të konsiderohen se e arrijnë këtë qëllim.

Rregullimet e reja e ngushtojnë përkufizimin e kapitalit bankar dhe kërkojnë që bankat të mbajnë sasi më të madhe kapitali për sasi të caktuara aktivesh, si dhe të zgjerojnë mbulimin e aktiveve të bankës. Elemente kyç i rregullimeve të reja, siç përshkruhet me hollësi te BIS (2010a dhe 2010b) përfshijnë raportin minimal të kapitalit aksionar të nivelit 1 (CET1) prej 4.5 për qind, futjen e një mase mbrojtëse prej 2.5 për qind për të gjitha format e kapitalit në atë mënyrë që banka duhet kufizojë pagesën e fitimeve si dividendë kur raporti është më pak se 2.5 për qind mbi kërkesën, dhe një autoritet i përcaktuar kombëtar duhet të monitorojë kushtet e kredisë dhe të shtojë një kërkesë për kapital shtesë deri në 2.5 për qindtë raporteve të kapitalit gjatë periudhave ku ka rritje me tepri të kredisë. Ky rregullim i fundit do të thotë se një kompani holding bankare mund të jetë subjekt i raportit kapital aksionar ndaj aktiveve të ponderuara me rrezik midis 7 dhe 9.5 për qind përgjatë ciklit të kredisë, ku institucionet financiare të mëdha dhe komplekse (njohur si LCFI) do të ishin subjekt i një rregullimi më të shtrënguar. Pjesa më e madhe e rregullimeve të reja do të hyjnë në fuqi në periudhën 2013- 2015, dhe masat për konservimin e kapitalit do të hyjnë nga fundi i vitit 2018.

Për rrjedhojë, brenda propozimeve të BCBS për vendosjen e rregullime më strikte për mjaftueshmërinë e kapitalit dhe mbulimin e likuiditetit, në dhjetor 2009, versioni përfundimtar i Bazel III është ndarë në dy dokumente të veçanta:

1. Bazel III: rregullator global për bankat dhe sistemet bankare më të qëndrueshme 2. Bazel III: kuadri ndërkombëtar për matjen, standardet dhe monitorimin e

rrezikut të likuiditetit


116

Tabela e mëposhtme përmbledh formulat që matin sasinë e kapitalit, minimumin e detyrueshëm sipas Bazel II dhe Bazel III, dhe ndryshimet në minimumin e detyrueshëm midis Bazel II dheBazel III.

Treguesit kryesorë për matjen e mjaftueshmërisë së kapitalit51 27

Sources: BCBS (2010)

6.2 Cilat janë Standartet e Kapitalit dhe të Likuiditetit sipas Basel III?

Basel III propozon shumë standarde të reja të kapitalit, levave dhe likuiditetit për të forcuar rregullimi, mbikëqyrja dhe menaxhimin e rreziku të sektorit bankar. Standarde e reja të kapitalit dhe do të kërkojë prej bankave të mbajnë më shumë kapital dhe me cilësi më të lartë të kapitalit se në bazë të rregullave aktuale Basel II. Një raporti i ri leve prezantohet në këtë marrëveshje të re. Leva e re nuk është e bazuar në rrezik dhe i shtohet kërkesë për kapital të bazuara në rrezik. Raportet e reja të likuiditetit sigurojnë që financimi të jetë i mjaftueshme në rast krize.

Basel III përforcon të tre shtyllat Basel II, veçanërisht shtyllën 1 me kërkesa minimale të zgjeruara për kapitalin dhe likuiditetin.

- Elementet Kyç të Rregullimeve të Reja?

Rregullimet rrisin cilësinë, konsistencën dhe transparencën e bazës së kapitalit

51 BCBS (June 2011): A global regulatory for more resilient banks and banking systems – revised version June 2011 5 BCBS (December 2011): International framework for liquidity risk measurement, standards and monitoring


117

dhe forcojnë mbulimin e rrezikut të kuadrit të kapitalit5228. Elementet kryesore të

propozimeve jepen më poshtë te renditura sipas elementit rregullator dhe kërkesës së re të propozuar

1. Kërkesë më e lartë për minimumin e kapitalit niveli 1Kërkesa e propozuar është :

• Raporti i kapitalit niveli 1 – rritet nga 4% në 6%• Raporti do të caktohet në 4.5% nga janari 2013, në 5.5% nga janari 2014 dhe

6% nga janari 2015

Mbizotërimi i kapitalit të përbashkët do të arrijë tani në 82.3% të kapitalit niveli 1, përfshirë masat për konservimin e kapitalit

2. Masat e reja mbrojtëse për konservimin e kapitalit

Kërkesa e propozuar është :

• Përdoret për të përthitur humbjet gjatë periudhave të stresit ekonomik dhe financiar

• Bankave do t’u kërkohet të mbajnë një masë për konservimin e kapitalit prej 2.5% për t’i rezistuar periudhave të stresuara në të ardhmen duke e sjellë kërkesën totale për kapital të vet në 7% (4.5% kërkesa për kapitalin e përbashkët aksionar dhe 2.5% për masën e konservimit të kapitalit)

• Masa e konservimit të kapitalit duhet të përmbushet ekskluzivisht me kapital të përbashkët

• Bankat që nuk e mbajnë masën e konservimit të kapitalit do të përballen me kufizime për shpërndarjen e dividendëve, blerjen e aksioneve dhe bonuset

3. Masat mbrojtëse kundërciklike të kapitalit


• Një masë mbrojtëse kundërciklike në intervalin 0% - 2.5% me kapital të përbashkët apo kapital i plotë përthithës i humbjeve do të zbatohet sipas rrethanave kombëtare

• Kur të ketë hyrë në fuqi, kjo është një shtesë e masës mbrojtëse të konservimit

4. Kërkesa për kapital të përbashkët minimal niveli 1, më të lartëKërkesa e propozuar është :

• Kërkesa për kapital të përbashkët niveli 1: rritje nga 2% në 4.5%• Raporti do të përcaktohet në 3.5% nga janari 2013, 4% nga janari 2014 dhe

4.5% nga janari 2015

5. Standardi i likuiditetit

52 Angelini, P., Clerc, L., Curdia, V., Gambacorta, L., Gerali, A., Locarno, A., et al. (2011): BASEL III: Long-term impact on economic performance and fluctuations. BIS Working Papers No 338, Bank for International Settlements.


118


• Raporti i mbulimit të likuiditetit (LCR): për të siguruar disponueshmërinë e burimeve të mjaftueshme të likuiditetit me cilësi të lartë për një muaj mbijetesë në kushtet e një skenari të stresuar. Prezantuar 1 janar 2015

• Raporti i financimit të qëndrueshëm neto (NSFR): për të nxitur qëndrueshmërinë në periudha afatgjata duke krijuar nxitës shtesë për bankat që t’i financojnë aktivitetet me burime më të qendrueshme financimi në baza strukturore të vazhdueshme

• Metrika shtesë të monitorimit të likuiditetit të fokusuara te mospërputhja e maturitetit, përqendrimi i financimit dhe aktivet e disponueshme të lira

6. Raporti i levës


• Raport shtesë 3% i levës pa rrezik, që shërben si masë mbrojtëse për masat e përshkruara më lart

• Në funksion paralelisht midis 2013-2017; migrim në Shtyllën 1 nga 2018

7. Raporti minimum i kapitalit total


• Mbetet në 8%• Shtesa në masën e konservimit të kapitalit rrit sasinë totale të kapitalit që një

bankë duhet të mbajë në 10.5% të aktiveve të ponderuara me rrezik, nga të cilat 8.5% duhet të jetë kapital niveli 1

• Instrumentet e kapitalit niveli 2 do të harmonizohen; kapitali i nivelit 3 do të hiqet nga përdorimi gradualisht

Siç edhe bëhet e qartë nga përshkrimi më sipër kërkesat e Bazel III janë edhe më sfidues për sistemin bankar global. Një zbatim kuptimplotë i Basel II në sistemin bankar shqiptar jo vetëm do i shërbente stabiliteti dhe shëndoshjes së sistemit por edhe do e përgatiste atë për te kaluar gradualisht drejt standardeve të Basel III ashtu si pjesa tjetër e sistemit global financiar dhe duke i shërbyer realisht integrimit financiar të vendit.


119

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Integrimi financiar është pjesë e rëndësishme e integrimit të vendit në BE. Përfitimet e këtij integrimi janë të dukshme, veçanërisht në zhvillimin e sistemit bankar. Për të bërë të mundur konvergjencën e sistemit tonë bankar me atë evropian, nevojitet të ndërmerren reforma të mëdha. Zbatimi i Bazel II është një nga ato reforma të mëdha dhe shumë të qenësishme. Kështu, zbatimi i saj me sukses e rindërtoi sistemin global financiar. Marrëveshja e Bazel II synon që kapitali rregullator i bankave të jetë në harmoni me rreziqet me të cilat ato përballen, duke promovuar praktikat e administrimit të rrezikut sistemik, veçanërisht në lidhje me rrezikun e kredisë. Rëndësia e kërkesave për kapital rregullator qëndron në “natyrën e veçantë” të bankave. Ka arsye legjitime për rregullimin dhe mbikëqyrjen e bankave më shumë se institucionet e tjera financiare dhe jofinanciare. Pasi bankat:

• ofrojnë shërbime të pagesave; • kryejnë ndërmjetëmin financiar duke ofruar një gamë të gjerë për mbledhjen e

kursimeve në ekonomi dhe zgjeruar format e ndryshme të kreditit të ekonomisë;• menaxhojnë dhe transformojnë rreziqet.

Rreziku i kredisë është rreziku më i rëndësishëm me të cilin përballet industria bankare. Në vetvete, Bazel II ka shërbyer si një mjet nxitës që bankat të përmirësojnë teknologjinë e administrimit të rrezikut. Matja dhe vlerësimi i saktë i tij është jetike për veprimtarinë e bankave. Rreziku i kredisë është bërë, ndoshta, sfida më e madhe për administrimin e rrezikut. Ndërsa ekspozimi ndaj rrezikut të kredisë është shumëfishuar, nevoja për teknika më të sofistikuara për administrimin e rrezikut të kredisë janë rritur, gjithashtu. Kërkesat minimale për kapital për rrezikun e kredisë i shërbejnë mbulimit të humbjeve të papritura që banka mund të ndesh prej rrezikut të shtuar të kredisë.

Për tu siguruar që këto kërkesa janë të mjaftueshme kuadri i Basel II u ofron bankave tre opsione kryesore zgjedhje për mënyrën e zbatimit dhe njëkohësisht i pajisë ato me shumë udhëzime dhe materiale ndihmëse, shumë të detajuara, për implementimin korrekt të kërkesave rregullative për kapitalin dhe raportin e mjaftueshmërisë.

Rregullorja e re e Bankës së Shqipërisë “Për raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit”, e cila hyri në fuqi më 31 dhjetor 2014, i detyron bankat të përdorin metodën standarde (e thjeshtë) për llogaritjen e rrezikut të kredisë dhe e cila e bazon vlerësimin e rrezikut në vlerësimet e Agjencive të Jashtme të Vlerësimit (ECAI-ss).

Për implementimin në praktikë të vlerësimit të kredisë (credit rating) me Metodën Standarde, të dhëna të plota dhe të sakta janë një domosdoshmëri (të dhënat e huamarrësit, të dhënat e garantuesit, të dhëna të veçanta mbi asetin, të dhënat e “default”, të dhënat mbi “recoveri”, të dhëna mbi “rating” dhe migrimin, të dhëna mbi industri të veçanta, të dhëna makro, të dhënat e korreluara. Këtu ngrihet pyetja: a mundet që një ECAI të sigurojë të dhënat mbi falimentin për çdo segment të tregut të kredisë në Shqipëri?

Gjithsesi, kjo metodë arrin ta paraqesë ndjeshmërinë e rrezikut vetëm në qoftë se të gjitha korporatat janë të vlerësuara “rated” dhe në qoftë se vlerësimet e përfituara nga ECAI-at, reflektojnë realisht profilet e tyre të rrezikut. Për një zbatim kuptimplotë


120

të SA-së në Shqipëri, problemi kryesor mbetet depërtimi shumë i ulët i agjencive të vlerësimit të kredisë. Kjo do të thotë se shumica e kredive do të jenë të vlerësuara si 100%, pasi në mungesë të tregut të kapitalit, shumica e korporatave nuk janë të kuotuara. Korporatat e pavlerësuara pritet të përballen me të njëjtën peshë të rrezikut si në Bazel I dhe si rrjedhim, nuk priten ndryshime nga Bazel I në terma të peshave të rrezikut.

Depërtimi i ulët i industrisë së vlerësimit në tregun e Shqipërisë dhe pamjaftueshmëria e të dhënave në dispozicion, nuk mbështesin përdorimin e metodës së standardizuar në funksion të lidhjes së kapitalit me rrezikun. Nëse argumenti se të dhënat në dispozicion janë të kufizuara dhe nuk lejojnë zbatimin e metodës IRR është bindës dhe deri diku i kujdesshëm, po i njëjti argument se si këto të dhëna, të cilat edhe në rastin e metodës standarde janë përsëri të kufizuara, do të gjenden dhe do t’u shërbejnë agjencive të vlerësimit për të vlerësuar rrezikun e kredisë, mbetet për t’u parë. Të dhënat e nevojshme dhe të mjaftueshme gjenden vetëm në sistemin bankar dhe për më tepër tashmë bankat kanë mbledhur mjaftueshëm të dhëna historike.

Vlerësimet e jashtme duhet të sjellin më shumë saktësi në cilësinë e kredisë dhe për rrjedhojë dhe cilësinë në kërkesat për kapital rregullator nën metodën e standarde, por kjo do të varet shumë nga gjendja dhe cilësia e një numri të mjaftueshëm të dhënash të domosdoshme. Por, agjencitë e vlerësimit nuk kanë të njëjtin nxitje si dhe bankat për të monitoruar kreditorët, përderisa nuk mbartin asnjë pasojë financiare nëse kreditori dështon, prandaj pavarësisht nga saktësia e vlerësimit, funksioni unik i bankave në vlerësimin nga afër dhe në baza të vazhdueshme të gjendjes financiare të kreditoreve dhe rreziqet me të cilat ata përballen në disa raste rrezikon të mund të mos përmbushet.

Ky studim ofron argumente se zbatimi i Basel II, nëpërmjet metodës së thjeshtë, sjell një ndikim të vogël në drejtim të administrimit të rrezikut të kredisë. Rregullorja e re e mjaftueshmërisë së kapitali ruan filozofinë e mbajtjes së një norme për mjaftueshmërinë e kapitalit më të lartë se ajo e bankave evropiane. Përvoja e mëparshme gjatë zbatimit të BazeI I ka treguar se një normë e tillë, në vetvete, është e pakuptimtë, në mungesë të inkurajimit për të përvetësuar njohuritë e reja dhe në evoluim të matjes dhe kontrollit të rreziqeve me të cilat përballet sistemi ynë bankar.

Gjithashtu, pengesat për zbatimin e metodës së sistemeve të brendshme të bankave (IRB) janë mbivlerësuar. Duke përdorur një portofol kredie hipotetik, (vetëm 500 ekspozime të nxjerra nga regjistri i kredisë dhe të kategorizuara në katër lloje tipike grup asetesh), autorja e aplikon metodën IRB, duke zbatuar formulat dhe algoritmet e ofruara nga udhëzimet e Basel II, në një version më të përshtatshëm për bankat në mjedisin bankar shqiptar dhe provon se rreziku i kredisë mund të matet sipas metodës së avancuar edhe pa “software të komplikuar” dhe njëkohësisht t’i shërbejë llogaritjes së kërkesave për kapital, të ndjeshme ndaj rrezikut ashtu siç synon edhe Bazel II.

Aplikimi i një kuadri kapitali, i bazuar te ndjeshmëria e rreziqeve, ka rezultuar të ketë avantazh si për bankat dhe për mbikëqyrësit. Në mënyrë që bankat të kualifikohen për të drejtën e përdorimit të metodës së modelit të brendshëm, duhet të vërtetojnë te mbikëqyrësit, që informacioni i mbledhur është përdorur jo vetëm për të përcaktuar kërkesat e kapitalit rregullator, por edhe gjatë kryerjes së veprimtarisë së përditshme, sidomos në menaxhimin e rrezikut. Sistemet e menaxhimit të rrezikut, brenda një banke, mund të përmirësohen në disa mënyra, përmes përdorimit të modeleve të brendshme. Mbledhja e të dhënave të besueshme historike, mbi dështimin dhe humbjen e kredive për modelet e brendshme, kërkon një përpjekje serioze me qëllim rritjen e cilësisë së informacionit, që përdoret për menaxhimin e rrezikut.


121

Zbatimi real i Bazel II duhet të përfshijë edhe përmirësime në infrastrukturën financiare si për bankat individuale ashtu edhe për mbikëqyrjen e sistemit në tërësi, kështu ky zbatim do të ndikoj:

• Në përmirësimin e praktikave të administrimit të rrezikut të sistemit bankar. • Trajnimin dhe zhvillimin e një kulture të re mbikëqyrjeje. Bazel II do t’i

detyrojë mbikëqyrësit që të mësojnë teknika të reja të matjes dhe administrimit të rrezikut, por, ajo çka është edhe më e rëndësishme, do të sjellë nevojën e ndryshimit të kulturës nga ajo e “verifikimit të përputhshmërisë” tek ajo e “vlerësimit të rrezikut”.

• Në përmirësimin e infrastrukturës financiare. Themelet e sistemit financiar (d.m.th. standarde të kontabilitetit dhe qeverisjes, sistemeve ligjore dhe gjyqësore, praktikave të ekzekutimit të kontratave) duhet të forcohen me qëllim që të kalohet tek Bazel II.

E ndërsa instrumentet dhe operacionet bankare kanë evoluar edhe mbikëqyrja dhe rregullimi i tyre duhet të përditësohen. Në fakt , shumë banka kanë zbatuar tashmë pjesë të rëndësishme të Bazel II me nismën e tyre, në veçanti duke përmirësuar sistemet për menaxhimin, matjen dhe zbutjen e rreziqeve. Disa banka kanë zhvilluar aktualisht sistemeve e tyre të matjes dhe menaxhimit të rrezikut edhe pa u kërkuar nga ana e mbikëqyrësit, sepse bankat i shohin sistemeve e reja, si instrumente të dobishme për marrjen e vendimeve më të mira dhe humbje më të pakta. Mundësia e reduktimit të kërkesave të kapitalit do të jetë një nxitje shtesë për bankat për të optimizuar përdorimin e sistemeve të tyre të brendshme të vlerësimit të rrezikut,

Nisur dhe nga rezultatet dhe konkluzionet e studimit për një zbatim të kuptimtë të Basel II dalim në disa rekomandime:

Së pari: Për zbatimin sipas Metodës Standarde (atë që imponon rregullorja) duke u

bazuar në vlerësimet e jashtëm të agjencive të ratingut për rrezikun e kredisë, është i nevojshëm një numër i mjaftueshëm të dhënash të domosdoshme, mungesa e të cilave e dëmton vlerësimin e rrezikut. Ndaj krijimi i një baze qendrore të dhënash si për agjencitë dhe për bankat do i vinte në ndihmë procesit. Kjo bazë të dhënash mund të krijohet nga të dhënat e regjistrit të kredive, të cilat mund të bëhen të vlefshme duke u zhveshur nga konfidencialiteti dhe duke u segmentuar sipas formulave edhe udhëzimeve të Basel II. Për këtë mjafton ngritja e një grupi me specialistë të mbikëqyrjes dhe specialistë informatike për të punuar mbi të dhënat e mbledhura nga Regjistri i Kredive në pesë vitet e para (të dhëna këto tashmë të arkivuar) duke i kthyer ato në të dhëna të standardizuara dhe totale për të gjithë sistemin bankar. Në këtë mënyrë këto të dhëna për të gjithë sistemin, së bashku me informacionet e mbledhura gjatë viteve nga bankat individual, bëhen të mjaftueshme për bankat për tu përdorur në sistemet e tyre të vlerësimeve të rrezikut të kredisë. Kjo bazë të dhënash mund të pasurohet edhe me të dhënat e qendrës së regjistrimit të biznesit apo të tjera institucioneve që prodhojnë të dhëna dhe do mund të bëhen të vlefshme edhe për shumë institucioneve të tjera qoftë edhe atyre akademike për studime të thelluara.

Së dyti: Ndërsa metoda standarde sjell pak në drejtim të harmonizimit të kërkesave

për kapital me ndjeshmërinë ndaj rreziqeve dhe nuk inkurajon bankat në ndërtimin


122

e sistemeve të tyre të vlerësimit të rrezikut të kredisë është shumë jetike që të nxiten bankat për zhvillimin e këtyre sistemeve duke e amenduar rregulloren dhe lejuar edhe zbatimin e Metodës së vlerësimeve të brendshme për bankat që plotësojnë kushtet e nevojshme. Kjo nxitje të bëhet edhe duke ulur kërkesat minimale për kapital në nivelin e bankave evropiane në 8%. Janë disa banka me mëmat e tyre në Evropë të cilat në nivel të konsoliduar raportin e mjaftueshmerisë së kapitalit e kanë 8%. Këto banka e kanë të mundur sistemin e “ratingut” dhe do u duhet vetëm ta kalibrojnë sipas segmentimit në tregun shqiptar. Në ndihmë të bankave që nuk e kanë këtë në shtojcën 2 të këtij studimi është një manual për ndërtimin e një sistemi “ratingu” sipas praktikave më të mira evropiane. Sistemi i mirë i “ratingut” është thelbi i një vlerësimi të saktë të rrezikut të kredisë.

Së treti: Për bankat e tjera, zbatimi i metodës së vlerësimit të brendshëm mund të bëhet

me disa faza: të lejohet fillimisht ky vlerësim për disa segmente të kredisë ku të dhënat dhe ekspertiza e bankës është më e plotë. Më tej nëse do bëhet e mundur nga të dhënat e vlerësuara për gjithë sistemin të jepen parametra, të cilat bankat individuale mund ti përdorin si referencë, duke argumentuar ndryshimin e parametrave të tyre, mund të vazhdohet me vlerësimin e të tjerave aseteve të bankës. Kështu banka gradualisht do validitoj (të njihet prej autoritetit) sistemin e vet dhe konvergojë drejt metodës së vlerësimeve të brendshme për të gjitha asetet dhe të gjithë ekspozimet me rrezik.

Së katërti: Për autoritetin rregullator, futja e metodës IRB do e nxisë atë, në krijimin e një

modeli të vet (modeli i mbikëqyrjes), me qëllim testimin dhe validitimin e sistemeve të bankave. Ndërtimi i këtij modeli dhe përdorimin i tij nga autoriteti mbikëqyrës, do i mundësoj atij të kuptojë më mirë profilin e rrezikut të bankave dhe të gjithë sistemit, duke vlerësuar rrezikun sistemik dhe marrë masa paraprakisht, sapo në sistem shfaqet rrezik i shtuar dhe duke siguruar stabilitetin financiar të sistemit bankar.

Së pesti: Kërkesat e shtuara të kuadrit të Basel III, disa standarde të të cilit, për

kapitalin cilësor kanë filluar të zbatohen gradualisht nga janar 2013 si dhe standartet e likuiditetit kanë filluar zbatimin nga janar 2015, do të shtojnë presionin ndaj bankave me kapital të huaj për kapital me cilësor. Ndaj implementimi i Basel II duke përfshirë metodat e vlerësimit të brendshme do të ndihmojë qenësishëm në përshpejtimin e konvergjencës së sistemit bankar me atë evropian për të mos humbur trenin e Basel III.


123

APPENDIX 1. SAMPLE OF THE MODEL REPORTING

- DESCRIPTION OF THE MODEL

This section contains a description of the main features of the internal rating model. Specifically, this section shall indicate:

- the function(s) responsible for developing the model;- whether the model was developed by the bank or purchased (in whole or in

party) from a third-party vendor;- whether consultants were involved in developing the model, specifying the

persons engaged and the nature and scope of the advice given;- the reasons the model was selected;- a summary description of the process for generating internal ratings and

calculating the PDs associated with each rating grade, describing, inter alia:• any modular structure adopted (e.g. economic-financial module,

position developments module, qualitative module);• the methodology for estimating and implementing the model;• the output of the various estimation phases (scores, PD or internal

ratings

- DESCRIPTION OF THE PORTFOLIO

Banks shall describe the portfolio to which the model applies, with reference to the most recent data available. Bank shall use the following table, modifying or adding columns where necessary to report any additional segmentation criteria adopted (Table 1). Data shall be reported for the different entities of the group

-

DEFINITION OF DEFAULT

In this section, banks shall report:- the definitions of default adopted during the estimation of the statistical model

and the calculation of the PD associated with the rating grades (Table 2);- the description of the internal classifications for non performing exposures

included in the definition of default;- the degree of correspondence between the internal classifications and those


124

provided for by these regulations.Where unharmonized definitions of default are adopted, banks shall specify:- the procedures and timetable envisaged for harmonisation in the model

estimation phase;- the temporary procedures with which the calibration process takes account of

the use of an unharmonized default definition.Please clarify the treatment of exposures:- to individual entities in default belonging to groups in good financial standing;- to individual entities in good financial standing belonging to groups in default.

- CHARACTERISTICS OF THE ESTIMATION SAMPLE

In this section, banks shall specify the methods adopted in constructing samples and the sample characteristics (composition and observation period) separately for each phase (development and validation). They shall specify whether account has been taken of the presence in the sample of undertakings belonging to groups and what criteria were applied

Sample composition

Banks shall describe (separately for each module of the model where appropriate) the composition of the development and the validation samples, specifying, inter alia:

- whether they are internal or external observations; in the case of internal observations, the representativeness of the population sample shall also be reported (degree of balance);

- any stratification adopted (e.g., size, economic sector, legal form, location, etc.) and the reasons for their selection;

- sample extraction methods;- the different phases leading to the formation of the estimation sample starting

with the initial set of observations.


125

Describe the stratifications used. For example:


126

Observation period

In the following table, banks shall report (separately for each module where appropriate) the observation periods for the estimation and validation samples.


127

- INPUT DATA

Bank shall use the following table to report the data used to construct the indicators adopted (broken down by module where appropriate) and the related data sources, specifying whether these refer to external or internal databases. Specification is needed whether supplementary data is used at the consolidated level.

Banks shall describe the procedures and criteria by which qualitative information is obtained (e.g., questionnaires, describing the main features).

Example of a list of input data and sources

For external databases, information shall be provided on access procedurës and controls, specifying, inter alia:

- the definition of default adopted;- the frequency of updating;- the degree of integration with other databases (key fields);


128

- the criteria for validating the quality and consistency of data;- their representativeness with respect to the portfolio for which they are used

(and any statistical methods used to verify representativeness).

For internal databases, detailed descriptions shall be provided of:

- the architecture;- controls of data consistency, reliability and integrity;- the units responsible for managing and maintaining the databases;

- INDICATOR SELECTION PROCESS

This section shall describe (separately for each module where appropriate) the process used to select the long list of indicators and to reduce this to the short list of variables considered in calculating the rating using the model estimation or the assignment of weights by experts.

The description shall specify the criteria used in selecting the indicator long list (e.g. the technical literature, expert opinions, availability of information, relevance thresholds, etc.) and those for revising the lists.

Pre-processing of data

Banks shall report (separately for each module where appropriate) any preprocessingof input data. This may include, for example:

- exploratory analysis of raw data;- procedures for processing qualitative variables;- procedures for processing random errors (while inputting data), outliers,missing

values, values constructed as ratios (in particular, the handling of exceptions such as DIV/0);

- definition of domains;- transformation and normalisation of indicators.

Univariate analysis

Univariate analysis of the indicators should enable banks to order the variables considered based on their relative explicative power and, therefore, to guide the specification of the short list.

Banks shall describe (separately for each module where appropriate) the analyses performed for each indicator considered individually to assess their predictive power. For example, univariate frequency distribution, graphical analysis, accuracy ratio, average default frequency for percentiles, etc..


129

Multivariate analysisBanks shall describe (separately for each module) the multivariate statistical

techniques used to determine the degree of correlation between the variables in order, for example, to assess information “redundancy”.

- RATING ASSIGNMENT USING JUDGEMENTAL ASSESSMENTS

This section shall describe in detail the methodology and procedures used to identify links between the characteristics of the obligor and the latter’s level of risk. Banks shall also specify, for each module comprising the model where appropriate:

- the restrictions placed on the model (e.g., maximum number of variables);- the weight of each variable in calculating the rating (see Table 9).

A list of the variables for each module of the model shall be attached to the report.

Where the bank uses a “mixed” model (i.e. one that uses a final module to integrate the risk measures generated by intermediate modules on the basis of statistical techniques and the judgemental assessments of experts), it shall specify, inter alia:

- the procedure, criteria and methodology used to combine the outputs of the intermediate modules and to define the integrated model;

- any transformations of the variables generated by the intermediate modules;- the weight o each intermediate output in calculating the final output (seeTable 10).

- ESTIMATION OF THE STATISTICAL MODEL

This section shall describe: the estimation method used to produce the individual risk measures, including the use of integrated models; the tests of the predictive power of the model; and the main changes made.


130

Estimation of the model

Banks shall provide a detailed description of the estimation method (e.g., discriminant analysis, logistic functions, etc.) used to identify links between the characteristics of the obligor and the associated risk measure.

Banks shall specify (for each module comprising the model where appropriate):

- the procedure and criteria for selecting the short list of variables from the long list of indicators. In this regard, banks shall report the use of automated or semi-automated selection algorithms, specifying the software used;

- the assumptions made (e.g., asymmetric cost of error);- the restrictions placed on the model (e.g., maximum number of variables);- the weight of each variable in calculating the output (see Table 11).

Banks shall explain the reasons for and implications of any manual adjustments made to the model weights.

A list of the variables for each module of the model shall be attached to the report.

- “INTEGRATED” MODELS

Where the bank adopts a model that uses a final module to integrate the different risk measures generated by the intermediate modules, it shall specify, inter alia:

- the procedure, criteria and methodology used to combine the outputs of the intermediate modules and to define the integrated model;

- any transformations of the variables generated by the intermediate modules;- the weight of each intermediate output in calculating the final output.

Banks shall explain the reasons for and implications of any manual adjustments made to the model weights.


131

- TESTING THE PREDICATIVE POWER OF THE MODEL

Banks shall report:

- the statistics of the estimation method (significance of coefficients, goodness of the combination, etc.), a description of the tests performed to verify the assumptions underlying the model and the percentage of correct classifications;

- the results of the analysis conducted on the causes of classification errors (e.g., the distinction between model prediction errors and the effects of circumstances that were not considered in creating the model) and on the stability of the risk measurements obtained over time;

- the statistical procedures used to measure the predictive power of the model (e.g., the accuracy ratio) for the estimation sample and the validation sample.

-

CONSTRUCTION OF RATING GRADES AND THE ASSIGNMENT OF OBLIGORS TO GRADES

This section shall describe the criteria and procedures used – once the “individual” risk measurement (score or PD) is obtained – to specify the rating grades (identification of cut-off points).


132

Where the model output is a score, the bank shall describe any methodology used to transform the score into an individual PD. The following table reports the rating grades and the relative cut-offs.

The following table describes the assignment of the portfolio based on the specified rating grades.

- CALCULATION OF THE PD ASSOCIATED WITH THE RATING GRADES (CALIBRATION)

This section shall describe the methodologies used in the calibration proces with which the PD associated with each rating grade is estimated.

Please specify, inter alia:

- the algorithm used to calculate the PD;- the length of the PD time series;- any adjustments made to take account of factors such as differences between the

sample characteristics and the composition of the bank’s portfolio, specifying the techniques and reasons;

- the statistical tests of the predictive power of the model (e.g., binomial tests, normality tests, etc.);

- the criteria that govern the process of verifying the PD estimates at least once a year.


133

- MODIFICATION OF RATINGS BASED ON JUDGEMENTAL ASSESSMENTS (OVERRIDE)

This section shall describe the procedures for overriding rating assignments.Banks shall specify:- the criteria for permitting overrides and any associated restrictions;- the level of responsibility of the person(s) who may perform and/or approve

overrides, and whether such persons have the power to authorize lending operations;

- the procedures for recording overrides and the control and backtesting procedures envisaged.

Banks shall also specify any changes that may be made to intermediate outputs and the criteria that govern such modifications.

- DYNAMIC PROPERTIES OF RATINGS AND PD

Banks shall describe the characteristics of the rating in terms of the degree to which it corresponds to the current condition of the obligor and any assessment of the impact of adverse conditions or given phases of the business cycle on the obligor’s creditworthiness.

- DATA STORAGE

This section shall describe the criteria, procedures and assignment of responsibilities related to the collection and storage of data, which must permit, inter alia, the ex post reclassification of obligors and transactions.

By way of example, the information that shall be collected and stored includes: the ratings assigned, the date of assignment, the persons responsible for assigning the rating and any overrides, key methodologies and parameters, model version, PD, etc.

The section shall also include the frequency with which the data on individual obligors is updated.

- USES OF RATINGS AND PD

This section shall describe the manner in which the ratings and the PD estimates are actually used in operational processes, specifying the uses of these risk measures:

- in the various stages of the credit process: definition of lending policies concerning commercial aspects as well as risk management, credit granting and monitoring activities;

- for purposes other than the classification of credit risk. By way of example, these include:

• calculation of supervisory capital;• provisioning policies for expected losses;• allocation of economic capital (where a portfolio model exists);• risk-adjusted performance metrics;• pricing;• incentive systems.


134

APP

END

IX 2

TH

E EX

ERC

ISES

EX

CEL

WO

RK

SHEE

TSR

iskD

atab

ase

cont

aini

ng se

curit

y-le

vel r

isk a

naly

tics (

can

be fe

d by

ven

dor r

epor

ts or

Blo

ombe

rg)

Inpu

t Dat

aPo

sitio

nsPo

rtfol

io c

onte

nts a

nd a

ssoc

iate

d de

scrip

tive

and

anal

ytic

al d

ata

such

as N

otio

nal,

Mar

ket V

alue

, and

PV

01 &

CR

01 p

rofil

eC

ovar

ianc

eC

ovar

ianc

e m

atrix

of m

arke

t risk

fact

ors (

chan

ges i

n ra

tes,

spre

ads,

etc.

). In

clud

es C

hole

sky

deco

mpo

sitio

n to

be

used

for s

imul

atio

ns.

Rat

ings

& C

orr

Incl

udes

full

list o

f iss

uers

/cou

nter

parti

es, r

atin

gs, t

rans

ition

mat

rix a

ssig

nmen

ts, th

resh

olds

(if a

pplic

able

), an

d cr

edit

risk

corre

latio

ns.

Thes

e ar

e "a

sset

" cor

rela

tions

in th

e M

erto

n/K

MV

/Cre

ditM

etric

s sen

se. I

nclu

des C

hole

sky

deco

mpo

sitio

n.Tr

ansit

ion

Tran

sitio

n m

atric

es, c

redi

t spr

ead

assu

mpt

ions

, and

reco

very

rate

mea

ns &

stan

dard

dev

iatio

ns

Sim

ulat

ions

Sim

-Mar

ket

Sim

ulat

e m

arke

t risk

fact

ors

Sim

-Cre

dit

Sim

ulat

e cr

edit

risk

fact

ors &

new

impl

ied

ratin

gs/d

efau

ltsSi

m-R

ecov

ery

Sim

ulat

e re

cove

ry ra

tes

Cal

cula

tions

Mar

ket R

iskR

epric

e al

l pos

ition

s usin

g G

reek

s and

sim

ulat

ed m

arke

t risk

fact

ors

Cre

dit E

xpos

ure

Cal

cula

te c

redi

t exp

osur

e ba

sed

on m

arke

t val

ue c

hang

es fo

r all

posit

ion

type

s. Fo

r sw

aps,

perfo

rm n

ettin

g &

col

late

raliz

atio

n as

wel

l.C

redi

t Risk

Cal

cula

te g

ains

& lo

sses

due

to m

igra

tion

& d

efau

ltIn

tegr

ated

Risk

Com

bine

mar

ket a

nd c

redi

t risk

effe

cts a

nd g

ener

ate

vario

us su

mm

ary

anal

ytic

s

Res

ults

Risk

Rep

ort

Tail

risk

statis

tics (

VaR

, CV

aR),

mar

gina

l dec

ompo

sitio

ns, g

raph

s, an

d ot

her a

naly

tics

PFE

PFE

prof

iles o

f OTC

der

ivat

ive

coun

terp

artie

s


135


136


137


138


139


140


141


142


143


144


145


146


147


148

APPENDIX 3 GLOSSARY OF TERMS

autocorrelation (serial correlation). When time series observations have a non-zero correlation over time. Two empirical

examples of autocorrelation are:

• Interestratesexhibitmeanreversionbehaviorandareoftennegativelyautocorrelated(i.e., an up move one day will suggest a down move the next). But note that mean reversion does not technically necessitate negative autocorrelation.

• Agency credit ratings typically exhibit move persistence behavior and arepositively auto correlated during downgrades (i.e., a downgrade will suggest another downgradesoon).

amortization(1) The process of making regular, periodic decreases in the book or carrying

value of an asset. For example, when a bond is purchased at a price above 100, the difference between the purchase price and the par value, the premium, is amortized. Premiums are usually amortized in roughly equal amounts that completely eliminate the premium by the time that the bond has matured or by the call date, if applicable.

(2) Liquidation of a loan or security by means of periodic reductions. The principal amount of loans is amortized by the periodic, usually monthly, payment of a fraction of the principal calculated to repay the entire amount of principal due by the date of the last scheduled periodic payment. Amortization methods differ based upon the type of loan. Mortgage loans and securities usually have level payments of principal and interest. For such amortizations, the interest consumes most of the early payments and, therefore, principal amortization increases as the loan ages. Many business loans use a level amortization with roughly equal principal reductions from each periodic payment.

amortization periodFor financial instruments, the time from the inception of a loan or investment

instrument with scheduled principal repayments to the due date of the final contractually obligated principal repayment. For fixed assets, the period from the acquisition of a fixed asset to the date of the last periodic reduction (made to reflect depreciation) of the book value of that asset. (Assets may be depreciated until the book value is zero, but sometimes are only depreciated until the book value is reduced to an assumed salvage value.)

Asset-backed commercial paperCommercial paper that is collateralized by a discrete pool of assets (such as loans,

leases, or receivables) and that makes payments that are based primarily on the performance of those assets.


149

back-testingIn general, the process of comparing predictions from a forecasting model to

observable data. A model may be run using historical inputs after which the mode’s forecast is compared to the actual outcomes observed for the forecasted period. In practice, either final model outputs or intermediate calculations may be backtested. Backtesting is often inexact because of the impact of extraneous events on the observable data.

credit exposure.The amount subject to changes in value upon a change in credit quality through

either a market based revaluation in the event of an up(down)grade or the application of a recovery fraction in the event of default.

correlation.A linear statistical measure of the co-movement between two random variables.A correlation (Greek letter “r”, pronounced “rho”) will range from +1.0 to -1.0.

Observing “clumps” of firms defaulting together by industry or geographically is an example of positive correlation of default events.

counterparty.The partner in a credit facility or transaction in which each side takes broadly

comparable credit risk to the other. When a bank lends a company money, the borrower (not Counterparty) has no meaningful credit risk to the bank. When the same two agree on an at-the-money forward exchange contract or swap, the company is at risk if the bank fails just as much as the bank is at risk if the counterparty fails (although for the opposite movement in exchange or interest rates). After inception, swap positions often move in/out-of-the-money and the relative credit risk changes accordingly

credit exposure.The amount subject to either changes in value upon credit quality up(down)grade

or loss in the event of default.

credit quality.Generally meant to refer to an obligor’s relative chance of default, usually expressed

in alphabetic terms (e.g., Aaa, Aa, A, etc.). Credit Metrics makes use of an extended definition that includes also the volatility of up(down)grades.

credit scoring. Generically, credit scoring refers to the estimation of the relative likelihood of

default of an individual firm. More specifically, this is a reference to the application of linear discriminant analysis to combine financial rations to quantitatively predict the relative chance of default.

current exposure.For market-driven instruments, the amount it would cost to replace a transaction

today should a counterparty default. If there is an enforceable netting agreement with the counterparty, then the current exposure would be the net replacement cost; otherwise, it would be the gross amount.


150

Basis point One one-hundredth of a percentage point.

bank services contractA contract with a bank outlining the responsibilities of the bank and the bank’s

customer.

Basel IIThe common name for capital guidelines issued by the Bank for International

Settlements (BIS) located in Basel, Switzerland. The Basel II capital guidelines replace previous, much simpler, BIS guidelines. The guidelines are developed by an international committee of banking regulators and implemented by rules issued by the national regulators.

Risks, under Basel II, are regulated in three general ways called “pillars”. Pillar I calls for explicit capital allocations. Credit risk and operations risk fall under pillar I. Pillar II calls for supervisory review of capital adequacy. Interest rate risk and liquidity risk fall under pillar II. Pillar III calls for public disclosure. All risks fall under pillar III.

Basel IIIRevised capital and liquidity risk rules published by the Bank for International

Settlements. The rules include a quantitative requirement called liquidity coverage ratio (LCR) and a requirement called net stable funding ration (NSFR).

covarianceA measurement of the relationship between two variables. The arithmetic mean of

the products of the deviations of corresponding values of two quantitative variables from their respective means.

covariantThe condition of varying with something else in a way that satisfies a mathematical

relationship. See covariance.

credit eventA term used in credit swap and some other credit related contracts. The specified

credit event in each contract is defined by the parties to suit their particular needs. Typical specified credit events are bankruptcy, insolvency, credit rating downgrade or failure to make a required scheduled payment. Note that for a credit swap transaction, these events do not refer to occurrences or change impacting one of the contract counter parties. Instead they refer to events applicable to the underlying reference asset. The defined events must be well-defined and unambiguous.

credit historyA record of how a person has borrowed and repaid debts.

credit migrationImprovement or deterioration in an obligor’s credit worthiness over time. Most

often used to describe the improvement or deterioration in the credit worthiness as represented by a rating or credit grade.


151

credit riskThe risk to earnings or capital from the potential that a borrower or counterparty will

fail to perform on an obligation. Usually, but not always, the obligation in question is a requirement to make interest or principal payments. Sometimes called default risk, the failure to make required payments reduces the value of equity securities, debt securities, and loans. In the extreme, credit defaults eliminate all or almost all of the value in loans or securities. Adverse consequences from credit risk are not restricted to default, the ultimate manifestation of credit risk. In addition, asset owners can suffer from reductions in value resulting from either real or perceived declines in the obligor’s financial strength. Credit risk arises any time a financial institution extends, commits, invests, or otherwise exposes its funds through actual or implied contractual agreements, whether reflected on or off the balance sheet.

credit scoring systemA statistical system used to determine whether or not to grant credit by assigning

numerical scores to various characteristics related to creditworthiness.

creditorA party who is owed money by another party.

creditworthinessA creditor’s measure of a consumer’s past and future ability and willingness to

repay debts.

consolidated statementsConsolidated financial statements show the combined assets, liabilities, net worth,

income, expense, net income, and cash flows for a related group of companies. Unlike simpler combined statements, consolidated statements do not merely show the aggregate of the values for each line item for all of the firms in the group. Instead, consolidated statements also reflect the elimination of intercompany transactions. Consolidated statements disregard the distinction between separate legal entities and treat a parent firm and its subsidiaries as a single economic entity.

correlationThe degree of relationship between two sets of data. A correlation near plus 1,

called a positive correlation, indicates that changes in one set of data are closely related to changes in the other set and that the data sets change in the same direction. A correlation near minus 1, called negative correlation, indicates that changes in one set of data are closely related to changes in the other set and that the data sets change in the opposite direction. A correlation near zero indicates little or no relationship between the changes in the two sets of data.

correlation VARCorrelation VAR is a measure of a financial instrument’s, a portfolio of financial

instruments,’ or an entity’s exposure to reductions in value resulting from changes in prevailing interest rates. Also called analytical VAR, correlation VAR is one of several different methods for calculating VAR. Analytical or correlation VAR compares the sensitivity of risk elements within a portfolio. The volatility of each component is then calculated using a standard matrix. This is the type of VAR calculated by popular


152

models such as RiskMetrics. This is the least computationally insensitive of the three statistically based VAR measurements.

counterpartyA term used to identify the “other” party in a two-party transaction. For example, the

counterparty of a buyer is the seller to that buyer. The term counterparty is frequently used to identify the other party in repurchase agreement transactions and in interest rate swap transactions.

counterparty riskThe risk that a counterparty will default (fail to perform) on its obligation under a

contract. Counterparty risk is not limited to credit risk (the risk that the counterparty cannot fulfill its contractual obligations) but may also result from other problems associated with a counterparty unwilling to honor the contract.

econometric modelsSystems of mathematical formulas that attempt to represent the interaction of

various macroeconomics variables. Some economists use these models to predict the alterations that will result from changes in one or more economic conditions. These models are sometimes used to predict interest rates. Rate forecasts made by econometric models are seldom correct.

event of defaultAn event described in a promissory note, security agreement, or loan agreement

that triggers rights of the lender to take remedies set forth in the documents. The most common event of default is the debtor’s failure to make required interest and/or principal payments to the bank when they are due. Often, the remedy permitted to the bank when an event of default occurs is the right to declare the debt to be due and payable in its entirety. Formal loan agreements frequently include numerous events of default.

event riskThe risk of an unexpected, future decrease in credit quality that is a result of events

such as a corporate acquisition or material changes in taxes, laws, or regulations.

default probability.The likelihood that an obligor or counterparty will encounter credit distress within

a given time period. “Credit distress” usually leads to either an omitted delayed payment or distressed exchange which would impair the value to senior unsecured debt holders. Note that this leaves open the possibilities that:•Subordinateddebtmightdefaultwithoutimpairingseniordebtvalue,and•Transfersandclearingmightcontinueevenwithaseniordebtimpairment

issuer exposure.The credit risk to the issuer of traded instruments (typically a bond, but also swaps,

foreign exchange, etc.). Labeling credit spread volatility as either market or credit risk is a question of semantics. Credit Metrics addresses market price volatility as it is caused by changes in credit quality.


153

joint probabilities.Stand-alone obligors have some likelihood of each possible credit quality migration.

Between two obligors there is some likelihood of each possible joint credit quality migration. The probabilities are commonly influences by the correlation between the two obligors.

mean.A statistical measure of central tendency. Sum of observation values divided by the

number of observations. It is the first moment of a distribution. There are two types of means. A mean calculated across a sample from a population is referred to as , while means calculated across the entire population – or means given exogenously – are referred to as m, pronounced “mu”.

moments (of a statistical distribution). Statistical distributions show the frequency at which events might occur across a

range of values. The most familiar distribution is a Normal “Bell Shaped” curve. In general though, the shape of any distribution can be described by its (infinitely many) moments.

1. The first moment is the mean which indicates the central tendency.2. The second moment is the variance which indicates the width.3. The third moment is the skewness which indicates any asymmetric “leaning”

either left or right.4. The fourth moment is the kurtosis which indicates the degree of central

“peakedness” or, equivalently, the “fatness” of the outer tails

transition matrix. A square table of probabilities which summarize the likelihood that a credit will

migrate from its current credit rating today to any possible credit rating – or perhaps default – in one period.

unexpected losses. A popular term for the volatility of losses but also used when referring to the

realization of a large loss which, in retrospect, was unexpected.

value-at-risk (VaR). A measure of the maximum potential change in value of a portfolio of financial

instruments with a given probability over a preset horizon.

tier 1 capitalA regulatory definition of bank capital. Tier 1 capital consists of common

shareholders’ equity, perpetual preferred shareholders’ equity with noncumulative dividends, retained earnings, and minority interests in the equity accounts of consolidated subsidiaries.

tier 2 capitalA regulatory definition of bank capital. Tier 2 capital consists of subordinated debt,

intermediate-term preferred stock, cumulative and long-term preferred stock, and a portion of the bank’s allowance for loan and lease losses.


154

Commercial paper Short-term negotiable promissory note maturing in 270 days or less and issued by

an industrial or commercial firm, or a financial companybank charges- money paid to a bank for the bank’s services etc

debtFunds owed by a debtor to a creditor. Outstanding debt obligations are assets for

creditors and liabilities for debtors. May or may not be covered by written agreements.

default(1) noun — A condition in which a loan or investment is not performing as expected

because of the debtor’s failure to act or refrain from acting in ways contractually agreed upon. As in “the loan is in default” or “an event of default.”

(2) verb — A debtor’s failure to act or refrain from acting in ways contractually agreed upon in the loan documents. Most often, default is the debtor’s failure to pay.

default rateAn alternative higher rate of interest or a premium specified in a loan document

to be added to the contractual rate of interest that can be charged by the lender if the borrower is in default.

default riskThe risk arising from the chance that debtors will not make promised payments

either on time or in full. Also called credit risk.

depository institution A financial institution that is legally permitted to accept deposits from individuals.

Depository institutions include savings banks, commercial banks, savings and loan associations, and credit unions.

durationA sophisticated measure of the average timing of cash flows from an asset or a

liability or from an asset portfolio or a liability portfolio. Essentially, duration is a more accurate measure of maturity because it reflects the timing of cash flows from periodic interest and/or principal payments in addition to the cash flows represented by the funds transferred at maturity. Duration is computed by summing the present values of all of the future cash flows after multiplying each by the time until receipt, and then dividing that product by the sum of the present value of the future cash flows without weighting them for the time of receipt. One way to view duration is as the balancing point for a series of cash flows. One author described it as that “sweet spot” or “balancing point” somewhere between the day a position is acquired and the day that it matures, where the return remains practically unchanged no matter what happens to interest rates.

financial intermediaryA party such as a bank or other financial institution that accepts funds from a

provider and places those funds with a user. The intermediary’s investment from the user is usually for a longer term, usually has less liquidity, and usually has more credit risk than the intermediary’s liability to the provider.


155

financial statementsCollective name for historical financial reports of assets, liabilities, capital, income,

and expense.

high-gradeA phrase used to describe investments with the highest quality ratings — usually

AAA or AA.

high-yield securities(1) A formal name for junk bonds.(2) All bonds in the following credit categories as defined by NASD Rule 6200

Series as “Non-Investment Grade”: BB, B, CCC, CC, C, C, and NA/NR.

Money markets The portion of financial markets involving short-term borrowing and lending with

original maturities of one year or less. Many instruments are traded in money markets, including Treasury bills, commercial paper, federal funds, certificates of deposit, and short-lived mortgage- and asset-backed securities.

Investment grade A security that is rated one of the four highest rating categories by a nationally

registered statistical rating organization (NRSRO). The rating represents the NRSRO’s assessment of the security’s likelihood to pay interest and repay principal.

leverageThe amount of the owners’ or stockholders’ money relative to the money that

lenders, suppliers and others have contributed to the firm. The ratio of owners’ money to other peoples’ money.

market riskOne of six risks faceed by banks. The risk of an increase or decrease in the market

value/price of a financial instrument. Market values for debt instruments are affected by actual and anticipated changes in prevailing interest rates. Market values for all financial instruments, except direct obligations of the U.S. Treasury, are affected by either actual or perceived changes in credit quality. Market risk includes reinvestment risk - that is, the risk that all or part of the principal may be received when interest rates are lower than when the security was originally purchased. In that case, the principal must be reinvested at a lower rate than that originally received. Sometimes called market value risk.

Monte Carlo methodA statistical technique that involves using a large number of repeated calculations.

A methodical and formalized version of trial and error.

Monte Carlo simulationA statistical technique that involves using a large number of repeated calculations.

A methodical and formalized version of trial and error. Monte Carlo simulation uses historically known interest rate volatilities to scientifically generate the large number of interest rate paths needed to simulate the interest rate sensitivity of bank products


156

with embedded options. Monte Carlo simulation is one of the best tools for dealing with many of the option-related problems in interest rate risk measurement.

Credit default swap Contract that provides protection against the risk of default by borrowers. The

buyer of the credit default swap (CDS) makes periodic payments to the seller, and in return the buyer will receive a payoff if the borrower defaults, similar to an insurance contract.

Mortgage-backed securities (MBS)A security that is collateralized by a discrete pool of mortgage loans and that makes

payments that are based primarily on the performance of those loans.

risk-based capitalRules for establishing minimum required levels of book capital for financial

institutions. Capital is allocated to types of bank assets based upon weightings assigned to those assets. For example, U.S. Treasury obligations and some U.S. Agency obligations require no capital. Most other U.S. Agency obligations are given a 20 percent weighting for the purpose of calculating risk-based capital. Corporate obligations have a 100 percent weighting.

Secured lending Lending in which the borrower pledges collateral to the lender to secure repayment

of the loan.

scenarioAn outline of a hypothetical situation or chain of events. For example, a future

recession.

scenario analysis(1) In investment analysis, the process of examining the anticipated performance

of an investment under a variety of alternative potential interest rate environments.(2) In bank asset/liability management, the process of modeling the anticipated

effects of interest rate changes on the net income or capital of a financial institution. Scenario analysis incorporates assumptions for changes in the behavior of the institution’s managers and its customers that are anticipated to be associated with the modeled changes in interest rates.

Primary credit One of the Federal Reserve’s discount window lending programs for depository

institutions. Primary credit is extended by Federal Reserve Banks to depository institutions in generally sound financial condition. Credit is typically provided on a very short-term basis, as a backup source of funding, at a rate of interest that is above the level of short-term market interest rates.

Reserve requirements The amount of reserves that a depository institution must hold against specified

deposit liabilities.


157

Secured lendingLending in which the borrower pledges collateral to the lender to secure repayment

of the loan.

value at risk (VAR)The amount or percentage of value that is at risk of being lost from a change in

prevailing interest rates (similarly defined for things other than interest rates as well). The sensitivity of the value of a single financial instrument, a portfolio of financial instruments, or an entire entity’s balance sheet to changes in interest rates can be calculated. The resulting sensitivity is the amount of value at risk. See earnings at risk for an alternative measure of interest rate risk. VAR, sometimes called equity value at risk or EVAR, can be calculated by at least four different mathematical expresions. The simplest and least accurate measure of VAR is the difference between the calculated economic value of equity (EVE) under one projected rate scenario and the calculated EVE under a different projected rate scenario. See correlation VAR, empirical VAR and historical VAR for definitions of VAR calculated under more rigorous formulae.

volatilityThe rate of change in a variable. More formally, a statistical term to quantify the

dispersion of variables such as rates or prices around the mean. A measure of the variability of the price of an underlying financial instrument, rate, commodity, or currency. Volatility only measures the quantity of the change - not the direction. Volatility is not influenced by the direction of the change; it does not matter whether the price rises or falls. Volatility is often used as a proxy for riskiness. See realized volatility and implied volatility.

weighted-average coupon (WAC)The average interest rate charged to mortgage loan borrowers in an MBS pool

weighted by the size of each loan. Individual loans in an MBS pool will not usually have the same rates of interest. For example, FNMA pools may have mortgages with up to 250 basis points spread between the highest-rate and the lowest-rate loans in the pool. Investors must remember that the WAC may change over time as some loans in the pool repay faster than others. Since loan by loan information is not available, investors must rely on the original WAC throughout the life of the pool.

yieldThe annual return on an investment expressed as a percentage on an annual basis.

For interest-bearing securities, the yield is a function of the rate; the purchase price; the income that can be earned from the reinvestment of income received prior to maturity, call, or sale; and the time from purchase to maturity, call, or sale. Different formulas or methods are used to calculate yields. See total return analysis and yield-to-maturity.

Z scoreOne of the oldest and most well-known insolvency prediction formulas. The Z

score, developed by Dr. Robert Altman, is a financial model that uses historical financial data to calculate a score. The Z score successfully predicts bankruptcy with well over 90 percent accuracy using data from one year prior and is over 70 percent


158

accurate using data from as many as five years prior to bankruptcy. Other financial models claim even higher accuracy levels.

warrant(1) An order drawn by a payor directing its treasurer to pay a specified amount to

the person named or to the bearer. It may be payable upon demand, in which case it usually circulates in the same way as a bank check; or it may be payable only out of certain revenue when and if received, in which case it does not circulate as freely.

(2) A financial instrument that gives the holder the right, but not the obligation, to purchase a specified amount of an asset at a specified price during a specified period of time. A warrant may give its holder the right to buy shares of stock, bonds, currencies, or commodities. The major difference between warrants and options is that prices for warrants are usually published with lists of the prices for the underlying assets.


159

MAIN REFERENCES

Basel Committee on Banking Supervision (2006): “International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards”, Bank for International Settlements, Basel

“Enhancements to the Basel II Framework” July 2009 Bank of International Settlement Publications http://www.bis.org/publ/bcbs157.htm

BCBS (2010b), “An assessment of the long-term economic impact of stronger capital and liquidity requirements”, Bank for International Settlements (BIS), Basel Committee on Banking Supervision (BCBS)Basel Committee on Banking Supervision (2006a) Basel II: “International convergence of capital measurement and capital standards: A revised framework” comprehensive version. www.bis.org

Basel, Bank of International Settlements (2011), “Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems”, Bank of International Settlements Publications.

Basel Committee on Banking Supervision (2006a), Results of the Fifth Quantitative Impact Study, Bank for International Settlements.

Andrew Powell “ Basel II and Developing Countries: Sailing through the Sea of Standards” World Bank Policy Research Working Paper 3387.

Bank of England. 2011. “UK Banks’ Assets and the Allocation of Regulatory Capital,” Financial Stability Report, December, pp. 26 27, available at http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/fsr/2011/fsrfull1112.pdf

Bugie, S., T. Azarchs, Y. Burger, S. Quinn, “Basel II: No Turning Back for the Banking Industry,” Standard & Poor’s Research Report, August 22, 2003

Caprio, Gerard and Patrick Honohan. 1999. “Restoring Banking Stability: Beyond Supervised Capital Requirements.” Journal of Economic Perspectives, 13(4)

Credit Risk Models at Major U.S. Banking Institutions: “Current State of the Art and Implications for Assessments of Capital Adequacy” Federal Reserve System Task Force on Internal Credit Risk Models“CREDITRISK+” Credit Risk Management Framework by Credit SuisseCham R, Cosimano Th, (2003) “The Nature of Capital Adequacy Constraints Under the Basel Accord” Available at SSRN http://papers.ssrn.com

Cumming, S., and Nel, H., (2005). Capital Controls and the Lending Behaviour of South African Banks: Preliminary Findings on the Expected Impact of Basel II. South African Journal of Economics, 73 (4), pp. 641 –656).

Cornford, Andrew, “The Global Implementation of Basel II: Prospects and Outstanding Problems” (October 1,2006). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1278049

Demirguc Kunt, A., E. Detragiache and O. Merrouche. 2010. “Bank Capital: Lessons from the Financial Crisis,” Policy Research Working Paper Series 5473, World Bank.

BIBLIOGRAPHY


160

Deutsche Bank (2001),” New Basel Capital Accord, DB Global Markets Research” (research.gm.db.com).

Dobson, W. & Hufbauer, G. (2001): World Capital Markets. Challenge to the G-10 Countries. Peterson Institute.

European Banking Authority Report, “Summary report on comparability and pro-cyclicality of the IRB Approach” (17 December 2013).

European Banking Authority, Discussion Paper (DP) “The future of the IRB approach,” November 2014Eugene F. Fama University of Chicago Agency Problems and the Theory of the Firm,FSF (2008) Report of the Financial Stability Forum on enhancing market and institutional resilience. April. www.fsforum.org

Financial Stability Board and the Basel Committee on Banking Supervision: “Assessing the macroeconomic impact of the transition to stronger capital and liquidity requirements” December 2010, publication available on the BIS website (www.bis.org)

Financial Stability and Central Banks: A Global Perspective edited by Richard Brearley, Juliette Healey, Peter J N Sinclair, Charles Goodhart, David T. Llewellyn, Chang Shu

Financial Services Authority. 2010. “Results of 2009 Hypothetical Portfolio Exercise for Sovereigns, Banks and Large Corporations,” available at http://www.fsa.gov.uk/pubs/international/sbc_hpe.pdf.Härle. P, E. Lüders, T. Pepanides, S. Pfetsch, T. Poppensieker and U. Stegemann. 2010. “Basel III and European Banking: Its Impact, How Banks Might Respond, and the Challenges of Implementation,” McKinsey Working Papers on Risk, no. 26.

Institute of International Finance June 2010: “Interim Report on the Cumulative Impact on the Global Economy of Proposed Changes in the Banking Regulatory Framework “

Jaime Caruana: Basel II - the road ahead http://www.bis.org/review/r030930a.pdfJonathan R. Macey and Maureen O’Hara: The Corporate Governance of Banks FRBNY Economic Policy Review / April 2003

Haldane. A, and Madouros. V : “The Dog and the Frisbee” part of the book “ The Tower of Basel” p 109 -160.

Hammes, Wolfgang and Mark Shapiro (2001): “The Implications of the New Capital Adequacy Rules for Portfolio Management of Credit Assets”, Journal of Banking and Finance, 25(1), pp.97-114.Haskel, Pereira, Slaughter: Does Inward Foreign Direct Investment boost the Productivity of Domestic Firms?, NBER Working Paper 8724.

James R. Markusena, b, Anthony J. Foreign direct investment as a catalyst for industrial development Venable NBER Working Paper No. 6241 http://www.nber.org/papers/w6241

Gersbach Hans, Wehrspohn Uwe. “Lean IRB Approaches and transition Design: the Basel II Proposal 2001” Available at SSRN http://papers.ssrn.com

Gabriele Sabato and Markus M. Schmid “Estimating conservative Loss given default” Available at SSRN http://papers.ssrn.com

Giles T and Milne A “Basel II and UK banks.What are the costs and benefits of IRB qualification”? Publication at Charles River Associates (March 2004)

Getter, Darryl E. (2012), “U.S. Implementation of the Basel Capital Regulatory Framework,” Congressional Research Service.


161

Gordy M. B. (2003): “A Risk-Factor Model Foundation for Ratings-Based Bank Capital Rules”, Journal of Financial Intermediation 12: 199-232

Guiso, Sapienza and Zingales 2002: Does Local Financial Development Matter? http://cepr.org/active/publications/discussion_papers/dp.php?dpno=3307

Lamoreaux, Naomi R., 1994, “Insider Lending. Banks, Personal Connections, and Economic Development in Industrial New England,” Cambridge University Press, New York.

Le Leslé, V. and S. Avramova. 2012. “Revisting Risk Weighted Assets,” IMF working paper 12/90. Laeven, L. and F. Valencia. 2010. “Resolution of Banking Crises: The Good, the Bad and the Ugly,” IMF working paper, 10/146.

Leonid V. Philosophov, D. Sc., Professor “Assessing Validity of the Basel II model in measuring risk of credit portfolios” Available at SSRN http://papers.ssrn.com

Leonardo Bartolini, Allan Drazen Capital-Account Liberalization as a Signal, American Economic Review, 1997, vol. 87, issue 1, pages 138-54

Levine, R. Barth, J. R. C. (2001): Bank Regulation and Supervision: What Works Best? World Bank. Working Paper No. 2725.

King, R.G., Levine, R., 1993b. Finance, entrepreneurship, and growth: theory and evidence. Journal of Monetary Economics 32, 513}542.

Konings, J. (2001), The Effects of Foreign Direct Investment on Domestic Firms: Evidence from Firm Level Panel Data in Emerging Economies, Economics of Transition, 9, 619-633.

Manso, G. (2011). ‘Feedback effects of credit ratings’, working paper. Mariathasan, M. and G. Merrouche, ‘The manipulation of Basel risk-weights’, Oxford University working paper 621.

Michael Jacobs, Office of the Comptroller of the Currency “An Empirical Study of Exposure at Default” June 2008

Mishkin Frederic and Eakins Stanley G, textbook: Financial Markets Institutions. 4th Edition, New YorkMcKinsey & Company (2010), “Basel III and European banking: Its impact, how banks might respond, and the challenges of implementation,” McKinsey Working Papers on Risk, No. 26.

Maurice Obstfeld: The Global Capital Market: Benefactor or Menace? https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/jep.12.4.9

Nishiguchi K, Kawai H, “Capital Allocation and Bank Management Based on the Quantification of Credit Risk” Federal Reserve Bank of New York ECONOMIC POLICY REVIEW, October 1998

Ojo, Marianne, “The Impact of Capital and Disclosure Requirements on Risks and Risk Taking Incentives” (February 3, 2010). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1547023

Pagia and Phlegar, 2002 The New Basel Capital Accord: What will be the impact on small banks and consumers? Institutional Investor Inc. USA.

Patrick Van Roy :”Credit Ratings and the Standardized Approach to Credit Risk in Basel II, 2005 ECB Working Paper No. 517

Pagano, M. and P. Volpin (2010). ‘Credit ratings failures and policy options’, Economic Policy, 62,401-431.

Simone Varotto “An Assessment of the Internal Rating Based Approach in Basel II” August 2008


162

Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=1197542

Sironi, Andrea, Altman, Edward I., Brady, Brooks and Resti, Andrea,”The Link between Default and Recovery Rates: Implications for Credit Risk Models and Procyclicality “(April 2002). Available at SSRN are all the studies of Andrea Resti http://papers.ssrn.com/sol3/cf_dev/AbsByAuth.cfm?per_id=223524VanHoose, D (2007) :”Theories of bank behavior under capital regulation”. Journal of Banking and Finance, 31, 3680–3697.

VanHoose, David D., Assessing Banks’ Cost of Complying with Basel II (September 2007). Networks Financial Institute Policy Brief No. 2007-PB-10. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1066766William Francis and Matthew Osborne: UK Financial Services Authority ”Bank regulation, capital and credit supply: Measuring the impact of Prudential Standards”