doĞankent saĞlik ocaĞi beldesİnde yaŞayan 0–59 aylik ... · kabakulak seropozitifliği ise...

T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

TIP FAKÜLTESİ

HALK SAĞLIĞI ANA BİLİM DALI

DOĞANKENT SAĞLIK OCAĞI BELDESİNDE

YAŞAYAN 0–59 AYLIK ÇOCUKLARDA

KIZAMIKÇIK VE KABAKULAK

SEROPREVALANSI

Dr. Ayşe Berrin YAPICIOĞLU

Uzmanlık Tezi

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Necdet AYTAÇ

ADANA–2006

T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

TIP FAKÜLTESİ

HALK SAĞLIĞI ANA BİLİM DALI

DOĞANKENT SAĞLIK OCAĞI BELDESİNDE

YAŞAYAN 0–59 AYLIK ÇOCUKLARDA

KIZAMIKÇIK VE KABAKULAK

SEROPREVALANSI

Dr. Ayşe Berrin YAPICIOĞLU

Uzmanlık Tezi

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Necdet AYTAÇ

TF2004LTP3

ADANA–2006

I

TEŞEKKÜR

Yapmış olduğum ve henüz tamamladığım uzmanlık tezinde tez yöneticisi olarak

yakın ilgi ve desteklerini gördüğüm, bu sayede kendisiyle daha fazla çalışma şansına

eriştiğim başta Sayın Prof. Dr. Necdet AYTAÇ’a, uzmanlık eğitimim süresi boyunca

desteğini hiç esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Muhsin AKBABA’ya ve tezin yazımı

süresince ilgi ve desteğini gördüğüm Doç. Dr. Hacer YAPICIOĞLU YILDIZDAŞ’a

teşekkür ederim.

Dr Ayşe Berrin YAPICIOĞLU

Bu tez Çukurova Üniversitesi Araştırma Proje Fonu Tarafından TF2003LTP4

No’lu proje ile desteklenmiştir.

II

İÇİNDEKİLER SAYFA

NO

TEŞEKKÜR I

İÇİNDEKİLER II

TABLO LİSTESİ VII

ŞEKİL LİSTESİ X

KISALTMALAR X

ÖZET ve ANAHTAR SÖZCÜKLER XI

ABSTRACT-KEYWORDS XII

I. GİRİŞ ve AMAÇ 1

II. GENEL BİLGİLER 2

2.1. KIZAMIKÇIK 2

2.1.1. Tarihçe 2

2.1.2. Etken 3

2.1.3. Epidemiyoloji 3

2.1.4. Patogenez ve patoloji 4

2.1.4.1. Kazanılmış kızamıkçık 4

2.1.4.2. Konjenital kızamıkçık 4

2.1.5. Klinik belirtiler 5



2.1.6. Komplikasyonlar 7

2.1.7. Tanı 7



2.1.8. Tedavi 8

2.1.9. Prognoz 8



2.1.10. Reenfeksiyon 9

2.1.11. Korunma 9

III

2.1.11.1. İzolasyon ve karantina 9

2.1.11.2. Pasif bağışıklık 10

2.1.11.3. Aktif bağışıklık 10

2.1.12. Kızamıkçık aşıları 10

2.1.12.1. Aşının yan etkileri 11

2.1.12.2. Aşılama endikasyonları 11

2.1.12.3. Aşının kontrendikasyonları 12

2.1.13. Çeşitli ülkelerde kızamıkçık seroprevalansı 13

2.2. KABAKULAK 15

2.1.2. Tarihçe 15

2.2.2. Etken 16

2.2.3. Epidemiyoloji 16

2.2.4. Patoloji ve Patogenez 17

2.2.5. Klinik Belirtiler 18

2.2.5.1. Doğum Sonrası Edinilmiş Kabakulak 19

2.2.5.2. Gebelikte Kabakulak Enfeksiyonu 21

2.2.6 Tanı 22

2.2.7. Tedavi 22

2.2.8. Prognoz 22

2.2.9. Reenfeksiyon 23

2.2.10. Korunma 23

2.2.10.1. İzolasyon ve Karantina 23

2.2.10.2. Pasif korunma 23

2.2.10.3. Aktif Bağışıklık 23

2.2.11. Kabakulak Aşıları 23

2.1.11.1. Aşının yan etkileri 24

2.1.11.2. Aşılama endikasyonları 24

2.1.11.3. Aşının kontrendikasyonları 24

2.2.12. Çeşitli Ülkelerde Kabakulak Seroepidemiyolojisi 25

III. GEREÇ ve YÖNTEM 29

3.1. Araştırma Bölgesi 29

3.2. Araştırmanın Tipi 31

IV

3.3. Örnek Seçimi 31

3.3.1. Evren 31

3.3.2. Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi ve Seçilmesi 31

3.4. Araştırmanın Değişkenleri 33

3.4.1. Kızamıkçık İçin Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler 33

3.4.2. Kabakulak İçin Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler 34

3.5. Araştırmada Kullanılan Terimler ve Tanımlar 34

3.6. Araştırmada Kullanılan Araç ve Gereçler 34

3.7. Araştırmanın Uygulanması 35

3.8. Araştırmada Kullanılan Laboratuar Yöntemleri 36

3.9. Verilerin Analizi 36

3.10. Araştırmanın Süresi 37

3.11. Araştırmanın Bütçesi 37

IV. BULGULAR 38

4.1. Sosyodemografik Özellikler 38

4.1.1. Çocukların Sosyodemografik Özellikleri 38

4.1.1.1. Çocukların Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımları 38

4.1.2. Anne ve Babalara Ait Tanımlayıcı Özellikler 40

4.1.2.1. Annelere Ait Tanımlayıcı Özellikler 40

4.1.2.2. Babalara Ait Tanımlayıcı Özellikler 41

4.1.3. Aile Yapısına Ait Tanımlayıcı Özellikler 42

4.2. Kızamıkçık Antikor Durumu ve Bunu Etkileyen Faktörler 44

4.2.1. Yaş Gruplarına Göre Kızamıkçık Antikorlarının Dağılımı 44

4.2.2. Cinsiyete Göre Kızamıkçık Antikorlarının Dağılımı 45

4.2.3. Yaş grupları ve Cinsiyete Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı 46

4.2.4. Çocuklarda Kızamıkçık Geçirme Öyküsü ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

46

4.2.5. Annelerin Eğitim Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı 47

4.2.6. Annelerin Çalışma Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı 47

4.2.7. Babaların Eğitim Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı 48

4.2.8. Babaların Çalışma Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı 48

4.2.9. Ailede Kızamıkçık Öyküsü ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı 48

4.2.10. Hanede Yaşayan Kişi Sayısı ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı 49

V

4.2.11. Hanede Yaşayan 0–6 Yaş Çocuk Sayısı ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

49

4.2.12. Hanede Yaşayan 7–14 Yaş Çocuk Durumu ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

50

4.2.13. Hanede Yaşayan ≥15 Yaş Kişi Sayısı ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

50

4.2.14. Hanede Okula Giden Kişi Durumu ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

51

4.2.15. Çocukların Boy Uzunluğu Persentiline Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

51

4.2.16. Çocukların Ağırlık Persentiline Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

52

4.3. Kabakulak Antikor Durumu Ve Bunu Etkileyen Faktörler 52

4.3.1. Yaş Gruplarına Göre Kabakulak Antikorlarının Dağılımı 53

4.3.2. Cinsiyete Göre Kabakulak Antikorlarının Dağılımı 54

4.3.3.Yaş grupları ve Cinsiyete Göre Kabakulak Antikor Dağılımı 54

4.3.4. Çocukların Kabakulak Geçirme Öyküsü ve Kabakulak Antikor Dağılımı

55

4.3.5. Annelerin Eğitimi Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı 55

4.3.6. Annelerin Çalışma Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı 56

4.3.7. Babaların Eğitim Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı 56

4.3.8. Babaların Çalışma Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı 57

4.3.9. Ailede Kabakulak Öyküsü ve Kabakulak Antikor Dağılımı 57

4.3.10. Hanede Yaşayan Kişi Sayısı ve Kabakulak Antikor Dağılımı 57

4.3.11. Hanede Yaşayan 0–6 Yaş Çocuk Sayısı ve Kabakulak Antikor Dağılımı

58

4.3.12. Hanede Yaşayan 7–14 Yaş Çocuk Durumu ve Kabakulak Antikor Dağılımı

58

4.3.13. Hanede Yaşayan ≥15 Yaş Kişi Sayısı ve Kabakulak Antikor Dağılımı

59

4.3.14. Hanede Okula Giden Kişi Durumu ve Kabakulak Antikor Dağılımı

59

4.3.15. Çocukların Boy Uzunluğu Persentiline Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

59

4.3.16. Çocukların Ağırlık Persentiline Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

60

V. TARTIŞMA 61

5.1. Sosyodemografik Özellikler 61

5.2. Kızamıkçık Antikor Durumu ve Bunu Etkileyen Faktörler 63

5.3. Kabakulak Antikor Durumu Ve Bunu Etkileyen Faktörler 67

VI. SONUÇ ve ÖNERİLER 71

VI

VII. KAYNAKLAR 74

VIII. EKLER 83

EK 1.Soru Kağıdı 83

EK 2. Rubella IgG ELISA DSL–05–10-RBG Çalışma Kılavuzu 85

EK 3. Mumps IgG ELISA DSL–05–10-MUGi Çalışma Kılavuzu 89

IX. ÖZGEÇMİŞ 94

VII

TABLO LİSTESİ SAYFA

NO

Tablo 1. CRS’nun Klasik Bulguları 6

Tablo 2. Ülkemizde Çocuk Yaş Gruplarında Yapılan Kızamıkçık Duyarlılık Çalışmaları

15

Tablo 3. Kabakulak Enfeksiyonunun Yaygın Klinik Özelliklerinin Sıklığı

18

Tablo 4. Bazı Ülkelerde Aşılama Öncesi Ve Sonrası Kabakulak İnsidansı

27

Tablo 5. Ülkemizde Çocuk Yaş Gruplarında Yapılan Duyarlılık Çalışmaları

28

Tablo 6. Doğankent Beldesinin 2003 Yılına Ait Demografik Ölçütleri 31

Tablo 7. Doğankent Sağlık Ocağı Bölgesi’nde Bulunan 0–59 Aylık Evrenin Ve Örnekleme Seçilen Çocukların Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Dağılımları

33

Tablo 8 Çocukların Yaş Grubu Ve Cinsiyete Göre Dağılımları 38

Tablo 9. Çocuklara Ait Bazı Tanımlayıcı Özellikler 39

Tablo 10. Çocukların Vücut Ağırlığı Ve Boy Uzunluğu Persentillerine Göre Dağılımı

40

Tablo 11. Çocukların Annelerine Ait Tanımlayıcı Özellikler 41

Tablo 12. Çocukların Babalarına Ait Tanımlayıcı Özellikler 42

Tablo 13. Aile Yapısına Ait Özellikler 43

Tablo 14. Çocuklarda Kızamıkçık Antikor Durumu 44

Tablo 15. Yaş Gruplarına Göre Kızamıkçık Antikorlarının Dağılımı 44

Tablo 16. Cinsiyete Göre Kızamıkçık Antikorlarının Dağılımı 45

Tablo 17. Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı 46

Tablo 18. Çocuklarda Kızamıkçık Geçirme Öyküsü Ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

46

Tablo 19. Annelerin Eğitim Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

46

Tablo 20. Annelerin Çalışma Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

46

Tablo 21. Babaların Eğitim Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

47

Tablo 22. Babaların Çalışma Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

47

Tablo 23. Ailede Kızamıkçık Geçirme Öyküsü Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

49

VIII

Tablo 24. Hanede Yaşayan Kişi Sayısı Ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı 49

Tablo 25. Hanede Yaşayan 0–6 Çocuk Sayısı Ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

50

Tablo 26. Hanede Yaşayan 7–14 Yaş Çocuk Durumu Ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

50

Tablo 27. Hanede Yaşayan ≥15 Yaş Kişi Sayısı Ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

51

Tablo 28. Hanede Okula Giden Kişi Durumu Ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

51

Tablo 29. Çocukların Boy Uzunluğu Persentiline Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

52

Tablo 30. Çocukların Ağırlık Persentiline Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

52

Tablo 31. Çocuklarda Kabakulak Antikor Durumu 52

Tablo 32. Yaş Gruplarına Göre Kabakulak Antikorlarının Dağılımı 53

Tablo 33. Cinsiyete Göre Kabakulak Antikorlarının Dağılımı 54

Tablo 34. Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Kabakulak Antikor Dağılımı 54

Tablo 35. Çocuklarda Kabakulak Geçirme Öyküsü Ve Kabakulak Antikor Dağılımı

55

Tablo 36. Annelerin Eğitim Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

55

Tablo 37. Annelerin Çalışma Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

56

Tablo 38. Babaların Eğitim Durumuna Göre Kabakulak Antikor Durumu 56

Tablo 39. Babaların Çalışma Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

56

Tablo 40. Ailede Kabakulak Geçirme Öyküsü Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

57

Tablo 41. Hanede Yaşayan Kişi Sayısı Ve Kabakulak Antikor Dağılımı 57

Tablo 42. Hanede Yaşayan 0–6 Yaş Çocuk Sayısı Ve Kabakulak Antikor Dağılımı

58

Tablo 43. Hanede Yaşayan 7–14 Yaş Çocuk Durumu Ve Kabakulak Antikor Dağılımı

58

Tablo 44. Hanede Yaşayan ≥15 Yaş Kişi Sayısı Ve Kabakulak Antikor Dağılımı

59

Tablo 45. Hanede Okula Giden Kişi Durumu Ve Kabakulak Antikor Dağılımı

59

Tablo 46. Çocukların Boy Uzunluğu Persentiline Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

60

Tablo 47. Çocukların Ağırlık Persentiline Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

60

IX

ŞEKİL LİSTESİ SAYFA

NO

Şekil-1. Doğankent Sağlık Ocağı Bölgesi Nüfus Piramidi 30

Şekil-2. Yaş Gruplarına Göre Kızamıkçık Seropozitifliği 45

Şekil-3. Yaş Gruplarına Göre Kabakulak Seropozitifliği 53

X

KISALTMALAR yy yüzyıl

ABD Amerika Birleşik Devletleri

CRS Konjenital kızamıkçık sendromu

nm nanometre

IUBG İntra uterin büyüme geriliği

BOS Boyun omur ilik sıvısı

NA Nötralizan antikor

CF Kompleman fiksasyon

HI Hemaglütinasyon inhibisyon

ELISA Enzim immün assay

PFU Plak yapıcı ünite

MMR Kızamık, kabakulak, kızamıkçık

WHO Dünya Sağlık Örgütü

S Soluble

SED Sosyo ekonomik durum

RT-PCR Revers revers transkripsiyon-polimeraz zincir reaksiyonu

MR Kabakulak, kızamıkçık

ACIP Advisory Comittee on İmmünization Practices

HIV Human immün deficiency virus

km Kilometre

Ç.Ü.T.F. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi

OYD Okur yazar değil

OY Okur yazar

TNSA Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması

DİE Devlet İstatistik Enstitüsü

BCG Verem aşısı

XI

ÖZET ve ANAHTAR KELİMELER

Doğankent Sağlık Ocağı Beldesinde Yaşayan 0–59 Aylık Çocuklarda Kızamıkçık

ve Kabakulak Seroprevalansı Kızamıkçık ve kabakulak başlıca çocukluk çağı enfeksiyonları olup her ikisinin de prognozu çocuklarda iyidir. Kızamıkçığın gebeliğin erken döneminde geçirildiğinde konjenital kızamıkçık sendromuna yol açabilme özelliği hastalığı önemli hale getirirken, kabakulak puberteden sonra geçirildiğinde çeşitli komplikasyonlara neden olmaktadır. Bu çalışmanın amacı sosyoekonomik düzeyi düşük bireylerin yaşadığı Doğankent Sağlık Ocağı Beldesindeki kızamıkçık ve kabakulak aşıları ile aşılanmamış 0–59 aylık çocuklarda kızamıkçık ve kabakulak seroprevalansını belirlemektir. Çalışma kesitsel tipte olup 0–59 aylık 331 çocukta yapılmıştır. Serumlar ELISA ile çalışılmış, verilerin analizinde SPSS ver 10.0, Epi-Info 3.5 paket programları kullanılmıştır.

Kızamıkçık seropozitifliği %17.5, kabakulak seropozitifliği %35.3 idi. Kızamıkçık seropozitifliği 48-59 aylık çocuklarda, okul eğitimi almamış ebeveyn çocuklarında, hanesinde okula giden kişi olan çocuklarda anlamlı olarak yüksekti (p<0.05). Kabakulak seropozitifliği ise yaş ve cinsiyet dağılımına göre sadece 23–35 aylık erkek çocuklarda, babaları sürekli işve/veya gelir sahibi olmayan çocuklarda anlamlı olarak yüksekti (p<0.05). Cinsiyet, çocuğun ya da hanede yaşayanların kızamıkçık ya da kabakulak geçirme öyküsü durumu, hanede yaşayan toplam kişi sayısı, hanede yaşayan 0–6 yaş kişi sayısı, hanede 7–14 yaş kişi olup olmaması ve ≥15 yaş kişi sayısı, çocuğun boy ve kilosu ile kızamıkçık ya da kabakulak seropozitifliği arasında fark yoktu (p>0.05). Asemptomatik enfeksiyon oranı kızamıkçık için %98.3, kabakulak için %83.8 idi.

Sonuç olarak, Sağlık Bakanlığı kızamıkçık ve kabakulak aşılarını henüz 2006 yılında ulusal aşılama programına sokmuştur. Bu programa göre 1 ve 7 yaşındaki çocuklar kızamık, kabakulak ve kızamıkçık aşısı ile aşılanacaktır. Bizim çalışmamızda 0–59 aylık çocuklarda kızamıkçık ve kabakulak seropozitifliği düşük orandadır. 2005 yılından önce doğan çocuklar iki doz aşı ile aşılanmalı ve yeni program bu çocuklar için planlanmalıdır.

Anahtar kelimeler: Çocuk, kabakulak, kızamıkçık, seroprevalans

XII

ABSTRACT-KEYWORDS Rubella and mummps seroprevalence in 0–59 months age of children in Doğankent

Health Center Rural Area

Rubella and mumps are the most frequent infectious diseases of childhood, with good prognosis. Whereas mumps can cause a few complication after adolesent age, the most important complication of rubella is congenital rubella. In this study we aimed to determine the rubella and mumps seroprevalence in 0-59 months aged children in Doğankent Health Center Rural Area where people with low socioeconomic status live. These children were not vaccinated with rubella and mumps. The study was a cross sectional study and 331 children were included. ELISA was used for serum study and istatistical analysis was performed by SPSS version 10.0, Epi-Info 3.5 programme. Rubella and mumps seropositivity were 17.5 % and 35.3 %, respectively. Rubella seropositivity was significantly higher in 48–59 months aged children, children whose parents were not educated and children who have siblings educated in school (p< 0.05). 48.9 % of the children was male. Mumps seropositivity was higher in 23–35 months aged male group and in children whose fathers have no job (p< 0.05). There was no statistically significant difference between seropositivity of both diseases and gender, mumps and rubella anamnesis of the child or any relative in house, number of household, number of 0–6 years old children, presence of 7–14 years old age adolesencent, number of ≥ 15 years of age person in household and weight and height of the child (p> 0.05). Asymptomatic infection for rubella and mumps was 98.3 % and 83.8 %, respectively. In conclusion, the Health Ministery of Turkey has just included rubella and mumps vaccine in National Immunisation Programme in 2006. To this programme, 1 and 7 years of aged children should be vaccinated against measles mumps, and rubella. So, the children born before 2005 will gain this vaccination once. The seropositivity in our population shows that both rubella and mumps are low in children aged 0–59 months. So most of these children born before 2005 should be vaccinated twice and a new programme should be planned for these children.

Keywords: Child, mumps, rubella, seroprevalence

1

GİRİŞ ve AMAÇ

Kızamıkçık (Alman ya da 3 günlük kızamık) çocukluk çağının akut, yaygın viral

enfeksiyonu olup orta şiddette konstitüsyenel semptomlar, kızamık ve kızıl benzeri

döküntü ve suboksipital, retroauriküler, arka servikal lenf nodlarında büyüme ile

karekterizedir. Olguların %25-60’ı subklinik enfeksiyonlardır. Hastalık iyi huylu olup

gebeliğin erken döneminde geçirildiğinde konjenital kızamıkçık sendromuna yol

açabilme özelliği hastalığı önemli hale getirmektedir.

Kabakulak başlıca okul çağı çocukları ve adelosanların akut, yaygın viral

enfeksiyonudur. Hastalığın başlıca bulgusu tükürük bezlerinde nonsüpüratif şişlik ve

hassasiyet olup çoğu vakada bir ya da iki parotis bezi tutulur. Hastalık iyi huylu olup

kendi kendisini sınırlar. Olguların 1/3’ü subklinik enfeksiyondur. Menenjit ve

epididimiorşit hastalığın diğer iki önemli bulgusu olup karakteristik olarak puberteden

sonra kabakulak geçiren kişilerde daha sık görülür ve tükürük bezi tutulumundan önde

gelir.

Enfeksiyon hastalıklarından korunmada en etkili yol düzenli aşılama

programlarının uygulanmasıdır. Gelişmiş ülkelerde uygulanan aşılama programları ile

her iki hastalığın da görülme sıklığı azalmıştır.

Bu çalışmanın amacı 0–59 aylık çocuklarda kızamıkçık ve kabakulak

seroprevalansını ve buna etki eden faktörleri belirlemektir.

2

2. GENEL BİLGİLER

2.1 KIZAMIKÇIK

2.1.1 Tarihçe

Kızamıkçık (Rubella, Alman kızamığı, 3 günlük kızamık, 3. hastalık) Arap

doktorlarca kızamığın bir çeşidi olarak Al-hamikah olarak isimlendirilmiş iken 18

yüzyıl (yy) ortalarında Bergen ve Orlow, Rötheln adı altında hastalığın klinik

özelliklerini tanımlanmışlardır. Hastalık 19.yy ortalarına dek Alman Kızamığı olarak

bilinmiş, 1841’de İngiliz doktorlarca Little Red, 1866’da ise İskoçya’lı Doktor Veale

tarafından Rubella olarak adlandırmıştır(1).

Kızamıkçık 19. yy sonlarına kadar orta şiddetli kızamık ya da kızamık ve kızılın

kombinasyonu olarak bilinmekteyken 1881’de Londra Ulusal Tıp Kongresinde bu

hastalığın kızamık ve kızıldan farklı bir hastalık olduğu onaylanmıştır(1).

Kızamıkçık 1941’e dek çocukluk çağının önemsiz bir hastalığı olarak

bilinmekteyken 1941’de Gregg, 1940’da Avustralya’da gebeliklerinin ilk döneminde

kızamıkçığa maruz kalan annelerden doğan bir grup bebekte konjenital katarakt tarif

etmiştir. 1944’de Hope-Simpson gebelik sırasında geçirilen kızamıkçık enfeksiyonu

sonucu konjenital kalp defektlerinin meydana geldiğini bildirmiş, ilerleyen 10 yılda

yapılan çalışmalar ise gebelik sırasında geçirilen kızamıkçık enfeksiyonunun fetusta

konjenital katarakt ve kalp defektlerinin yanısıra sağırlık, zeka geriliği ve mikrosefali de

oluşturduğunu ortaya koymuştur(1-2).

1914’de Hess enfeksiyonun viral doğasını maymunlarda yaptığı çalışmalarda

göstermiş, 1938’de Hiro ve Tasaka hastaların burun yıkantı sularını filtre ederek

insanların deri altına enjekte etmiş ve kişilerde kızamıkçık oluşturmuşlardır. 1942’de

Habel insanlardan aldığı burun yıkantı sularını ve kanları maymunlara ekerek hastalığı

maymunlarda oluşturmuştur. 1949’da Anderson, 1953’de Krugman ve arkadaşları Hiro

ve Tasaka’nın bulgularını desteklemiştir. 1953’de Krugman, 1954’de Krugman ve Ward

virüsun döküntüden 2 gün önce ve döküntünün ilk günü kanda bulunduğunu ve

kızamıkcığın döküntüsüz de meydana gelebileceğini kanıtlamış; 1962’de Weller-Neva

ve Parkman ve ark’ı etkeni ilk kez hücre kültürlerinde izole etmişlerdir(1,3).

3

1969’da Meyer ve arkadaşları tarafından ördek embriyo kültüründen geliştirilen

HPV77DE5 türü canlı zayıflatılmış kızamıkçık aşısı Amerika Birleşik Devletlerinde

(ABD) lisans almıştır. Bunu Cendehill aşısı takip etmiş ve sonunda Plotkin’in insan

embriyonik fibroblast kültüründen elde ettiği RA 27/3 türü aşısına 1979’da ABD’de

lisans verilmiştir. Bu aşıların kullanımının artması sonucu kızamıkçık ve konjenital

kızamıkçık sendromu (CRS) insidansında belirgin azalma meydana gelmiştir(3,4).

2.1.2. Etken

Kızamıkçık virüsü Togavirus sınıfında, ortalama 70 nanometre (nm) çapında

nükleokapsidi olan kübikal simetrili, tek sarmallı, zarflı RNA virusudür. Rubivirus

genusunun tek üyesidir. Virusun tek bir serotipi vardır Diğer Togaviruslardan farklı

olarak vektör aracılığı ile değil solunum yolu ile bulaşır. Virus ikisi zarfta (E1 ve E2),

biri çekirdekte (C) olmak üzere 3 farklı protein içerir. E1 proteini nötralizan ve

hemaglütinasyon özelliği olan bir glikoproteindir. (5-6-7).

Virus etkisini tripsin, formalin, ultraviole, düşük ve yüksek pH değerlerinde ve

amantatinle muamele sonucu kaybederken, soğuğa dayanıklıdır; +4 oC’de etkisini

24 saat korurken, +56oC’de etkisini 30 dakika içerisinde kaybeder(2,8).

Kızamıkçık virusu insan amniyon ve tiroid hücreleri, tavşan kornea ve böbrek

hücreleri ile maymun böbrek hücrelerinden hazırlanmış doku kültürlerinde üretilebilir(2).

2.1.3. Epidemiyoloji

İnsanlar bilinen tek doğal konak olup bazı laboratuvar hayvanlarında da

üretilebilir. Kızamıkçık yakın temas sonucu enfekte bireylerin solunum

sekresyonlarından damlacıklar yolu ile ya da enfekte gebeden fetusa transplasental yolla

bulaşır. Dünya çapında yaygın bir hastalık olup her iki cinste eşit sıklıkta görülür.

Hastalık her mevsimde görülmesine rağmen ilkbahar aylarında daha sıktır. Aşılanmamış

toplumlarda başlıca okul çağı çocuklarının hastalığı olup 5–9 yaşlarda pik yapar.

Aşılanmamış toplumlardaki erişkinlerin %10-20’si kızamıkçığa karşı duyarlıdır. Aşılı

toplumlarda ise hastalığın sık görüldüğü yaş genç erişkinlere doğru kaymıştır.

Kızamıkçık, aşısının kullanıma girmesinden önce 6–10 yıl ara ile epidemiler, 10–30 yıl

ara ile pandemiler yapmaktaydı. ABD’de 1962–64 epidemisinde 12.5 milyon

kızamıkçık olgusu ve 20.000 CRS’lu bebek rapor edilmiştir. Kızamıkçık epidemilerine

aşılanmamış toplumlarda ve aşılanmış toplumlarda kışla, okul, hapishane, kreş, hastane

gibi toplu yaşanılan yerlerde rastlanmaktadır(1,3,6,7,9,10).

4

Kızamıkçık bulaşıcı bir hastalık olmasına rağmen, bulaşıcılığı kızamıktan daha

düşüktür: Aşılama öncesi dönemde erişkinlerin %98’i kızamığa karşı bağışık iken bu

oran kızamıkçık için %80-90’dır. Aile içi bulaş %50–60 iken, kapalı toplumlarda

enfeksiyon %100 bulaşıcı olabilir(1,6,10).

2.1.4. Patogenez ve Patoloji

2.1.4.1. Kazanılmış kızamıkçık

Duyarlı kişiye üst solunum yolu mukozasından enfekte damlacıklar ile giren

virüs, üst solunum yollarında asemptomatik olarak çoğaldıktan sonra yerel lenf

düğümleri aracılığı ile kan dolaşımına katılır. En bulaşıcı dönem döküntülerin olduğu

dönem olmasına rağmen, döküntülerin başlangıcından 10 gün önce ve 15 gün sonraya

kadar virusun solunum sekresyonları ile yayılımı devam eder. Subklinik hastalar da aynı

şekilde virusu yayarlar. Semptomların başlangıcından bir hafta kadar önce virüs

hastaların lökositlerinde saptanabilir. Primer ve sekonder viremi evresi vardır. Primer

viremi döküntülerin görülmesinden bir hafta önce başlar ve döküntüler kayboluncaya

kadar devam eder. Ortalama 18 gün (2–3 hafta) olan ve döküntülerin ortaya çıkması ile

sonuçlanan inkübasyon peryodu hakkında geniş bir bilgi yoktur. Döküntü antijen-

antikor kompleksinin inflamatuar etkisi ile kapiller endotelinde meydana gelen hasar

sonucu oluşur. Döküntülerle birlikte serumda spesifik antikorlar ve dolaşan immün

kompleksler belirir. Virüs kızamıkçıklı kişilerin lenfositlerinde ve eklem sinoviyal

hücrelerinde tespit edilebilir(5,6,9).

Komplikasyonsuz edinilmiş kızamıkçık olgularında dikkati çekecek patolojik bir

durum yoktur. Oksipital, arka servikal ve arka auriküler lenf bezi büyümesi, trombosit

sayısında hafif azalma, münferit bir dalak büyümesi vardır. Enfeksiyon sırasında gelişen

ensefalitte ise hafif perivasküler infiltrasyon gelişebildiği gibi ağır nonspesifik nöron

dejenerasyonu da oluşabilir(2).

2.1.4.2. Konjenital Kızamıkçık

Hamileliğin ilk üç aylık döneminde hastalanan kadınların bebeklerinde

konjenital anomali görülme riski oldukça yüksektir. Majör etkiler organogenez sırasında

(2–6 hafta) görülür. (2,8,11).

5

Konjenital kızamıkçığın patogenezi kronik enfeksiyon ve mitozun durmasıdır.

Kronik enfeksiyon genellikle hücre klonlarının bir kısmını tutar ve konağı terk edinceye

kadar virusu üretmeye belirgin olarak devam eder. Mitozun durması, büyümenin

bozulması ile sonuçlanır(2,8).

Histopatolojik olarak kan damarlarının intima tabakasında yaygın kalsifiye

mukoprotein birikimi, dev hücreli hepatit, dalak fibrozu, korti organı nekrozu, eksik

miyelinizasyon ve perivasküler inflamasyonun dahil olduğu karakteristik bulgular

mevcuttur. Bazı enfekte fetusların dokularında eoziunofilik sitoplazma içi inklüzyonlar

da görülmüştür(2).

2.1.5. Klinik Belirtiler

2.1.5.1. Kazanılmış Kızamıkçık

İlk semptomlar 14–21 (ortalama 18±3) gün olan inkübasyon periyodundan sonra

meydana gelir. Hastalığın çocuklarda ilk belirtisi döküntü iken adelosanlarda ve

erişkinlerde döküntüden önce ateş, baş ağrısı, iştahsızlık, konjonktivit, nezle, boğaz

ağrısı, öksürük ve lenfadenopatinin görüldüğü 1–5 günlük prodromal bir dönem vardır.

Bu belirtiler döküntünün ortaya çıkması ile beraber hızla kaybolur(1,6,8).

Olguların%25-60’ı subkliniktir (8,10).

Lenf nodlarında büyüme kızamıkçığın ana bulgusu olup döküntüden en az 7 gün

önce başlar. Büyüme generalize olup suboksipital, arka servikal ve arka auriküler lenf

nodları daha sık tutulur. Lenf nodlarında şişlik ve hassasiyet döküntünün ilk günü

belirgin ve şiddetlidir. Hassasiyet bir iki gün içinde azalmasına rağmen lenf

nodlarındaki büyüme haftalarca sürebilir. Lenf nodu büyümesi kızamıkçık için

patognomik değildir(1,6,8,10).

Döküntü yüzde başlar ve hızla gövdeye yayılır. Birinci günün sonunda tüm

vücut birbiri ile birleşmeyen pembe-kırmızı makülopapüler lezyonlarla kaplanabilir.

İkinci günün sonunda döküntüler yüzden başlayarak solmaya başlar ve döküntüler

vücutta birleşir. Tipik vakalarda üçüncü günün sonunda döküntü sona erer. Döküntü

1 günden az ya da 5 günden fazla sürebilir. Bazı olgularda hiç döküntü olmayabilir.

Kızamıkçık olgularının %25’i döküntüsüz, subklinik enfeksiyonlardır(1,6,8,10). Yapılan

bir çalışmada kışlalarda subklinik/klinik enfeksiyon oranı 6.5:1 olarak bulunmuştur(12).

6

Kızamıkçık sırasında yumuşak damakta, kırmızımsı renkte, toplu iğne başı

büyüklüğünde oluşan enantemler 1898’de Forchheimer tarafından tanımlanmış olup

bazı hastalarda prodromal dönemde ya da döküntünün ilk günü görülebilir Forchheimer

lekeleri kızamıkçık için patognomik bir belirti değildir(1,6,8,).

Vücut ısısı normal ya da hafif artmıştır. Epidemiler sırasında vücut ısısı 400C

ve üzerine çıkabilir(1,6,8,10).

2.1.5.2 Konjenital Kızamıkçık

CRS’nun karakteristik bulguları; intrauterin büyüme geriliği (IUBG), katarakt,

mikrosefali, sağırlık, konjenital kalp hastalığı ve mental geriliktir. Gestasyonel yaş ile

enfeksiyonun şiddeti arasında ters ilişki vardır. Gestasyonun ilk 2 ayında geçirilen

kızamıkçık enfeksiyonu %65–85 orannda konjenital defektlere ya da spontan düşüğe

neden olurken, 3. aydan sonra etkilerken geçirilen kızamıkçık enfeksiyonu % 30-35

oranında, 4.aydan sonraki enfeksiyon ise %10 oranında konjenital defektlere neden

olur(8,6,10).

Tablo 1’de CRS’nun klasik bulguları özetlenmiştir. Tablo 1. CRS’nun Klasik Bulguları

IUGG

Göz defektleri

Katarakt

Glokom

Retinopati

Mikroftalmi

Sağırlık

Kalp defektleri

Patent duktus arteriozus

Ventriküler septal defekt

Pulmoner stenoz

Miyokard nekrozu

SSS defektleri

Psikomotor gerilik

Mikrosefali

Ensefalit

Spastik kuadriparazi

Beyin omur ilik

sıvısında (BOS)

pleositoz

Mental gerilik

Progresif

panensefalopati

Hepatomegali

Hepatit

Trombositopenik purpura

Splenomegali

Kemik lezyonları

İnterstisiyal pnömoni

Diyabetes mellitus

Psikiyatrik hastalıklar

Tiroid bezi hastalıkları

Erken puberte

7

2.1.6.Komplikasyonlar

Komplikasyon nadir olup kızamık sırasında görülen sekonder bakteriyel

enfeksiyonlar kızamıkçık sırasında görülmez(6).

Artrit ya da artralji çocuklarda ve erkeklerde nadir olup, erişkin kadınların

1/3’ünde meydana gelir. Sıklıkla diz, dirsek, el bileği eklemlerin bir ya da bir kaçı

tutulur. Nadiren kronikleşir. Virüs eklem sıvısından akut ya da rekürren kızamıkçık

artriti sırasında, kronik artritte periferik kandaki mononükleer hücrelerden, izole

edilebilir.(1,6,8).

Ensefalit son derece nadir görülen bir komplikasyon olup epidimiler sırasında

1/5000–6000 oranında ve daha çok erişkinlerde görülür. Kliniği diğer ostenfeksiyöz

ensefalitlere benzer. Genellikle döküntüden 2–4 gün sonra meydana gelir. Kızamıkçık

ensefaliti tamamen düzelebildiği gibi %20-50’si ölümle sonuçlanabilir (1,6,8,10).

Trombositopenik ve nontrombositopenik purpura 1/3000 sıklıkta görülür. Fakat

diğer komplikasyonların aksine çocuklarda daha sıktır. Burun kanaması, dişeti

kanaması, hematüri, gastrointestinal sistem kanamaları, nadiren serebral hemoraji

meydana gelebilir. Trombosit sayısı genellikle 2 haftada normale döner(1,6,8,10).

Nadiren kızamıkçığa bağlı periferik nörit, progresif panensefalit, karotis arter

trombozu, miyelit, optik nörit, Guillain Barre sendromu, miyokardit, perikardit,

testistiküler ağrı, konjuktuvit, hemolitik anemi, hemolitik üremik sendrom ve hepatit de

bildirilmiştir(1).

2.1.7. Tanı


Kızamıkçık nonspesifik semptomlarla seyrettiğinden klinik bulgularla tanıya

gitmek güç olup diğer döküntülü hastalıklardan ancak dikkatli bir hastalık öyküsü

alınarak ayırt edilebilir(1,6).

Boğaz sürüntüsü, kan, idrar ve diğer vücut sıvılarından virusün doku

kültürlerinde izolasyonu kızamıkçık için tanısal olmasına rağmen kullanımı pratik

olmadığından konjenital kızamıkçık gibi özel durumlarda kullanılır(1,6,8).

Serolojik tanıda nötralizan antikor (NA), kompleman fiksasyon (CF),

hemaglütinasyon inhibisyon (HI), enzim immün assay (ELISA), radiyal hemoliz ve

immünfloresan testleri kullanılabilir. HI testi standart test olmasına rağmen uygulaması

zordur. Bu nedenle ELISA testi tercih edilmektedir. Spesifik IgG varlığı kızamıkçığa

8

karşı bağışıklığı gösterir. Tek serum örneğinde IgM saptanması ya da çift serum

örneğinde antikor titrelerinde 4 kat ya da daha fazla titre artışı akut enfeksiyonu

düşündürür(1,6,10).


Annenin gebeliğin 1. döneminde kızamıkçığa maruz kalma ya da geçirme

öyküsünün olması ya da bebekte birkaç tane CRS bulgusunun olması ile konjenital

kızamıkçıktan kuşkulanılır.

Virüs faringeal sıvı, kan, idrar, BOS, vücuttaki bütün doku ve organlardan

üretilebilir. CRS’lu bebeklerde virusun yayılımı 1 yaşa kadar sürer. Virusun kandan

izolasyonu oldukça zordur. Viremi daha çok immün bozukluğu olan infantlarda

gözlenir(1,8).

Gebeliğin 12. haftasında plasental biyopsi ile, 22. haftasından sonra fetal kanda

spesifik IgM tespiti ile de prenatal tanı koyulabilir(6).

Konjenital kızamıkçıklı bebeğin serumunda spesifik IgM ve anneden geçen pasif

IgG bulunur. Birkaç ay sonra transplasental yolla geçen IgG tespit edilemez düzeye

iner. Erken bebeklik döneminde serumda spesifik IgM bulunuşu ve özgül IgG

antikorlarının serumda 5–6 ayda ve sonrasında hala tespit edilebilmesi CRS’nu

düşündürür(6,8).

2.1.8. Tedavi

Kızamıkçığın özel bir tedavisi yoktur. Ateş, miyalji gibi belirtiler için

analjeziklerle semptomatik tedavi yapılabilir. Artrit genellikle aspirin ile kontrol altına

alınır. Ateş ya da eklem hareketlerinde azalma varsa yatak istirahati önerilir,

kortikosteroid tedavisi gerekmez. Ensefalit tedavisinde postenfeksiyöz ensefalit

protokolü uygulanır. Şiddetli trombositopenik purpurada kortikosteroid tedavisi ve

trombosit transfüzyonu uygulanabilir, splenektomi gerekmez(1).

Kızamıkçıklı kişi ile temas eden ve abortusu kesinlikle reddeden duyarlı

gebelere 72 saat içinde gama globulin verilebilir(1).

2.1.9. Prognoz


Kızamıkçık çocuklardaki enfeksiyon hastalıklarının prognozu en iyi

olanlarındandır. Hayatı tehtid eden komplikasyonlar oldukça nadirdir (9).

9


Ölümler yaşamın ilk yılında fazla olup genellikle konjenital pnömoni, kalp

defektleri, miyokardit, hepatit, trombositopeni ya da ensefalite bağlıdır(8).

Neonatal trombositopenik purpuranın prognozu kötüdür. Purpura yokluğunda

ölüm oranı %10 iken purpura varlığında ölüm oranı %35’dir(8).

2.1.10. Reenfeksiyon

Kızamıkçığa karşı gelişen doğal bağışıklık çoğu kez ömür boyu devam etmesine

rağmen zamanla antikor titresi azalır. Spesifik antikorlar mevcut olmasına rağmen

kızamıkçık ile ikincil enfeksiyonlar gelişebilir ve genellikle subklinik seyreder. Nadiren

gelişen ikincil enfeksiyonlar genellikle kalabalık toplumlarda tekrarlayan temaslar

sonucu ve sıklıkla aşılanmış kişilerde epidemiler sırasında görülür ve IgM artışı

olmaksızın spesifik IgG tipi antikor titrelerinde belirgin artış ile tanı konur. İkincil

enfeksiyonda virus üst solunum yollarında lokal olarak çoğalmasına rağmen viremi

meydana gelmez. Virus solunum sekresyonlarında üretilebilir. Gebelikte ikincil

enfeksiyon meydana geldiğinde virusun fetusa taşınımı tartışmalı olup konjenital

anomali riski oldukça düşüktür (5).

2.1.11. Korunma

2.1.11.1. İzolasyon ve Karantina

Kazanılmış kızamıkçıkta izolasyon ve karantina genellikle gerekmez. Fakat

salgınlar sırasında hastanelerde ve duyarlı sağlık personelinde probleme neden olabilir.

Bu nedenle kadın ve erkek tüm sağlık personeline rutin olarak serolojik çalışmalar

yapılarak enfeksiyonun salgınlarda gebe duyarlı kadınlara bulaşması önlenebilir(8).

CRS’lu bebeklerde izolasyonun ana amacı enfeksiyonun duyarlı gebelere

bulaşmasını engellemektir. Solunum yolu ile enfeksiyonun bulaşması önemsiz olup

bulaşması için genellikle sıkı temas gerekir. Hastanede bebeklerin odaları mutlaka

ayrılmalı ve bunlarla ilgilenecek personelin mutlaka antikor titresine bakılmalıdır. Bu

izolasyon çocuk eve gidene kadar devam etmelidir(8).

Evde özel bir izolasyona gerek yoktur. Sadece eve gelen riskli kadınların bu

bebeklerle fiziksel teması önlenmelidir. Eğer laboratuvar olanakları varsa çocukların

kültürleri negatif olana dek bu izolasyon devam etmelidir. Enfeksiyonun şiddeti ile

yayılımı arasında doğrusal bir ilişki vardır(8).

10

2.1.11.2. Pasif Bağışıklık

Teropotik abortusu reddeden duyarlı gebeler teması takip eden 72 saat içinde

20 ml immünglobulin uygulanabilir. Kızamıkçığı önlemek için gama globulin kullanımı

tartışmalıdır (1).

2.1.11.3. Aktif Bağışıklık

Kızamıkçığın ilk atağından sonra genellikle kalıcı bağışıklık gelişir. Aktif

bağışıklık doğal enfeksiyon ya da aşılama ile uyarılır. Fakat aşılama sonrası gelişen

bağışıklık doğal enfeksiyona göre daha az uyarıcıdır(8).

2.1.12. Kızamıkçık Aşıları

1969-1970’de ABD’de HPV–77 (ördek embriyo), HPV–77 (köpek böbreği),

Cendehill (tavşan böbreği) kızamıkçık aşıları lisans almıştır. Hemen sonra insan diploid

hücre kültürlerinden RA27/3 aşısı geliştirilmiş ve 1979’da ABD’de Cendehill ve

HPV-77 aşılarının kullanımı kaldırılmış, sadece kalıcı bağışıklık etkisi uzun süreli,

reenfeksiyonlara karşı daha dirençli ve yan etkileri daha az olan RA27/3’ün kullanımına

izin verilmiştir(3,6,7,8). RA27/3 şu an Japonya dışında dünya çapında kullanılmakta olan

kızamıkçık aşısıdır(13).

RA 27/3 aşısının dozu 1.000 plak yapıcı ünite (PFU) olup 0.5 ml, subkutan

olarak uygulanır. Çalışmalarda < 3 PFU dozda bile bağışıklık sağladığı gösterilmiştir.

Aşı intranazal uygulandığında da etkili olmasına rağmen yüksek dozda (10.000 PFU)

uygulanması gerekir. Özellikle düşük dozlarda muhtemelen mekanik etkilere bağlı

olarak başarısız olunması nedeni ile bugün rutin uygulamada subkutan yol tercih

edilmektedir (7,8).

ABD ve diğer ülkelerde kızamıkçık aşısı artan bir şekilde kızamık ve

kabakulakla kombine halde kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (MMR) aşısı olarak

uygulanmaktadır(7).

Aşı -20 ya da -70oC’de oldukça stabildir, +4oC’de 5 yıl boyunca etkinliğini

korur. Oda ısısında 3 ayda, 37oC’de 3 haftada etkisini kaybeder(7). Aşı +2-8oC’de

saklanmalı, ışıktan korunmalı ve açıldıktan sonra 8 saat içerisinde tüketilmelidir (7,8).

Hemaglütinasyon inhibisyon tekniği ile RA27/3’e karşı aşılamadan 21–28 gün

sonra %95–100 oranında serokonversiyon geliştiği gösterilmiştir (1,6,7).

11

Aşının koruyucu etkinliği aşılanan ve aşılanmayan kişilerin epidemiler sırasında

gözlenmesi ile değerlendirilir. Aşının koruyucu etkinliği %97–100 arasında

değişmektedir. İmmünitenin sürekliliğini değerlendirmek için yapılan en uzun çalışma

12–17 yıl süreli olup(14) bu çalışmada aşılananların %96’sında ölçülebilen düzeyde

antikor pozitifliğinin devam ettiği görülmüştür. Tüm aşı suşlarında hücresel immünite

daha çabuk kaybolur (7).

HPV–77 ve Cenhedill tipi aşılama sonrası reenfeksiyon oranı %50’nin

üzerinde(7) iken RA 27/3 aşılama sonrası %14-18’dir(10).

2.1.12.1. Aşının Yan Etkileri

Artrit kızamıkçık enfeksiyonunun bir göstergesi olsa da erişkinlerde aşılamanın

en önemli yan etkisidir. Köpek böbreği orijinli HPV–77 erişkin ve çocuklarda benzer

şekilde yan etki yaparken, ördek embriyo tipi aşı yaşla beraber eklem reaksiyonlarında

artışa neden olmuştur(7). RA27/3 çocuklarda nadiren, erişkinlerde ise %25 oranında

artraljiye, %10 oranında da artrit semptomlarına neden olur (1,7,8,).

Polinöropati kazanılmış enfeksiyon sonrası gelişebileceği gibi aşılama sonrası da

oluşabilir. Ayrıca aşılama sonrası optik nörit, transvers miyelit, fasiyal paralizi, diffüz

miyelit, Karpal Tünel Sendromu, Horner Sendromu, Guillain Barre Sendromu da

bildirilmiştir(7).

Döküntü, ateş, boğaz ağrısı ve baş ağrısı ile birlikte kızamıkçık bulguları

görülebilir. Bebeklerde bu etkiler hemen hiç yokken erişkin kadınların yaklaşık

%50’sinde görülür(7).

Trombositopeni nadir görülen bir yan etkisi olup kazanılmış enfeksiyonda

1/3000 sıklıkta iken, aşılama sonrası 10 kat daha nadirdir(7).

Aşı sellüler immünüteyi PPD testini, kandida ve fitohemaglütininlere karşı

hücresel immüniteyi içine alacak şekilde baskılar ve T süpresör hücrelerini arttırır.

Aşılananlar bu yönden değerlendirildiğinde kanser insidansında artış bulunmamıştır(7).

2.1.12.2. Aşılama Endikasyonları:

Başlıca aşılama endikasyonu olanlar ≥12 ay bebekler, aşılanmamış çocuk ve

adelosanlar, öğrenciler, bakımevi personelleri, sağlık çalışanları, askeri personel, gebe

olmayan erişkin kadınlar, post partum duyarlı erişkin kadınlar, gebelerle ilişki içinde

olan erişkin erkeklerdir (7).

12

Kızamıkçık aşısı genellikle MMR’nin parçası olarak 12–15. aylarda

uygulanmaktadır. Bu sürede aşılama yapılamayan çocuklara her an aşı uygulanabilir.

Anneden transplesental yolla geçen antikorlar interferansa neden olabileceğinden

12 ayın altında önerilmemektedir ama 9. aydan sonra başarılı bir aşılama olasıdır. Ek

olarak 2. doz aşılama ya ilkokula başlarken ya da 11–13 yaşlarında önerilmektedir.

Aşıların bulaşıcılığı üzerine kanıt olmadığından anneleri gebe olan bebekler de

aşılanabilir. (7,8).

Aşılanmamış büyük çocuklar kızamıkçık geçirme öyküsüne bakılmaksızın

kontrendikasyon yoksa aşılanmalıdır (8).

2.1.12.3. Aşılamanın Kontrendikasyonları:

Yüksek ateşli ya da immün süprese kişilere kızamıkçık aşısı yapılmamalıdır.

İmmün süpresif tedavi alan kişilere ancak tedavi bittikten üç ay sonra aşılama

yapılabilir. Kısa süreli steroid tedavisi kızamıkçık aşısı için kontrendikasyon

değildir(7,8).

Neomisine karşı anaflaktik reaksiyon gösteren kişilerde kızamıkçık aşısı

kontrendikedir. Aşı MMR olarak uygulanacaksa yumurta anaflaksisi olanlara

uygulanması kontrendikedir(7,8).

İmmünglobulin uygulanmasından iki hafta önce ve üç ay sonra kızamıkçık aşısı

yapılması önerilmemektedir. Anti-Rh immünglobulin ile aşının etkileşimi yoktur.

Ancak beraber uygulandıklarında 6 hafta sonra antikor düzeyi bakılmalıdır(7,8).

Kızamıkçık aşısı gebelerde kontrendikedir. Aşıdan sonra en az 3 ay gebe

kalınmamalıdır. Kızamıkçık aşı suşu ile fetal enfeksiyon bildirilmemiştir, fakat aşı

suşunun transplesantal geçişi az sayıda vakada gösterilmiştir. Teorik olarak fetal

enfeksiyon için maksimum risk %1.4-2’dir. Gebeliğin 1. trimesterında geçirilen

kızamıkçık enfeksiyonu sonrası CRS riski ise ≥%20’dir. Aşılanma abortus için bir

endikasyon oluşturmaz (1,3,8,10).

Konjenital kızamıkçıklı bebeklerde aşıya cevap gözlenmediği için aşının faydası

olmamakla birlikte MMR olarak verilmesinin de bir sakıncası yoktur(7).

13

2.1.13. Çeşitli Ülkelerde Kızamıkçık Seroprevalansı

Belarus, Bulgaristan, Kazakistan, Polanya ve Ukranya’da her yıl 20 binden

fazla, Arjentina, Brezilya, Meksiko, Venezuella’da ise her yıl 10–20 bin kızamıkçık

olgusu bildirilmektedir. 1999–2001 yıllarında bildirilen 2.382.462 kızamıkçık

olgusunun %67-68’i Rus Federasyonundan bildirilmiştir(15).

Ortalama enfeksiyon yaşı Gambia’da 2–3 yaş (16) , Brezilya’da 6 yaş (17),

Meksika’da ise 8 yaşdır(18). İngiltere ve ABD’de ise ortalama enfeksiyon yaşı aşılama

öncesi dönemde 9–12 yaşdır. Ortalama enfeksiyon yaşının kızamıkçıkda kızamıkdan

daha yüksek olması kızamıkçık bulaşıcılığının daha az olduğunu göstermektedir. Tek

bir kızamık olgusu 12–18 kişiyi enfekte ederken, bir kızamıkçık olgusu 6-7 kişiyi

enfekte etmektedir(16).

Ülkeler arasında yaşa özgül seroprevalans arasında belirgin farklılıklar vardır.

Bazı ülkerde kızamıkçık çocukluk çağı enfeksiyonu iken bazı ülkelerde erişkin çağ

enfeksiyonudur(19).

Kızamıkçık duyarlılığı ülkeler arasında farklılık gösterdiği gibi ülke içinde de

farklılıklar göstermektedir. Amerika kıtasında 1967-68’de Dünya Sağlık Örgütü (WHO)

ile ortak yapılan bir çalışmada kentsel ve kırsal farklılıklar gösterilmiştir; kızamıkçık

duyarlılığı Jameika’da kentte %43, kırda %41, Panama’da kentte %38, kırda %65,

Peru’da ise kentte %22, kırda %40 bulunmuştur(20). Buna karşılık aynı çalışmada

Arjantin- Brezilya-Şili- Uruguay’da çok az farklılık bulunmuştur(21). Yemen’in yüksek

alanlarında duyarlılık %4 iken diğer bölgelerinde %18 olarak bulunmuştur(22).

Doğurgan çağ kadınlara bakıldığında 45 tane gelişmekte olan ülkede 1965’den

sonra yapılan seroprevalans çalışmalarında kızamıkçık duyarlılığı 13 ülkede %10’dan

azken, 20 ülkede %10–24 arası, 12 ülkede ise ≥%25 olduğu görülmüştür.

Bu çalışmalardaki ortalama değerler ülkelerin belirli bölgelerinden alınan örneklerden

elde edilmiştir(19).

Doğurgan çağ kadınlarda Malezya-Jamaika-Panama-Singapur-Sri Lanka’da

yüksek duyarlılık (%25’in üzerinde) vardır ve CRS ve/veya gebelikte kazanılmış

kızamıkçık oranı çok yüksektir(19).

14

Endüstürileşmiş ülkelerde aşılama öncesi bildirilen %10-25’lik kızamıkçık

duyarlılığından daha yüksek düzeyde duyarlılığa sahip olan ülkeler vardır(23,24).

Bu ülkeler Arjantin, Bahreyn, Benin, Kamerun, Mısır, Ürdün, Kenya, Lübnan, Meksika,

Pakistan, Somali, Türkiye, Uganda, Uruguay yüksek duyarlılığı olan diğer ülkelerdir(15).

Çin, Şili, Ekvator, Etiyopya, İran, Kuveyt, Suudi Arabistan, Tunus düşük

duyarlılığa sahip ülkelerdir, fakat CRS riski yok değildir(19). Umman’da 1988–89

yıllarında gebelerin sadece %8’i duyarlı bulunmuşken, %30 duyarlılığın olduğu Salalah

bölgesinde 1992–94 salgınında CRS insidansı 1000 canlı doğumda 3.5 olarak

bulunmuştur. Oysa 1988-89’da gebe kadınların sadece %4’ünün duyarlı olduğu Muskat

bölgesinde 1993’de CRS 1000 canlı doğumda 0.3 olarak bulunmuştur (25).

Dünyada her yıl 100 binden fazla bebeğin CRS ile doğduğu tahmin

edillnektedir(15). Cutts ve Vynnycky 1996’da kızamıkçık aşısı ulusal aşılama

programında yer almayan gelişmekte olan ülkelerde 110 bin CRS olgusu olduğunu

tahmin etmiştir(26). Avrupa ’da kızamıkçık aşısı ulusal aşılama programında yer almayan

ülkelerden ise yılda 4 bin CRS olgusu bildirilmektedir(27). Gelişmekte olan ülkelerden

1999’da 39, 2000’de 181, 2002 yılında ise 50 CRS olgusu bildirilmiştir. CRS’u

1999–2001 yıllarında en çok Kosto Riko (1000 canlı doğumda 0.5), Brezilya

(1000 canlı doğumda 0.01), Sri Lanka (1000 canlı doğumda 0.08) ve Romanya’dan

(1000 canlı doğumda 0.08) bildirilmiştir(15).

Ülkemizde kızamıkçık duyarlılık çalışmaları genellikle erişkinlerde yapılmış

olup en düşük duyarlılık %1.6(28), en yüksek duyarlılık ise %45.0(29) olarak

bulunmuştur.

Ülkemizde çocukluk yaş grubunda yapılan duyarlılık çalışmaları tablo 2’de

özetlenmiştir.

15

Tablo 2 Ülkemizde çocuk yaş gruplarında yapılan kızamıkçık duyarlılık çalışmaları

Çalışanlar Yılı Yaş grubu Seronegativite % Kaynak No Akdağ ve ark 1994 4–7 yaş

8–11 yaş 12–15 yaş

33.9 21.7 11.3

28

Akşit ve ark 1998 1–4 yaş 61.7 30

Kanbur ve ark 2000 9–16 yaş 7.0 31

Çavuşoğlu ve ark 2001 2–5 yaş 87.5 32

Ay ve ark 2005 İlkokul 1.sınıf 33.3 33

Cengiz ve ark 1996 0–16 yaş kız 0–16 yaş erkek

13.4 15.1

34

2.2 KABAKULAK 2.2.1.Tarihçe

Kabakulağın klinik tablosu ilk defa milattan önce 5. yy’da Hipokrat tarafından

kulak kenarında şişme ve testislerde bir ya da iki taraflı ağrılı büyüme olarak

tanımlanmıştır. 1790’da Hamilton orşitin erişkin erkeklerde kabakulağın bir belirtisi

olduğunun üzerinde durmuş, hastalığın santral sinir sistemi ile de ilişkisi olduğunu

kanıtlamıştır. 1886’da Hirsch kabakulağın dünya çapında yaygın bir hastalık olduğunu

ve Amerikan Sivil Savaşındaki hastalıkların en önemli nedeni olduğunu yayınlamıştır.

1934 yılında Goodpasture ve Johnson kabakulak etkeninin bir virüs olduğunu tespit

etmişler ve deneysel olarak maymunlarda parotit oluşturmuşlardır (35-38).

1940 yılında Gorden ve Kilham Birinci Dünya Savaşı’nda Fransa’da bulunan

Amerikalı askerlerdeki görev yapamamanın en sık nedeninin kabakulak olduğunu tespit

etmişlerdir (230.356 olgu, hastaneye yatırılma hızı 55.8/1.000). 1940 yılında genel

cerrahlar kabakulak hastalığını askerler arasında sakat bırakan akut bir enfeksiyon

olarak tanımlamışlardır. Askerler arasındaki salgınlar kabakulak aşısının kullanılmaya

başlanmasından sonra da devam etmişdir(37,38).

1945’de Habel kabakulak virüsünün civciv eritrositlerini aglütine ettiğini tespit

etmiş, Enders ve arkadaşları ise kabakulak deri testi ve kabakulak enfeksiyonu

sonrasında kompleman fikse eden antikorlar geliştiğini kanıtlamıştır(2,35-38).

16

1946’da geliştirilen ölü virüs aşısı 1951’de insanlarda test edilmiş, ilk canlı virüs

aşısı 1960’ların başlarında Rusya’da kullanılmaya başlanmış, 1966’da Buynack ve

Hilleman’ın geliştirdiği canlı virüs aşısı ise 1967’de ABD’de kullanılmaya

başlanmıştır(35-38).

Bazı yayınlarda epidemik parotit olarak da geçmektedir(37).

2.2.2. Etken

Kabakulak virüsü Paramiksoviridae ailesinden paramiksovirüs genusunda yer

alan helikal simetrili kapsidi olan, tek sarmallı, segmentsiz, negatif uçlu RNA genomu

olan zarflı bir virüstür. Virüs 100–600 nm boyutlarında düzensiz sferik bir şekle

sahiptir(36,38).

Virüsün helikal yapıdaki iç komponenti kompleman bağlayan soluble (S)

antijeni ile aynıdır. S antijeni bazı paramiksovirusların nükleokapsid antijenleri ile

benzer antijenik özellik gösterir. Bu nedenle serolojik çalışmalarda diğer

paramiksovirüslerle, özellikle parainfluenza ve Newcastle hastalık virüslerinin

nükleokapsid antijenlere yönelik antikorlar kabakulak virüsünün S antijeni ile çapraz

reaksiyon verirler(36).

Kabakulak virüsünün bilinen tek bir serotipi vardır Virüs zarf nedeniyle eter,

formalin, ultraviyole ışınlarına duyarlıdır. 4oC’de birkaç gün, -65oC’de aylarca ve

yıllarca canlı kalır. Ancak tekrarlayan dondurma ve çözme işlemleri ile viral aktivitesi

azalır(8,36,37).

Virüs replikasyonu en iyi embriyonik tavuk yumurtasında oluşur. Rutin tanısal

virolojide maymun böbrek, insan embriyon böbrek ve HeLa hücre kültürleri

kullanılır(8,36,37).

2.2.3. Epidemiyoloji

İnsanlar bilinen tek doğal kaynaktır. Fakat deneysel olarak maymunlarda ve

diğer laboratuvar hayvanlarında enfeksiyon oluşturulabilir (35,37) Kabakulak Dünya

çapında yaygın bir enfeksiyon olup her iki cinste de eşit sıklıkta görülür. Hastalık

aşılanmamış toplumlarda endemik özellik gösterir(35,37,39).Olgular her mevsimde

görülmekle birlikte kış sonu ve ilkbahar mevsiminin başlarında, Ocak-Mayıs aylarında

sıktır. Mevsimsel özellik yüksek aşılama oranlarının olduğu toplumlarda ve tropikal

bölgelerde gözlenmemektedir (35-38). Kabakulak aşısının kullanımına başlanmadan önce

hastalığın 5–9 yaşlarda pik yaptığı, olguların %85’inin ise 15 yaş ve altı kişiler olduğu

17

gösterilmiştir. Kabakulak anneden geçen transplasantal antikorlar nedeni ile 1 yaştan

küçük bebeklerde nadirdir(8,35-38). Aşısının rutinde kullanıldığı ülkelerde ise hastalığa

yakalananlar aşılanmamış çocuklar ve genç erişkinler olup, salgınları kolej, askeri

kamp, hapishane, gemiler, hastaneler gibi kalabalık ortamlarda sıktır(35,37). Kabakulak

aşısının uygulanılmadığı bölgelerde her 2–5 yılda bir salgınlar meydana gelir(37).

ABD’de en büyük epidemi 1944 yılına meydana gelmiş olup kabakulak hızı 100 binde

250’dir(36).Bebekler ve okul öncesi çocuklar aile içi yayılımda rol oynarken (40),

okullardaki çocuklar tarafından da aile içine ve topluma yayılımın olabileceği

gösterilmiştir(41).Kabakulak geçiren kişilerde genellikle ömür boyu kalan bağışıklık

gelişir(8,35,37,39). Sosyoekonomik durum (SED) hastalıkta küçük rol oynar ama

fakirleşme ve kalabalıklaşma nedeniyle SED’u düşük kişiler hastalığı erken yaşta

geçirirler(35). Enfeksiyon şehirde yaşayanlarda daha erken yaşta kazanılır(8,42), şehirlerde

endemik özellik gösterir.(43). Kabakulak kızamık ve suçiçeğine göre daha az

bulaşıcıdır(35,36,44).

Kabakulak aşısının kullanıma girmesi ile beraber 1968’den beri kabakulak

insidansında belirgin bir düşme olmuştur(38,39). ABD’de 1968’de rapor edilen 152.209

kabakulak olgusuna karşın, 1997’de %99’luk bir azalma ile sadece 751 olgu rapor

edilmiştir(45).

2.2.4. Patoloji ve Patogenez

Direkt temas ya da damlacık enfeksiyonu ile hassas kişilere ağız ve burun yolu

giren virüs inkübasyon periyodu boyunca üst solunum yolu epitelinde çoğalıp lenf

bezlerine ve kana geçer (primer viremi). Virüs kan yolu ile parotis bezi ve meninksler

gibi hedef organlara yayılır. Bu alanlarda çoğaldıktan sonra ikinci yayılım (sekonder

viremi) gelişir ve diğer organların tutulumu ile sonuçlanır (8,35,36,39,46).

Tükürük bezlerindeki patolojik değişiklikler nonspesifiktir. Parotis bezinde

diffüz intersitisiyel ödem ve mononükleer lökositlerden oluşan serofibrinöz eksuda

vardır. Kanalların lümenleri nötrofil ve nekrotik deskuamasyonla dolu olup duktal

epitelde dejeneratif değişiklikler görülür. Pankreas ve testis tutulumunda da aynı

bulgular dikkati çeker. Ödem ve nekrotik materyal nedeni ile tunika albugineada lokal

infaktlar, olay şiddetli olursa germinal epitelde atrofi, hiyalinizasyon ve fibrozis

gelişebilir. Ensefalit vakalarında perivasküler demiyelizasyon, perivasküler

mononüklerer inflamasyon görülür(2,36,37).

18

2.2.5. Klinik Belirtiler

Enfeksiyonun inkübasyon periyodu genellikle 2–4 hafta (ort 16–18 gün) olup

klasik semptomu parotitdir. Prodromal dönem nonspesifik olup düşük ateş, iştahsızlık,

halsizlik, bulantı gibi semptomlar olabilir (35-38).

Kabakulak enfeksiyonlarının sadece %30-40’ı tipik akut parotit şeklinde ,

%40-50’si nonspesifik üst solunum yolu enfeksiyonları şeklinde, %20-30’u ise

asemptomatik olarak geçirilmektedir(47).

Klinik belirti veren olguların çoğunda sadece tek ya da çift taraflı parotit vardır.

Diğer bulgular submandibular ve sublingual bez tutulumu, orşit, meningoensefalittir.

Ayrıca nadiren kalp, böbrek, pankreas, kemik ve eklemler, over ve testisler, tiroid bezi,

meme ve gözyaşı bezlerinin tutulumu da olabilir. Bu bulgular parotite eşlik edebilir,

parotiti takip edebilir ya da parotit olmadan da oluşabilir(8,37).

Tablo 3’de kabakulak enfeksiyonunun yaygın klinik özelliklerinin sıklığı

özetlenmiştir. Tablo 3. Kabakulak enfeksiyonunun yaygın klinik özelliklerinin sıklığı(37)

Belirtiler İnsidans % Glandüler

Parotidit

Submandibular ya da sublingual bez

tulum

Epididmiorşit (bilateral tutulum 1/6)

Ooforit

60–70

10

20–30 (puberte sonrası)

5 (puberte sonrası)

Nöronal

BOS’da pleositoz

Menenjit

Ensefalit

Geçici sağırlık

50

1–10

0.1

4

Diğer

EKG bozukluğu

Böbrek fonksiyonlarında hafif bozulma

Pankreatit

5–15

>60

1

19

2.2.5.1. Doğum Sonrası Edinilmiş Kabakulak

Tükürük Bezi Tutulumu: Ateş, baş ağrısı, iştahsızlık, bulantı, kusma, halsizlik,

çene ve kulak ağrısını takip eden 24 saat içerisinde ipsilateral parotisin palpasyonla

ağrısı ile hastalık başlar. Tutulan bez 2–3 gün içinde en büyük hale gelir. Şişliğin etkisi

ile kulak kepçesi yukarı-dışa doğru itilir, mandibula açısı belirsizleşir. Genellikle bir

tükürük bezi diğerinden önce büyümeye başlar. Olguların %75’inde parotis bezi çift

taraflı tutulur. Stenson kanalının açıklığı genellikle eritemli ve ödemlidir. Parotitise

bağlı olarak trismus görülebilir ve hasta konuşmada ve çiğnemede zorluk çekebilir.

Tipik olarak ağrı, ekşi meyve ve meyve sularının alınması ile artar. Hastalığın ilk

3 gününde vücut ısısı 400C’ye kadar yükselebilir. Parotis bezi en büyük hale geldikten

sonra ateş, ağrı ve hassasiyet hızlıca azalır ve bez bir hafta içinde normal büyüklüğüne

döner (8,36,37,39).

Olguların %10’unda parotis bezi ile birlikte diğer tükürük bezleri de tutulurken,

parotis bezi tutulumu olmadan diğer tükürük bezlerinin tutulumu son derece nadirdir.

Parotit olmadan submandibular bez tutulduğunda bu durum servikal adenitten klinik

olarak ayırt edilemez. Sublingual bez en az tutulan tükürük bezi olup genellikle çift

taraflı tutulur ve dilin şişmesi ile birliktedir. Kabakulaklı olguların %6’sında

submandibular adenite bağlı presternal ödem vardır(8,37,39).

Santral Sinir Sistemi Tutulumu: Tükürük bezinden sonra ikinci en sık tutulan

organ santral sinir sistemidir. Bu durum virüsün nörotropizmini göstermektedir.

Kabakulak enfeksiyonun sık görülen santral sistemi bulguları aseptik menenjit,

meningoensefalit ve ensefalittir(35-37).

a-Aseptik menenjit: Parotis bezi tutulumu olan kabakulak olgularının

%1-10’unda klinik olarak menenjit bulguları ortaya çıkmaktayken, kabakulaklı

hastaların %51’inin BOS’unda diğer menenjit belirtileri olmaksızın pleositoza rastlanır.

Diğer yandan kabakulak menenjitli hastaların sadece %40-50’sinde parotit vardır.

Meningeal bulgular da tıpkı diğer kabakulak bulguları gibi parotitten önce, parotit

sırasında veya sonrasında çıkabilir. Meningeal semptomlar tükürük bezi tutulumundan

1 hafta öncesine kadar erken ya da 2 hafta sonrasına kadar geç, ortalama 4 gün sonra

ortaya çıkar. Menenjit ateş, baş ağrısı, bulantı, kusma, rijidite, şuur bozukluğu,

konfüzyon ile kendini gösterir. Ateş genellikle lizis tarzında 3–10 gün içinde düşer.

Ateşin düşmesi ile bulgular azalır ve iyileşme oluşur. Menenjit iyi huylu olup kendi

20

kendini sınırlar ve sekel bırakmaz. 1967’de aseptik menenjitlerin %10’undan kabakulak

sorumlu iken, günümüzde oldukça nadirdir(37). Çocuklarda erişkinlerden, erkeklerde

kadınlardan daha sık görülür(39).

b-Ensefalit: Ensefalit insidansı 1/400–6000’dır. Erken başlayan ensefalit viral

invazyonun sonucu olarak nöron hasarını gösterirken, geç başlayan ensefalit konağın

enfeksiyona karşı immün cevabına bağlı olarak gelişen postenfeksiyöz

demiyelinizasyondur ve parotitten 7-10 gün sonra gelişir. Fokal olmayan ensefalitin

bulguları bilinç düzeyinde belirgin değişiklikle beraber konvülziyon, parezi, afazi ve

istemsiz hareketler şeklindedir. BOS bulguları komplike olmayan menenjittekine

benzer. Vücut ısısı karakteristik olarak 40-410C’ye çıkar. Nörolojik semptomlar ve

vücut ısısı 1–2 haftada normale döner. Olguların %1.4’ü ölümle sonuçlanır. Ensefalitin

yaş dağılımı kabakulak hastalığı ile paralel olup olguların %75’i 15 yaş altındadır(37).

c-Sağırlık: Nadir fakat önemli bir belirtisidir. 0.5-5.0/100.000 sıklıkta görülür.

Genellikle tek taraflı ve kalıcıdır(36).

d- Diğer nörolojik belirtiler: Serebellar ataksi, fasial paralizi, transvers miyelit,

aquaduktal stenoz, hidrosefali, Guillain-Barre sendromu ve poliomyelit benzeri

sendrom nadir görülen diğer nörolojik belirtilerdir(8,37,38).

Epididimioorşit: Erişkin erkeklerde parotitten sonra ikinci en sık bulgu

epididimioorşitdir. Puberteden sonra kabakulak geçiren erkeklerin %20-30’unda

görülmekte olup bilateral görülme sıklığı %12’dir. Puberte öncesi nadirdir. Olguların

2/3’ünde parotitin ilk haftasında ortaya çıkar. Gonadal tutulum parotitten önce

görülebildiği gibi kabakulağın tek belirtisi de olabilir. Orşit ateş, titreme, baş ağrısı,

bulantı, kusma ve hafif karın ağrısı ile aniden ortaya çıkar. Ateşin başlaması ile beraber

testisler hızla büyümeye başlar ve çok ağrır. Testislerde ısı artışı, ödem, gerginlik,

skrotumda eritem gelişir. Ateş, olguların %80’inde 5 günden az sürmesine rağmen

hassasiyet, olguların %20’sinde daha uzun süre devam eder. Epididimit orşitli hastaların

%85’inde vardır, orşite öncülük eder. Orşit olguların yarısında atrofi gelişir fakat cinsel

güçsüzlüğe ve kısırlığa neden olmaz. Atrofik testiste malignensi riski artmıştır (8,36-38)

Ooforit: Ooforit puberte sonrası kabakulak geçiren kadınların %5–7’sinde

görülür. Ateş, bulantı, kusma ve alt karın ağrısı ile belirti verir. Sağ over tutulumunda

hastalık akut apendisitten ayırt edilemez(8,36,37,39).

21

Eklem Tutulumu: Erişkinlerde sıktır. Kabakulak geçirenlerin %0.4’ünde

görülmekte olup büyük ve küçük eklemleri tutan ve kendiliğinden düzelen gezici

poliartrit şeklindedir. Parotitten 10–14 gün sonra başlar ve yaklaşık beş haftada

düzelir(37).

Pankreatit: Pankreatit %4 oranında ve erkeklerde kadınlardan 1.6 kat daha fazla

görülür. Ateş, titreme, halsizlik, bulantı ve kusma ile beraber olan şiddetli epigastrik ve

abdominal ağrı ile başlar. Bulgular 3–7 gün içinde azalır, hastalar genellikle tamamen

iyileşir(8,36,37).

Miyokardit: Genellikle erişkinler %15 sıklıkta görülmektedir. En sık görülen

EKG anormallikleri ST çökmesi, T dalgasında düzleşme ya da ters dönme ve PR

mesafesinin uzamasıdır. Klinik miyokardit nadirdir. Kendi kendini sınırlamakla beraber

nadiren ölüme de neden olabilir(8,37).

Diğer Belirtiler: Kabakulak virüsü juvenil diabetus melitus, nefrit, tiroidit,

prostatit, mastit, hepatit, dakrioadenit, bartolinite de neden olabilir. Bunlar kabakulağın

çok nadir belirtileridir (8,36,37).

2.2.5.2. Gebelikte Kabakulak Enfeksiyonu

Erişkinlerin yaklaşık %20’si kabakulak enfeksiyonuna duyarlı olup klinik belirti

veren kabakulak enfeksiyonlarının üçte biri doğurgan çağdaki adelosan ve erişkinlerdir.

Gebelik sırasında kabakulak atak oranı genel populasyondaki kabakulak prevalansına

bağlı (48) olup aşılama öncesi dönemde 0.8–10/10.000 gebede görülmekte idi(49).

Siegel ve arkadaşları birinci trimestırda geçirilen enfeksiyonun fetal ölüm

yapabileceğini fakat ikinci ve üçüncü trimestırda geçirilen enfeksiyonun fetal ölüm

riskini arttırmadığını saptamışlardır(50,51). Yapılan prospektif vaka-kontrol

çalışmalarında fetal ölüm riski gebeliğinin ilk trimesterında kabakulak geçiren

annelerde %27.3, kontrol grubunda ise %13.0(50) iken doğum ağırlığı iki grup arasında

farklı bulunmamıştır(52). Gebelikte geçirilen kabakulağın konjenital malformasyonlara

neden olduğu görülmüş fakat bunlar olgu taktimleri şeklinde sunulmuş, normal

populasyonla karşılaştırmalı çalışmalar yapılmamıştır(50).

Perinatal kabakulak enfeksiyonu ilk kez 1855 yılında bildirilmiş olup çok

nadirdir. Genellikle asemptomatik olup iyi seyirlidir ancak bir çalışmada ağır pnömoni

bildirilmiştir(53).

22

Annedeki komplikasyonlar ise mastit, aseptik menenjit, fatal glomerülonefrit

olarak bildirilmiştir (36).

2.2.6 Tanı

Hastalıktan 2–3 hafta önce kabakulak etkenine maruz kalma hikâyesi, parotis ve

diğer tükrük bezlerinin tutulması, aseptik menenjit bulgularının olması hastalığın tanısal

özelliği olan klinik bulgularıdır. Bu bulguların olması birçok vakada kabakulak tanısını

koymada yeterli olup laboratuvar testlerinin kullanılmasına gerek yoktur(8,36,37).

Virüs tükürükten, boğazdan, ağız yıkama suyundan, meningoensefalitli

hastaların BOS’ndan, anne sütünden izole edilebilir. Virüs izolasyonu rutin bir

laboratuvar prosedürü değildir(8,36-39).

Serolojik olarak CF testi, HI testi, ELISA, NA testi, floresan antikor testi, direkt

immünofloresan, hemolizin gel, revers transkripsiyon-polimeraz zincir reaksiyonu

(RT-PCR) testleri de kullanılabilir(8,35-39).

En güvenilir ve en pratik olan serolojik testler CF testi ve ELISA’dır. ELISA

testinde spesifik antikor tayini ya da CF testinde akut ve konvelasan fazda alınan serum

örneklerinde 4 kat veya daha fazla titre artışı serolojik olarak kabakulak enfeksiyonu

tanısını koydurmaktadır(8,36-39).

Deri testi gecikmiş tip hipersensitivite reaksiyonu olup duyarlı kişileri otaya

çıkarmak için güvenilir değildir(38,39).

2.2.7. Tedavi

Kabakulak kendini sınırlayan bir enfeksiyondur. Kabakulak paraotitinin tedavisi

destekleyici ve semptomatikdir. Aspirin ya da asetaminofen gibi analjezik

antipiretiklerle tedavi tükrük bezi inflamasyonuna bağlı ağrıyı azaltıp, ateşi düşürür.

Parotis bezi üzerine ılık veya soğuk uygulama parotiti hafifletebilir. Tükrük

sekresyonunu uyarıcı gıdalardan sakınılması gerekir(8,36,37).

Orşit tedavisi tamamen semptomatikdir. Yatak istirahati, analjezik, soğuk

uygulama, testislerin yükseltilmesi dışında tedavi gerekmez. Orşitte kortikosteroid

tedavisi tartışmalıdır(37).

Meningoensefalit ve pankreatitte de destek tedavisi uygulanır(8,37).

2.2.8. Prognoz

Genellikle çok iyi olup ölüm çok nadirdir, ölüm genellikle ensefalit sonucu

görülür. Sağırlık ve sterilite diğer nadir komplikasyonlarıdır(8,36).

23

2.2.9. Reenfeksiyon

Reenfeksiyon nadirdir (%4) ve genellikle antikor titrelerinde artış ile sonuçlanır

fakat bazen hastalığın hafif belirtileri de eşlik edebilir.(35,38).

2.2.10. Korunma

2.2.10.1. İzolasyon ve Karantina

Kabakulaklı hastaların hastalığın yayılmasını, duyarlı kişilere bulaşmasını

önlemek için parotis şişliği geçene kadar izole edilmesi korunmada ilk önlemdir. Virüs

klinik olarak parotitis görülmeden önce tükrükte bulunduğundan ve virüsü yayan

asemptomatik olguların varlığından dolayı izolasyonun etkisi düşüktür. Bu yöntem

okul, hastane gibi kapalı ortamlarda hastalığın yayılımını önlemede etkilidir(37,46,54).

2.2.10.2. Pasif korunma: Standart kabakulak immün globulini hastalığı ya da

komplikasyonlarını önlemede etkisizdir(8,37-39).

2.2.10.3. Aktif Bağışıklık: Kabakulaktan korunmada en etkili yol kabakulak

aşısı uygulanmasıdır. Kabakulak aşısının hastalıktan %95 oranında koruduğu

bildirilmiştir(8,37,46,54).

2.2.11. Kabakulak Aşıları

Formalinle inaktive ölü aşı 1950’den 1978’e kadar ABD’de lisanslı olarak

kullanılmış, kişilerin %80’inde koruyucu antikorlar gelişmiş fakat oluşan antikorlar

3–6 ay içerisinde azalmıştır. Korumanın kısa süreli ve düşük seviyelerde olması nedeni

ile aşı kullanımdan kaldırılmıştır(14,35,38).

1967’de geliştirilen canlı zayıflatılmış virüs aşısı Jeryl Lynn ABD’de

kullanılmak üzere lisans almıştır. Bugün dünyada kullanılan farklı yapıda kabakulak

aşıları bulunmaktadır. Bu aşılar embriyo yumurtası, ördek embriyo fibroblast hücre

kültürü, insan diploid hücre kültürü, gine domuz böbreği ve vero fibroblast hücre

kültüründen üretilmektedir(36,38).

Kabakulak aşısı monovalan kabakulak aşısı olarak ya da kombine şekilde MMR

veya kabakulak-kızamıkçık (MR) olarak uygulanmakta olup aşının tüm formları

kullanışlıdır (36,38).

Monovalan kabakulak aşısı deltoit bölgeye 0.5 mL subkutan olarak uygulanır

Aşı 2-8oC’de ışıktan korunarak saklanmalı ve açıldığı zaman 8 saat içinde

kullanılmalıdır (8,38).

24

Aşılamadan sonra duyarlı kişilerin %97’sinde serokonversiyon gelişir. Oluşan

antikorlar etkili ve etki süresi uzundur. Aşılamaya bağlı oluşan antikorların 15–20 yıl

etkili olduğu görülmüştür. Salgınlarda ise klinik etki %75–95 olarak bulunmuştur(8,35-

37,39).

2.2.11.1. Aşının Yan Etkileri

Aşılamanın en sık ortak yan etkileri parotit ve düşük ateştir. Parotit ya da

submaksiler bez tutulumu çalışmalarda Jeryl Lynn aşısı için %1.6, Urabe aşısı içinse

%0.7–2 bulunmuştur(35,36,38).

Döküntü, kaşıntı, purpura gelişebilir. Genellikle hafif ve geçicidir(35,36,38).

Aseptik menejit Jeryl Lynn sonrası 1/800.000, Leningrad–3 aşısı sonrası ise

1/1.000’dir(38).

Konvulziyon aşılamayı takip eden 15–35 gün içinde Urabe aşısından sonra

1/2.600 sıklıkta gelişebilir(38).

2.2.11.2. Aşılama Endikasyonları

Advisory Comittee on İmmünization Practices (ACIP) bütün çocuklara, yüksek

riskli adelosan ve erişkinlere (turistler, kolej öğrenci ve eğitimcileri, hastane çalışanları)

MMR aşılanmasını önermektedir. Çocuklar ilki 12–15 ayda, ikincisi 4–6 yaşta olmak

üzere 2 doz MMR ile aşılanmalıdır(35-39).

ABD’de genel olarak 1. yaşından sonra canlı kabakulak aşısı ile aşılananlar,

laboratuvar olarak kabakulak immünitesi gösterenler, doktor tarafından kabakulak tanısı

konulan kişiler ve 1957’den sonra doğanlar kabakulağa karşı bağışık kabul edilirler.

1957’den önce doğanların genellikle 1957–1977 yılları arasında doğal enfeksiyonu

geçirdiği düşünülmektedir. Salgınlar sırasında MMR ile aşılamanın 1957’den önce

doğanlara uygulanması önerilmektedir. Kabakulak aşılamasından önce duyarlılık

testleri önerilmemektedir. Çünkü bağışık kişilerde aşının yan etki riskinde artış yoktur.

(35,36,38).

2.2.11.3. Aşının Kontrendikasyonları

Civciv embriyo kültüründen geliştirilen aşılar yumurta alerjisi olan kişlerde

alerjik reaksiyona neden olabilir. Anaflaksi çok nadirdir ve deri testleri alerjik

reaksiyonu önlemede etkisizdir. Neomisin anaflaksisinde de aşı kontrendikedir(36-39).

Şiddetli ateş varlığı aşılama için kontrendikedir(36-39).

25

Aşılama kabakulak immün globulini kullamından en az 2 hafta önce ya da 3 ay

sonra yapılmalıdır(36-38).

12 ayın altındaki çocuklarda anneden geçen antikorlar nedeni ile

serokonversiyon gelişmeyebilir. 1 yaşın altında aşı uygulanan kişilere 1 yaşından sonra

tekrar bir doz aşı uygulanmalıdır(36,38).

Aşı gebe kadınlara potansiyel konjenital anomali riski nedeni ile

uygulanmamalıdır. Aşı uygulanan kadınlar ise en az 3 ay gebe kalmamalıdır. Gebelik

sırasında aşı uygulanması gebeliği sonlandırmak için bir sebep sayılmamalıdır(36,38).

İmmün sistem hastalığı ya da baskılanması olan kişilere aşı uygulanmamalıdır.

human immün deficiency virus (HIV) ile enfekte çocuklar bu durumun istisnası olup

MMR aşısı HIV ile enfekte asemptomatik tüm kişilere önerilmektedir. HIV ile enfekte

bebekler rutin olarak MMR ile ilk dozu 12 ayda, ikinci dozu 1 ay sonra olmak üzere iki

kez aşılanmalıdır(35-39).

2.2.12. Çeşitli Ülkelerde Kabakulak Seroepidemiyolojisi

2004 yılında WHO’ne bağlı 192 ülkenin %57’sinde (109 ülke) kabakulak aşısı

ulusal aşı programına dahildir. Kabakulak aşısını bu ülkelerin 20’si tek doz, 89’u ise iki

doz halinde uygulamaktadır(55).

ABD’de aşılama öncesi dönemde kabakulak çocukların hastalığı olmakla

beraber(56), kabakulak salgınları askeri topluluklarda önemli bir salgın

nedeniydi(57,58).1967–71 yıllarında da hastalık çocuklarda daha sık görülmüştür. 1981’de

ise olguların çoğu 10 yaş ve üzeri kişilerdir. 1987’deki olguların %76’sı 10 yaş ve

üzerinde kişiler olup 1994’de rapor edilen 1.537 olgunun %21.8’i 20 yaş ve üzeri

kişilerdi. Aşılama öncesi hastalık kış ve bahar aylarında sık iken(56), 1989’dan beri

küçük mevsimsel değişiklikler olmaktadır(59,60). ABD ’de 1967’de kabakulak insidansı

90/100 bin olup aşının rutin olarak 1977’de uygulanmaya başlaması ile beraber

azalmıştır. 1989’da 4–6 yaşında ikinci doz MMR aşısının eklenmesi ile beraber 1988’de

2/100 bin olan insidans 1993’de 0.7/100 bin’e düşmüştür(59).

Fillandiya’da 1970’lerde kabakulak insidansı 240/100 bin olup 1982’de ilk dozu

14–18. ayda, ikincisi 6 yaşında olmak üzere MMR aşısı ulusal aşılama programına dahil

edilmiştir(61). 1986’ya dek hedef kitlenin %95’den fazlası aşılanmıştır. 12 yıl boyunca

1.5 milyon Fillandiya’lı aşılanırken kabakulak insidansı %99 azalarak <1/100 bin olmuş

ve kabakulağa bağlı ensefalit rapor edilmemiştir (62).

26

Hırvatistan’da L-Zagreb tipi kabakulak aşısı içeren MMR aşısı 15 aylık

çocuklara 1976’da uygulanmaya başlanmıştır. 1977 ve 1981–1982 yıllarında üç

kabakulak salgını olmuş, ilerleyen yıllarda düşük insidansta salgınlar görülmüştür

(31–78/100.000). Aşılama ile hastalığın yaşı değişmiş 1976–82 yıllarında

5–9 yaşlarında görülen hastalık, 1983–90 yıllarında 15–19 yaşlarına kaymıştır(63).

İngiltere ve Galler’de 1966–1981 yıllarında kabakulak insidansı

160–1011/100 bin olarak tespit edilmiştir(65). 1988 Ocak ayında aşı 12–15 aylık

çocuklara MMR şeklinde uygulanmaya başlanmış ve 3 yıl içinde tüm okul öncesi

çocuklar aşılanmıştır. 1991 yılında hedef kitlenin %90’ına ulaşılmış olup 1993–95

yıllarında kabakulak insidansı ise 5/100 bin olarak bulunmuştur. Kabakulak nedeni ile

hastaneye yatırılma ise %92 azalmıştır. Buna rağmen okul öncesi aşılanmış çocukların

%15’i seronegatif olarak tespit edilmiş ve ikinci doz aşı 1997 yılında 4 yaşında

yapılmak üzere programa girmiştir (65).

İsrail 1984’de kabakulak aşısını uygulamaya başlamasına rağmen 16 ay sonra

bütçeleri ile ilgili nedenlerle aşıyı kullanımdan kaldırmıştır. Aralık 1998’de tekrar 15

aylık çocuklar MMR ile rutin aşılama programına katılmış, 1977-88’de 80–162 /100 bin

olan kabakulak insidansı 1993-95’de 10/100 bin’a düşmüştür(66).

Portekiz MMR aşısını 15 aylık çocuklara uygulamaya 1987’de başlamıştır.

1990’da ikinci doz MMR aşısı 11–13 yaş çocuklara uygulanmak üzere programa

girmiştir. Kabakulak olgu sayısı 1987’de 2.197, 1993’de 627, 1994’de ise 1.445 olarak

bildirilmiş olup bu artış 1995-96’ya dek sürmüştür. Salgınlar 1996’nın erken

dönemlerinde hızlanmış ve ilk 8 ayında 7.620 kabakulak olgusu rapor edilmiştir.

İnsidans artışı tüm yaş gruplarında olmakla beraber en yüksek 1–4 yaşında olmuştur.

Araştırmalar bu salgınların nedeninin 1992’den beri uygulanan Rubini aşısına bağlı

olduğunu göstermiştir(67).

Slovenya’da 1979’dan önce her yıl 400 kabakulak vakası bildirilmekte idi.

Bunların yarıdan fazlası iki yaşını doldurmayan çocuklardı. 1979 yılında iki doz MMR

(Leningrad 3 tipi aşı) aşısını 12–16 ay ve 6–7 yaşta olmak üzere uygulamaya başlaması

sonucu kabakulak insidansı <5/100.000’na düşmüştür(63).

İsviçre’de 15 aylık çocukları MMR ile bir doz aşılamaya 1987 yılında başlandı,

1990’larda kabakulak insidansında belirgin bir düşüş saptanmış olup 1994’de kabakulak

insidansı tekrar yükselerek 400/100 bin’e çıkmıştır(68). Bu salgınların nedeninin

27

koruyucu etkisi düşük Rubini tipi aşıya bağlı olduğu tespit edilmiş(68-70) ve İsviçre

Sağlık Bakanlığı İsviçre’de MMR aşısının sadece Jerly Lynn tipi kabakulak aşısı içeren

formlarına izin vermiştir (70).

Kanada kabakulak aşısını 12. ayda MMR olarak 1976’da uygulamaya

başlamıştır. 1977’de 6.858 vaka bildirilirken 1981’e kadar her yıl 100 vaka

bildirilmiştir. 1988–89 yıllarında meydana gelen salgınlar 15–19 yaşında aşılanmamış

kişilerde görülmüştür(71).

Küba 1988’den beri neredeyse kabakulağı eredike etmektedir. Bu nedenle ülke

okul öncesi dönemdeki MMR aşılama programını hızlandırmıştır(72).

Bazı ülkelerde aşılama öncesi ve aşılama sonrası yıllık ortalama kabakulak

insidansı (100 000) tablo 4’de özetlenmiştir(63). Tablo 4. Bazı ülkelerde aşılama öncesi ve sonrası kabakulak insidansı (100 000) (63)

Ülke

Aşılama Öncesi

Yıl İnsidans

Aşılama Sonrası

Yıl İnsidans

%

Azalma

2 doz uygulama

Danimarka

Fillandiya

Norveç

Slovenya

İsveç

1977–79

1977–79

1977–79

1977–79

1977–79

726

223

371

410

435

1993–95

1993–95

1993–95

1993–95

1993–95

1

<1

11

4

<1

>99

>99

97

>99

>99

1 doz uygulama

Hırvatistan

İngiltere

İsrail

Letonya

1983–85

1983–85

1983–85

1983–85

101

40

102

141

1993–95

1993–95

1993–95

1993–95

12

5

10

3

88

88

90

98

Aşı uygulamayan

Polonya

Romanya

1983–85

1983–85

415

242

1993–95

1993–95

361

217

-

-

Ülkemizde yapılan kabakulak duyarlılık çalışmaları sınırlı olup tablo 5’de çocuk

yaş grubunda yapılan çalışmalar özetlenmiştir.

28

Tablo 5. Ülkemizde çocuk yaş grubunda yapılan kabakulak duyarlılık çalışmaları

Çalışanlar Yıl Yaş Seronegativite % Kaynak No

Şıklar ve ark 2002 1–2 yaş

2–4 yaş

4–6 yaş

6–8 yaş

8–10 yaş

10–12 yaş

>12 yaş

77.4

62,5

43,5

32.5

19.0

12.0

4.4

73

Yıldırım ve ark 1998 12–59 ay

12–23 ay

24-35 ay

36-47 ay

48-59 ay

75.1

90.6

77.4

74.7

62.7

74

Özsan ve ark 1998 0–6 ay

7–12 ay

1–2 yaş

2–3 yaş

3–5 yaş

0–5 yaş

57.2

83.4

55.9

41.2

42.3

52.5

75

Akın ve ark 1996 0–15 yaş 15.0 76

Kocabeyoğlu ve ark 1990 3–10 yaş 38.9 77

Ataş 1994 1–2 yaş

4–6 yaş

8–9 yaş

11–12 yaş

14–15 yaş

1–15 yaş

75.0

52.0

28.9

14.5

10.7

63.4

78

Kanbur ve ark 2003 9–16 yaş 10.9 79

29

3. GEREÇ ve YÖNTEM

Bu araştırma, Adana Doğankent Sağlık Ocağı Bölgesinde 11 Şubat–17 Mart

2005 tarihleri arasında uygulanmış kesitsel bir araştırmadır.

3.1.Araştırma Bölgesi

Araştırmanın yapıldığı Doğankent, idari olarak Adana ilinin Yüreğir ilçesine

bağlı Belediyelik olup Adana iline 17 kilometre (km), Akdeniz’e ise 25 km uzaklıktadır.

Beldede yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer(80) .

Doğankent Sağlık Ocağı bölgesi dört mahalleden oluşmakta ve bölgede

3 ilköğretim okulu, 1 tane de lise bulunmaktadır. Belde sakinlerinin %86’sı son 20 yılda

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinden göç ederek gelen ve buraya yerleşen

ailelerden oluşmaktadır. Burada yaşayan insanların düzenli bir işi olmadığından

geçimlerini mevsimlik günübirlik işlerde çalışarak sağlamaktadırlar(81) .

Doğankent Sağlık Ocağı kendi şehir tipi binasında 24 saat faaliyet gösteren bir

sağlık ocağıdır.

Doğankent Sağlık Ocağı’na bağlı 2003 yıl ortası nüfus 11.997 olup nüfusun

%12,5’i (1.502 kişi) 0–4 yaş, %15.2’si (1.822 kişi) 5–9 yaş, %14.2’si (1.699 kişi)

10–14 yaş, %21.6’sı (2.588 kişi) 15–24 yaş, %24.4’ü (2.931 kişi) 25–44 yaş, %9.1’i

(1.092 kişi) 45–64 yaş grubunda ve %3.0’ü (363 kişi) ise 65 yaş ve üzerindedir.

Nüfusun %50.5’i (6.057 kişi) erkek, %49.5’i (5.940 kişi) kadındır. Doğurgan çağdaki

kadın nüfusu 2.888 olup, nüfusun %24.1’ini oluşturmaktadır. Sağlık Ocağı Bölgesi’nde

ortalama hane büyüklüğü ise 6.9’dur(80). Bu bölgenin 2003 yılı, yıl ortası nüfusuna göre

oluşan nüfus piramidi Şekil-1’de sunulmuştur.

30

-1500 -1000 -500 0 500 1000

0-4 yaş

10-14 yaş

20-24 yaş

30-34 yaş

40-44 yaş

50-54 yaş

60-64 yaş

70-74 yaş

80+

Yaş

gru

plar

ı

Nüfus sayısı

erkekkadın

Şekil 1.Doğankent Sağlık Ocağı Bölgesi nüfus piramidi, 2003

Sağlık Ocağına 2003 yılında 28.123’ü bölge içi, 13.457’si ise bölge dışı olmak

üzere toplam 41.580 kişi başvurmuş olup, bunların %7.3’ü (3.041 kişi) ileri bir

basamağa sevk edilmiştir. Poliklinik hizmetleri sırasında en sık rastlanan ilk beş

hastalık; üst solunum yolu enfeksiyonu (A.89/4), enterit ve diğer diyare hastalıkları

(A.5), akut bronşit-bronşiolit (A.89/3), orta kulak iltihabı (A.78) ve idrar yolu

enfeksiyonu (A.111) dur(80).

Sağlık Ocağında 1 Ocak 2000–31 Aralık 2004 yılları arasında yürütülen

poliklinik hizmetleri sırasında 107 kabakulak vakası tespit edilmişken hiç kızamıkçık

vakasına rastlanmamıştır. Kabakulak vakalarının %60.7’sini (65 kişi) erkekler,

%39.3’ünü (42 kişi) kadınlar oluşturmaktaydı. Tespit edilen vakaların yaş grupları

incelendiğinde %22.4’ü (24 kişi) 0–59 aylık, %49.5’i (53 kişi) 60–119 aylık ve %28.0’i

(30 kişi) 120 ay ve üzerindeki kişilerdi. Kabakulak vakalarının %31.8’i (34 olgu)

ilkbahar , %33.6’sı (36 olgu) kış, %15.9’u (17 olgu) yaz, %18.7’si (20 olgu) sonbahar

mevsiminde görülmüştür. Vakaların en küçüğü 1 aylık, en büyüğü ise 44 yaşındadır.

Vakaların yıllara göre dağılımları incelendiğinde ise %14’ü (15 olgu) 2000 yılında,

%15.0’i (16 olgu) 2001 yılında, %2.8’i (3 olgu) 2002 yılında, %34.6’sı (37 olgu)

2003 yılında, %33.6’sı (36 olgu) ise 2004 yılında tespit edilmiştir. Doğankent

beldesinde 2000–2004 yıllarında kabakulak prevalansı sırası ile 15/100 bin, 144/100

bin, 25/100 bin, 308/100 bin, 300/100 bin olarak tespit edilmiştir(82).

31

Bölgenin 2003 yılına ait bazı demografik ölçütleri tablo 6’da özetlenmiştir(80). Tablo 6. Doğanket Beldesinin 2003 yılına ait demografik ölçütleri

Kaba Ölüm Hızı (binde) 1.7

Bebek Ölüm Hızı (binde) 15.2

5 Yaş Altı Çocuk Ölüm Oranı (binde) 18.6

5 Yaş Altı Orantılı Ölüm Hızı (yüzde) 12.8

45 Yaş ve Üstü Orantılı Ölüm Hızı (yüzde) 72.1

Kaba Doğum Hızı (binde) 11.6

Genel Doğurganlık Hızı (binde) 44.6

Nüfus Artış Hızı (binde) 9.9

Çocuk/Kadın Oranı (yüzde) 39.3

T.C. Sağlık Bakanlığı ve Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi (Ç.Ü.T.F.)

arasındaki protokol gereği Doğankent Sağlık Ocağı, tıp fakültesi son sınıf öğrencilerinin

saha deneyimlerini yaptıkları eğitim ve araştırma bölgesi olup bölgede verilen sağlık

hizmetleri Sağlık Bakanlığı’nca düzenlenmekte ve yürütülmektedir.

3.2.Araştırmanın Tipi

Bu araştırma tabakalı sistematik örnekleme yöntemiyle seçilen 0–59 aylık

çocuklarda yapılmış kesitsel bir çalışmadır.

3.3. Örnek Seçimi

3.3.1.Evren

Evren Doğankent Sağlık Ocağı Beldesinde yaşayan 0–59 aylık çocuklar olup

araştırmanın planlandığı tarihte sağlık ocağındaki bebek ve çocuk izlem kartlarına göre

(Form 006) 1.233 tane 0–59 aylık çocuk nüfusu bulunmaktadır.

3.3.2.Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi ve Seçilmesi

Kızamıkçık ve kabakulak antikor durumu yaşa göre değişebildiği için örneklem

yöntemi olarak yaş ve cinsiyete göre tabakalı sistematik örneklem yöntemi

kullanılmıştır.

32

Ülkemizde 0–5 yaşta kızamıkçık için en düşük seropozitiflik %12.5(32),

kabakulak içinse %47.5 olarak bulunmuştur(75). Minimum örnek büyüklüğü %12

görülme sıklığı, %95 güven aralığında, %3’lük sapma ile 330 olarak hesaplanmıştır, asıl

örneklere ulaşamama ihtimali nedeniyle her tabakadan da %10 yedek örnek seçilmiştir.

Örnek büyüklüğünü hesaplamada aşağıdaki formül

kullanılmıştır.

Bu örneklem sayısı sağlık ocağında çocuk izlem kartı olan 0–59 aylık çocukların

%26.8’ini oluşturmaktadır. Daha sonra her tabakadan sistematik örnekleme yöntemi ile

her aileden bir çocuk olacak şekilde örneğe girecek asıl ve yedek çocuklar saptanmıştır.

Aynı aileden birden fazla çocuk olması durumunda yedek kişiler örneğe alınmıştır.

Tabakalandırmada kullanılan yaş ve cins grubu, bu bölgede bulunan 0–59 aylık

çocukların ve araştırma örneklemine seçilen çocukların yaş ve cins gruplarına göre

dağılımı Tablo 7’de sunulmuştur.

Nt2pq n= d2(N-1)+ t2pq

N : Evrendeki birey sayısı → 1.233

n : Örnekleme alınacak birey sayısı → 330

p : İncelenen olayın görülüş sıklığı (olasılığı) → 0.12

q : İncelenen olayın görülmeyiş sıklığı (olasılığı) → 0.88

t : Belirli serbestlik derecesinde ve saptanan yanılma düzeyinde t

tablosundan bulunan teorik değer → 0.05

d : Olayın görülüş sıklığına göre yapılmak istenen ± sapma → 0.03

33

Tablo 7. Doğankent Sağlık Ocağı Beldesinde bulunan 0–59 aylık evreninin ve örnekleme

seçilen çocukların yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımları

Yaş Grubu (Ay)

Evren Erkek Kız Toplam Sayı %* Sayı %* Sayı %**

Örnek Erkek Kız Toplam Sayı %* Sayı %* Sayı %**

0–11 83 48.5 88 51.4 171 13.9 22 48.9 23 51.1 45 13.6

12–23 150 51.0 144 49.0 294 23.8 40 50.6 39 49.4 79 24.0

24–35 126 48.1 136 51.9 262 21.2 34 48.6 36 51.4 70 21.2

36–47 122 50.0 122 50.0 244 19.8 33 50.0 33 50.0 66 20.0

48–59 140 53.4 122 46.6 262 21.2 38 54.3 32 45.7 70 21.2

Toplam 621 50.4 612 49.6 1.233 100.0 167 50.6 163 49.4 330 100.0 *Satır yüzdesi **Kolon Yüzdesi

3.4. Araştırmanın Değişkenleri

3.4.1. Kızamıkçık İçin Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler

Bağımlı Değişkenler:

1.Çocukta kızamıkçık antikor durumu

Bağımsız Değişkenler:

1.Evde sürekli yaşayan kişi sayısı

2.Evde kızamıkçık geçiren kişi sayısı (çocuk doğduktan sonra)

3.Annenin ve babanın eğitim düzeyi

4.Annenin ve babanın çalışma durumu

5.Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı


7.Hanede yaşayan toplam kişi sayısı

8. Hanede okula giden kişi sayısı

9.Çocuğun büyüme ve gelişme durumu

10.Çocukta kızamıkçık öyküsü

34

3.4.2. Kabakulak İçin Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler

Bağımlı Değişkenler:

1.Çocukta kabakulak antikor durumu

Bağımsız Değişkenler:

1.Evde sürekli yaşayan kişi sayısı

2.Evde kabakulak geçiren kişi sayısı (çocuk doğduktan sonra)

3.Annenin ve babanın eğitim düzeyi

4.Annenin ve babanın çalışma durumu



7.Hanede yaşayan toplam kişi sayısı

8.Hanede okula giden kişi sayısı

9.Çocuğun büyüme ve gelişme durumu

10.Çocukta kabakulak öyküsü

3.5. Araştırmada Kullanılan Terimler ve Tanımlar

Pozitif antikor durumu: Laboratuvar yöntemlerinin uygulanması sonucunda

kabakulak ve / veya kızamıkçık IgG antikorunun tespit edilmesi.

Negatif antikor durumu: Laboratuvar yöntemlerinin uygulanması sonucunda

kabakulak ve / veya kızamıkçık IgG antikorunun tespit edilememesi.

3.6. Araştırmada Kullanılan Araç ve Gereçler

Araştırma kapsamında incelenen çocukların ailelerine uygulanan soru kâğıdı

EK-1’de sunulmuştur. Soru kâğıdında ailenin sosyodemografik özellikleri, çocuğun

kızamıkçık ve kabakulak enfeksiyonu geçirmesini ve antikor durumunu etkileyecek

faktörlerle ilgili bilgilerin toplanmasına yönelik sorular bulunmaktadır.

Soru kâğıdının son bölümünde ise çocuğun antropometrik ölçümlerine

(boy uzunluğu, ağırlık) ait bilgiler bulunmaktadır. Bu ölçümler için insan baskülü, el

tartısı, plastik 100 cm. cetvel ve mezru kullanıldı.

Çocuklardan kan almak amacı ile steril tek kullanımlık enjektör, jelli plastik tüp,

pamuk ve alkol kullanılmış olup serumu ayırmak içinse Ç.Ü.T.F. Merkez

Laboratuvarında bulunan Heraeus Labofuge 400 marka santrifüj aleti, ayrılan serumu

koymak içinse steril plastik tüpler kullanılmıştır.

35

Kızamıkçık ve kabakulak antikorlarının ölçümü için Rubella IgG ELISA

DSL–05–10-RBG ve Mumps IgG ELISA DSL–05–10-MUGi (Diagnostic System

Laboratories/USA) ELISA kitleri kullanılmıştır.

3.7.Araştırmanın Uygulanması

Araştırmanın uygulanabilmesi için Ç.Ü.T.F. Dekanlığından, Ç.Ü.T.F. Etik

Kurulundan ve örnekleme seçilen çocukların ailelerinden yazılı izin alındı.

Çalışma için örnekleme giren 330 çocuk adı-soyadı, cinsiyeti, telefon numarası,

adreslerine göre listelendikten sonra Aralık 2004’de soru kâğıtlarının ön çalışması

yapıldı. Veriler 11 Ocak–17 Şubat 2005 tarihleri arasında toplandı. Verileri toplamak

için iki ebe ve iki tıp fakültesi son sınıf öğrencisi soru kâğıtlarının uygulanması için

eğitildi.

Verilerin toplanmasında iki yöntem kullanıldı;

1.Telefon numarası kayıtlı olan çocuklar -ebeveynlerinden en az birisiyle

beraber- sağlık ocağına davet edildi,

2.Telefon numarası kayıtlı olmayan ya da sağlık ocağına gelemeyen çocuklar

için ise araştırmacı, sağlık ocağında görevli bir ebe ve iki tıp fakültesi son sınıf

öğrencisi ile ev ziyaretinde bulunuldu.

Örneğe çıkan 330 kişinin 29’u çeşitli sebeplerden dolayı çalışmaya katılamadı

(3’ünün ailesi kan vermeyi kabul etmedi, 18’ine bölgeden göç etmişti, 8inin evleri tespit

edilemedi ya da evlerinde bulunamadı). Evleri tespit edilemeyen ya da evde

bulunamayan ailelere 3 kez daha ulaşılmaya çalışıldı, kan vermeyi kabul etmeyen

ailelerden ise 3 kez daha izin istendi. Yedek listedeki 29 kişi çalışmaya katılamayan

kişilerin yerine çalışmaya dâhil edildi ve geriye kalan 4 yedek ise elde yeterli sayıda kit

olduğu için çalışmaya dâhil edilmek istendi fakat bunların 3’üne beldeden göç ettiği için

ulaşılamadı. Sonuç olarak 301’i asıl, 30’u yedek listeden olmak üzere 331 çocuk

çalışmaya katıldı.

331 çocuğun ailesine çalışma hakkında bilgi verildi, ailelerden yazılı onay

alındı, ailelere yüz yüze soru cevap tekniği ile araştırmacının kendisi ya da sağlık

ocağında Halk Sağlığı stajını yapmakta olan tıp fakültesi son sınıf öğrencileri tarafından

soru kâğıtları uygulandı. Soru kâğıtlarının uygulanması yaklaşık olarak 10–20 dakika

sürdü.

36

Aileye soru kâğıtları uygulandıktan sonra çocukların antropometrik ölçümleri

yapıldı ve venöz kan örneği alındı.

Sağlık Ocağına gelen bebeklerin ağırlıkları bebek baskülünde, boyları ise

muayene masasına yatırılarak plastikten hazırlanan özel bir cetvel ile ölçüldü.

Çocukların ağırlıkları ve boyları ise insan baskülü kullanılarak ölçüldü. Sağlık ocağına

gelemeyen, evlerinde ziyaret edilen bebek ve çocukların boyları ise mezru, ağırlıkları

ise el tartısı ile ölçüldü.

Venöz kan örneği tek kullanımlık steril enjektör ile çocuğun ante-kübital bölgesi

ya da el sırtından 3–4 ml alınıp steril, kapaklı jelli plastik tüplere konuldu. Alınan kan

örnekleri nakledileceği zamana dek buzdolabında saklandı ve aynı Ç.Ü.T.F. Merkez

Laboratuvarında 3500 devir/dk’da 5 dakika santrifüjde çevrilerek serumu ayrıldı. Jelli

plastik tüpten alınıp steril plastik tüplere konan serumlar serolojik çalışmanın yapılacağı

güne kadar –200C’de derin dondurucuda saklandı. Serolojik çalışma ise Haziran-

Temmuz 2005’de Ç.Ü.T.F. Merkez Laboratuvarında mikro ELISA yöntemi ile pozitif

ya da negatif olarak değerlendirildi.

3.8. Araştırmada Kullanılan Laboratuar Yöntemleri

İncelenen çocukların kızamıkçık ve kabakulağa özgü IgG antikorları için

serumlar aynı gün mikro ELISA yöntemi ile her defasında 88 serum, haftada bir gün

çalışılmak üzere 4 grup olarak çalışılmıştır. Bu işlem için EK–2 ve EK-3’de sunulan

Rubella IgG ELISA DSL–05–10-RBG, Mumps IgG ELISA DSL–05–10-MUGi ELISA

kitleri kullanılmıştır.

Örneklerden alınan serumlar kitlerin kullanma kılavuzunda belirtildiği gibi

çalışıldı ve değerlendirildi.

Test sonucunda kızamıkçık için 0.283’ün, kabakulak için ise 0.135’in üstündeki

değerler pozitif, altındaki değerler ise negatif olarak değerlendirildi.

3.9. Verilerin Analizi

Veri toplama aşaması tamamlandıktan sonra verilerin analizi için SPSS ver. 10.0

ve. Epi İnfo 3.2 istatistiksel paket programı kullanılmıştır. Uygulanan önemlilik

testlerinde p<0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.

37

3.10. Araştırmanın Süresi

Araştırmanın planlamasına Kasım 2003’de başlanmış, veriler 11 Ocak–17 Şubat

2005 tarihleri arasında toplanmış, serumlar Haziran-Temmuz 2005’de çalışılmış ve

istatistiksel analiz ve yazım aşaması ise 2006 Mayıs ayında tamamlanmıştır.

3.11. Araştırmanın Bütçesi

Araştırmanın toplam bütçesi 6.000.000 TL (6.000YTL) olup Ç.Ü. Araştırma

Proje Fonu tarafından sağlanmıştır.

38

4. BULGULAR

Bulgular üç kısımda incelenmiştir:

1.Sosyodemografik özellikler

1. Çocuklara ait

2. Anne ve babalara ait

3. Aile yapısına ait

2.Kızamıkçık antikor durumu ve bunu etkileyen faktörler

3.Kabakulak antikor durumu ve bunu etkileyen faktörler

4.1. Sosyodemografik Özellikler

4.1.1. Çocukların Sosyodemografik Özellikleri

4.1.1.1. Çocukların Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımları

Çocukların %14.5’i (48 çocuk) 0–11 ay, %22.4’ü (74 çocuk) 12–23 ay, %22.7’si

(75 çocuk) 24–35 ay, %20.8’i (69 çocuk) 36–47 ay, %19.6’sı (65 çocuk) ise 48–59 ay

yaş grubunda olup ortalama yaşları 30.28±16.03 ay idi (alt-üst değer:1–59, ortanca yaş

29). Çocukların %48.9’u (162 çocuk) erkek, %51.1’i (169 çocuk) kız olup çocukların

cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı arasında istatistiksel olarak fark yoktu

(p>0.05-Tablo 8). Tablo 8. Çocukların yaş grubu ve cinsiyete göre dağılımları

Yaş Grubu

(Ay)

Cinsiyet Erkek Kız

Sayı %* Sayı %*

Toplam

Sayı %** 0–11 24 50.0 24 50.0 48 14.5

12–23 38 51.4 36 48.6 74 22.4

24–35 33 44.0 42 56.0 75 22.7

36–47 37 53.6 32 46.4 69 20.8

48–59 30 46.2 35 53.8 65 19.6

Toplam 162 48.9 169 51.1 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2=1.734 SD=4 p=0.785

39

Çocukların %24.5’i (81 çocuk) ailelerinin birinci, %43.5’i (144 çocuk) ikinci ya

da üçüncü, %32.0’si (106 çocuk) dördüncü ve üzeri çocukları olup hanelerdeki ortalama

çocuk sayısı 3.32±1.71 idi (alt-üst değer:1–9, ortanca 3). Çocukların sosyal güvence

durumu incelendiğinde %40.8’inin (135 çocuk) herhangi bir sosyal güvencesi yokken

%42.6’sı Yeşil Kart (141 çocuk), %13.0’ü (43 çocuk) SSK, %2.4’ü (8 çocuk) Bağ-Kur,

%1.2’si (4 çocuk) ise Emekli Sandığı güvencesine sahip idi. Çocukların %93.1’i

(308 çocuk) rutin aşı takvimine göre tam aşılı, %6.3’ü (21 çocuk) eksik aşılı, %0.6’sı

(2 çocuk) ise aşısız idi.(Tablo 9). Tablo 9. Çocuklara ait bazı tanımlayıcı özellikler

Sayı n=331 %

Ailenin Kaçıncı Çocuğu Olduğu

1

2–3

≥4

Toplam

81

144

106

331

24.5

43.5

32.1

100.0

Sosyal Güvence Durumu

Yok

Yeşil kart

SSK

Bağ-Kur

Emekli Sandığı

Toplam

135

141

43

8

4

331

40.8

42.6

13.0

2.4

1.2

100.0

Aşı Durumu

Tam Aşılı

Eksik Aşılı

Aşısız

Toplam

308

21

2

331

93.1

6.3

0.6

100.0

40

Vücut ağırlığı çocukların %6.3’ünde (21 çocuk) %3 persentilin altında,

%83.4’ünde (276 çocuk) %3–97 persentil arasında, %10.3’ünde (34 çocuk) ise %97

persentilin üzerinde olup ortalama ağırlık 13.19±3.40 kg’dır (alt-üst değer;5.0–25.0,

ortanca 13.0 kg). Boy uzunluğu çocukların %12.7’sinde (42 çocuk) %3 persentilin

altında, %78.9’unda (262 çocuk) %3–97 persentil arasında, %8.4’ünde (28 çocuk) ise

%97 persentilin üzerinde olup ortalama boy uzunluğu 88.95±12.64 cm’dir

(alt-üst değer; 56.0–114.0, ortanca 90.0 cm-Tablo 10). Tablo 10. Çocukların vücut ağırlığı ve boy uzunluğu persentillerine göre dağılımı

Sayı n=331 %

Ağırlık Persentili

<%3

%3-97

>97

Toplam

21

276

34

331

6.3

83.4

10.3

100.0

Boy Persentili

<%3

%3-97

>97

Toplam

42

261

28

331

12.7

78.9

8.4

100.0

4.1.2. Anne ve Babalara Ait Tanımlayıcı Özellikler

4.1.2.1. Annelere Ait Tanımlayıcı Özellikler

Çocukların annelerinin %64.1’i (212 kişi) 29 yaş ve altı, %31.4’ü (104 kişi) 30–

39 yaş, %4.5’i (15 kişi) 40 yaş ve üzeri grupta olup, annelerin ortalama yaşı 27.94±5.74

idi (alt-üst değer;18–49, ortanca 27). Annelerin eğitim durumu incelendiğinde annelerin

%42.6’sının (141 kişi) okuma yazma bilmediği (OYD), %10.0’unun (33 kişi)

okur yazar (OY), %42.0’sinin (139 kişi) ilkokul mezunu, %5.4’ünün (18 kişi) ise

ortaokul ve üzeri eğitim gördüğü tespit edilmiştir. Annelerin %99.1’i (329 kişi) ev

hanımı iken, sadece %0.9’u (3 kişi) gelir getiren bir işte çalışmakta idi (Tablo 11).

41

Tablo 11. Çocukların annelerine ait tanımlayıcı özellikler

Sayı n=331 %

Yaş Grubu

≤29

30–39

≥40

Toplam

212

104

15

331

64.1

31.4

4.5

100.0

Eğitim Durumu

OYD

OY

İlkokul

Ortaokul ve üzeri

Toplam

141

33

139

18

331

42.6

10.0

42.0

5.4

100.0

Çalışma Durumu

Ev hanımı

Çalışıyor

Toplam

329

3

331

99.1

0.9

100.0

4.1.2.2. Babalara Ait Tanımlayıcı Özellikler

Çocukların babalarının %43.5’i (144 kişi) 29 yaş ve altı, %44.1’i (146 kişi) 30–

39 yaş, %12.4’ü (41 kişi) 40 yaş ve üzerinde olup babaların ortalama yaşı 31.80±6.72

idi (alt-üst değer;20–60, ortanca 30). Babaların eğitim durumu incelendiğinde

%14.5’inin (48 kişi) OYD, %6.0’sının (20 kişi) OY, %57.7’sinin (191 kişi) ilkokul

mezunu, %10.6’ünün (35 kişi) ortaokul, %9.7’sinin (32 kişi) lise ve %1.5’inin (5 kişi)

üniversite mezunu olduğu tespit edilmiştir. Babaların %48.9’unun (162 kişi) gelir

getiren düzenli bir işi yok ya da işsizken, %23.6’u (79 kişi) işçi, %1.2’si (4 kişi) memur,

%25.1’i (83 kişi) serbest meslek sahibi, %0.9’u (3 kişi) ise emekli idi.

Babaların 3’ü (%0.9) ölmüştü (Tablo 12).

42

Tablo 12. Çocukların babalarına ait tanımlayıcı özellikler

Sayı n=331 %

Yaş Grubu

≤29

30–39**

≥40***

Toplam

144

146

41

331

43.5

44.1

12.4

100.0

Eğitim Durumu

OYD**

OY

İlkokul

Ortaokul ve üzeri

Toplam

48

20

191

72

331

14.5

6.0

57.7

21.8

100.0

Çalışma Durumu

İşsiz- düzenli işi yok**

İşçi **

Memur

Serbest meslek

Emekli**

Toplam

162

79

4

83

3

331

48.9

23.9

1.2

25.1

0.9

100.0 *Babaların 3’ü ölmüştü ** Bu gruptaki babaların 1’i ölmüştü *** Bu gruptaki babaların 2’si ölmüştü

4.1.3. Aile Yapısına Ait Tanımlayıcı Özellikler

Hanelerin %24.2’sinde (80 hane) üç-dört, %38.6’sında (128 hane) beş-altı,

%37.2’sinde (123 hane) yedi ve üzerinde kişi yaşamakta idi (alt- üst değer;3–16,

ortalama 6.16±2.13, ortanca 6). Hanelerin %24.5’inde (81 hane) bir, %48.0’inde

(159 hane) iki, %27.5’inde ise (91 hane) üç ve üzerinde 0–6 yaş grubu çocuk

bulunmakta idi (alt-üst değer;1–5, ortalama 2.07±0.80, ortanca 2). Hanelerin

%42.3’ünde (140 hane) 7–14 yaş grubu çocuk yokken, %21.1’inde (70 hane) bir,

%36.6’sında (121 hane) ise iki ve üzeri 7–14 yaş grubu çocuk yaşamakta idi

(alt-üst değer;0–5, ortalama 1.20±1.32, ortanca 1). Hanelerin %65.3’ünde (216 hane)

15 ve üzeri yaş grubunda bir ya da iki kişi, %34.7’sinde (115 hane) üç ve üzeri sayıda

43

15 ve üzeri yaş kişi yaşamakta idi (alt-üst değer;1–9, ortalama 2.89±1.62, ortanca 2).

Hanelerin %48.9’unda (162 hane) okula giden kişi bulunmazken, %34.5’inde

(114 hane) bir-iki çocuk, %16.6’sında (55 hane) ise üç ve üzerinde okula giden kişi

bulunuyordu (alt-üst değer;0–5, ortalama 1.08±1.28, ortanca 3-Tablo 13). Tablo 13. Aile yapısına ait özellikler

Sayı n=331 %

Toplam Kişi Sayısı

3–4

5–6

≥7

Toplam

80

128

123

331

24.2

38.6

37.2

100.0

0–6 Yaş Çocuk Sayısı

1

2

≥3

Toplam

81

159

91

331

24.5

48.0

27.5

100.0

7–14 Yaş Çocuk Sayısı

0

1

≥2

Toplam

140

70

121

331

42.3

21.1

36.6

100.0

≥15 Yaş Kişi Sayısı

1–2

≥3

Toplam

216

115

331

65.3

34.7

100.0

Okula Giden Kişi Sayısı

0

1–2

≥3

Toplam

162

114

55

331

48.9

34.5

16.6

100.0

44

4.2. Kızamıkçık Antikor Durumu ve Bunu Etkileyen Faktörler

Çalışmaya katılan çocukların %17.5’inde (58 çocuk) kızamıkçık antikoru

pozitif, %82.5’inde (273 çocuk) ise negatif bulunmuştur (Tablo 14). Tablo 14. Çocuklarda kızamıkçık antikor durumu

Kızamıkçık Antikoru Sayı %

Pozitif

Negatif

Toplam

58

273

331

17.5

82.5

100.0

4.2.1. Yaş Gruplarına Göre Kızamıkçık Antikorlarının Dağılımı

Yaş gruplarına göre kızamıkçık seropozitifliği 0–11 ayda %12.5, 12–23 ayda

%6.8, 24–35 ayda %14.7, 36–47 ayda %21.7, 48-59 ayda ise %32.3 idi. Yaş gruplarına

göre kızamıkçık seropozitifliği istatistiksel olarak farklı olup (p<0.05), bu farklılığı

48–59 ay yaş grubu çocuklar yaratmakta idi (Tablo 15-Şekil 2). Tablo 15. Yaş gruplarına göre kızamıkçık antikorlarının dağılımı

Yaş Grubu (Ay)

Seropozitif Seronegatif Sayı %* Sayı %*

Toplam Sayı %**

0–11 6 12.5 42 87.5 48 14.5

12–23 5 6.8 69 93.2 74 22.4

24–35 11 14.7 64 85.3 75 22.7

36–47 15 21.7 54 78.3 69 20.8

48–59*** 21 32.3 44 67.7 65 19.6

Toplam 58 17.5 273 82.5 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi ***Farkı yaratan yaş grubu x2=17.876 SD=4 p=001

45

Şekil 2. Yaş gruplarına göre kızamıkçık seropozitifliği

4.2.2. Cinsiyete Göre Kızamıkçık Antikorlarının Dağılımı

Kızamıkçık seropozitifliği erkeklerde %16.0 (26 çocuk), kızlarda ise %18.9

(32 çocuk) olup kızamıkçık seropozitifliği ile cinsiyetler arasında istatistiksel olarak

farklılık yoktu (p>0.05-Tablo 16). Tablo 16. Cinsiyete göre kızamıkçık antikorlarının dağılımı

Cinsiyet


Toplam Sayı %**

Erkek 26 16.0 136 84.0 162 48.9

Kız 32 18.9 137 81.1 169 51.1


32.3

21.7

14.7

6.812.5

0

5

10

15

20

25

30

35

0-11 12-23 24-35 36-47 48-59 Yaş Grubu (ay)

Yüzde

46

4.2.3. Yaş grupları ve Cinsiyete Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Yaş gruplarına göre kızamıkçık seropozitifliği 0–11 aylık erkeklerde %8.3

(2 çocuk), kızlarda %16.7 (4 çocuk), 12–23 aylık erkeklerde %10.5 (4 çocuk), kızlarda

%2.8 (1 çocuk), 24–35 aylık erkeklerde %12.1 (4 çocuk), kızlarda %16.7 (7 çocuk),

36–47 aylık erkeklerde %24.3 (9 çocuk), kızlarda %18.8 (6 çocuk), 48–59 aylık

erkeklerde %23.3 (7 çocuk), kızlarda ise %40.0 (14 çocuk) idi. Yaş grupları ve cinsiyete

göre kızamıkçık seropozitifliği açısından istatistiksel olarak fark yoktu

(p>0.05-Tablo 17).

Tablo 17. Yaş grupları ve cinsiyete göre kızamıkçık antikor dağılımı

Cinsiyet

Yaş grubu

Erkek Seropozitif Seronegatif Toplam Sayı %* Sayı %* Sayı %**

Kız Seropozitif Seronegatif Toplam Sayı %* Sayı %* Sayı %**

p

0–11 2 8.3 22 91.7 24 14.8 4 16.7 20 83.3 24 14.2 p>0.05

12–23 4 10.5 34 89.5 38 23.5 1 2.8 35 97.2 36 21.3 p>0.05

24–35 4 12.1 29 87.9 33 20.4 7 16.7 35 83.3 42 24.9 p>0.05

36–47 9 24.3 28 75.7 37 22.8 6 18.8 26 81.2 32 18.9 p>0.05

48–59 7 23.3 23 76.7 30 18.5 14 40.0 21 60.0 35 20.7 p>0.05

Toplam 26 16.0 136 84.0 162 100.0 32 18.9 137 81.1 169 100.0 p>0.05 *Satır yüzdesi **Kolon yüzdesi

4.2.4. Çocuklarda Kızamıkçık Geçirme Öyküsü ve Kızamıkçık Antikor

Dağılımı

Kızamıkçık geçirme öyküsü bulunan 5 çocuğun 1’inde (%20.0), kızamıkçık

geçirme öyküsü olmayan 326 çocuğun 57’sinde (%17.5) kızamıkçık antikoru pozitif idi.

Kızamıkçık geçirme öyküsü ile kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel olarak

anlamlı bir fark yoktu (p>0.05-Tablo 18).

47

Tablo 18. Çocuklarda kızamıkçık geçirme öyküsü ve kızamıkçık antikor dağılımı Kızamıkçık

Öyküsü Seropozitif

Sayı %* Seronegatif

Sayı %* Toplam

Sayı %** Var 1 20.0 4 80.0 5 1.5

Yok 57 17.5 269 82.5 326 98.5

Toplam 58 17.5 273 82.5 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi Fisher’in kesin testi p=0.62

4.2.5. Annelerin Eğitim Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Kızamıkçık seropozitifliği annesi okul eğitimi almayan çocuklarda %22.4

(39 çocuk), annesi okul eğitimi almış çocuklarda ise %12.1 (19 kişi) idi. Annesi okul

eğitimi almayan çocuklarda kızamıkçık seropozitifliği istatistiksel olarak anlamlı

yüksek idi (p<0.05-Tablo 19). Tablo 19. Annelerin eğitim durumuna göre kızamıkçık antikor dağılımı

Annelerin Eğitim Durumu

Seropozitif Sayı %*

Seronegatif Sayı %*

Toplam Sayı %**

OYD-OY 39 22.4 135 77.6 174 52.6

İlkokul ve üzeri 19 12.1 138 87.9 157 47.4

Toplam 58 17.5 273 82.5 331 100.0

*Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2 yates=5.38 SD=1 p=0.02

4.2.6. Annelerin Çalışma Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Kızamıkçık antikoru pozitif olan bütün çocukların anneleri ev hanımı idi.

Annelerin ev dışında çalışma durumu ile kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel

olarak anlamlı bir fark yoktu (p >0.05-Tablo 20). Tablo 20. Annelerin çalışma durumuna göre kızamıkçık antikor dağılımı

Annelerin Çalışma Durumu



Toplam Sayı %**

Çalışmıyor 58 17.7 270 82.3 322 99.1

Çalışıyor - - 3 100.0 3 0.6


48

4.2.7. Babaların Eğitim Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Kızamıkçık seropozitifliği babaları okul eğitimi almayan çocuklarda %26.5

(18 çocuk), babaları okul eğitimi almış çocuklarda ise %15.2 (40 çocuk) idi. Babaları

okul eğitimi almayan çocuklarda kızamıkçık seropozitifliği istatistiksel olarak anlamlı

yüksek idi (p<0.05-Tablo 21). Tablo 21. Babaların eğitim durumuna göre kızamıkçık antikor dağılımı

Babaların Eğitim Durumu



Toplam Sayı %**

OYD-OY 18 26.5 50 73.5 68 20.5

İlkokul ve üzeri 40 15.2 223 84.8 263 79.5

Toplam 58 17.5 273 82.5 331 100.0

*Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2Yates=3.99 SD=1 p=0.045

4.2.8. Babaların Çalışma Durumuna Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Babalarının sürekli geliri ve/veya işi olmayan çocuklarda kızamıkçık

seropozitifliği %19.1 (31 çocuk) iken, babaları sürekli gelir ve/veya iş sahibi olan

çocuklarda kızamıkçık seropozitifliği %16.0 (27 çocuk) idi. Babaları sürekli gelir sahibi

olmayan çocuklar ile babaları sürekli bir gelir sahibi olan çocuklar arasında kızamıkçık

seropozitifliği açısından istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p>0.05-Tablo 22). Tablo 22. Babaların çalışma durumuna göre kızamıkçık antikor dağılımı

Babaların Çalışma Durumu



Toplam Sayı %**

Sürekli geliri-/işi yok 31 19.1 131 80.9 162 48.9

Sürekli geliri-/işi var 27 16.0 142 84.0 169 51.1


4.2.9. Ailede Kızamıkçık Öyküsü ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Ailesinde kızamıkçık geçirme öyküsü olmayan çocuklarda kızamıkçık

seropozitifliği %17.5 iken (57 çocuk), ailesinde kızamıkçık geçirme öyküsü olan

çocuklarda %20.0 (1 çocuk) idi. Ailesinde kızamıkçık geçirme öyküsü olan ve olmayan

çocuklar arasında kızamıkçık seropozitifliği açısından istatistiksel olarak fark yoktu

(p>0.05-Tablo23).

49

Tablo 23. Ailede kızamıkçık geçirme öyküsü durumuna göre kızamıkçık antikor dağılımı

Ailede kızamıkçık öyküsü



Toplam Sayı %**

Yok 57 17.5 269 82.5 326 98.5

Var 1 20.0 4 80.0 5 1.5


4.2.10. Hanede Yaşayan Kişi Sayısı ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Hanesinde yaşayan kişi sayısı üç ya da dört olan çocuklarda kızamıkçık

seropozitifliği %12.5 (10 çocuk), beş ya da altı olan çocuklarda %17.2 (22 çocuk),

yedi ve üzerinde olan çocuklarda ise %21.1 (26 çocuk) idi. Hanede yaşayan kişi sayısı

ile kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu

(p>0.05, OR 1.0/1.45/1.88)-Tablo 24). Tablo 24. Hanede yaşayan kişi sayısı ve kızamıkçık antikor dağılımı

Hanede yaşayan kişi sayısı



Toplam Sayı %**

3–4 10 12.5 70 87.5 80 24.2

5–6 22 17.2 106 82.8 128 38.7

≥7 26 21.1 97 78.9 123 37.2

Toplam 58 17.5 273 82.5 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2

eğim= 2.50 SD=2 p=0.11

4.2.11. Hanede Yaşayan 0–6 Yaş Çocuk Sayısı ve Kızamıkçık Antikor

Dağılımı

Hanede yaşayan 0–6 yaş grubu çocuk sayısı bir olanlarda kızamıkçık

seropozitifliği %9.9 (8 çocuk) iken, hanede yaşayan 0–6 yaş grubu çocuk sayısı iki

olanlarda %22.0 (35 çocuk), üç ve üzerinde olan çocuklarda ise %16.5 (15 çocuk) idi.

Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı ile kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel

olarak anlamlı fark yoktu (p>0.05-Tablo 25).

50

Tablo 25. Hanede yaşayan 0–6 çocuk sayısı ve kızamıkçık antikor dağılımı

Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı



Toplam Sayı %**

1 8 9.9 73 90.1 81 24.5

2 35 22.0 124 78.0 159 48.0

≥3 15 16.5 76 83.5 91 27.5


4.2.12. Hanede Yaşayan 7–14 Yaş Çocuk Durumu ve Kızamıkçık Antikor

Dağılımı

Hanelerinde 7–14 yaş grubun yaşayan çocuk olmayanlarda kızamıkçık

seropozitifliği %13.6 (19 çocuk) iken, hanelerinde 7–14 yaş grubu çocuk olanlarda

%20.4 (39 çocuk) idi. Hanede yaşayan 7–14 yaş grubu çocuk sayısı ile kızamıkçık

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yoktu (p>0.05-Tablo 26). Tablo 26. Hanede yaşayan 7–14 yaş çocuk durumu ve kızamıkçık antikor dağılımı

Evde yaşayan 7–14 yaş çocuk



Toplam Sayı %**

Yok 19 13.6 121 86.4 140 42.3

Var 39 20.4 152 79.6 191 57.7


4.2.13. Hanede Yaşayan ≥15 Yaş Kişi Sayısı ve Kızamıkçık Antikor

Dağılımı

Hanede yaşayan 15 yaş ve üzeri kişi sayısı bir ya da iki olan çocuklarda

kızamıkçık seropozitifliği %17.1 (37 çocuk, üç ve üzerinde olanlarda ise %18.3

(21 çocuk) idi. Hanede yaşayan 15 yaş ve üzeri kişi sayısı ile kızamıkçık seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak fark yoktu (p>0.05-Tablo 27).

51

Tablo 27.Hanede yaşayan ≥15 yaş kişi sayısı ve kızamıkçık antikor dağılımı

Hanede yaşayan ≥15 yaş kişi sayısı



Toplam Sayı %**

1–2 37 17.1 179 82.9 216 65.3

≥3 21 18.3 94 81.7 115 34.8


4.2.14. Hanede Okula Giden Kişi Durumu ve Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Hanelerinde okula giden olmayan çocuklarda kızamıkçık seropozitifliği %12.3

(20 çocuk) iken, olanlarda %22.5 (38 çocuk) idi. Hanelerinde okula giden kişi olanlarda

kızamıkçık seropozitifliği istatistiksel olarak anlamlı yüksek idi (p<0.05-Tablo 28). Tablo 28. Hanede okula giden kişi durumu ve kızamıkçık antikor dağılımı

Okula giden kişi



Toplam Sayı %**

Yok 20 12.3 142 87.7 162 48.9

Var 38 22.5 131 77.5 169 51.1


4.2.15. Çocukların Boy Uzunluğu Persentiline Göre Kızamıkçık Antikor

Dağılımı

Uzunluğu <%3 persentilin altında olan çocuklarda kızamıkçık seropozitifliği

%26.2 (11 çocuk), %3–97 persentil arasında olanlarda %16.9 (44 çocuk),

>%97 persentil üzerinde olanlarda ise %10.7 (3 çocuk) idi. Boy uzunluğu ile kızamıkçık

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu

(p>0.05, OR 1.0/0.57/0.34-Tablo 29).

52

Tablo 29. Çocukların boy uzunluğu persentiline göre kızamıkçık antikor dağılımı

Uzunluk persentili



Toplam Sayı %**

<%3 11 26.2 31 73.8 42 12.7

%3–97 44 16.9 217 83.1 261 78.9

>97 3 10.7 25 89.3 28 8.5


eğim=3.05 SD=2 p=0.08

4.2.16. Çocukların Ağırlık Persentiline Göre Kızamıkçık Antikor Dağılımı

Vücut ağırlığı ile <%3 persentilin altında olan çocuklarda (%6.3) kızamıkçık

seropozitifliği %23.8 (5 çocuk), %3–97 persentil arasında olanlarda %17.0 (47 çocuk),

>%97 persentil üzerinde olanlarda ise %17.6 (6çocuk) idi. Vücut ağırlığı ile kızamıkçık

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (p>0.05-Tablo 30) Tablo 30. Çocukların ağırlık persentiline göre kızamıkçık antikor dağılımı




Toplam Sayı %**

<%3 5 23.8 16 76.2 21 6.3

%3–97 47 17.0 229 83.0 276 83.4

>97 6 17.6 28 82.4 34 10.3


4.3. Kabakulak Antikor Durumu Ve Bunu Etkileyen Faktörler

Çalışmaya katılan çocukların %35.3’ünde (117 çocuk) kabakulak antikoru pozitif,

%64.7’inde (214 çocuk) ise negatif bulunmuştur (Tablo 31). Tablo 31. Çocuklarda kabakulak antikor durumu

Kabakulak Antikoru Sayı %

Pozitif

Negatif

Toplam

117

214

331

35.3

64.7

100.0

53

4.3.1. Yaş Gruplarına Göre Kabakulak Antikorlarının Dağılımı

Yaş gruplarına göre kabakulak seropozitifliği 0–11 ayda %33.3, 12–23 ayda

%29.7, 24–35 ayda %40.0, 36–47 ayda %33.3, 48–59 ayda ise %40.0 idi.

Yaş gruplarına göre kabakulak seropozitifliği açısından istatistiksel açıdan fark yok idi

(p>0.05-Tablo 32-Şekil 3). Tablo 32. Yaş gruplarına göre kabakulak antikorlarının dağılımı

Yaş Grubu (Ay)


Toplam Sayı %**

0–11 16 33.3 32 66.7 48 14.5

12–23 22 29.7 52 70.3 74 22.4

24–35 30 40.0 45 60.0 75 22.7

36–47 23 33.3 46 66.7 69 20.8

48–59 26 40.0 39 60.0 65 19.6


Şekil 3.Yaş gruplarına göre kabakulak seropozitifliği

40.0

33.3

40.0

29.733.3

0 5

10 15 20 25 30 35 40 45

0-11 12-23 24-35 36-47 48-59 Yaş Grubu (ay)

Yüzde

54

4.3.2. Cinsiyete Göre Kabakulak Antikorlarının Dağılımı

Kabakulak seropozitifliği erkeklerde %36.4 (162 çocuk), kızlarda ise %34.3

(169 çocuk) idi. Kabakulak seropozitifliği ile cinsiyetler arasında istatistiksel olarak

anlamlı bir fark yok idi (p>0.05-Tablo 33). Tablo 33. Cinsiyete göre kabakulak antikorlarının dağılımı

Cinsiyet


Toplam Sayı %**

Erkek 59 36.4 103 63.8 163 49.1

Kız 58 34.3 111 65.7 169 50.9


4.3.3.Yaş grupları ve Cinsiyete Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

Yaş gruplarına göre kabakulak seropozitifliği 0–11 aylık erkeklerde %25.0

(6 çocuk), kızlarda %41.7 (10 çocuk),12–23 aylık erkeklerde %42.1 (16 çocuk),

kızlarda %16.7 (6 çocuk), 24–35 aylık erkeklerde %39.4 (13 çocuk), kızlarda %40.5

(17 çocuk), 36–47 aylık erkeklerde %37.8 (14 çocuk), kızlarda %28.1 (9 çocuk),

48–59 aylık erkeklerde %33.3 (10 çocuk), kızlarda %45.7 (16 çocuk) idi. Yaş grupları

ve cinsiyete göre kabakulak seropozitifliği sadece 12–23 aylık erkeklerde anlamlı olarak

yüksekti (p<0.05-Tablo 34). Tablo 34. Yaş grupları ve cinsiyete göre kabakulak antikor dağılımı

Cinsiyet Yaş grubu

Erkek Seropozitif Seronegatif Toplam Sayı %* Sayı %* Sayı %**

Kız Seropozitif Seronegatif Toplam Sayı %* Sayı %* Sayı %**

p

0–11 6 25.0 18 75.0 24 14.8 10 41.7 14 58.3 24 14.2 p>0.05

12–23 16 42.1 22 57.9 38 23.5 6 16.7 30 83.3 36 21.3 p<0.05

24–35 13 39.4 20 60.6 33 20.4 17 40.5 25 59.5 42 24.9 p>0.05

36–47 14 37.8 23 62.2 37 22.8 9 28.1 23 71.9 32 18.9 p>0.05

48–59 10 33.3 20 66.7 30 18.5 16 45.7 19 54.3 35 20.7 p>0.05

Toplam 59 36.4 103 63.6 162 100.0 58 34.3 111 65.7 169 100.0 p>0.05 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi

55

4.3.4. Çocukların Kabakulak Geçirme Öyküsü ve Kabakulak Antikor

Dağılımı

Kabakulak geçirme öyküsü bulunan 39 çocuğun 19’unda (%48.7), kabakulak

geçirme öyküsü olmayan 292 çocuğun 98’inde (%33.6) kabakulak antikoru pozitif idi.

Kabakulak geçirme öyküsü ile kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak

anlamlı farklılık yoktu ( p>0.05-Tablo 35). Tablo 35. Çocuklarda kabakulak geçirme öyküsü ve kabakulak antikor dağılımı

Kızamıkçık Öyküsü



Toplam Sayı %**

Var 19 48.7 20 51.3 39 11.8

Yok 98 33.6 194 66.4 292 88.2


Yates=2.83 SD=1 p=0.09

4.3.5. Annelerin Eğitimi Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

Kabakulak seropozitifliği anneleri okul eğitimi almayan çocuklarda %39.1

(68 çocuk), anneleri okul eğitimi almış çocuklarda ise %31.2 (49 çocuk) idi. Kabakulak

seropozitifliği ile annelerin eğitim durumu arasında istatistiksel olarak fark yoktu

(p>0.05-Tablo 36). Tablo 36. Annelerin eğitim durumuna göre kabakulak antikor dağılımı

Annelerin Eğitim Durumu



Toplam Sayı %**

OYD-OY 68 39.1 106 60.9 174 52.6

İlkokul ve üzeri 49 31.2 108 68.8 157 47.4

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0

*Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2=2.24 SD=1 p=0.134

4.3.6. Annelerin Çalışma Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

Kabakulak antikoru pozitif olan bütün çocukların anneleri ev hanımı idi.

Annelerin ev dışında çalışma durumu ile kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel

olarak anlamlı bir fark yoktu (p >0.05-Tablo 37).

56

Tablo 37. Annelerin çalışma durumuna göre kabakulak antikor dağılımı Annelerin Çalışma

Durumu Seropozitif

Sayı %* Seronegatif

Sayı %* Toplam

Sayı %** Çalışmıyor 117 35.7 211 64.3 323 99.1

Çalışıyor - - 3 100.0 3 0.9


4.3.7. Babaların Eğitim Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

Kabakulak seropozitifliği babaları okul eğitimi almayan çocuklarda %30.9

(21 çocuk), babaları okul eğitimi almış çocuklarda ise %36.5 (96 çocuk) idi. Kabakulak

seropozitifliği ile babaların eğitim durumu arasında istatistiksel olarak fark yok idi

(p>0.05-Tablo 38). Tablo 38. Babaların eğitim durumuna göre kabakulak antikor durumu

Babaların Eğitim Durumu



Toplam Sayı %**

OYD-OY 21 30.9 47 69.1 68 20.5

İlkokul ve üzeri 96 36.5 167 63.5 263 79.5

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0

*Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2yates= 0.52 SD=1 p=0.47

4.3.8. Babaların Çalışma Durumuna Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

Babalarının sürekli geliri ve/veya işi olmayan çocuklarda kabakulak

seropozitifliği %42.6 (69 çocuk), babaları sürekli gelir ve/veya iş sahibi olan çocuklarda

ise %28.4 (48 çocuk) idi. Babaları sürekli gelir sahibi olmayan çocuklarda kabakulak

seropozitifliği istatistiksel açıdan anlamlı olarak yüksekti (p<0.05-tablo 39). Tablo 39. Babaların çalışma durumuna göre kabakulak antikor dağılımı

Babaların Çalışma Durumu



Toplam Sayı %**

Sürekli geliri-işi yok 69 42.6 93 57.4 162 48.9

Sürekli geliri-işi var 48 28.4 121 71.6 169 51.1


57

4.3.9. Ailede Kabakulak Öyküsü ve Kabakulak Antikor Dağılımı

Ailesinde kabakulak geçirme öyküsü olmayan çocuklarda kabakulak

seropozitifliği %35.6 iken (99 çocuk), ailesinde kabakulak geçirme öyküsü olan

çocuklarda %34.0 (18 çocuk) idi. Ailesinde kabakulak geçirilme öyküsü olan ve

olmayan çocuklar arasında kabakulak seropozitifliği açısından istatistiksel olarak fark

yoktu (p>0.05-Tablo 40). Tablo 40. Ailede kabakulak geçirme öyküsü durumuna göre kabakulak antikor dağılımı

Ailede kabakulak öyküsü



Toplam Sayı %**

Yok 99 35.6 179 64.4 278 84.0

Var 18 34.0 35 66.0 53 16.0

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2 yates =0,001 SD=1 p=0,94

4.3.10. Hanede Yaşayan Kişi Sayısı ve Kabakulak Antikor Dağılımı

Hanedeki yaşayan kişi sayısı üç ya da dört olan çocuklarda kabakulak

seropozitifliği %27.5 (22 çocuk), beş ya da altı olan çocuklarda %39.1 (50 çocuk),

yedi ve üzerinde olan çocuklarda ise %36.6 (45 çocuk) idi. Hanede yaşayan kişi sayısı

ile kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu

(p>0.05–Tablo 41). Tablo 41. Hanede yaşayan kişi sayısı ve kabakulak antikor dağılımı

Hanede yaşayan kişi sayısı



Toplam Sayı %**

3–4 22 27.5 58 72.5 80 24.2

5–6 50 39.1 78 60.9 128 38.7

≥7 45 36.6 78 63.4 123 37.2

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2=2,94 SD=2 p=0,23

58

4.3.11. Hanede Yaşayan 0–6 Yaş Çocuk Sayısı ve Kabakulak Antikor

Dağılımı

Hanede yaşayan 0–6 yaş grubu çocuk sayısı bir olanlarda kabakulak

seropozitifliği %34.6 (28 çocuk) iken, hanede yaşayan 0–6 yaş grubu çocuk sayısı iki

olanlarda %30.8 (49 çocuk), üç ve üzerinde olan çocuklarda ise %44.0 (40 çocuk) idi.

Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı ile kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel

olarak anlamlı fark yoktu (p>0.05-Tablo 42) Tablo 42. Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı ve kabakulak antikor dağılımı

Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı



Toplam Sayı %**

1 28 34.6 53 65.4 81 24.5

2 49 30.8 110 69.2 159 48.0

≥3 40 44.0 51 56.0 91 27.5

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2=4.40 SD=2 p=0,11

4.3.12. Hanede Yaşayan 7–14 Yaş Çocuk Durumu ve Kabakulak Antikor

Dağılımı

Hanesinde 7–14 yaş grubu çocuk olmayanlarda kabakulak seropozitifliği %31.4

(44 çocuk) iken hanesinde 7–14 yaş grubu çocuk olanlarda kabakulak seropozitifliği

%38.2 (73 çocuk) idi. Hanede yaşayan 7–14 yaş grubu çocuk sayısı ile kabakulak

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yoktu (p>0.05-Tablo 43). Tablo 43. Hanede yaşayan 7–14 yaş çocuk durumu ve kabakulak antikor dağılımı

Hanede yaşayan 7–14 yaş çocuk



Toplam Sayı %**

Yok 44 31.4 96 68.6 140 42.3

Var 73 38.2 118 61.8 191 57.7


59

4.3.13. Hanede Yaşayan ≥15 Yaş Kişi Sayısı ve Kabakulak Antikor Dağılımı

Hanede yaşayan 15 yaş ve üzeri kişi sayısı bir ya da iki olan çocuklarda

kabakulak seropozitifliği %37.0 (80 çocuk) iken, üç ve üzerinde olanlarda %32.2

(37 çocuk) idi. Hanede yaşayan 15 yaş ve üzeri kişi sayısı ile kızamıkçık seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak fark yoktu (p>0.05-Tablo 44). Tablo 44. Hanede yaşayan ≥15 yaş kişi sayısı ve kabakulak antikor dağılımı

Hanede yaşayan ≥ 15 yaş kişi sayısı



Toplam Sayı %**

1–2 80 37.0 136 63.0 216 65.3

≥3 37 32.2 78 67.8 115 34.8

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2=0,78 SD=1 p=0,37

4.3.14. Hanede Okula Giden Kişi Durumu ve Kabakulak Antikor Dağılımı

Hanelerinde okula giden olmayan çocuklarda kabakulak seropozitifliği %32.1

(52 çocuk) iken, olanlarda %38.5 (65 çocuk) idi. Okula giden kardeş sayısı ile

kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu

(p>0.05-Tablo 45). Tablo 45. Hanede okula giden kişi durumu ve kabakulak antikor dağılımı

Okula giden kişi



Toplam Sayı %**

Yok 52 32.1 110 67.9 162 48.9

Var 65 38.5 104 61.5 169 51.1

Toplam 117 35.3 214 64.7 331 100.0 *Satır Yüzdesi **Kolon Yüzdesi x2=1.47 SD=1 P=0.22

4.3.15. Çocukların Boy Uzunluğu Persentiline Göre Kabakulak Antikor

Dağılımı

Uzunluğu <%3 persentilin altında olanlarda kabakulak seropozitifliği %26.2

(11 çocuk), %3–97 persentil arasında olanlarda %37.5 (98 çocuk), >%97 persentil

üzerinde olanlarda %28.6 (8 çocuk) idi. Boy uzunluğu ile kabakulak seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (p>0.05-Tablo 46).

60

Tablo 46. Çocukların boy uzunluğu persentiline göre kabakulak antikor dağılımı

Boy persentili



Toplam Sayı %**

<%3 11 26.2 31 73.8 42 12.7

%3–97 98 37.5 163 62.5 261 78.9

>97 8 28.6 20 71.4 28 8.4


4.3.16. Çocukların Ağırlık Persentiline Göre Kabakulak Antikor Dağılımı

Vücut ağırlığı <%3 persentilin altında olan çocuklarda kabakulak seropozitifliği

%38.1 (8 çocuk), %3–97 persentil arasında olanlarda %35.1 (97 çocuk), >%97 persentil

üzerinde olanlarda ise %35.3 (12 çocuk) idi. Vücut ağırlığı ile kabakulak seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yok idi (p>0.05-Tablo 47). Tablo 47. Çocukların ağırlık persentiline göre kabakulak antikor dağılımı




Toplam Sayı %**

<%3 8 38.1 13 61.9 21 6.3

%3–97 97 35.1 179 64.9 276 83.4

>97 12 35.3 22 64.7 34 10.3


61

5. TARTIŞMA

Bulgular üç başlık altında tartışılmıştır: Sosyodemografik özellikler, kızamıkçık

antikor durumu ve bunu etkileyen faktörler, kabakulak antikor durumu ve bunu

etkileyen faktörler,

5.1. Sosyodemografik Özellikler

Çalışmaya katılan 332 çocuğun %14.5’i 0–11 ay, %22.6’sı 12–23 ay, %22.6’sı

24–35 ay, %20.8’i 36–47 ay, %19.6’sı ise 48–59 ay yaş grubundadır. Çocukların

%48.9’u erkek, %51.1’i kızdır. Çalışmaya katılan çocukların yaş grupları ve cinsiyete

göre dağılımları ile Doğankent Sağlık Ocağı Beldesi’nde yaşayan 0–59 aylık çocukların

yaş grupları ve cinsiyetlere göre dağılımı benzer idi (80).

Çocukların sosyal güvence durumu incelendiğinde %40.7’sinin herhangi bir

sosyal güvencesi yokken %43.1’i Yeşil Kart, %12.6’sı SSK, %2.4’ü Bağ-Kur, %1.2’si

ise Emekli Sandığı güvencesine sahip idi. Ülke genelinde nüfusun %90.0’ı herhangi bir

sağlık yardımından faydalanmakta iken çalışmanın yapıldığı kişilerin %40.8’i herhangi

bir sağlık yardımından faydalanmamaktadır. Yine ülke genelinde halkın %15.0’ı yeşil

kart sağlık güvencesinden faydalanırken çalışmanın yapıldığı kişilerin %42.6’sı yeşil

kart sağlık güvencesinden faydalanmaktadır(83). Çalışmaya katılan kişilerin ailelerinin

çoğunun sosyal güvencesinin olmaması ya da yeşil kart güvencesine sahip olması kırsal

alanda kişilerin genellikle mevsimlik tarım işçisi olarak çalışmasına bağlı olabilir.

Çocukların %93.1’i rutin aşı takvimine göre tam aşılı, %6.3’ü eksik aşılı,

%0.6’sı ise aşısız idi. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2003(84) verilerine

göre ülke genelinde tam aşılı çocuk oranı kentsel alanda %63.0, kırsal alanda ise %37.0

olup, 2005 Sağlık Bakanlığı(85) verilerine göre ise ülke genelinde tam aşılı çocuk oranı

%81.0, Adana İli genelinde ise %82.0’dır. Araştırmanın yapıldığı populasyonda tam

aşılı çocuk oranı ülke ve Adana ili ortalamasına göre yüksekdir. Bu bulgu koruyucu

hekimlik uygulamalarının bölge sağlık ocağı tarafından iyi yürütüldüğünün bir

göstergesidir.

Çocukların %83.4’ünün vücut ağırlığı %3–97 persentil sınırları içindedir.

%6.3’ünün vücut ağırlığı %3 persentilin altında olup %10.2’sinin ise %97persentilin

üzerindedir.

62

Çocukların %78.9’unun boyu %3–97 persentil arasında, %12.7’sinin ise

%3 persentilin altında olup %8.4’ünü ise %97 persentilin üzerindedir.

Çalışmaya katılan çocukların annelerinin %64.2’si 29 yaş ve altı, %31.3’ü

30–39 yaş, %4.5’i 40 yaş ve üzeri grupta olup, annelerin ortalama yaşı 27.93±5.73 idi.

Annelerin %42.8’si OYD iken, %9.9’u OY, %41.9’u ilkokul mezunu, %5.4’ü ise

ortaokul ve üzeri eğitim almıştır. TNSA 2003(84) raporuna göre ülke genelinde okul

eğitimi almayan ya da ilköğretimi bitirmemiş kadın dağılımı kentsel alanda %33.8,

kırsal alanda %48.8 olup ilköğretim birinci kademe ve üzeri eğitim alan kadın dağılımı

ise kentsel alanda %66.0, kırsal alanda ise %51.2’dir. Devlet İstatistik Enstitüsü

(DİE)(86) raporuna göre ise Türkiye’de 15–49 yaş kadınların %12.5’i okuma yazma

bilmemektedir. Çalışmanın yapıldığı çocukların okuma yazma bilmeyen anne oranı

TNSA 2003 bulguları ile benzerken, DİE bulgularına göre yüksektir.

Annelerin %99.1’i ev hanımı iken, sadece %0.9’u gelir getiren bir işte

çalışmaktadır. TNSA 2003(84) raporuna göre ülke genelinde kadınların %27’si, DİE(86)

verilerine göre ise %31.2’si çalışmaktadır. Çalışan kadınlar oranı her iki veriye göre de

daha düşüktür. Bu kadınların eğitim seviyesinin düşük olmasına ve kırsal alanda

yaşamalarına bağlı olabilir.

Çalışmaya katılan çocukların babalarının %43.7’si 29 yaş ve altı, %44.0’ü

30–39 yaş, %12.3’ü 40 yaş ve üzerinde olup babaların ortalama yaşı 31.78 ± 6.72’dir.

Babaların %14.5’i OYD, %6.0’sı OY, %57.8’i ilkokul mezunu, %10.5’i

ortaokul, %9.6’sı 1ise ve %1.5’i üniversite mezunudur. TNSA 2003(84) raporuna göre

ülke genelinde okul eğitimi almayan ya da ilköğretimi bitirmemiş erkek dağılımı kentsel

alanda %19.8, kırsal alanda %30.5 olup ilköğretim birinci kademe ve üzeri eğitim alan

erkek dağılımı ise kentsel alanda %80.2, kırsal alanda ise %68.8’dir. DİE(86) raporuna

göre 20–60 yaş erkeklerin %4.2’si okuma yazma bilmezken, %95.8’i okuma yazma

bilmektedir. Babaların eğitim düzeyi dağılımı TNSA 2003 bulgularına göre annelerin

aksine kentsel alanla uyumluluk göstermekte iken DİE bulgularına göre ise eğitim

düzeyi daha düşüktür.

Babaların %49,1’inin gelir getiren düzenli bir işi yok ya da işsizken, %25.0’i

serbest meslek sahibi, %23.8’i işçi, %1.2’si memur, %0.9’u ise emeklidir. DİE(86)

verilerine göre Türkiye’de erkeklerin %13.8’i işsizdir. Çalışmanın yapıldığı bölgede

63

kişilerin işsizlik oranının ülke genelinden yüksek olmasının sebebi kişilere ankette

sürekli gelir ve/veya iş sahibi olup olmadıklarının sorgulanmasının sonucu olabilir.

Hanelerinin %24.4’ünde bir, %48.2’sinde iki, %27.4’ünde ise üç ve üzerinde

0–6 yaş grubu çocuk bulunmaktadır (ortalama 2.07±0.8). Hanelerin %42.2’sinde

7–14 yaş grubu hiç çocuk yokken, %21.4’ünde bir, %36.4’ünde ise iki ve üzeri çocuk

bulunmaktadır (ortalama 1.20±1.31). Hanelerin %65.4’ünde 15 ve üzeri yaş grubunda

bir ya da iki kişi, %36.4’ünde üç ve üzeri sayıda 15 ve üzeri yaş kişi bulunmaktadır

(alt- üst değer;1–9, ortalama 2.89±1.62, ortanca 2). Hanelerin %24.2’sinda üç-dört kişi,

%38.6’sında beş-altı kişi, %37.2’sinde yedi ve üzerinde kişi yaşamaktadır

(ortalama 6.15 ± 2.13). Ülke genelinde hane halkı büyüklüğü ortalama 4’dür. Bu oran

kentsel alanda 3.9, kırsal alanda ise 4.5’dir(84). Bizim çalışmamızda bulunan ortalama

değer TNSA 2003 araştırmasından daha yüksektir.

Hanelerin %48.9’unde okula giden çocuk bulunmazken, %34.5’inda bir-iki

çocuk, %16.6’sında ise üç ve üzerinde de okula giden çocuk vardır

(ortalama 1.08±1.28).

5.2. Kızamıkçık Antikor Durumu ve Bunu Etkileyen Faktörler

Çalışmamızda, kızamıkçık seropozitifliği %17.5.olarak tespit edilmiştir.

Kızamıkçık seropozitifliğini ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda; Akşit ve ark’ı (30)

1–4 yaşta % 38.3, 5–9 yaşta %70.5, Çavuşoğlu ve ark’ı(32) 2–5 yaşta % 12.5, Cengiz ve

ark’ı(34) 0–5 yaşta %51.3, Öz(87) ise 0–1 yaşta %22.5, 2–6 yaşta ise %73.1 olarak

bulmuşlardır. Kızamıkçık seropozitifliği Doroudchi ve ark’nın(88) İran’da yaptıkları

çalışmada 2–7 yaşta %97.0, Hindistan’da Bhaskaram ve ark’nın(89) yaptığı çalışmada

1–5 yaşta %69.2, Zaire’de Omanga ve ark’nın(90) yaptığı çalışmada ise 2–4 yaşta %58.0

olarak bulunmuştur. Çalışmamızdaki kızamıkçık seropozitiflik oranı ülkemizde yapılan

diğer çalışmalar ile karşılaştırıldığında sadece Çavuşoğlu ve ark’nın yaptığı çalışmadan

yüksektir. Meksika’da doğurgan çağ kadınlarda yapılan iki farklı çalışmada kırsal

alanda yaşayanlarda seropozitifliğin daha düşük oranda olduğu bildirilmiştir (91,92).Bizim

çalışmamızda da seropozitifliğin düşük oranda olması çalışmanın kırsal alanda

yapılmasının bir sonucu olabilir.

Yaş gruplarına göre kızamıkçık seropozitifliği 0-11ay, 12–23 ay, 24–35 ay,

36–47 ay ve 48–59 ayda sırası ile %12.5, %6.8, %14.7, %21.7, %32.3 olup yaş

gruplarına göre kızamıkçık seropozitifliği açısından istatistiksel olarak farklılık vardı ve

64

bu farklılığı 48–59 aydaki çocuklar oluşturmakta idi. Kızamıkçık her yaşta

görülebilmesine karşın, kızamıkçık aşısının rutinde kullanılmadığı ülkelerde en sık

5–9 yaş arasında görülmektedir(1,3,6,7,9,10). Kızamıkçık ilk bir yaşta ise anneden geçen

antikorlar nedeni ile nadir görülmekte olup yapılan çalışmalarda anneden geçen

antikorların yaşamın ilk 5–8 ayında hızla yıkıldığını göstermiştir(93-95). Omanga ve

ark’nın(90) yaptığı çalışmada kızamıkçık seropozitifliği yenidoğanlarda % 91.0, 9–18 ay

çocuklarda % 32.7, 2–4 yaşta % 58.0, Desgranchamps ve ark’nın (94) yaptığı çalışmada

ise 0–3 ayda % 91.0, 3–6 ayda % 42.0, 6–9 ayda % 10.0, 9–12 ayda % 12.0, 12–16 ayda

% 7.0 olarak bulunmuştur. Çalışmamızda,0–11 ayda %12.5 olan kızamıkçık

seropozitifliğinin 12–23 ayda %6.8’e düşmesi muhtemelen anneden geçen

transplasental antikorların yıkılmasının sonucudur.

Ülkemizde kızamıkçık duyarlılık çalışmaları genellikle adelosan ve erişkin

çağda yapılmıştır. Ancak, çocukluk yaş grubunun da çalışmaya dahil edildiği birkaç

çalışmada yaş arttıkça seropozitifliğin de arttığı gösterilmiştir (30,32,34,87). Son 20 yılda

Ürdün(96), Nijerya(97), Yemen(22), Suudi Arabistan(98), Libya(99), Tayvan(100), İtalya(101),

Brezilya(102), Etiyopya’da(103) serolojik çalışmalarda kızamıkçık seropozitifliğin yaşla

beraber arttığı gösterilmiştir. Bizim çalışmamızda da 12. aydan itibaren yaşla beraber

seropozitifliğin arttığı görülmüş olup bu bulgu literatür bilgileri ile benzerdir.

Ülkemizde kızamıkçık aşısı, 2006 yılında çocukluk çağı rutin aşılama programına

girmiştir(104) dolayısı ile bildirilen bu seropozitiflik oranları kazanılmış enfeksiyon

sonrası gelişmiştir.

Çalışmamızda kızamıkçık seropozitifliği dağılımının cinsler arasında farklı olup

olmadığını incelediğimizde erkeklerde %16.0, kızlarda ise %18.9 olup istatistiksel

olarak anlamlı bir fark yoktu. Benzer şekilde yapılan diğer çalışmalarda da cinsiyet ve

kızamıkçık seropozitifliği açısından bir fark gösterilememiştir (30,31,34,101, 104-107)

Çalışmamızdaki 331 çocuğun sadece 5’inde kızamıkçık geçirme öyküsü olup bu

çocukların da sadece 1’inde kızamıkçık seropozitifliği saptanmıştır. Oysa kızamıkçık

geçirmediği söylenen 326 çocuğun 56’sında (%17.5) kızamıkçık seropozitifliği

saptanmıştır. Dolayısı ile, kızamıkçık geçiren çocukların %98.3’ü enfeksiyonu belirtisiz

geçirmiştir. Kızamıkçık geçirme öyküsü ile kızamıkçık seropozitifliği arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Kanbur ve ark’nın(31) 9–16 yaş

grubunda 440 çocukta yaptığı çalışmada ise çocuğun herhangi bir döküntülü hastalık

65

geçirip geçirmediği sorgulanmış ve seropozitif olguların %66’sında pozitif öykü olduğu

görülmüştür. Bizim çalışmamızda seropozitif çocuklarda kızamıkçık öyküsü çok nadir

olup, Kanbur ve ark’nın bulgularından düşük olmasının nedeni muhtemelen, ankette

döküntülü herhangi bir hastalığı değil sadece kızamıkçık geçirip geçirmediğinin

sorgulaması ve bizim çalışmamızdaki çocukların yaş aralığının daha küçük yaşları

içermesidir. Zira, yaş arttıkça döküntülü birçok hastalığın da geçirilmesi olasıdır.

Asemptomatik olguların çoğunlukta olması toplumda kızamıkçığın kesin prevalansını

belirlemede serolojik çalışmaların önemini vurgulamaktadır(31). Kızamıkçık ve

enfeksiyonların %25-50’si asemptomatik geçirilmektedir-(47).

Çalışmamızda, anneleri ve/veya babaları herhangi bir okul eğitimi almamış

çocuklarda kızamıkçık seroprevalansı; anneleri/babaları okul eğitimi almış çocuklara

göre istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulunmuştur. Ebeveynlerin çalışma durumu ile

kızamıkçık seropozitifliği incelendiğinde anne ve/veya babanın çalışıp çalışmaması ile

kızamıkçık seropozitifliği arasında fark yoktur. Bu sonuçlardan; eğitimin düzeyinin ve

sosyoekonomik durumun viral enfeksiyonlardan korumada önemli olabileceğini

düşünmekteyiz. Nitekim, düşük sosyoekonomik gruplarda(3) ve ebeveyn eğitim

düzeyinin -özellikle anne eğitimi daha önemli olmak üzere- düşük olduğu çocuklarda

enfeksiyon hastalıklarının artması beklenen bir durumdur(84).

Çalışmamızda ailesinde kızamıkçık geçirme öyküsü olan ve olmayan çocuklar

arasında kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel olarak farklılık yoktu. Pozitif

aile öyküsünün, kızamıkçık bulaşında etkili olmamasının bir nedeni kızamıkçık

enfeksiyonunun kızamık ve suçiçeği kadar bulaşıcı bir hastalık olmaması olabilir.

Örneğin bir kızamık olgusu 10–14 kişiyi enfekte edebilirken bir kızamıkçık olgusu

5–6 kişiyi enfekte etmektedir(16). Aile içi bulaş kızamıkçıkta %50–60 oranındadır(10).

Ancak kızamıkçık enfeksiyonlarının %25-60’si asemptomatik geçirildiği için(8,10),

kızamıkçık geçirmediğini söyleyen kişilerin de gerçekten seronegatif olup olmadığını

bilememekteyiz; dolayısı ile çalışmamızdaki bu sonuç şüphe ile karşılanabilir.

Hanedeki toplam kişi sayısı üç ya da dört olan çocuklarda kızamıkçık

seropozitifliği %12.5, beş ya da altı olan çocuklarda %17.2, yedi ve üzerinde olan

çocuklarda ise %21.1 olarak tespit edilmiştir; hanede yaşayan toplam kişi sayısı ile

kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunamamıştır.

Fakirlik ve kalabalık ortamda yaşamın, kızamıkçık bulaşında etkili olduğu bilinse de

66

bizim çalışmamızda fark saptanmamıştır. Ancak, her ne kadar istatistiksel anlamlı bir

fark bulunmasa da, 7 ve daha fazla kişi ile yaşayan çocuklara bakıldığında kızamıkçık

geçirme riskinin, 3–4 kişi ile yaşayanlara göre 1.6 kat daha fazla olduğunu görmekteyiz.

Çalışmamızda hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı ile kızamıkçık

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu. Bilindiği gibi kızamıkçık

okul öncesi dönemde nadirdir(108). Cengiz ve ark’nın(34) çalışmalarında okul öncesi

dönemde %12.5 olan seropozitiflik oranı ilköğretim çağında %65.3’e yükselmiştir. Bu

bulgu okul öncesi dönemde çocuğun virusla daha nadir karşılaştığını düşündürmektedir.

Bizim bulgumuz da bu bilgi ile uyumlu olup, evde yaşayan 0–6 yaş çocuklarda

kızamıkçık seropozitifliği düşük olacağından 0–6 yaş çocuk sayısının kızamıkçık

seropozitifliğini etkilemediğini düşünmekteyiz.

Çalışmamızda, hanelerinde 7–14 yaş grubunda kardeşi olan çocuklar ile bu yaş

grubu kardeşi olmayan çocuklar kızamıkçık seropozitifliği açısından incelendiğinde

istatistiksel anlamlı farklılık bulunamadı (%20.4’e karşın %13.6). Benzer şekilde

hanelerinde bulunan 15 yaş üzeri birey sayısının artması da seropozitiflik üzerine

belirgin bir etki yaratmamıştır. Oysa, okula giden kardeşi olanlarda seropozitiflik

(%22.5), okula giden kardeşi olmayana göre (%12.3) anlamlı olarak daha yüksek idi.

Ayrıca okula giden kardeş sayısı arttıkça seropozitiflik de anlamlı olarak artmakta idi.

Bilindiği gibi kızamıkçık en sık 5–9 yaşında pik yapmaktadır ve bu çağ okul çağıdır ve

okul, kışla gibi kapalı toplumlarda duyarlı kişilere bulaş %100 iken, ev ortamında

%50-60’dır(10). Okula giden kardeşi olan çocuklarda kızamıkçık seropozitifliğinin

yüksek olması beklenen bir bulgudur. Zira, okulda kazanılan enfeksiyon evdeki

seronegatif bireylere taşınmaktadır.

Çalışmamızda çocukların boy ve ağırlıkları ile kızamıkçık seropozitifliği

arasındaki ilişkiyi de inceledik. Bilindiği gibi çocuk büyümesinin en iyi

göstergelerinden olan ağırlık ve boy, sosyoekonomik düzeyi düşük olan çocuklarda

etkilenmektedir. Çalışmamızda boyu normal ve uzun olan çocuklarda kızamıkçık

hastalığı görülme riski kısa olanlara göre 2–3 kat azalırken, ağırlığın hem seropozitiflik

hem de hastalık görülme riski üzerine bir etkisi gösterilemedi.

67

5.3. Kabakulak Antikor Durumu Ve Bunu Etkileyen Faktörler

Çalışmamızda kabakulak seropozitifliği %35.3 olarak tespit edilmiştir.

Kabakulak seroprevalansı ile ilgili olarak ülkemizde yapılan çalışmalar oldukça

sınırlıdır (tablo 5). Kabakulak seropozitifliği, Özsan ve ark’nın(75) yaptığı çalışmada

0–5 yaşta %47.5; Ataş’ın (78)yaptığı çalışmada 1-2 yaşta %25.0, 4-6 yaşta %48.0,

Yıldırım’ın(74) yaptığı çalışmada ise 12-59 aylık çocuklarda %24.9 olarak bulunmuştur.

Kabakulak seropozitifliği aşılanmamış gruplarda Arrayo ve ark’nın(109) yaptığı

çalışmada 3 yaşta % 25.5, 4 yaşta %27.8, 5 yaşta %41.9, 7 yaşta %42.0; Pistoia ve

ark’nın(110) yaptığı çalışmada 1–2 yaşta %17.5; 4 yaşta %35.6, Morgan-Capner ve

ark’nın(111) çalışmasında 1-2 yaşta %20.0, 3-4 yaşta %45.0; İspanya’da bir çalışmada

çalışmada 12-59 ayda %25.8 (112), İtalya’da (113) yapılan bir çalışmada ise 1-4 yaşta

%30.2 olarak bulunmuştur.

Kabakulak seropozitifliğinin yaşla beraber arttığı bilinmektedir (73–75,78,79,109,110,116,115). Yıldırım’ın yaptığı çalışmada kabakulak seropozitifliği

12–23 ayda %9.4, 24–35 ayda %22.6, 36–47 ayda %25.3, 48–59 ayda ise %37.3 olarak

bulunmuştur(74). Kabakulak seropozitifliği Özsan ve ark’nın(75) yaptığı çalışmada

0–6 ayda %42.8, 7–12 ayda %16.6, 1–2 yaşta %44.1, 2–3 yaşta %58.8, 3–5 yaşta

%57.7; Şıklar ve ark’nın(73) yaptığı çalışmada 0–2 yaşta %22.6, 2–4 yaşta %37.5,

4–6 yaşta ise %56.5 olarak bulunmuştur. Bizim çalışmamızda ise yaş gruplarına göre

kabakulak seropozitifliği 0–11 ayda %33.3, 12–23 ayda %29.7, 24–35 ayda %40.0,

36–47 ayda %33.3, 48–59 ayda ise %40.0 olup, yaş gruplarına göre kabakulak

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yok idi ve yaşın artması ile beraber

kabakulak seropozitifliğinde düzenli bir artış görülmedi.

Kabakulak enfeksiyonu anneden geçen transplasantal antikorlar nedeni ile

1 yaştan küçük bebeklerde nadirdir(8,35,37,93-95). Aşılanmış toplumlarda Desgrandchamps

ve ark’nın (94) çalışmasında kabakulak seropozitifliği 0–3 ayda %62.0, 3–6 ayda %2.0,

6–9 ayda %2, 9–12 ayda %0.0, 12–16 ayda %7.0; Nicoara ve ark’nın (95) çalışmasında

ise 9–12 ayda %2, 12–15 ayda ise %2.1 olarak bulunmuştur. Çalışmamızdaki 0–11 ayda

bulunan yüksek seropozitifliğin bir kısmının kazanılmış enfeksiyon sonucu olduğunu

düşünmekteyiz.

68

Bizim çalışmamızda kabakulak seropozitifliği erkeklerde %36.4, kızlarda ise

%34.3 olup istatistiksel olarak fark yoktu. Kabakulak her iki cinste eşit sıklıkta

görülmesine rağmen(35,37,39), erkeklerde kabakulak geçirme hikayesinin daha fazla

olduğuna dair çalışmalar da vardır(35). Ülkemizde yapılan çalışmalarda kabakulak

seropozitifliği cinsiyetler arasında benzer bulunmamıştır(73,74,76,78,79,118). Bizim

çalışmamızda da cinsiyetler arasında fark bulunmamışken, yaş ve cinsiyetlere göre

sadece 12–23 ay çocuklar arasında erkeklerde istatistiksel olarak anlamlı yüksek

bulunmuştur.

Çalışmamızda kabakulak geçirdiği söylenen çocukların %48.7’sinde, kabakulak

geçirmediği söylenen çocukların ise %33.6’sında antikor pozitif idi. Kabakulak öyküsü

veren ve vermeyen çocuklarda seropozitiflik bakımından istatsitiksel farklılık yoktu.

Kabakulak geçiren çocukların %16.2’si semptomatik, %83.8’ı ise enfeksiyonu belirtisiz

geçirmiştir. Ataş’ın (78) çalışmasında asemptomatik enfeksiyon oranı %59.2, Şıklar ve

ark’nın(73) yaptığı çalışmada %20.8, Kanbur ve ark’nın(79) çalışmasında %61.7,

Yıldırım’ın(74) çalışmasında ise %86.4 olarak bulunmuştur. Asemptomatik enfeksiyon

oranı Falk ve ark’nın (117) çalışmasında %42.0 olarak, Liao ve Benenson’un(119)

askerlerde yaptığı çalışmada ise %29.0 bulunmuştur. Bilindiği gibi kabakulak

enfeksiyonlarının sadece %30-40’ı tipik akut parotit şeklinde, %40-50’si asemptomatik

ya da nonspesifik üst solunum yolu enfeksiyonları şeklinde, %20-30’u asemptomatik

olarak geçirilmektedir(47). Bizim çalışmamızdaki bulgular kabakulak hastalığının kesin

tanısında serolojik çalışmaların önemini vurgulamaktadır.

Çalışmamızda kabakulak seropozitifliği anneleri herhangi bir okul eğitimi

almamış çocuklarda %39.1 iken, anneleri okul eğitimi almış çocuklarda %31.2 olup

anne eğitimi ile kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yok idi. Bu

çalışmada benzer şekilde kabakulak seropozitifliği babaları herhangi bir okul eğitimi

almamış çocuklarda %30.9 iken, babaları okul eğitimi almış çocuklarda %36.5 olup

baba eğitimi ile kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yok idi.

Özellikle anne eğitimi daha önemli olmakla üzere ebeveynlerin eğitim seviyesi

düştükçe çocuklarında enfeksiyon hastalıklarının artması beklenen bir durumdur(84).

Fakat bizim çalışmamızda ebeveyn eğitimi ile kabakulak seropozitifliği arasında bir

fark saptanmamıştır.

69

Annelerin çalışma durumu ile kabakulak seropozitifliği açısından istatistiksel

olarak fark yokken, babaları çalışmayan/sürekli geliri olmayan çocuklarda kabakulak

seropozitifliği anlamlı olarak yüksek bulundu.

Çalışmamızda kabakulak geçirme öyküsü olan ve olmayan çocuklar arasında

kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak farklılık yoktu. Pozitif aile

öyküsünün, kabakulak bulaşında etkili olmamasının bir nedeni kabakulak

enfeksiyonunun kızamık ve suçiçeği kadar bulaşıcı bir hastalık olmaması olabilir.

Ancak kabakulak sadece %30-40’ı tipik parotit belirtileri ile geçirildiği için(47),

kabakulak geçirmediğini söyleyen kişilerin de gerçekten seronegatif olup olmadığını

bilememekteyiz; dolayısı ile çalışmamızdaki bu sonuç şüphe ile karşılanabilir.

Çalışmamızda hanede yaşayan toplam kişi sayısı ile kabakulak seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yok idi. Sosyoekonomik düzeyi düşük

kişiler çok kalabalık bir ortamda (örneğin şehir) bulunmadıkça kabakulak insidansında

bir artış beklenmemektedir(35). Arrayo ve ark’nın(109) yaptığı çalışmada da düşük

sosyoekonomik düzey, kırsal kesimde yaşama değişkenlerinin kabakulak prevalansını

etkilemediği gösterilmiştir. Bizim bulgularımız da bu çalışmadaki bulgularla benzerdir.

Hanede yaşayan 0–6 yaş grubu çocuk sayısı ile kabakulak seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yok idi. Bilindiği gibi kabakulak 5–9 yaşlarda

sık görülmektedir(8,35-38). 0–6 yaş çocuklarda kabakulak seropozitifliği düşük

olacağından 0–6 yaş çocuk sayısının kabakulak seropozitifliğini etkilemediğini

düşünmekteyiz. Çalışmamızda, hanelerinde 7–14 yaş grubu kişi olan ve olmayanlar

kabakulak seropozitifliği açısından incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı fark yok

idi. Benzer şekilde hanelerinde bulunan 15 yaş üzeri birey sayısının artması da

seropozitiflik üzerine belirgin bir etki yaratmamıştır. Ataş’ın(78) çalışmasında kabakulak

seropozitifliğinin kardeş sayısı ile orantılı olarak arttığı gösterilmişken, Arrayo ve

ark’nun(109) çalışmasında kardeş sayısının kabakulak insidansını etkilemediği

görülmüştür. Bizim çalışmamızda da evde yaşayan çocuk ve kişi sayısı ile kabakulak

seropozitifliği arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır.

Çalışmamızda ailelerinde okula giden kişi olup olmaması ile kabakulak

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yok idi. Yapılan çalışmalarda

kabakulak enfeksiyonunun okullardaki çocuklar tarafından topluma yayılımın

olabileceği gösterilmiştir (41).

70

Çalışmamızda çocukların boy ve ağırlıkları ile kabakulak seropozitifliği

arasındaki ilişkiyi de inceledik. Bilindiği gibi çocuk büyümesinin en iyi

göstergelerinden olan ağırlık ve boy sosyoekonomik düzeyi düşük olan çocuklarda

etkilenmektedir. Çalışmamızda boy ve ağırlığın seropozitiflik üzerine bir etkisi yok idi.

Kabakulak epidemiyolojisini beslenme durumu ve genetik faktörler eğer kişide

immünsüpresyona neden olan bir hastalık ya da immünsüpresif tedavi alma durumu

yoksa etkilememektedir. Çalışmaya katılan çocukların herhangi bir immünsüpresyona

neden olacak hastalığı olmadığından bulgularımız bu bilgi ile uyumludur(35).

71

SONUÇ ve ÖNERİLER

SONUÇLAR:

1. Çalışmaya katılan çocuklarda kızamıkçık seropozitifliği %17.5,

kabakulak seropozitifliği ise %35.3’dir.

2. Kızamıkçık seropozitifliği 0–11 ayda %12.5, 12–23 ayda %6.8,

24–35 ayda %14.7, 36–47 ayda %21.7, 48–59 ayda ise %32.3 olup yaş gruplarına göre

kızamıkçık seropozitifliği istatistiksel olarak farklı olup (p<0.05), bu farklılığı 48–59 ay

yaş grubu çocuklar yaratmakta idi. Kabakulak seropozitifliği ise 0–11 ayda %33.3,

12–23 ayda %29.7, 24–35 ayda %40.0, 36–47 ayda %33.3, 48–59 ayda ise %40.0 olup

yaş gruplarına göre kabakulak seropozitifliği açısından istatistiksel açıdan fark yok idi

(p>0.05).

3. Kızamıkçık ya da kabakulak seropozitifliği ile cinsiyetler arasında fark

yoktu (p>0.05).

4. Yaş ve cins grubuna göre kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel

olarak anlamlı fark yok iken (p>0.05), kabakulak seropozitifliği sadece 23–35 aylık

erkek çocuklarında anlamlı olarak yüksek idi (p<0.05).

5. Kızamıkçık ya da kabakulak geçirme öyküsü ile kızamıkçık ya da

kabakulak seropozitifliği açısından fark yoktur (p>0.05).

6. Okul eğitimi almayan ebeveyn çocuklarında kızamıkçık seropozitifliği

anlamlı olarak yüksek iken (p<0.05), kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel

olarak fark yoktur (p>0.05).

7. Annelerin ev dışında çalışma durumu ile kızamıkçık ve kabakualak

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yoktur (p>0.05).

8. Sürekli gelir ve/veya iş sahibi olmayan babaların çocuklarında

kızamıkçık seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yok iken (p>0.05), babaları

sürekli gelir ve/veya iş sahibi olmayan çocuklarda kabakulak seropozitifliği anlamlı

olarak yüksekti (p<0.05).

9. Ailesinde kızamıkçık ya da kabakulak geçirme öyküsü olan ve olmayan

çocuklar arasında kızamıkçık ya da kabakulak seropozitifliği açısından istatistiksel

olarak fark yoktur (p>0.05).

72

10. Hanede yaşayan kişi sayısı ile kızamıkçık ya da kabakulak seropozitifliği

arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (p>0.05).

11. Hanede yaşayan 0–6 yaş çocuk sayısı ile kızamıkçık ya da kabakulak

seropozitifliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (p>0.05).

12. Hanede yaşayan 7–14 yaş grubu çocuk sayısı ile kızamıkçık ya da

kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yoktur (p>0.05).

13. Hanede yaşayan 15 yaş ve üzeri kişi sayısı ile kızamıkçık ya da

kabakulak seropozitifliği arasında istatistiksel olarak fark yoktur (p>0.05).

14. Hanelerinde okula giden kişi olanlarda kızamıkçık seropozitifliği

istatistiksel olarak anlamlı yüksek iken (p<0.05), kabakulak seropozitifliği arasında fark

yoktur (p>0.05).

15. Boy uzunluğu ile kızamıkçık ya da kabakulak seropozitifliği arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur (p>0.05).

16. Vücut ağırlığı ile kızamıkçık ya da kabakulak seropozitifliği arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur (p>0.05).

ÖNERİLER

1. 0–11 aylık çocukların büyük bir çoğunluğu her iki hastalığa karşı duyarlı

(kızamıkçık için %87.5, kabakulak için %66.7) olduğundan Sağlık Bakanlığı’nın ulusal

aşılama programına almış olduğu MMR’nın aşısının hızlı bir şekilde tüm ülkeye

uygulanması sağlanmalıdır.

2. MMR aşısının serokonversiyon oranını ve koruyucu etki süresini tespit

etmek için seroprevalans çalışmaları ve MMR aşısının kullanılmasına bağlı olarak

hastalığın epidemiyolojik özellikleri değişebileceğinden epidemiyolojik çalışmalar

sürdürülmelidir.

3. 0–59 ay yaş grubu çocukların büyük bir çoğunluğu her iki hastalığa karşı

duyarlı (kızamıkçık duyarlılığı %82.5, kabakulak duyarlılığı %64.7) olup, 2005 yılından

önce doğan çocuklar iki doz MMR ile aşılanmalı ve yeni program bu çocuklar için de

düzenlenmelidir.

4. Kızamıkçığı ve CRS’nu eredike edebilmek için kızamıkçık ya da MMR

ile aşılanmamış doğurgan çağ kadınların hepsi ya da serolojik testler sonucu kızamıkçık

duyarlılığı olan kadınlar kızamıkçık ya da MMR aşısı ile aşılanmalıdır.

73

5. Kızamıkçık ve kabakulağı eredike edebilmek için askere alınan erkeklere

tetanoz ve BCG aşısı gibi MMR aşısının da uygulanması sağlanmalıdır.

74

KAYNAKLAR

1. Cherry JD. Rubella Virüs.In: Feigin RD, Cherry MD. Textbook of Pediatric Infectious Diseases Volume 2, 4rd Ed, Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1998: 1922–1949

2. Akan E. Genel ve Özel Viroloji. 3. baskı, İzmir: Saray Medikal Yayıncılık Tic Ltd Şti, 1994: 324–334, 444–452

3. Horstman DM. Rubella. In: Evans AS. Viral Infections of Humans Epidemiology and Control. 3rd Ed, New York: Plenum Medikal Book Company, 1989: 617–631

4. Centers for Diseases Control and Prevention: Rubella and congenital rubella syndrome-United States, January 1 1991-May 7 1994. MMWR Mortal Wkly Rep.1994; 43 (21): 391, 397–401

5. Köksal İ. Kızamıkçık (Rubella, Alman Kızamığı). İnfeksiyon Hastalıkları. İliçin İ, Biberoğlu K, Ünal S, Akalın S, Süleymanlar G. Temel İç Hastalıkları, Cilt 2, Ankara: Güneş Kitabevi Ltd. Şti.1996: 2364–2565

6. Gershon AA. Rubella Virüs (German Measles). In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Principles and Practice of Infectious Diseases Volume 2, 5th Ed, Philadelphia: Churchill Livingstone Com, 2000: 1708–1714

7. Plotkin SA. Rubella Vaccine. In: Plotkin SA, Orenstein WA. Vaccines, 3rd Ed, Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1999: 409–439

8. Krugman S, Katz SL, Gershon AA, Wilfert CM. İnfectious Diseases of Children, 9th Ed. St. Luis: Mosby Year Book. 1992: 381–401

9. Balık İ. Kızamıkçık. Topçu A, Söyletir G, Doğanay M. İnfeksiyon Hastalıkları. Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti, 1996: 732–734

10. Maldonado Y. Rubella. In: Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB. Nelson Textbook of Pediatrics, 16th Ed. Philadelphia: W.B. Saunders Company, 2000: 951–954

11. White DO, Fener FJ. Medikal Viroloji. Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti, 2000: 427–432

12. Buescher EL. Behavior of rubella virüs in adult populations. Arch. Ges. Virusforsch. 1965; 16: 470–476

13. Perkins FT. Licensed Vaccines. Rev Infect Dis.1985: 7.73–76

75

14. Ceyhan M, Erdem G. Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak (MMR) Aşıları. Katkı Pediatri Dergisi, 1998; 19 (2–3) 172–194

15. Robertson SE, Featherstone DA, Gacic-Dobo M, Hersh BS. Rubella and congenital rubella syndrome: global update. Pan Am J Public Health 2003; 14(5): 306–315

16. Anderson RM, May RM. Vaccination against rubella and measles: quantitative investigations of different policies, Journal of hygiene, 1983; 90: 259–325

17. Masat E et al. A model-based desing of a vaccination strategy against rubella in a non-immunized community of Sao Paula State, Brazil. Epidemiology and infection, 1994; 112: 579–594

18. Jose MV et al. Epidemiology of rubella in Mexico. Salud Publica de Mexico, 1992; 34 (3): 318–327

19. Cutts FT, Robertson SE, Diaz-Ortega J-L, Samuel S. Control of rubella and congenital rubella syndrome (CRS) in developing countries, part 1: burden of disease from CRS. Bülletin of the World Healt Organization, 1997; 75 (1): 55–68

20. Dowdle WR et al. WHO Collaborative Study on the Sero-epidemiology of Rubella in Caribbean and Middle and South American Populations in 1968. Bülletin of the World Healt Organization, 1970; 42: 419–422

21. Gomwalk NE, Ezeronye OU. Sero-epidemiology of Rubella in Imo State of Nigeria. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 1985; 79: 777–780

22. Strauss J et al. Serological survey of rubella in Yemen in 1985. Journal of Hygiene, epidemiology, microbiology and immunology, 1989; 33: 163–167

23. Cockburn WC. World aspect af the epidemiology of rubella. American journal of diseases of children, 1969; 118: 112–122

24. Rawls WE et al. WHO Collaborative Study on the Sero-epidemiology of rubella. Bülletin of the World Healt Organization, 1967; 37: 79–88

25. Expanded Programme on Immunization. Rubella out break, Oman. Weekly epidemiological record,1994; 69 (45): 333–336

26. Cutts FT, Vynnycky E. Modelling the incidance of Congenital rubella syndrome in developing countries. Int J Epidemiol, 1999; 28: 1176–1184

27. World Health Organization, Regional Office for Europe. Strategic plan for measles and congenital rubella ınfection in the European Region of WHO, 2202–2007. Copenhagen: WHO Regional Office for Europa;2003

76

28. Akdağ R, Taşyaran MA, Akyüz M. Erzurum bölgesindeki kız çocuklarında ve genç kızlarda kızamıkçık seropozitiflik oranı. Klinik Dergisi. 1994; 3: 150–151

29. Şaşmaz T, Kurt AÖ, Öztürk C, Buğdaycı R, Öner S. Mersin’de 15–49 yaş arası kadınlarda kızamıkçık seroprevalansı. 9. Ulusal Halk Sağlığı Günleri-GATA. Ankara-Türkiye, 28 Eylül–01 Ekim 2005:334

30. Aksit S, Egemen A, Ozacar T at al. Rubella seroprevalence in an unvaccinated population in İzmir: recommendations for rubella vaccination in Turkey. Pediatr Infect Dis J. 1999; 18: 577–580

31. Kanbur NO, Derman O, Kutluk T, Kinik E. Age specific rubella seroprevalence of an unvaccinated population of adolescents in Ankara, Turkey. Jpn J Infect Dis. 2003; 56: 23–25

32. Çavuşoğlu Ş, Öncül O, Erdemoğlu A, Özsoy MF, Emekdaş G. Çocuk ve erişkin serum örneklerinde rubella seroprevalansı. İnfeksiyon Dergisi. 2001; 15(4): 419–424

33. Ay P, Topuzoğlu A, Korukoğlu G, Çalı Ş. İstanbul Ümraniye’de ilkokul birinci sınıf öğrencilerinde rubella seroprevalansının değerlendirilmesi. 9. Ulusal Halk Sağlığı Günleri-GATA. Ankara-Türkiye, 28 Eylül–01 Ekim 2005:321

34. Cengiz AT, Kıyan M, Dolapçı Gİ, Aysev D, Tibet M. Çeşitli yaşlardan çocukların serumlarında rubella IgG ve IgM antikorlarının ELISA ile araştırılması. İnfeksiyon Dergisi. 1996; 10(3): 249–252

35. Feldman HA. Mumps. In: Evans AS. Viral Infections of Humans Epidemiology and Control. 3rd Ed, New York: Plenum Medikal Book Company, 1989: 471–491

36. Cherry JD. Mumps Virüs. In: Feigin RD, Cherry MD. Textbook of Pediatric Infectious Diseases Volume 2, 4rd Ed, Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1998: 2075–2083

37. Baum SG, Lıtman N. Mumps Virüs. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Principles and Practice of Infectious Diseases, 4th Ed, Philadelphia: Churchill Livingstone Com, 1995: 1496–1501

38. Plotkin SA, Wharton M. Mumps Vaccine. In: Plotkin SA, Orenstein WA. Vaccines, 3rd Ed, Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1999: 267–292

39. Maldonado Y. Mumps. In: Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB. Nelson Textbook of Pediatrics, 16th Ed., Philadelphia: W.B. Saunders Company, 2000: 954-956

40. Cooney MK, Fox JP, Hall CE. The Seattle Virüs Watch. VI. Observations of infections with ilness due to parainfluenza, mumps and respiratory syncytial viruses and Mycoplazma pnömoniae. Am J Epidemipl 1975; 101: 532–551

77

41. Meyer MG. An epidemiologic study of mumps; its spread in schools and families. Am. J. Hyg. 1962; 75: 259

42. Wesselhoeft C, Wallcott CF. Mumps a military disease and its control. War Med. 1942; 2: 213–222

43. Gordon JE, Heeren RH. The epidemiology of mumps. Am J Med Sci. 1949; 218: 338–359

44. Hope-Simpson RE. Infectiousness of communicable diseases in the household (measles, chickenpox and mumps). Lancet 1952; 2: 549–554

45. Reported mumps cases, by 4 week interval, in the United States, 1990–1996. CDC Atlanta

46. Bakır M. Kabakulak. İliçin İ, Biberoğlu K, Ünal S, Akalın S, Süleymanlar G. Temel İç Hastalıkları, Cilt 2, Ankara: Güneş Kitabevi Ltd. Şti.,1996: 2366-2569

47. Centers for Diseases Control and Prevention: Measles, mumps and rubella: vaccine use and strategies for elimination of measles, mumps, rubella and congenital rubella syndrome and control of mumps. Recommendations of the Advisory Comittee on Immünization Practices (ACIP). Morbid Mortal Wkly Rep, 1998; 47 (RR–8):1–57

48. Tolpin MD. Mumps Virus. In: Belshe R et al. Eds. Textbook of Human Virology. St. Louis: Mosby Year Book, 1991; 351–364

49. Sever J, White LR. İntrauterine viral infections. Ann Rev Med. 1968; 19: 471–86

50. Siegel MS, Fuerst HT, Pres NS. Comparative fetal mortality in maternal virus disease: A prospective study on rubella, measles, mumps, chicken pox and hepatitis. N Engl j Med. 1966; 274: 768–771

51. Siegel MS. Congenital malformations following chickenpox, measles, mumps and hepatitis: Results of a cohort study. JAMA. 1973; 226: 1521–1524

52. Siegel MS, Fuerst HT. Low birth weight and maternal virus diseases: A prospective study on rubella, measles, mumps, chicken pox and hepatitis. JAMA. 1966; 197: 88

53. Lacour M, Maherzi M, Vienny H et. al. Trombosytopenia in a case of neonatal mumps infection: evidence for further clinical presentations. Eur J Pediatr. 1993; 152: 739–741

54. Neyzi O, Ertuğrul T. Pediatri Cilt 1. İstanbul; Nobel Tıp Kitabevi, 1989: 651–652

55. Member States using mumps vaccine in their routine national immunization system, 2004 http:://who.int/immünization_monitoring/diseases/mumps_map_doses Erişim Tarihi: 27 Nisan 2006

78

56. Centers for Diseases Control: Mumps surveillance. January 1975-December 1982. Issued September 1984

57. Garcia AG, Pereira JM, Vidigal N et al. İntrauterine infection whit mumps virus. Obstet. Gynecol. 1980; 56: 756–759

58. Gordon Sc, Lauter CB. Mumps artritis: A rewiev of literature. Rev Infect Dis. 1984; 6: 338–344

59. Van Loon FPL et al. Mumps surveillance-United States 1988-1993. M.M.W.R. 1995; 44 (SS-3): 1-14

60. Centers for Diseases Control: Summary of notifiable diseases, United States,1989. M.M.W.R.1990; 43:1-80

61. Peltola H et al. The elimination of indigenous measles, mumps and rubella from Filland by a 1 year, two doze vaccination program. New England joyrnal of medicine. 1994; 331: 1397–1402

62. Koskiniemi M, Vaheri A. Effect of measles, mumps, rubella vaccination on pattern of encephalitis in children. Lancet. 1989; 1: 31–34

63. Galazka AM, Robertson SE, Kraigher A. Mumps and mumps vaccine: a global rewiev. Bülletein of the World Health Organization. 1999; 77 (1): 3–14

64. Galbraith NS et al. Mumps surveillance in England and Wales 1962–91. Lancet. 1984; 1: 91–94

65. Gay N et al. Mumps surveillance in England and Wales supports intoduction of a two dose vaccination shedule. Communicable disease report. 1997; 7: R21-R20

66. Slater PE, Roitman M, Costin C. Mumps incidance in Israel-impact of MMR vaccine. Public Health Rev. 1990; 91: 88–93

67. Dias JA, Cordiero M, Afzal MA et al. Mumps epidemic in Portugal despite high vaccine coverage-preliminary report. Eurosurveillance. 1996; 1: 25–28

68. Chamot E et al. Estimation of the efficacy of three strains of mumps vaccine during an outbreak in Geneva State (Switzerland). Epidemiology and public health. 1998; 46: 100–107

69. Paccaud MF et al. Two mumps outbreaks in retrospect. Sozial und Praventivmedizin. 1995; 40: 72–79

70. Toscani L et al. Comparasion de l’efficacite de differentes souches de vaccin ourlien: une enquete en milieu scolaire. Sozial und Praventivmedizin. 1996; 41: 1–7

79

71. De Serres G et al. Epidemiology of mumps in Quebec, 1970–1995. Canada communicable disease report. 1997; 23 (2):1–4

72. Krugman S, de Quadros C. Eradication of measles, rubella and mumps in Cuba: Report of a tecnical advisory group. Washington, DC, Pan American Health Organization, May 1989

73. Şıklar Z, Tıraş Ü, Özışık AD, Yımaz Ö, Erdeve Ö, Tezer H, Acar N, Tanyer G, Dallar Y. Türkiye’nin Başkentinde bir Araştırma Hastanesine Başvuran 1–15 Yaş Grubu Çocuklarda Kabakulak Seroprevalansı. Gülhane Tıp Dergisi 2002; 44 (2): 134–136

74. Yıldırım RC. Ankara Batıkent 1 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesi’nde 12–59 Aylık Çocuklarda Kabakulak Seroprevalansı.Doktora Tezi.Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara, 1998

75. Özsan M, Aykut E, Cengiz AT, Özkul A, Karaarslan A. 0–5 Yaş Arasındaki Çocuklarda Kabakulak Virus Antikor Pozitifliğinin Araştırılması. Mikrobiyoloji Bülteni. 1998; 32 (2): 137–142

76. Akın A, Altanlar N, Kocabeyoğlu Ö. Vero Hücre Kültürlerinden Hazırlanan Kabakulak Virus Antijenlerinin Kullanıldığı Hemaglütinasyon Önlenim Testiyle Değişik Yaş Gruplarında Seropozitifliğin Araştırılması. Mikrobiyoloji Bülteni. 1996; 30 (4): 339–404

77. Kocabeyoğlu Ö, Emektaş G, Yücel N, Özyurt M, Kısa Ö. Kabakulak Virus Antikorlarının Araştırılmasında ELISA Yönteminin Uygulanması ve 3–10 Yaş Grubunda Kabakulak Virus Antikorlarının Dağılımı. Türk Mikrobiyoloji Kongresi Özet Kitabı. 1990: sayfa 2

78. Ataş E. Konya Bölgesi’ndeki Çocuklarda Kabakulak Antikorlarının Araştırılması. Uzmanlık Tezi. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi. Konya, 1994

79. Kanbur NO, Derman O, Kutluk T, Kinik E. Age specific mumps seroprevalence of an

unvaccinated population of adolescents in Ankara, Turkey. Jpn J Infect Dis. 2003; 56: 213–215

80. Akbaba M, Sütoluk Z, Yücel B, Özdener N. Doğankent S.E.A.B. 2003 Yılı Çalışma Raporu, 2003 Adana

81. Yoldaşcan E, Şaşmaz T, tanır F, Akbaba M. Doğankent Beldesine göç eden ailelerin konut ve çevresindeki bazı fiziki koşulların değerlendirilmesi. I. Ulusal Çevre Hekimliği Kongresi. Ankara, Türkiye, 08–12 Aralık 1997; 67–69

82. Yücel AB, Aytaç N, Akbaba M. Doğankent Sağlık Eğitim ve Araştırma Bölgesi’nde 1 Ocak 2000-31 Aralık 2004 Tarihleri Arasında Tespit Edilen Kabakulak Olgularının Değerlendirilmesi. 9. Ulusal Halk Sağlığı Günleri-GATA (Çevre Sağlığı), Ankara, Türkiye; 28 Eylül–01 Ekim 2005

83. Tebliğ: Kamu reformu veya kamunun tavsiyesi

htpp://www.ses. org.tr/bilgi/kamureformu/15.htm Erişim Tarihi: 10 Nisan 2006.

84. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003. Ekim 2004 Ankara

80

85. htpp://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/2005geribildirim/Tablo%2015.htm Erişim Tarihi:

19 Nisan 2006

86. Okur yazarlık ve yaş grubuna göre nüfus 1970-2000 htpp://www.die.gov.tr/tkba/t101.xls Erişim Tarihi: 19 Nisan 2006

87. Öz N. Sivas Bölgesinde Çeşitli Yaş Gruplarında Kızamıkçık Antikor Durumunun Araştırılması. Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas 1984

88. Doroudchi M, Dehaghani AS, Emad K, Ghaderi AA. Seroepidemiological survey of rubella immunity among three populations in Shiraz, Islamic Republic of Iran. East Mediterr Health J. 2001 Jan-Mar; 7 (1–2): 128–138

89. Bhaskaram P, Pamalakshmi BA, Raju LA, Raman L. Need for protection against rubella in India. Indian J Pediatr. 1991 Nov-Dec; 58 (6): 811–814

90. Omanga U, Goussard B, Kapepela K, Bamba M, Salaun JJ, Piollet M. Seroprevalence of rubella in Kinshasa (Zaire). Bull Soc Pathol Exot. 1991; 84 (5 Pt 5): 994–1001

91. Tapıa-Conyer R, Sepulveda J, Salvatierra B et al. Determining factor of rubella in the women of reproductive in Mexico. Salud Publica Mex. 1992; 34: 211–221

92. Macias-Hernandez AE, Ponce-de Leon S, Munoz-Barret JM et al. The seroepidemiology of rubella in a female antibodies of reproductive age in Leon, Guanajuato. . Salud Publica Mex. 1993; 35: 339–344

93. Condorelli F, Stivala A, Gallo R, Marino A, Battaglini CM, Messina A, Russo G, Castro A, Scalia G. Use of a microqantity enzyme immünassay in a large-scale study of measles, mumps and rubella immünity in Italy. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 1998 Jan; 17 (1): 49–52

94. Desgrandchamps D, Schaad UB, Glaus J, Tusch G, Heininger U. Seroprevalence of IgG antibodies against measles, mumps and rubella in Swiss children during the first 16 mounths of life. Schweiz Med Wochenschr. 2000 Oct 14; 130 (41): 1479–1486

95. Nicoara C, Zach K, Traschsel D, Germann D, Matter L. Decay of passively acquired maternal antibodies against measles, mumps and rubella viruses. Clin Diagn Lab Immunol. 1999 Nov; 6 (6): 868–871

96. El-Khateeb MS, Tarawneh MS, Hijazi S, Kahwaji L. Seroimmunity to rubella virüs in Jordanians. Public Healt London. 1983; 97: 204–207

97. Odelola HA, Familusi JB, Akinyema A. Rubella immünity in Nigerian children. R. Soc. Trop. Hyg. 1980; 74: 743–744

http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/2005geribildirim/Tablo%2015.htm

http://www.die.gov.tr/tkba/t101.xls

81

98. Abdullah MA, Jamjoom G, Karar ZA, Badreldine A, Al Jishi N, Taha SA. Seroepidemiology of rubella in Saudi Arabia: an adepted vaccination policy. J. Epidemiol. Comm. Health. 1984; 38: 236–239

99. Gebreel AO, Gilles HM, Prescott JE. Studies on the seroepidemiology of endemic disease in Libya. II. Rubella. Ann. Trop. Med. Parasit. 1984; 5: 519–525

100. Fu-Jen Yuan C, Heung-Tat N. Serepidemiologic study of rubella in Taiwan’s female population. Am. J. Public Health, 1988; 78: 1366–1367

101. Bartoloni A, Bartalesi F, Roselli M, Mantella A, Dini F, Carbollo ES, Baron VP, Paradisi F. Seroprevalence of varisella zoster and rubella antibodies among rural populations of the Chaco region, South-eastern Bolivia. Trop Med Int Health. 2002; Jun; 7(6): 512–51770.

102. Aseffa A. Viral diseases in Ethiopia: a review. East. Afr. Med. J. 1993 Oct; 70 (10): 624–626

103. Çocukluk çağı aşı takvimi.(01/01/2006’da başlayan yeni düzenlemeye göre) http://www.manisa.saglik.gov.tr. Erişim Tarihi:10.04.2006

104. Yazgı H, Arseven G, Dilli N, Ayyıldız A. Erzurum yöresinde anti-rubella antikor sıklığının değerlendirilmesi. Türk Mikrobiyol Cem Derg. 1996; 26: 117–119

105. Köksal İ, Alnacı M, Kardeş B, Aydemir V. Doğu Karadeniz bölgesinde erişkin yaş grubunda toksoplazma, kızamıkçık ve sitomegalovirus seropozitiflik oranları. Mikrobiyoloji Bülteni. 1994; 28: 58–66

106. Matter L, Germann D, Bally F, Schopfer K. Age- stratified seroprevalence of measles, mumps and rubella (MMR) virüs infections in Switzerland after the introduction of MMR mass vaccination. Eur J Epidemiol. 1997 Jan; 13(1):61–66

107. Gil MA,Astasio AP, Ortega MP, Dominguez R, Gonzalez LA. Seroprevalence of antibodies against measles, rubella, mumps and varicella among scholl children in Madrid. An Esp Pediatr. 1999 May; 50(5): 459–462

108. Wıtte JJ, Karchmer AW, Case G, Herrmann KL, Kassanoff I, Neill JS. Epidemiology of rubella. Am J Dis Child. 1969; 118: 107–111

109. Arrayo M, Alia JM, Mateos ML et al. Natural immunity to measles, rubella and mumps among Spanish children in the pre-vaccination era. International Journal of Epidemiology. 1986; 15 (1): 95–100

110. Pistoia D, Di Stefano R et al. Serological Determination of Anti-mumps immünity in a population sample from Palermo. Boll Ist Milan. 1991–92; 70: 483–485

http://www.manisa.saglik.gov.tr

82

111. Morgan-Capner P, Wright J et al. Surveillance of antibody to measles, mumps and rubella by age. BMJ. 1988; 297: 770–772

112. Saurez J, Castaneda MR, Gutierrez C, Tascon R, Rodriquez EF. Prevalence of Anti-mumps antibodyes in a pediatric population. Enferm Infecc Microbiology Clinic. 1992; 10: 130–134

113. Zardi O. Rubella, measles and mumps. Epidemiology and prophylaxis. Annual Sclavo. 1978; 20: 487–509

114. Clardy WF. Susceptibility in USAF recruits to vaccine-preventable diseases. Vaccine. 1993; 11: 573–575

115. Struewing JP, Hyamps KC, Tueller JE et al. The risk of measles, mumps and varicella among young adults: A serosurvey of US Navy and Marine Corps Recruits. AM J Public Health. 1993; 83: 1717–1720

116. Onaç HK. Puberte öncesi ve sonrası dönemdeki çocuklarda ve gençlerde kabakulak virusunun seroepidemiyolojisi. Uzmanlık Tezi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adana,1997

117. Falk WA, Buckhan K, Dow M et al. The epidemiology of mumps in southern Alberta, 1980-1982. Am J Epidemiol. 1989; 130 (4): 736–740

118. Liao SJ, Bebenson AS. Immunity status of military recruits in 1951 in the United States. II. REsults of mumps complement-fixation tests. Am J Hyg. 1954; 59: 273–281

83

EKLER

EK I. SORU KAĞIDI DOĞANKENT SAĞLIK OCAĞI BELDESİNDE YAŞAYAN 0–59 AYLIK ÇOCUKLARDA

KIZAMIKÇIK VE KABAKULAK SEROPREVALANSI ÇALIŞMASI Tarih :….....………....

1- Anket No :.........................

2- Anketi yapan kişi : .....……….............................................

3- Anket sorularına yanıt veren

1-Anne 2-Baba 3-Diğer(belirtiniz):……………………

4- Çocuğun adı soyadı:……………………………….

5- Cinsiyet: 1-Erkek 2-Kız

6- Doğum Tarihi:…../…../….. (gün/ay/yıl)

7- Doğum yeri ........................... ilçe ......................ili

8- Kaç kardeşi var?

1- Kardeşi yok 2- …… tane büyük, ........... tane küçük

9- Okula giden kardeşi var mı?

1- Yok 2- …………tane

10- Ailenin kaçıncı çocuğu ? ………… çocuğu

Anne ve baba ile ilgili olarak aşağıdaki tabloda uygun kutucuğa (x) işareti koyunuz.

Soru Anne Baba Soru 11- Yaş …………..yaşında …………yaşında 15

12- Öğrenim durumu 16-

Okur-yazar değil Okur-yazar İlkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu

Üniversite/yüksek okul mezunu

13- Gelir getiren bir işte çalışma durumu 17-

Hayır, çalışmıyor Evet, çalışıyor (ne iş yapyor) ………………… …………………

14- Sosyal güvenceye sahip olma durumu 18

Yok Var, Bağ-Kur Var, SSK

Diğer (belirtiniz).......

84

19- Evdeki kişi sayısı :

Anne Baba 0-6 yaş 7-14 yaş 15 yaş ve+ Toplam kişi

20- Çocuğun sürekli olarak yattığı odada bu çocuktan başka kaç kişi yatıyor?

Yaz aylarında ........... kişi, kış aylarında ..............kişi

ÇOCUĞUN KABAKULAK/KIZAMIKÇIK GEÇİRME DURUMU İLE İLGİLİ BİLGİLER

Soru Kabakulak Kızamıkçık Soru ............. hastalığını geçirdi mi? Evet

Kaç yaşında geçirdi.............

Kaç yaşında geçirdi.............

Hayır →28. soru →32. soru Bilmiyorum →28. soru →32. soru

21

Hatırlamıyorum →28. soru →32. soru

28

....... hastalığını geçirdiğini kim farketti? Annesi

Babası Komşu- akraba

22-

Diğer (yazınız.......) .................................... ....................................

29-

....... hastalığını geçirirken tanıyı kim koydu? Pratisten doktor

Uzman doktor Sağlık personeli Diğer (belirtiniz.......) ................................... ................................... Hayır Hatırlamıyorum

24

Bilmiyorum

31-

AİLEDE KABAKULAK/KIZAMIKÇIK GEÇİRME DURUMU İLE İLGİLİ BİLGİLER

........... doğduktan sonra evinizde ............... hastalığını geçiren oldu mu? Evet

Kim(ler) geçirdi..................... Ne zaman geçirdi............ ........................................

Kim(ler) geçirdi..................... e zaman geçirdi............ ........................................

Hayır Bilmiyorum

32

Hatırlamıyorum

33

34- .................’nin aşı kartı bilgileri:

Yaşına göre tam aşılı Eksik aşılı Aşısız

35. ...............’a sağlık ocağı aşısı dışında farklı bir aşı yaptırdınız mı?

Hayır Evet (Açıklayınız.......................................)

36. ................’a kızamıkçık ve/veya kabakulak ve/veya MMR aşısı yaptırdınız mı?

Hayır Evet (Açıklayınız.......................................)

37- Şimdiki boyu:……....cm

38- Şimdiki ağırlığı:…......kg

94

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı: Ayşe Berrin YAPICIOĞLU

Doğum Tarihi ve yeri: 01.01.1973-Kozan

Medeni Durumu: Bekâr- üç kız çocuk sahibi

Adres: Süleyman Demirel Bulvarı

Güzelyalı Mah. 114 Sok. Sun Apt 4/7

Seyhan/ADANA

Telefon: 0532 7284081

E-mail: [email protected]

Mezun Olduğu Tıp Fakültesi: Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi

Görev Yerleri: Bingöl SSK Hastanesi

Mardin SSK Hastanesi

Adıyaman SSK Hastanesi

Yabancı Dil: İngilizce

mailto:[email protected]

doĞankent saĞlik ocaĞi beldesİnde yaŞayan 0–59 aylik ... · kabakulak seropozitifliği ise...

Documents