Digitized by the Internet Archivein

2010 with funding from

Boston Library Consortium IVIember Libraries

http://www.archive.org/details/doctorisseraphic11bona

DOCTORIS SEEAPHIOIS.

BONAYENTURAEs.

II

i:.

iKNER,\LIS.

ORDO

EDITIONIS VATIC\N.\E

'RAEFATIO GENERALIS.

ORDO

EDITIONIS VATICANAE

PRAEFATIO GENERALIS.

OliDO EDITIONIS ^-ATMVN.M'

l'RAEFATIO GENERALIS.

ORDO

EDITIONIS VATICANAE

PRAKFMIO

C.ENERALIS.

ORDO EDITIOMS VATICANM'

PRAEIWTIO GENKIiALlS.

ORDO

EDITIONIS VATICANAE

XXII

PRAEFATIO CI-XEHALIS.

([uaruiu priuia opora certa, digua et verisiuiilia, altera dubia, tertia vero spuriareferat iuxta varias ceusoruui seuteutias.

Suut igitur sequeutibus uuuieris iudi-

cata opera, uiuiiruui

:

CATALOGUS OPERUM SUPPLEMENTIA BE\EDICTOBO.NELLl I'IIIM0 EDlTOIiUM

CUM NOTIS QUIBUS EADEMS.

BONAVENTURAE ADIUDICANTUR.

1.

In Genesis cap.

II. Commentariolum de plantatione paradisi. Incipit: Pkmtavemt autem Dominus Deus... Sicut in Cliristum pie intendentibus aspectum carnis.

PRAEF.VTIO GENER.VLIS.10.

Commentarius in

vers.

I.

cap. V. Apocalypsis, de Soripturarum

sanctarum dignitate etConsicleraiiliniiiii

excellentia. Inripit:

Viili in

dexini sedenlis super tlironum...

Scri-

pturarnm sancinruni

pel.it^um inflnituui.

PRAEFATIO GENERALIS.22. Sex

XXViuvenis,

mandata

fratri

cuidam iuvem

tradita.

Incipit

:

Fili

mi

si

vis

sine

macula.

XXVI

PKAEFATIO GKNERALIS.:

34. Lectiones novern in translatione S. Clarae. Incipit Clara.

Admirabilis el

venerabilis virgo

PRAEFATIO GENERALIS.

XXVII

Quoiiiam igitur,

\\t

allata superius comprobaiit, eruditi viri, qui vel opera

Bonaventurae ediderunt, vel in eadem censoriam virgulam exercuerunt, in tam ut plurima opera, quae alii legitima censent, ab aliis inter spuria vel dubia reiiciantur, quisque hanc sibi obviam quaestionem instituat necesse est, unde tanta opinionum diversitas in viris ceteroquin eruditione praeclaris, de re tam gravi iudicantibus Sane ad Oudinum qu.od attinet, abi'eptum cum saepe fuisse a partium studio animoque in rem catholicam hostili ad denegandam S. Bonaventurae maiorem eius partem operum, aequo iure affirmari potest. Quamvis aiitem longe saepius quam ceteri in censendis S. Bonaventurae operibus et gestis erraverit ipse haud tamen semper aut vera negavit opera, aut spuria inique iudicavit. Unde in ali(|uibus cvnn eo conveniunt et posteriores critici, et nobis etiam convenire necessum erit. Sed mirum profecto est, quod posteriores Oudino censores, quamvis Franciscales et eruditi viri atque veritatis amantissimi, in pluribus iudicandis operibus minime inter se conveniant et quandoque opus idem, quod Oudinus ut legitimum admittit, ab illis ut adulterinum respuatur. Quod quidem satis ostendit, eos bona fide se gessisse ac nullatenus ob amorem Ordinis, cuius erant alumni, et Seraphici Doctoris, cui maxime addicti erant, sibi ac aliis fucumS.

oppositas abeunt sententias

,

,

facere voluisse

Ut quod modo asseruimus comprobemus, Epistolam hilitm, supra in elenclio operum editionis Vaticanae sub

viginti quinque

u.

memora47 indicatam, genui-

nambiamn.

agnoscit Oudinus; at non idem sentiunt Veneti editores,esse volunt.

qm

eandem du-

Smmna

de essentia

et invisihilitate et

immensitate Dei, ibidem sub

cardinalihus , sub n. 26,tores

90 relata, dubia est apud illum, apud hos spuria. Opiis de quatuor virtutibus Oudinus habet non indignum Bonaventura, Veneti edi-

adscribit.

dubium, P. Sbaralea spurium, sed P. Bonelli ut verisimile Bonaventurae En igitur opus, cui omnes pene notae, quibus opera quoad auctorem suuni comparata distinguuntur, appositae sunt. Non negat Oudinus, legitimum esse foetum S. Bonaventurae Commentarium in Evangelium S. Lucae, sub n. 9; at Veneti editores dubium habent, Sbaralea et Bonellus certum tenent. Dubitat OudiTuis de opere, quod sub n. 27 a septem donis Spiritus Sancti inscribitur Veneti autem editores certum existimant Sbaralea et Bonellus inter spuria recensent.;

;

Ex

eivisdem Sbaraleae iudicio illegitima sunt opera, quae sub

n.

1, 2, 42, 43,

54, 55 continentur, sed haec ipsa ut

germana habenda essent ex

P. Bonelli

sententia

Ut de Oudino et editoribus Venetis taceamns, causa, quare P. Sbaralea multa Seraphico restituerit a prioribus ablata, in eo ponenda est, quod hac in re maiore peritia et eruditione excelluit ac diligentius omnes rationes expendit. Quod denique P. Bonelli multo plura quam Sbaralea Doctori Seraphico vindicaverit, inde profecto factum esse censemus, quod ipse solus, postqviam critica ars vigere coepit, data opera, incredibili labore et maxima diligentia, omnia quae potuit monumenta exploravit et explorari fecit atque multos aivnos insudavit ad iustum de illis ferendum iudicium iSfihilominus ratio, ob quam laudati censores ita inter se in diiudicandis operibus dissentiunt etiam aliunde petenda esse videtur quam a defectu eruditionis, diligentiae et laboris.

Duplex

occurrit huius dissensionis et incertitudi-

nis causa.

XXVUl

PRAEFATIO GENERALIS.

autiquorum nomenclatoi^um qui nunquam integrum, sed succinctum uimis operum S. Bouaventurae indiculum texuenmt, dum iu eo, paucis definite exhibitis, plura alia duntaxat generalioribus verbis,Priiua

nempe

est defectus

,

alia\ indicarunt. Nemo autem nescit, in atfirmandis vel respuenauctorum operibus auctoritas aequalium vel proxime succedentium scriptorum maximum constituere extrinsecum argumentum quo deficiente, ii qui ex intrinseco tantum argumento iudicaut, nempe ex stilo et phrasi doctrinaeque cum aliis eiusdem auctoris germanis operibus similitudiue, semper fere in diversas abeunt sententias Altera vero discrepantium iudicioruin ratio in defectu consistit bonae notae codicum mss., ab iisdem qui sententiam dicere debent inspectorum. Manuscripti enim codices, auctoris nomen prae se ferentes, quo antiquiores sunt proximiusque accedunt ad aetatem auctoris, eo maioris sunt ponderis ad opera eidem asserenda et recte supplent antiquorum nomenclatorum defectum. Quandocumque itaque^hi tacent, ad litem dirimeudam recurrenduui erat ad mss. codicum auctoritatem. Quod profecto neque Oudinus neque Veneti editores fecerunt, undeex. gr. et miilta

dis

;

ipsis aberrare

obvium

nimis. Cousuluerunt

quidem

auctores, qui de

scriptis et

scriptoribus ecclesiasticis agunt, atque etiam catalogos, quos ad

mauus haberehis

poterant, codicum manuscriptorumillis

;

sed compertum est,

tam

in

quam

in

errores multos occurrere ac plurima fuisse praetei-missa

Quam ob rem

Benedictus Bonellus ad veritatem magis accessit,,

cum

codi-

operum S. Bonaventurae plurimos pervestigaverit quorum auctoritate fultus tum plurima ex editis tam certo Bouaveuturae asseruit, ut numquam postea in dubium revocari possent, tum anecdota reperit multa, quibus tria laudatices mss.

Supplementi implevit ediditque volumina. Haec pro veritate et iustitia in favorem sententiae P. Bonelli dicenda erant; attamen concedendum est, non semper standum esse iudicio P. Bonelli, etiam quando bene refutavit argumenta illorum qui aliquod opus uon a S. Bonaventura scriptum esse asseruerunt. Nam progressus ille magnus in scientia antiquiorum temporum, qui hac nostra aetate factus est, nova multa in lucem protulit documenta historica, quae si P. Bonelli cognovisset, sine dubio in aliam ivisset sententiam. Ipse P. Fidelis multa detexit documenta, quae iudicium P. Bonelli de pluribus operibus, quae genuina declaravit, prorsus evertuntl Quod ipse P. Fidclis pluribus exemplis probat l Ita Expositio in Psalterium, supra in catalogo sub N. 3 posita, a solis Venetis editoribus spuria declarata, ab Oudino, Sbaralea et Bonelli certum S. Do,

1

His et similibus,

nempe

et

multa

alia, et alia, et

quam plvrima,

alia, et alia plura ctc,

indicuhim

operum

S.

Bo-

navenlurae claudunt Martinus Monachus Fuldensis,Stronconiensis,

Salimbene ParmenslsEisengreinius,

Bartholomaeus

Pisanus

,

loannes Gerson,

anonymus

lacobus

Oddo Perusinus, Gulielmus,

Anlonius

Eugubinus,

Octavianus

de

Mai-linis,

Robertus de

Licio, Gulielmus Vorrilongus

Ludovicus Prutenus

,

loannes Franciscus de Pavinis, loannes

Trithemius, Ludovicus Granatensis,

Franciscus Gonzaga, Mauritius Bressius, Marianus Florentinus etc.-

Ipse

enim Bonclli paucissimas

Italiae

tantum,

bibliolhecas perluslravit. Plurimas cjuidem perlustrari fecit aItalia

duobus

sociis

PP. Theodoro de Gavatio et Floriano de Tridenlo

sed pariter in

tantum. Et praeterea

ipsi

nonnisi quae catalogi bibliothe,

carumnullas

S.

Bonaventurae Iribuebant manuscripta opera inspexerunt. Mullae vero sunl bibliothecaeextraItaliam

llalicae

quas

illi

non adierunt

,

et

pcnilus

perquisierunt.

Recte igitur monuil P. Bonelli, bibliothecas fore perluslrandas ad

novam editionem

anecdotis locupletandam.'

Ralio

,

p.

II.

pag.

1

07 seq.

PRAEl-ATIO GENERALIS.ctoi-Is

XXIX

opus

dicitur.

rationes, hi

Attamen quamvis Bouelli egregie refutet leves Venetoruin nihilominus verum concluserunt, licet ex rationibus non veris. Naincit.

P. Fidelis loc.

ex manuscriptis

8.

Bonaventura antiquioribus evidenter pro-

bat, istam expositionem restituendam esse Michaeli Meldensi, Archiepiscopo Se-

nonensi, qui obiit anno 1199.

Opusculumres Vaticanae,

cle

sex Alis,

Cherubim (N. 91 in catalogo supra posito), quod edito-

Oudinus et Bonelli velut dubium Bonaventurianis accensent, recte inter spuria reiicitur a Sbaralea et editoribus Venetis, cum, testeP. Fideli, inveniatur scriptum in codicibus ante S. Bonaventviram natuin confectis.

Waddingus

iudicandum de Summa de essentia et invisibilitate et immensitate Dei ab Oudino, Sbaralea et Bonelli ut dubium, a Venetis editoribus ut spurium recensitum. lam enim invenitur in duobus codicibus saeculiSimiliter(N. 90 in catalogo),

noni vel decimi. Alia etiam iudicia P. Benedicti Bonelli de pluribus opusculis quae certis vel verisimilibus scriptis Seraphici Doctoris adscribit, novis accedentibus documentis,

amplius non possunt

sustineri.

Hoc

valet imprimis de

nonnullis libris asceticis et versibus, de variis sermonibus et etiam de illo Commentario in Apocalypsim) qui implet secundum tonmm laudati Supplementi. Sed

de hoc in prolegomenis ad singula opera et in dissertatione de vita et scriptis S. Bonaventurae, ut suo loco, tractandum est. Haec tamen modo innuere A^olui-

mus, ut benevolus lector certior fiat, summmn studium nostrum in eo esse, ut solam veritatem detegamus nosque nullatenus velle Bonaventuram nostrum alienis ornare operibus, cum certum sit, nec ipsum talibus indigere, nec SS.,

Doctores Ecclesiae alienis scriptis coli ac decorari velle.

hoc consistitj quod Bonaventurae quae adhuc exstant. Primo quidem lamentamur, opera a P. Bonelli in Supphmento edita, quorum non pauca certo sunt genuina, hucusque fere incog-nita remansisse. Nam Supplementum illnd adhnc rarius invenitur quam eiusdem Prodromus, cum siquidem ut dicit P. Fidelis in nulla ego publica bibliotheca Galliae, Angliae, Belgii et Helvetiae illud invenerim ac raro occurrat in Italiae bibliothecis, rarius quoque in Germanicis Opera in hoc Supplemento contenta etiam in novissima editione Parisiensi omissa esse iam monuimusl Manifestum est, ex his operibus vel opusculis saltem ea quae certa vel verisimilia sunt, distributa pro eorum indole in varias classes, illis addenda esse, quae Vaticana complectitur editio, ita ut tum haec, tum alia post editionem Supplementi detecta ad unitatem coalescant ordinatam simul et distinctam unumque corpvis apte formatum efficiant. Hoc faciendum sse iam P. Bonelli observavit^, ubi ad rem ita dicit: Haec habui undiquenulla earum exhibet omnia operaS.,

Tertius defectus praecedentium editionura generalium in

*,

,

1

Ralio, pag. 45.Editor Parisiensis,

2

nedum ProdromiimgermanamS.

,

sed cl Supplemenliim pi-ae manibus habuisse videlur.in

Tomo cnim undecimoi

edi-

tionis a se curatae

p. I,

Bonavenlurae Postillam

S.

Joannis Evangelium sequente nola allegavit:

Hanc

altcranipri-

poslillam, anno

1772 a Minislro Generali Ordinis Fralrum Minorum Paschali a Varisio sub Clementis XIV. auspiciis Ti-idenli

mum

editnm

,

in,

luccm dcnuo prodere serius ociuspost absolulam, ,

,

si

Deus det

,

nostris profecto in votis est.si

Scd

fateri.'

cogimur

id ficri a

nointe-

bis non posse

nisi

quoo superest

,

edilionis Vaticanae,,

mavis, Venetae materiam

Vcrius dieendum,

grum Supplementum' Sup|)l.

quod et praefalam compleclitur Poslillam

a Benedkto Bonelli edilum fuisse, dicotum vero Ss.

Domino

Cle-

mcnli XIV. a Minislro Generali Ordinis Fratrum Minorum Pascliali a Varisio.lom.III.

pag.

VIII.

\XX

PR.\EI-

demptio

,

in

secunda

de virtutibus , donis

in

elicitur

finis'

,

scilicet

revelatio

i"!' '> aiscoridiloruin.

ceptis, in quibus consistit nostra informatio.

quatuor absconditorum.

1

Verba ex .\ugustino,

citata

non verbotenus;

in

eiusdem

'1

Mutilam Vat. lectionem,1.

in

qua abest

et fluminis:

maris,

operibus inveniunturVII. Confess.c.

sed tantum quoad sensumc.

Dei,

c.

1

3.

16; de Vera Religione

II. et

de quo vide XIV. de Civ.,

restauramus ex mss. et ed.12

Vat.,

cum

plurimis codd. gratiae loco gloriae contra codd.,

Cod.

X cum

ed.

1

liabet

tmdat pro cedatin seq.IT1

et

aa et

bb

quoruni tamen lectionem genuinam iudicamuslibri

tum

codd.

FHVat.

aa

m

non

esse pro

non

ens;

propositionelibei:

quia in secunda parle quartigratia, sed de gloriaverificantur.

Sententiarum agitur non de

post seciindus plures codd.2

BEHKPVWXet

adduntliic

contra

auctoritatem mss.:

ed.

additetc.

quae

,

tum quia subnexa tantummodo de gloria,

Paulo infra1,

sequendo plures codd. ut A F G H

indpit in distmctione 21

Videns igitur diaboliis

moxque

MT

etc.

cum

ed.

substituimus

praesignatumproponit

pro praefi-

pro in finem3

legit

ad finem.1 ,

gvratum.2, 3 ponit Vat. humilitatis.

Praeter fidem mss. ac edd.I

"Israelc.1

Vers.

1

9

,

quem:

Vulgatain

ita

:

Filii

autem

Mox codd. Ftio

Tita

propositionemincipiunt:

dentes alteram

Hoc

cum verbo termmum concluest profundum de quo etc, lec-

ambulaverunt pcr siccumubi V. 22. legitur

medio

eius. InIsrael

codd. citatur

4,

Et ingressi sunt

filii

per

medium

non spernenda.* 5 8

sicci maris.

Vers.

i.ei.

"verborum sed1.

Vers. 22-24.

Auctoritatesicci,

mss. et ed.est:

1

castigavimus

Vers. 2.3, ubi Vulgata post erat omitiit

corruptam leclionem Vat. ex JEgypto divisasiervnt per

Indebitam omissionemet ed.

et

emendavimus

medium

maris sicut dicitur

aqua, et tranEt introeuntibustransivit Israel

ope fere omnium codd.'

in terram promissionis per arentem

alveum

Cod.

Y:

erga.,

lordanem istum,hic

siccante

Domino Deo nostro aquas

eius etc.

8

Propositio

quam

Vat. interserit

:

quae

incipit in di-

Simile dicitur in losue.15

stinctionein3 >"

231

Cum1.,

vero supra

ImbUum

sit etc. agitiir, deest

Propositio hic in Vat. adiecta quae incipit in distinctioneetc.,

ed.

43ubi Vulgata omittit tuam.tur

:

Postremo de conditione resurrectionisin

non habesatis

Vers.

mss.scilicet.

nec

in

ed.

I.

Mox

ed.

1

pro

sicut

bene

Supplevimus ex pluribus codd.Israel.

KR

ST

XY

ee

habet

cd.

1

PROffilEMIUM.Primum''cSamsiauiinc."

est

magnitudo

divinae substantiae':

zare investigabiles divitias

inagiiimdo divinae suti.

Vere tu es ^^^ Isaiae quadragesimo quinto Oeus absconditus , Deus Israel Salvator. Vere magnitudo divinae substantiae est abscondita secundum

^^

Chrisli et iUuminare omnes, qude sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis in Deo. Hoc est sacramentum absconditum, sacrum secretum, quod ' Deus fortis, ut ho-

illud lob

vigesimo sexto

^:

Cum

vix parvulam stillam

sermonis eius audierimus , magnitudinem tonitruieiustueri,

stem vinceret indutus quod est inauditum a,

est

armis nostrae infirmitatis

saeculis.tertii libri,

quis poterit intueri? Certenisiille,

nullus potest

in-

In perscrutatione

tamen "in

ubi ostenvicit con-

cum quoille

sapientia

Dei inhabifat.,

ditur,

quod Christuspotestatem,

sua infirmitate

Propter

hoc":

petebat

sapientiae amator

nono

trariam

manifestatur

fortitudo,

divinae

Sapientiae

Mitte illam de caelis sanctis tuis et

a

potentiae. Sicisset,si

enimest

vicit

per

infirinitatem

quid

fe-

sede magnitudinis tuae.

pugnasset per

Hoc absconditum Magister, repletus sapientia deBcveiaiurinsupernis, per primi libri perscrutationem in lucem.

Dei fortiusterit

virtutem? Et si injirmmn hominibus , brachium Dei quis po-

produxit

Nam

visis et intellectis nobilissimis,

emana-

fortitudo eius

tionibus et nobilissimis proprietatibusbis,

inuotescit no-

infirmare ^- ? Vere patet, quod inenarrabilis cuius tam fortis infirmitas. Quartnm Quartum absconditum est dulcedo divinae mi- absconditum,

secundum quod

possibile est viatodbus, divinae

sericordiae

,

de quo

in

Psalmo "

:

Quam magnaquam,

dulcedo di-

substantiae magnitudo.

multitudo dulcedinis tuae, Domine,est

abscon-

Secundum absconditumsecundniu

ordo

divinae*:

sain-

disti

timentibus

te.

Vere

abscondita,

et reservata

pientiae

,

de quo Job vigesimo octavoest,

Ubi

timentibus dulcedo misericordiaein

quia

sicut dicitur

ordodiviii.ieyewtor'

sapientia? et quis est locus intelligentiae?

Psalmo

"

:

Misericordia Domini ab

aeternoet

et

absconditaabscondita

ab oculis oninium viventium. Vere,

usque in aeternum super timentes eum,qui sperant super misericordia eius.Haecquarti

in eis

quia

sicut

dicitur

ibidem

%

sapientiaindiget

trahitur de occultis;

ita,

ut cognoscatur,

dulcedo

manifestatur

in

perscrutationedimittit peccata

perscrutatione profunditatis non in se, sed inribus, in quibus ipsa relucet.stici

ope-

libri.

Nam

viso, qualiter

Deus

Unde

dicitur Ecclesia-

in praesenti, et

quaha "

nostris vulneribus adhibet

primo % quod unusHocigitur

est

altissimus

Creator

medicamina,

et qualia in futuro dabit

praemia

,

nobis

qui effudit illam super omnia opera sua.

dulcedo divinae misericordiae aperitur.in

absconditum manifeslat Magister

HorumMagister

igitur

absconditorum propalatio

est finis

Beveiaiiirinperscrutatione secundi.

malorum, patet\

nobis,et

Nam viso ordine bonorum et quomodo ab aeterno sapientia

libri generalis,

ad

quem

perduci et perducere volensesi

sententiarum perscrutatusgratia Spiritus

Dei ordinata estfi.eret

ex antiquis, aritequam terra

fluvioritm praeviaest

sancti. Illeet

profunda enimprofun-

praecipuus,

perscrutator

secretorum

Tertium absconditumTenimnsh-tentiae, de quascniiditnin, ioriitviio ii,

est fortitudo diuinaepoHabacuc tertio': Cornua in ma,

dorumfundaet

secundo

'":

secundum quod dicitur primae ad Corinthios Spiriius omnia perscruiatur , etiam proluce

mbusquitur

.,

.

,

f.

.

,

.

eius:

ibt

abscondita est fortitudo eius;

lo-

Dei. Huius spiritus caritate agitatus et,

'lenKar

de

Christo

pendente

in

cruce

,

ubi latuitEt hoc est

et claritate illustratus

composuit Magister hoc opus;

fortitudo virtutis sub pallio

inflrmitatis.

scrutatus

est

profunda fluviorum

hoc etiam

sacramentum absconditum. aEphesiostertio':est

saeculis, de quo ad

spiritu adiuvante, factus est revelator

absconditorum.

Mihi

omnium Sanctorum

mi-

nimo data'

gratia haec in gentihus

evangeli-

enim est,de quo scribitur Danielis secundo ": Ipse revelat profunda et abscondita: et novit inIpse

Vers,

1

3.

Moxest.

restituimus ex mss, et ed.

1

post sub-

praecedentem propositionem

sic

stantiae \e'2

bum

mentum absconditumfido mss,et

,

id est

exhibel Hoc enim sacrmn secretum.:

est sacra-

Vers.

poterit3 2,

legit parvam et parvam in tonitrmm magnitudmis illius intueri?

quo textu parvulam. Vulgata14, in

ed.

1

mutavimusflne:

11

Codd.

1

M

WI.

autem..

in

qnis

12

Respiciturpate.t,

Cor,

1,

2S.

et

Isai,

U,ed.

27,

Mox

Vat,ele-

Vers.

1

0.

Paulo

Vere igitur1

inemrrahilis eins fortitudo, cuius est tam;,

ante substituimus ope codd. ac edd.

gantius

vero

ut in textu reformato

cum

1

codd.

,

quorum

3 Propter loco Pro.*

Vers.

12, 20, et 21

,

quem textum

Vat.

praeter fidemlatet.I

mss. pro.sequitur addendo: volucres quoque coeli5

lob.

28,

18.

Mox:

TUV cc omittunt insuper tamen non pauci ut A B C E F eius , alii vero ut P Q S Y loco eivs habent est, cod, R fuit. 13 30 20, Mox post resei-vata codd. P Q R addunt est.,

W

,

Vat., repugnatibus mss. ac ed.si

,

Dein codd.

HT

transpositis

verbis

et

addito

divinae

,

legunt

post ita minus recte8

quod

cognosci optatur.et.

Vers,

8, et 10,

ubi Vulgata pro gmliabet

Paulo post;

divinae misericordiae dvlcedo.

n!

102, 17.

et

146,

11,

codd.'

cumVers.

cd.

I

rectius igitur loco ergo.,

Respicilur iilud Prov. 8i.

23.

*

MoxIiabet;

codd. non consentiunt inter selegitur;

magnacod.

15 Codd. A B D F M R X non ita bene qualiter. Mox cod. R medicamenla loco medicamina; et paulo post Vat. cum cod. contradiccntibus dat antiquioribus tamen mss. ct cd. cc, 1,

pars

cum

Vat.

cod.

R

hocff

legituret ed.'

;

I)ro

dabit.16

quod inteUigitmrbent loqwitur.1

secuti

sumus codd. S Y

1, 8,

qui ha9.1

Vers. 10, ubi

Vulgata

post

Spiritus

addit

enim.I

Vcrs,

Paulo infra post scriitatvs supplevimus ex mss. et ed.

est.

Substituimus aucloritate fere;

omnium

mss. et ed,

quod

"I

Vers. 22.

Mox post

Ivcernam ex

niss.

et ed.

I

adie-

pro quo

quae

lectio inaiori vi insignita

esse videtur, Cod,

R

cimus inquit , quod a Vat. abest.

(i

PROlHMII QUAESTcoiutiluta. Et haec,

I.

te^iebrkMagistri

fuit

intentiodicit

et

finis

quod versatur auctoris

intentio et tractatus

;

sed cre-

secunduni,

quod

ipse

in

Prologo

Lucernam

inquit

,

veritatis in

candelabro exaltarelioc

volentes, in sudore ac labore multo,

volumen,

dibile est huiusmodi. Unde Magister dicit in Prologo, quod propositum suum est, fidem nostram clypeis Davidicae turris munire, hoc est, ad probandum

Deo praestante compegimus ex testimoniis veritatis in aeternum fundatis Et paulo ante dixerat quod. ,

fidem rationes adducere, non, inquam, fidem-habituni , sed creditum ; ergo etc.

propositum

suum

est

theologicarum

inquisitio-

Sed contraplecti

num

abdita pandere

Patet igitur in verbo proposito praesentis libri

libro

1 Subiectum in scientia debet comomne, quod determinatur in illa; sed in hoc non tantum determinatur de Deo, sed etiam: .

causa materialis, formalis, efficiens

et flnalis.

de creaturis: ergo Deusislius'

non

est

subiectum

totius

libri generaliter,

sed solum primi

libri.sic.

aUJlSTIONES PEOiEMII.Addicta.

2.

Item,

aliter ostenditur iltud

idem

Licet

tres causae coincidant in

unamdicitfinis

,

tamen materia nontotius

intelligentiam

eorum

quae

primo

tacta

coincidit simul,

cum

tine^; quia materia dicit quidoperis

sunt \ quatuor possunt quaeri iuxta quatuor prae-

incomplelum flnis autem plementum; sed Deus estquiavel materia.3.

com-

totius

istius operis,

P?-imo ^ quaeiectum.

sit

huius

libri

materia vel sub-

flnis totius theologiae:

ergo non est subiectum

Item, quod res et signa non sint subiectum',

QU-ESTIOQuaesit

I.

videtur.

Omnis enim:

scientia

est

de

rebus

vel

de signis

ergo

si

res et signa sunt subiectum huius generalis ad

materia quodve subiectmnlibri vel theologiae.

libri

,

liber

iste est

omnes.

Quodsi

'

huius

specialis scientia et doctrina traditur in

hoc libro,in eo

patet

quod res4.

et signa

non debent assignarialia est scientia

Et1.

'

Illud

quod Deus sit subiectum enim subiectum est in

,

videtur.scientia, de^;

pro subiecto.

quosed

Item, constat quod

de

re-

Fundamen- ct'"""

dc cuius proprietatibus est scientia totaet eius

bus

et alia

de

signis, ut patet; differt

enim sermo-

de Deo

operibus, utpote creatione et

repa-

cinalis

scientia

a

naturali; ergo scientia tradita in

ratione, est totus iste liber: ergo elc.2.

Item

,

videtur quod subiectum istius libri sint

hoc libro aut " non est unius generis, aut non est simul de rebus et de signis ; sed est unius generisergoetc.5.

res et signa. Illud enim est subiectum in scientia,

secundum cuius divisionemquia

dividitur^

illa

scientia,est,divi-

Item

,

quod

credibile

non'"

sit

subiectum,

vi-

scientiae secantur in res

,

hoc

detur, quia scientia et virtus

sunt diversi habitus:

duntur secundum divisionem subiectorum; sed hoc ergo etc. sicut manifestum est est res et signum 3. Item, videtur quod credibile sit subiectum,:

ergo habent diversa obiecta; ergo

cum

credibile, in,

quantum huiusmodi,6.

sit

obiectum

virtutis

non

eritetc.

obiectum scientiae in quantum huiusmodi: ergoItem , sicut consideratio huiuslibri

huius Ubri. IUud enim

est

subiectum in

libro, circa

versatur

1

Hoc

est

:

quae

in

Prooemio generaliter de quatuor causis

8

Sensus est: non, inquam, fidem in

libri

Sententiarum dicta sunt. Nunc quatuor quaestiones specia-

tus a

Deo,

in

animam:

infusus, sed in;

quantum est habiquantum est ipsum cre,

les

de eisdem causis proponuntur. - Codd. F bb cum ed. addunt hic quaeritur.I

ditum

scil.

veritates revelatae

sive aliis verbis

si

recte ta-

3

Restituimus ex mss. et ed.videtur cod.Aristot.,

1

particulam Et.

Mox

post

men

intelligantur

non fidem subiective, sed obiective sumtam.edd. 2, 3, 4, 5, 6 legunt: fi,dem,

Vat. sed fide creditum;

verbum*

MI.

adiungit Probo.

creditum secundum habitum

sed secundum creditum

;

omnes

VideI

Poster. c. 7. et 8.

Mox sequimur codd.

vero codd.'

et ed.

ponendo

et

pro de ac dein utpote loco ut puta. Codd.38. (in ed. Paris. Firmin-Didotsic

Vat.

cum cumI.11.

ed.

1

exhibent textum nostrum.recentiori

cod.

cc

huius

contra

antiquiores

Fc.

et

S operationibus pro operibus.5 Aristot., ni.

mss. et ed.

de Anima,

text.

s Aristot.,

Phys.

text. 70. (ed. Paris. Fii

min-Didot.in

c. 7.),

ubi

8.),

ubi sic habetur: Secatur igitur scientia et sensus in res.I

legitur:'

Veniunt autem

tres

(causae)

unam plerumque.restitui-

CumPaulo(

quibus verbis concordant antiquiores codd. et ed.,

contra

Cod.

V

maleria seu subiectum. Mox post vel

Vat. ac recenliorem cod. cc

qui

habent ut res

proex

m

res.

mus

ex fere omnibus mss. ct ed.1

ante

Vat.

post

scientid

addit

ab

aliis ;,

sed mendosesubnexis

Lectio Vat.

,

quae:

agitur siquidem

de divisione

scientiae in se1.

uti

per sequentem cod. L

colligitur) et praeter

fldem mss. ac ed.

Mox,

Vat.1 ,

cumante

cod.di-

Fff

R

aa Sed specialis

;

cc

,

refragantibus tamen antiquioribus mss. et ed.repetit particulam

post patet adiiciunt

1 omissam particulam de. explicatur est et multorum codd. Sed constat quod specialis ; codd. A C cod. G Sed si specialis. Mox codd. S U igitur. Dein fide mss. et ed. 1 posuimus,

sed male eo quod proxime , verborum secantur in res. Paulo post sub demonstrativo Iwc intellige tale subiectum secundum

mduntur

quia

debent pro habent.

subnexa non

sint nisi explicatio

"

Vat.

cumI

recentiori cod. cc vitiose et contra antiquiores

,

mss. ac ed.12

particulam aut transponit post ergo.

Mox

cod.

V

cuius divisionem dividitur theologia. Substituimus ex codd.

AGHVat.

verbo generis adiungit determinati.

IMY

etc.

et ed.,

I

hoc pro haec,

licet

multi codd.

cum

Mendum

Vat. veritas loco virtus et paulo infra veritatiset ed.1.

habeant haec

quia in

eonim

lectione syllogismus perturbaretur.

pro virtutis castigavimus auctoritate mss.

PROCEMII QUAEST.circa fidem,

I.

ita

etiamvel

'

circa

spempari

et

caritatemdiligiljile

ergo

si

sperandum

diligendumlibri,

sive

non

est

subiectum huius

ratione

nec

" ut ad principium est punctus. Subiectum, ad quod omnia reducuntur ut ad totum integrum, est corpus, quod continet in se omne genus

resolvuntur

,

credibile est subiectum in eo.

dimensionis. Subiectumut ad totum universale

,

ad quod omnia reducunturest quantitas continua, im-

,

CONCLUSIO.Deiisestest

mobilis.

Per hunc

modum,

et in

hoc libro est assignaredifferentiam.'

subiectum theologiae radicale, Christus

subiectum

secundumsubiectum

triplicem

subiectum integrale, res et signa sunt subiectum universale sive etiam credibile prout transit in rationem inielligibilis.Respondeo: Dicendum, quod subiectum in aliquatripiiciiercipiiur.

Nam

ad quod omnia

reducuntur

ut ad principium, est ipse Deus.

S'^i6ti3'

^^"^

doctrina

tripliciter

potest,

accipi.

Uno

subiectum in scientia ^ ad quod omnia reducuntur sicut ad principium radicale; alio modo, ad quod omnia reducuntur sicut ad totum integralefOQjiQ dicjtur tertio

Subiectum quoque ad quod omnia reducuntur, quae determinantur in hoc libro, ut ad totum integrum, est Christus, prout comprehendit naturam divinam et humanam sive creatum et increatum *, de quibus sunt duo primi libri; et caput et membra,,

de quibus sunt duo sequentes. Et accipio

large

"

totum integrim, quod multa complectitur non

so-

modo, ad quod omnia reducunturmanifeste patet in

sicut

ad

lum perordinem.

compositioneju

,

sed per

unionem

et

per

totum universale.

Exemplum huiusin^gramTa-^*'''*'''^-

gramma-

'^ subiectum primo modo, ad quod omnia reducuntur sicut ad principium elementare ' vel radicale,

Subiectum quoque ad quod omnia reducuntur sicut ad lotum universale , possumus nominare per,

circumlocutionemres vel;

"

sive sub disiunctione

;

et sic est

est littera

,

quam

ideo vocat Priscianus

"

ele-

mentum,sicutfecta.

quia est miniraum, in quo

stat resolutio

signum et vocatur hic signum Sacramentnm. Possumus et unico vocabulo nominare; et sic est

grammatici. Subiectum, ad quod omnia reducuntur

credibile, proutintelligibilis, et

tamen

credibile transit in rationem;

sicutlata^*

ad totum integrale est oratio congrua et perSubiectum vero, ad quod omnia reducuntur ad totum universale, est vox litterata articu, ,

hoc per additionem rationis

et

hoc

modo, proprie loquendo, est" subiectum in hoc libro. Concedendae ergo sunt fationes probantes, et

ordinabilis

ad signiflcandum aliquidest distinguere in in

in

se

Deumbile,1.

esse

subiectum

et res

et

signa, et credi-

vel in alio.

diversimode, sicut dictum

est.

Per huncdSfb'"!'"^*^*'''-

modum

quadrivia-

Quod ergo

obiicitur

in

contrarium,

quod,

NamIn

subiectum

geometria

,

ad quod omnia

non tantum de

Deo"

agitur in hoc libro;

dicendum

'

Vat.

et recentiori cod. cc

non bene deest etiam, quod1

^

Consulto dicit largedicit

,

quia

totiim integrum;

in

sensuin

tamenvel

in antiquioribus

mss. et ed.

habetur. Mo.\ cod. F sicut1

stricto

compositum

ex

partibus

sed duae

naturae

pro si Dein flde,

omnium

codd. et ed.

e.\punximus sperabile

Christo

faciunt

totum integrum,

secundum

Scholasticos

per

quod2

Vat. praemittit verbo diligibile.

unionem hypostaticamAIox,

non per strictam

compositionem.additlicet

,

Cod.

U

hio satis

bene addit,

illtid.

postulantibus

Vat. praemittit particulam hic et

mox

post sed

etiam

fere

omnibus mss.3

1

in

1 substituimus alio pro secundo. elementak. Auotoritate codd. ee ff et ed. textum recepimus principium , utpote quod praecedentibus

et ed.

quod

hic et alibi saepius

omnes mss. omittunt,et ed.,

niinus

Vat.

primum

congrue.">

Contra auctoritatem codd.

1

loco

pei'

circumlo-

et

subsequentibus magis correspondere

videtur;

multi

codd.ed.1

cutionem Vat. ponit dupla nominatione

fortasse propter maio-

propter abbreviationem ambigui sunt; omnes tamenlegunt elementare.

cum

rem oppositionem cumvocabulo.

verbis

paulo

post

sequentibus

unico

Libr.

1.

Grammat.

c.

2

(de

Littera).

,

Non multoquod

"

Praeter fldem mss. et ed.

1

repetit hic Vat. credibileest.

post cod.^

Xc.

Explicationem1:

grammaticae pro grammatici. horum verborum accipeArticulataest,

certe in textu

subintelligendum

Mox codd.

PQ

cum

a Prisciano

,

I.

edd. 4 et 5 post diversimode satis bene addunt tamen.12 Vat.

Grammat.pulata

quae coarctata

hoc,

est

,

co-

quod de Deo non agitur per totum1

in hoc libro

cum

aliquo sensu mentis eius,

Litterata

est

quae

scribi potest.

,

qui loquitur

profertur...

mss.

cum

ed.;

contra Vat. in eo conveniunt,

quod omittant

Unus

alterve cod. ut aaet.

per totumet

codd. vero,

RT

ee

ff et

ed.

1

,

transpositis verbis

haec duo adiectiva coniungit per particulam

addendo tantum,

suppeditant lectionem

Codd.

H KI,

reducuntur. Mox post principium codd. Pin

recepimus

quae

et in se clarior est et

in textum ad amussim correspondet,

quam

QX

ff

adduntCod.

ut et supra

textu

additum

est

,

radicale.

propositioni minori supra in obiectione positae.

Mox

post tamen

Paulo post codd.'

HQ

mtegrale pro integrum.,

ex codd.in tcxtu reperi-

T

et ee

supplevimus de Deo , quae verba certe subet

D

hic

addit

sicuti

et

paulo post;

audienda sunt. Dein cod. F post substantiam additpropositionem mutile exhibent. Cod.

opera-

tur

,

quae determinantur in hoc

libro

codd.

vero

DK

post

tionem. Plures codd. ex repetitione vocis substantiam decept:

principium adiiciunt radicale veldicale,

initiale et cod. ff

tantum ratex-

K

vero totam

responsio

quae adiectiva cum praecedentibus correspondentdistinctiorem reddunt. Paulo post codd.

nem magistrarium,

succincte ita proponit

:

Quod ergo

obiicitur in con-

tumque8

KQ

integrale

loco integrum. Lectio Vat. sive

creatam

et

increatam1.

,

quae nimis arcta

videtur, castigatur auctoritate mss. et ed.

quod Deus non complectitur omnia, quae hic con dicendum , quod ex hoc non sequitur , quod Deus non sit subiectum in hac scientia , sed tantum (sic primitus, postea correctum in tamen) sequitur , quod non est subiectumsiderantnr,

PROOEMII QUAEST.quod, quamvis non agalurstantiain

I.

Deo quantum ad subtantum, agitur tamen de Deo quantum ad(le

tionem sive ad

illiul.

quo IVaenduuispeciales

esl.

1'rimo quiileniet

modo

speclant

;ul

scientias

diversas;

substantiam,

vel

quantum ad opera

eius; et

ideo

secundo

modo ad nnam

scientiam sive iloctrinamin

non BSt subiectum ut totum, sed ut principium. Quod obiicitur quod materia non coincidit,

Unde quemadinodum de omniljus entibus,

quan-

tum reducuntur ad unum primumscientia etsignis, in'

ens,

est

una

in

unum cum:

tine;

dicendum, quod materiamateria ex qim ,et

tri-

unus

liber

,

sic

de

omnibus

rebus et

pliciter dicitur

scilicet

materia in

quaria

et

materia circa'

quwm;

haec ultima matemateria.

alpha el omegab. 6.

magis

dicitur obiectum

quam

Quandoflne,

ergo dicitur, quod materia non coincidit

cum

verummateriaproprie

est',

sed non de materia circa

de materia ex qua, quae proprie est quam , quaeobiectum;

est

ctum habitusin scientia3.

et finis; et tali

nam idem modo

potest esse obieaccipitur materia

quantum reducunlur ad unum, quod est est una scientia. Quod obiicitur, quod credibile est obiectum virtutis ' etc. dicendum quod aho modo esl credibile obiectum virtutis, alio modo scientiae. Credibile enim, secundum quod habet in se rationem primae veritatis, cui fldes assentit propter se,

;

,

et

super omnia,

pertinet ad

habitum

fldei;

secun-

pro obiecto virtutis

cognoscentis.

dum quodde qua

super rationem veritatis addit rationem

4.

sunt subiectares etet sic

signum

Quod obiicitur de rebiis et signis, quod omnium scientiarum; dicendum, quod * possunt accipi in sua generalitate

auctoritatis, pertinet ad doctrinam sacrae Scripturae,dicit

Augustinus super Genesim ad litteramest

",

quod

maior

eius;

auctoritas

non pertinent ad scientiam specialem nec ad

ingenii perspicacitas

sed

quam humani secundum quod supra

librum nec adaccipiet sic,

eandem scientiam. Possunt ilerum secundum quod induunt rationem credibilis, quemadmodum una est virtm * et unus est,

rationem veritatisbabililatis,libri,

in

rationem proad considerationem praesentis quo ponuntur rationes probantes fidem noet auctoritatis addit

pertinet

habitus de omnibus credibilibussint signa, ut fides,sic

sive sint res sivespecialis

stram. Et sic patet,

quomodo

differenter est

fules

una

est scientia

de credibili

,

et libri

de canone sacrae Scripturae, etilla '"

de omnibus

,

in

quantum induunt hanc rationemquod

praesens scriptura. Et ideo non valel

obiectio,

sive sint res sive signa.Aliter potest dici,

quoniamdupliciter est loqui de

iste liber

non

est sic

et caritatis, sicut fidei; et ideo

ad defensionem spei non est simile.

rebus

et signis, aut absolute,

aut in relatione ad frui-

SCHOLIONI.

Supponit Doclor Sci aphicusalibi

in

his quaestionibus prooesit

bus non raro

hi termini:

subiectum, obiectum

et

matetia circa

mialibus et

passim1.

,

quod iheologiadicit:

vera scientiaest

;

immo

qmm,est id

confundantur, tamen in sensu stricto obiectum scientiae

in Breviloq. p.

c.

I.

Ipsa

sola111.

scientia perfecta.

qiwd

scitur,

subiectum vero eius est id de quo con-

Quo sensu hocad

dicatur, explicatur

Sent. d. 23. a. 1. q. 1.

clusiones praedicantur. S. Dootor accipit hic subiectum in sensustricto.III.

Scotus (Prolog. q. 4.) cum Nominalibus 4, et ibid. q. i. scientiam; S. Thonegat, theologiam in viatoribus esse propra 1. a. 2.) vero hoc afflrmat. mas (S. I. q.II.

Circa distinctionem

,

quam

habet

in solutione

ad

2,

hoc

notandum. Mateiia in quasive spirituale, in

vocatur

subiectum sive corporaleMateria ex qua facit compositum. ipsum subiectum circa,

Non quaeritursed

hie de subjecto,

m

qtw

est sclentia,

quod

quo

recipitur aliquod accidens: sic intellectus

est intellectus,

quod immediate

versatur. Dicitur

praedicantur.dequibusagitur in

de subjecto, de quo est scienUa et circa subiectum, quia de illo ea illa scientia. Licet ab auctori-

dici potest materia, in

qua

recipitur scientia.

dicitur ea pars composili,

quae cum forma

Materia circa

quam

dicitur in scientia

ut totum, sed ut vrincipium. Mentemrein

suam

S.s.

Doctor hac deScripturasiveprin-

^

Vat.

cum

recentiori cod. cc superfluein

hic

addit scilicet1.1

Breviloq. p.sit

I.

c.

1.

ita

aperit:

Cum

credibilis'

theologia

scienUa dans sufHcientemviae...

noUUam de primosit

quod deest , Ex codd.

anUquioribus mss.etc.

et ed.

AFGHIKPRSTVYDeinde codd.,

cumet

ed.

posui-

cipio secundum statum

et

Deus non tantum

rerum,

mus

et loco aut.

I

et

T

post liber beneed.;I

adduntrefra-

primum principium et exemplar efrecUvum in creaUone retribuUone eUam refecUvum in redempUone et perfectivum in etiam de creaUone ideo non Umtum agit de Deo creatore, sed(ita

sed

scilicet

metaphysica. Mox,

fere

omnibus mss.

ganUbus8

Vat. habet ordinantur pro

reducuntur

cod.

vero

bb reducunturmendose'

vel ordinantur.I

codd. contra edd.

,

quae habent creatore)

et creatura.

Vat. contra mss. et ed.veritatis loco virtiitis.II.

in

hac proposilione bis habet

1 Cod. N addit proprie. 2 Codd. aa adiungit et similiter de materia in qua, quae numero colecUo in textum recipienda videretur si sunicienU,

Libr.

c.

S

:

Maior est quippe Scripturae huius auctoingenii capacitas.

ritas

quam omnis humani10

Dein1

Vat. praeter

dicum3

fulciretur; certe

Falsa lecUo Vat. veritaHs loco virtutis

tamen ipsa subintelligenda emendatur ex mss.est.

fidem codd. voci secundum praemitUt sed; ed.

addit vero.Vat. autem'

Magis placcret,u!la mss.

si

pro

illa

haberetur atia.

et sex primis edd.*

absque

auctoritate post obiectio adiungit de sperabili

Cod. aa saUs bene signa.

Mox codd.,

ATYvet

etc.

ante

vel diligibiti. Circa finem propositionis codd. inter se

non con-

librum non repetunt particulam ad cod. X nec ad librum nmm.5 Vat.,

cod.

I

ponit

tibrum

veniunt

;

Vat.

cum

cod. cc pro et ideo habetetc.et

utACFGSVWXbb,

quae

falso ponit oeritas

corrigitur ex mss. ct sex

ponunt; cod.

D

nec pro

unde ; multi codd. coniuncUvam parUculam ideo non ; codd. autem BDlvQRnullam;

primis edd.

exhibent lectionem noslram et ideo

codd.

I

T

ideo.

PROffiMII QUAEST.quod versatur scienlia. Haec ullima sub diverso respeotu potest esse tum obiectum habitus tum finis , ut patet in virtutibustheologicis:

II.

qua intelligimusrationeillae

,

et vocatur

obiectum formale

f/wo.

Hac ultima

scientiae,

quae idem

obiectum materiale habent,

v. g. fldei

obiectum

et finis est

prima Veritas

;

creCfr.

proprie distinguntur et speciflcantur.Uti ex textu patet, S.stinguit

ditur

enim

summum verumI.

propterI.

summum

verum.

Bonaventuraet

aliter

et tripliciter di-

Alexander Hal. Sum. p.IV. In solutionetiae tlieologicae.

q.

m.

3.

subiectum theologiae

secundum hanc;

distinctionemsic diversas

ad

3.

tangitur

quaestio de unitate sciensuis falsis principiis,

convenienter triplex subiectum theologiae assignat

Hanc Nominales exp.I.

impuc.

thelogorum sententias

nititur conciliare. Et

gnant; sed

eam

adstruunt S. Bonaventura,

Breviloq. p. 1.4.

Alexander Halensis1.

q.

1

.

Report. Prolog. quaestiunc.I.1.

2.

q.tr.1.

a.

2;

q. 3.

Sum. I. q. 1. a. 3. m. 2; I. Sent. d. I.

m.

3.

ad

et 5.I.

ScotusSum.p.

1.

tum

integrale

est

compositum

notandum, quod toex partibus, quae cum aliis

S.

Thomas,

Sent. Prolog.,

versale vero

B. Albertus M.3.

I-

a.

Senl. Piolog. a. 2.3.

q.2.

RichardusI.,

Petrus,

a Tarantasia, Sent. Prolog.1.

a Mediavilla

1.

unde vocantur partes integrales. Totmn uniest quodlibet superius substantiale sumtum ad suum inferius in linea praedicamentali ut animal ad hominem et homo ad Socratem. Ita Petrus Hispanus, Bonaventurae coaevus in sua Summula super librum Topicorum de locis conconstituunt totum,, , ,

q. 3.,

iEgidius

Romanus,

Sent.

Prolog. part.

principalis

comitantibus. Nec sententia Seraphici contradicit S.

Thomae, quiS.

Henricus Gandaviensis

Sum.

a. 6. q.

3.

Duranscholastici

unum tantumsumat

assignat subiectum,

cum

hic subiectum praecise

dus

I.

Sent. Prolog. q. 4.

ut subiectum

formale quod. Non tamen negat

Thomas,

V. In

solutione

principalis

quaestionis

antiqui

quod subtionabiliter

diversis respectibus etiam alia subiecta theologiae ra-

valde saltem verbis dissentiunt. iNonnulli affirmant,

Deum

esse

assignari possint;

immo hocautemS.

in

utroque loco infradicit in cor-

quidem subiectum theologiae, non autem subsed sub aliqua limitatione,

ratione Deitatis,

citato suflicienter innuit. Ipse

Bonaventura

v. g.

quatenus

est restaurator et glo-

pore quaestionis,signaet credibile

et,

DeumS.

esse subieotum, et Christum, et res etsibi constans in1

rificator (ita ^Egidius R.) vel

quatenus est perfectissimus (Dionys.partetria

tamen diversimode. Unde

Carth).babilis.

Haec vero

limitatio ex

subiecti

non videtur pro-

conclusione ipse

cum

Thoma

dicit,scil.

Deum

esse

subiectum

Alexander Hal. ponitin

subiectascil.:

quae sunt

quolibet ente completo,

secundum tria, secundum substanprimo modo subiequiest

theologiae; sed hoc aliter explicat,

ut subiectum radicale,in-

ad quod omnia reducuntur ut ad principium. Hoc Trigosustelligit

tiam, virtutem (potentiam) et operationem

de subiecto furmali adaequato

et sic

Seraphicum ompatet,

ctumPatris,

est

Deus, secundo

modo

est

Christus,

virtus

nino ad sententiam S.

Thomae

trahit.

Ex contextu tamen

tertio

stum.infinili

modo

sunt

opera restaurationis facta per Chrisententia,

intelligendum esse potius de subiecto materiali, quatenus Deusest

Scoto

attribuitur

esse subiectum iheologiae; attamen3.

Deum sub ratione cum ipse (I.,

entis

principium, a quo omnia derivantur sive, utI.

dicit in,

Bre-

Sent.

viloquio p.

c.

1

:

Subiectumalio,

,

ut

a

quo

omnia

est

Deus.

Prolog. q.necessarii

n. 9.) dicat:

Deum

sub ratione

enlis infinili aut

In 2. conclus.

sub

respectu ponit Christum ut subiectum

a Frassenio (Scotus academicus, tom.et a S.

non legitime poni obiectum theologiae sententia eiiis a. 2. q. 5.) I. disp. prooem.loc.cit.)

materiale adaequatum

per quod

et

de quo propinque omnia

sciantur. In 3. conclus. ponit duplex subiectum,

nempe

res et

Lycheto (ad

ita

explicatur, ut in substantiaI.

cuminter

signa, sed sub ratione credibilis , et ipsum credibile, quatenusveritates revelatae per rationes fiunt intelligibilesInet probabiles.

Thoma

conveniat, qui

(S.

q.

1.

a.

7.)

unum

assignat sub-

iectuni,

scil.

Deum

sub ratione

Deitatis.

Differentia

tamen

hac ultima conclusione vocabula totum unimrsale signiflcantS.

utrumque

coEisislit in

hoc, quod,

Scotus putat, hoc subiectumres est et causaS.

subiectum formale et attributionis. Trigosus, Sum.q.1.

Bonav.I.

Deusgit

intelligi

materialitei-

uti

latam, quas virtualiter in se continet;

omnium veriThomas vero intellivel revelabilis,

a. 2.

dub. 2

;

Hauzeur, Collatio totius theologiae, tom.Hal., S. p.

q.

I

.

VI. Auctores antiquip.I.

Deum

in ratione

/bmaft', id est, ut

scibilis

c.

1

.

AlexanderI.

de hac quaestione tractantes; Breviloq.I.

q.

1

.

m.

non autem in se et subiective. De hacin

differentia cfr. CaietanusS.

Sent. Prolog. q. 3;Sent. Prolog. q.I.

Report. Prolog. q.4;

I.

3.

Scotus

,

I.

Comment.

et2.

Macedo4.

(Colkitiones4.).

doctrinae

Thomae

et

a.1.

Scoli, Coll.

diff.

sect.

M.accuratius distinguit in qualibel

,

Sum.

p.

I.

tr.

q. 3.

Sum. m.a.

I.

q.I.

I.

a.

7.

S.

Thomas,B.

I.

I

;

Senl.

Sententia nuncsoientiaestiria

communior:

a Tarantasia,I.

I.

obiecta

obiectum materialeet du|3lex

(quod

in

theologia

Sent. Prolog. q. 6.I .

omne

a

Dco revelatum)

obiectum formale.

Horumfor-

princip. q.

HenricusSent.

Sent. Prolog.

3.

d.

1.

a. 2.

PetrusI,

Albertus

Richardus a Mediavilla.1.

.ligidius

Romanus,,

Sent. Prolog. p.a.1

Gandaviensisq.3.

Sum.

9.,

q.I.

I

.

alterum se tenet exres ipsa,

parte subiecti, de quo est scienlia, et est

Durandus

,

I.

Prolog.

Gabriel

Bicl

Sent.

quae primo cognoscitur; hoc vocatur obiectumse tenet ex parte potentiae

Prolog. q. 9.

male quod; allerum

ut

ratio,

sub

QU^ESTIO

II.

Quae ccmsa formalis quive modus procedendiSecundo quaeritur'

sil

in his libris Sententiarum.

de

causa formali

sive

2.

Item, Proverbiorum vigesimo quinto

'

:

Per-

modo

agendi. Et dictum est,

quod

est

perscrutalo-

scrutator maiestatis opprim.etur a gloria.3.

rius et inquisitivus secretorum.

Item,

,

Ecclesiasticiet

tertio^te

AUiora,

te

ne

Sed contra: 1. Isaiae quadragesimo ' secretorum scrutatores quasi^non sint.

:

Deus dal

quaesieris

fortiora

ne

-scrutatus

fueris.

Ergo^

si

ea quae Magister perscrutatur

sunt secreta,

1

Praeter,

fidem mss.

et

ed.

I

,

omissis

verbis Secimdoest, scili-

supra2 3

qmieriturcct inlis,

Vat. deinde addit huius libri.

Et dictuminfldei,

q.

I.

S.

Doctor exposuit,,

est credibile,

prout transit

rationem

intelligibilis

et

hoc pcr additionem

rationis.

Prooemio; perscnitatorius, idS.

est rationativus sive rationa-

Vers. 23.Vers. 27;

quod vocabulum

Bonav. sunisit ex loco lob,

principio,

Vulgata

legit

:

Qiti scrutator est maiestatis ct

Prooemii posilo. Constat quod, suppositis

principiis

per,

usum

rationis formalur scientia thcologica

cuius obiectum

ut

S.

Boimv.

Toni.

I.

10

PROtEMH QUAEST.altaet fortia,

11.

snntm;igna, suntcedit.4.

male Magister pro-

explanationem,probabilia,

quae necesseetiam

est

esse,

sed

necessaria

non modo argumenta non

Item, ratione ostenditur sic:

modus

proce-

deesse,

licet

contingat nostram industriam latere.

dendi in parte scieutiae debet esse uniformistotalis

modononsa-

Ergo

cum,

fldes nostra credat necessaria, et illa haettalia

scientiae';

sed

modus procedendi

in sacra

beant rationes latentes,talione

indigeant perscru-

Scriptura est typicus et perinquisitionis:

modum

narrationis,

ut enodentur

*;

patet

quod modus perscru-

cum

ergo

liber iste

pertineat

ad

tatorius3.

maximeItem,

convenit huic scientiae.est peioris conditionis vei'itas fidei;

materiae,Elhicae*

cram Scripturam, non debet procedere inquirendo. 3. Item. modus agendi debet esse conveniens de qua est; unde in principio veterisdicitur:

non

nostraeita est,

quam,

aiiae veritates

sed in

aliis

veritatibus

quod omuis, quae

potest per

ralionem im:

;

Sermones inquirendi sunt secunsed

pugnari

potest et debet per rationem defendi

ergo

dum

materiamsed

materiaest

huius doctrinae est

pari ratione et veritas fidei noslrae.4.

credibile;

credibile

supra rationem: ergo

Item

,

non

est

modo

fides nostra peioris con-

modus procedendi perdoctrinae.6.

rationes

non convenit huic

ditionis

quam

in principio; sed in principio,falsa

quando

impugnabatur per

miracula raagorum, defen:

/ini,

modus agendi debet esse conveniens ad quem ordinatur scientia; sed haec scientia,Item,littera^,

debatur per vera Sanetorum

ergo cuni

modo impu-

gnetur per falsa argumeiita haereticorum, debet defendi per vera arguinenta doctorum.

ut dicit Magister in

ordinatur ad fidei pro-

motioneni; sed

rationes fidem^:

non promovent, sedFides non habet meri:

evacuant

;

imde Gregoriuscontrariatur

CONCLUSIO.Modus procedendi perscrutatorius'tirvs eoni'1'nil huic doctrinae,c(iiiftiii(lrii(li(in

tum, cui humana ratio praebet experimentumtalis

ergosive ratiocina-

modus

fini,:

ergo non est conve, ,

Tolle Unde et Ambrosius inquit argumenta, cum de fide agitur. Piscatoribus creditur, non dialecticis Vanus ergo et inutilis videtur hic modus. Sed contra: 1. Primae Petri tertio'': Parati, omni poscenti reddere rationem de ea quae in

niens.

adversarios fidei,in fide,

.

d((ii(

i((/irii((js.

valeat ad ad fovenad delectandum per-

cum

fectos.

Respondeo: Dicendum, quod modus perscrutatorius

conciusio.

.

vobis est fide et spe.

Cum

ergo multi sint

,

qui fidem

convenitfinis

huic

doctrinae

sive

libro.

Cumest

nostram impugnant, non tantumposcunt;utileet et

rationem de earationes

enim

imponal necessitatem his quae sunt addicit

congruum videtur per

finem; quia, sicutdentata,

Pliilosopluis;

:

Serraiste

eam

astruere

modoetc.

inquisitivo

et

ratiocinando

quia

est

ad

secandumfidei,

sic

liber

procedere: ergo2.

quia est ad promotionem

liabet

modum

inqui-

Item, Richardus'

de sancto Victore

in libro

sitivum.

Modus enim

ratiocinativus sive inquisitivus,

de Trinitate':

Credo sine dubio, ad quorumlibet

valet ad fldei

promotionem

et

hoc

tripliciter

secun-

1

Cod.

R

propositionem maiorem

sic exliibet

:

modus

proin

=

Quoad

liunc textum Ambrosii notamus,in

quod ipse tamat in

cedendi in scientia debet convenire scientiae.2 Nullius

mss.;

quamI.

Vat.in

exhibetur subS.

nomine Hieronymi ,

mss.

auctoritate

ponitlat.

Vat.

primo Ethicorum.Bibliotliccaein

falso

non enimubi

operibusc.

Hieronymi habetur, sed

Am-

Lectio mss. confirmatur codiceParisiensis,

6369

Regalisdi-

brosii libro

dc Fide

13. n. 84. his uerbis profertur: Aufer

qui continet Aristotelis Etliicam

duas partes

argumentacanis.

,

fides quaeritur...;

non

creditur

philosophis

stributam. Prima pars compreliendit

primum Ethicorumuti

librum

creditur piscatoribus

estque translationis

graeco-latinae,

,

cx

verbo proheresis

non crediturVat.,

dialecticis,

creditur publi-

In1

quo,

textu

non Gonsentientibus antiquioribuset.

quod iam

in principio occurrit

colligitur.

Haec pars

intitulatur

mss.6

et ed.

ante piscatoribus ponit pastoribuslegit:

Ethica nova. Secunda pars complectitur secundnm. et tertiumEtliicorum librum et vocatur Ethicd vetus. Vide Jourdainclierches critiques surd'Ai-islote, pag.1':

Vers. 1S, ubi Vulgata

Parati

semper adquaein,

satisfa-

Re-

ctionem omni poscenti vos rationem de easpe.

vobis estin

age

et

1'

origine des traductions latines

179, ubi

et

de hac Ethica veteri adiungiturtranslatio sit aetatis

Non videtur mihi, quod haecquioris.

multum

anti-

qua et constructio propositionis perturbatur et sensus ipsius non intcgre redditur emendamus ex fere omnibus mss. (aliqui ut HVat. utique pro,

Mox lectionem

non tantum

Ibidem

citatur

alia

graeco-latina translatio

Ethicorum

ff falso

habent non tmnenj

et ed.

1

.

Cod.

quae in operibtis S. Thomae sub nomine Translatio vettis invenilur, in eaque (II. c. 2.) locus a S. Bonaventura allegatussic exliibetur:

cans aliorum codd. lectionem ponit et nan tantum.

B vero bene expliMox cod. Ret

non

ita

bene eos instruere loco eam astruere ;

immediate postpro inqui-

Sermones sunt expetendi

secundum materiam.3, qui

ex codd.

AFGHIRSTI.

etc.

cum

ed.

1

inqiiisitivo

Similis locus habetureit.

quidemaliis

I.

Etliic. c.

tamen etiam

in

sitorio substituimus.' Libr.c.

antiqua translatione

verbis exhibetur: Dicetur autem manife-

4.

Vat.

,

reluctantibus mss. et ed.

1

,

circaest

utique sufBcienterstetur.

Moxbene

,

si

secundum subiectam materiam1

initium huius textus omittit

relativum

quae

et

verbum

Vat., rcfraganlibus mss. et ed.,

pro sed credibile

quibus omissis sensus omnino jjerturbatur.8 9

non

ita

et credibile

quia est minor subsumta. In hac pro-

Plures codd. utAristot.(,

M P Z cum,

ed.text.

1

enucleentur.

positione forsan respicitur illud Dionysii de Div.

Nom.

c.

1

:

Eiusest.

II.

Phys. in fine)

92

,

ubi

legitur

:

Haecserrae

quidem*

(Divinitatis) scientia etin T^rologo.

contemplatio omnibus invia

autemtales.

divisio sive scctioI.

nonc.

erit

,

nisi serra

habeat dentessectio

3 Infra

Et

de Partib. animal.,

S;

Non enim

Homil. 26. in Evang.

gratia facta est

sed serra sectionis gratia.

PROffiMII QUAEST.

II.

11

dum

tria

genera hominum. Quidam enim suntin

fidei

alia

principia.

Quoniamet

igitur

sacra Scriptura estest

advevsarii, quidam suntvero perfecti.

fide

infinni,

quidam

de credibiU ut credibili', hicfactointelligibili,

de

credibih

haec determinatio distrahit

ut

ModusTripiwuii-

inquisitivus valet

dumnitate

adversarios.':

primo ad-confundenUnde Augustinus primo de Trigarrulos ratiocinatoreselatioresetsimilicatliolicis

nam quod credimus debemus,

intelligimus

ralioni*

hinc

auctoritatiest,

,

et

quod

quod

sicut alius

Adversus

modusptura

certitudinis est in scientia

superiori et infe-

quamfidei

capaciores

rationibus

riori, ita

congruis ad defensionem et assertionem utendum. Secundo valet ad fovendum infirmos. Sicut enim Deus caritatem inflrmorum fovet per beneflcia temporalia, sic fidem infirmorum fotudinibusest

et

aUus modus alius in hoc libro,sicut

certitudinis est in sacra Scriet

ideo alius,

modusubi de-

procedendi. Etflcit,

scientia

subalternata

redit

ad

certitudinem scientiae subalternantissic

quae maior est;

etiam,

cum

Magistro deflcit cer-

vet

^

per,

argumenta probabilia.

Si

enim

inflrmi

titudo rationis, recurrit ad auctoritatis certitudinem"

viderent

rationes ad fldei probabilitatem deficere etpersisteret.

sacrae Scripturae , cjuae exceditrationis.B.

omnem'"

certitudinem

ad oppositum abundare, nullusvalet

Tertio

ad delectandum perfeclos. Miro enim modo anima delectatur in intelligendo quod perfecta fide Nihil libentius intellicredit. Unde Bernardus ' gimus, quam quod iam fide credimus.:

Quod

tu

obiicis,

quod

debet

convenireobi'-

materiae; dicendum, quod convenit. Et quod citur, quod credibile est supra rationem; verumsed non supra rationem ekvatam per fidemet

est

supra rationem quantum ad scientiam acquisitam ",per

1.soiDiio op-

2.,

3.

Quod ergo

obiicitur in contrarium, di-

cendumde

quod omnes

illae auctoritates

intelliguntur

donum

scientiae et intellectus. Fides;

enim elevat adad ea

perscrutatione

curiosa,

non de

perscrutatione

assentiendum

scientia et intellectus elevant

'

Nam ipse Dominus dixit ludaeis, loannis Scrutamini scripturas etc. 4. Quod obiicitur, quod iste ^ modus non competit sacrae Scripturae; dicendum ad hoc, quod liber iste ad sacram Scripturam reducitur per mostudiosa.

quae credita sunt intelligendum.6.

quinto

*

:

Quod

obiicitur,

quia evacuat

meritum

;

quod " non convenit fi:ni, dicendum quod quando, , ,

assentitur propterfidei,

se rationi

tunc aufertur

locus

quia

dum

cuiusdam subalternationis

,

non

partis princi-

rationis.

anima hominis dominatur violentia Sed quando fides non assentit propter rain

palis; similiter et libri doctorum, qui sunt ad fidei

tionem, sed propter

amorem;

eius

cui

assentit, de-

defensionem.

Quod

patet sic

:

quia non quaelibet de-

siderat habere rationes,

tunc non evacuat ratio hu-

terminatio trahens in partem facit subalternationemscientiae,

sed

determinatio

quodam modo

distra-

hens

^.

Nam

scientia

de linea recta non dicitur subtrahit

mana meritum sed auget solatium. Et primo modo quod non sunt inducenda intelligit " Hieronymus argumenta dialectica, quibus homo principaliter in,

alternari

geometriae, sed scientia de linea visuah,

nitatur

,

quia innitendum est auctoritati principalius

quoniam haec determinatio quodam modo

ad

quam

rationi.

1

Cap.

2',

ubi dicitur

:

Istis

gaiTulis ratiocinatoribus

,

ela-

mus

eo

,

quod

in

ipsa

duae

species

certitudinis

,

scilicet

tioiibus

(luam,

capacioribus

atque,

ideo

morbo1

periculosiore,

auctoritalis et rationis, distinctiori1"

modo

exhibentur.

laborantibus

sic fortasse

dubitare non possint.

serviemus

ut inveniant aliquidin

unde

Supple

:

modus

,

quod

Vat. sola addit.

Cod.et,

R

obii-

Vat. contra mss. et ed.

hoc textu

citur loco (u obiicis.

post ratiociimtoribus addit magis.2

" Hoc,

est

,

habitam investigatione naturalisopponiturscientia

rationis et

modo

Cod.

R

liic

addit quisc.

,

sed non bene3.

ut videtur.

naturali

,

qui

secundum

Scholasticos a via sensus

experien-

2 I.ibr.

V. de Consid.flde

in

flne

:

Nil

autem malumus

tiae incipit.

Huic scientiae

infusa

sub qua

scire

,

quam quaeVers. 39.

iam scimus.iste

continelur cognitio fldei, utpote quaegniti,1

tam respectu

obiecti co-

Deus.Auctoritate mss. et ed.fine1

sunt etiam mercenariinarius Petrus etc.

qui ducuntur ad vineam. Bonus merce-

reiecimus lectionem Vat. avertalis

Codex autem,,

sub

n.

507 Bibliothecaefol.

sionem adicit

tanquam minus rectam, quia,

abusus non

Laurentianae Florentiiscol. 2.

membr.

in fol. saec.:

XL

116. recto,ius servatetc.libr.

ultimam partem

sic exhibet

non quaerit, quiXIV.in fol. saec.

simplicem aversionem a fine sed etiam directam perversionem ipsius flnis, quatenus nempe ipse finis convertitursoljimin

haeredis. Sunt etiam qui

conducunturni.

ad vineam. Bonus

medium. Cod.

post perversitatem addit intentionis. Cod.sic

CumVII.

quo concordat cod.c.

Plut.

XV.

R

totam propositionem

exhibet

:

et

abusus

talis

semper

est

35. Lectio istius ed. in verbis et interpunctione errat.

mortale peccatum, non (forsan omissum: soltim) propter per-

DIST.1.

I.

ART.

II.

QUAEST. UNICA.tionis est in nostra potestate, utpote actus fidei,si

Ad

illud ergo

quod

obiicitur, quixi contingit

recte servireilla

Deo

intuitu mercedis;

merces aut

est ipse

Deus,

sicut dixit

dicendum, quod Abrabaeetsic

aliquis assentiat veritati

quo primae propter aliud, bene

praeiudicat veritati, sicut amare propteraliud, bonitati,3. Ad illud quod obiicitur quod finis usus Dei bonus; dicendum, quod finis dicitur bonus du,:

Genesis decimo quinto ^:intuensaliud;

Ego merces lua ;quia non,

mercedem nonaut mercesilla

utitur,est

refert

adest

est

aliud

et tunc potest etsic

eam

pliciler

aut quantum ad substantiam

,

aut quantum

quis intueri aut ut

camani moventem;^;

malus mercenariuset sic2.

aut ut rationem inducentem

ad intentionem finiendi ; et propositio illa intelligitur quantum ad intentionem finiendi, et haec ^ consistit

bonus,

et

hoc

modo nonobiicitur,

ulitur.

in4.

recta ordinatione.

Ad

illud

quod

quod,

clarior cognitioetc.;

Ad ultimum dicendum, quodfine.

illa

proposi-

creaturae non praeiudicat Creatori

ergo

dicen-

tio

^

intelligitur

de habentibus ordinationem ad finem,

dum, quod nonnonnostra potestate;

est simiie,,

quia claritas cognitionis

sed non de ipsonaturali ipsarum

Vel

intelligitur

de

actu Aiia

soiuuo.

est in nostra potestate

sed ardor affectionis est in,

rerum,

et proprio,

qui frequentius"

ideo requiritur a nobis

quod istum

ab ipsa reet sic

ordinemus, non illam ^ Aliquis tamen actus cogni-

elicitur non de ordinatione in non valet propositio ad propositum.

finem

SCI.

Hin-

L

I

E,

In conclusione S. Doctor propositionemsit

,

quod bono

lissimum principium AristotelisPropter quod

loties a S.

Doctore repetitum

creato uti

abusus

et

peccatumabusus

,

duplici ratione probat,

quae

sumitur tum ex parte

finis

ultimi ,,

tum exquiauti

parte

voluntatis.fit

Ex partea.

f,nis

uUimi

est

aversio a fine nonII.

sine contemtu eius et offensa Dei2.

,

probatur

Sent. d. 42.inordi-

(tale) est, illud magis est. Cfr. quod omnis res sit aut flnis aut medium ad finem aut perveniens ad finem. Quoad solut. ad nempe quomodo Deo servire possimus intuitu mercedis 1

unumquodque,

etiam

liic

dub. 6

ubi dicit

,

,

,

,

q.

1

,

et a.

3. q.

2,

;

ex parte volnntatis

propterin

cfr.

II.

Sent. d.

38.

nationem

,

quia voluntas;

quando Deomeliorliis

utitur

,

aliquo creato(infra

q. 2.

(adII.

a.

1.:

q.

3.

ad

2.

et

III.,

Sent. d. 27. a. 2.

Quoad axioma3.),cfr.II.

Cuius

flnis

bonus

ipsum quoque bo1.,

ponit finemd.

sed1.

finis est

quae sunt ad finem

num3.a.

Sent. d. 38. a. 1. q.:

29. a. 1. q.

in corp.) et,

sum

bonitatis respectu eius

Ex quo patet inordinatio in minus diligit medlum quam

proposito. Voluntas

quantum est de se, dicit excesquod est ad finem j (ibid. ad *.). enim in utendo finem. Ad rem facit illud genera-

1.

Quoad ipsam quaestionem Alex. et 2, et p. II. q. 142. m. 2.

Ceteros

Hal.

S. p.

III..

q. 60.

m.

auctores vide-

sis in

Scholio ad praecedentem quaestionem.

ARTICULUSQuidHabito de uti et tttiMj, consequenter quaeritursit frui.

II.

primo, quidscilicet sit

sit

frui

per essentiam,

utrum

de

/"rtti et

fruibili, et

actus voluntatis, an aliarum virium.

QUAESTIO UNICA.

Utrum frui1.

sit

actus voluntatis,

an aliarum virium.est

Quod

sit

actus voluntatis, videtur perest: Frui est:

primametc.';

dum quodcontra:

in qualibetaliis

vi

respectu

sui

actus;dicitur.in

FundameDta.definitionem,

quae

amore inhaerere

in

omnibus

deflnitionibus

idem

sed amor est voluntatis

ergo etibi

fnd

similiter.

Si

Unde

dicitur in

sequenti':delectata

Fruimurconquiescit

cognitis,.

dicas, quod amor sumitur

communiter, secun-

quibus

voluntas

Quietatio

versitatem in finemetc.

cum

delectatione

,

sed propter voluntatiset ed.1

cognitionem, quaeCod. cc

tamened.,

auctoritate mss.

et ed.

1

tanquamI

Mox maiorem partembis proalii

codd.

utACGIKLUVX etc.,

superflua expunximus.

secuti,

melius est;

utimur substituimus utitur, quod grammatice codd. primo loco habent utitar secundo locoista

cum:

1

hoc.

Mox

antiquiores codd. et ed.in Vat.

omlttunt propositionem

quae habetur

et cod. cc post

utimur.

Propositio

relativa a S.

Doctore adducta, quae

ordinatione

,

scil.

et illo

immediate refertur ad substantivum voluntatis, continet implicite rationem inordinaUonis in voluntate hic notatae; sensus

non convenit ordinari.II.

I.

modo non

cnntingit uti

DeoS.

,

quia

Fusius de hac re tractat

Doctor

Sent. d. 28. a. 1. q.5

enimi.

est: voluntas ordinata

minus

diligit

ipsum quo vtituri.

Scilicet

,

cuius usus bonus, et ipsum

bonum.

Vat.

cum

e.

medium, quam propter quod1

ulitur

e.

finem; atquiest

cod.

cc paulo ante post1

in

hoc casu habetur contrarium: ergo voluntasVers.1.;

inordinata.

mss. et ed.lus etc.

addit

scilicet

ultimum praeter fidem antiquiorum usus Dei aut est bonus aut ma-

Paulo ante

exhibemus lectionem codd.

W X Y Z aa bbest ipse,

RV

alii

codd. autem, omisso Deus, ponunt

DominusanUquio-

Ex mss.

et ed. 1

substituimus

m

loco ad.q.1.

De

hoc

post Abrahae, a quibus nonsicutet

Dominus1

dixit

multum dissidet ad Abraam. Mox1

Vat. legendo:fide

secundo responsionis

membro

vide

supra

circa princi-

pium'

conclusionis.

rum

mss.2 3

ed.

post utitur expunximus Deo.hic addit et sic utitur.et

Vide

lit.

Magistri, c. 2.

Vat. praeter fldem mss. et ed.

8 Cfr.

lit.

Magistri,

c.

2.

Vat. post istum addit

amorem

post illam

adiungit

SENTENTIARUMautem voluntatisest utiest..

LIB.

I.

Et in alia

'

similiter

:

Frui

CONCLUSIO.Frui sumtumessentialiterest est

cum gaudio

Gaudium autem ad voluntatemactus voluntatis

proprie pertinet.2.

Item, ostenditur ratione, quia fruitione de^,

sumtum

dispositive

actus etiam aliarumaliquos' frui pertinet

lectamurboni,ctabile

secundum quod

delectabile est differentiadele:

potentiarum.

cum sit bonum honestum, conferens et bonum autem obiectum est voluntatis;

Respondeo:ad omnes vires;

Secundumet;

opinioquo-

ergo

hoc

dicunt,

quia omnes vires,

f7-ui est solius voluntatis.3.

remunerabunturerit

qui dicunt etiam

quod

'

in gloria

Item, eo fruimur, quo quietamur; sed quie-

magis proprie rationis,Sedaliter videtur

quia immediaflus se

tatio respicit

rationemest

finis,

et finis

rationem boni

^

habet ad delectationem.

et

bonum

obiectum voluntatis: ergosimiliter.

fruitio,

dicendum secundum Augustiactus ipsius voluntatis.

Nonappro-

quae ordinat ad illud,Sed contra:Adopposi-

num,enimcognoscit,

scilicet

quod

sit

Cum

1.

Omnis

virtus appetit uniri suo,

tres dentur definitiones

de

fi^ui,

omnes danturmodi''

obiectoscit:

,

quo habito delectatur

si

et quie-

ergo motus

cumergo

quietatione et delectatione est

omnium virium:erit in2.

cumrei

talis

sit

fruitio, fruitio

omnibus, non tantumItem, absentia

in

voluntate;contristat

amatae potius

quem tripliciter est consiPrimo modo communiter, prout dicit mo- Tres " tum cum delectatione et sic deflnit Augustinus " Frui est uti cum gaudio Secundo modo prout dicit motum cum quietatione; et hoc modo deflnipenes actnm voluntatis,derare.;: . ,

amantem, quam delectat^; quod enim delectat ipsum, hoc est, quia videt ipsam et habet. Si ergo motus fruitionis est cum delectatione vel est ipsa delectatio: ergo hoc^ est, quia videt illud in quoest

tur ab Augustino de Doctrina christiana:

Frui est;

amore inhaerere

alicui rei propter se

ipsam

et

hoc

modoaccipiturprop?7'e. Tertio

modo

accipitur, prout

complectitur utrumque, scilicet quietationem et delectationem;

ipsa delectatio;etc.

sed visio

respicit

cognitivam:

et

"

hoc

modo

deflnitur

ab Augustinoet sic accipitur

ergo

decimo de Trinitate:tis,

Frui est quiescere in cogni,

3.

Item, Augustinus in libro de Doctrina chri:

voluntate propter se delectata

stiana

*

Haec

est

summa mercesillud

,

ut ipso perfruailli

propriissime.

murces

.

Sed superergo

Psalmi

:

Ostendam

saludicit

Quia ergo frui secundumdelectationemvel

omnemet

acceptionemet

tare etc, dicit Glossa', quod:

visio est tota mer,

quietem vel utrumque,

si fruitio est

merces

fruitio est visio

per

omne^tale habet rationem boni,voluntatis.

hoc

est

obiectumconcinsioi.

essentiam ; sed visio est in cognitiva sive in ratione

voluntatis: ideo loquendo essentialiter , frui est actus

ergo

etc.

Sed'^,

quia voluntas,

nec

delectatur

nec

4.

Item,

flde et

spe tendimus in

Deum:

aut

quietatur nisi in eo

ergo fruendo,

Deo non

sit

aut utendo; sed non utendo, cum utendum: ergo fruendo: ergo fide et

per speciemin re,

et

quod cognoscit vel per fidem vel in eo quod habet per spem vel,

ideo actus aliarum virium ad

hunc disponunt

,

condusio

2.

spe fruimur ; sed fldes est habitus rationis cognitivae

sed cuius est habitus, eius est actus: ergo actus fruitionis est

non tamen sunt ipsum frui, essentialiter loquendo. Ex hoc patet solutio '^ ad illud quod communiter solet quaeri,

goimio

ai-

actus* rationis; similiter videtur

de

ira-

quare frui non deflnitur per actum

'([onL.''''^^'

scibiU: ergo etc.

cognitionis, sicut delectationis.

Tamen"Mox

haec quae-

1

In Vat. hic additur definiiioneet ed.I.

tamen abest a mss.Magislri, c. 3.*

probaiur idipsumdefinitione

,

quodlit.

'"

Cod.ita

X

satis

bene hic addit

frui.

Vat.

cum

cod.

De hac

vide

cc

non11

bene immediaie pro immediaiius.tribus sequentibus deflnitionibus fruitionis exlit.

De

Concinnius mss.

cum

sex

primis edd.

,

omittendo hic a

stino sumtis vide hic

Magistri

,

c. 2. 3.

Mox

Augucod.

Vat.

cum

Vat. additum sed delectabile.' Aristot.,

cc postc.

Secundo

omittit

modo.Vat. ponentis

I.

Magnor. Moral.

bonumtione ait

estI.

nec

nonc.

flnis

bonum.boni

2

:

Absolutus namque

flnis

12

Mendosamqui

lectionem

spem1;

loco specicm

Et de sequenti proposic.

correximus ope codd. F

H

I

ee gg hh

ii

et ed.,

error multo-

Rhetor.

10. (in ed. Stoer,

2S.):

Est

autem vo-

rum

codd.

,

cum

Vat.

habent spem

provenit

ex

modo

luntas

quidemvult,I.

appetitio

enimetiam*

nisi

cum ratione coniuncta; nemo quando aliquid bonum esse putaverit. Vide

Ethic. c. 1.

Mox2

cod.

1

ordinatur pro ordinal.

Sequimur maiorem partem codd.etc. et

utACFGIKLORSUdelectat loco

et

duo verba abbVeviandi. Sumta est haec locutio ex verbis Apostoli II. Cor. S 7 Per fldem enim ambulamus et non per speciem. Cfr. etiam III. Sent. d. 31.. 2. q. 1. ad 5. Mox Cod. R post tamen addit ipsi.consimili ista, :

V Vi' X Y Zdelectei, ac5

edd.

1

,

,

3

,

6 substituendo

13

Contra mss.

et

sex

primas edd. habet Vat. resoluiio,

mox

(exceptis edd. 2, 3 et 6) quia loco quod.

paulo post contra maiorem partem mss.etc. et ed.1

utACFGHKLRScumexsicuti

Perturbatam lectionem Vat., quae hic addit delectare1.

TUVed.1

consuevit pro solei. Dein multi codd.delectaiionis,

castigavimus ex mss. et ed.6 ' 8

dileciionis

loco

sed non bene,

Libr.

I.

c.,

32. n. 35.

corp. quaestionis patet.1*

August.

in Expos. Psalmi 90, 16.

Vat.

cum

cod. cc

,

mutata interpunctione

et posito

cum

Plures codd. ut

AGH KMVI

WYZ,

eto.

cum,

ed.

1

o-

prosit

mittunt actus.5

Tamm, legit delectaiionis , cum haec quaestio fundata super falsum; sed minus apte, quia responsio cum ipsamoremSeraphici; in1.

Huius opinionis fertur fuisse Antisiodorensis,

sive melius3.

quaestione incongrue coniungitur contra

Autisiodorensis

teste

Dionysio Cartliusiano

hic.

q.

super

est contra

omnes

antiquiores mss. et ed.

DIST.stio

I.

ART.

II.

QUAEST. UNICA.amare.

37quisvidet aliquid et

fundata est super falsum. Augustinus enim po-

Nam

si

habet,

nun-

nit in notifieationedicit:

una, quodquiescere in

est

cognitionis,;

cumta-

quamvisio

delectatur, nisi amet; aliter

tamen requiritur

Frui

est

cognitis

cadit

quam amor. Namamor

visio

disponit, similiter et

menpatct tertiaquaestio.

ibi

sicut dispositio.

tentio, sed

delicias

suggerit.

Unde

est quasi

Ex hoc etiamjjjj.pj.jjjg^j

patet, quare

non

definitur per

acumen penetrans%ettialiter,

et ideo ei

maxime

convenit unire:

fldem et' spem, sicut per caritatem, quia caritasconcup'iscibilemsimiliter,

per consequens delectare

et quietare

ideo essen-

cuius est frui.

Tamen

ista

non

dispositive,

,

est fruitio.

Propter quod estpotest dupUciteret'

quaestio

fundata est super falsum,

quia

intelligendumconsiderari,

quod actus voluntatisper

amor, quo deflnitur frui, est communis ad amorem castum et libidinosum % quo avarus fruitur auro, nonproprius ipsius1.soiutio op-

scilicet

modum

appetitus

comipsam

placentiae.

caritatis.

Primo modo antecedere visionem; secundo vero consequitur,perfectaratio

potestet in

hoc estcompla-

Ad

illud ergo

quod

obiicitur,

quod

omnis

ipsius

fruitionis,

scilicet in

posiorum.

virtus habet delectari etquietari^,^j^jgpj^.(jjggjj^iujii*,^

cum

unitur suo

centia rei visae et habitae.3.

quod ipsa voluntas, ut vultsibi et aUis.

Ad

illud: Visio est tota

merces;

dicendum,quaest per-

Aug