dosificaciones primero a sexto mam l1

TTXUYIL XNAQ’TZB’ILQ’il Twitz Xnaq’tzb’il te Txechman

Tkab’in Twi’xb’il Xnaq’tzb’il te Txechman

Nuk’b’il T-xnaq’tzajtz Nuk’b’il T-xnaq’tzajtz Qyol MamQyol Mam

TeTe 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 kolkol

Armando German González MéndezTwi’xin Xnaq’tzb’il

Mario Roberto Aguilón CrisóstomoTkab’in Twi’xin Xnaq’tzb’il

Nuk’ul k’loj b’inchu’j:

Rodolfo García Marroquín

Qe ajtz’ib’il u’j toj qyol:Alonso Rodrigo Aguilón CrisóstomoBayron Baldomero Ramírez TémajDagoberto Carlos Témaj FelicianoMario Roberto Aguilón Crisóstomo Nuk’ul tten tilb’ilal u’jDagoberto Carlos Témaj Feliciano Qe ka’yilteSantos Bladimiro de León LorenzoAurelio de Paz LópezDagoberto Carlos Témaj Feliciano

Axb’ilte:Qe ajxnaq’tzal te Txolja, Saqchojon, Chna’, Mulk’at ex Ẍch’iwan

TTXUYIL XNAQ’TZB’ILQ’il Twitz Xnaq’tzb’il te Txechman

Tkab’in Twi’xb’il Xnaq’tzb’il te Txechman

© Subdirección Técnico - Pedagógica Bilingüe Intercultural - STPEBI -8a. Av. 5-54, zona 2, “Edifi cio Rivero’s”, San MarcosTeléfono 77607835 San Marcos, 2011

Se puede reproducir total o parcialmente, siempre y cuando no sea para usos comerciales y se cite a la Dirección Departamental de Educación deSan Marcos -DIDEDUC- y/o a los titulares del copyright, como fuente de origen.

Impresión con fondos del MINEDUC a través del Programa Apoyo y Fortalecimiento de la Educación Bilingüe Intercultural, Subdirección Técnico-Pedagógica Bilingüe Intercultural, San Marcos, 2011.

K’UTOJ

Jun Jaqb’il Yol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - r 04

Presentación - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - t 05

1 Tnejil kol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - y 06

2 Tkab’in Kol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Y 16

3 Toxin kol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - q p 30

4 Tkyajin kol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - w r 44

5 Tjwe’yin kol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - w Y 56

6 Tqaqin kol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - e u 67

Nuk’b’il Xnaq’tzb’il Toj Qyol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - e O 79

Pujb’il Yol - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - r P 80

Tqanil Tz’ib’ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - r e 83

44

JUN JAQB’IL YOLB’i’n qu’n ja’lo, qa atej tnejil yol nq’umj toj Yol ex Yolb’il, a yol ma b’ant qu’n tuk’il qnana tuja, ex tyol qtata mo txqantl qwitze’l, ikytzan in ajb’en qu’n tuja tu’n tel qniky’ kyi’j ti’chaq kchi jawel nimet toj qja ex toj qtanam.

Tz’ib’anku’x toj -CNB-, (2010), qa nim toklen tnejel kyyol k’wal “tu’n kykub’ nuk’et qxim, tu’n tok kyipumal ti’chaq, tu’n tel qniky’ kyi’j ate’ twitz tx’otx’, ex kyi’j txqantl xim mo txqantl tumel chwinqlal”. Ex at jun tqanil kyajni q’o’n qe kyu’n qchman ex qyaya chitzan kyjalu’: “Aqeya wal ex nk’wal, qo kyna’ntza, mi’ qo el naja ti’j kyk’u’ja, kyka’yinx kyib’a, kyka’yinx kyjaya, chi anq’inxwitla, chi k’walinqeya ex kyiq’inxa qb‘eya” (Pop U’j). Tu’ntzun jlu’ mlay chi el naj ti’j qk’u’j ex il ti’j tu’n qximan kyi’j kykyaqil q’ij.

In el qniky’ ja’lo qa nim tajb’en xnaq’tzb’il te yekb’il kywitz tnam, ikytzan tu’n tok tipumal kyyol ex kynab’il xjal, tu’ntzan jlu’, nxi q’oyet jun u’j kyeya kyu’n aq’unal toj Tkab’in Twi’xb’il Xnaq’tzb’il te Txechman, tu’ntzan tajb’en kyeya te onb’il kyaq’une toj jaxnaq’tzb’il ti’j tnejil kyyol k’wal ex kyyol tnam ja’ tumel nyolajtza qyol.

Toj u’j lu’, tku’x yek’b’il ti’j jni’chaq tqan xnaq’tzb’il k-okel kyu’ne ti’j tnejil yol ikytzan ntq’uma’n Yol ex Yolb’il, tojile junjun kol xnaq’tzb’il ti’j qyol mam toj tumel tnejil yol. Atzun meltz’ub’ilte tqanil tku’x toj tnej xnaq’tzb’il “Yol ex Yolb’il” tz’ib’aku’x toj CNB, extzan b’inchan tten toj tumel kyxim xjal toj junjun tnam mo kojb’il, extzan ate’ xim mo jun tumel tza’n tu’n tok aq’untl toj kyyol xjal tu’n tel kyniky’ ti’j xnaq’tzb’il.

Ex nxi’ qxchiky’b’ane toj u’j lu’, tu’n nxi’ jyet jun tumel tu’n tb’ant ttxolet qyol ikytzan tu’n tel qniky’ qkyaqil ti’j tqanil ntz’ib’et, mya’ il ti’j tu’n qyolin ikytzanxix tumel yol tz’ib’an, b’a’nla tu’n tajb’en tumel chi yolin xjal toj junjun ttenb’il xnaq’tzb’il tu’ntzan tel kyniky’ k’wal ti’j kyxnaq’tzb’il

¡Qo aq’unan qkyaqilx ti’j ex toj qyol!

5 5

PRESENTACIÓN

Sabemos que la L1, del área de Comunicación y Lenguaje se refiere al idioma que se aprendió de mamá, de papá y de los familiares cercanos y que se maneja en el seno del hogar, con el cual se interiorizan los principios, los valores de la familia y de toda la comunidad.

Oh hijos nuestros...Acuérdense de nosotros, no nos borren de su memoria, miren sus casas, vivan y multiplíquense en este lugar y continúen nuestro camino” (Pop U’j).

Aclaramos que el idioma mam que se usa aquí se orienta a buscar el mam estandarizado, lo cual no quiere decir que el maestro lo use textualmente, pues puede contextualizarlo a la comunidad, sin descuidar la gramática y la raíz de las palabras (morfología).

Le deseamos muchos éxitos.

Nuk’b’il T-xnaq’tzajtz Qyol Mam Te Nuk’b’il T-xnaq’tzajtz Qyol Mam Te 1 2 3 4 5 61 2 3 4 5 6 kol kol

7 7

B’a’nxnaq’tz Tq’ancha’lb’il B’ixnaq’tzTnejin

T-xnaq’tzajtz. .. … ….

1In el tniky’ ti’j tnab’il yol in ok tb’i’n ex miti’ t-xob’il tu’n tyolin, b’a’n niman ti’j ttxolil jun yolb’in.

Nyolin ex nkub’ tniman ttxolil ex tumel chi yolin xjal.

Nkub’ tb’i’n aj tyolin jun xjal ex nkub’ tq’o’n t-xmilal toj numle aj tb’in ti’j yol.

Tu’n kyyolin kykyaqil k’wal.

Tu’n kyyolin tuk’il junjun kypotuk.

Tu’n tkub’ kyyek’in jun yek’ka’yb’itz tuk’il ti’chaq at toj kojb’il.

Tu’n tel kykno’n kyq’ajq’ojil ti’chaq ex qe ajb’itzil.

Aj tumel q’olb’in toj qtanam mam.

Qe tilb’ilal yek’b’il.

Xnaq’tzil ti’j kyq’ajq’ojil tkyaqil twitz tx’otx’, chi oq’ alu’maj ex kyq’ajq’ojil ti’chaq.

Q’umal b’ib’itz ex b’itzil junjun txolb’intz (retahílas)..

Xmol yol tuk’il twi’pin techtz’ib’.

Q’umal qe yol ch’ime junx kyq’ajq’ojil.

Xnaq’tzil kytz’ib’ajtz.

Nimb’il twitz xjal nyolin (nkub’ tyo’n amb’il tu’n tyolin, b’a’nxix tq’ajtil twi’ aj tyolin, nchi ajb’enxix b’a’n yol tu’n ex miti’ in ok tjyo’n juntl kyb’i tuk’il).

Nkub’ tnimin qe yek’b’il mojb’il yol toj junjuntl anq’ib’il.

In el kyniky’ k’wal ti’j yol in ok kyb’i’n.

Q’umab’il ttxolil jun aq’until mo ti’ nb’ant.

In el tniky’ ti’j kynab’il b’ib’itz, pakab’itz, b’itz ex qe yol ch’ime junx kyq’umlajtz, noq tuk’il yek’b’il ex yekb’il kywitz ex kyxmilal.

Kynab’il ex tze’nqe xjal mo t-xjalil jun b’ib’itz.

Q’umal kynab’il ti’j t-xilen tyol jun u’j.

In el tniky’ ex nb’ant kyq’ajtil yol nchi ok tb’i’n.

Juniky’ kyq’ajtil yol ex tx’ixpub’il kyxol kyq’ajtil yol.

In el tniky’ ti’j piẍb’il tten jun yol.

In el tniky’ ti’j tq’ajq’ojil yol in ok tb’i’n.

Qe yol ikyx nchi ponb’aja: qanb’aj, witzb’aj, q’ob’aj, oqxenj, txikyenj, txokenj.

In ok tb’i’n tq’ajtil yol aj t-xi’ xkye ex aj tponb’aj.

Ntx’ixpaj kyxilen yol noq tu’n jun techq’aj: qaq-quq, xux-xul, pa-b’a.


88



2Nb’ant tyolin ti’j tnab’il, tb’is ex t-xim ti’j in iky’ ti’j ex nb’aj tja ex toj jaxnaq’tzb’il.

At tumel tyol aj taq’e yolil.

Nnuk’un tumel tyol tu’n tajb’en toj ex ti’jb’inxe jaxnaq’tzb’il B’il ex q’umal jun sanjil.

B’inchil jun xjel kye manb’aj noqx ti’chaq qi’jil.

B’a’n mo mya’ b’a’ntaq jun ti’.

Teyele junjun kk’wel tq’uma’n jun b’ib’itz.

B’inchil junjun b’ib’itz ex q’umal b’ib’itz.

Xkansil b’ib’itz.

Nej nkub’ ximet tumel qyol kxe’l q’umet.

B’inchb’il qe xjel te qanb’il tqanil

Q’umal xim ti’j jun yol in ok b’i’yet.

Xikyb’il jun yolb’il toj ex ti’jb’inxe jaxnaq’tzb’il

B’a’nqexix tq’uqil t-xim nchi ajb’en kywitz txqantl xim.

Nb’ant ttx’olb’in ex tchiky’b’in jun ti’ nb’aj mo noqx nkub’ tnab’lin.

Tx’olb’il ti’chaq o tziky’ ti’j ex ti’j junjuntl xjal

Tx’olb’il jun b’ib’itz, pakab’itz ex txqantl ti’chaq.

Q’umal jun tqanil oje b’ijte.

Chiky’b’il tka’yb’il ex tten jun ti’, ex tu’n tkub’ q’umet qe txolyol toj tumel.

Q’umal qe yol ch’ime junx kytz’ib’ajtz, qe maqb’ilqaq’ ex qe txolb’intz.

Q’umal pakab’ ex q’umal jun ti’ kyuk’il tyol.


9 9



3Nchi oken tq’ob’, twitz ex t-xmilal te q’umal mo t z ’ a q t z b ’ i l tnab’il tyol.

In okin tyekb’il t-xmilal ex tyekb’il twitz te onb’il tnab’il tyol tze’n nyolin.

Yek’il kywitz xjal qa: b’is, tzalajb’il, oq’il ex tze’l. Kknol kyi’j t-xjalil jun

b’ib’itz, txukup, yek’bil ex sqachb’il kyuk’il kykyaqil ti’chaq tu’n tb’ant kynuk’un kyten k’wal twitz tx’otx’.

Ktz’ib’il yol nchi el anq’in ti’j tq’ajq’ojil jun ti’.

Kq’umal b’ib’itz at chi oq’ txkup toj mo taq’oq’ij jun ti’.

Yek’il kyka’yb’il ex kyten ti’chaq ex xjal.

Yek’il kykyaqil ti’chaq tb’i junjun tnej t-xmilal.

Yekb’il ja tumel tu’n t-xi’ t-xmilal: jawni, kub’ni, okni, elni, ti’jxi, tojxi, toj ẍnayaj, toj b’a’nq’aj, tib’ajxi.

Yekb’il t-xmilal te q’umalte jatumel tkub’ ti’chaq: jawni, kub’ni, okni, elni, ti’jxi, tojxi, toj ẍnayaj, toj b’a’nq’ab’ ex tib’ajxi.

Yek’b’il b’ixb’in tuk’a b’ib’itz, sqachb’il ex tna’lajtz ti’chaq tuk’a yekb’il xmilal.

Nchi okin tq’ajtel ti’chaq tu’n te onb’il tnab’il tyol.

Nchi oken yol aqe iky tq’ajtel tze’n ti’: tok’ tok’, plaq’ plaq’, tz’ob’ tz’ob’, tz’it tz’it ex txqantl q’ajt.

Nchi oken yol aqe iky kyq’ajtel tze’n chi oq’ txkup: xew, woq, myaw, k’ut, pitz ex txqantl q’ajt.

Nchi oken yol aqe iky Kyq’ajtel tze’n kywi’ chnab’: ton, tzlin, tlin, tin, chun, tu’t ex txqantl q’ajt.


10100



4In okin u’jin tu’n k’wal te joyb’il tqanil ex ttzalb’ajil.

In el tniky’ ti’j kyxilen tilb’ilal, techil ex yek’b’il nchi okin ja’tzan nnajana ex nb’ant tmujb’inkye tuk’il tz’ib’in.

Qe techil, tilb’ilal ex yek’b’il nchi okin ja’tzan nnajana k’wal. Matzb’il u’jmaj.

B’inchil tilb’ilal.

Chmol kye tilb’ilal, techil ex yek’b’il ti’chaq in ajb’in toj qkojb’il.

Tz’ib’il txqan yol kyuk’il techtz’ib’ te tnejil, toj tniky’aj ex toj twi’pin ti’j junjun techtz’ib’, techyol mam ex tu’n tkub’ b’inchet tilb’ilal.

Ka’yil ex yek’il txolb’inte jun tz’ib’in.

Yolil ti’j jun b’ib’itz

B’inchil junjun yek’b’ib’il.

Tx’ixpub’il kyxol tilb’ilal, techil ex tz’ib’in.

Mujb’il tilb’ilal tuk’a tz’ib’in ti’j.

Ti’chaq telni jun u’jb’il: ttxo’wti’j, tb’i, t-xaq ex txqantl.

Txolb’il tilb’ilal jun b’ib’itz.

Ximil ti’ ktzajil tq’uma’n u’jb’il noq tuk’il ka’yb’inte tilb’ilal.

Nb’ant tu’jin ex in el tniky’ ti’j t-xilen tnab’il jun tz’ib’in.

Kyb’i ti’chaq

U’jil ti’j kyb’i ti’chaq: tb’i ex tilb’ilal.

Qe’ yol kyuk’il q’ajtzi’ lu: i, u, o, a, eQe’ yol kyuk’il q’ajtzi’ lu’: i’, u’, o’, a’, e’.

Qe’ yol kyuk’il techq’aj lu’: t, j, l, n, x, ẍ, q, m, k, p, s, r, w, y, j, k,

Qe’ yol kyuk’il techq’aj lu: b’, k’, t’ q’

Qe’ yol kyuk’il techq’aj lu: ch, ky, tz, tx:Qe’ yol kyuk’il techq’aj lu: ch’, ky’, tx’, tz’

U’jil kyi’j yol nchi ajb’en te ajlab’il tu’n t-xi qe ti’j kow tu’n tpon ti’j junk’al.

In el tniky’ ti’j ttxolil jun aq’untl te oxe tqiky’.


1111 !



In el tniky’ ti’j kynab’il ila’ wiq u’jb’il.

Nb’ant ttxolb’in tqiky’ jun b’ib’itz. Ximil ti’j ttxolil il tzaj toj b’ib’itz.

Ti’tzantla b’aj noqit?...

U’jil ex b’inchil tilb’ilal tqanil in el kyniky’ ti’j.

Xkansil yolb’in kyoj aq’pil tqanil.

Xkansil ex b’iltzil kyi’j b’itz.

Yek’il qe q’ajtzi ex techq’aj toj junjun yol.

Qe t-xjalil jun b’ib’itz mo alkyeqe nchi yolin mo nchi yolajtz toj.Nmujb’in ti’j chi ka’yin t-xjalil jun b’ib’itz ex qe tenb’ilT-xikyil ex twi’pin jun b’ib’itz

In ok tyeky’in t-xim jun mu’ẍ tz’ib’b’en.

Junjuntl yol ja’ku chi okin te kyxeljo tz’ib’inqe toj jun b’ib’itz ex miti’ ntx’ixpet t-xim.

Nb’ant tq’uman t-xim tib’aj tyol jun tz’ib’in nkub’ tu’jin.

In el tniky’ ti’j il ntzaj toj jun b’ibitz ex nkub’ tjayo’n ila’ ttxolil.Nkub’ tq’uma’n t-xim qa b’a’n mo mya’ b’a’n in ela tz’ib’in xkub’ tu’jen.

Nb’ant tyolin kyi’j tqiky’ b’ib’itz o chi kub’ tb’i’n.

In el tniky’ ti’tzan qu’nil in kub’ tu’jin jun ujb’il

Ti’chaq tqanil tz’ib’in b’a’n ax ex ti’chaq noqx xkansin.In el tniky’ ti’tzan tx’ixpub’il at kyxol jun b’ib’itz mo jun tqanil.In el tniky’ tze’n nuk’b’inte tz’ib’in ti’j jun b’ib’itz ex jun sanjilu’j. U’jil te tzalajb’il: txolb’intz, pakab’itz, b’ib’itz,U’jil ti’j tajlal amb’il ex tenb’il: kmujb’il ex ajlab’il q’ij kyu’n mos ex kyu’n qchman.U’jil tqanil te loq’b’il ti’chaq, iq’b’il tajlal ti’chaq ex k’ub’il ti’chaq.Jo’yb’il tqanil toj ila’ wiq u’jb’in: u’jb’il, talu’jb’il, u’jmaj ex txqantl.


1212"



5Nb’ant ttz’ib’in kyi’j yol, txolyol, tuyol ex k’lojxim kyuk’il techtz’ib’ ex qe techil u’jb’in.

Tb’anil ttz’ib’in k’wal nb’ant.

Qe ttxolil tu’n tb’ant tb’anil ttz’ib’in: Tumel tu’n qkub’ qe. Tumel ttzuylajtz tz’ib’b’il. Tumel tten u’j.

Xnaq’tzil ti’j kysqitajtz kykyaqil techtz’ib’ toj u’j, tib’aj tx’otx’ ex tuk’il jni’ ti’chaq.

Ka’yil ex mujb’il kywitz nimaqtz’ib’ ex mu’ẍtz’ib’.

Qe txolyol kyuk’il junjunchaq ti’chaq ex ila’chaq ti’.

Nuk’ul qe yol qitinqe ex txolyol.

Tu’mil ttz’ib’ajtz junjun techtz’ib’.

Qe techtz’ib’, kynimal, kytenb’il ex jni’ kyqan kyja’ njawe’ ex nkub’e.

Kysqitajtz junjun techtz’ib’.

Jni’chaq kyxol techtz’ib’ ex jni’chaq kyxol yol nkyij.

In okin ttxolil ex tumel qyol tu’n aj tok ten tz’ib’il.

Qe nimaqtz’ib’ ex mu’ẍtz’ib’

Kykyaqil txolyol nxi’ xkye kytz’ib’ajtz tuk’il nimaqtz’ib’.

Nkub’ tz’ib’et jun t’ak aj tpon b’aj junjun txolyol.

Tz’ib’il txolyol tuk’il junjun ti’chaq ex ila’ ti’chaq.

Tz’ib’il k’lojxim, nxi qe, tnimal ex twi’pin.


1313 #



6In el tniky’ kyi’j q’ajb’il toj jun yol.

In el tniky’ kyi’j q’ajb’il toj jun yol ex alkye kytx’ixpib’il.

Qe yol ate’ toj jun txolyol. Q’umal junjun yol tojxix tu’mil ex toj junjun q’ajb’il.

U’jil kyi’j kkyaqil yol kchi kanet.Qe piẍb’inte jun yol.

Q’umlajtz piẍb’inkye yol.

Qe wiq q’ajb’il ex kyq’umlajtz toj jun yol.

In el tniky’ kyi’j qe yol nchi el anq’in ti’j junjuntl, tze’nkux ttxolil yol Mam.

Jte’ piẍb’inte jun yol.

Qe yol nchi el anq’in ti’j junjuntl noq tu’n jun piẍ in ok twitz mo ti’jxi.

B’inchil yol noq tu’n kyok mujb’il junjun q’ajb’il: Jos+b’il = josb’il.

U’j +b’il = U’jb’il.

Qan + b’aj = Qanb’aj,

Aj + kjol = ajkjol, ex txqantl.

Piẍ yol ntq’ama’n nim kyb’aj: “Qe”


1414$



7Nchi okin saqlajpakab’ mo ak’ajyol tu’n te tyolb’il toj qyol Mam.

In el tniky’ kyi’j qe yol nchi ok tb’i’n toj qyol Mam.

Qe ak’ajyol ex kxilen B’inchil kyilb’ilal ex xnaq’tzil kyuk’il ak’aj yol.

Chiky’b’il tkyaqil at twitz tx’otx’ ex twitz kya’j.

Kyokinxix yol aqe nchi el anq’in ti’j juntl yol

Qe ka’yb’ib’aj te q’umal tq’anchalb’il ex tten junjun ti’chaq.

Nximin kyi’ja yol miti’ in el tniky’ ti’j kyxilen

Qe b’ib’aj.

Qe yol junx kyxilen ex mikyxe kytz’ib’ajtz ex kyq’umlajtz.

Qe yol junx kytz’ib’ajtz ex mikyxe kyxilen.

Nchi tzalaj k’wal tu’n tb’ant txqantl ak’ajyol kyu’n toj qyol.

Nkub’ tch’iky’b’in kyxilen qe ak’ajyol

Tz’ib’il ex b’inchil kyilb’ilal ak’ajyol.

Tz’ib’il txolyol kyuk’il ak’ajyol.

Nchi okin ak’ajyol tu’n te tyolb’il.

Chiky’b’il tten kyanmi xjal.

Kyokin ak’ajyol toj tyol k’wal.

Kyokin ak’ajyol toj nim wiq u’j nkub’ ttz’ib’in k’wal.

B’a’n k’loj yol in okin toj u’j nkub’ tz’ib’it


1515 %



8Nkub’ ttz’ib’in tkyaqil t-xim, tnab’il ex ti’chaq o tziky’ ti’j.

Nkub’ ttz’ib’in chi ka’yin ex kyten ti’chaq, xjal, txkup ex tze mo k’ul.

B’inchil kyilb’ilal: tze, k’ul, txkup ex xjal. Chiky’b’il tkyaqil nb’aj kyb’inchin tilb’ilal.

Tz’ib’il junjun tal tx’olb’il ex chiky’b’il ti’chaq.

Tz’ib’il ti’j kyka’yb’il ex kyten xjal ate’ toj jun tilb’ilal.

Nb’ant ttx’olb’in ti’j jni’ ti’chaq o tziky’ toj tchwinqlal ex jni’ ntq’uma’n junjun u’jb’il.

B’inchil tilb’ilal junjun tqiky’ jun b’ib’itz ex q’umalte juntl maj.Sk’ob’il qe b’a’nxix yol ja’ku chi okin te b’inchb’il jun b’iyol

Chiky’b’il tilb’ilal jun u’jb’in ti’j jun yol.

Tz’ib’il ti’chaq in iky’ kyi’j xjal ex junjun la’j mo tze’b’il.

Nuk’b’il qe t-xim toj jun mu’ẍ na’b’il nkub’ ttz’ib’in ex in okin jikyb’il yol tu’n.

Tz’ib’il junjun txolyol tojxix tumel kyuk’il b’ib’aj ex ka’yb’ib’aj.



9In okin yol ex tz’ib’in tu’n k’wal te kujsil t-xnaq’tzb’il.

Nkub’ tchiky’b’in xnaq’tzb’il o b’ant tu’n.

Nb’ant ttz’ib’in t-xim, tnab’il ex tb’is toj junjun txolyol mo pk’ojyol. Xnaq’tzil tz’ib’in ti’j

tilb’ilal ti’chaq ex junjun tal b’ib’itz.

U’jil ila’ wiq u’jb’il ex tu’n tjatz kytz’ib’in tqanil toj tu’n tok twitz ttenb’il tqanil ti’chaq.

Nb’ant tqanin jun t-xjel ex tq’uman tnab’il ti’j xnaq’tzb’il.

Nkub’ tjikysan ti’j taq’un aj t-xi yek’it te.

In el tniky’ ti’j tqanil yolin ex tz’ib’in kyoj aq’pil tqanil ti’chaq.

Tokin manu’jb’il te kujsb’il aq’untl.

B’inchil jun ttenb’il tqanil.


1717 /



1Nchi kub’ tb’i’n k’wal yol nchi tzaj yolin te ex ntzaj tyek’in qa in el tniky’ ti’j kynab’il mo txilen yol tuk’il yekb’il twitz, txmilal mo tyol yolin.

B’a’n nimin kyi’j qe xjal nchi yolin tuk’il ex ti’j tu’mil kyyol qe txqantl anq’ib’il.

Nimil kywitz xjal aj kyaq’e yolil. (Txolil kyten, kyyekb’il kywitz, kyxmilal, ex tu’mil tu’n kykub’ b’iyet xjal mo kyuk’il tze’n mo tza’n nchi yolin).

Tu’n kyok k’wal xnaq’tzil ti’j yolb’in ti’j jun ti’ toj ch’uqin mo k’lojin.

B’a’n kytzaj txoket tijxjal yolil toj jaxnaq’tzb’il.

Tu’n kyyolin k’wal ti’chaq il ntzaj qa mina xkub’ kynimin ttxolil yol.

Tz’ib’il qe yol nchi ajb’en te q’olb’il, chjontb’il ex najsamb’il.

B’il ti’j yol in ok toj jun chmob’il.

B’il ti’j yolb’in in ok kyoj aq’pil tqanil.

B’il ti’j yolb’in in ok toj jun b’ib’itz.

Q’umal tqanil tb’inchajtz ti’chaq tu’n tkub’ kyb’inchin k’wal, b’a’n qa aq’untl ex yekb’il kyxmilal.

Tu’n tkub’ kyyolin juntl majl k’wal tkyaqil in ok kyb’in, tu’ntzan tel kyxob’il tu’n kyyolin.

Kykyaqil k’wal tu’n txi amb’il kye tu’n kyyolin.

Tkyaqil xnaq’tzb’il il ti’j tu’n tkub’ kyxnaq’tzan.

Qe ttxolil yolb’il: (b’il ex yolil, q’umal tb’anil kyq’ajq’ojil yol toj tu’mil).

Nimil ttxolil ex tu’mil chi yolin kyuk’il ex xjal te junxil anq’ib’il ex yol ate’ toj qtanam Paxil.

Qe yol nchi ajb’in te q’olb’il, te qanb’il najsam ex te aq’b’il chjontb’il.

Nimil t-xim junjun xjal.

Nchi okin tu’n k’wal yekb’il twitz ex txmilal te tzaq’b’il mo t z a q ’ w e b ’ i l tkyaqil ntzaj q’uma’n mo ntzaj qanin te.

B’inchil ttxolil jun aq’untl mo jun ti’ a noqx oxe tqiky’ mo tb’inchajtz

Tu’n tpon tnab’il k’wal ti’j xim mo nab’il at toj junjun xq’ajyol, b’ib’itz, pakab’itz, b’itz ex txolb’intz, tuk’il tyol, twitz ex txmilal.

Q’umal juntl majl tkyaqil in ok tb’i’n kyoj xq’aq’b’il aq’unb’il: b’ib’ilyol, k’ub’ib’il, sech’, ex qe wiq k’ub’il tqanil.


1818(



In el tniky’ ti’j t-xilen mujb’il kyten tilb’il ex tq’ajtil jun ti’chaq.

Nb’ant tyolin kywitz tuk’il ex kywitz xjal, tb’anil tq’ajq’ojil ex tx’olinx tel tyol. Kxe’l chiky’b’et tu’n mina

chi tzaj tx’ixwe ti’j qyol.

Kchi b’nchil tilb’ilal tkyaqil nkub’ kyxnaq’tzan.

K-okil kylak’bin twitz kyaq’un twitz jaxnaq’tz.

Kchi okil tkyaqil u’j nchi mojin mo onin ti’j xnaq’tzb’il: qe ochi etz tu’n ka’yb’il xnaq’tzb’il toj Qtanam, tu’n Twi’xb’il Xnaq’tzb’il toj kab’yol ex kyxol anq’ib’il.

In el kyniky’ k’wal kyi’j qe yol nchi okin toj jun tz’ib’in: pk’ojyol, tx’olb’in, chiky’b’in ex tkyaqil wiq tz’ib’imaj.

Npon kanin tnab’il mo in el tniky’ ti’j tq’ajq’ojil techtz’ib’ in okin kyoj yol aj txi qe kytz’ib’ajtz, toj kyniky’aj ex kywi’pin jun yol.

In el tniky’ kyi’j xq’ajyol toj tjoylajtz ex kytz’ib’ajtz pakb’ab’il yol.

Tx’ixpib’il toj tq’ajq’ojil ex txilen jun yol aj tjatz tx’ixpet jun techtz’ib’ toj.

Qe yol ch’ime junx kytz’ib’ajtz: paj – poj, muj-moj, ne’ẍ - no’ẍ, pak’- pok’, k’ul – k’ol – k’al.

Xnaq’tzil kyq’ajq’ojil yol tojxix tu’mil kyoj xq’ajyol ex pakb’ab’il yol.

Pa’b’il kyq’ajb’il yol toj yol Mam.

Q’umal tojxix tu’mil kyq’ajb’il yol kyuk’il techtz’b’


1919 )



Nb’ant tq’uman tnab’il mo t-xim ti’j tkyaqil jni’ yol in ok tb’in.

Chiky’b’il tqanil yol ntzaj q’uma’n mo ntzaj u’jin te.

Kb’il ex kk’wel tq’uma’n k’wal juntl maj nkub’ yolin twitz, ikytzan qe: b’ib’itz, pakab’itz ex txqantl.

Kxe’l amb’il kye k’wal tu’n kyyolin ti’j junjun wiq xnaq’tzb’il, tu’ntzan tb’ant kyq’uman kyxim ex kynab’il.

Nb’ant tchiky’b’en kyten ex kyq’ancha’lil qe ajyolil ex ajb’inchil nchi ten toj jun b’ib’itz ex toj tkyaqil tx’olb’en.

Njatz nab’il kyu’n k’wal toj jun b’ib’itz ex in ok kymujb’in tten tuk’il kychwinqil.

In el tniky’ alkye qe xtokb’il, tq’uqb’il ex chiky’b’il jun yol mo xim in ok tb’in.

Nnej t-xim ti’j tnab’il jun yol in ok tb’I’n.

Nb’ant tchmon kyi’j nab’il ntzaj kyq’uma’n xjal te.

Nb’ant tq’uma’n k’wal t-xim mo tnab’il ti’j qa b’a’n mo mya’ b’a’n ta’ t-xilen yol in ok tb’i’n.


20201=



2Tb’anil yolin k’wal tu’n ttzaq’b’in mo t z a q ’ w e b ’ i n kyi’j xjel nchi tzaj qanin te mo ti’j jun t-xim.

Nb’ant tqanin k’wal tqanil jun yol mo jun ti’chaq.

Tumel tqanb’il xtalb’il ti’j tqanil toj jaxnaq’tzb’il. Aq’untl ti’j xjelb’il.

Xpich’b’il

Jyol tqanil ti’chaq kyuk’il manb’aj ex tijxjal.

Kb’il, kyolil ex ktzaq’b’il xjel ti’j tkyaqil xnaq’tzb’il nkub’ aq’unet junjun q’ij tu’n tb’ant kyq’uman kyxim, kynab’il ex kyb’is mo kyxim.

Tz’ib’il tkyaqil pakab’itz, b’itz twitz sasu’j mo lewu’j.

Kykyaqil k’wal kchi iky’ex yolil twitz kyuk’il, b’a’n tzaj jyet jun yolb’il.

Nuk’b’il tqanil tzaq’b’il mo tzaq’we’b’il jun xjelb’il.

Yolil tib’aj jun ti’ mo yol ti’j tchwinqil ex ti’j tchwinqil kojb’il mo tnam toj temxnaq’tz, toj jaxnaq’tzb’il ex toj kojb’il.

Ila’ ttxolil nchi okin tu’n k’wal tu’n ttzaq’b’it jun xjel ntzaj q’o’n te.

Q’umal tqanil jun ti’ ntzaj qanin.

Q’umal juntl maj jun ti’: b’ib’itz, sanjil, na’lajtz, pakab’itz, pomb’itz, xq’ajitz ex txqantl tqanil.

Q’umal tnab’il ti’j jun ti’ tojxi mo ti’jxi jaxnaq’tz.

Chiky’b’in, xtokil ex tkujsil ti’j tyol.

Q’umal yol ti’j ti’chaq o tziky’ toj tchwinqil ex toj kychwinqil txqantl xjal mo tuk’il.

Yolil jun b’ib’itz, ka’ylajtz, pakab’itz ex noqx ti’chaq txqantl tqanil.

Q’umal ex q’umal juntl maj tkyaqil xpa’tx’b’il yol: q’umb’itz ex chijunyol.

Minti’ ntzaj xob’ k’wal aj taq’we yolil kyi’j t-xim mo tnab’il.

Nuk’b’il tqanil jun ti’.

Q’umal ex tz’ib’il txolyol tojxix tu’mil.

Q’umal chiky’b’il ti’j jun tenb’il, xjal, txjalil b’ib’itz, ti’chaq kyuk’il ka’yb’ib’aj yol.


212111


Txnaq’tzajtz. .. … ….

3In okin yekb’il twitz ex t-xmilal k’wal te mojb’il tnab’il tyol aj tyolin.

In okin tyekb’il twitz ex t-xmilal k’wal aj tyolin.

Qe kyxilen yekb’il mo yek’b’il kywitz ex kyxmilal k’wal te mojb’il tnab’il kyyol.

Yek’b’ib’il

Kykyaqil k’wal kchi iky’ex yek’il kyxim ex kynab’il noqx tuk’il tyekb’il kywitz ex kyxmilal.

Nuk’ul jun q’ij te yek’b’il kyaq’un k’wal.

B’inchil tilb’ilal ti’chaq, tz’ib’il kyb’i ex kchi iky’ex k’wal u’jilte kywitz kyuk’il kyjunalx mo toj ch’uqin.

Xkansil junjun pakab’itz ti’j junjun wiq txukup.

B’inchil kykyaqil tilb’ilal ex techil tqanil ti’chaq nchi okin toj tkojb’il ex toj tnam.

Chiky’b’il t-xilen junjun tilb’ilal ex techil tqanil.

Yekb’il twitz ex t-xmilal te q’umab’il tten tanmi.

Chiky’b’il kyten ex kyq’ancha’lil ti’chaq ex xjal noqx tuk’il yek’b’il ex yekb’il.

Qe yekb’il ex laq’eb’il twitz jun ti’chaq: jawni, kub’ni, elni, okni, twi’tzajtz, ti’jxi, toj tb’anq’aj, toj tẍnayaj, toj tniky’aj, ttxa’nila, ttxlajela, ex txqantl.

Yekb’il ex yekb’il kyten ti’chaq twitz jun ti’: tib’aj, tib’ajxi, tjaq’, tjaq’xi, nqayin, najchaq, twitzajtz, ti’jxi, ex txqantl.

Xnaq’tzil ex yek’il yekb’ib’itz.

Ti’chaq in okin toj jun yekb’ib’itz: ti’, ttenb’il, t-xjalil, t-xb’almil, taq’unb’il ex txqantl.

Yek’il b’ib’itz noq tuk’il yekb’il kyxmilal k’wal, b’ixb’il ex yek’b’ib’il.

Yek’il sqachb’il noqx tuk’il yekb’il kyxmilal.

Pakab’il toj ch’uqin mo k’lojin.


222212



Nchi okin k y q ’ a j q ’ o j i l txukup ex ti’chaq tu’n k’wal te mojb’il tnab’il tyol.

Kyq’ajq’ojil noq ti’chaq: qitx’, xow, juk’, chol, tok’, plok’, chlak, tzir, tit tit, tz’ob’ tz’ob’.

Kyq’ajq’ojil qe txkup: nyaw, aw aw, xw, tz’it tz’it, chewchewchew, wachkok, iii, muuu, b’eee, ch’iw, tukru, testeqeq.

Kyq’ajqojil qe chunb’il: pom pom, tzlin, xqitz’, plin plin, tok’, qin qin, tut tut.

Tb’i kyq’ajq’ojil chi oq’ txukup: xo’jil, muyil, chiyil, tzanil, witz’il, jaq’il, b’ayil, me’yil, ex txqantl.

In el tniky’ k’wal ti’j tqanil iqin kyu’n techb’il, tilb’ilal ex twitzb’il.

Qe techb’il, tilb’ilal ex twitzb’il tqanil nchi ajb’in toj tkojb’il k’wal.

Nimil kykyaqil yek’b’il tqanil toj nimb’e.

Qe tqanil toj jun swejb’in mo tuk’il juntl yek’b’il.

Qe techil, yek’bil, yekb’il ex txqantl techil q’umab’il tqanil te qyolb’il.


232313



4Nchi okin ttxolil u’jb’il tu’n k’wal tu’n tkanet tqanil ti’chaq ex tu’n kyok te ttzalajb’il.

In el tniky’ ti’j kyxilen tilb’ilal, twitzb’il, techb’il ex tyek’b’il ti’chaq at ttxlajela ex tmujb’inte tib’ tuk’il tz’ib’in.

Mujb’il kyilb’ilal ti’chaq tuk’il tz’ib’in chiky’b’inkye. Kk’wel tb’inchin k’wal tilb’ilal junjun tz’ib’in nb’aj tu’jin.

B’inchil jun tal u’jb’il tuk’il jni tilb’ilal ex tz’ib’in.

U’jil ila’ wiq u’jb’il tu’n tajqelin tu’jb’in.

Xnaq’tzil kyi’j xq’ajyol.

Tz’ib’il jun tnej yol kyuk’il q’ajtzi ex techq’aj.

B’inchil ila’ wiq q’ajb’il te b’inchb’il junjun yol.

Tu’n tojqelin ttzi k’wal ti’j q’uma’n u’jb’in kyuk’il b’alq’ilqaq’, kyuk’il txolb’intz ex q’umal jun paqx junjun yol.

Tz’ib’il ex mujb’il kywitz yol alkye junx kyxilen.

Kyoj kykyaqil tz’ib’in tu’n kyjatz tk’lojb’in k’wal qe wiq yol, tu’ntzan tel kyniky’ kyi’j wiq yol ex ti’chaq nchi ajb’ina toj jun tz’ib’in.

Joyb’il kyxilen junjun il mo joyb’il tu’mil b’inchajtz ti’j jun ximb’itz

Qe yol q’eqsinqe, sqitinkux kyjaq’ ex tkyaqil yek’b’il ex tka’yb’il jun tz’ib’in toj jun u’jb’il.

Pol ti’j tnab’il jun u’jb’in noqx tu’n tkyaqil techil, tilb’ilal, tyek’b’il ex twitzb’il ti’chaq tku’x toj u’jb’il.

T-xolinlinx tel tyol aj taq’we u’jil.

Jun paqx nb’at tu’jin kyi’j yol nchi jaw sk’et.

Q’umal kyq’ajb’il piẍb’inkye yol tojxix tumel.

Yek’b’il qe q’ajtzi ex techq’aj kyjunal, ex at xwiniq’ iqin kyu’n, qe junmuj techil jun tq’ajq’ojil, qe junmuj techil tajq’ojil ex at xwiniq’ iqin kyu’n.

Qe yol junx q’ajtzi ex techq’aj in okin aj t-xi qe ex aj tpon b’aj kytz’ib’ajtz.

Qe yol junmuj kyloq’il mo kytzeyil.

Qe yol at jun techtz’ib’ ntx’ixpaj kyxol: joj – jaj, jos – jus, pon- pol, mox-moẍ.

Tx’olb’il u’jin kyi’j txolyol ex pk’ojyol kyuk’il qe yol ojtzqinqe kyu’n k’wal.


242414



Junpaqx n-u’jin k’wal noqx kyuk’il twitz.

Tx’ixpub’il kyxol q’uma’n u’jin ex ka’yb’in u’jin. Kkub’el tyek’in tuk’il ttz’ib’in ti’chaq in el tniky’ kyi’j qe tz’ib’in nchi b’aj tu’jin.

Ttxolil tu’jajtz q’uma’n ex ka’yb’in u’jin qu’jin.

Tu’n tb’ant tu’jin k’wal jun paqx ti’j q’uma’n ex ka’yb’in u’jin.

In el tniky’ ti’j kyxilen yol ex alqi’j npon kanina tnab’il.

Qe yol junx kyxilen: wo’ = xtx’o, lab’aj = kan, xu’l = xmatx.

U’jil kyi’j ak’aj yol ex tu’n tel kyniky’ k’wal kyi’j noqx kyu’n txqantl yol jatumel tz’ib’inqe kuxa.

Mujb’il qe yol tuk’il chiky’b’il kyxilen.

Q’umal ti’chaq kyajb’in yol toj jun tz’ib’in.

Mujb’il qe yol tuk’il kyilb’ilal.

In el tniky’ kyi’j ttxolil ti’chaq nb’aj ex kyi’j tlok’ tnab’il jun tz’ib’in ex qe tq’ob’.

Wiqb’il ti’chaq mo ti’chaq o tziky’ njatz tq’uma’n u’j.

Nb’ant tpa’n kyi’j qe tnejil ex qe txqantil txjalil jun tz’ib’in, ti’chaq nb’ant kyu’n ex ti’chaq ntq’uma’n.

Txolb’il kyten ti’chaq nb’aj toj jun b’ib’itz mo tqanil jun ti’.

Nuk’ul tzaq’b’il mo tzaq’we’b’il kye xjel ti’j tyol jun tz’ib’in: Ti’tzan? Alkyetzan? Tze’n mo Tza’n? Ja’tzan? Ti’tzan qu’nil?, jtoj?.

Qe tlok’ ex tq’ob’ mo taq’b’il jun il.Qe tlok’ tnab’il jun tz’ib’in ex qe tq’ob’.

B’inchil ttxolil jun aq’untl noqx kyaj tqiky’.


252515



Nb’ant tq’uma’n ti’j T-xim ti’j t-xilen tyol jun tz’ib’in.

Npon kanin ti’j jun il ex nnej tnab’il ximil alkye ttxolil tu’n tkub’ naj il.

Nkub’ tq’uma’n ti’chaq b’a’n in e’la te ti’j tyol jun tz’ib’in ex alkye mya’ b’a’n in e’la te.

Nb’ant tquma’n twi’yol ti’j jun na’lajtz.

In okin u’jin tu’n k’wal te joyb’il tqanil ti’chaq.

Tx’ixpub’il kyxol b’ib’itz ex tqanil.

Tx’ixpib’il kyxol tz’ib’in tqanil ex jun tz’ib’in ti’j tx’olb’il yol.

Qe tqanil nchi etz toj jun u’jb’il, talu’jb’il, u’jmaj ex txqantl.

Nuk’b’inte tten jun b’ib’itz, sanjilu’j, ttxolil ti’chaq ex qe txolb’il ti’chaq.

Xnaq’tzil tib’ ti’j u’jil q’uma’n ex noq ka’yin.

U’jil xq’ajyol, txolb’intz, pakab’itz ex xkansil mo tx’ixpub’il tnab’il b’ib’itz.

U’jil ila’ wiq u’jb’il toj manu’jb’il.

U’jil ila’ wiq u’jb’il: kyb’i loq’b’il, tajlal k’aẍjil, nuk’b’il toj jak’ub’il ex txqantl.


262616



5

Nchi kub’ ttz’ib’in t-xim ex tnab’il kyuk’il yol.

Nchi kub’ ttz’ib’in techtz’ib’ tojxix tumel ex toj tb’anil.

Tten t-xmilal k’wal aj taq’we tz’ib’il ex tten u’j. Toj jun tu’j k’wal tu’n t-xnaq’tzan alkyexix tu’mel kytz’ib’ajt techyol ẍkuyin ex junjunkub’.

Toj ch’uqin tu’n kyaq’un k’wal, b’a’n tkub’ kywiqb’in jun wiq yol toj jun tal kyu’jb’il.

Kchi tz’ib’il txolyol kyuk’il qe 2wiq yol ate’ toj qyol mam.

Ttxolil ttzuylajtz tz’ib’b’il.

Kyten techtz’ib’, at kyja’ njawa kyqan ex at kyja’ nkub’a.

Kynuk’lajtz techtz’ib’ aj kytz’ib’et.

Tu’n kytz’ib’in kyuk’il ẍkuyin techtz’ib’.

Tu’n kytz’ib’in kyuk’il junjunkub’ techtz’ib’

Nb’ant ttz’ib’il toj ttxolil ex tu’mil nuk’b’inte yol.

Wiqb’il kyb’i ti’chaq.Wiqb’il qe yol ka’yb’ib’aj.Qe txel b’ib’aj.

Qe yol nchi q’uman ipb’il, na’l, tten ex tzalb’ajil toj amb’il ojtxe, ja’lo ex kb’antil.

Txolyol ex tnejb’inte jun txolyol.

Tajb’in t’ak ti’j kytz’ib’ajtz txolyol ex pk’ojyol.

Tajb’in xmilaq te pab’il junjun tuyol toj jun txolyol.

Qe q’umab’il txolyol.Qe qanb’il txolyol ex techil.Qe ka’ylaj txolyol ex techil.Tz’ib’il qe wiq txolyol.Tz’ib’il txolyol kyuk’il jun ex ila’ ti’chaq.

Tokin nim sqit te yek’b’il yolb’in.

Qe taltz’ib’ ex nimaqtz’ib’.

Kyokin nimaqtz’ib’.


272717



6

Nchi ajb’en tb’anil yol tu’n te tyolb’il.

Nchi okin tb’anil tyol aj tyolin kywitz xjal.

Qe yol tu’n kyokin aj taq’we k’wal yolil. Kchi k’wel tnuk’u’n alkyeqe yol nchi okin toj jun wiq xnaq’tzb’il.

Kchi kkub’el tb’inchan k’wal jun tpujb’ilyol toj jaxnaq’tz.

Toj jun swejb’il te kyaj elne, kchi k’welex ttz’ib’in k’wal alkyechaq tx’ixpub’il at toj qyol mam.

Qe yol nchi okin te t-xnaq’tzb’il toj junjun wiq t-xnaq’tzb’il.

A mam yol ex tmojb’il junjuntl anq’ib’il.

Qe tx’ixpub’il, tu’mel ex ttxolil chi yolin qxjalil toj junjun temb’il ex kykojb’il.

Nximin ti’j kyq’ojq’ojil qe ak’ajyol nchi ok tajtzqi’n.

Qe ak’ajyol

Qe yol kyuk’il techtz’ib’: Ch, ky, tx, tz

Qe yol kyuk’il techtz’ib’: Ch’, ky’, tx’, tz’

In el tniky’ ti’j kyxilen ak’ajyol. Kyxilen kayb’ib’aj ex ipyol toj jun tz’ib’in.

Tx’olinxix tten tyol oja b’a’nt kyxol tuk’il.

Kyokin ak’ajyol aj tyolin k’wal kyuk’il tuk’il ex aj ttz’ib’in jun tu’j.

Nchi okin b’a’n yol te q’umal tz’e’n ta’ xjal

Nb’inchi jun pujb’il yol aqexix nchi ajb’en aj tyolin kyxol xjal.

Nchi okin qe majin yol toj qyol: meẍ, kamiẍ, kar ex txqantl.

In ajb’en pujb’il yol aj tkub’ tz’ib’et jun u’jb’il.


282818



7

Nb’ant ttz’ib’in k’wal toj tu’mel nuk’inte tyol.

Nchi ajb’en ila’ yol aj tyolin ex ttz’ib’in tze’n mo tza’n nuk’uma tten junjun yol.

Qe techtz’ib’ ex q’ajtzi te tz’ib’il jun yol. Kb’inchil aq’untl kyi’j nchi el anq’in ti’j junjun xnaq’tz.

K-okel aq’untl kyu’n k’wal toj ch’uqin mo tjunal k’wal.

Il ti’j tu’n tkub’ kytz’ib’in kyaq’un twitz sasu’j ex b’a’n tu’n tjaw kyu’jin ex kychiky’b’in kywitz kyuk’il.

Kchi kwel ttz’ib’in k’wal laj t-xaq u’j te yek’b’il kyokin techil u’jb’in.

In el tniky’ ti’j tb’i ex tq’ajq’ojil junjun techtz’ib’ toj junjun yol.

Tz’ib’il yol ex txolyol kyuk’il kykyaqil techtz’ib’ aj toj techyol mam.

Qe tlok’ yol ex qe tz’aqtzb’il yol: twitzyol ex jeyol.

Qe yol ex qe yol nchi el anq’in ti’j juntl.

Qe yol junx kylok’.

Nb’ant ttz’ib’in k’wal toj tu’mel ex ttxolil ttz’ib’ajtz tyol.

Ttxolil tnuk’lajtz txolyol toj qyol mam.

Tokin xwiniq’ kyuk’il q’ajtzi.

Qe techil tz’ib’in: t’ak, xmilaq, t’ak xmilaq, kab’ t’ak, jun t’ak ex xmilaq.

Qe wiq txolyol: qe txolyol junxch’in kyten ex qe kab’ elni kyten.

Nuk’b’inte tten jun tnej txolyol.


292919



8

In ajb’en tyol ex ttz’ib’en tu’n tjyet tqanil ti’j tchwinqlal

Nchi ajb’en nim wiq tu’mel tu’ntzan tjyet tqanil ti’j tchwinqlal.

B’inchb’il xjelb’il te joyb’il tqanil K-okel taq’un kyi’j ka’yil ti’chaq tnejb’inte jun u’jb’il.

Kb’inchil k’wal ti’j jun tu’jb’il kui’j tkyaqil taq’un o b’ant toj jaxnaq’tz.

Yek’il tqanil xpich’b’il toj ila’ tumel ex ttxolil: tz’ib’in, tilb’ilal, swejb’in tqanil ex tilb’ilal yol.

Qoptz’b’il twitz xk’utz’ib’ tuk’il tqanil.

Qa minti’qe xk’ub’inchb’il, at lewu’j, sasu’j ex kok’uj te yekb’il tqanil xpich’b’il.

Ximil ex chitpub’il ti’j yol in ok b’iyit kyoj nim wiq aq’b’il tqanil: xob’ilyol, yolb’il, qe swejsech’, se’wsech’, ex txqantl.

Nuk’il tqanil ntzaj kyk’o’n ka’yb’il.

Nuk’b’il xjelb’il kxe’l kye xjal tu’n tjyet tqanil ti’j tchwinqlal.

Nchi ajb’en nim wiq tu’mel tu’n tnuky’et tqanil njyet toj u’jtqanil, m a n u ’ j b ’ i l , txqantl.

Qe u’jb’il ex qe xk’ub’inchb’il nchi ajb’in te yek’b’il tqanil.

Tilb’ilal, swejb’il ex junjuntl ti’ te nuk’ul tqanil.

Nkanet tqanil ti’chaq tu’n k’wal toj paqanil ex in el tniky’ ti’j joyb’il tqanil.


31311!



1In el kyniky’ k’wal ti’j tnab’il yol ntzaj yolin te kyu’n tuk’il, ti’j otzqib’il ex tz’ib’imaj.

In el tniky’ kyi’j tnab’il yol ntzaj q’uman te kyu’n tuk’il ex xjal.

Nb’ant tb’inchet ttxolil aq’untl tu’n k’wal te kyaj tqiky’. B’inchil ttxolil aq’untl.

Yolil kywitz tuk’il k’wal.

Tz’ib’il ti’j yol in etz tb’i’n kyoj aq’pil tqanil ti’chaq.

U’jil kyi’j yolb’in kyxol xjal ex kyxol txkup toj naq’b’itz.

B’inchil tilb’ilal xim njatz kyoj pakab’itz, b’ib’itz, ka’ylajtz ex txqantil.

Tz’ib’il juntl maj tkyaqil in ok tb’i’n.

Tz’ib’il ex u’jil ti’j kyaqil nkub’ ttz’ib’in ex ti’chaq o tziky’ toj kychwinqlal.

Nuk’b’inte tten jun yolb’in: ajyolil, ajb’il, tnab’il yol, yolb’il ex txqantl..

In el tniky’ ti’j tnab’il yol in okin kyu’n tuk’il ex xjal junjun q’ij.Tojtzqib’il tqanil kyoj xob’il yol qxol.In el tiniky’ ti’j tnab’il yol in ok tb’in ex qa at tnab’il yol e’win toj yolb’inte.Tu’n tel tniky’ k’wal ti’j yol in etz tb’i’n toj b’ib’ilyol, k’ub’ib’il ex txqantl.

In el tniky’ ti’j qe kyyol mos nchi okin toj qyol mam (majin yol).

In el tniky’ ti’j xim mo nab’il ntzaj kyq’uma’n pakb’ab’il yol.

Nuk’b’inte qe yol nchi okin te chiky’b’il tten ex tq’ancha’lil jun xjal, txukup, ti’chaq.

Tq’ajq’ojil xq’ajyol ex tb’ib’ajtz pakb’ab’il yol.

Tb’anilxix b’itz ex q’uman xq’ajyol.

Xq’ajyol b’anxix nchi q’ajte ex qe mya b’an kyq’ajq’ojil.

Mujb’il kynab’il qe xjal nchi yolin toj jun b’ib’itz in ok tb’i’n.

Mujb’il twitz xim njatz kyoj qe b’ib’itz ex ti’chaq otziky’ toj tchwinqil k’wal.

Tojlen qe q’umb’itz, kawb’il ex tu’mil qchwinqil ntzaj q’uma’n toj qja ex toj qkojb’il toj junjun anq’ib’il kyu’n qtata ex qchman.


32321"



In el tiniky’ kyi’j yol nchi yolajtz ti’j ojtzqib’il

Qe xjel ex tzaq’b’ilkye tib’aj jun yol mo jun ti’. Chiky’b’il yol toj qyol toj tkyaqil xnaq’tzb’il q’i’n kyu’n k’wal.

Jyol tqanil tib’aj kyojtzqib’il qchman tu’n txi kyqanin kye mamb’aj mo tatb’aj ex kye chman.

Tu’n tok kytz’ib’in twitz slewu’j mo sasu’j kyb’i kykyaqil il nchi ojqelin toj jaxnaq’tzb’il ex toj kojb’il.

Chiky’b’il kyi’j qe ojtzqib’il kyoj qe txqantl txnaq’tzb’il k’wal: ojtzqib’il twitz tx’otx’, ojtzqib’il tnam, ojtzqib’il ajlab’il ex txqantl yol.

In el tniky’ k’wal kyi’j xnaq’tz tkujil jun yol nkub’ yolin twitz.

Aj tb’inte tb’i jun yol tu’n tkub’ yolin, b’e’x npon kanin ti’chaq kk’wel q’uma’n tib’aj yol.

In el tniky’ ti’j nuk’b’inte jun yol nkub’ yolin.

Npon kanin kyi’j tlok’il ex taq’pib’il mo tq’ob’ jun il ex noq ti’

Nkub’ tq’uma’n t-xim ex tnab’il qa b’a’n mo mya’ b’a’n in e’la jun yol in ok tb’in.

2Nb’ant tq’uma’n kyi’j t-xim ex tnab’il aj taq’e yolil. Nchi okin

aq’unb’il toj ttxolil tq’umlajtz t-xim ex tnab’il tojxix tumel.

Tq’ajq’ojil tyol aj taq’e yolil kywitz tuk’il ex xjal. Kchi kk’wel q’oyit k’wal toj ch’uqin mo k’lojin tu’n kyyolin tib’aj junjun wiq yol, tu’ntzan kyq’uman ti’j kyxim ex kynab’il.

Kk’wel kytz’ib’in kyxim ti’j jun ti’ ex kynab’il.

Kchi iky’ex u’jilte kywitz kyuk’il.

K’wel kyb’inchin tilb’ilal xim nkub’ kyyolin.

Nb’ant tq’umante jun tyol tib’aj jun ti’.

Nb’ant tq’uman juntl maj jun ti’ in ok tb’i’n: pakab’itz, b’ib’itz, la’jb’itz, ka’ylajb’itz, ponb’itz, xq’ajyol, chijunyol, q’umb’itz, ex txqantl.

Ttxolil q’uma’n yol: kq’umlajtz junjun yol ex tq’ajq’ojil kywi’ k’wal aj kyyolin.

Kyxilen ex xnaq’tzb’il ntzaj kyq’o’n q’umb’itz te qchwinqil.


33331#



Nb’ant tchiky’b’in tu’mil ex txilen tnab’il ex t-xim.

Q’umab’il b’ib’itz, pakab’itz, xq’ajyol ex b’itz nchi b’ant tu’nx k’wal. Kykyaqil k’wal

kchi b’il, kchi u’jil, kchi tz’ib’il ex kchi iky’ex yolil kywitz kyuk’il kyi’j pakab’itz, b’itz ex xim nkub’ kyyolin ex nkub’ kytz’ib’in.

Yolil toj jun yolb’il.

Yolil toj jun xob’yolb’il.

Tz’ib’il tkyaqil yol in ok tb’i’n.

U’jil ti’j tkyaqil tz’ib’in.

Jikysil kytz’ib’in.

Yolil kyi’j pakb’ab’il.

Q’umab’il txilen nab’il ex xim njatz toj wiq tz’ib’in ex ti’chaq o tziky’ toj tchwinqil k’wal.

Q’umab’il ti’j in el tniky’ ti’j tkyaqil yol in ok tb’in.

Nb’ant tnuk’un toj ttxolil kyi’j t-xim ex tnab’il.

Nb’ant tnuk’un tyol aj tok yolil toj jun yolb’il.

Qe ka’yb’ib’aj yol nchi ajb’en te chiky’b’il xjal, ti’chaq ex temb’il.

Q’umab’il kyten ti’chaq at txlajela k’wal toj kykyaqil amb’il.

Q’umab’il yol nb’aj yolit kyoj yolb’il.

Q’umal tu’mil ttxolil aq’untl te oxin tqiky’ aq’untl.

Qe yol nchi ajb’in te yolb’il jun b’ib’itz, aj txi qe, toj tniky’aj ex jupb’il mo twi’pin: Jun qale toj jun q’ij toj q’ijil, nimxixtaq jb’al nkub’taq, me noq tej, ex txqantil……

Qe yol nchi ajb’in te mojb’il aj tjapin yupj jun b’ib’itz moqa jun na’b’il: “Ikytzantzja…..” “Tu’ntzan ikyjo…” “Tej tpon b’aj…”


34341$



3Nchi okin yek’b’il ex yekb’il txmilal k’wal aj taq’e yolil.

In el tniky’ k’wal kyi’j techil ex yek’b’il tqanil nchi okin toj tkojb’il.

Qe techil ex tilb’ilal tqanil nchi okin toj tkojb’il ex tanq’ib’il. Kk’wel kyb’inchin k’wal

tkyaqil tilb’ilal techil, tilb’ilal ex yek’b’il tqanil in okin toj jaxnaq’tz, jaxnaq’tzb’il ex kojb’il.

B’inchil kyilb’ilal tqanil toj nimb’e, tilb’ilal il ex ti’chaq kye xjal.

B’inchil jun kyu’jb’il k’wal noq tuk’il tilb’ilal.

B’inchil jun kyu’jb’il k’wal kyuk’il kypakab’itz ex jni’ txqantl tpakb’ab’il yol.

Qe yek’b’il ex yekb’il txmilal k’wal te mojb’il q’umab’il txim ex tnab’il.

Pujb’il tqanil ate’kux toj jun swejb’il, tilb’ilal ex tilb’il ttx’otx’il jun tnam.

Qe b’inchil ex qe yek’b’il tqanil toj jun schab’il.

Qe tqanil nchi kub’ q’umet tuk’il tilb’ilal.

In el tniky’ kyi’j techil ex tilb’ilal tqanil ti’chaq.

Qe tilb’ilal ex techil nchi okin toj nimb’e ex qe tilb’il mo techi mya b’a’n.

Kyokin tilb’ilal ex techil aq’b’il tqanil txolil ka’yb’il qxmilal ex tilb’ilal mo techil q’umab’il tqanil kye xjal.

In el tniky’ kyi’j tilb’ilal u’jb’il tib’aj ti’chaq o tziky’ mo nb’aj toj tchwinqil jun tnam.

Qe u’jb’il nim kyilb’ilal tna’lajtz jun ti’ at toj.

Qe yol nchi okin te k’umal tq’ajq’ojil kywi’ txkup: “njaq’in (Chej)”

K-yekjil kyxmilal ex k-okil tqajq’ojil kywi’ txkup aj kyq’uman jun pakab’.

Tnuk’ajtz tten u’jb’itz.


35351%



4Nchi okin tkyaqil ttxolil ex tu’mil u’jin tu’n k’wal te joyb’il tqanil ti’chaq te tojtzqib’il ex te ttzalajb’il.

In el tniky’ ti’j ttxolil q’uma’n ex ka’yin u’jin.

Tu’n tu’jin k’wal toj kab’e tu’mil, tnejil ti’j q’uma’n u’jin ex tkab’ ka’yb’in u’jin. Tu’n kyu’jin k’wal toj

k’lojin mo ch’uqin ex kyjunal ti’j ila’ wiq u’jb’il.

Kk’wel kyb’inchin tilb’ilal ex kk’wel kychiky’b’in ti’chaq sel kyniky’ ti’j tqanil nb’aj kyu’jin mo kysch’in.

Xnaq’tzil ti’j ttxolil tu’jajtz jun tz’ib’in mo jun u’jb’il.

Yolil ti’j tqanil ti’chaq nb’aj tu’jin ex ttz’ib’in.

Yolil, tz’ib’il ex u’jil tkyaqil nb’aj kytz’ib’in tib’aj tkyaqil qniky’b’il toj qkojb’il.

Yek’il tu’mil tza’n in etza q’umana tqanil toj xo’b’yolb’il ex ka’yb’ib’il.

Qe techb’il u’jin ex kyajb’in toj jun tz’ib’in.

Tu’n kyel najsit takpib’il u’jin ti’j ka’yb’in u’jin: nyek’aj kywi’ k’wal, nyek’aj ttxo’w kytzi, nkub’ kyyek’in tuk’il twi’ kyq’ob’.

U’jil jun b’ib’itz mo na’lajtz tojxix tumel.

Xnaq’tzil q’uma’n ex ka’yb’in u’j.

Tu’n tajqelin ex tb’anil tu’n tq’ajq’ojina tu’jb’in k’wal.

In el tniky’ kyi’j kyilb’ilal tz’ib’in aj taq’e u’jil tuk’il twitz mo ttzi.

Qe tilb’ilal jun tz’ib’in ex tyol tz’ib’in.

Npon kanin k’wal ti’j tyol jun tz’ib’in noq tu’n tb’i ex qe tilb’ilal.

Qe tilb’ilal tqanil ate’k toj jaxnaq’tz, jaxnaq’tzb’il, kojb’il, tnam ex maqtnam.

Kyajb’en qe yol q’aqsinqe ex sqitin kyjaq’ tz’ib’inqe toj jun u’j.

In el kyniky’ k’wal kyi’j kyajb’in yol toj junjun tz’ib’in toj tka’yb’itz ex tq’umajtz.

Qe yol ex tuyol te q’umab’il tk’ok’jil, ttxu’txjil, tq’ajtil, tmakle ex tka’yb’il ti’chaq.

Qe yol nchi q’onte tqanil aj tiky’ junjun tqiky’ ti’: tu’npitzin, noqtzin tu’n, kyja’xpa, yajxitl, b’e’x xi, kub’ naj, ex txqantil.


36361&



Qe yol nchi q’onte tqanil amb’il ja’ nchi iky’e junjun ti’: otaq tz’ok…, tej, tzmaxi, yajxitl, b’e’x…

U’jil kyib’aj tqanil ex tz’ib’il ti’jo in el tniky’ k’wal ti’j toj sasu’j ex kiky’ex q’umalte kywitz tuk’il.

B’a’n tok aq’untl tjunalin ex toj ch’uqin.

Kk’wel ttz’ib’in k’wal tkyaqil tqanil nb’aj tu’jin.

U’jil kyxim xjal toj jun u’jmaj ex tz’ib’il ti’ k

K-elel kyniky’ ti’j.

U’jil tkyaqil jun tz’ib’in mo noq jun tqanil.

Nb’ant tq’uma’n k’wal tqanil tyol jun tz’ib’in tib’aj ti’chaq.

Ttxolil b’inchb’il aq’untl te tkyajin mo tjwe’yin tqiky’.

Ttxolil tb’inchajtz ti’j jun il.

Ttxolil tb’inchajtz jun il toj jun b’ib’itz.

Nab’il ti’chaq ntq’uma’n jun b’ib’itz.

Ximil ttzaq’b’ajtz jun xjel njaw b’ant tib’ajxi jun b’ib’itz.

Q’umal tqanil tze’n pon b’aj twi’ jun b’ib’itz.

Nb’ant tjyon tqanil ti’chaq tu’n tokin te txnaq’tzb’il ex te txjelb’il

Qe tz’ib’in ti’j tqanil ti’chaq nb’aj.

Qe tz’ib’in ti’j kynab’il ex kyxim xjal ti’j jun ti’.

In el tniky’ ti’j txim jun ajtz’ib’il toj jun tz’ib’in.

Nb’ant tjatz jun xim tu’n te mojb’il tyol yoj jun tz’ib’in.

Ntzalajxix aj tok u’jil kyi’j xq’ajyol, txolb’intz, pakab’itz ex b’ib’itz.


37371/



5Nchi okin yol toj tu’mil tu’n k’wal te tz’ib’il t-xim ex tnab’il.

In el tniky’ alkye ttx’ixpub’il yol nb’aj aj ttz’ib’in: qa noq jun mo ila’ ti’chaq, alkye qe xjal, amb’il ex t-xel b’ib’aj toj jun txolyol.

Kyb’i ti’chaq at twitz kya’j ex twitz tx’otx’: qe b’ib’aj. Kchi aq’unal k’wal toj ch’uqin ex kyjunalin.

Kchi xnaq’tzil ti’j etzb’il ti’chaq.

Kchi tz’ib’il txqan ipyol ex kxe’l tjiky’sin ajxnaq’tzal ti’j kytz’ib’ajtz.

Qe yol nchi okin te q’umab’il kyajlal ti’chaq: qe ajlab’il, txqan, ila’, nimx, kykyaqil, tkyaqilx.

Kyokin qe yol ka’yb’ib’aj: Jun saq ja, kab’e q’eq wiẍ ex txqantl.

Yek’b’il xjal toj txolyol, aqe txelb’ib’aj: aqina, aya, a, aqo, aqoya, aqeya, aqe.

Tu’mil etzb’il ti’chaq: Tnejil xjal: n – a Nwiẍatkab’ xjal: t – a Twiẍaoxin xjal: t – Ø Twiẍtnejil ch’uq xjal qkyaqil ti’j jun ti’: q – a Qwiẍatnejil ch’uq xjal noq jte’b’in qb’aj ti’j jun ti’: q – Ø Qwiẍtkab’ ch’uq xjal: ky – a Kywiẍatoxin ch’uq xjal: ky – Ø Kywiẍatzan te a, noq te tz’aqtzb’il txel b’ib’aj.

Amb’il, ajb’inchil ex qe tz’aqtzb’il ipyol aj kykub’ poq’it.


38381(



Qe txelb’ib’aj te yek’b’il ajb’inchil ipyol: chin, qo, chi. Nchin wa’na, nwa’na, nwa’n, nqo wa’na, nqo wa’n, nchi wa’na, nchi wa’n.

U’jil txqan tz’ib’in ex yek’il kytxuyil xim toj jun tz’ib’in.

Tz’ib’il tqanil jun tz’ib’in toj swejb’il yol, tnuk’ajtz tz’ib’in ex tnuk’ajtz xim.

Kytz’ib’ajtz txolyol kyuk’il ipyol, ka’yb’ib’aj ex b’ib’aj: Nlipin jun sb’uy ku’k tib’aj tze.

In el tniky’ k’wal ti’j kylok’yol, tz’aqtzb’ilkye ex q’umab’il jub’b’il toj kyq’ajq’ojil.

Qe yol junx kylok’: q’an, q’anxix, q’ankyaq, q’anaq, q’anb’il, q’ansil, q’anil, ajq’anil, q’ancha’l, q’aniyin, saqq’an.

Wiqb’il yol tu’n tajlal kyq’ajb’il.

Xnaq’tzil ti’j kyq’umlajtz yol jun paqx, tu’n tkub’ jub’b’il toj tnejil q’ajb’il: temb’il, q’ankyaq, xkyaqlinpaẍ, josb’il, jaxnaq’tzb’il, ajxpo’tzil, xpo’tzb’il, xlok’kya’j.

Tu’mil kynuk’lajtz q’ajtzi ex techq’aj toj jun yol: al, la, lanch ex txqantil.

Nchi okin nim wiq yol tu’n k’wal aj ttz’ib’in.

Qe yol junx kyxilen: wo’ – xtx’o, txkup – txuk

Qe yol kyiqinkyib’: Jawni – kub’ni, nim – mu’ẍ

Qe yol ikyx kytz’ibajtzja me mya junx kyxilen: b’i’ẍ = Abuelab’i’ẍ = Pollito

Mujb’ab’il kyxol kab’e xim mo ti’.

Qe txolyol nchi okinxix tuj tja aj tyolin tuk’il ttat, tnan ex txqantl.


39391)



In okin b’a’nxix tnuk’bajtz qyol tu’n k’wal aj ttz’ib’in jun piẍ tz’ib’in.

Tb’i yol nkub’ chiky’b’it toj jun tz’ib’in. U’jil txqan tz’ib’in ex yek’il kytxuyil xim toj jun tz’ib’in.

Tz’ib’il tqanil jun tz’ib’in toj swejb’il yol, tnuk’ajtz tz’ib’in ex tnuk’ajtz xim.

Kytxuyil ex tal txolyol toj jun pk’ojyol.

Qe txolyol nchi okin te jaqb’il, chiky’b’il ex jupb’il jun tz’ib’in.

Qe wiq txolyol nchi okin te qanb’il mo xjelb’il, te ka’ylaj mo xob’tzil toj junjun chiky’b’il ex tx’olb’il yol.

Qe yol nchi okin te q’umal minb’il: Minti’, Mix a’l, Mina, Minti’lo, Minti’la, Minlay ex txqantl.

Ttxolil kytz’ib’ajtz techq’aj ex q’ajtzi toj jun tz’ib’in ex ja’chaq nchi okina.

6Nch’iy ttxolil tyol k’wal kyuk’il ak’aj yol toj qyol mam. In el tniky’ k’wal

ti’j kyxilen yol aj tkub’ tka’yin nuk’b’il kylok’yol.

Qe ak’ajyol. Xnaq’tzil kyi’j ak’aj yol ex kyilb’ilal.Piẍb’in kyten ak’ajyol

Tu’mil ex ttxolil kyb’inchajtz ak’aj yol.

B’inchil kyilb’ilal ak’aj yol.

U’jil kyi’j u’j tz’ib’inqe kyuk’il ak’aj yol.

Tz’ib’il kyuk’il ak’aj yol.

Ka’yil qa b’a’nxix kyten ak’aj yol.


40402=



In el kyniky’ k’wal kyi’j qe yol nchi tz’ib’it kyuk’il qe techq’aj junmuj kyten ex at xwiniq’ iqin kyu’n, nchi okin toj jun txolyol ex jun tz’ib’in.

Tz’ib’il kyb’i ti’chaq at twitz kya’j ex twitz tx’otx’.

Tz’ib’il kyb’i ti’chaq kyb’inchb’in xjal.

U’jil kyi’j yol kyuk’il techtz’ib’: ch, ch’, ky, ky’, tx, tx’, tz, tz’,

Qe yol nchi tz’ib’it tuk’l i ex y, u ex w, q ex q’, k ex k’, t ex t’, x ex ẍ,

Qe yol nchi tz’ib’it tuk’il j, q, x, ẍ, r.

Tu’mil ex kytz’ib’ajtz yol: qanb’aj, mamb’aj, temb’il, xtunb’il, txa’nb’aj, onb’il, q’unb’il, pomb’il ex txqantil.

Qe yol nchi tz’ib’it tuk’il m nejni twitz b’, amb’il, tx’emb’il ex txqantil.

Nb’ant tjyon yol kyoj pujb’ilyol.

Pujb’ilyol.

Nuk’b’inkye yol toj jun pujb’ilyol.

Txolb’il kye yol tze’nx mo tza’nx nuk’b’inte techyol mam.

Chiky’b’il kyxilen yol toj qyol mam.


414121



7Nb’ant ttz’ib’in jun yol toj tumel tnuk’lajtz qyol.

Nkub’ ttz’ib’in jun ti’ o tziky’ toj tchwinqil.

Nchi okin ila’ wiq txolyol tu’n aj tkub’ ttz’ib’in jun ti’ o tziky’ toj tchwinqil. Na’l ti’chaq o tziky’

toj kychwinqil k’wal, qa b’a’n tu’n kyxi onit, qa mya’ b’a’n tu’n kyxi so’jit ex onit.

Tz’ib’il ex u’jil tkyaqil kb’ajil kytz’ib’in,

Kxel amb’il te tkyaqil.

Qe ka’yb’ib’aj toj jun tz’ib’in te chiky’b’il jun ti’.

Tz’ib’in jun chiky’b’il kyi’j xjal, txkup ex tze. Qe yol te mujb’il kye txolyol.

Tz’ib’il ex q’umal b’ib’itz.

Tx’ixpub’il kyxol b’a’nax b’ib’itz ex noq nab’linx.

In el tniky’ ti’j ila’ wiq b’ib’il tze’n: b’ib’itz, ti’chaq in iky’ kyi’j xjal ex txqantil.

Tumel tze’n tu’n tkub’ tz’ib’ite noq ti’chaq nb’aj toj tchwinqlal.

Jyol tb’i jun tz’ib’in.

Ka’yil alkyechaq tnejb’inte jun b’ib’itz.

Tnuk’lajtz jun tz’ib’in ti’j tqanil ojtzqib’il.

Ttxolil ttz’ib’ajtz jun tz’ib’in, nej kxe’l qe ttxuyil txolyol ex qe tq’ob’ mo tz’aqsb’ilte.

Nb’ant ttz’ib’in tqanil ti’chaq in iky’ toj tchwinqil junjun q’ij.

Ti’chaq tqanil tu’n tkub’ tz’ib’it ti’j jun ti’: ti’tzan, jtoja, tze’n, ti’tzan qu’nil, ex txqantil.

Tz’ib’il jun sanjilu’j, tqanil aq’untl, tqanil ti’chaq in iky’.

Nuk’b’il ti’j jun ti’ tu’n tkub’ tz’ib’it: nej kk’wel nuk’et txilen, kk’wel tz’ib’itz ex kk’wel ka’yit.


424222



Tz’ib’il jun sanjilu’j te qanb’il, te q’olb’il ex te aq’b’il mo q’ol tqanil. Kb’inchil u’jb’il

tu’n junjun k’wal.

Jun yek’b’il ti’j tkyaqil k’wal toj jun qlixje.

Nuk’b’il ti’j jun xpich’b’il: nuk’b’il ti’j tqanil tu’n tkanet, qe aq’unb’il te joyb’il tqanil, nuk’ul tqanil ex chiky’b’il tqanil xkanet mo xb’aj xpich’it.

Jun xjelb’il tqanil.

Nukb’il ti’j jun xjelb’il, b’inchil xjelb’il, nuk’ul amb’il, xjelil xjelb’il ex tz’ib’il tqanil xkanet tu’n xjelb’il.

Tz’ib’il tb’inchajtz una q’untl.

Tz’ib’il jun u’j te nuk’b’il twitz aq’untl tu’n t-xi q’i’yit.

Ti’chaq nkub’ tz’ib’it toj jun tqanil: tajlal q’ij, temb’il, tajlal amb’il, kyb’i xjal, ti’ xb’aj, txolb’il ti’j xb’aj ex tze’n pon b’aja.

Kokin u’j tz’ib’enqe te nuk’b’il kyjiky’ una q’untl.

Kb’inchil ex ktz’ib’il pakab’itz te q’umab’il xim ex nab’il.

Ttxolil kytz’ib’ajtz pakab’itz.

Kyq’ajq’ojil kyq’umlajtz yol toj jun pakab’itz.

Qe yol nchi xq’ajin toj jun pakab’itz.

Qe yol nchi ajb’in te q’ol ttxolil pakab’itz: nakaj, tze’n, noqit ex txqantl.

Ttxolil tyol pakb’ab’il ex tnab’il, tb’is ex txim ajpakab’il.


434323



8In okin qyol mam tu’n k’wal te xpich’b’il ex te joyb’il tqanil ojtzqib’il.

Nb’ant tjyon tqanil xpich’b’il toj txnaq’tzb’il.

Tu’mil ex ttxolil kyb’inchajtz xjelb’il te xpich’b’il. B’inchil jun xjelb’il tib’aj kyojtzqib’il qxjalil toj kyja ex toj kojb’il tuk’il junjun wiq yol tu’n jun ch’uq k’wal: tib’aj awaj kjo’n, utz’in ex nimq’ij.

Xpich’il tqanil jun yol mo jun ch’uq ojtzqib’il toj qkojb’il.

Tz’ib’il jun u’jb’il tuk’il tkyaqil tqanil kyaq’un k’wal nkanet tuk’il xpich’b’il.

Tu’mil ex ttxolil qanb’il kye xjel toj jun xjelb’il.

Aq’b’il tqanil nkanet toj xpich’b’il, toj txilyol, b’ib’ilyol, k’ub’ib’il.

Aq’b’il tqanil nkanet kyoj tqanil aq’untl ex kyxim xjal.

Nchi okin kykyaqil aq’unb’il te nuk’b’il tqanil xpich’b’il tu’n k’wal.

Nuk’ub’il tqanil xpich’b’il: ti’chaq b’aj, amb’il, tenb’il ex tajb’in.

Qe ttxolil te yekb’il tqanil xpich’b’il: swejin tqanil, tnuk’lajtz yol, tnuk’lajtz xim, juk’pib’il ex tajlal ti’chaq.

Nb’ant tnuk’u’n tojxix ttxolil tkyaqil tqanil xpich’b’il nkanet tu’n k’wal.

Tnuk’lajtz jun u’jb’il ex ti’chaq tku’x toj.

Jikysil ti’j tqanil xpich’b’il.

B’inchil tqanil amb’il, aq’untl ex kyaq’un xjal ti’j xpich’b’il.

B’inchil jun temb’il tqanil xpich’b’il toj jaxnaq’tzb’il.


454525



1Npujet toj twi’ k’wal nim yol nyolajtz ky’u’n xjal toj tkojb’il

In el tniky’ kyi’j tz’aqsb’il tqanil in ok tb’i’n kyxol xjal.

Npujet toj twi’ k’wal jni’ yol nyolajtz toj jun chma’b’il ex toj jni’ b’e kyu’n xjal toj kojb’il. Nchi b’in k’wal kyi’j yolb’il in

okin kyu’n xjal toj kykojb’il.

B’il ti’j yolb’in in ok toj jun chmab’il toj jaxna’qtzb’il.

B’il ti’j yolb’il in okin toj junjun q’ol tqanil kyu’n axnaq’tzal ex kyu’n xjal toj kojb’il

Nb’inchin k’wal nim aq’untl ti’j xkub’ tq’uma’n ajxnaq’tzal.

B’il ti’j toklen xmilal kyu’n junjun ajq’anil moqa ajyoq’il.

B’il ti’j yolb’il in okin tze’nku nxi’ q’oyet jun tqanil toj jaxnaq’tz.

Nkub’ kyyolin juntl maj ti’j matxa tz’el kyni’ky’ ti’j.

Kxe’l chiky’b’in tqanil tichaq oje b’aj toj kychwiqlal.

Nkub’ tyolin juntl maj ti’j matxa b’aj tb’in toj yolb’il teku xu’jin.

Nchiky’b’in kyuk’a tu’k’il ti’j tqanil ntzaj q’uma’n una q’b’il tqanil.

Ntzaq’b’en ex nxjelin k’wal t’ij nim xjel nb’ant toj jaxnaq’b’il.

In el tniky’ k’wal kyi’j: t-xjalil jun b’ib’itz, tenb’il, amb’il ex txqantl in ok tb’i’n toj nim xo’b’il yol.

Nchi pujet tqanil toj twi’ k’wal aqe tz’i’binqe una q’ajqanb’il, u’jyek’b’il, napokchwinqlal ex txqantl; aj kyjaw tsch’i’n ajxnaq’tzal.

B’inchb’il aq’untl te kyaje mo txqantl tqiky’.

In el tniky’ kyi’j tqanil ite’kux kyoj aq’una’b’il te ka’yb’ib’itz: yolb’il, xob’ilyol, ka’ybitz ex txqantl.

Nximin ti’ tajb’in tqanil aj qyolin: te q’umb’il tten xmilal, te sanjil, te tzalb’ajil ex txqantl.

Nmujb’in ti’j ttxolil yol ex in el tniky’ ti’j tq’ajq’ojil kyyol xjal.

Nyolin ti’j nim b’ixnaq’tz matxa tz’el tniky’ ti’j.

Nq’uman ti’j ti’chaq kb’ajel toj jun tqanil in ok tb’in, nchex tnab’lin qe xim ikyx kyxilen.

Nximin ti’j t-xilin tqanil nkub’ tu’jin mo in ok tb’i’n.

Npujet t-xim yol tu’n k’wal.


464626



Nchi kub’ tnuk’u’n tqanil juniky’ kyxim aqe oja chi ul toj tq’ob’ ex nximin ti’j tzaq’b’ilkye kxe’l.

B’a’nxix tz’aq’b’il kye xjel nxi tq’o’n aj ttzaj qanin te.B’inchb’il qe xjel nchi ajb’en te joyb’il tqanil.Nq’uman nim maj ti’j in ok tb’i’n tze’n nchi yolin xjal toj kojb’il.

Npujet toj twi’ jni’ yol nyolajtz kyu’n xjal tojile kojb’il.

2Nten yolil kyuk’il tuk’il tu’n tq’umet tqanil tze’nku in okan kyu’n xjal toj kojb’il.

B’a’nxix tq’ajtil toj twi’ ex qe tyol aj tyolin tuk’il mo kyuk’il tuk’a.

Qe wi’q aq’una’b’il tyolajtz yol: mu’ẍ toj twi’, nim toj twi’ tze’nku nyolin. Nyolin ti’j ila’ yol nyolajtz toj kojb’il

kyu’k’a tu’k’a.

Nxpi’ch’in ti’j junjun yol mikyxe tyolajtz tze’nku tyol.

Nyolin k’wal tojxix tumel kyuk’il tuk’il toj jaxnaq’tzb’il.

Toj ch’uqan nchi yolina k’wal tib’aj tumel yol Mam.

Nchi b’in k’wal t’ij tq’ajtil kyyol xjal toj kojb’il ex nkub’ kyq’uma’n juntl maj.

Toj ch’uqin ex toj kakab’chaq nchi yolin k’wal ti’j jni’ otziky’ toj kychwinqlal.

Nchi yolin k’wal ti’j tchwinqlal qtxu tx’otx’ tu’n matxa kub’ yaj tu’n winaq.

Nchi yolin k’wal toj ch’uqin ti’j txolyol tu’n tq’umet jni’ otziky’ toj kychwinqlal.

Aj tyolin k’wal kxel tka’yin qa kuj kq’ajtil twi mo qa cheb’a k-yolila kyuk’il tuk’il.Nchi okin tqanil tu’n aj tyolin kyuk’il tuk’il.Nq’uman kyi’j yol ntb’in kyoj nim xo’l tqanil yol. Aj tyolin k-okilxix yol tu’n tze’nkux tab’q’i tuk’il nyolin.

Nb’ant tnuk’b’inte k’wal toj ttxolil aqe tqanil nchi tzaj q’uma’n te.

Nuk’unxix nyolin ti’j oja tziky’ toj tchwinqlal.

Ch’iky’b’il ti’j tten jni’ ti’chaq at ttxlaj.

In okin txolyol tu’n, te q’umalte jni’ otziky’ toj tchwinqlal.

Nq’uman ti’jo b’ib’itz, yolb’itz ex txqantl yol oja chi tb’inte. Npon t-xim ti’j aq’untl kb’antil tuk’il tqanil ntzaj q’uma’n te.


474727



B’inchb’il ak’ajqanil, b’ib’itz, pakab’itz, ponb’itz, b’itz ex txqantl aq’untl noq yolin tten.

Toj kakab’chaq nchi q’uman k’wal ti’jo b’ib’itz ex yolb’itz.

Nb’inchin k’wal ila’ aq’untl ti’j tumel qyol mam toj ch’uqin.

Nb’inchin k’wal ila’ aq’b’il tqanil, b’ib’itz, pakab’itz, ponb’itz ex b’itz nchi b’itzajtz toj tkojb’il.

Nyolin kyu’k’a tuk’a toj xo’b’il yol ti’j nim tumil ntzaj tb’in.

Toj ch’uqin te kakab’chaq nq’uman k’wal nim yol tojxix ttxolil tze’nku in ok tb’in.

Nb’antl tyolin toj yolb’il kyuk’a tuk’il.Tojxix ttxolil tqanil nxi tq’uma’n kye tuk’a tze’n nyolin.

Nten yolil toj junjun chmab’il tuk’a tkyaqil tk’ujb’il tu’n tmuje’ t-xim kyu’k’il tuk’il.

B’a’nxix nuk’b’inte tqanil tze’n tajb’il t-xim.

Nb’inchin qe xjel ex kxel tnab’lin tzaq’b’ilkye ktzajil q’o’n.In okin jni’ kayb’ib’aj tu’n te q’umalte tichaq tb’i junjun ti’ at twitz tx’otx’.Nim tzalajb’il aj t-xikyb’it ex aj tpon b’aj jun yolb’in kyu’n k’wal ex tij xjal toj jaxnaq’tzb’il.

3Nchi pujet tqanil yolin k y t e n , tz’ib’inqe ex ite’kux kyoj tilb’il nchi ajb’en toj tkojb’il.

Nkub’ tyek’in tx’ixpub’il kyxol wiq tqanil: aqe nchi ok ka’yit, nchi ok b’i’yit ex txqantl.

Xkansil yekb’il t-xmilal tu’n tajb’en te aq’b’il tqanil kye tuk’il.

Nb’inchin k’wal il’a aq’untl in okin tu’n tch’iy yol toj tu’mel ex toj ttxolil.

Nkub’ tyeky’in k’wal tk’u’jb’il ti’j t-xmilal tze’n nyolin kyuk’il tuk’il.

Nq’uman k’wal ti’j q’ol tqanil kye’ tuk’il toj jaxnaq’tzb’il.

Nyolin kyuk’il tuk’il toj jaxnaq’tzil tib’aj t-xilen qyol toj kojb’il.

Nchi ka’yen toj b’e tze’n t-xi’ junjun b’e ex ja npon b’aja.

Nchi xnaq’tzan k’wal tu’n tnimix kyyol ex tu’n tb’ant junjuntl ak’ajyol kyu’n.

Nchi ajb’en yekb’il t-xmilal tu’n tchiky’b’it tnab’il t-xim kye tuk’il.In ajb’en tqanil njatz kyoj aq’unab’il tilb’il jun ti’.In okin aq’unab’il te mojb’ilte tu’n tel tniky’ ti’j q’ol tqanil kye xjal.

In el pujet tqanil tz’ib’in ex mya tz’ib’in toj twi’.

Nchi ok tyeky’in qe tilb’ilal at kyokin toj tanq’ib’il ex ite’ toj tkojb’il.

In el tniky’ ti’j ila’ tumel kyb’e xkotzon tkub’ toj junjun tnam.

In okin nim wiq tilb’ilal tu’n tel b’ant yol tojxix tumil kyu’n k’wal.


484828



4In ajb’en nim wiq tumel tze’n tu’n tb’ante tu’jin tojxix tu’mel.

Npujet toj tw’i ti’jo tz’ib’inku kyoj nim wiq t-xaq u’j.

Chiky’b’il kyxilen tilb’ilal ite’ toj tkojb’il. Nchi b’inchin jun tib’ilal tx’otx’

ex ntchiky’b’an tichaq kyxi’len.

Nchi u’jen k’wal toj ch’uqin tu’n tpujet tichaq ntq’uma’n u’j.

Nchi b’inchin k’wal ila’ u’j: aq’b’il tqanil, b’ib’itz, pakab’itz ex txqantl.

Ch’uqin te oxoxchaq kchi u’jen k’wal ti’b’aj tz’ib’inku toj txqa ‘uj.

Nb’inchin k’wal tnuk’ub’itz xnaq’tz ti’j na’jlajtz.

Nb’inchin k’wal ttxolil tnab’l ti’j nuk’ub’ilte na’jlajtz: teku tiky’ toj chwinqil, nb’aj ja’len ex kyi’ky’il toj chwinqlal.

Nb’inchin k’wal ila’ aq’untl tib’aj ttzajlen tz’ib’ te tkojb’il.

Ntz’ib’in k’wal kyi’j ila’ aq’unab’il tu’n tlijet xnaq’tzb’il t’ij u’jil.

Nxpich’in k’wal toj tkojb’il ti’j tichaq jaku tziky’ toj tchwinqlal.

Toj ch’uqin nchi tz’ib’in k’wal ila’ tyol tu’n tb’ant kynuk’u’n txolyol.

Chiky’b’il tqanil ntzaj kyq’o’n tilb’ilal ite’ toj jaxnaq’tzb’il.

In okin nim u’j tz’ib’inqe, tu’n tb’ant tu’jin tojxix tumel ex toj ttxolil.

Tmij xim toj jun tz’ib’in exqa txqantl xim nchi ajb’en te mojb’il.

Txolb’il tqiky’ jun tz’ib’in.

Tkub’ tnab’l ti’j nuk’ub’ilte na’jlajtz: teku tiky’ toj chwinqil, nb’aj ja’len ex kyi’ky’il toj chwinqil.

Nyeky’in ti’j taq’najtz una q’untl tze’n nxi’ qeyin ex npon b’aje tz’ib te tkojb’il.

Aj tkub tu’jin jun tz’ib’in, in el tniky’ ti’j t-xikyil jun il ex ti’chaq mya b’a’n tzulkanin tu’n.

Nchi b’ant nejqanil ti’j jun b’iyol tu’n tjeyt tqanil.

In okin nim wiq tumil sch’ib’il, tu’n tel tniky’ ti’j ila’ u’j q’ol tqanil.

In el tniky’ qe yol ex tuyol nkyq’uma’n ntna’n xjal: siq, niky’, b’il, mak ex ka’yb’il.

Qe yol nchi ajb’en te mujb’il kab’e xim mo tz’ib’in: tu’n, mya, teku, tu’ntzan, ex txqantl.

Aj tu’jin ti’j nim wiq u’j kxel tnik’u’n ti’chaq kb’antil ex ti’ tajb’il aj tu’jin.


494929



Aj tu’jin jun tz’ib’in in el pujet toj twi’ qa pakb’il mo q’ol tqanil.

Nchex tlajo’n aq’untl te kyaje kyjiky’. Nchi tz’ib’in k’wal kyxim ti’j tchwinqlal

kykojb’il.

Nchi tz’ib’in k’wal b’ib’itz, xim, pomb’itz, nab’itz, la’jqanil ex junjutl yol.

Ntz’ib’in k’wal ti’j ila’ tumel tze’n tu’n tjatza tkojb’il toj il.

Nchi jyon k’wal ila’ tumel tu’n miti’ pon kanen jun il toj kychwinqlal.

Nchi tzaq’b’en k’wal ti’j ila’ xjel toj jaxnaq’tzb’il.

Nchi xjelin k’wal ti’j nim tumel t-xnaq’tzajtz u’jb’il.

Nchi u’jin k’wal ti’j ila’ u’j ite’ toj jaxnaq’tzb’il tu’n tb’ant kyu’j’in tojxix tumel.

Njyon k’wal toj u’j tichaq ttxolil tu’n tb’ant tu’jil tojix tumel.

Nchi jyon k’wal ti’j ak’ajyol toj ila’ u’j chi okin tu’n tch’iy yol Mam.

Nchi yolin k’wal ti’j twitz xnaq’tz u’jb’il toj jaxnaq’tzb’il.

In okin tumxnaq’tz ex aq’unab’l tu’n tch’iy t-xim, tnab’l tu’n tjyon tumel u’jb’il.

In u’jin, nqanin tumel u’jb’il kyuky’il ajxnaq’tzal nchi aq’unan.

Nkanet il tu’n toj u’j nkub’ tu’jin ex nnej tnab’il b’isil ti’j tumel tze’n tu’n tkub’ naj.

In el pujet toj twitz tze’n nkub’ naj jun il kyu’n xjal tz’ib’inqe toj jun na’lajtz.

Nq’uman ti’j nim tzaq’b’il ex xjelb’il aqe miti’ nchi jatz yeky’in toj jun u’j.

Tz’ib’il tajb’il jun xjal aj tkub’ tu’jin jun tz’ib’in.Nkub’ tpa’n jnijo tichaq oje b’aj toj chwinqel ex junjun yol ntzaj tq’uma’n tku’x toj u’j. In el tniky’ ti’j jun tz’ib’in njatz tq’uma’n tqanil ti’j ob’aj ex qe ntzaj kyq’uma’n kyyol xjal ti’j jun ti’.

Nximin ti’j nkub’ tu’jin ex in el chiky’paj t-xim ajtz’ib’il toj twitz.

Nkub’ tyeky’in tze’n in ela pujeta t-xim ti’j jun b’iyol aj tkub’ tu’jan.

Wiq tumel tze’n tu’n tkujixa u’jin k’walJikyb’il ti’j u’jin k’wal a minti’ nq’ajte twi.Ch’isb’il kuj tiky’ tu’jin a minti’ nq’ajte twi.Nkub’ tk’ujin tumel u’jb’il matxi b’aj taq’in.Tajb’il tu’n tu’jin kyi’j pakb’ab’il u’j: xq’ajyol, txolb’intz, pakab’, b’ib’itz.


505020



5Nchi b’ant u’j tu’n te aq’b’il tqanil ex pakb’ab’il yol, nuk’unxix tten txo’w kyi’j ex jni’ b’iyol tz’ib’in kyoj.

In ok tyeky’in ila’ ttxolil tu’n ttz’ib’ajtz junjun u’j te aq’b’il tqanil.

Nuk’b’inte ttxo’w ti’j jun u’jb’il: Tb’i u’jb’il ex tz’aqsb’il tb’i. Toj ch’uqin nchi b’inchin ti’j u’j

tz’aqlen tten.

Nchi tz’ib’in kyxim toj il’a u’j

Jyol tqanil ti’b’aj ttxuyil yol exqe tq’ob’ yol toj junjun piẍ yol.

K’wel kytz’ib’in kyxim ex kyna’b’l toj tumel.

Tz’ib’il tkyaqil yol in ok tb’in toj jaxnaq’tzb’il ex kojb’il toj pk’ojin kyten

Yolil toj jun yolb’il ti’j tna’b’l ex ttxim.

Tz’ib’il aq’b’il tqanil toj ch’uq kytten k’wal.

Nchi tz’ib’in ila’ wiq tqanil in okin tumel tz’ib’il kyu’n.

Nb’inchin kyi’j ila’ u’j q’ol tqanil toj jaxnaq’tzal ex toj kojb’il.

Nchi tz’ib’in k’wal ila’ aq’b’il tqanil toj u’j ex toj ttxolil tz’ib’inte kyu’n.

Nchi b’inchin ila’ aq’unab’il tu’n tq’umet il’a tqanil toj jaxnaq’tzb’il.

Toj ch’uqchaq nchi tz’ib’in k’wal ti’j toklen nuk’ub’il yol.

Nb’inchin k’wal ila’ txol yol toj nuk’ub’ilte tten txolyol.

Tmij xim toj junjun tnejyol.

Wiq tnejyol: jaqb’il, tmij ex jupb’il.

Wiq tnejyol noq tu’n nyolajtz toj, te: chiky’b’il, kub’sil k’ujb’aj, na’b’il jun ob’aj ex q’ol tqanil.

In el tniky’ ti’j kyajb’il nim wiq tz’ib’in.

Ntz’ib’in ky’ij u’j nchi okin te aq’b’il tqanil, nkub’ tb’inchin tze’ku ttxolil tz’ib’il.

Tx’ixpub’il kyxol nim wiq u’j nchi ajb’en toj qaq’in: Txolb’il ti’, yeky’il tqanil, q’ol tqanil, q’unb’il tzalajb’il, sanjilu’j, ch’intqanil ex txqantl.

In ok tajtzqin u’j q’ol tqanil ex nb’inchin tqanil toj jaxnaq’tz ti’chaq nb’aj toj kojb’il.

Aj ttz’ib’in kchi k’wel tnik’u’n biyol tze’n nchi kub’ nik’u’na kyoj u’j aq’b’il tqanil.

Nchi ajb’en ila’ wiq tilb’ilal ite’ku kyoj u’j aq’b’il tqanil aj ttz’ib’in.

Qe wiq txolyol nim kyxilen.

Nchi ajb’en wiq yol tu’n aj ttz’ib’in jun tnejyol.


51512!



B’inchil u’j te ch’otjil ex pakb’ab’il yol toj ttxolil ttz’ib’ajtz junjun u’j.

Tx’ixpub’il toj nuk’b’inte jun txolintz’ib’ ex jun xawinpakab’.

Nb’inchin k’wal ti’j ila’ b’ib’itz nchiyolajtz toj tkojb’il.

Nmujb’in k’wal ti’j b’ib’itz tuk’il qiky’yol.

Njyon k’wal ti’j ak’ajyol toj pakab’itz ex nb’inchin ila’ pakab’itz ti’j qtxu tx’otx’.

Ntz’ib’in k’wal kyi’j b’ib’itz nkub’ kyq’uma’n xjal toj kojb’il.

Ntz’ib’in k’wal kyi’j ila’ b’ib’il toj tu’j.

Nnuk’un k’wal ttxolil tyolajtz yol toj tkojb’il.

Ntz’ib’in k’wal ila’ txolyol tojxix tu’mel tib’aj tchwinqlal tx’otx’.

Ntz’ib’in k’wal ti’j ila’ wiq tz’ib’il tx’olb’inxix: b’ib’itz, ka’ylajtz, pokchwinqla ex ab’xnab’il

Ntz’ib’in k’wal ti’j toklen yol Mam toj tkojb’il ex toj tchwinqlal.

In aq’unan k’wal ti’j mujb’in ex pab’il tz’ib’in toj junjun yolb’in.

Toj ch’uqchaq nb’inchin k’wal ila’ tuyol tu’n tmujit tumel ttz’ib’ajtz junjun tz’ib’il.

Aj ttz’ib’in ti’j jun u’j kchi okil ila’ aq’unab’il nchi ajb’en te tz’ib’il pakb’ab’il.

Nxkansin kyi’j tz’ib’in pakb’ab’il. (xawinpakab’, tnejpakab’, pakab’).Njyon tu’mil moqa ttxolil tz’ib’in ite’k twitz u’j tu’n tel ch’iy ttz’ib’in.

In el tniky’ kye tz’aqsb’il jun tz’ib’in tx’olb’inxix: Tb’i u’jb’il, b’iyol, tajb’il, temb’il, amb’il, tqiky’ nb’aj, txjalil ex tze’n npon b’aja xim.

Wiq tz’ib’in tx’olb’inxix: na’b’il, ab’xna’b’il, ka’ylajtz, pokchwinqlal ex napokchwinqlal.Mujb’ab’il kyxol wiq tz’ib’in tx’olb’inxix: b’ib’itz, ka’ylajtz, pokchwinqla, ab’xnab’il ex junjuntl yol nyolajtza.

In okin nuk’b’il tzqib’yol tu’n aj ttz’ib’in nim wiq tz’ib’b’in.

Qe tuyol nchi ajb’en te q’ol jun xim mya ikyxixja tze’n tz’ib’inqa.Qe yol nchi ajb’en te mujb’il kyxol txqantl yol tu’n tb’an jun tz’ib’in.Qe tuyol nchi ajb’en te mujb’il kab’e xim.

Qe txolyol nchi ajb’en te xikyb’il, chiky’pil ex wi’pin jun tnejyol nkub’ ttz’ib’in.

Qe txolyol axb’il, xjelb’il ex ka’ylaj nchi okin aj tkub’ tz’ib’it jun tx’olb’ib’il.

Kyokin txolyol te axb’il ex mya’b’il kyoj tnejyol aj tz’ib’in


52522"



6In okin nim tu’mel tu’n k’wal tu’n tnimix mo tch’iy tyol.

Nchi ajb’en nim kyxilen yol tu’n k’wal aj tz’ib’in.

Nximin k’wal kyi’j yol aqe miti’ in el tniky’ ti’j kyxilnin. Toj ch’uqchaq nb’inchin k’wal ila’ tuyol

tu’n tmujit tumil ttz’ib’ajtz junjun tz’ib’il.

Nchi kub’ tq’uma’n k’wal aqe yol aqe miti’ in el tniky’ ti’j kyxilen.

Nxpich’in k’wal kyuk’il tij xjal ti’j tz’elpona junjun yol aqe mina in el tniky’ kyi’j.

Nmuch’sin ti’j jni’ tz’elpina junjun yol aqe mya’ ojtzqi’nqe tu’n ti’tzan chi elpuna.

Ntz’ib’in k’wal kyi’j yol junx kyxilen toj jni’ nb’aj kub’ ttz’ib’in.

Ntz’ib’in k’wal kyi’j yol mya’ junx kyxilen.

Nchi kub’ tmujb’an k’wal aqe yol ila’ kyxilen toj tu’j.

Nchi kub’ tpa’n k’wal aqe yol junx kytz’ib’ajtz me junxil kyxilen exqe mya junx kytz’ib’ajtz me junx kyxilen.

Nkub’ ttz’ib’in jni’ in el tniky’ ti’j txilen jni’ q’umb’itz nb’aj yoljatz toj tkojb’il.

Nkub’ tq’uma’n jni’ tx’ixpub’il aqe ate’ toj tyol kywutz tuk’il.

In el tniky’ ti’j t-xilen jun yol tz’ib’in toj jun tnejyol.

Nchi okin yol tu’n aqe junx kyxilen toj jni’ nkub’ ttz’ib’in.

Nchi okin yol tu’n aqe mya junx kyxilen toj jni’ u’j nb’aj kub’ ttz’ib’in.

Nchi kub’ tmujb’a’n aqe yol ila’ kyxilen.

Nkub’ tka’yin aqe yol junx kytz’ib’ajtz me mya junx kyxilen exqe yol mya junx kytz’ib’ajtz me ikyx kyxilen.

In el tniky’ ti’j kyxilnin junjuntl yol aqe nchi okin tu’n toj tkojb’il me te junxitl yolqe.

In el tniky’ ti’j tx’ixpub’il yol in ajb’en toj tkojb’il

In el tniky’ ti’j kyxilen jni’ q’umb’itz nb’aj yolajtz toj tkojb’il

Nkub’ tyek’in jni’ tx’ixpub’il toj tyol: Tze’n yolin jun xjal, tze’n chi yolin xjal toj jun kojb’il, qe q’umb’itz nchi yolajtz exqe tuyol b’inchenqe.


53532#



7In okin jikyb’il yol mam tu’n k’wal aj ttz’ib’in.

Aj ttz’ib’in kchi okil yol ex kyq’ajtil yol oja chi kyij b’ant toj jikyb’il yol.

In el tniky’ kyi’j tz’aqsb’il jun yol: tqajtil ex qe techtz’ib’.

Nchi kub’ tyeky’in aqe tal junjun yol tze’n tq’ajtil exqe tilb’ilal junjun yol toj tyol.

Nchi okin techil u’jin tu’n aj tu’jin ti’j jni’ tz’ib’in toj tu’j.

Nyeky’in kyi’j techil kye tuk’il ex nkub’ tq’uma’n tq’ajtil.

Nkub’ tq’uma’n tumel ttz’ib’ajtz jun yol kye tuk’il.

Nchi kub’ tpa’n aqe yol kujxix nkub’a jun tq’ajtil aj tkub’ qq’ajtin. Mo aj tkub’ tq’uma’n.

Nkub’ tyeky’in k’wal alkye lok’yol, witzyol ex je’yol.

Nkub’ tq’uma’n jni’ taq’un nb’ant kyuk’il tuk’il toj jaxnaq’tzb’il kyi’j ipyol niky’x kyaq’un ex mina niky’x kyaq’un.

Nchi okin aqe nchi tx’ixpunte ka’yb’ib’aj tu’n aj taq’unan kyi’jqe twiqil yo toj tyol.

Nkub’ tq’uma’n aqe twiqil b’ib’aj ex nkub’ tyek’in ajo b’ib’aj toj txolyol.

Nkub’ tq’uma’n ajo tze’n in oka tu’n aj taq’unan kyi’jqe xulil k’mol yol toj tyol.

Kyokin techtz’ib’, tech tz’ib’il ex txqantl tilb’ilal in ajb’en aj ttz’ib’in k’wal.

Tx’ixpub’il kyxol kyq’ajtil yol ex mujb’ab’il kyxol techtz’ib’ – q’ajtil.

In el tniky’ ti’j txilen ttz’ib’ajtz jun yol, q’ajb’il mo ajo tjuniky’il.

In el tniky’ te nuk’b’inkye yol: Lok’yol ex qe tz’ab’yol (witzyol – Je’yol)

Nchi ajb’en ipyol tu’n k’wal aj ttz’ib’in jun u’j. (qe yek’il xjal, yek’il amb’il)Nchi ajb’en tx’ixpub’il ipyol exqe ka’yb’ib’aj, ka’yipyol kye tenb’il, amb’il, miti’ nkytziyin, kyten ex mya’ nkyij q’anchalin ti’j. Wiqil b’ib’aj. (B’ib’aj tze’nx etzb’ilkye ex b’ib’aj tze’nx b’inchb’il)

Nb’inchin kyi’j xulil k’mol yol toj tyol.

Ntx’ixpin ex nb’inchin kyi’j yol nchi el anq’in ti’j juntl, tze’n b’inchinqe yol toj tyol.

Nmujb’in yol aqe junx kytzajlen, toj junx ttemb’il nchi ajb’ena mojqa te junx payolqe.


54542$



Ntz’ib’in kyi’j txolyol tzenkux nuk’b’il ttxolil ttz’ib’ajtz yol mam.

In el tniky’ ti’j twiqil txolyol ti’j tze’n ntzaj q’uma’n te. Qa jun tziyil txolyol, mi’ tziyil txolyol, xjelb’il txolyol ex txqantl.

Nej nchi kub’ tb’i’n txolyol aj ttzaj q’uma’n te ex ntzaj tq’uma’n ti wiqil txolyol.

Nchi kub’ ttz’ib’in junx aqe junjun twiqil txolyol tzenkux nuk’b’il ttxolil ex qa jun mo kakab’ tten junjun txolyol.

Ntz’ib’in kyi’j txolyol tzenkux tu’mel nuk’b’ilte mo ttz’ib’ajtz jun txolyol.

Ntzaj tyek’in ajo b’ib’aj toj txolyol qa toj te ajb’inchil.

Ntz’ib’in kyi’j u’jb’il tojxix tumel ttxolilyol tu’n tze’n ttz’ib’ajtz tyol me tu’n tel tniky’tzajtz ex tb’anil nuk’b’inte xim.

Ntzaj ttxolb’in alkye tumel t-xim aj txi qe, aj tkub’ tchiky’b’in ex aj tpon b’aj twi’ tyol aj ttz’ib’in.

Nkub’ tq’uma’n ja’chaq tumel in ajb’ena junjun techil u’jin tu’n aj taq’unan.

Ntzaj tch’iky’b’in ajo tumel tze’n tu’n tb’ant kymujb’et techil yol ex jni’ tu’mel tu’n ttz’ib’ajtz tyol.

Nchi kub’ twiqin txolyol tzenkux nuk’b’il ttxolil, txolyol junx tten ex kakab’ tten.

Toj tumil nchi kub’ tnuk’u’n tnejb’inte txolyol.

In ajb’en b’ib’aj tu’n te tmijin ajb’inchil.

B’ib’aj miti’ nkub’ q’umet aj ttz’ib’in txolyol.

Nchi kub’ tb’inchin txolyol kyuk’il ajb’inchil ex pakb’in kab’ tten toj tyol. Nchi okin tx’ixpub’il yol aqe nchi tziyin, miti’ nchi tziyin nchi xjelb’in ex njaw ka’ylaj kyu’n.

In okin ila’ wiq tx’ixpub’il yol tu’n. Qe Tajlal xjal, ttenn ex amb’il.

Nchi ajb’en b’a’nxix tumil tz’ib’il tu’n k’wal aj ttz’ib’in ti’j jun u’jb’il.

Ntz’ib’in kyi’j u’jb’il me in okinxix tumel ttxolilyol tu’n tze’n ttz’ib’ajtz tyol me tu’n tel tniky’tzajtz ex tb’anil nuk’b’inte xim toj. Nkub’ tnuk’un aqe t-xim aj txi qe, aj tkub’ tchiky’b’in ex aj tpon b’aj twi’ tyol toj jun tz’ib’in. Nkub’ taq’pin techil u’jin toj tyol.

Nkub’ taq’pin ajo tumel ttxolil tze’n tu’n ttz’ib’ajtza tyol. Nkub’ taq’pin ajo tu’mel tze’n tu’n kykub’ q’met junjun yol toj tyol. Nkub’ taq’pun ajo ttxolil ex tumel tze’n tu’n tkub’ nuk’et tyol, tu’n tten ttxolil, tnejil a b’ib’aj, nq’mante tqab’ ex ka’yb’ib’aj.


55552%



8N b ’ a n t x i x tnik’unte tqanil njatz kyoj nim wiq u’j.

Nkub’ tnuk’u’n Tkyaqil tqanil ti’j tkyaqil twiqil u’jb’il nkanet tu’n.

Qe tumil tu’n tjyet tqanil kyoj u’j.

Wiqb’il tqan tqanil tz’enkux b’iyol k’wel aq’unet: pujb’ilyol, u’jb’il, nimaq u’jb’il ex txqantl.

Tze’n tu’n tajb’en pujb’ilyol.

In el tniky’ ti’j tqanil ntzaj kyq’o’n tilb’ib’ilal iteku toj jun u’j.

Nchi ajb’en nim wiq ximb’inch ate’ toj tkojb’il tu’n tjyet tqanil.

Qe ximb’inch nchi okin te joyb’il tqanil: Paqanil, joypaqanil ex txqantl aq’unab’il ka’yb’ib’itz.

In ajb’in ila’ twiqil talb’exnaq’tz tu’n k’wal tu’n tb’ant ttx’ixpin jni’ tqanil kyuk’il tuk’il. Tze’nqe ch’otjin, yolin, pakb’an ex txqantl.

In ajb’en ila’ twiqil txak’b’il tu’n tb’ant tmujb’it tqanil.

In okin txak’b’il tu’n aj tok tmujb’il kyaqil tqanil aj tb’aj xpich’in toj jni’ aq’b’il tqanil.

Nb’ant tnuk’unte jni’ tqanil tuk’il txak’b’il aj taq’unan kyuk’il jni’ techil mo tilb’ilalil, ex txqantl.

Nchi kub’ tka’yin jni’ uj’b’il oje chi b’aj ttz’ib’in tu’n tb’ant tel kyniky’ txqantl xjal ti’j.

Nb’ant txak’b’il ja ntq’umana jni’ ti’chaq tu’n tb’ant ex tze’n tu’n tb’anta xnaq’tzb’il alkye amb’il, ti’chaq tu’n txi b’inchit ex txqantl.


57572/



1

In el tniky’ k’wal ti’j nim wiq tqanil nq’onte tumel tu’n tb’ant una q’untl tojxix tb’anil.

Nchi ok tyeky’in yol ajo ntzaj k y q ’ u m a ’ n tu’mel tze’n tu’n tb’et una q’untl toj tu’mel.

B’ib’il ti’j b’ixnaq’tz nkub’ yolet Tu’n kyok k’wal xnaq’tzil ti’j yolb’in ti’j jun ti’ toj ch’uqin mo k’lojin.

B’a’n tu’n kytzaj txoket tijxjal q’ol jun yol toj jaxnaq’tz.

Kb’ilxix ti’j yol in ok toj jun chmab’il.

Kb’il ti’j yolb’in in ok toj jun b’ib’itz.

Q’umal tqanil tb’inchajtz ti’chaq tu’n tkub’ kyb’inchin k’wal, b’a’n qa aq’untl ex yekb’il kyxmilal.

Kchi yolil juntl maj k’wal ti’j in ok kyb’in, tu’ntzan tel kyxob’il tu’n kyyolin.

Kxe’l amb’il kye k’wal tu’n kyyolin kywitz kyuk’il.

Kchi b’inchil tilb’ilal k’wal ti’j tkyaqil nkub’ kyxnaq’tzin.

Yek’b’il kyi’j yol nkyq’uma’n tu’mel tb’inchajtz jun aq’untl: tnejel, ti’ lipchetz, twi’pin, tkab’, toxin ex txqantl.

Yek’b’il kyi’j yol nkyq’uma’n tten, toj tenb’il: jawne, toj ttx’uk, tu’mil b’a’nq’ob’aj, niky’aj yaq, tu’mil ẍnayej, toj niky’aj, ex txqantl.

Siky’b’il tqanil axix tajb’en toj jun xim nxi yolet ex ajo tqanil inajb’in te mojil.

K-elil tniky’ te tqanil noq aj tok tb’in tkujil twi jun xjal aj tyolin qa nchi yekj tq’ob’, ex ti tajb’il xjal nyolin

Nb’ant tsk’onte qe yol ntzaj kyq’o’n t-xilin tu’mel yekchb’il tu’n tb’antxix jun aq’untl.

B’inchb’il aq’untl ntzaj tchiky’b’in tu’n qxi’ toj juntl plaj tenb’il: tzichi’n, jawni, kubnil, okne, elneIn ajb’en xim ntzaj kychiky’b’in txqantl xjal tu’n tb’ant jun aq’untl.Chi k’wel b’i’n yol, ajo ntzaj kyq’ma’n jni’ kyxol kab’e mo txqantl ti’chaq, ja’xix tkub’a ex qe yek’b’il ilxix kyi’j tu’n kyok ka’yet.

Nchi ok tyeky’in tqanil nimxix kyoklen te tchwinqlal ayej nchi tzaj yolin tu’n juntl xjal exqa nchi etz toj xob’ilyol, tu’ntzan kyajb’in te nuk’b’ilte taq’un.

Chi k’wel kyb’i’n tqanil nchi tzaj q’uma’n moqa nchi etz yolin toj xob’ilyol qa axix kyokin te qchwinqlal.

Nuk’b’il qe tb’anil xim tu’n kyxi yolit kye txqantl xjal moqa toja xob’ilyol

Chi ajb’el tqanil nchi tzaj yolin kyu’n xjal moqa nchi etz toj xob’ilyol tu’n tkub’ nuk’et tu’mil aq’untl (Qajb’il aj t-xi xkye jun aq’untl, siky’b’il jun ttxuyil b’ixnaq’tz ex qe xim chi onil ti’j, tu’n kykub’ b’isit tilb’il chi ajb’il te mojb’il aq’untl).


58582(



2

In ajb’en yol tu’n k’wal tu’n tkub’ t c h i k y ’ b ’ a n t-xim, jun tqanil ex jni’ tajb’il kywitz tuk’il.

Nti’ t-xob’il tu’n tyolin kyoj nim wiq chmab’il ex nik’u’n kyte’n t-xim.

Tajxix yolin kyxol xjal toj jun chmab’il moqa noqx toj jun tenb’il.

Kxe’l amb’il kye k’wal tu’n kyyolin kywutz kyuk’il.

Kb’il ex k’wel tq’uman k’wal juntl maj ti’ nkub’ yolin twitz.

Kxe’l jyol tqanil ti’j tu’mel q’olb’il toj tkojb’il, kyuk’il tman ex tijxjal.

Kb’il, kyolil ex ktzaq’wel kyi’j xjel ti’j tkyaqil xnaq’tzb’il nkub’ aq’unet junjun q’ij, tu’n tb’ant kyq’uman kyxim, kynab’il ex kyb’is.

Kchi b’inchil tilb’ilal tkyaqil nchi kub’ kyxnaq’tzin.

Kb’inchil ky’i’j kykyaqil tilb’ilal ex techil tqanil ti’chaq nchi okin toj tkojb’il ex tnam.

Tz’ib’il qe yol nchi okin te q’olb’il, chjontb’il ex najsamb’il.

Aj t-xi yolet jun b’ixnaq’tz il ti’j tu’n kyokin xim ntzaj kyq’o’n tu’mel aj t-xikyb’et, ttx’ixpet ex aj tpon b’aj.Kyq’umlajtz xim ntzaj kyq’o’n tu’mel nuk’in tten jun aq’untl.

Aq’unab’il ex tu’mel tze’n tu’n qyolina kywitz xjal: Txolilin tel yol, tq’ajq’ojil yol, kyajb’en qq’ob’ tu’n tchiky’b’et xim.

Nchi ajb’en ila’ wiq aq’b’il tqanil tu’n k’wal tu’n kykub’ t c h i k y ’ b ’ i n t-xim.

Chiky’b’il ti’j jun nb’aj ti’j xjal moqa jun kojb’il.Tajxix tu’n tyolin kyoj: ch’otjil, wipin yol, tzaq’b’in yol, ex txqantl.

Nchi kub’ b’inchet tqanil yolin kyte’n tu’n tkub’ kyk’u’j xjal, tu’n t-xi q’et jun pukb’al moqa noq tu’n t-xi chiky’b’et jun ti’chaq.

Nchi okin b’a’nxim q’olb’il tu’n, tze’nku nyolin kyuk’il xjal.

Chi okil nim wiq tu’mel tz’e’n tu’n kyxi q’umeta xim nchi ajb’en toj anq’ib’il Maya-Mam.

Nkub’ yek’et qa nxi q’et kyoklin txqantl kyxim ex tu’mel kychwinqlal xjal exqa mina chi kub’ xmayet.

Nchi kub’ tnuk’u’n kyxim tuk’il, tu’n kyajb’in aj t-xi tq’uma’n jun tu’mel tz’e’n tu’n tel b’a’n ju mya b’a’n.

Ntzaj tqanin anb’il tu’n ttzaj tq’uma’n jun tu’mel tzen tu’n tb’anta jun mya b’a’n, chi ajb’il yol tu’n aqe nkyq’uma’n txikyil, nuqpil ex wipin jun b’iyol.

In aq’unan toj ttxolil aj tok jun ch’otjil kyxol tuk’il: tzaq’b’in yol, se’wtenb’il, ex txqantl.


59592)



3

Nchi b’ant tqanil tu’n k’wal, y o l i n k y t e n , tilb’inkyten ex t i lb’en -yo l in, tu’n kyajb’en te mojb’ilkye aq’untl te k u j s b ’ i l xnaq’tzb’il.

In ajb’en tqanil, q’anchal mo mya q’anchal tku’x toj jun u’j tz’ib’in moqa noqx tilb’ilal.

Chiky’b’il ti’j jun tilb’ilal ex ti’j jun tz’ib’in nim tilb’il tku’x toj.

K’wel kyka’yin ex ktzajil kychiky’b’in k’wal nim wiq tilb’ilal nchi ajb’en toj jaxnaq’tzb’il ex toj kojb’il toj ch’uq’in.

Chi elitz q’iyet k’wal ka’yil jni’ tilb’il ite’ toj kojb’il ex k’wel kytz’ib’in ti’ kyab’in.

Toj ch’uqin k’wel kyb’inchin k’wal qe tilb’il nti’qe toj kykojb’il ex jaxnaq’tzb’il.

Kb’inchal k’wal ti’j kyilb’il tenb’il nim kyoklin ite’ toj tkojb’il (qe janab’, nim jatnam, jaxnaq’tz, jakawil, xpotzb’il, jaq’anil, qe xoch ex txqantl).

Kchi yolil k’wal toj ch’uqi’n, ti’j nim kyoken tilb’ilal toj kojb’in.

K-aq’unal k’wal toj ch’uqi’n tu’n kyok tojtzqi’n jni’ tilb’ilal ite’ toj jun xk’utz’ib’.

K’wel kytz’ib’in k’wal toj piẍin u’j tze’n chi elpina jni’ tilb’il oja b’aj taq’unan.

Nchi okin tqanil q’inqe tu’n jun tilb’il, exqa noqx ti’chaq ite’ toj anq’ib’il Mam: chemaj, binchk’wil, txolb’alq’ij, ex txqantl.

Nximin kyi’j tilb’il ex yek’b’il ite’ toj anq’ib’il Maya-Mam.

In el tniky’ ti’j kyokin tilb’il nchi ajb’en toj ojtzqib’inchb’il teku anq’ib’il Maya-Mam.

Nchi okin nim wiq tu’mil tze’n tu’n tela kyniky’tzijil tz’ib’in tuk’il tilb’il: xpich’b’il kyi’ja wiq tilb’ilal, mujb’il kyte’n tilb’ilal exqa tilb’il nchi mojin ti’j jun tz’ib’in.

Nchi oken tilb’ilab’il ite’ toj anq’ib’il Maya-Mam, aj t-xi tq’o’n jun tqanil

Nchi ajb’en tq’ob’ tq’uqil na’lajtz binchinqa tuk’il tilb’ilab’il.

In el tniky’ ky’ij techil nchi ajb’en yek’il tb’e xkotz toj tkojb’il, ttanmi ex twitz Paxil.

Nchi ajb’en tilb’ilab’il teqeku anq’ib’il Maya-Mam tu’n t-xi q’et jun tqanil: chemaj, b’inchk’wil, wiq txolb’alq’ij ex txqantl.

In el tniky’ tz’e’n tu’n tok tilb’il tkojb’il: yek’b’il b’e, ja ite’ya nim kyoklin tenb’il (Jana’j, jaxnaq’tzb’il, k’ayb’il tk’wa xkotz, wab’il, xpotzb’il, tjakawb’il, ex txqantl).

Nchi ajb’en tilb’ilab’il itekux toj xkutz’ib’


60603=



4

In u’jin kyi’j tz’ib’in, ex nchi jaw tsik’o’n aq’unb’il b’a’n chi okin tu’n aj tb’aj tka’yin mo tneno tze’n nuk’b’inkye, ti’j xnaq’tz ntzaj kyq’o’n ex ti’ kyajb’il tz’ib’in.

In u’jen kyi’j tz’ib’in ex nchi ajb’en nuk’b’il kyten nim wiq tz’ib’in, tu’n tjyet b’a’nxix tqanil.

Joyb’il tqanil toj nimu’j: nuk’in tuk’il techtz’ib’, najb’en jun techtz’ib’ te q’ol tu’mel tu’n tjyet axix k’loja.

Tjunalx mo toj ch’uqin, k’wel tka’yin ex tu’jin k’wal qe u’j tz’ib’inqa.

Kyoj piẍin u’j k’wel ttz’ib’in tmijin xim kjawitz ti’n kyoj u’j oja chi b’aj tu’jin.

Tjunalx mo toj ch’uqin k’wel tb’inchin qe txotuyol tuk’il tqanil oja b’aj tu’jin kyoj nim u’j.

Ok chi jawitz ti’n kyxilen yol kyoj pujyol.

Kchi k’wel ttz’ib’in k’wal tal tqan kyijo u’j oja chi b’aj tu’jin.

K’wel nuk’et jun ttx’uk ja, ja’ tu’n kykub’a jni’ aq’untl ex aq’unb’il te u’jb’il.

Kyokin tilb’il tx’otx’: tu’n tel tniky’ ex tokin tilb’il tx’otx’ se’win, tu’n tel tniky’ ti’j jni’ tjawa tx’otx’ tib’aj plow ex jni’ tqan a’.

In ajb’en u’j yek’b’il tajlaj yolb’il: nuk’b’inte, kyajb’in b’ib’aj te yek’b’il, tnej chikyb’il qe k’aẍjil ex tqanil tz’ib’in kyoj tnejil t-xaj u’j.

In el tniky’ ti’j tqanil nik’u’n tten tuk’il tilb’ilab’il

Tokinxix tu’n tkub’ u’jet txolb’il qe xnaq’tz toj jun u’j, (tu’n tel tniky’ tz’e’n nik’una)

Nchi okin sak’il te u’jb’il, tu’n tjyet b’a’nxix tqanil.

Nchi ajb’en nim wiq tu’mil sch’ib’il u’j tu’n: tkyaqil, sk’o’n ex jyo’n

Nchi el q’iyet mya b’a’n aj tsch’in u’j

In u’jen jun paqx ex in el tniky’ ti’j nkub’ tu’jen

N c h e x tb’inchinxix aqe xnaq’tz ite’kux kyoj tz’ib’in oja chi b’aj tu’jin.

Nchiky’b’in ti’j nchi kyxilen jni tilb’ilab’il, tilb’il, witzb’il ex txqantl techb’il at ttxlaj.

In el tniky’ te tqanil ntzaj kyq’ma’n tilb’ilab’il ite’ tuj jaxnaq’tzb’il, toj kojb’il ex toj nim tnam.

Nchi tyeky’in xim axix kyokin toj jun u’j ex aqe xim noq te mojb’il iteku


616131



Nchiky’b’in ti’j t-xolb’inte jun b’a’nb’aj tz’ib’in toj jun u’j

In ok tq’o’n twi’ kyi’j yek’b’ilxix ntzaj kyq’uma’n nuk’b’il anb’il, toj jun b’a’nb’aj tz’ib’in toj u’j: Ttxlajele…, aj tb’et…, ti’jxa…, tzentz…, tnejil…

In ok tyeky’in txikyil jun b’a’nb’aj ex ti’tzan ktaq’il aj tponb’aj.

Nxi tnab’lin tz’e’n ponb’aja b’i’yol toj jun u’j

Nchi b’ant nejqanal tu’n

Nchi ok tyeky’in chiky’b’il ntzaj kyq’uma’n tu’mil te jotx ex aqe ntzaj kyq’uma’n noqx te jun ch’uq.

In ok tq’o’n xjelb’il kyi’jo tqanil nchi jaw tsk’o’n tu’n tb’ant jun taq’un.

Nchi kub’ t-xpich’in u’j tu’n tel tniky’ qa jun b’a’nmaj tz’ib’in kyoj mo jun t-xim ajtz’ib’il.

Nkub’ tch’iky’b’in ti’tzan kynab’il qe xjal nchi yolin toj u’j.

In ok tyeky’in ja’ ntxalpija tqanil, qa ajo b’iyol toj jun tz’ib’in noqx te tzitib’ jun xjal.

Pab’il kyxol jun b’a’nmaj ex t-xim jun xjal

Nchi jaw tsik’o’n plaj tz’ib’in ajo ntzaj q’onte kujsb’il tz’e’n in ela tniky’ aju’jil.


626232



5

Nchi b’ant ttz’ib’in tu’n te aq’b’il tqanil ex pakb’ab’il yol toj Mam yol ex kyxol anq’ib’il.

Ila’ wiq tz’ib’in nchi ajb’en tu’n, aj tkub’ ttz’ib’in jun taq’un

B’inchb’il chik’b’il tz’ib’in: siky’b’il b’iyol, nuk’b’inte, tz’ib’il chiky’b’ilte, chiky’b’il xikyb’inte ex ti’tzan kyjel tq’o’n aj tpon b’aj.

k’wel b’inchet jun xnik’u’j ti’j jun b’iyol, kyu’n junjun xnaq’tzanjtz

Kchi xpich’ilk’wal kyoj u’j.

Il ti’j tu’n tu’n kyantzin k’wal kyi’j: pakab’itz, b’itz, ajxna’b’itz, kayla’jtz, noqxyoltz, oksab’itz, pokchwinqlal ex napokchiwinqlal.

Kchi iky’ex k’wal q’umalte jni’ pakab’, ajxna’b’il, kayla’j, noqxyol ex txqantl kywitz kyuk’il.

B’a’n tu’n kyu’jin k’wal kyi’j ila’ wiq u’jb’il tu’n tajqelin kysch’in u’j.

Kchi okil tb’i’n tqanil nchi etz toj xob’il yol.

Toj piẍin sle’w u’j, ok k’wel tz’ib’et junjun xim b’a’n te qchwinqlal tu’n kyok lak’b’et toj jaxnaq’tz ex toj txqantl tenb’il.

Tz’ib’il kub’sal kyk’u’j xjal: siky’b’il b’i’yol, yek’b’il t-xim xjal.B’inchb’il tz’ib’il nchiky’b’in ti’j jun b’i’yol: chiky’b’il, jupb’il aq’untl.Tz’aqsb’il jun tx’olb’inxix tz’ib’in – nuk’b’inte (Tb’i u’j, b’inchil u’j), ti’ tajb’il, alkye tenb’il ja nb’aja, alkye anb’il, xpotx’inte, wiq winaq ajyolil, tu’mel chiky’b’il, b’i’yol, wiq wi’pinx.Nb’inchin nim wiq tz’ib’in tx’olb’inxix: ab’xnab’il, ka’yla’j, noqxyol, okslab’il, ti’ jun nb’aj ti’j xjal, pokchwinqlal, napokchwinqlal, b’ib’itz.Nchi ok tyeky’in kyajb’il q’umyol toj wiq tz’ib’in tx’olb’inxix.K-elel tniky’ ti’j kyajb’il tqanil (tmij xim) tz’ib’in tx’olb’inxix.Nchi ajb’en nim tu’mel tu’n aj tkub’yek’in jun tz’ib’in u’j: nchi kub’ ttz’ibin tqanil, tze’n b’inchb’inte, ka’ybin ex jikysb’in. B’inchb’il qe tz’ib’in q’ol tqanil ti’j qajb’il tu’n tb’ant kyxol xjal.

Nim wiq yol in ajb’en tu’n aj ttz’ib’in

K-elil tniky’ ti’j kyxilen yol.Nchi ajb’en yol nchi okin te q’umal techil jun ti’ ex aqe yol mina ntzaj kyq’uma’n techil jun ti’chaqNchi okin nim tu’mel ipyol tu’n aj t-xi tq’uma’n tze’n ata mo ti’ nb’ajte.

Aj tkub’ ttz’ib’in jun tu’jil pakab’I,l il ti’j in ajb’en witziky’xim tu’n.

Kyokb’il tz’aqsb’il yol tu’n tkub’ q’umet noqx ti’chaq toj juntl tu’mel.

Nchi okin qe tech ex mujtech tu’n, kyoj tz’ib’in pakab’il.


636333



6

In ajb’en b’a’n wiq k’loj yol tu’n, aj tyolin alchaq kye anq’ib’il jatumel ta’ya.

B’a’n qeyol nchi ajb’en tu’n aj tyolin kywitz xjal

Nchi okin b’a’n k’loj yol tu’n, aj tyolin toj jun anb’il ex toj jun tenb’il. Chi okil aq’unab’il:

Iky’ityol Smab’ilyol Xpotx’yol Palwi’

Kchi xe’l k’wal xpich’il toj nim wiq u’j, tu’n tjyet k’loj yol kyu’j kyu’n.

Kxel nuky’et una q’unab’il tu’n kytz’ib’in k’wal ti’j kyxim.

Kchi tz’ib’il qe u’j te q’ol tqanil jun ti’ nb’aj toj tkojb’il.

Kb’il k’wal kyi’j tqanil nchi etz toj xob’ilyol ex kximel ti’j kyxilen ex ti’j kyajb’en

Chi iky’ex k’wal q’umalte jni’ kyaq’un oje b’aj kytz’ib’in.

In el tniky’ kye txqantl yol, nchi ajb’en kyoj txqantl k’lojin xnaq’tzb’il: ajlal, xnaq’tzab’il twitz tx’otx’ ex ximb’inch, xnaq’tzb’il kyten xjal, ex txqantl.

In okin k’loj yol tu’n te nejyol tuk’il kymojb’il txqantl anq’ib’il.

In el tniky’ ti’j tx’ixpub’il toj kyyol juntl ch’uq xjal, ex kyoj juntl kyanq’ib’il.

In ok tq’o’n twi’ ti’j kyxilen yol, aj tkub’ ttz’ib’in jun u’j.

Kyokin ex chi elpina yol: axyol, ti’jyol, axb’iyol, axq’ajyol, axtechyol…

Nchi okin yol ch’ime ikx chi elpina, tmaqb’il kyib’ mo junxitl kyxilen.

B’inchb’il tz’ib’in ja’ nchi okina axyol mo ti’jyol.

Nchi okin yol nim kyxilen (kab’e kyxilen) ex axb’iyol (axtechyol – ikyx tz’ib’enkye’ mo axq’ajyol – ikyx nq’ajte).

Toj jun nuk’yol, nchi ajb’in chukchaq at toj qyol Mam

In ajb’en tqanil, tz’ib’in toj tilb’il q’ob’ yolb’il nchi yolajtz toj Paxil

Nchi ajb’en nim tnej yol: tza’nxyol, pakb’inyol, nab’inyol.

Nchi ajb’en yol kye junxitl ch’uq xjal oja chi kub’ oksan toj tyol


646434


T-xnaq’t zajtz. .. … ….

7

In ajb’en nuk’ub’il tkujil yol Mam tu’n, aj tyolin ex ttz’ib’in.

Nchi ajb’en nim wiqb’il yol tu’n ex nxi tnimsan kyxilen, aj tyolin ex aj ttz’ib’in.

Aj tyolin ex aj ttz’ib’in, ok chi okil tz’aqsb’il yol tu’n, aqe teku tyol: q’ajyol ex techtz’ib’.

B’a’n tu’n kyok k’wal xnaq’tzil toj ch’uqin mo k’lojin kyi’j q’ajyol ex techtz’ib’:

Kxe’l amb’il kye k’wal, tu’n kyyolin kywitz kyuk’il.

Kxe’l k’wal xpich’il toj maju’jb’il, kyi’j nim wiq txolyol.

Ktz’ib’il k’wal toj piẍin u’j kyi’j nim wiq txolyol.

Kchiky’b’il k’wal kywitz tuk’il, ja’ nchi okina ex ti’ kyajb’en txolyol.

K-u’jil k’wal kyi’j ila’ wiq u’j, kyjunalx ex toj ch’uqin.

Kchi tz’ib’il k’wal jun u’jb’in te pakab’in kyuk’il tz’aqsb’il txolyol.

Kchi b’inchil u’jb’il te k’loj yol tuk’il kywitzb’il ti’.

Kchi b’inchil k’wal ti’j jun tenb’il, ja chi k’wel yeky’et kyaq’un oja chi b’ant.

In el tniky’ ti’j q’aj toj jun yol aj t-xi tb’i’n moqa aj tkub’ tu’jin.

Nchi ajb’en techtz’ib’, q’ajyol ex txqantl techb’il tyol tu’n k’wal, aj ttz’ib’in.

Nel tniky’ te nuk’b’in kyten yol: lok’yol ex qe tz’aqb’ilyol.

In el anq’in txqantl yol tu’n ti’j jun ttxu yol.

Nchi mujb’et yol ch’ime ikx kyxilen: chi elpina yol, xpotx’in kyten yol, ex txqantl.

Aj ttz’ib’in,kchi ajb’el yol tu’n, aqe’j nchi okin te mujb’il kab’e xim.

Nuk’binkye txolyol, toj nim wiq tz’ib’in: il ti’j tu’n tajb’en b’anxix nuk’b’inkye yol.

B’a’nxix nuk’b’inkye txolyol kab’ tnejinqa, aj kykub’ tz’ib’et kyoj nim wiq tz’ib’in.

Nuk’bil txolyol tuk’il ajb’inchil ex q’umyol kab’e kyb’et.

Toj nuk’b’inte jun txolyol, il ti’j tu’n xmo’nxix kyten xim kyxol tz’aqsb’il.

Kchi ajb’el nim wiq txolyol tu’n, aj ttz’ib’in kyi’j: tziyil txolyol, mi’n ntziyin txolyol, ka’ylaj txolyol ex xjel txolyol.

Ch’uqb’ilkye txolyol, tze’n nuk’b’inkye: aqe jun tnej xim q’in kyu’n ex qa kab’e tnej xim q’in kyu’n.


656535



Nuk’b’il ttenb’il ajb’inchil mo b’ib’aj ex q’umyol toj jun txolyol.

Yek’b’il kyi’j nim wiq yol: b’ib’aj (wiq, kyajb’en toj txolyol), xelb’ib’aj (wiq, kyokin toj txolyol), qe tx’ixpub’il b’ib’aj (tz’e’n nuk’b’inte yol), ka’yb’ib’aj, ipyol (tx’ixpub’il ipyol: xjal, kyb’aj, tten, yek’il anb’il).

Kyajb’en nim wiq b’ib’aj tu’n kych’iy jni’ nchi kub’ ttz’ib’et.

Nchi ajb’en jikyb’il yol Mam tu’n k’wal, aj tyolin ex ttz’ib’in.

Kyajb’enxix jikytz’ib’ (tech tz’ib’il, tq’umlajtz ex ja in ajb’ina xwiniq’) aj tkub’ ttz’ib’et jun tqanil.

Kyokin jikytz’ib’ te ka’yb’il kyokin techtz’ib’ toj jun yol.

In okin jikytz’ib’ te ka’yb’il b’a’n tokin xwiniq’ kyib’aj yol.

Nchi ok tyeky’in yol at xwiniq’ q’i’n kyu’n.

Nkub’ tq’o’n nuk’b’il kyxol tz’aqsb’il kchi ajb’el aj tyolin ex aj ttz’ib’in.

666636




8

Nchi ajb’en tu’mel juk’b’il b’a’n tqanil, aqe’j nchi jatz toj u’j ex ikyxqe nchi etz toj xk’utz’ib’.

Njyet tqanil b’a’nxix toklen tu’n, toj nim wiq aq’unb’il tz’ib’in ex toj ka’yb’ib’itz

Kyokin nim wiq u’j: pujb’ilyol, nimpujb’ilyol, wiq k’utoj, ex txqantl u’j.

Kchi ajb’el piẍ u’j kyu’n k’wal tu’n kyjatz tmij xim kyoj nim wiq tz’ib’in.

K-u’jil k’wal ti’j nim wiq u’j, tjunalx ex toj ch’uqin.


Toj ch’uqin ok chi xnaq’tzil kyib’ k’wal ti’j jun xk’utz’ib’.

Kxe’l k’wal xpich’il toj maju’jb’il.


Kxkantzil k’wal kyi’j: pakab’itz, b’itz, ajxna’b’itz, kayla’jtz, noqx yoltz ex oksab’itz.

Tb’anil tu’mil te siky’b’il tqanil kyoj u’j.

Kyajb’en nim wiq pujb’ilyol tu’n.

Tu’mel kyajb’in k’utoj kye u’j tz’ib’inqe.

Tz’ib’ilte tqanil kywitz piẍ, kyi’j nchi jatz tsik’o’n kyoj u’j: nuk’b’in tuk’il techyol, tajlal, b’ixnaq’tz, ajb’inch u’j, tuk’il k’utoj, ex txqantl.

Nchi okin nim wiq tu’mel te sik’olkye tqanil ja’ku chi ajb’ena te b’inchb’il jun taq’un

Nchi okin sak’sil te u’jin ex ti tu’n tajb’en tqanil: nkub’ ttz’ib’in junjin mu’ẍ tqanil, nuk’b’il qe tilb’il, aq’unab’il ja chi k’wela tz’ib’it tqanil.

Chi ajb’il tu’mel tze’n tu’n kyku’xa sak’sil tu’n tb’ant tu’jin ex tnuk’in tqanil.

Tqiky’in tqanil kyuk’il aq’unab’il, chi ajb’il te joyb’il tqanil.

Nchi ajb’en ojtzqib’inchb’il tu’n te mojb’il, tu’ntzan tb’anil jaku kub’ yeky’ita jun tqanil

Tqanil tz’ib’inqe twitz u’j ex ite’ku toj nim ximb’inch

Kyajb’en ximb’inch te jo’yb’il tqanil: paqanil, joyb’il qanil ex txqantl aq’unab'il ka'yb'ib'itz ja’ku chi jyet toj tkojb'il.


686838



1In el tniky’ ti’j t-xilen tyol: t x ’ o l b ’a b ’ i l , pakb’ab’il mo q’umal ttxolil.

In el tniky’ ti’j t-xilen tx’olb’ab’il.

B’il ti’j ttxuyil tqanil. Kchi b’il ex chi ka’yil k’wal tza’n chi yolin xjal toj tja, toj tkojb’il ex toj qtanmi.

B’a’n chi b’in xjal tyol jun tijxjal toj jaxnaq’tzb’il tu’ntzan tel tniky’ ti’j tza’n yolin.

Kchi yolil k’wal ti’j kyyol xjal ma kyb’i.

K’we kyq’uma’n alkye tqanil saj kyq’o’n xjal ẍi yolin.

Kchi yu’jin ti’j junjun tqanil tz’ib’in tten ex tu’n tkub’ kyka’yin qa nuk’u’n tten mo mi’.

K’wel ttxolin ajxnaq’tzal ti’ kyaq’un kb’antel tu’n txi kyiq’in junjun piõ.

K b’inchil junjun aq’untl tu’n tel qe junjun tnej aq’untl kyu’n k’wal.

B’il ti’j tqanil yolin tten tuk’il tnab’il, twitz ex tẍkyin.

Tniky’tzajil t-xilen yol tuk’il ẍkyimb’aj ex witzb’aj

Tniky’tzajil tza’n nnyolina xjal, qa ntzalaj, qa nq’ojli ex txqantl.

In el tniky’ ti’j t-xilen yol aj qa pakb’ab’il ti’j nb’aj.

Kyniky’tzajil yol nim kyoklen toj junjun yolb’il.

Ttxolil yol tuk’il yekb’il qxmilal aj qyolil: qtzi, qwi’ ex qe qq’ob’.

Tniky’tzajil t-xilen tyol: nchiky’b’an jun tixti’.

Tniky’tzajil tqanil yolin mo tz’ib’in tten, ti’chaq xim toj tumel nuk’un tten ex ti’chaq mya’ nuk’u’n tten.

In el tniky’ ti’j qa ajo tqanil nq’uman ttxolil jun ti’chaq (kawb’il).

Ojtzqib’il ti’j kyten yol nchi q’on jun chq’ob’il.

Txolil jun tqanil tza’n tten junjun tqiky’.

Tniky’tzajil t-xilen tyol jun tqanil ex ti’chaq kxel b’inchet tza’n ntq’uma’n tqanil.


696939



2 N q ’ u m a n pakb’ab’il yolin tten ex nnimin kyi’j xjal nchi yolin tuk’il ex ja’ tumel.

N q ’ u m a n pakb’ab’il ex nkolin ti’j.

Tniky’tzajil tqanil nyolin ti’j. Kchi iky’ix k’wal yolil kywitz kyuk’il tu’ntzan tb’antxix kyyolin.

B’a’n txi q’umet kye txqantl tuk’il tu’n txi kyqanin xjelb’il te kyuk’il nyolin.

B’a’n tu’n kykub’ mujb’et k’wal tu’n kyyolin kyxolelx.

Kchi elix k’wal yolil kyuk’il txqantl k’wal toj jaxnaq’tzb’il ex ja’ku b’ant tu’n kyyolin kyuk’il ajkawil toj kojb’il.

Kchi b’el nuk’et k’wal toj k’lojin ti’j jun kyaq’un ex teyelex te junjun at taq’un tu’n tb’ant.

Kchi yolil ti’j ti’chaq nb’ant kyja k’wal kwitz txqantl kyuk’il.

Tu’n kyokin yol toj tumel ex toj ttxolil.

Tu’n kyq’umet yol ex tq’ajq’ojil tojxix ttxolil: q’umb’inte, twi’ tqul ex tq’ajq’ojil, kyoj yolb’il, tx’olb’a’bil, chiky’b’ab’il ex txqantl.

Tu’n tpon twi’ tqul kye kyaqil xjal nchi b’in.

Yolb’in tu’n tq’umet tumel jun yol.

Tu’n kyb’in kyaqil xjal ti’j nyolin: yekb’il twitz, t-xmilal, tq’ajq’ojil tqul ex txqantl).

Nchi okin ila’ tumel tyolb’il toj tpakb’ab’il.

Amle xjal tu’n kyyolin txqantl, tu’ntzan tok kyb’i’n xjal ti’chaq nkub’ yolit.

Tu’n kyokin ti’chaq ttxolil tu’ntzan tb’aj yol toj tb’anil ex tu’n tpon yol toj kyanmi ex kywi’ xjal nchi b’in.

Tu’n qxi ka’yin kyi’j xjal nqo yolin kyuk’il.

Tu’n tb’ant jun maksb’il twi’ yol, tu’ntzan tna’yit kyu’n xjal ti’chaq xb’aj yolit.

Nyolin toj noq a’lkye wiq yolb’il ex nnimin kyi’j xjal nchi yolin tuk’il.

Tu’n tla’jin ex tu’n tyolin b’a’n ax.

Tu’n tyolin toj jun k’loj: kxel q’umet taq’un junjun tu’n tq’umet twi’ jun qyolb’il.

Tu’n tjyet ttxolin tza’n tu’n tnuk’eta jun ojtzqib’il, aj txi qe’ kyyol kyi’j b’ixnaq’tz.


707030



3In el tniky’ ti’j tqanil yolin tten mo noq tuk’il yek’b’il ex alkye ttxolil in okin kyu’n xjal tu’n tpon chitpaj tqanil.

In el tniky’ kyi’j tqanil nchi etz tq’uma’n chitpul tqanil ex nchi kub’ tka’yin tuk’il yol nb’aj junjun q’ij.

Tu’n tel tniky’ ti’j kyten ex kyaq’un chitpil tqanil.

Kchi ka’yil ti’j jun u’j tqanil kxel ajxnaq’tzal.

Kchi b’il ti’j jun xob’l yol tu’ntzan kyyolin ti’j taq’un.

Kchi x-el b’etil toj kojb’il mo toj tnam tu’ntzan tok kyka’yin alkye yek’b’il b’e tok ex kyaqil jni’ tqanil.

Kchi x-el tiq’in ajxnaq’tzal ti’chaq aq’unb’il ex makb’il toj jaxnaq’tzb’il tu’n kyyolin k’wal ti’j ex ti’chaq kyyol tok.

K’wel kyka’yin k’wal jte’b’in u’jb’il tu’n txi kyka’yin tza’n tz’ib’inkye.

Kchi x-el tk’atz jun ajchmol tu’ntzan qyolin ex tu’n qtz’ib’in ti’j tqanil tku’x toj junjun chemaj.

Kchi yolil ti’j ja’chaq tumel ta’ jun tnam tuk’il tmojb’il jun techb’il tx’otx’.

Kxel ti’n ajxnaq’tzal jun xk’utz’ib’ ex tu’n tkub’ tyolin ti’chaq tajb’en.

Kxel tiq’in ajxnaq’tzal txqantl makb’il tu’n.

Tu’n kykub’ ka’yit alkye ttxolil tyol jun chitpil tqanil tz’ib’in tten ex junjun tumel tz’ib’b’in in okin kyu’n chitpil tqanil.

Tniky’tzajil ttxolil ex tten jun tqanil q’o’nk toj b’e mo toj jun tnam.

In el tniky’ ti’j kyaqil techil junjuntl wiq yolb’il nchi okin toj tkojb’il.

Tniky’tzajil tqanil tok twitz tz’lan, tilb’il tx’otx’ ex junjuntl wiq aq’unab’il.

Kyniky’tzajil techil toj jun tz’ib’b’in: sqitin kyjaq’ yol, q’aqsb’ilkye ex junjun kyechil techtz’ib’ ex qe yol.

Tniky’tzajil techil yolb’il in okin toj tekux tanq’ib’il. Tniky’tzajil techil yolb’il in okin toj junjun plaj tx’otx’ te qtanmi Paxil.

N-el tniky’ ti’j tyol jni’ techil tku’x toj jun tixti’.

Tu’n tel tniky’ ti’j tyol jun techb’il tx’otx’.

Tu’n tel tniky’ ti’j tyol jun ti’ tu’n n-ok tka’yin, tu’n nchi kub’ tmujb’in ex nximin kyi’j.

Tniky’tzajil tyol ti’chaq tku’x toj chemaj, toj txolq’ij, tok kyi’j k’wal, xar ex txqantl.

N-chi okin makb’il tu’n k’wal tu’n tnimix tqanil ntzaj q’o’n kyu’n chitpil yol.

Tokin xk’utz’ib’, paqanil ex k’uxsanjel.

Tniky’tzajil kyyolb’il makb’il tu’n k’wal.


71713!



4In u’jin ex in el tniky’ alkye txilen u’jb’il ex alkye tanmi yol, tu’ntzan tb’inte tqanil ex tu’n tnimix tojtzqib’il.

Nb’ant tu’jin k’u’n ttzi aj tok tetzin ak’aj tzojtzqib’il.

Tu’n tel tniky’ kyi’j wiq u’jb’il: sk’o’n tten, noq te te toj tk’lojin, te b’itzb’itz, te yek’ka’yb’il, qa in u’jin nin toj tq’ajq’ojil twi’ mo k’u’n ttzi ex qa te t-ximb’il.

Ktzal tjyo’n ajxnaq’tzal nim u’jb’il extzan tu’n kykub’ k’lojit k’wal tu’ntzan kyu’jin ex tu’n tb’ant kyaq’un ti’j u’jb’il.

Kjawitz kyjyo’n k’wal kyaqil wiq yol kyoj u’jb’il tza’nxix ntqanin xnaq’tzb’il.

Kchi iky’ix k’wal u’jil kywitz tuk’il tu’ntzan tojqelin tz’u’jin toj qyol.

K’welix tjyo’n k’wal nuk’b’ente yol toj pujb’il yol.

Kchi tzajel jyet u’jb’il tz’ib’anqe kyaqil toj qyol tu’ntzan txi tka’yin ex tu’n tel tniky’ k’wal alkye nuk’b’ente ex alkye junjun tnej.

Tu’n tjyet tqanil nim toklen tu’njo nuk’ub’ente u’jb’il.

Tu’n tel tniky’ kyi’j qe yol nchi okin toj u’jb’il ex ti’ kyxilen.

Tniky’tzajil jun yol ex txilen kyuk’il txqantl yol kywitze’l kyib’ (q’a, at txilen tuk’il ichan, ku’xin, tat, twi’ tzale)

Tu’n tel tniky’ k’wal alkye kyxilen junjun yol mojb’in kyib’.

Tu’n tojqelin tz’ujin k’wal k’u’n ttzi.

Tu’n tb’antxix tu’jin k’wal k’u’n ttzi, mya’ tu’n tyekj ttzi, mya’ tu’n tajtz meltz’aj toj tu’jb’in.

In okin sak’sb’il te u’jel tu’n tokin toj tumel kyaqil tqanil nb’aj tu’jin.

U’jb’il ti’j ti’chaq tqanil toj junjun wiq xnaq’tzb’il.

Tu’n tokin txolb’il techyol tu’n k’wal tu’j tjyet jun tqanil, iky tza’n tok chiky’b’il yol ex txqantl.

Joyb’il makb’il ex aq’unb’il tu’n tjyet tqanil njoyle.

Nchi tb’i ex tkab’in tb’i jun u’jb’il tu’n k’wal, tu’ntzan tel tniky’ ti’j tqanil ntjyo’n.


72723"



In okin kyaqil tojtzqib’il tu’n tu’jin toj ttxolil: nxi tjyo’n jaqb’il aq’untl, tanmi yol ex twi’pin yol, in el tniky’ alkye txilen yol mo nab’il, nxi tka’yin tza’n pon b’aja tqanil ex txqantl.

In el tniky’ ti’j qa b’a’n ax tqanil ex qa at tokin tza’n tqanil ntjyo’n.

Tu’n tq’umet tu’n k’wal alkye txilen ajo tojtzqib’il ti’j jun ti’ ex ajo ak’aj tojtzqib’il kxel tq’o’n jaxnaq’tzb’il.

Tu’n tel tniky’ ti’j alkye txilen jun yol, jun b’inchb’in, txim jun xjal ex jun tqanil kyaqilin tu’n (kyaqilqe tx’yan nchi tx’a’n kyi’j xjal (mya’, at mib’in tx’a’n); kyaqilqe xjal nchi jtan (kyaqilqe).

Tu’n tnab’lin ti’j tch’iy jun ti’: ti’ nxi b’inchet ex ti’ ntaq’, tch’iy twitz amb’il ex twitz tx’otx’.

Nxi tnab’lin ti’j kb’ajel tu’n jun tixti’ nxi b’inchet mo nkub’ xnaq’tzet.

Tniky’tzajil ex tyol k’wal ti’j tajb’en ajo aq’untl nxi b’inchet.

N-okin kyaqil tojtzqib’il k’wal aj tu’jin kyi’j u’jb’il ti’j kawb’il.

Kyniky’tzajil nimaq tqanil ex qe’ tal tqanil, tqiky’ b’inchb’en ex ti’n ntq’o’n ex alkye txilen kyuk’il kawb’il: tu’n tojtzq’inte Ttxuyil Tkawb’il Paxil, nimaq kawb’il ex qe tal kawb’il.


73733#



5Ntz’ib’in kyi’j noq ti’chaq qu’jb’il, tu’n tpon tqanil, tza’n tumel kyxim qxjalil.

In el tniky’ ti’j kywiqil tz’ib’b’in noqx tu’n tz’ib’inte (pakab’, b’itz, pakb’il, pomb’itz mo juntl).

Nuk’b’ente jun tz’ib’b’en: Tza’n (ti’ tten) k’wela tb’i, tkab’ tb’i, tilb’ilal, jni’ kywe’ techtz’ib’, nuk’b’ente twitz t-xaq u’j ex txqantl.

Kchi tz’ib’il k’wal kyi’j pakab’, b’itz, b’ib’itz, nab’itz, la’jb’itz, suksil yol (maqilqaq’), pomb’itz, yek’ka’yb’itz ex txqantl.

K’wel kyq’uma’n ex qa tu’n tkub’ kyyek’in ti’chaq ma b’aj kytz’ib’in junjun k’wal ex qa toj k’lojin.

Kchi elix k’wal toj b’e tu’n txi kyka’yin tza’n ate’ya xjal, qa at toj b’is, qa at ntzalaj, qa at nq’ojle ex tiqu’nil.

Nchi kub’ ttz’ib’in alkyechaq txolyol nim kyoklen, ttxuyil yol ex twi’pin yol.

Ntz’ib’in kyi’j tqanil nuk’un kyten: jaqb’il, tk’u’j yol ex twi’ yol.

In el tniky’ ti’j nuk’b’ente junjun ttz’ib’in, toj ex ti’j ttz’ib’in.

In el tniky’ ti’j nuk’b’ente ttz’ib’b’in, tajb’in ex tokin jun tx’olb’ab’il.

Ntz’ib’in pakab’ tza’nx ttxolil toj qanq’ib’il mam.

Tu’n tel tniky’ ti’j tumel tu’n ttz’ib’it jun yek’ka’yb’il.

Tu’n tel tniky’ ti’j ila’ tumel tu’n ttz’ib’it jun yek’ka’yb’il: jte’ xjal nyolin, alkyeqe nchi yolin ex nchi yek’in ti’chaq.

Tu’n kyokin aq’unb’il ex makb’il te onil yek’ka’yb’itz: k’oj, uk’tzb’in, xb’alin, sb’aqsb’il witzb’aj, chaqb’aj ex tq’ajq’ojil.

Nchi okin techb’il txilen nimaq yol toj ttz’ib’b’en.

Tu’n tel tniky’ ti’j xnaq’tzb’il ti’j txilen junjun yol.

Tu’n kyokin yol nchi tx’olb’il ex qe mi’ nchi tx’olb’in.


74743$



Tu’n kyokin techil yol yolin tten tu’n tq’umet tza’n ta’ xjal: b’is, tzalb’ajil, xob’ajil ex txqantl.

Kchi iky’ix k’wal yek’ilte jun tqanil noq tuk’il yek’b’il.

Kchi tz’ib’il jun u’jb’il ja’ tu’n kyokin yol ch’ime junxqe.

K-elix jun kyaq’un k’wal tu’n kyxpich’in kyi’jo xnaq’tzb’il lu’.

K’wel kynuk’u’n k’wla kyib’ tu’n tok chmet kyaqil kytz’ib’b’en ex tu’n tten noq toj jun u’jb’il.

Nchi okin toj ttz’ib’in aqej techil yolb’il noq yek’in tib’.

Nchi okin techil yolb’il yek’b’il tten.

Nchi okin yol nchi q’uman qa ch’ime junx: tza’n, ikytzan, ikyx, iky, ch’ime, ch’ime junx. Tb’anil jun tal txin, ikyjo tza’n jun b’ech.

Ntz’ib’in toj k’lojin ti’j tqanil ti’chaq at toj tkojb’il ex toj ttanam.

Tu’n tel tniky’ ja’ tumel nchi tzaja tqanil: tz’ib’in kyten, noq yolin kyten ex tz’ib’in ti’j tqanil toj tkojb’il.

Tu’n ttz’ib’in ti’j kynab’il ex tqanil tu’n ttanmi ex te junjuntl tnam twitz Paxil.

Tu’n tel tniky’ ti’j tyol ti’chaq nb’aj b’ant kyu’n qxjalil ex kyu’n xjal te junjuntl anq’ib’il.

Tu’n tsk’et ti’chaq nb’ant tu’n tanq’ib’il k’wal ex aj nb’ant kyu’n txqantl anq’ib’il, miti’ tu’n tten iky’b’il ti’j kyb’inchb’in junjun tnam.

Tu’n kyok mujb’etjo ti’chaq tqanil ma kanet toj junx u’jb’il.


75753%



6In okin nim yol tu’n aj taq’e yolil, toj ttz’ib’in ex qa kywitz txqantl xjal.

Nchi ok yol tu’n tza’n ntqanin wiq yolb’il ex alquk’il nyolina.

Tniky’tzajil tx’ixpub’il t-xol jun yol (tyol jun tnam) ex ajo tx’ixpub’ente tib’ yol toj junjun tnam (tza’n chi yolin ajchnab’jul, ajtxeljub’ ex txqantl).

Kchi u’jil k’wal ti’j kyaqil wiq tz’ib’b’en toj qyol, noq te ja’ tnam, b’a’nxix tu’n tch’iy qyolb’il.

Kchi okil yol kyu’n k’wal nchi yolajtz kyu’n txqantl qxjalil toj junjun tnam ex kojb’il.

Tu’n kyokin ak’aj yol toj kytz’ib’b’en k’wal.

Kchi elix k’wal toj jun b’etb’il tu’ntzan kyojtzqinte jujuntl tumel anq’ib’il.

Kchi tx’olb’in ti’j ti’chaq nb’aj toj qchwinqlal, tu’ntzan tel kyniky’ ti’j junjun tqiky’.

Kchi yolil k’wal noq toj qyol kyuk’il xjal b’a’n chi yolin toj qyol ex noq toj tyol mos kyuk’il xjal noq tyol mos b’a’n kyu’n.

B’a’n chi kub’ tka’yin ttxolil

Tniky’tzajil twiqil yolb’il: qyolb’il qxolx, tyol qanmi, tyol junjun aq’untl ex tyol ojtzqib’il.

Tniky’tzajil tx’ixpub’ente tib’ ex tq’inumal yol: tx’ixpub’ente tib’ yol, ak’aj yol, tyol junjun aq’untl, tyol ojtzqib’il, yolin junjun xjal ex yolin junjun kojb’il.

Ntz’ib’in tqanil ti’chaq toj qyol, tza’nx toj tumel ex tza’nx k’loj xjal ja’ kpola yol.

Tu’n tyolin toj ttxolil aj tyolin kyuk’il txqantl xjal te junjuntl anq’ib’il.

Tu’n tyolin ti’j tyol tanmi ex tu’n tnimin ti’j tyol kyanmi junjuntl xjal.

Tx’olb’il ti’chaq n-iky’ toj qchwinqilal junjun q’ij ex mya’ tu’n tjaw tx’ixpet txolinte.

Nnimim ex nchi okin junjuntl yol b’a’n tu’n k’wal.

Tu’n tel tniky’ ti’j kyxilen yol te juntl yolb’il, iky tza’n tyol mos.

Nch’iy tyolb’il k’wal toj qyol tuk’e tmojb’il junjuntl yolb’il.

Nnimin ti’j ttxolil junjun yol b’a’n tu’n k’wal (ttxolil qyol mam, ttxolil tyol mos ex juntl).


76763&



7Ntz’ib’in tza’nx ttxolil yol aj ta’qe tz’ib’il ti’chaq tqanil.

Nchi okin kyaqil wiq yol tu’n k’wal aj taq’e yolil ex qa tz’ib’il.

Qe b’ib’aj toj qyol ex tniky’tzajil ka’yb’ib’aj toj jun txolyol ex jun pk’ojyol.

Kchi elix k’wal toj chq’ajlaj tu’ntzan kyniky’ ti’j chi ka’yin ti’chaq.

Kchi elix k’wal toj kojb’il ex tu’n tkub’ kytz’ib’in k’wal kyaqil aq’untl nb’ant kyu’x xjal.

Kchi b’itzel k’wal tuk’il kyaqil ipyol nb’ant toj jaxnaq’tzb’il.

Kchi etzal k’wal ti’j ti’chaq.

Kchi saqchal k’wal ti’j ti’chaq piẍ yol nchi ajb’en toj qyol mam.

Tniky’tzajil tqab’ ti’chaq toj qyol ex tajlal ti’chaq aj tyolin ex aj ttz’ib’in.

Tniky’tzajil tumel jun ipyol (amb’il, yek’il amb’il ex yek’il xjal) aj tyolin ex aj ttz’ib’in toj qyol.

Tniky’tzajil alkyechaq ipyol toj junjun tz’ib’b’en.

Tu’n tel tniky’ ti’j alkyechaq wiq txolyol (ntziyin, nmya’yin, xjelb’il, chq’ob’il, ka’yb’ajil ex txqantl)

In okin ttxolil yol ex jni’ tq’inumal yolb’il toj qyol tu’j k’wal aj taq’e yolil ex tz’ib’il.

Tniky’tzajil twiqil junjun tq’ajq’ojil ex jun jun yol toj ttz’ib’in (tq’ajq’ojil: n, t, nan, tat; techtz’ib’: b’, q, tz’, y; q’ajnab’il: ja, njaya, kyja.

Tu’n tel tniky’ k’wal qa toj junx yol, mlay tz’ok xwiniq’ ti’j kab’e q’ajtzi: b’a’nxix (mya’ b’a’nxi’x) ex qa mlay chi ok mujb’et kab’e q’ajtzi toj jun yol: wiẍ, mya’ uiẍ.

Tniky’tzajil tten yol: tlok’, twitzyol, tjeyol: n ja ya, t ja ya, t eky’ a.

Tniky’tzajil xulil yol: ti’j yol b’e: b’eyil, b’etil, b’eyin, b’etin, b’etb’in, b’etb’il, ajb’e, ajb’eyil, ajb’etil ex txqantl.


77773/



Tu’n kyokin wiq txolyol tza’n wiqb’inkye: qa jun xjal nyolin mo kab’e, noq ch’in tqan mo n-el nuqpaj: 1) Nxi’ Xwan toj tze ẍikyil. Nche’x Liy tuk’il Yo’k jyol xul t-xol ch’um. 2) Nwa’n chej toj chq’ajlaj. Nwa’n chej toj chq’ajlaj tzmax toj ttx’otx Kanek.

Kchi saqchal k’wal ti’jo xnaq’tzb’il lu’: tu’n tkub’ kyyek’in alkye tjunalin ex k’lojin.

Tniky’tzajil alkye b’ib’aj ex alkye pokb’an toj jun txolyol.

Tniky’tzajil ti’chaq at toj jun txolyol: ipyol, tten ipyo, b’ib’aj, wiqb’inte ex kuyol.

Tu’n kyokin pajilyol ex xmyol yol tu’n k’wal toj ttz’ib’b’in: 1) tu’ntzan, qu’mtzan, tu’ntlaj, noq tu’n; 2) ex, extzan, iky, ikyx, ikytzan, mo ex txqantl.

Nchi kub’ tka’yin ttz’ib’in tu’ntzan telxix kyniky’ xjal ti’j ttz’ib’b’in.

Tu’n tten ttxolil yol: qa tjunal nyolin, qa toj k’lojin, alkye amb’il ja’ nyolina, kyokin ipyol toj tumel ex txqantl tu’ntzan ttenxix tnab’il txolyol.

Tu’n tnimix jun pk’ojyol aj kyokin xmolyol ex ttxqantl xwiqb’ilte yol.

Tu’n ttenxix ttxolil qyol yolil tten ex qtz’ib’b’in.

Tu’nxix kyokin techil tz’ib’b’il toj qtz’ib’in: (, ; . : ¿?)

Tu’n kyokin kyaqil techil ttz’ib’ajtz qyol tojxix tumel.


78783(



8Ntz’ib’in k’wal ti’j ti’chaq tqanil tuk’il tmojb’il txqantl qu’jb’il tu’n t - x n a q ’ t z e t qyol.

In el tniky’ k’wal alkyechaq tb’anil tqanil tu’n tb’ant jun ttz’ib’b’en.

Tu’n tjyet tqanil toj u’jb’il ex qa kyoj k’ux tqanil. Kchi jyol tqanil kyoj junjun q’ol tqanil tu’n tb’ant aq’untl ti’j tz’ib’b’in.

B’an tu’n kyaq’unan k’wal tuk’e paqanil mo juntl aq’pil tqanil tu’n tb’ant kyaq’un.

Kchi xpich’b’il tu’n tkanet tqanil ex tu’n kyb’ant aq’untl tuj tumelxix.

Kchi aq’unal kyuke q’umal tqanil: pujb’ilyol, q’ol mo aq’b’il tqanil ex junjuntl u’jb’il.

Kchi tz’ib’al k’wal tqanil tu’n kyb’ant aq’untl toj tb’anilxix.

Tu’n kyokin ila’ ttzajlen tqanil: u’jqanil, pujb’il yol, nim pujb’il yol, ttxolil jun ti’, u’jb’il ti’j jun xnaq’tz, tilb’ilal tx’otx’, tja u’jb’il ex txqantl.Tu’n kyokin k’ux tqanil tu’n tjyet tqanil: paqanil, ka’yb’ib’il ex txqantl.

In okin ila’ tumel xpich’b’il tu’n k’wal tu’n tb’ant ti’chaq taq’un ti’j ex toj qyol.

Nuk’bil ti’j ti’chaq aq’untl tu’n tb’ant.

Nchi kub’ ttz’ib’in xjelb’il nchi yek’inte aq’untl.

Tu’n tel tniky’ ti’j ja’ tumel tu’n ttzaja tqanil: kyoj u’jb’il mo toj k’ux tqanil.

Tu’n ttz’ib’in ti’j b’a’n ax tqanil: tu’n tkub’ ja’ tumel xjyeta tqanil, kyb’i xjal tz’ib’ilkye, ab’q’i ex junjuntl.

Tu’n kyokin u’jqanil, pujb’il yol, nim pujb’il yol, ttxolil jun ti’, u’jb’il ti’j jun xnaq’tz, tilb’ilal tx’otx’, tja u’jb’il ex txqantl toj ttz’ib’b’en.

Tu’n kyb’ant ila’ wiq tumel tqanil kyu’n k’wal: jitz’yol, junx tqanil ex qa ch’in tqanil ti’j jun wiq xnaq’tzb’il.

Tu’n tyek’in tqanil jun aq’untl: tz’ib’b’ente tqanil, tnejil u’j te qka’yb’il, ka’yb’inte u’jb’il, jikysb’ilte u’jb’il, nuk’b’ente twitz u’j ex b’antlen twi’ aq’untl.

Nchi okin makb’il tu’n k’wal tu’n tyek’it jun tqanil, xwiqin tten.

Tu’n tjyet tqanil toj k’ux tqanil: paqanil, ka’yb’ib’itz ex junjuntl.

Tu’n tyek’it tqanil kyu’n techil, techil tqanil ex txqantl.

Tu’n kyokin jni’x tumel nuk’bente tqanil tu’n k’wal twitz tu’j ex qa toj xk’utz’ib’.


79793)

NUK’B’IL XNAQ’TZB’IL TOJ QYOLAq’b’il Tqanil:Jaxnaq’tz:______ _______________________________________ Kojb’il: ________________________ Tnam:_______________________Kol xnaq’tz: __________________ ch’uq: ______________ Ajxnaq’tz: ________________________________________________________K’lojin xnaq’tzb’il: _________________________________ Tnejin xnaq’tz: _________ Anb’il ja’ kb’antela: Txiklen__________ B’ajin ___________

B’ANXNAQ’TZ TQ’ANCHA’LB’IL

B’IXNAQ’TZ(Declarativos, Procedimentales

y Actitudinales)TUMIL XNAQ’TZ

AQ’UNB’IL XJELB’IL(Autoevaluación, coevaluación y

heteroevaluación)AQ’UNAB’IL AMB’IL

(Períodos)


80804=

PUJB’IL YOL

Ab’xna’b’il Fábula B’ech Flor Iky’sb’il CelebraciónAjb’inchil Sujeto B’ib’aj Sustantivo Ipyol VerboAjnuk’ul Planificador B’ib’ilyol Radio receptor Ipil EsforzarseAjtzqil Científico B’inchb’ilja Arquitectura Jana’j TemploAju’jil Lector B’inchu’jb’il Editorial Jawni Arriba, norteAjyolil Orador B’inchxim Tecnología Jaxjal FamiliaAlu’maj Animales domésticos B’ixnaq’tz Contenido Jaxnaq’tz Escuela/aulaAk’ajqanil Noticia B’iyol Tema Je’ky HolaAmb’il Tiempo B’unsb’il Detergente Jeyol SufijoAq’b’il tqanil Medio de Comunicación B’yuj Monton / Varios Jikyb’il Norma / reglaAq’b’il Aplicar Ch’upb’il Jabón Jikyxil CorregirAq’unb’il Recurso Ch’uy Ocho mil Juk’on ImánAxb’il Afirmación/Certificación Chkontze Canoa Junelne IgualdadB’a’nb’aj Evento Chiky’il Exponer Juniky’ EquidadB’a’nb’il Valor Chiky’b’il Descripción Junx IgualB’a’nmaj Hecho Chitpib’il Multiplicar K’achil AlimentarB’a’nq’ob’aj Mano derecha Chmob’il Suma K’al, winqin VeinteB’a’nwinqil Testigo Chukchaq Variante/Variedad K’laj Una carga (20)B’a’nwinqin Salud Ech Cuerda K’loj GrupoB’a’nxnaq’tz Competencia Echb’il Medida K’mol Aceptar / recibirB’al Ciclo Elni Oriente K’u’jlab’il Amar

K’ub’ib’il Casette Lak’b’il Maskintape Niky’aj MitadK’ub’u’ẍ Ropero Latzib’ Centímetro Niky’b’il AlimentosK’ulb’il Lugar de encuentro La’jb’itz Chiste Niky’tzajil ComprenderK’ulu’j Fólder Lemenin Expandir Nimb’itz CreenciaKa’yb’ib’aj Adjetivo Lewu’j Cartulina Nimil ObedecerKa’yb’ib’itz Audiovisual Lok’yol Morfema base Nmaqtz’ib’ MayúsculaKa’ylajtz Leyenda Lotz’b’il Resistol Noqxyol MitoKa’ywitzb’aj Espejo Majtzb’il Origami Ojtzqib’il CienciaKa’xnaq’tz Criterios Manu’jb’il Biblioteca Ojtzqil ConocerKab’sil Partir en dos Maqilyol Trabalengua Okni OccidenteKab’xjawin Bimestre Maya Ajlab’il Matemática Maya Okslab’il CreenciasKanb’il Logro o premio Misil Limpiar Pakab’itz PoemaKanob’ Lotería / premio Mujb’il Juntar Pakb’ab’il yol Lenguaje poético


818141

Kawb’il Consejo Mu’ẍtz’ib’ Minúscula Pakb’in PredicadoKmuj Hora Mya’b’il Negación Panin ServilletaKnol Loro Nachwinqlal Autobiografía Pasj FajaKol Grado Nab’il Memoria Petin GradasKo’lil Abandonar Nab’il Sentimiento Piẍil FraccionarKow Cero Na’l Recordar Pitx Símbolo en tejidosKub’ni Sur Na’lajtz Historia Potuk PelucheKujsil Fijar Nejqanil Hipótesis Pkul /Xpotx’ol OperarKyaqkal Marte Nenil Vigilar Plaja ParedKyxmoltanmiyil Internacional Netz’ / ch’in Pequeño Plow Mar

Pokchwinqlal Biografía Sqitin /Sky’irin Raya Tnej Sección / unidadQiky’yol Verso Steb’aj Diente Tnejpakab’ EstrofaQitil Cortar (con cuchillo) Stz’ib’ Glifo Tnejyol PárrafoQ’ajb’il Sílaba Syutil Girar Tniky’tzajil u’jin Lectura comprensivaQ’ajtil Sonido / Pronunciación Talech Metro Tojb’il PisoQ’ajtzi Vocal Talsech’ Disquetes Tqiky’ Evento / sucesoQ’e’tb’il Botón Ta’lim Leche Ttxa’n Orilla / perímetroQ’ib’il Resta Taqklan Minuto Tulb’il DadoQ’in / noq’ Hilo Techb’il xnaq’tz Lista de cotejo Tuyol FraseQ’o Cuatrocientos Techil u’jin Signos de puntuación Tyek’b’il xnaq’tz Indicador de aprendizaje

Q’olb’il qtanmin Acto Cívico Techip Adverbios T’ak PuntoQ’umb’itz Dicho popular Techq’aj Consonante Tx’olb’ib’il NarraciónSak’il Destrezas Techtz’ib’ Letra Tx’olb’il NarrarSanjilu’j Carta Tenle Cantidad numerosa Tx’olb’inxix NarrativoSaqche’w Venus Tilb’il Dibujo Txab’ / jot PuñadoSasu’j Papelógrafo Tilb’il yol Mapa conceptual Txak’b’il EsquemaSech’ Disco compacto –CD- Tilb’ilab’il Gráfica T-xikyil Su inicioSipb’il Dividir Tilb’ilil Dibujar Txilyolb’il CelularSis Avión Tilk’ab’il Diamante Txo’wj PerrajeSk’ol Seleccionar Tk’atz Cadera o cerca de Txolb’intz Retahílas

Slepil Coser Tka’yb’il xnaq’tz Evidencia de aprendizaje Txolintz’ib’ Prosa

So’jb’il Apreciar Tkujil Fundamento/condimento Txolyol Oración

Spoq’ Vejiga Tmij xim Idea Central Txuxnaq’tz Currículo

Tz’ab’yol Afijos Wi’pin Fin / final Xtis Justicia


828242

Tz’aqsb’il Elemento Wiqb’il Clasificar Xtokb’il Cuña / sosténTz’ib’in Texto Wiqxnaq’tz Área Xtze’b’il CircoTz’irb’il Perinola Witzb’il Fotografía Xulil Retoñar / GenerarTz’isb’il Escoba Witze’l Pariente Xulil yol Palabra generadoraTzab’ Pléyades Witziky’xim Fantasía Xwiniq’ GlotalTzaljil Alegrar Witzyol Prefijos Ẍkanol ImitarTzaq’b’il Contestar Xawinpakab’ Verso Ẍkul CanicaTze’b’il Frase divertida Xb’oj / ẍkunpi’t Amigo Ẍluk’b’il VentanaTze’jb’il Alegría Xikyb’il Pegar Ẍnayaj Mano izquerdaTze’na? Cómo está Xjal / winaq Persona Yaq Canuto / BromaTzib’ Milímetro Xjaw / Yaya Luna Yek’b’ib’il TeatroTzitib’ Propaganda Xjelb’il Evaluación /Entrevista Yek’b’ib’itz DramatizaciónTzoktzok Chinchín Xkachub’ Cuarta Yol junx kyxilen Palabras sinónimasTzqib’che’w Astronomía Xk’uno’ẍ Tren Yol kyiqin kyib’ Palabras antónimasTzqib’xmilal Anatomía Xkansil InventarTzqib’yol Lingüística Xky’eqi PulgadaTzyu’n qib’ Abstenerce Xob’ilyol Radio EmisoraU’jmaj Periódico Xpatx’b’il yol Juegos lingüísticosUk’sb’il Crayón Xpatx’il TrenzarUk’sil Pintar Xpotx’k’ux Cadena de hierroWi’yil Caro Xq’ajyol RimaT-xmilal Su cuerpo Xq’aq’b’il Electricidad


838343

TQANIL TZ’IB’

DIGEBI "K'loj yol Mam" Vocabulario de neologísmos pedagógicos. Guatemala 2004

FEBIMAM-CTB /DIGEBI "Tumel Qyol Mam" Gramática del Idioma Mam. Segunda Edición. San Marcos, Guatemala, C.A. 2010

MINEDUC/DIGECADE "Dosificación de los aprendizajes de Cuarto grado" Currículum Nacional Base Nivel Primario. Primera edición, Guatemala 2007

MINEDUC/DIGECADE "Dosificación de los aprendizajes de Primer grado" Currículum Nacional Base Nivel Primario. Primera edición, Guatemala 2007

MINEDUC/DIGECADE "Dosificación de los aprendizajes de Quinto grado" Currículum Nacional Base Nivel Primario. Primera edición, Guatemala 2007

MINEDUC/DIGECADE "Dosificación de los aprendizajes de Segundo grado" Currículum Nacional Base Nivel Primario. Primera edición, Guatemala 2007

MINEDUC/DIGECADE "Dosificación de los aprendizajes de Sexto grado" Currículum Nacional Base Nivel Primario. Primera edición, Guatemala 2007

MINEDUC/DIGECADE "Dosificación de los aprendizajes de Tercer grado" Currículum Nacional Base Nivel Primario. Primera edición, Guatemala 2007

MINEDUC/DIGECADE Curriculum Nacional Base Cuarto Grado nivel primario. Segunda impresión. Guatemala 2009

MINEDUC/DIGECADE Curriculum Nacional Base Primer Grado nivel primario. Segunda impresión. Guatemala 2009

MINEDUC/DIGECADE Curriculum Nacional Base Quinto Grado nivel primario. Segunda impresión. Guatemala 2009

MINEDUC/DIGECADE Curriculum Nacional Base Segundo Grado nivel primario. Segunda impresión. Guatemala 2009

MINEDUC/DIGECADE Curriculum Nacional Base Sexto Grado nivel primario. Segunda impresión. Guatemala 2009

MINEDUC/DIGECADE Curriculum Nacional Base Tercero Grado nivel primario. Segunda impresión. Guatemala 2009

Impreso en los talleres deCholsamaj

5a. Calle 2-58, Zona 1, Guatemala, C. A.Teléfonos: (502) 2232 5959 - 2232 5402

E-mail: [email protected]

dosificaciones primero a sexto mam l1

Documents