BegrippenlijstRichtlijnEndodontischediagnostiekenbehandeling

AAbcesNiet-fysiologischeholtegevuldmetpus.Abcessengeassocieerdmeteennecrotische,geïnfecteerdepulpawordennaarlokalisatieonderscheideninapicaalabces,lateraalabceseninterradiculairabces.Absorptiezie:ResorptieAccessorischforamenzie:ForamenapicaleAccessorischkanaalzie:WortelkanaalAkoestischestroming(Eng.:acousticstreaming)Decirculatievanvloeistoffenenhydrodynamischeafschuifkrachten(shearforces)indenabijheidvaneenvibrerendvoorwerpzoalseenultrasoongeactiveerdeendodontischevijl.AnachoreseBesmettingvaneenbestaandeweefsellaesiemetmicro-organismenvanuitdebloedbaan.Anatomischeapexzie:ApexAnkyloseFusievanhetalveolairebotenhetwortelcementmetverdwijningvanhetwortelvlies.Hetresultaatiseenbenigeverbindingtussenwortelenkaakbot,dienormaleeruptieindewegstaat.Veelalhetresultaatvanvervangingsresorptie.Anti-curvaturefiling(Eng.)zie:PreparatietechniekenApexDetop,hetuiterstedeelvandewortel,somsookinruimerebetekenisgebruikt,namelijk:dewortelpuntmetinbegripvanhetgebiedvanhetforamenapicaleendeeventueleaccessorischeforaminavandewortelpunt.AnatomischeapexDemorfologischeapex,hetpuntopdewortelomtrekdathetverstverwijderdisvandetandkroon.GeopendeapexForamenapicaledatdoortandheelkundighandelendoorgankelijkvoorendodontischeinstrumentenisgeraakt.

Openapex Foramenapicaledatdoorgankelijkisvoorendodontischeinstrumenten.

Radiografischeapex(synoniemvoorröntgenologischeapex)Deapexzoalsbepaaldopeenröntgenfoto.Apex-locatorzie:ElektronischelengtebepalerApicaalBehorendbijoftotdewortelpuntofinderichtingvandewortelpunt.Apicaalgranuloom Woekeringvangranulatieweefselmetbindweefselkapselrondomdewortelpunt,tennadelevanhetbot,ontstaandooreenparodontitisapicalistengevolgevaneennecrotische,geïnfecteerdepulpa.ApicaallittekenEengebiedvancelarmedichtecollageenbundelsdatoverblijftnagenezingvaneenperiapicalelaesie.Hetapicalelittekenkanzichmanifesterenalseencircumscripteradiolucentieomofbijdeapex.Hetkanookontstaannaapicalechirurgiewaarbijperforatievanhetvestibulaireenlingualecorticalekaakbotisopgetreden.Apicalreaming(Eng.syn.:apicalclearing)zie:PreparatiechniekenApicaleconstrictieApicaleinsnoering,hetnauwstedeelvanhetwortelkanaalinhetapicalegebied.ApicaledeltaDiemorfologievanhetwortelkanaalstelselterplaatsevandeapexwaarbijhethoofdkanaalzichopsplitstinmeerdereaccessorischekanalen.ApicaledrempelHetpreparenvaneendrempelinhetwortelkanaalvlakvoorhetapicaleforamen.ApicalepatencyEentechniekwaarbijgetrachtwordtomhetapicalegedeeltevanhetkanaalvrijtehoudenvandebrisdoormeteendunnevijldoorhetforamenapicaletegaan.ApicalestopEenapicaledrempeldievoorkomtdatdentinevijlsel,materiaalofvijlendoorhetforamenapicalegaan.Dezedrempelkanwordengevormddoorhetplaatstenvandentinevijlselofandermateriaal(bijvoorbeeldMTA).ArgyriaEenblauwgrijzeverkleuringvandehuidofdeoralemucosadoorhetlangdurigblootstaanaanzilver.Opdeoralemucosaishetvaaktezienalsgevolgvantelangezilverstiften,eencementdatzilverbevatofamalgaaminhetweefselnetonderdemucosa.AtypischeaangezichtspijnEensyndroomwaarbijersprakeisvancontinueofkloppendepijndienietviadenormalezenuwbanenverloopt.Klinischonderzoeklaatgeenduidelijkeoorzaakzien.Atypischeondontalgie(syn.:fantoomkiespijn)Pijnzoalsbijeenpulpitis,pijn(gewoonlijk)naextractie,pijnzondereenduidelijkeoorzaak.

AvulsieHetdooreentraumavolledigloskomenvaneenelementuitdealveole.AvitaalNietlevend,nietdoorbloed.

BBarodontalgieKies-oftandpijntengevolgevanveranderinginatmosferischedruk.BackfillingHetinjecterenofhetcondenserenvanguttaperchaineenkanaal,nahetcreërenvaneenapicalestop.Balancedforcetechniekzie:PreparatietechniekenBiofilmEenlaagmicro-organismenomgevendoorzelfgeproduceerdslijm,vastgehechtaaneenoppervlak.DeslijmlaagwordtookwelExtracellulairematrix(ECM)genoemd.Botdehiscentie Eentotdecristaalveolarisdoorlopendefenestratie,waardoorhetworteloppervlakblootligt.Botfenestratie(Hetontstaanvan)eenrondeofovaleopeningindedunnebotplaatdievestibulairoflinguaaldeeluitmaaktvandealveoluswand.Braidingtechnique(vlechttechniek)Eenmethodeomeenvoorwerpuiteenwortelkanaalteverwijderen.Hierbijwordenverschillendevijlenomhetvoorwerpgevlochten.BuikPuntvanmaximaleuitslag(oscillatie)vaneenvoorwerpdatvibreertineensinusbeweging,bijvoorbeeldeenultrasoongeactiveerdeendodontischevijl.

CC-shapedcanalzie:WortelkanaalCalcificmetamorphosis(Eng.)zie:ObliteratieCalciumhydroxide(Ca(OH)2)Eengeurlooswitpoederdatgebruiktwordtalstijdelijkvulmateriaalvoorwortelkanalen.Ookwordthetgebruiktbijelementenwaarbijeenendodontischebehandelingnodigis(vaakalsgevolgvaneentrauma),maarwaarbijdeapexnognietisafgevormd.HetgebruikvanCa(OH)2staatterdiscussie.

Calciumsulfaat(CaSO4)Eenmateriaaldatnaverloopvantijdweerresorbeert.Hetwordtgebruiktbijchirurgiealsbarrièrebijguidedtissueregeneratieprocedures.Verderkanhetgebruiktwordenvoorhemostase.Callus Nieuwgevormdweefsel(bindweefsel,kraakbeenenbot)waarmeebotstukkennafractuurweeraanelkaargroeien.Eensoortgelijkproceskanoptredenbijeenhorizontalewortelfractuurmetdentine,wortelcementenosteodentine.CavitatieHetverschijnseldatineenturbulentbewegendevloeistofdeplaatselijkedruklagerwordtdandedampdrukvandevloeistof.Hierdoorzullendampbellenontstaandiemetkrachtkunnenimploderenalszeineengebiedkomenwaardedrukweerhogeris.Hetkanopgewektwordendoordepuntvaneeninstrumentmeteenhogefrequentietelatenbewegenindevloeistof.CausalgieEenconstante,brandendepijnalsgevolgvaneenbeschadigingvaneenperiferezenuw.Ditkanoptredennaeentraumatische/gecompliceerdeextractievaneenmolaarofbijeenalveolitis.CBCTZie:ConeBeamComputedTomographCEBZie:ClassificatieEndodontischeBehandelingCementoblastoom(syn.:cementoom)Zeldzaam,goedaardiggezwelvancementaandewortelpuntvaneengebitselement,uitgaandevanhetwortelvlies,somsvergroeidmethetwortelcement.ChloorhexidineEenantiseptischmiddeldatgebruiktwordtomkolonisatievanmicro-organismentegentegaan,enommicro-organismentedoden.Chloorethyl(syn.:ethylchloride)Heldere,zeervluchtigevloeistof,insprayvormgebruiktvoorkoude-anesthesieensensibiliteitstests.Chloorfenol-kamfer-menthol(ChKM)Oplossingvanchloorfenol,kamferenmenthol;dientvoorchemischedesinfectievanwortelkanalen.Chloorfenol-kamfer-thymol(ChKT)Oplossingvanchloorfenol,kamferenthymol;dientvoorchemischedesinfectievanwortelkanalen.ChloroformEenheldere,kleurlozeonbrandbarevluchtigevloeistof,diewordtgebruiktomguttaperchaenzinkoxide-eugenolcementenuitkanalenteverwijderendoordezeoptelossen.ChloroperchaEenpastagemaaktdoorguttaperchaoptelosseninchloroform,vroegergebruiktalscementbijhetvullenvanwortelkanalen.

Circumferentialfiling(Eng.)zie:PreparatietechniekenCitroenzuurEenzuurdatgebruiktwordtomaangedaneworteloppervlakkentebehandelen:decollegeenvezelskomenvrijteliggenwaarvangebruiktgemaaktkanwordenbijnieuweaanhechtingstherapieën.Ookwordthetmiddelgebruiktomdesmeerlaagteverwijderentijdensbiomechanischepreparaties.ClassificatieEndodontischeBehandeling(afk.:CEB)Lijstmetuitgebreidaantalobjectievecriteriaomdemoeilijkheidsgraadvaneenendodontischebehandelingvooraftebepalen.WordtgebruiktincombinatiemetdeDETI-score.Cofferdamzie:RubberdamCompactorEensnelronddraaiendinstrumentdatgebruiktwordtomdeguttaperchainhetwortelkaanstelseldoormiddelvanwrijvingswarmteplastischtemaken.ConeBeamComputedTomographConeBeamComputedTomographiseenmedischeröntgen-CT-afbeeldingstechniekwaarbijderöntgenstralendivergentverlopeneneenconusvormen.ContusieEentraumatischletselvanhetparodontaalligament,waarbijhetelementwelpercussiegevoeligis,maarnietmobielisofverplaatstis.CresolMethylfenol(CH3C6H4OH).Veroorzaaktnecrosevanhetweefseldoorproteolyse.Meestgebruiktincombinatiemetformaldehydealsformocresol.Nietmeergangbaarindealgemenepraktijk.Crown-downpreparatiezie:PreparatietechniekenCyste Eenmetepitheelafgrensdeholtediegevuldismetvocht,halfvastmateriaalofcellulaireafbraakproducten.Voorbeeldenvancysteszijnonderandere;folliculairecyste,keratocyste,pseudocyste.

Apicaleechtecyste(Eng.Truecyst)Eenapicaleontstekingscystemeteenduidelijkteonderscheidenpathologischeholte.Dezewordtinzijngeheelbegrensddoormeerlagigepitheel;erisgeenverbindingmethetwortelkanaal.

Apicalepocketcyste(Eng.Baycyst)Cystewaarbijereendirectverbindingbestaattussenhetwortelkanaalendecysteholte.

CytokinesDegroepeiwittendieeengroterolspelenbijdeimmuunresponsenhetactiverenvanbepaaldereceptoren.CytotoxischDeeigenschapomcellentedoden.

DDentine(syn.:tandbeen)Gemineraliseerdtandweefselzonderbloedvaten,datdepulpaomgeeftPrimairdentineHetdentinedatisaangelegdtijdensdevorming,dusvóórdeeruptievanhetgebitselement.SecundairdentineLatergevormddentine,datisafgezettegendewandenvandepulpaholtenadevormingvanhetgebitselement.Hetontstaatvooralonderinvloedvannormaleprikkelsaandepulpa,zoalsdekauwfunctie.Tertiairdentine(syn.:reactiedentineofreparatiefdentine)Dentinegevormdtegendewandvandepulpaholtealsreactieoppathologischeprikkels,bijvoorbeeldcariës,abrasieoferosie.Dentine-cementgrensHetgebiedwaarhetdentineenhetwortelcementbijelkaarkomen.Ditpuntwordtvaakgebruiktomaantegevenwaarhetcementophoudtaanofbijdeapex.Dentikelzie:PulpasteenDETI-scoreMetDutchEndodonticTreatmentIndexishetmogelijkom,voorafgaandaaneenwortelkanaalbehandeling,aandehandvaneenaantalobjectievecriteriaeenonderscheidtemakentusseneenongecompliceerde(DETI-A)eneengecompliceerde(DETI-B)wortelkanaalbehandeling.DeDETI-scoreisontwikkeldomeeninschattingvandemoeilijkheidsgraadtemakenenprocedurefoutentevoorkomen.WordtgebruiktincombinatiemetdeCEB.DilaceratieHettengevolgevaneentraumalosscheurenvanhetkroongedeeltevandenogongevormdeworteltijdensdeontwikkelingsfase.Bijverdereontwikkelingontstaateenkniktussenkroonenwortel.Somstreedterbreukvandewortelop.DownpackingDecompactievanopeenvolgendeverwarmdestukjesguttaperchaomeenapicalestoptemaken.

EEDTA(ethyleendiamine-tetra-azijnzuur)Chelator,inwaterigeoplossingbruikbaaralswortelkanaalspoelmiddel.Behulpzaaminhetverwijderenvandesmeerlaag.Endodontie(Eng.:endodontics)Depraktischetoepassingvandekennisvandeendodontologie.

EndodontischebehandelingHetopenen,reinigenenafsluitenvanhetwortelkanaalstelsel.EndodontiumHetvitaleinwendigevanhetgebitselement,bestaandeuitdepulpaendeodontoblastuitlopers.EndodontologieDewetenschapvananatomie,fysiologie,pathologie,preventieentherapievandepulpaendemetdepulpaverbondenperiradiculaireweefsels.ElektrochirurgieHettoedienenvanwarmtedoormiddelvanstroom,zonderdatditspierstimulatieveroorzaakt.Methetgebruikvanhogefrequentieswordthetsignaalzovaakgewisseldvanpolariteitdatdespierendezewisselingnietkunnenvolgen.Elektronischelengtebepaler(syn.:apex-locator(Eng.),endodontischelengtemeter)Elektronischapparaat,waarmeedoormiddelvanelektrischeweerstands-ofimpedantiemetingendelengtevanhetwortelkanaalwordtbepaald.ElektrotoomEenapparaatvoorelektrochirurgie.EmfyseemAanwezigheidvanluchtinweefselsdienormaalgeenluchtbevatten.EndoscoopEenflexibelglasvezelverlichtinstrumentomanatomischestructurenteinspecteren.EucalyptolOrganischoplosmiddel,indeendodontiegebruiktomguttaperchateverweken.EucaperchaEenoplossingvanguttaperchaineucalyptol,gebruiktalswortelkanaalcement.Eugenol(4-allyl-2-methoxyfenol;syn.:kruidnagelolie)Eenlichtgelearomatischevloeistofmetpijnstillendeenantiseptischewerking.Vaakgebruiktincombinatiemetzinkoxideterverkrijgingvanzinkoxide-eugenolcement.EuparalEendevitalisatiepasta,samengestelduiteugenol,paraformaldehydeenalypine.Externewortelresorptiezie:WortelresorptieExtirpatienaald(Eng.:endodonticbroach)Endodontischinstrument,bestaandeuiteenvanweerhakenvoorzieneveerkrachtigenaaldenbestemdvoorhetextirperenvanhetpulpaweefseluitdewortelkanalen.Extrusie-luxatiezie:Luxatie

FFenestratieZie:BotfenestratieFistelAbnormalebuis-ofspleetvormigeverbindingtusseneenholteendebuitenwereldoftussentweelichaamsholtes. Huidfistel Fisteldieuitmondtindehuid.Flare-up(Eng.;syn.:acuteopvlamming)Eenheftige,pijnlijkeenacuteopvlammingvaneenpulpaleofperiapicaleontstekingnahetstartenofvoortzettenvaneenwortelkanaalbehandeling.Focaleinfectie(Eng.:focalinfection)Detheoriedatbacteriënvandemond,ofdieaanwezigzijnintandabcessenofintandvleesontstekingen,viadebloedbaanookontstekingenveroorzakenopandereplaatseninhetlichaam. Focale(chronische)scleroserendeosteomyelitis(syn.:condenserendeosteitis)Ontstekingvanhetkaakbotdieleidttoteenlokale,diffuseverdichtingvantrabeculairbeenweefsel;focaalscleroserendeosteomyelitisdieoptreedtalsgevolgvanchronischepulpitismanifesteertzichalseenonregelmatigbegrensde,diffuseradio-opaciteitindenabijheidvandeapex.ForamenapicaleOpening,devoornaamsteopeningindewortel,uitmondingvanhethoofdwortelkanaal,plaatswaardebelangrijkstezenuwenenvatenvandepulpapasseren. Accessorischforamen Uitmondingvaneenaccessorischkanaalaanhetworteloppervlak.Formaldehyde(HCHO)Sterkprikkelendewateroplosbarestofdiewordtverkregendooroxidatievanmethylalcohol.Eensterkontsmettendgeneesmiddel.FormalineEenoplossingvanformaldehydeinwater.Fixatievloeistofvoorweefselstukjesdiemicroscopischmoetenwordenonderzocht.FormocresolEenmengselvangelijkedelenformalineencresol.FormocresolpulpotomieEndodontischebehandelingvanmelkelementenwaarbijdekroonpulpawordtgeamputeerd,waarnamenformocresollaatinwerkenopdewortelpulpa,methetdoelhetelementtebehoudentotdewisseling.FurcatieHetanatomischegebiedvaneenelementwaartweeofmeerwortelsbijelkaarkomen.

Furcatiekanaalzie:Wortelkanaal

GGeopendeapexzie:ApexGlazuur-cementgrensHetgebiedwaarhetglazuurhetwortelcementbijelkaarkomenophetcervicalegedeeltevaneenelement.Hetcementkanhetglazuuroverlappen,hetglazuurkanabruptovergaanincementoferbestaanruimtestussendetweestructuren.Glutaardialdehyde(CHO(CH2)3CHO)Desinfectans,antisepticum.Granuloomzie:PeriapicaalgranuloomGranulatieweefselJong,vaatrijkencelrijkbindweefseldatbetrokkenisbijdewondgenezing.Guttapercha(Eng.:gutta-percha)Rubberachtigestofdieuitbepaaldetropischebomenwordtgewonnen(Ingle).Hetiseennatuurlijkorganischpolymeer:polyisopreen(JEndodont1993;31-34).GuttaperchastiftWortkanaalvulmateriaaldatbestaatuitguttapercha(19-22%)enzinkoxyde(59-75%)mettoevoegingenvooronderanderekleurenröntgenopaciteit.(Jdentres1975:921-925)GuttaperchastiftsectieVultechniekwaarbijhetapicaledeelvanhetkanaalwordtafgeslotenenhetcoronaledeelwordtopengelatenvoorhetplaatsenvanwortelkanaalstift.

HHank’sBalancedSaltSolution(afk.HBSS)(Eng.)Gebufferdezoutoplossing,rijkaanbicarbonaat,meteenidealepHomcelgroeitestimuleren.Dezeoplossingwordtgebruiktalsgroeimedium,maarookomgeavulseerdeelementenintebewarenvoordatzegeplanteerdworden.Hoofdstift(Eng.:mastercone,masterpoint)Deeerstestiftdieinhetkanaalwordtgeplaastenquadiameterhetbesteovereenkomtmetdeapicalediametervanhet(geprepareerde)kanaal.Hoofdvijl(Eng.:masterapicalfile)Debreedstevijldietotdevolledigewerklengtewordtgebruikt.Huidfistelzie:Fistel

HydrauliccalciumsilicaatcementCalciumsilicaat-cementdatuitharddoorhettemengenmetwaterendatkanuithardenineenvochtigeomgeving(zoalsPortandcement,MTA).

IIKI(Eng.:iodinepotassiumiodide)Wortelkanaaldesinfectans,bestaandeuitjodium,opgelostineenwaterigeoplossingvankaliumjodide.Infractiezie:KrooninfractieInterneresorptiezie:WortelresorptieIntrapulpaireinjectieEentechniekwaarbijdeanesthesievloeistofdirectenonderdrukinhetpulpaweefselwordtgeïnjecteerd.Intrusie-luxatiezie:LuxatieIrreversibelepulpitiszie:PulpitisIrrigatieSpoelendooreenstroomvanvloeistof.Irrigatievanhetwortelkanaalzorgtvoorhetverwijderenvanallerleimaterialenenhetinbrengenvanchemicaliënvoordeantimicrobiëleactiviteit,demineralisatie,weefseloplossing,bleken,deodoriserendeenbloedstelpendecontrole.

ActieveirrigatieHetgebruikvanmechanischeofmanueleagitatieomdechemischereinigingteverbeteren.

Passieveirrigatie

Rustigspoelenvanhetwortelkanaalomchemischedebridementtebewerkstelligen,zonderdetoepassingvanenergie.SonischgeactiveerdeirrigatieIrrigatiegeactiveerdmeteenlagesonischefrequentie(tussende150en170Hz).UltrasoongeactiveerdeirrigatieIrrigatiemetbehulpvanultrageluidmeteenhogefrequentie(>20kHz).Tijdensdeultrasoneactivatiewordtviageluisgolvendeenergievoortgeplantindeirrigatievloeistofenontstaanakoestischemicrostomingencavitatieindeirrigatievloeistof.

ISO(Afk.:InternationalStandardsOrganisation)Eeninternationaleorganisatiemetalsdoelominternationalestandaardenteontwikkelen.TC106-Dentistryisverantwoordelijkvoordestandaardisatievanterminologie,testmethodesenspecificatiesvantandheelkundigematerialen,instrumenten,toepassingenenuitrusting.

IsthmusEensmalleverbindingtussenéénofmeerkanalenindezelfdewortel.

JJodoformGele,sterkruikendekristallen,oplosbaarinalcoholenether,meteenbacteriostatischewerking.JodoformpastaEenpastavanchloorfenol-kamfer-menthol(ChKM)enjodoformmetvaselinealsvehiculum.

KKaliumnitraatEendesensitiserendestofdiewordtgebruiktbijdebehandelingvanovergevoeligetandhalzen.KaliumoxalaatEendesensitiserendestofdiegebruiktwordtbijdebehandelingvanovergevoeligetandhalzen.Alshetwordtaangebrachtopdetandhalzen,wordencalciumoxalaatkristallengevormd.Dezesluitendedentinetubuliaf.Kanaalvultechnieken

LateralecompactieEensealerisgeplaatst,gevolgddooreenhoofdstiftvanguttapercha.Hiernawordtderestvanhetkanaalgevuldmetsecundairestiften,nadaterruimteisgemaaktmeteenspreader.

PlastischevultechniekEensealerwordtinhetkanaalgeplaatst,gevolgddooreenvulmateriaaldatzachtisgemaakt(chemischofthermisch).

StiftgedragengutteperchatechniekSealerisgeplaatstinhetkanaal,gevolgddooreenplasticofmetalencarrieromgevendoorguttaperchadieverwarmdis.ThermomechanischecompactieIseentechniekwaarbijguttaperchainhetkanaalplastischwordtgemaaktdoordewrijvingswarmtevaneensnelronddraaiend(10.000omwentelingen/minuut)instrument.

Verticalecompactie

Het(warme)vulmateriaalwordtmetkoude‘pluggers’naarapicaalenlateraalgecondenseerd.

Zilverpointtechniek Eensealerwordtgeplaatst,gevolgddooreengepastezilverpoint.

KloroperkaEenpastawaarbijeenpoederdatbestaatuitzinkoxide,guttaperchaenharswordtopgelostinchloroformendatwordtgebruiktomguttaperchastiftentecementereninhetwortelkanaal.KnoopHetpuntmetdekleinsteoscillatieofamplitudevanverplaatsingvaneenobjecttijdenseenvibrerendebeweging.Hetpuntwaareenendodontischinstrumenthetminstverplaatsttijdenseen(ultra-)sonischebeweging.Kroonpulpazie:PulpaKroon-wortelverhoudingDerelatietussenhetextra-alveolairedeelenhetintra-alveolairedeelvaneenelementzoalshettebeoordelenisopeenröntgenfoto.KrooninfractieNietvolledigefractuur(crack)vanhetglazuurzonderverliesvantandweefsel.

LLateraalkanaalzie:WortelkanaalLateralecompactiezie:KanaalvultechniekenLateraleluxatiezie:LuxatieLentulonaald(syn.:lentulospiraal)Eenflexibel,spiraalvormigdraadinstrumentdatkanwordengebruiktmeteenhandstukofmetdehand.Delentulonaaldwordtgebruiktompasta’s,zoalswortelkanaalcementenofmedicamenten,inhetwortelkanaalteplaatsten.Luxatie

Extrusie-luxatieEenverplaatsingvaneenelementuitdetandkaswaarbijhetelementdealveolenietverlaat.

Intrusie-luxatieVerplaatsingvaneenelementinhetalveolairebotdiegepaardgaatmeteenverbrijzelingoffractuurvandetandkas.

LateraleluxatieVerplaatsingvaneenelementineenandererichtingdanaxialdiegepaardgaatmeteenverbrijzelingoffractuurvandetandkas.

SubluxatieEenbeschadigingvandeomringendestructurenrondeenelement,waarbijhetelementwelmobielis,maarnietverplaatst.(Eenbloedingvanuitdesulcuskandediagnosebevestigen.)

MMicrolekkageLekkagevanoralevloeistoffenlangsdeovergangtussendentine,restauratie,cementenkanaalvulmateriaal.Determisooktoepasbaarvoordelekkagevandeperiapicaleweefselvloeistofnaarcoronaallangsdeovergangtussendewortelkanaalwandenhetkanaalvulmateriaal.MTA(Eng.:mineraltrioxideaggregate)Eencementachtigmateriaalvooronderanderehetafsluitenvanperforatiesenopenapices,voordirectepulpa-overkappingenalsretrogradevulmateriaal.

NNatriumhypochloriet(NaOCl)Hetnatriumzoutvanwaterstofhypocholiet.Natriumhypocholietishetspoelmiddeldathetmeestwordttoegepastindeendodontologieenbezitdriebelangrijkeeigenschappen:

1. Hetlostweefselenorganischmateriaalop;2. Hetiseenkrachtigdesinfectans;3. Hetisinlageconcentratie(1-2%)weinigirriterendvoorhetperiapicaleweefsel.

NatriumperboraatHetnatriumzoutvanperboorzuur(NaBO3•(H20)n).Destofisinwateroplosbaar.Natriumperboraatislichtantiseptisch,maarwordtindeendodontologievooralgebruiktvanwegedeblekendeeigenschappenvoorhetinternblekenvanelementen.NederlandseVerenigingvoorEndodontologie(afk.:NVvE)DeNVvEisop26oktober1982opgerichtonderdenaamNederlandseVerenigingvoorEndodontologie.HetdoelvandeNVvEisdebeoefeningendeontwikkelingvandewetenschapderendodontologie.Hieronderwordtverstaandeleerendestudievanhetendodontium(depulpaenapicaleparodontaleweefsels)endeziekteleer,hetherkennenenvoorkomen,endebehandelingvanpulpa-enperiapicaleaandoeningen.Nikkel-titaniumEenlegeringvannikkelentitanium,ookbekendalsNiTiennitinol,metuniekeeigenschappen,zoalsflexibiliteitenvormgeheugen.Dezewordtvooralgebruiktvoororthodontischedradenenendodontischeinstrumenten.Non-standardizedinstrument(Eng.)Eenendodontischinstrument(reamer,vijl,spreader)datnietvoldoetaandespecificatiesvandeANSI/ADA.Non-standardizedpoint/cone(Eng.)Eenguttaperchaofpaperpointdienietvoldoetaandegestandaardiseerdemaatentaper.

OObliteratie(Eng.:calcificmetamorphosis)Vernauwingofverstoppingvandepulpaholte,bijvoorbeelddoordevormingvantertiairdentine;dezetreedtnatraumasomsinversneldeenverhevigdemateop.Ontsteking(Eng.:inflammation)Decellulaireenvasculairereactieopweefselbeschadiging. Acuteontsteking

Eenreactiedieabruptbegintenkortdurendis,gekarakteriseerddoorafscheidingvanvloeistof,serumproteïnes,ontstekingsmediatorenencellen,vooralpolymorphonucleaireleukocytenindeomgevingvandeverwonding.Kanchronischwordenalsdeverwondinglangeretijdblijftbestaan.

Chronischeontsteking

Eenreactiedielangzaambegintenlangdurigaanhoudt.Gekarakteriseerddoordeproliferatievanfibroblastenenvasculairendotheliumeneentoestroomvanlymfocyten,plasmacellen,macrofagenenonstekingsmediatoren.

Ontstekingsresorptiezie:WortelresorptieOpenapexzie:ApexOrthogradebehandelingDewortelkanalenwordentoegankelijkgemaaktmetalsdoeldemechanischeenchemischedesinfectievanhetwortelkanaalstelsel.

PPapierstiftEenpapierenstiftgebruiktomeenkanaaltedrogen.ParodontaalabcesEenontstekingsreactiedieuitgaatvanhetparodontium,meestalmetdevolgendekenmerken:snelontstaan,spontanepijn,percussiegevoeligheid,pusvormingenzwelling.Ditabceswordtvaakveroorzaaktdooreenvreemdlichaaminhetparodontium.Parodontitisapicalis(Eng.:apicalperiodontitis)Ontstekingvanhetperiapicaleweefelvaneentandofkies,vaakherkenbaaraaneenperiapicaleradiolucentie.Deoorzaakisveelaleennecrotische,geïnfecteerdepulpa.Niet-pijnlijkeparodontitisapicalisPijnlozeontstekingvandeperiapexvaneengebitselement.

PijnlijkeparodontitisapicalisOntstekingvandeperiapexvaneengebitselement,gekenmerktdoorsubjectievepijnklachten.Dezekunnenspontaanoptredenofzijnoptewekkendoorbijvoorbeeldbijtenofmetdepercussietest. Parodontaalligament(PDL)Sterkdoorbloedencellenrijkbindweefselrondomdewortel.Ditweefselverbindtdewortelmethetalveolairebot.PerforatieDemechanischeofpathologischecommunicatietussendepulpaholteenhettandoppervlak.PeriApicalIndex(PAI)Eenscoringssysteemomparodontitisapicalisradiografischtebeoordelen.Erwordteenordinaleschaalgebruiktmetvijfscoresvariërendvan1(gezond)tot5(ernstig).DePAIwordtvaaktoegepastinwetenschappelijkonderzoek.PeriapexHetgebiedgelegenronddewortelpunt.PeriapicaalgranuloomEenabcesuitgaandevanuiteenontstekingrondomdewortelpuntvaneengebitselementmeteennecrotischepulpa.PeriradiculairHetgebiedrondomdewortel(radix).Pinkspot(Eng.)Roodrozeverkleuringvandetandkroon,veroorzaaktdoorwortelresorptiePlastischevultechniekzie:KanaalvultechniekenPlugger(Eng.;syn.stopper)EeninstrumentomwortelkanaalvulmaterialenaantedrukkenPremolarisatieHemisectievaneenondermolaar,waarbijgeenvandewortelswordtverwijderd.Preparatietechnieken

Anti-curvaturefiling(Eng.)Hetmoedwilligextravaaken/ofextrakrachtigafschrapenvandekanaalwandaandebuitenzijdevandekrommingvaneengekromdwortelkanaal,omeenstripperforatietevoorkomen.

Apicalreaming(Eng.syn.:apicalclearing)Preparatietechniekwaarbijhetmeestapicaledeelvanhetwortelkanaalverwijdwordtomzodentineendebristeverwijdereneneenduidelijkerapicaledrempeltemaken.BalancedforcetechniekEentechniekomeenwortelkanaaltereinigenenvormtegeven.Hierbijwordentegengesteldekrachtengebruikt:rotatiemetdeklokmeeomhetinstrumentvasttedraaieninhetdentine;rotatietegendeklokinomhetdentinelostemaken.

Circumferentialfiling(Eng.)Hetmetbehulpvanendodontischevijlenrondomvandekanaalwandafnemenvaneengelijkehoeveelheidtandweefsel.

Crown-downpreparatieEentechniekomwortelkanalenteprepareren,waarbijeersthetcoronaledeelwordtvormgegevenvoordathetapicaledeelaandebeurtkomt.Hierbijbegintmenmetdedikstevijlenommetdedunnereteeindigen.Dezetechniekwordtvooraltoegepastalsdeoperateurgebruiktmaaktvanroterendinstrumentarium.

StepbacktechniekEentechniekomhetkanaalteprepareren,waarbijersmalleenmeerflexibelevijlenwordengebruiktinhetapicaledeel,gevolgddooreenvijldiesteedséénmaatgroterisdandegebruiktehoofdvijl,intoenemendelengtes0,5tot1mmkorterdandewerklengte.

Primairdentinezie:DentinePulpa(syn.tandzenuw)Dezachtekernvaneengebitselement,bestaandeuitbloed-enlymfevaten,zenuwvezelsen(on)gedifferentieerdbindweefsel. Kroonpulpa Hetdeelvandepulpadatbinnendepulpakamerligt. Wortelpulpa Hetdeelvandepulpadatinhetwortelkanaalstelselligt.Pulpadentine-complexDitiseenuitgebreideretermdiesomsgebruiktwordtinplaatsvanendodontiumenomvatdepulpa,hetpredentineenhetdentine.Pulpa-expositieEenopeninginhetdentine,waardoordetandzenuwblootkomtteliggenPulpaholteDeruimtebinnenineengebitselementdiewordtingenomendoordepulpa.PulpahoornCoronaalwaartseuitstulpingvandekroonpulpa. PulpakamerHetgedeeltevandepulpaholtedatzichbevindtindetandkroon.PulpapoliepEenchronischontstokenweefselwoekeringvandepulpabijeenopenpulpakamer(doorcariësoftrauma),vooralbijjeugdigen,waarderuimeapicalewortelopeningnoggoededoorbloedingvanpulpaweefseltoelaat;somsgeëpitheliseerd.

Pulpasteen(syn.:dentikel)Eengecalcificeerdestructuurvoorkomendindepulpaholte,losliggendofaangehechtaandepulpawanden.Erwordtonderscheidgemaakttussenwarepulpastenenenvalsepulpastenen.Pulpastenenkomenopalleleeftijdenvoor,maarvakerophogeleeftijd.

ValsepulpasteenBestaatuitdiffuse,gelokaliseerdecalcificaties,opgebouwduitconcentrischeoflamillairelagen.Mogelijkmineralisatiesvangedegenereerdpulpaweefsel.Komtvoorindepulpakamerenhetwortelkanaal.Hetaantalvalsepulpastenenneemttoeinoverbelasteelementen.

WarepulpasteenBevindtzichmeestalindekroonpulpaenheeftvaakeengrootvolume.Bevateenorganischematrix(collageentypeIenII)enlijktoptubulaireorthodentine.

PulpitisOntstekingvandepulpa.Klinischbeschrevenalsreversibelofirreversibel.Histologischbeschrevenalsacuut,chronischofhyperplastisch.Chronischehyperplastischepulpitiszie:PulpapoliepIrreversibelepulpitisDiagnosegebaseerdopklinischesubjectieveenobjectievebevindingen.Devaakvitalepulpaisnietmeerinstaattegenezen.Vaakgaatirreversibelepulpitisgepaardmetaanhoudendepijnnaeenthermischeprikkel,spontanepijnofuitstralendepijn(symptomatisch)oferzijnhelemaalgeenklinischesymptomen,maarerissprakevandiepecariësofgebitstrauma(asymptomatisch).ReversibelepulpitisDiagnosegebaseerdopsubjectieveenobjectieveklinischebevindingendieeropwijzendatdeontstekingomkeerbaarisendepulpaterugkankereningezonde(normale)status.

Q

RRadiculairecystezie:CysteRadiografischeapexzie:ApexRecapitulatieTijdensdewortelkanaalpreparatieopnieuwkleinerevijlengebruikenomdeapicaleregiovrijenpatenttehouden.ReciprocatingvijlenVijlendieeenreciprokebewegingmaken.ZieookVijlbeweging.

Resorptie(syn.:absorptie)Deopnameofdeuitscheidingvansubstantiesinofuitweefsels,zoalsgebeurtmetdoorgeperstcementdatafgebrokenwordtinhetweefsel.RetrogradebehandelingOokwelapicalechirurgieofapexresectiegenoemd.Detoegangtothetwortelkanaalsysteemwordtverkregendoormiddelvaneenchirurgischeprocedure.Reversibelepulpitiszie:PulpitisRubberdam(syn.:cofferdam)Eendunnerubber-ofkunststoflapdiegebruiktwordtombijtandheelkundigebehandelingenhetspeekselwegtehoudenvanhetoperatiegebied.Vaakwordtinverbandmethetsteedsvakervoorkomenvanlatexallergieëneenlatexvrijecofferdamgebruikt.Ruimer(Eng.:reamer)Eengetaperdmetaleninstrumentmetspiraalvormigesnijdenderanden.Deruimerwordtgebruiktomdewortelkanalenvormtegevenmeteenroterendebeweging.Deruimerisnieteffectieftijdenseenpush-enpullbeweging,enruimershebbenminderwindingenofflutesperunitlengtevanhetwerkendedeel.

SSecundairdentinezie:DentineSubluxatiezie:LuxatieSonischeinstrumentatiePreparatievanhetwortelkanaalstelselmeteentransversaaloscillerendevijlmeteenfrequentiebinneneenhoorbaarbereikvantrillingengecreëerddoormiddelvanpersluchtdieeenrotorasassemblageineenhandstukactiveert.SpreaderEenglad,puntig,smalgetaperdmetalinstrumentontworpenommaterialensamentedrukkenbinneneengeprepareerdwortelkanaal.Erbestaanhandspreaders,vingerspreadersenroterendespreaders.Standardizedinstrument(Eng.)Eengestandaardiseerdendodontischinstrumentdatvoldoetaanspecifiekeeisenvoordiameter,lengte,taper,torsieeigenschappen,tipdesignetc.Standardizedpoint/cone(Eng.)Eengestandaardiseerdeguttapercha,zilver-ofpaperpoint,vervaardigdconformdemaatentapervanhetbijpassendegestandaardiseerdeendodontischeinstrument.Step-backtechniekzie:Preparatietechnieken

Stiftgedragengutteperchatechniekzie:Kanaalvultechnieken

TTandarts-endodontoloog(afk.:TE)Detandarts-endodontoloogiseentandartsdiezichheeftgespecialiseerdinhetuitvoerenvanbijzonderebehandelingenaanhetwortelkanaalendetandzenuw.Daarvoorheeftdetandarts-endodontoloogeenpostdoctoraleopleidingvandriejaargevolgdaanhetACTA,ofeenvergelijkbareopleiding.Detandarts-endodontoloogvoertoverhetalgemeendemeercomplexewortelkanaalbehandelingenuit.Ookkandetandarts-endodontoloogkleinechirurgischeingrepenuitvoerenaandetandwortel.TaurodontieEenmorfologischedentalevariatiewaarbijdekroonvandetandisvergootendewortelsjuistkleinervanformaatzijn.Ditresulteertintandenmetgroterepulpakamersenapicaalgelegenfurcaties.Tertiairdentinezie:DentineThermomechanischecompactiezie:KanaalvultechniekenTorqueDekrachtdiedraaiingproduceertofneigtteproducerenbinneneenstructuur,zoalsroterendeinstrumenten.Tugback(Eng.)Kleineweerstanddiegevoeldwordtwanneerdehoofdstiftgepastwordtvoorhetplaatsen.

UUltrasonisch(syn.:ultrasoon)Frequentietussende18.000en40.000Hz.Ultrasoongeluidwordtbinnendeendodontischebehandelinggebruiktomteprepareren,reinigenenirrigeren.UltrasoongeactiveerdeirrigatieZie:IrrigatieUreum-peroxideWaterstofperoxidegekoppeldaanureum.Hetwordtgebruiktomexterntebleken.GecombineerdmetglycerineenEDTAwordthetookgebruiktbijdewortelkanaalpreparatie.Hetvaltuiteeninureum,CO2enwaterstofperoxide.

VVervangingsresorptiezie:Wortelresorptie

VitaalLevend,doorbloed.Vreemdlichaam(syn.:corpusalienum)Eenvoorwerpofmateriaaldatzichinhetlichaamofweefselbevindt,maardatdaaroorspronkelijknietthuishoort.Vreemdlichaamreactie(Eng.:foreignbodyreaction)Eenchronischeontstekingsreactieopvreemdmateriaalbinnenhetweefsel,vaakgekarakteriseerddoordeaanwezigheidvanreuscellen.Verticalecompactiezie:KanaalvultechniekenVijlEengetaperdengepuntmetaleninstrumentmetsnijdendekantendatgebruiktwordtomhetwortelkanaaltevergrotendooreenroterendeen/ofvijlendebeweging.Erzijnverschillendesoortenvijlenmetverschillendedwarsdoorsneden,tapers,tipdesign,lengtes,activatie,metaallegeringenenflutes.

D-typevijlEenvijlmeteenparallellogramvormigedwarsdoorsnedemetbredeensmalleflutesoverdegehelelengte(bijvoorbeeldK-flex-vijl).

H-typevijl(Hedströmvijl)Eenvijlmetspiraalvormigeuiteindenwaarmeehetsnijdenalleenplaatsvindtbijeentrekbeweging.

K-typevijlEenvijlmetstrakkespiraalvormigesnijrandendiesnijdtbijduw-,trek-enroterendebewegingen.Dedwarsdoorsnedekanvariërenvandiamant-ofvierkant-totdriehoekvorm.

NiTivijlEenhand-ofroterendevijlgemaaktvaneensuperelastischenikkel-titaniumlegering.

VijlbewegingEendynamischebewegingmeteenhandvijlomeenkanaaloptimaaltedebrideren.Voornamelijkmeteenpush-enpullbeweging(raspen),eenroterendebeweging(ruimen)ofeencombinatiehiervan.Motorischaangedrevenvijlbewegingenkunnenroterend,reciprookofoscillerendzijn. Roterend

Continuronddraaiendebeweging Reciprook

Eenvolledigedraaivan360graden. Oscillerend

Trillendebeweging.

WWortelkanaalHetdeelvandepulpaholtedatbinnendetandwortelisgelegen.AccessorischkanaalEenvertakkingvanhethoofdwortelkanaalmeteeneigenforamenaanhetworteloppervlak.meestalwordenviergroepenonderscheiden:apicaleaccessorischekanalen(apicaledelta),accessorischekanalenindefurcatie,cervicaleaccessorischekanalenenlateralekanalen. C-shapedcanal(Eng.)EenwortelkanaalwaarbijdedwarsdoorsnededevormheeftvandeletterC.Zulkekanalenwordenmeestalaangetroffenindeversmoltenwortelsvantweedemolarenindeonderkaak.FurcatiekanaalEenaccessorischkanaalindefurcatie.LateraalkanaalEenlateraletakvanhetwortelkanaal,uitmondendaanhetworteloppervlakbuitenhetgebiedvanapex,furcatieofcervix.Delateralekanalenstaanminofmeerloodrechtophethoofdwortelkanaal.WortelkanaalingangDeopeningvandepulpakamernaarhetwortelkanaal.WortelkanaalstelstelHettotaalvanallewortelkanalenineengebitselement.Wortelpulpazie:PulpaWortelresorptieEenaandoeninggeassocieerdmethetverliesvandentine,wortelcementen/ofkaakbotdooreenfysischefactorofdooreenpathologischproces.

CervicaleresorptieEenvormvanexterneresorptiedievoorkomtinhetcoronaledeelvandewortel.

ExterneresorptieResorptiegeïnitieerdinhetparodontiumenineersteinstantievaninvloedophetexterneoppervlakvanhetelement.Ditwordtverdergeclassificeerddooroppervlakte,ontstekings-ofvervangingsresorptie,ofdoordelocatiezoalscervicaal,lateraal,apicaal.Erkansprakezijnvanwelofgeeninvasievandepulpaholte.

InterneresorptieEenontstekingsprocesgeïnitieerdindepulpaholtediegepaardgaatmetverliesvandentineenmoeilijkeinvasievanhetcementum.

OntstekingsresorptieVerliesvantandstructuur,internofextern,enmogelijkookkaakbotmetalsresultaateendefect.Ontstekingsresorptieontstaatdoormicrobiëleinfectieenwordtröntgenologischgekarakteriseerddoorradiolucenteruimteslangshetworteloppervlak.

OppervlakteresorptieEenpathologischprocesdatkleineoppervlaktedefectenveroorzaaktinhetwortelcementenhetonderliggendedentinedatreparatieondergaatdoorafzettingvannieuwewortelcement.

TransientapicalbreakdownEenreactieopluxatievanhetelementbestaandeuitradiografischapicaalkaakbotenwortelresorptiedatspontaanoplostzonderinterventie.

VervangingsresorptieEenpathologischprocesmetverliesvanwortelcement,dentineenparodontaalligamentmetvervolgensvervangingdoorkaakbot,metalsresultaateenfusietussenelementenkaakbot.Vervangingsresorptiekanuiteindelijkresultereninankylose(zieAnkylose).

Waterstofperoxide(H2O2)Eenheldere,kleurlozeenonstabielevloeistofmetdesinfecterendeenblekendeeigenschappen.WHOWorldHealthOrganisation

XIJIJzersulfaatFe2(SO4)3(Eng.:ferricsulfate)Eenzuurhemostatischmiddel.

ZZilverpointtechniekZie:KanaalvultechniekenZilverpoint(syn.:zilverstift)Eenrigideradiopaquestiftgemaaktvanzilver,variërendinmaat,meestalcorresponderendmetdediameterentapervandegebruiktepreparatie-instrumenten.Zilverpointswordenindemodernepraktijknietmeergebruikt.ZinkoxideEenfijn,geurloos,amorf,witofgeelpoederdatincombinatiemetEugenolinsealersentijdelijkecementenwordtgebruikt.Bronnen:RichtlijnEndodontischeDiagnostiekenbehandelingEndodontologie;S.K.ThodenvanVelzenGebitspathologie:Afwijkingenvandehardetandweefsels;A.B.Schuurshttp://nvve.comGlossaryAAE;http://www.nxtbook.com/nxtbooks/aae/endodonticglossary2016/index.php#/40