Download - Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?
Bolesław Bielak
Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?
2
Spis treści.....................................................................................................................................2
Wprowadzenie.............................................................................................................................3
Wskazówki metodyczne..............................................................................................................5
Zajęcia wprowadzające.............................................................................................................11
Zajęcia Nr 1. „Na starcie”......................................................................................................11
Moduł I. Skuteczne porozumiewanie się.................................................................................20
Zajęcia Nr 2. „Tworzymy grupę ”..........................................................................................20
Zajęcia Nr 3. „Komunikacja interpersonalna”........................................................................25
Zajęcia Nr 4. „Konflikty i sposoby rozwiązywania ich”........................................................32
Zajęcia Nr 5. „ Mowa ciała”...................................................................................................37
Moduł II. Emocjonalna samoregulacja................................................................................ ..44
Zajęcia Nr 6. „Podstawowe kanały przepływu i przetwarzania informacji”..........................44
Zajęcia Nr 7. „Dystans interakcyjny”.....................................................................................50
Zajęcia Nr 8. „Inteligencja emocjonalna”..............................................................................53
Zajęcia Nr 9. „Świadomy akt woli jako proces decyzyjny”...................................................57
Moduł III. Mój obraz................................................................................................................66
Zajęcia Nr 10. „ Odkrywam siebie”........................................................................................66
Zajęcia Nr 11. „ Paleta zdolności”......................................................................................... 69
Zajęcia Nr 12. „ Charakter pisma jako cecha osobowości”................................................... 74
Zajęcia Nr 13. „ Temperament”............................................................................................. 79
Zajęcia Nr 14. „ Metody projekcyjne jako źródło samopoznania”........................................ 88
Moduł IV. Strategia wyboru zawodu...................................................................................... 91
Zajęcia Nr 15. „ Budowanie ścieżki kariery”..........................................................................91
Zajęcia Nr 16. „ Zawód a specjalność”.................................................................................. 96
Zajęcia Nr 17. „ Ocena własnych zainteresowań”.................................................................100
Zajęcia Nr 18. „ Człowiek a zawód”.....................................................................................108
Zajęcia Nr 19. „ W świecie zawodów”..................................................................................114
Zajęcia Nr 20. „ Dokonuję wyboru”......................................................................................121
4. Zakończenie...........................................................................................................................129
5. Bibliografia............................................................................................................................131
3
Wprowadzenie Wybór zawodu, poszukiwanie swojego powołania staje się ważnym etapem życia każdego
człowieka. Każdy człowiek chce przeżyć swe życie interesująco, atrakcyjnie i użytecznie. Proces
wejścia młodego człowieka w wybrany przez niego zawód – to nie tylko zdobycie określonej
wiedzy i odpowiednich nawyków do pracy, ale i aktywne kształtowanie własnej osobowości, swego
stosunku do pracy, zaangażowania się w nią.
Samookreślenie się w pracy i odnalezienie jej sensu jest do dnia dzisiejszego nierozwiązanym
zadaniem i dlatego powrót do tego problemu zajmuje istotne miejsce w teoretycznych
poszukiwaniach nie tylko pedagogów i psychologów, ale i przedstawicieli innych nauk. Ważna w
ostatnim czasie w rozwoju orientacji zawodowej stała się także kwestia wolnego wyboru zawodu.
Ogromna liczba młodych ludzi stających przed problemem wyboru zawodu niejednokrotnie
odczuwa bezsensowność swych działań. Często czują oni, że nie dano im jakiegokolwiek wyboru,
że nie mają możliwości znalezienia pozytywnego rozwiązania swej sytuacji zawodowej z powodu
niedopasowania do nowoczesnego systemu wartości, wymogów współczesnego rynku pracy.
Kwestią wolnego wyboru w związku z samookreśleniem zawodowym zajmuje się wielu
badaczy. We współczesnej psychologii istnieje szereg teoretycznych analiz oraz interesujących prac
badawczych z tej dziedziny autorów takich jak: J. Krumbolz, F. Ki-ner, Е. Gerr, N. Gisbers, I.Mur,
A.Maslou i wielu innych
Wielorakość różnych podejść do kwestii samookreślenia zawodowego powodowane jest nie
tylko jego złożonością, ale i uwarunkowaniami kulturowo-historycznymi. Każdy człowiek na swój,
niepowtarzalny sposób dokonuje samookreślenia zawodowego, wpływ na to ma specyfika
konkretnych krajów czy regionów.
Złożoność powyższego problemu wiąże się z płynnością pojęcia „samookreślenia
zawodowego”. Terminy bliskie samookreśleniu to: samoaktualizacja, samoanaliza, samorealizacja,
samopoznanie, które nierzadko otwierają się „ poprzez pasje do wartości pracy” (А. Maslou)1,
poprzez „tworzenie” świata przez człowieka (К. Jaspers)2. V. Frankl
3 określa wartość
człowieczego życia poprzez jego zdolności " człowiek wychodzi poza granice samego siebie”, a
najważniejsze – znajduje nowy pomysł do konkretnego działania w całym swoim życiu poprzez
ciągłe samopoznanie a co za tym idzie odnalezienie swojego miejsca w życiu.
Samookreślenie jest to uzasadnienie swojego istnienia, – dlaczego i po co istnieję, jaka jest
ostateczna racja mojego życia? Jest to również poznawanie i określanie swoich właściwości
jako osoby aktywnej i kierunku pożądanych zmian tych właściwości:, kim jestem i
kim chcę być? Samookreślenie obejmuje także sformułowanie własnego systemu celu i zasad
postępowania, systemu wartości.
W XXI wieku problem samookreślenia zawodowego dotyka młodych ludzi bardzo wcześnie.
Uczniowie podejmują pierwsze decyzje związane ze swoją przyszłością już na etapie szkoły
gimnazjalnej. To dopiero początek drogi, ponieważ współczesna gospodarka rynkowa zmusza do
ciągłego rozwoju zawodowego – do zmiany już wyuczonego zawodu, specjalności czy kwalifikacji.
Współczesny „kryzys wartości”, deprecjonowanie rzetelnych kwalifikacji zawodowych stawia
młodych ludzi w trudnym położeniu. Dlatego każde działanie – nauczycieli, dyrektorów, rodziców
– powinno zmierzać do wykształcenia i rozwoju postaw pełnowartościowego i wolnego osobowego
samookreślenia zawodowego młodych osób. Dzięki nim człowiek staje się samoregulatorem,
osobą, która stopniowo, ale i dynamicznie rozwija się, zmienia, nabywa nowe osobowe i
indywidualne psychologiczne cechy, zabezpieczające dostatecznie szerokie możliwości adaptacji
zawodowej.
1 Maslow A.: Motywacja i osobowość. Warszawa 2006, s. 72–102.
2 Jaspers K.: K. Jaspers “O mojej filozofii” [w:] “ Filozofia egzystencji”, PIW 1990, s.51.
3V. E. Frankl, Homo patiens. Logoterapia i jej kliniczne zastosowanie. Pluralizm nauk a jedność
człowieka. Człowiek wolny, Warszawa 1984,s. 21-23
4
W wyborze szkoły ponagimnazjalnej, a tym samym w określaniu preferencji zawodowych przez
młodzież dochodzi do coraz większej przypadkowości, spowodowanej nieznajomością własnych
predyspozycji osobowych, licznymi błędami spowodowanymi brakiem podstawowej wiedzy z
zakresu orientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego, wpływem społecznym, warunkami
materialnymi, brakiem ambicji, nieznajomością realiów współczesnego rynku pracy. To w
konsekwencji prowadzi do rezygnacji z wybranej szkoły, zakończenia kariery zawodowej już na
starcie, ogólnego niezadowolenia, wagarowania, ucieczki z domu, wzrostu agresji, przestępstw,
zwiększenia liczby bezrobotnych wśród młodzieży. Konieczne jest, więc indywidualne podejście do
każdego ucznia oraz stworzenie i wdrożenie takich metod pedagogicznych, które umożliwią rozwój
samookreślenia zawodowego uczniów, pobudzają aktywność zawodową na drodze wyboru
zawodowego.
Proponowany podręcznik jest skierowany do nauczycieli, doradców zawodowych oraz dyrektorów
szkół. Stanowi metodyczne wsparcie z zakresu doradztwa zawodowego. Głównym celem
podręcznika jest przekazanie w sposób prosty podstawowej wiedzy w powiązaniu z nabywaniem
przez uczniów różnych umiejętności, zapewniających rozwój ich osobowości, indywidualnych
uzdolnień, możliwości, zainteresowań.
Należy zaznaczyć, że proces wzajemnej współpracy nauczyciela-doradcy z uczniami oparty jest
tutaj na grupowej pracy. Poszczególne zajęcia są skonstruowane tak, że uczniowie mają
przeświadczenie, że pomoc nie wychodzi od dorosłego, a od nich samych - uczestników grupowego
procesu. Tak przyjęta forma pracy przynosi świetne efekty w rozwiązywaniu wielu problemów
młodzieży. W czasie zajęć wszelkie ewentualne kłopoty komunikacyjne rozwiązywane są wspólnie
w grupie rówieśniczej, ale jednocześnie każdy uczeń angażuje się w rozwiązanie ich jakby
niezależnie od kierującego tym procesem doradcy. Oprócz tego, proponowany cykl zajęć
wykorzystuje metody, które sprzyjają rozwojowi wyobraźni uczniów, kształtują umiejętności
wyraźnego formułowania i wypowiadania swojego poglądu, umiejętności komunikacyjne, a co
najważniejsze - budują u uczniów poczucie wiary we własne siły.
5
Wskazówki metodyczne
do programu edukacyjnego
„Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu? „
Proces przyswojenia przez człowieka wartości, norm, przekonań, właściwych dla danej
społeczności ( socjalizacja), bierze swój początki od narodzenia i trwa przez całe życie. Każdy z nas
jako indywiduum w tej społeczności charakteryzuje się szybką zmianą wartości i celów, uznanych
przez socjum, jako zasadniczo nowe wymogi w procesie socjalizacji młodego pokolenia. Dzisiaj na
pierwszy plan wysuwa się ideał Człowieka Sukcesu, posiadającego ogromny potencjał
ekonomiczny, zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej, określający zdolność do
pracy, do adaptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań zwany „
kapitałem ludzkim”. Czy zostanie uczeń Człowiekiem Sukcesu – zależy to od mnogości różnych
czynników, głównym z nich jest pomyślny proces socjalizacji. Właśnie to okres 15-17 lat staje się
najbardziej aktywnym w procesie socjalizacji. Dlatego na danym etapie mogą pojawić się
różnorodne przeszkody, przeżycia oraz socjalna dezadaptacja.
Program edukacyjny” Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?, stanowi informacyjną podporę dla
ucznia w procesie zabezpieczenia socjalno-psychologicznej adaptacji na drodze osiągnięcia
życiowego i zawodowego sukcesu. Materiał zawarty w programie ma na celu, przede wszystkim
kształtowanie nawyków i cech, sprzyjających pomyślnemu współdziałaniu z socjum:
1. Adekwatny system stosunków i komunikacji z otoczeniem;
2. Adekwatna ocena siebie w sytuacji współdziałania w grupie;
3. Ocena własnych sił
4. Równowaga emocjonalna;
5. Ukierunkowanie na sukces w współdziałaniu z innymi;
6. Zmienność zachowań w stosunku do oczekiwań innych;
7. Adekwatny stopień roszczeń;
8. Motywacja osiągania celów;
9. Umiejętność budowania życiowej perspektywy.
Cele programu:
Kształtowanie psychologiczno-pedagogicznych warunków wpływających na stopień
socjalno-psychologicznej adaptacji młodzieży;
Aktualizacja procesu osobistego i zawodowego samookreślenia, ze szczególnym
uwzględnieniem wiadomości o samym sobie ( zawierającym trzy komponenty „
Własnego obrazu”; kognitywny, emocjonalno-oceniajacy, zachowawczy) i świecie
zawodów;
Zadania programu:
podwyższenie psychologicznej kompetencji uczniów –rozwój stopnia
samopoznania, wypracowanie własnego światopoglądu, określenie pozycji w
życiu;
kształtowanie adekwatnej oceny siebie na tle współdziałania w grupie;
6
rozwój nawyków woli i emocjonalnej samoregulacji;
kształtowanie elastyczności jako cechy osobowości;
rozwój gotowości u uczniów podjęcia swobodnego wyboru zawodu oraz
przystosowanie do zmian;.
Program edukacyjny „Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu?„ Składa się z 4 modułów
nakierowanych na kształtowanie nawyków i umiejętności, niezbędnych przy rozwoju kluczowych
sfer życiowych działań człowieka: zachowawczej, emocjonalno-uczuciowej, poznawczej, bytowej,
moralno-obyczajowej, osobistej. Proponowane moduły:
Moduł I.Skuteczne porozumiewanie się.
Moduł II. Emocjonalna samoregulacja.
Moduł III. Mój obraz.
Moduł IV. Strategia wyboru zawodu.
Moduł I. „Efektywne porozumiewanie się” nakierowany jest dla rozwoju umiejętności
komunikowania się z w sposób otwarty i bez lęku z otoczeniem, rozwój komunikacyjnych
nawyków, a także do kształtowania adekwatnego systemu odniesień z otoczeniem i motywacji
osiągnięcia sukcesu.
Moduł II. „Emocjonalna samoregulacja” nakierowany jest na rozwój i doskonalenie
emocjonalne, uczuciową rolę i samoregulację woli.
Moduł III. „Mój obraz” nakierowany jest na rozwój nawyków samoświadomości i refleksji, a
także kształtowanie adekwatnej samooceny. W module tym szczególną rolę odgrywa poznanie
przez uczniów własnych zainteresowań, predyspozycji, cech charakteru, które będą pomocne przy
budowaniu własnego życiowego i zawodowego sukcesu.
Moduł IV. „Strategia wyboru zawodu” nakierowany jest na świadomy wybór zawodu przez
ucznia oraz gotowość na podejmowanie zmian w procesie kariery życiowej i zawodowej.
W procesie dydaktyczno-wychowawczym omawianej przestrzeni danego programu zostały
uwzględnione następujące zasady rozwoju osobowości w grupie:
1. Zasada aktywności i świadomości
Każdy członek grupy aktywnie uczestniczy we wspólnym procesie przyswajania nowej
wiedzy i świadomie odpowiada za realizację podjętych działań.
2. Zasada działania.
Dana zasada charakteryzuje się kompleksowym wieloplanowym działaniem, w organizacji
wspólnych działań uczniów oraz samego pedagoga. W procesie działania pedagog staje się
uczestnikiem grupy a nie osobą oceniającą czy translatorem wiadomości i nawyków.
3. Zasada kolektywności.
Zasada kolektywności oparta jest o tworzenie grupy wyższego stopnia rozwoju kolektywu,
w którym formułuje się dobry klimat do stworzenia warunków ogólnoludzkich ważnych
orientacji osobowościowych.
4. Zasada osobistego podejścia.
7
Zasada ta zwraca uwagę na pracę z grupą, w której mamy do czynienia ze zróżnicowanymi
indywidualno-psychologicznymi cechami ( uwaga, temperament, predyspozycje itp.)
uczniów. Pedagog zgodnie z tym buduje własną pracę wychowawczą.
5. Zasada wsparcia.
W zgodności z tą zasadą, na zajęciach kształtowana jest zasada sukcesu, kiedy uczniowie
wspierają się wzajemnie, uzyskując dowolne osiągnięcie. Ponadto prowadzący wspiera
każdego członka grupy podkreślając jego znaczenie i wagę.
Oczekiwane rezultaty:
Uczniowie posiadają:
Nawyki efektywnego porozumiewania się;
Podstawę samopoznania i samodoskonalenia
Uczniowie umieją:
Określić swoje zdolności;
Dobrać swoje indywidualne cechy do wymogów stawianych w danym zawodzie;
Budować własną perspektywę życiową i zawodową.
Powyższy podręcznik przewiduje również psychologiczne metodyki ( diagnostyczne, projekcyjne,
gry dydaktyczne itd.).
W procesie dydaktycznym należy wykorzystać różnorodne formy organizacji zajęć i metody
nauczania: lekcja mieszana, indywidualne i grupowe pogadanki, dialogi, dyskusje, metody
problemowe, gry dydaktyczne, zajęcia praktyczne, metody konkretnych sytuacji itp.
8
Program zajęć:
Zajęcia wprowadzające
Zajęcia 1. Na starcie. – 4 X 45 min.
Cele i zadania programu. Streszczenie, specyfika zajęć z podstawą psychologiczną efektywnego
porozumiewania się, samopoznania, emocjonalnej samoregulacji w wyborze zawodu. Motywacja
uczniów nakierowana na samopoznanie w procesie świadomego wyboru zawodu. Portfolio jako
zbiór informacji o sobie w procesie fiksacji programu. Przeprowadzenie diagnostyki wstępnej.
Zadania diagnostyki:
określenie wyjściowego stopnia socjalno-psychologicznej adaptacji u uczniów;
ocena możliwości wpływu programu na proces osobistego i zawodowego
samookreślenia uczniów;
wyjawienie grupy ryzyka ( słaby stopień socjalialno-psychologicznej adaptacji) w
celu przygotowania psychokorekcyjnych programów.
Przedmiot diagnostyki:
stopień samooceny(samoocena w znacznym stopniu określa adaptacje osobowości
jest regulatorem zachowania i działania);
stopień aspiracji (określić w całości zakres celów, które człowiek stawia przed sobą i
wpływa na ich adekwatność);
zmysł orientacji życiowej (umiejętność budowania strategii swojej przyszłości
sprzyja kształtowaniu motywacji w osiąganiu sukcesu, a także życiowej pozycji).
Diagnostyczny kompleks:
1. Test na określenie samooceny.
2. Test na określenie stopnia aspiracji.
3. Kwestionariusz Orientacji Życiowych.
Ewaluacja.
Moduł I. Skuteczne porozumiewanie się.
Zajęcia 2. Tworzymy grupę. – 3- godz.
Cele:
1. Umożliwienie uczniom samopoznania oraz poznania innych osób w klasie;
2. Stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i akceptacji;
3. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w zespole klasowym;
4. Wzmacnianie poczucia własnej wartości w grupie;
5. Uświadomienie wartości takich jak: koleżeństwo, przyjaźń, współpraca;
6. Umożliwienie uczniom wyrażania swoich myśli i poglądów;
Zajęcia 3. Komunikacja interpersonalna – 3 X 45 min.
9
Pojęcie komunikacji. Techniki wykorzystywane przy aktywnym słuchaniu. Bariery zakłócające
prawidłową komunikację. Cechy prawidłowej komunikacji z uwzględnieniem komunikatu „ Ja”.
Ćwiczenia praktyczne: „ Style komunikacji a typy zachowań”, „ Style komunikacji kluczem do
poznania innych”, „ Obraz wnętrza”, „ Techniki aktywnego słuchania”. Ewaluacja.
Zajęcia 4. Pojęcie konfliktu i sposoby rozwiązywania go– 2 X 45 min.
Propozycja definicji „ konfliktu” oraz sposoby rozwiązywania go. Ćwiczenia praktyczne z zakresu
rozwiązywania konfliktów przy pomocy analizy techniką SWOTT i DRZEWA DECYZYJNEGO.
Test sprawdzający osobowość konfliktową. Inne ćwiczenia mające na celu wykazanie grup
konfliktów oraz sposoby ich rozwiązywania. Ewaluacja.
Zajęcia 5. Mowa ciała. - 2 X 45 min.
Praca z „ psychologicznym atlasem ludzkiego ciała. O czym „mówią” pozy ludzkiego ciała.
Otwarte i zamknięte pozy. Ćwiczenia praktyczne mające na celu odczyt ludzkich gestów. Test na
zrozumienie siebie i innych. Ewaluacja.
Moduł II. Emocjonalna samoregulacja
Zajęcia 6. Podstawowe kanały przepływu i przetwarzania informacji. – 2 X 45 min.
Kanały przyswajania informacji. Podział kanałów otrzymania i przetwarzania informacji. Typologia
sensoryczna. Wiodące kanały odbioru informacji. Ćwiczenia praktyczne na wyjawienie
przyswajania informacji oraz określenie wielorakiej inteligencji. Ewaluacja.
Zajęcia 7. Dystans interaktywny - 2 X 45 min.
Różnice między terytorium a przestrzenią osobistą. Prywatność a zatłoczenie. Dystans interaktywny
jako uwarunkowanie kulturowe. Ćwiczenia praktyczne na wykazanie odczuć towarzyszącym
dystansowi interaktywnemu. Ewaluacja.
Zajęcia. 8. Inteligencja emocjonalna – 3 X 45 min.
Pojęcie inteligencji emocjonalnej. Grupy kompetencji emocjonalnych. Proponowane ćwiczenia na
określenie inteligencji emocjonalnej siebie i grupy. Gry dydaktyczne i ćwiczenia z zakresu
rozpoznawania własnych i cudzych emocji. Ewaluacja.
Zajęcia 9. Świadomy akt woli jako proces decyzyjny. – 4 X 45 min
Definicja woli i procesu decyzyjnego. Teoria podejmowania decyzji. Style podejmowania decyzji.
Proces decyzyjny i jego etapy. Ćwiczenia praktyczne z zakresu podejmowania decyzji. Test na
wyjawienia typu myśliciela lub uczuciowca w celu wykazania sposobu podejmowania decyzji.
Moduł III. Mój obraz
Zajęcia 10. Odkrywam siebie – 2 X 45 min.
Pojęcie „ Ja” jako struktury poznawcze. Ćwiczenia praktyczne z zakresu poznania własnego „ Ja”.
Ewaluacja.
Zajęcia 11. Paleta zdolności – 3 X 45 min.
Pojęcie zdolności oraz ich podział. Niektóre rodzaje zdolności Ćwiczenia praktyczne z zakresu
rozpoznania własnych zdolności: test skłonności komunikacyjnych i organizacyjnych. Ewaluacja.
Zajęcia 12. Charakter pisma jako cecha osobowości – 3 X 45 min.
Zapoznanie z pojęciem grafologii. Analiza pisma – charakter i jego znaczenie. Ćwiczenia
praktyczne z zakresu analizy pisma. Ewaluacja.
Zajęcia 13. Temperament.- 2 X 45 min.
Pojecie temperamentu. Teoria Hipokratesa. Korelacja wskaźnika WDA. Ćwiczenia praktyczne: test
H.J.Eysenka. Ewaluacja.
10
Zajęcia 14. Metody projekcyjne jako źródło samopoznania. – 2 X 45 min.
Pojęcie metody projekcyjnej oraz mechanizmów obronnych. Ćwiczenia praktyczne: samoanaliza
rysunku „ Nieistniejące zwierze”. Ewaluacja.
Moduł IV. Strategia wyboru zawodu.
Zajęcia 15. Budowanie ścieżki kariery. – 2 X 45 min.
Ćwiczenia praktyczne z zakresu planowania celów i budowania strategii kariery.
Test oceny siły woli. Ewaluacja.
Zajęcia 16. Zawodowy sukces – 3 X 45 min.
Oreślenie zawodu i pojęć zwiazanych z zawodem. Zapoznanie z pijęciem zawodowego
samookreślenia. Ćwiczenia praktyczne z zakresu opanowania pojęć: zawód, specjalność,
klasyfikacja zawodów, stanowisko, kariera i powołanie. Ewaluacja.
Zajęcia 17. Ocena własnych zainteresowań – 2 X 45 min.
Formuła wyboru zawodu - chcę, mogę, potrzeba. Czynniki wpływające na wybór zawodu. Błędy
występujące przy wyborze zawodu. Reguły prawidłowego wyboru zawodu. Ćwiczenia praktyczne:
Test „ Zainteresowań i zdolności”. Ewaluacja.
Zajęcia 18. Człowiek a zawód – 3 X 45 min.
Orientacja zawodowa a przydatność zawodowa. Ćwiczenia praktyczne – test na typ
osobowościowy. Ewaluacja.
Zajęcia 19. W świecie zawodów. – 4 X 45 min.
Klasyfikacja zawodów dokonana przez A.E.Klimowa. Ćwiczenia praktyczne na przeanalizowanie
schematu sklasyfikowania wybranego zawodu. Ewaluacja.
Zajęcia 20. Dokonuję wyboru. – 4 X 45 min.
Ćwiczenia praktyczne: analiza projektu – wybór zawodu informatyka. Budowa własnego projeku –
wybór zawodu. Ewaluacja.
11
Zajęcia wprowadzające
Zajęcia Nr 1
Na starcie
Cele:
1. Wprowadzenie uczniów z zakres treści programu, omówienie celów i zadań programu;
2. Określenie technik współpracy, form dzielnych i źródłowych kontroli;
3. Rozpoznanie wyjściowego stopnia socjalno-psychologicznej adaptacji.
Czas 4 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Część wstępna
Pierwsze zajęcia rozpoczynamy z uczniami od omówienia zakresu treści proponowanego
materiału w podręczniku, celów i zadań każdego modułu i jednostki modułowej. Ponieważ
głównym celem cyklu proponowanych zajęć jest pomoc uczniom w wyborze przyszłego zawodu,
należy zwrócić szczególną uwagę uczniów na rolę, jaką odgrywa wybór zawodu w życiu
człowieka. Prawidłowy wybór zawodu to droga do osiągnięcia życiowego i zawodowego sukcesu ,
Można uczniów podzielić na grupy i polecić im opracowanie swojego ideału „człowieka sukcesu”
np. w formie mapy myśli.. Podczas omówienia ćwiczenia, należy wykazać, że sukces to pojęcie
złożone, którego nie należy utożsamiać jednoznacznie.Zazwyczaj osiągnięcie sukcesu sprawia, że
życie człowieka staje się pełniejsze, bardziej interesujące, a on sam szczęśliwszy. Jednakże często
dzieje się tak, że człowiek nie posiada odpowiednich cech, które umożliwiłyby osiągnięcie sukcesu.
W ten sposób, możemy wykazać, że wewnętrznym wskaźnikiem sukcesu jest odczuwanie
szczęścia.
Następnie zaznajamiamy uczniów z budową osobistego portfolia.
„Osobiste Portfolio”- jest techniką aktywizującą, która polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu w
teczce materiałów na własny temat Dzięki konieczności ciągłego segregowania i wartościowania
zebranych materiałów, uczniowie kształcą umiejętność porządkowania wiadomości o samym sobie.
Ponadto uczą się korzystania z różnych źródeł informacji, oraz efektywnej współpracy podczas
wymieniania się własnymi wiadomościami z najbliższymi. Należy zaznaczyć, że każdy uczestnik
proponowanych zajęć od pierwszych zajęć do końca zajęć powinien wypełnia jego na bieżąco
uzupełniajac je o nowo poznane tresci na swój temat. Zbiór ionformacji zawartych w portfolio
będzie pomocne uczniowi przy budowaniu strategi wyboru zawodu w zajęciach końcowych.
12
Proponowana budowa Osobistego portfolio
Po części wprowadzajacej niezbędnym jest przeprowadzenie diagnostyki stopnia socjalno -
psychologicznej adaptacji osobowości ucznia.
W związku z tym system metod diagnostycznych (pedagogicznych i psychologicznych) powinien
być tak dostosowany, aby w sposób najbardziej adekwatny określał stopień adaptacyjny
osobowości.
Przede wszystkim, niezbędne jest określenie, na ile adekwatnie uczniowie oceniają siebie.
Oczywiście, sama adekwatna ocena nie jest jeszcze miarą sukcesu w komunikacji, jednakże, jeśli
samoocena jest zdeformowana, to jest to już dostateczny sygnał do socjalnej dezadaptacji. Pomiaru
samooceny można dokonać przy pomocy testu, opisanego w zajęciu.
Także ważną przyczyną trudności adaptacyjnych w wieku 15-17 lat jest problem określenia
perspektyw życiowych, formułowania celów i planów życiowych oraz motywacji. W tym celu
można posłużyć się diagnostyką testów psychologicznych.
Osobiste Portfolio.................................................................................................
( dane personalne ucznia)
Klasa.........................................................................................................................
Data rozpoczęcia............................... Data zakończenia...............................
Zbiór wiadomości na własny temat
Mocne strony
Słabe strony
Szanse Zagrożenia
1. Samoocena
2. Moje aspiracje
3. Orientacje życiowe
4.Typ komunikacyjny
5. Itd.
13
Należy jednak pamiętać, że pierwsze próby wstępne rozpoczęte w początkowej fazie zajęć powinny
być powtórzone na ostatnich zajęciach. Dzięki temu ocenimy zmiany osobowościowe w danym
przedziale czasowym.
Diagnostyka
I.TEST NA OKREŚLENIE SAMOOCENY ( projekt własny)
Samoocena – to zdolność oceny siebie, swoich osiągnięć i niedostatków, swojego miejsca wśród
innych ludzi. Dzięki samoocenie określona jest ogólna wartość człowieka, poczucie własnej
godności. Samoocena bywa adekwatną (realistyczną) – to jest dokładne wyobrażenie o sobie,
obiektywna ocena swoich możliwości, cech osobowych – i nie adekwatna, która nie odzwierciedla
realnych zdolności człowieka.
O samoocenie zaniżonej mówimy wówczas, gdy istnieje znaczna niezgodność między
wyobrażeniami o swoich możliwościach ("ja realne") a pragnieniami ("ja idealne"). Powstaje przez
to silne napięcie, które jednak nie będzie pobudzało człowieka do działania, ponieważ nisko ocenia
on swoje możliwości i szansę powodzenia swoich działań. Następstwem niskiej samooceny jest
niska motywacja. Oceniając swoje szansę jako niskie, jednostka formuje zaniżone aspiracje,
wycofuje się często z zadań i z sytuacji trudnych ograniczając się do wykonywania zadań łatwych i
prostych, nie zawierających w sobie elementu ryzyka, niepowodzenia. Nastawienie takie wynika,
właśnie, z niskiej oceny szans sukcesu oraz podwyższonego poziomu lęku. Często używamy słowa:
„ nie mogę, „nie wiem”.
Zawyżona samoocena: człowiek wybiera bardziej złożone zadania, niż te, które może wykonać. W
rezultacie niepowodzenia pojawiają się burzliwe emocjonalne reakcje( afekty). Człowiek ten
posiada zbyt wygórowaną wiarę w siebie, samouwielbienie, jest agresywny, przejawia
nieadekwatną aktywność, która nie odpowiada sytuacji. W mowie takiego człowieka występuje ton
rozkazujący, spojrzenie z góry w dół, dumna postawa, poczucie wyższości nad innymi ludźmi.
Metodyka wypełnienia testu na samoocenę Przed Tobą 32 utwierdzenia. Do nich 5 wariantów odpowiedzi. Do każdego utwierdzenia należy
dopasować tylko jeden wariant Twojej odpowiedzi i wpisać do tabeli.
Nr
pyt. Utwierdzenia
Bardzo
często Często Czasami Rzadko Nigdy
1 Chciałbym, aby moi przyjaciele wciąż mnie
wspierali
2 Stale czuję odpowiedzialność po pracy
3 Niepokoję się o swoja przyszłość
4 Większość mnie nienawidzi
5 Posiadam mniej inicjatywy niż inni
6 Denerwuję się moim psychicznym stanem
7 Boję się wyjść na głupca
8 Zewnętrzny wygląd innych jest o wiele lepszy
niż mój
9 Boję się występować publicznie, kiedy mam coś
powiedzieć
10 Często popełniam błędy
11 Szkoda, że nie umie ładnie i poprawnie mówić
14
12 Szkoda, że nie mam wiary we własne siły
13 Nie chcę, aby moje działania były lepsze niż
innych
14 Jestem zbyt skromny(a)
15 Nie mam celu w życiu
16 Wielu ma złe zdanie o mnie
17 Nie mam, z kim podzielić się swoimi myślami
18 Ludzie za wiele oczekują ode mnie
19 Ludzie zazwyczaj nie interesują się moimi
osiągnięciami
20 Łatwo się peszę
21 Czuję, że wielu nie rozumie mnie
22 Nie czuję się zagrożony
23 Często denerwuję się niepotrzebnie
24 Czuję się źle, kiedy wchodzę do sali pełnej ludzi
25 Czuję się skrępowanym
26 Czuję, że ludzie mówią za moimi plecami
27 Jestem przekonany, że innym wiedzie się lepiej
28 Mam przeczucie, że ze mną związane są
niepowodzenia
29 Denerwują mnie myśli, jaki stosunek maja inni
do mnie
30 Szkoda, że nie jestem towarzyski
31 W sporach odzywam się wówczas, kiedy wiem,
że mam rację
32 Wciąż myślę o tym, co oczekują ode mnie inni
Podsumowanie punktów Każdy z pięciu wariantów odpowiedzi odpowiada następującej punktacji:
Bardzo często Często Czasami Rzadko Nigdy
4 pkt 3 pkt 2 pkt 1 pkt 0 pkt
Opracowanie rezultatów Podliczcie ogólną liczbę punktów zgodnie z danym przekonaniem:
Punkty Stopień samooceny
0-25
26-45
46-128
Wysoki
Średni
Niski
II. KWESTIONARIUSZ ASPIRACJI
Cel: aktywizacja samopoznania
Każdy uczeń przygotowuje 4 prostokąty o wymiarach 10 х 3 cm z komórkami 1 x 1 cm (4 kratki).
SR – stopień roszczeń, SO – stopień osiągnięć.
Instrukcja.
1. Pomyślcie ile plusików możecie narysować w pierwszym kwadracie w ciągu 10 sekund. Liczbę
plusów wpiszcie obok tablicy (SR1=…).
Po sygnale startu rysujemy plusiki (przez 10 sekund).
15
Podliczamy pluski i zapisujemy obok tablicy nr 1 (SO 1=…).
2. Mając już doświadczenie, pomyślcie, ile możecie ich teraz narysować w drugiej tabeli, zapiszcie
sumę (SR 2=…). Po sygnale startu rysujemy plusiki (przez 10 sekund).
Podliczcie plusiki i zapiszcie obok tablicy Nr 1 (SO 2=…).
Procedura podobna w tabeli 3 i 4.
Czas wypełnienia ćwiczenia 3 i 4 – 8 sekund.
Stopień roszczeń obliczamy ze wzoru:
SR= [(SR 2-SO 1) +(SR 3-SO 2) + (SR 4-SO 3)] / n
Blankiet1 SR1 ( … )
SO1 (…. )
Blankniet 2 SR2 ( …. )
SO2 (…. )
Blankniet 3 SR3 (…. )
SO3 (…. )
Blankniet 4 SR4 (…. )
SO1 (…. )
Rezultaty:
3,1 i wyżej – bardzo wysoki stopień roszczeń (człowiek działa ponad siły);
Od 1 do 3 – wysoki stopień roszczeń (stopniowo dąży do polepszenia rezultatów);
Od -1,4 do 0,99 – umiarkowany stopień roszczeń (rozwiązuje stawiane zadania, ale nie stara się o
ich polepszenie);
Od -1,5 i niżej – niski stopień roszczeń (stawia zbyt łatwe cele).
Refleksja. Do czego może przywieść wysoki/niski stopień roszczeń w planowaniu zawodowym?
16
Stopień roszczeń charakteryzuje stopień trudności tych celów, do których człowiek dąży,
które wyobraża sobie za możliwe do osiągnięcia. Na stopień roszczeń ma wpływ dynamika
powodzeń i niepowodzeń na drodze życiowej, dynamika sukcesów w konkretnym działaniu. Test
ma pokazać na ile stawiamy adekwatne cele do swoich zdolności i możliwości.
Istnieje przekonanie, że na podstawie stwarzania obrazu siebie można przewidywać
zachowanie jednostki. Obraz własnych cech jest jednak czymś subiektywnym i nie zawsze bywa
prawidłowy. Istnieją osoby o zawyżonej samoocenie, bezkrytycznie aprobujące samego siebie, i
takie, których poczucie własnej wartości jest zaniżone. Osoby nie akceptujące siebie mają
mniemanie, że niczego dobrego nie są w stanie dokonać, są skazane na bycie niedostrzeganym,
podświadomie kierują swoim postępowaniem, by uniemożliwić sobie sukces. Z kolei brak
krytycyzmu, samozadowolenie, błyszczenie za wszelką cenę powoduje, że człowiek nie jest zdolny
do współpracy, nie ma dystansu do tego, co robi, ma małą motywację do dalszych starań.
Zarówno przecenianie swoich możliwości jak i ich docenianie może negatywnie wpłynąć na
wybór kierunku kształcenia i kariery zawodowej.
III. KWESTIONARIUSZ ORIENTACJI ŻYCIOWYCH
( wersja zmodyfikowana oparta na teście wg skali PIL Crumbaugh J.C. (1977). The Seeking of
Noetic Goals Test (SONG): A complementary scale to the Purpose in Life Test (PIL). „Journal of
Clinical Psychology”, 33, s.900-907.)
Instrukcja: Poniżej znajduje się 29 twierdzeń, a pod każdym z nich cyfry od 1 do 7. Oznaczają one
twoje odczucia, cyfra 4 jest neutralna. Otocz kółkiem cyfrę, która jest dla ciebie najbardziej
charakterystyczna. Staraj się unikać cyfry 4 ( neutralny poziom traktowany jako wyjściowy).
1.Rozmawiajac z ludźmi masz poczucie, że Cię nie rozumieją?
1 2 3 4 5 6 7
Nigdy nie mam takiego poczucia Zawsze mam takie poczucie
2. Robiąc coś w przeszłości razem z grupą innych i miąłeś przeczucie, że to:
1 2 3 4 5 6 7
Na pewno nie będzie zrobione Na pewno zostanie zrobione
3. W życiu codziennym masz kontakty z wieloma ludźmi, jak oceniasz Swoje kontakty z nimi?
1 2 3 4 5 6 7
Czujesz, że to obcy ludzie Znasz ich bardzo dobrze
4. Czy masz poczucie, że sprawy, które toczą się wokół Ciebie zupełnie nie interesują Cię?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo rzadko lub nigdy Bardzo często
5. Czy w przeszłości zdarzyło się Tobie, że zachowanie tych, których dobrze znasz mogą Cię?
Zaskoczyć?
1 2 3 4 5 6 7
Nigdy tak się nie zdarzyło Zawsze tak było
6. Czy zawiedli Cię ludzie, na których zawsze liczyłeś?
1 2 3 4 5 6 7
Nigdy się tak nie zdarzyło Zawsze tak było
7. Jakie jest według Ciebie życie?
17
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo ciekawe Jednostajne
8. Do tej pory w Twoim życiu:
1 2 3 4 5 6 7
Nie było żadnych wyraźnych celów
czy dążeń
Były bardzo wyraźne cele czy
dążenia
9. Czy masz poczucie, że jesteś oceniany w życiu niesprawiedliwie?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
10. W ciągu ostatnich kilku lat Twoje życie było:
1 2 3 4 5 6 7
Pełne zmian i nie wiedziałeś, co się
za chwilę przydarzy
Całkowicie uporządkowane i jasne
11. Większość tego, co będziesz robił w przyszłości będzie prawdopodobnie:
1 2 3 4 5 6 7
Niezwykle fascynująca Bardzo nudna
12. Czy miewasz wrażenie, że jesteś w nieznanej Ci sytuacji i nie wiesz, co robić?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
13. Co najlepiej opisuje Twój sposób zapatrywanie na życie?
1 2 3 4 5 6 7
Zawsze jest wyjście z kłopotliwej
sytuacji
Nie ma wyjścia z kłopotliwej sytuacji
14. Kiedy myślisz o swoim życiu, bardzo często?
1 2 3 4 5 6 7
Odczuwam dużą radości sens
własnego życia.
Zadajesz pytanie:, Po co żyjesz?
15. Kiedy stajesz przed trudnym problemem wyboru, Twoje rozwiązanie jest?
1 2 3 4 5 6 7
Zawsze trudne i skomplikowane Zupełnie jasne i proste
16. Wykonywanie codziennych zajęć jest dla Ciebie źródłem:
1 2 3 4 5 6 7
Wielkiej przyjemności i zadowolenia Poczuciem nudy i trudu
17. Twoje życie w przyszłości będzie prawdopodobnie:
1 2 3 4 5 6 7
Pełne zmian i nie będziesz wiedziała,
co się za chwilę wydarzy
Całkowicie uporządkowane i Jaś
18. Kiedy coś nieprzyjemnego zdarzało się w przeszłości, byłeś skłonny?
1 2 3 4 5 6 7
18
Gryźć się tym i zamartwiać Mówić sobie:
”w porządku, muszę jakoś z tym żyć”
i dalej robić swoje
19. Czy miewasz mieszane uczucia i myśli?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
20. Kiedy robisz coś, co wprawia Cię w dobry nastrój?
1 2 3 4 5 6 7
Z pewnością pozostaniesz w dobrym
nastroju
Z pewnością zdarzy się coś, co
zepsuje Ci dobry nastrój
21. Czy zdarza się, że masz w sobie uczucia, których wolałbyś nie mieć?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
22. Przewidujesz, że Twoje życie osobiste będzie w przyszłości:
1 2 3 4 5 6 7
Zupełnie bez sensu czy celu W pełni sensowne i celowe
23. Czy myślisz, że w przyszłości zawsze będą ludzie, na których będziesz mógł liczyć?
1 2 3 4 5 6 7
Jesteś pewny, że będą Wątpisz, czy będą
24. Czy miewasz wrażenie, że nie wiesz, co dokładnie się wydarzy?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
25. Ludzie, nawet o silnym charakterze - czasami czują się przegrani w pewnych sytuacjach.
Jak często czułeś się tak w przeszłości?
1 2 3 4 5 6 7
Nigdy Bardzo często
26. Kiedy coś nieoczekiwanie wydarzy się w Twoim życiu to oceniasz to, że?
1 2 3 4 5 6 7
Przeceniłeś znaczenie tego
wydarzenia lub go nie doceniłeś
Widziałeś sprawy we właściwych
proporcjach
27. Kiedy myślisz o przeszkodach, które możesz spotkać w swoim życiu to sądzisz, że?
1 2 3 4 5 6 7
Zawsze uda Ci się pokonać te
trudności
Nie uda Ci się pokonać tych
trudności
28. Czy często masz odczucie, że to, co robisz nie ma sensu?
1 2 3 4 5 6 7
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
29. Jak często popadasz w stan emocjonalny, nad którym wiesz, że nie możesz zapanować?
1 2 3 4 5 6 7
19
Bardzo często Bardzo rzadko lub nigdy
Interpretacja danych:
Twój wynik od 146 -203 pkt oznacza, że zarówno świat zewnętrzny, jak i siebie samego, swoje
emocje, potrzeby i postępowanie, postrzegasz jako zrozumiałe, uporządkowane, spójne i jasne. Ze
spokojem myślisz o przyszłości. Masz bardzo wysoką motywację do działania. Czujesz, że życie
ma sens, a problemy, jakie niesie życie, warte są wysiłku, poświęcenia i zaangażowania. Dlatego
postrzegasz je jako wyzwania, które warto podejmować, a nie jako piętrzące się przeszkody trudne
do przebycia.
Podsumowując, świat jest dla Ciebie przewidywalny i zrozumiały.
Twoja bardzo pozytywna postawa wobec życia ma istotny, pozytywny wpływ na Twoją odporność
na choroby.
Twój wynik od 81 203 do 145 pkt oznacza, że zarówno świat zewnętrzny jak i siebie samego,
swoje emocje, potrzeby i postępowanie, postrzegasz jako niezbyt zrozumiałe, raczej
nieuporządkowane, niespójne i niejasne. Trudno Ci przewidywać Twoją przyszłość, wydaje Ci się
ona raczej mało przewidywalna i niepewna. Masz także niską motywację do działania
Podsumowując, świat jest dla Ciebie raczej nieprzewidywalny i niezrozumiały
Twój wynik do 80 pkt oznacza, że zarówno świat zewnętrzny jak i siebie samego, swoje emocje,
potrzeby i postępowanie postrzegasz jako niezrozumiałe, nieuporządkowane, niespójne i niejasne.
Przyszłość zazwyczaj wydaje Ci się nieprzewidywalna.
Jeśli nawet próbujesz przewidywać przyszłość, jawi Ci się ona w czarnych barwach. Lękasz się, że
najprawdopodobniej nie będziesz umieć poradzić sobie z problemami, jakie może przynieść życie.
Nie wierzysz w to, że wszystko ułoży się dobrze, przeciwnie - obawiasz się, że życie może stać się
nie do zniesienia. Nie masz także motywacji do działania.
Podsumowując, świat jest dla Ciebie nieprzewidywalny i niezrozumiały
Ewaluacja:
1. Czy Twoja samoocena jest zgodna z Twoimi roszczeniami?
2. Jakie są Twoje plany na przyszłość?
3. Jakie są Twoje oczekiwania wobec programu zajęć po zapoznaniu się z jego treścią?
20
Moduł I. Skuteczne porozumiewanie się.
Zajęcia Nr 2
Tworzymy grupę
Cele:
1. Umożliwienie uczniom samopoznania oraz poznania innych osób w klasie;
2. Stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i akceptacji;
3. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w zespole klasowym;
4. Wzmacnianie poczucia własnej wartości w grupie;
5. Uświadomienie wartości takich jak: koleżeństwo, przyjaźń, współpraca;
6. Umożliwienie uczniom wyrażania swoich myśli i poglądów;
Czas zajęć: 3 X 45 min
Przebieg zajęć
Proponowane ćwiczenia.
Ćwiczenie 1: „ Wizytówki”
Metody ta pozwala na:
- poznanie się uczniów nawzajem,
- stworzenie sprzyjającej sytuacji w grupie
Materiały do ćwiczeń. Kartki papieru formatu A-4, agrafki lub pinezki, markery (ołówki lub
flamastry).
Instrukcja. Prowadzący, rozcina arkusze papieru (format A-4) wzdłuż boku dłuższego na 2 części, rozdaje
każdemu z uczniów kartkę i prosi o złożenie kartki na 4 części w postaci harmonijki, następnie proponuje
uczniom wypełnić wizytówki wg poniższego wzoru.
Strona odwrotna Strona główna
IMIĘ
IMIĘ
Narysujcie to, co lubicie
robić w czasie wolnym
21
IMIĘ
Narysujcie miejsce, gdzie
najczęściej lubicie
odpoczywać
IMIĘ
Narysujcie, to, co
chcielibyście nazwać swoim
imieniem
Następnie przy pomocy szpilki lub agrafki, każdy z uczestników grupy przypina swoją wizytówkę na piersi i
rozpoczyna wymianę informacji z każdym uczestnikiem grupy zgodnie z następującymi zasadami:
1. Podchodzi jeden do drugiego, przedstawia się i próbuje odgadnąć to, co jest narysowane na
ostatniej części wizytówki. Jeśli uczestnik nie odgadnie, to autor objaśnia mu sens rysunku, (
o którym dyskutowali). Po skończonej rozmowie uczestnicy dialogu wymieniają się nimi.
2. Uczestnik może z tym samym partnerem, wymienić tylko jedną część wizytówki.
3. Uczestnik z pozostałymi uczestnikami zabawy może wymienić tylko 3 części wizytówki.
Wskazówki dla prowadzącego. Należy dokładnie wyjaśnić reguły gry, a także wziąć udział
samemu w grze.
Ćwiczenie 2. „Zasady naszej grupy”.
Po odgadnięciu imion w naszej grupie, przystępujemy do studiowania podstawowych zasad grupy.
Każda grupa może mieć swoje zasady, ale te, które podane są niżej, można wykorzystać za
podstawowe, najbardziej typowe.
Wskazówki dla prowadzącego. Podać reguły tworzenia zasad z niezbędnym omówieniem w
grupie i tylko z pełną jej akceptacją. Należy też zwrócić uwagę na surowe przestrzeganie przyjętych
norm jak również przyjąć kary za ich łamanie. Po omówieniu zasad, członkowie grupy mogą
przedstawić również swoje zasady, które także przyjmujemy w przypadku pełnej akceptacji przez
członków grupy.
Przykładowe zasady współpracy w grupie
1. Mów we własnym imieniu. Mów „ ja mogę” albo „ja uważam, że..” Itd.- mów we własnym imieniu. Nie mów „przecież każdy
widzi, że”, „ wielu jest zdania, że” - nie chowaj się za innymi. Możesz wypowiadać się tylko o
własnych poglądach, a nie o innych. Najlepiej znasz się na tym, co ty widzisz, myślisz, czujesz,
przeżywasz itd.
2. Proś o to, co chcesz dostać. Ty przede wszystkim jesteś odpowiedzialny za klimat Twoich stosunków z innymi ludźmi. Traktuj
innych jak dorosłych ludzi, którzy sami potrafią dokonać wyboru - powiedzieć tak lub nie. Nie baw
się w zgadywanki, nie owijaj w bawełnę, nie stosuj podchodów, aby coś od innych uzyskać. Proś o
to, co chcesz dostać, wyrażaj swoje życzenia i potrzeby jasno i precyzyjnie. Ty znasz je najlepiej,
wyrażając je, opowiadasz o sobie.
3. Nie udawaj. Jeżeli myślisz „ nie”, nie mów „tak”. Jeżeli myślisz „tak”, nie mów „nie”. Nie udawaj, że
wybaczasz, kochasz, rozumiesz, jeżeli nie możesz lub nie chcesz wybaczyć, kochać, zrozumieć.
Nie mów, że coś popierasz, jeżeli nie możesz, czy nie chcesz tego poprzeć. Unikaj fałszu.
Spokojnie wypowiedziane „nie” także coś o tobie mówi.
4. Nadawaj pełny komunikat. Nie mów „denerwujesz mnie”. Najczęściej jest, bowiem tak, że denerwuje
cię coś, co ta druga osoba robi. Mów o swoich uczuciach. Możesz powiedzieć „Jestem na ciebie
wściekły”, ale to nie posunie spraw do przodu. Jeżeli powiesz „w tej chwili jestem na ciebie
22
wściekły, ponieważ uważam, że jest to niesprawiedliwe, że ty…”, wówczas przekazujesz pełen
komunikat na temat tego, co naprawdę czujesz – o niesprawiedliwości lub ewentualnych
nieporozumieniach można rozmawiać. Nikt nie może kwestionować twoich uczuć.
5. Nie przepraszaj. Przysłowie mówi: „Droga do piekła jest wybrukowana przeprosinami”. Przepraszanie to sposób na
unikanie konfrontacji i poznania prawdy.
To sposób manipulacji - przenosi się uczucia i winę.
Nie chcę mieć poczucia winy za moje złe postępowanie, wiec szybko przepraszam i ty nie możesz
już być na mnie zły. A jak będziesz, to będziesz miał poczucie winy. Przepraszając zamiast
ustosunkować się do tego, co zrobiłem, unikam zmian. Aby móc coś zmienić w swoim
postępowaniu trzeba najpierw zrozumieć, że postępuje się źle.
6. Żyj tu i teraz. Nie trać energii na wyrzuty sumienia. Nie denerwuj się tym, co się stało.
Nie usprawiedliwiaj się przeszłością. „Jestem taki, jaki jestem, bo było tak, jak było”. W domyśle
mówisz, że nic się z tym nie da zrobić i blokujesz rozwój własnej osobowości.
Na pewno już wiesz, że nie wszystkie obawy się sprawdzają, więc nie bój się przyszłości.
Oczywiście, trzeba się uczyć na błędach i trzeba planować przyszłość, ale nie warto uciekać od
tego, co jest, z obawy o to, co będzie. Jeśli nie żyjesz w teraźniejszości, to nie żyjesz w pełni.
7. Bądź konkretny. Bądź zawsze konkretny. Nie mów „wszystko jedno”, bo to nie prawda. Powiedz, co jest obojętne.
Wymień parę rzeczy, które mają dla ciebie znaczenie. Widzisz, nie wszystko jest obojętne.
Ogólne zdanie:
„Wszyscy się na mnie uwzięli”.
„Nikt się ze mną nie liczy”.
„Przecież nie chcemy”.
Konkretne zdanie:
Wymień, kto się na ciebie uwziął i czy jesteś pewien, że to na Ciebie - personalnie?
Kto się z tobą nie liczy i czy tak jest na pewno?
Ty nie chcesz? Kto nie chce?
8. Wypowiadaj się. Nie pytaj o sprawy, które znasz. Wypowiadaj się. Często zadajemy pytania nie po to, by otrzymać
odpowiedź, ale by powiedzieć: Nie zgadzam się z tobą.
Pytanie ma wpędzić rozmówcę w pułapkę, zapędzić go w kozi róg, speszyć, albo ma pokazać, że
wiem lepiej.
Zamiast zadawać pytanie, należy raczej samemu powiedzieć, co się wie, czuje, myśli.
9. Słuchaj swojego ciała. Serce mocno bije, sucho w gardle, skurcze. Ale niech inni nic nie widzą. Jesteśmy nauczeni grać
role- sprawiać wrażenie spokojnych i wszystko wiedzących, nawet, gdy wątpimy i nie mamy
pojęcia, co zrobić.
Możemy przestać być sobą, możemy przez to zachorować. Stres. Nerwy. Napięcie.
A w wyrażaniu siebie ważna jest harmonia. Komunikaty, uczucia i czyny muszą być zgodne.
Wtedy dla innych będziemy sprawiać autentyczne i wiarygodne wrażenie.
10. Pytaj „jak?”, Pytaj, „co?”. Są to pytania, które umożliwiają otrzymanie wyjaśnienia.
„Dlaczego” może wydawać się wymuszające, wymaga wyjaśnień i uzasadnień, a powoduje
usprawiedliwienia, przypuszczenia, trudne wyjaśnienia?
Pytanie, „Dlaczego tak postępujesz?”
Można zastąpić pytaniem, „Co czujesz w tej chwili?”.
23
Psychologiczna wskazówka: Należy omówić i przyjąć zasady grupy, potraktować je jako ważny
element, od którego będzie uzależniony przebieg kolejnych zajęć.
Ćwiczenie 3. „Podobni a jednak różni”.
Uczniowie otrzymują kartkę z poniższymi zdaniami, z których mają wybrać 10 dowolnych zdań i
oznaczyć je krzyżykiem.
Ma taki sam znak zodiaku jak ja.
Lubi czytać książki.
Lubi pracować na komputerze.
Gra na jakimś instrumencie.
Ma podobne zainteresowania do moich
Lubi rywalizację.
Wolny czas spędza przed telewizorem.
Uprawia jakiś rodzaj sportu.
Lubi podróże.
Lubi długo rozmawiać przez telefon.
Chce założyć własna firmę.
Hoduje jakieś zwierzę.
Robi wszystko dla korzyści materialnych.
Lubi się uczyć.
Zajmuje się poezją.
Ma wspólnych nauczycieli.
Lubi te same przedmioty nauczania.
Ma wielu przyjaciół.
Lubi aktywnie uprawiać sport.
Lubi pomagać w pracach domowych.
Wskazówki dla prowadzącego. Uczniowie przeprowadzają wywiad, wyszukują osoby w klasie,
które odpowiadają wybranym kategoriom. Osoby o podobnych zainteresowaniach po krótkim
dialogu, składają podpis przy właściwych zdaniach, podpisując się swoim imieniem.
Chętni uczniowie prezentują swoje spostrzeżenia na forum.
Psychologiczne wskazówki: Forma ćwiczenia pozwala na zawiązanie kontaktu z rozmówcami i
ich zacieśnienie osobom o podobnych zainteresowaniach. Sprzyja również emocjonalnemu
wsparciu. Ponadto uczniowie w namacalny sposób mogą wyłowić różnice, jakie istnieją w
zainteresowaniach innych osób.
Ćwiczenie 4. Dekalog przyjaźni
Uczniowie w 4 - 5osobowych grupach na podstawie dowolnie wybranego tekstu literackiego
dobierają przymioty cechujące prawdziwego przyjaciela, które zapisują na kartce papieru. Po
wypisaniu przymiotów prawdziwego przyjaciela wspólnie z grupą tworzymy DEKALOG
PRZYJAŹNI, z zapisem na planszy, którą wieszamy w widocznym miejscu w klasie.
Przykładowy dekalog Przyjaźni:
AKCEPTUJEMY PRZYJACIELA Z JEGO ZALETAMI I WADAMI.
II. UMIEMY ZROZUMIEĆ JEGO TRUDNE CHWILE.
III. PAMIĘTAMY O JEGO ŚWIĘTACH.
IV. SZANUJEMY JEGO DECYZJE.
V. CHĘTNIE DZIELIMY SIĘ Z NIM DUCHOWO I MATERIALNIE.
VI. PANUJEMY NAD WŁASNYMI EMOCJAMI.
VII. NIE WYKORZYSTUJEMY JEGO SŁABOŚCI.
VIII. JESTEŚMY SZCZERZY I PRAWDOMÓWNI
24
IX. JESTEŚMY SERDECZNI I ODPOWIEDZIALNI.
X. JESTEŚMY TOLERANCYJNI.
Ćwiczenie 5. Gra mimiczna z wykorzystaniem lusterek
Uczniowie siedzą w kręgu na stołkach pośrodku klasy. Każdy z uczniów trzyma w rękach lusterko.
Zadaniem uczniów jest wczucie się w rolę osoby, o której mowa w zdaniach wypowiadanych przez
prowadzącego. Uczniowie obserwują własny stan przeżyć, „ mimikę twarzy”.
Przykładowe zdania:
„Jan dostał nagrodę za udział w konkursie”
„Adam zgubił swój ulubiony zegarek”
„Za oknem pada niebieski śnieg”
„Zobaczyłem dużego, groźnego psa” itp.
Ćwiczenie 6. „Podsumowanie zajęć”.
Każdy z uczestników grupy ma możliwość na zakończenie zajęć wyrazić swoje odczucia, których
doświadczył na zajęciach oraz wyrazić swoje życzenia wobec prowadzącego. Uczniowie siedzą na
krzesłach w kręgu i w kolejności zaproponowanych fraz kontynuują własne wypowiedzi: „ Czuję
się....? „ „Zrozumiałem, że...”, „Myślę, że..”, „Zdziwiło mnie...”, „Spodobało się mi...” Itp.
Ewaluacja:
1. Jakie pozytywne korzyści wyciągnąłeś dla siebie z pracy grupowej?
2. Kim powinien lub nie powinien być wg Ciebie prawdziwy przyjaciel?
3. Czym dla Ciebie jest tolerancja i czy pomaga ona w życiu?
25
Zajęcia Nr 3
Komunikacja interpersonalna
Cele:
1. Zapoznanie uczniów z definicją „Komunikacja interpersonalna”.
2. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o podstawowych rodzajach komunikacji.
3. Zastosowanie przez uczniów zdobytej wiedzy w każdej życiowej sytuacji.
Czas zajęć: 3 X 45 min.
Przebieg zajęć
Komunikacja interpersonalna (z łaciny communicatio – rozmowa, wymiana, łączność), proces,
podczas którego ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem symbolicznych
(dźwięki, litery, słowa) informacji (komunikatów). Najprostszy model komunikowania się polega
na przekazywaniu przez nadawcę komunikatu (werbalnego lub niewerbalnego) i odebraniu go przez
odbiorcę. Komunikowanie się może być realizowane przez wypowiedzi ustne, pisemne i różne
formy wizualne oraz tzw. mowę ciała (z angielskiego body language), np. różnego rodzaju gesty,
barwę i ton głosu, mimikę twarzy. Komunikowanie się może być jednokierunkowe – nadawca
przekazuje informacje bez oczekiwania ich potwierdzenia przez odbiorcę, lub dwukierunkowe –
nadawca uzyskuje potwierdzenie przekazanej informacji, np. w formie pytań zadawanych przez
odbiorcę4
Proces komunikacji
formułuje przekaz werbalny i pozawerbalny, który
dociera różnymi kanałami
KOD ( język przekazu)
Podział komunikacji:
a) słowna (komunikacja werbalna)
4 Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska”
Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller.
ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
NADAWCA ODBIORCA
Zgodnie ze swoją
intencją wypowiedzi
koduje informacje
Posiada swoiste
oczekiwania i
nastawienia
Odbiorca dekoduje informacje (w własny
sposób) i reaguje, staje
się teraz nadawcą
Informacji zwrotna
26
- pytania otwarte - zaczynają się najczęściej słowami:, jak, dlaczego, w jaki sposób, co itp.
Pozwalają zdobyć wiedzę na temat drugiej osoby, dostarczają informacji na jej temat, a nasz
rozmówca ma poczucie, że jest dla nas ważny i że interesujemy się nim;
- parafraza- rozwinięcie, przeróbka, opisanie danego tekstu z zachowaniem sensu przekazu;
- odzwierciedlanie - dyskretne dostosowanie się do partnera, np. głosem, mimiką, gestykulacją,
postawą ciała;
- prowadzenie - świadome sterowanie rozmową, porządkowanie wypowiedzi poprzez
konkretyzowanie polegające na sprowadzeniu rozmowy z ogólników do konkretów, parafrazę,
pilnowanie tematu, który nas interesuje(zwłaszcza w przypadku rozmówcy mówiącego dużo i o
wielu sprawach jednocześnie), ośmielanie rozmówcy, wyrażamy tym swoją akceptację dla
rozmówcy i aprobatę dla tego, co mówi, doceniamy podejmowany przez niego wysiłek i
zaangażowanie, proponowanie tematu rozmowy;
- informacja zwrotna - przekazuje rozmówcy stan naszych uczuć, mówi, jakie zachowanie
partnera wywołało je, wyjaśnia, dlaczego zależy nam na tym, aby zmienić istniejącą sytuację
lub ją podtrzymać;
b) pozasłowna ( komunikacja niewerbalna)
- gesty - dużo mówi o nas sposób, w jaki je trzymamy nasze ręce. Ręce skrzyżowane na piersi
mówią, że nie chcemy wejść w kontakt z drugą osobą, zaś rozchylone ramiona oznaczają
otwartość na drugiego człowieka;
- postawa ciała - sposób, w jaki stoją lub siedzą komunikujące się osoby mówi o ich wzajemnej
relacji. Trzymając prostą sylwetkę podkreślamy pewność siebie, przechylając ciało w stronę
rozmówcy sugerujemy chęć zbliżenia się do niego, naszą gotowość do wejścia w kontakt,
natomiast pochylona głowa, opuszczone ramiona świadczą o przygnębieniu i zniechęceniu;
- Mimika - uśmiech świadczy o otwartości i chęci nawiązania kontaktu, zaś jego brak o
nieśmiałości, przygnębieniu i zniechęceniu;
- Odległość od partnera - każdy ma „przestrzeń” wokół swojego ciała, przekroczenie granicy
tego rewiru budzi napięcie i niepokój. Im lepiej kogoś znamy tym bliżej stajemy obok niego. W
kontaktach z obcymi osobami, podczas oficjalnych spotkań zachowujemy większą odległość,
taką, która nie zaburza poczucia bezpieczeństwa naszego i drugiej osoby;
Efektywna komunikacja zachodzi, gdy:
a) nadawca jest:
- czytelny ( mówi językiem zrozumiałym przez odbiorcę)
- autentyczny (człowiek z uczuciami, a nie maska),
- uznaje i szanuje odbiorcę (nieocenia i akceptacje),
- rozumie odbiorcę i jest empatyczny, widzi humanistyczny obraz drugiego człowieka.
b) słuchacz jest:
- empatyczny w odbiorze (czuje swojego partnera, wie, dlaczego to, co mówi, jest dla niego
ważne, jak się czuje, gdy to wypowiada, co chce przez to powiedzieć i osiągnąć?, czym jest
wewnętrznie zajęty?,
- koncentruje się na rozmówcy: kontakt wzrokowy, pytania, parafrazowanie,
- akceptacje nadawcę: dostrzegam cię, interesujesz mnie i interesuje mnie to, co mówisz.
Techniki wykorzystywane przy aktywnym słuchaniu:
1. parafraza
27
- jeśli Cię dobrze zrozumiałem, to...
- z tego, co mówisz wynika, że...
- czy chodzi Ci o to, że?..
2. odzwierciedlanie uczuć:
- wydajesz się być zdenerwowany, gdy o tym mówisz
- zdaje się, że Cię rozzłościłem
- wygląda na to, że jesteś zadowolony z tych planów
3. dowartościowanie:
- dziękuję Ci za to, co powiedziałeś.....
- doceniam to, co dla mnie zrobiłeś......
- cieszę się, że tak poważnie do tego podszedłeś.
4. klaryfikacja (pojaśnianie):
- gdzie i kiedy to się stało?
- co to dla Ciebie oznacza?
- jak on wtedy wyglądał?
Bariery zakłócające prawidłową komunikację: 1) co innego mówią słowa, a co innego komunikuje reszta ciała (np. twierdzę, że mam dużo czasu
na rozmowę, a ciągle spoglądam na zegarek)
2) brak uwagi przy słuchaniu
3) brak zainteresowania przedmiotem rozmowy lub brak koncentracji na tym, co się chce
powiedzieć
4) brak zaufania do partnera
5) silne emocje, np. negatywny stosunek do rozmówcy
6) osądzanie i narzucanie własnych wartości innym
7) decydowanie za innych
8) unikanie cudzych problemów, np. zmiana tematu rozmowy
9) żargon stosowany dla podkreślenia odrębności grupy
Cechy prawidłowej komunikacji: 1) rozpoczynanie rozmowy od pytań otwartych, np.: kiedy?, dlaczego?, co?
2) niezależnie od tematu rozmowy można przekazać nieco informacji o sobie, gdyż ustawiczne
wypytywanie może rodzić nieufność
3) należy reagować również na komunikaty niewerbalne (pozytywne lub negatywne)
Ważną rolę w prawidłowej komunikacji odgrywa model komunikatu „ja”. Informuje on naszego
rozmówcę, jaki wpływ ma Jego zachowanie na nas; jest jasną, nie zagrażającą formą mówienia o
swoich potrzebach, oczekiwaniach, uczuciach.
Komunikat „ja” składa się z trzech części: 1. ja czuję... (wskazujemy na konkretne nasze uczucia w danej chwili, np. jestem
zadowolony (zdenerwowany), jest mi przykro...);
28
2. kiedy Ty... (przedstawiamy konkretne zachowanie drugiej osoby, które
wywołało w nas wskazaną wcześniej emocję). Nie należy w tym wypadku
stosować zwrotów: „Ty zawsze...”, „Ty nigdy...” ponieważ jest to forma ataku.
W takim wypadku powinniśmy skoncentrować się na tym, co się dzieje
aktualnie, np. „Jestem zły, kiedy ty przeszkadzasz mi w prowadzeniu lekcji”;
„Jest mi przykro, kiedy Ty nie stosujesz się do moich zaleceń”;
3. ponieważ... (opisujemy, jaki wpływ ma na nas przedstawione wcześniej
zachowanie, dlaczego wywołuje ono w nas określone emocje), np. „Jestem zły,
kiedy ty przeszkadzasz mi w prowadzeniu lekcji, ponieważ utrudniasz mi
pracę”; „Jest mi przykro, kiedy Ty nie stosujesz się do moich zaleceń, ponieważ
czuję się zlekceważony”.
Proponowane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1: Style komunikacji a typy zachowań
Poniżej zamieszczone są cztery stwierdzenia, a do każdego z nich cztery możliwe zakończenia:
Uszereguj zakończenia do każdego ze stwierdzeń wg tego, jak dobrze opisują one
twoje własne zachowania, odczucia czy myśli, nadając im kolejność od 1 do 4.
Liczbę 1 napisz przy tym stwierdzeniu, które najlepiej pasuje do Ciebie, zaś liczbę 4 przy
tym, które jest dla Twojego zachowania nieprawdziwe.
1. Czerpię najwięcej zadowolenia w sytuacji.........
a..... gdy poszukuję innowacyjnych idei, koncepcji, zasad,
teorii.
b.....gdy mogę mieć takie kontakty z innymi, które dają mi możliwość
badania i zrozumienia źródeł ludzkiej emocji, wzajemnych relacji i
zachowań ludzi.
c..... gdy mogę oprzeć się na logicznym myśleniu, wnioskowaniu i
systematycznych dociekaniach w procesie definiowania
problemu, jego analizy i poszukiwania rozwiązań.
d..... gdy mogę zaangażować moją energię w realizację takiego typu
zadania, kiedy rezultat działania jest szybko widoczny.
2. Zauważam, że pracując z innymi staję się zaniepokojony, gdy oni...
A..... poświęcają zbyt dużo czasu na dyskusję nie podejmując
odpowiednich działań.
b..... nie widzą sytuacji w aspekcie czynnika ludzkiego.
c..... ograniczają się do starych sposobów działania nie chcą wziąć
pod uwagę czegoś nowego.
d..... poświęcają zbyt mało czasu na przeprowadzenie dokładnej
analizy wszystkich istotnych aspektów danej sprawy.
3. Gdy pracuję nad zadaniem najważniejsze jest dla mnie....
a..... logiczne, systematyczne, racjonalne podejście do zagadnienia.
b..... jak najszybsze osiągnięcie celu przy użyciu środków i metod
najbardziej sensownych w danym czasie.
c..... rozważenie możliwych skutków danego działania i przemyślenie
różnorodnych podejść, które mógłbym zastosować.
d..... to, jakie reakcje, uczucia wywołuje u innych moje podejście do
zadania, jak jest ono oceniane.
29
4. Czuję się niezadowolony z siebie, kiedy.....
a..... przysporzyłem innym nieprzyjemności i w rezultacie tego popsułem
nasze stosunki.
b..... spóźniłem się z podjęciem stosownych działań i w wyniku tego
straciłem szansę osiągnięcia celu.
c..... posługiwałem się, starą znaną metodą realizując dane zadanie
po czym dowiedziałem się, że są odkryte nowsze metody
działania.
d..... pominąłem jakieś istotne czynniki czy też dokonałem niedokładnej
analizy zebranych danych.
TABELA WYNIKÓW
Wpisz do poniższej tabelki liczby, które zapisałeś przy poszczególnych zakończeniach dla każdego z
czterech stwierdzeń i dodaj je w kolumnach pionowych.
ANALITYCZNY
EKSTRAWERTYK
EMOCJONALNY
EKSTRAWERTYK
EMOCJONALNY
INTROWERTYK
ANALITYCZNY
INTROWERTYK
1c ..... 1b ..... 1a ..... 1d .....
2d ..... 2b ..... 2c ..... 2a .....
3a ..... 3d ..... 3c ..... 3b .....
4d ..... 4a ..... 4c ..... 4b .....
Suma:.................. Suma:................ Suma:...................... Suma:......................
Interpretacja wyników. Styl, przy którym zdobyłeś najmniejszą sumę, jest stylem, który dominuje
w twoim zachowaniu. Natomiast styl, gdzie uzyskana suma jest najwyższa, jest stylem, który
najrzadziej prezentujesz w kontaktach z innymi.
Ćwiczenie 2: Style komunikacji kluczem do poznania innych
Prowadzący po omówieniu i analizie stylów komunikacji dzieli klasę na 4 grupy. Każda z grup ma
za zadanie przygotować prezentacje komunikacji z jednym z wybranych stylów. Prezentację pracy
grupy przeprowadza lider grupy na forum klasy. Końcowa faza ćwiczenia to podsumowanie i
wyciagnięcie wniosków przez uczestników klasy.
Podstawowe style komunikacji:
ANALITYCZNY EKSTRAWERTYK
Można go określić jako typ nadawczy nastawiony na zadania. Charakteryzuje go pewność siebie i
koncentracja na działaniu. Ważne są dla niego indywidualne sukcesy i podejmowanie coraz to
nowych wyzwań. Jest osobą zdeterminowaną i konsekwentną, o silnej woli, zdecydowaną w
słowach, podejmowanych decyzjach i działaniu. Z powodu swojego przekazu informacji, dużej
pewności siebie i silnego autorytetu wewnętrznego nie jest dobrym słuchaczem i często może być
odbierany przez innych jako niecierpliwy, agresywny, porywczy i nietolerancyjny. Najważniejsza
dla niego jest efektywność działania.
EMOCJONALNY EKSTRAWERTYK
Charakteryzuje go otwartość, ruchliwość, entuzjazm i zaangażowanie. Jest osobą bardzo
towarzyską, łatwo nawiązującą relacje, szybko się przystosowującą, dla której ważny jest kontakt z
otoczeniem. Z powodu trudności z planowaniem i braku koncentracji przez dłuższy czas nad
jednym tematem może być postrzegany przez innych jako niecierpliwy, niezorganizowany,
30
nierozważny i niedyskretny. Ponieważ bardzo ważne jest dla niego uznanie całego otoczenia i
poczucie bycia w centrum zainteresowania bardzo osobiście przyjmuje jakąkolwiek uwagę czy
krytykę skierowaną w swoją stronę.
EMOCJONALNY INTROWERTYK
Można go określić jako odbiorcę nastawionego na relacje. Jest, więc naturalnym słuchaczem, który
nawiązuje głębokie i długotrwałe relacje. Charakteryzuje go troskliwość, opiekuńczość, cierpliwość
i empatia. Za względu na wolne przystosowanie się do zmian i otoczenia oraz na unikanie
konfliktów często jest odbierany przez innych jako łagodny, ugodowy, zamknięty i uparty.
Ponieważ ważne jest dla niego bezpieczeństwo i komfort całego otoczenie (stąd tendencja do
unikania konfliktów) bardzo negatywnie odbiera niesprawiedliwe oceny, przedmiotowe traktowanie
innych, pogwałcenie wartości czy wywieranie presji.
ANALITYCZNY INTROWERTYK
Charakteryzuje się dużą ostrożnością, rozwagą i dociekliwością. Jest osobą, która realizuje zadania
niezwykle wnikliwie i precyzyjnie kreując w ten sposób wizerunek kompetentnego i dokładnego
profesjonalisty. Ponieważ wywiera wrażenie osoby trudnej w kontaktach interpersonalnych, nie
zważającej na uczucia innych i koncentrującej się na mało istotnych detalach często przez innych
odbierany jest jako analityczny, zdystansowany, podejrzliwy czy też podchodzących do wszystkich
i do wszystkiego z rezerwą. Taki styl funkcjonowania ma odbicie również w sposobie
komunikowania się z innymi, gdzie przykłada dużą wagę do dobrego przygotowania, wnikliwości
oraz możliwości rozważenia i przeanalizowania wszystkich plusów i minusów.
Sposoby komunikowania się z innymi
ANALITYCZNYM EKSTRAWERTYKIEM
- szybkie tempo wypowiedzi,
- koncentracja na celach, działaniach, efektach i możliwościach
- bądź pewny w wypowiedziach
- koncentracja na uczuciach.
EMOCJONALNYM EKSTRAWERTYKIEM
- duża spontaniczność i interaktywność,
- forma komunikatu powinna być wesoła, przyjacielska.
EMOCJONALNYM INTROWERTKIEM
- spokojne podejmowanie decyzji,
- nie zaskakiwanie zmianami w ostatniej chwili,
- okazywanie troski, otwartości i szczerości z podkreśleniem znaczenia wartości.
ANALITYCZNYM INTROWERTYKIEM
- porządek i metodyczność podparte faktami, które można przeanalizować lub, które wspierają
przekazywane treści.
- nie lekceważenie istotnych kwestii ( brak logiki, struktury, informacji czy też ponaglanie).
Ćwiczenie 3. Cechy dobrego nadawcy i dobrego odbiorcy.
31
Zespół klasowy dzielimy na grupy 2 lub 3 osobowe
Każda grupa otrzymuje schemat tabeli do wypełnienia zgodnie z poniższym wzorem, określającym
cechy dobrego nadawcy i odbiorcy. Grupy analizują i po uzgodnieniu w grupie przedstawią je na
forum klasy.
Cechy dobrego nadawcy i odbiorcy
Dobrego nadawcę cechuje: Dobrego odbiorcę( słuchacza) cechuje:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
Ćwiczenie 4. Techniki aktywnego słuchania
Uczniowie w grupach 4-5 osobowych przygotowują techniki aktywnego słuchania zgodnie z
proponowanymi komunikatami uzupełniają tabelę:
Komunikat Technika aktywnego słuchania
1. Ania:
Zawsze mam problem, co kupić mamie
na imieniny
parafraza:
2. Rafał:
Nie wiem, jak przygotować prezentacje z
fizyki. Może wpadłbyś do mnie?
odzwierciedlanie uczuć:
3. Krzyś:
Tak długo przygotowywałem się do tego
egzaminu, ale sam nie wiem czy zdam.
dowartościowanie:
4. Piotr:
Mam dzisiaj dużo spraw do załatwienia,
nie wiem, od czego zacząć
klaryfikacja (pojaśnianie):
Ewaluacja:
1. Jaką rolę odgrywa komunikacja w życiu każdego człowieka?
2. Co przeszkadza w efektywnym porozumiewaniu się?
3. Czy wszyscy mamy ten sam styl komunikacji i jednakowo odbieramy nadawcę?.
32
Zajęcie Nr 4
Pojęcie konfliktu i sposoby rozwiązywania go.
Cele:
1. Przyswojenie przez uczniów pojęcia konfliktu oraz sytuacji konfliktowej.
2. Zrozumienie zalet i wad pięciu stylów rozwiązywania konfliktów: dominacja,
podporządkowanie, unikanie, kompromis, współpraca.
3. Poznanie zasad rozwiązywania konfliktu i doskonalenie umiejętności elastycznego
rozwiązywania konfliktów.
3. Wzbudzanie motywacji do rozwiązywania problemów w życiu codziennym,
Czas zajęć: 3 X 45 min.
Przebieg zajęć
Zajęcia z tego tematu rozpoczynamy od rozmowy wstępnej z uczniami zadając im pytania
dotyczące tematyki konfliktu, typu:
1. Jakie emocje najczęściej towarzyszą jakiemuś konfliktowi, sytuacji konfliktowej?,
2. Jeżeli mielibyście wybrać trzy najczęstsze konflikty, które dotyczą młodzieży w waszym
wieku to byłyby to.....,
3. Czy sami rozwiązujecie swoje konflikty, czy też korzystacie z pomocy innych?.
Następny wspólnie z klasą dokonujemy próby określenia pojęcia konfliktu, którą
porównujemy z definicją encyklopedyczną.
Propozycja definicji:
1. Konflikt – wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodność
interesów, poglądów, antagonizm, kolizja,
2. Konflikt - spór między dwoma osobami (lub większą ich liczbą) albo grupami, dotyczący:
np. różnicy interesów, niemożności zdobycia ważnych dóbr, braku możliwości realizacji
istotnych potrzeb czy wartości.
Prowadzący podczas tych zajęć powinien zwrócić uwagę na to, że konflikt bądź sytuacja
konfliktowa jest zjawiskiem normalnym i zdrowym, które występują na przestrzeni życia każdego z
nas. Natomiast niezdrowym jest stan zwaśnienia szczególnie ten długi ciągnący się latami lub jego
zupełny brak ( konflikt ukryty).
Kolejnym naszym krokiem jest omówienie sposobów rozwiązywania konfliktów:
a. rywalizacji –zaspokajania własnych potrzeb kosztem innych;
b. współpracy – zaspokojenia potrzeb własnych i partnera;
c. dostosowania się – współdziałania;
d. unikania – odmowy współdziałania;
e. kompromisu – porozumienia;
Proponowane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1: Pozytywne i negatywne skutki konfliktów (rozwiązanych i nierozwiązanych).
Zespół klasowy dzielimy na 6 grup:
a) trzy pierwsze grupy pracują ze schematami drzewa decyzyjnego. Każda z trzech grup wybiera
jedną sytuację z grupy konfliktów ( ćw.4) , która stanowić będzie problem decyzyjny. Następnie
wybiera trzy możliwe (spośród w/w pięciu) sposobów rozwiązania konfliktu i dokonuje analizy pod
kątem skutków pozytywnych i negatywnych.
33
Cele i wartości
…………………….
…………………….
Pozytywne………. Pozytywne……….
…………………... …………………..
…………………... …………………..
…………………... …………………..
Skutki
Negatywne………. Negatywne………
…………………… …………………..
…………………… …………………..
…………………… …………………..
Możliwe rozwiązania
…………………….
…………………….
.……………………
Sytuacja wymagająca
podjęcia decyzji
.....................................................
Schemat drzewa decyzyjnego ( po 3 egzemplarze na grupę)
b) trzy pozostałe ze schematem analizy Swott.
Propozycja tematów (problemów) dla dwóch grup pracujących ze schematem analizy
SWOTT:
34
Problem 1.: Czy w życiu trzeba godzić się na kompromisy?
Mocne strony: Słabe strony:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Szanse: Zagrożenia:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Problem 2. Czy współpraca to jedyny słuszny sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowej?
Mocne strony: Słabe strony:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Szanse: Zagrożenia:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Podsumowanie ćwiczeń: Zreferowane wyników pracy każdej z grup przez lidera grupy, na forum
klasy
Ćwiczenie 3.: Test „ Czy masz konfliktową osobowość”?
1. Wyobraź sobie, że jedziesz w dowolnym środku transportu. Nagle zaczyna się sprzeczka
pomiędzy dwoma pasażerami. Co robisz w takiej sytuacji?:
a) nie wtrącasz się do dyskusji;
b) wtrącasz się do dyskusji i bierzesz w obronę mającego rację;
c) po prostu wtrącasz się do sporu.
2. Czy poddajesz krytyce współrozmówcę, kiedy popełnia błędy?
а) nie;
b) tak, w zależności od osobistego szacunku dla współrozmówcy;
c) zawsze krytykuje za błędy.
3. Twój nauczyciel przedstawia plan wyjazdu na wycieczkę szkolna, według ciebie jest on mało
efektowny. Czy proponujesz własna wizję?
а) jeśli inni mnie poprą, to tak;
b) proponuję własny;
c) nie, gdyż zdaje sobie sprawę, że może być to źle przyjęte.
4. Czy lubisz sprzeczać się i kłócić ze swoimi kolegami?
а) tylko z tymi, którzy się nie obrażają i nie zmienią naszych zażyłych stosunków;
b) tak, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach;
c) sprzeczam się z byle błahej przyczyny.
5. Ktoś próbuje ominąć kolejkę w sklepie. Co robisz?
а) bierzesz z niego przykład;
b) prosisz grzecznie o przestrzeganie porządku;
c) otwarcie wypowiadasz swoją krytykę.
35
6. Rozpatrywany jest projekt Twojego kolegi, który posiada wiele śmiałych rozwiązań ale i
błędów. Wiesz, że Twoja opinia może być jednak decydująca. Co robisz?
а) wypowiadasz się na temat pozytywów i negatywów projektu;
b) przedstawiasz tylko same pozytywy projektu;
c) rozpoczynasz od krytyki argumentując, że w projekcie błędy są niedopuszczalne.
7. Kolega mówi o kryzysie ekonomicznym i braku pieniędzy. Kupuje jednak drogie towary. Co
robisz w takiej sytuacji?
а) uważam, że jeśli to daje mu zadowolenie, uznaje to za zasadne;
b) mówię mu, że te rzeczy są zbędne i za drogie;
c) otwarcie krytykuję jego zachowanie.
8. Spotykasz uczniów, którzy palą papierosy w niedozwolonym miejscu. Jak reagujesz?
а) myślę sobie, „po co mi psuć sobie nastrój z powodu cudzych dzieci”;
b) zwracam im uwagę;
c) gdyby to było u mnie w domu na pewno bym się z nimi pokłócił.
9. W sklepie zauważyłeś, że sprzedawca Cię oszukał. Co robisz?
а) proszę o sprawdzenie towaru z paragonem;
b) zwracam uwagę, że moja należność jest zaniżona;
c) doprowadzam do skandalu.
10. Przychodzisz do fryzjera. Fryzjer prowadzi długa dyskusje na zapleczu. Ty masz mało
czasu. Co robisz w takiej sytuacji?
а) niecierpliwię się, ale nie proszę o pośpiech, gdyż może to negatywnie wpłynąć na moją
fryzurę;
b) szukam sposobu, aby poskarżyć się na niego u kierownika;
c) wyładowuję swoje emocje na praktykantce, która właśnie robi porządki w zakładzie.
11. Posprzeczałeś się ze swoim młodszym bratem lub młodszą siostrą. Uznałeś po chwili, że to
oni mieli rację. Czy przyznajesz się do popełnionego błędu?
а) trudno powiedzieć;
c) tak, myślę, że to rozsądny sposób;
c) oczywiście, że nie. Jaki będę miał w przyszłości autorytet, kiedy ukorzę się przed
młodszym.?
Instrukcja. Każda odpowiedź punktowana jest według następującej skali.
Odpowiedzi :а) 4- pkt; b) – 2 pkt; c) – 0 pkt
Interpretacja wyników:
Od 44 do 34 punktów – konfliktowość poniżej normy, stanowczość zaniżona. Starasz się
być przyjaznym do otoczenia, ale tylko wtedy, gdy jest im potrzebna pomoc. Nie zawsze
umiesz ja okazywać. Dlatego też możesz stracić szacunek u innych.
Od 32 do 16 punktów – normalna konfliktowość. Wchodzisz w konflikt wychodząc z
sytuacji:, jeśli konflikt nie zakłóca Twoich interesów, starasz się go ominąć.
Poniżej 14 punktów – podwyższona konfliktowość. Wchodzisz w konflikt bez powodu i z
powodem, przeszkadzasz sobie i otoczeniu. Być może występuje u Ciebie kompleks
niedoceniania.
Ćwiczenie 4: „Grupa konfliktów”.
Cel. Lepsze zrozumienie istoty konfliktów w danym środowisku oraz pokazanie przykładowych
metod radzenia sobie z nimi.
Instrukcja dla grup: Podajcie przykłady najczęstszych konfliktów
w relacji:
uczeń – uczeń (grupa 1 ),
uczeń – nauczyciel (grupa 2),
uczeń – rodzic (grupa 3),
pracodawca – pracownik (grupa 4),
36
klient – sprzedawca ( grupa 5),
obywatel – państwo (grupa 6).
Każda z grup podaje maksymalnie po 3 przykłady.
Proponowane konflikty przez grupy zapisywane są na tablicy.
Klasa wybiera konflikt w hierarchii ważności głosując przez podniesienie ręki.
Ćwiczenie 5.: Rozwiązywanie konfliktów techniką „bez porażek” (zastosowane dla pracy całej
klasy pod kierunkiem nauczyciela). Wybrany konflikt z
ćwiczenia 4 zostaje naszym konfliktem jako konflikt „palący”. Zapoznajemy uczniów z etapami
rozwiązywania konfliktów techniką „bez porażek”:
- faza wyjściowa - stworzenie odpowiednich warunków do współpracy, wybranie czasu, kiedy
obie strony konfliktu są gotowe do jego rozwiązania,
- zdefiniowanie problemu – rozpoznanie konfliktu, nazwanie go; osoby będące w konflikcie
wypowiadają swoje potrzeby, oczekiwania znalezienie różnych sposobów rozwiązania konfliktu
(można zastosować metodę burzy mózgów),
- faza krytyczna, kiedy oceniamy zaproponowane sposoby, pomysły rozwiązania konfliktu pod
kątem ich skuteczności,
- wybór najlepszego rozwiązania-realizacja wybranego rozwiązania. Ustalenie, w jaki sposób?
Kto? Gdzie? Jakie osoby będą odpowiedzialne itp.?
- ocena efektu, czyli porównanie uzyskanego rezultatu, efektów rozwiązanego problemu z
założonymi na wstępie celami, oczekiwaniami.
Ćwiczenie 6.: Rozwiązujemy konflikty( praca w grupach).
Polecenie dla grup: Wybierzcie z „Grupy konfliktów” jedną sytuację konfliktową i znajdźcie
dla niej rozwiązanie uzupełniając poniższą tabelę metodą 6 koków metoda „bez porażek”:
Krok 1. Zdefiniowanie problemu( nazwanie
konfliktu gdzie obowiązuje zasada „bez porażek
i pokonanych, a nie zwycięzca – pokonany w
nowym przebraniu”)
Krok 2. Szukanie możliwych rozwiązań
(przyczyn, które powodują, że konflikt trwa)
Krok 3. Ocena rozwiązań ( krytyczna ocena
propozycja rozwiązań)
Krok 4. Podjecie decyzji, co do rozwiązania(
Krok 5. Wykonanie powziętej decyzji, „kto co
wykona”, „kiedy zaczynamy”, „co jest
konkretnie wymagane”
Krok 6. Późniejsza ocena krytyczna.
Po wykonaniu ćwiczenia , każda z grup prezentuje wyniki pracy na forum klasy.
Ewaluacja:
1. Do czego prowadza w życiu konflikty lub sytuacje konfliktowe?.
2. Jakie emocje odczuwają strony podczas konfliktu?
3. Czy konflikt jest zjawiskiem pozytywnym czy negatywnym.?
4. Jak ludzie radzą sobie w sytuacjach wychodzenia z konfliktu.?
5. Na czym polega metoda „ bez porażek” w rozwiązywaniu konfliktów
37
Zajęcie Nr 5
Mowa ciała
Cele:
1. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o języku gestów.
2. Rozpoznawanie przez uczniów wewnętrznego stanu rozmówcy za pomocą języka gestów.
Czas zajęć: 2 X 45 min.
Przebieg zajęć
W naszym zewnętrznym zachowaniu przejawia się zazwyczaj to, co odbywa się i jest wewnątrz
nas. Tylko te oznaki należy umieć rozpoznać. Podczas rozmowy koncentrujemy się najczęściej na
słowach. Tymczasem one nie zawsze mówią prawdę, szczególnie, gdy chodzi o treści dotyczące nas
samych.
Mówimy o tym, co uważamy za stosowne, a resztę starannie ukrywamy. Zdradzają nas wtedy gesty,
które wykonujemy nieświadomie. Przekazują 50% informacji i to prawdziwych. Chyba, że ktoś już
zdążył nauczyć się mowy ciała, wtedy sytuacja może być zupełnie inna. U takiej osoby każdy ruch
będzie wypracowany. Z łatwością oszuka innych, ponieważ jego kłamstwa są trudne do
wychwycenia. Aby nie dać się „oszukać”, warto poznać znaczenie najbardziej znanych gestów
naszego ciała. Wiedza ta uchroni nas od niewłaściwych kontaktów towarzyskich, a na gruncie
zawodowym przyda się przy odbywaniu ważnych rozmów i prowadzeniu interesów.
Pozycja ciała
Sposób, w jaki osoba siedzi, stoi lub idzie. Wyrażać może napięcie lub rozluźnienie, rozdrażnienie
lub zadowolenie.
Ruchy do przodu i do tyłu oznaczają pozytywne nastawienie, ruchy na boki - niepewność,
wątpliwości. Zmiany pozycji mogą oznaczać zniecierpliwienie, chęć zakończenia rozmowy lub
natychmiastowego zabrania głosu.
Kontakt wzrokowy
Najważniejszym obszarem twarzy są oczy, bo te są „zwierciadłem duszy”. Częściej patrzy słuchacz
na mówcę, niż mówca na słuchacza. Dłużej podczas rozmowy utrzymujemy kontakt wzrokowy ze
sobą, gdy dystans fizyczny między nami wzrasta. Okazuje się, że im dłuższe spojrzenia, tym więcej
sympatii w danej relacji. W ekspresji emocji uczestniczą źrenice, brwi i powieki. Powiększenie
źrenic wskazuje na podniecenie lub zainteresowanie. Unikanie kontaktu wzrokowego - pragnienie
ukrycia własnych emocji. Spojrzenia wyrażają również różne postawy (uznania, szacunku,
sympatii lub lekceważenia, niechęci, wrogości) wobec istniejącej relacji interpersonalnej: znacznie
częściej spoglądamy na osoby ważne, o wyższym statusie społecznym niż na osoby mniej ważne.
Mimika i wyraz twarzy
Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała. Niektóre emocje można poprawnie odgadnąć
patrząc jedynie na oczy i usta. Warto, zatem zwracać uwagę na brwi (uniesione lub opuszczone),
czoło (pomarszczone czy gładkie), podbródek(ustawiony zdecydowanie czy niepewnie),
zabarwienie skóry (zmieniony czy nie).
38
Ramiona/ręce
Ważną informację stanowi częstotliwość i intensywność ruchów. Szerokie ruchy ramion wskazują
na empatię, zaangażowanie w rozmowę, na pozytywne nastawienie do rozmówcy. Ramiona
skrzyżowane, zamknięte wyrażają brak ufności, niechęć do bliskiego, otwartego kontaktu.
Dłonie
Zrelaksowane, otwarte dłonie są przejawem pozytywnego nastawienia, zwłaszcza, gdy wnętrze
dłoni zwrócone jest do góry. Dotykanie własnego ciała rękami wskazuje na napięcie. Mimowolne
ruchy dłońmi, np. zaciskanie pięści, są rzetelnym wskaźnikiem prawdziwych uczuć.
Nogi
Nie skrzyżowane, w pozycji ogólnie swobodnej świadczą o kooperacji, zaufaniu i przyjacielskim
nastawieniu. Skrzyżowane i odsunięte od rozmówcy pokazują rezerwę, brak zaufania, sugerują, że
porozumienie przebiega najlepiej.
Wygląd
Choćbyśmy zżymali się na to, że ludzie zbyt wielką wagę przywiązują do powierzchowności
innych (w końcu pozory często mylą), nasze reakcje są rzeczywiście uzależnione od wyglądu
osoby, z którą mamy do czynienia. Naukowcy wielokrotnie stwierdzali, że nie tylko wolimy
nawiązywać kontakt z ludźmi atrakcyjnymi zamiast z nieatrakcyjnymi, ale i ich image, który sobie
przy takich okazjach tworzymy, jest korzystniejszy.
Ludzie urodziwi w porównaniu z innymi postrzegani są jako bardziej towarzyscy, inteligentni,
życzliwi, zrównoważeni i lepiej przystosowani społecznie.
Elementy wyglądu, o których należy pamiętać:
- ubiór odpowiedni do okazji
- schludny wygląd od stóp do głów
- zapach ciała (nie przesadzamy perfumowaniem)
- dostosowanie stylu ubioru do tych osób, które będą się nam przyglądać
- właściwa waga ciała
Interpretując sygnały niewerbalne trzeba pamiętać, że tak jak jedna jaskółka nie czyni wiosny, tak
jeden gest nie świadczy o nastawieniu danej osoby. Ponieważ komunikaty niewerbalne są
wieloznaczne i dlatego zawsze trzeba je odnieść do kontekstu sytuacji, w której są prezentowane.
Przykładowo ktoś, kto krzyżuje ręce na piersiach, oplatając się nimi, wcale nie musi okazywać
niechęci do kontaktu z nami. Zachowanie takie może oznaczać jedynie fakt, że jest mu zimno.
Typy zachowań uczestników procesu komunikacji
W komunikowaniu interpersonalnym możemy wyróżnić trzy zasadnicze typy zachowań
uczestników:
a) uległe - oznaczające tendencję do ucieczki jest, oparte na reakcjach instynktownych, jakie
przejawia się w obliczu zagrożenia. Tego rodzaju zachowania są w komunikowaniu się
mało efektywne,
b) agresywne – zachowanie z tendencją do walki,
c) asertywne – zachowanie w dochodzeniu do porozumienia, argumentowanie czy
dyskutowanie.
Wymienione powyżej typy zachowań – uległe, agresywne i asertywne – znajdują odzwierciedlenie
w komunikacji zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Analizując werbalne i niewerbalne
39
komunikaty partnera możemy rozpoznać określony typ zachowania. Ich zestawienie zawiera
poniższa tabela:
Typy zachowań werbalnych i niewerbalnych w aspekcie asertywności partnerów w
komunikowaniu się. 5
TYP
ZACHOWAŃ
POSTAWA ULEGŁA
(BIERNA)
POSTAWA
ASERTYWNA
POSTAWA
AGRESYWNA
Werbalne Przepraszanie,
usprawiedliwianie, ukryte
znaczenia, kluczenie, chaos
myślowy
Okreslenie, wyrażenie:
- potrzeb,
- szczerych uczuć,
- bezpośrednie i
obiektywne słowa,
- wypowiedź typu „ja”
Dwuznaczne słowa,
podchwytliwe pytania,
obwinianie, subiektywne
opisowe pojęcia, słowa
władcze, stanowcze,
wyrażające wyższość,
wypowiedzi typu „ty”,
Niewerbalne
Wrażenie
ogólne
Działanie zamiast słów w
nadziei, że ktoś zrozumie, o co
chodzi
Uważne słuchanie,
pewność siebie,
wyrażanie troski,
zainteresowania i
okazywanie wewnętrznej
siły
Przesadna prezentacja
siły, styl niepoważny,
pełen sarkazmu, poczucia
wyższości
Głos Słaby, łagodny,
niezdecydowany, czasem drżący
Zdecydowany, czasem
ciepły, dobrze
modulowany,
rozluźniony
Napięty, ostry, drżący,
zimny, dramatyczny,
żądający, autorytatywny
Wzrok Odwrócony, spuszczony,
proszący, łzawe oczy
Szczery, bezpośredni
kontakt wzrokowy, ale
nie wpatrywanie się
Bez wyrazu, oczy
zmrużone, zimne,
nieobecne
Sylwetka Szukająca podparcia, pochylona,
nadmierne potakiwanie
Zrównoważona,
wyprostowana,
rozluźniona
Ręce na biodrach,
rozstawione stopy,
sztywna, nieruchoma
Dłonie Niespokojne, nerwowe ruchy,
lepkie
Ruchy spokojne,
rozluźnione
Zaciśnięte, gwałtowne
gesty, wskazywanie
palcem, pokazywanie
pięści
Twarz Brak wyrazu, niezmienna (nie
okazuje ani radości ani smutku)
Naturalny sposób
wyrażania uczuć
Napięte mięśnie twarzy,
zmarszczone brwi
Proponowane ćwiczenia:
Po zaznajomieniu uczniów z językiem gestów niezbędnym jest przedyskutowanie, gdzie i przy
jakich sytuacjach w życiu spotykamy się z tymi gestami. Należy też spróbować objaśnić gesty
każdej z grupy w procesie komunikacji. Dlatego należy podzielić grupę na pary i w ciągu 10-15
minut podyskutować na ten temat
Ćwiczenie 1. „ Autoportret”
Cel:
- wykształcenie umiejętności rozpoznawania nieznanej osobowości;
- rozwiniecie nawyków opisu innych osób po jego gestach.
Wyobraźcie sobie, że czeka Was spotkanie z nieznaną osobą i zachodzi potrzeba, aby on Was
rozpoznał. Opiszcie siebie. Znajdźcie takie oznaki, które was odróżniają od innych. Opiszcie swój
zewnętrzny wygląd, maniery mowy, ubiór; a może szczególne oznaki, na które zwrócą uwagę inni.
Praca wykonywana jest w parach. W procesie wystąpienia jednego z partnerów drugi może
zadawać mu pytania, po to, aby „ autoportret” był bardziej pełnym.
Czas na ćwiczenie 15-20 min..
5 Opracowanie własne na podstawie: A. Kostecka, Umiejętności lidera klubu pracy, KUP, Warszawa 1997, s. 205.
40
W końcowej fazie ćwiczenia uczniowie siadają w okręgu i dzielą się swoimi wrażeniami.
Ćwiczenie 2: Co skrywa uśmiech?
Porównajcie i odgadnijcie różnice twarzy Paula Ekmana, psychologa i autora książki „Kłamstwo i
jego wykrywanie w biznesie polityce i małżeństwie”. Na jednej z tych fotografii jest przedstawiony
serdeczny uśmiech, a na drugiej- fałsz. Gdzie i jak ją odróżnić?
A B
Na fotografii А — fałszywy uśmiech.
Na fotografii В — serdeczny. Zwróćcie uwagę na to, że na
fotografii В usta są podniesione wyżej:, kiedy człowiek
uśmiecha się serdecznie, to wykorzystuje górną część mięśni,
otaczających oczy.
Meridith Levinson. How To Be A Mind Reader. CIO Magazine, December 1, 2004
Ćwiczenie 3. Test „Jak dobrze rozumiesz ludzi?”
Celem testu jest określenie u badanego podstawowych nawyków komunikacyjnych, niezbędnych w
kontaktach międzyludzkich. Ponadto test umożliwia nam stopień rozumienia, rozpoznawania
innych ludzi i siebie samego.
Wybierz dla każdego pytania odpowiedź „ Prawda” lub „ Fałsz”. Odpowiedz na pytania szczerze.
Prawdziwą odpowiedź uznajemy zazwyczaj taką, która pierwsza nasuwa się na myśl
1. Za każdym razem, kiedy wychodzę z domu, otaczają mnie zawsze ci sami ludzie..
Prawda_____Fałsz_____
2. Idąc ulicą zawsze wiem, kto idzie za mną, obok mnie lub przede mną.
Prawda_____Fałsz_____
3. Pierwsze, na co zwracam u człowieka, to twarz.
Prawda_____Fałsz_____
4. Zawsze zauważam, w co ubrany jest człowiek
Prawda_____Fałsz_____
5. Zawsze zadaję sobie pytanie dlaczego ten czy tamten człowiek się mi nie podoba lub sytuacja.
Prawda_____Fałsz_____
6. Od razu staję się ostrożny , kiedy w rozmowie z innym coś jest nie tak i tworzę w myśli swój
własnypogląd.
Prawda_____Fałsz_____
41
7. Nigdy nie dziwię się, kiedy moje pierwsze wrażenie w stosunku do innych potwierdza się. .
Prawda_____Fałsz_____
8. Jeśli ktoś mi się podoba, ja nigdy nie zapominam o stosunku, jaki żywię do niego.
Prawda_____Fałsz_____
9. Jeśli ktoś mi się nie podoba to zatrzymuję się i myślę, dlaczego ten człowiek mnie denerwuje.
Prawda_____Fałsz_____
10. Jeśli ktoś mi się nie podoba, zawsze myślę, dlaczego jest mój stosunek do niego taki a nie inny.
Prawda_____Fałsz_____
11. Jeśli ktoś mi się nie podoba nie szukam usprawiedliwienia u siebie ani próby tłumaczenia jego..
Prawda_____Fałsz_____
12. Praktycznie zapominam o wszystkim, co do mnie mówią.
Prawda_____Fałsz_____
13. Przy rozmowie z innymi zawsze zwracam uwagę na wyraz twarzy.
Prawda_____Fałsz_____
14. Przy rozmowie z innymi zawsze zwracam uwagę na to rozmówcy i określam jego nastrój.
Prawda_____Fałsz_____
15. Nie należę do ludzi łatwowiernych- nie wierzę we wszystko, co mi mówią inni.
Prawda_____Fałsz_____
16. Zadaję ludziom pytania i oczekuję odpowiedzi i odpowiedzialności za wyrażanie swoich opinii.
Prawda_____Fałsz_____
17. Zazwyczaj od razu zauważam, kto kłamie lub coś wyolbrzymia..
Prawda_____Fałsz_____
18. Od razu zauważam stan nerwowości u innych.
Prawda_____Fałsz_____
19. Od razu zauważam, kto jest smutny.
Prawda_____Fałsz_____
20. Od razu zauważam, kto jest podminowany.
Prawda_____Fałsz_____
21. Od razu zauważam, kiedy ma mnie ktoś się gniewa.
Prawda_____Fałsz_____
22. Od razu zauważam, kto we mnie się kocha.
Prawda_____Fałsz_____
23. Od razu zauważam, kto ma dobry nastrój.
Prawda_____Fałsz_____
24. Od razu wyczuwam, komu coś się nie podoba.
Prawda_____Fałsz_____
25. Od razu zauważam, kto jest zdziwiony.
Prawda_____Fałsz_____
26. Od razu czuję, kto mówi prawdę.
Prawda_____Fałsz_____
27. Od razu wyczuwam człowieka obojętność.
Prawda_____Fałsz_____
28. Przy rozmowie z człowiekiem wyczuwam jego tęsknotę.
Prawda_____Fałsz_____
29. Zawsze rozumiem, kiedy nadużywam czyjejś gościnności.
Prawda_____Fałsz_____
30. Staram się trzymać z dala od ludzi, którzy dostarczają mi wiele nieprzyjemności.
Prawda_____Fałsz_____
31. Kiedy mam kogoś scharakteryzować, od razu przychodzą mi na myśl jego maniery, chód,
uśmiech itp..
Prawda_____Fałsz_____
42
32. Ja mogę dokładnie określić, z jaka intonacja coś mi opowiadano.
Prawda_____Fałsz_____
33. Bez trudności mogą z detalami opisać epizod z przeszłości.
Prawda_____Fałsz_____
34. Z łatwością zapamiętuję manierę mowy innych, których raz tylko widziałem i słyszałem.
Prawda_____Fałsz_____
35. Jeśli musiałbym kogoś parodiować zrobię to bez trudu.
Prawda_____Fałsz_____
36. Odczuwam dyskomfort, kiedy znajdę się nieoczekiwanie w nieznanym otoczeniu.
Prawda_____Fałsz_____
37. Będą na wakacjach, często zauważam to, czego inni nie widzą..
Prawda_____Fałsz_____
38. Często udaje się mi znaleźć coś, pierwszemy.
Prawda_____Fałsz_____
39. Mogę zacytować to, co inni mi opowiedzieli.
Prawda_____Fałsz_____
40. Zawsze pamiętam, jak dojechać tam gdzie zaledwie byłem raz.
Prawda_____Fałsz_____
41. Z łatwością wyrażam swoje uczucia.
Prawda_____Fałsz_____
42. Nie boję się pokazać innym, że się denerwuję.
Prawda_____Fałsz_____
43. Z łatwością mogę wyrazić swoja miłość lub przywiązanie.
Prawda_____Fałsz_____
44. Zawsze rozpoznaję własne uczucie.
Prawda_____Fałsz_____
45. Zawsze zwracam uwagę na zapach, wygląd i jakość jedzenia.
Prawda_____Fałsz_____
46. Od razu zauważam, kto mówi nie na temat.
Prawda_____Fałsz_____
47. Rzadko puszczam mimo uszów komplement lub zjadliwe powiedzenie, wiedząc, co inni mają
na myśli.
Prawda_____Fałsz_____
48. Kiedy jestem w stanie uniesienia, mogę głośno mówić, śmiać się, tańczyć.
Prawda_____Fałsz_____
49. Kiedy coś mnie denerwuje, odczuwam dyskomfort fizyczny: brak mi tchu, kłucia itp.
Prawda_____Fałsz_____
50. Kiedy coś mi się nie podoba lub jestem w napięciu, zaczynam się pocić.
Prawda_____Fałsz_____
51. Zauważam, że kiedy jestem przygnębiony lub mam problem, mniej jem .
Prawda_____Fałsz_____
52. Nie spieszę się z wyjawieniem ogólnego entuzjazmu, aby inni nie odczuli go.
Prawda_____Fałsz_____
53. Zawsze rozpoznaje smutek u innych.
Prawda_____Fałsz_____
54. Zawsze zauważam, kto do mnie dobrze się odnosi.
Prawda_____Fałsz_____
55. Mogę opisać zewnętrzny wygląd człowieka w najdrobniejszych detalach.
Prawda_____Fałsz_____
56. Jeśli rozmówca jest niekonsekwentny w swojej rozmowie zawsze zwracam mu na to uwagę..
Prawda_____Fałsz_____
43
57. Jeśli podejrzewam, że ktoś mnie okłamuje zadaję mu szereg różnych pytań..
Prawda_____Fałsz_____
58. Zawsze pamiętam pierwsze wrażenie z kontaktów z innymi.
Prawda_____Fałsz_____
59. Zawsze widzę u człowieka, jaki ma nastrój.
Prawda_____Fałsz_____
60. Zawsze zauważam u rozmówcy niezgodność mowy z jego gestami.
Prawda_____Fałsz_____
Podsumowanie testu Przy podliczeniu odpowiedzi należy za każda odpowiedź „ Prawda” przypisać sobie 1 pkt Za
odpowiedź „ Fałsz” – 0 pkt
Co oznacza suma podliczonych punktów?
60 pkt : posiadasz wspaniałą rozpoznawalność innych
Oznacza to, ze nie tylko umiesz bardzo dobrze rozpoznać innych, ale i rozumiesz samego siebie.
Również dobrze znasz świat, który cię otacza, rzadko mylisz się w ocenie innych, dlatego robisz
zawsze wszystko prawidłowo. Twardo potrzymujesz swoje moralne zasady i prawdziwie oceniasz
stosunki międzyludzkie.
Od 40do 59 pkt: posiadasz dobrą intuicję
Ta suma punktów świadczy, że posiadasz dobre wyczucie, ale nie zawsze umiesz słuchać wnętrza.
Często obwiniasz siebie nie robisz tego, o czym dobrze wiesz, że z tego nic nie wyjdzie. W
większości wierzysz innym i samemu ą pierwsze u Ciebie na myśli.
Od 20 do 39 pkt: wolisz nie ryzykować
Należysz do ludzi, którzy nie lubią ryzykować i wolą się odsunąć, aby się nie narazić innym. Nie
lubisz sytuacji konfliktowych i zachowujesz status quo. Wstydzisz się zadawać pytania innym lub
mówić o swoich życzeniach. Lubisz, aby wszystkim było dobrze. Wszystko ukrywasz w sobie.
Jesteś człowiekiem łatwowiernym, chociaż podjętych decyzji często potem żałujesz.
Od 0 do 19 pkt: jest Ci potrzebna pomoc!
W swoim życiu zrobiłeś wiele dobrego, ale bardzo często popełniłeś wiele błędów, gdyż żyjesz i
nic nie zauważasz wokół siebie. Należysz do osób bardzo łatwowiernych i cichych, dlatego nieraz
padałeś ofiara oszustów i ludzi nieuczciwych. Łatwo wpadasz w grupy ludzi, którzy Tobą
manipulują a to prowadzi do wielu nieprzyjemnych spraw., Dlatego musisz zwrócić uwagę na
własne otoczenie i nauczyć się w nim żyć. Pomocne dla Ciebie będą spotkania z psychologiem lub
doradca zawodowym oraz pedagogiem szkolny.
Ewaluacja:
1. Wylicz możliwe gesty obrony.
2. Czy można jednoznacznie interpretować język gestów?
3. Jakie trudności napotykasz na swojej drodze w rozpoznawaniu innych?
44
Moduł II. Emocjonalna samoregulacja
Zajęcia Nr 6
Podstawowe kanały odbioru i przetwarzania informacji
Cele:
1. Poznanie przez uczniów strategii przyswajania i przetwarzania informacji.
2. Określenie właściwości osób, z przewagą tego lub innego kanału odbioru i przetwarzania
informacji.
3. Ukształtowanie u uczniów nawyków określania wiodącej modalności u współrozmówcy.
Czas zajęć: 2 X 45 min.
Przebieg zajęć.
To, w jaki sposób przyswajamy przekazaną informację, uzależnione jest od wiodącego kanału
odbioru i przetworzenia informacji.
Twórcy, NLP (Neuro-Linguistic Programming) John Grinder i Richard Bandler ujawniają trzy
kanały przyswajania informacji: wizualny( wzrokowy), audytywny( słuchowy) i kinestetyczny.
Świat zewnętrzny jest wykreowany przez nasze zmysły. Zmysły zewnętrzne: wzrok, słuch, smak,
węch, zmysł kinestetyczny (związany z dotykiem i ruchem) są używane wtedy, kiedy są nam
potrzebne. Skupiając się na obrazie używamy wzroku, skupiając się na muzyce słuchu
itd.Wewnątrz również odbieramy świat za pomocą zmysłów. W przeciwieństwie do zmysłów
zewnętrznych, najczęściej mamy swoje preferencje. Jest to tzw. preferowany system
reprezentacji.Wzrokowy, czyli wizualizacje. Podczas rozmowy czy czytania tworzymy w swojej
głowie odpowiednie obrazy. Słuchowy, czyli przekształcanie świata na dźwięk oraz rozmowa
wewnętrzna. Osoby, które preferują ten system często przeprowadzają debatę w swoim umyśle.
System kinestetyczny dotyczy dotyku i informacji zwrotnej o położeniu.
Preferowanie konkretnego systemu powoduje rozwój konkretnych umiejętności i niestety
spowolnienie rozwoju innych. Osoba, która preferuje system słuchowy znakomicie wyobraża sobie
brzmienie dźwięków w myślach. Najprawdopodobniej będzie miała zdolności muzyczne.
Preferowany system kinestetyczny może być przydatny dla sportowców, szczególnie w sportach
wymagających „wyczucia”.
Oczywiście jest możliwe preferowanie paru zmysłów np. podczas mówienia w myślach,
jednoczesne wizualizowanie. Inne zmysły np. węch, smak są często zaliczane do systemu
kinestetycznego albo uznawane za dopełnienie do każdego z systemów.
Badania wykazały, że osoby preferujące ten sam system reprezentacji dogadują się ze sobą lepiej.
Osoba o innym systemie musi najpierw przełożyć twój sposób mówienia na swój sposób myślenia.
Od przyswojenia tego lub innego kanału zależy:
- słowny zestaw mowy (predykaty);
- niewerbalne reakcje (gesty);
45
- organizacja międzyosobowej przestrzeni komunikacyjnej.
NLP uczy jak dostroić się do osób z innym stylem myślenia. Jest to proste, ale najpierw trzeba
rozpoznać sposób myślenia rozmówcy. Należy zwrócić uwagę na dwie sprawy, przeanalizować
je i wyciągnąć wnioski. Oto metody:
Zwracanie uwagę na to, co mówi druga osoba i jak się zachowuje:
- Osoby postrzegające świat wizualnie będą opisywały wrażenia wizualne. Będą mówić
szybciej by nadążyć za swoim sposobem myślenia(obrazy przychodzą do umysłu bardzo
szybko i równie szybko odchodzą, gdy nie stara się ich utrzymać.
- Osoby myślące dźwiękiem będą opisywały wrażenia dźwiękowe i zwracały dużą uwagę
na ton głosu. Mogą też wykonywać rytmiczne ruchy ciała.
- Kinestetycy preferują wolne tempo mówienia oraz potrafią się zamyślić i oddać
przeżyciom wewnętrznym, a dopiero potem odpowiedzieć na pytanie.
- Oczywiście przedstawione tu cechy są trochę zhiperbolizowane. Naprawdę trzeba trochę
namęczyć się by mieć, choć trochę pewności, co do sposobu myślenia rozmówcy. Nie
jest aż tak łatwo wychwycić pewne odchylenia, szczególnie, że niektóre mogą być
mylące. Jednak stosując do tego jeszcze drugą metodę ułatwimy sobie zadanie.
Obserwowanie kierunku, w którym osoba patrzy:
W zależności od tego, który zmysł(z rozdzieleniem zew. i wew.) używamy nasze oczy
nieświadomie zwracają się w jakąś stronę. Podam teraz dane dla większości osób
praworęcznych. U osób leworęcznych te dane mogą być często odwrócone w przeciwną
stronę(zamiast na lewo to na prawo i na odwrót).
Zmysł wzroku:
- Wizualizacje – tworzenie się obrazów na podstawie usłyszanego zdania – oczy przed
siebie. Mogą być wpatrzone dość daleko w horyzont.
- Obrazy przypominane(wspomnienia) – oczy na prawo i do góry.
- Obrazy tworzone – tworzenie nie widzianych wcześniej obrazów – np. odpowiedź na
pytanie: jak wyglądałby twój pokój gdybyś pomalował go na czarno? – oczy na lewo i
do góry.
Zmysł słuchu, mowy:
- Skonstruowane dźwięki – Oczy na lewo.
- Przypominanie sobie dźwięków – Oczy na prawo.
- Dialog wewnętrzny – Oczy spuszczone na dół, mogą być też odchylone na prawo.
Uczucia i wrażenia cielesne:
- Oczy spuszczone w kierunku lewym.
Osobliwości odbioru:
Efektywne uczenie się odbywa się za pomocą środków wizualnych (wzrokowych), audytywnych
(słuchowych) i kinestetycznych (czuciowo- ruchowych). Doświadczenia dowodzą, że komunikacja
między dwiema osobami przebiega za pomocą jednego preferowanego systemu reprezentacyjnego.
46
W każdej grupie uczących się 29% to wzrokowcy, 34% - słuchowcy i 37% - preferujący system
kinestetyczny.
Osoba posiadająca preferencje wizualne (dominację wzrokowego systemu reprezentacyjnego)
będzie z łatwością tworzyć w umyśle bogate sceny, jak również postrzegać siebie w wielu różnych
sytuacjach. Często będzie kojarzyła z poszczególnymi słowami różne obrazy, a znaczenie nowym
terminom nada tylko wtedy, gdy je „zobaczy” lub otrzyma ich wizualny opis.
Osoba z preferencjami audytywnymi (dominacją słuchowego systemu reprezentacyjnego) będzie
wyrażała swoje upodobania poprzez wewnętrzny dialog i ogólne zainteresowanie językiem
mówionym. Osoby takie przewidując nową sytuację, przede wszystkim zastanawiają się nad tym,
co zostanie do nich powiedziane oraz co same będą mówić.
Preferencje kinestetyczne (dominacja czuciowo ruchowego systemu reprezentacyjnego) wiążą się z
silnymi reakcjami uczuciowymi, emocjami lub wrażeniami dotykowymi. Jeżeli ktoś taki ma
przeliterować słowo, najpierw „czuje” jak jego ręka pisze dany wyraz na papierze lub po prostu
„wyczuwa” właściwy układ liter.
Polecane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1. Test na samodzielne określenie wiodącego kanału przyswajania informacji.
Instrukcja.Z podanych niżej określeń, wybierz jedno, które według Ciebie najlepiej charakteryzuje
dane pojęcie. Jeśli kilka z nich wydają się podobne Tobie lub żadne z nich, nie odpowiada
Twojemu odczuciu, wybierz to, które jest najbardziej zbliżone.
1. Szybkość a) szybka zmiana pejzażu, znikające drzewa i domy… (+)
b) szum wiatru, stukot szyn, gwizd lokomotywy (*)
c) szybkie bicie serca; smaganie wiatru, bijącego w twarz (#)
2. Brzydka pogoda
а) gwizd wiatru, dźwięk kropel o szybę (*)
b) wyczucie zimna, odczucie przygnębienia, wilgotne powietrze (#)
c) zachmurzone nieb, ciężkie czarne chmury (+)
3. Miód а) wonny aromat, lepkie usta, słodycz (#)
b) złocista, przeźroczysta ciecz (+)
c) bzyk pszczół na łące, dźwięk łyżek, cmoknięcie ust (*)
4. Morze а) niebiesko-zielona woda, białe fale z dużymi grzebieniami (+)
b) ciepła, słona woda, gorący piasek na plaży (#)
c) szum fal, krzyk mew, odgłos statków (*)
5. Zmęczenie а) w krzyżach łamie, głowa staje się ciężka, upadek sił (#)
b) wszystko staje się szare, bez kolorów, przed oczyma mgła (+)
c) muzyka drażni, chce się spokoju (*)
6. Jabłko а) dźwięczny odgłos ugryzienia (*)
b) okrągły owoc koloru czerwonego lub żółtego wiszący na jabłoni (+)
c) słodko-kwaśny, soczysty owoc, zapach pieczenia (#)
47
7. Śnieg а) biały puch, skrzący się w milionem gwiazd w promykach słońca (+)
b) zimny, puszysty, miękki(#)
c) skrzypi pod nogami, wiruje na wietrze (*)
8. Wieczór а) rozmyte kolory, jasne światło latarni, długie cienie (+)
b) cichy głos bliskich, odgłos płomienia pod kuchnią, dźwięki gotowanej kolacji (*)
c) odczucie zmęczenia, wygodne krzesło, filiżanka dobrej kawy (#)
9. Przy ognisku а) ciepło, dym szczypie w oczy, ogrzanie (#)
б) języki jasnych płomieni, dopalające się węgliki, szary dym (+)
в) trzask gałęzi, syk drewna, odgłos smażonej kiełbasy (*)
10. Drzewo а) szelest liści, skrzypienie gałęzi, (*)
b) wysoki strzelisty pień, zielona korona, promienie słońca z trudem przedzierają się przez konary
(+)
c) szara kora, delikatne listki, zapach świeżości (#)
11. Biblioteka а) szum stronic, przyciszona mowa, skrzyp krzeseł (*)
b) książki z gładkimi oprawkami, grube tomy, zapach starości (#)
c) szare i kolorowe okładki, wysokie stelaże, różnorodność kształtów (+)
12. Miasto а) przyciągające witryny sklepów, różnorodność zmieszanego zapachu (#)
b) wysokie budynki, szare mosty, kolorowe samochody, jasne reklamy (+)
c) szum samochodów, gwar przechodniów, skrzyp drzwi, głos syren (*)
13. Ranek а) jasno-niebieskie niebo, budzące jasne słońce, świeży powiew wiatru (+)
б) szczebiotanie ptaków, cisza, lekkie kołysanie się liści (*)
в) rześkie powietrze, wilgotna trawa, ciepłe promienie słońca (#)
14. Remont а) zapach pyłu, farby, wilgotne ściany (#)
b) czyste białe ściany, biały sufit, nieporządek (+)
c) stuk młotka, skrzyp drzwi, echo w pustych ścianach (*)
15. Kościół а) ogniki świec, złoto ołtarza, półmrok (+)
b) odgłos dzwonków, śpiew ludzi, melodia organ (*)
c) zapach kadzidła i wosku świec, odczucie spokoju (#)
Podlicz ilość odpowiedzi: (+), (*) i (#) .
Największa liczba uzyskanych symboli określi Twój wiodący kanał przyswajania informacji.
Klucz do tekstu:
- (+) - wizualny kanał,
- (*) - audytywny kanał,
- (#) - kinestetyczny kanał
Ćwiczenie 2. Eksperyment na przekaz informacji
Pomocne materiały. Kartki papieru formatu A-4, pisaki( ołówki, flamastry), skrzynka drewniana
48
Eksperyment 1
Jeden z uczestników, jako ochotnik przekazuje graficzny obraz grupie. Formę przekazu słownego
uczestnik wybiera własną. Grupa samodzielnie odczytuje przekaz informacji i rysuje obraz zgodnie
z przekazywaną informacją ( rys.1). W czasie przekazu nie wolno zadawać pytań przekazującemu.
Możliwy jest powtórny przekaz informacji z kolejnym rysunkiem ( rys.2) przez kolejnego
ochotnika. Nauczyciel przegląda prace grupy. Po skończonej prezentacji przystępujemy do
dyskusji.
Proponowane pytania:
1. Jak udało się odebrać informacje i czy rysunek jest zgodny z przekazem informacji?
2. Jakie trudności wystąpiły podczas odbioru i przetwarzania informacji ?
Rys 1. Rys 2.
Eksperyment 2
Jeden z uczniów ( ochotnik) podchodzi do prowadzącego i zostaje zapoznany z zawartością pudełka
poprzez dotyk. Zadaniem ucznia jest opisanie zawartości( przedmiotu) grupie. Grupa rysuje
nieznany przedmiot, może również zadawać dodatkowe pytania dokładniej określające przedmiot.
Po wykonaniu ćwiczenia oryginał i rysunki uczniów porównujemy. Pytania te, które dla objaśnienia
były trafnymi zapisujemy na tablicy.
Grupę prosimy o wyciągnięcia wniosków z przeprowadzonych eksperymentów.
Ćwiczenie 3. Właściciel biura nieruchomości
Pomocne materiały: kartki papieru formaty A-4, przybory do pisania
Instrukcja.Grupę dzielimy na podgrupy. Każda z podgrupy ma za zadanie przygotować
ofertę sprzedaży małego domku na wsi za 200 000 zł. Zadaniem grupy jest
przygotowanie atrakcyjnej oferty dla różnych klientów z uwzględnieniem ich odbioru i
przekazu informacji.
Dla wzrokowca:
1. ....................................................................................................
2. ....................................................................................................
3. ....................................................................................................
4. ....................................................................................................
Dla słuchowca:
1. ....................................................................................................
2. ....................................................................................................
3. ....................................................................................................
4. ....................................................................................................
Dla kinestetyka:
49
1. ....................................................................................................
2. ....................................................................................................
3. ....................................................................................................
4. ....................................................................................................
Po wykonaniu zadania, każda podgrupa referuje swoją pracę na forum grupy.
Końcowa faza ćwiczenia to wybór najbardziej trafne oferty z ogólnym uzasadnieniem.
Ewaluacja:
1. Osoby, z jaką modalnością mają większe szanse w zdobyciu zwycięstwa w programie, „
Jaka to melodia”?
2. Jakie znasz sposoby na rozpoznanie jednego z wiodących kanałów odbioru informacji?
3. W jaki sposób wiodące kanały odbioru i przetwarzania informacji wpływają na efekty
uczenia się?
50
Zadanie Nr 7
Dystans interakcyjny
Cele:
1. Ukształtowanie u uczniów prawidłowych zachowań określających u ludzi „przestrzeń
osobistą”.
2. Utwierdzenie uczniów w przekonaniu dokonywania wyborów.
Czas zajęć: 2 X 45 min.
Przebieg zajęć
Terytorium – brak jednej definicji, ale jest to generalnie stały obszar w przestrzeni
o jasno określonych granicach
Terytorium należy odróżnić od terminów takich jak:
- przestrzeni osobistej,
- prywatności,
- zatłoczenia.
Przestrzeń osobista - Sommer w 1969 zdefiniował przestrzeń osobistą jako niewidoczną sferę –
„bąbel”, w przeciwieństwie do terytorium – przestrzeń osobista przemieszcza się wraz z
osobnikiem
Prywatność - jest zdefiniowana przez Altmana (1975) jako dostępność do siebie. Jest ona
powiązana z terytorium, bo gdy na terytorium jest inwazja to tracimy prywatność.
Zatłoczenie -ma miejsce, gdy zagrożona jest nasza przestrzeń osobista
Wskazówka: Zaleca się przedyskutowanie z uczestnikami grupy możliwych czynników,
wpływających na wybór dystansu w procesie komunikacji.
Wybór optymalnego dystansu w procesie komunikowania się zależy od następujących wskaźników:
- od wieku,
- od płci,
- od statusu,
- od psychicznego bezpieczeństwa,
- od narodowości,
- od stopnia znajomości.
„Dystans w komunikacji, czyli dystans interakcyjny – E.T. Hall w 1968 zdefiniował dystans
interakcyjny jako odległość, którą posługują się ludzie w kontaktach miedzy sobą, aby zaspokoić
różne potrzeby wynikające z danej sytuacji komunikacyjnej
Sformatowane: Punktory i numeracja
51
Podziałem uwarunkowanym kulturowo jest tzw. dystans w komunikacji. Wyznacza on w naszym
europejskim kręgu kulturowym cztery sfery”6:
0-45 cm – strefa intymności (zarezerwowana dla najbliższych)
45-120 cm – strefa towarzyska (znajomi, przyjaciele)
120 – 360 cm – strefa kontaktów społecznych (nieznajomi)
powyżej 360 cm zaczyna się strefa wystąpień publicznych.
Wkroczenie osób nieuprawnionych, w którąś ze sfer stanowi naruszenie naszej prywatności –
odbieramy to jako silny psychiczny dyskomfort. Na przykład, kiedy obszar prywatności zostanie
naruszony przez jakiegoś intruza pojawią się reakcje obronne polegająca na zwiększeniu odległości
od niego przez cofnięcie się. Jeżeli to nie jest możliwe, tak jak ma to miejsce w małych
pomieszczeniach, nadawane będą inne sygnały uniemożliwiające skategoryzowanie relacji jako
intymnej. Te sygnały to np. unikanie kontaktu wzrokowego i głosowego oraz ograniczanie miejsc
styku ciał.
Hall stwierdził, że organizacja przestrzeni osobistej jest zróżnicowana kulturowo. Różnice
widoczne są już w momencie przywitania się. Japończyk głęboko ukłoni się zaraz w progu oraz
zajmie miejsce w pewnym oddaleniu od miejsca interlokutora. Jakże inaczej wygląda powitanie z
Grekiem! W interakcjach, w tym także tych odnoszących się do przestrzeni, pomiędzy różnymi
kulturami ważny jest element dopasowania się do kompetencji drugiej strony interakcji.
Organizację przestrzeni, niezależnie od rodzaju kultury, zawsze można opisać jako zestaw kilku
koncentrycznych kręgów, których centrum stanowi jednostka.
Prawidłowo oceniony dystans osobisty nadaje ton dalszej komunikacji. Przestrzeń osobista wpływa
na częstotliwość i długość wizualnych kontaktów. Im bliżej znajdują się ludzie, tym krótsze i
rzadsze są ich wzajemne spojrzenia. Ludzie oddaleni od siebie dłużej patrzą jeden na drugiego i
wykorzystują gesty do podtrzymania rozmowy. Często w życiu spotykamy sytuacje, kiedy
komunikacja odbywa się poprzez stół ( np. egzamin, rozmowa kwalifikacyjna itp.), Dlatego
niezbędnym jest uwzględnienie takich komponentów jak kąt, pod którym partnerzy zapatrują się
jeden na drugiego i orientacje- to stan porozumiewania się jednego z drugim, który może oscylować
pomiędzy stanem „ twarzą w twarz” do stanu „ plecami do siebie”.
Polecane ćwiczenia:
Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa.
Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, dzięki czemu możesz poczuć się swobodnie i nie
obawiać się go. Pamiętaj, że jeżeli nie udaje ci się swobodnie korzystać z przestrzeni, hamujesz tym
samym swoje działania, niechętnie przeciwstawiasz się nowym sytuacjom. W kontaktach z
przedstawicielami innych środowisk czy kultur możesz mieć trudności w dopasowaniu się do ich
sposobów komunikowania się.
Cechą charakterystyczną dla tych ćwiczeń jest wzajemne przemieszczanie się.
Ćwiczenie 1. Indywidualizm
a) Partnerzy, przybliżają się i oddalają, zachodzą z boku i od tyłu, próbują określić swoje
pozycje.
b) Leżenie na plecach lub brzuchu (mięśnie rozluźnione). Stosowane jako odpoczynek po
trudnych ćwiczeniach, odprężenie po napięciach wewnętrznych.
c) Jeden uczestnik stoi w centrum, pozostali przybliżają się do niego.
6 Hall, E. T., Ukryty wymiar, Warszawa 2003 (s. 145-164).
52
Ćwiczenie 2: Współpraca Jedna osoba robi „mostek”, a druga obchodzi ją na czworakach, przechodzi pod, przez, nad,
dokoła itp.
Ćwiczeni 3. Integracja Grupa tworzy „tunel” reszta czołga się pod tunelem na plecach, brzuchu.
Ćwiczenia te pozwalają nauczyć się współpracy w grupie, współdziałania z innymi.
Dyskusja. Co doświadczyliście w czasie ćwiczeń, dlaczego taka sytuacja jest dla Was
nieprzyjemna i dla innych uczestników grupy? Gdzie i w jakim momencie pojawia się sytuacja
dyskomfortowa? Jakie mogą być tego następstwa?
Emocjonalny aspekt stosunków międzyludzkich
Ćwiczenie 4. "Żywa socjometria".
Z grupy uczestników wybieramy jednego ucznia, najlepiej, aby był to ochotnik. Ucznia prosimy o
rozstawienie pozostałych uczestników ćwiczenia, tak, aby wyrażało to jego stosunek do innych. W
każdym przypadku ważne jest, aby zwrócić ochotnikowi uwagę na to, że to on sam podejmuje
decyzje o dystansie w stosunku do innych, także w każdej dowolnej sytuacji życiowej. Równolegle
przy tym prowadzimy pracę nad stanem emocjonalnym, który tworzy budowę każdej z „ granic”.
Omówienie ćwiczenia może być przeprowadzone zgodnie z polecanymi pytaniami:
Co nam dają nasze granice?.
Jak my określamy ich przestrzeń?.
Przed kim bronię się określając swoje granice?.
Jaki dystans w stosunkach z innymi jest najbardziej bezpieczny i efektywny?.
Ćwiczenie 5. „Licznik”
Po środku, koła, które tworzy grupa, stawiamy plastykowy kubek. Prowadzący podaje instrukcję: „
Ten kubek- jest naczyniem naszych najskrytszych marzeń, uczuć i myśli( pauza). Do niego możecie
włożyć wszystko, co dla Was jest drogie i cenne (pauza). Po tym ( 2-3 min.) prowadzący
niespodziewanie potrąca lub następuje nogą na kubek. Ważnym jest, aby po tym ćwiczeniu
uczniowie wyrazili swoje uczucia, co chcieli zrobić itp.
W ty celu można przeprowadzić paralelę „ tutaj i teraz” na omówienie sytuacji:
Kiedy pojawiają się takie uczucia?
Co nimi kieruje?
Co z nimi dzieje się potem?
W końcowej fazie tego ćwiczenia prowadzący może wypowiedzieć frazę: „ to, co teraz
doświadczyliście- był to realny stres, to realne napięcie, i to, jak to przeżyliście, i jaki jest Wasz
nastrój, to reakcja na stres, reakcja na problem, który pojawił się u Was, w tej chwili, i w
stosunkach między innymi ludźmi” ".
Ewaluacja:
1. Co nazywamy dystansem interaktywnym a co przestrzenią osobistą?
2. Jak określić, kiedy naruszamy przestrzeń osobistą innych?
3. Czy dystans interaktywny zdradza nam, kim jest osoba, z która mamy do czynienia?.
53
Zajęcie Nr 8
Inteligencja emocjonalna
Cele:
1. Rozpoznawanie przez uczniów własnych uczuć,
2. Umiejętność akceptowania i pogodnego znoszenia wszystkich uświadamianych sobie uczuć,
bez względu na ich intensywność,
3. Wykształcenie zdolności podejmowania działań w oparciu o informację uzyskaną z emocji.
Czas zajęć: 3 X 45 min.
Przebieg zajęć
Inteligencja emocjonalna 7, inaczej EQ [ang.] Emotional Quotient - kompetencje osobiste
człowieka w rozumieniu, zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych
osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi
innych osób.
Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do
inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i
abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ[ang.] Intelligence
Quotient.
Grupy kompetencji emocjonalnych:
Kompetencje psychologiczne (relacje z samym sobą)
Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o
własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli
świadomość emocjonalna.
Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości,
umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od
sądów innych ludzi.
Samokontrola: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne; umiejętność radzenia
sobie ze stresem i kształtowania własnych emocji w zgodzie z samym sobą, z własnymi normami,
zasadami oraz wyznawanymi wartościami.
Kompetencje społeczne (relacje z innymi)
Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć,
potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia
innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i
rozumienia relacji społecznych.
Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji
i postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego
terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania
praw innych osób do ich obrony.
7 Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań 2007
54
Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na
innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów.
Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność
zjednywania sobie zwolenników.
Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na
rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego
rozwiązywania problemów.
Kompetencje prakseologiczne (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i
działań)
Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub
ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm.
Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność
radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w
otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.
Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań;
umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w
zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.
Polecane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1. Gra „ Negatywne uczucia”
Sytuacja. Partner A bardzo starał się dostarczyć radość partnerowi B (przygotował jego ulubioną
potrawę, kupił bilety do teatru, przygotował uroczystą kolację itd.).
Partner B w ten dzień miał wiele nieprzyjemnych sytuacji w pracy. Oprócz tego, po drodze partner
B miał przykre doświadczenie z transportem miejskim i wrócił późno niż zwykle do domu. Nie
zadzwonił do partnera A informując go o spóźnieniu, gdyż w pobliżu nie było telefonu. Partner B
nic nie wiedział o przyjemnościach, które na niego czekały w domu. Partner A zaczął się niepokoić,
po czym wpadł w gniew i zły nastrój. Partner B po całym dniu pracy i nieprzyjemnościach wrócił
do domu w zupełnie zrezygnowany.
Instrukcja dla uczestników. «Spróbujcie zrozumieć partnera i odegrajcie rolę. Wyraźcie swoje
uczucia i spróbujcie znaleźć kompromisowe wyjście z sytuacji. Zacznijcie swoją rolę od momentu
podejścia partnera B do drzwi domu».
Instrukcja dla grupy: «Spróbujcie prześledzić sytuację wyrażania emocji odegraną przez
partnerów. Postarajcie się zaobserwować, czy uczucia wiążą się z opisem konkretnych zachowań
partnera ».
Przedyskutujcie «Czy udało się uczestnikom ról uzyskać jakakolwiek zgodę? Co mogłoby pomóc
w uzyskaniu zgody?»
Komentarz. Dyskusja pozwala na dokładne sprecyzowanie wyrażenia negatywnych uczuć.
Ćwiczenie 2. „ Odzwierciedlenie pozytywnych uczuć partnera”.
Sytuacja. Wykorzystanie sytuacji, zaproponowanych uczestnikom.
Instrukcja. «Waszym zadaniem jest, wysłuchanie partnera i dokładne przekazanie uczuć, które
chce on przekazać. Prześledźcie przekaz werbalny i niewerbalny. Jeśli partner milczy i uśmiecha
się, zacznijcie sami, np., frazą: “Widzę, że z czegoś się cieszysz”.
”Zwracajcie uwagę na to, aby rozmowa była o prawdziwych uczuciach i od czasu do czasu
przebiegała na płaszczyźnie oceny „.
Dyskusja.„Czy dokładnie były wyrażone uczucia? Czy przyjmował partner uczucia takie, jakie
przekazywaliście, czy też kwestionował je, lub poprawiał? „
55
Komentarze. Jeśli uczestnik próbuje nie zgadzać się lub wprowadza korektę w uczucia partnera, to
gra powtarza się od nowa ze wskazaniem na to, że uczucia partnera- to jego własność, ich należy
uszanować.
Ćwiczenie 3: Odgrywanie roli” Jak mnie bardzo ucieszyłeś”
Sytuacja. Syn po raz pierwszy posprzątał w swoim pokoju, bez specjalnej prośby. Oprócz tego
podlał wszystkie kwiatki w domu i wyniósł śmieci.
Instrukcja dla uczestników: «Postarajcie się otwarcie powiedzieć do syna o swojej radości i dumie z
powodu wykonania pracy. Dokładnie opiszcie, co wywołało u was taką radość i dumę. Jeśli w
odpowiedzi usłyszycie wymówki — bądźcie uporczywi, powtórzcie koniecznie własne frazy kilka
razy».
Instrukcja. „Prześledźcie odegraną sytuację, zwracając uwagę na to czy towarzyszyły jej
wyrażenia pozytywnych odczuć odpowiadających niewerbalnych wypowiedzi, na ile dokładnie
została wyrażona radość w postaci gestów „.
Dyskusja. „Co było najtrudniejsze w wyrażeniu emocji?”
Komentarz. W tej grze należy pokazać, że w przypadku wyrażenia pozytywnych uczuć niezbędna
jest konsekwencja i wytrwałość- powtórzenie schematu kilkakrotnie. Przykład: na odpowiedź syna
„ Ja oczekuję przyjaciół, którzy maja mnie odwiedzić” należy powtórzyć jeszcze raz: „ Niezależnie
od sytuacji, jestem szczęśliwa(y) i dumna(y) z tego, że sam zrobiłeś porządek.
W dyskusji często można słyszeć, że wyrażenie pozytywnych uczuć zupełnie jest bez sensu,
wygląda dziwnie lub niedostatecznie po męsku. Niektórzy uważają, że jest to brak wiary w siebie.
Istnieje przekonanie, że takiego rodzaju sformułowanie jest przejawem socjalnego niepokoju, na
przykład, strach pokazania się bezwartościowym lub strach przed tym, ze zostaniemy wyśmiani.
Ćwiczenie, 4: „ Co teraz czuję”
Instrukcja. „ Teraz spróbujemy jak można tylko najdokładniej nazwać uczucia, które w tej chwili
odczuwacie. W kolejności każdy z Was wsłucha się uważnie w siebie i spróbuje doprowadzić do
uczucie do maksimum – wyobrazić sobie go w najwyższym, prawie groteskowym stadium. Grupa
spróbuje odgadnąć, co to za uczucie. Jeśli grupa nie odgadnie, sami spróbujecie opisać Wasz stan
emocjonalny”.
Dyskusja. „ Czy mieliście przyjemność z „rozpalania” swoich uczuć? Kto miał z tego
nieprzyjemne odczucie? Jakie to były uczucia?»
Komentarz. W dyskusji zazwyczaj wykazane jest to, że przyjemnie jest zwiększać pozytywne
emocje, ale negatywne dają odczucie dyskonfortu. Należy też zaznaczyć, że jedne i drugie
wyzywalają u nas duże emocje..
Ćwiczenie 5: „Odgadnij uczucie”
Materiały. flamastry, karteczki z nazwami uczuć..
Instrukcja: „ Teraz każdy z Was otrzyma karteczki,
na której będzie napisane jedno uczucie. W kolejności jedno z Was postara się bez słów,
przedstawić jak wygląda człowiek, wyrażający to uczucie. Zadaniem pozostałych- nazwanie
uczucia” po imieniu”. Jak tylko zabrzmi nazwanie uczucia, napisanego na kartce, następny w
kolejności uczeń przedstawia swoje. W pracy tej będą pomocne dla odgrywającego uczucia Wasze
wypowiedzi, dopuszczające mnogość wariatów odpowiedzi”.
Dyskusja: Co było łatwiejsze- odgadywanie czy wyrażanie uczuć?
Jakie uczucia jest lepiej wyrażać- pozytywne czy negatywne?»
56
Ćwiczenie 6 : „ Słownik emocji”
Cel: rozwój możliwości werbalnego stanu.
Dodatkowe cele. Wprowadzenie elementu współzawodnictwa.
Instrukcja. Zespół klasowy dzielimy na 3 grupy. Każda grupa w ciągu 10 minut powinna ułożyć
bardzo długi spis stanów emocjonalnych. Będą to emocje ani pozytywne ani negatywne, po prostu
pośrednie- przykład, zaciekawienie, niecierpliwość, zdenerwowanie. Te stany zawierają w sobie i
pozytywne i negatywne emocje. Na przykład zdenerwowanie może kojarzyć się entuzjazmem i
nerwowością, niecierpliwość- to, przeczucie radosnego zdarzenia i trwoga przed czymś
nieprzyjemnym. Zainteresowanie może być „ słodyczą” i czymś męczącym … I tak, każda z grup
wymyśla dla siebie swój spis. Wygrywa ta grupa, która w ciągu 10 minut ułoży najdłuższy spis
ambiwalentnych stanów emocjonalnych.
Po 10 minutach zaczynamy turniej: Każda drużyna zaczyna od podania jednego stanu
emocjonalnego. Jeśli ten stan pojawił się u innej grupy tego stanu nie podajemy, ale wykreślamy go
ze spisu. Jeśli Wasz spis się wyczerpie wypadacie. Wygrywa ta grupa, która w wyniku wyliczeń ma
ostatni stan.
Dyskusja. „Jaki nowy stan dla siebie odkryliście?”
Jako prawidłowość uczniowie zauważą,jak skąpe jest ich powszechne słownictwo, w którym dla
opisania stanu rzadko wykorzystywane są inne słowa, oprócz „ normalnie” lub „ nieważne”.
Uczniowie na nowo odkryją dla siebie takie słowa, uśmiech, gmatwanina, ryzyko, zachwyt
niebezpieczeństwem, koncentracja, zatroskanie, zaskoczenie, zdziwienie, napięcie w oczekiwaniu,
nieprzyjemność, dyskomfort.
Ewaluacja:
1. Co to jest inteligencja emocjonalna i jaką rolę odgrywa ona w życiu człowieka?
2. Jak można radzić sobie ze złymi emocjami a jak rozwijać emocje pozytywne?
3. Na czym polega werbalizacja uczuć?.
57
Zajęcia Nr 9
Świadomy akt woli jako proces decyzyjny
Cele: 1. Zaznajomienie uczniów z pojęciem „wola”, „proces decyzyjny”.
2. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o podstawowych cechach woli
(nakierowanie na cel, zdecydowanie, siła woli itp.)
3. Zaktualizowanie u uczniów potrzeby rozwoju siły woli.
Czas 4 x 45 min.
Przebieg zajęć
Definicja woli i procesu decyzyjnego:
Wola, zdolność do stawiania i realizowania celów w sytuacjach, które wymagają pokonania
pewnych przeszkód, podjęcia decyzji, rozwiązywania konfliktów.
Wola człowieka manifestuje się w planowaniu realizacji celu, w poziomie i zakresie jego
aktywności, zachowaniu wobec trudności napotkanych na drodze do celu, jak również w
powstrzymywaniu się od wykonywania niektórych czynności.
W psychologii klasycznej wyróżniono obok procesów poznawczych i emocjonalnych - procesy
wolicjonalne, badane i opisywane jako akty woli. Obecnie określenie to zastąpiono pojęciem
„procesy decyzyjne”. Również termin „wola” nie jest w psychologii eksperymentalnej obecnie
używany - operuje się pojęciami zbliżonymi: czynność, dążenie, motywacja, mechanizmy
regulacyjne i inne, które opisują zachowanie człowieka.
Wolna wola – w filozofii i teologii, postulowana cecha ludzkiego umysłu i świadomości
pozwalająca człowiekowi samemu decydować o swoich czynach i nie być całkowicie
zdeterminowanym przez los, instynkty czy siły wyższe.
Sukces w zarządzaniu sobą jest owocem siły woli.
A skuteczne zarządzanie to robienie rzeczy we właściwej kolejności. Kierowanie decyduje o
ważności i hierarchii spraw, a zarządzanie pilnuje, aby hierarchia została zachowana. Wprowadza
to do życia dyscyplinę.
Tak, więc, jeśli zarządzasz sobą skutecznie - twoja dyscyplina pochodzi z wnętrza. Jest funkcją
twojej woli. Jeśli ma to przełożenia na życie, czyli działa, oznacza, że masz silną wolę, wewnętrzną
spójność, dzięki której potrafisz podporządkować się nadrzędnym wartościom.
Robienie rzeczy we właściwej kolejności, to wspólny mianownik dla wielu ludzi sukcesu. Pisze o
tym E.M.Gray w książce The Common Denominator of Success ( „Wspólny mianownik ludzi
sukcesu” ) :Ludzie sukcesu mają nawyk robienia rzeczy, których ci, co w życiu osiągają niewiele,
robić nie lubią. To nie znaczy, że oni na pewno lubią je robić, jednak ich chęć i niechęć
podporządkowane są sile ich celu oczywiście, ciężka praca, szczęście, odpowiednie stosunki, to
58
sprawy niezwykle istotne, jednak bez robienia rzeczy we właściwej kolejności, daleko nie
zajdziemy.
Właśnie to podporządkowanie wymaga celów, poczucia kierunków i wartości. Ale przede
wszystkim wymaga silnej woli - czyli siły na zrobienie czegoś, na co nie masz ochoty, bycia
funkcją własnych wartości niż funkcją chwilowych nastrojów. To daje siłę do spójności i
proaktywnego zachowania.
Teoria podejmowania decyzji
Decyzja jest wynikiem procesu aktywności umysłowej, podejmowanej w sytuacji wyboru.
Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż jedno rozwiązanie oraz rozwiązania
te różnią się od siebie efektywnością. W związku z powyższym w celu podjęcia decyzji konieczna
jest analiza sytuacji wyboru.
Analiza sytuacji wyboru opiera się głównie na znalezieniu odpowiedzi na dwa pytania:
7. Co chcę osiągnąć? / Co jest moim celem?
8. Jak osiągnąć cel w istniejących warunkach?
Ryzyko w procesie podejmowania decyzji
Ryzyko jest to stopień niepewności związany z możliwościami pojawienia się:
- nowych faktów,
- różnic w ocenie lub pomiarze faktów
- określonych rezultatów.
Podsumowując ryzyko jest ściśle związane z możliwością pojawienia się błędów na każdym z
etapów podejmowania decyzji. Szczególne znaczenie ma zagrożenie ulegania zasadzie dostępności.
Czyli skłonności do podejmowania decyzji na łatwo osiągalnych informacjach.
Jedną z technik minimalizowania ryzyka jest zredukowanie podejmowania decyzji do serii
logicznych uporządkowanych kroków – podejście atomistyczne.
Za pomocą małych kroków można skupić się i przeanalizować min.:
- wiarygodność informacji,
- ewentualną potrzebę uzyskania dodatkowych informacji,
- nowe alternatywy i rozwiązania,
- wszystkie sposoby oceniania możliwości,
- następstwa decyzji,
- sposoby podejmowania działań.
Przeciwieństwem podejścia atomistycznego opartego na logice jest podejście holistyczne, które
zakłada, że w sytuacji niepewności należy stosować metody intuicyjne.
W konsekwencji, w zależności od preferencji którejś z metod, rozróżniane są style podejmowania
decyzji.
Style podejmowania decyzji (metodyczny i intuicyjny).
Styl / podejście metodyczne charakteryzuje osoby, które:
1. Podczas podejmowania decyzji postępują według ustalonych kroków (etapów, schematów).
2. Mają świadomość zarówno przebiegu samego procesu jak i stosowanych metod.
3. Uzasadniają rozwiązania stosowanymi metodami.
4. Wcześnie ustalają ograniczenia.
59
5. Szczegółowo analizują alternatywy.
6. Systematycznie poszukują dodatkowych informacji.
Styl / podejście intuicyjne charakteryzują osoby, które:
1. Maja na uwadze ogólny obraz sytuacji, a nie jej szczegóły.
2. Wielokrotnie redefiniują problem lub decyzje.
3. Usprawiedliwiają decyzje jej rezultatami.
4. Jednocześnie rozważają różne możliwości.
5. Swobodnie „przeskakują” pomiędzy etapami (krokami) procesu decyzyjnego.
6. Szybko i pobieżnie analizują alternatywy.
5. Proces decyzyjny - schemat.
Istnieje szereg schematów decyzyjnych, rozumianych jako kolejno po sobie następujące
działania, w wyniku, których zostaje podjęta decyzja.
SCHEMAT ETAPOWY:
Polecane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1.
Cel. Ćwiczenie służy jako bodziec do indywidualnego podejmowania decyzji i
stwarza możliwość przedyskutowania w klasie wagi podjętej decyzji. Procedura.
Każdy uczeń obmyśla i pokazuje, jak można wykorzystać patyk ( wskaźnik) w inny
sposób niż dotąd. Im wyższe tempo ćwiczenia, tym lepiej.
Przykład. Pałka do palanta, flet.......
Ćwiczenie 2.
Cel. Naprowadzenie uczniów na myśl o różnorodności wariantów, następstw
decyzji.
Instrukcja. Uczniowie pracują w parach. Jeden pisze utwierdzenie, zaczynające się
V.WDROŻENIE I.OKREŚLENIE
SYTUACJI
IV.WYBÓR II.ANALIZA
III.BADANIE
ALTERNATYWNE
60
od słów, „Jeśli”, a drugi zgadzając się z tym utwierdzeniem po słowie „ to”.
Następnie uczniowie zamieniają się rolami.
Przykład. Jeśli ja uderzę psa, to......
Ćwiczenie 3.
Cel. Pobudzenie twórczego potencjału i otrzymanie oryginalnych idei i działań.
Każdy z nas rozwiązuje problemy i poszukuje nowych idei na swój sposób. Prawdziwy wpływ ma
to ma zawód. Przestudiowanie, jak inni ludzie rozwiązują problemy, rozszerza nasz horyzont i
pozwala nam wpłynąć na problem pod innym katem.
Instrukcja. Klasę dzielimy na grupy 2 osobowe. Zadaniem grup będzie wymyślenie, w jaki sposób
człowiek jednego zawodu stara się przyjąć myślenie ( nawyki i metody myślowe) człowieka innego
zawodu. Otrzymamy w ten sposób podwójny obieg.Uczniom podajemy przykładowe zestawienia
różnych zawodów. Przedstawiciel zawodu A stara się myśleć jak przedstawiciel zawodu B. Sposób
podejścia do problemu pozostawiamy uczniom. Rezultaty pracy uczniowie zapisują na kartce i po
skończonym ćwiczeniu prezentują na forum klasy.
Przykładowe zestawienia
1. Policjant starający się myśleć jak biolog.
2. Nauczyciel historii starający się działać jak detektyw.
3. Malarz artysta próbujący się wczuć w rolę kelnera.
Ćwiczenie 4.
Cel. Orientowanie się uczniów w sytuacjach wymagających podjęcia decyzji.
Materiały. Kartki papieru formatu A-4, tyle ilu jest uczniów. Kartki papieru
dzielimy liniami pionowymi na 5 pól, do których uczniowie będą wpisywać swoje
oceny 1. Bardzo dobrze, 2. Dobrze, 3. Czasami dobrze, 4. Źle, Bardzo źle.
Instrukcja. Nauczyciel odczytuje różnorodne sytuacje, a uczniowie oceniają ich w
skali zgodnie z ważnością. Następnie na forum klasy dyskutujemy na temat
podjętych decyzji.
Przykładowe sytuacje. Przyjmować aspirynę, wołać na ratunek, pozostawać w
szkole po zajęciach, obgryzać pióro, gubić książki z biblioteki, jeździć po pijanemu,
zadawać ból ludziom, palić papierosy, kraść w sklepie itp.
Ćwiczenie 5
Cel. Analiza i ocena alternatyw
Materiały. Zapisane na kartkach warianty wypowiedzi.
Instrukcja. Uczniom odczytujemy tekst. Klasę dzielimy na grupy 5-7 osób. Grupa
wybiera najlepszy wariant i najgorszy. Następnie poddajemy dyskusji na forum
klasy nasze wybory.
Przykład tekstu. Piotr i mama poszli do sklepu, aby zrobić zakupy na zabawę
klasową. Układając produkty, upuścili jedną siatkę z produktami na podłogę. Soki,
słoiki, cukierki rozleciały się na sklep.
61
Warianty postępowania. 1. Powiedzieć sprzedawcy. 2. Zabrać ze sobą. 3. Wyjść i
zapomnieć o wszystkim. 4. Zebrać większe kawałki.
Ćwiczenie 6.
Cel. Rozwój nawyków przyjęcia odpowiedzialności w trudnych sytuacjach.
Materiały. Napisane na oddzielnych kartkach moralnych dylematów.
Instrukcja. Uczniowie w grupach 5-7 osobowych czytają moralne dylematy.
Wypracowują alternatywne rozwiązania. Omawiają swoje warianty w grupowej
dyskusji.
Przykład dylematu. W niedzielę pod wieczór Adam grał w piłkę na placu szkolnym
i nagle usłyszał dźwięk rozbijanego szkła. Pobiegł w kierunku dochodzącego
dźwięku. Zobaczył 3 chłopców, przyjaciół starszego brata, którzy przez rozbite okno
weszli do budynku szkoły, wprost do klasy Adama. Porozrzucali krzesła i włamali się
do szafy. Adam stanął za filarem budynku i z osłupieniem patrzył na przebiegł
zdarzenia. Chłopcy zabrali z szafy magnetofon i tak jak weszli tak i wyszli w
pośpiechu z budynku szkoły. W poniedziałek rankiem do klasy przyszedł dyrektor i
zapytał, czy ktoś nie wie, kto mógł włamać się do szkoły?
Pytania do przedyskutowania przez grupę:
1. Czy Adam powinien opowiedzieć dyrektorowi szkoły o całym zdarzeniu?
Jeśli klasa powie „ tak”, to czy, jeśli:
brat Adama prosił o milczenie;
brat Adama zagroził mu bójką, jeśli cokolwiek piśnie?
Jeśli klasa uzna, że w takich okolicznościach powinien milczeć, to:
co, jeśli dyrektor obiecał nie wydać Adama;
co będzie z Adamem, jeśli a) powie b) będzie milczał?
Czy powinien mówić Adam? Dlaczego?
Czy wyjawienie przez Adama informacji o zdarzeniu jest jego długiem jako ucznia
szkoły?
Czy jeśli dyrektor szkoły obiecał nagrodę za ujawnienie włamywaczy, zmienia to
stosunek Adama?
Co jest ważniejsze, być w zgodzie z przyjaciółmi lub być dobrym obywatelem?
Jeśli Adam wszystko opowie, to, komu to powinien powiedzieć?
Gdybyście byli Adamem, to jak postąpilibyście?
Ćwiczenie 7. Katastrofa na pustyni
Instrukcja. Czas ćwiczenie około 1,5 godz. Każdy z uczestników otrzymuje blankiet ze spisem
przedmiotów. Prowadzący przekazuje grupie następująca instrukcję:
Od tego momentu wszyscy jesteście pasażerami samolotu Bening 707. Nasz samolot leci z
Europy do Afryki. W czasie naszego lotu wystąpiła nieoczekiwana awaria jednego z silników.
Jesteśmy obecnie nad pustynią Sahara. Samolot traci wysokość. Kapitan podjął decyzje o
natychmiastowym lądowaniu na pustyni. Wszyscy szczęśliwie lądujemy w nieznanym miejscu,
62
mimo, że maszyna rozpadła się na części. Jedyną informację, którą przekazał nam kapitan
jest to, że jesteśmy 300 km od najbliższej osady. Pod częściami samolotu udało nam się zebrać
piętnaście przedmiotów, które jak my ocalały z katastrofy.
Wasze zadanie – przeanalizować ważność tych przedmiotów pod kątem ich przydatności do
przetrwania na pustyni. W tym celu należy postawić przy każdym przedmiocie cyfrę od 1 do 15.
Cyfra 1 postawcie przy przedmiocie najbardziej nieodzownym a cyfrę 15 przy najmniej
przydatnym. W tym celu dostaniecie blankiet ze spisem przedmiotów. Każdy z Was pracuje
samodzielnie ( około 15 minut).
Spis przedmiotów:
1. Nóż myśliwski.
2. Latarka.
3. Lotnicza mapa terenu.
4. Polietylenowy płaszcz.
5. Kompas.
6. Turystyczna kuchenka gazowa.
7. Strzelba myśliwska z pasem naboi.
8. Spadochron biało-czerwonego koloru.
9. Słoiczek soli.
10. Półtora litra wody dla każdego.
11. Miernik jadalności zwierząt i roślin.
12. Okulary słoneczne dla każdego.
13. Litr wódki dla wszystkich.
14. Letnie odzienie dla każdego.
15. Lusterko kieszonkowe.
Po przeanalizowaniu przez każdego z grupy spisu ważności przedmiotów, prowadzący proponuje
grupie pracę w parach i ponowne przeanalizowanie spisu ważności przedmiotów (uzgodnienia w
parach zapisujemy w drugiej kolumnie) w ciągu 10 minut.
Następny etap pracy – ogólna praca w całej grupie w celu uzgodnienia decyzji grupy, co do
ważności przedmiotów ( czas pracy 30 minut)
Ćwiczenie to pokazuje oddzielne decyzje członków grupy, formy dyskusji i wymiany informacji
oraz walkę na argumenty.
Po podjęciu decyzji przez grupę i przedstawieniu przez lidera grupy wyników, prowadzący
przeprowadza dyskusję na temat podejmowania decyzji zadając proponowane pytania:
1. Z czego jesteś zadowolony a z czego nie?. Czy według Ciebie dyskusja poszła w
dobrym kierunku czy złym i dlaczego?
2. Czy była wypracowana strategia ratunkowa przez grupę? Czy zgadzasz się z tą
strategią czy też nie ?
3. Kto miał największy wpływ na podejmowanie decyzji w grupie a przez to stał się
liderem grupy?
4. W jakim momencie pojawił się lider i co wpłynęło na to, że porwał za sobą grupę?
5. Jakie sposoby zachowania okazały się najmniej adekwatnymi?
6. Czy trudno jest podjąć decyzje w ekstremalnych warunkach?
7. Czy łatwo jest podjąć decyzję w imieniu wszystkich?
63
Test: Twój styl podejmowania decyzji?
Przed Tobą zmodyfikowany test Izabeli Myers Briggs8 określający tylko skalę „Myślenie–
Uczucie”. Twoim zadaniem jest odpowiedzenie na poniższe pytania wybierając wariant odpowiedzi
„a lub b”
Na pytania prosimy odpowiadać stanowczo bez zbędnego zastanawiania się.
1.Co bardziej bierzesz pod uwagę u ludzi?
1a) Ich prawa 1b) Ich uczucia
2.Masz skłonność:
2a) Bardziej cenić logikę niż uczucia 2b) Emocje cenisz więcej niż logikę
3.Która z wypowiedzi jest dla Ciebie największym komplementem?
3a)Ten człowiek jest zawsze rozsądny 3b)Ten człowiek posiada prawdziwe uczucia
4.Co jest dla ciebie większym błędem?
4a)Przejawiać zbyt wiele ciepła 4b)Być niedostatecznie ciepłym
5.Jakiego kierownika( przywódcę) cenisz)?:
5a)Zawsze dokładnego 5b)Zawsze uprzejmego
7.Co zdarza się częściej?
6a)Twoimi uczuciami rządzi rozum 6b)Pozwalacie swojemu rozumowi podążać
za uczuciem
7.Co jest większym odczuciem braku?
7a)Być nierozsądnym 7b)Być obojętnym
Jakie słowo w każdej z tych par bardziej odpowiada Twojemu duchowemu
odczuciu?
8-а stanowczy 8-b współczujący
9-а analizować 9-b sympatyzować
10-а wyższość 10-b powodzenie
11-а krytyczny 11-b niekrytyczny
12-а przekonywujący 12-b bojaźliwy
13-а uparty 13-b łagodny
14-а cierpieć milcząc 14-b przebaczyć
15-а co powiedział 15-b kto powiedział
15-а stanowczy 16-b oddany
17-а przezorny 17-b sympatyk
18-а sprawiedliwość 18-b litość
19-а ostrożny 19-b ufny
20-а Bez zahamowań 20-b delikatny
21-а myśleć 21-b przeżywać
22-а sędzia 22-b godzący
23-а sprzeczać się 23-b zgadzać się
8 http://www.myersbriggs.org/( oficjalna stronica Izabeli Myers Briggs )
64
Każde pytanie w teście oceniamy w pkt od 0 do 2. Podsumowując punkty w każdej z kolumn, w
przybliżeniu ustalicie, do jakiego należycie typu.
Pytanie Pkt Pytanie Pkt
1-а 2 1-b 0
2-а 2 2- b 2
3-а 2 3- b 1
4-а 1 4- b 0
5-а 0 5- b 1
6-а 1 6- b 1
7-а 0 7- b 1
8-а 2 8- b 0
9-а 1 9- b 2
10-а 1 10- b 1
11-а 1 11- b 1
12-а 2 12- b 2
13-а 2 13- b 0
14-а 2 14- b 0
15-а 1 15- b 1
16-а 1 16- b 1
17-а 2 17- b 1
18-а 2 18- b 2
19-а 2 19- b 0
20-а 2 20- b 1
21-а 2 21- b 2
22-а 2 22-b 0
23-а 0 23- b 0
Myślenie, logika Razem:
Uczucie, etyka Razem:
T - Thinking F - Feeling
Interpretacja:
Przedstawiciele „myślącego” typu (T - Thinking), jako reguła, są ludźmi zawsze trzeźwo
patrzącymi na świat, lub uważają się za takich. Swoje decyzje podejmują na podstawie logicznej
65
analizy obiektywnych faktów, przy czym, są skłonni rozpatrywać najmniejsze detale w tym i te,
które są nieprzyjemne- alternatywna droga. Uczucia dla nich nie maja większego znaczenia.
Skłonni są jednak uwzględniać cudze idee, ale pozostawiają ich bez uwagi na cudze emocje.
Harmoniczne stosunki z otoczeniem nie są dla nich nie zbyt ważne. Z łatwością krytykują innych,
jeśli widzą, że maja ku temu podstawę. Mogą zranić czyjeś uczucia i nawet tego nie zauważą.
Kiedy przyjęte przez nich działania okażą się trafnymi, czują się spełnionymi i zadowolonymi, przy
czym liczą na otoczenie, że uzna ich zasługi?
Przeciwieństwem typu „myślącego” jest typ „emocjonalny” lub „uczuciowy” z ang.(F - Feeling)
Ludzie tego typu w większym stopniu są zorientowani na osobiste etyczne wartości każdego
człowieka. Oni uważają, że logika jest niedostatecznym instrumentem przy podejmowaniu decyzji
– przecież ona nie pozwala uwzględnić taki istotny z punktu widzenia momentów, jak „ podoba się
– nie podoba się”. Dlatego podejmując działania, starają się uwzględniać uwagi i uczucia
wszystkich, kto ma związek ze sprawą. Uczucia, stosunek do sprawy cenią bardziej, aniżeli wkład
czy pozytywne idee. Podejmując działania, dziesięć razy pomyślą, – jakie uczucia, emocje to
działanie wyzwala u innych. Wnioski i konkluzje dokonują, na podstawie etycznych i ważnych
ocen.
Według opinii, harmoniczne stosunki z otoczeniem- to ważna dla nich część życia. Dlatego przy
współpracy z innymi są taktyczni, delikatni, współczujący. Z drobnostek robią przyjemność, i
uciekają od nieprzyjemności a tym bardziej od krytyki. Jako reguła, posiadają zdolności rozumienia
ludzi, ich zainteresowania, i dążą do ich poznania. Sukcesy własne staja się sukcesami i radością
innych.
Ewaluacja:
1. Czy trudno jest w życiu podejmować decyzje?
2. Jakie decyzje są dla Ciebie najtrudniejsze i kto pomaga Ci w ich podejmowaniu?
3. Co pomaga Ci w podejmowaniu decyzji a co wprowadza utrudnienia?
4. Które decyzje podejmujesz sam, a które wspólnie z innymi?.
66
Moduł III. Mój obraz
Zajęcie Nr 10
Odkrywam siebie
Cele:
1. Uaktualnienie procesu osobowego samookreślenia poprzez otrzymanie wiadomości o
samym sobie.
2. Stworzenie warunków do rozwoju zainteresowań i potrzeby do samopoznania i
gotowości na zmiany.
Czas 2 x 45 min.
Przebieg zajęć.
„Ja” – Ja to struktura poznawcza lub zbiór struktur poznawczych, które organizują,
modyfikują i integrują funkcjonowanie podmiotu. Schematy ja są poznawczymi
uogólnieniami na temat ja wywiedzionymi z przeszłych doświadczeń, które organizują i
ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczących ja, objętych
społecznym doświadczeniem jednostki ( Markus,1977)
„Ja” rozpatruje się jako jeden z komponentów osobowości, zawierających:
1. Wyobrażenie o swojej indywidualności (identyczność);
2. Określenia własnych zainteresowań, skłonności, ważnych orientacji;
3. Dokonanie własnej samooceny i szacunku do siebie samego.
W pojęciu „Ja” wyróżniamy:
1. „Uczucie-Ja” – przeżywanie siebie jako subiektu działania.
2. „Ja- koncepcję” – wyobrażenie o sobie jako o obiekcie samoobserwacji.
Elementy „Ja-koncepcji”:
„teraźniejsze Ja”, (kim widzę siebie w obecnie);
„dynamiczne Ja” (moje dążności, kim zostać);
„fantastyczne Ja”, (jakim chciałbym być);
„idealne Ja”, (jakim powinienem być, poczynając z morali i innych wzorców);
„wyobrażalne Ja” (maska, ukrywanie prawdziwych przeżyć) itd.
Rozważania o zawodowej przyszłości każdy urzeczywistnia w swoich myślach od „ realnego-
ja” do „ idealnego ja”. Np., każdy żołnierz marzy by zostać pułkownikiem czy generałem.
Oczywiście jest to osobna sprawa, jak przejść poszczególne etapy i co należy zrobić w tym
kierunku. lub, jeśli nie ma wyraźnego planu o przyszłym zawodzie, to przeglądamy w
67
myślach różne warianty, także najbardziej fantastyczne. Jak raz jest to „Ja fantastyczne”. Lecz
właśnie „ Ja realne” jest wyjściowym punktem wszystkich planów człowieka.
Proponowane ćwiczenia:
1. Mini-test „Czy znasz siebie?”
Instrukcja: Wielu z Was bojąc się realnego życia, buja w obłokach. Odpowiedzcie na
proponowane pytania” tak” lub „ nie” a dowiecie się na ile jesteście pragmatyczni.
1. Kupiwszy gazetę, wcześniej ja przeglądasz a następnie czytasz?
Czy więcej jesz, kiedy jesteś podenerwowany i rozżalony?
Czy myślisz o swoich sprawach podczas posiłków?
Czy ukrywasz swoje listy przed innymi?
Czy interesuje cię psychologia?
Boisz się jechać z niewielka prędkością?
Czy uciekasz w myśli od śmierci?
Czy lubisz pomarzyć przed snem, leżąc w łóżku?
Czy jesteś czasami mocno zmęczony nawet po 8 godzinach snu?
Czy dzielisz się z innymi swoimi osobistymi problemami?
Czy czytasz miłosne romanse?
Czy uciekasz od samotności?
Czy bywa i tak, że z powodu nieprzyjemności jesteś czasami chory?
Czy zdarzyło się tobie przejechać przystanek przez roztargnienie i nawał myśli?
Czy miałeś pragnienie przenieść się mieszkać do innego miasta?
Czy uważasz charakter za cechę dziedziczną?
Czy oglądasz filmy do końca, jeśli są o miłości?
Opracowanie tekstu:
Podliczcie liczbę odpowiedzi „ tak” i dla każdej odpowiedzi zapiszcie liczbę 5. Otrzymacie
określona sumę.
Interpretacja rezultatów:
Od 75 do85 pkt - Wybacz, ale ty uciekasz od rzeczywistości. Należy, więc popatrzeć na
świat oczyma realisty a szczególnie na jego działania. Takie spojrzenie na świat i życie
uchroni cię od nieprzyjemności.
Od 55 do 75 pkt – Twoje myśli nie zawsze mają odbicie w realnym życiu. Dlatego to
przeszkadza ci. Nie trać czasu na myśli zbędne. Nie szukaj idealnego rozwiązania wszystkich
życiowych problemów.
Od 30 do 55 pkt – Stanowisz równowagę miedzy iluzjami a racjonalnością. Umiesz ocenić
realnie to, co jest rzeczywiste i to, co nazywa się mrzonką.
Od 5 do 30 pkt – Jesteś nadmiernym pragmatykiem. Brakuje ci czasu i chwili na
romantyczność, która chociaż po części przydaje się w życiu. Niezbędnym jest wykorzystać
poczucie humoru.
Wskazówki dla prowadzącego. Należy zwrócić uwagę, na niektóre niedokładności ujęte w
teście. Test ma tutaj służyć jako środek do zainteresowania uczniów pojęciem samopoznania
i przygotować ich do zmian, które winni podejmować w swoim życiu.
68
Ćwiczenie 1 .„ Jak Cię widzą tak cię piszą
Instrukcja. Każdy z uczestników bierze w ręce swój ulubiony przedmiot i od osoby tego
przedmiotu opowiada o swoim właścicielu „ Ja długopis Marka, jestem u niego już ponad
miesiąc i w ciągu tego czasu dowiedziałem się o nim... „).Inne „ przedmioty mogą zadać
opowiadającemu dowolne pytanie o jego właścicielu.
Komentarz psychologiczny. Taka forma samookreśla, kiedy człowiek mówi o sobie w
trzeciej osobie, identyfikując się z martwymi przedmiotami, pozwala być bardziej otwartym i
podzielić się tajemnicą ułatwia zadanie samootwarcia.
Kontynuacja ćwiczenia: Czas na przeprowadzenie tego ćwiczenia należy z góry określić, ale
taki by każdy z uczestników miał możliwość wypowiedzenia się, gdyż może to wywołać
rozdrażnienie.
Wskazówki dla prowadzącego: Uzasadnionym byłoby, aby rozmowę zaczął prowadzący,
gdyż daje on wzór prezentacji. Im bardziej przy tym będzie otwarty i szczery tym lepiej to
wpłynie na tempo pracy pozostałych
Ćwiczenie 2. „ Powiedź mi, kim jest Twój przyjaciel”.
Instrukcja. Bezwzględnie, w każdej grupie jest osoba, która w czymś tam jest podobna do
Was. W ciągu 5 minut powinniście naszkicować jego „ psychologiczny” portret. Nie należy
sugerować się oznakami zewnętrznymi. W portrecie powinno być nie mniej niż 10-15 cech
charakteru, przyzwyczajeń, osobliwości, należących wyłącznie do niego.
Następnie zebrać, wymieszać, a pozostali powinni odgadnąć.
Psychologiczny komentarz. To ćwiczenie w dużym stopniu pokazuje umiejętności
zrozumienia otaczających nas ludzi, widzieć ich osobliwości. Oprócz tego, ono przygotowuje
uczestników do bardziej uważnego stosunku jeden do drugiego.
Ćwiczenie 3. Odbiór, „Kim jesteś”.
Instrukcja. Uczniowie na plecach mocują duże arkusze papieru z pytaniami. Następnie każdy
z uczniów wpisuje uczestnikom grupy jedną odpowiedź na przedstawione pytanie. Na
zakończenie podsumowujemy w grupie utworzone charakterystyki.
Komentarz psychologiczny. Dane ćwiczenie stanowi dla grupy rodzaj sprzężenia zwrotnego.
Na tym etapie w grupie aktywno wykorzystane są techniki trapi gestalt i psychodramy, a
także terapii cielesnej i neurolingwistycznego programowania ( NLP). Prawidłowością w
stadium przewartościowania jest nauka sposobów uczenia się rozwiązywania osobistych i
zawodowych problemów i przyjęciu w stosunku do zdarzeń i ludzi.
Ewaluacja:
1. Czy marzenia prowadzą nas do osiągnięcia w życiu realnych celów? Jeśli tak to
podaj namacalne fakty, jeśli nie to uzasadnij swoją wypowiedź.
2. Co ułatwia w życiu realizację własnych pragnień i dążeń?.
3. Czy łatwiej jest Ci zrozumieć innych, rozumiejąc siebie samego?
69
Zajęcia Nr 11
Paleta zdolności
Cele:
1. Zaznajomienie uczniów z pojęciem „ zdolności” oraz roli, jaka odgrywają w życiowej
działalności człowieka.
2. Ukształtowanie u uczniów sposobów na ujawnianie własnych zdolności.
Czas 3 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Pojęcie zdolności:
W literaturze psychologicznej pojecie „zdolności” używane jest, w co najmniej czterech
znaczeniach dla naszych celów użyliśmy jednak przykładową definicję polskiego autora
Czesława Nosala:
Zdolności9 - to dyspozycje poznawcze. Obok zdolności ogólnych występują zdolności
specjalne. Zdolności ogólne, to dyspozycje globalne, odnoszące się do umysłu jako całości.
Zdolności specjalne maja charakter lokalny – są układami wyspecjalizowanymi w odbiorze i
przetwarzaniu określonego rodzaju bodźców.
Umownie zdolności można podzielić na ogólne i specjalne:
Zdolności ogólne Zdolności specjalne
- przejawiają się w każdym działaniu i
wpływają na wszelkie poczynania
często mówimy o zdolnościach
ogólnych jako inteligencja ogólna,
która definiowana jest jako ogólna
zdolność do uczenia się, ogólna
zdolność rozwiązywania nowych zadań
i problemów
-związane są z określonymi rodzajami
dziedzinami bądź formami działalności,
zdolności specjalne nazywane są też
zdolnościami kierunkowymi, jako, że
występują, w ramach określonych
kierunków działalności ludzkiej.
Niezbędnym jest zauważyć, że sukces wypełnienia dowolnego zadania zależy nie od jednej
dowolnej, ale od zestawu różnych zdolności, przy czym zestaw ten, dający jeden i ten sam
rezultat może być uwarunkowany różnorodnymi zdolnościami – uruchamiający tak zwane
kompensacyjne mechanizmy całości, ogólne i specjalne zdolności istnieją, dopełniając jedne
drugich. Całokształt ogólnych i specjalnych zdolności, przypisanych konkretnemu
człowiekowi, tworzy „ uzdolnienia”. Uzdolnienie jest to specyficzna konfiguracja zdolności
9 Nosal, C. (1990). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PWN.
70
ogólnych i specjalnych, umożliwiająca bardzo dobre wykonanie określonej, ukierunkowanej
treściowo działalności. Ludzie różnią się od siebie poziomem uzdolnień specjalnych i w
konsekwencji osiągają niejednakowe efekty swojej pracy. Autentyczne uzdolnienia w wielu
kierunkach zdarzają się bardzo rzadko. Najczęściej spotyka się człowieka posiadającego
uzdolnienia w jakiejś jednej dziedzinie aktywności. Wysoki zaś stopień zdolności nazywamy
„ talentem ”.
Niektóre rodzaje zdolności:
a) teoretyczne -skłonności człowieka do abstrakcyjno-teoretycznych rozmyślań.;
b) praktyczne - skłonności do konkretnych praktycznych działań.
c) naukowe -określa szybkość uczenia się i kształcenia w, przyswojeniu przez
człowieka wiadomości, umiejętności i nawyków, kształtowaniu cech
osobowościowych.;
d) twórcze -tworzenie przedmiotów materialnej i duchowej kultury, tworzenie
nowych idei, odkryć.
Zdolności komunikacyjne, przedmiotowo- twórcze - mowa człowieka jako środek
komunikacji, zdolności osobistej percepcji i oceny ludzi, zdolności socjalno-psychicznej
adaptacji i różnorodnych sytuacji, zdolności przyciągania ludzi do siebie, wejście w kontakt.;
Przedmiotowo-poznawcze - zdolności do różnorodnych teoretycznych i praktycznych
działań.
Każdy człowiek posiada potencjalnie ( ukryte) możliwości do rozwoju zdolności. Stają się
one realne, kiedy pod wpływem potrzeb pracy zawodowej wykształca się system cech, dzięki
którym osiągamy sukces w działaniu.
Pamiętaj: zdolności są bardzo dynamiczne i ruchome.
Obserwując działania ludzkie, można wykazać, że w pracy i w nauce znacznie różnią się one
jedna od drugiej wg:
- tempa twórczego awansu;
- znaczenia osobliwości osiąganych rezultatów.
Jeśli takie różnice ujawniają się przy względnie równym zapasie wiadomości i nawyków, to
mówimy o zdolnościach do tych rodzajów działań. Osobliwości uwagi, pamięci, myślenia i
wyobrażenia mogą występować w cechach zdolności. Np.: szybkość i trwałość
zapamiętywania odgrywają ważną role w nauce.
Zdolności
odzwierciedlają możliwości człowieka;
wpływają na stopień sukcesu i czas oswojenia się z
różnymi rodzajami działań.
Dyskusja. Poleca się przedyskutowanie z uczestnikami takiego rzadkiego zjawiska jak to, że
jeden człowiek wszystko łapie w lot, inny zaś traci wiele czasu i sił. Jeden osiąga wysoki
stopień mistrzostwa, a drugi mimo swojego trudu średni. Należy zwrócić uwagę i na to, że są
niektóre rodzaje działalności, w których sukces może osiągnąć człowiek tylko przy
określonych zdolnościach, np. sztuka, nauka, sport itp.
71
Polecane ćwiczenia:
Test oceny zdolności komunikacyjnych i organizacyjnych
( opracowanie własne)
Zdolnosci organizacyjne - w ich strukturze nie trudno jest wydzielić umiejętności wpływu na
ludzi do osiągnięcia przez nich sukcesu w rozwiązywaniu przez nich określonych zadań i
osiągnięcia zamierzonego celu, umiejętności operacyjnego orientowania się w sytuacji, w
której ujawnia się inicjatywa do podejmowania pracy grupowej.
Zdolnosci komunikacyjne – łatwość i umiejętność do nawiązywania kontaktów towarzyskich
z innymi, dążności do rozszerzenia sfery komunikacyjnej, do uczestnictwa w towarzyskich i
grupowych przedsięwzięciach, dających pełne zada walenie, w szerokim tego słowa
znaczeniu.
Analiza zdolności komunikacyjnych i organizacyjnych pozwala rozpatrywać ich strukturę,
wyodrębniając w ich strukturze takie komponenty, które mogą być indykatorami
odpowiednich zdolności.
Instrukcja. Przed wami test z pytaniami, na które należy odpowiedzieć tak lub nie w
zależności od utwierdzenia lub negacji.. Pytanie twierdzące zaznaczamy znakiem „+ „a
negujące znakiem „ – ”.
1.Czy posiadasz dużo przyjaciół, z którymi utrzymujesz kontakty?
2.Czy często udaje się Tobie przekonać swoich przyjaciół do swojego zdania?
3.Czy długo czujesz się źle, kiedy przyczyną takiego samopoczucia był ktokolwiek z twoich
przyjaciół?
4.Czy masz poczucie słabo zorientowanego, kiedy jesteś krytykowany?
5.Czy odczuwasz potrzebę poszerzenia kręgu swoich przyjaciół o zupełnie innych przyjaciół?
6.Czy pociąga cię praca wolontariacka?
7.Czy jest prawdą, że wolisz zajmować się konkretną pracą ( np. czytać książki, majsterkować
itp.) niż uczestniczyć w kontaktach towarzyskich?
8.Czy jeśli w twoich planach wynikły jakieś przeszkody, z łatwością od nich odstępujesz?
9. Czy łatwo nawiązujesz kontakty z ludźmi, którzy od ciebie znacznie są starsi?
10. Czy lubisz ze swoimi przyjaciółmi organizować różne przyjęcia lub zabawy?
11. Czy z trudnością wchodzisz w nowe towarzystwo?
12. Czy lubisz odkładać swoje sprawy na inne dni, które mogłabyś- (byś) wypełnić dzisiaj?
13. Czy łatwo nawiązujesz kontakty z nieznajomymi?
14. Czy starasz się, aby twoi przyjaciele zgadzali się z twoim zdaniem?
15. Czy trudno jest tobie przyzwyczaić się do nowego kolektywu?
16. Czy jest prawdą, że nigdy nie miałaś (eś) konfliktu ze swoi kolega z powodu
niewypełnienia obowiązku lub polecenia?
17. Czy dążysz w dogodnej sytuacji, aby zapoznać się i porozmawiać z nowym człowiekiem?
18. W podejmowaniu ważnych spraw często bierzesz inicjatywę na siebie?
72
19. Czy często drażnią cię ludzie z otoczenia i chciałabyś-(byś) pobyć chwilę sam?
20. Czy jest prawdą, że w nowej sytuacji czujesz się nieswojo?
21. Czy lubisz stale przebywać wśród ludzi?
22. Czy czujesz rozdrażnienie, kiedy nie możesz dokończyć danej sprawy?
23. Czy odczuwasz zakłopotanie, tremę, kiedy musisz wykazać inicjatywę, aby zapoznać się z
nowym człowiekiem?
24. Czy jest prawdą, że często unikasz kontaktów z przyjaciółmi?
25. Czy lubisz brać udział w grach zespołowych?
26. Czy często przejawiasz inicjatywę przy rozwiązywaniu pytań, dotyczących interesów
twoich przyjaciół?
27. Czy jest prawdą, że czujesz się nieswojo w nowym nieznanym otoczeniu?
28. Czy jest prawdą, że rzadko dochodzisz słuszności swoich praw,?
29. Czy uważasz, że z trudem przychodzi ci ożywienie dyskusji w nieznanym towarzystwie?
30. Czy brałeś udział w pracach społecznych na rzecz szkoły, klasy, grupy?
31. Czy dążysz do ograniczenia kręgu swoich znajomych i przyjaciół?
32. Czy jest prawdą, że nie dążysz bronić swojego prawa, kiedy od razu nie było ono
nieprzyjęte przez ogół?
33. Czy czujesz się skrępowany, znalazłszy się w nieznanym towarzystwie?
34. Czy z ochota organizujesz przyjęcia dla swoich przyjaciół?
35. Czy jest prawdą, że czujesz się swobodnie, kiedy musisz wygłaszać mowę przed dużym
audytorium?
36. Czy często spóźniasz się na spotkania lub na lekcje?
37. Czy jest prawdą, że masz dużo przyjaciół?
38. Czy często jesteś w centrum uwagi swoich przyjaciół?
39. Czy często zmuszasz się do rozmowy z mało znana osobą?
40. Czy jest prawdą, że źle się czujesz w dużej grupie swoich przyjaciół?
Deszyfrator
Zdolności komunikacyjne: odpowiedz „tak” na pytanie: 1, 5, 9, 13, 17, 21, 25, 29, 33, 37. i
odpowiedzi” nie” na pytania: 3, 7, 11, 15, 19, 23, 27, 31, 35, 39.
Zdolności organizacyjne: pozytywne odpowiedzi na pytania 2, 6, 10, 14, 18, 22, 26, 30, 34,
38 i negatywne na pytania: 4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40.
Opracowanie
Przy pomocy deszyfratora podliczcie liczbę pytań z waszym. Kryterium oceny K wyraża
odniesienie w stosunku do ilości utwierdzeń w zadanych pytaniach. Maksymalnie liczba
utwierdzeń równa się (K= 20). Wskaźniki wahają się od 0 do 1 (to ilościowa
charakterystyka). Dla jakościowej charakterystyki standaryzacji wykorzystane są skale ocen.
Interpretacja rezultatów zgodnie z poniższymi skalami
Skala ocen zdolności komunikacyjnych
73
K Ocena Stopień
0,1 - 0,45 1 niski
0,46 - 0,55 2 niższy średniego
0,56 - 0,65 3 średni
0,66 - 0,75 4 wysoki
0,76 - 1 5 bardzo wysoki
Skala ocen organizacyjnych skłonności:
K Ocena Stopień
0,2 - 0,55 1 niski
0,56 - 0,65 2 niższy średniego
0,66 - 0,7 3 średni
0,71 - 0,8 4 wysoki
0,81 - 1 5 bardzo wysoki
Ewaluacja:
1. Zainteresowania i wiadomości człowieka – związki i różnice?
2. Czy w późniejszym okresie, wieku mogą pojawić się nowe rodzaje zdolności?
3. Co wpływa na rozwój własnych zdolności?
74
Zajęcia Nr 12
Charakter pisma jako cecha osobowości
Cele:
1. Wprowadzenie uczniów w pojęcie „ grafologia”.
2. Ukształtowanie u uczniów umiejętności przeprowadzania analizy charakteru pisma.
Czas 4 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Powstanie i rozwój grafologii na świecie
Początki grafologii sięgają prawdopodobnie ok. 2000 lat przed naszą erą. Pierwsze wzmianki
na temat badania pisma pochodzą z Chin i południowych Indii. Z czasów nieco nam bliższych
pismem zajmował się Arystoteles i Konfucjusz. Ale dopiero w 1622 r. ukazała się pierwsza
pozycja dotycząca badania pisma. Jej autorem był, Włoch Camillo Baldi. Jednakże dopiero w
XIX wieku grafologia zaczęła rozwijać się jako nauka.
Grafologia to dziedzina psychologii zajmująca się ustalaniem związków między charakterem
pisma a osobowością jego autora.
Grafolodzy biorą pod uwagę szereg czynników, m.in. wysokość, szerokość, pochylenie liter,
odległości między nimi, wyrazami i linijkami. Twórcami grafologii byli: francuski ksiądz
Hipolit Michon ( 1806-1881) oraz Juliusz Crepieux-Jamin (1858-1940). Próbowali oni
powiązać specyficzne elementy pisma ręcznego ze specyficznymi ludzkimi cechami.
Grafologia jest czasem stosowana m.in. w kryminalistyki i psychologii do sporządzenia
portretu psychologicznego przestępcy oraz w selekcji zawodowej, nie zawsze uważa się ją za
pełnowartościową gałąź psychologii.
Analiza grafologiczna
Budzącym wiele kontrowersji narzędziem wspomagającym selekcję jest analiza pisma
odręcznego. Grafolog na podstawie próbki pisma potrafi wypowiedzieć się na temat ok. 300
cech człowieka. Może określi m.in. typ temperamentu emocjonalność aktywność, relacje
z ludźmi, preferowane postawy i wartości.
Na podstawie analizy wielkości liter, kształtu, nachylenia, siły nacisku grafolog tworzy
portret psychologiczny piszącego. Metoda ta cieszy się znacznym powodzeniem we Francji.
Jak przeprowadzić analizę?
Idealny obraz charakteru pisma powinien być na białym arkuszu papieru, nie poliniowany i
bez marginesów. Tekst, który poddajemy analizie powinien być własnym przemyśleniem
piszącego najlepiej to, co przychodzi mu w danym momencie do głowy. Daje to lepsze efekty
podczas analizy i staje się prawdziwsze. Jeśli ktoś powie, że posiada 2 lub 3 charaktery pisma,
75
prosimy go o wybranie tego, który najbardziej jest dla niego najbardziej naturalny. Dokonując
analizy pisma, musimy pamiętać o tym, że człowiek jest różnorodnym, i to jest przyczyną
zgodnie, z którą pojawiają się różne charaktery pisma. Proces analizy:
Oznaki charakteru pisma Znaczenie
Nachylenie
Do przodu
Do tyłu
Pionowe
Różnorodne kierunki
Ciepła, przyjazna, emocjonalna natura
Intelekt kontroluje emocje.
Równowaga między rozumem i sercem.
Człowiek podatny na zmiany nastrojów.
Linijka
Idzie w gorę
Idzie w dół
Idzie prosto
Optymizm.
Pesymizm.
Równowaga.
Pola
Szerokie z lewej strony
Szerokie z prawej strony
Szerokie na górze i w dole
Rozrzutność, z którą człowiek walczy
Szczodrość z wyznaczonym rozsądkiem.
Szczodrość, rozsadek, dobry smak.
Forma liter
Okrągłe, małe
Okrągłe, duże
Wąskie, duże
Mieszane
Człowiek skłonny do współpracy.
Człowiek nie skłonny w samoutwierdzeniu.
Rozum specjalisty, cierpliwość.
Uporczywość, ambitna natura.
Człowiek lubiący zadowolenie, komfort i
rozkosz.
76
Nacisk
Silny, drobne pismo
Siny, duże pismo
Lekki, drobne pismo
Lekki, duże pismo
Średni nacisk, mieszanina silnego i
lekkiego nacisku
Ekstrower, zainteresowanie nowym.
Ekstrower, namiętny, aktywny.
Intrower, zdyscyplinowany umysł.
Intrower, altruista.
ambiwer.
Rozmiary liter
Drobne, równe
Dużе, równe
Średnie
Zdolności do koncentracji, opanowanie.
Ekspansywność, agresywny nacisk
Niezbędne uwzględnić inne wskaźniki.
Połączenie liter w słowach
Rozdzielne
Łącznе
Łącznie i rozdzielnie
Człowiek polegający na intuicji.
Logiczny rozum, przemyślana analiza.
Człowiek posługujący się logiką i intuicją
Przekreślanie cyfry „ 7 ”
Przekreślenie dochodzące do środka cyfry
Krótka, tempa linia
Krótka linia, skierowana do dołu
Długa, prosta linia
Skręcenia i węzły na lii
Długa linia, skierowana do dołu
Długa linia, skierowana do góry
Oznaka zwłoki, odkładania spraw.
Krytyczny rozum, skłonności do
utrzymywania własnego zdania.
Oznaka zwłoki i wścibskiej krytyki
Człowiek lubi być w centrum uwagi.
Oznaka uporu.
Praktyk, który za swój trud oczekuje
nagrody.
Dążności do wyższych, duchowych
wartości.
Znaki punktuacji
Nadmierne używanie tire zamiast,
przecinka i kropki
Człowiek szybko zachwyca się nowymi
ideami i szybko od nich
Duża litera „ R”
77
Rozdęta
Drobna
Drobna z nachyleniem do tyłu
Wysoka, wąska
Napisana drukiem
Różnorodne warianty
Pragnienie zwrócenia na siebie uwagi.
Zadowolenie z drobnych sukcesów.
Oznaka samoponiżenia.
Wskaźnik dumy.
Pragnie zwracania uwagi na siebie,
charakter twórczy.
Człowiek nie bardzo serio postrzega siebie.
Podpis
Litery chylą się do przodu w piśmie,
nachylonym w lewo
Litery chylą się w lewo w piśmie,
nachylonym w prawo
Napisany drobniej, niż litery w piśmie
Napisany większymi literami niż litery w
piśmie
Kropka po podpisie
Pismo po podpisie
Miła i przyjazna natura.
Intelekt kieruje emocjami.
Usiłuje wyrażać szeroka naturę.
Ukrywa swoja agresywna naturę.
Dążności do samoutwierdzenia
Pismo z podpisem
Krótkie, proste
Długie, proste
Dwie kreski lub kropki w środku kresek
Wygięty, wykwintny
Szpiczasty
Przeciągniecie jako kontynuacja ostatniej
litery
Wymyślone kreski nad podpisem
Agresywność.
Natarczywy charakter, samolubstwo.
Dobre wyczucie sprawy.
Romantyzm, любит утонченную жизнь.
Ambicja, stanowczość, siła charakteru.
Upór, gotowość do obronie siebie i swoich
interesów.
Niezwykła osobowość.
Czytelność lub nieczytelność pisma
Jasny, równy
Jasny z wyraźnymi literami
Niewyraźny „ ciasny nieuporządkowany
Podpis, który trudno odczytać za
Zdolność wszystko dokładnie rozważać.
Umysł twórczy, ciekawość, jasny umysł.
Niecierpliwość, podejrzliwość, tego
człowieka trudno zrozumieć.
78
pierwszym razem Bystry umysł.
Gryzmoły
Domki, meble
Kwiaty, listy
Ładne twarze
Zniekształcenia, okrutne twarze
Trójkąty, kwadraty, owale
Ciągłe wygięte linie
Ptaki, zwierzęta, ryby i niezwykłe rodzaje
Gwiazdy,
Okręgi
Krzyżyki-zera i inne gry
Ciągłe fale
Nuty muzyczne, i inne znaki muzyczne
Przywiązanie do domowej atmosfery.
Dobra natura, altruizm.
Zainteresowania człowiekiem i naturą.
Autor rysunku z czegoś jest niezadowolony.
Wskazania do pracy na stanowisku
kierowniczej.
Taktyczność, umiejętność prowadzenia
dyskusji.
Oznaki poczucia humoru..
Optymizm.
Wysokie duchowe cele, bez materialnych
wygód.
Przejawy ducha sportowego.
U człowieka rowinięta skłonność do
muzyki.
Smaki człowieka.
Polecane ćwiczenie
Po zapoznaniu uczniów z podstawowymi oznakami pisma i ich znaczeniami, należy polecić
uczniom wykonanie zadania: analizy pisma swojego kolegi. Następnie w grupie
przedyskutować trudności, które wynikły w czasie analizy pisma.
Ewaluacja:
1. Jakie ograniczenia występują w grafologii?
2. Czy jednoznacznie można interpretować te lub inne oznaki pisma?
3. Gdzie można wykorzystać grafologię?
79
Zajęcia Nr 13
Temperament
Cele:
1. Zapoznanie uczniów z pojęciem „ temperamentu”.
2. Wykazanie uczniom różnic istniejących pomiędzy poszczególnymi osobami.
3. Rozpoznanie przez uczniów wpływu temperamentu na współpracę w grupie.
Czas 2 x 45 min.
Przebieg zajęć
Temperament „(z łaciny temperamentu – umiar), zespół pewnych, względnie stałych cech
osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu,
procesach psychicznych zwłaszcza zaś emocjonalnych.
Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość. W
znaczeniu potocznym temperament określa się jako usposobienie człowieka np.
charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego, czasami się też mówi, że ktoś ma
np. temperament muzyczny, artystyczny.” 10
Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates
(V w. p.n.e.), wyróżnił on 4 jego typy:
1) sangwinik – człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu,
2) melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny,
3) choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu,
4) flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu. Popularność tej
typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom.
Współzależność podstawowych własności systemu nerwowego leży u podstawy
temperamentu.
W „ czystej” postaci każdy z wymienionych typów temperamentu spotyka się rzadko.
Pojawienie się właściwości temperamentu w dużej mierze zależy od warunków działalności
życiowej.
10 Hasło oparte na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa.
Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1.Rok wydania
1999.
80
Korelacja wskaźników WDN (wyższa działalność nerwowa) i typów temperamentu:
Typ systemu nerwowego.
Silne Słaby
niepohamowany żywy inercyjny
Siła Silny Silny Silny Słaby
Równowaga Niezrównoważony Zrównoważony Zrównoważony Niezrównoważ
ony
Pobudzenie Ruchliwy Ruchliwy Inercyjny Ruchliwy i
inercyjny
Choleryk Sangwinik Flegmatyk Melancholik
Naturalne osobliwości wskazują istotny wpływ na zawodowy stan. Niezbędnym, więc jest
uwzględnienie osobliwości temperamentu, gdyż może to doprowadzić do utraty
zainteresowań, przeciążeń i nerwic.
Sangwinik – typ silny, zrównoważony i ruchliwy. Procesy pobudzania i hamowania są u
niego zrównoważone. Jest to człowiek wesoły, pogodny, odporny na trudności życiowe.
Widzi świat w jasnych kolorach. Jest wrażliwy, otwarty i nieco popędliwy. Jego przeżycia są
słabe, płytkie i nieregularne, dominuje reakcja typu „słomiany ogień”, szybko zmienia
obiekty zainteresowań. Jeśli chodzi o stosunki międzyludzkie, jest on towarzyski i lubiany,
ale przez swoją niestałość, płochość i niewierność sprawia otoczeniu dużo kłopotu. Sangwinik
wyraża swoje uczucia nadmiernie i przesadnie. Szybko roni łzy wzruszenia i przejmuje się,
jednak równie prędko zapomina o tym. Dzieci, które można zaliczyć do typu sangwinicznego,
odznaczają się ruchliwością. Są bezpośrednie i żywe. Mniej się męczą, mówią głośno, prędko
i płynnie. Są aktywne, a zarazem posłuszne i zdyscyplinowane. Łatwo przystosowują się do
nowych warunków, są podatne na wpływy środowiska i wychowania.
Flegmatyk jest typem słabym, zrównoważonym, powolnym. Procesy hamowania dominują
nad procesami pobudzania. Trudno go czymś zrazić, jedynie bardzo silna sytuacja bodźcowa
może go spłoszyć. Ma stosunkowo mało zainteresowań, jest bierny, co doprowadza go często
do apatii. Przeżycia uczuciowe mogą być głębokie, ograniczają się jednak do wybranych
ludzi i przedmiotów. Odznacza się dużą tolerancją. Nie lubi zmian i nowych sytuacji. Na
bodźce zewnętrzne reaguje słabo i zwykle oszczędnymi ruchami. Flegmatyk potrafi pracować
wytrwale. Na ogół nie uzewnętrznia swych uczuć. Dzieci przejawiające właściwości typu
flegmatycznego cechuje spokój, powolność ruchów, pewna powaga. Mówią spokojnie, brak
81
im żywej mimiki i gestykulacji. Mają trwałe przyzwyczajenia i dobrze przystosowują się do
danego środowiska, ale gorzej znoszą zmianę warunków.
Choleryk – typ silny, niezrównoważony i ruchliwy. Ten typ cechuje przewaga procesów
pobudzania nad hamowaniem. Przejawia tendencje do niezadowolenia, podniecenia i
agresywności. Duża łatwość powstawania uczuć i ich siła powodują, że jest to człowiek
afektów. Nie unika trudności, wychodzi im naprzeciw. W trudnych sytuacjach można na
niego liczyć. Ma silnie zaakcentowane „ja”. Żądza panowania, upór i niecierpliwość
utrudniają kontakty z nim. Można z nim współżyć na zasadzie ustępowania mu. Zewnętrzne
reakcje zgodne są z jego wewnętrzną konstrukcją psychiczną – szybkie, silne, a zarazem
nieregularne. Dzieci typu cholerycznego są śmiałe, przedsiębiorcze, a także niecierpliwe.
Zapalają się szybko i trudno je oderwać od tego, czym się zainteresują. Mówią szybko,
głośno, w nierównym tempie. Ich ruchy i gesty są mało skoordynowane. Trudno
przystosowują się do otoczenia, są samowolne i trudne do zdyscyplinowania.
Melancholik to typ słaby. Cechuje go słabość procesów pobudzania i hamowania.
Melancholik jest człowiekiem biernym, powolnym. Źle znosi silne pobudzenia zewnętrzne,
które mogą być dla niego źródłem reakcji nerwowych. Lęk, kłopoty wypełniają jego psychikę
i określają jego zachowanie. Lubi spokój, unika wszelkich hałasów. Cierpi na kompleks
niższości. Nie jest człowiekiem towarzyskim, bowiem jego psychika jest za mało skierowana
na zewnątrz. Kontakty nawiązuje trudno, ale w stosunku do osób, z którymi się zżyje, jest
przywiązany, stały i wierny. Jego uczucia z trudem przedostają się na zewnątrz. U dzieci typu
melancholicznego występują reakcje słabe, powolne i spokojne. Dzieci te bywają bierne,
niekiedy bardzo wrażliwe. Łatwo się męczą. Mają ubogi zasób słów, mówią mało i cicho.
Wskazówki dla prowadzącego: Należy przedyskutować z uczniami typy temperamentu
znanych ludzi potrzebnych do analizy życiowej działalności. Np.: Napoleon i Piotr I Wielki (
sangwinik) itp.
Metodyka diagnostyki temperamentu H. J. Eysencka11
(wersja własna zmodyfikowana dla potrzeb ćwiczeń)
Cel metodyki: Ujawnienie osobliwości temperamentu.
Zadanie: Na podstawie analizy odpowiedzi w ankiecie, określcie, do jakiego typu
temperamentu przynależycie.
W typologii osobowości C. G. Junga możemy wyróżnić dwa zasadnicze typy osobowości.
Ekstrawertyk (ekstra- + łac. vertere, versum ‘obrócić, skierować’) – Są to osoby, których
zachowanie nacechowane jest pozytywnym zainteresowaniem światem zewnętrznym
(bardziej niż własnymi przeżyciami), o aktywności skierowanej na otoczenie, prospołeczne,
łatwo nawiązujące kontakty, z ogólną zaradnością i orientacją w realiach rzeczywistości
Reagują szybko i wyraźnie. Dają odpowiedzi, zanim nad nimi pomyślą. Trudno im się
skoncentrować na słuchaniu. Robią dużo szumu i zamieszania wokół siebie i dobrze się czują
w takiej atmosferze. Ekstrawertyka charakteryzuje pozytywny stosunek do przedmiotu. Przez
swe formy przystosowania i reagowania ekstrawertyk nastawiony jest bardziej na zewnątrz,
kieruje się uznawanymi przez kolektyw normami, zgodnie z duchem czasu.
Introwertyk (intro łc.vertere,versum‘obracać’) - Osoby te kierują uwagę na własne
przeżycia, obserwuje się u nich brak zainteresowania otoczeniem oraz skłonność do
zamykania się w sobie i izolację od innych. Oni troskliwie skrywają swe myśli. Trudno jest
11
Eysenck H. J., Eysenck S. B. G. (1964) Manuał of the Eysenck Personality Iwentory. London, Universiiy of
London Press. 232
82
coś z nich wydobyć. Czasem uważają, że wszystko jest tak oczywiste, że nie ma potrzeby
mówienia o tym.
Neurotyczność – w psychologii oznacza cechę osobowości polegającą na silnym
niezrównoważeniu emocjonalnym o charakterze nerwicowym, niskiej odporności na stres,
skłonności do popadania w stany lękowe. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga
emocjonalna.
Instrukcja. Dany test został stworzony na podstawie testu angielskiego psychologa Hansa
Jurgena Eysencka. Jest to najbardziej rozpowszechniony test do oceny podstawowych cech
osobowych. Test składa się z 57 pytań, wymagający jednoznacznych odpowiedzi «TAK» lub
«NIE». 24 pytania nakierowane są na określenie stopnia introwersji i ekstrawersji. Następne
24 pytania – na określenie emocjonalnej stałości, zrównoważenia, stabilności. Pozostałe 9
pytań testu - pozwali ocenić, na ile szczere były Wasze odpowiedzi
Pytania:
1. Czy często pociągają Cię nowe wrażenia, doświadczenia, ryzyko? Tak
Nie
2. Czy często szukasz pomocy u przyjaciół, którzy Cię rozumieją, mogą Cię
pocieszyć i wzmocnić? Tak
Nie
3. Czy masz poczucie bezpieczeństwa? Tak
Nie
4. Czy jest Ci trudno powiedzieć słowo „nie”? Tak
Nie
5. Czy rozmyślasz, kiedy przychodzi Ci podjąć jakąś decyzję bądź
działanie? Tak
Nie
6. Jeśli obiecałeś coś zrobić, czy często finalizujesz podjęte działania
(niezależnie od tego, czy podoba się to Tobie czy też nie)? Tak
Nie
7. Czy często masz huśtawkę nastrojów? Tak
Nie
8. Czy często podejmujesz decyzje pod wpływem impulsu, mówiąc szybko
nie zastanawiając się? Tak
Nie
9. Czy często bez poważnej przyczyny czujesz się nieszczęśliwym? Tak
Nie
10. Czy zrobiłbyś wszystko, aby uniknąć sporu? Tak
Nie
83
11. Czy zdarza się Tobie odczuć nieśmiałość i zmieszanie, kiedy masz
przeprowadzić rozmowę z osobą płci przeciwnej? Tak
Nie
12. Czy często tracisz panowanie nad sobą? Tak
Nie
13. Czy często pracujesz pod wpływem nastroju chwili? Tak
Nie
14. Często zdarza się Tobie być niezadowolonym z powodu tego, że za dużo
powiedziałeś bądź niewłaściwie postąpiłeś? Tak
Nie
15. Czy oddajesz pierwszeństwo książkom nad spotkania z ludźmi? Tak
Nie
16. Czy łatwo się obrażasz? Tak
Nie
17. Czy często lubisz przebywać w towarzystwie innych? Tak
Nie
18. Czy masz czasami takie myśli, które chciałbyś ukryć przed innymi? Tak
Nie
19. Czy jest prawdą, że czasami masz przypływ energii, że wszystko pali się
Tobie w rękach a czasami jest zupełnie odwrotnie? Tak
Nie
20. Czy uważasz, że lepiej mieć mniej przyjaciół, ale za to bardziej Tobie
oddanych? Tak
Nie
21. Czy często marzysz? Tak
Nie
22. Kiedy na Ciebie krzyczą, Ty też odpowiadasz tym samym? Tak
Nie
23. Czy często masz poczucie winy? Tak
Nie
24. Czy wszystkie Twoje przyzwyczajenia uważasz, że są dobre i wskazane? Tak
Nie
84
25. Czy potrafisz wyzwolić spod kontroli własne emocje w trakcie spotkania
towarzyskiego? Tak
Nie
26. Czy uważasz się za człowieka pobudliwego i wrażliwego? Tak
Nie
27. Czy uważasz, że jesteś osobą wesołą i otwartą? Tak
Nie
28. Czy kiedy doprowadzasz jakąś sprawę do końca masz odczucie, że
mógłbyś to wykonać lepiej? Tak
Nie
29. Czy milczysz w większości, kiedy jesteś w towarzystwie innych osób? Tak
Nie
30. Czy czasami plotkujesz? Tak
Nie
31. Czy zdarza się Tobie nie spać z powodu męczących Cię spraw? Tak
Nie
32. Czy jeśli czegoś nie wiesz lub nie rozumiesz to uważasz, że lepiej o tym
przeczytać niż spytać innych? Tak
Nie
33. Czy zdarza się Tobie mieć silne kołatanie serca? Tak
Nie
34. Czy podoba się Tobie praca, która wymaga od Ciebie stałej
koncentracji? Tak
Nie
35. Czy czasami drżą Ci ręce? Tak
Nie
36. Czy zawsze płaciłbyś za przewóz bagażu, gdybyś się nie obawiał
kontroli? Tak
Nie
37. Czy jest Ci nieprzyjemnie przebywać wśród grupy osób, gdzie
wyśmiewa się jeden z drugiego? Tak
Nie
38. Czy jesteś człowiekiem drażliwym? Tak
Nie
85
39. Czy podoba się Tobie praca wymagająca szybkości działania? Tak
Nie
40. Czy denerwuje się z powodu nieprzyjemnych zdarzeń, które by mogły
się przytrafić? Tak
Nie
41. Czy chodzisz powoli i nie nerwowo? Tak
Nie
42. Czy kiedykolwiek zdarzało się Tobie spóźnić na spotkanie lub do pracy? Tak
Nie
43. Czy często śnią się Tobie koszmary? Tak
Nie
44. Czy jest prawdą, że tak lubisz mówić, że nie przepuścisz okazji by
porozmawiać z nieznajomym? Tak
Nie
45. Czy niepokoją Cię jakiekolwiek bóle? Tak
Nie
46. Czy czułbyś się nieszczęśliwym, gdyby Cię pozbawiono na długi okres
kontaktów ze znajomymi? Tak
Nie
47. Czy możesz się nazwać nerwowym człowiekiem? Tak
Nie
48. Czy są w Twoim otoczeniu ludzie, którzy jawnie się Tobie nie
podobają? Tak
Nie
49. Czy możesz powiedzieć, że naprawdę jesteś stanowczym człowiekiem? Tak
Nie
50. Czy często obrażasz się z powodu wytknięcia przez innych Twoich
błędów lub niedostatków? Tak
Nie
51. Czy uważasz, że trudno jest wynieść dobry nastrój z wieczorku lub
spotkania towarzyskiego? Tak
Nie
52. Czy masz poczucie, że jesteście gorsi niż inni? Tak
Nie
86
53. Czy łatwo jest Ci wnieść ożywienie do dowolnej grupy? Tak
Nie
54. Czy bywa tak, że mówisz o rzeczach, na których się nie znasz? Tak
Nie
55. Czy niepokoisz się o swoje zdrowie? Tak
Nie
56. Czy lubisz żartować z innych? Tak
Nie
57. Czy cierpisz z powodu bezsenności? Tak
Nie
Opracowanie rezultatów:
1. Ekstrawersja – introwersja oceniana jest wg zgodności „+” na pytania: 1, 3, 9, 11,
14, 17, 19, 22, 25, 27, 30, 35, 38, 41, 43, 46, 49, 53, 57 i negatywnych odpowiedzi „-”
na pytania: 6, 33, 51, 55.
2. Stałość emocjonalna oceniana jest wg zgodności odpowiedzi na pytania: 2, 5, 7, 10,
13, 15, 18, 21, 23, 26, 29, 31, 34, 37, 39, 42, 45, 47, 50, 52, 54, 56.
3. Skala korekcyjna(skala szczerości) zgodnie z pytaniami: ze znakiem „+” 8, 16, 24,
28, 36,44 i znakiem „-„ na pytania: 4, 12, 20, 32, 40, 48.
Ocena rezultatów:
Ocena ekstrawersji-introwersji:
Znacząca
introwersja
Umiarkowana
introwersja
Umiarkowana
ekstrawersja
Znacząca
ekstrawersja
1 -7 8 - 11 12 - 18 19 - 24
Ocena neurotyczności (emocjonalna stabilność-niestabilność):
Emocjonalna stabilność Emocjonalna niestabilność
Wysoka Średnia Wysoka Bardzo wysoka
Do 10 11 - 14 15 - 18 19 - 24
87
Chwiejność
Emocjonalna
Sztywny
Zamyślony
Pesymista
Apatyczny
Lękliwy
Drażliwy
Chwiejny
Agresywny
Wybuchowy
Zmienny
Intro-
wersja
Powściągliwy
Nietowarzyski
Bezczynny
Melancholik
Choleryk
Impulsywny
Lekkomyślny
Władczy
Ekstra-
wersja
Bierny
Ostrożny
Poważny
Lubiący spokój
Flegmatyk
Sangwinik
Towarzyski
Uzewnętrznia się
Gadatliwy
Wrażliwy
Opanowany
Rzetelny
Stałego
usposobienia
Powolny
Aktywny
Optymista
Żywy
Beztroski
Stałość
emocjonalna
Rys. Związek ekstrawersji i neurotyczności z typologią Hipokratesa- Galena
Ewaluacja:
1. Znajdź słowa, które oznaczają temperament: bystrość, ekstrawersja, głębię uczuć,
bogactwo mimiki, pryncypialność, niedbalstwo, wybuchowość, powolność.
2. Co leży u podstaw temperamentu?
3. Czy można zrekompensować niedociągnięcia temperament?
88
Zajęcia Nr 14
Metody projekcyjne jako źródło samopoznania
Cel:
1. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o podstawowych mechanizmach obronnych.
2. Zaznajomienie uczniów z projekcyjnymi metodami i ich zastosowaniem.
Czas 2 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Projekcyjne metody, pojęcie upowszechnione przez psychologię, oznaczające badanie
osobowości wykrywanie cech psychicznych człowieka poprzez poznawanie jego motywacji
zaburzeń w życiu emocjonalnym, stawianie go w sytuacji wymagającej wyboru jednej z wielu
możliwych form reagowania i, co za tym idzie, „rzutowanie” fantazji badanego na zewnątrz.
Większość metod projekcyjnych ma charakter testów, zwanych testami projekcyjnymi.
Do najbardziej znanych należą: test Rorschacha, test Murraya i tzw. test niedokończonych
zdań.
Jednym z projekcyjnych testów jest test, który można wykorzystać do przestudiowania
osobowości uczniów klas gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej – test „ Nieistniejące
zwierzęta”.
Proponowane ćwiczenie
Materiały: kartki papieru, ołówki i gumka.
Instrukcja: wymyśli i narysuj nieistniejące zwierze oraz nazwij go nieistniejącym imieniem.
Kategoria oceny rysunku „ Nieistniejące zwierze”:
Kategoria. Interpretacja.
Przesunięcie rysunku do góry. Wysoka samoocena, wysoki stopień roszczeń
Przesuniecie rysunku w dół Słaba samoocena, niewiara we własne siły
Głowa skierowana na prawo Uporczywa tendencja w działaniu.
Głowa skierowana na lewo Tendencje do refleksji, przemyśleń.
Położenie głowy-anfaz Egocentryzm.
89
Uszy Znaczeniowa wartość dla otoczenia.
Oczy, ostre dorysowana tęczówka Trwożność, strach.
Rzęsy Mistrz manier.
Usta otwarte bez podkreślenia
warg
Gadulstwo.
Usta z podkreśleniem warg Zmysłowość.
Dorysowanie zębów Werbalna agresja.
Rogi Agresja
Pióra Tendencja do upiększania samego siebie.
Grzywa, sierść, zarys uczesania Zmysłowość, podkreślanie swojego zakresu
Solidna podstawowa budowa Racjonalność przyjętych działań,
Połączenie nóg z tułowiem Racjonalne myślenie z dużą dozą do kontroli
Stopień różnorodności
podstawowych elementów
Twórczy początek, lecz czasami zmienne
myślenie
Ozdobne części nad stopniem
figury
Demonstracyjność,
Ustawienie ogona – w prawo do
góry
Pozytywne nastawienie do swoich spraw
Ustawienie ogona – w lewo do
góry
Pozytywne nastawienie do swoich rozwiązań
Ustawienie ogona – w prawo do
dołu
Żal z utraconych spraw
90
Ustawienie ogona – w lewo do
dołu
Żal po utraconych myślach
Występy typu szypów, pancerza,
igieł, przyciemniony kontur
Obrona przed otoczeniem
Ostre kanty w konturze Agresywna obrona
Przybrudzone linie konturu Na prawo – obrona realnej działalności, na
lewo- obrona swoich przekonań
Mnogość dopełniających detali Wysoka energia
Stopień nacisku Silny nacisk – wysoki stopień bojaźni
Włączone detale techniczne Odrębność osobowości.
Połączenie z nazwaniem
zmysłowych części
Racjonalność
Wskazówki do prowadzącego. Niezbędnym jest przeanalizowanie rysunków uczniów po ich
samoanalizie. Można przeprowadzić dyskusję na temat takiego rodzaju interpretacji. Należy
jednak zwrócić uwagę uczniów, że test nie jest czymś statycznym i niezmiennym- jest to
tylko chwilowe uchwycenie danego momentu wewnętrznego świata, który wciąż podatny jest
na zmiany.
Ewaluacja:
1. Czym jest metoda projekcyjna i do czego nam służy?
2. Jakie istotne zmiany możemy wychwycić w danym momencie ukazujące nasze
wnętrze?
91
Moduł IV. Strategia wyboru zawodu
Zajęcia nr 15
Budowanie ścieżki kariery
Cele: 1. Rozpoznanie przez uczniów różnic w pojęciu „ kariery” i „ ścieżki kariery”
2. Uświadomienie uczniów w potrzebie budowania własnej ścieżki kariery;
3. Przygotowanie uczniów do analizy i zmian na drodze budowania własnej strategii
kariery;
4. Ustalenie przez uczniów barier, które mogą przeszkadzać w osiągnięciu zamierzonego
celu.
Czas zajęć: 2 X 45 min.
W języku potocznym kariera
12 oznacza awans, obejmowanie odpowiedzialnego stanowiska
czy też uznanie w oczach innych. Zaś w literaturze określa się ją jako pewien proces rozwoju
osobistego i osiąganie wyznaczonych celów. W. Griffin13
definiuje karierę jako zestaw
związanych z pracą doświadczeń, zachowań i postaw przejawianych w toku aktywnego
zawodowego życia danej osoby. Możemy, zatem wyróżnić dwa wymiary kariery zawodowej:
obiektywny i subiektywny. Pierwszy z nich dotyczy rodzajów i liczby pełnionych funkcji oraz
osiągniętej pozycji w hierarchii organizacji. Drugi natomiast ma ścisły związek z rozwojem
osobistym danej osoby, jej aspiracjami, wartościami Encyklopedia Zarządzania –UE w
Krakowie http://mfiles.pl/pl/index.php/Kariera
Ścieżka kariery jest to logiczna i spójna sekwencja kolejnych stanowisk, które pracownicy
obejmują w okresie pracy w danej organizacji, której zamierzeniem jest osiągnięcie
osobistych celów, spełnienie własnych ambicji, dokwalifikowanie się, nabycie nowego
doświadczenia, a także spełnienie oczekiwań firmy. Ideą ścieżek kariery jest wzbogacenie o
nowe umiejętności i doświadczenie praktyczne, a nie posiadanie formalnych dyplomów
gwarantujących ukończenie konkretnych szkoleń zawodowych, czy świadczących o
posiadanym wykształceniu.
Ścieżki kariery są ważnym narzędziem stosowanym w procesie planowania karier
pracowników przez komórki zarządzające zasobami ludzkimi w organizacji. Mimo faktu, że
to pracownicy są najbardziej zainteresowani i odpowiedzialni za rozwój własnej kariery,
organizacja czy przedsiębiorstwo ich zatrudniające ma w tym aspekcie wiele do zrobienia.
Powinno ono w jasny sposób przekazać pracownikom wyczerpujące i przejrzyste informacje
o możliwościach dotyczących ich kariery i rozwoju zawodowego, a także zachęcać ich do
działań w tym kierunku, co skutkuje korzyściami zarówno po stronie pracowników
(wzbogacenie umiejętności i poszerzenie kwalifikacji), jak i samej organizacji (pozyskiwanie
coraz lepiej wykwalifikowanych pracowników w obrębie wewnętrznego rynku pracy, co
ogranicza konieczność poszukiwania nowych pracowników na zewnątrz).
12
Encyklopedia Zarządzania –UE w Krakowie http://mfiles.pl/pl/index.php/Kariera 13
Griffin Ricky W. Podstawy zarządzania organizacjami PWN, Warszawa, 2007s.66-69
92
Proces osiągnięcia celów:
Krok pierwszy – wypracowanie wyobrażenia o osobistych dążeniach, związanych z obrazem
osiągnięcia zadowolenia w życiu.
Krok drugi – przejście od ogólnych wyobrażeń do ich realnych urzeczywistnień i działań
Krok trzecie- zróżnicowanie celów, rozdzielenie ich w czasie na:
długoterminowe,
średnioterminowe,
krótkoterminowe.
Krok czwarty:
inwentaryzacja celów :określenie priorytetów wartości celów - hierarchia ich ważności
i terminowości (ważne i terminowe, ważne i nie terminowe, nie terminowe i ważne,
nie terminowe i mniej ważne),
uwzglednienie własnych możliwości, predyspozycji, ograniczeń,
uwzględnienie możliwych przeszkód
programowanie ( ułożenie algorytmu działania) Krok piąty: osiągnięcie i ewaluacja ( ocena osiągnięć)
Zasady stawiane celom w budowaniu kariery:
Skonkretyzowane - należy je określać możliwie konkretnie
Mierzalne - każdy cel musi mieć swój wskaźnik, na podstawie, którego będzie
oceniana jego realizacja,
Akceptowalne - osoba, która będzie realizować cel, musi go akceptować, inaczej nie
zechce go realizować, cel powinien odpowiadać osobistym zainteresowaniom,
wartościom, wyobrażeniom, co pozwoli na pokonanie trudności, wymogów
stawianych w pracy
Realne – cele powinny dotyczyć realnego zawodowego przeobrażenia i rozwoju
zdolności, aby można ich wykorzystać w przyszłości na konkretnym stanowisku czy
pełnionej funkcji, możliwość dokonywania korekty celów, możliwość dostosowania
do konkretnej osoby
Terminowe - cele powinny posiadać termin wykonania, ale i uwzględniać etapy
działań.
Zasady i reguły budowania strategii kariery
Istnieją ogólne zasady i reguły w budowaniu dowolnej strategii kariery oraz realizacji
osiągania zamierzonych celów. Niezbędnym jest ich poznanie i porównanie ze swoim
indywidualnym planem działania.
Pamiętaj!
Każdy z nas sam tworzy plan działania, bo tylko on zna siebie najlepiej.
Niektóre zasady budowania strategii kariery
93
1. Stawiać przed sobą tylko realne cele.
2. Wierzyć w swoje możliwości.
3. Poszerzać swoje wiadomości, zdobyć nowe nawyki.
4. Ułożyć plan na jeden dzień i na cały, w którym zarezerwować miejsce na ulubione
zajęcia.
Proponowane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1. Metoda stawiania życiowych celów
Uczniom proponujemy znaleźć odpowiedź na pytanie:, „Czego najbardziej oczekują od
życia?”
Przed ustaleniem planu na całe życie, niezbędnym jest na początku przemyślenie planów na
najbliższą przyszłość.
1. „ Lista życiowych celów”
1.1 Co chcę zrealizować w najbliższej przyszłości?
Jeden cel na dzisiaj: ____________________________________________
Dwa cele na tydzień: ____________________________________________
____________________________________________
Dwa cele na miesiąc: ____________________________________________
____________________________________________
Dwa cele na rok: ____________________________________________
1.2 Uszeregowanie celów, które chcielibyście osiągnąć w życiu ( gradacja od najbardziej wg
Was najważniejszego):
W największym stopniu realizować swoje możliwości, ujawnić swoje cechy woli. Osiągnąć
wysoki status społeczny, znanie, sława, uzyskać uznanie otoczenia.
Pracować w dobrych warunkach tak, aby praca nie była męcząca, nie sprzyjała złym emocjom
Otrzymać wysokie wynagrodzenie, zabezpieczający materialny dostatek.
Przejawiać twórczą inicjatywę, w pełni ujawnić swoje intelektualne możliwości.
1.3 Życiowe cele (Gradacja stopnia- ocena)
Gradacja
1. ........................................................................................
2. ........................................................................................
3..........................................................................................
4..........................................................................................
5..........................................................................................
94
1.4 Czego najbardziej chcecie od życia?
Uczniom proponujemy odpowiedzieć w trzech maksymalnie zdaniach na powyższe pytanie i
zapisać ich w tabeli.
2. “Przeszkody na drodze do osiągnięcia wyznaczonych celów”
2.1 Praca w grupach „ Burza mózgów”
Jakie przeszkody mogą pojawić się na drodze do osiągnięciu celów?
1 ____________________________________________
2 ____________________________________________
3 ____________________________________________
4 ____________________________________________
Dlaczego to możemy uznać za przeszkodę?
Jak ta przeszkoda może wpłynąć negatywnie na osiągniecie w życiu celu?
Jak można usunąć ta przeszkodę?
2.2 Praca indywidualna
Wybierzcie przeszkody zapisane w tabeli, i spróbujcie pomóc sobie.
Pomagamy sobie:
Jakie sprzyjające warunki należy wybrać, aby osiągnąć życiowy cel, niwelując przeszkody?
Jakie działania możecie przyjąć, aby przybliżyć do siebie cel?
Jakie pozytywne cechy możecie w sobie rozwinąć?
3. Dyskusja – ewaluacja strategii 1. Analiza rezultatów gradacji celów.
2. Korekta w zapisie.
3. Wynik.
Uczniom należy zwrócić uwagę na to, że ani jeden z osiągniętych w karierze celów nie może
być skończonym bądź być powodem do zakończenia poszukiwań.
Dowolna ścieżka kariery powinna być wykształceniem celów, urzeczywistniać cele
indywidualne i ogólne. Należy być w grupie i nie odstawać.
Niezbędnym jest prezentowanie własnych osiągnięć. One powinny być zauważone i
docenione.
Test. Oceń siłę własnej woli.
Instrukcja: odpowiedz na pytania najbardziej obiektywnie. W przypadku zgodnym z treścią
pytania „ tak”, niezdecydowania, braku przekonania - „nie wiem” (lub „czasami”,
„przypadkowo”); niezgodności – „nie”.
1. Czy jesteś w stanie zakończyć rozpoczęta pracę, która cię nie interesuje, niezależnie
od tego, czy pozwala ci na to czas i okoliczności a potem znowu wrócić do niej?
2. Czy jesteś w stanie przezwyciężyć bez specjalnego wysiłku wewnętrzne przeciwności,
kiedy należy wykonać cokolwiek (np. pójść do szkoły w sobotę na dodatkowe
zajęcia)?
95
3. Kiedy wpadasz w sytuacje konfliktową – podczas nauki lub z otoczeniem, czy jesteś w
stanie wziąć się w garść, aby popatrzeć na sytuacje z innej strony, z maksymalnym
obiektywizmem?
4. Jeśli musisz przestrzegać diety, czy jesteś zdolny do przestrzegania jej zaleceń?
5. Czy to, co zaplanujesz wieczorem wypełniasz zawsze od rana?
6. Czy zostajesz na miejscu zdarzenia, aby dać świadectwo zeznania?
7. Czy szybko odpisujesz na otrzymane listy?
8. Jeśli boisz się wizyty u stomatologa czy lotu samolotem, czy zdarza się tobie, że
czasami odkładasz te sprawy na inny termin?
9. Czy będziesz przyjmował nieprzyjemne lekarstwo, które przepisał ci lekarz.?
10. Czy wypełnisz każde polecone zadanie, mimo tego, że z góry wiesz, że zajmie ci ono
wiele czasu i trudności?
11. Czy bez wahania wybierasz się w podróż do nieznanego miasta lub kraju?
12. Czy przestrzegasz reżimu dnia: czasu wstawania, pór jedzenia, zajęć, wypełnienia prac
domowych?
13. Czy w terminie oddajesz książki do biblioteki?
14. Czy interesujący program ma zwyczaj odciągnąć ciebie od pilnej pracy do wykonania?
15. Czy jesteś w stanie przerwać spór i zamilknąć nawet wtedy, kiedy padają pod twoim
adresem nieprzyjemne słowa i oskarżenia?
Opracowanie rezultatów: odpowiedź „ tak” oceniamy jako 2 pkt; „ nie wiem ” -1pkt.; „ nie
„ – 0 pkt Następnie podliczacie sumę punktów. Jeśli otrzymaliście:
0 -12 pkt
Posiadasz słabą siłę woli. Wykonujesz pracę, która jest dla ciebie łatwa i interesująca. Nie
lubisz do końca wypełniać powierzonych obowiązków, co w konsekwencji może ci
zaszkodzić. Przemawia przez ciebie egoizm.
13-19 pkt
Posiadasz średnią siłę woli. Jeśli spotkasz się z problemem to będziesz go próbował
rozwiązać. Ale jeśli pojawi się tylko furtka do ominięcia go, postarasz się go ominąć.
Nieprzyjemne prace będziesz wykonywał, chociaż by i wieczorem. Z dobrej woli zbędnych
obowiązków na siebie nie bierzesz. Tak, więc nie poleca się dla ciebie stanowiska
kierowniczego, gdyż ma to zły wpływ na otoczenie. Jeśli chcesz osiągnąć w życiu sukcesu-
trenuj własna wolę;
22 - 30 pkt
Posiadasz silną siłę woli. Można na tobie polegać - ty nie zawiedziesz. Nie ma dla ciebie
spraw trudnych i nie do pokonania. Czasami twoja twarda postawa w zasadniczych sprawach
Ewaluacja:
1. Co najbardziej przeszkadza nam w wyborze podejmowania jakiejkolwiek decyzji?
2. Jakie kroki podejmujemy przy planowaniu strategii osiągnięcia celów?
3. Jak można wykorzystać swoje silne strony w planowaniu celów?
4. Co możesz powiedzieć o swojej sile woli?
96
Zajęcia Nr 16
Zawód a specjalność
Cele:
1. Zaznajomienie uczniów z podstawowymi pojęciami określających zawód
2. Wykształcenie u uczniów umiejętności rozpoznawania poznanych pojęć
3. Uaktualnienie potrzeby wyboru zawodu.
Czas 3 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Pamiętaj:
Prawidłowy wybór zawodu, wymaga poznania:
- świata zawodów,
- siebie samego;
- wymagań, które są stawiane pracownikom określonego zawodu.
W życiu codziennym często stykamy się ze słowem praca. Znaczenie tego słowa kojarzy
nam się z czynnościami, które wykonujemy po to by zdobyć gotówkę, jednak w bardzo
odległych czasach ludzie pracowali po to by po prostu przetrwać. Dla ludzi pierwotnych pracą
było zdobywanie pożywienia oraz szukanie schronienia, to wystarczało w zupełności do
wydania potomstwa i przedłużenia gatunku. Z biegiem czasu, człowiek nauczył się panować
na żywiołami oraz surowcami naturalnymi. Umiejętności te doprowadziły do tego, że praca
zaczęła iść w kierunku specjalizacji. Ludzie zaczęli doskonalić się w ściśle sprecyzowanych
zajęciach.
Praca jest:
- świadomą działalnością człowieka, zmierzającą do wytworzenia pewnych dóbr
i pomnożenia dobytku własnego oraz powszechnego,
- dzięki pracy ludzie kształtują obraz otaczającego ich świata,
- praca jest podstawowe kryterium wartości człowieka, ponieważ w ten sposób
możemy dowieść swojej godności i przydatności dla innych,
- praca jest także tym czynnikiem, który wyzwala u ludzi uczucie zrozumienia
dla drugiego człowieka i pomaga zapomnieć o codziennych troskach i
problemach
Dyskusja. Co to jest zawód?
Pytania pomocnicze:
97
1. Co daje człowiekowi praca?
2. Czy praca na działce jest zawodem, jaka jest różnica,
3. Co jest potrzebne by uzyskać zawód?
4. Czy dozorca, sprzątaczka są zawodami?
Zawód - zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału
pracy, będących świadczeniami na rzecz innych osób, wykonywanych stale lub z niewielkimi
zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i
umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi
źródło dochodów. Szczególnym rodzajem zawodu jest profesja ( mistrzostwo w zawodzie).
Specjalność zawodowa - jest wynikiem podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część
czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem
pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności zdobytych w
wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.
Kwalifikacje zawodowe - rozumiane są jako zestaw wiedzy i umiejętności wymaganych do
realizacji składowych zadań zawodowych (w wybranej specjalności).
Stanowisko – służbowa odpowiedzialność, miejsce, krąg działań, nałożonych na danego
człowieka i bezwarunkowych do wypełnienia zgodnie z opisem stanowiska.
Wakat (łc. vacat ‘jest wolne’ wolnym’) - wolna posada, nieobsadzone stanowisko.
Powołanie – potocznie: posiadanie określonego daru do wykonywania danej czynności przez
większą część życia. Czynność tę wykonuje się bardziej z pobudek altruistycznych niż
finansowych, choć te drugie mogą mieć również znaczenie. Można również mieć powołanie
do pracy, którą się wykonuje.
Zawodowe samookreślenie – to proces i rezultat świadomego samodzielnego wyboru
zawodu.
Etapy zawodowego samookreślenia:
1-4 klasy rozwój zainteresowań do pracy i wyboru zawodu, zaznajomienie z najbardziej
znanymi zawodami.
5-6 klasy kształtowanie potrzeb do zawodowego samookreślenia, rozwój zainteresowań i
skłonności.
1-3 klasy gimnazjum kształtowanie zawodowego samookreślenia oraz świadomego
ukierunkowania w wyborze dalszej drogi kształcenia.
1-4 klasy szkoły ponadgimnazjalnej rozwój przekonań oraz adekwatności z dokonanego
wyboru zawodu, przygotowanie do realizacji zawodowych ukierunkowań.
Dyskusja. Kiedy człowiek myśli o swoim przyszłym zawodzie? Kto wpływa na jego decyzje
wyboru zawodu? Jak kształtują się skłonności to tego lub innego zawodu?
Każdy człowiek w procesie działalności życiowej odgrywa wiele socjalnych ról. Można
nazywać siebie i człowiekiem i uczniem, chłopcem czy dziewczynką. Również uczniów
można nazwać optantami.
98
Optant - optant (łc. optans, -ntis ‘wybierający’ od optare ‘wybierać’) osoba korzystająca z
prawa wolnego wyboru w tym zawodu, drogi kształcenia 14
Polecane ćwiczenia:
Ćwiczenie 1. „ Zawody”
Instrukcja. Uczniowie stoją w kole, każdy uczeń rzuca piłkę do wybranego kolegi podając
dowolny zawód. W kolejnej rundzie wprowadzamy utrudnienie, polegające na tym, że
kolejny uczeń podaje zawód na ostatnią literę poprzedniego zawodu.
Dyskusja:, na czym polega złożoność zawodu?
Ćwiczenie 2. Asocjacje.
Cel. Organizacja dyskusji, która pozwoli zastanowić się nad wyborem zawodu.
Instrukcja. Prowadzący wychodzi za drzwi, grupa wymyśla zawód. Do klasy powraca
prowadzący próbując odgadnąć zawód,zadaje pytania grupie wg proponowanego wzorca:, „ Z
jakim kolorem kojarzy się ten zawód?”, „ Z jaką porą roku?”, itp.(przeprowadzamy 3 rundy).
Wskazówki dla prowadzącego: zalecane jest, aby uczniowie występowali w roli
prowadzącego ćwiczenie ze względu na zaktywizowanie ich w zawodowym samookreśleniu.
Ćwiczenie 3. Odgadnij, kim jest on?
Instrukcja. Prowadzący wypowiada dowolny zawód, a uczniowie w grupie wskazują ręką
członka grupy.
Dyskusja. Jakie interesujące zawody były wybrane dla Ciebie przez członków grupy?
Ćwiczenia 4. Zawody - specjalności
1. Z przedstawionych niżej w spisie zawodów zaznaczcie te, które:
а) całkiem lub prawie całkiem uniknęły,
b) pojawiły się w XX wieku,
c) pojawiły się w ostatnim czasie.
artysta, dyspozytor, broker, farmer, kominiarz, redaktor, stolarz, wozak, malarz,
lekarz, lotnik, księgowy, operator maszyn sterujących, przewodnik, rzeźbiarz,
sadownik, kucharz, guwernant, klaun, pedagog.
2. Z wymienionych niżej nazw zawodów lub specjalności wybierzcie te, które są
niezbędne:
а) w gospodarstwie rolnym,
b) w przemyśle chemicznym,
14 Hasło opracowano na podstawie „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod
redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-
87977-08-X. Rok wydania 2001.
99
c) w budownictwie,
d) w gastronomii.
Konstruktor, weterynarz, księgowy, sadownik, laborant analizy, murarz, kucharz,
kreslarz, inspektor bhp, agronom, kelner, posadzkarz, dyspozytor.
3. Ułóżcie spis specjalistów, którzy uczestniczą przy wyrobie:
а) komputera,
b) bochenka chleba,
c) ubrania,
zabezpieczają:
g) możliwość wylotu w dowolny punkt globu,
h) możliwość rozmowy telefonicznej,
i) bezpieczeństwo ochrony granic,
j) możliwość otrzymania średniego wykształcenia.
4. Z niżej przytoczonych słów wybierzcie te, które oznaczają daną specjalność:
tokarz, chirurg, dyrektor szkoły, krytyk literacki, pianista, wykładowca, stolarz,
monter, górnik, lotnik-oblatywacz, sędzia, chemik, malarz, konstruktor, krojczy,
tkaczka.
5. Z niżej podanego spisu wybierzcie te słowa, które oznaczają zawód:
lekarz weterynarii, nauczyciel, rzeźbiarz w kamieniu, tokarz, sprzedawca książek,
spawacz, inżynier, aktor, fryzjer, kierowca, szwaczka, kuchmistrz, nauczyciel rysunku.
6. Rozdzielcie wszystkie niżej wymienione zawody i specjalności na te, które wymagają
pracy umysłowej i fizycznej:
pielęgniarka, agronom, farmer, maszynista elektrowozu, tynkarz, księgowy, odlewnik,
sprzedawca książek, inżynier budowlany, nawigator, stolarz, nauczyciel informatyk,
elektromechanik, lakiernik samochodowy.
7. Wybierzcie z niżej wymienionego spisu zawody i specjalności te, które należą do
sfery produkcyjnej:
zegarmistrz, sadownik, kucharz, nauczyciel, stolarz, pielęgniarka, górnik, kreślarz,
inżynie r-budowlaniec, kierowca autobusu, dziewiarka, hutnik, fryzjer.
8. Określcie, jaki stopień kwalifikacji odpowiada każdemu z wyliczonych zawodów:
inżynier budownictwa lądowego, modelarz, technolog żywienia, szwaczka, kierowca
taksówki, stolarz, operator tokarek sterowanych numerycznie, nauczyciel matematyki
w szkole średniej, sekretarka, lakiernik samochodowy, zawiadowca stacji, strażak.
Pytania do zajęć:
1. Co nazywamy pracą a co zawodem?.
2. Jakie podstawowe oznaki posiada zawód a jakie specjalizacja?
3. Nazwij specjalności i stanowiska w podanych zawodach: ekonomista, nauczyciel,
lekarz.
4. Co dla Ciebie oznacza powołanie, i jakie ma to znaczenie przy wyborze zawodu?.
100
Zajęcie Nr 17
Ocena własnych zainteresowań
Cele zajęć:
1. Ukształtowanie u uczniów wyobrażenia o czynnikach, wpływających na wybór
zawodu.
2. Zapoznanie uczniów z własnymi zainteresowaniami i skłonnościami do wybieranego
zawodu.
Czas 2 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Zajęcia rozpoczynamy od zaznajomienia ucznia z systemem stałych motywów
kierunkujących działalnością osobowości.
Pobudzenie człowieka do działań wynika z jego potrzeb, tak, więc chęć zdobycia zawodu
podyktowana jest zainteresowaniami i potrzebą, aby te zainteresowania zaspokoić. „Chcę” -
to zainteresowania, skłonności do określonej działalności, marzenia. Zainteresowania mogą
przechodzić w skłonności - dążenia mogą spowodować zajmowanie się określoną
działalnością. Mogą, ale nie muszą - np., kiedy ktoś jest zainteresowany malarstwem, ale nie
dąży do tego, aby zostać malarzem. To znaczy, że ma on właściwe zainteresowania, ale
brakuje mu skłonności. Zainteresowania można wyrazić formułą „chcę wiedzieć”, a
skłonności – „chce zrobić”. Zawód należy obowiązkowo wybierać ze stałymi
zainteresowaniami i skłonnościami.„Mogę” - wskazuje na własności osobowości, które są
potencjalnymi i aktualnymi zdolnościami dla określonego zawodu. „Mogę” - cechy osobowe,
zabezpieczające sukces w zawodowej nauce, jego rezultat. Dowolna specjalność ma swój
specyficzny zestaw zawodowo ważnych cech. Aby obiektywnie odpowiedzieć na pytanie o
swojej zawodowej przydatności (odpowiedzieć na pytanie, „Co „ ja mogę?”. Niezbędna jest
realna ocena swojego „Ja”, swoich zdolności i braków. „Mogę” - zdolności (umysłowe,
organizatorskie, cechy charakterologiczne), temperament, stan zdrowia.
Do «Potrzeb» odnoszą się niezbędne kroki i środki do osiągnięcia zamierzonych celów,
potrzeby rynku pracy na specjalności w wybranym zawodzie.
Do przedstawienia powyższych rozwiązań można użyć schematu warunków wyboru zawodu
«Chcę», «Mogę», «Potrzeba».
Formuła wyboru zawodu
Chcę – pragnienia, zainteresowania, dążenia
Mogę – umiejętności, talent, stan zdrowia
Potrzeba – stan rynku pracy i problemy socjalno-
ekonomiczne w regionie
– strefa optymalnego wyboru zawodu
101
Czynniki, wpływające na wybór zawodu:
Z praktyki wynika, że zamiłowania do określonego zawodu stoją na końcu kolejki wyboru,
natomiast opinia rodziców i starszych członków rodziny odgrywa jeszcze decydującą rolę. Na
podstawie badań przeprowadzonych wśród uczniów w mojej szkole wyodrębniłem osiem
czynników, według których młodzież wybiera określony zawód.
1. Pozycja starszych członków rodziny
Są starsi, którzy ponoszą jawną odpowiedzialność za to, jak układa się twoje życie. Ta troska
rozprzestrzenia się i na pytanie o twoją przyszłość zawodową.
2. Pozycja kolegów, koleżanek
Przyjacielskie związki w twoim wieku są już bardzo trwałe, mogą wpłynąć na wybór zawodu.
Można dać tylko ogólną radę: poprawnym będzie postanowienie, które odpowiada twoim
zainteresowaniom i jest zbieżne z zainteresowaniami towarzystwa, w którym ty żyjesz.
3. Pozycja nauczycieli, pedagogów szkolnych
Obserwując zachowanie, szkolną i pozaszkolną aktywność uczniów, doświadczony
nauczyciel wie o tobie wiele takiego, co ukryte jest przed nieprofesjonalnymi oczyma i przed
tobą samym.
4. Osobiste plany zawodowe
Pod planem w danym przypadku rozumie się twoje wyobrażenia o etapach opanowania
zawodu.
5. Zdolności
W wyobrażeniach o swoich zdolnościach należy brać pod uwagę nie tylko sukcesy w nauce,
ale i osiągnięcia w najrozmaitszych rodzajach działań.
6. Poziom wymagań i społeczne uznanie
Planując swoją drogę kariery, bardzo ważne jest, aby nie zapominać o realności swoich
wymagań.
7. Pełna informacja
Ważne jest, aby zatroszczyć się o to, żeby zdobyte przez Ciebie wiadomości o tym czy innym
zawodzie nie okazały się wypaczonymi, niepełnymi, jednostronnymi.
8. Zamiłowania
Zamiłowania przejawiają się w ulubionych zajęciach, na które poświęcamy większość czasu
wolnego; to zainteresowania, wzmocnione określonymi zdolnościami.
Błędy i utrudnienia występujące przy wyborze zawodu:
1.Stosunek do wybieranego zawodu jak do czegoś, co się nie zmienia
W dowolnej sferze działań występuje zmiana zajęć, oczekiwań na miarę wzrostu kwalifikacji
człowieka. W końcu największe sukcesy osiąga ten, kto dobrze przeszedł podstawowe
stopnie.
Przeanalizujcie sytuację na rynku pracy. Zwróćcie uwagę na to, że z każdym rokiem
pojawiają się nowe zawody. Bądźcie przygotowani do tegoż regularnie musicie podnosić
swoje kwalifikacje, oswajać się z innymi specjalnościami. Nie należy się bać tego, że wybór
zawodu obecnie, w ostatniej klasie może wam pokrzyżować plany. Zmiana wyboru, oswoi
102
was z nowa specjalnością i staniecie się cenionym specjalistom, poszukiwanym w
interdyscyplinarnych dziedzinach pracy.
Pierwszy zawód, już wybrany w karierze zawodowej nie zawsze musi oznaczać ostatni.
Każdy dodatkowy poszerza wasze zainteresowania, ale i daje większe możliwości
rozwiązywania czasami nieprzewidzianych spraw i problemów. Na przykład, pierwsze
wykształcenie w dziedzinie znawcy sztuki pomoże policjantowi w swoim drugim zawodzie
odróżnić skradzione dzieło sztuki od falsyfikatu.
2. Życiowy pogląd na prestiż zawodu
W stosunku, co do niektórych zawodów ważnych społecznie, pojawiają się uprzedzenia.
Podyktowane są one tym, że wykonywana praca w nich jest nie szlachetna i poniżająca (np.
sprzątaczka).
Ekonomista czy psycholog niczym ważniejszym nie wyróżnia się w społeczeństwie w
„stosunku do chemika czy ślusarza. Prestiż zawodu powinno oceniać się według waszych
zainteresowań i zdolności. Inaczej mówiąc będziecie „ modni, „ ale nie zadowoleni. Nic
dobrego nie wyniknie z tego, kiedy najprostsze podstawowe działania będą dla was ponad
siły.
3.Wybór zawodu pod wpływem kolegów ( za innymi, aby nie odstawać)
Zawód wybieramy według swojego” smaku „ i „ rozmiaru” tak jak dzież i obuwie.
4.Przeniesienie odczuć człowieka, do przedstawiciela tego lub innego zawodu w stosunku do
samego zawodu
Przy wyborze zawodu należy brać pod uwagę przede wszystkim szczegóły danego rodzaju
działań, a nie wybierać zawód tylko, dlatego, że podoba ci się człowiek, który wykonuje dany
rodzaj pracy.
Szczególnie niebezpieczne jest oczarowanie wykładowcą, ( jeśli podoba ci się dusza fizyka-
to jednak nie oznacza, że tobie podoba się fizyka sama w sobie)
Oprócz tego, często zdarza się, że młodzież popełnia błędy, starając się zdobyć zawód lidera –
sportu, polityka, dziennikarza, artysty.
5.Zauroczenie tylko zewnętrzną albo jakąś częścią charakterystyczną zawodu
Za łatwością, gry aktorskiej na scenie, stoi ciężka codzienna praca.
A dziennikarze nie zawsze występują w audycjach radiowych – częściej oni wertują masę
informacji, archiwów, rozmawiają z dziesiątkami ludzi, – aby przygotować 10 minut
informacji, które i tak ktoś inny wygłosi ( spiker telewizyjny)
6. Odniesienie szkolnego pojęcia nauczanego przedmiotu do zawodu lub złe zrozumienie tego
pojęcia
Jest taki przedmiot jak język obcy, a zawodów gdzie potrzebne są predyspozycje językowe
jest wiele: tłumacz, przewodnik, telefonista połączeń międzynarodowych i inne. Dlatego przy
wyborze zawodu należy znać, jakie realne zajęcia i zawody stoją za tym przedmiotem.
Dlatego ważne jest, aby studiować nazwy zawodów i słownik zawodów.
Należy śledzić w dziale pracy gazety z ogłoszeniami ( tam zazwyczaj ukazują się notatki
dotyczące wymagań stawianych przyszłemu kandydatowi)
7.Przestarzałe stereotypy o charakterze pracy w sferze działań przedsiębiorstwa
103
Do wszystkich zawodów, a przede wszystkim do pracy wkracza postęp techniczny, podnosi
się kultura pracy, ( a komputer opanowuje wszystkie sfery działań- aż do gospodarstwa.)
8.Nieumiejętność lub niechęć orientowania się w swoich osobistych cechach ( skłonnościach,
zdolnościach)
Pożytecznymi także mogą okazać się psychologiczne testy, a także artykuły i publikacje na
temat popularnej psychologii. Jednakże miej na uwadze, że wśród nich jest wiele
nieprofesjonalizmu, tak, że odnoś się do tego krytycznie jak i do samych rezultatów testów,
jak i do tego, co piszą w psychologicznych książkach. Zadanie popularnych testów to –
aktywizacja zawodowa z samopoznania ( samoobserwacji) a nie danie „Tobie gotowej
odpowiedzi na pytanie, kim zostać lub przylepianie etykiety o tym, kim jesteś.
9.Nieznajomość, niedocenianie swoich fizycznych walorów, braków, istotnych przy wyborze
zawodu
Istnieją zawody, które dla ciebie mogą być przeciwwskazane. One mogą wpłynąć źle na twój
stan zdrowia.
Takich zawodów jest niewiele i do nich odnoszą się określone wymogi, długotrwałego
natężenia tych lub innych fizjologicznych systemów. Komputerowcy silnie wytężają oczy, a
lotnicy - serce.
10. Nieznajomość podstawowych działań, operacji i ich kolejności, przy obmyślaniu zadań
przy wyborze zawodu.
Kiedy rozwiązujesz zadanie z matematyki, to wykonujesz określone działania w określonej
kolejności? Było by, więc zasadne, aby tak postępować przy wyborze określonego zawodu.
Reguły prawidłowego wyboru zawodu:
1. Zestawić spis odpowiednich zawodów
Ułóż spis zawodów, które Ci się podobają i są dla Ciebie interesujące, w których chciał(a)byś
pracować.
2. Zestawić wykaz wymogów wybieranego zawodu
Ułóż spis swoich oczekiwań:
wybierany zawód i przyszły rodzaj pracy,
wybierany zawód i życiowe wartości,
wybierany zawód i życiowe cele,
wybierany zawód i moje dzisiejsze palące problemy,
wybierany zawód i realna twórcza praca w wybranej specjalności,
potrzebny poziom przygotowań zawodowych,
wybierany zawód i moje skłonności oraz predyspozycje,
ogólne oczekiwania, charakter i warunki pracy.
3. Określić znaczenie każdego wymogu
Określ kilka ze wszystkich wyliczonych wymogów za znaczące. Może okazać się, że są mniej
ważne wymogi, które w wyniku podsumowania nie odgrywają znaczącej roli.
4. Ocenić zbieżne wymogi każdego z wybieranych zawodów
Oprócz tych wymogów, które występują u Ciebie w stosunku do wybieranego zawodu,
występują i te wymogi, których oczekuje się od pracownika przy wykonywanej pracy.
Przeanalizuj, czy występują u Ciebie zawodowe predyspozycje, odpowiadające Twoim
104
intelektualnym, psychologicznym zdolnościom oraz stan zdrowia wymagany w określonym
zawodzie.
5. Podliczyć i przeanalizować rezultaty
Przeanalizuj, który zawód z Twojego spisu najbardziej jest zbieżny z Twoją oceną.
6. Sprawdzić wyniki
Żeby przekonać się o prawidłowości Twojego wyboru, omów swoje wyniki z przyjaciółmi,
rodzicami, nauczycielami, psychologiem, doradcą zawodowym.
7. Określić podstawowe praktyczne kroki do sukcesu
Teraz, po dokonanym wyborze zawodu, już tylko droga do określenia uczelni wyższej. Ale –
uczelni jakiej? Takiej, która pomoże Ci w rozwoju zawodowym i da Ci możliwości rozwoju
wymaganych predyspozycji w określonej dziedzinie. Dalej należy zastanowić się, gdzie
zdobyć potrzebne doświadczenie zawodowe, aby trafić odpowiednio przygotowanym na
konkurencyjny rynek pracy.
Wskazówki dla prowadzącego. Niezbędnym jest przeprowadzenie z uczniami testów, na
ujawnienie zainteresowań i skłonności. Proponowane są następujące testy:
Test „ Zainteresowania i skłonności „
Aby pomóc wam wybrać zawód uwzględniając wasze zainteresowania i skłonności,
proponujemy ocenić 20 par opisanych różnych rodzajów zajęć.
TEST –1 Wybór zawodu z udziałem własnych zainteresowań i skłonności
Instrukcja: Proponujemy ocenić 20 par opisanych rodzajów zajęć. Prosimy o uważne
przeczytanie opisanych rodzajów prac a następnie wybranie dla siebie tych zajęć, które
najbardziej wam odpowiadają. Następnie postawcie ocenę każdej z wymienionych par
zgodnie z procedurą:
+++
++
+
-
- -
- - -
- jeśli rodzaj zajęcia wam się
bardzo podoba
- jeśli wyraźnie się wam podoba
- jeśli wam się raczej podoba niż nie
podoba
- jeśli wam się raczej nie podoba
- jeśli wam się wyraźnie nie podoba
- jeśli wam się bardzo nie podoba
Oceny w wymienionych parach nie muszą być
dla obu jednakowe. Mogą być tez obie
negatywne, jak i obie pozytywne. Odpowiedzi
należy zaznaczyć w wyznaczonych niżej
polach, zgodnie z numerem pytania.
105
Ja wolę.
1а. Dbać o zwierzęta 1b. Obsługiwać maszyny, narzędzia, przybory
2а. Pomagać chorym ludziom 2b. Zestawiać tablice, schematy, programy
komputerowe
3а. Oglądać ilustracje książkowe, plakaty,
obrazki artystyczne, listy, okładki czasopism i
folderów
3b. Obserwować wzrost i rozwój roślin.
4а. Obrabiać materiały (drewno, tkaninę,
metal, tworzywo sztuczne itp.)
4b. Dostarczać towar do klienta, reklamować,
sprzedawać
5а. Omawiać naukowo-popularne książki,
artykuły
5b. Omawiać literaturę piękną(albo sztuki i
spektakle)
6а. Hodować (zwierzęta dowolnego gatunku) 6b. Trenować kolegów (lub młodszych) w
wypełnianiu jakiegokolwiek zajęcia (praca,
nauka, sport)
7а. Kopiować rysunki, wzory bądź ilustracje,
instrumenty muzyczne
7b. Kierować jakimkolwiek samochodem
ciężarowym (transportowym lub dostawczym)
naprawiać lub obsługiwać maszyny lub
urządzenia (dźwig, traktor, telewizor i inne.)
8а. Objaśniać, wyjaśniać ludziom jakieś
informacje (w biurze informacyjnym, w
muzeum na wycieczce itp.)
8b. Przygotowywać wystawy, witryny (albo
uczestniczyć w przygotowaniu sztuki,
organizacji koncertu)
9а. Naprawiać rzeczy, wyroby (odzieżowe,
techniczne, domowe)
9b.Szukać i poprawiać błędy w tekście, w
tablicach, rysunkach, schematach
10а. Leczyć zwierzęta 10b. Wypełniać wyliczenia, rachunki.
11а. Hodować nowe gatunki roślin 11b. Konstruować, projektować nowe rodzaje
przemysłowych wyrobów (samochody,
odzież, budować domy, produkty
żywnościowe itp.)
12а. Rozstrzygać, spory między ludźmi:
przekonywać, wyjaśniać, karać, popierać
12b. Orientować się w rysunkach, schematach,
tablicach (poprawiać, uściślać, doprowadzać
do porządku)
13а. Obserwować, studiować pracę kół pracy
twórczej
13b. Obserwować, studiować życie mikrobów.
14а. Obsługiwać, nastawiać medyczne 14b. Udzielać ludziom medycznej pomocy
106
przyrządy, aparaty. zranieniach, wypadkach, oparzeniach itp.
15а.Układać dokładne opisy – sprawozdania z
badań, odkryć, zdarzeń, z obiektów
pomiarowych itp.
15b. Tworzyć piękne opisy, przedstawiać
zdarzenia (zaobserwowane i przedstawione)
16а. Prowadzić laboratoryjne analizy w
szpitalu.
16b. Przyjmować, oglądać chorych, prowadzić
z nimi dialog, wyznaczać leczenie
17а. Malować lub ozdabiać ściany
pomieszczeń, powierzchnie wyrobów
17b. Dokonywać montażu albo uruchamiania
maszyn, przyrządów
18а. Organizować imprezy kulturalne,
wyjazdy do teatru wyjścia do kina, muzeum,
wycieczki, wyprawy turystyczne itp.
18b. Grać na scenie, występować w
koncertach.
19а. Wytwarzać zgodnie z rysunkiem detale,
wyroby(maszyny, odzież), budować budynki
19b. Zajmować się rysunkiem, kreśleniem,
kopiować rysunki, mapy
20а. Prowadzić walkę z chorobami roślin,
szkodnikami lasów, sadów
20b. Pracować na maszynach z klawiszami:
maszynie do pisania, komputerze, itp.
Opis metodyki DDO (Dyferencjalnno – diagnostycznej ankiety)
Metoda przeznaczona do wyboru różnych typów zawodów z odpowiadającą klasyfikacją
typów zawodowych E. A. Klimowa. Można wykorzystać przy proorientacji zawodowej
uczniów i dorosłych.
Czas przeprowadzania badania jest nie ograniczony. Badanego należy jednak poinformować,
że nad pytaniem nie należy się długo zastanawiać. Zazwyczaj wypełnienie zadania winno
zawierać się w granicach 20 – 30 minut. Możliwe jest wykorzystanie metody indywidualnie
bądź w grupie. Eksperymentator może odczytywać pytania grupie badanych, ale w tym
przypadku czas na odpowiedzi jest ograniczony na odpowiedzi. Taki sposób przyjmuje się,
kiedy eksperymentator zmuszony jest do pracy w ograniczonym czasowych ramach.
Treść metodyki. Badany powinien wybrać z 20 par jedną odpowiedź najbardziej dla siebie
odpowiednią, co do określenia swojego zajęcia i postawić obok znak „ + „
Instrukcja. Prosimy was uważnie przeczytać pary opisów zajęć i wybrać dla siebie ten rodzaj
zajęcia, którym chcielibyście się zajmować. Następnie należy postawić ocenę przy każdym z
dwóch opisów:
+++ -jeśli rodzaj zajęcia wam się bardzo podoba
++ - jeśli wyraźnie się wam podoba
+ - jeśli wam się raczej podoba niż nie podoba
- - jeśli wam się raczej nie podoba
- - - jeśli wam się wyraźnie nie podoba
- - - - jeśli wam się bardzo nie podoba
Oceny opisów w parach nie powinny być zbieżne, tak wiec należy wybierać tylko jedną z par
za bardziej wam przychylną, przy czym oceny obie mogą być pozytywne jak i negatywne.
Oceny opisów wpisujemy na blankiet odpowiedzi do kratek odpowiadającymi im numerami
107
Opracowanie wyników. Karta odpowiedzi skonstruowana jest tak, żeby można było
podliczyć ilość znaków «+» w każdej z 5-ciu kolumn. Każda z kolumn odpowiada
określonemu typowi zawodów. Badanemu rekomenduje się wybrać ten typ zawodów, który
otrzymał maksymalną liczbę znaków «+». Nazwy typów zawodów według kolumn:
1. Człowiek - przyroda . Wszystkie zawody związane, z uprawą rolną, hodowla zwierząt i
roślin, gospodarką leśna i łowiectwem.
2.Człowiek - technika. Wszystkie zawody techniczne.
3. Człowiek - człowiek. Wszystkie zawody związane z obcowaniem z ludzi wymagające
dobrej komunikacji.
4. Człowiek – system znaków. Wszystkie zawody związane z obliczeniami, cyframi i
dosłownymi znakami, w tym także specjalnościami muzycznymi.
5. Człowiek – artystyczny wizerunek. Wszystkie twórcze specjalności
Arkusz odpowiedzi
1а 1b 2а 2b 3а
3b 4а 4b 5а 5b
6а
6b
7а
7b 8а
8b
9а
9b
10а
10b
11а 11b 12а 12b 13а
13b
14b 15а 15b
16а 14а 16b
17а
17b 18а
18b
19а
19b
20а
20b
1. ............ 2 ............... 3 ............... 4.............. 5 ...............
Pytania do zajęć:
1. Jakie typowe błędy popełniają ludzie podczas wyboru zawodu?
2. Co należy brać pod uwagę przy wyborze zawodu?
3. Jakie cechy i zdolności powinien posiadać człowiek sukcesu?.
108
Zajęcia Nr 18
Człowiek a zawód
Cele:
1. Ukształtowanie u młodzieży wyobrażenia o pojęciach: orientacji zawodowej,
przydatności zawodowej.
2. Określenie zawodowego ukierunkowania młodzieży.
Czas 3 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Orientacja zawodowa –„ działania wychowawcze szkoły, rodziców, i innych osób, grup i
instytucji - mające na celu przygotowanie młodzieży do planowania kariery zawodowej,
których ważnym elementem jest podejmowanie kolejnych decyzji wyboru zawodu i
szkoły.”15
Przydatność zawodowa –„możliwie najlepsze dopasowanie z jednej strony wymagań, jakie
stawia zawód, z drugiej fizjologicznych możliwości człowieka”16
Skuteczność przygotowania
do samodzielnego wyboru edukacyjno-zawodowego zwiększa się podczas zajęć w grupach
(w klasie szkolnej), gdyż można wówczas stosować wiele technik ułatwiających poznanie
siebie. Warsztatowe potraktowanie zajęć prowadzi do wyrobienia u ucznia przekonania, że
wybór zawodu i rodzaju szkoły jest jego własną decyzją, a nie narzuconą przez rodziców,
nauczycieli, czy rówieśników.
W wyborze zawodu istotne znaczenie ma także stan zdrowia. Niektóre wady i schorzenia
fizyczne człowieka uniemożliwiają lub poważnie ograniczają wykonywanie określonych
zawodów, szczególnie tych, które wymagają od kandydatów pewnych predyspozycji
fizycznych: dobrego lub też bardzo dobrego ogólnego stanu zdrowia. Wielu uczniów
dokonuje wyboru zawodu już w momencie ukończenia gimnazjum, ponieważ wybrało szkołę
średnią o charakterze zawodowym. W sytuacji, gdy uczniowie ci mają wady lub schorzenia
fizyczne, należy im pomóc, określając ich przydatność zawodową. W pytaniach z zawodowej
przydatności należy orientować się konkretnie, indywidualnie jeszcze i dlatego, że w jednej i
tej samej pracy różni ludzie osiągają sukces kosztem różnych zestawień swoich osobistych
cech. Każdy dobry pracownik do maksimum wykorzystuje swoje silne strony w działaniu,
kompensując różnymi środkami słabe ( każdy mistrzem na swój sposób). Przy analizie
zawodowej przydatności oddzielnie wybranego człowieka do konkretnego zawodu należy
pamiętać, ze zawodowo wartościowe cechy nie są uszeregowane, a tworzą coś ważnego i
cennego, system.
E..А. Klimow wyróżnia pięć podstawowych składników danego systemu:
15
(K.Lelińska: Założenia i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w warunkach reformy edukacji, 1999,
Problemy poradnictwa psychologiczno - pedagogicznego Nr 2/11, s.29) 16
Skibicka-Regulska, Walawska : Orientacje i poradnictwo zawodowe w szkole podstawowej – A. Gurycka
(redaktor), Warszawa 1980, WSiP.
109
a) obywatelskie cechy – moralne oblicze człowieka jako członka społeczności,
b) stosunek do pracy, zawodu, zainteresowania i skłonności,
c) ogólna zdolność do działania nie tylko fizyczna, ale i umysłowa. Włączając w to
intelektualne zdolności, elastyczność psychiki, samokontrolę, inicjatywę. A także
fizyczne – stan zdrowia, siłę, odporność itp.,
d) jednostkowe, wyjątkowe, specjalne zdolności, a wiec takie osobowe cechy, które są
ważne ze względu na daną pracę, bądź wymagane w danym zawodzie,
e) nawyki, przyzwyczajenia, wiedza, doświadczenie.
Jest, więc oczywistym, że u człowieka nie może być pełnej zawodowej przydatności.
Do tego jest potrzebne zawodowe przygotowanie wyrażające się w konkretnym działaniu.
Zgodnie z tym E. A. Klimow wydziela cztery stopnie zawodowej przydatności:
a) nieprzydatność( do danego zawodu ). Ona może być czasowa lub praktycznie
nieokreślona. O nieprzydatności należy mówić, wówczas, kiedy zdrowie nie pozwala
na wykonywanie danej pracy. A także przeciwwskazania mogą być tutaj
pedagogicznymi,
b) przydatność (do tego lub innego zawodu lub grupy ). Ten stopień charakteryzuje się
tym, że nie ma przeciwwskazań. To znaczy, że istnieją realne szanse na to, że
człowiek będzie dobrym specjalistą w tym obszarze,
c) zgodność ( danego człowieka, danego obszaru działań).Charakteryzuje się nie tylko
brakiem przeciwwskazań, ale i występowaniem osobistych cech, które przydatne są
do wyboru danego zawodu lub grupy zawodów,
d) powołanie ( danego człowieka do danego obszaru działalności). To stopień
zawodowej przydatności charakteryzujący się tym, że we wszystkich podstawowych
elementach jej struktury jest zjawisko oznaki zgodności człowieka z potrzebami
twórczymi. Mowa tutaj o oznakach, którymi człowiek odróżnia się wśród równych
sobie pod względem nauki i rozwoju.
Wyciągając wnioski, chciałoby się powiedzieć, że absolutnej zawodowej przydatności być nie
może, gdyż wszyscy ludzie różnią się, nie tylko rodzajem osobowych cech, ale ich różnymi
odcieniami. Zawodów też mamy wielorakość. Wszystko jest, więc w rękach każdego z nas.
To my możemy osiągnąć sukces i w działaniu stworzyć swoją zawodowa przydatność.
Dyskusja: Jakie przykłady z życia świadczą o tym, że zawód wpływa na człowieka (zmienia
się charakter pisma, styl zachowania, mowa, image i inne.)
Do tego, aby świadomie i odpowiedzialnie wybrać zawód, niezbędne jest wyobrażenie o
zawodowych typach osobowościowych. W zagranicznej praktyce orientacji zawodowej dane
kategorie opracował J. Holland.
TYPY OSOBOWOŚCI wg J. HOLLANDA
Typ społeczny: mocną stroną są: uzdolnienia werbalne, zdolność do pracy z ludźmi, pomaganie, nauczanie,
uzdolnienia handlowe, empatia; słabe strony– manualne, techniczne, naukowe, rozwiązuje
problemy kierując się uczuciami.
Typ realistyczny: mocną stroną są: koordynacja ruchowa, zręczność, zdolności techniczne, mechaniczne,
inteligencja, opanowanie, logika myślenia; słabe strony – społeczne, oświatowe, czasami
110
nadmierne podporządkowywanie się, identyfikowanie z osobami posiadającymi władzę,
wpływy.
Typ intelektualny: mocną stroną są: zdolność do abstrakcyjnego myślenia i twórczego rozwiązywania
problemów, zdolności intelektualne, umiejętność korzystania z zasobów informacji, precyzja,
dociekliwość; słabe strony – aspołeczność, brak tradycjonalizmu, czasami zbytnie
komplikowanie prostych sytuacji, przywództwo, perswazja.
Typ konwencjonalny: mocną stroną są: zdolność do eksponowania siebie i swoich celów, kompetencje urzędnicze,
obliczeniowe, dokładność, logika myślenia, odpowiedzialność; słabe strony – konformizm,
uzdolnienia artystyczne, defensywność, brak elastyczności.
Typ przedsiębiorczy: mocną stroną są: umiejętności motywowania i pobudzania innych do działania, kierowanie
innymi, przywództwo, elokwencja, towarzyskość, kompetencje organizacyjne; słabe strony –
naukowe, dominacja, podejmowanie czasami zbyt dużego ryzyka, agresywność.
Typ artystyczny: mocną stroną są: kreatywność, poczucie estetyki, rozwiązywanie problemów w sposób
twórczy i nietypowy, bogata wyobraźnia, ekspresyjność, oryginalność; słabe strony –
emocjonalny niepokój, niedostateczna socjalizacja, niezorganizowanie, nadmierna
emocjonalność, zbyt duża potrzeba niezależności, kompetencje urzędnicze.
Wskazówki dla prowadzącego: Niezbędnym jest przeprowadzenie i przeanalizowanie z
uczniami testu J.Hollanda. Po jego przeprowadzeniu należy przedyskutować z uczniami
możliwości zmian swojego zawodowego typu na przestrzeni działalności życiowej. Należy
przy tym zwrócić uwagę, że zawodowe ukierunkowanie osobowości jest rezultatem
połączenia: zainteresowań, skłonności, temperamentu i innych indywidualnych
psychologicznych właściwości człowieka.
Metodyka „Kwestionariusz ankietowy zawodowych predyspozycji”
(modyfikacja testu Hollanda)
Każdy człowiek pod względem osobowych cech należy do określonego typu zawodowego.
Dana modyfikacja testu J. Hollanda, zbudowana została w odniesieniu do odpowiednich
typów zawodów pod względem indywidualnych cech człowieka, jako pomocne narzędzie
przy wyborze zawodu z uwzględnieniem w pierwszej kolejności osobowych cech osoby
badanej
Etap 1
Instrukcja: Należy do siebie” dobrać” sześć utwierdzeń, dotyczących różnych typów
zawodów, znajdujących się ich w tablicy, które należy zaznaczyć.
Absolutnie
tak
Raczej tak Absolutnie
nie
Nie wiem
1
2
3
4
111
5
6
Utwierdzenie 1 . Jesteś praktyczny – skłonnym do zajęcia się konkretną praca. Preferujesz
pracę, przynosząca konkretne, odczuwalne rezultaty dla siebie i innych. Nie przeszkadza ci
praca fizyczna. Interesuje ciebie praca z techniką, wymagająca praktycznego wysiłku
umysłowego, dobrze rozwiniętych ruchowych zdolności.
Utwierdzenie 2. Ty jesteś bardziej teoretykiem niż praktykiem. Podoba ci się nauka i
studiowanie, badanie jakiejś dziedziny, dostarczenie nowej wiedzy. Preferujesz prace,
przynosząca radość z poznania, a czasami radość odkrycia, pracę wymagająca bezwzględnie
wysiłku umysłowego, zdolności do i usystematyzowanej informacji, szerokiego horyzontu.
Utwierdzenie 3. Jesteś komunikatywny, lubisz pracować z ludźmi i dla ludzi, dlatego
naprawdę interesuje cię nauka, wychowanie, obsługa klienta, okazywanie pomocy
potrzebującym itp. masz zainteresowania do spraw wypełnionych emocjami, praca żywą,
wymagająca kontaktu z ludźmi oraz pełnej komunikacji.
Utwierdzenie 4. Lubisz pracować z dokumentami, tekstami, cyframi, jak również
wykorzystywać narzędzia i przyrządy komputerowe. Praca spokojna, bez ryzyka, z wąskim
kręgiem obowiązków. Może być związana z obróbka informacji, z obliczeniami,
wyliczeniami, wymagająca dokładności, staranności, wytrwałości. Chciałbyś uciec od
kontaktów i rozmów, odpowiedzialności zarządzania innymi oraz odpowiedzialności za ich
rezultaty pracy.
Utwierdzenie 5. Jesteś ,organizatorem, zorientowanym na pracy nie wymagającej wiedzy
twórczej. Preferujesz pracę dającą pełną swobodę, samodzielność, bezpieczną w
uwarunkowaniach społecznych, wyżej stojącą w hierarchii od innych, materialne
zabezpieczenie; pracę pełną pomysłów z ryzykiem, wymagającej inicjatywy,
przedsiębiorczości, woli, brania odpowiedzialności na siebie.
Utwierdzenie 6. Ty naprawdę jesteś, „wolnym artystą”. Lubisz rodzaje działań, dające
możliwość swobodnego wyrażania własnego wnętrza, gdzie brak przymusu i ram czasowych,
formalności; pracę, dającą upływ fantazji, wyobrażenie, wymagającej estetycznego smaku,
specjalnych zdolności (artystycznych, literackich, muzycznych)
Etap 2.
Instrukcja: Przypuszczamy, że po odpowiedniej nauce już możesz wypełnić dowolną pracę.
Z przedstawionych niżej par zawodów należy wybrać jedną, która bardzie tobie odpowiada
(jest bardziej zbieżna z twoimi zainteresowaniami i możliwościami). Obok nazwy zawodu w
nawiasie znajduje się kod. Na karcie odpowiedzi, naprzeciw kodu wybranego zawodu,
postaw znak „+”. Podlicz ilość plusów w każdym wierszu. Np. z pary „inżynier” - „socjolog”
ty wybrałeś zawód socjologa. Kod tego zawodu to liczba 2. Na karcie odpowiedzi „kodu
zawodu” należy postawić”+” obok cyfry 2. Jeśli treść zawodu ( zadania zawodowe) nie
całkiem jest dla was zrozumiała, proponuję skorzystać ze słownika zawodu bądź strony
internetowej na której na temat tego lub innego zawodu dowiecie się o wiele więcej.
Życzę udanej pracy.
112
Kod zawodu Wybór (sumować plusy) Suma plusów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Inżynier (1) - Socjolog (2)
Cukiernik (1) – Ksiądz (З)
Kucharz (1) - Statystyk(4)
Fotograf(1) – Przedstawiciel handlowy (5)
Mechanik(1) - Dekorator (6)
Filozof(2) - Lekarz(3)
Ekolog (2) - Księgowy (4)
Programista (2) -Adwokat(5)
Krytyk filmowy (2) – Tłumacz literatury(6)
Agent ubezpieczeniowy (3) - Archiwista(4)
Trener(3) – Telereporter (5)
Wywiadowca (3) – Znawca sztuki(6)
Notariusz(4) - Broker (5)
Operator(4) - Stylistka(6)
Fotokorespondent (5) - Restaurator(6)
Zieleniarz(1) - Biolog-badacz (2)
Kierowca (1) - Okrętowy (3)
Metrolog (1) - Kartograf (4)
Radiomechanik(1) - Rzeźbiarz(6)
Geolog(2) – Tłumacz -przewodnik(3)
Dziennikarz(5) - Reżyser(6)
Bibliograf (2) - Audytor (4)
Farmaceuta (2) – Radca prawny (3)
Genetyk (2) - Architekt (6)
113
Sprzedawca (3) – Operator łączności (4)
Pracownik socjalny (3) - Przedsiębiorca (5)
Wykładowca uczelni wyższej(3) - Muzyk-wykonawca (6)
Ekonomista (4) - Menedżer (5)
Korektor(4) - Dyrygent (6)
Inspektor celny (5) – Artysta-modelarz(6)
Telefonista(1) - Ornitolog(2)
Agronom (1) - Topograf (4)
Leśnik (1) - Dyrektor (5)
Mistrz krawiecki (1) - Choreograf (б)
Historyk(2) – Inspektor policji (4)
Antropolog (2) – przewodnik wycieczek (3)
Bakteriolog (2) – Aktor (6)
Kelner (3) - Towaroznawca(5)
Główny księgowy (4) – Agent wywiadu (5)
Wizażysta (6) - Psycholog (3)
Pszczelarz(1) - Handlowiec(5)
Sędzia(3) - Scenograf(4)
Podlicz ilość plusów na blankiecie. Maksymalna ilość plusów wskazuje na jeden z sześciu
zawodowych typów.
Ewaluacja:
1. Jakie zawody są charakterystyczne dla tego czy innego typu zawodowego?
2. Dlaczego określony typ zawodowy człowieka jest tak ważny w podjęciu przyszłej
pracy zawodowej?.
3. Czy jest możliwość zmiany swojego typu zawodowego na przestrzeni działalności
życiowej człowieka?
114
Zajęcia Nr 19
W świecie zawodów
Cele:
1. Zaznajomienie uczniów z klasyfikacją zawodów wg. E.A. Klimowa.
2. Ukształtowanie u uczniów nawyków analizy zawodów.
Czas 4 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Do przeprowadzenia zajęć z poznania świata zawodów proponuję wykorzystać opracowaną
przez E.A. Klimowa klasyfikacji zawodów.
Klasyfikacja ta w pełny sposób zaspokoi oczekiwania potrzeby uczniów.
W zależności od przedmiotu pracy wszystkie zawody można podzielić na pięć typów:
<CZŁOWIEK - PRZYRODA>
Główny przedmiotem zainteresowania jest tu -przyroda
Zawody: hodowca roślin, zootechnik, bakteriolog, farmer, hodowca zwierząt, ogrodnik,
laborant ośrodków doświadczalnych itd.
W śród zawodów < człowiek – przyroda > można wydzielić zawody, których przedmiotem
pracy są: organizmy roślinne, organizmy zwierzęce, mikroorganizmy.
Przedstawiony podział nie oznacza, że praca człowieka skierowana jest tylko na ukazane
wyżej przedmioty. Hodowcy roślin, na przykład, pracując w kolektywie, wykorzystują
różnorodną technikę, zajmują się pytaniami ekonomicznej oceny pracy. Głównym jednak
przedmiotem ich uwagi jest troska o hodowlę roślin i ich środki hodowli.
Przy wyborze zawodów tego typu bardzo ważne jest abyście zwrócili szczególną uwagę na
wasz stosunek do przyrody: tak jak do miejsca odpoczynku, jak i do warsztatu, w którym
zamierzacie oddawać się pracy.
Jeszcze jeden ważny warunek, który należy brać pod uwagę przy wyborze zawodu.
Osobliwości biologicznych obiektów pracy zawierają się w tym, że są one złożone, zmienne
( rządzą nimi wewnętrzne prawa), standardy. I rośliny i zwierzęta, i mikroorganizmy żyją,
rosną, rozwijają się, a także chorują, giną. Dlatego pracownik, nie tylko winien wiele o nich
znać, ale przewidzieć zmiany zachodzące w nich, które są nieodwracalne. Od człowieka
wymagana jest inicjatywa i samodzielność w podejmowaniu decyzji, troska i
<CZŁOWIEK - TECHNIKA>
Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy są – techniczne obiekty( maszyny,
mechanizmy), materiały, rodzaje energii.
Zawody: rębacz, stolarz, technik- metalurg, inżynier –mechanik, architekt,
115
elektromonter, radiomechanik itp.
Oczywiście, tutaj praca skierowana jest nie tylko na technikę, ale zwrócenie szczególnej
profesjonalnej uwagi, na dziedzinę technicznych obiektów i ich techniczne właściwości.
Wśród zawodów typu <człowiek - technika> można wyliczyć:
- zawody wydobywcze, obrabianie gruntów, minerałów;
- zawody przeróbcze z wykorzystaniem niemetalicznych przemysłowych materiałów,
wyrobów, półfabrykatów;
- zawody produkcji i obróbki metali, mechanicznego montowania, montażu maszyn,
narzędzi;
- zawody remontowe, obsługi maszyn technologicznych, obsługi urządzeń
instalacyjnych, środków transportu;
- zawody montażu i remontu budynków, konstrukcji
- zawody instalacyjne, montażu elektrycznych przyrządów, aparatów;
- zawody, związane z środkami transportowymi, sprzętem ciężkim i kierowania nimi;
- zawody związane z przeróbka produktów rolno – przemysłowych.
Przy przeróbce, przekształceniu, przemieszczeniu albo ocenie technicznej obiektów od
pracownika wymaga się, dokładności i określonej odpowiedzialności. Ponieważ techniczne
obiekty zawsze są wytwarzane przez człowieka, w świecie techniki istnieją szerokie
możliwości tworzące postęp, oparty na pomyśle, technicznej twórczość. Na równi, więc z
podejściem twórczym wymaga się od tej grupy pracowników wysokiej wewnętrznej
dyscypliny.
<CZŁOWIEK - CZŁOWIEK>
Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy są – ludzie.
Zawody: lekarz, nauczyciel, psycholog, fryzjer, stylista, wizażysta, przewodnik, menedżer,
kierownik grupy artystycznej i inni.
Wśród tej grupy zawodów można wydzielić:
- zawody, związane z nauka i wychowaniem ludzi, dziecięcych organizacji;
- zawody, związana z kierowaniem produkcja, kierowaniem zasobami ludzkimi;
- zawody, związane z obsługa klienta;
- zawody, związane z informacją i obsługa artystyczna ludzi i kierowanie zespołami
artystycznymi, kulturą i sztuką;
- zawody, związane z obsługa medyczną.
Dla osiągnięcia sukcesu w tych zawodach niezbędne jest nauczenie się ustanawiania i
podtrzymywanie kontaktów między ludźmi, rozumienia ludzi, negocjowania, a także
opanowanie wiadomości z zakresu odpowiednich obszarów produkcji, nauki, sztuki.
Krótki rys cech osobowościowych, które są ważne przy tego rodzaju zawodach:
- pogodny i stały nastrój w procesie pracy z ludźmi,
- umiejętności komunikacyjne,
- predyspozycje skierowane na: pomysły, otwartość, nastroje ludzkie,
116
- umiejętności szybkiej reakcji w stosunkach międzyludzkich,
- umiejętności znalezienia wspólnego języka w kontaktach międzyludzkich.
<CZŁOWIEK – SYSTEMY ZNAKÓW >
Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy – umowne znaki, cyfry, kody, istniejące i
sztuczne języki.
Zawody: tłumacz, kreślarz, inżynier, topograf, sekretarka- maszynistka, programista, itp.
Zawody typu <człowiek – systemy znaków> zawierają:
- zawody, związane z opracowaniem dokumentów, biurowością, analizą tekstów i ich
przekształceniem, przekodowaniem,
- zawody, dla których przedmiotem pracy są, liczby, ilościowe odpowiedniki,
- zawody, związane z obróbka informacji i rodzajem systemów umowne znaki,
schematycznych wyobrażeń obiektów.
Żeby osiągnąć sukces w pracy w tych zawodach, potrzebne są specjalne predyspozycje
umysłowe do poruszania się w świecie, wydawać się by mogło, suchych znaczeń, z odejściem
od przedmiotowych własności otaczającego świata i koncentrować się na informacjach, które
niosą ze sobą te lub inne sygnały. Przy obróbce informacji i w rodzajach umownych znaków
występują zadania kontrolne, sprawdzenia, obliczenia, obróbce sygnałów, a także tworzenia
nowych znaków, systemów znakowych.
<CZŁOWIEK – ARTYSTYCZNY WIZERUNEK>
Tutaj głównym, wiodącym przedmiotem pracy – artystyczny wizerunek, sposoby jego
budowania.
Zawody: artysta, malarz, muzyk, grafik, rzeźbiarz, literat.
Zawody typu <człowiek – artystyczny wizerunek > zawierają:
- zawody, związane z praca twórczo – artystyczną,
- zawody, związane z praca muzyczną,
- zawody, związane z praca literacką,
- zawody, związane z pracą aktorsko – sceniczną,
Istotą właściwości zawodów typu < człowiek – artystyczny wizerunek > jest to, że znacząca
część zasobów zostaje skryta przed postronnym obserwatorem. Prócz tego, nie rzadko
twórczość objawia się w specjalnych okolicznościach, gdzie wzmocniona daje efekty
twórcze, nieprzymuszonego finalnego rezultatu pracy.
Ćwiczenie praktyczne :Schemat analizy zawodu.
Instrukcja.Należy uczniów zapoznać z analiza zawodów na drodze proponowanego poniżej
schematu. Trening analizy można przeprowadzić w małych grupach. Obok wymogów
stawianych danemu zawodowi należy postawić znak „ +”. Końcowa faza ćwiczenia to
dyskusja na forum grupy.
117
Charakter zawodu Zawód: Nauczyciel uczący w szkole
ponadgimnazjalnej: informatyki i
podstaw przedsiębiorczości
1. Przedmiot pracy:
martwa natura;
żywa przyroda;
materiały i fabrykaty;
dzieci;
dorośli;
technika;
system znaków;
artyzm.
+
+
2. Cele pracy:
kontrola, ocena;
przekształcenie;
poszukiwawcze;
logistyczne;
obsługa;
rozwój własny i dokształcanie.
+
+
3. Zewnętrzne środki pracy:
ręczne i proste przystosowanie;
mechaniczne;
automatyczne;
komputerowe;
inne;
+
4. Wewnętrzne środki pracy:
środki komunikacji; analizatoty;
intelekt;
zewnętrzne dane;
siła fizyczna;
szybkość reakcji;
koordynacja ruchu;
+
+
+
118
zdrowie;
opanowanie, spokój;
inne.
+
+
5. Warunki pracy:
zwykły mikroklimat;
duże pomieszczenia z ludźmi;
hala produkcyjna;
niezwykłe warunki pracy;
ekstremalne warunki;
na otwartej przestrzeni;
warunki domowe.
+
6. Charakter towarzyski w pracy:
minimalny;
klienci;
zwykły kolektyw;
audytorium;
dyscyplina, subordynacja;
inne.
+
+
+
7. Charakter pracy:
praca stojąca;
praca siedząca;
praca przy taśmie;
praca wymagająca siły mięśni;
praca na zmiany;
inne.
+
8. Odpowiedzialność:
materialna;
moralna;
za życie i zdrowie ludzi;
zwykła odpowiedzialność;
inne.
+
+
+
9. Osobliwości pracy:
119
wysoka pensja;
różne ulgi;
wysoki prestiż;
możliwość awansu;
wysoki prestiż społeczny;
możliwość wyjazdów zagranicznych;
praca ryzykowna.
+
10. Wiadomości wymagane w pracy:
matematyka; fizyka;
chemia;
język polski;
języki obce;
biologia;
przedsiębiorczość;
wychowanie fizyczne;
pedagogika;
psychologia;
inne.
+
+
+
+
+
11. Trudności występujące w pracy:
odporność systemu nerwowego;
choroby zawodowe;
odpowiedzialność prawna;
wysoki prestiż;
mała pensja;
społecznie niedoceniany trud;
monotonia pracy;
ciężka praca fizyczna;
inne.
+
+
+
+
+
+
120
12. Stopień wykształcenia:
bez wykształcenia; kurs zawodowy;
podstawowe;
średnie;
licencjackie;
wyższe zawodowe;
wyższe magisterskie;
studia podyplomowe;.
Inne.
+
Ewaluacja:
1. Jakie czynniki charakteryzują zawód?
2. Czy czynniki pracy mają wpływ na wybór zawodu przez człowieka?
3. Zgodnie z klasyfikacją zawodów określ osobliwości zawodów: fryzjer, frezer.
121
Zajęcia Nr 20
Strategia wyboru zawodu
Cele:
1. Wykształcenie u uczniów dróg poszukiwawczych na drodze budowania własnej
kariery życiowej i zawodowej.
2. Podsumowanie gotowości uczniów w dokonywaniu własnych prób oraz umiejętności
przeprowadzania analizy.
Czas 4 x 45 min.
Przebieg zajęć.
Zajęcia rozpoczynamy z uczniami od przeanalizowania w formie projektu strategii wyboru
zawodu „informatyka” wykorzystując podczas analizy informacje, z którymi uczeń został
zapoznany w czasie całego programu
PROBLEM:, Jaki zawód wybrać?
W tym roku kończę szkołę gimnazjalną. Przede mną pojawił się problem:, dokąd pójść?
Od tego, jaką drogę wybiorę, będzie zależała moja przyszłość.
Prawidłowy wybór zawodu pozwoli mi zbudować dalszą drogę kariery zawodowej, a tym
samym osiągnąć sukces.
I. ROZPOZNANIE OBSZARU PROBLEMOWEGO
a) wydzielenie podobszarów problemowych:
Problemowe pole
analizy zawodowej
działalności
Przestudiowanie
wymogów i
charakterystyk
zawodowej sfery
działalności
Ujawnienie i
analiza osobowych
i psychologicznych
charakterystyk
Przestudiow
anie
algorytmu
wyboru
zawodu
Określenie
dalszej kariery
zawodowej
122
b) określenie potrzeb i ich sformułowanie
Moją potrzebą na danym życiowym etapie jest wybór zawodu w zgodności ze swoimi
zainteresowaniami i skłonnościami oraz zawodowe samookreślenie. Do tego potrzebne jest
mi:
przestudiować swoje zainteresowania i skłonności;
wyjawić stopień wiadomości, zdolności, zdrowie i odnieść ich do wymogów
stawianych w tym zawodzie;
przestudiować świat zawodów, zapotrzebowanie na rynku pracy na ten zawód.
c) określenie zadań do przygotowania projektu i ich sformułowanie
Zadaniem projektu jest wybór przyszłej zawodowej działalności w zgodzie z algorytmem
wyboru zawodu i prognozowanie kariery oraz zawodowego samookreślenia.
D)ustalenie podstawowych parametrów i przeszkód
Wybierany zawód powinien być odbiciem indywidualnych osobistych i psychologicznych
charakterystyk;
Nauka danego zawodu powinna być dostępna. Optymalnym będzie wybór szkoły
ponadgimnazjalnej a następnie wyższej uczelni w najbliższym rejonie ( powiat,
województwo) mojego miejsca zamieszkania.
Możliwości finansowe kontynuowania studiów będą w granicach moich możliwości, a
praca w czasie wakacji dostarczy mi dodatkowe środki finansowe na realizacje własnych
zamierzeń.
e)analiza informacji
Studiując świat zawodów, określiłem, na jakie zawody jest największe zapotrzebowanie na
ryku pracy. Wśród nich okazał się zawód informatyka – programisty. Wybierając przyszły
zawód wziąłem pod uwagę następujące źródła informacji:
ANALIZA
Znajomi
Urząd
Pracy
Prasa
Rodzice
Doradca
zawodowy Internet
123
Po przeprowadzeniu analizy świata zawodów, postanowiłem opracować następujący plan
zgodnie, z którym wyznaczyłem następujące kierunki działania w moim zawodowym planem:
II. OKREŚLENIE KIERUNKÓW DZIAŁANIA
1. Określić swoje zainteresowania i skłonności
4. Zestawić indywidualne charakterystyki z wymogami
stawianymi w tym zawodzie
5. Określić socjalno-ekonomiczne czynniki wyboru zawodu
3. Wyjawić indywidualne osobowościowe i psychofizjologiczne
charakterystyki
7. Urzeczywistnić zawodową próbę
2. Wybrać zawód zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i
skłonnościami
6. Nakreślić zawodowy plan i perspektywy
8. Opracować program samorozwoju i samodoskonalenia
124
III. OPRACOWANIE DZIAŁANIA PROJEKCYJNEGO
a ) analiza - Ja w świecie zawodów
b) charakterystyka wybranego zawodu : informatyka
Typ zawodu: człowiek-system znaków u E.A.Klimowa, konwencjonalny u J.Hollanda
Klasa zawodu: gnostyczny
Dział zawodu: Zautomatyzowany
Grupa zawodu: praca w warunkach bytowych
Człowiek-człowiek
Człowiek-system znaków
Człowiek-
przyroda
Człowiek –
wizerunek
artystyczny
Człowiek-technika
125
b) formuła zawodu
Na tym etapie wybieram specjalność: programisty
c) synteza i analiza specjalności programisty
Zakres pracy – Wykonuje i nadzoruje prace związane z tworzeniem programów o różnym
zastosowaniu, w zależności od wymagań różnych dziedzin działalności, opracowuje schematy
i projekty programów pod konkretne zamówienia, programów zarządzania i obsługi baz
danych, programów systemowych i narzędziowych, programów obsługujących sieci
komputerowe oraz opracowuje programy obsługujące protokóły komunikacyjne, jak również
tworzy programy o zróżnicowanym stopniu uniwersalności, zgodnie z potrzebami rynku,
posługując się dobrą znajomością różnych dziedzin zastosowań informatyki i dokumentacją
użytkową z tego zakresu, jak również znajomością techniki programowania, w celu tworzenia
programów, baz danych, programów narzędziowych i obsługujących sieci komputerowe o
dużej efektywności i szybkości działania.
Warunki pracy - Programista pracuje w pomieszczeniach biurowych. Ponieważ większość
czasu spędza przed komputerem w pozycji siedzącej, to może odczuwać zmęczenie wzroku, a
także jest narażony na choroby kręgosłupa.
Wymogi stawiane człowiekowi – Wielogodzinna praca przy komputerze wymaga od
programisty zdolności koncentracji. Ponadto musi on posiadać zdolność logicznego myślenia
oraz dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych. Ważnymi cechami są też:
wyobraźnia, twórcze myślenie, dobra pamięć. Programiście przyda się też spostrzegawczość,
gdyż często drobny szczegół wpływa na jakość pracy programu. Z tego samego powodu musi
być osobą dokładną. Ponieważ praca ta zazwyczaj jest wykonywana samodzielnie, więc
programista musi potrafić zorganizować i zaplanować pracę. Dobry programista musi
interesować się informatyką. Ponadto musi na bieżąco śledzić nowości w tej dziedzinie,
podnosić kwalifikacje i poszerzać wiedzę.
Niezbędna wiedza – podstawowe metody programowania i wykorzystanie technik
obliczeniowych przy obróbce informacji, techniczne charakterystyki, języki programowania,
techniki automatycznej obróbki informacji, itp.
Programista Technik informatyk Inżynier programista
126
d) analiza Psychogramu specjalności „ Programista”
Nazwy psychologicznych cech Wielkość wymogów w skali
1 2 3 4 5
Dokładność przestrzegania praw i instrukcji +
Uwaga +
Pamięć +
Przestrzenne myślenie +
Dokładność i szybkość działania +
Samokontrola +
Zdyscyplinowanie +
Odpowiedzialność +
Zorganizowanie +
Dokładność +
Wytrwałość +
Zdolność do pracy +
Zawód informatyka o specjalności programisty wybrałem po analizie sfery zawodowych
działań i myślę, że odpowiada on moim zainteresowaniom, skłonnościom oraz cechom
osobowościowym.
Takie wnioski wyciągnąłem po wykonaniu testów, w których otrzymałem następujące
rezultaty:
Stopień mojej gotowości do zawodowego samookreślenia na początku był niski, ale po
zapoznaniu się z tematyka kursu podwyższył się do średniego. Dlatego jestem już gotowy do
samookreślenia.
Zainteresowania i skłonności – nauki informatyczne
Stopień samooceny – pozytywny
Spostrzegawczość – dobra
Pamięć – twórcza
Intelekt – wysoki
Emocjonalne nastawienie do wyboru zawodu – pozytywne
Cechy woli – zgodne
Typ temperamentu – flegmatyk
Zdolności do nauk technicznych - pozytywne
Stopień zdrowia - dobry
Mój wybór zawodu „ programisty” aprobują: rodzice, doradca zawodowy, nauczyciel
informatyki i matematyki.
Zalecane specjalności, które chciałbym się uczyć – programowanie aplikacyjne
127
e) drogi osiągnięcia zawodowego wykształcenia
Typ szkoły ponadgimnazjalnej: technikum
Zawód: informatyk o specjalności programowanie
Profil: informatyczny
Forma nauki: dzienna
Okres nauki: 4 lata
Konkretna szkoła: Technikum Nr 3
f) plan przygotowania do zdobycia zawodu Cel – wybór szkoły ponadgimnazjalnej najlepiej technikum informatycznego o specjalności:
programowanie.
Podjęte kroki:
- uczyć się intensywniej takich przedmiotów jak: matematyki, j. angielskiego, techniki,
informatyki,
- dobrze opanować pracę na komputerze,
- ukończyć szkołę gimnazjalną,
- zdać egzaminy kompetencji,
- przyswoić wiedze teoretyczną i praktyczna objętą programem nauczania.
g) zawodowa próba
W celu wyuczenia się przyszłego zawodu postanowiłem poszerzyć swoje wiadomości z
zakresu pracy na komputerze. Zapisałem się na kurs,, Internetowe technologie”, na którym
nauczyłem się tworzenia stron internetowych. W szkole zapisałem się na kółko
informatyczne, gdzie przy pomocy swojego nauczyciela informatyki, zacząłem tworzyć
pierwsze programy komputerowe. Chciałem zaznaczyć, że praca ta mnie coraz bardziej
pociąga.
IV. ZAPLANOWANIE PRZYSZŁEJ KARIERY ZAWODOWEJ
1. Skończyć szkolę średnia, zdać maturę i egzamin zawodowy,
2. Dostać się na studia wyższe na kierunek informatyczny o specjalności programowanie.
3. Uzyskać niezbędne wiadomości teoretyczne i praktyczne w zakresie programowania.
4. Znaleźć dobrą pracę.
5. Przyswoić wiedzę praktyczną w zawodzie programisty.
6. Osiągnąć zawodowy sukces w przeciągu 10 lat i zostać profesjonalistą na rynku pracy.
Mój obraz za 10 lat
128
V. SAMOKONTOLA I SAMOOCENA
Rezultaty mojego zawodowego wyboru chciałbym przedstawić w formie elektronicznej
prezentacji projektu twórczego:„ Zawód, który wybieram”. Swój projekt oceniam
pozytywnie, tak jak i całą drogę wyboru zawodu informatyka o specjalności: programista
aplikacyjny, który zajmuje się tworzeniem aplikacji, programów o różnym
zastosowaniu np. edytorów, programów graficznych, statystycznych;
wykorzystywanych przez szeroką rzeszę użytkowników. Mam nadzieję, że
zaplanowane działania pomogą mi w urzeczywistnieniu mojego sukcesu zawodowego
a tym samym i życiowego.
Ewaluacja:
1. Jakie etapy pracy powinieneś podjąć przy wyborze własnego zawodu?
2. Skąd dowiesz się o wymogach stawianych w tym zawodzie?
3. Czy jesteś gotowy podjąć decyzję o wyborze szkoły oraz przyszłego zawodu, jeśli tak
to podaj, co Ci w tym pomogło, jeśli nie, to podaj powody?
129
Zakończenie
Wykształcenie i kompetencje ludzi stają się najważniejszymi wartościami współczesnej
cywilizacji informacyjnej oraz społeczeństw opartych na wiedzy. Podstawowym celem
strategicznym państwa jest dążenie do coraz wyższej jakości i powszechności kształcenia. A
obowiązkiem, który został przypisany państwu w dziedzinie edukacji jest przygotowanie
młodzieży do dorosłego życia, a szczególnie do życia zawodowego. Istnieje, więc potrzeba
powiązania kształcenia z potrzebami rynku pracy, w którym znaczącą rolę ma odrywać
doradztwo zawodowe w ramach Programu UE "Uczenie się przez całe życie"17
Rola doradztwa zawodowego w ostatnim czasie w Polsce jak i na świecie przybiera na
coraz większej aktualności i znaczeniu. Dane usługi stają się bardziej potrzebne
społeczeństwu, których przyczyn jest wiele.
Po pierwsze, świat zawodów stał się bardziej zróżnicowanym. W świecie zawodów pojawiły
się zupełnie nowe zawody. Poszerzyła się lista nowych kierunków kształcenia i specjalizacji.
Dlatego też dla większości młodych ludzi dokonanie wyboru zawodu stało się bardziej
złożone, a adekwatnie do tego poszukiwanie pomocy i wsparcia.
Po drugie, stopniowo kształtuje się przekonanie ze strony społeczeństwa do usług doradczych,
w zakresie doradztwa zawodowego i usług psychologicznych, zrozumienie konieczności ich
przejścia od etapu szkoły podstawowej poprzez szkołę ponadgimnazjalną, wyższą uczelnię i
całą pracę zawodową. Wreszcie uświadomienie sobie tego, że nieodzownym w życiu jest
zawodowe samookreślenie.
Doradztwo zawodowe uczniów częściej staje się inicjacją samych rodziców, przed
którymi stoi rola wykształcenia swojego dziecka. Tak, więc przed doradcą zawodowym,
zajmującym się praktycznym doradztwem, stawia się coraz większe wymogi, którego praca
ma doprowadzić ucznia do osiągnięcia życiowego i zawodowego sukcesu. W pracy doradcy
zawodowego wydziela się cztery podejścia:
informacyjne;
diagnostyczno-konsultacyjne;
rozwijające;
aktywizujące.
Informacyjne podejście. Jego cel- dostarczenie uczniowi różnorodnych autentycznych
informacji na temat współczesnych zawodów, szkół ponadgimnazjalnych, wyższych uczelni
oraz organizacjach, przedstawiających miejsca pracy, o rynku pracy i o tym jak planować
swoja karierę. Przykładami tego mogą być:
dni otwarte szkół ponadgimnazjalnych, targi edukacyjne, wycieczki zawodowe,
spotkania ze specjalistami i przedstawicielami różnych instytucji zajmujące się
rynkiem pracy, seminaria, prezentacje, poświecone zawodowej tematyce;
artykuły i publikacje, zawierające informacje o szkolnictwie ponadgimnazjalnym i
wyższym, opis zawodów, przegląd rynku pracy, itp.
strony internetowe – poradnictwo zawodowe w sieci, oferty pracy.
17
DECYZJA NR 1720/2006/WE PE i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca
program działań w zakresie uczenia się przez całe życie
130
Diagnostyczno-konsultacyjne podejście. Jego cel – ukierunkowanie ucznia do tego lub
innego rodzaju działalności na drodze zestawienia indywidualnych osobliwości ucznia z
wymaganiami stawianymi w zawodzie.
Rozwijające podejście. Jego cel – ukształtowanie różnorodnych wiadomości, umiejętności i
nawyków, niezbędnych do opanowania tego lub innego zawodu i znalezienia atrakcyjnego
miejsca pracy. Podejście to jest aktualne zarówno dla ucznia jak i ludzi pracujących już
zawodowo, kiedy ich miejsce stało się przypadkiem losu. Śledząc losy wielu młodych
bezrobotnych nie sposób się oprzeć wrażeniu, że przyczyną ich niepowodzeń na rynku pracy
jest niewłaściwy wybór szkoły i ścieżki edukacyjnej.18
Uczniom ono pomaga przezwyciężyć
niewiarę w siebie, uczucia nieokreślenia, odnalezienie siebie. Do takich form rozwijających
metod odnoszą się treningi dojrzałości osobowej, treningi podnoszące stopień motywacji
uczenia się oraz motywacji do pracy.
Aktywizujące podejście. Jego cel – ukształtowanie wewnętrznej gotowości do
samodzielnego i świadomego budowania swojej życiowej i zawodowej kariery. Podstawowe
osobliwości tego podejścia zawierają się w tym, aby na drodze wykorzystania gry,
niestandardowych pytań i prowokacji wyjawić u ucznia zainteresowanie problematyką
zawodowego samookreślenia, od nowa spojrzeć na znajome zjawiska, zacząć myśleć o sobie,
o jawnych i ukrytych osobliwościach zawodu, o życiowych wartościach i ich związku z
zamierzoną drogą rozwoju zawodowego. Właśnie te rozważania i odkrycia pozwalają lepiej
dokonać wybór. W ten sposób, wszystkie ukierunkowane podejścia powinny być systemowo
wykorzystywane w kompleksie doradczych usług, w przeciwnym razie istnieje obawa, że
wybór będzie dokonany niedostatecznie przemyślanym lub będzie dokonany nie na czas. Jeśli
uczeń, nie nauczył się jeszcze wyodrębniać kryteriów wyboru, a zna dokładnie informacje o
wszystkich szkołach ponadgimnazjalnych lub wyższych uczelniach ( uczeń szkoły
ponadgimnazjalnej), to jest duże prawdopodobieństwo, że taki ogrom wiadomości tylko
bardziej mu zaszkodzi, aniżeli pomoże. Innymi słowy, to my powinniśmy nauczyć go
wykorzystywać informacje i dopiero na jej podstawie podejmować decyzje. Jest to
niemożliwe bez dostatecznego stopnia samozrozumienia, bez nawyków analizy złożonych
sytuacji z wielością wariantów i czynników wyboru. Jeśli zaś będziemy tylko pomagać
uczniowi w poznaniu siebie, w swoich osobliwościach, bez odniesienia do świata zawodów,
to jest ryzyko, że pozostanie mu tylko smutne wyobrażenie o tym, kim on może zostać i
dokąd ma podążać z tym bagażem osobistych cech, zainteresowań i zdolności. Informacja o
zawodach, szkołach i wyższych uczelniach, rynku pracy, jak widzimy, jest tak samo
niezbędna, tak jak i wiadomości o sobie, i ważnym jest, aby ich umieć zestawiać.
Podsumowując powyższe rozważania o świadczonej pomocy dla ucznia, należy
podkreślić, że praca doradcza powinna być systemowa i wielostopniowa prowadzona w
oparciu o naukowe- metodyczno programy w ramach zajęć szkolnych, ponadto powinna być
dostępna na przestrzeni całego okresu rozwoju zawodowego ucznia, poczynając od szkoły
podstawowej poprzez szkołę gimnazjalna i ponadgimnazjalną, to bardziej pozwoli uczniowi
adekwatnie podejmować decyzje na każdym etapie jego rozwoju. Wynika, więc z tego prosty
wniosek, że doradca zawodowy powinien funkcjonować blisko ucznia w szkołach, których
zadaniem jest ustawiczne wspieranie ucznia w jego rozwoju i karierze.
18
H. Tranda: Człowiek w transformacyjnym środowisku pracy. W: K. Pająk, A. Zduniak (red.) Podmiotowość
edukacji ery globalnego społeczeństwa informacyjnego. Tom 1. Warszawa-Poznań 2004, s. 147
131
Bibliografia:
1. Ekman Paul, Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie;
PWN Warszawa 2008
2. Elias M.J., Tobias S.E., Friedlander B.S. “Dziecko emocjonalnie inteligentne”
Moderski i S-ka,Poznań, 1998.
3. Eysenck H. J., Eysenck S. B. G. (1964) Manuał of the Eysenck Personality Iwentory
London, Universiiy of London Press
4. Frankl V. E., Homo patiens. Logoterapia i jej kliniczne zastosowanie. Pluralizm nauk
a jednośćczłowieka. Człowiek wolny, Warszawa 1984
5. Francuz M.W. „Dydaktyka w nowej szkole zawodowej” PK Kraków 2004
6. Gardner H. „Inteligencje wielorakie”. Teoria w praktyce. Media Rodzina, 2002
7. Goleman D „Inteligencja emocjonala sukces w życiu”Media Rodzina Poznań, 2007
8. Goleman D. „Inteligencja emocjonalna w praktyce” Media Rodzina Poznań, 2007
9. Griffin Ricky W. Podstawy zarządzania organizacjami PWN, Warszawa, 2007
10. Jaspers K.“O mojej filozofii” [w:] “ Filozofia egzystencji”, PIW 1990
11. Hall, E. T. „Ukryty wymiar”, Warszawa 2003
12. Kostecka A., Umiejętności Lidera Klubu Pracy, MPiPS, Warszawa 1997
13. Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения. - Ростов-на-
Дону, 1996.
14. Kozielicki J.- Psychologiczna teoria samowiedzy; PWN Warszawa 1986
15. Kwiatkowski, S. M. Kształcenie zawodowe - wyzwania, priorytety, standardy.
Warszawa : Instytut Badań Edukacyjnych, 2006
16. Lapis B. - U źródeł polskich refleksji nad pracą; IW Pax Warszawa 1984
17. Lelińska K.: Założenia i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w warunkach
reformy edukacji, 1999, Problemy poradnictwa psychologiczno - pedagogicznego Nr
2/11
18. Liwosz E., Pankiewicz K., Staroń A., Kostecka A. Program szkolenia Klubu Pracy.
Wyd.II, MGPiPS .Warszawa, 2003.
19. Luckman T. - Społeczne tworzenie rzeczywistości; PIW Warszawa 1983
20. Łukaszewicz R. - Do góry czy do przodu; KAW Warszawa 1986
21. Maslow A.: Motywacja i osobowość. Warszawa 2006
22. Митина Л.М. Психология развития конкурентоспособной личности. – М.,
Воронеж, 2002.
23. Nosal C. S. Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PWN. 2. (1990)
24. Ossowska M. -Normy moralne; PWN Warszawa 1985
25. Pease A. Mowa ciała. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2004
26. Paszkowska-Rogacz A., Psychologiczne podstawy wyboru zawodu. Przegląd
koncepcji teoretycznych. KOWEZiU, Warszawa 2003.
27. Пряжникова Е.Ю., Пряжников Н.С. Профориентация. — М.: Академия, 2005.
28. Skibicka-Regulska, Walawska : Orientacje i poradnictwo zawodowe w szkole
podstawowej – A. Gurycka (redaktor), WSiP Warszawa 1980
29. Strelau J. - Temperament, osobowość działania; PWN Warszawa 1985
30. Wiatrowski Z. - Pedagogika w zarysie; PWN Warszawa 1999
31. Valaskakis K. i inni - Propozycje dla przyszłości; PWN Warszawa 1988
32. Zeszyty informacyjno – metodyczne doradcy zawodowego nr 11: Metody grupowego
poradnictwa zawodowego. Kurs inspiracji cz.II. KUP, Warszawa 1998.
132