Download - TEZ-Gravür (Çukur Baskı) Teknikleri
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
1/106
GRAVR (UKUR BASKI) TEKNKLER
Hazrlayan: aziye CAN
Danman: Yrd. Do. Dr. brahim DNEL
Lisansst eitim, retim ve snav Ynetmeliinin Gzel Sanatlar Eitimi, Resim
Ana Sanat Dal iin ngrd YKSEK LSANS TEZ olarak hazrlanmtr.
Edirne
Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
ubat,2008
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
2/106
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
3/106
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
4/106
i
Tez bal: GRAVR (UKUR BASKI) TEKNKLER
Tez Yazar: aziye CAN
ZET
Eseri oluturan sanat, toplumun deerlerini hazmetmi, gemiin getirdii
birikimleriyle senteze varm kiidir. inde yaad toplumundan etkilenen sanat
duygularn ve grlerini almalarna yanstmtr.
Sanat tarihinde Gravrn nemli bir yeri vardr. Yaratc bask tekniinin temelli,
insann amur zerine adm atyla oluturduu ayak izi ile balamtr. Sanatlar
olaylara mitolojik, dini, sosyal ve ticari amala yaklap, yaratc glerini kullanarak
yaadklar sorunlar, bir sonraki kuaa mesaj verircesine aktarmlardr.
Toplumlarn birbirlerini tanmalarnda kltr ve sanat en iyi iletiim aracdr.
Teknoloji hzla gelimektedir. Bu durumda sanat materyal seerken bireysel hakkn
kullanmtr. izim ve basm ilemi iin kulland materyallerde belli kalplara bal
kalmamtr.
Sanat tarafndan elle yapld iin matbaa bask ya da dijital baskya uzak olan
Gravr (ukur bask) teknii eserin kt zerinde olumasyla gerekleir. Dnyann
her yerinde sanatlar tarafndan kullanlan bu teknie ait eserleri, mze ve sergi
salonlarnda grlebilmitir.
Anahtar kelimeler: Gravr, Teknik
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
5/106
ii
Title of Thesis: GRAVURE (NTAGLO PRESS) TECHNCAL
Writer: aziye CAN
ABSTRACT
Artist of this work is the person who deeply illustrated the cultural values and
ayntheses historical accumulations. By effected with the society lives in, the artist
reflects his own thoughts and views to his Works.
Gravure has an important place in the art of history. The traces of the creative
printing techniques has begun with the food-step that the person left on the mud.By
analyzing the subjects under the mythological, relational, social and commercial
purposes , using their creative skills, the artist has passed their difficulties in time
through the next generation as if they were giving messages to them.
Culture and art are the best communication tools fort he societies for knowingeach other well. Tecnology had been developed like a streak of ligtning. In that situation
the artists used this own rights while choosing his material. He didnt use the specific
bars fort he materials that he used for drawing and printing.
The gravure (wood block) techniques being created by the artist by hand being
quite far away from the printing pres or digital press has actualized with the traces
appearance on the paper. Workings on this technigues, which is used all over the worl
by the artists, could be found in the museums and art galleries.
Keywords: Gravure, Technical
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
6/106
iii
N D E K L E R
Sayfa no:
ZET..i
ABSTRACT..ii
NDEKLER.iii
RESMLER LSTES viii
TABLOLAR LSTES.xi
BLM I
1.GR..1
1.1.Problem2
1.2. Ama...2
1.3.nem...3
1.4.Snrllklar.......3
1.5.Tanmlar.......3
1.6.Ksaltmalar...4
1.2.ARATIRMA YNTEM..4
1.2.1. Aratrma modeli.4
1.2.2. Veriler ve toplanmas 4
BLM II
2.1. GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH...5
2.2. TRKYE DE GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH.....282.2.1.Gzel Sanatlar Akademisi Sanayi Nefise Mektebi.29
2.2.2.Gazi Resim Enstitsn Resim- blm...29
2.2.3.Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksekokulu..30
2.2.4.Kurumlar arasndaki farkl oluumlar ve gravr sanatndaki deiimler...31
2.2.2.1.Gravr tekniini uygulayan sanatlar arasndaki yorumsal farkllklar.31
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
7/106
iv
BLM III
3.1. GRAVR(UKUR BASKI) TEKNKLER...413.1.1.Kuru Kaz Teknikleri..41
3.1.1.1. Kuru Kazma tekniinde kullanlan ara -gereler.41
3.1.1.1.2. Kuru u (Dry point)........ 43
3.1.1.1.3. Mskala (Burnisher) ... ...43
3.1.1.1.4. Syrc (Seraper)......43
3.1.1.1.4. Kuru u (Dry point).....44
3.1.1.1.5.Dili bak (Wiegeesen)..443.1.1.1.6. Dili kalemler (Roultt).45
3.1.1.1.7. engel u (Drowtool)......45
3.1.1.1.8. Tel fra46
3.1.1.1.9. Ee...46
3.1.1.1.10. Elektrikli motorlar.46
3.1.1.1.11. Metal levhalarn baskya hazrlanmas..........47
3.1.2.elik kalem ile kaz teknii (Burin).......51
3.1.3.ne kaz teknii (Dry point)..53
3.1.4.Kuru leke (siyah tarz) kaz teknii (Mezotint)...54
3.2.Asitle indirme teknikleri (ecthing)........55
3.2.1.Ara ve gereler..56
3.2.1.1. ne kalem..56
3.2.1.2. Oval u (echoppe).......56
3.2.1.3.Fralar.57
3.2.1.4.Lak merdaneleri...57
3.2.1.5.Tozlama dolab (aquatinta dolab).......57
3.2.1.6.Laklar...57
3.2.1.7.Asitler..58
3.2.1.7.1.Nitrik asit..58
3.2.1.8.Asit kuvvetleri.59
3.2.2. Kat lak ile indirme teknii....59
3.2.3. Sv lak ile indirme teknii60
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
8/106
v
3.2.4.Asfalt lak indirme (demir oyma) teknii........61
3.2.5.Yumuak lak ile indirme teknii (vernismau)....62
3.2.5.1.Yumuak lakta doku karma teknii......63
3.2.6.Tozlama leke teknii (aquatinta)64
3.2.7.ekerli lak teknii (lift ground)..65
3.3.Deneysel teknikler.66
3.3.1. Dkm kalp teknii (Mixografi) .....67
3.3.2. Fotorafla lak teknii (Foto gravr)..........68
3.3.3.Kolaj teknii (Kolografi)...... 69
3.3.4. Karborandum teknii 69
BLM IV
4.1.METAL LEVHALARA BOYA VERLMES ...70
4.1. 2.ukurlarn boyanmas ( intalio )..70
4.1.2.1.Ara ve gereler. .70
4.1.2.1.1.Mermer ve cam yzeyli masalar...71
4.1.2.1.2. Bask boyalar..71
4.1.2.1.3.Spatlleer. 71
4.1.2.1.4.Tarlatan.71
4.1.2.1.5.Kk merdaneler.72
4.1.2.1.6.Boya tamponlar...72
4.1.2.Plakalara tek renk boya verilmesi...73
4.1.3.Plakalara ok renk ile boya verilmesi.74
4.1.4.Paral plakalara ok renk ile boya verilmesi.75
4.1.5.Birden fazla plakaya ok renk verilmesi754.2.Rlyeflere boya verilmesi..76
4.2.1.Ara gereler...77
4.2.1.1.Sert merdaneler (muamba yzeyli merdane).....77
4.2.1.2.Esnek merdaneler (lastik merdane).....77
4.2.1.3.Yumuak merdaneler (jeltin merdane)..77
4.2.2. Plaka yzeyine ablonla boya verilmesi....78
4.2.3.Deiik kademe rlyefli plakaya boya verilmesi (viscosite)..78
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
9/106
vi
BLM V
5.1.BASKI LEM.79
5.1.1.Ara ve gereler..79
5.1.1.1.Bask presi...79
5.1.1.2.Bask keesi.80
5.1.1.3.Bask ktlar..80
5.1.1.4 Plastik klf..80
5.1.1.5. Kt tutacaklar.80
5.2. Baskya gei81
5.2.1. Ktlarn slatlmas .81
5.2.2. Prova bask81
5.2.3. Bask......82
5.2.4.Basklarn korunmas..82
5.2.5.Metal gravr atlyesi. ..82
BLM VI
6.1. BASKILARIN DEERLENDRLMES84
6.1.1.Bask says ( edisyon)84
6.1.2.Bask ..85
6.1.3.Sanat basks ......85
6.1.4.Deneme basks......85
6.1.5.Prova basks..85
6.1.6.Baskc Basks...85
6.1.7.mzal bask.86
6.1.8.Marka..86
6.1.9.Tekrar basm...86
6.1.10.Tpkbasm (reprodksiyon).86
6.1.11.ptal edilmi plaka ve kalplar..87
BLM VII
7.1.SONU..88
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
10/106
vii
KAYNAKA .89
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
11/106
viii
RESMLER LSTES
Resim 1- Martin Schongauer, 1480: St Anthony, elik kalem ,engraving 13 x
18 cm. www.sikhspectrum.com/082003/poems_august.htm, "Demon Lovers" by Walter
Stephens, The University of Chicago Pres
Resim 2- Albrecht Drer, 1514: Melencolia, elik kalem, engraving, 24 x 18,5
cm. www.campus.udayton.edu/.../exhibits/engravings.html
Resim 3- Hendrik Goltzius, 1584 : ( elik kalem ) engraving, 18 3/4 x 14 5/8 in.
www.worldprintmakers.com/english/unfinish.htm
Resim 4 Rembrandt, 1606:sann Dinsel d Asit Oyma, Etching, 24 x 18,5
cm. www.garyschwartzarthistorian.nl/.../?id=25
Resim 5 Hercules Seghers, 16201630: manzarakat zerine renkli bask,asit
oyma -Etching, 13,2 x 18,8 http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Rp-p-h-ob808.z.jpeg
Resim 6 -Prince Rupert, 1619: cellt ba ,siyah leke- mezzotint 25 x 32 cm.www.spartacus.schoolnet.co.uk/STUcivilwarMT.htm
Resim 7- Francisco Goya,1818: Dev, leke bask- Aquatint, 29,2 x 21 cm.
www.perilinka.wordpress.com/2006.12.25.11/
Resim 8- William Blake, 1762:kitap resmi, Relief Asit Oyma-Relief etching, 6
1/8 x 41/4 in. http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Rp-p-h-ob-809.z.jpeg
Resim 9- Jacques Villon, 1907: dalama-aquatint and etching image courtesy
of Swann Gallerieswww.mchampetier.com/sitephp/phpeng/VIGN3.php?...
Resim 10- Stanley William Hayter, 1932: elik kalem engraving 33,8 x 47,2
cm. http://www.redfern-gallery.com/pages/single/7489.html
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
12/106
ix
Resim 11- Max Ernst, 1949/1969 :dalama-aquatint and etching 11,8 x 8,8 cm.
www.betaparticle.com/category/Art.aspx?page=2
Resim 12 -Stanley William Hayter, 1935: dalama-aquatint and etching 24x 18cm. www.printfreak.blogspot.com/2000/08/printmakers.html
Resim 13- Baselitz, 1974:Yazsz Aquatinta - asitle yedirme, 70 x 50 cm.
www.voelcker.de/?page=baselitz
Resim 14- Robert Rouschenberg, 1988:Bellini = 4, Fotogravr, 152,7 x
97,7cm, 1988.preeetycrafty.wordpress.com/.../ripple-blanket/
Resim 15- Rolf Escher, 1982: Camera Oxford, 31 x 20 cm.
www.essen.de/deutsch/Kultur_und_Bildung/Essen.
Resim 16- Cihat Burak ,Dev Yarasa. 30x39cm.Siyah beyaz gravr zerine
suluboya guaj.
http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://turkresmi.com/thumbnails/453.j
pg&imgr
Resim 17- Aliye Berger, isimsiz 15 x 25 cm. http://images. google. com.tr/
imgres? imgurl=http
Resim 18 -Ergin nan, 1997: dalama-aquatint and etching, 40 x 50 cm.
http://www.istanbulsanatevi.com/galeri/#
Resim 19- Erol Dene, Ykseklik: 27 Genilik: 20 cm http://www.istanbul
sanatevi. com/galeri/#
Resim 20 -Mride meli, Kuru Bir Aacn Glgesinde"47x70 cm. Gravr.
www.festival.metu.edu.tr/.../mursideicmeli.htm
Resim 21- Sleyman Saim Tekcan, 1979: Atlar ve Hatlar dkm teknii 70 x80
cm. http://bp2.blogger.com/_j_iFjYub5TI/R2r5WjcIptI/ /s1600-h/resim+25.JPG
Resim 22- Fevzi Karako, 1995: Avdan Sonra - 32x25 cm
http://www.fevzikarakoc.com/images/bb/1b.jp
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
13/106
x
Resim 23- Mustafa Pilevneli, 1984: asit oyma25x40
http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.kadikoysanat.com/pictures/smal
l_aliye%2520berger%252010x7.jpg&imgrefurl=http:
Resim 24- Devrim Erbil, "stanbul"34,5x29,5 Cm. Gravr
http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://bp0.blogger.com/_iGBruCgdtD
Q/RmSS9B8yZII/AAAAAAAAArI/-
Resim 25- Ferruh Baaa, 2006 soyutlama 77 x 52. cm
http://lebrizimages.com/imageHandler.ashx?iType=jpg&wType=2&wID=38279&iNam
e=s1039005&iPath=/sergi/1039&iSize=2&iResizeParam=0
Resim 26- Ali Teoman Germaner, 2005: alo 53.5x79cm Gravr
http://bp0.blogger.com/_iGBruCgdtDQ/RmSS9B8yZII/AAAAAAAAArI/--
PrptB6yHM/s1600/204.jpg
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
14/106
xi
TABLOLAR LSTES
Sayfa no:
Tablo 1- elik kalem (Burin) rnekleri.........42
Tablo 2-. Kuru u (Dry point) rnekleri........43
Tablo 3-Mskala (Burnisher) rnekleri.............43
Tablo 4- Syrc (Seraper) rnekleri......44
Tablo 5- Dili bak (Wiegeesen) rnei......45
Tablo 6- Dili kalemler (Roultt)........45
Tablo 7-Elektrikli motor rnei....46
Tablo 8- Metal levhann elik kalemle kesilmesi......48
Tablo 9- Metal levhann kanallarnn pahlandrlmas...........50
Tablo 10- Metal levhann yzeyinin temizlenmesi...51
Tablo 11-elik kalem ile kaz teknii.......53
Tablo 12-ne kaz teknii (dry point)..54
Tablo 13-Kuru leke kaz teknii (mezotint)..55
Tablo 14-Lak merdaneleri.........57
Tablo 15-Asfalt lak indirme (demir oyma)teknii.........62
Tablo 16-Yumuak lak ile indirme teknii Vernis Mou (Weichgrund)....63
Tablo 17- Tozlama leke teknii (aquatinta).......65
Tablo 18- ekerli lak teknii (lift ground).....66
Tablo 19- Dkm kalp mum rnekleri.....67
Tablo 20- Tarlatan rnekleri..71
Tablo 21- Kk merdaneler rnekleri..72
Tablo 22- Boya tamponlar rnekleri............72Tablo 23- Plakalara tek renk boya verilmesi.....73
Tablo 24- Plakalara ok renk ile boya verilmesi.......74
Tablo 25- Paral plakalara ok renk ile boya verilmesi.......75
Tablo 26- Birden fazla plakaya ok renk verilmesi...76
Tablo 27- Rlyeflere boya verilmesi.....77
Tablo 28- Bask presi.........79
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
15/106
1
BLM I
1.GR
Paleolitik (eski ta a) kltrde; insanlar yaamlarn anlatmak iin sert ve
keskin aletler kullandklar; dncelerini, kazyarak, oyarak anlattklar ve bir takm
ekiller oluturduklar grlmtr. Bu izimler ilk izilmi eser olarak kabul
edilmilerdir. Smerler ise: oyulmu silindir mhrleri kil zerinde dndrerek bask
tekniini kullanmlard. Bu ilem ise ilk bask yntemi olarak kabul edilmitir.
Grafik bask veya zgn bask; tasarlanan herhangi bir dncenin kalp
yntemiyle birden fazla kopyasnn alnmasdr. M. 7. yzylda Orta ve Uzak
Doudaki minyatrlerde tabakalara basmak suretiyle bir resmin birden fazla basksnn
alnd grlmtr. Asl bask sanat ise kdn bulunmasyla gelimitir. Kazma
arac olarak bren kilise emrinde alan zanaatlar ve kuyumcular tarafndan
kullanlmtr ve bakr plakalar zerine izgiler atlarak kuru kazma tekniikendiliinden gelimitir. asitle yedirme teknii ise 1400'lerden sonra zrh ve kl
sslemelerinde bu iin ustalar tarafndan kullanlan bir yntem olmutur.
zgn bask sanat 19. yzyln bandan itibaren teknik geliimi ile sanatlarn
dolaysz ifade aralarndan biri haline gelmi sadece zgn bask ile retim yapan
sanatlar ve zgn bask atlyeleri kurmutur. Stanley William Hayter bask
sanatlarn grup halinde alarak yeni teknik ve anlatm olanaklarn gelitireceklerineinanarak 1927 ylnda Paris'te Atlye 17 ad ile tannan bask atlyesini kurmutu. II.
Dnya Sava srasnda Amerika'ya tanan Atlye 17, 1950 'de tekrar Paris'e dnm
ve pek ok sanatnn alt bir sanat merkezi haline gelmitir.1950'lerin pop
sanatlar tarafndan kurulmu olan bask atlyeleri ve okullar zgn basky estetik
nitelikli bir sanat dal olarak yaygnlatrmlardr. Benjamin, (1981: 2122).
Gnmzde kitlelerin nesneleri uzamsal ve insansal adan yaknlatrmayolundaki tutku derecesine varan isteiyle her olgunun bilinlilik niteliini oaltmtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
16/106
2
1.1.Problem
Sert bir yzeye izgileri oyarak desen yapma anlamna gelen gravr sanatnn, en
eski bask tekniklerinden biri olduunu biliyoruz. Bat sanatn da Gravr (ukur bask)
tekniklerinin tarihsel srecin de, sanatlar arasnda ki farkl teknik uygulamalarn
aratrp Trk bask sanat tarihi iinde ki etkilerini eserlerinde irdelemeliyiz.
ukur Bask da yer alan kuru kazma ve slak kazma tekniklerin tanmn ve
alma yntemlerinde yer alan bulgulara deinmeliyiz.
1.2.Ama
Gravr sanat estetiksel dehann en olumlu baarlarndan biridir. Sanat tm
olanaklardan yararlanarak yeni ve zgn bir bask elde eder. Resim sanat iin zenginlik
ve derinlik sreci olan gravr, sanatnn yaamsal izdmnn grntsel (ok
boyutlu) konularn bir incelik ve yalnlk szgecinden geirerek, gizemli armlarla
dolu, salam bir biimde anlatm dili olmutur.
Gravr (ukur bask) teknikleri balkl konunun seilmesindeki ama, Trk bask
sanatna ve eitimimize katk salamasdr.
Gravr (ukur bask) teknikleri balkl konunun kavramsal almalarma katk
salayacana inandm iin bu konuyu yksek lisans tezi olarak setim.
Bu almann en byk blm Gravr (ukur bask) Teknikleriyle ilgili
sanatlarn almalar, ilgili rnek incelemeler ve tekniklerin anlatm zerine
olacaktr. Bunu yaparken de deiik bulgularn aktarlmas temel amalardandr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
17/106
3
1.3.nem
Bat sanatn da Gravr (ukur bask) tekniklerinin oluum srecini inceleyip Trk
bask sanatnda ki etkilerini grmeliyiz.
1.4.Snrllklar
Gravr (ukur Bask Teknikleri) sanat konu balkl tez u maddelerle
snrlandrlmtr.
Gravr ( ukur Bask Teknikleri ) Sanat Tarihesi ile snrlandrlmtr.
Gravr (ukur Bask Teknikleri) Sanat Teknik bilgi ile snrlandrlmtr.
1.5.Tanmlar
ntaglio (ukur Bask) : Bu bask trnde, metalin ukurlatrlm yerlerineboya doldurulur; yksek ksmlar temizlenir ve pres araclyla kada aktarlr.
Etching (Aside Yedirme): Asitle yaplm oyma
Aquatint (Leke Bask): Bakr levhay asitle yedirme teknii
Mezotint (Siyah Tarz) :Syrc ve mskalalarla yaplan kuru kaz teknii.
Eau-forte: Aside yedirme teknii
Xylographi: Ahap oyma baskteknii
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
18/106
4
1.6.Ksaltmalar
a.g.a: anadolu gzel sanatlar akademisi.
bkz: baknz.
res: resim.
t: tablo.
san: sanat.
s: sayfa.
1.2.ARATIRMA YNTEM
1.2.1. Aratrma modeli
Aratrma alan yazn taramas ve uygulamaya yneliktir.
1.2.2. Veriler ve toplanmas
19. yzyln ba ile gnmze kadar gelen sre iersindeki Gravr (ukur Bask
Teknikleri) temel alnacaktr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
19/106
5
BLM II
2.1. GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH
Madeni levha yzeyine desen ve kabartma (relief) oluturacak ekilde eitli ara
gerelerle izilmesi oyulmas ve derinletirilme ilemlerine Gravr (ukur bask) denir.
Sert bir yzeye izgiler oyarak desen yapma anlamna gelen kaz resim (intaglio),
sanatn en eski tekniklerinden biri olarak kabul edilmitir.
lk nceleri kaya, boynuz, kemik gibi sert malzemelerin stne sivri aletin
ekilenmesiyle oluan izgiler gnmzde madeni levha zerine elik kalemin
oluturduu izgilerle ayn olduu grlmtr.
Tarih boyunca metal ustalar silah, zrh, at koumlar, eitli ev eyas ve tak
gibi altn, gm veya bronzdan yaplm deiik madenleri sivri aletlerle oyarak
sslemilerdir. Yine bu sanatlar oyduklar metallerin zerindeki ilerin etkisini
grebilmek iin bunlar nce yumuak kil zerine basmlardr. Glbn, (1979: 72).
Bylece bask yntemlerini ilkel de olsa bulduklar sylenebilir. Asl bask sanat ise
kdn bulunmas ile balar. Kdn bulunuu ile bu gnk bask sanatnn temelleri
atlp dolgun el yaps ktlarla youn siyah mrekkep gibi malzemelerle yaplan
basklar elik kalem ile alan ustalar iin yepyeni bir anlatm sanat olmutur.
15. yzyln Avrupasnda baz lkelerinde ilk kez hangi tarihte bask yapld
bilinmiyor. Bu devirden kalan baz rneklere bakacak olursak tahta basknn, metalden
daha nce, asitle yedirme tekniinin ise bu iki teknikten daha sonra olduu
grlmektedir.
Bask iin madeni levha oyma ynteminin ilk olarak bu devirde metal
oymaclnn ustalar olan kuyumcular tarafndan gelitirilmi olduu sylenir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
20/106
6
Yine bu devirde Almanya ve talya'da kullanlan kalburlama (Crble) metoduyla
madeni levhalarn zerinde saysz noktacklar meydana getiren bir teknik uygulanmt.
Bu oyuklar ekile vurularak yaplyor ve boyanan levhann zerinde oluturulan
oyuntular beyaz, dier ksmlar siyah kt grlmt. Zaman iinde ayn levha bu
defa metal zerinde oyulmu yerler mrekkeple doldurulup, yzeyi temizleyerek
basldnda oyulmu olan yerler siyah, dier ksmlar beyaz kt uygulamalar
sonucunda elde edilmiti.
Bu tr bask ukur basknn kaynan oluturur. Bu tr basklar yapanlarn
sanat deil bilakis asil kiiler ve kilise emrinde alan zanaatlar olduunu
sylemekte fayda vardr.
Dier bir kaz resim tr 15. yzyl 'da Nieollo'dur. Bu teknikte bakr, gm ve
altn levha zerindeki oyuklar siyah kimyevi bir madde ile doldurularak yzeyde siyah
beyaz deerler elde edilmitir. Antonio Pollaiuolo 15. yzylda bask sanatnn ilk
byk sanatlarndandr. elik kalemi (Burin) ustalkla kullanmtr. Pollaiuolo, glge
a aldrmadan volm verme abasn gtmtr. Figrler Espasa balanmayan sert
bir izgi ile evrelenmi, ortaya kan bu yzeye sonradan eik taramalar ilave edilmi
ve bunlar glge k salamaktan ok figrlere heykel grnm vermitir. Bu anlay o
devirde balayan Rnesans akmnn etkisiyle sanatlarn eski Yunan ve Roma
Heykellerine duyduklar ilgiden domutur.
Almanya'da kuyumcu ve metal iilerinin nderlik ettii kaz sanat, 15. yzyl
talya okulundan olduka farkl bir yolda gelimitir. Gotik tarz sanatnn btninceliini ve arabeskini koruyordu. Kaligrafik desen anlay nedeni ile izgi ve k
farkn iyice belirleyen apraz taramalarla dolu eitlemeler salanyordu. nce hassas
noktalamalarla yzey zenginletirilmiti.
lk bilinen kazma basklar ES iaretli usta ES diye bilinen sanat tarafndan
Almanya da yaplmtr. Onun etkisi ile bakr kazma almalarna balayan ilk byk
ressam sanat Martin Schongauer dir.(res. : 1) Schongauer de bir kuyumcunun oludur,ok sayda kazma teknii ile zgn resimler yapmtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
21/106
7
Resim 1- Martin Schongauer, 1480: St Anthony, elik kalem ,engraving 13 x 18 cm
Kuzeyli sanat, kaz resminde Gotik tekniinin en parlak rneklerini vermitir.
Bask tekniini gelitirip; canl, kvrak anlaml ve ince apraz taramalarla levhasn
zenginletirmitir. Bu sanat kendisinden sonra Drer ile geliecek olan sanatn ncs
olmutur.
Albrecht Drer (14711512) bask sanatnn en byk ustalarndandr. Tahta
bask, bakr zerine kuru kaz ve asitle yedirme tekniklerini kullanm, talya'ya
gittiinde Mantegna'dan etkilenmi, onun resimlerinden kopyalar yapmasna ramen
elik kalemle oyup basklarn ald kalp ok zengin deerlerle bambaka anlam
kazanmtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
22/106
8
Resim 2- Albrecht Drer, 1514: Melencolia, elik kalem, engraving, 24 x 18.5 cm
Gravrc olan Drer eau-forte ve xylographi tekniklerini uygulamtr. En nl
ve tannm eserleri arasnda Alegorik Anlaml, Svari-lm-eytan, Melancholia,
(res. : 2) alma odasnda St. Jerme'dir.
Drer; oran, anatomi ve perspektif sorunlaryla ilgili incelemeler ve basklar
yapmtr. Anatomi aratrmalar ve ettleri, ideal insan tipini tespit etmi olduu birok
almalarnda grlmtr. Knay, (1993: 80).
izgi, nokta ve apraz taramann btn imknlarn kullanan Drer, ayrntlar
byk bir titizlik ve incelikle oymu, doku ile renk etkisi verecek kadar ileri gitmitir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
23/106
9
nsann deimekte olan evresi, toplumun sosyal, siyasal ve kltrel olarak
deiimleri, btn bunlar karsnda insann tutumlarn, davranlarn, etkilenmelerini
konu eden Drer eserlerinde dramatik ve buruk kimi zaman isyan eden, ba kaldran bir
hava iinde resimlerini en usta ekilde yanstmtr.
Asitle yedirme teknii, bask sanat yaygn duruma gelince gravr birok sanat
tarafndan benimsenmitir. Daha sonralar sanatlar bu teknii nl gravr ustalarnn
tablo ve basklarn taklit ederek oaltmaya balamlardr. Raffaello talyada bir
gravr okulu kurarak rencilere; resimlerinin eskizlerinden gravr yaptrmtr.
17. yzyldan 20 yzyl a kadar gravr sanatnda nl sanatlarn yal boya
tablolarn kopya ederek oaltma yntemi ar basmtr. Bu arada orijinal eserlerden
kaz resim yapan sanatlarn yan sra oaltma ileminin olanaklar ile yeni metotlar
bulan ve bu tekniin daha da gelimesinde rol olan sanatlarda yetimitir. Lucas
Vosterman (15951675) ve Bolzwerts kardeler tablolar kaz resmi uygulama
olanaklarn gelitirmilerdir. Bu uralar sonunda geleneksel kaz tekniinin snrlarn
zorlayp, yeni dokular arama zorunluluu duyarak teknik bakmdan ileri bir seviyeye
ulamlardr.
Hendrik Goltzius (15581617) ise izgi dokular, apraz tarama ve noktalama
ilemleri ile saten, kadife, cilt srt gibi nesnelerin btn zelliklerini verecek kadar
oyma sanatn gelitirmitir.(res. : 3)
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
24/106
10
Resim 3- Hendrik Goltzius. 1584 , ( elik kalem ) engraving, 18 3/4 x 14 5/8 in,
Fransa'da 1. Francoisn emrinde Fontainbleu saraynda alan Raffaello okulu
sanatlar yaptklar eserlerin bask olarak kopyalarn da hazrlamlardr. Bu basklar
sonradan yetiecek olan Fransz ressamlarn etkilemitir. Claude Mellan (15981688)
talyan okullarndaki klasik model yaratma abalarndan ok nesnelerin yzeyini taklitedebilme yoluna gitmiler ve kaz resim ile portreler yapmlardr. 17. yzyl ' a kadar
oyma sanat olarak kabul edilen asitle yedirme bu dnemde nem kazanmtr. Bu
yzyla kadar genellikle sanatnn kol kuvveti ile metal levha yzeyini direkt
mdahalesi yerine asidin metal yzeyini kemirmesi ve elde edilen izgiler, anm
alanlar, sanatlara yeni alma olanaklar salamtr. 17. yzyl ve 18. yzylda
resimden oaltma yerine artk sanatnn yaratma, zgr alma sonucunda srekli
yenilikler, yeni alma olanaklar ile tekniin sanat iin kullanma ve uygulama ortamdaha yaygn bir hale gelmitir. ounlukla resimde oaltma amacn aarak kaz resim
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
25/106
11
sanatna yenilikler getiren ustalar yetimitir. Bu sanatlarn eserleri ve gelitirdikleri
yntemler gnmz sanatlarna dek etkisini gstermitir. Bu sanatlar arasnda en
byk usta Rembrandt'tr (16061609). Kulland teknik asitle yedirme teknii (slak
kaz) dr. Bu teknii kullanarak portrelerinde insan yznn etkisini artrm, dini
konularda ise kuvvetli bir k, glge yaratmtr. (res. : 4)
Resim 4- Rembrandt 1606:sann Dinsel d Asit Oyma, Etching, 24 x 18,5 cm
Sanat bakr levhann yzeyini zahmetle kazmak yerine levhay mumla rtyor,
stn bir ineyle izdikten sonra, izdii yerlerde mumu kazyp bakr aakaryordu. Peinden levhay bir aside sokmas, mumun kaznd yerlerde bakr
andryordu. izimin bu yolda aktarld levha, oyma baskda kullanlyordu. Bir
asitli oymay, t ine oymadan ayrt edilmesinin tek yolu, izgilerin incelenmesidir.
T inenin, ok zaman isteyen, zahmetli iiyle, asit baskcnn zgr ve oynak inesi
arasnda gzle grnr bir ayrm vardr. Gombrich, (1980:333).
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
26/106
12
Rembrandt' dan gnmze, 300'den fazla asitle yedirme kaz resim almas
kalmtr. Rembrandt ilk devirlerinde sadece dalama tekniini kullanmtr. Sonralar
buna kuru kaz tekniini de yapm, son dnemde ise desenlerinde kulland rahat ve
cokulu kalem darbelerini madeni levha zerine kuru ula ilemitir.
Bu devrin dier nemli saylabilecek ustalarndan Heraules Seghers (15901640)
ukur bask (ntaglio)da renk ile denemeler yapan ilk sanatdr.(res. : 5) Siyah
mrekkep yerine boya kullanm, kuma, tuval fra ile renkler ilave edilmitir. Bask
tekniinde de yeni ve deiik yntemler kullanarak bu tekniin daha zengin ve boya
resimle boy lr hale gelmesinde nemli katks olmutur.
Resim 5 Hercules Seghers 16201630 manzarakat zerine renkli bask,asit oyma -Etching, 13,2 x 18,8
Asitle yedirme ilgin denemeler yapm, bu denemelerde kendi buluu olan
vernikler ve ince ya tabakalar levhay rtp aside batrdnda yzeydeki ya, gelii
gzel yerlerden alyor ve boalan alanlar asit tarafndan kemirilip deiik efektler de
kompozisyonlar elde edilmiti.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
27/106
13
17. yzyl da ngiltere, Fransa ve Hollandada gelien kaz resim okullarnda
bask sanatna resmi oaltan ve taklit eden bir sanat dal olarak bakldnda gravrde
resim etkisi yaratacak yntemlerin aranmasna da devam edilmitir. Yumuak ve dolgun
dokular salayan leke bask (aquatint) ve siyah tarz (Mezotint) teknikleri de bu devirde
bavurulup gelitirilen tekniklerdir. Mezotint tekniini ngiltereye ilk tantan kaz resim
sanats Prince Ruperttir.(res.: 6) Bu tekniin lkesinde ok benimsenip, bask
sanatnda kullanlmas, gelitirerek ngiliz tarz (English Manner) ad ile tannmas
bu sanat sayesinde olmutur. Bu zamanla birok sanat tarafndan benimsenmesiyle
yaplan bask resimler; yal boya resim tadn veren, yumuak fonlar kazandran bask
resimler elde edilmitir.1
Resim 6 -Prince Rupert, 1619: cellat ba ,siyah leke- mezzotint 25 x 32
Rengi, siyah-beyaz valrlere aktarabilme yntemleri gelitike, fra darbelerine
kadar kopya etme olana domu ve bunun sonucunda resmin btn deerlerini metal
levhaya aktarabilmek iin birka levha yardm ile renkli bask yapma metodu
gelimitir. Daha sonra bu yeniliklere renkli tozlama (color aquatint) tekniinin
katlmas ile fotoraf basklarnn verdii deerlere yakn basklar elde edilmitir. Bu
1 Smith Chaloner, (1878-83 ): British Mezzotinto Portraits, 4 vols., London [referred to as CS
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
28/106
14
dnemde birka levha kullanarak renkli basklar elde etmeyi baaran ilk sanatlardan
birisi de Jacoues Christophe Le Blond dur.
18 ve 19 yzyllarda kaz resim sanat, asitle yedirme, siyah tarz, eitli kuru kaz
ve yeni bulunan bir eit kalkk ulu elik kalem (burin) tekniklerinin zerinde
kullanld byk boyutlardaki metal levhalarla, yal boya resme ok benzeyen
resimler yaplm ancak bu tekniklerin hemen hepsi sadece resmi taklitden teye
gitmemitir. Bu anlayn dna taan, zgn alan Goya (17461828), Aquatint
tekniini en iyi kullanandr. Bu teknik izgileri deil, glgeli yerleri belirleyip leke
oluturan teknik uygulamadr.
Resim 7- Francisco Goya,1818: Dev, leke bask- Aquatint, 29,2 x 21 cm
Goya bu yeni teknikle daha ok duygu ve tutkularn sistemlerini levhaya
aktarmtr.(res.: 7) O, nl kutsal kitap yklerini, tarihsel olaylar ya da gnlk yaam
sahnelerini betimlememitir. Dnemin toplumsal olaylarn, acmaszln, iddeti,
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
29/106
15
kiilere ve kitlelere ynelik ikenceleri, en arpc ekilde levhaya aktarm, duygu ve
ifadecilii bu basklarla oaltmay baarmtr. Daha ok kitlelerin bilinlenmesini
dayanma ve direnii simgeleyen basklar yapan sanatlarn banda gelmitir.
Resim 8- William Blake, 1762:kitap resmi, Relief Asit Oyma-Relief etching, 6-1/8 x 4-1/4
ngiltere de William Blake (17571827) (res. : 8)teknik ynden aratrmalar
yapm ve kaz resme yenilikler getirmitir. Bu sanatnn bulduu yenilik ve diersanatlardan ayran zellik, aside kar dayankl bir sv ile deseni rttkten sonra
plak olanlar aside yedirdiinde, biimlerin rlyef etkisini brakacak ekilde meydana
gelmesidir.
19. yzylda fotoraf tekniinin bulunuu ile halkn oaltma tekniine kar
doan ilgisizlii kaz resim sanatlarn yeni araylara itmitir. Bu yzyln sonunda
bilim ve teknolojinin gelimesi ve bilgiye verilen nem toplumlarda yeni deiimlereyol amtr. nsann yenidnya deerlerine olan ilgi ve tutumunun deimesi sanatlar
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
30/106
16
da etkilemitir. Bu yeni oluumlardan dolay aa ayak uyduramayan sanatlar da
olmutur.
20. yzyl'n balarnda sanatnn bireysel grne gre resim anlay ve
kurgulay deimitir. Bu dnemde James Ensor (19601949) Pierre Auguste Reuoir
(18411919) ve Georges Rouault (1871- 1958) gibi usta sanatlarn an
yeniliklerinden faydalanarak kendilerinin oluturduklar stillere eitli teknikler
kullanarak kaz resim almalar yapmlardr. 20. yzyln balarnda Jacques Villon
(res. : 9) gibi sanatlar ise yeni uygulamalara ynelmilerdir. Villon, modern kaz
resmin ncs saylmtr.
Resim 9- Jacques Villon, 1907: dalama-aquatint and etching
Fovizim ve Kbizmden etkilenen sanat 1910 da izgi alar ile kbist bir espas
oluturarak kaz ressamlarnn halen kullandklar ada bir anlayla kaz resmini
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
31/106
17
uygulamtr. Kaz resim sanat son yzylda genellikle oaltma amac iin kullanlm,
basklarn ounlukla siyah-beyaz yaplmas ve oaltlarak daha ucuza satlmas,
halkn gznde onlar, fakirlerin tablosu durumuna drmtr. Yal boya ve dier
tekniklerle yaplan resimlerin kaz resimden daha stn olduuna inanlyordu. ngiliz
asll Stanley William Hayter (res. : 10) gravr sanatlarnn grup halinde alarak kaz
resimde yeni anlatm olanaklar aramalarnn faydalarna inanm ve bu amala 1927
ylnda Paris'te Atlye 17 ad ile tannacak olan atlyesini kurmutur.
Resim 10- Stanley William Hayter, 1932: elik kalem engraving 33,8 x 47,2 cm1932
Atlye 17'nin sanatlar yukardaki anlaya kar karak kaz resim tekniklerinin
aratrlmas ve gelitirilmesi halinde bal bana bir sanat tr olabileceini
sylemilerdir. Bu dnceden hareketle sanatlar 1953'te levha yzeyinde elik kalem
ile valrlerin mekanik retimini anlamsz bularak gerektiinde yalnz bir yzey
salayabilecek bir yntem olan yumuak vernik zerene doku yapma ilemine
balamlardr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
32/106
18
Atlye 17nin sanatlarndan olan ve 20 yzyl kaz resmine teknik ynden
byk katklarda bulunan Max Ernst deiik dokular bir levhada toplayarak kolaj
yntemini uygulamtr.
Yine Atlye 17nin sanatlar ayn levhann yksek ve ukur olanaklarndan
faydalanarak renkli bask yapmay baarmlardr.
Resim 11- Max Ernst, 1949/1969 :dalama-aquatint and etching 11,8 x 8,8 cm
II. Dnya sava srasnda New Yorka tanan Atlye 17, 1950de tekrar Parise
dnmtr. Alexander Calder, Jackson Pollock, John Miro, Max Ernst, (res.: 11)
Alberto Giacometti gibi eitli uluslardan sanatlarn ve S.W Hayterin (res.: 12) kazresim sanatna getirdikleri en byk yenilik, renk veren elemanlarn iindeki ya
miktarlarndan ve oyulan levhann tmseklerinden faydalanlarak tek baskda tek levha
ile deiik renklerin bir arada kullanlmas olmutur. Sanatlarn iinde deiik
tarzlarda duygularn ifade etme yollar domutur. Deneme ve aratrmalara ak olan
bask sanatlar gnmzn en nemli anlatm yollarndan biri durumuna gelmitir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
33/106
19
Son krk yln Alman Sanatnda yer alan Gotthard Graubner, son krk yln
sanatsal akmlarn, tarihsel ve ada emeklerle kesinleen, sanatsal inancyla
yorumlamaktadr. Ik, mekn ve renk, onun sanatsal ifadelerinin unsurlarn tekil
etmitir".2
Resim 12 -Stanley William Hayter,1935: dalama-aquatint and etching 24x 18 cm
Graubner; resimde olduu gibi grafik baskda da eserinin odak noktasn tek bir
tema oluturur, bu onun renksiz aquatint tekniiyle bile gerekletirebildii resim
yapma temasdr. Burada da resimsel deerler, gri tonlarla kendilerini bildiren
durumdadr. zleyiciyi duyarl klmaya ynelik farkllaan yzey strktrleri dinginlik
yayarken transa geici ya da derin dnmeye ynelik bir tavr gerektirirler. zleyici
kendini basite resmin etkisine brakmaldr. Salt madde ve kendi ortamnn bununla
ilgili yansmasn anmsamak renkten tmyle yoksun olunduu bir durumda renge
ynelik meditasyonlar niteliinde olduu grlmtr.3
2
Gothart Graubner, (02.02.2000 ) : Sergi, Guajlar, Monotipleri, Renk Ktleleri, Alman Kltr Merkezi,Say:1, ANKARA.3Sergi, "70'li Yllarn Alman Grafik Sanat", a. g. e. s. 3.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
34/106
20
Baselitz in sanat, iki alman kltr geleneinin aralarndaki elikiden etkilenmi
bir gerilimden domutur. Baselitz in dier sanatlardan fark, geleneksel verileri
krmak olmutur. Amac; trelere saplanm bir toplumla kar karya gelmekten ok
tam anlamyla yeni, yaratc grlerin uyandrlmas olmutur.
Erken Rnesanstan bu yana Baselitz hareket eder figrleriyle birlikte, uyumlu
bir perspektif ile oluturulmu resim meknn dokunulmazlk dncesini kavramsal
dnyamzn karlklarna dntrp, bununla onlar gsz brakp ba aa ederek
nesneye kendi betimleme gcnn tesinde yeni bir tr nesnel otantiklik verme
zgrln kazandrmtr. (res. : 13)Onun nesnelere deiik ynde bakmas, bizi
resmin sanatsal objesi hakkndaki bilgimizle aramza mesafe koymaya zorlar ve
formlarla renklerin birbirleriyle olan ilikilerindeki zenginliin anlalabilirliini
glendirir. Ba aa duran bir dnyada yer ekimi anlamn yitirmitir. Baselitz,
(19651992:2).
Resim 13- Baselitz, 1974:Yazsz Aquatinta - asitle yedirme, 70 x 50 cm,
Alman sanatlar ise geleneksel deneyimlerini srdrrken yeni slup olan Neo-
Ekspresyonizm iinde zgn bask resmi canlandrmak konusunda dier sanatlar da
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
35/106
21
etkilemiler ve cesaretlendirmilerdir. Bu etkileme sonucu da Amerikal sanatlar
bask resme yneltmilerdir.
Bu etkilerden dolay, Amerikal nc sanatlar arasnda Jim Dine, David
Hockney, Jasper Johns, Frenk Stella, Roy Lichtenstein, Robert Rouschenberg,(res. : 14)
ve James Rosenquist zgn bask resim atlyelerinde alanlar arasnda yer almlardr.
Resim 14- Robert Rouschenberg, 1988:Bellini = 4, Fotogravr, 152,7 x 97,7cm, 1988.
Sanatlarn zgn almalarnda atlyelerde artma grlmtr. Bu durum
ekonomik anlamda baz kurumlar iin bir art ve rekabet ortam hazrlam ayrca sanat
piyasasnda zgn bask resim alveriini hzlandrmtr. zellikle brolar ve irketler
hem dekor hem de yatrm amacyla zgn bask satn almlardr. Bylece farknda
olmadan sanatlara, uygun retim ve gelir koullar salanmtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
36/106
22
Bu destekleyici tavra bir yenisi de 1980 ylnda New York Modern Sanatlar
Mzesinden gelmitir. Mze 1960l ve 70li yllarda yaplmtr. 23 lkeden 173
sanatnn yaptlarnn YRM YILA BAKI sergisine seilmesinin en nemli nedeni,
basklarndaki teknik uygulama ve ierik gerginliidir. Belki ressam kkenli
olmalarndan kaynaklanan bu yeniliki tavr, bu sanatlarn yaptlarnda somut
biimlemelere dnerek o dnem Amerikan bask resminde bir tarz oluturmutur.
Sanatsal kkenlerinden kaynaklanan bir tavrla yedi sanatda bask boyutlarnn
snrlarn zorlayarak, tuvale edeer bir boyut geniletmesine gitmilerdir.
Tuvaldeki renk canll, bu yedi sanatnn birden fazla bask tekniini birlikte
kullanmalar, bask resme pentr tad eklinde yansm ve bask resim farkl bir
grsellie ulamtr.
Robert Rouschenberg; 1925te Port Arthur, Texas'ta dodu. Kansas City Sanat
Enstits, Academeie Julian (Paris); Black Mountain Koleji (Kuzey Carolina) ; Sanat
rencileri birliin de (Art StudentsLeague), (New York) sanat eitimini grmtr.
Robert Raushenberg, var olan fotoraflardan oluturduu kolay dzenlemeler
zerindeki bask uygulamalaryla farkl bir tarz oluturmutur.
Bu yedi sanatdan biri de Jasper Johnsdur. Jasper Jonhns; 1930da Gney
Carolinadaki Allendalede dodu. Gney Carolina niversitesinde renim grd ve
1952de New York a yerleti. Jasper Johns, karborandum taneciklerini frayla
uygulayarak yapt mono basklarla yeniliki bir yaklam getirmitir.
Yedi sanatnn baarl almalar zel irketlerin parasal desteiyle lkede
yaylan zgn bask resim atlyelerinin oluumunu salamtr. ada sanat ortamnda
bask geni bir bak as salamtr. lk defa mono bask sanatsal anlamda bir
deerlendirmeye girmi ve birok sanat iin alma olana salamtr. Bask resim
poplerlik kazanarak tuval resmiyle baa ba yaracak duruma gelmitir.
Bu dnemin zgn bask resim adna kalc olarak brakt en nemli etki
olanak, atlyelerin saysndaki gzden karlmayacak art ve bunun eitimsel anlamda
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
37/106
23
tm lke apndaki sramas gsterilebilir. Atlyelerin adeta bir eitim kurumuna
dnt bu dnemde, uluslararas bir sanat trafii de olumutur. renci, sanat,
teknisyen, baskc, koleksiyoncu birlikteliinde bir eitim, uygulama ve deneyim dei
tokuu yaanmtr.4
Pop Arta gre popler bir kltrn klielemi formlarnn, ayn zamanda
aknlk ve ironik bir mesafe koymann da ifade edildii sanatsal bir eylem iinde
ilenmesi sz konusudur. Genelde tketim maddesi ve toplumun elence gereksinimine
olduka olumlu bir tavrla yaklayordu. Reklmlarn resim dnyalar abartl biimde
gsteriliyordu.5
Yakn gemie baktmzda grafik retiminde yeni bir aktif dneme girildii
grlr. 1990l yllarda 70li yllarn grafik piyasasndaki durgunluk almaya
balamtr. Fotoraf sanat, yeni retilen sanat trleri, medya adna yaplan gelimeler
grafik zerinde etkili olmutur. Bu gn birok sanatnn eserinde gerek hacmi gerekse
teknik incelikleri asndan bask, resim ve heykelle yarr hale gelmitir.
Yksek kaliteli ve snrl sayda retilen orijinal grafik bask almalarnn
itibarnn artmas ve bu tr almalara daha youn bir ilginin gsterilmeye balanmas
1989da Mnster Vestfalyada Atelier Limited'in kurulmasnn yolunu amtr.
Sz konusu grafik almalar, snrl sayda baslmakta, saynn 100n altnda
tutulduu bu basklarda, bask formunu sanatlar bizzat hazrlamakta ve fiyatlarn
dk tutulmasyla koleksiyonculara, kolayca orijinal eser elde etme olana
sunulmaktadr. Burada, en gelimi bask teknikleriyle byk bir sanatsal ifade gcnn
bir araya getirildii eserler iin sz konusudur.6
Gnmz basksn, yaratc alma ve sanatsal el becerisinin birlemesinden
oluan zgn grafik sanat olarak grmekteyiz. Bask, resimden farkl olarak; almada
4 Anadolu niversitesi, Anadolu Sanat Dergisi, a. g. e s: 83.5
Sergi, "70'li Yllarn Alman Grafik Sanat", 04.11.1996, Alman Kltr Merkezi, Ankara, s. 2.6 Zeitgnssische Druckgrafik (1999). "Gerek Soyutlama Arasnda ada Grafik Bask", MunsterYksek Okulu, Tasarm Blm,
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
38/106
24
dzeltmelerin yapld, iinden beenilen rneklerin seildii, bask bitinceye kadar
devam eden sre olduu grlmtr.
Resmin paralar, mutlaka btnle iliki iinde grlmelidir. zlenen yol gzde
canlandrlarak, meknn nerede ald, gr nerede engelledii fark edilmelidir.
Duyarllk insann iinde hayat bulmal, figrlerin olanaklar fark edilmeli, durum
yaanmal, resmin iinden szlerek, arkasna geilip, orada kalnarak, damakta
kmsemenin ve umudun tad kalmaldr. Gzlemenin younluu elden braklmamal,
nk yepyeni, artc olanaklar doabilir. Bildik bir resim yabanc hale gelir,
bilinmeyen tandk olur. Anlalmaya dikkat edilmelidir. Anlalmam olan her ey,
heyecansz renklerin ardnda pusudadr. Byc her an ortaya kabilir.7
Yukardaki bu szler Michael Werner Galerisinin 1982 tarihli katolounda
yaynlanmtr. Mnsterli sanat ve retim grevlisi Wolfgang Troschkenin hem
bask hem de resimleri iin yukardaki bu szleri geerlilik tar. nk akademik
eitimle sanat, kendin de ok gzel birletirmitir. Troschke, ne kendi kafasndakini
yapm, ne de akademik alanda ondan bekleneni yapma tuzana dmtr. Ayrca
almalarnda keyfilie kaan, arm gcn krelten, duygu ve dncelerin zgr
akn engelleyen bir tutumdan uzak durmutur.
Traschke artc eler kullanmtr. Bunlar iinden geldii gibi izgisel ve
lekesel tarzlarla almtr. Beklenmeyenin birdenbire grnr hale gelmesiyle yeniden
keifler ortaya kar. nk u andaki grme tarz eskiye gre farkldr. evre koullar
da farkldr ve grmeyi etkiler. Ksacas Traschkenin sanat kurgulanm, tasarlanm
bir sanat deil, bilakis insan dnceye iten bir sanattr. Bu anlay gnmzdeki resim
ve bask uygulamalarnda dier sanatlar tarafndan farkl yorumlarla uyguladklar
grlmtr.
7 Zeitgenssische, Druckgrafik, a. g. e.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
39/106
25
Resim 15- Rolf Escher, 1982: Camera Oxford, 31 x 20 cm,
Yine gndelik kullanlan malzemeler ve hi yabanc olmadmz nesneleri, i
mekna yerletiren Alman sanat Rolf Escherin (res. : 15) kulland malzemeler,
masa, birka sandalye, bavul ve konsollardr. Bu sradan malzemelerle, resimlerinde
ykler oluturabilmi, hatta malzeme hakknda da bilgi verilmi. Sanat ayn zamanda
reticiye ve kullancya iaret etmi. nsan bu resimlerde sakl olan ykleri ve
yklerde yaayan insanlar merak etmiti. Bylece sanat amacna ulamt.
Eer grafik bask ortamnda alan, sanatsal faaliyetlerle bask srecinin salad
olanaklar bir arada kullanan ve zgn sanatsal ifadelerini oluturan birka byk isim
olmasayd, bask bugn de resmi aynen kopyalamak iin kullanlyor olabilirdi.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
40/106
26
Gnmzde yakn gravr sanatlarnn dncelerini farkl anlatm biimleriyle,
deiik aralar kullanarak almalarnda grlebilir. Setikleri konularda farkldr.
rnein gndelik hayat, toplumdaki bir takm olumsuz olaylara gndermeler ya da
belirli tabularn yklmas iin gsterdikleri abalar gibi daha sralanabilinir. El becerisi
ile bask her zaman bir anlatm arac olmutur. Bu gerek izgiyle gerekse renklerle
izleyiciye sunulmutur. Sanatn geleneksel gnmzdeki gelimesi bienaller de aka
grlmtr. Nitekim 4. Avrupa Bienali de, Avrupa'daki kltrel kiiliin toplam
abasndan oluur. 2 ayr politik bloka ayrlm kta hakknda bahsetmek kolay deildir.
Buna ramen Avrupa'daki kltr durumlar kaltmsal gcn arkasndan grlm.
atmalar, kartlklar bu balamda yer alm.
II. Dnya Savandan sonra Avrupa ideolojik, ekonomik, asgari blmlere
ayrlmtr. Bat Avrupa ok abuk yeniden geliirken Dou ve Orta Avrupa lkelerinde
(Stalinism dnceyi savunan: Sertlik ve milliyetilik ar hkimiyeti, komnizmin
mutlak hkimiyeti) kltr ve diktatrlk yeniden yer bulmutur. Bu gnk Orta
Avrupa'daki sanatlarn biimsellemesinde hl bu kltrn etkileri vardr. Avrupa
sanat zel bir ynde ilerlerken toplumsal ve insanlk problemlerini de ele almaktadr.
Almanya'daki sanat ortamnn ekol ynleri klasik natralizmden, ekspresyonizme, postsrrealizme inac yaklam sz konusudur. Dou Almanya'da ise sadece natralist
ekolden izgi ekspresifine kadar hafif imaj sz konusudur. Bienal yaplrken 1980'li
yllardan itibaren izgisel grafik eserlerin ktadaki toplam grafiksel izimleri
belgelemek, ekollerine gre gstermenin gerekli olduuna inanmlardr. Grafik ise,
sunum amalarnda zgrdr ve kesinlikle belirli bir oluum sz konusudur. Bienal
yaplrken el becerisinin varlnn kantlanmasnn gerekli olduu syleniyor.
Ktalardan gelen grafiksel almalarn ounluu kesinlikle snrlandrlmamtr.
Avrupa sanatnn iinde, ok eitli eilimlerin biimlenmesi, toplumsallk,
sanatlarn yaaylar, sanatlarn evreleri, dnyann yeniden yorumlanmas yer
almtr. Yeni eilimlerin periyodik olarak devam etmesi, bireyselliin n plana
kmas, kategorilerin snrlanmas, uzmanlamas sylenebilmitir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
41/106
27
Bu bienal kapsamnda birer lkenin almalarnn yer aldn grebiliriz. Tema
ve stil olarak frsatlarn verildii bu sergide lke koleksiyonlarn, ulusal biimlenmenin
ortaya kt grlmtr.
Dou lkeleri ekonomik, politik, ideolojik, askeri gcne kar sanatlarn
sanatsal ifadelerini grmek mmkndr. Karlkl kltrel ilikilerde sanatn
snrlarnn kaldrldn ve geniletildiini yumuatldn grlm. Bu balamda
ekspresif realizm izim ifadelerini de grlebilmitir.
Avusturya sanatnda ise ierik olarak modern ve gnmze yakn izimler var.
Geleneksel ekspresyonizm ile tam anlamyla klasik modern ve bunun son ifadesi
kendiliinden boya resmi ierisinde bulabiliriz. Bat Almanya'daki sanat ortam bununla
birlikte ok ynl sanat ifadeleri, natralist stil imajlar agresif entelektel biimleri
ifade etmitir.
Fransa'daki Paris ekolnn efsanevi 17 Atlyesinden ekspresif almalar eski
sanatlardan Lapicque, daha sonraki ekspresif almalar ise Massqejier, Rebeyrolle,
Chevalier, Dewe, Chevalier ve Floch yapmtr.
spanyol sanatlar tarihsel sre ierisinde soyut mimari, inac almalar ile n
plana kmlardr. Klasik moderne oradan Pop-arta ok eitli scak renkli resim
peyzajlar grlm. spanyollarda ok renkli, renk ve k ztlklar, kiisellikleri ortaya
karmlardr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
42/106
28
2.2. TRKYE DE GRAVR (UKUR BASKI) SANATININ TARH
Trkiye topraklarnda ilk grlen gravr basklar seyyahlar ve sanatlartarafndan 15. yzyl Osmanl dneminde yaplmtr. Resim yoluyla gravr
yntemlerine bavurarak grdklerini tespit etme, belgeleme ve tantm amac ile
uygulanmtr.
stanbul grnts, antlar, camiler, sokaklar, limanlar; birok sanatnn
gravrlerinin konusunu tekil etmitir. 17. yzyl Osmanl gravrleri Cornelis Van
Bruyn, Bartlett, Tomas Allom tarafndan yaplm olup o gnn tarihsel dokusunugnmze kadar tayan belge niteliinde teye gidememitir.
Trkiye de zgn bask resim sanat, kda yaz ve resim basabilme
tekniklerinin kullanlmas ile zgn bask resimlerin de baslmas iin ilk adm atlm
oldu. stanbulda yksek bask tekniiyle ilk kitap 1493te Yahudi yazsyla baslmtr.
lk Trke kitap ise Arap harfleriyle 1729 ylnda brahim Mteferrika tarafndan
baslmtr. brahim Mteferrikann 1730 ylnda bast Tarihi Hindi Garbi isimlikitab ile resim basma tekniinin stanbulda uyguland kantlanmtr. Nurullah ve
Turan,(1980:153 ).
Ktip elebinin Cihannma adl kitabndaki haritalar da brahim Mteferrika
tarafndan ukur bask tekniiyle bakr kalptan baslmtr. Fakat 1730 ylnda brahim
Mteferrika tarafndan balatlan resim kalb yapabilme ise zgn bask sanatnn
oluumunu balatamamtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda, Yavuz ve Hamidiyezrhllarnn resimleri inko zerine elle izilmi kalplardan ofset teknii ile renkli
baslan ilk rneklerdir. Evlere, kahvehanelere aslan bu resimlerde bask resim asma
gelenei balamtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
43/106
29
2.2.1.Gzel Sanatlar Akademisi Sanayi Nefise Mektebi
Gzel Sanatlar Akademisi Sanayi Nefise Mektebi 1882de Gravrclk
(Hakkklk) blmnn almas dnlmt. On yllk aradan sonra 1892 ylnda
Fransadan gelen Stonislas Arthur Napier tarafndan eitime balanlmtr.
Kuruluundan be yl sonra Napier ayrlm yerine Nesim Efendi getirilmitir. Bu
blmde 30 yl retim yaplm fakat sanat kmamtr.
Osman Hamdi Bey tarafndan kurulan Sanayii Nefise Mektebinde gravr blm
kalp oyma tekniini reten bir atlye olmaktan teye gidememitir. Sanayi Nefise
Mektebi daha sonra Gzel Sanatlar Akademisi olmutur. Cumhuriyetin ilk yllarnda
yurtdna eitime gnderilen sanatlar tablo resmine yneldikleri iin zgn bask ile
ilgilenen sanatlara rastlanamamtr.
1937de Fransz Leopold Levy Resim Blm Bakanln stlenir. Levy kendisi
de bask resim yapar ve bask resim atlyesi sorumluluu Sabri Berkele verilir.
Bylece akademi de ilk kez zgn bask yaplacak bir atlye alr.1948de Akademi
yangnna kadar Atlye almalar yaplamamtr.
Bugn elimizde Mazhar-Olgun-Mesad Melih, Mmtaz Yener, Fethi Karaka,
Avni Arba, Kemal ncesu, Selim Turan Ferruh Baaa, Nur yem, Neet Gnal imzal
basklar bulunmaktadr. Bunlarn devam gelmemekle birlikte, ilk bask sanat rnleri
olmalar asndan nem verilmitir.
1960 yllarnda atlyelerde yeniden allmaya balanmtr.
2.2.2.Gazi resim enstitsn Resim-i blm
Gazi resim enstitsn Resim-i blm ise 19321933 retim ylnda almtr.
Malik Aksel ve Refik Epikmann retmen olarak burada grev aldklarnGrafik, yaz ve tasarm dersleri, Almanyada Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
44/106
30
Okullarnda renim grm Hayrullah rs, inasi Barutu, Sait ve Ferit Apaya
verilir. Blmden baarl Linol basklar kmtr. Nurullah ve Turan,(1980:159 ).
Fakat bu okuldan kan renciler retmen olarak yurdun deiik yerlerine atandklar
iin bu gittikleri yerlerde almalarn srdremeyerek unutulmulardr. . simleri
kalanlardan ise Cemal Bingl, Hasan Kavruk, Selahattin Taran ve smail Altnok ilk
mezunlardandr. Sonraki mezunlardan Ferit Apa, Mustafa Asler, Nevzat Akaral, Adnan
Turan: Muammer Bakr ve Mride melidir. Mustafa Aslerin 1957de Stutgartta
at ilk kiisel sergisi, 1959da Viyana ve stanbulda at sergiler lkemizin ilk
zgn bask sanat sergisini amlardr.
2.2.3.Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksekokulu
1957de stanbulda Gzel Sanatlar alannda nc bir yksek retim kurumu,
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksekokulu almtr Okul, dnemin en ileri Avrupa
Okullarn rnek alm, Trkiye ve Almanyadan seilen sanat retmenlerle
allmtr. Mustafa Asler Almanyadan dnnde burada almaya balam ve
Onun giriimi ile 1960ta zgn bask atlyesi almtr. Bask presinin biri
Akademide dieri Aliye Bergerde bulunuyordu. Okuldaki bu atlye okul d
sanatlarnn da almalarna akt. Bedri Rahmi Eybolu, Aliye Berger, Cihat
Burak gibi sanatlarn burada altklar biliniyor. Bu atlye 1960 sonras bask
sanatnn gelimesinde etkili olmutur.
Ayn yllarda Devlet Gzel Sanatlar Akademisinde de Prof. Dr. Sabri Berkel'in
ynettii atlye almalara yeniden balar. Sabri Berkele Fethi Kayaalp yardmc
olarak atanr. zgn bask sanatnn ikinci merkezi burasdr. nc merkez ise
Ankarada Gazi Eitim Enstits olmutur. Nevzat Akoral ve Muammer Bakrn
giriimi ile ukur basklar yaplmtr.
stanbul Atatrk Eitim Enstits ile zmir Buca Eitim Enstits Resim
blmlerinde de almalar yaplm ancak bask sanat asndan merkez durumuna
gelememilerdir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
45/106
31
Trk ulusu dini inanlar nedeniyle resim sanatnda kendini anlatamam kendini
resimle anlatma zlemi ekmitir. te bu zlem birikimi bask resimlere yansmtr. Bu
nedenle figratif anlatmcln, esel biimciliin ve deneyimciliin nne getiini
grlebilmitir.
2.2.4.Kurumlar arasndaki farkl oluumlar ve gravr sanatndaki deiimler
Gzel Sanatlar Akademisinin 100. Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun 25.
ylnda Akademi Mimar Sinan niversitesi adn ald ve Mimarlk dndaki sanat
dallar Gzel Sanatlar Fakltesi ad altnda topland. Tatbiki Gzel Sanatlar Y. Okulu
ise Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi oldu. Nurullah ve
Turan,(1980:161 ). Yeni kanunlarla her niversitede bir Gzel Sanatlar Fakltesi
kurulmas, bylece sanatmzda yeni atlmlar hedeflenmitir.
Ayrca bugn 25 ten fazla sanat zel atlyeleri kurmu durumdadrlar. Trk
sanatlar ada ileri dzeyde zgn bask resim rnleri ile uluslar aras sergilere
katlabilmekte dler alabilmektedir. Bu gen sanat dal resim sanatmz iinde ki yerini
hak ederek almtr.
2.2.2.1.Gravr tekniini uygulayan sanatlar arasndaki yorumsal
farkllklar
Trkiye de gravr bask teknii uygulayan sanatlar arasnda ki yorumsal
farkllklar gz nne alrsak u ekilde yorumlanabilir;
ocuksu Anlatmc Yorumcular Ds Gerek tesi Yorumcular Biimsel Kurgucular Konu-Biim Yorumcular Doku-Biim kilemcileri
Non-Figratifler Figratif anlatmclar
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
46/106
32
ocuksu Anlatmc Yorumcular: Cihat Burak, (res. :16) Aliye Berger, (res.:17) Berna Toreman, Filiz zayten, Gl Dermann resimlerinin ortak yan ocuksu
iten anlatmlardr.
Resim 16 Cihat Burak, Dev Yarasa. 30x39cm.Siyah beyaz gravr zerine suluboya guaj
Cihat Burak; yaptlarnda yozlaan deerlere eletirisel ve mizah duygusuyla
yaklamtr. Gnlk yaam sahnelerini anlara balayarak, gerekleri fantastik bir
kurgu iinde ele ald bilinen; tandk nesneleri bir d dnyasnn yaratklarna
dntrdn dev yarasa isimli gravrnde aka anlalmtr.
Cihat Burak nceleri naif sanatlar arasnda anlmasna neden olmu, iten ve
kendine gvenli resim dilini zgn bask resminde srdrmektedir. Cihat Burak
lkemizin naiflerinin veya bilinli-ocuksu ncs saylabilir. Nurullah ve
Turan,(1980:170 ).
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
47/106
33
Resim 17- Aliye Berger, isimsiz 15 x25cm
Aliye Berger; yaptlarnda konu olarak insan, ilk bakta nemli gibi grnmeyen
gnlk yaamn allm biimlerini, stanbulun eitli kelerinden grntleri ele
alm ve bunlar kimi zaman gerek, kimi zaman da fantastik grnmler iinde,
kendine zg lirik bir davurumcu anlayyla yanstmtr.
Ds Gerek tesi Yorumcular: Ergin nan, (res. : 18) Erol Dene, (res. :19) Uur stnkaya, Alaattin Aksoy ve Sabiha Eren gnln ds anlatml resimleri
ortak ynlerdir. Bir ksm ds soyutlama, bir ksm daha gereki ve iirsel ynyle
ayrlmtr.
Ergin nan'n sanatna ilikin bu aamalarnda, dier almalarda olduu gibi,
konunun bir sistem, bir dzen ve bir plan iinde gelimesine zen gsterirdi. Nereden
balamal sorusu, nan'n yeteneini biimlendiren yaamnn kronolojik ak iinde
belirlendi. Yaad sanatsal evreler ve yaam srecini belirleyen toplumsal olgular
iindeki konumunun aknda gelien sanat kimliinin belirlenmesine nesnel bir
yaklamla tank olunmaya allm.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
48/106
34
Resim 18 -Ergin nan, 1997: dalama-aquatint and etching, 40 x 50
Figrlerinde bcekler, hat yazlar ve mektuplar; duygularla alglanabilen eylerle
deerek resimsel bir anlatm dili olmutur. Ergin nann yaptlarnda gzle grlebilen
biimler ve simgeler, sanat tarihi iinde, teknik adan nemli bir yer alm .
Resim 19- Erol Dene,dalama-aquatint and etching 27 x 20 cm
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
49/106
35
Erol Dene; Fantastik ekoln ilk Trk temsilcisidir. Avrupa sanatn kopya
etmekten uzak, kendi benlii ile alan Trk ressam Erol Denein basklar, birbiri ile
kyaslanamayacak kadar gzeldir. Resimlerin de Soyut anlatm dili olduu halde,
fantastik bir karakter tayan Erolun bask resimlerinde figr n plana kmtr.
Biimsel Kurgucular: Mride meli, (res. : 20) Sleyman Saim Tekcan,(res.: 21) Hseyin Bilgin kurguda geometrik dzeyde bir biimcilie nem vermilerdir.
Bu kurguda zgn motif yorumlarn yerletirerek ayr ayr anlatmlara ulamlardr.
Mride melinin gravr teknikleri kapsamnda younlaan almalar, bu trn
lkemizde yaygnlamasna ve yeni kuaklarn bu ynde etkinlik gstermelerine yol
ac bir ilev tar. Soyut dzen emalar iinde; insan figr, onun renkli ve siyah-
beyaz basklarnda temel e olduu grlmtr.
Resim 20- Mride meli,Kuru Bir Aacn Glgesinde"47x70 Cm. Gravr
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
50/106
36
Mride meli Sanatn gravr tekniinin verdii olanaklar dorultusunda
Anadoluda yer alan eitli kltrlerin yorumu ile ada dncenin bir sentezi olarak
yorumlamtr.
Resim 21- Sleyman Saim Tekcan, 1979: Atlar ve Hatlar dkm teknii 70 x80
Sleyman Saim Tekcan: zgn bask tekniklerinin tm olanaklarn bir arada
kullanan sanat, sv asidin metali eritmesiyle oluan organik ve akkan biimleri,
yzeyde eitli derinlikte dzlemler yaratacak ve geni bir ton eitlemesiyle doku
zenginliine olanak verecek biimde baskya aktarmtr. Siyah-beyaz basklarndaysa
folklorik elerle HTT, SELUKLU ve OSMANLI sanatlarna zg eleri stilizeederek yalnlatrmtr.
Konu-Biim Yorumcular: Fevzi Karako, (res. : 22) Kadri zayten,Mehmet zer resimlerinde biimi yorumlarken, biimin konuyla ilgili tad anlatm
da arttran ortak zellikleri olduu grlmtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
51/106
37
Resim 22- Fevzi Karako, 1995: Avdan Sonra - 32x25cm
Fevzi Karako: Osmanl minyatrlerinden esinlenerek yaptlarnda at ve atl
figrlerine yer veren sanat, renk lekelerini, bu imgenin ritmik kurgusunudestekleyecek biimde kullanmtr. Karakota, imgelemsel etkinlik, kendine bir snr
izip, o snr inde zgrce dolamaktan yana olmutur. Bu snr, ayn zamanda
imgelemi sanatya zg Yapan bak asyla izilmi olan bir snrdr. izilen snrla,
nesnelerin resimsel yorumu iin Saptanan anlatm (ifade) nitelii arasnda yakn bir
iliki bulunmutur.
Doku-Biim kilemcileri: Mustafa Pilevneli, (res. : 23) smail Tremen,Gndz Glm, Devrim Erbil (res. :24) resimlerinden biim ve motif dokularndan
yararlanmlardr. Nesnelerden kan dokular resimsel soyutlukla btnlemitir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
52/106
38
Resim 23- Mustafa Pilevneli, 1984: asit oyma25x40
Mustafa Pilevneli: 1970lerde kt Anadolu gezilerinde eski uygarlklarn kltr
mirasndan, halk sanatndan ve yrenin insanlarndan etkilenmi, bu etkilerden hareketle
gerekletirdii kompozisyonlarnda doa grnmlerini, kylar, insanlar, aalar ve
balklar byk bir canllk iinde betimlemitir.
Resim 24- Devrim Erbil "stanbul"34,5x29,5 cm
Devrim Erbil: Boya resimden zgn bask resme, deiik teknikleri deneyen ve
sanat, bu deneyimlerin btnsel altnda gren Devrim Erbil'in "Anadolu
eitlemeleri" ad altnda, ortak bir kompozisyon biiminin versiyonlarn yanstan
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
53/106
39
resimleri, yresel bir duyarln yzey dokusuna dayanan rnekleri olarak, Bedri Rahmi
atlyesiyle balam olan bir etkinliin uzantlardr. Devrim Erbil, 1980'li yllardan
sonra ayn dokuyu korumakla beraber, ku srleri ve ky izlenimlerinin k efektleri
altnda titreen grntlerine arlk vererek yeni bir dnemi balatmtr.
Non-Figratifler: Sabri Berkel, kr Aysan, Halil Akdeniz in resimlerindegeometrik ve ematik bir anlatm grlr. Adnan Turan ve Ferruh Baaa nn (res. :
25) resimleri daha ok lirik bir non-figratif anlaytadr. Yaln zel ise doal hukuku
soyut biimlerle figrsz kurgular oluturmutur.
Ferruh Baaa: almalarnda genellikle nesnelerin gerekliini paralayarak,
geometrik formlar araclyla grnenin ardndakini aktaran Baaa, zellikle 1980
ylndan sonra younlaan yeni araylarnn ardndan son dnem slubunu yanstan non
figratizm ve geometrik soyutlamann derinliklerine ynelmitir. Geometrik dzen ve
kesien izgilerin bal almalar, doadan esinlenerek yapt almalar soyutu
eilimin en baarl rneklerini vermitir.
Resim 25- Ferruh Baaa, 2006 soyutlama 77 x 52. cm
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
54/106
40
Figr kaynakl soyutlama ile balayp kendi iinde geirdii evrimlerle soyut
sanatn, geometrik soyut boyutunda almalarna devam eden sanat, sanat yaamnn
her dneminde kavramlar zerinde dnmeyi ama edinmitir.
Baaann, birbiri iine geen genlerin, birbirini yatay ve dikey olarak kesen
izgilerinden oluan geometrik soyut kompozisyonlarnn dnda gvercin figr
soyutlamalar da yaam boyu rettii almalar arasnda nemli bir yer almtr.
Figratif anlatmclar: Asm ler, zer Kaba, Ali Teoman Germaner (res.:26) farkl kiisel yorumlara ulamlardr.
Resim 26- Ali Teoman Germaner, 2005: alo 53.5x79cm Gravr
ada sanatmzn nemli sanatlarndan biri olan Ali Teoman Germaner, 1960
ylnda Fransz hkmetinin, ona verdii bursla Paris e gitti. 19611965 yllar arasnda
cole des Beaux-Arts'da bulundu. Ren Collamarini 'nin atlyesinde heykel ve W. S.
Hayter' in atlyesinde gravr almt.Germaner desenlerinde ve gravr basklarnda
1970 sonrasnn konu olarak Zmrdankalar, Alonamedesenlerinin uzants olarak
ta 1980lerden beri srdrd ylan serileri yapmtr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
55/106
41
BLM III
3.1.GRAVR (UKUR BASKI) TEKNKLER
Resmedilen yaptn orijinalitesini ortaya koymada ve ayn zamanda oaltmada
en uygun yntem olan metal gravr bask iin kullanlan plaka yzeyindeki ukur
ksmlara boya ile doldurulmasna (intaglio) ad verilmitir. ntaglio szc talyanca
kesmek, oymak anlamna gelen, madeni levha zerinde gerek asitle yedirerek (etching)
gerekse bir aletle yaplan oyuntularn tmne: (ukur kaz) intaglio ad verilir.
Gln ve Fidan, (1989:8- 20).
Bu iki teknikte de levha yzeyinde oluturulan izgi ve oyuntular, bask
yapmnda mrekkeple doluturulur: mrekkep ukur ve izgilerde kalacak ekilde,
levha iyice temizlenir. Levha, silindirli bask veya kuvvetli basnla slatlm kda
basldnda, yumuam olan kt levhann ukur ksmlarna girerek orada bulunan
mrekkebi alr.
oaltma yntemiyle yaplan basklarda ve bask kalb olarak kullanlan madeni
levhalarn oyulmasnda bavurulan teknikler unlardr.
3.1.1.Kuru Kaz Teknikleri
Kuru kaz: Metal plaka yzeyine eitli oyucu, kazc, yrtc ve ezici elikaletlerle direkt olarak yaplan ilemlerin tmnn ortak addr. Gln v.d. (1989:
820).
3.1.1.1. Kuru kazma tekniinde kullanlan ara gereler
Kuru kaz tekniklerinde metal yzeyinde almak iin kullanlacak ara
gerelerin tekniklere gre farkllklar gsterir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
56/106
42
3.1.1.1.1 elik kalem (Burin)
elik ulu kalemlerle Metal levhann stn oyacamzdan elde edilen izgi
elik kalemin kestii yerler negatiftir. Burin ise: elik malzemeden imal edilmi olup,
ular, kare, paralel kenar, yuvarlak ve oval kesitlerden oluur. Sap ksm dz veya 30
derecelik bir a ile yukar dnktr. U kesitleri ise genellikle; 10,30,45ve 60 derecelik
alarla meyildendirler. Gln v.d. (1989: 21). elik kalemin birka eidi
vardr. ounda gvdenin st ksm dz oval biimlere sahiptir. Bu tip elik kalemler
yaplmas istenen izgi ve dokulara gre seilip kullanlr. Adlarn ularn zelliinden
alan bu kalemlerin yalnzca ular bilenir.
Tablo 1- elik kalem (Burin) rnekleri
a) elik kalem(burin) baklava veyakare ulu.
b) Oval ulu elik
kalem
c) Keli elik kalem
d)Yuvarlak ulu elikkalem (scorper)
e) ok ulu elik kalem,iki, ve drt izgiyi aynanda parelel olarak izeneitleri vardr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
57/106
43
3.1.1.1.2 Kuru u (Dry point)
elik safir veya elmas cinsinden sivri bir ucun tahta veya madeni bir gvdeye
yerletirilmesiyle yaplabilir. Teknolojinin gelimesiyle gnmzde eitli modellerde
t kalem bulunur.
t. 2- Kuru u (Dry point) rnekleri
3.1.1.1.3. Mskala (Burnisher)
Mskala, levha zerindeki istenmeyen hafif izgileri ezerek silmee ve przlyzeyleri parlatmaya yarar. Sivri ucu hafife yukar doru kalkk, gvde kesiti oval olan
elik bir alettir. Silme srasnda srtnmeyi kolaylatrmak iin, silinmesi istenen ksm
makine ya ile yalanr. Aletin uca yakn yuvarlak karn, itme hareketi ile silme ilemi
yapar.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
58/106
44
t. 3- Mskala (Burnisher) rnekleri
3.1.1.1.4. Syrc (Seraper)
Syrc, kenarlar keskin, u ksmna doru sivrileen ve kesiti gen olan elik
bir alettir. Genellikle yzeylerinin ortasnda oyuklar vardr. lkemizde raspa ad ile
tannr. Syrc, levha yzeyinde, elik kalemin izgi bitimine brakt apaklarn
alnmasnda, istenmeyen izgileri syrarak yok etmede, kullanlr.
t. 4- Syrc (Seraper) rnekleri
3.1.1.1.5.Dili bak (Wiegeesen)
Kuru leke kaz ( mezzotint ) tekniinde kullanlan ahap sapl, yumuak bir
eimle keskinletirilmi kavisli az, birbirine yakn yiv ve setlerden oluan bir baktr
Dili bak, metal plaka yzeyine bastrlarak saa ve sola sallandnda yzeyde
ince noktacklar dizisi brakr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
59/106
45
t. 5- Dili bak (Wiegeesen) rnei
3.1.1.1.6. Dili kalemler (Roultt)
Dili kalemler ise: zeri nokta, dikey ve apraz izgilerle oluturulmu,ekseninden geen sapa monte edilmi, kolay dner bir silindirdir. Metal levha
yzeyinde oluturduu dokular kalem ii grntsn hissettirir. Dili kalemler
silindirik ve konik formda olanlar da vardr.
t. 6-Dili kalemler (Roultt) rnekleri
3.1.1.1.7. engel u (Drowtool)
. Kvrk olan keskin ucu, ekme hareketi ile levha yzeyini kazmaya yarar. Levha
kesme ileminde kullanld gibi rastlantsal izgilerin dier bir deyile denetimi
olanaksz izgiler iinde kullanlr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
60/106
46
3.1.1.1.8. Tel fra
nce ve yumuak metal tellerden yaplm olmaldr.Metal levha yzeyinde ki
oyuk ksmlarda biriken apak ve kirlerin temizlenmesinde kullanlr.
3.1.1.1.9. Ee
Levha kesildikten sonra kenarnda kalan apaklar temizlemek iin kullanlr. nce
dili olmaldr.
3.1.1.1.10. Elektrikli motorlar
Sanatnn rahatlkla kullanabilecei elektrikli aralar, kuyumcu ve kalplarn
kulland spiral frezeleri intaglio ( ukur bask ) tekniklerin de metal levha zerine
istenen almay rahatlkla uygulanr.
t. 7- Elektrikli motor rnekleri
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
61/106
47
Bu motorlarn mandrenlerine ve pyasemenlerine inceden kalna farkl
numaralarda retilmi eitli oyma ular taklarak, sanatnn metal levha zerinde
daha deiik dokular, temiz izgiler ve deneysel almalarnda etkili olur.
Bu motorlardan tepkimeli olanlar, metal plaka yzeyinde noktacklardan oluan
dokular meydana getirirler.
Dner motorlara ( matkap ) , matkap ucu raspa, klavuz spiral ta ve yuvarlak tel
fralar taklrken tepkimeli motorlara sadece kazyc ve kesici ular taklr. Elde etmek
Ayrca dner motorlara ya keesi 8 polisaj keesi 9 taklarak metal plakann yzeyini
parlatmak mmkndr. Bu aralar daha ok kark teknikler iinde kullanlmas daha
olumlu sonular verir.
3.1.1.1.11. Metal levhalar
Metal gravrde zellikle ukur (intaglio) baskda en ok inko, bakr, alminyum
levhalar kullanlr. inko ilenmesi kolay olduu iin kalp olarak tercih edilir.
Bakr levha: Kuru kaz ve slak kaz tekniklerine uygun olmalar nedeniyle, bakr
levhalar, sanatlar tarafndan en ok aranan malzemelerdir. Bakr kolay ilenebilirlii
ve yksek bask kalitesinden dolay tercih edilir.
inko levha: inko levhalar, molekler yaplarndan dolay kuru u ve elik
kalem gibi aralarn kullanlmasna elverili deildir. O yzden kalbn yzeyine mum,
gres ya, inceltilmi katran srlp konmaldr. inko levhalar ucuz ve asit iinde
abuk yenmesiyle ok renkli bask yapan sanatlar tarafndan tercih edilir.
Metal levhalar sanatnn almak istedii boyutlarda olmayabilir. Bu nedenle
metal levhalar engel u, elik kalem ya da giyotinle kesilmelidir.
engel ula kesmek: Kesilmek istenen metal levha nce kesilecek yerindenizilir. Metal bir cetvel, levhann kesilecek ksm zerine konur. Her iki ucundan
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
62/106
48
ikence aletleri ile masa kenarna sktrlr. engel u, cetvel paralelinde ve levhann
uzak ucundan balamak zere bastrlarak ekilir. Kesme ilemine girilir. Kesme
srasnda levhadan engel ucun hareketi boyunca ince bir tala kalkar 1012 kere
denenir( Bu ilem levha kalnlnn yarsna kadar derinleene dek srdrlr).Levhay
ters evirip derin oyulmu izgiyi ters evirerek masann keskin tarafna getirilerek
levha aa yukar yaplarak ikiye ayrlmas salanr.
elik kalemle kesmek: elik kalem de engel ula yaplan uygulama aamalarbirbirine yakndr. Kesilecek levha boyunca ayn izgi zerinden birka kez
geirdiimizde elik kalemin oyduu derinlik, plaka kalnlnn yarsn bulur. engel
ula kesme ynteminde olduu gibi levha ters evrilerek levha ikiye ayrlr.
t. 8- Metal plakann elik kalemle kesilmesi
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
63/106
49
Giyotinle kesmek: Metal levha giyotinle kesmek daha dorudur. Levhakenarlar przsz ve gnyeli kesildiini grlr. Giyotinle levha kesmek iin: giyotinin
tablasna levha yerletirilir. Levha istenen llerde kesilir.
Metal levhann dzgn olmayan ekillerde kesilmesi: Sanat metali dzgnolmayan ekillerde keserek deneysel bask almalarnda uygulayabilir. Metal levhay
kesmeden nce desen izilir. Metal levhay kesmek iin: metal el makas (ince plakalar
iin ) fazla kesilmesinde kl testeresi kullanlabilir. Kark ekillerin kesilmesinde kl
testeresi kullanlmaldr. Dekupe edilmek istenen ekil kalem ile plaka zerine izilir.
izgiler hassasiyetle takip edilerek kl testeresi yardmyla kesilir. Ancak izgiler plaka
kenaryla birlemeyip plakann iinde kalyor ise plakann iinde bir yer delinip testere
buradan geilerek kesme ilemi gerekletirilir.
Nitrik asit aracl ile Dzgn olmayan ekillerin kenarlarnn ptrl yaplabilir.
Plaka yzeyi asfalt lak ile rtlr ve metal bir u ile istenen ekil, lak syrlarak izilir.
Kesilerek ekil belirlendikten sonra plaka asit banyosuna yatrlr. ya da drt lek
su, bir lek nitrik asit tarafndan izgi boyunca keltilerek istenen ekil kesilmi olur.
Levha iki saat sre sonunda asit tarafndan yenmek suretiyle istenilen ekil elde edilmi
olunur. Elde edilen levhann entikleri syrc veya trp ile dzeltilebilir.
Metal levhann kanallarnn pahlandrlmas: Levha kenar, bask kdn vekeeyi yrtmamas iin kalbn kenarlar da doru meyilli olarak pahlanr. Metal levha
ilk ce ikenceye sktrlr. Levhamz sktrrken ikenceye dikkat edilmelidir.
Levhamz zedelenebilir. kence ve metal levha arasna bez konarak korunabilir.
Pahlama iin ee gerekir. Kalb pahlamak iin ee ile kenarlarndaki trtrl yerler
temizlenir. Daha sonra zmpara kd ve burnister ile pahlamada plakay dzeltmek
iin kullanlr. Kalp kenarlarnn ular sivri olduu zaman o ksmlar hemen
yuvarlatlmaldr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
64/106
50
t. 9- Metal plakann kanallarnn pahlandrlmas
Metal plakann yzeyinin temizlenmesi: Madeni levhalar satn alndklarndazerlerinde bulunan koruyucu ya iyice temizlenmelidir. Amonyak veya sirke, bu
ilemi kolaylkla gerekletirir. Levha zerine konan bir kak tebeir tozu, sirke, mavi
ispirto ile bulama yaplr ve levha yzeyi bu bulamala iyice silinir. Temizleme iin bu
malzemeler bulunmazsa levha asetik asit ya da bir l nitrik asit ve on iki l su
karm ile yaplm zayf asit banyosuna yatrlr. Bu ilemde levha ya ile birlikte
biraz parlakln kaybedebilir. Levhann yadan iyice arnp arnmadn anlamak iinsu ile deney yaplr. Su levha zerinden akarken iri damlalar oluturarak akyorsa, yan
iyice temizlenmedii anlalr ve ayn ilem tekrarlanr. Temizlik yapldktan sonra
levha ktla silinir ve kurutulur.
Levha yzeyinde ezilme ve izilmeler var ise nce 400 nr. Sonra 600 nr. le
zmparalanmaldr. Zmparalama ilemi yatay ve dikey olmak zere iki ynde sk
hareketlerle yaplr. Daha sonra su ile ayran kvamnda kartrlm tebeir svs, plaka
yzeyine dklerek bir bez yardm ile sv grileip svanana kadar yzey ovulur. Bu
vastayla plakann hem ya, hem de zmparann yzeyde brakt metal tozlar
temizlemi olur. Bu ilemden sonra plakann yzeyi su ile ykanr. Levha yzeyinin
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
65/106
51
yadan arnp arnmadn anlamak iin, plaka akan suyun altnda tutulur. Su plaka
yzeyinden akarken iri damlalar oluturarak akyor ise yan iyice temizlenmedii
anlalr. Tebeirli sv ile silme ilemi ayn ekilde yinelenir. Temizlik yapldktan
sonra plaka, iici bir kt ile veya stlarak kurutulmaldr. Aksi takdirde plakann
yzeyi okside olur.
t. 10- Metal plakann yzeyinin temizlenmesi
Bir kak tebeir tozu, sirke, mavi ispirto ile bulama yaparak parlatlr. Parlatlan Bir
kak tebeir tozu, sirke, mavi ispirto ile bulama yaparak parlatlr. Parlatlan levhalarn
yzeylerinin koruyucu lak iyi tutmas iin levhalar % 5 nitrik asit ile hazrlanan asit
banyosuna atlr. Birka saniye tutulup levha su ile temizlenir. Bakr levha iin l
slfrik asit (H2SO4) ve l su bileimi ya da 16 orannda nitrik asit ve su
kullanlarak levha temizlenir. Daha sonra su ile alkalanr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
66/106
52
Plaka yzeyi parlatlmak isteniyorsa, Trablus ta, tozu veya st kmr tozu
kullanlr. Daha ok parlak yzey elde edilmek istenir ise parlatc kaol veya gm tozu
ile ovulur. ok titiz almalar iin ya keesi ile plaka yzeyi polisaj yaplarak daha da
parlak yzeyler elde etmek mmkndr.
3.1.2.elik kalem ile kaz teknii (burin)
eitli elik ulu kalemlerle metal levha yzeyinde, direkt kazma ileminde
dzgn ve derin izgiler elde edilebilinir.Bu teknikte elde edilen izgiler temiz kenarl,
net ve muntazamdr. elik kalemin ularnn zelliklerine gre deiik izgi deerleri
alnabilir. elik kalemi levha yzeyinde dikletirerek derin ve kaln; levha yzeyine
doru yatrarak da ince ve hafif izgiler elde edilir. Zor bir teknik olan elik kalem
kazs ustalk ister. Uygulama amasnda bakr levha tercih edilmelidir. Bakrn oymaya
uygun sertlii ve alamlar kuru kaz teknikleri iin tercih edilen metaldir. Bakrdan
daha sert metal de kullanlabilir. inko ise kuru kaz teknikleri iin uygun deildir. Baz
ksmlar sert baz ksmlar yumuaktr.
elik kalemle kaz yapmak kolay olmad gibi, metal levha zerine elik kalem
tekniini srasyla yapmak gerekir: nk elik kalem kazs ile metal zerine istem d
derin izgiler oyulursa sonuta bask kalitesini etkiler.
elik kalemin kontrol: Sap avu iinden geecek biimde, ba ve ortaparmak arasnda tutulur. aret parma da plaka yzeyinde elde etmek istediimiz
derinlie gre bastracak biimde kalem ucunun zerinde durur. Bu tutu kalemin tam
kontrol edilmesini salar.
stenilen izgi derinliinin verilmesi: izgi yapm srasnda elik kaleminplakaya doru itildii kadar, plakada elik kaleme doru ekilmelidir. Sa el elik
kalemi kullanrken, sol elde alem ucunun karsna gelmeyecek ekilde plakay yandan
tutarak eik ve dairesel izgilerin kaznmasnda plakay evirir. Bylece izgilerin
kaznmalar kalemin dn yerine plakann dn ile yaplmas izgilerin daha
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
67/106
53
dzgn olmasn salar. tme srasnda plakadan talalar kalkar, syrc ile alnmaldr.
Oysa boya verme srasnda boyay tutar ve kd da yrtabilir.
Ayn yntem haval oyma kalemleri (madrenlerine )eitli elik ular taklarak
metal levha zerinde de uygulanr. Haval oyma kalemleri sanatya eliyle g
uygulamasna olanak kalmadan rahatlkla metal levha zerinde almasna kolaylk
salar.
t. 11-elik kalem ile kaz teknii
3.1.3.ne kaz teknii (dry point)
Bu teknik bask sanatna yeni balayanlar iin en uygun tekniktir. Kuru u ad
verilen sert ve sivri ineyi andran bir u kullanlr. Madeni levha yzeyine direkt
kazma yntemiyle sert u, metali izgi boyunca iki yana yar. Sert ucun itmesi ile
meydana gelen ylma levhaya boya verilince boyay tutar. Levha temizlendiinde sert
ucun oluturduu apaklar belli miktarda boyay muhafaza eder. Levha basldnda
eitli deerlerden oluan bir izgi elde edilmi olur. Burada nemli olan nokta baskdameydana gelen izgi elde edilmi olur. Burada nemli olan nokta, baskda meydana
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
68/106
54
gelen izgiyi ukurlarn deil, kenarlarndaki yntnn oluturduu deerlerdir. Levha
yzeyine desen verirken ucun levhaya olan asnn deitirilmesi sonucunda izgi
yapsnda zengin eitlemelere yol aar. Ayn ey elik kalem kazs iin de geerlidir.
t. 12- ne kaz teknii(dry point)
3.1.4.Kuru leke kaz teknii (mezotint)
Baskda siyah tarz, inko plaka yzeyinden ziyade bakr levha zerinde
uygulanmas daha olumlu sonular verir.
Baskda siyah kadife izlenimini veren zengin koyu alanlar elde etmek iin levha
zerinde bol miktarda mrekkebin kalmasn salacak noktacklar, dili bak
(mezzotint) aleti ile uygulanr. Bu nokta dizilerini meydana getiren dili ban ucunda
birbirine yakn yiv ve setler bulunur. Alet dik tutulup bastrlarak ileri gerisallandnda, bak ucunda yiv ve setlerin bitimi ile oluan dilerin izi, noktacklar
halinde bakr yzeyine yaylr. Nokta kenarlarnda oluan ynt zerrecikleri mrekkebi
tutarak youn ve zengin koyu alanlar elde edilmesini salar. Bu teknikte bakr levha
dili bak aleti ile nce belli bir ynde olmak zere sk nokta sralar ile kaplanr. Daha
sonra zt ynde ikinci nokta rts levhay kaplar. Bu ilem dik, yatay, yan olmak zere
deiik ynlerde sekiz kere tekrarlanr. Bylece levhann tm yzeyi ok sk nokta
dokusu ile rtlm olur. Beyaz veya eitli tonlar elde etmek iin de syrc veya
mskala yardm ile noktacklar yok edilir ya da hafifletilir. alma srasnda
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
69/106
55
stenmeden yok edilen noktacklar, dili makara ile tekrar konabilir. Glbn,
(1979: 21).
Baa doksan derece aparat balanarak, kol zemine dayanmadan ilem aynen
uygulanacak olursa, nokta tarama ilemi ok daha kolay ve yorulmadan yaplabilir
t. 13- Kuru leke kaz teknii(mezotint)
3.2.Asitle indirme teknikleri (etching)
Madeni levha zerindeki eitli verniklerin kaznp yrtlmasyla yaplan izgi ve
dokularn asitler tarafndan kemirilerek oyulmas ilemine slak kaz denir. Bu ilemde
madeni levha aside dayankl bir vernik veya asfaltla kaplanr. Kuruduktan sonra eitli
sivri aletlerle desen levha zerine ilenerek verniin altndan kan madeni ksm asit
banyosunda kemirtilir. ndirgeme ilemi tamamlandktan sonra levha yzeyi asfalt ve
vernikten temizlenir sonra boya verme ilemine geilir.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
70/106
56
lk bakta kolay gibi grnen slak kaz tekniinin o derece zordur ki, sanatlar
kendi aratrma ve deneyleri ile bu teknie yeni boyutlar kazandrabilir. Bu ilem iin
kullanlan malzemelerin her biri ayr etki vermeye yeterlidir. Bunun yannda deiik
asitler, bu asitlerin kuvvet dereceleri, levhann asit iinde kalma sresi ve s dereceleri,
desenin oluumunda deiikler yaratr. Btn bu olaslklara vernik eitlerinin, ara
gerelerin verdii zellikler eklenirse, bu tekniin sanatya verdii sonsuz aratrma
ola sklar salar.
3.2.1.Ara ve gereler
Kuru kaz tekniklerinde kullanlan ara ve gerelerin hemen hepsi asit ile indirme,
teknik niteliklerine gre kullanlabilirler
3.2.1.1. ne kalem
Mandren ulu saplara taklm herhangi bir sivri elik u (gramofon inesi),sivri
dili aletleri gibi t kalem olarak, levha zerine kaplanm olan vernii yrtp metali
izgiler halinde ortaya karmaa yarar. Levha zerinde rahat ve devaml izgi
yapabilmek iin bu ular krletilerek sivrilii krletilerek sivrilii giderilir. eitli
baklar, jilet ve benzeri aletler, yaplarnn zelliine gre, levha zerindeki vernii
kaldracandan teknik ynden desene byk katklar olur. Sanat, deneyleri
sonucunda desenine uygun aralarn seimini yapar. Bu aletle oyulmu levhalarn elde
edilen baskya izgisel dalama ad verilir.
3.2.1.2. Oval u (echoppe)
elik ucu eik ve oval kesitli bir kalemdir. Vernikli levhalar zerinde kullanlan
bu kalem izlemini uyandrr. izim srasnda oval u parmaklarla evrilerek devaml
izginin, inceli, kalnl oluumunu salar.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
71/106
57
3.2.1.3.Fralar
eitli kalnlktaki fralar, verniklerin levha zerine yaylmasna ve Desenlerin
izilmesine arac olur.
3.2.1.4.Lak merdaneleri
Kat ve yumuak lak plaka yzeyine yaymak iin yaplm olup, scaa kar
dayankldr. 6 cm apnda,15 cm boyunda bir silindir zerine, yzeyi dzgn dri
geirilmitir. Silindiri rahata dnebilecek biimde iki bandan kavrayan bir sapa
monte edilmitir.
t. 14-Lak merdaneleri
3.2.1.5.Tozlama dolab(acuatinta dolab)
Tozlama dolabnn taban boyutlarnn 60 x 60 cm olmas idealdir. Ancak dahafarkl boyutlarda da olabilir. Alt tabannn 8 cm yukarsna gen kesitli ubuklarn
kesi yukar gelecek biimde sra sra yerletirilir. Plaka konacak yerin zerine
plakann giri, kn engellemeyen ekilde bir kap yaplr. Dolabn demesine kg
reine tozu veya asfalt tozu veya reine ile kartrlm asfalt tozu yaylr. Bu toz
tanecikleri ya bir pskrtme aleti ile Altan pskrtlerek ya da tozlama dolab ters yz
edilecek tozlarn her tarafa umasn salayacak biimde ina edilmelidir. Glbn,
(197930)
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
72/106
58
3.2.1.6.Laklar
Metal levhay aside kar koruyacak olan rt eitleri vernik diye adlandrlr.
Verniklerin ounluu balmumu, asfalt, reine karmndan oluurlar. Asfalt aside
kar kuvvetli bir koruyucudur. Balmumu ise ok yumuak olduundan saf olarak
kullanlmaz. En sert koruyucu olan reine, alkolde eritilip kullanabilirler. Bu
malzemenin eitli llerde karm, en kullanl vernikleri meydana getirilir.
Fidan(198931)
Kat lak Sv lak Saydam lak Yumuak lak (vernis maou) Asfalt lak Gomalak(sechel lak) ekerli lak(lift ground)
3.2.1.7.Asitler
Asitler ok tehlikeli malzemeler olduklarndan kullanm annda kullanmdan nce
ve kullanmdan sonra ok dikkatli olmak gerekir
3.2.1.7.1.Nitrik asit
Asitler iinde en kuvvetli olan ve ok kullanlan nitrik asittir. Yedirme teknikleri
iin saf nitrik asit kullanlmas gerekmez. Sanayide kullanlan kaba nitrik asit gravr
levhalar iin uygun bir eriticidir. Deiik ilemler iin deiik karmlar
hazrlanmaldr.
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
73/106
59
Levha kesme ileminde kullanlan kuvvetli asit:
1 l nitrik asit4 l sunce izgiler ve tozlama (acqua tinta)teknii iin:1 l nitrik asit9 l su
3.2.1.8.Asit kuvvetleri
Asit banyosu iin en uygun malzeme 75 *60cm llerinde beyaz plastik
malzemeden yaplan, fotoraflarn kulland kvetlerdir
3.2.2. Kat ile indirme teknii
Kalp halindeki lak, ince deriden yaplm plaka zerine yaylr. nce bir lak
tabakas meydana getirilir. Lak, plakann her yerinde ayn oranlarda srlmelidir. Plaka
ocaktan alnarak soumaya braklr. Plaka souyunca lak plaka yzeyine tutucu olarak
yaplm olacaktr. Daha sonra plaka yzeyindeki lak sathn islendirme ilemine geilir.
slendirme, plaka sathn siyahlatrarak izilecek resmi grnllr hale getirmesini
salar. Ayrca lak sertliini istenen kvama getirip en ince hassas izgilerin izimi
srasnda lakta krlmalarn olumasn nler. Asitlendirme srasnda asitin izgileri
yeme derecesi daha grlr hale gelir. Glbn, (1979: 35).
slendirme: laklandrlm levhann islendirilecek yzeyinin yars darda
kalacak ekilde raf zerine konur. Plakann insan boyu yksekliinden daha fazla
ykseklikte olmas ii kolaylatrma asndan gereklidir . Plakann raftan dmesini
-
7/23/2019 TEZ-Gravr (ukur Bask) Teknikleri
74/106
60
nlemek iin raf zerinde klan ksmn zerine arlk konur. Plakann aa bakan
laklanm yar yz petrol lambas isi ile her tarafnda ayn oranda islendirilir.
slendirme srasnda alev ile lakl yzey arasndaki aralk 5 cm olmaldr. Plakann
islendirilen yar yz ocakta stlarak isin lakla birlemesi salanr. Istlan isli lak her
tarafta saydam bir grn alnca ocaktan indirilip souk demir veya bir elik zerinde
abuk soumas kolaylatrlr.
Plaka souduktan sonra is lakla tamamen birleecek ve tutucu bir hal alacaktr.
Daha sonra plakann dier yar yz ayn ekilde islendirilir. nce srlm lak tabakas
zeri iyi islendirilmi ise tabaka yar mat siyah bir grnm alr ki bu ideal olarak
hazrlanm bir lak tabakasdr. eer islendirilmi ksmda donuk, gri siyah lekeler
meydana gelmise lak fazla is alm ve yanmtr. Bu ksm asitleme srasnda asit
tarafndan tamamen yenerek plaka yzeyinde siyah lekeler meydana getir. Bu durumda
plaka laktan temizlenerek ilemler tekrarlanr. Bu teknikte de asitleme ilemi sv lak
tekniinde olduu gibi uygulanr.
Sanat iin zahmetli olan bu teknik gnmzde kullanlmamaktadr. Onun yerine
sanayide retilen asitlere dayanakl korucu laklar kullanlmaktadr
3.2.3. Sv lak ile indirme teknii
Sv lak her eit metal levha zerine uygulanabilir. Bu ilem srasnda levha eik
tutularak vernik enli fra ile ince ve tamamyla rtc bir film tabakas halinde srlr.
Fra izleri, rtme ilemlerinin dzgn olmad grntsn verebilir. Levha
kuruduka veya kurumas iin stldka verniin yzeye eit kalnlkta dalm olduu
fark edilir. Verniin kullanmadan nce kutu iinde iyice kartrlmaldr. Aksi halde
levha yzeyinde deiik kalnlklarda yaylacak olan vernik t kalemle almay
zorlatrr. Srlen verniin kurumasn abuklatrmak iin levha scak sa zerine
konur. Bu srada vernik iinde bulunan benzin buharlaacandan vernik kuruyacak ve
parlayacaktr. Verniin bzlerek atlamams iin lev