ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Aysun GENÇ
EKOLOJİK TARIMDA KULLANILABİLECEK BAZI MİNERALLER VE BUNLARIN MİKORİZA VE KOMPOST İLE AKTİVE EDİLMESİ ÜZERİNDE BİR ÇALIŞMA
TOPRAK ANA BİLİM DALI
ADANA, 2006
I
ÖZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
EKOLOJİK TARIMDA KULLANILABİLECEK BAZI MİNERALLER VE BUNLARIN MİKORİZA VE KOMPOST İLE AKTİVE EDİLMESİ
ÜZERİNDE BİR ÇALIŞMA
Aysun GENÇ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TOPRAK ANABİLİM DALI
Danışman : Prof. Dr. Zülküf KAYA Yıl : 2006, Sayfa : 66
Jüri : Prof. Dr. Zülküf KAYA Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Araştırmanın amacı, ekolojk tarımda kullanılan gübre kaynaklarının (kayaçlar, organik madde ve mikoriza) mısır ve üçgül bitkilerinin büyümesi ve besin elementleri alımı üzerine etkisinin belirlenmesidir. Araştırma, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümünde sera koşullarında yürütülmüştür. Bu amaca yönelik olarak kompost, öğütülmüş glokonit, pirit, kaya fosfatı ve onların kombinasyonlarının mikorizalı ve mikorizasız ortamda etkinlik düzeylerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Deneme, doğal verimliliği düşük, kireçli Karaburun serisi toprağında yürütülmüştür. Deneme sonuçlarına göre kompost ve glokonit, pirit, kaya fosfatı ile bunların kombinasyonları mısır ve üçgül bitkisinin kuru madde üretimini ve besin elementleri alımını önemli derecede artırmıştır. Bu uygulamalar özellikle mikorizalı ortamda önemli derecede farklılık göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Organik ve inorganik materyal, mikoriza, mısır, üçgül.
II
ABSTRACT
MSc THESIS
ON SOME MINERALS WHICH ARE USABLE IN ECOLOGIC AGRICULTURE AND THEIR ACTIVATION WITH
MYCORRHIZAE AND COMPOST
Aysun GENÇ
DEPARTMENT OF SOIL SCIENCE INSTITUE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor: Prof. Dr. Zülküf KAYA Year: 2006, Page: 66 Jury: Prof. Dr. Zülküf KAYA
Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ
The aim of study was to the determine the effects of the fertilizer sources such as rocks, organics and mycorrhizae on the growth of maize and clover plants and nutrient uptake. The experiment was carried out under greenhouse conditions at University of Çukurova, Faculty of Agriculture, Department of Soil Science.The efficiency levels of compost, ground glauconite, pyrite, rock phosphate and their combinations were tried to determine under both mycorrhizal and nonmycorrhizal condation. The experiment was carried out in the low fertile and high CaCO 3 Karaburun soil seriece.
According to the results of the trial, compost and glauconite, pyrite, rock phosphate and their combinations increased considerably the yield of dry matter and nutrient uptake of the maize and clover plants. These experiments also shown that the mycorrhizal application made a significant difference between treatments.
Keywords: Organic and inorganic materials, mycorrhizae, maize, clover
III
TEŞEKKÜR
Bu çalışma süresi boyunca yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen danışman
hocam Prof. Dr. Zülküf KAYA ve Prof. Dr İbrahim ORTAŞ’a sonsuz şükran ve
teşekkürlerimi sunarım.
Bu çalışma süresi boyunca bana yardımda bulunan (İsimler alfabetik sıraya
göre); Ar. Gör. Ahmet DEMİRBAŞ, Yrd. Doç. Dr. Ali COŞKAN, Zir. Müh.
Ebru TOPALAK, Ar. Gör. Kemal DOĞAN ve Türkan GÜMÜŞLÜ’ye
teşekkürlerimi sunarım.
Bugüne kadar ki öğrenim hayatım boyunca bana maddi ve manevi her türlü
desteği esirgemeyen aileme (Nurullah GENÇ, Bilgi GENÇ, Dilek SÖNMEZ, Ali
ihsan GENÇ) teşekkürlerimi bir borç bilirim.
IV
İÇİNDEKİLER SAYFA
ÖZ..................................................................................................................................I
ABSTRACT.................................................................................................................II
TEŞEKKÜR................................................................................................................III
İÇİNDEKİLER...........................................................................................................IV
ÇİZELGELER DİZİNİ...............................................................................................VI
ŞEKİLLER DİZİNİ..................................................................................................VIII
SİMGELER VE KISALTMALAR............................................................................XI
1.GİRİŞ.........................................................................................................................1
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR.........................................................................................4
3.MATERYAL ve METOD.......................................................................................14
3.1.Materyal............................................................................................................14
3.1.1.Bitkisel Materyal......................................................................................14
3.1.2.Mikoriza Türü..........................................................................................14
3.1.3.Glokonit...................................................................................................14
3.1.4.Pirit...........................................................................................................14
3.1.5.Kaya Fosfatı.............................................................................................15
3.1.6.Kompost...................................................................................................15
3.2.Metot................................................................................................................15
3.2.1.Temel Fiziksel ve Kimyasal Analizler.....................................................15
3.2.2.Yetiştirme Ortamının Sterilizasyonu.......................................................15
3.2.3.Saksı Denemeleri.....................................................................................16
3.2.4.İstatistiksel Analizler...............................................................................17
4.ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA........................................................18
4.1. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Verim Değerleri...............................................................................................18
4.2. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Gövde Çapı Gelişimleri...................................................................................22
4.3. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Gövde Boyu Gelişimleri.................................................................................26
V
4.4. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Kök Yaş Ağırlığı Gelişimleri..........................................................................29
4.5. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Kök Kuru Madde Ağırlığı Gelişimleri............................................................32
4.6. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Kök Uzunluğu Gelişimleri...............................................................................36
4.7. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Kök İnfeksiyonu Gelişimleri............................................................................40
4.8. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin
Besin Elementleri İçerikleri.............................................................................44
5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER................................................................................57
KAYNAKLAR...........................................................................................................59
ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................66
VI
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA
Çizelge 3.1. Deneme alanı toprağının ekim öncesi bazı fiziksel ve kimyasal analiz
sonuçları..................................................................................................17
Çizelge 4.1. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin yeşil aksam
kuru ağırlığına etkileri............................................................................18
Çizelge 4.2. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin yeşil aksam
kuru ağırlığına etkileri ...........................................................................19
Çizelge 4.3. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin gövde çapı
gelişimine etkileri....................................................................................22
Çizelge 4.4. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin gövde çapı
gelişimine etkileri....................................................................................23
Çizelge 4.5. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin gövde boyu
gelişimine etkileri....................................................................................26
Çizelge 4.6. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin gövde boyu
gelişimine etkileri....................................................................................27
Çizelge 4.7. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı
gelişimine etkileri ...................................................................................29
Çizelge 4.8. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı
gelişimine etkileri....................................................................................30
Çizelge 4.9. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök kuru
madde ağırlığı gelişimine etkileri...........................................................32
Çizelge 4.10. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök kuru
madde ağırlığı gelişimine etkileri.........................................................33
Çizelge 4.11. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök uzunluğu
gelişimine etkileri..................................................................................36
Çizelge 4.12. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök uzunluğu
gelişimine etkileri .................................................................................37
Çizelge 4.13. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök infeksiyonu
gelişimine etkileri..................................................................................40
VII
Çizelge 4.14. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök infeksiyonu
gelişimine etkileri .................................................................................41
Çizelge 4.15. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin P içeriğine
etkileri ..................................................................................................44
Çizelge 4.16. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin P içeriğine
etkileri ..................................................................................................45
Çizelge 4.17. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin K içeriğine
etkileri...................................................................................................47
Çizelge 4.18. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin K içeriğine
etkileri...................................................................................................48
Çizelge 4.19. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin Zn içeriğine
etkileri...................................................................................................50
Çizelge 4.20. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin Zn içeriğine
etkileri...................................................................................................51
Çizelge 4.21. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin Fe içeriğine
etkileri...................................................................................................53
Çizelge 4.22. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin Fe içeriğine
etkileri...................................................................................................54
Çizelge 4.23. Hasat sonrası toprak analiz değerleri (Karaburun serisi)......................56
IX
Şekil 4.16. Mikorizasız ortamda kompost+glokonit uygulamasının mısır bitkisinin
büyümesine etkisi......................................................................................35
Şekil 4.17. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin
kök uzunluğu gelişimine etkileri...............................................................38
Şekil 4.18. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin
kök uzunluğu gelişimine etkileri...............................................................38
Şekil 4.19. Mikorizalı ortamda kompost+glokonit uygulamasının üçgül bitkisinin
büyümesine etkisi......................................................................................39
Şekil 4.20. Mikorizasız ortamda kompost+glokonit uygulamasının üçgül bitkisinin
büyümesine etkisi......................................................................................39
Şekil 4.21. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin
kök infeksiyonu gelişimine etkileri...........................................................42
Şekil 4.22. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin
kök infeksiyonu gelişimine etkileri...........................................................42
Şekil 4.23. Kaya fosfatı uygulamasının mikorizalı ve mikorizasız ortamda mısır
bitkisinin büyümesine etkisi.....................................................................43
Şekil 4.24. Kaya fosfatı uygulamasının mikorizalı ve mikorizasız ortamda üçgül
bitkisinin büyümesine etkisi.....................................................................43
Şekil 4.25. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin P içeriğine
etkileri.......................................................................................................46
Şekil 4.26. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin P içeriğine
etkileri.......................................................................................................46
Şekil 4.27. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin K içeriğine
etkileri.......................................................................................................49
Şekil 4.28. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin K içeriğine
etkileri.......................................................................................................49
Şekil 4.29 Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Zn içeriğine
etkileri........................................................................................................52
Şekil 4.30. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Zn içeriğine
etkileri.......................................................................................................52
X
Şekil 4.31. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Fe içeriğine
etkileri.......................................................................................................55
Şekil 4.32. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Fe içeriğine
etkileri.......................................................................................................55
XI
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
P : Fosfor K : Potasyum ppm : Milyonda bir kısım mg : Miligram kg : Kilogram g : Gram Zn : Çinko Fe : Demir Mn : Mangan Cu : Bakır pH : Asitlik-Alkalilik Faktörü % : Yüzde
1. GİRİŞ Aysun GENÇ
1
1.GİRİŞ
Tarımda binlerce yıldır süregelen değişim, özellikle yirminci yüzyılın ikinci
yarısında teknolojinin ve sanayinin gelişimi ile yön değiştirmiştir. Hızlı nüfus artışı
ile birlikte 1960-70’li yıllarda tarımdaki hedef, yeşil devrim adı verilen politikalarla
şekillendirilmiştir. Artan nüfusu beslemek üzere verim artışı ana hedef olmuş, üstün
nitelikli ve yüksek verimli çeşitlerle birlikte sulama, sentetik kimyasal tarım ilaçları
ve mineral gübrelerin kullanımı artmıştır. Bu girdilerin yarattığı olumsuz etkiler ilk
önce yoğun olarak kullanıldığı gelişmiş ülkelerde görülmüş, buna bağlı olarak
yirminci yüzyılın başlarında geliştirilen alternatif teknikleri irdeleme arayışları
başlamıştır (Çiçekli ve Anaç, 2004). Bu amaçla yeni bir üretim tarzı, konvansiyonel
tarıma alternatif olarak ortaya konmuş ve değişik ülkelerde Ekolojik veya Organik
veya Biyolojik Tarım isimleriyle anılmıştır.
Ekolojik tarım; ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal
dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini
içermekte olup, esas itibariyle sentetik kimyasal ilaçlar ve gübrelerin kullanımının
yasaklanmasının yanında, organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın
muhafazası, bitkinin direncini artırma, parazit ve predatörlerden yararlanmayı tavsiye
eden, bütün bu olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını talep eden, üretimde
miktar artışını değil ürünün kalitesinin yükselmesini amaçlayan bir üretim şeklidir
(İlter ve Altındişli, 1998).
Çevrenin, doğal kaynakların korunması ve bozulan ekolojik dengenin
yeniden tesisi, sürdürülebilir tarım, toprağın yaşatılması, flora ve faunanın korunması
biyolojik çeşitliliğin devamı ve kimyasal kirlilik ile zehirli kalıntının da
sonlandırılması temel amaç olmuştur. Günümüzde tüm dünyada çevrenin, insan ve
toplum sağlığının korunması konusunda ülkelere göre farklı düzeylerde olmakla
birlikte büyük gelişmeler meydana gelmiştir.
Bugün dünyada sözü edilen olumsuzlukların giderilmesi ve tarım
topraklarının kaybedilmemesi için çeşitli örgütler kurulmuştur. Ülkemizde de
Ekolojik Tarım Organizasyonu adıyla kurulmuş bir dernek 1992 yılından bu yana
faaliyetlerini sürdürmektedir.
1. GİRİŞ Aysun GENÇ
2
Ekolojik tarımda farklı bitkisel ve hayvansal ürünler için farklı üretim
yöntemleri mevcut olup bunların ortak ilkeleri şunlardır: 1) Ekolojik üretim yapan
tarım işletmelerinde doğal kökenli hammaddeler kullanılarak üretim yapılmalıdır. 2)
Ham maddelerin ve diğer işletme girdilerinin çevreyi tehdit eden her türlü etkisi
azaltılmalı veya bunlardan tamamen kaçınılmalıdır. Mesela organik tarımda
kullanılacak fide-tohum, fidan vs. ilaçsız olmalıdır. 3) Toprağın işletilmesi ve
içindeki canlı faaliyetin devamı için nöbetleşe ekim ve organik gübreleme
yapılmalıdır. Bunun için çiftlik gübresi ve organik atıklardan oluşan kompost ve
yeşil gübre kullanılmalıdır. Ayrıca uygun toprak işleme aletleri kullanılmalı,
gereğinden fazla sayıda toprak işlemeden kaçınılmalıdır. 4) Ekolojik ortama uygun
dengeli karışımlar yapılarak nöbetleşe ekimde baklagillere ağırlık verilmelidir. 5)
Bitki tür ve çeşitlerinin seçiminde üretim yapılacak yerin ekolojik koşulları göz
önünde bulundurulmalı bu koşullara uygun dayanıklı tohum, fidan ve hayvan
kullanılmalıdır. 6) Zararlılarla mücadelede biyolojik yöntemlere başvurulmalıdır. 7)
Hayvansal üretimde ise ağıl ve ahırların usulüne uygun olması, beslenme ihtiyacının
mümkün olduğu ölçüde işletmeden karşılanması, yemlere kimyasal maddeler
(antibiyotikler, kilo artırıcı katkı maddeleri vs.) katılmaması gerekir. 8)
Yetiştiricilikte yem ihtiyacının karşılanmasında 1 ha alan için 1 büyükbaş hayvan
düşünülmelidir. 9) Ekolojik tarımda yeter miktarda ve yüksek kalitede gıda üretmek,
maksimum verimden önce gelmelidir. 10) Enerji kaynağı olarak güneş enerjisi ve
rüzgar enerjisi gibi doğal enerji kaynakları olabildiğince tercih edilmelidir. 11)
Ekolojik tarım işletmelerinin kazançları, imkanları üreticiyi ve çalışanlarını tatmin
etmelidir. 12) Sentetik kimyasal gübreler ve sentetik ilaçlar, depoda kuruyuculuğu
artıran ve hasattan sonra olgunlaşmayı teşvik eden sentetik kimyasal maddeler, bitki
ve hayvan yetiştirmede kullanılan hormonlar ve büyüme düzenleyici maddelerin
ekolojik tarımda kullanımı yasaktır. 13) Ekolojik tarım sentetik ve kimyasalların
kullanımını yasakladığından çiftlik gübresi, kanatlı gübresi, çiftlik ve sıvı atıkları,
saman, torf, mantar üretim artığı, organik ev artıkları kompostu, hayvansal atıkların
işlenmiş ürünleri, deniz yosunları ve yosun ürünleri, talaş, ağaç kabuğu, odun
artıkları, tabii fosfat kayaları gübre olarak kullanılabilir.
1. GİRİŞ Aysun GENÇ
3
Bitki koruma açısından ise izin verilen birtakım ilaçların yanında kükürt,
bordo bulamacı, Arap sabunu kullanılabilir.
Ekolojik Tarımda, mineral kayaçlar ufaltılarak toprağa verilir ve bu
kayaçların bitki beslemede önemi büyüktür. Topraktaki tuzluluk sorununu gidermek,
kil içeriği yüksek olan topraklarda gevşemeyi sağlamak, kireç ve yüksek pH' dan
kaynaklanan mikro element noksanlıklarını gidermek amacıyla Jips (CaSO 4 .2H 2 O),
toprak reaksiyonunu (pH) düşürmek için Leonardit ve elementel kükürt (S), toprak
yapısını düzenlemek amacıyla klinoptilolit, cüruf, perlit, vermikulit v.b. kullanılabilir
(Çiçekli ve Anaç, 2004).
Ekolojik tarım uygulamalarında bitkilerin en çok gereksinim duyduğu besin
elementlerinden biri olan fosfor elementi genelde değişik ise topraklara uygulanan
kaya fosfatının mahsul artışındaki etkinliğinin asit topraklarda, nötr ve alkali
reaksiyonlu topraklardan daha fazla olduğu genel olarak kabul edilmiştir. Fosfat
yatakları genel olarak denizel tortul kökenlidir. Yurdumuzda fosfat yataklarının geniş
bir bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesinde olup Mardin-Mazıdağ, Bingöl- Bitlis,
Aşağı Fırat bölümlerinde bulunmaktadır (Ülgen ve Alkan, 1984).
Çalışmanın amacı; Ekolojk tarımda kullanılan gübre kaynaklarının
(kayaçlar, organik madde ve mikoriza) mısır ve üçgül bitkilerinin büyümesi ve besin
elementleri alımı üzerine etkisinin araştırılmasıdır. Bu amaca yönelik olarak saksı
denemelerinde uygulanmış olan ince öğütülmüş glokonit, pirit ve kaya fosfatı
mineralleri ile organik madde olarak kullanılan kompostun mikorizalı ve mikorizasız
ortamda etkinlik düzeylerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Bu çalışmalar sonucu
kimyasal gübre kullanımının azaltılması ve bunun yerine doğal materyallerin
kullanılmasıyla organik tarım ürünlerinin yaygın olarak yetiştirilmesine katkıda
bulunulması düşünülmektedir.
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
4
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Topraktan alınanın tekrar toprağa verilmesi gerektiğini ilk ortaya koyan
Liebig’dir. Bu prensip bugünkü modern ekstansif tarımın temelidir. Bu bağlamda
kayaçlardan elde edilen minerallerin bitki beslenmesinde önemi büyüktür. İkinci
Dünya Savaşında abluka altına alınan Norveç’te bilgin Goldschmidt’in bilimsel
araştırmaları bu ülkeyi açlıktan kurtarmıştır. Potas tuzu sıkıntısı çeken Norveç siyah
mikalı mineraller kullanarak toprak verimini artırmıştır. Potasyumun en önemli
kaynağı olan toprakaltı mineralleri feldispat, mika, glokonit, lösit, nefelin gibi
maddelerdir. Bu mineraller potasyum, sodyum ve kalsiyumludur (Wegmann, 1963).
Gübreleme ve toprak iyileştirmede kompost, leonardit (Humat), hümik asit
ekstraktı, jips (Alçı taşı), tebeşir, doğal kalsiyum karbonat, yumuşak kaya fosfatı
(ham fosfat), apatit, krandalit, fosfofilit, alüminyum kalsiyum fosfat, silvinit,
karnalit, lagbeinit, kainit, kalkerli magnezyum kayacı (dolomit), epsomit, deniz
yosunu esaslı fosil kayalar, volkanik tüf, kükürt (sülfür), borat, kaya unu (granit ve
bazalt tozu), demir sülfat, demir karbonat, vermikulit, perlit, klinoptilolit, cüruf,
sodyum klorür, eser maddeler kullanılabilir (İlter ve Altındişli, 1998; Çiçekli ve
Anaç, 2004).
Leonarditte hümik asit bulunur. Leonardit, linyitin kömürleşme esnasında
yüksek oksidasyona uğramış halidir. Leonardit, topraktaki mikro floranın teşvik
edilmesi nedeniyle faydalı mikroorganizmaların artmasına yardımcı olarak bitki
hastalıklarına antagonistik etki yaparak hastalıkların çoğalmasını engeller.
Topraktaki zararlı ve zehirli maddelerin engellenmesi nedeniyle toprağa uygulanan
faydalı sporların artmasına yardımcı olur. Kök bölgesindeki salgıları teşvik ederek bu
gibi sporların beslenmesine yardımcı olur ve çoğalmasını sağlar. Bitkide köklenmeyi
arttırır (Şahin, 2003).
Gübre kombinasyonu uygulanmaksızın sadece hümik asit uygulamaları mısır
bitkisinin K, Ca, ve Mg içeriklerini azaltırken, Fe içeriğini önemli ölçüde artırmıştır
(Çimrin ve ark., 2001).
Rodale Araştırma Enstitüsü, standart tarım gübresi olmayan toprak
ıslahlarının tarımın sürdürülebirliğine etkisinin olduğunu belirlemiştir (Hall,
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
5
1998).Yüksek düzeyde organik madde ve hümik asit içeren humatlar, bitkilerin
büyüme ve gelişmelerine etkide bulunmuştur (Allister, 1987).
Kaya Fosfatı veya Ham Fosfat, P kaynağıdır. Kimyasal olarak yapılan
fosfatlardan ayrı olarak yumuşak kaya fosfatı su içerisinde çözünmez, yıkanmaz ve
bu yüzden uzun süre yerinde kalır. Bu nedenle toprağın altına işlenmesi ya da
toprağın içine karıştırılması gerekir. Yumuşak kaya fosfatını fazla kullanmak
mümkün değildir. Fosforlu gübre sanayiinde hammadde olarak kullanılan Apatit
kökenlidirler. Ham fosfatların etkinliği öğütülme incelikleriyle yakından ilgilidir. Bu
nedenle ham fosfatlar toprağa verilmeden önce olabildiği kadar ince öğütülmelidir.
Ham fosfatlardan yararlanmaları yönünden bitkiler arasında önemli ayrılıklar
bulunmaktadır. Genellikle taş yoncası, yonca ve çayır üçgülü gibi bitkiler buğday,
yulaf v.b. baklagil olmayan bitkilere oranla ham fosfatlardan daha fazla yararlanırlar.
Bu arada tek yıllık bitkilere oranla ham fosfatın etkisi çok yıllık bitkilerde daha
yüksektir. Alkali topraklarda fosfat direkt olarak tohumun altına uygulanmalıdır ya
da şaşırtma yapılmalıdır ki küçük kökler fosfatı aramak zorunda kalmasın. Bu
özellikle ilkbaharda önemlidir.
Çağatay ve arkadaşları (1973), kaya fosfatlarının öğütülerek tarım alanlarında
kullanılması halinde bitkilere yarayışlılığını tayin amacı ile yaptıkları araştırmada
asit, nötr ve alkali reaksiyonlu topraklarda sera ve tarla denemeleri yapmışlardır. Asit
ve nötr reaksiyonlu topraklardaki denemelerde, test bitkisi olarak mısır, alkali
reaksiyonlu topraklardaki denemelerde ise buğday kullanmışlardır. Bu çalışmalar,
kaya fosfatlarının asit reaksiyonlu topraklarda mahsulü artırdığını, nötr reaksiyonlu
topraklarda ise bu etkinin asit reaksiyonlu topraklara göre daha az olduğunu, kireçli
topraklarda ise herhangi bir mahsul artışının olmadığını göstermiştir. Rogers ve ark.,
(1953), toprak asitliğinin, kaya fosfatlarından fosforun yarayışlılığı üzerinde etkili
faktörler arasında bulunduğunu belirtmişlerdir. Schüller ve ark. (1975), kaya
fosfatlarının özellikle pH’sı ⟨ 4,3 olduğunda etkili olduğunu, Johnston (2000) benzer
şekilde kaya fosfatlarının ancak asit topraklarda kullanılabileceğini bildirmişlerdir.
Yağışlı bölgelerde ve toprak pH’sının düşük olduğu (pH 4’ün altında)
yerlerde etkili olan ham fosfatlar, nötr ve bazik reaksiyonlu topraklarda ve yarı kurak
/ kurak bölgelerde etkili olmamaktadır. Çünkü bu koşullarda çözünmeleri çok zordur.
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
6
Çok yağışlı bölgelerdeki asit reaksiyonlu ve kumlu topraklarda, fosfat anyonlarının
yıkanmasından kaynaklanan kayıpları azaltmak için kaya fosfatı kullanılması
önerilir.
Ülgen ve Aksu (1969) ve Yurtsever ve ark (1967), Trabzon ve Rize Bölgesi
asidik topraklarında yürüttükleri araştırmalarda ince öğütülmüş kaya fosfatı
uygulaması ile mısır veriminin arttığını rapor etmişlerdir. Kaya fosfatlarının
yurdumuzda asit reaksiyonlu topraklarda kullanılmasıyla Doğu Karadeniz ve
Marmara Bölgelerinde yetiştirilen bitkilere uygulanacak süper fosfat gübresinden
ortalama 4-10 kg P 2 O 5 da 1− hesabıyla tasarruf edilebileceği bildirilmektedir
(Aydeniz ve Brohi, 1991). İngiltere’de yürütülen çalışmalarda asit topraklara kaya
fosfatlarının uygulanmasıyla ürün veriminde tatmin edici sonuçların alındığı ortaya
çıkmıştır (Cooke,1966).
Asit reaksiyonlu topraklar dışındaki topraklara köklerden protonların dış
ortama verilmesiyle rizosferin asit özellik kazanması kaya fosfatlarının çözünürlüğü
üzerinde önemli rol oynamaktadır (Amann ve Amberger, 1984; Amann ve
Amberger, 1989; Claassen, 1990). Florida’da yumuşak kaya fosfatı, daha önceki sert
fosfat kayası maden işletmelerinin eski yerleşmiş havzalarından yüzeyden elde edilen
bir kil materyalidir ve aynı zamanda kolloidal fosfat olarak da bilinmektedir (Garrett,
2003, 2004).
Kükürt, aktif ve sönmüş volkanlar yakınında çok görülür. Ayrıca Tersiyer
çökelleri içinde Kalkerler ve jipslerle bir arada, Kil ve Bitümlü yataklarda da
bulunur. Memleketimizde en fazla Keçiborlu’da ayrıca Sard (İzmir), Honaz
(Denizli), Tendürek Dağı çevresinde bulunur (Sür ve ark., 2001).
Pirit, toprakta Fe ve S’ün primer kaynaklarını oluşturur. Pirit minerali belirli
kimyasal kompozisyona sahip doğada oluşan katı homojen inorganik maddelerdir.
Pirit, iç püskürükler, metamorfik kayaçlar ve bazı sedimentler içinde yer alır,
memleketimizde Balya’da ve Gümüşhane’de çok bulunur.
Bakteri etkinliği hem su kütlesinde hem de çökel / su ara yüzünde etkili
olduğundan, normal denizel ortamlardan daha fazla pirit oluşur (Berner, 1970; 1982).
Pirit, toprak yapısını geliştirme ve pH’ı düşürme suretiyle sodik ve kalkerli
toprakları tarıma elverişli kılmak için bir toprak ıslah maddesi olarak test edilmiştir
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
7
(Banath ve Holland, 1976). Hindistan gibi dünyanın bazı kısımlarında pirit geniş
ölçüde S ve Fe gübresi olarak kullanılmaktadır (Tiwari ve ark.,1985).
Pirit uygulamasının, pirinç bitkisinin protein oranını önemli oranda artırdığı
rapor edilmiştir (Addy ve ark., 1987). Bayat ve Kaya (1998)’de Balcalı serisinde
yürüttükleri çalışmada pirit uygulamasının buğday bitkisinin verimini %25 oranında
artırdığını belirtmişlerdir. Çukurova gibi toprakların kireç içeriği ve pH değeri
yüksek alanlara pirit uygulaması bitkinin Zn, Fe, S ve P yönünden beslenmesini
artırabilecektir (Server,1999).
Prit ve fosfat kayaları birlikte karıştırılıp toprağa uygulandığı zaman kükürt
oksitlenir ve sülfürik asit oluşturur ve fosfat kayasının çözünmesine yardım eder.
Pirit ve bazaltik tüf birlikte kullanıldığında başlangıç değerden daha düşük
pH gözlenmiştir (Ünlü, 2001).
İyi bir muz yetiştiriciliği için uygun tüf materyali sağlanarak kök bölgesi hem
gevşetilir hem de bitki besin elementlerince zenginleştirilir. Pirit katılarak hem pH’ı
düşürülür hem de Fe ve S kaynağı sağlanmış olur. Bazalt ve Andezit Tüfleri karışımı
da uygun bir ortam olabilir (Ortaş, 2005).
Jips, evaporit bir mineraldir. Deniz suyunun buharlaşması esnasında ilk
çökelen maddedir. Anhidrit’in (CaSO 4 ) su alması sonucunda meydana gelirler.
Memleketimizde Sivas çevresinde yaygın olup, jips karstına yol açar. Ayrıca zengin
yataklar halinde Çorum, Ankara, Balıkesir, Bolu, Bursa, İstanbul, Kütahya, Denizli,
Erzincan, Kağızman, Tunceli, Kayseri, Konya ve Niğde’de bulunmaktadır.
Potaslı Feldispatlar, toprakta CO 2 ’li suların etkisiyle ayrışarak K’un ana
kaynağını oluştururlar. Kalsiyumlu Feldispatlar, Ojit, Hornblend, Apatit, Kalsit,
Kireçtaşı, Dolomit, Alçı ve Kalsiyumlu Fosfatlar toprağın Ca kaynaklarıdır. Bu
minerallerin parçalanması ve ayrışması sonucunda serbest hale gelen Ca 2+ iyonlarının
büyük bir kısmı değişim kompleksleri tarafından adsorbe edilir. Dolomit aynı
zamanda Mg kaynağıdır.
Dolomit minerali, hidrotermal damarlarda gang mineraller halindedir.
Özellikle Bartın’da yaygın olup, İstanbul, Marmara Adası, İzmir, Muğla, Hatay, İçel,
Gaziantep, Konya, Malatya ve Zonguldak’ta bulunur.
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
8
Mikalar, kolay ayrışmaları nedeniyle toprağa K, Mg ve Fe katmaktadır.
Mikalar ayrıştığı zaman, bitki beslenmesi bakımından son derece önemli olan
Kaolinit, İllit, Vermikulit ve Montmorillonit gibi kil mineralleri teşekkül eder.
Glokonit, mika grubunda yer alan önemli bir mineraldir. K ve Fe kaynağıdır.
Genellikle kum boyutlu koyu yeşil yuvarlak nodüller halinde bulunur. Klorit ve bazı
killerle benzerliğinden dolayı ayırt edilmesi karıştırılabilir. Glokonit, etkin ve
ekonomik alternatifli K + gübresi kaynağını sağlayabilir. Glokonitik kum taşının
kimyasal gübreler hariç diğer gübreler ve kompost ile beraber kullanılması
glokonitin etkinliğini artırabilir (Castro ve Tourn, 2001).
Glokonitin yavaş reaksiyon gösteren potasyum gübresi olarak direkt
uygulanabileceği konusunda çalışma yapılmıştır (Ahuja,2001). Belarus şehrinde
glokonit gibi alışılagelmemiş mineral kaynakları hakkında bilgiler tartışılmış ve
bunların endüstride ve tarımda kullanma yolları önerilmiştir (Vysotsky ve ark.,1999).
Arjantin’de iki tane potasyum depozitleri kaynağı vardır. Bunlardan birisi Glokonitik
kum kayasıdır. Alternatif K + kaynağı olarak % 4 K2O içerir. Glokonit,
Danimarka’da K + ve mikroelementlerce zengin bir gübre olarak kullanılmaktadır.
Tarlalara bu uygulamanın yapılması ekolojik olduğu kadar ekonomik görülmüştür
(Castro ve Tourn, 2001).
Türkiye ekosisteminde yürütülen çalışmalarda mikoriza mantarlarının değişik
tarla ve bahçe bitkilerini etkin bir şekilde infekte ettiği belirlenmiştir (Ortaş ve
ark.,2003). Bitki türlerinin yaklaşık % 90’ı mikorizalıdır (Smith ve Read, 1997). Çok
çeşitli mikoriza tipleri içerisinde ektomikoriza ve endomikoriza en yaygın
olanlarıdır. Ektomikoriza’da mantar bitki türlerinin korteksinde hücreler arasında
gelişir. Fakat hiçbir zaman hücre içinde gelişmez. Endomikoriza ise kortekste hem
hücreler arası boşlukta hem de hücre içi boşluklarda oluşmaktadır (Tinker, 1980).
Bitki türlerinin büyük çoğunluğu endomikoriza türü olan arbuscular
mikorizalıdır (AM). Orman ağaçlarında ektomikoriza daha büyük önem taşımaktadır.
Orman ağacı fidanlarının gelişiminde başta besin alımı olmak üzere birçok yönde
mikoriza önemli rol oynamaktadır. Orman alanlarında uygulanan silvi kültürel
yöntemler (doğal veya yapay gençleştirme ve bakım gibi), arazi hazırlama, kontrollü
yakma gibi müdahaleler mikoriza tür, sayı ve gelişimini etkilemektedir (Tilki ve
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
9
Kara, 2004). Toprak bozunumu, örneğin toprak işlemesi, tarımsal sistem içerisinde
mikorizaların işlevlerini önemli ölçüde etkileyebilir. Kanada, Guelp üniversitesinden
M.H. Miller ve arkadaşları, tarıma uygun bir alanda toprak işleme ile ilgili ilginç bir
sonuç bulmuşlardır. İşleme yapılmayan toprakta AM gelişimi zayıflamış ve
sonucunda tarladaki mısır fidelerinin fosfor alımı azalmıştır (Cebel, 2005).
Mikoriza ve toprak bakterileri ham fosfattan P kullanımında artış
göstermektedirler. Bu kısmen üçgülün baklagil olmasından kaynaklanır. Ham
fosfatın yavaş erir olması mikorizal populasyonu azaltmama yönünde etki eder.
Bitkilerin toprakta besin elementi alımları bitki kök aktivitesi, kök yüzey
alanı, rizosfer pH’sı ve mikoriza mantarı tarafından yönlendirilmektedir (Marschner,
1998). Mikoriza, bitkinin yararlanamayacağı çözünürlüğü az veya yetersiz
durumdaki besin elementlerini, özellikle fosforu absorbe etmekte ve bitkiye
kazandırmaktadır. Konukçu bitkinin, toprak fungusları ve nematodlara karşı
dayanıklılığını artırmaktadır. Daha iyi beslenen mikorizalı bitki, zayıf gelişen
mikorizasız bitkiye nazaran obligat patojenlere karşı daha dayanıklı olabilmektedir
(Demir ve Onoğur, 2001).
Yapılan çalışmalar mikoriza mantarının, hiflerinin bol, uzun ve çok ince
olmasından dolayı, kök kılcallarına göre daha üstün olduğunu belirlemiştir
(Viebrock, 1998). Mikoriza hifleri, bitki köklerinin yüzey alanını genişleterek
köklerin ulaşamadığı toprak kısımlarında bulunan bitki besin elementlerini bitkiye
taşır.
Sera çalışmaları, mikorizaların P alımını 3-4 kat artırdığını ortaya koymuştur.
Bitkilerin kök oluşumu ve toprakların verimliliği, mikorizaların aktiviteleri üzerine
önemli derecede etki eder. Mikorizanın, kontrollü koşullar altında bitkinin P, Zn, Ca,
Cu, Mn, Fe ve Mg içeriğini arttırdığı görülmüştür (George, 2000).
Mikorizanın toprakta bulunuşu, bitki kökleri içindeki oluşumu ve aktivitesi
toprak verimliliğine, özellikle de ortamın P konsantrasyonuna bağlı olarak
değişmektedir (Kitt ve ark., 1988). Toprakların P düzeyi yüksek olduğu zaman
mikorizal mantar aktivitesi azalmakta, kökler infekte edilememekte veya infeksiyon
sağlansa bile besin elementi sağlanamamaktadır (Harley ve Smith, 1983). P
yararlılığının düşük bulunduğu topraklarda mikorizanın gelişme ve çoğalması
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
10
sonucunda, mısır bitkisinde kök yoğunluğunun ve daha fazla kolonize kök
uzunluğunun, bitki gelişimine olumlu katkıda bulunduğu da rapor edilmiştir (Hetrick
ve ark., 1984).
Asit topraklarda mikoriza uygulamasının, mısır bitkisinin gelişimi ve besin
elementleri içeriğine olan etkisinin, alkali topraklarda yapılan aynı uygulamalara
göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir (Özcan ve Taban, 2000).
Mikoriza uygulanan turunç fidelerinin büyümesi, kontrole göre birkaç katı
daha iyi olmuştur (Ortaş, 2005). VA mikoriza (vesiküler arbuscular mikoriza)
aşılaması, salatalık bitkisinin kök ve sürgün ağırlığını artırmıştır. Bununla beraber bu
gelişimin etkisi fazla miktarda alınan P, Zn ve Mn ile ilişkilidir (Çığşar ve ark.,
2000).
Arbuscular mikorizalı mantarların asit ve kireçli topraklarda gelişimi farklı
şekilde ortaya çıkmıştır. Kök infeksiyonu kireçli topraklarda asit topraklara göre
göze çarpacak şekilde daha çok olmuştur. Sıradışı AM mantar hiflerinin gelişimi,
kireçli toprakta gözlenmiştir. Fakat asit topraklarda gözlenmemiştir (Aarle ve ark.,
2003).
Rizosfer mikroorganizmaları minerallerin çözünmesine yardımcı olan organik
asitler salmaktadırlar (Grinsted ve ark., 1982). Bakteri ve mantarla yapılan mineral
çözünme çalışmaları, artan mikrobiyel populasyonla birlikte feldispat, biotit, kuvars
ve diğer minerallerin çözünme oranlarının arttığını göstermektedir (Banfield ve
ark.,1999). Tropik endomikoriza mantarları, kaya fosfatı ile birlikte mısır bitkisinin
sürgün kuru ağırlık ve kök taze ağırlıklarını olumlu yönde etkilemiştir (Dıederıchs,
1991).
Organik maddenin toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri
üzerinde son derece olumlu etkileri vardır (Usta ve ark., 1996). Organik madde,
toprağın fiziksel özelliklerinden strüktür, hava, su, ısı kapasitesi ve kıvamı etkiler.
Organik maddenin toprağın kimyasal özelliklerine etkisi, huminleşme olayı sırasında
oluşan farklı büyüklükteki maddelerin, toprakta olagelen kimyasal olayları ve
toprağın reaksiyon, katyon değişim kapasitesi gibi özelliklerini etkilemesidir (Özbek,
1971).
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
11
Organik maddeyi toprağa geri dönüştürmenin en uygun yolu, insan
aktiviteleri ile üretilmiş çevreye dost olan mutfak ve bahçe artıklarından oluşan
kompostlamadır (Szmidt ve Dickson, 2001).
Kompostlama doğada doğal olarak da gerçekleşmektedir. Örneğin orman
ağaçlarının yapraklarının dökülmesi ve toprağa karışmasıyla çürüyerek oluşan bu
bitkisel artıklar bitki köklerine besin elementleri sağlar (Johnson, 1996).
Torf, kısmi anaerobik şartlar altında kısmen ayrışmış bitki ve hayvan
artıklarının yüzeyde birikimi sonucu oluşmuş bir toprak katmanını ifade eder
(Fitzpatrick, 1971). Torfun yapısında yüksek oranda organik madde vardır.
Kompostlaştırma işlemi iki aşamadan oluşur. İlk aşama, çoğu çürüyüp çevre
tarafından emilebilen materyalin ve kararlı organik artıkların parçalanmasına yol
açan şiddetli mikrobiyal aktivitedir (Adani ve ark., 1997). İkinci aşama ise kalan
organik materyalin bir kısmının humik maddelere dönüşümüdür (Inbar ve ark.,
1990). Humik maddeler toprak ekolojisi, verimliliği, yapısı ve diğer bitki gelişimini
etkileyen faktörler üzerindeki önemli etkisi nedeniyle anahtar faktör olarak
gösterilmektedir (Chen ve Aviad, 1990; Chen ve ark., 1994).
Organik madde ve besin maddelerince zengin olan homojen yapıdaki gül
posasının kompostlaştırma için uygun bir atık türü olduğu ve kompostlaştırma
sonrası elde edilen ürünün tarımsal amaçlı kullanılabileceği belirlenmiştir (Tosun ve
ark., 2003).
1996 ve 1997 yıllarında Amerika’da Virginia ve Maryland eyaletinde organik
ve geleneksel tarıma dayalı uygulamaların yapıldığı tarla denemeleri yürütülmüştür.
Organik tarım uygulamasında pamuk artığı, arazi atığı ve çiftlik gübresi kompostları
kullanılmıştır. Geleneksel tarım uygulamasında sentetik gübreleme yapılmıştır. Bu
denemeler sonucunda organik tarım uygulamasının yapıldığı tarla parsellerinde Ca,
K, Mg ve Mn konsantrasyonları, sentetik gübreli parsellere göre daha yüksek
çıkmıştır (Bulluck ve ark., 2002).
Karadeniz Bölgesinde, temini kolay ve ucuz olan tarımsal artıkların kompost
yapımında kullanılarak, kültür mantarı (Agaricus bisporus (Lange) Sing.)
yetiştiriciliğinde verim ve kalitesi üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla araştırma
yapılmıştır. Denemeye alınan uygulamalar arasında en yüksek verim; 100 kg buğday
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
12
sapı, 100 kg çay artığı, 40 kg tavuk gübresi, 3 kg üre ve 12 kg alçı karışımından
oluşan kompost formülünden elde edilmiştir (Uzun,1996).
Yararlı çevresel etkiler, toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerine pozitif
etkide bulunur. Organik tarımı kapsayan bu çevresel faktörler geri dönüşümlü
organik atıklar, sentetik kimyasalların azaltılmış kullanımı, bitki ve hayvan kalitesini
geliştirme, erozyondaki azalmalar, toprak ve su tuzluluğunun önlenmesi ve
ekosistemin korunmasıdır (Conacher ve Conacher, 1998). Bununla birlikte,
mikrobiyal aktivite ve biomasın geleneksel tarıma göre, organik düzenlemelerle
yapılan tarımda daha yüksek olduğu görülmüştür (Drinkwater ve ark., 1995).
Kompostun biyolojik faydaları, mantar öldürücü ilaçları ve hastalığa sebep
olan mikroorganizmaları yok edici yararlı organizmaları içermesidir. Kompost
toprağa uygun oranlarda karıştırılırsa bitkilerin çoğunu birkaç yıl boyunca sağlıklı
tutar.
Pirinç bitkileri üzerinde AM mantarı aktivitesine çeşitli organik toprak
ıslahları uygulanarak küf hastalığını önlemek amacıyla çalışma yapılmıştır. Bu
uygulamada yeşil yaprak kompostu, pirinç bitkilerinde arbuscular mikoriza
gelişimini teşvik ederek küf hastalığını azaltmıştır (Baby ve Manibhushanrao, 1995).
Hasat sonrası toprakta kalan bitki köklerinin parçalanması sonucu oluşan
organik bileşiklerin spor sayısını ve spor infeksiyonunu artırdığı rapor edilmiştir
(Redhead, 1977).
Kompost, biyokimyasal olarak ayrışabilir çok çeşitli organik maddelerin
organizmalar tarafından stabilize edilmiş, mineralize olmuş ürünleridir. Kompost
önemli miktarda N, P, K içeriği ile yavaş reaksiyon gösteren organik gübre olarak
dikkate alınır. İçeriğinde mikroelementlerin hepsi vardır.Yüksek oranlardaki mineral
gübrelemeye karşı tampon etkisi gösterir. Besin maddelerinin bitkilerce daha iyi
kullanılmasını sağlar. Kompost ile ticari gübre birbirinin alternatifi değil
tamamlayıcısıdır. Kompost içerisine belli oranlarda Azot, Fosfor, Potasyum (N, P, K)
ilavesi ile üstün kalitede gübre eldesi mümkün olabilmektedir. Biri tek başına tüm
yeterli besin maddelerini içeremeyeceği gibi, diğeri de tek başına tüm organik
maddeyi içeremez ve toprağın organik madde ihtiyacını karşılayamaz. Kompostun
başta gelen faydası toprak yapısını ve özelliğini iyileştirmesidir.Topraktaki boşluk
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ
13
hacmini arttırarak toprağın kolay havalanmasını ve kolay işlenmesini sağlar, toprağın
su tutma kabiliyetini arttırarak kurak mevsimlerde tuzlanmayı önler. Kompost
organik madde oluşturmak için mükemmel bir kaynaktır. Organik madde inşa
etmekle kalmayıp aynı zamanda toprak pH’sını dengeler ve nemin tutulmasına
yardımcı olur. Killi toprakları hafif dağılgan yapar. Yararlı mikroorganizmaların
büyük populasyonlarına sahiptir (Erdin, 1977).
Kompost uygulamalarıyla toprak ıslahı, toprak agregasyonlarını
artırmasından dolayı pH stabilizasyonunu ve yüksek infiltrasyon hızını artırır
(Stamatiadis ve ark., 1999).
Kompostun bahçıvanlıkta, saksı karışımlarında ve fide yataklarında kullanımı
ile mantar öldürücü ilaçların kullanımı azalmıştır. Kompostun mikorizanın
büyümesini destekleyerek yararlı olduğu görülmüştür. Saksı karışımlarında kompost,
köklerin kolayca büyüyebilmesi için gereken maddelerin çoğunu sağlar. Kök
büyümesi için gereken hava boşluğu miktarını artırır. Diğer maddeler ile beraber
kullanıldığında, su ve besin tutma kapasitesini artırır (Öztürk ve Bildik, 2005).
3. MATERYAL VE METOD Aysun GENÇ
14
3. MATERYAL VE METOD
3.1. Materyal
Toprak: Araştırmada, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliği arazisinde
yer alan Karaburun serisi (Typic Xerorthent) toprağı kullanılmıştır. Topraklar 0-20
cm derinlikten alınmıştır.
3.1.1. Bitkisel Materyal
Deneme bitkisi olarak Çukurova bölgesinde yaygın bir şekilde yetiştirilen
Mısır (Zea mays L) ve Üçgül (Trifolium alexandrinum) kullanılmıştır.
3.1.2. Mikoriza Türü
Denemede mikoriza türü olarak Glomus caledonium (Nicolson and
Gerderman, England) kullanılmıştır.
3.1.3. Glokonit
K ve Fe kaynağıdır. Bileşimi: %43 SiO2, %9,27 Al2O3, %16,8 Fe2O3, %11,8
CaO, %3,88 MgO, %6,42 K2O. Siyah mika ( Biyotit), deniz suyunda glokonite
dönüşür. Glokonitin rengi zeytin yeşilinden, siyah yeşil ile mavimsi yeşile kadar
değişmektedir. Mohs skalasında sertliği 2’ dir. Yoğunluğu 2,2-2,8 g/cm 3 ’ dür.
3.1.4. Pirit
S ve Fe kaynağı mineraldir(FeS 2 ). Bileşimi: %20.6 S, %17.3 Fe, %0,45 Zn.
Genellikle küpler ya da pritohedronlar olarak görülür. İzometrik kristaldir. Düz
değildir ve konkodial yapıya sahiptir. Metalik parlak, solgun ve normal
3. MATERYAL VE METOD Aysun GENÇ
15
görünümlüdür. Kırılmaz özellikte ve basınca dayanıklıdır. Mohs skalasına göre
sertlik derecesi 6-6,5 olarak ölçülür. Özgül ağırlığı 4,95- 5,10’ dur.
3.1.5. Kaya Fosfatı
P kaynağıdır. Bileşimi: %21,9 P2O5, %2,60 SiO2, %0,20 Al2O3. Doğal
kalsiyum fosfat madenidir. 90mg/kg P2O5’den daha fazla Kadmiyum
içermemelidir..Çok ince bir materyaldir.
3.1.6. Kompost
Denemede kullanılan kompost Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama
Çiftliğinde bulunan Toprak Bölümü araştırma alanlarından yığın yöntemi ile elde
edilmiş ve organik madde içeriği % 17,502 ‘dir.
3.2. Metod
3.2.1. Temel Fiziksel ve Kimyasal Analizler
Toprakta yarayışlı fosfor Olsen (1954)’e göre, yarayışlı K 1N Amonyum
Asetat (pH=7) yöntemi (Kaçar, 1984) ile belirlenmiş, yarayışlı mikroelementler (Fe,
Mn, Zn, Cu) Lindsay ve Norvell (1978)’e göre belirlenmiştir.
Bitki örneklerinde element tayinleri için önce örnekler 550 0 C’de yakılıp elde
edilen kül 1/3’ lük HCl içerisinde filtre edildikten sonra fosfor kalorimetrik olarak
spektrofotometre (Murphy and Riley, 1962), K, Fe, Mn, Zn ve Cu atomik
absorpsiyon spektrofotometre ile belirlenmiştir.
3.2.2. Yetiştirme Ortamının Sterilizasyonu
Araştırmada kullanılan yetiştirme ortamı 120 0 C ve 2 atmosfer basınç altında
2 saat süreyle otoklav aletinde sterilizasyona tabi tutulmuştur. Sterilizasyon sonucu,
3. MATERYAL VE METOD Aysun GENÇ
16
mikorizanın etkinliğini azaltarak mikoriza ile rekabete girebilecek
mikroorganizmalar ortamdan uzaklaştırılmıştır. Steril edilen topraklar polietilen
torbalarda muhafaza edilerek sera denemesinde kullanılmıştır.
3.2.3. Saksı Denemeleri
Deneme sera koşullarında 5 kg toprak kapasiteli plastik saksılarda
yürütülmüştür. Her saksıya 4,5 kg toprak kullanılarak mikorizalı ve mikorizasız
olmak üzere, üç yinelemeli olarak kurulmuştur. Deneme varyantları şu şekilde
olmuştur: 0) Kontrol, 1) 200 g kompost/saksı, 2) 160 g kaya fosfatı/saksı, 3) 125 g
glokonit/saksı, 4) 10 g pirit/saksı, 5) 200 g kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı,
6) 200 g kompost/saksı + 125 g glokonit/saksı, 7) 200 g kompost/saksı + 10 g
pirit/saksı, 8) 200 g kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı + 125 g glokonit/saksı,
9) 200 g kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı +10 g pirit/saksı, 10) 200 g
kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı + 125 g glokonit/saksı + 10 g pirit/saksı.
İki dönem üst üste deneme yapılmıştır. İlk dönem mısır bitkisi ekilmiştir,
sonra mısır bitkileri toprak yüzeyinden hasat edilerek kuru madde verimleri ile P, K,
Fe, Zn içerikleri belirlenmiştir. Ayrıca, bitkilerin gövde çapları, gövde boyları, kök
yaş ağırlıkları, kök kuru ağırlıkları, kök infeksiyonları, kök uzunlukları ve toprakta
spor sayımları yapılmıştır. İlk denemenin hasadından sonra sonbaharda topraklar bir
kap içerisinde karıştırılarak tekrar aynı saksıya konulmuştur. Daha önce mısır ekili
saksılara üçgül ekilmiştir. Temel gübreleme olarak mısır için her saksıya hepsi üre
formunda olan 3 g N (1 kg toprağa 0,6 g N) ekimle, bitkiler 4 yapraklı olunca 1 g N
(1 kg toprağa 0,2 g N), üçgül için 0,5 g N (1 kg toprağa 0,1 g N) uygulanmıştır.
Toprakların bazı kimyasal analizleri Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü
laboratuarlarında Güzel ve ark ( 1990) ‘na göre yapılmıştır.
Denemede kullanılan toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri
belirlenerek Çizelge 3.1’ de verilmiştir.
3. MATERYAL VE METOD Aysun GENÇ
17
Çizelge 3.1. Deneme alanı toprağının ekim öncesi bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları
Toprak Tekstür P2O5 K2O Organik pH CaCO3 Tuz Fe Zn Cu Sınıfı Madde
Serisi (kg/da) (%) (%) (%) (mg/kg) Karaburun CL 1,87 6,2 1,38 7,63 17,5 0,025 6,02 0,212 0,534
Deneme sonrası toprakların kimyasal verimliliklerindeki değişiklikleri
belirlemek için toprakların bazı kimyasal özellikleri yeniden belirlenmiştir.
3.2.4. İstatistiksel Analizler
Araştırma sonuçları istatistiksel olarak SAS istatistiksel paket programı
yardımıyla değerlendirilmiştir. Varyans analizi ve tukey testi yapılmıştır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
18
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. I. Saksı Denemelerine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Verim Değerleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin yeşil aksam kuru ağırlığına etkileri Çizelge 4.1’de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Yeşil Aksam Kuru Ağırlığına Etkileri (g/saksı)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 14.1 ±2.3 c 28.2 ±4.1 c-e 14.1 1 25.1 ±7.0 b 32.5 ±3.2 a-c 7.4 2 5.1 ±2.2 d 24.0 ±1.8 ef 18.9 3 8.3 ±1.4 cd 22.7 ±3.4 f 14.4 4 6.2 ±4.1 d 25.5 ±2.7 d-f 19.3 5 27.1 ±4.8 ab 34.7 ±3.4 a 7.6 6 33.6 ±1.9 a 33.5 ±2.0 ab -0.1 7 28.7 ±1.7 ab 30.0 ±3.0 a-d 1.3 8 25.3 ±3.1 b 26.6 ±0.7 d-f 1.3 9 26.3 ±4.1 b 27.5 ±3.0 d-f 1.2 10 29.0 ±4.4 ab 29.7 ±0.8 b-d 0.7
P<0.05 0)Kontrol, 1)Kompost, 2)Kaya fosfatı, 3)Glokonit, 4)Pirit, 5)Kompost+Kaya fosfatı, 6)Kompost+Glokonit, 7)Kompost+Pirit, 8)Kompost+Kaya fosfatı+ Glokonit, 9) Kompost+ Kaya fosfatı+ Pirit, 10)Kompost+Kaya fosfatı+ Glokonit+ Pirit
Mısır bitkisinin yeşil aksam kuru madde ağırlığını mikorizalı ortamda
kompost+kaya fosfatı uygulaması 34.7 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı
olarak üretmiştir Bunu sırasıyla kompost+glokonit ve kompost uygulaması izlemiştir
(Şekil 4.1). Glokonit uygulaması ise 22.7 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı ile
en az üretimi sağlamıştır. Mikorizasız ortamda ise, kontrol uygulaması 14.1 g/saksı
kuru madde üretirken, kompost+glokonit uygulaması 33.6 g/saksı yeşil aksam kuru
madde ağırlığı üretimi ile en fazla kuru madde üretimini sağlamıştır. Bunu sırasıyla
kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit ve kompost+pirit uygulamaları izlemiştir. Hem
mikorizalı hem de mikorizasız ortamda kaya fosfatı, glokonit ve pirit uygulamaları
tek başlarına düşük yeşil aksam kuru madde ağırlığı üretirken, bu uygulamaların
kompost ile kombinasyonları yeşil aksam kuru madde ağırlığını önemli ölçüde
artırmıştır. Bu durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
19
düşünülmektedir (Çizelge 4.1). Kompost diğer maddeler ile beraber kullanıldığında,
su ve besin tutma kapasitesini artırır (Öztürk ve Bildik, 2005).
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru ağırlığına etkileri Çizelge 4.2’de verilmiştir.
Çizelge 4.2. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Yeşil Aksam Kuru Ağırlığına Etkileri (g/saksı)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 2.8 ±0.3 c 7.6 ±1.0 d 4.8 1 16.8 ±2.7 a 12.9 ±1.0 ab -3.9 2 2.1 ±0.2 c 9.4 ±1.2 cd 7.3 3 7.6 ±7.6 bc 8.3 ±1.9 d 0.7 4 5.4 ±2.0 c 11.9 ±2.3 b 6.5 5 17.0 ±5.9 a 8.7 ±1.9 d -8.3 6 17.0 ±6.1 a 13.0 ±0.6 ab -4.0 7 13.3 ±3.2 ab 14.4 ±0.1 a 1.1 8 12.6 ±4.5 ab 11.3 ±1.4 bc -1.3 9 14.0 ±3.5 ab 11.7 ±0.4 bc -2.3 10 13.8 ±0.5 ab 13.1 ±1.6 ab -0.7
P<0.05
Üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru madde ağırlığını mikorizalı ortamda
kompost+pirit uygulaması 14.4 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı olarak
üretmiştir. Bunu sırasıyla 13.1 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı ile
kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit ve 13.0 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı
ile kompost+glokonit uygulamaları izlemiştir. Mikorizalı ortamda, kontrol
uygulaması 7.6 g/saksı kuru madde üretirken, diğer uygulamalar daha fazla kuru
madde üretimi sağlamıştır. Kontrol hariç diğer uygulamalar içerisinde glokonit
uygulaması 8.3 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı ile en az üretimi sağlamıştır.
Bunu 8.7g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı üretimi ile kompost+kaya fosfatı
uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda ise kontrol uygulaması 2.8 g/saksı kuru
madde üretirken, kompost+kaya fosfatı ve kompost+glokonit uygulamaları 17.0
g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı üretimi ile en fazla kuru madde üretimini
sağlamıştır (Şekil 4.2). Kaya fosfatı uygulaması ise tek başına 2.1 g/saksı yeşil aksam
kuru madde ağırlığı ile en az üretimi sağlarken, bu uygulamanın kompost ile
kombinasyonu yeşil aksam kuru madde ağırlığını önemli ölçüde artırmıştır. (Çizelge
4.2).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
20
Şekil 4.1. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin yeşil aksam kuru madde üretimine etkileri Şekil 4.2. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru madde üretimine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
21
Şekil 4.3. Mikoriza Uygulamasının Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 1: Kompost )
Şekil 4.4. Mikorizasız Uygulamanın Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 5: Kompost+Kaya fosfatı )
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
22
4.2. I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Gövde Çapı Gelişimleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin gövde çapı gelişimine etkileri Çizelge 4.3’de verilmiştir.
Çizelge 4.3. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Gövde Çapı Gelişimine Etkileri (mm)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 3.9 ±0.5 cd 4.8 ±0.7 bc 0.9 1 5.2 ±0.4 ab 6.0 ±0.5 a 0.8 2 2.5 ±0.7 e 4.9 ±0.4 bc 2.4 3 3.4 ±0.2 de 4.1 ±0.6 c 0.7 4 3.0 ±1.1 de 4.8 ±0.6 bc 1.8 5 4.7 ±0.5 a-c 6.1 ±0.4 a 1.4 6 4.9 ±0.8 ab 5.3 ±0.7 ab 0.4 7 5.1 ±0.4 ab 5.4 ±0.3 ab 0.3 8 4.5 ±0.3 bc 5.3 ±0.5 ab 0.8 9 4.5 ±0.3 bc 5.5 ±0.4 ab 1.0
10 5.5 ±0.4 a 5.6 ±0.3 ab 0.1 P<0.05
Mısır bitkisinin gövde çapı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 4.8 mm
olmuştur. Glokonit uygulaması, 4.1 mm gövde çapı olmasını sağlayarak düşük
düzeyde kalmıştır. Kompost+kaya fosfatı uygulaması 6.1 mm ve kompost
uygulaması 6.0 mm gövde çapı ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 5.6 mm
gövde çapı olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ile
5.5 mm gövde çapı olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması
izlemiştir. Mısır bitkisinin gövde çapı mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile
3.9 mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması ise 2.5 mm gövde çapı ile en düşük
düzeyde kalmıştır. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması 5.5 mm gövde
çapı olmasını sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 5.2 mm gövde çapı
ile kompost uygulaması ile 5.1 mm gövde çapı ile kompost+pirit uygulaması
izlemiştir (Şekil 4.5). Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin
gövde çapı gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu
durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir
(Çizelge 4.3).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
23
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin gövde çapı gelişimine etkileri Çizelge 4.4’de verilmiştir.
Çizelge 4.4. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Gövde Çapı Gelişimine Etkileri (mm)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 2.3 ±0.1 b 3.3 ±0.4 b 1.0 1 4.3 ±0.4 a 4.5 ±0.2 a 0.2 2 2.2 ±0.4 b 3.4 ±0.2 b 1.2 3 2.9 ±1.0 b 3.6 ±0.5 b 0.7 4 2.7 ±0.5 b 4.1 ±0.5 ab 1.4 5 4.4 ±1.1 a 3.7 ±0.6 ab -0.7 6 4.4 ±0.5 a 3.9 ±0.3 ab -0.5 7 4.2 ±0.3 a 4.4 ±0.5 a 0.2 8 4.4 ±0.7 a 4.1 ±0.5 ab -0.3 9 4.5 ±0.3 a 4.0 ±0.4 ab -0.5 10 4.6 ±0.7 a 4.1 ±0.6 ab -0.5
P<0.05
Üçgül bitkisinin gövde çapı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 3.3
mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması 3.4 mm gövde çapı olmasını sağlayarak
düşük düzeyde kalmıştır. Kompost uygulaması 4.5 mm gövde çapı ile en iyi sonucu
vermiştir. Bunu sırasıyla 4.4 mm gövde çapı olmasını sağlayan kompost+pirit
uygulaması ile 4.1 mm gövde çapı olmasını gerçekleştiren pirit, kompost+kaya
fosfatı+glokonit ve kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları izlemiştir.
Üçgül bitkisinin gövde çapı mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 2.3 mm
olmuştur. Kaya fosfatı uygulamasında gövde çapı 2.2 mm olarak gerçekleşmiş ve
düşük düzeyde kalmıştır. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ise 4.6
mm gövde çapı düzeyi ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 4.5 mm gövde çapı
olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması ile 4.4 mm gövde çapı
olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı, kompost+glokonit ve kompost+kaya
fosfatı+glokonit uygulamaları izlemiştir (Şekil 4.6). Hem mikorizalı hem de
mikorizasız ortamda, üçgül bitkisinin gövde çapı gelişimini kompost ile
kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu durumun kompostun organik madde
içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.4).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
24
Şekil 4.5. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin gövde çapı
gelişimine etkileri
Şekil 4.6. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin gövde çapı
gelişimine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
25
Şekil 4.7. Mikoriza Uygulamasının Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 1: Kompost )
Şekil 4.8. Mikorizasız Uygulamanın Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi
( 0: Kontrol, 5: Kompost+Kaya fosfatı )
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
26
4.3. I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Gövde Boyu Gelişimleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin gövde boyu gelişimine etkileri Çizelge 4.5’de verilmiştir.
Çizelge 4.5. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Gövde Boyu Gelişimine Etkileri (cm)
P<0.05
Mikorizalı ortamda yapılan tüm uygulamaların mısırın gövde boyuna etkisi
kontrolden farklı olmamıştır. Mısır bitkisinin gövde boyu mikorizasız ortamda
kontrol uygulaması ile 93.5 mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması 65.5 cm gövde
boyu sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+glokonit
uygulaması 119.9 cm gövde boyu sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla
110.1 cm gövde boyu sağlayan kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ve
110.0 cm gövde boyu sağlayan kompost+ pirit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.9).
Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin gövde boyu gelişimini
kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu durumun kompostun
organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.5).
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 93.5 ±10.2 c 114.0 ±5.5 a 20.5 1 102.4 ±9.2 bc 110.0 ±9.4 a 7.6 2 65.5 ±7.3 d 112.3 ±14.1 a 46.8 3 72.7 ±2.5 d 109.9 ±10.0 a 37.2 4 65.8 ±12.6 d 108.9 ±11.8 a 43.1 5 108.8 ±7.3 a-c 119.4 ±5.8 a 10.6 6 106.7 ±6.3 a-c 116.2 ±3.2 a 9.5 7 110.0 ±5.0 a-c 112.5 ±4.7 a 2.5 8 119.9 ±9.6 a 110.2 ±5.3 a -9.7 9 105.1 ±6.2 a-c 110.9 ±5.4 a 5.8 10 110.1 ±18.4 ab 117.1 ±10.2 a 7.0
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
27
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin gövde boyu gelişimine etkileri Çizelge 4.6’da verilmiştir.
Çizelge 4.6. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Gövde Boyu Gelişimine Etkileri (cm)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 26.5 ±0.2 bc 45.5 ±1.5 d 19.0 1 53.7 ±5.2 a 56.6 ±1.4 a 2.9 2 22.7 ±2.4 c 48.5 ±1.5 b-d 25.8 3 37.0 ±16.6 b 46.6 ±4.5 cd 9.6 4 33.1 ±4.6 bc 56.5 ±6.0 a 23.4 5 56.8 ±4.8 a 47.6 ±6.4 cd -9.2 6 55.0 ±9.3 a 52.9 ±5.9 a-c -2.1 7 52.0 ±3.9 a 54.9 ±1.5 ab 2.9 8 56.0 ±6.5 a 51.0 ±3.1 a-d -5.0 9 52.8 ±5.1 a 52.4 ±3.4 a-c -0.4 10 53.3 ±8.4 a 57.3 ±2.7 a 4.0
P<0.05
Üçgül bitkisinin gövde boyu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 45.5
cm olmuştur. Diğer bütün uygulamalar kontrole göre yüksek çıkmıştır.
Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması 57.3 cm gövde boyu ile en iyi
sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 56.6 cm gövde boyu sağlayan kompost uygulaması
ve 56.5 cm gövde boyu sağlayan pirit uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin gövde
boyu mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 26.5 cm olmuştur. Kaya fosfatı
uygulaması, 22.7 cm gövde boyu ile en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya
fosfatı uygulaması 56.8 cm gövde boyu oluşturarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu
sırasıyla 56.0 cm gövde boyu ile kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması ve 55.0
cm gövde boyu ile kompost+glokonit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.10). Mikorizasız
ortamda, üçgül bitkisinin gövde boyu gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli
ölçüde artırmıştır. Bu durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı
düşünülmektedir (Çizelge 4.6).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
28
Şekil 4.9. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin gövde boyu
gelişimine etkileri Şekil 4.10. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin gövde boyu gelişimine etkileri 4.4.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök Yaş Ağırlığı
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
29
Gelişimleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.7’de verilmiştir.
Çizelge 4.7. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök Yaş Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 1.9 ±0.2 d 7.1 ±1.6 cd 5.2 1 11.7 ±0.8 a 9.6 ±1.2 ab -2.1 2 0.5 ±0.2 d 4.0 ±0.5 ef 3.5 3 1.0 ±0.1 d 3.7 ±0.6 f 2.7 4 1.1 ±0.5 d 5.4 ±2.4 d-f 4.3 5 9.5 ±1.0 b 10.6 ±1.1 a 1.1 6 11.9 ±1.6 a 8.5 ±1.2 a-c -3.4 7 10.1 ±3.1 ab 7.4 ±1.5 b-d -2.7 8 6.4 ±1.5 c 5.9 ±0.3 de -0.5 9 8.6 ±1.1 b 8.7 ±1.0 a-c 0.1 10 10.2 ±0.7 ab 8.5 ±1.5 a-c 1.7
P<0.05
Mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile
7.1 g olmuştur. Glokonit uygulaması, kök yaş ağırlığını 3.7 g düzeyinde olmasını
sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı uygulamasında kök yaş
ağırlığı 10.6 g olarak gerçekleşmiş ve en iyi sonucu vermiştir. Bunu 9.6 g kök yaş
ağırlığı ile kompost uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı
mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 1.9 g olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması,
kök yaş ağırlığını 0.5 g düzeyinde olmasını sağlayarak en düşük sonucu vermiştir.
Kompost+glokonit uygulamasında kök yaş ağırlığı 11.9 g düzeyinde gerçekleşerek
en iyi sonucu vermiştir. Bunu 11.7 g kök yaş ağırlığı ile kompost uygulaması
izlemiştir (Şekil 4.11). Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin
kök yaş ağırlığı gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu
durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir
(Çizelge 4.7).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
30
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.8’de verilmiştir.
Çizelge 4.8. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök Yaş Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.1 ±0.1 d 0.7 ±0.8 e 0.6 1 3.7 ±0.5 a 2.4 ±1.7 a-c -1.3 2 0.1 ±0.0 d 1.1 ±0.3 de 1.0 3 0.9 ±1.1 cd 1.1 ±0.5 de 0.2 4 0.4 ±0.2 d 1.5 ±0.9 c-e 1.1 5 3.3 ±1.7 a 1.9 ±0.3 b-e -1.4 6 3.2 ±1.9 ab 3.4 ±0.2 a 0.2 7 2.8 ±2.2 a-c 2.2 ±1.0 a-d -0.6 8 1.2 ±0.3 b-d 1.5 ±0.4 c-e 0.3 9 2.5 ±0.8 a-c 2.8 ±0.7 ab 0.3 10 1.3 ±0.1 b-d 3.2 ±0.5 a 1.9
P<0.05
Üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile
0.7 g olmuştur. Kaya fosfatı ve glokonit uygulamalarında kök yaş ağırlığı 1.1 g
olarak gerçekleşmiş ve kontrolden sonra gelen en düşük sonucu vermiştir.
Kompost+glokonit uygulaması, kök yaş ağırlığını 3.4 g sağlayarak en iyi sonucu
vermiştir. Bunu 3.2 g kök yaş ağırlığı sağlayan kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit
uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda kontrol ve kaya fosfatı uygulamaları, kök
yaş ağırlığını 0.1 g düzeyinde sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Pirit
uygulaması, kök yaş ağırlığını 0.4 g olmasını sağlayarak düşük sonuç vermiştir.
Kompost uygulaması ise kök yaş ağırlığını 3.7 g oluşturarak en iyi sonucu vermiştir.
Bunu 3.3 g kök yaş ağırlığı ile kompost+kaya fosfatı uygulaması izlemiştir (Şekil
4.12). Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı
gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu durumun
kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.8).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
31
Şekil 4.11. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı
gelişimine etkileri Şekil 4.12. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı
gelişimine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
32
4.5.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök Kuru Madde
Ağırlığı Gelişimleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.9’da verilmiştir.
Çizelge 4.9. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök Kuru Madde Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 1.6 ±0.2 e 6.4 ±1.4 cd 4.8 1 10.5 ±0.9 ab 8.5 ±1.1 ab -2.0 2 0.4 ±0.1 e 3.5 ±0.5 ef 3.1 3 0.9 ±0.1 e 3.2 ±0.4 f 2.3 4 1.0 ±0.5 e 4.7 ±1.9 e-f 3.7 5 8.5 ±0.9 bc 9.4 ±1.1 a 0.9 6 10.5 ±1.4 a 7.6 ±1.1 a-c -2.9 7 9.1 ±2.9 a-c 6.6 ±1.5 b-d -2.5 8 5.7 ±1.3 d 5.3 ±0.4 de -0.4 9 7.7 ±1.2 c 7.8 ±0.9 a-c 0.1 10 9.0 ±0.6 a-c 7.5 ±1.4 a-c -1.5
P<0.05
Mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol
uygulaması ile 6.4 g olmuştur. Glokonit uygulamasında kök kuru madde ağırlığı 3.2
g olarak gerçekleşmiş ve en düşük sonucu vermiştir. Bunu 3.5 g kök kuru madde
ağırlığı ile kaya fosfatı uygulaması izlemiştir. Kompost+kaya fosfatı uygulaması ise
9.4 g ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu 8.5 g kök kuru madde ağırlığı gerçekleştiren
kompost uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı mikorizasız
ortamda kontrol uygulaması ile 1.6 g olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması ise 0.4 g
olmasını sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost ve kompost+glokonit
uygulamaları kök kuru madde ağırlıklarını 10.5 g düzeyinde gerçekleştirerek en iyi
sonuçları vermiştir. Bunu 9.1 g kök kuru madde ağırlığı ile kompost+pirit
uygulaması ve 9.0 g kök kuru madde ağırlığı ile kompost+kaya
fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.13). Hem mikorizalı hem de
mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı gelişimini kompost ile
kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır (Çizelge 4.9).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
33
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin kök kuru madde ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.10’da
verilmiştir.
Çizelge 4.10. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök Kuru Madde Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.1 ±0.1 d 0.8 ±0.6 e 0.7 1 3.4 ±0.5 a 2.2 ±1.6 a-c -1.2 2 0.1 ±0.0 d 1.0 ±0.2 de 0.9 3 0.8 ±1.0 cd 1.1 ±0.5 de 0.3 4 0.4 ±0.1 d 1.4 ±0.9 c-e 1.0 5 3.1 ±1.6 a 1.8 ±0.3 b-e -1.3 6 3.0 ±1.8 ab 3.2 ±0.2 a 0.2 7 2.6 ±2.1 a-c 2.0 ±1.0 a-d -0.6 8 1.1 ±0.2 b-d 1.4 ±0.4 c-e 0.3 9 2.4 ±0.7 a-c 2.6 ±0.6 ab 0.2 10 1.2 ±0.1 b-d 3.0 ±0.4 a 1.8
P<0.05
Üçgül bitkisinin kök kuru madde ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol
uygulaması ile 0.8 g olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması, kök kuru madde ağırlığını
1.0 g düzeyinde gerçekleştirerek düşük sonuç vermiştir. Glokonit uygulaması tek
başına 1.1 g kök kuru madde ağırlığı oluştururken, kompost ile kombinasyonu 3.2 g
kök kuru madde ağırlığı oluşturarak en iyi sonucu vermiştir. Bu durumun kompostun
organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bunu 3.0 g kök kuru
madde ağırlığı ile kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir.
Mikorizasız ortamda kontrol ve kaya fosfatı uygulamalarında kök kuru madde
ağırlığı 0.1 g olmuştur. Pirit uygulaması, kök kuru madde ağırlığını 0.4 g düzeyinde
sağlayarak düşük sonuç vermiştir. Kompost uygulamasında, kök kuru madde ağırlığı
3.4 g gerçekleşmiş ve en iyi sonucu vermiştir (Şekil 4.14). Bunu sırasıyla 3.1 g kök
kuru madde ağırlığı ile kompost+kaya fosfatı ve 3.0 g kök kuru madde ağırlığı ile
kompost+ glokonit uygulamaları izlemiştir (Çizelge 4.10).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
34
Şekil 4.13. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök kuru
madde
ağırlığı gelişimine etkileri
Şekil 4.14. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök kuru madde
ağırlığı gelişimine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
35
Şekil 4.15. Mikorizalı Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )
Şekil 4.16. Mikorizasız Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
36
4.6.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök Uzunluğu
Gelişimleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen mısır
bitkisinin kök uzunluğu gelişimine etkileri Çizelge 4.11’de verilmiştir.
Çizelge 4.11. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök Uzunluğu Gelişimine Etkileri (mm)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 897.9 ±97.1 a-c 1008.7 ±300.0 ab 110.8 1 1113.8 ±491.7 a 913.6 ±382.4 ab -200.2 2 560.4 ±57.2 bc 780.8 ±320.1 ab 220.4 3 533.2 ±82.9 c 683.3 ±330.3 b 150.1 4 572.5 ±239.8 bc 798.6 ±194.7 ab 226.1 5 1185.6 ±295.1 a 1255.0 ±152.1 a 69.4 6 1276.2 ±468.3 a 832.4 ±314.3 ab -443.8 7 1034.1 ±360.4 ab 830.0 ±134.0 ab -204.1 8 968.1 ±189.0 a-c 810.1 ±356.3 ab -158.0 9 1108.0 ±223.6 a 1122.1 ±514.5 ab 14.1 10 1130.8 ±323.0 a 1280.1 ±291.9 a 149.3
P<0.05
Mısır bitkisinin kök uzunluğu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 1008.7
mm olmuştur. Glokonit uygulaması, kök uzunluğunu 683.3 mm düzeyinde
gerçekleştirerek en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit
uygulamasında kök uzunluğu 1280.1 mm ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu 1255.0 mm
kök uzunluğu oluşturan kompost+kaya fosfatı uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin
kök uzunluğu mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 897.9 mm değerinde
gerçekleşmiştir. Glokonit uygulaması, kök uzunluğunu 533.2 mm olmasını sağlayarak
en düşük sonucu vermiştir. Kompost+ glokonit uygulaması, kök uzunluğunu 1276.2 mm
düzeyinde sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu 1185.6 mm kök uzunluğu ile
kompost+kaya fosfatı uygulaması izlemiştir (Şekil 4.17). Hem mikorizalı hem de
mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin kök uzunluğu gelişimini kompost ile
kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır (Çizelge 4.11). Bu durumun kompostun
organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir . Bunun nedeninin
kompostun, köklerin kolayca büyüyebilmesi için gereken maddelerin çoğunu sağlaması
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
37
ve kök büyümesi için gereken hava boşluğu miktarını artırması olabilir (Öztürk ve
Bildik, 2005).
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin kök uzunluğu gelişimine etkileri Çizelge 4.12’de verilmiştir.
Çizelge 4.12. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök Uzunluğu Gelişimine Etkileri (mm)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 245.8 ±191.1 e 702.7 ±231.8 b 456.9 1 821.1 ±128.5 a-c 755.6 ±197.0 b -65.5 2 217.2 ±54.7 e 734.6 ±131.7 b 517.4 3 430.5 ±23.2 de 658.4 ±50.4 b 227.9 4 669.4 ±237.4 bc 804.9 ±257.1 ab 135.5 5 786.8 ±32.8 a-c 714.5 ±16.5 b -72.3 6 971.0 ±172.1 a 672.3 ±75.8 b -298.7 7 913.9 ±48.2 a 794.1 ±132.2 ab -119.8 8 854.1 ±28.7 ab 1083.1 ±238.8 a 229.0 9 870.1 ±109.4 ab 846.0 ±132.7 ab -24.1 10 608.4 ±135.6 cd 687.5 ±264.8 b 79.1
P<0.05
Üçgül bitkisinin kök uzunluğu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 702.7
mm olmuştur. Glokonit uygulamasında kök uzunluğu 658.4 mm olarak gerçekleşmiş ve
en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması, kök
uzunluğunu 1083.1 mm olmasını sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla
846.0 mm kök uzunluğu ile kompost+kaya fosfatı+pirit ve 804.9 mm kök uzunluğu ile
pirit uygulamaları izlemiştir. Üçgül bitkisinin kök uzunluğu mikorizasız ortamda kontrol
uygulaması ile 245.8 mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması, kök uzunluğunu 217.2 mm
olmasını sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost+glokonit uygulamasında kök
uzunluğu 971.0 mm olarak gerçekleşmiş ve en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla
913.9 mm kök uzunluğu ile kompost+ pirit ve 870.1 mm kök uzunluğu ile
kompost+kaya fosfatı+pirit uygulamaları izlemiştir (Şekil 4.18). Hem mikorizalı hem de
mikorizasız ortamda, üçgül bitkisinin kök uzunluğu gelişimini kompost ile
kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır (Çizelge 4.12).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
38
Şekil 4.17. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök uzunluğu
gelişimine etkileri
Şekil 4.18. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök uzunluğu gelişimine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
39
Şekil 4.19. Mikorizalı Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )
Şekil 4.20. Mikorizasız Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Üçgül Bitkisinin
Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
40
4.7.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök İnfeksiyonu
Gelişimleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen mısır
bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri Çizelge 4.13’de verilmiştir.
Çizelge 4.13. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök İnfeksiyonu Gelişimine Etkileri (%)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 10 ±1.0 ab 87 ±0.6 ab 77 1 17 ±0.6 a 90 ±1.0 a 73 2 7 ±0.6 ab 80 ±1.0 a-c 73 3 0 ±0.0 b 90 ±1.0 a 90 4 17 ±0.6 a 77 ±0.6 a-c 60 5 10 ±1.0 ab 63 ±2.1 bc 53 6 17 ±0.6 a 60 ±2.0 c 43 7 7 ±0.6 ab 63 ±2.3 bc 56 8 7 ±0.6 ab 73 ±1.5 a-c 66 9 13 ±0.6 a 83 ±1.5 a-c 70 10 10 ±1.0 ab 87 ±1.5 ab 77
P<0.05
Mısır bitkisinin kök infeksiyonu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile % 87
olmuştur. Kompost+glokonit uygulaması, kök infeksiyonunu % 60 düzeyinde
sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost ve glokonit uygulamaları ise % 90 kök
infeksiyonu ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla % 87 kök infeksiyonu ile kontrol
ve kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları izlemiştir (Şekil 4.21). Mısır
bitkisinin kök infeksiyonu mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile % 10 düzeyinde
gerçekleşmiştir. Glokonit uygulaması, kök infeksiyonu oluşturmamıştır. Kompost, pirit
ve kompost+glokonit uygulamaları kök infeksiyonunu % 17 olarak gerçekleştirerek
yüksek sonuç vermiştir (Çizelge 4.13).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
41
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri Çizelge 4.14’de verilmiştir.
Çizelge 4.14. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök İnfeksiyonu Gelişimine Etkileri (%)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 3 ±0.6 b 90 ±1.0 a-c 87 1 20 ±1.0 a 93 ±1.2 ab 73 2 3 ±0.6 b 77 ±0.6 bc 74 3 3 ±0.6 b 93 ±1.2 ab 90 4 10 ±1.0 ab 77 ±2.3 bc 67 5 7 ±1.2 ab 90 ±1.0 a-c 83 6 20 ±1.0 a 97 ±0.6 a 77 7 13 ±0.6 ab 97 ±0.6 a 84 8 10 ±1.0 ab 73 ±0.6 c 63 9 10 ±1.0 ab 90 ±1.0 a-c 80 10 0 ±0.0 b 90 ±1.0 a-c 90
P<0.05
Üçgül bitkisinin kök infeksiyonu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile %
90 olmuştur. Kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulamasında kök infeksiyonu % 73
olarak gerçekleşmiş ve en düşük sonucu vermiştir. Kompost+glokonit ve kompost+ pirit
uygulamaları % 97 kök infeksiyonu değeri ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu % 93 kök
infeksiyonu ile kompost ve glokonit uygulamaları izlemiştir. Üçgül bitkisinin kök
infeksiyonu mikorizasız ortamda kontrol, kaya fosfatı ve glokonit uygulamaları ile %
3.0 olmuştur. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması, kök infeksiyonu
oluşturmamıştır (Şekil 4.22). Kompost ve kompost+glokonit uygulamaları % 20 kök
infeksiyonu gerçekleştirerek en iyi sonucu vermiştir. Bunu % 13 kök infeksiyonu ile
kompost+pirit uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda üçgül bitkisinin kök
infeksiyonu gelişimleri mikorizalı ortama göre düşük düzeyde kalmıştır (Çizelge 4.14).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
42
Şekil 4.21. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri
Şekil 4.22. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
43
Şekil 4.23. Kaya fosfatı Uygulamasının Mikorizalı ve Mikorizasız Ortamda Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 2: Kaya fosfatı )
Şekil 4.24. Kaya fosfatı Uygulamasının Mikorizalı ve Mikorizasız Ortamda Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 2: Kaya fosfatı )
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
44
4.8. I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Besin Elementleri
İçerikleri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin %P içeriğine etkileri Çizelge 4.15’de verilmiştir.
Çizelge 4.15. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin P İçeriğine Etkileri (%)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.07 ±0.02 c 0.12 ±0.03 ab 0.05 1 0.13 ±0.02 ab 0.13 ±0.03 ab 0.00 2 0.06 ±0.00 c 0.10 ±0.03 b 0.04 3 0.07 ±0.01 c 0.12 ±0.03 ab 0,05 4 0.07 ±0.02 c 0.13 ±0.02 ab 0.06 5 0.11 ±0.01 b 0.13 ±0.02 ab 0.02 6 0.14 ±0.04 ab 0.14 ±0.02 a 0.00 7 0.12 ±0.02 ab 0.14 ±0.03 a 0.02 8 0.13 ±0.04 ab 0.14 ±0.02 a 0.01 9 0.15 ±0.02 a 0.14 ±0.02 ab -0.01
10 0.12 ±0.01 ab 0.11 ±0.01 ab -0.01 P<0.05
Mikorizalı ortamda yapılan kompost, glokonit, pirit, kompost+kaya fosfatı,
kompost+kaya fosfatı+pirit, kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamalarının mısır
bitkisinin P içeriğine etkisi kontrolden farklı olmamıştır. Kompost+glokonit,
kompost+pirit, kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulamaları % 0.14 P içeriği ile en iyi
sonucu gerçekleştirmiştir. Kaya fosfatı uygulaması, mikorizalı ortamda % 0.10 P düzeyi
ile en az P içeriği sağlamıştır. Mikorizasız ortamda da % 0.06 P düzeyi ile en az P
içeriği sağlamıştır. Kaya fosfatı uygulamasının tek başına P alımında önemli bir etkisi
olmamıştır. Kaya fosfatında bulunan fosforun, toprak pH’ının alkali olmasından dolayı
bitki tarafından alımında etkili olmamasından kaynaklanmış olabilir (Çağatay ve
ark.,1973). Mikorizasız ortamda, kontrol uygulaması % 0.07 P içeriği sağlarken,
kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması % 0.15 P içeriği sağlamıştır. Bunu % 0.14 P
içeriği ile kompost+glokonit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.25). Mikorizasız ortamda
kaya fosfatı, glokonit ve pirit uygulamaları tek başlarına düşük P içeriği sağlarken bu
uygulamaların kompost ile kombinasyonları P içeriğini önemli ölçüde artırmıştır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
45
Mikorizalı ortamda ise önemli bir farklılık olmamıştır. Bu durumun mikorizasız ortamda
kompostun organik madde içeriğinden, mikorizalı ortamda ise mikorizanın P alımını
sağladığından kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.15). Mikoriza, bitkinin
yararlanamayacağı çözünürlüğü az veya yetersiz durumdaki besin elementlerini
özellikle fosforu absorbe etmekte ve bitkiye kazandırmaktadır (Demir ve Onoğur, 2001).
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin %P içeriğine etkileri Çizelge 4.16’da verilmiştir.
Çizelge 4.16. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin P İçeriğine Etkileri (%)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.12 ±0.01 e 0.17 ±0.00 b-d 0.05 1 0.16 ±0.03 b-e 0.18 ±0.01 a-c 0.02 2 0.13 ±0.04 d-e 0.15 ±0.01 de 0.02 3 0.13 ±0.04 c-e 0.16 ±0.01 cd 0.03 4 0.12 ±0.01 e 0.13 ±0.01 e 0.01 5 0.18 ±0.01 a-c 0.21 ±0.02 a 0.03 6 0.17 ±0.01 b-d 0.19 ±0.02 a-c 0.02 7 0.17 ±0.03 b-d 0.17 ±0.01 b-d 0.00 8 0.22 ±0.03 a 0.19 ±0.01 a-c -0.03 9 0.19 ±0.02 ab 0.19 ±0.02 ab 0.00 10 0.19 ±0.04 ab 0.21 ±0.04 a 0.02
P<0.05
Üçgül bitkisinin P içeriği mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı ve
kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları ile % 0.21 değerinde gerçekleşmiştir.
Bunu kompost+glokonit, kompost+kaya fosfatı+glokonit, kompost+kaya fosfatı+pirit
uygulamaları olan % 0.19 P içeriği izlemiştir (Şekil 4.26). Pirit uygulaması, mikorizalı
ortamda % 0.13 P değeri ile bitkiye en az P içeriği sağlamıştır. Mikorizasız ortamda,
kontrol uygulaması % 0.12 P içeriği sağlarken, kompost+kaya fosfatı+glokonit
uygulaması % 0.22 P içeriği sağlamıştır. Bunu kompost+kaya fosfatı+pirit ve
kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları olan % 0.19 P içeriği izlemiştir
(Çizelge 4.16). Demirbaş (2005), yaptığı benzer bir çalışmada bazalt+kükürt
uygulamasının üçgül bitkisinin, sfalerit uygulamasının ise buğday bitkisinin P içeriğini
önemli derecede arttırdığını belirlemiştir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
46
Şekil 4.25. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin P içeriğine etkileri
Şekil 4.26. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin P içeriğine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
47
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin %K içeriğine etkileri Çizelge 4.17’de verilmiştir.
Çizelge 4.17. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin K İçeriğine Etkileri (%)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 3.1 ±0.2 bc 2.2 ±0.3 b -0.9 1 2.6 ±0.1 f 2.1 ±0.2 b -0.5 2 3.6 ±0.2 a 1.9 ±0.3 bc -1.7 3 3.5 ±0.2 a 1.8 ±0.4 bc -1.7 4 2.9 ±0.4 c-f 1.5 ±0.1 c -1.4 5 2.7 ±0.1 ef 2.7 ±0.1 a 0.0 6 2.7 ±0.2 d-f 3.0 ±0.2 a 0.3 7 2.8 ±0.1 c-f 2.9 ±0.2 a 0.1 8 3.0 ±0.2 b-e 2.9 ±0.1 a -0.1 9 3.2 ±0.3 ab 3.1 ±0.4 a -0.1
10 3.0 ±0.1 b-d 3.0 ±0.3 a 0.0 P<0.05
Mısır bitkisinin K içeriği mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı+pirit
uygulaması ile % 3.1 K olmuştur. Bunu sırasıyla % 3.0 K içeriği ile kompost+glokonit
ve kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları ve % 2.9 K içeriği sağlayan
kompost+ pirit ve kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulamaları izlemiştir. Pirit
uygulaması, mikorizalı ortamda % 1.5 K içeriği ile bitkiye en az K sağlayan uygulama
olmuştur (Şekil 4.27). Mikorizalı ortamda kaya fosfatı, glokonit ve pirit uygulamaları
tek başlarına düşük K içeriği sağlarken bu uygulamaların kompost ile kombinasyonları
K içeriğini önemli ölçüde artırmıştır. Mikorizasız ortamda, kontrol uygulaması % 3.1 K
içeriği sağlarken, kaya fosfatı uygulaması % 3.6 K içeriği sağlamıştır. Bunu, % 3.5 K
içeriği ile glokonit uygulaması izlemiştir. Glokonit uygulamasının mısır bitkisinde
yüksek K içeriği sağlaması durumu, glokonitin yapısında bulunan K elementinin bitki
tarafından alımından kaynaklandığı düşünülmektedir. Glokonitik kum taşının kimyasal
gübreler hariç diğer gübreler ve kompost ile beraber kullanılması glokonitin etkinliğini
artırabilir (Castro ve Tourn, 2001). Kompost uygulaması, mikorizasız ortamda % 2.6 K
içeriği ile bitkiye en az K sağlayan uygulama olmuştur (Çizelge 4.17).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
48
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin %K içeriğine etkileri Çizelge 4.18’de verilmiştir.
Çizelge 4.18. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin K İçeriğine Etkileri (%)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 2.9 ±0.1 b 4.4 ±0.1 ab 1.5 1 2.4 ±0.2 b 3.5 ±0.3 ab 1.1 2 2.7 ±0.3 b 3.6 ±0.8 ab 0.9 3 3.3 ±0.7 ab 3.5 ±0.9 ab 0.2 4 3.0 ±0.2 b 2.8 ±0.4 b -0.2 5 2.4 ±0.3 b 3.5 ±0.9 ab 1.1 6 2.6 ±0.1 b 3.3 ±1.1 b 0.7 7 2.9 ±0.4 b 3.1 ±0.2 b 0.2 8 4.2 ±1.4 a 4.2 ±0.9 ab 0.0 9 2.5 ±0.3 b 5.0 ±1.6 a 2.5 10 2.8 ±0.3 b 3.7 ±1.5 ab 0.9
P<0.05
Üçgül bitkisinin K içeriği mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı+pirit
uygulaması ile % 5.0 düzeyinde gerçekleşmiş ve diğer uygulamalara göre en iyi sonucu
vermiştir. Bunu % 4.4 K içeriği ile kontrol ve % 4.2 K içeriği ile kompost+kaya
fosfatı+glokonit uygulamaları izlemiştir. Pirit uygulaması, mikorizalı ortamda % 2.8 K
içeriği ile en düşük sonucu vermiştir. Mikorizasız ortamda ise % 2.4 K içeriği ile en
düşük değeri gerçekleştiren uygulamalar, kompost ve kompost+kaya fosfatı
uygulamaları olmuştur. Kontrol uygulaması % 2.9 K içeriği sağlarken, kompost+kaya
fosfatı+glokonit uygulaması % 4.2 K içeriği sağlamıştır. Bunu % 3.3 K değeri ile
glokonit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.28). Bu durumun glokonitin yapısında bulunan
K elementinin bitki tarafından alımından kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.18).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
49
Şekil 4.27. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin K içeriğine etkileri Şekil 4.28. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin K içeriğine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
50
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
mısır bitkisinin Zn içeriğine etkileri Çizelge 4.19’da verilmiştir.
Çizelge 4.19. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Zn İçeriğine Etkileri (mg/kg)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 16.6 ±1.3 de 16.5 ±1.3 e -0.1 1 20.2 ±6.7 c-e 21.1 ±3.6 de 0.9 2 29.5 ±4.8 c-e 21.5 ±2.1 de -8.0 3 17.7 ±1.9 de 16.9 ±1.4 e -0.8 4 97.8 ±9.6 a 45.3 ±8.0 ab -52.5 5 25.3 ±8.8 c-e 33.4 ±4.8 b-d 8.1 6 16.6 ±1.7 e 36.0 ±19.0 bc 19.4 7 33.1 ±7.1 c 29.2 ±8.5 c-e -3.9 8 29.6 ±2.0 cd 28.2 ±0.9 c-e -1.4 9 52.8 ±16.9b 54.5 ±9.0 a 1.7 10 51.3 ±6.1 b 53.0 ±2.8 a 1.7
P<0.05
Mısır bitkisinin Zn içeriği mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 16.5
mg/kg olmuştur. Glokonit uygulaması, 16.9 mg/kg Zn içeriği ile kontrolden sonra
bitkiye en az Zn elementi sağlayan uygulama olmuştur. Diğer bütün uygulamalar
kontrole göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması
54.5 mg/kg Zn içeriği sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 53.0 mg/kg
Zn içeriği ile kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ve 45.3 mg/kg Zn
içeriği sağlayan pirit uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda, kontrol ve
kompost+glokonit uygulamaları 16.6 mg/kg Zn içeriği sağlamıştır. Diğer uygulamalar
kontrole göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. Pirit uygulamasında Zn içeriği 97.8
mg/kg gerçekleşmiş ve diğer uygulamalara göre en iyi sonucu vermiştir (Şekil 4.29).
Bunu sırasıyla 52.8 mg/kg Zn içeriği ile kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması ve
51.3 mg/kg Zn içeriği ile kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir.
(Çizelge 4.19). Pirit uygulamalarının hem mikorizalı hem de mikorizasız
uygulamalarda yüksek Zn içeriği açığa çıkarması yapısında bulunan Zn elementinden
kaynaklandığı düşünülmektedir. Çukurova gibi toprakların kireç içeriği ve pH değeri
yüksek alanlara pirit uygulaması bitkinin Zn, Fe, S ve P yönünden beslenmesini
artırabilecektir (Server,1999).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
51
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
üçgül bitkisinin Zn içeriğine etkileri Çizelge 4.20’de verilmiştir.
Çizelge 4.20. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Zn İçeriğine Etkileri (mg/kg)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 31.9 ±2.2 c 37.7 ±4.9 e 5.8 1 39.2 ±7.4 c 40.5 ±7.2 e 1.3 2 45.4 ±4.7 c 57.2 ±3.1 cd 11.8 3 31.3 ±1.6 c 44.4 ±2.8 de 13.1 4 137.5 ±33.4 a 93.8 ±10.7 ab -43.7 5 41.9 ±3.9 c 67.8 ±10.8 c 25.9 6 32.1 ±3.1 c 39.4 ±7.3 e 7.3 7 76.4 ±2.4 b 84.2 ±5.1 b 7.8 8 46.4 ±6.8 c 55.5 ±8.7 cd 9.1 9 83.0 ±16.3 b 102.3 ±18.3 a 19.3 10 79.3 ±6.1 b 97.70 ±14.4 ab 18.4
P<0.05
Üçgül bitkisinin Zn içeriği mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 37.7
mg/kg olmuştur. Kompost+glokonit uygulaması, 39.4 mg/kg Zn içeriği ile kontrolden
sonra bitkiye en az Zn elementi sağlayan uygulama olmuştur. Kompost+kaya
fosfatı+pirit uygulamasında Zn elementi düzeyi 102.3 mg/kg gerçekleşmiş ve en iyi
sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 97.7 mg/kg Zn değeri ile kompost+kaya
fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ve 93.8 mg/kg Zn içeriği sağlayan pirit uygulaması
izlemiştir. Mikorizasız ortamda, kontrol uygulaması ile 31.9 mg/kg Zn düzeyi
sağlanmıştır. Glokonit uygulaması, 31.3 mg/kg Zn düzeyi ile kontrolden sonra bitkiye
en az Zn içeriği sağlayan uygulama olmuştur. Diğer bütün uygulamalar kontrole göre
daha yüksek sonuçlar vermiştir. Pirit uygulaması, 137.5 mg/kg Zn içeriği ile diğer
uygulamalara göre en iyi sonucu vermiştir (Şekil 4.30). Bunu sırasıyla 83.0 mg/kg Zn
düzeyi ile kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması ve 79.3 mg/kg Zn düzeyi ile
kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir. Pirit uygulamalarının hem
mikorizalı hem de mikorizasız uygulamalarda yüksek Zn içeriği açığa çıkarması
yapısında bulunan Zn elementinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.20).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
52
Şekil 4.29. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Zn içeriğine etkileri Şekil 4.30. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Zn içeriğine etkileri
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
53
mısır bitkisinin Fe içeriğine etkileri Çizelge 4.21’de verilmiştir.
Çizelge 4.21. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Fe İçeriğine Etkileri (mg/kg)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 680.0 ±82.7 b-d 839.3 ±219.6 a 159.3 1 919.3 ±318.0 abc 604.7 ±124.6 a -314.6 2 1233.7 ±323.2 a 683.0 ±293.6 a -550.7 3 808.7 ±253.9 a-d 740.7 ±470.9 a -68.0 4 1025.0 ±537.3 ab 676.3 ±242.1 a -348.7 5 432.7 ±39.1 d 719.7 ±248.2 a 287.0 6 698.3 ±277.1 b-d 536.3 ±305.5 a -162.0 7 734.3 ±36.1 b-d 717.7 ±245.9 a -16.6 8 446.0 ±123.8 d 915.0 ±221.6 a 469.0 9 573.3 ±92.4 cd 543.7 ±159.1 a -29.6 10 707.3 ±281.6 b-d 703.0 ±240.0 a -4.3
P<0.05
Mikorizalı ortamda yapılan tüm uygulamaların mısır bitkisinin Fe içeriğine
etkisi kontrolden farklı olmamıştır (Çizelge 4.21). Mikorizasız ortamda, kontrol
uygulaması ile 680.0 mg/kg Fe içeriği sağlanmıştır. Kompost+kaya fosfatı
uygulaması, 432.7 mg/kg Fe içeriği ile bitkiye en az Fe elementi sağlayan uygulama
olmuştur. Kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması 446.0 mg/kg Fe elementi
içeriği gerçekleştirerek düşük sonuç vermiştir. Kaya fosfatı uygulaması ise 1233.7
mg/kg Fe içeriği sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 1025.0 mg/kg Fe
içeriği ile pirit uygulaması ve 919.3 mg/kg Fe içeriği sağlayan kompost uygulaması
izlemiştir (Şekil 4.31).
Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
54
üçgül bitkisinin Fe içeriğine etkileri Çizelge 4.22’de verilmiştir.
Çizelge 4.22. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Fe İçeriğine Etkileri (mg/kg)
Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 170.7 ±39.7 a 147.7 ±12.7 a -23.0 1 167.7 ±12.1 a 182.0 ±49.7 a 14.3 2 186.7 ±12.9 a 151.7 ±18.0 a -35.0 3 176.0 ±31.5 a 156.3 ±16.0 a -19.7 4 179.0 ±48.7 a 160.3 ±53.6 a -18.7 5 151.0 ±32.7 a 197.3 ±79.4 a 46.3 6 190.3 ±75.7 a 174.0 ±49.8 a -16.3 7 186.7 ±74.5 a 149.3 ±11.8 a -37.4 8 160.3 ±23.5 a 209.0 ±65.4 a 48.7 9 148.7 ±25.0 a 195.7 ±57.4 a 47.0 10 187.7 ±1.5 a 156.0 ±12.5 a -31.7
P<0.05
Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda yapılan tüm uygulamaların
üçgül bitkisinin Fe içeriğine etkisi kontrolden farklı olmamıştır.(Şekil 4.32). (Çizelge
4.22).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
55
Şekil 4.31. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Fe içeriğine etkileri
Şekil 4.32. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Fe içeriğine etkileri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ
56
Denemede saksılara uygulanan materyallerin toprağın kimyasal özelliklerine
yaptığı etkiyi belirlemek için I. saksı denemesindeki bitkiler hasat edildikten sonra
toprağın bazı kimyasal analizleri yapılmış ve Çizelge 4.23’de verilmiştir.
Çizelge 4.23. Hasat sonrası toprak analiz değerleri (Karaburun serisi)
P 2 O 5 (kg/da) K 2 O (kg/da) Zn (ppm) 1 5.48 75.91 0.70 2 7.09 73.07 1.08 3 8.27 72.93 1.74 4 9.27 81.88 1.14 Karaburun 5 9.48 82.87 2.55 6 8.79 78.9 1.18 7 10.29 81.55 1.52 8 6.58 73.59 1.38 9 9.14 118.34 2.19 10 10.06 62.98 1.51 11 15.21 81.22 1.69
Karaburun serisinde bütün uygulamaların toprağın P 2 O 5 içeriğini kontrole
oranla arttırdığı belirlenmiştir. En fazla etkiyi ise kompost+kaya
fosfatı+glokonit+pirit uygulaması yapmıştır. K 2 O içeriğini ise kompost+kaya
fosfatı+glokonit uygulaması arttırmıştır. Zn içeriğini en fazla arttıran uygulama pirit
uygulaması olmuştur. Bunun nedeni piritin yapısında bulunan çinko elementidir.
Bunu kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması izlemiştir. Diğer uygulamalar
kontrole oranla toprağın Zn içeriğini arttırmıştır (Çizelge 4.23).
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Aysun GENÇ
57
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Araştırmanın amacı ekolojk tarımda kullanılan gübre kaynaklarından mineral
kayaçların ve bunların kombinasyonlarının, organik madde yerine kullanılan
kompostun ve mikoriza aşılamasının mısır ve üçgül bitkilerinin büyümesi ve besin
elementleri alımı üzerine etkisini araştırmaktır.
Araştırma bulguları değerlendirildiğinde kompost ile kompostun mineral
kayaçlarla olan kombinasyonları hem mısır hem de üçgül bitkilerinin yeşil aksam
kuru ağırlığının, gövde boylarının ve çaplarının gelişimi üzerine en iyi etkiyi
yaratmıştır.
Araştırma bulgularından elde edilen sonuçlara göre kompost+kaya fosfatı ve
kompost+glokonit uygulamaları hem mısır hem de üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru
madde ağırlığında önemli artış sağlamıştır. Mikorizasız ortamda kaya fosfatı,
glokonit ve pirit uygulamaları tek başlarına düşük P içeriği sağlarken bu
uygulamaların kompost ile kombinasyonları P içeriğini önemli ölçüde artırmıştır.
Mikorizalı ortamda ise önemli bir farklılık olmamıştır. Glokonit uygulamasının, hem
mısır hem de üçgül bitkisinin K içeriğinde artış sağladığı belirlenmiştir. Pirit
uygulaması da benzer bir şekilde yapısında bulunan Zn elementinin bitkiye
alınmasıyla mikorizalı ve mikorizasız uygulamalarda hem mısır hem de üçgül
bitkisinin Zn içeriğini arttırmıştır. Mısır bitkisinin Fe içeriği hem mikorizalı hem de
mikorizasız ortamda üçgül bitkisine göre daha iyi sonuç vermiştir. Kaya fosfatı
uygulaması mikorizasız ortamda mısır bitkisinin Fe içeriğini önemli ölçüde
arttırmıştır.
Araştırmada hem mısır hem de üçgül bitkisinin kök infeksiyonu gelişimleri
mikorizasız ortamda düşük düzeyde kalmıştır. Hem mikorizalı hem de mikorizasız
ortamda, mısır ve üçgül bitkisinin kök uzunluğunu, kök yaş ağırlığını, kök kuru
madde ağırlığını kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Glokonit
uygulaması tek başına düşük kök uzunluğu oluşturmuştur. Glokonitin kompost ile
kombinasyonu kök uzunluğunu arttırmıştır. Mısır bitkisinin kök uzunluğu gelişimi,
hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda üçgül bitkisine göre daha iyi olmuştur.
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Aysun GENÇ
58
Mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması mısır bitkisinin
kök uzunluğu gelişimini önemli ölçüde arttırmıştır.
Bütün araştırma bulguları bir bütün olarak ele alındığında organik
materyallerin bitki gelişimindeki önemini göstermiştir.
Sonuç olarak; tarımsal üretimde ticari gübrelerin yerine uygulanabilecek bu
materyallerin kullanılmasıyla hem ülke ekonomisine büyük oranda katkı sağlanacak
hem de tarımsal üretimde kullanılan ticari gübrelerin çevrede yarattığı olumsuz
etkilerin önüne geçilmiş olacaktır.
59
KAYNAKLAR
AARLE , I.M.V., SÖDERSTRÖM, B. and OLSSON, P.A., 2003. Growth
and Interactions of Arbuscular Mycorrhizal Fungi in Soils from Limestone
and Acid Rock Habitats.
ADANI, F., GENEVINI, PL., GASPERI, F. and ZORZI, G., 1997.
Organic matter evoluation index ( OMEI ) as a measure of composting
efficiency. Compost Science & Utilization, 5,2,53-62.
ADDY, S., K., SING, A., SING, R. and AWASTHI C., P., 1987. Effect of pyrite
and fertilizer on rice protein quality. International Rice Research Newsletter
V.12 (3) P: 44-45.
AHUJA, K., 2001. Technologies for Agricultural Application of Glauconite- A
Potash Mineral, India.
ALLISTER, Mc. J., 1987. A Practical Guide to Novel Soil Amendments. Rodale
Press, Emmaus, Pennsylvania. 124 p.
AMANN, C., and AMBERGER, A., 1984. Wirkungen Organischer Substanzen auf
Boden-und Düngerphospat Teil 1: Einflu Β von Stroh- und
Maiswurzelextraktionen auf die Löslichkeit von Boden- und Dünger- P.Z.
Pflanzenernahr., Bodenkde. 147: 49-59.
AMANN, C., and AMBERGER, A., 1989. Phosphorus Efficiency of Buckwheat
( fagopyrum esculentum ) Zpflanzenernahr., Bodenkde., 181-189.
AYDENİZ, A., ve BROHI, A., 1991. Gübreler ve Gübreleme. Cumhuriyet
Üniversitesi Tokat Ziraat Fakültesi Yayınları No. 10, Ders Kitabı No: 3.
Tokat. S: 142.
BABY, U.I. and MANİBHUSHANRAO, K., 1995. Influence of Organic
Amendments on Arbuscular Mycorrhizal Fungi in Relation to Rice Sheath
Blight Disease
BANATH, and HOLLAND, 1976. Sulphur and Pyrite, Rocks for Crops- 27.
BANFIELD, J.F., BARKER, W.W., WELCH, S.A. and TAUNTON, A., 1999.
60
Biological impact on minerals dissolution: application of the lichen model to
understanding mineral weathering in the rhizosphere. Proc. Nat. Acad. Sci.96,
3404-3411.
BAYAT, O., KAYA, Z., 1998. The of pyrite from a zinc processing plant as fertilizer
in calcareous soils. The Second International Symposium On Mine
Enviromental Engineering July 29-31 Uxbridge, U.K. P: 176-187.
BERNER, R. A. 1970, 1982. Sedimentary Pyrite Formation. Amer. J. Sci., v. 268,
p: 1-23.
BULLUCK, L.R., BROSİUS, M., EVANYLO, G.K. and RİSTAİNO, J.B., 2002.
Organic and synthetic fertility amendments influence soil microbial, physical
and chemical properties on organic and conventional farms. Applied Soil
Ecology. 19 (2): 147-160.
CASTRO, L., and TOURN, S., 2001. Alternative fertilizer resources for Argentina.
Exploration and mining geology journal ( EMG). Buenos Aires, Argentina,
volume 10, nos. 1 & 2.
CEBEL, N., 2005. Organik Tarımda Yararlı Mikroorganizma Kullanımı (Mikrobiyal
Gübreler). Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü. Yenimahalle / ANKARA.
CHEN, Y., and AVIAD, T., 1990. Effect of humic substances on plant growth. In:
Mac Carthy P. ( ed. ), Humic substances in soil and cropsciences; selected
readings. Am. Soc. of Agron and Soil Sci. Soc. Of Am., Madison, Wisconsin,
161-186.
CHEN, Y., MAGEN H. and RIOV J., 1994. Humic substances originating from
rapidly decomposition organic matter: properties and effects on plant growth.
Humic Substances in the Global Environment and Implication on Human
Health. Elsevier Science B.V., London.
CLAASSEN, N., 1990. Aufnahme von Nahrstoffen ausdem Boden Dursch die
Höhere pflanze als Ergebnis von Verfügbarkert und Aneignungsvermögen .
Severn Verlag, Göttingen.
COOKE, G.W., 1966. Phosphorus and Potassium Fertilizers Their Forms and Their
Places in Agriculture. The Fertilizer Soc. Proc. No. 92.
CONACHER, J., and CONACHER, A., 1998. Organic Farming and The
61
Environment,with Particular Reference to Australia: A Review.
ÇAĞATAY, M., KACAR, B., ÜLGEN, N., ALEMDAR, N., ve TURAN, C., 1973.
Türkiye şartlarında ham fosfatların tarımda faydalılık nispetlerinin tayini
üzerine bir araştırma. Tarım Ormancılık Araştırma Grubu Yayınları.
ÇIĞŞAR, S., SARI, N. ve ORTAŞ, İ., 2000. The Effects of Vesicular- Arbuscular
Mycorrhizae on The Plant Growth and Nutrient Uptake of Cucumber. Turkish
Journal of Agriculture and Forestry,24, 571-578.
ÇİÇEKLİ, M. ve ANAÇ, D., 2004. Organik Tarımda toprak verimliliği,
yönetmelikler ve yeni yaklaşımlar.
ÇİMRİN, K. M., KARACA, S., ve BOZKURT, M.A., 2001. Mısır Bitkisinin
Gelişimi ve Beslenmesi Üzerine Hümik Asit ve NPK Uygulamalarının Etkisi
7 (2) 95-100.
DEMİR, S., ve ONOĞUR, E., 2001. Bitkilerde Vesiküler- Arbüsküler Mikoriza
Oluşumunun Bitki Besleme ve Bitki Korumadaki Önemi.
DEMİRBAŞ, A., 2005. Erozyona Uğramış Toprakların Verimliliğin Arttırılmasında
Organik ve İnorganik Materyallerden Yararlanma Olanakları. Yüksek Lisans
Tezi. 84 s. Adana.
DIEDERICHS, C., 1991. Influence of Different P-Sources on the Effıcıency of
Several Tropical Endomycorrhizal Fungi in Promoting the Growth of Zea-
Mays L. 30(1):39-46.
DRINKWATER, L.E., LETOURNEAU, D.K., WORKNEH, F., BRUGGEN VAN,
A.H.C., and SHENNAN, C., 1995. Fundamental differences between
conventional and organic tomato agroecosystems in California. Ecol. Appl. 5
(1995), pp. 1098–1112
DUBEY, and MONDAL, 1993. Sulphur and Pyrite, Rocks for Crops- 27.
ERDİN, E. 1977. Katı Artıkların Kompostlaştırılması ve Kullanılması, Dokuz Eylül
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca /
İzmir.
FITZPATRICK, E.A., 1971. Pedology. A Systematic Approach to Soil Science.
Oliver and Boyd, Edinburgh. Hafner Publishing Company, Inc. New York.
pp. 1-306.
62
GARRETT, H., 2003, 2004. Natural Organic Gardening and Living. Soft Rock
Phosphate. http://anonim. (10.09.2006).
GEORGE, E., 2000. Nutrient Uptake, Contribitions of Arbuscular Mycorrhizal Fungi
to Plant Mineral Nutrition. In: Arbuscular Mycorrhizas: Physiology and
Function. Eds. By Kapulnik and D.D. Douds, Jr. Kluwer Academic
Publishers.London.
GRINSTED, M.S., HEDLEY, M.J., WHITE, R.E. and NYE, P.H., 1982. Plant
induced changes in the rhizosphere of rape (Brassica napus var Emerald)
seedling: pH change and the increase in P concentrations in the soil solution.
New Phytol 91, 19-29.
GÜZEL, N., GÜLÜT, K.Y., ORTAŞ, İ., ve İBRİKÇİ, H., 1990. Toprak verimlilik
analiz yöntemleri labaratuvar el kitabı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları.
No:117. Adana.
HALL, B., 1998. Alternative Soil Amendments. Horticulture Technical Note.
Revised by Preston Sullivan, April 2001. ATTRA ( Appropriate Technology
Transfer for Rural Areas , P: 2-11.
HARLEY, J.L., and SMITH, S.E., 1983. Mycorrhizal Symbiosis. Academic P.
London.
HETRICK, B.A.D., HETRICK, J.A., and BLOOM, J., 1984. İnteractıon of
mycorrhizal infection,phosphorus level,and moisture stress in growth of field
corn. Can.J.Bot.62:2267-2271.
INBAR Y., CHEN, Y. and HADAR Y., 1990. Humic substances formed during
the composting of organic matter. Soil Sci. Soc. Am., j., 54, 1316-1323.
İLTER, E., ve ALTINDİŞLİ, A., 1998. Ekolojik Tarım ve İlkeleri, Ekolojik Tarım
Organizasyonu Derneği ( ETO).
JOHNSON, E.S., 1996. Rot Web text (c).
JOHNSTON, E.A., 2000. Soil and Plant Phosphate. International Fertilizer Industry
Association. Paris. P: 32.
KACAR, B., 1984. Bitki Besleme, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi ders
Yayınları, Ankara.
KITT, D.G., DANIELS, B.A.H., and WILSON, G.W.T., 1988. Relationship of soil
63
fertility to suppression of the growth response of mycorrhizal big bluestem in
non-sterile soil. New Phytologist 109, 473-481.
LINDSAY, W.L., and NORVELL, W.A., 1978. Development of DTPA Soil test for
zinc, iron, manganese and copper. Soil Sci. Soc. Amer. Proc. 42: 421-428.
MARSCHNER, H., 1998. .Role of root growth, arbuscular mycorrhiza, and root
exudates for the efficiency in nutrient acquisition. Field Crops Research,56:
203-207.
MURPHY, J., and RILEY, J.P., 1962. A modified single solution for the
determination of phosphate in natural waters. Analtica Chemica Acta 27,31-
36.
OLSEN, S.R., COLE, C.V., WATANABE, F.S, and DEAN, L.A., 1954. Estimation
of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate.
Circular No.939. U.S. Department of Agriculture. Washington. D.C.
ORTAŞ, İ., and SARI, N., 2003 b. Enhanced Yield and Nutrient Content of Sweet
Corn with Mycorrhizal Inoculation Under Field Conditions. Agr. Med. Vol,
133. 3-4, 188-195.
ORTAŞ, İ., 2005 a. Mikorizanın Narenciye Tarımındaki Önemi ve Kullanım
Olanakları. Web text.
______, 2005 b. Muz Bitkisinin Beslenmesi. Muz Der-Bülteni.
ÖZBEK, H., 1971. Tarımda Organik Maddenin Önemi. Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Yay. No: 13, Ankara.
ÖZCAN, H. ve TABAN, S., 2000. Va - mycorrhiza’nın Alkalin ve Asit Toprakta
Yetiştirilen Mısır Bitkisinin Gelişimi İle Fosfor, Çinko, Demir, Bakır ve
Mangan Konsantrasyonları Üzerine Etkisi. Turk J. Atgric. For.24:629-635
ÖZTÜRK, M. ve BİLDİK, B., 2005. Hayvan Çiftliklerinde Kompost Üretimi. Çevre
ve Orman Bakanlığı.
REDHEAD, J.F., 1977. Endotrophic mycorrhizas in Nigeria: Species of the
Endogonacea and their distribution. Trans. Br. Mycol. Soc., 69:275-280,1977.
ROGERS, H.T., PEARSON, R.W., ve ENSMINGER, L.E., 1953. Soil and Fertilizer
Phosphorus in Crop Nutrition. Eds. W.H. Pierre and A.G. Norman 4: 189-
242. Academic Press. New York.
64
SCHÜLLER, H., REICHARD, TH. and NEMETH, K., 1975 (G). Relationship
Between P Fertilization, Yield, P Uptake and Soil Tests. Landw. Forsch 28:
147-157.
SERVER, E., 1999. Kireçli Topraklarda Pirit Uygulamasının Buğday ve Mısırda
Fosfor ve Çinko Alımına Etkisinin Araştırılması. Ç.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü, Toprak Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.
SMITH, S.E. and READ, D.J., 1997. Mycorrhizal Symbiosis,2nd edn. Academic,
San Diego.
STAMATİADİS, S., WERNER, M. and BUCHANAN, M., 1999. Field assessment
of soil quality as affected by compost and fertilizer application in a broccoli
field (San Benito County, California). Appl. Soil Ecol. 12 (1999), pp. 217–
225.
SÜR, A., SÜR, Ö. and YİĞİTBAŞIOĞLU, H., 2001. Mineraller ve Kayaçlar S:
60,61,67- 69, 72-76, 97.
SZMİDT, R.A.K. and DICKSON, A.W., 2001. Use of Compost in agriculture. Frequently asked Questions (FAQs). A synopsis on behalf of The REMADE
Programme. Project Reference : Org 01-4. Sf:1-24.
ŞAHİN, S., 2003. Leonardit (Humat), Organik Kayısı Yetiştiriciliği, Meyvecilik
Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Malatya.
TINKER, P.B., 1980. Role of rhizosphere microorganisms in phosphorus uptake by
plants. In The Role of Phosphorus in Agriculture. ( Eds. Khasaweneh, F.E.
et. al.) ASA-CSSA-SSSA, Madison, USA.
TIWARI ET AL., 1985. Pyrite is widely used as an S ( and Fe ) fertilizer, Rocks for
Crops-27, India.
TİLKİ, F. ve KARA, Ö., 2004. Silvikültürel Müdahalelerin Ektomikoriza Mantarları
Üzerine Etkisi.
TOSUN, İ. , GÖNÜLLÜ, T. M. ve GÜNAY, A., 2003. Gül Posasının
Kompostlaştırılmasına Gözenek Malzemesi ve Aşının Etkisi. S: 93-102.
USTA, S., SÖZÜDOĞRU, S. ve ÇAYCI, G., 1996. Ülkemizdeki bazı peat ve peat
benzeri materyallerin kimyasal özellikleri ile humik ve fulvik asit kapsamları
üzerine bir araştırma. Tr. J. Agriculture and Forestry, 20, 27-33.
65
UZUN, A., 1996. Karadeniz Bölgesinde Kültür Mantarı (Agaricus bisporus (Lange)
Sing.) Üretiminde Kullanılabilecek Organik Materyallerin Tespiti İle
Bunların Mantarın Verim ve Kalitesine Etkisi Üzerine Bir Araştırma.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri
Anabilim Dalı, Doktora Tezi. S: 194.
ÜLGEN, N., ve AKSU, S., 1969. Kaya fosfatı ile süperfosfatın karşılaştırmalı verim
araştırmaları. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Raporları Serisi. No: 6,
218-222.
ÜLGEN, N., ve ALKAN, B., 1984. Kaya Fosfatı ve Tarımda Yeri, Ankara, 80s.
ÜNLÜ, B.,2001. Tuzlu ve Alkali Toprakların İyileştirilmesinde Bazaltik Tüf ve Pirit
Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.
VIEBROCK, H., 1998. Ursachen der Erhöhung des Phosphat- Aneignungs-
vermögens von Pflanzen durch VA- Mykorrhiza. Ph. D. Thesis, Universitat
Göttingen, Germany.
VYSOTSKY E.A., MAKHNACH A.A., GUDAK S.P., PETROVA N.S.,KHOMİCH
P.Z., RACHEVSKY A.N., VECHER V.A. and YARTSEV V.I., 1999. Non-
traditional kinds of mineral resources of Belarus . Natural Resources.
The National Academy Of Sciences Of Belarus, Number 2, pp. 5-16.
WEGMANN, E. -C., 1963. Siyah Mika ve Siyah Mikalı Taşların Potaslı Gübre
Olarak Kullanılmaları Üzerinde Araştırmalar. Neuchatel Üniversitesi Jeoloji
Enstitüsü. Çeviren: Halit Gürün, M.T.A. Enstitüsü. S: 98-104.
YURTSEVER, N., YÜRÜR, B. ve TEZER, G., 1967. Kaya fosfatlarının gübre
değeri araştırmaları. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Araştırma
Raporları No: 5 380-385.
66
ÖZGEÇMİŞ 1977 yılında Adana’da doğdum. İlk, orta ve lise öğrenimimi tamamladıktan
sonra 1996 yılında başladığım Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak
Bölümünden 2000 yılında mezun oldum. 2004 yılında Çukurova Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim dalında yüksek lisans programına başladım.
2006 yılında yüksek lisans programını tamamladım.