Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Aysun GENÇ

EKOLOJİK TARIMDA KULLANILABİLECEK BAZI MİNERALLER VE BUNLARIN MİKORİZA VE KOMPOST İLE AKTİVE EDİLMESİ ÜZERİNDE BİR ÇALIŞMA

TOPRAK ANA BİLİM DALI

ADANA, 2006

I

ÖZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

EKOLOJİK TARIMDA KULLANILABİLECEK BAZI MİNERALLER VE BUNLARIN MİKORİZA VE KOMPOST İLE AKTİVE EDİLMESİ

ÜZERİNDE BİR ÇALIŞMA

Aysun GENÇ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TOPRAK ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. Zülküf KAYA Yıl : 2006, Sayfa : 66

Jüri : Prof. Dr. Zülküf KAYA Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Araştırmanın amacı, ekolojk tarımda kullanılan gübre kaynaklarının (kayaçlar, organik madde ve mikoriza) mısır ve üçgül bitkilerinin büyümesi ve besin elementleri alımı üzerine etkisinin belirlenmesidir. Araştırma, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümünde sera koşullarında yürütülmüştür. Bu amaca yönelik olarak kompost, öğütülmüş glokonit, pirit, kaya fosfatı ve onların kombinasyonlarının mikorizalı ve mikorizasız ortamda etkinlik düzeylerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Deneme, doğal verimliliği düşük, kireçli Karaburun serisi toprağında yürütülmüştür. Deneme sonuçlarına göre kompost ve glokonit, pirit, kaya fosfatı ile bunların kombinasyonları mısır ve üçgül bitkisinin kuru madde üretimini ve besin elementleri alımını önemli derecede artırmıştır. Bu uygulamalar özellikle mikorizalı ortamda önemli derecede farklılık göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Organik ve inorganik materyal, mikoriza, mısır, üçgül.

II

ABSTRACT

MSc THESIS

ON SOME MINERALS WHICH ARE USABLE IN ECOLOGIC AGRICULTURE AND THEIR ACTIVATION WITH

MYCORRHIZAE AND COMPOST

Aysun GENÇ

DEPARTMENT OF SOIL SCIENCE INSTITUE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor: Prof. Dr. Zülküf KAYA Year: 2006, Page: 66 Jury: Prof. Dr. Zülküf KAYA

Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

The aim of study was to the determine the effects of the fertilizer sources such as rocks, organics and mycorrhizae on the growth of maize and clover plants and nutrient uptake. The experiment was carried out under greenhouse conditions at University of Çukurova, Faculty of Agriculture, Department of Soil Science.The efficiency levels of compost, ground glauconite, pyrite, rock phosphate and their combinations were tried to determine under both mycorrhizal and nonmycorrhizal condation. The experiment was carried out in the low fertile and high CaCO 3 Karaburun soil seriece.

According to the results of the trial, compost and glauconite, pyrite, rock phosphate and their combinations increased considerably the yield of dry matter and nutrient uptake of the maize and clover plants. These experiments also shown that the mycorrhizal application made a significant difference between treatments.

Keywords: Organic and inorganic materials, mycorrhizae, maize, clover

III

TEŞEKKÜR

Bu çalışma süresi boyunca yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen danışman

hocam Prof. Dr. Zülküf KAYA ve Prof. Dr İbrahim ORTAŞ’a sonsuz şükran ve

teşekkürlerimi sunarım.

Bu çalışma süresi boyunca bana yardımda bulunan (İsimler alfabetik sıraya

göre); Ar. Gör. Ahmet DEMİRBAŞ, Yrd. Doç. Dr. Ali COŞKAN, Zir. Müh.

Ebru TOPALAK, Ar. Gör. Kemal DOĞAN ve Türkan GÜMÜŞLÜ’ye

teşekkürlerimi sunarım.

Bugüne kadar ki öğrenim hayatım boyunca bana maddi ve manevi her türlü

desteği esirgemeyen aileme (Nurullah GENÇ, Bilgi GENÇ, Dilek SÖNMEZ, Ali

ihsan GENÇ) teşekkürlerimi bir borç bilirim.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ..................................................................................................................................I

ABSTRACT.................................................................................................................II

TEŞEKKÜR................................................................................................................III

İÇİNDEKİLER...........................................................................................................IV

ÇİZELGELER DİZİNİ...............................................................................................VI

ŞEKİLLER DİZİNİ..................................................................................................VIII

SİMGELER VE KISALTMALAR............................................................................XI

1.GİRİŞ.........................................................................................................................1

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR.........................................................................................4

3.MATERYAL ve METOD.......................................................................................14

3.1.Materyal............................................................................................................14

3.1.1.Bitkisel Materyal......................................................................................14

3.1.2.Mikoriza Türü..........................................................................................14

3.1.3.Glokonit...................................................................................................14

3.1.4.Pirit...........................................................................................................14

3.1.5.Kaya Fosfatı.............................................................................................15

3.1.6.Kompost...................................................................................................15

3.2.Metot................................................................................................................15

3.2.1.Temel Fiziksel ve Kimyasal Analizler.....................................................15

3.2.2.Yetiştirme Ortamının Sterilizasyonu.......................................................15

3.2.3.Saksı Denemeleri.....................................................................................16

3.2.4.İstatistiksel Analizler...............................................................................17

4.ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA........................................................18

4.1. I.Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin

Verim Değerleri...............................................................................................18


Gövde Çapı Gelişimleri...................................................................................22


Gövde Boyu Gelişimleri.................................................................................26

V


Kök Yaş Ağırlığı Gelişimleri..........................................................................29


Kök Kuru Madde Ağırlığı Gelişimleri............................................................32


Kök Uzunluğu Gelişimleri...............................................................................36


Kök İnfeksiyonu Gelişimleri............................................................................40


Besin Elementleri İçerikleri.............................................................................44

5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER................................................................................57

KAYNAKLAR...........................................................................................................59

ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................66

VI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1. Deneme alanı toprağının ekim öncesi bazı fiziksel ve kimyasal analiz

sonuçları..................................................................................................17

Çizelge 4.1. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin yeşil aksam

kuru ağırlığına etkileri............................................................................18

Çizelge 4.2. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin yeşil aksam

kuru ağırlığına etkileri ...........................................................................19

Çizelge 4.3. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin gövde çapı

gelişimine etkileri....................................................................................22

Çizelge 4.4. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin gövde çapı


Çizelge 4.5. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin gövde boyu


Çizelge 4.6. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin gövde boyu


Çizelge 4.7. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı

gelişimine etkileri ...................................................................................29

Çizelge 4.8. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı


Çizelge 4.9. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök kuru

madde ağırlığı gelişimine etkileri...........................................................32

Çizelge 4.10. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök kuru

madde ağırlığı gelişimine etkileri.........................................................33

Çizelge 4.11. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök uzunluğu

gelişimine etkileri..................................................................................36

Çizelge 4.12. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök uzunluğu

gelişimine etkileri .................................................................................37

Çizelge 4.13. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin kök infeksiyonu

gelişimine etkileri..................................................................................40

VII

Çizelge 4.14. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin kök infeksiyonu

gelişimine etkileri .................................................................................41

Çizelge 4.15. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin P içeriğine

etkileri ..................................................................................................44

Çizelge 4.16. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin P içeriğine

etkileri ..................................................................................................45

Çizelge 4.17. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin K içeriğine

etkileri...................................................................................................47

Çizelge 4.18. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin K içeriğine

etkileri...................................................................................................48

Çizelge 4.19. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin Zn içeriğine

etkileri...................................................................................................50

Çizelge 4.20. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin Zn içeriğine

etkileri...................................................................................................51

Çizelge 4.21. Denemede kullanılan materyallerin mısır bitkisinin Fe içeriğine

etkileri...................................................................................................53

Çizelge 4.22. Denemede kullanılan materyallerin üçgül bitkisinin Fe içeriğine

etkileri...................................................................................................54

Çizelge 4.23. Hasat sonrası toprak analiz değerleri (Karaburun serisi)......................56

IX

Şekil 4.16. Mikorizasız ortamda kompost+glokonit uygulamasının mısır bitkisinin

büyümesine etkisi......................................................................................35

Şekil 4.17. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin

kök uzunluğu gelişimine etkileri...............................................................38

Şekil 4.18. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin

kök uzunluğu gelişimine etkileri...............................................................38

Şekil 4.19. Mikorizalı ortamda kompost+glokonit uygulamasının üçgül bitkisinin


Şekil 4.20. Mikorizasız ortamda kompost+glokonit uygulamasının üçgül bitkisinin


Şekil 4.21. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin

kök infeksiyonu gelişimine etkileri...........................................................42

Şekil 4.22. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin

kök infeksiyonu gelişimine etkileri...........................................................42

Şekil 4.23. Kaya fosfatı uygulamasının mikorizalı ve mikorizasız ortamda mısır

bitkisinin büyümesine etkisi.....................................................................43

Şekil 4.24. Kaya fosfatı uygulamasının mikorizalı ve mikorizasız ortamda üçgül

bitkisinin büyümesine etkisi.....................................................................43

Şekil 4.25. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin P içeriğine

etkileri.......................................................................................................46

Şekil 4.26. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin P içeriğine

etkileri.......................................................................................................46

Şekil 4.27. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin K içeriğine

etkileri.......................................................................................................49

Şekil 4.28. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin K içeriğine

etkileri.......................................................................................................49

Şekil 4.29 Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Zn içeriğine

etkileri........................................................................................................52

Şekil 4.30. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Zn içeriğine

etkileri.......................................................................................................52

X

Şekil 4.31. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Fe içeriğine

etkileri.......................................................................................................55

Şekil 4.32. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Fe içeriğine

etkileri.......................................................................................................55

XI

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

P : Fosfor K : Potasyum ppm : Milyonda bir kısım mg : Miligram kg : Kilogram g : Gram Zn : Çinko Fe : Demir Mn : Mangan Cu : Bakır pH : Asitlik-Alkalilik Faktörü % : Yüzde

1. GİRİŞ Aysun GENÇ

1

1.GİRİŞ

Tarımda binlerce yıldır süregelen değişim, özellikle yirminci yüzyılın ikinci

yarısında teknolojinin ve sanayinin gelişimi ile yön değiştirmiştir. Hızlı nüfus artışı

ile birlikte 1960-70’li yıllarda tarımdaki hedef, yeşil devrim adı verilen politikalarla

şekillendirilmiştir. Artan nüfusu beslemek üzere verim artışı ana hedef olmuş, üstün

nitelikli ve yüksek verimli çeşitlerle birlikte sulama, sentetik kimyasal tarım ilaçları

ve mineral gübrelerin kullanımı artmıştır. Bu girdilerin yarattığı olumsuz etkiler ilk

önce yoğun olarak kullanıldığı gelişmiş ülkelerde görülmüş, buna bağlı olarak

yirminci yüzyılın başlarında geliştirilen alternatif teknikleri irdeleme arayışları

başlamıştır (Çiçekli ve Anaç, 2004). Bu amaçla yeni bir üretim tarzı, konvansiyonel

tarıma alternatif olarak ortaya konmuş ve değişik ülkelerde Ekolojik veya Organik

veya Biyolojik Tarım isimleriyle anılmıştır.

Ekolojik tarım; ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal

dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini

içermekte olup, esas itibariyle sentetik kimyasal ilaçlar ve gübrelerin kullanımının

yasaklanmasının yanında, organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın

muhafazası, bitkinin direncini artırma, parazit ve predatörlerden yararlanmayı tavsiye

eden, bütün bu olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını talep eden, üretimde

miktar artışını değil ürünün kalitesinin yükselmesini amaçlayan bir üretim şeklidir

(İlter ve Altındişli, 1998).

Çevrenin, doğal kaynakların korunması ve bozulan ekolojik dengenin

yeniden tesisi, sürdürülebilir tarım, toprağın yaşatılması, flora ve faunanın korunması

biyolojik çeşitliliğin devamı ve kimyasal kirlilik ile zehirli kalıntının da

sonlandırılması temel amaç olmuştur. Günümüzde tüm dünyada çevrenin, insan ve

toplum sağlığının korunması konusunda ülkelere göre farklı düzeylerde olmakla

birlikte büyük gelişmeler meydana gelmiştir.

Bugün dünyada sözü edilen olumsuzlukların giderilmesi ve tarım

topraklarının kaybedilmemesi için çeşitli örgütler kurulmuştur. Ülkemizde de

Ekolojik Tarım Organizasyonu adıyla kurulmuş bir dernek 1992 yılından bu yana

faaliyetlerini sürdürmektedir.


2

Ekolojik tarımda farklı bitkisel ve hayvansal ürünler için farklı üretim

yöntemleri mevcut olup bunların ortak ilkeleri şunlardır: 1) Ekolojik üretim yapan

tarım işletmelerinde doğal kökenli hammaddeler kullanılarak üretim yapılmalıdır. 2)

Ham maddelerin ve diğer işletme girdilerinin çevreyi tehdit eden her türlü etkisi

azaltılmalı veya bunlardan tamamen kaçınılmalıdır. Mesela organik tarımda

kullanılacak fide-tohum, fidan vs. ilaçsız olmalıdır. 3) Toprağın işletilmesi ve

içindeki canlı faaliyetin devamı için nöbetleşe ekim ve organik gübreleme

yapılmalıdır. Bunun için çiftlik gübresi ve organik atıklardan oluşan kompost ve

yeşil gübre kullanılmalıdır. Ayrıca uygun toprak işleme aletleri kullanılmalı,

gereğinden fazla sayıda toprak işlemeden kaçınılmalıdır. 4) Ekolojik ortama uygun

dengeli karışımlar yapılarak nöbetleşe ekimde baklagillere ağırlık verilmelidir. 5)

Bitki tür ve çeşitlerinin seçiminde üretim yapılacak yerin ekolojik koşulları göz

önünde bulundurulmalı bu koşullara uygun dayanıklı tohum, fidan ve hayvan

kullanılmalıdır. 6) Zararlılarla mücadelede biyolojik yöntemlere başvurulmalıdır. 7)

Hayvansal üretimde ise ağıl ve ahırların usulüne uygun olması, beslenme ihtiyacının

mümkün olduğu ölçüde işletmeden karşılanması, yemlere kimyasal maddeler

(antibiyotikler, kilo artırıcı katkı maddeleri vs.) katılmaması gerekir. 8)

Yetiştiricilikte yem ihtiyacının karşılanmasında 1 ha alan için 1 büyükbaş hayvan

düşünülmelidir. 9) Ekolojik tarımda yeter miktarda ve yüksek kalitede gıda üretmek,

maksimum verimden önce gelmelidir. 10) Enerji kaynağı olarak güneş enerjisi ve

rüzgar enerjisi gibi doğal enerji kaynakları olabildiğince tercih edilmelidir. 11)

Ekolojik tarım işletmelerinin kazançları, imkanları üreticiyi ve çalışanlarını tatmin

etmelidir. 12) Sentetik kimyasal gübreler ve sentetik ilaçlar, depoda kuruyuculuğu

artıran ve hasattan sonra olgunlaşmayı teşvik eden sentetik kimyasal maddeler, bitki

ve hayvan yetiştirmede kullanılan hormonlar ve büyüme düzenleyici maddelerin

ekolojik tarımda kullanımı yasaktır. 13) Ekolojik tarım sentetik ve kimyasalların

kullanımını yasakladığından çiftlik gübresi, kanatlı gübresi, çiftlik ve sıvı atıkları,

saman, torf, mantar üretim artığı, organik ev artıkları kompostu, hayvansal atıkların

işlenmiş ürünleri, deniz yosunları ve yosun ürünleri, talaş, ağaç kabuğu, odun

artıkları, tabii fosfat kayaları gübre olarak kullanılabilir.


3

Bitki koruma açısından ise izin verilen birtakım ilaçların yanında kükürt,

bordo bulamacı, Arap sabunu kullanılabilir.

Ekolojik Tarımda, mineral kayaçlar ufaltılarak toprağa verilir ve bu

kayaçların bitki beslemede önemi büyüktür. Topraktaki tuzluluk sorununu gidermek,

kil içeriği yüksek olan topraklarda gevşemeyi sağlamak, kireç ve yüksek pH' dan

kaynaklanan mikro element noksanlıklarını gidermek amacıyla Jips (CaSO 4 .2H 2 O),

toprak reaksiyonunu (pH) düşürmek için Leonardit ve elementel kükürt (S), toprak

yapısını düzenlemek amacıyla klinoptilolit, cüruf, perlit, vermikulit v.b. kullanılabilir

(Çiçekli ve Anaç, 2004).

Ekolojik tarım uygulamalarında bitkilerin en çok gereksinim duyduğu besin

elementlerinden biri olan fosfor elementi genelde değişik ise topraklara uygulanan

kaya fosfatının mahsul artışındaki etkinliğinin asit topraklarda, nötr ve alkali

reaksiyonlu topraklardan daha fazla olduğu genel olarak kabul edilmiştir. Fosfat

yatakları genel olarak denizel tortul kökenlidir. Yurdumuzda fosfat yataklarının geniş

bir bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesinde olup Mardin-Mazıdağ, Bingöl- Bitlis,

Aşağı Fırat bölümlerinde bulunmaktadır (Ülgen ve Alkan, 1984).

Çalışmanın amacı; Ekolojk tarımda kullanılan gübre kaynaklarının

(kayaçlar, organik madde ve mikoriza) mısır ve üçgül bitkilerinin büyümesi ve besin

elementleri alımı üzerine etkisinin araştırılmasıdır. Bu amaca yönelik olarak saksı

denemelerinde uygulanmış olan ince öğütülmüş glokonit, pirit ve kaya fosfatı

mineralleri ile organik madde olarak kullanılan kompostun mikorizalı ve mikorizasız

ortamda etkinlik düzeylerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Bu çalışmalar sonucu

kimyasal gübre kullanımının azaltılması ve bunun yerine doğal materyallerin

kullanılmasıyla organik tarım ürünlerinin yaygın olarak yetiştirilmesine katkıda

bulunulması düşünülmektedir.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun GENÇ

4

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Topraktan alınanın tekrar toprağa verilmesi gerektiğini ilk ortaya koyan

Liebig’dir. Bu prensip bugünkü modern ekstansif tarımın temelidir. Bu bağlamda

kayaçlardan elde edilen minerallerin bitki beslenmesinde önemi büyüktür. İkinci

Dünya Savaşında abluka altına alınan Norveç’te bilgin Goldschmidt’in bilimsel

araştırmaları bu ülkeyi açlıktan kurtarmıştır. Potas tuzu sıkıntısı çeken Norveç siyah

mikalı mineraller kullanarak toprak verimini artırmıştır. Potasyumun en önemli

kaynağı olan toprakaltı mineralleri feldispat, mika, glokonit, lösit, nefelin gibi

maddelerdir. Bu mineraller potasyum, sodyum ve kalsiyumludur (Wegmann, 1963).

Gübreleme ve toprak iyileştirmede kompost, leonardit (Humat), hümik asit

ekstraktı, jips (Alçı taşı), tebeşir, doğal kalsiyum karbonat, yumuşak kaya fosfatı

(ham fosfat), apatit, krandalit, fosfofilit, alüminyum kalsiyum fosfat, silvinit,

karnalit, lagbeinit, kainit, kalkerli magnezyum kayacı (dolomit), epsomit, deniz

yosunu esaslı fosil kayalar, volkanik tüf, kükürt (sülfür), borat, kaya unu (granit ve

bazalt tozu), demir sülfat, demir karbonat, vermikulit, perlit, klinoptilolit, cüruf,

sodyum klorür, eser maddeler kullanılabilir (İlter ve Altındişli, 1998; Çiçekli ve

Anaç, 2004).

Leonarditte hümik asit bulunur. Leonardit, linyitin kömürleşme esnasında

yüksek oksidasyona uğramış halidir. Leonardit, topraktaki mikro floranın teşvik

edilmesi nedeniyle faydalı mikroorganizmaların artmasına yardımcı olarak bitki

hastalıklarına antagonistik etki yaparak hastalıkların çoğalmasını engeller.

Topraktaki zararlı ve zehirli maddelerin engellenmesi nedeniyle toprağa uygulanan

faydalı sporların artmasına yardımcı olur. Kök bölgesindeki salgıları teşvik ederek bu

gibi sporların beslenmesine yardımcı olur ve çoğalmasını sağlar. Bitkide köklenmeyi

arttırır (Şahin, 2003).

Gübre kombinasyonu uygulanmaksızın sadece hümik asit uygulamaları mısır

bitkisinin K, Ca, ve Mg içeriklerini azaltırken, Fe içeriğini önemli ölçüde artırmıştır

(Çimrin ve ark., 2001).

Rodale Araştırma Enstitüsü, standart tarım gübresi olmayan toprak

ıslahlarının tarımın sürdürülebirliğine etkisinin olduğunu belirlemiştir (Hall,


5

1998).Yüksek düzeyde organik madde ve hümik asit içeren humatlar, bitkilerin

büyüme ve gelişmelerine etkide bulunmuştur (Allister, 1987).

Kaya Fosfatı veya Ham Fosfat, P kaynağıdır. Kimyasal olarak yapılan

fosfatlardan ayrı olarak yumuşak kaya fosfatı su içerisinde çözünmez, yıkanmaz ve

bu yüzden uzun süre yerinde kalır. Bu nedenle toprağın altına işlenmesi ya da

toprağın içine karıştırılması gerekir. Yumuşak kaya fosfatını fazla kullanmak

mümkün değildir. Fosforlu gübre sanayiinde hammadde olarak kullanılan Apatit

kökenlidirler. Ham fosfatların etkinliği öğütülme incelikleriyle yakından ilgilidir. Bu

nedenle ham fosfatlar toprağa verilmeden önce olabildiği kadar ince öğütülmelidir.

Ham fosfatlardan yararlanmaları yönünden bitkiler arasında önemli ayrılıklar

bulunmaktadır. Genellikle taş yoncası, yonca ve çayır üçgülü gibi bitkiler buğday,

yulaf v.b. baklagil olmayan bitkilere oranla ham fosfatlardan daha fazla yararlanırlar.

Bu arada tek yıllık bitkilere oranla ham fosfatın etkisi çok yıllık bitkilerde daha

yüksektir. Alkali topraklarda fosfat direkt olarak tohumun altına uygulanmalıdır ya

da şaşırtma yapılmalıdır ki küçük kökler fosfatı aramak zorunda kalmasın. Bu

özellikle ilkbaharda önemlidir.

Çağatay ve arkadaşları (1973), kaya fosfatlarının öğütülerek tarım alanlarında

kullanılması halinde bitkilere yarayışlılığını tayin amacı ile yaptıkları araştırmada

asit, nötr ve alkali reaksiyonlu topraklarda sera ve tarla denemeleri yapmışlardır. Asit

ve nötr reaksiyonlu topraklardaki denemelerde, test bitkisi olarak mısır, alkali

reaksiyonlu topraklardaki denemelerde ise buğday kullanmışlardır. Bu çalışmalar,

kaya fosfatlarının asit reaksiyonlu topraklarda mahsulü artırdığını, nötr reaksiyonlu

topraklarda ise bu etkinin asit reaksiyonlu topraklara göre daha az olduğunu, kireçli

topraklarda ise herhangi bir mahsul artışının olmadığını göstermiştir. Rogers ve ark.,

(1953), toprak asitliğinin, kaya fosfatlarından fosforun yarayışlılığı üzerinde etkili

faktörler arasında bulunduğunu belirtmişlerdir. Schüller ve ark. (1975), kaya

fosfatlarının özellikle pH’sı ⟨ 4,3 olduğunda etkili olduğunu, Johnston (2000) benzer

şekilde kaya fosfatlarının ancak asit topraklarda kullanılabileceğini bildirmişlerdir.

Yağışlı bölgelerde ve toprak pH’sının düşük olduğu (pH 4’ün altında)

yerlerde etkili olan ham fosfatlar, nötr ve bazik reaksiyonlu topraklarda ve yarı kurak

/ kurak bölgelerde etkili olmamaktadır. Çünkü bu koşullarda çözünmeleri çok zordur.


6

Çok yağışlı bölgelerdeki asit reaksiyonlu ve kumlu topraklarda, fosfat anyonlarının

yıkanmasından kaynaklanan kayıpları azaltmak için kaya fosfatı kullanılması

önerilir.

Ülgen ve Aksu (1969) ve Yurtsever ve ark (1967), Trabzon ve Rize Bölgesi

asidik topraklarında yürüttükleri araştırmalarda ince öğütülmüş kaya fosfatı

uygulaması ile mısır veriminin arttığını rapor etmişlerdir. Kaya fosfatlarının

yurdumuzda asit reaksiyonlu topraklarda kullanılmasıyla Doğu Karadeniz ve

Marmara Bölgelerinde yetiştirilen bitkilere uygulanacak süper fosfat gübresinden

ortalama 4-10 kg P 2 O 5 da 1− hesabıyla tasarruf edilebileceği bildirilmektedir

(Aydeniz ve Brohi, 1991). İngiltere’de yürütülen çalışmalarda asit topraklara kaya

fosfatlarının uygulanmasıyla ürün veriminde tatmin edici sonuçların alındığı ortaya

çıkmıştır (Cooke,1966).

Asit reaksiyonlu topraklar dışındaki topraklara köklerden protonların dış

ortama verilmesiyle rizosferin asit özellik kazanması kaya fosfatlarının çözünürlüğü

üzerinde önemli rol oynamaktadır (Amann ve Amberger, 1984; Amann ve

Amberger, 1989; Claassen, 1990). Florida’da yumuşak kaya fosfatı, daha önceki sert

fosfat kayası maden işletmelerinin eski yerleşmiş havzalarından yüzeyden elde edilen

bir kil materyalidir ve aynı zamanda kolloidal fosfat olarak da bilinmektedir (Garrett,

2003, 2004).

Kükürt, aktif ve sönmüş volkanlar yakınında çok görülür. Ayrıca Tersiyer

çökelleri içinde Kalkerler ve jipslerle bir arada, Kil ve Bitümlü yataklarda da

bulunur. Memleketimizde en fazla Keçiborlu’da ayrıca Sard (İzmir), Honaz

(Denizli), Tendürek Dağı çevresinde bulunur (Sür ve ark., 2001).

Pirit, toprakta Fe ve S’ün primer kaynaklarını oluşturur. Pirit minerali belirli

kimyasal kompozisyona sahip doğada oluşan katı homojen inorganik maddelerdir.

Pirit, iç püskürükler, metamorfik kayaçlar ve bazı sedimentler içinde yer alır,

memleketimizde Balya’da ve Gümüşhane’de çok bulunur.

Bakteri etkinliği hem su kütlesinde hem de çökel / su ara yüzünde etkili

olduğundan, normal denizel ortamlardan daha fazla pirit oluşur (Berner, 1970; 1982).

Pirit, toprak yapısını geliştirme ve pH’ı düşürme suretiyle sodik ve kalkerli

toprakları tarıma elverişli kılmak için bir toprak ıslah maddesi olarak test edilmiştir


7

(Banath ve Holland, 1976). Hindistan gibi dünyanın bazı kısımlarında pirit geniş

ölçüde S ve Fe gübresi olarak kullanılmaktadır (Tiwari ve ark.,1985).

Pirit uygulamasının, pirinç bitkisinin protein oranını önemli oranda artırdığı

rapor edilmiştir (Addy ve ark., 1987). Bayat ve Kaya (1998)’de Balcalı serisinde

yürüttükleri çalışmada pirit uygulamasının buğday bitkisinin verimini %25 oranında

artırdığını belirtmişlerdir. Çukurova gibi toprakların kireç içeriği ve pH değeri

yüksek alanlara pirit uygulaması bitkinin Zn, Fe, S ve P yönünden beslenmesini

artırabilecektir (Server,1999).

Prit ve fosfat kayaları birlikte karıştırılıp toprağa uygulandığı zaman kükürt

oksitlenir ve sülfürik asit oluşturur ve fosfat kayasının çözünmesine yardım eder.

Pirit ve bazaltik tüf birlikte kullanıldığında başlangıç değerden daha düşük

pH gözlenmiştir (Ünlü, 2001).

İyi bir muz yetiştiriciliği için uygun tüf materyali sağlanarak kök bölgesi hem

gevşetilir hem de bitki besin elementlerince zenginleştirilir. Pirit katılarak hem pH’ı

düşürülür hem de Fe ve S kaynağı sağlanmış olur. Bazalt ve Andezit Tüfleri karışımı

da uygun bir ortam olabilir (Ortaş, 2005).

Jips, evaporit bir mineraldir. Deniz suyunun buharlaşması esnasında ilk

çökelen maddedir. Anhidrit’in (CaSO 4 ) su alması sonucunda meydana gelirler.

Memleketimizde Sivas çevresinde yaygın olup, jips karstına yol açar. Ayrıca zengin

yataklar halinde Çorum, Ankara, Balıkesir, Bolu, Bursa, İstanbul, Kütahya, Denizli,

Erzincan, Kağızman, Tunceli, Kayseri, Konya ve Niğde’de bulunmaktadır.

Potaslı Feldispatlar, toprakta CO 2 ’li suların etkisiyle ayrışarak K’un ana

kaynağını oluştururlar. Kalsiyumlu Feldispatlar, Ojit, Hornblend, Apatit, Kalsit,

Kireçtaşı, Dolomit, Alçı ve Kalsiyumlu Fosfatlar toprağın Ca kaynaklarıdır. Bu

minerallerin parçalanması ve ayrışması sonucunda serbest hale gelen Ca 2+ iyonlarının

büyük bir kısmı değişim kompleksleri tarafından adsorbe edilir. Dolomit aynı

zamanda Mg kaynağıdır.

Dolomit minerali, hidrotermal damarlarda gang mineraller halindedir.

Özellikle Bartın’da yaygın olup, İstanbul, Marmara Adası, İzmir, Muğla, Hatay, İçel,

Gaziantep, Konya, Malatya ve Zonguldak’ta bulunur.


8

Mikalar, kolay ayrışmaları nedeniyle toprağa K, Mg ve Fe katmaktadır.

Mikalar ayrıştığı zaman, bitki beslenmesi bakımından son derece önemli olan

Kaolinit, İllit, Vermikulit ve Montmorillonit gibi kil mineralleri teşekkül eder.

Glokonit, mika grubunda yer alan önemli bir mineraldir. K ve Fe kaynağıdır.

Genellikle kum boyutlu koyu yeşil yuvarlak nodüller halinde bulunur. Klorit ve bazı

killerle benzerliğinden dolayı ayırt edilmesi karıştırılabilir. Glokonit, etkin ve

ekonomik alternatifli K + gübresi kaynağını sağlayabilir. Glokonitik kum taşının

kimyasal gübreler hariç diğer gübreler ve kompost ile beraber kullanılması

glokonitin etkinliğini artırabilir (Castro ve Tourn, 2001).

Glokonitin yavaş reaksiyon gösteren potasyum gübresi olarak direkt

uygulanabileceği konusunda çalışma yapılmıştır (Ahuja,2001). Belarus şehrinde

glokonit gibi alışılagelmemiş mineral kaynakları hakkında bilgiler tartışılmış ve

bunların endüstride ve tarımda kullanma yolları önerilmiştir (Vysotsky ve ark.,1999).

Arjantin’de iki tane potasyum depozitleri kaynağı vardır. Bunlardan birisi Glokonitik

kum kayasıdır. Alternatif K + kaynağı olarak % 4 K2O içerir. Glokonit,

Danimarka’da K + ve mikroelementlerce zengin bir gübre olarak kullanılmaktadır.

Tarlalara bu uygulamanın yapılması ekolojik olduğu kadar ekonomik görülmüştür

(Castro ve Tourn, 2001).

Türkiye ekosisteminde yürütülen çalışmalarda mikoriza mantarlarının değişik

tarla ve bahçe bitkilerini etkin bir şekilde infekte ettiği belirlenmiştir (Ortaş ve

ark.,2003). Bitki türlerinin yaklaşık % 90’ı mikorizalıdır (Smith ve Read, 1997). Çok

çeşitli mikoriza tipleri içerisinde ektomikoriza ve endomikoriza en yaygın

olanlarıdır. Ektomikoriza’da mantar bitki türlerinin korteksinde hücreler arasında

gelişir. Fakat hiçbir zaman hücre içinde gelişmez. Endomikoriza ise kortekste hem

hücreler arası boşlukta hem de hücre içi boşluklarda oluşmaktadır (Tinker, 1980).

Bitki türlerinin büyük çoğunluğu endomikoriza türü olan arbuscular

mikorizalıdır (AM). Orman ağaçlarında ektomikoriza daha büyük önem taşımaktadır.

Orman ağacı fidanlarının gelişiminde başta besin alımı olmak üzere birçok yönde

mikoriza önemli rol oynamaktadır. Orman alanlarında uygulanan silvi kültürel

yöntemler (doğal veya yapay gençleştirme ve bakım gibi), arazi hazırlama, kontrollü

yakma gibi müdahaleler mikoriza tür, sayı ve gelişimini etkilemektedir (Tilki ve


9

Kara, 2004). Toprak bozunumu, örneğin toprak işlemesi, tarımsal sistem içerisinde

mikorizaların işlevlerini önemli ölçüde etkileyebilir. Kanada, Guelp üniversitesinden

M.H. Miller ve arkadaşları, tarıma uygun bir alanda toprak işleme ile ilgili ilginç bir

sonuç bulmuşlardır. İşleme yapılmayan toprakta AM gelişimi zayıflamış ve

sonucunda tarladaki mısır fidelerinin fosfor alımı azalmıştır (Cebel, 2005).

Mikoriza ve toprak bakterileri ham fosfattan P kullanımında artış

göstermektedirler. Bu kısmen üçgülün baklagil olmasından kaynaklanır. Ham

fosfatın yavaş erir olması mikorizal populasyonu azaltmama yönünde etki eder.

Bitkilerin toprakta besin elementi alımları bitki kök aktivitesi, kök yüzey

alanı, rizosfer pH’sı ve mikoriza mantarı tarafından yönlendirilmektedir (Marschner,

1998). Mikoriza, bitkinin yararlanamayacağı çözünürlüğü az veya yetersiz

durumdaki besin elementlerini, özellikle fosforu absorbe etmekte ve bitkiye

kazandırmaktadır. Konukçu bitkinin, toprak fungusları ve nematodlara karşı

dayanıklılığını artırmaktadır. Daha iyi beslenen mikorizalı bitki, zayıf gelişen

mikorizasız bitkiye nazaran obligat patojenlere karşı daha dayanıklı olabilmektedir

(Demir ve Onoğur, 2001).

Yapılan çalışmalar mikoriza mantarının, hiflerinin bol, uzun ve çok ince

olmasından dolayı, kök kılcallarına göre daha üstün olduğunu belirlemiştir

(Viebrock, 1998). Mikoriza hifleri, bitki köklerinin yüzey alanını genişleterek

köklerin ulaşamadığı toprak kısımlarında bulunan bitki besin elementlerini bitkiye

taşır.

Sera çalışmaları, mikorizaların P alımını 3-4 kat artırdığını ortaya koymuştur.

Bitkilerin kök oluşumu ve toprakların verimliliği, mikorizaların aktiviteleri üzerine

önemli derecede etki eder. Mikorizanın, kontrollü koşullar altında bitkinin P, Zn, Ca,

Cu, Mn, Fe ve Mg içeriğini arttırdığı görülmüştür (George, 2000).

Mikorizanın toprakta bulunuşu, bitki kökleri içindeki oluşumu ve aktivitesi

toprak verimliliğine, özellikle de ortamın P konsantrasyonuna bağlı olarak

değişmektedir (Kitt ve ark., 1988). Toprakların P düzeyi yüksek olduğu zaman

mikorizal mantar aktivitesi azalmakta, kökler infekte edilememekte veya infeksiyon

sağlansa bile besin elementi sağlanamamaktadır (Harley ve Smith, 1983). P

yararlılığının düşük bulunduğu topraklarda mikorizanın gelişme ve çoğalması


10

sonucunda, mısır bitkisinde kök yoğunluğunun ve daha fazla kolonize kök

uzunluğunun, bitki gelişimine olumlu katkıda bulunduğu da rapor edilmiştir (Hetrick

ve ark., 1984).

Asit topraklarda mikoriza uygulamasının, mısır bitkisinin gelişimi ve besin

elementleri içeriğine olan etkisinin, alkali topraklarda yapılan aynı uygulamalara

göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir (Özcan ve Taban, 2000).

Mikoriza uygulanan turunç fidelerinin büyümesi, kontrole göre birkaç katı

daha iyi olmuştur (Ortaş, 2005). VA mikoriza (vesiküler arbuscular mikoriza)

aşılaması, salatalık bitkisinin kök ve sürgün ağırlığını artırmıştır. Bununla beraber bu

gelişimin etkisi fazla miktarda alınan P, Zn ve Mn ile ilişkilidir (Çığşar ve ark.,

2000).

Arbuscular mikorizalı mantarların asit ve kireçli topraklarda gelişimi farklı

şekilde ortaya çıkmıştır. Kök infeksiyonu kireçli topraklarda asit topraklara göre

göze çarpacak şekilde daha çok olmuştur. Sıradışı AM mantar hiflerinin gelişimi,

kireçli toprakta gözlenmiştir. Fakat asit topraklarda gözlenmemiştir (Aarle ve ark.,

2003).

Rizosfer mikroorganizmaları minerallerin çözünmesine yardımcı olan organik

asitler salmaktadırlar (Grinsted ve ark., 1982). Bakteri ve mantarla yapılan mineral

çözünme çalışmaları, artan mikrobiyel populasyonla birlikte feldispat, biotit, kuvars

ve diğer minerallerin çözünme oranlarının arttığını göstermektedir (Banfield ve

ark.,1999). Tropik endomikoriza mantarları, kaya fosfatı ile birlikte mısır bitkisinin

sürgün kuru ağırlık ve kök taze ağırlıklarını olumlu yönde etkilemiştir (Dıederıchs,

1991).

Organik maddenin toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri

üzerinde son derece olumlu etkileri vardır (Usta ve ark., 1996). Organik madde,

toprağın fiziksel özelliklerinden strüktür, hava, su, ısı kapasitesi ve kıvamı etkiler.

Organik maddenin toprağın kimyasal özelliklerine etkisi, huminleşme olayı sırasında

oluşan farklı büyüklükteki maddelerin, toprakta olagelen kimyasal olayları ve

toprağın reaksiyon, katyon değişim kapasitesi gibi özelliklerini etkilemesidir (Özbek,

1971).


11

Organik maddeyi toprağa geri dönüştürmenin en uygun yolu, insan

aktiviteleri ile üretilmiş çevreye dost olan mutfak ve bahçe artıklarından oluşan

kompostlamadır (Szmidt ve Dickson, 2001).

Kompostlama doğada doğal olarak da gerçekleşmektedir. Örneğin orman

ağaçlarının yapraklarının dökülmesi ve toprağa karışmasıyla çürüyerek oluşan bu

bitkisel artıklar bitki köklerine besin elementleri sağlar (Johnson, 1996).

Torf, kısmi anaerobik şartlar altında kısmen ayrışmış bitki ve hayvan

artıklarının yüzeyde birikimi sonucu oluşmuş bir toprak katmanını ifade eder

(Fitzpatrick, 1971). Torfun yapısında yüksek oranda organik madde vardır.

Kompostlaştırma işlemi iki aşamadan oluşur. İlk aşama, çoğu çürüyüp çevre

tarafından emilebilen materyalin ve kararlı organik artıkların parçalanmasına yol

açan şiddetli mikrobiyal aktivitedir (Adani ve ark., 1997). İkinci aşama ise kalan

organik materyalin bir kısmının humik maddelere dönüşümüdür (Inbar ve ark.,

1990). Humik maddeler toprak ekolojisi, verimliliği, yapısı ve diğer bitki gelişimini

etkileyen faktörler üzerindeki önemli etkisi nedeniyle anahtar faktör olarak

gösterilmektedir (Chen ve Aviad, 1990; Chen ve ark., 1994).

Organik madde ve besin maddelerince zengin olan homojen yapıdaki gül

posasının kompostlaştırma için uygun bir atık türü olduğu ve kompostlaştırma

sonrası elde edilen ürünün tarımsal amaçlı kullanılabileceği belirlenmiştir (Tosun ve

ark., 2003).

1996 ve 1997 yıllarında Amerika’da Virginia ve Maryland eyaletinde organik

ve geleneksel tarıma dayalı uygulamaların yapıldığı tarla denemeleri yürütülmüştür.

Organik tarım uygulamasında pamuk artığı, arazi atığı ve çiftlik gübresi kompostları

kullanılmıştır. Geleneksel tarım uygulamasında sentetik gübreleme yapılmıştır. Bu

denemeler sonucunda organik tarım uygulamasının yapıldığı tarla parsellerinde Ca,

K, Mg ve Mn konsantrasyonları, sentetik gübreli parsellere göre daha yüksek

çıkmıştır (Bulluck ve ark., 2002).

Karadeniz Bölgesinde, temini kolay ve ucuz olan tarımsal artıkların kompost

yapımında kullanılarak, kültür mantarı (Agaricus bisporus (Lange) Sing.)

yetiştiriciliğinde verim ve kalitesi üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla araştırma

yapılmıştır. Denemeye alınan uygulamalar arasında en yüksek verim; 100 kg buğday


12

sapı, 100 kg çay artığı, 40 kg tavuk gübresi, 3 kg üre ve 12 kg alçı karışımından

oluşan kompost formülünden elde edilmiştir (Uzun,1996).

Yararlı çevresel etkiler, toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerine pozitif

etkide bulunur. Organik tarımı kapsayan bu çevresel faktörler geri dönüşümlü

organik atıklar, sentetik kimyasalların azaltılmış kullanımı, bitki ve hayvan kalitesini

geliştirme, erozyondaki azalmalar, toprak ve su tuzluluğunun önlenmesi ve

ekosistemin korunmasıdır (Conacher ve Conacher, 1998). Bununla birlikte,

mikrobiyal aktivite ve biomasın geleneksel tarıma göre, organik düzenlemelerle

yapılan tarımda daha yüksek olduğu görülmüştür (Drinkwater ve ark., 1995).

Kompostun biyolojik faydaları, mantar öldürücü ilaçları ve hastalığa sebep

olan mikroorganizmaları yok edici yararlı organizmaları içermesidir. Kompost

toprağa uygun oranlarda karıştırılırsa bitkilerin çoğunu birkaç yıl boyunca sağlıklı

tutar.

Pirinç bitkileri üzerinde AM mantarı aktivitesine çeşitli organik toprak

ıslahları uygulanarak küf hastalığını önlemek amacıyla çalışma yapılmıştır. Bu

uygulamada yeşil yaprak kompostu, pirinç bitkilerinde arbuscular mikoriza

gelişimini teşvik ederek küf hastalığını azaltmıştır (Baby ve Manibhushanrao, 1995).

Hasat sonrası toprakta kalan bitki köklerinin parçalanması sonucu oluşan

organik bileşiklerin spor sayısını ve spor infeksiyonunu artırdığı rapor edilmiştir

(Redhead, 1977).

Kompost, biyokimyasal olarak ayrışabilir çok çeşitli organik maddelerin

organizmalar tarafından stabilize edilmiş, mineralize olmuş ürünleridir. Kompost

önemli miktarda N, P, K içeriği ile yavaş reaksiyon gösteren organik gübre olarak

dikkate alınır. İçeriğinde mikroelementlerin hepsi vardır.Yüksek oranlardaki mineral

gübrelemeye karşı tampon etkisi gösterir. Besin maddelerinin bitkilerce daha iyi

kullanılmasını sağlar. Kompost ile ticari gübre birbirinin alternatifi değil

tamamlayıcısıdır. Kompost içerisine belli oranlarda Azot, Fosfor, Potasyum (N, P, K)

ilavesi ile üstün kalitede gübre eldesi mümkün olabilmektedir. Biri tek başına tüm

yeterli besin maddelerini içeremeyeceği gibi, diğeri de tek başına tüm organik

maddeyi içeremez ve toprağın organik madde ihtiyacını karşılayamaz. Kompostun

başta gelen faydası toprak yapısını ve özelliğini iyileştirmesidir.Topraktaki boşluk


13

hacmini arttırarak toprağın kolay havalanmasını ve kolay işlenmesini sağlar, toprağın

su tutma kabiliyetini arttırarak kurak mevsimlerde tuzlanmayı önler. Kompost

organik madde oluşturmak için mükemmel bir kaynaktır. Organik madde inşa

etmekle kalmayıp aynı zamanda toprak pH’sını dengeler ve nemin tutulmasına

yardımcı olur. Killi toprakları hafif dağılgan yapar. Yararlı mikroorganizmaların

büyük populasyonlarına sahiptir (Erdin, 1977).

Kompost uygulamalarıyla toprak ıslahı, toprak agregasyonlarını

artırmasından dolayı pH stabilizasyonunu ve yüksek infiltrasyon hızını artırır

(Stamatiadis ve ark., 1999).

Kompostun bahçıvanlıkta, saksı karışımlarında ve fide yataklarında kullanımı

ile mantar öldürücü ilaçların kullanımı azalmıştır. Kompostun mikorizanın

büyümesini destekleyerek yararlı olduğu görülmüştür. Saksı karışımlarında kompost,

köklerin kolayca büyüyebilmesi için gereken maddelerin çoğunu sağlar. Kök

büyümesi için gereken hava boşluğu miktarını artırır. Diğer maddeler ile beraber

kullanıldığında, su ve besin tutma kapasitesini artırır (Öztürk ve Bildik, 2005).

3. MATERYAL VE METOD Aysun GENÇ

14

3. MATERYAL VE METOD

3.1. Materyal

Toprak: Araştırmada, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliği arazisinde

yer alan Karaburun serisi (Typic Xerorthent) toprağı kullanılmıştır. Topraklar 0-20

cm derinlikten alınmıştır.

3.1.1. Bitkisel Materyal

Deneme bitkisi olarak Çukurova bölgesinde yaygın bir şekilde yetiştirilen

Mısır (Zea mays L) ve Üçgül (Trifolium alexandrinum) kullanılmıştır.

3.1.2. Mikoriza Türü

Denemede mikoriza türü olarak Glomus caledonium (Nicolson and

Gerderman, England) kullanılmıştır.

3.1.3. Glokonit

K ve Fe kaynağıdır. Bileşimi: %43 SiO2, %9,27 Al2O3, %16,8 Fe2O3, %11,8

CaO, %3,88 MgO, %6,42 K2O. Siyah mika ( Biyotit), deniz suyunda glokonite

dönüşür. Glokonitin rengi zeytin yeşilinden, siyah yeşil ile mavimsi yeşile kadar

değişmektedir. Mohs skalasında sertliği 2’ dir. Yoğunluğu 2,2-2,8 g/cm 3 ’ dür.

3.1.4. Pirit

S ve Fe kaynağı mineraldir(FeS 2 ). Bileşimi: %20.6 S, %17.3 Fe, %0,45 Zn.

Genellikle küpler ya da pritohedronlar olarak görülür. İzometrik kristaldir. Düz

değildir ve konkodial yapıya sahiptir. Metalik parlak, solgun ve normal


15

görünümlüdür. Kırılmaz özellikte ve basınca dayanıklıdır. Mohs skalasına göre

sertlik derecesi 6-6,5 olarak ölçülür. Özgül ağırlığı 4,95- 5,10’ dur.

3.1.5. Kaya Fosfatı

P kaynağıdır. Bileşimi: %21,9 P2O5, %2,60 SiO2, %0,20 Al2O3. Doğal

kalsiyum fosfat madenidir. 90mg/kg P2O5’den daha fazla Kadmiyum

içermemelidir..Çok ince bir materyaldir.

3.1.6. Kompost

Denemede kullanılan kompost Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama

Çiftliğinde bulunan Toprak Bölümü araştırma alanlarından yığın yöntemi ile elde

edilmiş ve organik madde içeriği % 17,502 ‘dir.

3.2. Metod

3.2.1. Temel Fiziksel ve Kimyasal Analizler

Toprakta yarayışlı fosfor Olsen (1954)’e göre, yarayışlı K 1N Amonyum

Asetat (pH=7) yöntemi (Kaçar, 1984) ile belirlenmiş, yarayışlı mikroelementler (Fe,

Mn, Zn, Cu) Lindsay ve Norvell (1978)’e göre belirlenmiştir.

Bitki örneklerinde element tayinleri için önce örnekler 550 0 C’de yakılıp elde

edilen kül 1/3’ lük HCl içerisinde filtre edildikten sonra fosfor kalorimetrik olarak

spektrofotometre (Murphy and Riley, 1962), K, Fe, Mn, Zn ve Cu atomik

absorpsiyon spektrofotometre ile belirlenmiştir.

3.2.2. Yetiştirme Ortamının Sterilizasyonu

Araştırmada kullanılan yetiştirme ortamı 120 0 C ve 2 atmosfer basınç altında

2 saat süreyle otoklav aletinde sterilizasyona tabi tutulmuştur. Sterilizasyon sonucu,


16

mikorizanın etkinliğini azaltarak mikoriza ile rekabete girebilecek

mikroorganizmalar ortamdan uzaklaştırılmıştır. Steril edilen topraklar polietilen

torbalarda muhafaza edilerek sera denemesinde kullanılmıştır.

3.2.3. Saksı Denemeleri

Deneme sera koşullarında 5 kg toprak kapasiteli plastik saksılarda

yürütülmüştür. Her saksıya 4,5 kg toprak kullanılarak mikorizalı ve mikorizasız

olmak üzere, üç yinelemeli olarak kurulmuştur. Deneme varyantları şu şekilde

olmuştur: 0) Kontrol, 1) 200 g kompost/saksı, 2) 160 g kaya fosfatı/saksı, 3) 125 g

glokonit/saksı, 4) 10 g pirit/saksı, 5) 200 g kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı,

6) 200 g kompost/saksı + 125 g glokonit/saksı, 7) 200 g kompost/saksı + 10 g

pirit/saksı, 8) 200 g kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı + 125 g glokonit/saksı,

9) 200 g kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı +10 g pirit/saksı, 10) 200 g

kompost/saksı + 160 g kaya fosfatı/saksı + 125 g glokonit/saksı + 10 g pirit/saksı.

İki dönem üst üste deneme yapılmıştır. İlk dönem mısır bitkisi ekilmiştir,

sonra mısır bitkileri toprak yüzeyinden hasat edilerek kuru madde verimleri ile P, K,

Fe, Zn içerikleri belirlenmiştir. Ayrıca, bitkilerin gövde çapları, gövde boyları, kök

yaş ağırlıkları, kök kuru ağırlıkları, kök infeksiyonları, kök uzunlukları ve toprakta

spor sayımları yapılmıştır. İlk denemenin hasadından sonra sonbaharda topraklar bir

kap içerisinde karıştırılarak tekrar aynı saksıya konulmuştur. Daha önce mısır ekili

saksılara üçgül ekilmiştir. Temel gübreleme olarak mısır için her saksıya hepsi üre

formunda olan 3 g N (1 kg toprağa 0,6 g N) ekimle, bitkiler 4 yapraklı olunca 1 g N

(1 kg toprağa 0,2 g N), üçgül için 0,5 g N (1 kg toprağa 0,1 g N) uygulanmıştır.

Toprakların bazı kimyasal analizleri Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü

laboratuarlarında Güzel ve ark ( 1990) ‘na göre yapılmıştır.

Denemede kullanılan toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri

belirlenerek Çizelge 3.1’ de verilmiştir.


17

Çizelge 3.1. Deneme alanı toprağının ekim öncesi bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları

Toprak Tekstür P2O5 K2O Organik pH CaCO3 Tuz Fe Zn Cu Sınıfı Madde

Serisi (kg/da) (%) (%) (%) (mg/kg) Karaburun CL 1,87 6,2 1,38 7,63 17,5 0,025 6,02 0,212 0,534

Deneme sonrası toprakların kimyasal verimliliklerindeki değişiklikleri

belirlemek için toprakların bazı kimyasal özellikleri yeniden belirlenmiştir.

3.2.4. İstatistiksel Analizler

Araştırma sonuçları istatistiksel olarak SAS istatistiksel paket programı

yardımıyla değerlendirilmiştir. Varyans analizi ve tukey testi yapılmıştır.

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aysun GENÇ

18

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. I. Saksı Denemelerine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Verim Değerleri

Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen

mısır bitkisinin yeşil aksam kuru ağırlığına etkileri Çizelge 4.1’de verilmiştir.

Çizelge 4.1. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Yeşil Aksam Kuru Ağırlığına Etkileri (g/saksı)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 14.1 ±2.3 c 28.2 ±4.1 c-e 14.1 1 25.1 ±7.0 b 32.5 ±3.2 a-c 7.4 2 5.1 ±2.2 d 24.0 ±1.8 ef 18.9 3 8.3 ±1.4 cd 22.7 ±3.4 f 14.4 4 6.2 ±4.1 d 25.5 ±2.7 d-f 19.3 5 27.1 ±4.8 ab 34.7 ±3.4 a 7.6 6 33.6 ±1.9 a 33.5 ±2.0 ab -0.1 7 28.7 ±1.7 ab 30.0 ±3.0 a-d 1.3 8 25.3 ±3.1 b 26.6 ±0.7 d-f 1.3 9 26.3 ±4.1 b 27.5 ±3.0 d-f 1.2 10 29.0 ±4.4 ab 29.7 ±0.8 b-d 0.7

P<0.05 0)Kontrol, 1)Kompost, 2)Kaya fosfatı, 3)Glokonit, 4)Pirit, 5)Kompost+Kaya fosfatı, 6)Kompost+Glokonit, 7)Kompost+Pirit, 8)Kompost+Kaya fosfatı+ Glokonit, 9) Kompost+ Kaya fosfatı+ Pirit, 10)Kompost+Kaya fosfatı+ Glokonit+ Pirit

Mısır bitkisinin yeşil aksam kuru madde ağırlığını mikorizalı ortamda

kompost+kaya fosfatı uygulaması 34.7 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı

olarak üretmiştir Bunu sırasıyla kompost+glokonit ve kompost uygulaması izlemiştir

(Şekil 4.1). Glokonit uygulaması ise 22.7 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı ile

en az üretimi sağlamıştır. Mikorizasız ortamda ise, kontrol uygulaması 14.1 g/saksı

kuru madde üretirken, kompost+glokonit uygulaması 33.6 g/saksı yeşil aksam kuru

madde ağırlığı üretimi ile en fazla kuru madde üretimini sağlamıştır. Bunu sırasıyla

kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit ve kompost+pirit uygulamaları izlemiştir. Hem

mikorizalı hem de mikorizasız ortamda kaya fosfatı, glokonit ve pirit uygulamaları

tek başlarına düşük yeşil aksam kuru madde ağırlığı üretirken, bu uygulamaların

kompost ile kombinasyonları yeşil aksam kuru madde ağırlığını önemli ölçüde

artırmıştır. Bu durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı


19

düşünülmektedir (Çizelge 4.1). Kompost diğer maddeler ile beraber kullanıldığında,

su ve besin tutma kapasitesini artırır (Öztürk ve Bildik, 2005).


üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru ağırlığına etkileri Çizelge 4.2’de verilmiştir.

Çizelge 4.2. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Yeşil Aksam Kuru Ağırlığına Etkileri (g/saksı)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 2.8 ±0.3 c 7.6 ±1.0 d 4.8 1 16.8 ±2.7 a 12.9 ±1.0 ab -3.9 2 2.1 ±0.2 c 9.4 ±1.2 cd 7.3 3 7.6 ±7.6 bc 8.3 ±1.9 d 0.7 4 5.4 ±2.0 c 11.9 ±2.3 b 6.5 5 17.0 ±5.9 a 8.7 ±1.9 d -8.3 6 17.0 ±6.1 a 13.0 ±0.6 ab -4.0 7 13.3 ±3.2 ab 14.4 ±0.1 a 1.1 8 12.6 ±4.5 ab 11.3 ±1.4 bc -1.3 9 14.0 ±3.5 ab 11.7 ±0.4 bc -2.3 10 13.8 ±0.5 ab 13.1 ±1.6 ab -0.7

P<0.05

Üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru madde ağırlığını mikorizalı ortamda

kompost+pirit uygulaması 14.4 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı olarak

üretmiştir. Bunu sırasıyla 13.1 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı ile

kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit ve 13.0 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı

ile kompost+glokonit uygulamaları izlemiştir. Mikorizalı ortamda, kontrol

uygulaması 7.6 g/saksı kuru madde üretirken, diğer uygulamalar daha fazla kuru

madde üretimi sağlamıştır. Kontrol hariç diğer uygulamalar içerisinde glokonit

uygulaması 8.3 g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı ile en az üretimi sağlamıştır.

Bunu 8.7g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı üretimi ile kompost+kaya fosfatı

uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda ise kontrol uygulaması 2.8 g/saksı kuru

madde üretirken, kompost+kaya fosfatı ve kompost+glokonit uygulamaları 17.0

g/saksı yeşil aksam kuru madde ağırlığı üretimi ile en fazla kuru madde üretimini

sağlamıştır (Şekil 4.2). Kaya fosfatı uygulaması ise tek başına 2.1 g/saksı yeşil aksam

kuru madde ağırlığı ile en az üretimi sağlarken, bu uygulamanın kompost ile

kombinasyonu yeşil aksam kuru madde ağırlığını önemli ölçüde artırmıştır. (Çizelge

4.2).


20

Şekil 4.1. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin yeşil aksam kuru madde üretimine etkileri Şekil 4.2. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru madde üretimine etkileri


21

Şekil 4.3. Mikoriza Uygulamasının Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 1: Kompost )

Şekil 4.4. Mikorizasız Uygulamanın Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 5: Kompost+Kaya fosfatı )


22

4.2. I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Gövde Çapı Gelişimleri


mısır bitkisinin gövde çapı gelişimine etkileri Çizelge 4.3’de verilmiştir.

Çizelge 4.3. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Gövde Çapı Gelişimine Etkileri (mm)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 3.9 ±0.5 cd 4.8 ±0.7 bc 0.9 1 5.2 ±0.4 ab 6.0 ±0.5 a 0.8 2 2.5 ±0.7 e 4.9 ±0.4 bc 2.4 3 3.4 ±0.2 de 4.1 ±0.6 c 0.7 4 3.0 ±1.1 de 4.8 ±0.6 bc 1.8 5 4.7 ±0.5 a-c 6.1 ±0.4 a 1.4 6 4.9 ±0.8 ab 5.3 ±0.7 ab 0.4 7 5.1 ±0.4 ab 5.4 ±0.3 ab 0.3 8 4.5 ±0.3 bc 5.3 ±0.5 ab 0.8 9 4.5 ±0.3 bc 5.5 ±0.4 ab 1.0

10 5.5 ±0.4 a 5.6 ±0.3 ab 0.1 P<0.05

Mısır bitkisinin gövde çapı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 4.8 mm

olmuştur. Glokonit uygulaması, 4.1 mm gövde çapı olmasını sağlayarak düşük

düzeyde kalmıştır. Kompost+kaya fosfatı uygulaması 6.1 mm ve kompost

uygulaması 6.0 mm gövde çapı ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 5.6 mm

gövde çapı olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ile

5.5 mm gövde çapı olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması

izlemiştir. Mısır bitkisinin gövde çapı mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile

3.9 mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması ise 2.5 mm gövde çapı ile en düşük

düzeyde kalmıştır. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması 5.5 mm gövde

çapı olmasını sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 5.2 mm gövde çapı

ile kompost uygulaması ile 5.1 mm gövde çapı ile kompost+pirit uygulaması

izlemiştir (Şekil 4.5). Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin

gövde çapı gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu

durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir

(Çizelge 4.3).


23


üçgül bitkisinin gövde çapı gelişimine etkileri Çizelge 4.4’de verilmiştir.

Çizelge 4.4. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Gövde Çapı Gelişimine Etkileri (mm)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 2.3 ±0.1 b 3.3 ±0.4 b 1.0 1 4.3 ±0.4 a 4.5 ±0.2 a 0.2 2 2.2 ±0.4 b 3.4 ±0.2 b 1.2 3 2.9 ±1.0 b 3.6 ±0.5 b 0.7 4 2.7 ±0.5 b 4.1 ±0.5 ab 1.4 5 4.4 ±1.1 a 3.7 ±0.6 ab -0.7 6 4.4 ±0.5 a 3.9 ±0.3 ab -0.5 7 4.2 ±0.3 a 4.4 ±0.5 a 0.2 8 4.4 ±0.7 a 4.1 ±0.5 ab -0.3 9 4.5 ±0.3 a 4.0 ±0.4 ab -0.5 10 4.6 ±0.7 a 4.1 ±0.6 ab -0.5

P<0.05

Üçgül bitkisinin gövde çapı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 3.3

mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması 3.4 mm gövde çapı olmasını sağlayarak

düşük düzeyde kalmıştır. Kompost uygulaması 4.5 mm gövde çapı ile en iyi sonucu

vermiştir. Bunu sırasıyla 4.4 mm gövde çapı olmasını sağlayan kompost+pirit

uygulaması ile 4.1 mm gövde çapı olmasını gerçekleştiren pirit, kompost+kaya

fosfatı+glokonit ve kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları izlemiştir.

Üçgül bitkisinin gövde çapı mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 2.3 mm

olmuştur. Kaya fosfatı uygulamasında gövde çapı 2.2 mm olarak gerçekleşmiş ve

düşük düzeyde kalmıştır. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ise 4.6

mm gövde çapı düzeyi ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 4.5 mm gövde çapı

olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması ile 4.4 mm gövde çapı

olmasını sağlayan kompost+kaya fosfatı, kompost+glokonit ve kompost+kaya

fosfatı+glokonit uygulamaları izlemiştir (Şekil 4.6). Hem mikorizalı hem de

mikorizasız ortamda, üçgül bitkisinin gövde çapı gelişimini kompost ile

kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu durumun kompostun organik madde

içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.4).


24

Şekil 4.5. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin gövde çapı

gelişimine etkileri

Şekil 4.6. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin gövde çapı



25

Şekil 4.7. Mikoriza Uygulamasının Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 1: Kompost )

Şekil 4.8. Mikorizasız Uygulamanın Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi

( 0: Kontrol, 5: Kompost+Kaya fosfatı )


26

4.3. I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Gövde Boyu Gelişimleri


mısır bitkisinin gövde boyu gelişimine etkileri Çizelge 4.5’de verilmiştir.

Çizelge 4.5. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Gövde Boyu Gelişimine Etkileri (cm)

P<0.05

Mikorizalı ortamda yapılan tüm uygulamaların mısırın gövde boyuna etkisi

kontrolden farklı olmamıştır. Mısır bitkisinin gövde boyu mikorizasız ortamda

kontrol uygulaması ile 93.5 mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması 65.5 cm gövde

boyu sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+glokonit

uygulaması 119.9 cm gövde boyu sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla

110.1 cm gövde boyu sağlayan kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ve

110.0 cm gövde boyu sağlayan kompost+ pirit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.9).

Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin gövde boyu gelişimini

kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu durumun kompostun

organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.5).

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 93.5 ±10.2 c 114.0 ±5.5 a 20.5 1 102.4 ±9.2 bc 110.0 ±9.4 a 7.6 2 65.5 ±7.3 d 112.3 ±14.1 a 46.8 3 72.7 ±2.5 d 109.9 ±10.0 a 37.2 4 65.8 ±12.6 d 108.9 ±11.8 a 43.1 5 108.8 ±7.3 a-c 119.4 ±5.8 a 10.6 6 106.7 ±6.3 a-c 116.2 ±3.2 a 9.5 7 110.0 ±5.0 a-c 112.5 ±4.7 a 2.5 8 119.9 ±9.6 a 110.2 ±5.3 a -9.7 9 105.1 ±6.2 a-c 110.9 ±5.4 a 5.8 10 110.1 ±18.4 ab 117.1 ±10.2 a 7.0


27


üçgül bitkisinin gövde boyu gelişimine etkileri Çizelge 4.6’da verilmiştir.

Çizelge 4.6. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Gövde Boyu Gelişimine Etkileri (cm)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 26.5 ±0.2 bc 45.5 ±1.5 d 19.0 1 53.7 ±5.2 a 56.6 ±1.4 a 2.9 2 22.7 ±2.4 c 48.5 ±1.5 b-d 25.8 3 37.0 ±16.6 b 46.6 ±4.5 cd 9.6 4 33.1 ±4.6 bc 56.5 ±6.0 a 23.4 5 56.8 ±4.8 a 47.6 ±6.4 cd -9.2 6 55.0 ±9.3 a 52.9 ±5.9 a-c -2.1 7 52.0 ±3.9 a 54.9 ±1.5 ab 2.9 8 56.0 ±6.5 a 51.0 ±3.1 a-d -5.0 9 52.8 ±5.1 a 52.4 ±3.4 a-c -0.4 10 53.3 ±8.4 a 57.3 ±2.7 a 4.0

P<0.05

Üçgül bitkisinin gövde boyu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 45.5

cm olmuştur. Diğer bütün uygulamalar kontrole göre yüksek çıkmıştır.

Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması 57.3 cm gövde boyu ile en iyi

sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 56.6 cm gövde boyu sağlayan kompost uygulaması

ve 56.5 cm gövde boyu sağlayan pirit uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin gövde

boyu mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 26.5 cm olmuştur. Kaya fosfatı

uygulaması, 22.7 cm gövde boyu ile en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya

fosfatı uygulaması 56.8 cm gövde boyu oluşturarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu

sırasıyla 56.0 cm gövde boyu ile kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması ve 55.0

cm gövde boyu ile kompost+glokonit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.10). Mikorizasız

ortamda, üçgül bitkisinin gövde boyu gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli

ölçüde artırmıştır. Bu durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı

düşünülmektedir (Çizelge 4.6).


28

Şekil 4.9. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin gövde boyu

gelişimine etkileri Şekil 4.10. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin gövde boyu gelişimine etkileri 4.4.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök Yaş Ağırlığı


29

Gelişimleri


mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.7’de verilmiştir.

Çizelge 4.7. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök Yaş Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 1.9 ±0.2 d 7.1 ±1.6 cd 5.2 1 11.7 ±0.8 a 9.6 ±1.2 ab -2.1 2 0.5 ±0.2 d 4.0 ±0.5 ef 3.5 3 1.0 ±0.1 d 3.7 ±0.6 f 2.7 4 1.1 ±0.5 d 5.4 ±2.4 d-f 4.3 5 9.5 ±1.0 b 10.6 ±1.1 a 1.1 6 11.9 ±1.6 a 8.5 ±1.2 a-c -3.4 7 10.1 ±3.1 ab 7.4 ±1.5 b-d -2.7 8 6.4 ±1.5 c 5.9 ±0.3 de -0.5 9 8.6 ±1.1 b 8.7 ±1.0 a-c 0.1 10 10.2 ±0.7 ab 8.5 ±1.5 a-c 1.7

P<0.05

Mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile

7.1 g olmuştur. Glokonit uygulaması, kök yaş ağırlığını 3.7 g düzeyinde olmasını

sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı uygulamasında kök yaş

ağırlığı 10.6 g olarak gerçekleşmiş ve en iyi sonucu vermiştir. Bunu 9.6 g kök yaş

ağırlığı ile kompost uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı

mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 1.9 g olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması,

kök yaş ağırlığını 0.5 g düzeyinde olmasını sağlayarak en düşük sonucu vermiştir.

Kompost+glokonit uygulamasında kök yaş ağırlığı 11.9 g düzeyinde gerçekleşerek

en iyi sonucu vermiştir. Bunu 11.7 g kök yaş ağırlığı ile kompost uygulaması

izlemiştir (Şekil 4.11). Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin

kök yaş ağırlığı gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu

durumun kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir

(Çizelge 4.7).


30


üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.8’de verilmiştir.

Çizelge 4.8. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök Yaş Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.1 ±0.1 d 0.7 ±0.8 e 0.6 1 3.7 ±0.5 a 2.4 ±1.7 a-c -1.3 2 0.1 ±0.0 d 1.1 ±0.3 de 1.0 3 0.9 ±1.1 cd 1.1 ±0.5 de 0.2 4 0.4 ±0.2 d 1.5 ±0.9 c-e 1.1 5 3.3 ±1.7 a 1.9 ±0.3 b-e -1.4 6 3.2 ±1.9 ab 3.4 ±0.2 a 0.2 7 2.8 ±2.2 a-c 2.2 ±1.0 a-d -0.6 8 1.2 ±0.3 b-d 1.5 ±0.4 c-e 0.3 9 2.5 ±0.8 a-c 2.8 ±0.7 ab 0.3 10 1.3 ±0.1 b-d 3.2 ±0.5 a 1.9

P<0.05

Üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile

0.7 g olmuştur. Kaya fosfatı ve glokonit uygulamalarında kök yaş ağırlığı 1.1 g

olarak gerçekleşmiş ve kontrolden sonra gelen en düşük sonucu vermiştir.

Kompost+glokonit uygulaması, kök yaş ağırlığını 3.4 g sağlayarak en iyi sonucu

vermiştir. Bunu 3.2 g kök yaş ağırlığı sağlayan kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit

uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda kontrol ve kaya fosfatı uygulamaları, kök

yaş ağırlığını 0.1 g düzeyinde sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Pirit

uygulaması, kök yaş ağırlığını 0.4 g olmasını sağlayarak düşük sonuç vermiştir.

Kompost uygulaması ise kök yaş ağırlığını 3.7 g oluşturarak en iyi sonucu vermiştir.

Bunu 3.3 g kök yaş ağırlığı ile kompost+kaya fosfatı uygulaması izlemiştir (Şekil

4.12). Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda, üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı

gelişimini kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Bu durumun

kompostun organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.8).


31

Şekil 4.11. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök yaş ağırlığı

gelişimine etkileri Şekil 4.12. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök yaş ağırlığı



32

4.5.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök Kuru Madde

Ağırlığı Gelişimleri


mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.9’da verilmiştir.

Çizelge 4.9. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök Kuru Madde Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 1.6 ±0.2 e 6.4 ±1.4 cd 4.8 1 10.5 ±0.9 ab 8.5 ±1.1 ab -2.0 2 0.4 ±0.1 e 3.5 ±0.5 ef 3.1 3 0.9 ±0.1 e 3.2 ±0.4 f 2.3 4 1.0 ±0.5 e 4.7 ±1.9 e-f 3.7 5 8.5 ±0.9 bc 9.4 ±1.1 a 0.9 6 10.5 ±1.4 a 7.6 ±1.1 a-c -2.9 7 9.1 ±2.9 a-c 6.6 ±1.5 b-d -2.5 8 5.7 ±1.3 d 5.3 ±0.4 de -0.4 9 7.7 ±1.2 c 7.8 ±0.9 a-c 0.1 10 9.0 ±0.6 a-c 7.5 ±1.4 a-c -1.5

P<0.05

Mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol

uygulaması ile 6.4 g olmuştur. Glokonit uygulamasında kök kuru madde ağırlığı 3.2

g olarak gerçekleşmiş ve en düşük sonucu vermiştir. Bunu 3.5 g kök kuru madde

ağırlığı ile kaya fosfatı uygulaması izlemiştir. Kompost+kaya fosfatı uygulaması ise

9.4 g ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu 8.5 g kök kuru madde ağırlığı gerçekleştiren

kompost uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı mikorizasız

ortamda kontrol uygulaması ile 1.6 g olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması ise 0.4 g

olmasını sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost ve kompost+glokonit

uygulamaları kök kuru madde ağırlıklarını 10.5 g düzeyinde gerçekleştirerek en iyi

sonuçları vermiştir. Bunu 9.1 g kök kuru madde ağırlığı ile kompost+pirit

uygulaması ve 9.0 g kök kuru madde ağırlığı ile kompost+kaya

fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.13). Hem mikorizalı hem de

mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin kök kuru madde ağırlığı gelişimini kompost ile

kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır (Çizelge 4.9).


33


üçgül bitkisinin kök kuru madde ağırlığı gelişimine etkileri Çizelge 4.10’da

verilmiştir.

Çizelge 4.10. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök Kuru Madde Ağırlığı Gelişimine Etkileri (g)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.1 ±0.1 d 0.8 ±0.6 e 0.7 1 3.4 ±0.5 a 2.2 ±1.6 a-c -1.2 2 0.1 ±0.0 d 1.0 ±0.2 de 0.9 3 0.8 ±1.0 cd 1.1 ±0.5 de 0.3 4 0.4 ±0.1 d 1.4 ±0.9 c-e 1.0 5 3.1 ±1.6 a 1.8 ±0.3 b-e -1.3 6 3.0 ±1.8 ab 3.2 ±0.2 a 0.2 7 2.6 ±2.1 a-c 2.0 ±1.0 a-d -0.6 8 1.1 ±0.2 b-d 1.4 ±0.4 c-e 0.3 9 2.4 ±0.7 a-c 2.6 ±0.6 ab 0.2 10 1.2 ±0.1 b-d 3.0 ±0.4 a 1.8

P<0.05

Üçgül bitkisinin kök kuru madde ağırlığı mikorizalı ortamda kontrol

uygulaması ile 0.8 g olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması, kök kuru madde ağırlığını

1.0 g düzeyinde gerçekleştirerek düşük sonuç vermiştir. Glokonit uygulaması tek

başına 1.1 g kök kuru madde ağırlığı oluştururken, kompost ile kombinasyonu 3.2 g

kök kuru madde ağırlığı oluşturarak en iyi sonucu vermiştir. Bu durumun kompostun

organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bunu 3.0 g kök kuru

madde ağırlığı ile kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir.

Mikorizasız ortamda kontrol ve kaya fosfatı uygulamalarında kök kuru madde

ağırlığı 0.1 g olmuştur. Pirit uygulaması, kök kuru madde ağırlığını 0.4 g düzeyinde

sağlayarak düşük sonuç vermiştir. Kompost uygulamasında, kök kuru madde ağırlığı

3.4 g gerçekleşmiş ve en iyi sonucu vermiştir (Şekil 4.14). Bunu sırasıyla 3.1 g kök

kuru madde ağırlığı ile kompost+kaya fosfatı ve 3.0 g kök kuru madde ağırlığı ile

kompost+ glokonit uygulamaları izlemiştir (Çizelge 4.10).


34

Şekil 4.13. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök kuru

madde

ağırlığı gelişimine etkileri

Şekil 4.14. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök kuru madde

ağırlığı gelişimine etkileri


35

Şekil 4.15. Mikorizalı Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )

Şekil 4.16. Mikorizasız Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )


36

4.6.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök Uzunluğu

Gelişimleri

Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen mısır

bitkisinin kök uzunluğu gelişimine etkileri Çizelge 4.11’de verilmiştir.

Çizelge 4.11. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök Uzunluğu Gelişimine Etkileri (mm)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 897.9 ±97.1 a-c 1008.7 ±300.0 ab 110.8 1 1113.8 ±491.7 a 913.6 ±382.4 ab -200.2 2 560.4 ±57.2 bc 780.8 ±320.1 ab 220.4 3 533.2 ±82.9 c 683.3 ±330.3 b 150.1 4 572.5 ±239.8 bc 798.6 ±194.7 ab 226.1 5 1185.6 ±295.1 a 1255.0 ±152.1 a 69.4 6 1276.2 ±468.3 a 832.4 ±314.3 ab -443.8 7 1034.1 ±360.4 ab 830.0 ±134.0 ab -204.1 8 968.1 ±189.0 a-c 810.1 ±356.3 ab -158.0 9 1108.0 ±223.6 a 1122.1 ±514.5 ab 14.1 10 1130.8 ±323.0 a 1280.1 ±291.9 a 149.3

P<0.05

Mısır bitkisinin kök uzunluğu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 1008.7

mm olmuştur. Glokonit uygulaması, kök uzunluğunu 683.3 mm düzeyinde

gerçekleştirerek en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit

uygulamasında kök uzunluğu 1280.1 mm ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu 1255.0 mm

kök uzunluğu oluşturan kompost+kaya fosfatı uygulaması izlemiştir. Mısır bitkisinin

kök uzunluğu mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile 897.9 mm değerinde

gerçekleşmiştir. Glokonit uygulaması, kök uzunluğunu 533.2 mm olmasını sağlayarak

en düşük sonucu vermiştir. Kompost+ glokonit uygulaması, kök uzunluğunu 1276.2 mm

düzeyinde sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu 1185.6 mm kök uzunluğu ile

kompost+kaya fosfatı uygulaması izlemiştir (Şekil 4.17). Hem mikorizalı hem de

mikorizasız ortamda, mısır bitkisinin kök uzunluğu gelişimini kompost ile

kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır (Çizelge 4.11). Bu durumun kompostun

organik madde içeriğinden kaynaklandığı düşünülmektedir . Bunun nedeninin

kompostun, köklerin kolayca büyüyebilmesi için gereken maddelerin çoğunu sağlaması


37

ve kök büyümesi için gereken hava boşluğu miktarını artırması olabilir (Öztürk ve

Bildik, 2005).


üçgül bitkisinin kök uzunluğu gelişimine etkileri Çizelge 4.12’de verilmiştir.

Çizelge 4.12. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök Uzunluğu Gelişimine Etkileri (mm)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 245.8 ±191.1 e 702.7 ±231.8 b 456.9 1 821.1 ±128.5 a-c 755.6 ±197.0 b -65.5 2 217.2 ±54.7 e 734.6 ±131.7 b 517.4 3 430.5 ±23.2 de 658.4 ±50.4 b 227.9 4 669.4 ±237.4 bc 804.9 ±257.1 ab 135.5 5 786.8 ±32.8 a-c 714.5 ±16.5 b -72.3 6 971.0 ±172.1 a 672.3 ±75.8 b -298.7 7 913.9 ±48.2 a 794.1 ±132.2 ab -119.8 8 854.1 ±28.7 ab 1083.1 ±238.8 a 229.0 9 870.1 ±109.4 ab 846.0 ±132.7 ab -24.1 10 608.4 ±135.6 cd 687.5 ±264.8 b 79.1

P<0.05

Üçgül bitkisinin kök uzunluğu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 702.7

mm olmuştur. Glokonit uygulamasında kök uzunluğu 658.4 mm olarak gerçekleşmiş ve

en düşük sonucu vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması, kök

uzunluğunu 1083.1 mm olmasını sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla

846.0 mm kök uzunluğu ile kompost+kaya fosfatı+pirit ve 804.9 mm kök uzunluğu ile

pirit uygulamaları izlemiştir. Üçgül bitkisinin kök uzunluğu mikorizasız ortamda kontrol

uygulaması ile 245.8 mm olmuştur. Kaya fosfatı uygulaması, kök uzunluğunu 217.2 mm

olmasını sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost+glokonit uygulamasında kök

uzunluğu 971.0 mm olarak gerçekleşmiş ve en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla

913.9 mm kök uzunluğu ile kompost+ pirit ve 870.1 mm kök uzunluğu ile

kompost+kaya fosfatı+pirit uygulamaları izlemiştir (Şekil 4.18). Hem mikorizalı hem de

mikorizasız ortamda, üçgül bitkisinin kök uzunluğu gelişimini kompost ile

kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır (Çizelge 4.12).


38

Şekil 4.17. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök uzunluğu


Şekil 4.18. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök uzunluğu gelişimine etkileri


39

Şekil 4.19. Mikorizalı Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )

Şekil 4.20. Mikorizasız Ortamda Kompost+Glokonit Uygulamasının Üçgül Bitkisinin

Büyümesine Etkisi ( 0: Kontrol, 6: Kompost+Glokonit )


40

4.7.I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Kök İnfeksiyonu

Gelişimleri

Denemede saksılara uygulanan materyallerin Karaburun serisinde yetiştirilen mısır

bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri Çizelge 4.13’de verilmiştir.

Çizelge 4.13. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Kök İnfeksiyonu Gelişimine Etkileri (%)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 10 ±1.0 ab 87 ±0.6 ab 77 1 17 ±0.6 a 90 ±1.0 a 73 2 7 ±0.6 ab 80 ±1.0 a-c 73 3 0 ±0.0 b 90 ±1.0 a 90 4 17 ±0.6 a 77 ±0.6 a-c 60 5 10 ±1.0 ab 63 ±2.1 bc 53 6 17 ±0.6 a 60 ±2.0 c 43 7 7 ±0.6 ab 63 ±2.3 bc 56 8 7 ±0.6 ab 73 ±1.5 a-c 66 9 13 ±0.6 a 83 ±1.5 a-c 70 10 10 ±1.0 ab 87 ±1.5 ab 77

P<0.05

Mısır bitkisinin kök infeksiyonu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile % 87

olmuştur. Kompost+glokonit uygulaması, kök infeksiyonunu % 60 düzeyinde

sağlayarak en düşük sonucu vermiştir. Kompost ve glokonit uygulamaları ise % 90 kök

infeksiyonu ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla % 87 kök infeksiyonu ile kontrol

ve kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları izlemiştir (Şekil 4.21). Mısır

bitkisinin kök infeksiyonu mikorizasız ortamda kontrol uygulaması ile % 10 düzeyinde

gerçekleşmiştir. Glokonit uygulaması, kök infeksiyonu oluşturmamıştır. Kompost, pirit

ve kompost+glokonit uygulamaları kök infeksiyonunu % 17 olarak gerçekleştirerek

yüksek sonuç vermiştir (Çizelge 4.13).


41


üçgül bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri Çizelge 4.14’de verilmiştir.

Çizelge 4.14. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Kök İnfeksiyonu Gelişimine Etkileri (%)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 3 ±0.6 b 90 ±1.0 a-c 87 1 20 ±1.0 a 93 ±1.2 ab 73 2 3 ±0.6 b 77 ±0.6 bc 74 3 3 ±0.6 b 93 ±1.2 ab 90 4 10 ±1.0 ab 77 ±2.3 bc 67 5 7 ±1.2 ab 90 ±1.0 a-c 83 6 20 ±1.0 a 97 ±0.6 a 77 7 13 ±0.6 ab 97 ±0.6 a 84 8 10 ±1.0 ab 73 ±0.6 c 63 9 10 ±1.0 ab 90 ±1.0 a-c 80 10 0 ±0.0 b 90 ±1.0 a-c 90

P<0.05

Üçgül bitkisinin kök infeksiyonu mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile %

90 olmuştur. Kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulamasında kök infeksiyonu % 73

olarak gerçekleşmiş ve en düşük sonucu vermiştir. Kompost+glokonit ve kompost+ pirit

uygulamaları % 97 kök infeksiyonu değeri ile en iyi sonucu vermiştir. Bunu % 93 kök

infeksiyonu ile kompost ve glokonit uygulamaları izlemiştir. Üçgül bitkisinin kök

infeksiyonu mikorizasız ortamda kontrol, kaya fosfatı ve glokonit uygulamaları ile %

3.0 olmuştur. Kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması, kök infeksiyonu

oluşturmamıştır (Şekil 4.22). Kompost ve kompost+glokonit uygulamaları % 20 kök

infeksiyonu gerçekleştirerek en iyi sonucu vermiştir. Bunu % 13 kök infeksiyonu ile

kompost+pirit uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda üçgül bitkisinin kök

infeksiyonu gelişimleri mikorizalı ortama göre düşük düzeyde kalmıştır (Çizelge 4.14).


42

Şekil 4.21. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri

Şekil 4.22. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin kök infeksiyonu gelişimine etkileri


43

Şekil 4.23. Kaya fosfatı Uygulamasının Mikorizalı ve Mikorizasız Ortamda Mısır Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 2: Kaya fosfatı )

Şekil 4.24. Kaya fosfatı Uygulamasının Mikorizalı ve Mikorizasız Ortamda Üçgül Bitkisinin Büyümesine Etkisi ( 2: Kaya fosfatı )


44

4.8. I. Saksı Denemesine Ait Mısır ve Üçgül Bitkilerinin Besin Elementleri

İçerikleri


mısır bitkisinin %P içeriğine etkileri Çizelge 4.15’de verilmiştir.

Çizelge 4.15. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin P İçeriğine Etkileri (%)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.07 ±0.02 c 0.12 ±0.03 ab 0.05 1 0.13 ±0.02 ab 0.13 ±0.03 ab 0.00 2 0.06 ±0.00 c 0.10 ±0.03 b 0.04 3 0.07 ±0.01 c 0.12 ±0.03 ab 0,05 4 0.07 ±0.02 c 0.13 ±0.02 ab 0.06 5 0.11 ±0.01 b 0.13 ±0.02 ab 0.02 6 0.14 ±0.04 ab 0.14 ±0.02 a 0.00 7 0.12 ±0.02 ab 0.14 ±0.03 a 0.02 8 0.13 ±0.04 ab 0.14 ±0.02 a 0.01 9 0.15 ±0.02 a 0.14 ±0.02 ab -0.01

10 0.12 ±0.01 ab 0.11 ±0.01 ab -0.01 P<0.05

Mikorizalı ortamda yapılan kompost, glokonit, pirit, kompost+kaya fosfatı,

kompost+kaya fosfatı+pirit, kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamalarının mısır

bitkisinin P içeriğine etkisi kontrolden farklı olmamıştır. Kompost+glokonit,

kompost+pirit, kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulamaları % 0.14 P içeriği ile en iyi

sonucu gerçekleştirmiştir. Kaya fosfatı uygulaması, mikorizalı ortamda % 0.10 P düzeyi

ile en az P içeriği sağlamıştır. Mikorizasız ortamda da % 0.06 P düzeyi ile en az P

içeriği sağlamıştır. Kaya fosfatı uygulamasının tek başına P alımında önemli bir etkisi

olmamıştır. Kaya fosfatında bulunan fosforun, toprak pH’ının alkali olmasından dolayı

bitki tarafından alımında etkili olmamasından kaynaklanmış olabilir (Çağatay ve

ark.,1973). Mikorizasız ortamda, kontrol uygulaması % 0.07 P içeriği sağlarken,

kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması % 0.15 P içeriği sağlamıştır. Bunu % 0.14 P

içeriği ile kompost+glokonit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.25). Mikorizasız ortamda

kaya fosfatı, glokonit ve pirit uygulamaları tek başlarına düşük P içeriği sağlarken bu

uygulamaların kompost ile kombinasyonları P içeriğini önemli ölçüde artırmıştır.


45

Mikorizalı ortamda ise önemli bir farklılık olmamıştır. Bu durumun mikorizasız ortamda

kompostun organik madde içeriğinden, mikorizalı ortamda ise mikorizanın P alımını

sağladığından kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.15). Mikoriza, bitkinin

yararlanamayacağı çözünürlüğü az veya yetersiz durumdaki besin elementlerini

özellikle fosforu absorbe etmekte ve bitkiye kazandırmaktadır (Demir ve Onoğur, 2001).


üçgül bitkisinin %P içeriğine etkileri Çizelge 4.16’da verilmiştir.

Çizelge 4.16. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin P İçeriğine Etkileri (%)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 0.12 ±0.01 e 0.17 ±0.00 b-d 0.05 1 0.16 ±0.03 b-e 0.18 ±0.01 a-c 0.02 2 0.13 ±0.04 d-e 0.15 ±0.01 de 0.02 3 0.13 ±0.04 c-e 0.16 ±0.01 cd 0.03 4 0.12 ±0.01 e 0.13 ±0.01 e 0.01 5 0.18 ±0.01 a-c 0.21 ±0.02 a 0.03 6 0.17 ±0.01 b-d 0.19 ±0.02 a-c 0.02 7 0.17 ±0.03 b-d 0.17 ±0.01 b-d 0.00 8 0.22 ±0.03 a 0.19 ±0.01 a-c -0.03 9 0.19 ±0.02 ab 0.19 ±0.02 ab 0.00 10 0.19 ±0.04 ab 0.21 ±0.04 a 0.02

P<0.05

Üçgül bitkisinin P içeriği mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı ve

kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları ile % 0.21 değerinde gerçekleşmiştir.

Bunu kompost+glokonit, kompost+kaya fosfatı+glokonit, kompost+kaya fosfatı+pirit

uygulamaları olan % 0.19 P içeriği izlemiştir (Şekil 4.26). Pirit uygulaması, mikorizalı

ortamda % 0.13 P değeri ile bitkiye en az P içeriği sağlamıştır. Mikorizasız ortamda,

kontrol uygulaması % 0.12 P içeriği sağlarken, kompost+kaya fosfatı+glokonit

uygulaması % 0.22 P içeriği sağlamıştır. Bunu kompost+kaya fosfatı+pirit ve

kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları olan % 0.19 P içeriği izlemiştir

(Çizelge 4.16). Demirbaş (2005), yaptığı benzer bir çalışmada bazalt+kükürt

uygulamasının üçgül bitkisinin, sfalerit uygulamasının ise buğday bitkisinin P içeriğini

önemli derecede arttırdığını belirlemiştir.


46

Şekil 4.25. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin P içeriğine etkileri

Şekil 4.26. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin P içeriğine etkileri


47


mısır bitkisinin %K içeriğine etkileri Çizelge 4.17’de verilmiştir.

Çizelge 4.17. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin K İçeriğine Etkileri (%)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 3.1 ±0.2 bc 2.2 ±0.3 b -0.9 1 2.6 ±0.1 f 2.1 ±0.2 b -0.5 2 3.6 ±0.2 a 1.9 ±0.3 bc -1.7 3 3.5 ±0.2 a 1.8 ±0.4 bc -1.7 4 2.9 ±0.4 c-f 1.5 ±0.1 c -1.4 5 2.7 ±0.1 ef 2.7 ±0.1 a 0.0 6 2.7 ±0.2 d-f 3.0 ±0.2 a 0.3 7 2.8 ±0.1 c-f 2.9 ±0.2 a 0.1 8 3.0 ±0.2 b-e 2.9 ±0.1 a -0.1 9 3.2 ±0.3 ab 3.1 ±0.4 a -0.1

10 3.0 ±0.1 b-d 3.0 ±0.3 a 0.0 P<0.05

Mısır bitkisinin K içeriği mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı+pirit

uygulaması ile % 3.1 K olmuştur. Bunu sırasıyla % 3.0 K içeriği ile kompost+glokonit

ve kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulamaları ve % 2.9 K içeriği sağlayan

kompost+ pirit ve kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulamaları izlemiştir. Pirit

uygulaması, mikorizalı ortamda % 1.5 K içeriği ile bitkiye en az K sağlayan uygulama

olmuştur (Şekil 4.27). Mikorizalı ortamda kaya fosfatı, glokonit ve pirit uygulamaları

tek başlarına düşük K içeriği sağlarken bu uygulamaların kompost ile kombinasyonları

K içeriğini önemli ölçüde artırmıştır. Mikorizasız ortamda, kontrol uygulaması % 3.1 K

içeriği sağlarken, kaya fosfatı uygulaması % 3.6 K içeriği sağlamıştır. Bunu, % 3.5 K

içeriği ile glokonit uygulaması izlemiştir. Glokonit uygulamasının mısır bitkisinde

yüksek K içeriği sağlaması durumu, glokonitin yapısında bulunan K elementinin bitki

tarafından alımından kaynaklandığı düşünülmektedir. Glokonitik kum taşının kimyasal

gübreler hariç diğer gübreler ve kompost ile beraber kullanılması glokonitin etkinliğini

artırabilir (Castro ve Tourn, 2001). Kompost uygulaması, mikorizasız ortamda % 2.6 K

içeriği ile bitkiye en az K sağlayan uygulama olmuştur (Çizelge 4.17).


48


üçgül bitkisinin %K içeriğine etkileri Çizelge 4.18’de verilmiştir.

Çizelge 4.18. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin K İçeriğine Etkileri (%)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 2.9 ±0.1 b 4.4 ±0.1 ab 1.5 1 2.4 ±0.2 b 3.5 ±0.3 ab 1.1 2 2.7 ±0.3 b 3.6 ±0.8 ab 0.9 3 3.3 ±0.7 ab 3.5 ±0.9 ab 0.2 4 3.0 ±0.2 b 2.8 ±0.4 b -0.2 5 2.4 ±0.3 b 3.5 ±0.9 ab 1.1 6 2.6 ±0.1 b 3.3 ±1.1 b 0.7 7 2.9 ±0.4 b 3.1 ±0.2 b 0.2 8 4.2 ±1.4 a 4.2 ±0.9 ab 0.0 9 2.5 ±0.3 b 5.0 ±1.6 a 2.5 10 2.8 ±0.3 b 3.7 ±1.5 ab 0.9

P<0.05

Üçgül bitkisinin K içeriği mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı+pirit

uygulaması ile % 5.0 düzeyinde gerçekleşmiş ve diğer uygulamalara göre en iyi sonucu

vermiştir. Bunu % 4.4 K içeriği ile kontrol ve % 4.2 K içeriği ile kompost+kaya

fosfatı+glokonit uygulamaları izlemiştir. Pirit uygulaması, mikorizalı ortamda % 2.8 K

içeriği ile en düşük sonucu vermiştir. Mikorizasız ortamda ise % 2.4 K içeriği ile en

düşük değeri gerçekleştiren uygulamalar, kompost ve kompost+kaya fosfatı

uygulamaları olmuştur. Kontrol uygulaması % 2.9 K içeriği sağlarken, kompost+kaya

fosfatı+glokonit uygulaması % 4.2 K içeriği sağlamıştır. Bunu % 3.3 K değeri ile

glokonit uygulaması izlemiştir (Şekil 4.28). Bu durumun glokonitin yapısında bulunan

K elementinin bitki tarafından alımından kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.18).


49

Şekil 4.27. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin K içeriğine etkileri Şekil 4.28. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin K içeriğine etkileri


50


mısır bitkisinin Zn içeriğine etkileri Çizelge 4.19’da verilmiştir.

Çizelge 4.19. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Zn İçeriğine Etkileri (mg/kg)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 16.6 ±1.3 de 16.5 ±1.3 e -0.1 1 20.2 ±6.7 c-e 21.1 ±3.6 de 0.9 2 29.5 ±4.8 c-e 21.5 ±2.1 de -8.0 3 17.7 ±1.9 de 16.9 ±1.4 e -0.8 4 97.8 ±9.6 a 45.3 ±8.0 ab -52.5 5 25.3 ±8.8 c-e 33.4 ±4.8 b-d 8.1 6 16.6 ±1.7 e 36.0 ±19.0 bc 19.4 7 33.1 ±7.1 c 29.2 ±8.5 c-e -3.9 8 29.6 ±2.0 cd 28.2 ±0.9 c-e -1.4 9 52.8 ±16.9b 54.5 ±9.0 a 1.7 10 51.3 ±6.1 b 53.0 ±2.8 a 1.7

P<0.05

Mısır bitkisinin Zn içeriği mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 16.5

mg/kg olmuştur. Glokonit uygulaması, 16.9 mg/kg Zn içeriği ile kontrolden sonra

bitkiye en az Zn elementi sağlayan uygulama olmuştur. Diğer bütün uygulamalar

kontrole göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. Kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması

54.5 mg/kg Zn içeriği sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 53.0 mg/kg

Zn içeriği ile kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ve 45.3 mg/kg Zn

içeriği sağlayan pirit uygulaması izlemiştir. Mikorizasız ortamda, kontrol ve

kompost+glokonit uygulamaları 16.6 mg/kg Zn içeriği sağlamıştır. Diğer uygulamalar

kontrole göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. Pirit uygulamasında Zn içeriği 97.8

mg/kg gerçekleşmiş ve diğer uygulamalara göre en iyi sonucu vermiştir (Şekil 4.29).

Bunu sırasıyla 52.8 mg/kg Zn içeriği ile kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması ve

51.3 mg/kg Zn içeriği ile kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir.

(Çizelge 4.19). Pirit uygulamalarının hem mikorizalı hem de mikorizasız

uygulamalarda yüksek Zn içeriği açığa çıkarması yapısında bulunan Zn elementinden

kaynaklandığı düşünülmektedir. Çukurova gibi toprakların kireç içeriği ve pH değeri

yüksek alanlara pirit uygulaması bitkinin Zn, Fe, S ve P yönünden beslenmesini

artırabilecektir (Server,1999).


51


üçgül bitkisinin Zn içeriğine etkileri Çizelge 4.20’de verilmiştir.

Çizelge 4.20. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Zn İçeriğine Etkileri (mg/kg)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 31.9 ±2.2 c 37.7 ±4.9 e 5.8 1 39.2 ±7.4 c 40.5 ±7.2 e 1.3 2 45.4 ±4.7 c 57.2 ±3.1 cd 11.8 3 31.3 ±1.6 c 44.4 ±2.8 de 13.1 4 137.5 ±33.4 a 93.8 ±10.7 ab -43.7 5 41.9 ±3.9 c 67.8 ±10.8 c 25.9 6 32.1 ±3.1 c 39.4 ±7.3 e 7.3 7 76.4 ±2.4 b 84.2 ±5.1 b 7.8 8 46.4 ±6.8 c 55.5 ±8.7 cd 9.1 9 83.0 ±16.3 b 102.3 ±18.3 a 19.3 10 79.3 ±6.1 b 97.70 ±14.4 ab 18.4

P<0.05

Üçgül bitkisinin Zn içeriği mikorizalı ortamda kontrol uygulaması ile 37.7

mg/kg olmuştur. Kompost+glokonit uygulaması, 39.4 mg/kg Zn içeriği ile kontrolden

sonra bitkiye en az Zn elementi sağlayan uygulama olmuştur. Kompost+kaya

fosfatı+pirit uygulamasında Zn elementi düzeyi 102.3 mg/kg gerçekleşmiş ve en iyi

sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 97.7 mg/kg Zn değeri ile kompost+kaya

fosfatı+glokonit+pirit uygulaması ve 93.8 mg/kg Zn içeriği sağlayan pirit uygulaması

izlemiştir. Mikorizasız ortamda, kontrol uygulaması ile 31.9 mg/kg Zn düzeyi

sağlanmıştır. Glokonit uygulaması, 31.3 mg/kg Zn düzeyi ile kontrolden sonra bitkiye

en az Zn içeriği sağlayan uygulama olmuştur. Diğer bütün uygulamalar kontrole göre

daha yüksek sonuçlar vermiştir. Pirit uygulaması, 137.5 mg/kg Zn içeriği ile diğer

uygulamalara göre en iyi sonucu vermiştir (Şekil 4.30). Bunu sırasıyla 83.0 mg/kg Zn

düzeyi ile kompost+kaya fosfatı+pirit uygulaması ve 79.3 mg/kg Zn düzeyi ile

kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması izlemiştir. Pirit uygulamalarının hem

mikorizalı hem de mikorizasız uygulamalarda yüksek Zn içeriği açığa çıkarması

yapısında bulunan Zn elementinden kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 4.20).


52

Şekil 4.29. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Zn içeriğine etkileri Şekil 4.30. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Zn içeriğine etkileri



53

mısır bitkisinin Fe içeriğine etkileri Çizelge 4.21’de verilmiştir.

Çizelge 4.21. Denemede Kullanılan Materyallerin Mısır Bitkisinin Fe İçeriğine Etkileri (mg/kg)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 680.0 ±82.7 b-d 839.3 ±219.6 a 159.3 1 919.3 ±318.0 abc 604.7 ±124.6 a -314.6 2 1233.7 ±323.2 a 683.0 ±293.6 a -550.7 3 808.7 ±253.9 a-d 740.7 ±470.9 a -68.0 4 1025.0 ±537.3 ab 676.3 ±242.1 a -348.7 5 432.7 ±39.1 d 719.7 ±248.2 a 287.0 6 698.3 ±277.1 b-d 536.3 ±305.5 a -162.0 7 734.3 ±36.1 b-d 717.7 ±245.9 a -16.6 8 446.0 ±123.8 d 915.0 ±221.6 a 469.0 9 573.3 ±92.4 cd 543.7 ±159.1 a -29.6 10 707.3 ±281.6 b-d 703.0 ±240.0 a -4.3

P<0.05

Mikorizalı ortamda yapılan tüm uygulamaların mısır bitkisinin Fe içeriğine

etkisi kontrolden farklı olmamıştır (Çizelge 4.21). Mikorizasız ortamda, kontrol

uygulaması ile 680.0 mg/kg Fe içeriği sağlanmıştır. Kompost+kaya fosfatı

uygulaması, 432.7 mg/kg Fe içeriği ile bitkiye en az Fe elementi sağlayan uygulama

olmuştur. Kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması 446.0 mg/kg Fe elementi

içeriği gerçekleştirerek düşük sonuç vermiştir. Kaya fosfatı uygulaması ise 1233.7

mg/kg Fe içeriği sağlayarak en iyi sonucu vermiştir. Bunu sırasıyla 1025.0 mg/kg Fe

içeriği ile pirit uygulaması ve 919.3 mg/kg Fe içeriği sağlayan kompost uygulaması

izlemiştir (Şekil 4.31).



54

üçgül bitkisinin Fe içeriğine etkileri Çizelge 4.22’de verilmiştir.

Çizelge 4.22. Denemede Kullanılan Materyallerin Üçgül Bitkisinin Fe İçeriğine Etkileri (mg/kg)

Uygulamalar -M +M (+M)-(-M) 0 170.7 ±39.7 a 147.7 ±12.7 a -23.0 1 167.7 ±12.1 a 182.0 ±49.7 a 14.3 2 186.7 ±12.9 a 151.7 ±18.0 a -35.0 3 176.0 ±31.5 a 156.3 ±16.0 a -19.7 4 179.0 ±48.7 a 160.3 ±53.6 a -18.7 5 151.0 ±32.7 a 197.3 ±79.4 a 46.3 6 190.3 ±75.7 a 174.0 ±49.8 a -16.3 7 186.7 ±74.5 a 149.3 ±11.8 a -37.4 8 160.3 ±23.5 a 209.0 ±65.4 a 48.7 9 148.7 ±25.0 a 195.7 ±57.4 a 47.0 10 187.7 ±1.5 a 156.0 ±12.5 a -31.7

P<0.05

Hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda yapılan tüm uygulamaların

üçgül bitkisinin Fe içeriğine etkisi kontrolden farklı olmamıştır.(Şekil 4.32). (Çizelge

4.22).


55

Şekil 4.31. Farklı organik ve inorganik materyallerin mısır bitkisinin Fe içeriğine etkileri

Şekil 4.32. Farklı organik ve inorganik materyallerin üçgül bitkisinin Fe içeriğine etkileri


56

Denemede saksılara uygulanan materyallerin toprağın kimyasal özelliklerine

yaptığı etkiyi belirlemek için I. saksı denemesindeki bitkiler hasat edildikten sonra

toprağın bazı kimyasal analizleri yapılmış ve Çizelge 4.23’de verilmiştir.

Çizelge 4.23. Hasat sonrası toprak analiz değerleri (Karaburun serisi)

P 2 O 5 (kg/da) K 2 O (kg/da) Zn (ppm) 1 5.48 75.91 0.70 2 7.09 73.07 1.08 3 8.27 72.93 1.74 4 9.27 81.88 1.14 Karaburun 5 9.48 82.87 2.55 6 8.79 78.9 1.18 7 10.29 81.55 1.52 8 6.58 73.59 1.38 9 9.14 118.34 2.19 10 10.06 62.98 1.51 11 15.21 81.22 1.69

Karaburun serisinde bütün uygulamaların toprağın P 2 O 5 içeriğini kontrole

oranla arttırdığı belirlenmiştir. En fazla etkiyi ise kompost+kaya

fosfatı+glokonit+pirit uygulaması yapmıştır. K 2 O içeriğini ise kompost+kaya

fosfatı+glokonit uygulaması arttırmıştır. Zn içeriğini en fazla arttıran uygulama pirit

uygulaması olmuştur. Bunun nedeni piritin yapısında bulunan çinko elementidir.

Bunu kompost+kaya fosfatı+glokonit uygulaması izlemiştir. Diğer uygulamalar

kontrole oranla toprağın Zn içeriğini arttırmıştır (Çizelge 4.23).

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Aysun GENÇ

57

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Araştırmanın amacı ekolojk tarımda kullanılan gübre kaynaklarından mineral

kayaçların ve bunların kombinasyonlarının, organik madde yerine kullanılan

kompostun ve mikoriza aşılamasının mısır ve üçgül bitkilerinin büyümesi ve besin

elementleri alımı üzerine etkisini araştırmaktır.

Araştırma bulguları değerlendirildiğinde kompost ile kompostun mineral

kayaçlarla olan kombinasyonları hem mısır hem de üçgül bitkilerinin yeşil aksam

kuru ağırlığının, gövde boylarının ve çaplarının gelişimi üzerine en iyi etkiyi

yaratmıştır.

Araştırma bulgularından elde edilen sonuçlara göre kompost+kaya fosfatı ve

kompost+glokonit uygulamaları hem mısır hem de üçgül bitkisinin yeşil aksam kuru

madde ağırlığında önemli artış sağlamıştır. Mikorizasız ortamda kaya fosfatı,

glokonit ve pirit uygulamaları tek başlarına düşük P içeriği sağlarken bu

uygulamaların kompost ile kombinasyonları P içeriğini önemli ölçüde artırmıştır.

Mikorizalı ortamda ise önemli bir farklılık olmamıştır. Glokonit uygulamasının, hem

mısır hem de üçgül bitkisinin K içeriğinde artış sağladığı belirlenmiştir. Pirit

uygulaması da benzer bir şekilde yapısında bulunan Zn elementinin bitkiye

alınmasıyla mikorizalı ve mikorizasız uygulamalarda hem mısır hem de üçgül

bitkisinin Zn içeriğini arttırmıştır. Mısır bitkisinin Fe içeriği hem mikorizalı hem de

mikorizasız ortamda üçgül bitkisine göre daha iyi sonuç vermiştir. Kaya fosfatı

uygulaması mikorizasız ortamda mısır bitkisinin Fe içeriğini önemli ölçüde

arttırmıştır.

Araştırmada hem mısır hem de üçgül bitkisinin kök infeksiyonu gelişimleri

mikorizasız ortamda düşük düzeyde kalmıştır. Hem mikorizalı hem de mikorizasız

ortamda, mısır ve üçgül bitkisinin kök uzunluğunu, kök yaş ağırlığını, kök kuru

madde ağırlığını kompost ile kombinasyonları önemli ölçüde artırmıştır. Glokonit

uygulaması tek başına düşük kök uzunluğu oluşturmuştur. Glokonitin kompost ile

kombinasyonu kök uzunluğunu arttırmıştır. Mısır bitkisinin kök uzunluğu gelişimi,

hem mikorizalı hem de mikorizasız ortamda üçgül bitkisine göre daha iyi olmuştur.

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Aysun GENÇ

58

Mikorizalı ortamda kompost+kaya fosfatı+glokonit+pirit uygulaması mısır bitkisinin

kök uzunluğu gelişimini önemli ölçüde arttırmıştır.

Bütün araştırma bulguları bir bütün olarak ele alındığında organik

materyallerin bitki gelişimindeki önemini göstermiştir.

Sonuç olarak; tarımsal üretimde ticari gübrelerin yerine uygulanabilecek bu

materyallerin kullanılmasıyla hem ülke ekonomisine büyük oranda katkı sağlanacak

hem de tarımsal üretimde kullanılan ticari gübrelerin çevrede yarattığı olumsuz

etkilerin önüne geçilmiş olacaktır.

59

KAYNAKLAR

AARLE , I.M.V., SÖDERSTRÖM, B. and OLSSON, P.A., 2003. Growth

and Interactions of Arbuscular Mycorrhizal Fungi in Soils from Limestone

and Acid Rock Habitats.

ADANI, F., GENEVINI, PL., GASPERI, F. and ZORZI, G., 1997.

Organic matter evoluation index ( OMEI ) as a measure of composting

efficiency. Compost Science & Utilization, 5,2,53-62.

ADDY, S., K., SING, A., SING, R. and AWASTHI C., P., 1987. Effect of pyrite

and fertilizer on rice protein quality. International Rice Research Newsletter

V.12 (3) P: 44-45.

AHUJA, K., 2001. Technologies for Agricultural Application of Glauconite- A

Potash Mineral, India.

ALLISTER, Mc. J., 1987. A Practical Guide to Novel Soil Amendments. Rodale

Press, Emmaus, Pennsylvania. 124 p.

AMANN, C., and AMBERGER, A., 1984. Wirkungen Organischer Substanzen auf

Boden-und Düngerphospat Teil 1: Einflu Β von Stroh- und

Maiswurzelextraktionen auf die Löslichkeit von Boden- und Dünger- P.Z.

Pflanzenernahr., Bodenkde. 147: 49-59.

AMANN, C., and AMBERGER, A., 1989. Phosphorus Efficiency of Buckwheat

( fagopyrum esculentum ) Zpflanzenernahr., Bodenkde., 181-189.

AYDENİZ, A., ve BROHI, A., 1991. Gübreler ve Gübreleme. Cumhuriyet

Üniversitesi Tokat Ziraat Fakültesi Yayınları No. 10, Ders Kitabı No: 3.

Tokat. S: 142.

BABY, U.I. and MANİBHUSHANRAO, K., 1995. Influence of Organic

Amendments on Arbuscular Mycorrhizal Fungi in Relation to Rice Sheath

Blight Disease

BANATH, and HOLLAND, 1976. Sulphur and Pyrite, Rocks for Crops- 27.

BANFIELD, J.F., BARKER, W.W., WELCH, S.A. and TAUNTON, A., 1999.

60

Biological impact on minerals dissolution: application of the lichen model to

understanding mineral weathering in the rhizosphere. Proc. Nat. Acad. Sci.96,

3404-3411.

BAYAT, O., KAYA, Z., 1998. The of pyrite from a zinc processing plant as fertilizer

in calcareous soils. The Second International Symposium On Mine

Enviromental Engineering July 29-31 Uxbridge, U.K. P: 176-187.

BERNER, R. A. 1970, 1982. Sedimentary Pyrite Formation. Amer. J. Sci., v. 268,

p: 1-23.

BULLUCK, L.R., BROSİUS, M., EVANYLO, G.K. and RİSTAİNO, J.B., 2002.

Organic and synthetic fertility amendments influence soil microbial, physical

and chemical properties on organic and conventional farms. Applied Soil

Ecology. 19 (2): 147-160.

CASTRO, L., and TOURN, S., 2001. Alternative fertilizer resources for Argentina.

Exploration and mining geology journal ( EMG). Buenos Aires, Argentina,

volume 10, nos. 1 & 2.

CEBEL, N., 2005. Organik Tarımda Yararlı Mikroorganizma Kullanımı (Mikrobiyal

Gübreler). Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü. Yenimahalle / ANKARA.

CHEN, Y., and AVIAD, T., 1990. Effect of humic substances on plant growth. In:

Mac Carthy P. ( ed. ), Humic substances in soil and cropsciences; selected

readings. Am. Soc. of Agron and Soil Sci. Soc. Of Am., Madison, Wisconsin,

161-186.

CHEN, Y., MAGEN H. and RIOV J., 1994. Humic substances originating from

rapidly decomposition organic matter: properties and effects on plant growth.

Humic Substances in the Global Environment and Implication on Human

Health. Elsevier Science B.V., London.

CLAASSEN, N., 1990. Aufnahme von Nahrstoffen ausdem Boden Dursch die

Höhere pflanze als Ergebnis von Verfügbarkert und Aneignungsvermögen .

Severn Verlag, Göttingen.

COOKE, G.W., 1966. Phosphorus and Potassium Fertilizers Their Forms and Their

Places in Agriculture. The Fertilizer Soc. Proc. No. 92.

CONACHER, J., and CONACHER, A., 1998. Organic Farming and The

61

Environment,with Particular Reference to Australia: A Review.

ÇAĞATAY, M., KACAR, B., ÜLGEN, N., ALEMDAR, N., ve TURAN, C., 1973.

Türkiye şartlarında ham fosfatların tarımda faydalılık nispetlerinin tayini

üzerine bir araştırma. Tarım Ormancılık Araştırma Grubu Yayınları.

ÇIĞŞAR, S., SARI, N. ve ORTAŞ, İ., 2000. The Effects of Vesicular- Arbuscular

Mycorrhizae on The Plant Growth and Nutrient Uptake of Cucumber. Turkish

Journal of Agriculture and Forestry,24, 571-578.

ÇİÇEKLİ, M. ve ANAÇ, D., 2004. Organik Tarımda toprak verimliliği,

yönetmelikler ve yeni yaklaşımlar.

ÇİMRİN, K. M., KARACA, S., ve BOZKURT, M.A., 2001. Mısır Bitkisinin

Gelişimi ve Beslenmesi Üzerine Hümik Asit ve NPK Uygulamalarının Etkisi

7 (2) 95-100.

DEMİR, S., ve ONOĞUR, E., 2001. Bitkilerde Vesiküler- Arbüsküler Mikoriza

Oluşumunun Bitki Besleme ve Bitki Korumadaki Önemi.

DEMİRBAŞ, A., 2005. Erozyona Uğramış Toprakların Verimliliğin Arttırılmasında

Organik ve İnorganik Materyallerden Yararlanma Olanakları. Yüksek Lisans

Tezi. 84 s. Adana.

DIEDERICHS, C., 1991. Influence of Different P-Sources on the Effıcıency of

Several Tropical Endomycorrhizal Fungi in Promoting the Growth of Zea-

Mays L. 30(1):39-46.

DRINKWATER, L.E., LETOURNEAU, D.K., WORKNEH, F., BRUGGEN VAN,

A.H.C., and SHENNAN, C., 1995. Fundamental differences between

conventional and organic tomato agroecosystems in California. Ecol. Appl. 5

(1995), pp. 1098–1112

DUBEY, and MONDAL, 1993. Sulphur and Pyrite, Rocks for Crops- 27.

ERDİN, E. 1977. Katı Artıkların Kompostlaştırılması ve Kullanılması, Dokuz Eylül

Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca /

İzmir.

FITZPATRICK, E.A., 1971. Pedology. A Systematic Approach to Soil Science.

Oliver and Boyd, Edinburgh. Hafner Publishing Company, Inc. New York.

pp. 1-306.

62

GARRETT, H., 2003, 2004. Natural Organic Gardening and Living. Soft Rock

Phosphate. http://anonim. (10.09.2006).

GEORGE, E., 2000. Nutrient Uptake, Contribitions of Arbuscular Mycorrhizal Fungi

to Plant Mineral Nutrition. In: Arbuscular Mycorrhizas: Physiology and

Function. Eds. By Kapulnik and D.D. Douds, Jr. Kluwer Academic

Publishers.London.

GRINSTED, M.S., HEDLEY, M.J., WHITE, R.E. and NYE, P.H., 1982. Plant

induced changes in the rhizosphere of rape (Brassica napus var Emerald)

seedling: pH change and the increase in P concentrations in the soil solution.

New Phytol 91, 19-29.

GÜZEL, N., GÜLÜT, K.Y., ORTAŞ, İ., ve İBRİKÇİ, H., 1990. Toprak verimlilik

analiz yöntemleri labaratuvar el kitabı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları.

No:117. Adana.

HALL, B., 1998. Alternative Soil Amendments. Horticulture Technical Note.

Revised by Preston Sullivan, April 2001. ATTRA ( Appropriate Technology

Transfer for Rural Areas , P: 2-11.

HARLEY, J.L., and SMITH, S.E., 1983. Mycorrhizal Symbiosis. Academic P.

London.

HETRICK, B.A.D., HETRICK, J.A., and BLOOM, J., 1984. İnteractıon of

mycorrhizal infection,phosphorus level,and moisture stress in growth of field

corn. Can.J.Bot.62:2267-2271.

INBAR Y., CHEN, Y. and HADAR Y., 1990. Humic substances formed during

the composting of organic matter. Soil Sci. Soc. Am., j., 54, 1316-1323.

İLTER, E., ve ALTINDİŞLİ, A., 1998. Ekolojik Tarım ve İlkeleri, Ekolojik Tarım

Organizasyonu Derneği ( ETO).

JOHNSON, E.S., 1996. Rot Web text (c).

JOHNSTON, E.A., 2000. Soil and Plant Phosphate. International Fertilizer Industry

Association. Paris. P: 32.

KACAR, B., 1984. Bitki Besleme, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi ders

Yayınları, Ankara.

KITT, D.G., DANIELS, B.A.H., and WILSON, G.W.T., 1988. Relationship of soil

63

fertility to suppression of the growth response of mycorrhizal big bluestem in

non-sterile soil. New Phytologist 109, 473-481.

LINDSAY, W.L., and NORVELL, W.A., 1978. Development of DTPA Soil test for

zinc, iron, manganese and copper. Soil Sci. Soc. Amer. Proc. 42: 421-428.

MARSCHNER, H., 1998. .Role of root growth, arbuscular mycorrhiza, and root

exudates for the efficiency in nutrient acquisition. Field Crops Research,56:

203-207.

MURPHY, J., and RILEY, J.P., 1962. A modified single solution for the

determination of phosphate in natural waters. Analtica Chemica Acta 27,31-

36.

OLSEN, S.R., COLE, C.V., WATANABE, F.S, and DEAN, L.A., 1954. Estimation

of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate.

Circular No.939. U.S. Department of Agriculture. Washington. D.C.

ORTAŞ, İ., and SARI, N., 2003 b. Enhanced Yield and Nutrient Content of Sweet

Corn with Mycorrhizal Inoculation Under Field Conditions. Agr. Med. Vol,

133. 3-4, 188-195.

ORTAŞ, İ., 2005 a. Mikorizanın Narenciye Tarımındaki Önemi ve Kullanım

Olanakları. Web text.

______, 2005 b. Muz Bitkisinin Beslenmesi. Muz Der-Bülteni.

ÖZBEK, H., 1971. Tarımda Organik Maddenin Önemi. Ankara Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Yay. No: 13, Ankara.

ÖZCAN, H. ve TABAN, S., 2000. Va - mycorrhiza’nın Alkalin ve Asit Toprakta

Yetiştirilen Mısır Bitkisinin Gelişimi İle Fosfor, Çinko, Demir, Bakır ve

Mangan Konsantrasyonları Üzerine Etkisi. Turk J. Atgric. For.24:629-635

ÖZTÜRK, M. ve BİLDİK, B., 2005. Hayvan Çiftliklerinde Kompost Üretimi. Çevre

ve Orman Bakanlığı.

REDHEAD, J.F., 1977. Endotrophic mycorrhizas in Nigeria: Species of the

Endogonacea and their distribution. Trans. Br. Mycol. Soc., 69:275-280,1977.

ROGERS, H.T., PEARSON, R.W., ve ENSMINGER, L.E., 1953. Soil and Fertilizer

Phosphorus in Crop Nutrition. Eds. W.H. Pierre and A.G. Norman 4: 189-

242. Academic Press. New York.

64

SCHÜLLER, H., REICHARD, TH. and NEMETH, K., 1975 (G). Relationship

Between P Fertilization, Yield, P Uptake and Soil Tests. Landw. Forsch 28:

147-157.

SERVER, E., 1999. Kireçli Topraklarda Pirit Uygulamasının Buğday ve Mısırda

Fosfor ve Çinko Alımına Etkisinin Araştırılması. Ç.Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü, Toprak Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.

SMITH, S.E. and READ, D.J., 1997. Mycorrhizal Symbiosis,2nd edn. Academic,

San Diego.

STAMATİADİS, S., WERNER, M. and BUCHANAN, M., 1999. Field assessment

of soil quality as affected by compost and fertilizer application in a broccoli

field (San Benito County, California). Appl. Soil Ecol. 12 (1999), pp. 217–

225.

SÜR, A., SÜR, Ö. and YİĞİTBAŞIOĞLU, H., 2001. Mineraller ve Kayaçlar S:

60,61,67- 69, 72-76, 97.

SZMİDT, R.A.K. and DICKSON, A.W., 2001. Use of Compost in agriculture. Frequently asked Questions (FAQs). A synopsis on behalf of The REMADE

Programme. Project Reference : Org 01-4. Sf:1-24.

ŞAHİN, S., 2003. Leonardit (Humat), Organik Kayısı Yetiştiriciliği, Meyvecilik

Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Malatya.

TINKER, P.B., 1980. Role of rhizosphere microorganisms in phosphorus uptake by

plants. In The Role of Phosphorus in Agriculture. ( Eds. Khasaweneh, F.E.

et. al.) ASA-CSSA-SSSA, Madison, USA.

TIWARI ET AL., 1985. Pyrite is widely used as an S ( and Fe ) fertilizer, Rocks for

Crops-27, India.

TİLKİ, F. ve KARA, Ö., 2004. Silvikültürel Müdahalelerin Ektomikoriza Mantarları

Üzerine Etkisi.

TOSUN, İ. , GÖNÜLLÜ, T. M. ve GÜNAY, A., 2003. Gül Posasının

Kompostlaştırılmasına Gözenek Malzemesi ve Aşının Etkisi. S: 93-102.

USTA, S., SÖZÜDOĞRU, S. ve ÇAYCI, G., 1996. Ülkemizdeki bazı peat ve peat

benzeri materyallerin kimyasal özellikleri ile humik ve fulvik asit kapsamları

üzerine bir araştırma. Tr. J. Agriculture and Forestry, 20, 27-33.

65

UZUN, A., 1996. Karadeniz Bölgesinde Kültür Mantarı (Agaricus bisporus (Lange)

Sing.) Üretiminde Kullanılabilecek Organik Materyallerin Tespiti İle

Bunların Mantarın Verim ve Kalitesine Etkisi Üzerine Bir Araştırma.

Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri

Anabilim Dalı, Doktora Tezi. S: 194.

ÜLGEN, N., ve AKSU, S., 1969. Kaya fosfatı ile süperfosfatın karşılaştırmalı verim

araştırmaları. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Raporları Serisi. No: 6,

218-222.

ÜLGEN, N., ve ALKAN, B., 1984. Kaya Fosfatı ve Tarımda Yeri, Ankara, 80s.

ÜNLÜ, B.,2001. Tuzlu ve Alkali Toprakların İyileştirilmesinde Bazaltik Tüf ve Pirit

Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.

VIEBROCK, H., 1998. Ursachen der Erhöhung des Phosphat- Aneignungs-

vermögens von Pflanzen durch VA- Mykorrhiza. Ph. D. Thesis, Universitat

Göttingen, Germany.

VYSOTSKY E.A., MAKHNACH A.A., GUDAK S.P., PETROVA N.S.,KHOMİCH

P.Z., RACHEVSKY A.N., VECHER V.A. and YARTSEV V.I., 1999. Non-

traditional kinds of mineral resources of Belarus . Natural Resources.

The National Academy Of Sciences Of Belarus, Number 2, pp. 5-16.

WEGMANN, E. -C., 1963. Siyah Mika ve Siyah Mikalı Taşların Potaslı Gübre

Olarak Kullanılmaları Üzerinde Araştırmalar. Neuchatel Üniversitesi Jeoloji

Enstitüsü. Çeviren: Halit Gürün, M.T.A. Enstitüsü. S: 98-104.

YURTSEVER, N., YÜRÜR, B. ve TEZER, G., 1967. Kaya fosfatlarının gübre

değeri araştırmaları. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Araştırma

Raporları No: 5 380-385.

66

ÖZGEÇMİŞ 1977 yılında Adana’da doğdum. İlk, orta ve lise öğrenimimi tamamladıktan

sonra 1996 yılında başladığım Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak

Bölümünden 2000 yılında mezun oldum. 2004 yılında Çukurova Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim dalında yüksek lisans programına başladım.

2006 yılında yüksek lisans programını tamamladım.

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek...

Documents