duinfauna: te grazen genomen of voor de wind? · achteruitgang grauwe klauwier in nederlandse...
TRANSCRIPT
Duinfauna:
te grazen genomen of voor de wind?
Stichting Bargerveen / Afdeling Dierecologie
Radboud Universiteit Nijmegen
Opbouw van de presentatie
1. Veranderingen in het kustduinlandschap
2. Problemen voor diergemeenschappen
3. Doel van beheer; welke problemen opheffen?
4. Effecten van begrazing
5. Effecten van verstuiving
6. Maatregelen in perspectief: waar en hoe toepassen?
±1960
2008
Verandering op standplaatsniveau
Denemarken, Hanstholm (foto’s Rienk Slings)
1991
2001
Verandering op landschapsschaal
Probleem analyse
Aantasting
Landschaps condities
(mesoschaal: ~ha
macroschaal: ~km2)
Fragmentatie
Isolatie
Homogenisatie
chronisch
grootschalig
Verzuring
Vermesting
Verdroging
Aantasting
Standplaats
condities
Standplaats
(microschaal ~m2)
Aantasting
landschap
Bottlenecks:
Achteruitgang
fauna diversiteit
- eileg- verpopping
- voedsel
- beschuttingBelang van heterogeniteit en
bereikbaarheid
1965 1998
Achteruitgang Grauwe Klauwier in Nederlandse kustduinen
hymenoptera
odonata
lepidoptera
orthopteradiptera
larvae
coleopteraunknown
other
vertebrata
araneae
Samenstelling dieet Grauwe Klauwier
- Grote ongewervelden en kleine gewervelden- Slechts één prooi per voedering aan jongen
Voedselweb hypothese
time
prey availability
time
prey availability
Species A
Species B
Speciec C
Cumulative
Minimum
stabiel
achteruitgang
vrijwel verdwenen
verdwenen
Hanstolm
Skagen
The Netherlands
Belgium
France
Germany
Denmark
UK
0
20
40
60
80
100
120
0 2 4 6 8 10 12 14
age of nestlings (days)
mean prey weight (m
g DW)
Ameland
'97
'98
Skagen
Sk1
Sk12
Sk16
Gemiddeld prooigewicht
0
25
50
75
0-5 5-10 10-15 15-20 > 20
prey length [classes in mm]
Ameland '97-'98
Ameland '89
Terschelling '94-'95
Skagen '01
Skagen '02
Terschelling
1989Ameland
1997
Denemarken
2002
Grootte van prooien oudervogels
Aandeel in dieet
Prooilengte in milimeter
- Kleine Junikever (Anomala dubia)- Duinhagedis (Lacerta agilis)- Wrattenbijter (Decticus verrucivoris)
Belangrijke prooisoorten Grauwe Klauwier
in kustduinen
Populatieverloop Tapuit in Nederland
Tapuit
1998-2000 2005
Afname van Tapuit in Nederlandse kustduinen
Zelfde patroon als Grauwe Klauwier, maar 2 decennia later...
Vogelduin 1 massa
2%
17%
4%
1%
4%
12%
4%1%
27%
15%
13%
Coleoptera
Anomala dubia
Phylloperta horticola
Sprinkhanen
Overig
Elateridae larvae
Invertebrata
Larvae
Lepidoptera rups
Lepidoptera rups, Noctuidae
Lepidoptera rups Pyralidae, Synaphe punctalis
Vogelduin 2 massa
3%
41%
1%2%3%7%
3%
1%
13%
19%
2%5%
Kevers
Kleine Junikevers
Rozenkevers
Sprinkhanen
Overige
Emelten
Ongewervelden
Larven
Vlinderrupsen
Nachtvlinderrupsen (Uiltjes)
Rupsen Mosmotje
Mieren
Dieet van Tapuit in kustduinen
0
20
40
60
80
100
120
pioneer dune grassland tall grass-
vegetation
abundance
dichtheid
0
5
10
15
20
25
pioneer dune grassland tall grass-
vegetation
number of taxa
aantal
prooisoorten
*
*
*
*
*
*
Voedselaanbod vegetatietypen
Meer voedsel in vergraste vegetaties, waar de
Tapuit niet jaagt !?
Prooien alleen beschikbaar in korte vegetatie !
zand / mos randen hoog grasopen duingrasland
*
**
Tenebrionidae
0
3
6
9
12
15
pioneer dune grassland tall grass-
vegetation
abundance
Caterpillars (Lepidoptera)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
pioneer dune grassland tall grass-
vegetation
abundance
Elateridae
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
pioneer dune grassland tall grass-
vegetation
abundance
**
*
Belang van diversiteit in korte vegetatietypen !
Voedselaanbod vegetatietypen
Zwartlijven Rupsen Kniptorren
Doel van beheer; welke problemen opheffen?
Vegetatie
- Abiotische condities bodem
- Biomassa / lichtconcurrentie
- Mate van overstuiving
Diersoorten
- Vegetatiestructuur
- Microklimaat
- Voedselplanten
- Voedsel
* nutriëntenbalans
* bloemdichtheid
* zaadproductie
- Heterogeniteit
* grootte patches
* afstanden tussen typen
* variatie in structuur
- Totaal oppervlak vegetatietypen
- Dynamiek (bijv. zandplekken)
Doel van beheer; welke problemen opheffen?
Vegetatie
- Abiotische condities bodem
- Biomassa / lichtconcurrentie
- Mate van overstuiving
Diersoorten
- Vegetatiestructuur
- Microklimaat
- Voedselplanten
- Voedsel
* nutriëntenbalans
* bloemdichtheid
* zaadproductie
- Heterogeniteit
* grootte patches
* afstanden tussen typen
* variatie in structuur
- Totaal oppervlak vegetatietypen
- Dynamiek (bijv. zandplekken)
Begrazing
Doel
- Verwijderen en/of herverdelen
van nutriënten
- Terugzetten (herstel) óf
afremmen / bijsturen (beheer) van vegetatiesuccessie
- Herstellen of behouden
… soortenrijke vegetatie
… afwisselende structuur
… open zandige plekken
… soortenrijke diergemeenschappen
meestal impliciet doel !!!
Effecten van begrazing in de praktijk
Begrazing vormt lage, maar dichte grasvegetatie… � Microklimaat
moisture preference
0%
25%
50%
75%
100%
open
open
gra
zed
Am
mop
hila
Am
mop
hila
graz
edCalam
agro
stis
Calam
gros
tisgr
azed
activity
hygrophylous
meso-hygrophylous
mesophylous
meso-xerophylous
xerophylous
Effecten van begrazing in de praktijk
Karakteristieke loopkevers ontbreken in begraasde duingraslanden
Intact
begraasd Helm Duinriet
Habitatbinding
0%
25%
50%
75%
100%
activity eurytopic
non eurytopic
characteristic
specific
Effecten van begrazing in de praktijk
Geitenbegrazing op Terschelling:
Bloemaanbod voorjaar in
begraasde terreinen is nihil
�voedsel voorjaarsbijen weg!
Effecten van begrazing in de praktijk
Effecten van begrazing op de Zandhagedis, Zwarte Vlak (NH)
Foto: René Krekels
Zwarte Vlak onbegraasd
Zwarte Vlak begraasd
Effecten van begrazing in de praktijk
Effecten van begrazing op de Zandhagedis, Zwarte Vlak (NH)
* Geen verschil in dichtheden
* Beide terreinen 100 – 150 ind./ha
* Dit zijn zeer hoge dichtheden!
� Bepaling geschiktheid habitatstructuur voor Zandhagedis
Effecten van begrazing in de praktijk
Effecten van begrazing op de Zandhagedis, Zwarte Veld (NH)
Bepaling geschiktheid habitatstructuur Zandhagedis
� Bedekking in cirkel van 100 m2 met ‘Moving Window’
>15 %5-15 %0-5%Hoog struweel en bomen
>70 %55-70 %35-55 %20-35 %< 20 %Laag struweel
>50 %35-50 %15-35 %0-15 %Hoog gras
>40 %25-40 %5-25 %0-5 %Laag gras en mos
>40 %20-40 %5-20 %1-5 %0Zand
01310Score
Maximum van 15 punten
1986
20031995
VHS / N-depbegrazing
Effecten van begrazing Zwarte Vlak: vegetatie
Class
sand with algae
sand with mosses and grasses
shrub and trees
Hippophae rhamnoides
grass
dense grass
Salix repens
mosses
sand
1986
20031995
Legend
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Effecten van begrazing Zwarte Vlak: geschikt Zandhagedis ?
Effecten van begrazing in de praktijk
Dynamiek van open zand in Prinsenduin / Helmduinen (NH)
- Nesten tellen in open zand begraasd en onbegraasd terrein
- Kolonisatie na uitrastering
Mierennesten
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
eind juni half juli begin
augustus
eind
augustus
half
september
n nesten per m2
begraasd
begraasd exclosure
onbegraasd
Effecten van begrazing in de praktijk
Dynamiek van open zand in Prinsenduin / Helmduinen (NH)
- Betreding veroorzaakt verstoring nestbouw
Zandloopkevers
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
eind juni half juli begin
augustus
eind
augustus
half
september
n nesten per m2
begraasd
begraasd exclosure
onbegraasd
Herstellen van verstuiving in droge duinen
Verstuiving
Doel
- Landschapsvormend proces herstellen
- Terugzetten (herstel) óf afremmen/bijsturen (beheer)
vegetatiesuccessie
Herstellen of behouden
… pioniervegetaties
… veranderend duinlandschap
… open zandige plekken
Herstel van dynamiek: ecologische motor…
0
50
100
150
200
250
300
350
Dynamic Less dynamic Stable
Root biomass (gram/m
3)
0
2
4
6
8
10
Dynamic Less
dynamic
Stable# larvae/m
3
Hogere dichtheden en snellere
ontwikkeling bladsprietkevers in
dynamische Helmvegetatie
Voedsel voor predatoren!
Helmwortels (gram/m3)
Keverlarven (aantal/m3)
volgroeid
in ontwikkeling
jan
feb
mar apr
may
jun
jul
aug
septoct
nov
dec
jan
feb
mar apr
may
jun
jul
aug
septoct
nov
dec
Geen larven
2-jarige cyclus
1-jarige cyclus
Herstel van dynamiek: ecologische motor…
Naast meer hoogwaardig voedsel ook gunstiger microklimaat
10
14
18
22
26
12:00
18:00
0:00
6:00
12:00
18:00
0:00
10
14
18
22
26
12:00
18:00
0:00
6:00
12:00
18:00
0:00
Temperatuur C
0 cm - 25 cm -50 cm
Herstel van dynamiek: ecologische motor…
Naast meer hoogwaardig voedsel ook gunstiger microklimaat
Dichte Helmvegetatie Open Helmvegetatie
Herstel en beheer fauna van kustduinen
- Goede beschrijving van problemen en (kwantificeerbare) doelen
- Goede bepaling uitgangssituatie; welke soorten nog in terrein?
- Kleinschalig beheer waar wenselijk, grootschalig waar mogelijk
- Monitoring plannen en opstarten voorafgaand aan de ingreep
- Beheersmaatregelen zodanig uitvoeren dat deze aangepast kunnen
worden indien monitoringsgegevens daar aanleiding toe geven.
Begrazing als maatregel; waar en hoe toepassen?
Fauna soms te grazen genomen,
maar daarnaast veel problemen voor fauna niet opgelost…
Mogelijkheden om te ‘spelen’ met begrazing
- Uitrasteren belangrijke / kwetsbare locaties
maar deze veranderen dan wel…
- Gescheperde kuddes
-Kleinschalige drukbegrazing
- Flexibele rasters (tijdelijke rasters of vaste rasters met poorten)
- Wisselende graasdruk / samenstelling
geen langdurige contracten
Verstuiving herstellen; waar en hoe toepassen?
Door verstuiving gaat het een aantal diersoorten voor de wind
Maar…
- Verstuiving vaak grootschalig
- Verstuiving heeft (daardoor) ongewenste neveneffecten
- Lang niet overal toepasbaar / wenselijk
- Verstuiving kan niet alle ‘bottlenecks’ voor diersoorten oplossen
� kleinschalige ‘patchiness’
� bloemaanbod
Maatwerk door combinaties van maatregelen noodzakelijk !