editör - pegem.net from 3... · Ön sÖz İlkokuma yazma öğretimi, insan hayatının en hassas...

Editör: Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ

ISBN 978-605-318-258-0

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

İlkokuma yazma öğretimi, insan hayatının en hassas dönemlerinden birine denk gelmektedir. Bu dönemde, aileler, öğretmenler, farkına varmadan tüm bek-lentilerini her şeyden habersiz, oyun çağında olan, ilk defa disiplinli bir ortama giren, ayrılık kaygıları yaşayan, birçok sağlık sorunlarıyla baş etmeye çalışan... çocukların başarılarına yöneltmişlerdir. Unutulmamalıdır ki, ilkokuma ve yazma öğrenen bir çocuk büyük bir baskı altındadır.

Günümüzde ilkokuma ve yazma öğretiminin amacı, bireylere herhangi bir şekilde okuma ve yazma becerisi kazandırmak değildir. İlkokuma ve yazma öğ-retiminin amacı, öğrencilere; anlayarak, akıcı, doğru, eleştirel bir okuma ve işlek, okunaklı bir yazma becerisi kazandırmaktır.

Okuma yazma öğreten bir öğretmen, her şeyden önce okumayı ve yazmayı sevdirmeyi amaçlamalıdır. Başka bir ifadeyle, okuma yazmayı sevdirmek, okuma yazmayı öğretmekten daha anlamlı ve önemli bir görevdir.

Çocukların okuma ve yazma öğrenmedeki başarıları, öncelikle onların iste-yerek, mutlu olarak, severek okuma ve yazmayı öğrenmelerinden geçer. Bunun için oyun oynar gibi okuma ve yazmayı öğrenmesi gerekir.

Her öğrenci, farklı duyuş, düşünüş ve becerilere sahiptir. İlkokuma ve yazma öğretiminde bu bireysel farklılıklara yer vermeyen birçok öğretmen, farkında bile olmadan birçok başarılı olabilecek çocuğun hayatının akışını değiştirebilmiştir.

Bu kitap, Türkiye'nin farklı üniversitelerinde ilkokuma ve yazma öğretimi dersini yürüten, birçoğu ilkokuma ve yazma öğretmiş, alanlarının uzmanlarından oluşan öğretim üyeleri tarafından ailelerin, öğretmenlerin, öğretim elemanlarının, eğitimcilerin ve öğretmen adaylarının faydalanması için hazırlanmıştır.

Kitapta, ilkokuma ve yazma öğretiminin birçok sorununa ve farklı durum-larda okuma yazma öğretenlere teorik ve pratik bilgi ve çözümler sunulmuştur.

Bu eserin ortaya çıkmasında toplam on dört öğretim üyesinin emeği vardır. Hepsine gösterdikleri özen ve emekleri için teşekkür ederim. Bunun dışında kita-bın okuyucuyla buluşması için emek ve katkılarını esirgemeyen Pegem Akademi Yayıncılık'a ve Servet Sarıkaya'ya teşekkür ederim.

Editör Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. BÖLÜM: İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNİN ÖNEMİ, AMACI VE BİRİNCİ SINIF

ÖĞRETMENLİĞİ

Dr. Muhittin SAĞIRLI

Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği

Ana Bilim Dalı

2. BÖLÜM: İLKOKUL BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ VE

BU ÖZELLİKLERİN İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İLE İLİŞKİSİ

Yrd. Doç. Dr. İbrahim COŞKUN

Trakya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

3. BÖLÜM: OKUMA

Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR

Atatürk Üniversitesi, K. Karabekir Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

4. BÖLÜM: YAZMA

Yrd. Doç. Dr. Rabia YILAR

Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

5. BÖLÜM: DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE OKUMA-YAZMA KÜLTÜRÜ

Yrd. Doç. Dr. Mesut BULUT

Bayburt Üniversitesi, Bayburt Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü

6. BÖLÜM: İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

Doç. Dr. Celal DEMİR

Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü

7. BÖLÜM: OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ

Prof. Dr. Eyüp AKMAN

Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

8. BÖLÜM: GÜNÜMÜZ EĞİTİM ANLAYIŞI YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM VE

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNDE SES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİ

Yrd. Doç. Dr. Şahin DÜNDAR

Trakya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana

Bilim Dalı

9. BÖLÜM: SES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİ İLE İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ

Yrd. Doç. Dr. Rabia YILAR

Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

10. BÖLÜM: SERBEST OKUMA YAZMA DÖNEMİ

Yrd. Doç. Dr. Talat AYTAN

Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü

11. BÖLÜM: İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Yrd. Doç Dr. Ömer YILAR


12. BÖLÜM: BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ

Doç. Dr. Sabri SİDEKLİ

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

13. BÖLÜM: TÜRKÇENİN YETERİNCE ETKİN VE GÜZEL KONUŞULAMADIĞI

YERLERDE İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ

Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR


14. BÖLÜM: İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNDE ARAÇ-GEREÇ VE

MATERYAL KULLANIMI

Yrd. Doç. Dr. Alpay AKSİN

Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı

15. BÖLÜM: İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNDE ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ

ÇOCUKLARIN DURUMU

Yrd. Doç. Dr. Özlem BAŞ

Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

16. BÖLÜM: İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İÇİN ÖRNEK UYGULAMALAR VE

ETKİNLİKLER

Doç. Dr. Esin YAĞMUR ŞAHİN

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü

17. BÖLÜM: YETİŞKİNLERE OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ

Yrd. Doç. Dr. Metin ELKATMIŞ

Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ..................................................................................................................................iii

Bölümler ve Yazarları .......................................................................................................... v

1. BÖLÜM

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNİN ÖNEMİ, AMACI VE BİRİNCİ SINIF ÖĞRETMENLİĞİ

(Dr. Muhittin SAĞIRLI)

A. Birinci Sınıf ve İlkokuma Yazma Öğretiminin Önemi ..............................................1

B. İlkokuma Yazma Öğretiminin Amaç ve İlkeleri .........................................................7

C. Birinci Sınıf Öğretmeninin Önem ve Sorumluluğu ................................................11

D. Hazırlık ile Birinci Sınıfta Velinin Yeri, Önemi ve Sorumluluğu ...........................26

E. Okul ve Öğretmen Korkusu ........................................................................................30

2. BÖLÜM

İLKOKUL BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ VE BU ÖZELLİKLERİN İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İLE İLİŞKİSİ

(Yrd. Doç. Dr. İbrahim COŞKUN)

İlkokuma ve Yazma Öğretiminde Öğrencileri Tanımanın Önemi .............................37

3. BÖLÜM

OKUMA (Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR)

A. Okuma Nedir? ..............................................................................................................53

B. Okuma Beceri ve Teknikleri ........................................................................................56

C. Etkili Okumayı Engelleyen Unsurlar .........................................................................65

D. İyi Bir Okurun Nitelikleri ............................................................................................68

E. Okuma Alışkanlığı Kazandırma .................................................................................70

viii İlkokuma Yazma Öğretimi

4. BÖLÜM

YAZMA (Yrd. Doç. Dr. Rabia YILAR)

A. Yazma, Yazmanın Unsurları, Yazmanın Boyutları ...................................................75

B. Çocuklarda İlk Yazma Deneyimleri ..........................................................................76

C. Yazmaya Etki Eden Faktörler ......................................................................................79

D. Yazma Türleri ................................................................................................................86

E. Yazma Becerisinin Öğretimi ........................................................................................97

5. BÖLÜM

DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE OKUMA-YAZMA KÜLTÜRÜ (Yrd. Doç. Dr. Mesut BULUT)

A. Dünya’da ve Türkiye’de Okuryazarlık .......................................................................103

B. Dünya’da ve Türkiye’de Okuma Kültürü ..................................................................109

6. BÖLÜM

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ (Doç. Dr. Celal DEMİR)

A. Sesten Başlama Yöntemi / Ses Yöntemi / Fonetik Yöntem ....................................117

B. Harften Başlama Yöntemi / Alfabe Yöntemi............................................................120

C. Heceden Başlama Yöntemi / Hece Yöntemi ...........................................................123

D. Kelimeden Başlama Yöntemi / Kelime Yöntemi .....................................................125

E. Cümleden Başlama Yöntemi / Cümle Yöntemi ......................................................128

F. Öykü Yöntemi ..............................................................................................................132

G. Karma Yöntem / Serbest Yöntem .............................................................................134

ixİçindekiler

7. BÖLÜM

OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ

(Prof. Dr. Eyüp AKMAN)

A. Osmanlı Dönemi ........................................................................................................137

B. Cumhuriyetten Sonra İlkokuma ve Yazma Öğretimi ...........................................149

Sonuç .................................................................................................................................153

8. BÖLÜM

GÜNÜMÜZ EĞİTİM ANLAYIŞI YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM VE İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNDE SES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİ

(Yrd. Doç. Dr. Şahin DÜNDAR)

A. Yapılandırmacılık Nedir? ...........................................................................................156

B. Yapılandırmacılığın Temelleri ...................................................................................157

C. Yapılandırmacılığın Türleri .......................................................................................158

D. Yapılandırmacılık ve Öğrenme-Öğretme Ortamları .............................................175

E. Yapılandırmacılık ve Ses Temelli Cümle Yöntemiyle İlkokuma Yazma Öğretimi.........................................................................................180

9. BÖLÜM

SES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİ İLE İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ (Yrd. Doç. Dr. Rabia YILAR)

A. Ses Temelli Cümle Yönteminin Özellikleri .............................................................183

B. Ses Temelli Cümle Yönteminin İlkeleri ....................................................................184

C. Bitişik Eğik Yazı ..........................................................................................................185

D. Ses Temelli Cümle Yönteminin Aşamaları ..............................................................186

x İlkokuma Yazma Öğretimi

10. BÖLÜM

SERBEST OKUMA YAZMA DÖNEMİ (Yrd. Doç. Dr. Talat AYTAN)

A. Serbest Okuma Yazma Dönemi ve Okuma Kültürü ..............................................204

B. Okuma Yazma Döneminde Okuma Kültürü Edinmede Öğretmenin Rolü .......205

C. Serbest Okuma Yazma Döneminde Okuma Kültürü Edinmede Ailenin Katılımı ..........................................................................................................206

D. Serbest Okuma Yazma Döneminde Kelime Dağarcığını Geliştirme ...................207

E. Serbest Okuma Yazma Döneminde Çocuk Edebiyatı Ürünlerinden Yararlanma ... 210

F. Serbest Yazma .............................................................................................................215

Ek 1: Kelime Tombalası ..................................................................................................218

Ek 2: Kelime Ebeleme .....................................................................................................218

Ek 3: Bulmaca ..................................................................................................................219

11. BÖLÜM

İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME (Yrd. Doç Dr. Ömer YILAR)

A. İlkokuma Yazma Öğreten Öğretmenin Ölçme ve Değerlendirmede Uyması Gereken Temel İlkeler ..................................................223

B. İlkokul Türkçe Programında, İlkokuma Yazma Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirmeye Yönelik Açıklamalar ...................................................225

C. İlkokuma-Yazma Öğretimi İle İlgili Kazanımlar....................................................227

12. BÖLÜM

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ (Doç. Dr. Sabri SİDEKLİ)

A. Birleştirilmiş Sınıf ......................................................................................................229

B. Birleştirilmiş Sınıf Uygulama Sebepleri ...................................................................233

C. Birleştirilmiş Sınıf Uygulamasının Zorlukları ve Avantajları ...............................235

D. Dünya’da Birleştirilmiş Sınıf Uygulamaları .............................................................245

E. Birleştirilmiş Sınıflarda İlkokuma Yazma Öğretimi ...............................................245

xiİçindekiler

13. BÖLÜM

TÜRKÇENİN YETERİNCE ETKİN VE GÜZEL KONUŞULAMADIĞI YERLERDE İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ

(Yrd. Doç. Dr. Ömer YILAR)

A. Türkçenin Yeterince Etkin ve Güzel Konuşulmamasının Nedenleri ...................249

B. Türkçenin Yeterince Etkin ve Güzel Konuşulmadığı Yerlerde İlkokuma ve Yazma Öğretiminde Yaşanan Sorunlarve Yanlış Uygulamalar ......... 251

C. Türkçenin Yeterince Etkin ve Güzel Konuşulmadığı Yerlerde İlkokuma ve Yazma Öğreten Öğretmenlere Düşen Görevler ...............................253

14. BÖLÜM

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNDE ARAÇ-GEREÇ VE MATERYAL KULLANIMI (Yrd. Doç. Dr. Alpay AKSİN)

A. Öğretim Araç-Gereç ve Materyallerinin İlkokuma ve Yazma Öğretimindeki Yeri ve Önemi ..................................................................................258

B. Öğretim Araç-Gereç ve Materyallerinin Seçimi .....................................................260

C. İlkokuma ve Yazma Öğretiminde Kullanılabilecek Öğretim Araç-Gereç ve Materyalleri .......................................................................................262

15. BÖLÜM

İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNDE ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÇOCUKLARIN DURUMU

(Yrd. Doç. Dr. Özlem BAŞ)

A. Bil Bakalım Ben Kimim? ...........................................................................................285

B. Eyvah Okumayı Öğrendi! ..........................................................................................287

C. Birinci Sınıfta Neler Yapabilirim? .............................................................................297

xii İlkokuma Yazma Öğretimi

16. BÖLÜM

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İÇİN ÖRNEK UYGULAMALAR VE ETKİNLİKLER

(Doç. Dr. Esin YAĞMUR ŞAHİN)

A. İlkokuma - Yazmaya Hazırlık Devresine Yönelik Etkinlikler ...............................309

B. İlkokuma - Yazmaya Başlama ve İlerleme Devresine Yönelik Etkinlikler ...........316

C. Okur Yazarlığa Ulaşma Evresine Yönelik Etkinlikler ............................................328

17. BÖLÜM

YETİŞKİNLERE OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ (Yrd. Doç. Dr. Metin ELKATMIŞ)

Giriş ...................................................................................................................................345

A. Yetişkin Eğitimi ...........................................................................................................346

B. Türkiye’de Yetişkin Eğitiminin Tarihi Gelişimi .......................................................349

C. Yetişkinlerde Zekâ ve Öğrenme Durumu ..............................................................351

D. Yetişkinin Çocuktan Farkı ........................................................................................353

E. Yetişkinlerde Öğrenme İlkeleri .................................................................................354

F. Yetişkinler Okuma Yazma Öğretimi ve Temel Eğitim Programı (I. Kademe)........ 357

KAYNAKÇA ............................................................................................................ 363

Dr. Muhittin SAĞIRLI*

A. BİRİNCİ SINIF VE İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNİN ÖNEMİ

Genel olarak her çocuk doğuştan itibaren hızlı şekilde ve eş zamanlı olarak dinleme, anlamlı - anlamsız sesler çıkararak konuşma ve çevresini izleyip çeşitli tepkiler vererek görsel sunu-görsel okuma yapmaya başlar. Dinleme, konuşma ve görsel okuma - sunu doğuştan itibaren kendiliğinden, sistemsiz, programsız edini-len dil becerileridir. Bu süreç ve dönem informal, öğrenme ise gelişigüzeldir. Bura-daki öğrenmede gözlem ve taklit etkilidir. Çocuk dili şeklinde ifade edebileceğimiz ve bu dönemde çocukların kullandığı dil çocukların; ihtiyaç, yaş, çevre, psikoloji ile sınırlı ve ilişkili, özellikle başlangıçta oldukça ilkel, kuralsız, yalın özellik taşır. Zamanla ve yaşantılarla dil becerilerinin önemi hız kazanarak artar, çocuklar daha etkin ve etkili dinler, izler ve daha anlaşılır konuşurlar. Bu dönemdeki kazanımlar ve nitelikleri her çocuğun aile ve yakın çevresine göre farklılık gösterir.

Birey, okul öncesine ait bütün bilgi, duygu ve düşünce evrenini dinleme ve görsel okuma yoluyla oluşturur, geliştirir demek mümkündür.

“Çocuklar dil öğrenme sürecine dinleme ile başlarlar. Dinle-me; konuşma, okuma, yazma görsel okuma ve sunu gibi diğer öğrenme alanları ile becerilere temel oluşturur. Dinleme bece-rileri, öğrencilerin iletişim kurmasını, öğrenmesini ve zihinsel

* Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı

İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNİN ÖNEMİ, AMACI VE BİRİNCİ SINIF

ÖĞRETMENLİĞİ

1. BÖLÜM

yapısını geliştirmesini kolaylaştırmaktadır. Çocuklar, hem öğ-renmek hem de zihinsel yapılarını geliştirmek amacıyla dinle-me becerilerini kullanırlar. Dinleyerek öğrenen öğrenciler, bu becerilerini bir öğrenme aracı olarak hayat boyu kullanırlar. Bu nedenle öğrencilerin dinleme becerileri erken yaşlarda gelişti-rilmelidir. Dinleme becerilerini geliştirmek amacıyla yapılacak bütün etkinlikler öğrenci merkezli olmalı, öğretmen gerekli reh-berliği yapmalıdır” (MEB, 2009: 14).

Zaman içerisinde çocuk büyür, ilkokula başlar; çevresi genişler, ihtiyaçları, bilgileri, yaşantıları, kelime hazneleri zenginleşir ve bunlara bağlı olarak daha etkili şekilde anlatma gücü de gelişir. Özellikle Türkçe dersinin konu ve çeşitli etkinlikleri bu gelişmeyi hem bir sisteme bağlar hem de hızlandırır. Başlangıç-ta sistemsiz olan dil, okul ile programa, sisteme bağlanır ve artık bu süreç planlı programlı formal işleyen süreç haline gelir. Çocuk okulda duygu, düşüncelerini, tecrübe, ihtiyaçlarını, isteklerini daha tam, daha açık ve daha etkili anlatabilmek için kendine mal etmesi gereken kavramları gittikçe çoğaltarak kazandığı gibi, kelimeler arasındaki ince anlam farklarını ve her türlü ilişkileri de öğrenir.

Okul öncesi dönemde farklı nitelikte edinilen dinleme, konuşma, görsel oku-ma-görsel sunu dil becerilerinden yola çıkılarak okul, dili ve öğretimini bir sisteme bağlar. Program ve öğretmen marifeti ile diğer okuma ve yazma dil becerilerinin öğretimi başlar. Başlangıçtan itibaren plansız, kasıtsız bir şekilde edinilen; dinleme, konuşma ve görsel sunu-görsel okuma dil becerilerinden yola çıkılarak, formal süreç-te planlı, programlı ve öğretmen marifetiyle edinilmeye başlanan okuma, yazma dil becerileri günümüz Türkçe dersi programının beş öğrenme alanını oluşturmaktadır.

Öğrencilerin zihinsel becerilerini geliştirme, iletişim kurma, duygu ve düşüncelerini ifade etme, bilgi edinme ve öğrenme-lerinde dilin önemli bir yeri bulunmaktadır. Dil ve zihinsel becerilerin gelişimi, öğrencilerin olayları sorgulama, çok yönlü düşünme, değerlendirme, karar verme, sosyalleşme ve çağdaş-laşma süreçlerini kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle öğrencilerin küçük yaşlardan itibaren dil ve zihinsel becerilerini geliştirmek gerekmektedir. Bu beceriler dilin öğrenme alanları olan din-leme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve sunu içinde birlikte ele alınmaktadır. Bunlar öğrenme sürecinde karşılıklı olarak birbirini etkilemekte ve tamamlamaktadır. Bu nedenle Türkçe öğretiminde dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu öğrenme alanları bir bütün olarak ele alınmaktadır (MEB, 2009: 9).

Günümüzde Türkçe öğretimi sadece dinleme, konuşma, okuma,

2 İlkokuma Yazma Öğretimi

yazma, görsel okuma ve görsel sunu becerilerinin geliştirilmesi de-ğil, aynı zamanda düşünme, anlama, sıralama, sınıflama, sorgu-lama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma, değerlendirme gibi zihinsel becerilerin geliştirilmesi olarak anla-şılmaktadır. Bu durum Türkçe öğretiminde dil becerileriyle birlik-te zihinsel becerilerin de geliştirilmesini ön plana çıkarmaktadır. Bunlara ek olarak iletişim kurma, öğrenme, bilinçli kararlar ver-me, çağdaş toplumun gereklerini yerine getirme, öğrenmeyi sür-dürme gibi becerilere de ağırlık verilmektedir. Bu anlayıştan hare-ketle, Türkçe öğretiminde öğrencilerin hayat boyu kullanacakları bilgi ve becerileri kazanmaları beklenmektedir (MEB, 2009: 9).

Bilgi çağını yaşayan dünyamızda birey ve toplumun geleceği, bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretme becerilerine bağlı bulunmaktadır. Bu becerilerin ka-zanılması ve yaşam boyu sürdürülmesi çağdaş bir eğitimi gerektirmektedir. Bu süreçte uygulanan eğitim yaklaşımları ve programları büyük önem taşımaktadır.

Çoklu zekâ, beyin temelli öğrenme, öğrenci merkezli eğitim, bireysel farklı-lıklara duyarlı eğitim, sarmal, tematik ve beceri yaklaşımı gibi çeşitli eğitim yak-laşımlarını temel alan, öğrenme sürecinde öğrenci katılımına ve öğretmen reh-berliğine ağırlık veren, yapılandırıcı yaklaşımı merkeze alan, günümüz dil eğitim anlayışı ve dil becerilerinin gereği olarak Türkçe Dersi Öğretim Programı; dinle-me, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunudan oluşan beş öğren-me alanı üzerinde yapılandırılmıştır (MEB, 2009: 9-13).

Öğrenme alanları günümüz dil eğitim anlayışının ve dil becerilerinin gereği olarak dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu başlıkları altında ele alınmıştır. Görsel okuma ve görsel sunu ayrı bir öğrenme alanı olarak ilk defa programda yer almıştır.

İlkokuma - yazma öğretimi; Türkçe öğretiminin beş öğrenme alanı ile birlik-te ele alınmış, dinleme ve konuşma alanlarından kopuk, sadece okuma ve yazma becerilerini geliştirme süreci olarak düşünülmediğinden, programda diğer alan-lardan ayrı olarak ele alınmamıştır. Bu nedenle bütün öğrenme alanlarıyla iç içe, özellikle dinleme ve konuşma alanlarıyla da bütünleştirilerek verilmiştir.

Öğrenme alanları öğrencilerin dil, zihinsel, duygusal ve sosyal yönde gelişimine yönelik çeşitli bilgi, beceri, tutum ve değerleri içermektedir. Programda öğrenme alanları hem kendi içinde hem de diğer öğrenme alanlarıyla bir bütünlük içerisinde ele alınmış ve ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirmenin amacı öğrencinin dil ve zihinsel becerilerini geliştirme, dili etkili kullanma, öğrenme ve bilgileri zihinde yapılandırma sürecini kolaylaştırmaktır (MEB, 2009: 13).

İlkokuma Yazma Öğretiminin Önemi, Amacı ve Birinci Sınıf Öğretmenliği 3

Eğitim sisteminde içinde, tüm eğitim kademelerini etkileyen ilkokul dönemi farklı bir yere, işleve ve öneme sahiptir. İlkokul döneminin üzerinde durulması ge-reken en önemli kademesi ise aile ortamından muhtemelen ilk kez tamamen farklı bir çevreye geçişin başlangıcı olan, ilkokul birinci sınıf sürecidir. Birinci sınıf ile çocuklar, hem sosyal bakımından farklı bir ortama hem de tüm yaşantısını et-kileyebilecek olan öğrenme sürecine girmektedir. Bu süreç ve sınıftaki öğrenme ve öğretme sürecinin temel uygulamalarının başında ilkokuma yazma çalışmaları gelmektedir. İlkokuma yazma bu sınıfta çocukların yaşamlarındaki ilk öğrenme deyimleridir. Birinci sınıf öğretmeninin yönetiminde yapılan eğitim - öğretim etkinlikleri ile öğrencilere sadece okuma yazma mekanizmasının nasıl işlediği kavratılmamakta, bu sınıf ve etkinliklerle tüm eğitim - öğretim kademelerinde sürdürülecek olan yaşamının temelleri de atılmış olmaktadır. Bireyin sınav ve ya-şam başarısı için birinci sınıf ve ilkokuma - yazma öğretimi çok ciddi öneme sahiptir.

İlkokul birinci sınıf örgün eğitimin sisteminin, ilkokuma yazma öğretimi ise öğrenciye yönelik hazırlanan formal eğitim dönem, sürecinin ilk ve en önemli ba-samağıdır.

Okuma - yazma becerisi, günümüz insanının yaşamındaki en kritik beceri-lerden birisidir. Okuma - yazma, bireyin okul ve sosyal yaşamındaki başarısı ile sahip olduğu potansiyelini geliştirmesi bakımından son derece önemlidir. Okul etkinliklerinin büyük bir kısmını teşkil eden okur-yazarlık, bireyin iletişim bece-risi (Boody, 2003: 99-103), beyin süreçlerini kullanabilmesi (Güneş, 1997: 9) ile dil ve bilişsel gelişiminde de önemli bir yere sahiptir (Şenel, 2004: 48-53). İlk ve ortaöğretim ile üniversitelerdeki genel başarısızlıkların temelinde okuma, anlama ve ifade yetersizliklerinin önemli rol oynadığının belirlenmesi (Öz, 1998: 1), bunu göstermektedir.

İlkokuma yazma öğretimi, temel eğitimde gerçekleştirilen en önemli eğitim-öğretim etkinliğidir. Eğitimin ilk ve en önemli adımlarının atıldığı bu dönemde öğrencilerin edinecekleri bilgi, beceri ve alışkanlıklar gerek ilkokul gerekse daha sonraki eğitim kademelerinde öğrencinin başarısını doğrudan etkileyecektir. İlko-kuma ve yazma öğretimi döneminde kazanılan temel bilgi, beceri ve alışkanlıklar sadece Türkçe dersi için değil, diğer tüm dersler için de önem taşımaktadır (Göçer, 2014: 12).

Anlayarak hızlı okuyan, okuduklarını yorumlayarak sebep so-nuç ilişkisini kuran ve sonuç çıkaran, bulundukları seviyeye uygun sözcük dağarcığına sahip, sözlü ve yazılı anlatımda et-kili, okumayı bir ihtiyaç, bir yaşam biçimi olarak algılayabilen öğrencilerin hem eğitim hayatlarında hem de ileriki iş hayat-


larında başarılı ve mutlu olacakları beklenen bir durumdur. Bireyleri başarıya ve mutluluğa götürecek bütün bu nitelikler öğrencinin okula adımını attığı ve hayatı boyunca işine yara-yacak olan temel dil becerilerini kazandığı birinci sınıf ve ilko-kuma yazma döneminde kazanılmaktadır (Göçer, 2014: 11).

Uygar toplumlarda bireyin kendi uğraş alanında ilerlemesi, önemli görevle-re gelmesi, gelişmiş bir okuma - yazma becerisine sahip olmasıyla mümkündür. Çünkü çağdaş insan etkin bir okuma becerisine sahip olmadan istenilen düzeyde bir bilgi birikimine sahip olamaz. Aynı şekilde, etkin bir yazma becerisi kazanma-dan da elde ettiği bilgi birikimini çevresiyle paylaşmaz (Çelenk, 2003: 34). Okuma ile birey, bilgiye ulaşma ve kendine mal etme, yazma ile deifade etme, paylaşma yo-lunu kazanacaktır. İnsan, okuma yoluyla bilgi edinmenin ötesinde etkin bir yazma becerisiyle çevresini bilgilendirmekten de sorumludur.

Okuma, günümüz dünyasında öğrenmenin en etkin aracıdır. O nedenle okuma - yazma programları okul programlarının omurgasını oluşturur. Hemen her derste okuma - yazmanın önemli bir yeri vardır. Bugün öğretim araçlarının ve eğitim teknolojisinin çok gelişmiş olmasına karşın yine de bilgi edinme sürecinde okuma önemle yerini korumakta, öğrenme günümüzde büyük ölçüde okumaya dayanmaktadır. İyi okuyamayan ve okuduğunu tam ve doğru olarak anlayama-yan, ifade edemeyen öğrencilerin derslerinde başarılı olacağı söylenemez (Çelenk, 2003: 35).

Modern toplumsal yaşamın gelişmesiyle, okur-yazar olmanın önemi artmış, okur-yazarlık oranları çağdaş gelişmenin bir ölçüsü olarak görülmeye başlamıştır. Bugün artık okuma - yazma becerisine sahip olma bireyin toplumsal, ekonomik, yurttaşlık görev ve sorumluluklarına hazırlanmasının bir yolu olarak görülmekte-dir. Günümüzde bireyin çağdaş toplumun işlevsel bir üyesi olabilmesi, kendi iş ve yaşam koşullarını düzenleyebilmesi, özgür, bağımsız ve katılımcı bir kişilik oluş-turabilmesi, çağdaş bir dünya görüşü kazanabilmesi okur-yazar olmasıyla müm-kündür (Çelenk, 2003: 35).

Okuma - yazma, öncelikli olarak bireyin gelişimini etkiler. Bu etkiler; bi-reyden bireye, ülkeden ülkeye farklılıklar gösterse de genelde benzer noktalarda birleşmektedir. Bireyin bireysel gelişimi yanında, ekonomik, sosyal, politik, kül-türel ve ideolojik yönden de gelişimini etkilemektedir. Okuma - yazmanın; birey, bireyin içinde bulunduğu aile, ailenin içinde bulunduğu topluluk, giderek ulus ve dünyanın gelişmesinde önemli ve belirleyici etkileri söz konusudur (Güneş, 1997: 33-42).


Okuma - yazma kavramının kapsamına giren bilgi, beceriler basit bir cüm-leyi okuyup yazmadan bilgisayar okur-yazarlığına kadar uzanmaktadır. Bu kadar geniş yelpaze içinde: okumaz-yazmazlık, yarı okur-yazarlık, temel okur-yazarlık, fonksiyonel (işlevsel) ve multi-fonksiyonel (çok işlevsel) (Güneş, 1997: 13) okur-yazarlık düzeyleri yer almaktadır.

Bu düzeyleri kısaca şöyle tanımlayıp açıklayabiliriz (Güneş, 1997: 14-16):

v Okumaz-Yazmazlık: Okur-yazarlık sürecinin başlangıç noktasında bu-lunmaktadır. Kişilerin, okuma - yazma ve aritmetikle ilgili temel bilgi ve becerileri henüz kazanmadığı, günlük yaşamı ile ilgili kısa ve basit bir cümleyi anlayarak okuyup yazamamasıdır.

v Yarı Okur-Yazarlık: Okur-yazarlık sürecinin ilk aşamasını oluşturur. Okuma - yazma veya aritmetik ile ilgili becerilerin birini edinememe veya her birini biraz gerçekleştirebilme ve bunun ötesine geçememe durumudur. Başka bir ifadeyle; okur-yazarlık sürecinin yarıda kaldığı düzeydir. Bireylerin bu süreci tamamlamasını engelleyen nedenleri; ba-şarısızlık, motivasyon eksikliği, okul terkleri, bireysel ve sosyal engeller, eğitim yapısı şeklinde sıralamak mümkündür. Okuyup yazamayan veya yazdığını okuyamayan ya da rakamları tanıyıp aritmetik işlemeler yapa-mayanlar bu düzeyde bulunanlardır.

v Temel Okur-Yazarlık: Bu düzey, okuma - yazma ve aritmetik ile ilgili temel bilgi ve becerileri henüz öğrenme, okuma - yazma öğretim progra-mını henüz tamamlamamış veya ilkokul ikinci sınıfa geçmiş öğrencinin okuma - yazma ile ilgili bilgi ve becerileri yeni yeni kullanabilmesidir. Ehliyeti yeni almış sürücünün aracı kullanabilmesi, ancak yoğun trafi-ğe henüz çıkamamasıdır. Bu düzeydeki birey, basit düzeydeki metinleri okuyup yazabilmekte, daha güç metinleri okuyup yazabilecek ve oku-ma - yazmayı günlük yaşamlarında etkin kullanabilecek düzeye tam olarak gelememektedir. Bu nedenle öğrenciler, okuma - yazma öğretim programı sonunda çeşitli etkinlik ve materyaller ile desteklenmeli, ilerlemeleri sağlanarak işlevsel okur-yazar düzeyine getirilmelidir. Aksi durumda, beceriler gerilemekte ve birey, okuma - yazma bilgi, becerile-rini unutarak, okumaz-yazmazlık veya gizli okumaz-yazmazlık düzeyine düşmektedir.

v İşlevsel (Fonksiyonel) Okur-Yazarlık: Temel okur-yazarlıktan sonra gelen düzeydir. Okuma - yazma ve aritmetik ile ilgili bilgi, becerilerin bireysel, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda yani günlük yaşamda


kullanılması durumunu ifade eder. Bu düzey, hem teknik hem de işlevsel becerileri kapsamaktadır. Bireyin sosyal, yurttaşlık ve ekonomik rolle-rine daha etkin hazırlanmasına, kendine ve çevresine yararlı olmasına yardımcı düzey olarak görülmektedir.

v Çok İşlevsel (Multi-Fonksiyonel) Okur-Yazarlık: Okuma - yazma ve arit-metik ile ilgili temel bilgi ve becerileri edinmeyi, bunları bireysel, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda kullanmayı ve giderek bireyin kapasitesini sonuna kadar geliştirmeyi sağlayan düzeydir. Bu düzeydeki okur-yazarlık, sadece bireyin değil, toplumun da ilerlemesini, kalkınmasını sağlamak-tadır. Bireyin kendini gerçekleştirmesi, yaratıcılığını geliştirmesi, derin değerlere sahip olması, karmaşık sorunları araştırmaya yönelmesi, daha geniş dünya görüşüne sahip olması ve objektif davranması gibi özellik-leri olan bu düzey sosyal, politik ve ekonomik yaşam için gerekli bütün bilgilerin anahtarı ve bilgi edinmenin kapısı olarak görülmektedir.

Birinci sınıfa başlayan ve okumaz-yazmazlık düzeyinde okula, öğretmen kar-şısına gelen çocukların etkili program, donanımlı öğretmen yönetiminde nitelikli ilkokuma - yazma öğretimi ile temel okur-yazarlık düzeyine ulaşması, üst sınıf ve eğitim-öğretim kademelerinde ise işlevsel ve çok işlevsel düzeylere çıkararak ken-dilerini, yaşadıkları toplumu geliştirmeleri istenen ve beklenen durumdur.

B. İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNİN AMAÇ VE İLKELERİ

Uzun süreç ve emeğin ürünü olan ilköğretim programında; genel amaçlar, temel beceriler, öğrenme alanları ve öğrenme alanlarına göre kazanımların yer aldığı, kazanımların ise tam olarak belirlenmediği, eksik, yetersiz şekilde yer aldığı görülür. Türkçe dersinin genel amaçlarından bağımsız olarak ilkokuma ve yazma öğretiminin amaç ve ilkeleri ise yer almamaktadır. Bu durum öğretmenin öğre-timde ne yapacağını, hangi amaçlar için çalışacağını tam olarak bilememesine ve gelişigüzel hareket etmesine neden olabilmektedir. Ayrıca bu durum, ilkokuma - yazma öğretiminde verimsizliğin ve başarısızlığın temel sebeplerinden birisini oluşturmaktadır. Öğretmenler, Türkçe dersi kapsamında ilkokuma - yazma öğre-timini palanlarken ve öğretimde amaçları, genel amaçlar ve kazanımlardan çıkar-mak ve oluşturmak durumunda kalacaktır. Bu ise öğretmenler için ciddi çalışma gerektirir ve zaman kaybına neden olacaktır. Ayrıca kargaşaya yol açabilir. Bun-lardan hareketle, programda yer alan İlköğretim Türkçe Dersi genel amaçları ve kazanımlardan yola çıkılarak öğrenme alanlarına uygun özel amaçların belirlenip İlköğretim Programında yer almasına ihtiyaç vardır ve büyük yarar sağlayacaktır. Bu, programın bütünlüğü açısından da önem taşır.


1. İlkokuma - Yazma Öğretiminin Amaçları

İlkokuma - yazma öğretiminin genel amacı öğrencilerin, okul öncesi dönemde yaşantılarıyla kendiliğinden edindiği dinleme, görsel sunu - görsel okuma ve konuşma dil becerilerinden hareket edilerek ve etkinliklerle geliştirilerek yaşamı süresince kullanacağı, sınav ve yaşam başarısını sağlayacak nitelikli okuma yazma bilgi, becerisini edinebilmesidir.

“İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Genel Amaçları” Genel ola-rak nitelikle ilgilidir. Programda yer almayan ve genel olarak nicelikle ilgili olacak ilkokuma - yazma öğretiminin özel amaçlarını, genel amaçlar ve öğrenme alanları-nın kazanımlarından hareketle şu şekilde sıralayabiliriz:

Öğrencilere;

1. Düzeylerine uygun konuşmaları dinleme, olay, film vb. izleme;

2. Nitelikli sesli ve sessiz okuma;

3. Dinlediklerini, izlediklerini, okuduklarını doğru anlama, anlatma ve yo-rumlama;

4. Düzeylerine uygun zengin bir kelime dağarcığı;

5. Sınıf, okul ve çocuk kitaplıklarından, canlı kaynaklar vb. yararlanma;

6. Dinleme, izleme ve okuma yoluyla ilgi uyandırarak çevresini tanıma, sevme;

7. Kendinin, öğretmeninin, aile bireylerinin adlarını, ev ve okul adresini söyleyip yazabilme;

8. Düzeye uygun sorular düzenleyebilme, sorulara karşılık verebilme;

9. Bilinen kısa bir masalı, bir öyküyü, izlenen bir olayı, düzeye uygun bir filmi, öğrenilen bir yeri anlatabilme;

10. Sınıfta ya da bir topluluk önünde işitilebilecek, anlaşılabilecek gibi, güç-lük çekmeden, kelimeleri yerli yerinde kullanarak konuşabilme;

11. Birlikte çalışabilme, işbirliği yapabilme ve yardımlaşma;

12. Kullandığı kelimeleri düzgün söyleyebilme, ses ve heceleri ayırabilme, doğru yazabilme;

13. Kelime dağarcığını, düzeye uygun olarak zenginleştirebilme;


14. Bu sınıfın kullanması gereken yazım ve noktalama kurallarını uygulaya-bilme ve noktalama işaretlerini kullanabilme;

15. Varlıkların tekil ve çoğul oluşunu kavrayarak adları, yerine göre tekil ve çoğul biçimlerinde kullanabilme;

16. Tür adlarını, özel adları tanıyabilme, bunları adın durumlarına uygun biçimleriyle kullanabilme;

17. Varlıkların özelliklerini, niteliklerini, sayılarını, yaptıkları işleri, eylem-leri bildiren kelimeleri tanıyıp kullanabilme;

18. Yazı yazarken sırada oturmada dikkat edilecek kurallar bilgisi ve yazı ya-zarken kurallarına uygun bir şekilde sırada oturabilme;

19. Okuma ve yazmada kullanılan belli başlı araç ve gereçler;

20. Yazı araç - gereçlerini temiz ve düzenli kullanmaya özen gösteriş;

21. El ve parmak kaslarını çalıştırıcı hareketleri yapabilme;

22. Harfleri oluşturan temel çizgilerin anlam bilgisi, çizgileri kavrayabilme ve çizebilme;

23. Düzeye uygun metinleri bulunulan sınıf düzeyine uygun hızla okuma, anlama, yorumlama;

24. Okuduklarını ve dinlediklerini tam ve doğru şekilde anlam;

25. Okuduklarından, dinlediklerinden, çeşitli yollarla edindiklerinden veya herhangi bir konuda sahip olunan bilgi, duygu, düşünceleri sözlü ve ya-zılı anlatabilme;

26. Kurallı, güzel, işlek yazı yazma ve yazmaya istekli oluş;

27. Verilen ses, hece, kelime ve cümleleri doğru telaffuz edip hızlı ve anlamlı okuma, istenilen biçimde yazabilme;

28. Rakamları kurallarına uygun yazabilme;

29. Nokta, virgül, soru ve kesme işaretlerini kuralına uygun yapabilme, bü-yük harflerin kullanıldığı yerler;

30. Matematik işaretlerini kuralına uygun biçimde yapabilme bilgi, beceri, istek, duygu ve alışkanlıklarını kazandırmaktır.


Günümüzün ve geleceğin öğrencilerinin yetiştirilmesinde, ilkokuma - yazma öğretiminin amacı sadece okuma ve yazma gibi becerilerin kazandırılması değil, aynı zamanda çağın gereklerine ve öğrencinin gelişim düzeyine uygun; düşün-me, anlama, sıralama, sorgulama, sınıflama, ilişki kurma, analiz, sentez yapma ve değerlendirme gibi zihinsel becerilerin de geliştirilmesini içermektedir. Bu süreçte Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, iletişim kurma, problem çözme, karar verme, öğrenmeyi yaşam boyu sürdürme gibi becerilerin de geliştirilmesi bek-lenmektedir. Buradan hareketle ilköğretim birinci sınıftan itibaren etkili bir oku-ma - yazma öğretimini gerçekleştirmek; düşünen, anlayan, sorgulayan, öğrenmeyi öğrenen, bilgiyi kullanabilen ve sorun çözebilen bireylerin yetişmesi amaçlanmıştır. (MEB, 2009: 232)

2. İlkokuma - Yazma Öğretiminin İlkeleri

Bir işin yapılmasında doğruluğu kabul edilmiş, kanıtlanmış, tartışma dışında kalmış temel düşünce ya da prensiplere ilke denir. İlkokuma - yazma öğretimin-de bu ilkelerden hareket edilmelidir. Diğer dersler ve öğretimleri içinde büyük oranda benzerlik gösteren ve geçerli olan ilkeler, öğretmeni yanlış yola girmekten kurtarır, amaca ulaşmada yol gösterirler.

İlkokuma - yazma öğretiminde verimli olmak için göz önünde bulundurulması gereken belli başlı ilkeleri kısaca şöyle sıralayabiliriz (Güleryüz, 2002: 67- 71; Çelenk, 2006: 13-17; Çelenk, 2003: 36 - 41; Kavcar, 1997: 28 - 29):

v İlkokuma ve yazma öğretimi Türkçe öğretimi ve tüm derslerin temelidir.

v İlkokuma ve yazma öğretiminin amacından haberdar olma öğrencinin öğrenmeye etkin katılımını sağlar.

v Ilkokuma ve yazma öğretiminde karşılaşılacak olası başarısızlık öğrenci-nin akademik benlik tasarımını olumsuz etkiler.

v İlkokuma ve yazma öğretimi, günlük yaşam ile ilişkilendirilerek yürü-tülmeli, öğretiminde öğrencinin yaşamla ilişkisini kuracak Hayat Bilgisi dersi eksen olarak alınmalıdır.

v İlkokuma ve yazma öğretiminde bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır.

v İlkokuma ve yazma öğretiminde görsel ve işitsel araçlar kullanılmalıdır.

v İlkokuma ve yazma öğretiminde yakından uzağa, basitten karmaşığa, somuttan soyuta bir yol izlenmelidir.


v Öğrencilerde derse, konuya karşı ilgi ve istek uyandırılmalı, çalışmalara öğrencilerin etkin katılımı sağlanmalıdır.

v Ilkokuma ve yazma öğretimi aşamalı ve birbirinin önkoşulu öğrenmele-re dayalıçalışmalar dizisinden oluşmaktadır.

v İlkokuma ve yazma öğretimi, ezberlemeye değil anlama temeline dayalı olarak yürütülmelidir.

v İlkokuma ve yazma öğretiminde planlı çalışma esastır. Öğretim önceden etkin şekilde planlanmalıdır.

C. BİRİNCİ SINIF ÖĞRETMENİNİN ÖNEM VE SORUMLULUĞU

Günümüzde, bireyin çağdaş toplumun işlevsel bir üyesi olabilmesi, kendi iş ve yaşam koşullarını düzenleyebilmesi ve başarılı şekilde yürütebilmesi, üretebil-mesi, özgür, bağımsız ve katılımcı bir kişilik oluşturabilmesi, hem kendini hem de yaşadığı toplum ve ülkesini daha üst yaşam standartlarına taşıyarak kalkınmasına katkı sağlayabilmesi ancak nitelikli eğitim, nitelikli okuma - yazma bilgi, becerisi ile mümkündür. Bundan dolayı ilkokuma - yazma öğretimi, ancak uzmanlarınca, belirli bir program dahilinde, en etkili metotla, sistemli bir biçimde ve titizlikle gerçekleştirilmelidir. İlkokuma - yazma, çocukların okulda öğreneceği en esaslı bilgi ve becerilerdir. Bu süreçte, bireyin hayatı boyunca kullanacağı önemli bilgi, beceri, alışkanlıkları ona kazandırma ve başarılı kılma anlayışının yanında en az onun kadar önemli, tüm bunları gerçekleştirecek olan mimar öğretmendir.

İlkokul, birinci sınıf, ilkokuma - yazma ve ilk öğretmen, hemen herkesin ya-şam ve hafızasında önemli ve genelde olumlu bir yere ve etkiye sahiptir. Tüm bun-lar ilktir, ilkler ise etkili ve kalıcıdır. Bireyin, sınav ve yaşam başarısı, okulda geçen ilk yılına ve bu yılın öğretmenine bağlıdır.

Birinci sınıfta eğitim - öğretim faaliyetlerini ve ilkokuma - yazma öğretimini yürütecek öğretmenin, hizmet öncesi dönemde, öğretmen yetiştiren kurumlarda sıkı ilkokuma - yazma öğretimi dersi almış ve pedagojik yeterliliğe sahip olması gerekir. Bu sınıf çocuklarının özellikleri ve ilkokuma - yazma öğretimi bu alt ya-pıyı zorunlu kılar. Öğretmenlerin, kritik dönemi içine alan bu süreci bilgi, tecrübe ve yaratıcılıklarını etkili şekilde kullanarak geçirmeleri gerekir. Bu, çocukların edinimleri ve öğretmenlerin mesleki verim, başarıları için oldukça önemlidir.

Birinci sınıf ve özellikle ilkokuma- yazma öğretiminde öğretmenin önemini gösteren, programı sistemli bir şekilde titizlikle uygulamayı gerekli bir başka hu-sus ise bu sınıf ve eğitim - öğretimin hata kabul etmemesidir. Birinci sınıfta nite-


likli bir öğretmenin yönetim ve denetiminde; dikkat ve özenle çalışmaya, düzenli, tertipli ve temiz olamaya, sorumluluk alamaya ve verilen çalışmaları zamanında, tam ve doğru yapmaya, araştırma ve kendi kendine çalışma ve öğrenme, iletişim, zamanı etkili kullanma, kendini ve zamanı yönetebilme, doğru okuma, yazma vb. bilgi, beceri, alışkanlıklar zamanında, etkili, tam ve kalıcı şekilde kazandırılır ise öğrenciler bunları yaşam boyu geliştirerek sürdürürler. Bunun tersine yine öğ-retmen marifeti ile kazanılacak; dikkatsiz, özensiz baştan savma iş yapma hatta yapma, sorumluluk almama, çalışma süreç ve zaman yönetimine sahip olmama, yanlış; oturma, kalem tutma, okuma - yazma vb. bilgi, beceri, alışkanlıklar da dü-zeltilemeyecek ve yaşam boyu artarak sürdürülecektir. Bu sınıfta eğitim - öğretim ile kazandırılacaklar oldukça zor ve önemli ve kalıcı izlidir. Psikoloji biliminde, herhangi bir alanda edinilen ilk alışkanlıkların derine işlediğini ve yanlış alışkan-lıkların sonradan düzeltilmesinin güç olduğu belirtilmektedir.

Bu gün karşımıza çıkan, hızlı, anlayarak vb. okuyamama, sözlü ve yazılı an-latım yanlış ve bozuklukları ile çeşitli olumsuz tutum, davranış ve alışkanlıkların, genelleşmiş bozukluk, yanlışlık ve eksikliklerin en önemli nedeninin bireyin, eği-tim - öğretim yaşamının başında edindiğini ve bu süreçteki öğretmenin bilgisiz, ilgisiz, özensiz kısaca yetersizliğinden kaynaklandığını söylemek yanlış olmaz. O halde bu süreçte edinilecek bilgi, beceri, davranış ve alışkanlıklar başlangıçtan iti-baren zamanında, sistemli, özenli, doğru, tam ve çok dikkatli bir şekilde öğretme, tarafından verilmeli, denetlenip pekiştirilmelidir.

İlkokuma - yazma öğretimi ile öğretmenin amacı, nasıl ve her ne şekilde olur-sa olsun yeter ki çocuklar okuma - yazma öğrensin ve okusun - yazsın değil, nite-likli okuma – yazma; çağdaş yaşamın gerek ve şartlarına uygun hızlı, doğru, akıcı, eleştirisel ve anlayarak okuma ve kurallarına uygun işlek, estetik ve okunaklı güzel yazma bilgi ve becerisi kazandırmak olmalıdır.

Birinci sınıfta görev yapan öğretmenler, diğer sınıf öğretmenlerine göre fiz-yolojik ve duyuşsal yönden oldukça fazla zorlanmakta ve yıpranmaktadırlar. Bu, birinci sınıfların ve bu sınıflarda eğitim - öğretimin güçlüğünden kaynaklanmak-tadır. Okullarda, eğitim - öğretim yılına geçilmeden yapılan öğretmen dağılımın-da, birinci sınıflarda görev yapacak öğretmenlerin belirlenmesine özel önem ve-rilmelidir. Yeni göreve başlayan ve emeklilik süresi yaklaşmış öğretmenlerin bu sınıflarda görevlendirilmemeleri ayrıca, birinci sınıflarda çok defa görev yapmış ilkokuma - yazma öğretimi konusunda oldukça deneyimli ve istekli öğretmenle-rin ise sürekli bu sınıfta görev yapmaları sağlanmalıdır. Bu yaklaşım ve uygulama, öğretmen, verim ve başarı için isabetli olacaktır.


Sınıflar içinde başarısızlık aslında en çok birinci sınıflarda, birinci sınıflar-da da başarısızlık Türkçe ilkokuma - yazma öğretiminde görülür. Başarısız olan öğrencilere aile içinde geri zekâlı damgası vurulup olumsuz tepki ve davranışlar sergilenmektedir. Bunu bazı öğretmenler de yapmaktadır. Böylece de bu çocuklar kaybedilmektedir. Büyük çoğunluğu evde ailesi tarafından, okulda öğretmenle-ri tarafından tam anlaşılamayan dahası anlaşılmak içinde ne yapılması gerektiği bilinip çaba sarf edilmeyen, kaderine terk edilip arkadaşlarının arkasından sü-rüklenen çocuklardır bunlar. Yapılması gereken, bu sınıfta sınıf tekrarı yapması düşünülen çocukla özel ilgilenmek, başarısı için isteklendirmek, motive etmek vb. Aileyi de baştan itibaren sürece dahil edip bilgilendirmektir. Tüm gayretlere rağmen ve ilgili kazanımlar edinememiş, gerekli bilgi, becerilere sahip olmayan çocuk kalmalıdır. Zira, bu hem çocuk hem de öğretmen için yararlı olur. Sınıf tekrarı yapacak çocuk ve velisi ile öğretmen özel görüşüp bunun neden ve sonuç-larını, çocuğa nasıl yaklaşılması gerektiğini anlatmalı, okul rehberlik biriminden de destek alınmalıdır. Ayrıca imkânlar ölçüsünde gelecek yıl çocuğun okulunu değiştirmek, yakın başka bir okulun birinci sınıfına nakletmek, yine öğretmenin, gelecek yıl eğitim - öğretimi yürütecek sınıf öğretmeni ile çocuk için özel görüş-mesi etkili ve yararlı olacaktır.

Birinci sınıflarda öğretmen olarak görev yapmak oldukça güçtür. Öğretmen-lerin verim, başarı veya verimsizliği, başarısızlığı hiçbir sınıfta bu sınıf kadar açık, belli ve gözlenebilir değildir. Bu sınıflarda çalışan, öğrencilerini yetiştiren, bu ge-lişimi an an izleyen ve amacına ulaşan öğretmen, öğretme ve insan yetiştirmenin verdiği büyük manevi doyumu üst düzeyde yaşar.

Birinci sınıf öğretmeninin başarısı genel olarak;

1. Teorik ve pratikte kendini çok iyi yetiştirmesine,

2. Eğitim-öğretim yılı başlamadan, her yönü ile çok iyi hazırlık yapmasına ve kendinden emin, başarılı olacağına inanması ve güvenmesine,

3. Çocukları çok sevmesine, kendini sevdirmesine, hoşgörülü ve sabırlı ol-masına,

4. Öğrencilerini, gelişim özellikleri doğrultusunda, bireysel olarak çok iyi tanımasına ve her konuda çok iyi rehberlik yapmasına,

5. Etkinlikleri, eğitim-öğretimi ve sınıf yöntemini çocukların özelliklerine göre ayarlamasına,

6. Çocuklara öğrenciliğin temel alışkanlık ve davranışlarını kazandırma-sına,


7. Okuma ve yazma için gerekli, doğru çalışma, alışkanlık ve becerileri ka-zandırmasına,

8. Tüm eğitim-öğretim faaliyetlerinde olduğu gibi özellikle okuma - yaz-maçalışmalarını, çocukların gelişim özelliklerini dikkate alarak onları sıkmadan, ilgi, iste ve motivasyonu sağlayarak, zevkle öğretim yapması-na bağlıdır (Tekışık, Okay, 1994;6-7).

Birinci sınıfa ve özelde ilkokuma - yazma öğretimine hazırlık, sürecin tüm paydaşları açısından gerekli ve önemli yere sahiptir. Birinci sınıf ve ilkokuma – yazma öğretimi öğrenen ve öğreten için çok daha özel önem taşır. Bu önemli sürece hazırlık, paydaşlar ve süreç yönünden ele alınabilir:

1. Öğrencinin Hazırlığı: Okul eğitim - öğretime başlamadan, okul öncesi dönemde yani çocuğun doğumundan okula başlayacağı güne kadarki süreç ve bu süreçteki etkinliklerdir. Bu hazırlıkta önemli olan ailedir. Bu dönemde nitelikli ortam ve etkinlikler ile çocuk yakın çevre içinde özel-likle psiko - sosyal yönden okula, sürece hazırlanmalıdır.

2. Öğretmenin Yapacağı Hazırlık: Öğretmenin yapacağı hazırlık, heyeca-nını bir ölçüde kontrol etmesini, kendine güvenmesini ve başaracağına inanmasını sağlayacaktır. Okul açılıp eğitim - öğretim süreci başlama-dan önce birinci sınıfta görev yapacak öğretmenin etkili şekilde şu yön-lerden hazırlık yapması gerekir:

a) Bilgi Yönünden Hazırlık

b) Araç-Gereç Bilgisi ve Gerekli Araç-Gereçleri Hazırlama

v Okuma-Yazma İçin Gerekli Araç-Gereçleri Hazırlama

v Çocuk Oyunları, Şarkı, Türkü, Tekerleme, Bilmece vb. Derleme

c) İlkokuma-Yazma Öğretimini Planlama

d) Dersliği Öğretime Hazırlama

3. Öğretmenin Öğrenciler ile Birlikte Yapacağı Hazırlık: Okul açılıp eği-tim - öğretime geçildiği günden itibaren başlar, öğrenci ile öğretmenin birlikte yapacağı etkinlikleri ve süreci kapsar. Bu hazırlık ise programda da yer aldığı gibi iç içe yürütmek üzere şu yönlerde yapılmalıdır:

v Genel Hazırlık

v Okumaya Hazırlık

v Yazmaya Hazırlık


1. Birinci Sınıf Öğretmeninin Genel Nitelikleri ve Eğitim Öğretimde Göz Önünde Bulundurması Gereken Önemli Hususlar

Milli Eğitim Temel Kanunu’nda; “Öğretmenlik, devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini, Türk Milli Eğitimin amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdür. Öğretmenlik mesleğine hazırlık genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon ile sağlanır” (1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, Md: 43) şeklinde tanımlanıp öğretmenlik mesleğine hazır-lığın hangi alanlardan oluştuğunu, nasıl sağlanacağı belirtilmiştir. Aynı kanunun “Öğretmen Nitelikleri ve Seçimi” başlıklı 45. maddesinin birinci fıkrasında; “Öğ-retmen adaylarında genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon bakı-mından aranacak nitelikler Milli Eğitim Bakanlığınca tespit olunur” (1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, Md: 45) hükmüne yer verilmiştir.

Eğitim ve öğretimin bütün boyutlarıyla dinamik bir yapıya sahip olması, bu süreçte önemli bir rol üstlenen öğretmenin görevinin ve bu görevin gerektirdiği niteliklerin de sürekli sorgulanmasını ve geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bun-dan hareketle, Milli Eğitim Bakanlığının üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve eğitim sürecinin tüm paydaşları ile iş birliği yaparak, öğretmen yeterlikleri üzerine yürüttüğü çalışmalar süreklilik göstermektedir.

Bu bağlamda Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü tarafından, eğitim sürecinde yer alan tüm paydaşların katılımı ve kat-kıları ile süreçte paydaşların görüş önerileri alınarak ve sürekli geliştirilip güncel-leştirmek üzere Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlilikleri hazırlanmıştır. Bu dü-zenlemeye göre Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri altı ana yeterlik, otuz bir alt yeterlik ve iki yüz otuz üç performans göstergesinden oluşmaktadır.

Altı ana yeterlilik ve otuz bir alt yeterlik şunlardır (MEB, 2006: 11-41):

A. Kişisel ve Meslekî Değerler - Meslekî Gelişim: 1) Öğrencilere değer verme, anlama saygı gösterme. 2) Öğrencilerin, öğrenebileceğine ve başaracağı-na inanma. 3) Ulusal ve evrensel değerlere önem verme. 4) Öz değerlen-dirme yapma. 5) Kişisel gelişimi sağlama. 6) Mesleki gelişmeleri izleme ve katkı sağlama. 7) Mesleki yasaları izleme, görev ve sorumluluklarının yerine getirme.

B. Öğrenciyi Tanıma: 1) Gelişim özelliklerini tanıma. 2) İlgi ve ihtiyaçları dikkate alma. 3) Öğrenciye değer verme. 4) Öğrenciye rehberlik etme.


editör - pegem.net from 3... · Ön sÖz İlkokuma yazma öğretimi, insan hayatının en hassas...

Documents