รายงานวจยฉบบสมบรณ

การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซด วสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน

Education, knowledge and Wisdom Continue to Use Parameria.EwanLaevigata Natural Materials to Creative Economy in

The Style of Wearing Machines.

โดย

ผศ.ดร.ศาสตรา เหลาอรรคะ คณะวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

โครงการวจยนไดรบทนอดหนนการวจยจากกรมสงเสรมวฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรม

ประจาปงบประมาณ 2557

คานา

ปจจบนการพฒนาประเทศดานอตสาหกรรม ซงตองพงพาเทคโนโลยและวทยาการใหม ๆ มากขน วถชวตความเปนอยของคนในสงคมเปลยนไป ความจาเปนของการใชเครองจกสานโดยตรงในชวตประจาวนลดนอยลง เครองจกสานจงถกปรบเปลยนบทบาทไปตามสภาพการเปลยนแปลงของสงคมไทยดวยมการประยกตประโยชนใชสอยของเครองจกสาน จากหนาทการใชสอยโดยตรงเฉพาะอยาง มาเปนประโยชนใชสอยอน ทสอดคลองกบสภาพชวตสมยใหม มการพฒนารปแบบ รปทรง ขนาด ตางไปจากเดมใหเหมาะกบการใชสอยตามสภาพวถชวตของสงคมปจจบนมากขน เชน เฟอรนเจอรหวาย หรอวสดอนๆ แตเนองจากปจจบนเปนยคทมการแขงขนสงดานเศรษฐกจ ภายใตระบบทนนยมจงมผลตภณฑทใชวสดทมราคาถกกวาผลตไดทละมากกวาเชนพลาสตก เขามาวางขายและไดรบความนยมเปนอยางมากประกอบกบหวายขาดแคลน จนตองนาเขามาจากประเทศเพอนบาน จงทาใหผวจยสนใจทจะศกษาการศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอนามาทดแทนหวายทขาดแคลนเพราะเปนพชทโตเรวและมความคงทนพอๆกบหวายเพอใชสรางสรรคงานศลปในรปแบบของเครองจกสาน อกทงยงขยายผลไปสการปลกและขยายพนธเครอซดเนองจากปจจบนมการบกรกและตดไมทาลายปาอยางมากมายทาใหแหลงกาเนดของเครอซดตามธรรมชาตถกทาลายไปเชนเดยวกน จงตองมการปลกทดแทนเพอใหมเพยงพอตอการใชงานในอนาคตภมปญญาพนบานในการใชเครอซดมขนตอนคอ 1.การปลกการแยกตนกลาโดยคดเลอกขนาดหนอทไมใหญหรอเลกจนเกนไปการดแลรกษาการตดเกบเครอซด 2.การแปรรป/รปแบบของสรางสรรคงานศลปเครองจกสานจากเครอซดวสดธรรมชาต การออกแบบ รางตนแบบ โดยมองคประกอบคอ 1. หนาทใชสอย 2.ความปลอดภย 3.ความแขงแรง 4.ความสะดวกสบายในการใช 5.ความสวยงามนาใช 6.หลกสรระศาสตรในการศกษาการศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานมความมงหมายเพอศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอนการปลกขยายพนธ การแปรรป และเพอใชเครอซดวสดธรรมชาตสรางสรรคงานศลปในรปแบบของเครองจกสานประเภทเฟอรนเจอรคณคาและประโยชนจากงานวจยฉบบน คณะผวจยหวงวาจะเปนประโยชนตอสงคมไทยตอไป

คณะวจยองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซด วสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน

คณะวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

กตตกรรมประกาศ

การวจยครงนสาเรจลลวงไปไดดวยด ดวยความชวยเหลอและสนบสนนเปนอยางดยงการวจยครงนสาเรจลลวงไปไดดวยดดวยความชวยเหลอและสนบสนนเปนอยางดยงจากชมชนบานกดซย คณาจารยและบคลากรหลายฝาย ทใหคาแนะนาและพฒนาองคความคด ขอเสนอแนะรวมถงการตรวจสอบแกไขขอบกพรองตาง ๆ ดวยความเอาใจใสเปนอยางดยงตลอดระยะเวลาของการดาเนนงานวจยรวมทงหลายองคกรทมไดกลาวถงทงภาครฐและเอกชน ณ ทน ทางคณะทางานวจย“การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน”ขอขอบพระคณอยางสงตอความอนเคราะหในการใหขอมล คณคาและประโยชนจากงานวจยฉบบน คณะผวจยขอมอบแกประเทศชาตเพอนาไปใชประโยชนตอสงคมไทยตอไป

ผศ.ดร.ศาสตรา เหลาอรรคะ หวหนาคณะวจย องคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซด

วสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน คณะวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

ชอเรอง การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสด ธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน ผวจย ผศ.ดร.ศาสตรา เหลาอรรคะ

มหาวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม ปทพมพ 2560

บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานเปนการวจยทมความมงหมายสาคญ สองประการคอ (1) ศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอน การปลกขยายพนธ การแปรรป และ (2) เพอตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานการศกษาวจยครงนใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ไดแบงกลมตวอยางเพอการเกบรวบรวมขอมลเปน 3 กลมคอ 1) กลมผร 2) กลมผเกยวของ, ผปฏบตการ และ 3) บคคลทวไปรวมทงสน 36 คนโดยการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร (Document) เกบรวบรวมขอมลจากภาคสนาม (Field Study) ดวยการ สารวจเบองตน สมภาษณแบบมโครงสรางและไมมโครงสราง สงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม การสนทนากลม และนาขอมลมาวเคราะหเพอหาทางทจะตอบปญหาตามวตถประสงคทตงไว

ผลการศกษาพบวาชมชนบานกดซยมเอกลกษณจากวสดทใชในการผลตเครองจกสานหวาย และการนาวสดทดแทนหวายในทองถนมาใชดวยการนาตนเครอซดซงเปนพชตระกลไมเถาว มอยมากบรเวณปาโคกปาทามตามหวไรปลายนามาสานแทนหวายชางผชานาญในชมชนสามารถทจะสานหวายและตนซดออกมาไดหลาย Pattern ตามความตองการของลกคา งานสงทาแตละตวจะมเอกลกษณเฉพาะไมเหมอนใคร อยางไรกตามลายทขายดคอลายรงนก ขนตอนการผลตเฟอรนเจอรจากเครอซต

1.)นาเคลอซตมาปอกผวออก ( Peeling )2.)นาหวายทจะทาโครงปอกเปลอกแลวมาตดใหตรง2.1.ตดขนาดตามทตองการ ( Cutting)2.2.นาหวายทตดขนาดตามทตองการแลวมาขดดวยกระดาษทรายใหผวเกลยงและกลมสาหรบหวายทมลกษณะเปนเสนตรง สวนหวายทมลกษณะทเปนเสนโคง จะตองนามาอบไอนา ( Steam Boiling ) แลวจงนาไปดดโคง ( Bending) และตดขนาดตามทตองการ2.3.นาชนสวนทเปนเสนตรงและเสนโคงมาประกอบกน ( Assembly ) ตามแบบและชนดของเฟอรนเจอรแตละชนโดยยดดวยตะป (Nailing) และมดดวยผวหวาย (Rattan Fastening)เสรจเปนโครงเฟอรนเจอรพรอมนาไปประกอบ 3.)นาเครอซตทลอกเปลอกและตากแดดเรยบรอยแลวมาชบนาสานประกอบกบโครงหวายทเตรยมใว 4.)นาเฟอรนเจอรทประกอบแลวมาขดหยาบ (Rough Sanding)5.)เผาขนหวายโดยใชไฟลน (Burning)6.)ขดละเอยด (Final Sanding) ตกแตง 7.)พนหรอทาสรองพน8.)พนสหรอทาแชลแลคและแลคเกอร (Final Coating)9.)ทาเบาะรองสาหรบเฟอรนเจอรทตองใชเบาะประกอบ10.)ตรวจสอบคณภาพ(ไมวาผลตแบบครวเรอนหรอโรงงานขนาดใหญกควรมขนตอนน)11.)บรรจหบหอหรอนาไปเกบรกษาเพอรอการจาหนายตอไป

การตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานพบวาเครอซดวสดธรรมชาตไดรบความนยมนามาผลตเปนอปการณเครองใชในครวเรอนและเครองมอดกสตว หลายยคหลายสมย เมอนามาผสมผสานกบงานดไซนทไดรบการพฒนาใหเปนเฟอรนเจอรทมรปแบบทนสมยเพมเสนหใหกบเครอซดมากยงขน แตยงคงเนนประโยชนใชสอยเปนหลก โดยเฉพาะการนางานเฟอรนเจอรเครอซดเขามาตกแตงภายในบาน ซงเปนวสดธรรมชาตทมความแขงแรงทนทาน มอายการใชงานทยาวนาน แตขนอยกบการใชงานทตองใชใหถกประเภท เชนไมใชวางของหนกๆ หรอปลอยใหเฟอรนเจอรหวายแทตากแดดตากฝน ซงสงเหลานจะทาใหอายของงานหวายแทสนลง

โดยขอสรปตาง ๆ ทไดกลาวมานสามารถนามาสรางเปนขอกาหนดหรอขอบเขต เพอทจะนามาใชเปนกรอบแนวคดในการออกแบบและสรางรปแบบผลตภณฑใหม ๆ ใหเกดขนทตรงตามเปาหมายทวางไว การออกแบบเปนการทาใหเกดรปทรงใหมขนทมความสมพนธกบความงามทางดานศลปะการออกแบบผลตภณฑตองคานงถงหลกการตอไปน 1. หนาทใชสอย (Function) 2. ความปลอดภย (Safety) 3. ความแขงแรง (Construction) 4. ความสะดวกสบายในการใช (Ergonomics) 5. ความสวยงามนาใช (Aesthetics or Scale Appeal)

Title Education knowledge and Wisdom Continue to use Parameria.EwanLaevigata Natural Materiais to Creative Economy in The Style of Wearing Machines.

Author Prof.Dr.SastraLaoakka

University Mahasarakham University Date 2017

ABSTRACT

Education researchwas educationknowledgeandwisdom Continue to use Parameria.EwanLaevigata Natural Materiais to Creative Economy in The Style of Wearing Machines.to promote thecreative economyin Isan important purpose was (1) study the historythe present situation And the problems of indigenous knowledge in the use of ParameriaEwanLaevigata from cultivation, breeding, processing and(2) To continue the indigenous knowledge in the use of Paramerialaevigata natural materials for creative economy in the form of wicker. The research was a cultural qualitative research method and collecting separate with 3 groups 1) knowledge group 2) concern group 3) general group total 36 peoples by collecting data from document and from field studies by survey and analyze data , structure and non-structure , participation and non-participation , focus group discussion and data recording for answer the purpose.

The results of the study revealed that, Ban Kud-Sui identity from rattanmaterials and take renewable materials in local used Sood tree was vine tree groups in forest and wetlands areas by expert community . Various pattern designs of customs was unique identity, salable and full product was pulpit set. Rattan furnitureproduct process 1) peelingParamerialaevigata2.) Rattan peeling and set 3) Cutting set 4) Sandingand the round if it curve take to steam boiling , bending and cutting 5) Assembly pattern furniture design by nailing and rattan fastening 6.) Rough Sanding 7 .) Burning8 .) Final sandingdecorate9 .) Spray paint or primer 10.) Final Coating.

To continue the indigenous knowledge in the use of Paramerialaevigata natural materials for creative economy in the form of wicker was decorate popular . Combined with a design that has been developed to a popular style and added charm but essential function especially interior building decorate should be natural materials,strength, long lifetime but used suitable such as not place heavy or weathered to used shortened

.Manufacturerinventedmaterial to replace by renewable materials from Polyethylene (PE) produce because it’s strength , flexible and resistant toall weather conditions. In conclusion,canbuildinto the specificationor scope for used thinking design and create new products by concept target, new products design. Designproduct take into considerationthe following principles. 1. Function 2. Safety 3. Construction 4. Ergonomics 5. Aesthetics or Scale Appeal

สารบญ บทท หนา 1 บทนา................................................................................................................................................... 1 ภมหลง................................................................................................................................................. 1 วตถประสงคของการวจย...................................................................................................................... 5 คาถามการวจย................................................................................................................................................. 6 ความสาคญของการวจย................................................................................................................................. 6 นยามศพทเฉพาะ............................................................................................................................................ 6 กรอบแนวคดทใชในการวจย............................................................................................................... 8 2 เอกสารและผลงานวจยทเกยวของ........................................................................................................ 9 องคความรเกยวกบภมปญญาอสานและงานหตถกรรมพนบาน........................................................... 9 องคความรเกยวกบเรองททาวจย ........................................................................................................ 28 องคความรเกยวกบเครอซด..................................................................................................................28 องคความรเกยวกบการออกแบบผลตภณฑ......................................................................................... 29 องคความรเกยวกบเศรษฐกจสรางสรรคและทนทางวฒนธรรม......................................................... 40 องคความรเกยวกบการบรหารจดการและการเพมมลคาเชงพาณชย................................................... 59 นโยบายทเกยวของ............................................................................................................................. 93 พนทวจย............................................................................................................................................. 96 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ.............................................................................................................. 99 งานวจยทเกยวของ.............................................................................................................................. 123 3 วธดาเนนการวจย................................................................................................................................. 145 ขอบเขตในการวจย........................................................................................................................ 145 วธการดาเนนการวจย..................................................................................................................... 147

สารบญ

บทท หนา 4 รายงานการวจย.................................................................................................................................. 152 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ……………………………………………………………215 บรรณานกรม……………………………………………………………………………………………225 ภาคผนวก………………………………………………………………………………………………..232

152 220 230 237

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 1 กรอบแนวคดทใชในการวจย.................................................................................................. 7 2 ภาพเครองจกสาน................................................................................................................... 21 3 ภาพเครองจกสานตางๆ.......................................................................................................... 24 4 ภาพเครองจกสาน................................................................................................................... 26 5 ภาพเครองจกสาน.................................................................................................................. 27 6 ภาพตนเครอซด.......................................................................................................................... 28 7 แผนทจงหวดมหาสารคาม........................................................................................................ 61 8 สวนประกอบขององคกร.......................................................................................................... 67 9 ระบบการผลตและการปฏบตการ.............................................................................................. 91 10 องคประกอบของระบบการผลต................................................................................................. 92 11 โครงสรางกระบวนการผลตของชมชน....................................................................................... 98 12 ขอบเขตของภาคผลตภายใตแนวคดเศรษฐกจสรางสรรค.......................................................... 102 13 ภาพCriticism and Psychology of Art.................................................................................... ... 111 14 ภาพภาพสภาพทวไปบานกดซย ………………………………………………………………..152 15 ภาพแผนทบานกดซย …………………………………………………………………………..153 16 ภาพแผนทบานกดซย …………………………………………………………………………...154 17 ภาพตนเครอซตทบานกดซย ……………………………………………………………………..156 18 ภาพเครอซตขนาดตางๆทลอกเปลอกแลว ……………………………………………………….157

7 21 24 26 27 28 61 67 91 92 98 102 111 152 153 154 156 157

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 19 ภาพเครอซดลกษณะตนแก ………………………………………………………….…….….…..158 20 ภาพวธการเกบเครอซด ………………………………………………….…………………….…158 21 ภาพวธการเกบเครอซด …………………………………………………………………….….….159 22 ภาพวธการเกบเครอซด …………………………………………………………………….……..160 23 ภาพเครอซดทเกบได ……………………………………………………………………………..161 24 ภาพการรวบรวมเครอซด …………………………………………………………………………161 25 ภาพถงตมเครอซด ……………………………………………………………………….………. 162 26 โองแชเครอซด เครอซดทลอกเปลอกแลว ……………………………………………….………162 27 ภาพเครอซด ………………………………………………………………………………….…..163 28 การเพาะเครอซด …………………………………………………………………………………166 29 การเพาะเครอซด …………………………………………………………………………………167 30 การเพาะเครอซด………………………………………………………………………………… 168 31 เครอซดทยายลงปลกในถงดา …………………………………………………………………… 169 32 อปกรณในการการแปรรปเครอซด……………………………………………………….……... 174 33 ภาพธรรมมาสและเฟอรนเจอรหวายบานกดซยแบบเกา ………………………………………..176 34 ภาพเสนเครอซตทลอกเปลอกออกแลวสาหรบใชสาน ………………………………………….178 35 ภาพเสนหวายสาหรบใชสานประกอบ …………………………………………………………..179 36 ภาพลาตนหวายสาหรบขนโครงเฟอรนเจอร …………………………………………………….179

158 158 159 160 161 161 162 162 163 166 167 168 169 174 176 178 179 179

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 37 ภาพลาตนหวายสาหรบขนโครงเฟอรนเจอร …………………………………………………..….180 38 ภาพไมฟนทเตรยมไวสาหรบเผาเพออบไอนาใหเครอซตและหวาย ………………………………180 39 ภาพการขดหวายทใชทาโครงเฟอรนเจอร ………………………………………………………..181 40 ภาพหวายทขดแลวรอใชทาโครงเฟอรนเจอร ……………………………………………………..182 41 ภาพการขนโครงเฟอรนเจอรจากหวายและไมเนอแขง ในภาพเปนตวอยางการขนโครงธรรมมาส 183 42 ภาพการขนโครงเฟอรนเจอรจากหวาย…………….... ……………………………………………184 43 ภาพโครงเฟอรนเจอรจากหวาย ทรอการสานในขนตอนตอไป …………………………………..185 44 ภาพโครงเฟอรนเจอรจากหวาย ทรอการสานในขนตอนตอไป …………………………………..186 45 ภาพการขนลายสานเครอซตลายรงนก……………………………………………………………..188 46 ภาพการสานเครอซตลายรงนก……………………………………………………...……………..189 47 การสานเครอซตลายรงนก…………………………………………………………………………191 48 ภาพนายโสภา รตนพลแสนผนากลมผลตเฟอรนเจอรจากเครอซต และหวาย ……………………188 49 ลกษณะของเฟอรนเจอรจากเครอซต เมอนามาสานลายรงนกคลอบโครงหวาย ………….………..192 50 ลกษณะของเฟอรนเจอรจากเครอซต เมอนามาสานลายรงนกคลอบโครงหวาย ……………………193 51 ลกษณะของเฟอรนเจอรจากเครอซต เมอนามาสานลายรงนกคลอบโครงหวาย ……………………194 52 ภาพการการทาสและเคลอบแลคเกอรเฟอรนเจอรจากเครอซตและหวาย …………………………..195 53 ภาพเฟอรนเจอรจากเครอซตททาสและเคลอบแลคเกอรเสรจแลวรอนาไปตากแหง ………………..196 54 ภาพเฟอรนเจอรจากเครอซตทเคลอบแลคเกอรเสรจแลวนามาตากแดดใหแหง ……………………197

180 180 181 182 183 184 185 186 188 189 191 188 192 193 194 195 196 197

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 55 ภาพการเยบเบาะรองนง ……………………………………………………………………..…….198 56 ภาพอปกรณเครองมอในการผลตเฟอรนเจอร ……………………………………….……….……199 57 ภาพอปกรณเครองมอในการผลตเฟอรนเจอร ………………………………………….…………200 58 ภาพโครงเฟอรนเจอรหวาย ทรอการสานในขนตอนตอไป …………………………….…………201 59 ภาพเฟอรนเจอรเครอซดสานแบบรงนก ……………………………………………….………….204 60 ภาพเฟอรนเจอรเครอซดแททออกแบบใหม ลายรงนก ……………………………………………207 61 แผนภาพ แสดงกรอบแนวคดทใชสรางรปแบบเฟอรนเจอรเครอซดใหม ………………………..207 62 ภาพเฟอรนเจอรเครอซดทออกแบบใหม ลายรงนกผสมลายขดแบบดงเดมจากหวาย ……………208 63 ภาพขนตอนการออกแบบและพฒนาเปนตนแบบเฟอรนเจอรเครอซดสาหรบนง ลายรงนกผสมลายขดแบบดงเดม ……………………………………………………………….…209 64 ภาพขนตอนการออกแบบและพฒนาเปนตนแบบเฟอรนเจอรเครอซดสาหรบนงกงนอน ลายรงนกผสมลายขดแบบดงเดม ………………………………………………………………….210 65 ภาพเฟอรนเจอรเครอซดแททออกแบบใหม ลายรงนก ……………………………………………211 66 ภาพเฟอรนเจอรเครอซดแททออกแบบใหม ลายรงนก …………………………………………..212 67 แผนภาพแสดงกรอบแนวคดทใชสรางรปแบบเฟอรนเจอรเครอซดใหม …………………………213 68 ภาพขนตอนการออกแบบและพฒนาเปนตนแบบเฟอรนเจอรเครอซดสาหรบนงบาร ลายรงนก....214 69 ตารางตนแบบผลตภณฑเฟอรนเจอรเครอซดแบบใหม……………………………………………..217 80 ตนแบบผลตภณฑเฟอรนเจอรเครอซดแบบใหมไดรบความสนใจทงจากชาวไทยและตางประเทศ..218

198 199 200 201 204 207 207 208 209 210 211 212 213 214 217 218

บทท 1 บทนา ภมหลง

นกโบราณคดไดคนพบหลกฐานวา เมอประมาณ 4,000 ปมาแลวมนษยไดรจกวธการจกสานของใชดวยไมไผ เปนลกษณะลายขดสองเสน หลกฐานนไดคนพบทจงหวดกาญจนบร ซงถอเปนดนแดนทสาคญในทางประวตศาสตรของประเทศไทย หลกฐานการคนพบเครองจกสานนนอกจากประเทศไทยแลว ยงไดพบทแอฟรกาและในทวปเอเชยบางแหง บรเวณแหลมมลาย (ในยคหน) ไดคนพบหลกฐานเกยวกบเครองจกสานททาดวยไมกองรวมอยกบของใชของผตาย จงสนนษฐานวาเครองจกสานไดเขาไปมสวนเกยวกบพธกรรมความเชอบางอยางของมนษยในยคนนบางแลว ตอมาเมอมนษยไดมการดาเนนชวตดวยการเพาะปลกเลยงสตวจงเปนทเชอไดวามนษยไดรจกพฒนาการเครองจกสานใหเหมาะสมกบการใชสอยขนมาเรอยๆทงนเพราะการขยายตวออกมาดาเนนชวตในทราบลม มแมน าลาธารไหลผานเพยบพรอมไปดวยทรพยากรธรรมชาตทมใหอยางเหลอเฟอสงจาเปนสาหรบมนษยกคอ การหาเครองมอบางชนดไวใชสอยในชวตประจาวนซงสวนใหญจะไดแกเครองจบสตว มนษยมความปรารถนาในสงตาง ๆ ไมมทสนสด มความตองการทจะไดรบความสขทางกาย สบายทางใจมกไมคอยพอใจในสงทมอย ชอบแสวงหาสงใหม ๆ อยเสมอ เมอพจารณายอนหลงไปยงอดตกาลมนษยมความเปนอยอยางงาย ๆ และสรางสงตาง ๆ ขนมาเพอใชสอยดวยความจาเปน ตอมา มนษยไดใชสตปญญาทมอยเหนอสตวทงปวงสรางสรรคสงตาง ๆ เพอตอบสนองความตองการพนฐาน ในการดารงชพ การตอสกบสงตาง ๆ เพอความอยรอด และความสะดวกสบายในการดารงชวต จนเกดเปนสงตาง ๆ ทเราสมผสไดในสมยปจจบน

จดเรมตนของศลปะ คอ การทมนษยตองประดษฐและสรางสรรคสงอานวยความสะดวก และเพอ ความเปนอยทปลอดภย สาหรบการดารงชพและความอยรอด ไดแก ทพกอาศยอยางงาย ๆ อาวธทสราง ขนอยางหยาบ ๆ สรางภาชนะททาจากเครองปนดนเผาอยางงาย ๆ ลวนเปนการใชความคดสรางสรรค เพอแกปญหา และตอบสนองความตองการของมนษยในการดารงชวต ซงเปนไปในลกษณะทแตกตาง จากธรรมชาต ในระยะตอมา เมอมนษยไดสมผสกบปรากฏการณธรรมชาต ซงบางเหตการณเปนสงท เหนอคาอธบายไดในยคนน ดวยความเกรงกลวในอทธฤทธอานาจของสงทอยเหนอธรรมชาต จงไดเกด พธกรรมตาง ๆ พฒนามาเปนลทธ ความเชอ จนกลายเปนศาสนาในปจจบน ศลปะจงไดถกสรางสรรคขนเพอประกอบในพธกรรมตาง ๆ เหลานดวย การสรางสรรคสงตาง ๆ เหลาน เปนรากฐานและแรงบนดาลใจใหมนษยในสมยตอ ๆ มา สรางงานทมลกษณะแปลก แตกตาง และพฒนาใหเกด ผลงานทดขนตอไป

การสรางสรรค เปนสงทเกดจากความคดสรางสรรค เปนการดาเนนการในลกษณะตาง ๆเพอให เกดสงแปลกใหมทไมเคยปรากฏมากอน สงทมชวตเทานนทจะมความคดอยางสรางสรรคได ความคดสรางสรรคเปนความคดระดบสง เปนความสามารถทางสตปญญาแบบหนง ทจะคดไดหลายทศทาง หลากหลายรปแบบโดยไมมขอบเขต นาไปสกระบวนการคดเพอสรางสงแปลกใหม หรอเพอการพฒนา ของเดมใหดขนทาใหเกดผลงานทมลกษณะเฉพาะตน เปนตวของตวเอง อาจกลาวไดวา มนษยเปนสงม ชวตเพยงชนดเดยวในโลก ทมความคดสรางสรรค เนองจากตงแตในอดตทผานมา มแตมนษยเทานนท สามารถสรางสงใหม ๆ ขนมาเพอใชประกอบในการดารงชวต และสามารถพฒนาสงตาง ๆใหดขนกวา เดม รวมถงมความสามารถในการพฒนาตน พฒนาสงคม พฒนาประเทศ และรวมถงพฒนาโลกทเราอย ใหมลกษณะทเหมาะสมกบมนษยมากทสด ในขณะทสตวชนดตาง ๆ ทมววฒนาการมาเชนเดยวกบเรายงคงมชวตความเปนอยแบบเดมอยางไมมการเปลยนแปลง มากกวาครงหนงของการพบทยงใหญของโลกไดถกกระทาขนมาโดยผาน "การคนพบโดยบงเอญ"หรอการคนพบบางสงขณะทกาลงคนหาบางสงอย การพฒนาความคดสรางสรรคของมนษยจะทาให เกดการเปลยนแปลง การสรางสรรคอาจไมจาเปนตองยงใหญถงขนาดการพฒนาบางสงขนมาใหกบโลก แตมอาจเกยวของกบพฒนาการบางอยางใหใหมขนมา อาจเปนสงเลก ๆ นอย ๆ เพอตวของเราเอง เมอ เราเปลยนแปลงตวเราเอง เราจะพบวาโลกกจะเปลยนแปลงไปพรอมกบเรา และในวถแหงการเปลยน แปลงทเราไดมประสบการณกบโลก ความคดสรางสรรคจงมความหมายทคอนขางกวางและสามารถนา ไปใชประโยชนกบการผลต การสรางสรรคสงประดษฐใหม ๆ กระบวนการวธการทคดคนขนมาใหม เราคาดหวงวา ความคดสรางสรรคจะชวยใหการดาเนนชวตและสงคมของเราดขน เราจะมความสข มากขน โดยผานกระบวนการทไดปรบปรงขนมาใหมนทงในดานปรมาณและคณภาพ

เครองจกสานเปนเครองมอทมนษยนาไปใชในการดาเนนชวตประจาวน ไมเพยงแตดานประโยชนใชสอยเทานนทมนษยพฒนาขน ความสวยงาม และ ความทนทานถาวร กเปนปจจยทมนษยใหความสาคญ จากการทมนษยรจกการใชยางพชบางชนดมาทา หรอยา เพอมใหเกดรอยรว ซงทาใหมผลสองอยาง คอ ความคงทนถาวรและประโยชนใชสอยเพมเตมคอการไปใสนา การใชภมปญญาดงกลาว มมาแตครงสโขทย หรออาจจะกอนหนานน ปจจบนเครองจกสานไดพฒนาการไปมาก มการประดษฐคดคนทาใหไดรปแบบตางๆ เครองจกสานเปนสงทอยควบคมากบสงคมกสกรรมรบใชชวตมนษย เปนมรดกตกทอดมาจนทกวนน

เครองจกสานไมไผและหวายของไทยกอกาเนดขนมาจากชวตความเปนอยระดบพนบานในสงคม เกษตรกรรม และววฒนาการเรอยมาจากคนรนหนงไปยงยกรนหนงตอกนไป เพอใหสามารถใชประโยชนไดดทสดมการพฒนา รปแบบผลตภณฑใหสวยงามนาใชในการอปโภคบรโภค หรอใชสอยในพธกรรมทางศาสนา และวฒนธรรมขนบธรรมเนยม ประเพณของแตละทองถนในภมภาคตางๆ ของประเทศเปนมรดกสบทอดอนยาวนานจนกลายเปนหตถกรรมความสาคญของเครองจกสานไมไผ และหวายของไทยไดปรากฏหลกฐานในตานานของชาตไทยกลาวถงเครองจกสานทเรยกวา ชะลอม กระออม หรอครไดมบทบาทสาคญในการตอสใหพนอานาจจากขอม จนไดอสรภาพ และเรมตงประเทศไทยขน ดงปรากฏ ในบนทกพงศาวดารเหนอเรอง พระรวง เปนผคดรเรมทาเครองจกสานดวยไมไผ และหวายโดยสานเปนตาถ ทเรยกวาชะลอม

หรอกระออม และมชนยาทาภายในโดยรอบเพอใชตกน าไมรว นาหนกเบา ขนยายงายสะดวกกวาการใชเครองปนดนเผา ในสมย นนกระออมหรอคร จดวาเปนผลตภณฑทคดขนใหม ประชาชนจงตนเตนเหนเปนของวเศษ สงผลใหมความเชอมนในบญบารม ของพระรวง ขาศกขอมกลวเกรงพากนหลบหนไป พระรวงจงเปนหวหนาทาการสงครามรบชนะขาศก เปนอสรภาพพนอานาจ จากขอมและตงประเทศไทยขน เปนกษตรยปกครอง โดยยกเมองสโขทยเปนราชธานตงแตนนมานอกจากนนในสมยโบราณมการทาเสอเกราะ ใหกบนกรบไทย สานดวยหวายเพอปองกนอาวธของมคมไดพอสมควร รวมทง ผลตภณฑโลหวาย ทงนเพราะวสดหวายมแรงยดหยนสามารถผอนหนกใหเปนเบาได เหมาะในการทาหตถกรรมเครองจกสาน มความแขงแรงทนทานด ผลจากการทนาหวายมาใชเปนจานวนมากทาใหในปจจบนหวายไทยมไมเพยงพอตอการนามาใชงานและในบางพนทกหมดไปแลวตองสงวตถดบนาเขามาจาก พมา อนโดนเซย และมาเลเซยเปนตน ถงแมวาจะมการปลกทดแทนแตหวายเปนพชทโตชา จงทาใหชาวบานบางสวนเรมนาวสดทองถนทมความคงทนเหมอนหวาย คอเครอซด นามาผสมผสานกบหวายเพอใชทดแทนหวายทมราคาแพงและหายาก

การทางานหตถกรรมเครองจกสานเครอซด มพนฐานมาจากสงคมเกษตรกรรม ชางสานคอเกษตรกรรมในชนบท จะใชชวง เวลาวางหลงจากการทาไรทานา เลอกใชทรพยากรธรรมชาตในทองถนมาผลตงานหตถกรรมดวยใจรก เพอความสขความเพลด เพลนตลอดจนสนองประโยชนใชสอยตอตนเองและครอบครว รปแบบผลตภณฑเครองจกสานเครอซด จงเปนศลปหตถกรรม พนบานทมความงามบรสทธแบบธรรมชาต สะทอนถงความเปนอสระและการแสดงออกของความคดเฉลยวฉลาด ตลอดจนความ สามารถของชางสานในการเขาใจวสดผสานกลมกลนกบสภาพแวดลอมของการดารงชวต สงผลใหมการพฒนารป แบบผลตภณฑเครองจกสานเปนจานวนมาก เครอซดเปนเครอไมพนบานทชมชนรจกดและไดนามาใชงานในวถชวตของชมชนในรปแบบของเครองมอตางๆจนเกดเปนภมปญญาของชมชน เชนเครองดกสตวน าทชาวอสานเรยกวาตอน เปนตน นอกจากนในปจจบนบางชมชนทผลตเครองจกสานจากหวายไดเรมนาเครอซดเขามาใชสานแทนหวายทขาดแคลนเนองจากความเหนยวและทนทานไมตางจากหวาย แตยงขาดการจดการทดในดานตางๆ เครอซดเปนไมทเกดงาย ชอวทยาศาสตรParamerialaevigata (Juss.) Moldenke, วงศ APOCYNACEAEลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมเถา ลาตนเลอยพนไมอน มน ายางขาว กงออนเรยวเลก สน าตาลเขม ยอดออนและกานชอดอกมขนสนๆ สน าตาลแตจะรวงไปในเวลาตอมา ใบเดยวเรยงตรงขามหรอเปนวงรอบ 3 ใบ รปร รปขอบขนาน จนถงรปใบหอก กวาง 2.5-5ซม. ยาว 4.5-15 ซม. สวนกวางทสดของใบอยประมาณกงกลางใบ แลวเรยวสอบเขาหาโคนใบและปลายใบ ปลายเรยวแหลม โคนสอบ แผนใบดานบนสเขมกวาดานลาง เสนแขนงใบขางละ 5-7 เสน กานใบสน ชอดอกแบบชอแยกแขนง ออกตามงามใบและปลายกง ยาว 3-10 ซม. ดอกเลกสขาว กลนหอมแรง กานดอกยาว 2-4 มม. กลบเลยง 5 กลบ เลกมาก โคนกลบตดกนเลกนอย กลบดอก 5กลบ ยาวประมาณ 5 มม. ขอบกลบซอนเหลอมกนเปนเกลยว โคนกลบตดกนเปนรปกรวย เกสรเพศผ ม 5อน รงไขมขน ฝกยาว กวาง 0.5-1 ซม. ยาว 15-35 ซม. หยกคอดระหวางเมลด เมอแกแตกออกจากกนดานเดยว เมลดรปคลายเรอ ยาว 1-1.2 ซม. โคนมปยขนยาวคลายเสนไหม ชวยในการลอยลม

สภาพนเวศนทเกดใน ปาเบญจพรรณถนกาเนดทพบมการกระจายพนธ ใน ไทย อนเดย พมา กมพชา ลาว เวยดนาม ภมภาคมาเลเซยการกระจายพนธในประเทศไทย พบทภาคอสานโดยทวไปในปาโคกหนลาดหนองคนาดน ปาชมนดงใหญ ปาโคกดงเคง นอกจากนยงพบท เชยงใหม, เชยงราย, ลาพน, นาน, ลาปาง, ตาก, สโขทย, พษณโลก, นครสวรรค, เพชรบรณ, เลย, ขอนแกน, นครราชสมา, บรรมย, ศรสะเกษ, อทยธาน, กาญจนบร, ประจวบครขนธ, สระบร, นครนายก, กรงเทพมหานคร, ปราจนบร, ชลบร, จนทบร, ตราด, ระนอง, สราษฎรธาน, พงงา, ตรง, สตล, ยะลาเวลาออกดอกอยในชวงเดอนสงหาคมถงเมษายนเวลาออกผลแกระหวางเดอนมกราคมถงเมษายน ในอดตชาวอสานใชเครอซดทาอปกรณดกปลา ซดทาจากเครอเถาวลยชนดหนงชอวา เครอซด เปนทมาของคาวาซด โดยจะนาเครอซดมาสานเปนรปกรวย สวนทายจะเลก สวนหวจะใหญเพอใหปลาชอนมดหวเขาได ถาปลาชอนมาตดจะดนไมได และจะถอยหลงออกกไมได

ตอมามการนาเครอซดมาสานตะกรา ชดโตะรบแขก ของใชของประดบตกแตง และผลตภณฑอนๆจากเครอซด ภมปญญาพนบานในการจกสานเครอซด ใชวสดและอปกรณ ดงน1. ตะป 2. กาว 3. มด 4. กรรไกร 5. เหลกแหลม 6. นามนวานช วธการทา ลาดบแรกนาเครอซดทเกบมาตดเอาใบออกใหหมด แลวนามาขดหรอมวนเปนวงกลมเลกๆ ใหมขนาดทใสภาชนะตมได ลาดบทสองนามาตมประมาณ 3 – 4 ชวโมง หรอจนกระทงเปลอกยย ลาดบทสามลอกเปลอกละรากออก นาแกนดานในทได ลางนาใหสะอาดดวยสารสม แลวผงแดดจนแหงสนท ถาแดดจดใชเวลา ประมาณ 2 วน ลาดบทส ถาจะนามาจกสานใหเปนผลตภณฑใหนามาแชนาประมาณ 1-2 ชวโมงเพอใหเครอซดมความออนตว ดดหรอขนรปไดงาย แตยงมความเหนยวอย ไมเปราะงายเมอจกสาน แตอยาแชน าใหนานมาก เพราะจะทาใหเครอซดมกลนเหมน และลาดบสดทายเมอจกสานเปนผลตภณฑเรยบรอยแลว นามาผงแดดใหแหงสนท แลวนามาชกเงาดวยวานชกนความชน ไมใหผลตภณฑขนราและใหความแวววาวสวยงาม ปจจบนการพฒนาประเทศดานอตสาหกรรม ซงตองพงพาเทคโนโลยและวทยาการใหม ๆ มากขน วถชวตความเปนอยของคนในสงคมเปลยนไป ความจาเปนของการใชเครองจกสานโดยตรงในชวตประจาวนลดนอยลง เครองจกสานจงถกปรบเปลยนบทบาทไปตามสภาพการเปลยนแปลงของสงคมไทยดวย มการประยกตประโยชนใชสอยของเครองจกสาน จากหนาทการใชสอยโดยตรงเฉพาะอยาง มาเปนประโยชนใชสอยอน ทสอดคลองกบสภาพชวตสมยใหม มการพฒนารปแบบ รปทรง ขนาด ตางไปจากเดมใหเหมาะกบการใชสอยตามสภาพวถชวตของสงคมปจจบนมากขน เชน เฟอรนเจอรหวาย หรอวสดอนๆ แตเนองจากปจจบนเปนยคทมการแขงขนสงดานเศรษฐกจ ภายใตระบบทนนยมจงมผลตภณฑทใชวสดทมราคาถกกวาผลตไดทละมากกวาเชนพลาสตก เขามาวางขายและไดรบความนยมเปนอยางมาก ประกอบกบหวายขาดแคลน จนตองนาเขามาจากประเทศเพอนบาน จงทาใหผวจยสนใจทจะศกษาการศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอนามาทดแทนหวายทขาดแคลน เพราะเปนพชทโตเรวและมความคงทนพอๆกบหวาย เพอใชสรางสรรคงานศลปในรปแบบของเครองจกสาน อกทงยงขยายผลไปสการปลกและขยายพนธเครอซดเนองจากปจจบนมการบกรกและตดไมทาลายปาอยางมากมายทาใหแหลงกาเนดของเครอซดตามธรรมชาตถกทาลายไปเชนเดยวกน จงตองมการปลกทดแทนเพอใหมเพยงพอตอการใชงานในอนาคต ภมปญญา

พนบานในการใชเครอซดมขนตอนคอ 1.การปลก การแยกหนอหรอตนกลาโดยคดเลอกขนาดหนอทไมใหญหรอเลกจนเกนไป การดแลรกษา การตดเกบเครอซด การขนสง 2.การแปรรป/รปแบบของสรางสรรคงานศลปเครองจกสานจากเครอซดวสดธรรมชาต การออกแบบ รางตนแบบ โดยมองคประกอบคอ 1. หนาทใชสอย 2.ความปลอดภย 3.ความแขงแรง 4.ความสะดวกสบายในการใช 5.ความสวยงามนาใช 6.หลกสรระศาสตร

ในการศกษามความมงหมายเพอศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอนการปลกขยายพนธ การแปรรป และเพอใชเครอซดวสดธรรมชาตสรางสรรคงานศลปในรปแบบของเครองจกสานประเภทเฟอรนเจอร 1.วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอน การปลกขยายพนธ การแปรรป 2. เพอตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน 2.คาถามการวจย

1. เพอศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอน การปลกขยายพนธ การแปรรป เปนอยางไร 2. เพอศกษาการตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน เปนอยางไร 3. ความสาคญของการวจย 1. ไดขอมลสาคญ เกยวกบประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบาน

ในการใชเครอซดตงแตขนตอน การปลกขยายพนธ การแปรรป

2. ทาใหไดตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคใน

รปแบบของเครองจกสาน

นยามศพทเฉพาะ

ผวจยไดกาหนดนยามศพทสาหรบการวจยในครงน ดงน 1. การศกษาองคความร หมายถง องคความรเกยวกบเครอซด 2. ตอยอดภมปญญาพนบาน หมายถง การนาภมปญญาพนบานเกยวกบเครอซดมาพฒนาในรปแบบของเครองจกรสานในการวจยครงนหมายถงการนาเครอซดมาผลตเปนเฟอรนเจอร 3. เครองจกรสาน หมายถง เครองจกสานเปนงานหตกรรมทหลอหลอมขนจากจตวญญาณและภมปญญาของบรรพบรษ คาวาเครองจกสาน แยกความหมายคาไดคอ จก หมายถงการนาวสดมาทาใหเปนเสน เปนแฉกหรอรว สวนคาวา สาน หมายถงการนาเอาวสดทเตรยมแลวมาสานประดษฐใหเปนรปรางและลวดลายตางๆในการวจยครงนหมายถงการนาเครอซดมาสานเปนเฟอรนเจอร 4. เครอซด หมายถงเครอไมพนบานทชมชนรจกดและไดนามาใชงานในวถชวตของชมชนในรปแบบของเครองมอตางๆจนเกดเปนภมปญญาของชมชน เชนเครองดกสตวเปนตน เครอซดเปนไมทเกดงาย ชอวทยาศาสตรParamerialaevigata (Juss.) Moldenke, วงศ APOCYNACEAEลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมเถา ลาตนเลอยพนไมอน มน ายางขาว กงออนเรยวเลก สน าตาลเขม ยอดออนและกานชอดอกมขนสนๆ 5.วสดธรรมชาต หมายถงวตถดบทเกดจากธรรมชาตในแตละทองถน ทชาวบานจะนามาใชทาเครองจกสาน ซงชาวบานจะมความรเกยวกบคณสมบตของวตถดบแตละชนดเปนอยางดแลวนามาดดแปลงแปรรปเปนวสดทใชทาเครองจกสานดวยวธงายๆในการวจยครงนหมายถงเครอซด

6. การสรางสรรคงานศลป หมายถง การนาเครอซดวสดธรรมชาตทเปนภมปญญาทองถนของชาวบานในการนามาใชงานดานตางๆ มาผลตเปนเครองจกรสานประเภทเฟอรนเจอร โดยผานกระบวนการออกแบบและสรางสรรคงานโดยใชองคคงวามรทางศลปะในการออกแบบ 7. เศรษฐกจสรางสรรค หมายถงอตสาหกรรมทเกดจากความคดสรางสรรค ความชานาญ และความสามารถทมศกยภาพในการสรางงานและความมงคงโดยการผลตและใชประโยชนจากทรพยสนทางปญญา

กรอบแนวคดทใชในการวจย

เพอใชเครอซดวสดธรรมชาต

สรางสรรคงานศลปในรปแบบของเครองจกสาน

บรบทพนทศกษาจงหวดมหาสารคาม

เพอศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอนการปลกขยายพนธ การแปร

กระบวนการวเคราะหและสงเคราะหขอมล

แนวคดทฤษฎทเกยวของ 1. แนวคดเศรษฐกจสรางสรรค 2. แนวคดทางสนทรยศาสตร 3 ทฤษฎสญลกษณทางสงคม (symbolic intractionism theory) 4 ทฤษฎนเวศวทยาวฒนธรรม

ภาพประกอบท 1 กรอบแนวคดทใชในการวจย

การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอใชสรางสรรคงานศลปในรปแบบของเครองจกสาน

บทท 2

เอกสารและผลงานวจยทเกยวของ

การศกษา เรอง การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานเปนการศกษาถง องคความรเกยวเพอ ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอนการปลกขยายพนธ การแปรรปและเพอตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานการวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เพอหาคาตอบตามความมงหมายของการวจยผวจยไดกาหนดแนวทางในการทบทวนเอกสารไวสาหรบ การวจยเชงเอกสาร ดงน

1. องคความรเกยวกบภมปญญาอสานและงานหตถกรรมพนบาน 2.องคความรเกยวกบเรองททาวจย 2.1 องคความรเกยวกบเครอซดและเครองจกสาน 2.2 องคความรเกยวกบการออกแบบผลตภณฑ 2.3องคความรเกยวกบเศรษฐกจสรางสรรคและทนทางวฒนธรรม 2.4 และองคความรเกยวกบการบรหารจดการและการเพมมลคาเชงพาณชย

3.นโยบายทเกยวของ 4.พนทวจย 5. แนวคดและทฤษฎทเกยวของ 6.งานวจยทเกยวของ

1. องคความรเกยวกบภมปญญาอสานและงานหตถกรรมพนบาน 1.คณคาของเครองจกสาน 1. ความหมายของภมปญญา (กองวจยทางการศกษา. 2539: 5) ภมปญญา (Wisdom) หรอภมปญญาชาวบาน (Popular Wisdom) หรอภมปญญาพนบาน (Local Wisdom)หมายถง พนเพรากฐานของความรชาวบาน ภมปญญาพนบาน หมายถง ความรของชาวบานทเรยนรและมประสบการณสบตอกนมาทงทางตรง คอประสบการณดวยตนเองหรอทางออมซงเรยนรจากผใหญหรอความรทสะสมสบตอกนมา ภมปญญาชาวบาน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดเองได และนามาใชในการแกปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทงทางกวางและลก ชาวบานสามารถคดเอง ทาเอง โดยอาศยศกยภาพทมอย แกปญหาการดาเนนวถชวตไดในทองถนอยางสมสมย

ภมปญญาพนบาน หมายถง ทรพยากรความร ทรพยากรบคคลทมอยในทองถนแตละแหง อาจเปนเอกลกษณเฉพาะตนหรอเปนลกษณะสากลทหลากหลายถนกนกได โดยเกดจากชาวบานแสวงหาความร เพอเอาชนะอปสรรคทางธรรมชาต ทางสงคม ทจาเปนในการดารงชวต(จารวรรณ ธรรมวตร. 2538: 1)

กลาวโดยสรป ภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบานหรอภมปญญาพนบาน หมายถง หลกการและวธการดาเนนชวตของบคคลทสงสมสบทอดกนมายาวนาน และพฒนาการมาเปนลาดบ โดยมเงอนไขแหงกาลเวลาเปนเครองกลนกรอง

2. ลกษณะสาคญของภมปญญาพนบาน 2.1 ลกษณะทเปนนามธรรม เปนโลกทศน ชวทศน เปนปรชญาในการดาเนนชวตเปนเรองเกยวกบ การเกด แก เจบ ตาย คณคาและความหมายของทกสงในชวตประจาวน 2.2 ลกษณะทเปนรปธรรม เปนเรองเฉพาะดาน เชน การทามาหากน การเกษตร หตถกรรม ศลปะดนตร และอนๆ ภมปญญาเหลานสะทอนออกมาใน 3 ลกษณะ ดงน 1 ความสมพนธระหวางคนกบโลก คนกบสงแวดลอม สตวพช ธรรมชาต 2 ความสมพนธกบคนอนๆ ทอยรวมกนในสงคมหรอชมชน 3 ความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาตทไมสามารถสมผสได ลกษณะขางตนนคอชวตของชาวบานทสะทอนออกมาถงภมปญญาในการดาเนนชวตอยางมเอกภาพ (กองวจยทางการศกษา. 2542: 11) กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ สรปวาภมปญญาพนบานม 2 ลกษณะคอ

1. เปนรปธรรม ไดแก วตถและการกระทาทงหลาย 2. เปนนามธรรม คอ ความร ความเชอ ความสามารถ หรอแนวทางในการ

แกปญหาและปองกนปญหา รวมทงการสรางความสงบสขใหกบชวต (กองวจยทางการศกษา. 2542: 12) จารวรรณ ธรรมวตร (2538: 1-5) วเคราะหภมปญญาพนบานอสานทมการประยกตใชในการพฒนาชมชนในปจจบนไว 3 ดาน คอ 1. ภมปญญาดานการผลต เปนการผลตแบบพงตนเองของเกษตรกรแตละครอบครว เชน ทานา ทาสวน เลยงสตว ทอผา เครองจกรสาน เปนตน 2. ภมปญญาดานประเพณ ชวตชาวบานตลอดป มกจกรรมตามความเชอทางศาสนาและคานยมของชมชน เรยกเปนภาษาถนวา ฮตบานครองเมอง 3. ภมปญญาดานภาษา มภาษาพด ภาษาเขยน เปนของตนเองและนยมพดเปนหลกวาทศลปอนทรงคณคา คอ ผกถอยคาสานวนแบบผญา กลาวคอ โดยสรปลกษณะสาคญของภมปญญาพนบานนนเปนเอกลกษณเฉพาะตวทพรอมหลอหลอมเขากบภมปญญาสากลไดทกกาลเวลา ดงน

1. ภมปญญาดานบคคล คอ ความร ความชานาญและประสบการณบคคล เชน ศลปะ ดนตร การทามาหากน และรกษาดวยสมนไพร

2. ภมปญญาดานครอบครว เปนหลกการทสงเสรมความเขมแขงใหกบสถาบน ครอบครว เชน ระบบอาวโส ระบบเครอญาตระบบผกเสยวผกมตร ระบบกนดองแตงงาน

3. ภมปญญาดานชมชน เปนวฒนธรรมทสงเสรมการชวยเหลอเกอกล เชน การทานา หวาน การลงแขกทานาตางๆ

4. ภมปญญาดานความเชอและศรทธาตอศาสนาซงเปนปจจยสาคญททาใหบคคลอย รวมกนอยางสนตสข เชน ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมตางๆ 3. ประเภทของภมปญญาพนบาน 3.1 เปนเรองเกยวกบคต ความคด ความเชอ และหลกการทเปนพนฐานขององคความรทเกดจากการสงสมถายทอดกนมา 3.2 เปนเรองของศลปะ วฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ 3.3 เปนเรองของการประกอบอาชพในแตละทองถน 3.4 เปนเรองของแนวคด หลกปฏบตและเทคโนโลยสมยใหมทชาวบานนามาใชในชมชน ภมปญญาขางตนจะปรากฏใหเหนในเรองของการประกอบอาชพ ศลปะ วฒนธรรม และประเพณ และการอบรมสงสอน ซงถายทอดใหชนรนหลง (กองวจยทางการศกษา. 2542: 10) 4 การพฒนาภมปญญาพนบาน การพฒนาทมงเนนเทคนควธอยางเดยว แตขาดการบรหารจดการกจะไมมพลงของการพฒนาทเพยงพอ ในขณะเดยวกนถาบคคลขาดจตสานกทจะรบผดชอบตอศลธรรม วฒนธรรมและสงแวดลอม การบรหารจดการกจะลมเหลว ดงนนการพฒนาภมปญญาจงตองเนนความสานกรบผดชอบตอศลธรรม ความรเรองการบรหารและความรเรองเทคนควธการ (กองการวจยทางการศกษา. 2542 : 6) การจดการศกษากบการพฒนาภมปญญาพนบาน โรงเรยนตองเปนศนยกลางทเชอถอและพงพงไดของทองถน มหนาทหลกสาคญอกประการหนงคอ การมสวนรวมในการพฒนาทองถนทงดานภมร ภมธรรม (Stature) และภมฐาน (Wralthy : Self-Sufficient Life Style) ทาหนาทผสมผสานเทคโนโลยชนสง ภมปญญาชาวบานและคณธรรม ศลธรรม วฒนธรรมพนบานเขาดวยกน ไดอยางเหมาะสม การพฒนาภมปญญาพนบานมความจาเปนอยางยงในสงคมปจจบน แตการดาเนนงานตองคานงถงความเหมาะสมและความตองการของทองถน มใชเปนไปตามนโยบาย แตการพฒนาภมปญญาพนบานตองอาศยผนาเปนผรเรมและพฒนาไปสความเปนสากลโดยไมลมรากเหงาของทองถน 2.งานหตถกรรมพนบาน 2.1ความหมายของงานหตถกรรมพนบาน นกวชาการไดใหความหมายของงานหตถกรรมพนบานไวซงพอจะประมวล ไดดงน วบลยลสวรรณ (2539:29) กลาวถงความหมายของคาวา หตถกรรม

วาเปนศลปะของกลมชนทมพนฐานทางวฒนธรรมเปนของตนเองไมจาเปนตองเปนชาวบานหรอ ชนบทแตตองเปนกลมชนทมเอกลกษณรวมกนอยางใดอยางหนงหนงตงอยบนพนฐานของชวต ประเพณความเชอและวฒนธรรมของกลมชนอาจสนองความเชอเพอความสขทางจตใจหรอเพอ ใชสอยในชวตประจาวนเพอซอขายแลกเปลยนกนในชมชนของตนมการถายทอดจากบรรพบรษ และมลกษณะเฉพาะถนของตนเอง มารตอมรานนท (2533:4–5) ใหความหมายวาหตถกรรมพนบาน เปนสงทเกดขนจากการสรางสรรคของชาวบานหรอคนในทองถนซงผลตขนดวยมอไมใช เครองจกรกลมงประโยชนใชสอยสวนทเกยวของกบวถชวตความเปนอยประจาวนเปนหลก ประเทองคลายสบรรณ (2531:158) กลาวถงความหมายของงาน หตถกรรมพนบานวาเปนงานชางหรองานฝมอของชาวบานทประดษฐเปนเครองใชสอย ในบานใชเปนสงทสนองความเชอดานประเพณศาสนา นวลลออทนานนท (2544:6) ใหความหมายของงานหตถกรรมพนบาน วาเปนงานชางฝมอทเปนไปตามรปแบบประเพณทมอยในแตละทองถนการประดษฐการสรางสรรคเปนไปตามเทคนคและรปแบบทถายทอดภายในครอบครวโดยตรงจากบรรพบรษหรอเปนการฝกฝนจากผรผลงานหรอสงประดษฐนเปนวสดหรอสงกอสรางททาขนเพอคนทวไปใชไมใชทาขนเพอใชในหมคนชนสงเปนการสรางสรรคททาโดยคนๆเดยวทาขนมาตงแตตนจนเปนผลงานสาเรจ จากคานยามตางๆทยกมาขางตนจะเหนไดวาการใหนยามของคาวา งานหตถกรรมพนบานเปนไปในทศทางเดยวกนกลาวคองานหตถกรรมพนบาน เปนผลงานสรางสรรคขนจากฝมอของชาวบานในลกษณะของเครองมอเครองใชโดยใชวสด ในทองถนเพอประโยชนใชสอยในชวตประจาวนตลอดจนตอบสนองดานความเชอและแสดง ใหเหนถงเอกลกษณของทองถนนน 2.2 ลกษณะของงานหตถกรรมพนบาน งานหตถกรรมพนบานเปนสงทผลตขนดวยมอทาขนเพอใชสอยในชวต ประจาวนเปนสวนใหญทาในยามวางหลงจากการทานาซงเปนอาชพเสรมของชาวบาน การทานาคออาชพหลกททาไดในชวงของฤดฝนหลงจากการเตรยมพนทหวานเพาะกลาดากลาแลวจะเปนชวงเวลาทวางจากการทานาจนกวาจะถงเวลาเกบเกยวชวงเวลาวางนเองชาวบานกจะหนมาสรางเครองมอเครองใชสาหรบครอบครวเชนทาเครองมอหาปลาประเภทงานจกสาน การทาเครองปนดนเผาการทอผาการตเหลกเปนตน นวลลออทนานนท(2544:7) กลาวถงลกษณะของงานหตถกรรมพนบานในประเทศไทยไวดงน 1.เปนงานททาอยภายในอาคารของบานหรอภายนอกอาคารแตอยใกลบาน และอาคารไมมลกษณะทเรยกไดวาเปนโรงงานอตสาหกรรม

2.สวนใหญเปนงานทใชเวลาวางจากการประกอบอาชพหลกโดยหวง ประโยชนเพอนาสวนทเกนความตองการขายเพอหารายไดพเศษสาหรบครอบครว 3.ใชแรงงานของตนเองหรอสมาชกในครอบครว 4.วตถดบทใชมกเปนสงทหาไดหรอผลตขนเองในภมลาเนานนๆ 5.กรรมวธการผลตมกเปนแบบดงเดมลาสมยใชแรงงานหรอฝมอมนษย เปนสาคญมกไมใชเครองจกรเครองทนแรงทนสมยหรอถามกนอยทสด วบลยลสวรรณ (2539:36–38)ไดกลาวถงลกษณะของงานหตถกรรมพนบาน ไวดงน 1.สรางโดยชางนรนามชางผผลตงานหตถกรรมอาจเปนชาวบาน ธรรมดาหรอชางพนบานในแตละทองถนมใชศลปนทผานสถาบนการศกษาอยางเปนระบบจงไม ปรากฏชอผทาบนงานเหลานนและวตถประสงคทสรางเพอใชสอยในชวตประจาวนเปนสวนใหญ ไมมเจตนาจะสรางใหเปนผลงานศลปะหากแตคณคาทางศลปะทปรากฏเปนผลทเกดจาก การกระทาซ าๆกนจนเกดความชานาญแลวดดแปลงแกไขขอบกพรองจนไดผลงานทมความสมบรณทสดเทาทจะทาไดชอของชางจะไมมการบนทกไวบนงานหตถกรรมเพยงแตจะรในกลมชนหรอ ทองถนนนๆวาเปนงานของใคร 2.สรางขนเพอใชสอยในชวตประจาวน งานหตถกรรมพนบาน โดยทวไปมกสรางขนเพอประโยชนใชสอยในชวตประจาวนของผคนแตละทองถนเปนหลกเชน การทอผาวตถประสงคคอทอขนสาหรบนงหมในครอบครว 3.สรางขนเปนจานวนมากและมราคาทเหมาะสมหรอราคาตาการสรางงาน หตถกรรมพนบานจะเปนการผลตขนในครวเรอนในบางทองถนมความสามารถในการผลตสง มผตองการทาใหเกดการซอขายแลกเปลยนกนในทองถนดวยราคาทถกซงผใชจะคานงถง ประโยชนใชสอยมากกวาความงาม 4.รปแบบเรยบงาย งานหตถกรรมพนบานสรางขนจากความตองการ ในการใชสอยเปนสาคญการพฒนารปทรงและวสดของงานหตถกรรมกตงอยบนพนฐาน ของการใชสอยเชนเดยวกนคอการแกไขขอบกพรองดวยผานการใชสอยมไดมการออกแบบ หรอคดขนอยางเปนกระบวนการซงทาใหงานหตถกรรมพนบานทวไปสวนใหญมรปแบบ ทเรยบงายตามสภาพของผสรางตลอดจนการใชวสดเทาทหาไดในทองถน 5.มลกษณะเฉพาะถนลกษณะเฉพาะถนของงานหตถกรรมพนบาน เกดจากการเลอกใชวสดทมอยเฉพาะถนวสดบางชนดจะมเฉพาะในบางทองถนเทานนไมมอย ทวไปดงนนเมอนาเอาวสดนนมาสรางงานหตถกรรมจงเกดเปนลกษณะเฉพาะถนตาม ประเภทนน 6.สรางขนดวยมอคณสมบตของงานหตถกรรมพนบานขอนถอเปน

สงสาคญเพราะงานหตถกรรมพนบานทาขนดวยมอปราศจากการใชเครองจกรเขามาเกยวของ เพราะการใชเครองจกรเขามามสวนรวมในการผลตกจะเปนงานอตสาหกรรมมากกวาเปนงาน หตถกรรมพนบาน ลกษณะงานหตถกรรมพนบานของไทยกไมไดแตกตางไปจากทไดกลาวมา ในทนจงเสนอวาลกษณะของงานหตถกรรมพนบานจงควรมลกษณะดงน 1.ทาขนเพอการใชสอย งานหตถกรรมพนบานสวนใหญแลวจะมความ เกยวของกบชวตประจาวนตงแตการหงหาอาหารการประกอบอาชพพธกรรมทางศาสนา ผลผลตของการตอบสนองตอชวตประจาวนดงกลาวคอเครองปนดนเผาเครองจกสานประเภท ตางๆผาทอฯลฯซงลวนแลวแตเปนการตอบสนองดานการใชสอยมไดมงทาเพอตอบสนอง ทางดานสนทรยภาพหากแตสนทรยภาพนนจะเกดจากประสบการณทกษะของผทาในความเปน ผชานาญ 2.ใชวสดทองถนทหาไดงายเปนเอกลกษณทเดนชดของงานหตถกรรม พนบานเนองจากในแตละทองถนมทรพยากรธรรมชาตแวดลอมในการอยอาศยวสดในทองถน จงเปนสงรองรบการคดประดษฐสงตางๆขนใชใหเปนประโยชนในชวตประจาวน 3.เปนผลผลตทผใชและผสรางเปนผเดยวกนงานหตถกรรมพนบาน เกดจากความเตมใจของชาวบานในการสรางสรรคดงไดกลาวแลววางานหตถกรรมพนบาน ทาขนเพอตอบสนองประโยชนใชสอยมไดมงทาเพอเศรษฐกจหรอดานการคาขายไมมการ แบงงานตามระบบของอตสาหกรรมชาวบานทาขนใชเองในครวเรอนของตน 4.เปนงานทสรางขนดวยมอและใชเครองมอทชาวบานคดขนมไดอาศย เครองจกรแตอยางใดสรางสรรคดวยมอตามกรรมวธทสบทอดกนมาโดยการบอกเลาใหทา ตามแบบของทมอย 5.มรปแบบเรยบงายแสดงลกษณะออกมาซอๆตรงตามหนาทใชสอย 6.การมรปแบบเฉพาะถนเกดจากการสรางสรรคงานทสบตอเนองกนมาแต ครงบรรพบรษอาจในลกษณะของหมบานทองถนตระกลสบตอกนมาเปนเวลายาวนาน จนรจกกนดทวไปจนกลายเปนเอกลกษณของทองถนเชนเครองจกสานพนสนคมเครองปน ดนเผาดานเกวยนรมบอสรางเปนตนและอกปจจยหนงททาใหมรปแบบเฉพาะถนนาจะเกดจาก การใชวสดทองถนทมความแตกตางกนไปในแตละพนทเราจะพบวาวสดจากธรรมชาตบางชนด ไมสามารถขนไดในทกๆพนทการมทรพยากรทองถนทจากดในบางพนทกจะเปนสาเหต ททาใหงานบางชนดเปนตวแทนของทองถนเลยกวาไดเชนเครองจกสานยานลเภาซงเปนของ

ภาคใตยานลเภาเปนไมเลอยชนดหนงทขนในแถบภาคใตซงไมพบวาภาคใดหรอทองถนใด นอกจากภาคใตททาเครองจกสานโดยใชวสดนหรอเครองเขนทเปนรปแบบเฉพาะของทาง

ภาคเหนอทสามารถสะทอนใหเหนถงวสดพนถนทมการนามาใชไมไผทนามาจกสานหรอไมทนามากลงแลวใชรกหรอหางซงเปนยางไมทไดจากตนไมทขนอยทางภาคเหนอทวไปกเปนตวอยางทเหนไดชดเจนในประเดนของการมวสดเฉพาะถนจงทาใหเกดเอกลกษณของทองถน แตจะชดเจนมากหรอนอยกจะขนอยกบปจจยตางๆทเปนรายละเอยดปลกยอยออกไป ตามองคประกอบตางๆทเกยวของกบทองถนนนๆ 7.เปนงานทใชเวลาวางในการสรางสรรคเปนการสรางงานทไมไดคานงถง เวลาในการสรางโดยมกใชเวลาวางหลงจากการงานประจาคอการกสกรรมซงทาไดในบาง ชวงเวลาของฤดกาลโดยไมจาเปนตองเฝาดอยตลอดทงปในชวงเวลาวางชาวบานกจะหนมา ทางานอนเชนจกสานทอผาเครองปนดนเผาซงไมไดเปนอาชพหลกแตอยางใดผลผลต ทเกดขนนามาใชในครวเรอนแตหากวาเหลอจากการใชสอยจงนามาแลกเปลยนกบผลผลต อยางอน 8.เปนงานทสะทอนวถการดาเนนชวตเครองมอเครองใชพนบานทชาวบาน ทาขนจะเหนวาลกษณะการใชสอยเปนตวกาหนดรปแบบของเครองมอเครองใชนนการใชสอย จงเปนการบงชถงวถทางการดาเนนชวตและคานยมทสบทอดกนมายาวนาน จากทศนะของนกวชาการซงไดกลาวถงลกษณะสาคญของงานหตถกรรมพนบาน ไวสรปไดวางานหตถกรรมพนบานควรมลกษณะเดมอยหลายประการเชนทาดวยฝมอของคน ในทองถนใชวสด (วตถดบ) ทมอยภายในทองถน ใชเครองมอหรอวสดอปกรณในการผลตแบบเดม ใชกรรมวธในการผลตหรอกระบวนการในการผลตแบบเดม มความเปนเอกลกษณเฉพาะแตละทองถนและเนนประโยชนใชสอยเปนหลกเปนตน 2.3 ประเภทของงานหตถกรรมพนบาน งานหตถกรรมพนบานสามารถจาแนกไดหลายประเภทมความแตกตางกน ออกไปขนอยกบทรพยากรธรรมชาตในแตละทองถนและรปแบบการสบทอดงานหตถกรรม พนบานทแตกตางกนเหลานลวนสงผลใหงานหตถกรรมพนบานมลกษณะแตกตางกนออกไป ดวยจงไดมนกวชาการจาแนกงานหตถกรรมพนบานออกเปนประเภทตางๆพอจะประมวล ไดดงน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต(2534:26–27)ไดจาแนก ประเภทของงานหตถกรรมพนบานเปนประเภทตางๆสรปไดดงน 1.จาแนกตามลกษณะการใชเปนการจาแนกโดยถอประโยชนของ การใชสอยหตถกรรมเปนหลกซงจาแนกไดดงน 1.1หตถกรรมทใชเปนพาหนะทงทางบกและทางนาเชนเกวยน เรอลากเลอนเปนตน 1.2หตถกรรมทใชในการเกษตรเชนไถคราดแอกเปนตน 1.3หตถกรรมทใชสอยในครวเรอนเชนเครองทองเหลอง

เชยนหมากเครองถวยชามเปนตน 1.4หตถกรรมทใชในการพกผอนหยอนใจเชนเครองดนตรไดแก ปกลองทบเปนตน 1.5หตถกรรมทใชในพธทางศาสนาการศกษาเลาเรยนเชน ภาพพระบฎสมดขอยบษบกเปนตน 1.6หตถกรรมทเปนอตสาหกรรมในครวเรอนเชนเครองปนดนเผา ผาทอการทอเสอเปนตน 2.จาแนกตามวสดทนามาใชผลตเปนการจาแนกตามลกษณะวสดทนา มาใชทาเปนหตถกรรมเปนหลกซงจาแนกไดดงน 2.1เครองหนงเชนหตถกรรมททาดวยหนงววหนงควายหนงง เปนตน 2.2เครองปนดนเผาเชนเปนภาชนะตางๆททาดวยดนแลวนา ไปเผาอาจมการเคลอบเปนรปแบบตางๆ 2.3เครองไมเปนเครองใชไมสอยตาง ๆ ททาดวยไมทงทเปน เนอออนและไมเนอแขง 2.4เครองไมไผและหวายเปนหตถกรรมททาจากไมไผและหวาย สวนใหญเปนเครองจกสานแทบทงสน 2.5เครองรกเปนผลตภณฑทใชยางไมทไดจากตนรกมาทาทบหรอ เคลอบเพอรกษาเนอไมกระดาษผากระเบองโลหะเปนตน 2.6เครองหลอเปนการจาลองรปพรรณลวดลายหรอภาชนะตาง ๆ จากรปหนทสรางเปนแบบซงสวนมากจะทาดวยโลหะปนหรอทราย

2.7 เครองทอ–ยอมซงใชเสนใยธรรมชาตหรอใยประดษฐเชน เรยอนไนลอนใยแกวเปนตนผลผลตจากการทอ–ยอมเชนเสอผากระเปาตาง ๆ เปนตน

2.8 เครองโลหะเปนการใชโลหะเปนสวนประกอบสาคญใน การผลตซงมอยหลายวธเชนวธผลตแบบโลหะแผนโลหะรปพรรณเครองถมเปนตน ชนดโลหะทใชผลตเชนเหลกสงกะสดบกทองแดงอลมเนยมเปนตน นอกจากนนวบลยลสวรรณ(2532:181–185)ไดจาแนกประเภทของ งานหตถกรรมพนบานซงเปนสวนหนงของหตถกรรมออกเปนประเภทตาง ๆ สรปไดดงน 1. เครองปนดนเผาไดแกภาชนะเครองใชในชวตประจาวนทงทเปน ดนเผาธรรมดาและทเปนดนเผาเคลอบเชนโองกระถางจานถวยชามไหครกเปนตน 2. การทอผาและการเยบปกถกรอยไดแกการทอผาในทองถนตาง ๆ รวมถงการเยบปกถกรอยเพอการตกแตงดวยเชนการทอยกดอกการทอจกการประดบตกแตง

ดวยลกปดและกระจกเปนตน 3.การแกะสลกไดแกการแกะสลกเพอใชเปนเครองมอเครองใชดวย วสดตาง ๆ เชนการทาครกหนการแกะสลกไมสาหรบทาเครองเรอนการแกะสลกไมเปน รปเคารพการแกะสลกตวหนงตะลงการแกะสลกงาชางเปนตน

4. หตถกรรมโลหะไดแกงานหตถกรรมโลหะชนดตาง ๆ ตงแต การทาเครองประดบตกแตงเชนการปนหลอรปเคารพการทามดอรญญกการทาบาตรการทาเครองถมเปนตน 5.เครองจกสานไดแกงานหตถกรรมพนบานททาขนดวยวธการ จกสานและถกโดยใชวสดจากธรรมชาตชนดตาง ๆ เชนไมไผหวายกระจดใบลาเจยก ใบเตยยานลเภาเปนตน 6.การกอสรางไดแกงานสถาปตยกรรมพนบานทวไปตงแตการสราง อาคารบานเรอนเพงพกชวคราวตลอดจนอาคารทเกยวของกบศาสนาเชนเรอนเครองสบ เรอนเครองผกเรอเสาลอยเพงกระทอมหนาโบสถวหารสถปเจดยเปนตน 7.ภาพเขยนไดแกงานจตรกรรมผนงโบสถวหารการตกแตง เรอกอและ การตกแตงเกวยนเปนตน 8.การปนรปและลวดลายประดบไดแกงานประตมากรรมและการปน ลวดลายประดบอาคารตาง ๆ เชนการปนตกตาเดกเลนตกตาเสยกบาลการปนลวดลายประดบ โบสถวหารสถปเจดยตาง ๆ เปนตน 9.การทาเครองกระดาษไดแกการทากระดาษพนบานเชนการทา กระดาษสาการทากระดาษขอยการทากระดาษสาหรบใชตกแตงในงานเทศกาลตาง ๆ เปนตน 10.ประเภทเบดเตลดเปนงานหตถกรรมพนบานทไมอาจเขาเปน ประเภทใดไดแนนอนและไมใครมทาแพรหลายไมเปนทรจกมากนกเชนการจดดอกไม การแกะสลกผลไมการแทงหยวกการทาหนกระดาษเครองเขนการทาเครองดนตรเปนตน จากทรรศนะทนกวชาการไดกลาวไววางานหตถกรรมพนบานอาจจาแนก ประเภทตาง ๆ ไดหลายประเภททงนขนอยกบเกณฑในการจาแนกของแตละประเภทตามลกษณะการใชงานหรอตามวสดทนามาประดษฐการจาแนกประเภทของงานหตถกรรมยงไมมกฎเกณฑทตายตวทงนขนอยกบวสดทนามาใชประดษฐสาหรบในงานวจยนไดเลอกศกษาประเภทงานจกสานทใชวธการจกและสานดวยฝมอของชาวบานอยางสรางสรรคจนเปนชนงานทเรยกวาเครองจกสานสวนวสดทนามาใชสาหรบงานจกสานในงานวจยนไดแกไมไผซงเปนวสดทนาสนใจตอการศกษากลาวคอเปนทรพยากรธรรมชาตทมอยมากในทองถนเปนวสดทสามารถดดแปลงแกไขรปทรงและขนาดไดตามความตองการของประโยชนการใชสอยมวธการทาทไมซบซอนและไมยงยากอกทงผลผลตออกมาทเรยบงายแตงดงามดวยรปทรงและลวดลายทสาคญคอไมไผไดถกนามาใชในการผลตเครองจกสานมานานนบพนปและปจจบนกาลงประสบปญหามากมายซงจะมผลตอการสญเสยภมปญญาของบรรพบรษดงนนจงไดเลอกศกษางานจกสานจากไมไผเพอ

การอนรกษสบทอดและรวมพฒนาปรบใชใหเหมาะสมกบยคสมยของสงคมทเปลยนไปทงนเพอใหวฒนธรรมดานการจกสานไมหยดนงคอมพลวตอยตลอดเวลาอนจะสงผลทาใหงานจกสานดงกลาวไมสญหายไปจากสงคมและดารงอยไดอยางมคณคาและเอกลกษณทางศลปะของทองถนตลอดไป

3. คณคาของเครองจกสาน สารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ เลม 22 (2542: 94-95) กลาวถงเครองจกสาน ไวดงน เครองจกสานไทยในภาคตาง ๆ นนมมากมายหลายชนดและมเอกลกษณเฉพาะถนทแตกตางกนไปลกษณะเฉพาะถนของเครองจกสานเหลานนสะทอนใหเหนสภาพภมศาสตรของแตละทองถนสภาพการดารงชวตขนบประเพณความเชอตลอดจนถงการนบถอศาสนาของกลมชนทผลตเครองจกสานเครองจกสานจงเปนศลปหตถกรรมมคณคาในฐานะทเปนหลกฐานทางประวตศาสตรของชมชนทองถนตาง ๆ ไดดอยางหนงนอกจากนเครองจกสานยงเปนงานหตถกรรมทสะทอนใหเหนภมปญญาของชาวบานไดหลายอยางเชนสะทอนใหเหนความชาญฉลาดในการเลอกสรรวตถดบทจะนามาใชทาเครองจกสานซงชาวบานจะมความรเกยวกบคณสมบตของวตถดบแตละชนดเปนอยางดแลวนามาดดแปลงแปรรปเปนวสดทใชทาเครองจกสานดวยวธงาย ๆ แตสนองการใชสอยไดดเชนชาวภาคใตนาใบลาเจยกหรอใบปาหนนมาจกและสานเปนเสอและกระสอบโดยนาใบลาเจยกไปลนไฟใหใบนมกอนทจะจกเปนเสนหรอนาตนลาเจยกไปแชโคลนแลวรดใหแบนหรอการจกไมไผเปนตอกแบบตาง ๆ ใหเหมาะสมทจะใชสานเครองจกสานแตละชนดสงเหลานเปนภมปญญาพนบานทชาวบานเรยนรจากการสงเกตและการทดลองสบตอกนมาแตบรรพบรษจนทาใหเครองจกสานแตละชนดมรปแบบและประโยชนใชสอยทสมบรณลงตวคณคาอกประการหนงของเครองจกสานคอคณคาทางศลปะและความงามเครองจกสานหลายชนดมรปทรงโครงสรางและลวดลายทลงตวงดงามอยางยากทจะหาเครองมอเครองใชประเภทอนเทยบไดและเปนสงปลอดสารพษไมเปนมลภาวะจงมผนยมใชทวโลกดงนนเครองจกสานจงมคณคาเปนสนคา เครองจกสานเปนงานหตกรรมทหลอหลอมขนจากจตวญญาณและภมปญญาของบรรพบรษ คาวาเครองจกสาน แยกความหมายคาไดคอ จก หมายถงการนาวสดมาทาใหเปนเสน เปนแฉกหรอรว สวนคาวา สาน หมายถงการนาเอาวสดทเตรยมแลวมาสานประดษฐใหเปนรปรางและลวดลายตางๆ ขนตอนทสาคญอกขนตอนหนงคอ การถกซงเปนกระบวนการประกอบทาใหเครองจกสานสมบรณเสรมความแขงแรงของโครงสรางภายนอกวสดทนามาใชสานไดแกไมไผ หวาย กก ปาน กระจด ลาน ลาเจยก เตย และยานลเภา เปนตน

ประเภทเครองจกสาน

ความคดพนฐานในการสรางเครองจกสานเกดจากความตองการในการดาเนนชวตเปนหลกเครองจกสานยคแรกจงมรปแบบและวธการงายๆ ไมสลบซบซอนเครองจกสานในประเทศไทย เรมใชครงแรกในสมยกอนประวตศาสตรโดยพบหลกฐานเปนโครงสรางเครองจกรสานบนภาชนดนเผาทแหลงโบราณคด

บานเชยงจงหวดอดรธาน อายราว 3,000 ปและในสมยสโขทยไดมตานานเลาถงพระรวงแสดงปาฏหารใชกระออม (เครองจกสานไมไผชนดหนงใชตกน า)อกดวย

เครองจกสานโดยทวไปสามารถแบงไดดงนคอ

1. เครองมอในการเกษตรกรรม เชน ว (กาว) กระบง เปนตน 2. เครองมอในครวเรอน เชน กระชอนกรองกะท พอม (กะพอม) กระตบ เปนตน 3. เครองมอจบสตว เชน ลอบ ไซ ของ ชนาง สม เปนตน 4. เครองมอในพธกรรม เชน ขนกระหยอง ตาเหลว เปนตน 5. เครองมอเบดเตรด เชน กระดง เปนตน

การทาเครองจกสานยคแรก ๆมนษยจะนาวตถดบจากธรรมชาตเทาทจะหาไดใกลตวมาทาใหเกดประโยชน เชนการนาใบไม กงไม ตนไมประเภทเถานามาสานมาขดเปนรปทรงงายๆเพอใชเปนภาชนะหรอมาสานขดกนเปนแผนเพอใชสาหรบปรองนง รองนอนกอนทจะพฒนามาเปนเครองจกสานทมความประณตในยคตอๆ มาเครองจกสานเปนงานศลปหตถกรรมทมนษยคดวธการตางๆขนเพอใชสรางเครองมอเครองใชในชวตประจาวนดวยวธการสอดขดและสานกนของวสดทเปนเสนเปนรวโดยสรางรปทรงของสงทประดษฐขนนนตามความประสงคในการใชสอยตามสภาพภมศาสตรประสานกบขนบธรรมเนยมประเพณความเชอศาสนาและวสดในทองถนนนๆ

ภาพประกอบท 2 ภาพเครองจกสาน

การเรยกเครองจกสานวา “จกสาน” นนเปนคาทเรยกขนตามวธการททาใหเกดเครองจกสาน เพราะเครองจกสานตางๆจะสาเรจเปนรปรางทสมบรณไดนนตองผานกระบวนการ ดงน

1. การจก คอการนาวสดมาทาใหเปนเสน เปนแฉกหรอเปนรวเพอความสะดวกในการสานลกษณะของการจกโดยทวไปนนขนอยกบลกษณะของวสดแตละชนดซงจะมวธการเฉพาะทแตกตางกนไปหรอบางครงการจกไมไผหรอหวายมกจะเรยกวา “ตอก” ซงการจกถอไดวาเปนขนตอนของการเตรยมวสดในการทาเครองจกสานขนแรก

2. การสานเปนกระบวนการทางความคดสรางสรรคของมนษยทนาวสดธรรมชาตมาทาประโยชนโดยใชความคดและฝมอมนษยเปนหลกการสานลวดลายจะสานลายใดนนขนอยกบความเหมาะสมในการใชสอย ซงมดวยกน 3 วธคอ

o การสานดวยวธสอดขด o การสานดวยวธการสอดขดดวยเสนทแยง o การสานดวยวธขดเปนวง

3. การถก เปนกระบวนการประกอบทชวยใหการทาครองจกสานสมบรณการถกเครองจกสาน เชน การถกขอบของภาชนะจกสานไมไผ การถกหภาชนะ เปนตนการถกสวนมากจะเปนการเสรมความแขงแรงของโครงสรางภายนอก เชน ขอบ ขา ปาก กนของเครองจกสาน และเปนการเพมความสวยงามไปดวย

มลเหตททาใหเกดเครองจกสานทสาคญ 3 ประการดงน

1. มลเหตจากความจาเปนในการดารงชวตการดารงชวตในชนบทจาเปนอยางยงทจะตองอาศยเครองมอเครองใชพนบานทสามารถผลตไดเองมาชวยใหเกดความสะดวกสบาย โดยเฉพาะผมอาชพเกษตรกรรมซงสามารถจาแนกออกเปนประเภทตางๆ ตามหนาทใชสอยดงน

o เครองจกสานทใชในการบรโภค ไดแก ซาหวด กระตบ แอบขาวหวดนงขาวเหนยว กองขาว กระชอน กระดง ฯลฯ

o เครองจกสานทใชเปนภาชนะ ไดแก กระบง กระจาด ซากระทาย กระบาย กะโลกระดง ชะลอม ฯลฯ

o เครองจกสานทใชเปนเครองตวง ไดแก กระออม กระช กระบง สด ฯลฯ o เครองจกสานทใชเปนเครองเรอนและเครองปลาด ไดแก เสอตาง ๆ o เครองจกสานทใชปองกนแดดฝน ไดแก หมวก กบ งอบ ฯลฯ o เครองจกสานทใชในการดกจบสตว ไดแก ลอบ ไซ อจ ชะนาง จน ฯลฯ o เครองจกสานทใชเกยวกบความเชอ ประเพณและศาสนา ไดแก กองขาวขวญซาสาหรบใส

พาน สลาก ฯลฯ

2. มลเหตทเกดจากสงแวดลอมทางธรรมชาตตามสภาพภมศาสตรเพราะชาวไทยสวนใหญมอาชพทางเกษตรกรรมจงจาเปนตองทามาหากนกนตามสภาพสงแวดลอมและสภาพภมศาสตรของทองถนนนๆดงนนการทาเครองจกสานทเหนไดชด คอเครองมอเครองใชในการจบปลาและสตวน าจด ไดแก ลอบ ไซ ชะนางโดยทาดวยไมไผและหวาย ซงรปแบบและโครงสรางจะสรางขนใหเหมาะสมกบการใชสอยและคร ใชสาหรบตขาวของทางภาคเหนอ เปนตน

3. มลเหตทเกดจากความเชอ ขบธรรมเนยมประเพณ และศาสนาเครองจกสานจานวนไมนอยเกดขนจากผลของความเชอของทองถนซงจะเหนไดจากการสานเสอปาหนนเพอใชในการแตงงานของภาคใตเปนตนนอกจากขอมลอนสาคญทง 3 ประการแลว ปจจบนพบวาในหลายทองถนเครองจกสานไดกลายมาเปนอาชพรองจากการทาไร ทานาเพอจาหนายเปนรายไดพเศษในชวงตอไป

วสดทใชทาเครองจกสาน

1. ไมไผ เปนไมทใชทาเครองจกสานมากมายหลายชนด มลกษณะเปนไมปลองเปนขอ มหนาม และแขนงมาก เมอแกจะมสเหลองโดยจะนาสวนลาตนมาใชจกเปนตอกสาหรบสานเปนภาชนะตางๆ

2. กก เปนพนธไมชนดหนงทชอบขนในทชนและมขนทวไป เชน ในนารมหนอง บง และทนาทวมแฉะ ลาตนกลมหรอสามเหลยม มทงชนดลาตนใหญยาวและลาตนเลกและสน สวนมากนามาทอเสอมากกวานามาสานโดยตรง

3. แหยง มลกษณะคลายไมไผแตออนนมกวา ไมมขอ แขงกวาหวายใชไดทนกวากกชอบขนตามทแฉะ มผวเหลองสวย ใชสานเสอ ทาฝาบาน เปนตน

4. หวาย จะขนในปาเปนกอๆ สวนมากจะใชประกอบเครองจกสานอนๆแตกมการนาหวายมาทาเครองจกสานโดยตรงหลายอยาง เชน ตะกราหว ถาดผลไมเปนตน

5. ใบตาลและใบลาน ลาตนสงคลายมะพราว ใบเปนแผงใหญคลายพดจะนามาทาเครองจกสานโดยจกในออกเปนเสนคลายเสนตอก แตตองใชใบออนสวนใหญจะใชสานหมวกและงอบ

6. กานมะพราว ใชกานกลางใบของมะพราว เหลาใบออกใหเหลอแตกานแลวนามาสานเชนเดยวกบตอก สวนมากสานเปนตะกรา กระจาดผลไมเลกๆ

7. ยานลเภา มลกษณะเปนเถาวลยชนดหนง มขนาดเทาหลอดกาแฟ ขนตามภเขาเทอกเขา และปาละเมาะ ในการใชตองนาลาตนมาลอกเอาแตเปลอกแลวจกเปนเสนๆยานลเภาสวนใหญจะนามาสานเปนลาย เชยนหมาก พาน เปนตน

8. กระจด เปนพนธไมตระกลเดยวกบกก ชอบขนในทชนแฉะลกษณะลาตนเปนตนกลมๆ ขนาดนวกอยกอนนามาสานจะตองนาลาตนมาผงแดดแลวทบใหแบนคลายเสนตอกกอน แลวจงสาน

9. เตยทะเล เปนตนไมจาพวกหนงใบยาวคลายใบสบปะรดหรอใบลาเจยก ขนตามชายทะเลใบมหนาม กอนนามาสานตองจกเอาหนามรมใบออกแลวยางไฟ แชนาแลวจงจกเปนเสนตอก

10. ลาเจยก หรอปาหนน เปนตนไมจาพวกเดยวกบเตย

11. คลา เปนตนไมชนดหนงคลายตนขา หรอกก มผวเหนยวใชสานภาชนะเชนเดยวกบหวายและไมไผ

ภาพประกอบท 3 ภาพเครองจกสานตางๆ

เครองจกสานในภมภาคตางๆของประเทศไทย

ลกษณะของเครองจกสานแตละประเภทนนมกจะทาขนเพอประโยชนใชสอยของประชาชนแตละทองถนเปนสาคญฉะนนจงมความตองการดานประโยชนใชสอย รปราง ลวดลายและวสดทแตกตางกนออกไปซงทาใหเครองจกสานพนบานของแตละทองถนมเอกลกษณเฉพาะตว

ภาคเหนอ

เครองจกสานภาคเหนอจะมเอกลกษณทเกยวของกบศลปวฒนธรรมและศาสนาเชนวฒนธรรมการบรโภคขาวเหนยวเครองมอเครองใชทเกยวกบการบรโภคขาวเหนยวมหลายรปแบบ เชน

แอบขาว (แอบขาว) ภาชนะทรงกระบอกสาหรบใสขาวเหนยว กระทาย ภาชนะใสพชผล มเชอกผกรอยกบภาชะ และโยงมาคาดทหนาผากเปนตน

ภาคอสาน

คนในภาคอสานมวฒนธรรมในการบรโภคขาวเหนยวเชนเดยวกบคนในภาคเหนอแตเครองจกสานของชาวอสานจะมลกษณเฉพาะ เชน

กระตบขาว เปนภาชนะสานดวยไมไผ ทรงกระบอกสงคลานกระปอง ตวและฝามขนาดเกอบเทากน มเชอกหอยสาหรบสะพาย

กองขาว ภาชนะสานดวยไมไผ มขาหรอฐานไมเปนรปกากบาทไขวตวกองขาวสานดวยไมไผซอนกน 2 ชน คลายรปดอกบวแตมขอบสงขนไปเหมอนโถโดยมสวนฝาเหมอนฝาชครอบอกชนหนงสาหรบใสขาวเหนยวนง

กระออม ภาชนะสานดวยไมไผ ใชตกน าหรอหว หรอหาบคอน

ภาคกลาง

ในบรเวณภาคกลางถอเปนแหลงผลตเครองจกสานของประเทศมพฒนาการและมรปแบบทหลากหลาย เชน

ตระกรา ภาชนะสานดวยไมไผและหวาย ใชสาหรบใสขาวของตางๆถอเปนเครองจกสานทมความงดงามทสดในกลมเครองจกสานของภาคกลาง

งอบ เครองจกสานสวมศรษะขณะออกทางานกลางทงตามทองไร ทองนาประกอบดวยวสดหลายประเภท เชน ไมไผ ใบลาน หรอใบตาล

กระจาด ภาชนะกลม เตย สานดวยไมไผ มขอบและมหสาหรบใชหาบเปนคๆใสผกหรอผลไม

ภาคใต

ภาคใตมรปแบบเครองจกสานตางไปจากภมภาคอนๆในดานรปแบบ ลวดลาย และวสดทใชทงนขนอยกบสภาพแวดลอมและวตถดบในทองถน

สมก ภาชนะสานดวยใบลาน หรอใบตาล ใชสาหรบใสสงของขนาดเลก สอบหมาก ภาชนะสานดวยกระจด ใชสาหรบใสหมาก เสอกระจด เสอทาจากตนกระจดใชสาหรบปนอนหรอใชรองนงทวดหรอสเหรา เครองจกสานยานลเภา เปนเครองจกสานพนบานโบราณใชยานลเภามาจกสานโดยลอกเอาเฉพาะ

เปลอกมาทาเทานนสามารถทาเครองใชไดหลายอยาง เชน กระเปาถอสตร กบหมาก เปนตน

คณคาของเครองจกสานจะเหนวาเครองจกสานไทยในภาคตางๆนนมมากมายหลายชนดและมเอกลกษณเฉพาะถนทแตกตางกนไปลกษณะเฉพาะถนของเครองจกสานเหลานนสะทอนใหเหนสภาพภมศาสตรของแตละทองถน สภาพการดารงชวต ขนบประเพณความเชอตลอดจนถงการนบถอศาสนาของกลมชนทผลตเครองจกสานเครองจกสานจงเปนศลปหตถกรรมมคณคาในฐานะทเปนหลกฐานทางประวตศาสตรของชมชนทองถนตางๆไดดอยางหนง

ภาพประกอบท 4 ภาพเครองจกสาน

นอกจากนเครองจกสานยงเปนงานศลปหตถกรรมทสะทอนใหเหนภมปญญาของชาวบานไดหลายอยางเชนสะทอนใหเหนความชาญฉลาดในการเลอกสรรวตถดบทจะนามาใชทาเครองจกสานซงชาวบานจะมความรเกยวกบคณสมบตของวตถดบแตละชนดเปนอยางดแลวนามาดดแปลงแปรรปเปนวสดทใชทาเครองจกสานดวยวธงายๆแตสนองการใชสอยไดดเชนชาวภาคใตนาใบลาเจยกหรอใบปาหนนมาจกและสานเปนเสอและกระสอบโดยนาใบลาเจยกไปลนไฟใหใบนมกอนทจะจกเปนเสนหรอนาตนลาเจยกไปแชโคลนแลวรดใหแบน หรอการจกไมไผเปนตอกแบบตางๆใหเหมาะสมทจะใชสานเครองจกสานแตละชนดสงเหลานเปนภมปญญาพนบานทชาวบานเรยนรจากการสงเกตและการทดลองสบตอกนมาแตบรรพบรษจนทาใหเครองจกสานแตละชนดมรปแบบและประโยชนใชสอยทสมบรณลงตว

คณคาอกประการหนงของเครองจกสานคอคณคาทางศลปะและความงามเครองจกสานหลายชนดมรปทรง โครงสรางและลวดลายทลงตวงดงามอยางยากทจะหาเครองมอเครองใชประเภทอนเทยบได เชนกองขาวของภาคเหนอและภาคอสานซงเปนตวอยางของเครองจกสานทไดรบการออกแบบอยางแยบยลสนองการใชสอยไดเปนอยางดตงแตการสานตวกองขาวสองชนเพอใหเกบความรอนไดดโดยไอรอนจากขาวเหนยวนงจะระเหยออกไปไดตามรระหวางเสนตอกอยางชาๆไมกลายเปนหยดนาทจะทาใหขาวเหนยวแฉะและบดเสยไดงายกองขาวจงเปนภาชนะสาหรบใสขาวเหนยวนงไดดทสดซงเปนผลจากการออกแบบทแยบยลของชางพนบานทไดทดลอง ปรบปรงสบทอดกนเรอยมาเปนเวลานานนอกจากนรปทรงของกองขาวแตละทองถนยงมความงดงามแตกตางกนไปตามความนยมของแตละถนดวย

คณคาทสาคญอกประการหนงของเครองจกสานไทย คอคณคาในการแสดงออกทางอารมณและจตใจของชางพนบานเครองจกสานหลายชนดของไทยสานอยางละเอยดประณตซงแสดงใหเหนอารมณทละเอยดออนของผสานไดเปนอยางดและความละเอยดประณตนน เรมตงแตการแปรรปวตถดบ เชน การจกตอกและเหลาหวายใหเปนเสนเลกๆเพอใชสานและถกสวนทตองการความละเอยดประณตของเครองจกสานจนถงการสานเปนลวดลายซบซอนอยางลายดอกพกลหรอลายสานของเครองจกสานยานลเภาเปนตน

ภาพประกอบท 5 ภาพเครองจกสาน

เครองจกสานไทยเปนงานศลปหตถกรรมทมคณคายงอยางหนงของไทย ททาสบทอดกนมาแตโบราณแมทกวนนจะมเครองมอเครองใชททาจากโรงงานอตสาหกรรมมากขนกตามแตกยงมเครองมอเครองใชหลายชนดทไมสามารถผลตดวยวตถดบอนๆทผลตดวยเครองจกรตามระบบอตสาหกรรมมาใชแทนเครองจกสานไดเชนเครองจกสานประเภทกองขาวทกลาวแลวไมมภาชนะอนใดใสขาวเหนยวนงไดดเทากองขาวและกระตบทสานดวยไมไผไมมเครองจบปลาททาดวยวตถดบอยางอนมาแทนท ลอบ ไซ สมทสานดวยไมไผได สงเหลานแสดงใหเหนคณลกษณะพเศษของเครองจกสานทมคณคาในตวเองยากทจะใชงานหตถกรรมและอตสาหกรรมอยางอนทดแทนไดดวยเหตนจงทาใหเครองจกสานมอายยนยาวสบตอกนมานานนบพนปแมในปจจบนการทาเครองจกสานจะลดจานวนลงไปบางตามสภาพสงคมวฒนธรรมทเปลยนจากสงคมเกษตรกรรมมาเปนสงคมเกษตรอตสาหกรรมและกาวตอไปเปนสงคมอตสาหกรรม ทการผลตสงตางๆดวยมอจะตองลดลงเปลยนมาเปนการผลตดวยเครองจกรกลกตามแตเครองจกสานยงเปนเครองมอเครองใชทยงไมสามารถผลตไดดวยเครองจกรกลเพราะการทาเครองจกสานตองใชความชานาญและความสามารถเฉพาะตวของชางพนบานแตละถนสงเหลานเปนคณคาพเศษของเครองจกสานทตางไปจากผลตภณฑอนทผลตดวยเครองจกรเครองจกสานจงเปนงานศลปหตถกรรมทมคณคายงอยางหนงของไทยทควรอนรกษไวสบไป

2.องคความรเกยวกบเครอซด 2.1 องคความรเกยวกบเครอซด

ภาพประกอบท 6 ภาพตนเครอซด

เครอซดเปนเครอไมพนบานทชมชนรจกดและไดนามาใชงานในวถชวตของชมชนในรปแบบของเครองมอตางๆจนเกดเปนภมปญญาของชมชน เชนเครองดกสตวเปนตน เครอซดเปนไมทเกดงาย ชอวทยาศาสตรParamerialaevigata (Juss.) Moldenke, วงศ APOCYNACEAEลกษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมเถา ลาตนเลอยพนไมอน มน ายางขาว กงออนเรยวเลก สน าตาลเขม ยอดออนและกานชอดอกมขนสนๆ สน าตาลแตจะรวงไปในเวลาตอมา ใบเดยวเรยงตรงขามหรอเปนวงรอบ 3 ใบ รปร รปขอบขนาน จนถงรปใบหอก กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 4.5-15 ซม. สวนกวางทสดของใบอยประมาณกงกลางใบ แลวเรยวสอบเขาหาโคนใบและปลายใบ ปลายเรยวแหลม โคนสอบ แผนใบดานบนสเขมกวาดานลาง เสนแขนงใบขางละ 5-7 เสน กานใบสน ชอดอกแบบชอแยกแขนง ออกตามงามใบและปลายกง ยาว 3-10 ซม. ดอกเลกสขาว กลนหอมแรง กานดอกยาว 2-4 มม. กลบเลยง 5 กลบ เลกมาก โคนกลบตดกนเลกนอย กลบดอก 5 กลบ ยาวประมาณ 5 มม. ขอบกลบซอนเหลอมกนเปนเกลยว โคนกลบตดกนเปนรปกรวย เกสรเพศผม 5 อน รงไขมขน ฝกยาว กวาง 0.5-1 ซม. ยาว 15-35 ซม. หยกคอดระหวางเมลด เมอแกแตกออกจากกนดานเดยว เมลดรปคลายเรอ ยาว 1-1.2 ซม. โคนมปยขนยาวคลายเสนไหม ชวยในการลอยลม สภาพนเวศนทเกดใน ปาเบญจพรรณถนกาเนดทพบมการกระจายพนธ ใน ไทย อนเดย พมา กมพชา ลาว เวยดนาม ภมภาคมาเลเซยการกระจายพนธในประเทศไทย พบทภาคอสานโดยทวไปในปาโคกหนลาดหนองคนาดน ปาชมนดงใหญ ปาโคกดงเคง นอกจากนยงพบท เชยงใหม, เชยงราย, ลาพน, นาน, ลาปาง, ตาก, สโขทย, พษณโลก, นครสวรรค, เพชรบรณ, เลย, ขอนแกน, นครราชสมา, บรรมย, ศรสะเกษ, อทยธาน, กาญจนบร, ประจวบครขนธ, สระบร, นครนายก, กรงเทพมหานคร, ปราจนบร, ชลบร, จนทบร, ตราด, ระนอง, สราษฎรธาน, พงงา, ตรง, สตล, ยะลาเวลาออกดอกอยในชวงเดอนสงหาคมถงเมษายนเวลาออกผลแกระหวางเดอนมกราคมถงเมษายน

2.2 องคความรเกยวกบการออกแบบผลตภณฑ

การออกแบบผลตภณฑ การออกแบบผลตภณฑเรมตนในยคของการปฏวตอตสาหกรรม ในตนศตวรรษท 19 นกออกแบบผลตภณฑเรมมบทบาทในวงการอตสาหกรรม แตแฝงอยในรปของวศวกร (Engineer) และจตรกร (Artist) ระยะนนโรงงานอตสาหกรรมไมมเวลาคานงถงความสวยงามความสะดวกสบายในการใชสอยผลตภณฑ ไมคานงถงความสมดลของรปราง (Form) ความเขาใจกนของส (Harmony of Color) ทงนอาจเปนเพราะวทยาการทางดานอตสาหกรรม (Technology) ยงอยในระยะเรมแรก โรงงานอตสาหกรรมคดเพยงแตจะปรบปรงประโยชนใชสอยและการใชของผลตภณฑเทานน ในระยะนนความตองการของผซอ (Demand) ยงมไมมาก ผลตภณฑมปรมาณนอยและการแขงขนในตลาด (Competition) ยงไมกวางขวางผลตภณฑอตสาหกรรมในสมยแรกเรมนนจงมรปรางไมคอยนาด ในชวงป ค.ศ. 1920-1930 อตสาหกรรมตางๆ ไดเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางรวดเรว ประชาชนมรายไดมากขน ทาใหสนคาในตลาดมการแขงขนกนมากขน ในชวงระยะเวลาดงกลาวนเอง นกออกแบบไดกาวเขาไปสวงการอตสาหกรรมอยางเตมภาคภมตงแตนนเปนตนมา ในประเทศไทยวชาการทางดานการออกแบบไดบรรจเขาสอนในมหาวทยาลย รวมทงมหนวยงานทางราชการทใหบรการดานการปรกษาแนะนาการออกแบบ ปรบปรงผลตภณฑอตสาหกรรมแกโรงงานตางๆ ความหมายของการออกแบบผลตภณฑ มผใหความหมายของการออกแบบผลตภณฑ ดงน สาคร คนธโชต (2528 : 6) ไดใหความหมายการออกแบบวาหมายถงกระบวนการทสนองความตองการในสงใหมๆ ของมนษยซงสวนใหญเพอใหมชวตอยรอด และมความสะดวกสบายมากขน สวนPage (อางในนวลนอย บญวงษ, 2539 : 2) ใหความหมายวาเปน การกาวอยางใชความคด จนตนาการจากความจรงในปจจบนไปยงความเปนไปไดในอนาคต และSparke (อางใน นวลนอย บญวงษ 2539 : 2) เหนวาการออกแบบเปนแนวคดทมความซบซอน โดยเปนทงกระบวนการ และผลลพธของกระบวนการนนๆ ในลกษณะทเปนรปราง รปแบบและความหมายของสงของทถกออกแบบขนมา สาหรบนวลนอย บญวงษ (2539 : 2) ไดสรปความหมายของการออกแบบเปน 3 ประเดนคอ (1) งานออกแบบหมายถงเฉพาะสงทมนษยสรางขนเทานน (2) การออกแบบเปนความพยายามสรางใหเกดความเปลยนแปลงโดยการจดระเบยบดวยความมงหมายทจะแกปญหา และเพอสนองประโยชนทงของตนเอง และสงคม (3) คณสมบตของนกออกแบบควรเปนผมความร ความชานาญ ตลอดจนประสบการณและทสาคญคอเปนผมความคดและจนตนาการ จากความหมายของการออกแบบดงกลาว สรปไดวาการออกแบบผลตภณฑหมายถง แนวความคดอยางมเหตผล และแสดงออกมาในรปของแบบราง และพฒนาเปนตนแบบเพอนาไปสการผลตผลตภณฑนน หลกการออกแบบผลตภณฑ ในอดตเปนยคของผผลต ผผลตจะเปนผกาหนดผลตภณฑออกมาจาหนายในทองตลาดนนจะผลตออกมาในรปแบบอยางไร ประโยชนใชสอยมากนอยเพยงใดกตาม กสามารถทจะทาได และขายได

เพราะการแขงขนในทองตลาดมนอย แตในปจจบนตลาดเปนของผซอทมโอกาสจะเลอกซอ และเลอกใชผลตภณฑทตนตองการได ดงนนจะเหนไดวาการทจะขายสนคาใหไดนนผผลตตองเพมการออกแบบเขาไปในผลตภณฑ และคานงถงความตองการของผใชผลตภณฑเปนหลกจงจะทาใหสนคาของตนสามารถแขงขนในทองตลาดได ปญหาสาคญยงของการออกแบบและการพฒนาผลตภณฑ คอการกาหนดความสมดลระหวางการใหผบรโภคไดรบสงของทสนองตามความตองการของเขาทกประการ หรอการเสนอผลตภณฑทผบรโภคควรจะใช แตอยางไรกตามในปจจบนการออกแบบและการพฒนาผลตภณฑนนหากมคแขงขนในตลาด จาเปนตองยดถอความตองการของผบรโภคเปนหลก (สาคร คนธโชต, 2528 : 5) การออกแบบเปนการทาใหเกดรปทรงใหมขนทมความสมพนธกบความงามทางดานศลปะการออกแบบผลตภณฑตองคานงถงหลกการตอไปน 1. หนาทใชสอย (Function) ตองออกแบบผลตภณฑ ใหมหนาทใชสอยถกตองตามเปาหมายทตงไวสนองความตองการของผอปโภคและบรโภค 2. ความปลอดภย (Safety) การออกแบบตองคานงถงความปลอดภยของผบรโภค โดยเมอใชผลตภณฑไปแลวจะไมเกดอนตรายแกผใช 3. ความแขงแรง (Construction) การออกแบบควรเลอกใชโครงสรางใหเหมาะสม ใหมความแขงแรงทนทาน ทงนตองคานงถงความประหยดประกอบดวย 4. ความสะดวกสบายในการใช (Egonomics) การออกแบบตองคานงถงสดสวนทเหมาะสมกบการใชงาน ขนาด และขดจากดของผอปโภค บรโภค เชนเกาอตองมขนาดสดสวนทเหมาะสมกบการใชงานนงแลวสบายนมนวล (Ergonomics) เปนความรใหมทมความสาคญกบการออกแบบเปนอยางมากในการออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม โดยมจดมงหมายใหผบรโภคมความรสกสะดวกสบายในการใชผลตภณฑนนๆ 5. ความสวยงามนาใช (Aesthetics or Scale Appeal) การออกแบบตองใหผลตภณฑทมรปราง ขนาด สสนสวยงามนาใชชวนใหซอนอกจากนแลวการออกแบบยงจะเปนการชวยยกระดบเกยวกบรสนยมในดานรปราง ขนาด สสนใหกบผลตภณฑใหยงดขน 6. ราคา (Cost)

นกออกแบบทดตองรจกเลอกกาหนดการใชวสดใหถกตอง รวมทงกรรมวธการผลตทเหมาะสมกบผลตภณฑนนๆ เพอทจะผลตไดงายและสะดวก ซงจะสงผลไปยงราคาของผลตภณฑ 7. การซอมแซมงาย (Easy of Maintenance) การออกแบบตองสามารถแกไข และซอมแซมไดงายไมยงยากเมอมการชารดเสยหายเกดขน 8. วสด (Materials) นกออกแบบควรเลอกใชวสดใหเหมาะสมกบงานโดยคานงถงวาผลตภณฑนนถกนาไปใชทใด นอกจากนนยงตองคานงถงปรมาณของวสดวามมากนอยเพยงใด หาซอไดยากงายหรอไม คณสมบตดานตางๆ ของวสดทนามาผลตผลตภณฑนนเหมาะสมหรอไม ราคาของวสดเหมาะสมกบชนดหรอประเภทของผลตภณฑหรอไม 9. กรรมวธการผลต (Production) เมอทาการออกแบบผลตภณฑแลว สามารถผลตไดสะดวกรวดเรวประหยดวสดคาแรง และคาใชจายอนๆ เครองจกรและอปกรณทมอยสามารถใชทาการผลตไดหรอไม 10. การขนสง (Transportation) นกออกแบบตองคานงถงการประหยดคาขนสงการขนสงสะดวกหรอไม ตองทาการบรรจหบหออยางไร ผลตภณฑนนๆ จงไมเกดการชารด นอกจากนนนกออกแบบควรทจะทาความเขาใจกบประเภทของผลตภณฑ วามขอบเขตการใชงานกวางขวางเพยงใด ผลตภณฑจะถกนาไปใชในทใดบาง ใครเปนผใช จะชวยใหการออกแบบดาเนนตามเปาหมายทวางไวในการทจะบรรลเปาหมายทง 10 ประการ ของการออกแบบทกลาวมาแลวนน ยอมหมายถงการแบงขนตอนในการออกแบบอยางเปนระบบ โดยทวไปกระบวนการออกแบบแบงออกเปน 3 วธ ดงน (นวลนอย บญวงษ, 2539 : 134-139) วธท 1 แบงการทางานออกเปน 3 ขนตอนหลก 1. การวเคราะห (Annalysis) เปนการนาขอมลทมผลตอการออกแบบ มาจดการแยกแยะหาความเกยวของสมพนธระหวางกนเพอสรปใหออกมาเปนกลมลกษณะทงานออกแบบนนๆ ควรจะเปนหรอควรทาหนาทตามการใชงาน 2. การสงเคราะห (Synthesis) เปนการนาผลการวเคราะหดวยเทคนควธการตางๆ เพอใหไดวธการแกปญหาทมความหลากหลาย มปรมาณมาก และมคณภาพสอดคลองกบลกษณะทควรจะเปนตามความตองการใชงาน 3. การประเมนผล (Evaluation)

การนาวธการแกปญหาทสงเคราะหไดมาเปรยบเทยบ ตามหลกเกณฑและเลอกวธการทมความเปนไปไดสงสดสาหรบนาไปพฒนาเพอการผลตและจาหนายตอไป ทง 3 ขนตอนหลกน ยงมขนตอนยอยๆ ทกาหนดใหปฏบตไปตามลาดบเพอใหบงเกดผลสาเรจในแตละขนตอนหลก เมอปฏบตตามโดยการเรยงจากการวเคราะห การสงเคราะหและการประเมนผลแลว ถาผลงานการออกแบบทประเมนไดสามารถแกปญหาไดอยางเหมาะสม และเปนทพอใจระหวางทกฝาย กนบวาเสรจสนกระบวนการออกแบบ แตถาประเมนแลวไมถกตองตามความตองการของผเกยวของกตองยอนกลบไปตรวจสอบในขนตอนการวเคราะห และการสงเคราะหเพอหาขอผดพลาด และทาการแกไขใหม โดยเรยงลาดบขนตอน อกครงหนง วธท 2 แบงการทางานออกเปน 7 ขนตอน 1. เตรยมรบสภาพ (Accept Situation) เมอไดรบปญหาดานการออกแบบ นกออกแบบตองทาความเขาใจเนอหาและธรรมชาตเฉพาะของงานนน อยางถองแท พรอมกบทาการสารวจความพรอมของตนเองทจะทางานในดานตาง เชน ความรความชานาญ ขอมลทม ความถนด และความสนใจในงานลกษณะนน ประกอบการตดสนใจในการเรมรบงาน 2. การวเคราะห (Analysis) การคนควาขอมลเกยวของเพอคนหาความจรง ตลอดจนขอคดเหนจากผรตางๆ เกยวกบปญหาโดยการนาปญหามาแยกชนสวนและหาความสมพนธระหวางกนชวยใหมองเหนขอเทจจรงใหม ในปญหานนๆ 3. การกาหนดขอบเขต (Define) เมอไดศกษาขอมลอยางละเอยดแลว จะพบวามเรองราวเกยวของอยางตอเนองและกวางขวางกบปญหานนอกมากมาย ซงไมสามารถจดการไดหมด ดงนนนกออกแบบจงตองกาหนดเปาหมายหลกของการทางาน โดยการวางขอบเขตและจดมงหมายทตองการใหบรรลอยางเหมาะสมตามความจากดตางๆ ทมอย 4. คดคนออกแบบ (Ideate) เปนการใชความคดสรางสรรค เพอสรางทางเลอก หรอวธการแกปญหาจานวนมากซงสามารถบรรลเปาหมายหลก 5. คดเลอก (Select) การพจารณาวธการแกปญหาตางๆ นามาเปรยบเทยบเพอคดเลอกวธการทดทสด งายทสด และไดผลการใชงานสงสด 6. พฒนาแบบ (Implement)

การนาเอาแบบทเลอกแลววามความเหมาะสมมากทสด มาปรบปรงแกไขตอจนถงรายละเอยด เพอพฒนาใหแนวทางเลอกนนมความสมบรณเกดผลลพธสงสด 7. ประเมนผล (Evaluate) การนาเอาผลงานการออกแบบทผานการพฒนาแลว มาทบทวนผลทเกดขน วจารณอยางตรงไปตรงมา และอยางมหลกเกณฑ เพอใหรวาผลงานนนมขอด และขอบกพรองทงทานดานคณภาพและปรมาณอยางไร วธท 3 แบงการทางานออกเปน 8 ขนตอน 1. การกาหนดขอบเขตของปญหา (Identification of the Problem) เปนการนาปญหาการออกแบบพจารณา ใหเขาใจถงเงอนไขตางๆ ทเกยวของ และทาการกาหนดขอบเขตการทางานเพอแกปญหาอยางเหมาะสมไมกวางหรอแคบจนเกนไป 2. การคนควาหาขอมล (Information) เปนการศกษาคนควา และรวบรวมขอมลทเกยวของกบการออกแบบนามาจดจาหนายอยางเปนระบบตามหวขอทมความสมพนธกบปญหา ขอมลมคณคาชวยใหเกดความรความเขาใจและชวยเสนอแนะวธการตางๆ สาหรบการแกปญหา 3. การวเคราะห (Analysis) เปนการนาขอมลทจาแนกแลวมาแยกแยะเปรยบเทยบ และจดใหเกดความสมพนธ ผลจากการวเคราะหจะชวยเสนอแนะตงแตทางเลอกจนถงเกณฑสาหรบการพจารณาทางเลอกตางๆ ในการแกปญหา 4. การสรางแนวความคดหลก (Conceptual Design) การใชเทคนคตางๆ เพอสรางสรรคแนวความคดหลกในการออกแบบแนวความคดหลกควรมลกษณะสามารถแกปญหาสาคญไดอยางตรงประเดนและมความกวางครอบคลมการแกปญหายอย มความแปลกใหมไมซ ากบแนวทางเดมทเคยมมากอน แนวความคดในการออกแบบไมไดมอยเพยงครงเดยวโดยเฉพาะสาหรบปญหาทซบซอนในระยะแรกเปนการสรางแนวความคดโดยรวม และเมอทาการออกแบบกจะมการสรางแนวความคดเสรมตามไปแตละขนตอนหรอทก ระดบของการแกปญหา เพอใหการออกแบบลกลงไปทกขนตอนสามารทาไดอยางสรางสรรคมากขน 5. การออกแบบราง (Preliminary Design) การนาแนวความคดหลกมาตความ และประยกตจากสงทเปนนามธรรมใหกลายเปนรปธรรม มตวตนมองเหนและจบตองได ดวยการรางเปนภาพ 2 มต หรอสรางเปนหนจาลอง 3 มต แบบรางควรมจานวนมาก มความแตกตางหลากหลายทงทางดานรปแบบ ขนาด สวนประกอบ ตงแตโครงสรางจนถงสวนประกอบยอย พรอมทงใหคาอธบายหลกการ วธการและความคดเหนของผออกแบบตอแบบเหลานน 6. การคดเลอก (Selection)

การนารางทสรางขนเปนจานวนมาก มาเปรยบเทยบโดยใชหลกเกณฑทไดจากการวเคราะหเพอคดเลอกแบบทมความเหมาะสมสงสด สามารถแกปญหาไดสาเรจดวยวธการทงาย ประหยด และมความเปนไปไดทงในการผลต และการตลาด ธรชย สขสด (2544 : 88) กลาววา ผลตภณฑทดยอมเกดมาจากการออกแบบทดในการออกแบบผลตภณฑ นกออกแบบตองคานงถงหลกการออกแบบทเปนเกณฑในการกาหนดคณสมบตผลตภณฑทดเอาไววา ควรจะมองคประกอบอะไรบางแลวใชความคดสรางสรรค วธการตางๆ ทกลาวมาแลว เสนอแนวคดใหผลตภณฑมความเหมาะสมตามหลกการออกแบบ โดยหลกการออกแบบผลตภณฑทควรคานงถงมอย 9 ประการแตในการศกษาครงนจะนามาใช 4 หลกการ คอ 1. หนาทการใชสอย 2. ความปลอดภย 3. ความสะดวกสบายในการใชงาน 4. วสดและการผลต 1. หนาทการใชสอย หนาทใชสอย ถอเปนหลกการออกแบบทสาคญทสดเปนอนดบแรกทตองคานงถงผลตภณฑ ทกชนดตองมหนาทใชสอยทถกตองตามเปาหมายทตงไว คอ สามารถตอบสนองความตองการของผใชไดอยางมประสทธภาพและสะดวกสบาย ผลตภณฑนนจงจะถอวามประโยชนใชสอยด (High Function) แตหากผลตภณฑไมสามารถทจะตอบสนองความตองการไดอยางมประสทธภาพผลตภณฑนนถอวามประโยชนใชสอยไมดเทาทควร อางในธรชย สขสด (2544 : 88) 2. ความปลอดภย สงทอานวยประโยชนไดมากเทาใดยอมมโทษเพยงนน ผลตภณฑทใหความสะดวกตางๆ มกจะเกดจากเครองจกรกลและเครองไฟฟา การออกแบบควรคานงถงความปลอดภยของผใชงาน ถาเลยงไมไดตองแสดงเครองหมายไวอยางชดเจนหรอมคาอธบายไว 3. ความสะดวกสบายในการใชงาน นกวจยผลตภณฑนนจะตองศกษาวชากายวภาคเชงกลเกยวกบสดสวน ขนาด และขดจากดทเหมาะสมสาหรบอวยวะตางๆ ในรางกายมนษยทกเพศทกวย ซงประกอบไปดวยความรทางดานขนาดสดสวนมนษย ดานสรระศาสตร จะทาใหทราบขดจากด ความสามารถของอวยวะตางๆ ในรางกายมนษย เพอใชประกอบการออกแบบหรอศกษาดานจตวทยา ซงความรตางๆ ทกลาวมานจะทาใหนกออกแบบ ออกแบบและกาหนดขนาด สวนโคง สวนเวา สวนตรง สวนแคบของผลตภณฑตางๆ ไดอยางเหมาะสมกบรางกายหรออวยวะของมนษยทใช กจะเกดการสะดวกสบายในการใชการไมเมอยมอหรอเกดอาการลาในขณะทใชไปนานๆ ธรชย สขสด (2544 : 90) 4. วสดและการผลต ผลตภณฑทผลตดวยวสดสงเคราะห อาจจะมกรรมวธการเลอกใชวสดและวธการผลตไดหลายแบบแตละแบบและวธใดถงจะมความเหมาะสมทสด ทจะไมทาใหตนทนในการผลตสงกวาทประมาณ ฉะนน นกออกแบบตองศกษาเรองวสดและกรรมวธการผลตใหลกซงโดยเฉพาะวสดจาพวกพลาสตกในแตละชนด จะมคณสมบตทางกายภาพทตางกนไป กจะตองเลอกใชคณสมบตดงกลาวใหเหมาะสมกบคณสมบตของผลตภณฑทพงม ธรชย สขสด (2544 : 92)

ธรชย สขสด (2544 : 92) กลาววา คณสมบตของผลตภณฑอตสาหกรรมทด นนจะตองมคณสมบตครบถวน ตามจดประสงคทกาหนดไวกคงจะตองขนอยกบปจจยตางๆ ทผลตภณฑนนควรจะม ดงน 1. ความแปลกใหม ควรเปนผลตภณฑทไมซ าซาก มการนาเสนอความแปลกในดานตางๆ เชน ประโยชนใชสอย รปแบบ วสด เปนตน 2. มทมา ตองมประวตมความคดรวบยอด (Concept) 3. ระยะเวลาเหมาะสม มระยะเวลาในการผลตออกสตลาดทเหมาะสมตามความจาเปนหรอเหมาะสมกบความตองการของผบรโภค 4. มอายการใชงาน อายการใชงานของตวผลตภณฑ มความแขงแรงคงทนตอสภาพการใชงานทเหมาะสม กบระยะเวลา หรอ มอายทเหมาะสมกบลกษณะของผลตภณฑ กระบวนการพฒนาผลตภณฑ กระบวนการพฒนาผลตภณฑของ นรช สดสงข (2543 : 26-28) กระบวนการออกแบบผลตภณฑ เราเขาใจความหมายและความสาคญของการออกแบบแลวเปนจดเรมตนของกระบวนการออกแบบ โดยกระบวนการออกแบบผลตภณฑ ประกอบดวย 8 ขนตอน คอ 1 การพฒนาแนวคดผลตภณฑใหม (Product Concept) ไดรบอทธพลจากแหลงขอมลตางๆ เชน การคนควาวจย แนวคดสงใหม พฒนาจากผลตภณฑอนๆ ขอคดเหนและขอเสนอแนะของลกคา ขอแนะนาหรอขอวจารณจากบคคลหลายระดบในโรงงาน และความคดเหนจากลกคาทวๆ ไป 2 การศกษาความเปนไปได (Feasibility Study) กระบวนการออกแบบในขนนเปนการกลนกรองขอมลตางๆ กอนทจะนามาใชในการตดสนใจในการออกแบบตอไปและสงเหลานน ไดแกศกยภาพของตลาดและความสามารถในการผลต การประเมนผลดานงบดล จดมงหมายและนโยบายของบรษทถาขอมลตางๆ เหลานมคาตอบอยางชดเจน และอยางพอใจแลว นกออกแบบกสามารถดาเนนการตอไปได 3 การออกแบบเบองตน (Preliminary Desing) นกออกแบบพยายามสรางรปแบบผลตภณฑใหมใหดทสด และสอดคลองกบความตองการใหดทสด กระบวนการออกแบบในขนนอาจตองเกยวของกนอนๆ ในบรษทดวย อนจะนาไปสการเกดปญหาตอไป ดงนนการทางานเปนคณะและการประสานงานตลอดจนการสอสารเปนสงสาคญ 4 การสรางตนแบบ (Prototype Build) ขนตอนนตองคานงถงธรรมชาตของผลตภณฑ ถาผลตภณฑนนสามารถจบตองไดหรอมโครงราง เรากสามารถสรางรปแบบจาลอง เพอหาเหตผลทางการตลาดและการปฏบตการผลต ตวอยางเชน การสรางแบบ (Model) ใชสาหรบการสรางอาคารเปนตน

ดงนน ในการสรางตนแบบจะตองพจารณาถงรายละเอยดของรปแบบรายการ เชน วสด ขนาด รปราง สดสวน เปนตน 5 การทดสอบและทดลอง (Test and Trails) เปนขนตอนเพอนาผลขอมลทไดมาใชในการวเคราะหกอนทจะตดสนใจครงสดทาย ดงนนการทดสอบและการทดลองจะคานงถงสงเหลาน คอ 1. การตลาด (Marketing) เพอตรวจสอบขอมลเบองตนวาตลาดมความตองการในแงของ ขนาด รปราง ชนด หรอใคร ทไหน เมอไร บรษทตางๆ พยายามสรางตนแบบผลตจานวนมาก กเพอทดสอบความตองการทางดานตลาดดวย 2. ดานเทคนค (Technical) ตนแบบตองมการทดสอบเพอหาประสทธภาพของผลตภณฑ ในสภาพปจจบนมสทธเลอกซอและใชผลตภณฑ ถาผลตภณฑนนมขอบกพรองลกคายอมมอานาจในการตอรอง หรอปฏเสธการซอตอไปดวย 6 การวเคราะหและศกษาความเปนไปไดครงสดทาย (Analysis and Final Feasibility study) ผลและขอมลตางๆ ในขนตอนกอนหนาน กนามาวเคราะหและประเมนผลสรปขอมลทางดานการตลาด จะเปนตวบงชคณคาของสนคา หรอผลตภณฑหรอไมในแงของการจาหนาย และอาจจะมการแกไขผลตภณฑในแงของ ลกษณะรปรางหรอการออกแบบใหม การประเมนทางดานเทคนคอาจมผลในการยกเลกโครงการหรอในการเปลยนแปลงแตถามความตองการใหเกดความเปลยนแปลงใหม การเรมตนในขนท 5 (การทดสอบและกรทดลอง) จงมความจาเปนอกครงหนงเพอใหมนใจวา มการปรบปรงแกไขตามแบบทตลาดตองการ 7 การออกแบบครงสดทาย (Final Product Design) กจกรรมของการออกแบบขนสดทาย จะเกยวของกบการระบคณสมบตในรายละเอยดของผลตภณฑ จะผลตออกมาไดอยางไร หรอสงทตองใชมอะไรบาง เราอาจคดวา กระบวนการออกแบบสนสดแคน แตการผลตกเปนสวนสาคญตอกระบวนการดวย ถงแมวาการวางแผนและเตรยมการไดกระทาอยางรอบคอบแลวกตาม แตยงมปญหาแฝงอยในขนตอนการออกแบบครงสดทาย ดงนน การออกแบบควรเปนกจกรรมทเกยวของกบคนหลายฝายเขารวมดวย 8 การผลตและจาหนาย (Product and Supply) เปนกจกรรมทเกยวของกบการทางานรวมกน ทงในดานการออกแบบและการผลต เพอคณภาพของผลตภณฑใหมทจะออกมา ซงเราอาจกลาวไววา กระบวนการออกแบบทง 8 ขนตอนน จะใชกบผลตภณฑใหม บางครงผลตภณฑใหมนนอาจเกดการเปลยนแปลงของผลตภณฑเดมกไดในลกษณะน ขนตอนบางขนตอนของกระบวนการอาจขามไปได อยางไรกตามขนตอนทง 8 ดงกลาว เปนสวนทพจารณาเหนวา สมบรณเหมาะสมทสด ถงแมวาเราอาจจะไมใชขนตอนทงหมดในเงอนไขดงกลาวแลวกตามแตกครอบคลมในกระบวนการออกแบบเชนกน จตวทยาการใชส เพอใชประกอบในการประยกตและพฒนาของเลนพนบานเดกอสาน( สภาพร ประทษฎากร 2539:10-14)

วงสธรรมชาต (Color Wheel) สในวงจรธรรมชาต เกดจากการผสมของแมส คอ สแดง สเหลอง สน าเงน เกดเปนส Tertity และ Secondary รวมทงหมด 12 ส ถาแบงสในวงออกครงหนงโดยปรมาณจะใหสเปน 2 กลมคอ สอน และสเยน วงสธรรมชาต 12 ส มดงน สเหลอง (Yellow) สเขยวเหลอง (Yellow-Green) สเขยว (Green) สเขยวนาเงน (Blue –Green) สมวงนาเงน (Blue-Violet) สน าเงน (Blue) สมวง (Violet) สมวงแดง (Red Violet) สแดง (Red) สสมแดง (Red Orange) สสม (Orange) สสมเหลอง (Yellow Orange) สกลของส (Color Family) 1. สกลสเหลอง (Yellow) ไดแก สเหลอง สสมเหลอง สสม สสมแดง สเขยวเหลอง สเขยว สเขยวนาเงน 2. สกลสนาเงน (Blue) ไดแก สน าเงน สมวงนาเงน สมวง สมวงแดง สเขยวนาเงน สเขยว สเขยวนาเงน 3. สกลสแดง (Red) ไดแก สแดง สสอมแดง สสม สสมเหลอง สมวงแดง สมวง สมวงนาเงน สอนและสเยน (Worm & Cool Color) เมอแบงสในวงลอมของสออกเปน2สวนเทาๆกน จะไดสเยนและสอนจะมสแดง สสมแดง สสม สสมเหลอง สเหลอง และสเขยวเหลอง สพวกนจะทาใหรสกตนเตนกระป กระเปลา สดชน เราใจ เปนตน ทาใหรสกใกลเขามา หรอวตถนนโตขน สเยน มสเขยว สเขยวนาเงน สน าเงน สมวงนาเงน สมวง สมวงแดง สพวกนทาใหรสกถอยหางออกไป และทาใหรสกสงบ หรอรสกวาวตถนนเลกลง

สตรงขาม ( Comprementary Hue ) คอ สท อยตรงขามกนในวงลอของส เปนทปฎปกษตอกน ไมกลมกลนกน เชน สเหลองกบสมวง สนาเงนกบสสม สแดงกบสเขยวมกใชในการเนนใหความแตกตางใหสะดดตาเปนตน คณคาของส (Value) หมายถงส ๆ หนงเปลยนคาของมนไปออนลงหรอเขมขนสใดกตามทคอยจางลงตามลาดบจนกระทงขาวในอนดบสดทาย ถาสนนเปนสนาตองผสมนาหรอสขาว ตงแตสวนนอยจนมบรเวณมากขนตามลาดบ สแตะละสทาใหมคาของสแกออนไดหลายระดบจะทาใหสมมากขน เชน คณคาของสใหประโยชนในการใชสใหกลมกลนเขากนอยางงาย ๆ ความเขมของส (Intensity) หมายถง การรจกใชสใดสหนงใหสดใสอยทามกลางสอน ๆ ทมสภาพไปทางมอ หรอออนจาง กจะทาใหสนนสดใส มความเขมหรอความจดเกนขน 2.3 องคความรเกยวกบเศรษฐกจสรางสรรคและทนทางวฒนธรรม

เศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) พฒนาการทนนยมเรมตงแตป ค.ศ.1800 ในยคของการปฏวตอตสาหกรรม (Industrial Revolution)

สงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางเทคนคการผลตในขนมลฐาน จากวธการผลตทใชมอทสอดแทรกความคดสรางสรรคลงในตวสนคามาเปนการใชเครองจกรซงประหยดแรงงานการผลต จากวถการผลตแบบอตสาหกรรมภายในครวเรอน (Domestic System) หรอระบบจายงานไปทาทบาน (Putting - OutSystem) ซงนายจางเปนผออกคาวตถดบใหลกจางนาไปทาการผลตภายในครวเรอนของลกจางเอง โดยทลกจางจะเปนเจาของเครองมอทใชในการผลต และจะไดรบคาตอบแทนจากจานวนการผลตทตนผลตขนเปนรายชนกลายมาเปนการผลตในระบบโรงงาน (FactorySystem) ซงลกจางจะตองเขาทางานในโรงงานแบบเชาไปเยนกลบ หรออาจจะพกคางอยในบรเวณโรงงานนนเลยและจะไดคาจางเปนรายวน โดยนายจางจะเปนนายทนคอเปนเจาของวตถดบทใชและเปนเจาของทนและเครองมอเครองจกรทใชในการผลตทงหมด การเปลยนแปลงดงกลาวขางตนทาใหวถการผลตแบบเศรษฐกจแบบสรางสรรคสญหายไป การทสนคาแตละชนถกผลตโดยเครองจกรทาใหนายทนสามารถควบคมปรมาณมากนอยไดตามตองการ ชวตการทางานของผใชแรงงานอยแบบแรนแคนสนหวงอดทนเกบเกยวเมดเงนซงเปนคาตอบแทนจากการใชแรงกายรวมกบเครองจกร การใชความคดสรางสรรคในการผลตชนงานใหมไมมเพราะกาลงสมองถกบนทอนไปกบปรมาณสนคาทตองผลตตามเปาหมายของนายทน หลงจากนนเรอยมา ทกๆ ประเทศกดาเนนการพฒนาเศรษฐกจดวยระบบโรงงานและวถการผลตสนคาทมตนแบบเดยวกน ไมมการสอดแทรกเพอตอยอดแนวความคดเดมเพอใหไดสนคาเชงสรางสรรคแตอยางใด แตในปจจบนหลายประเทศ เชน องกฤษ ออสเตรเลย ฮองกง ญปน ไดใหความสาคญกบการพฒนาทางเศรษฐกจดวยแนวคดเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) มากขน และประเทศไทยเองมความพรอมดานทรพยากรทมความหลากหลายทางชวภาพและทรพยากรมนษยทมความเปนเลศในการตอยอดแนวคดสรางสรรคเพอเพมขดความสามารถใหประเทศไทยมบทบาททสาคญในเวทการคาโลกอยางสงาผาเผย

นยามของเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) ความหมายของเศรษฐกจสรางสรรคอยในขนตอนของการพฒนาอยางตอเนองจงมการใหคานยาม

เศรษฐกจสรางสรรค (CreativeEconomy) อยางหลากหลายดงน 1. สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดใหนยามวา เศรษฐกจสรางสรรค

(Creative Economy) หมายถงแนวคดการขบเคลอนเศรษฐกจบนพนฐานของการใชองคความร(Knowledge) การศกษา (Education) การสรางสรรคงาน (Creativity)การใชทรพยสนทางปญญา (Intellectual Property) ทเชอมโยงกบพนฐานทางวฒนธรรม ตลอดจนการสงสมความรของสงคมและเทคโนโลยนวตกรรมใหม

2. John Howkins ไดใหนยามของ Creative Economy ไววา “How people make money from idea” หมายถง การสรางมลคาทเกดจากความคดของมนษย

3. ศนยสรางสรรคงานออกแบบ (Thailand Creative & Design Center: TCDC) ไดใหนยามCreative Economy ไววา “การสรางมลคาทเกดจากความคดของมนษย สาขาการผลตทพฒนาไปสเศรษฐกสรางสรรคและอตสาหกรรมสรางสรรค (Creative Industries: CI)” เปนกลมกจกรรมการผลตทตองพงพาความคดสรางสรรคเปนวตถดบสาคญ

4. องคกรความรวมมอเพอการคาและการพฒนา UNCTAD (United Nation Conference on Trade and Development) ไดใหความหมายของ “เศรษฐกจสรางสรรค” ในบรบทของการขบเคลอนการพฒนาเศรษฐกจไววา “เปนแนวความคดในการพฒนาและสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยใชสนทรพยทเกดจากการใชความคดสรางสรรค”Creative Economy ทางเลอกใหมในการพฒนาเศรษฐกจไทย

จากความหมายของเศรษฐกจสรางสรรคขางตนทาใหทราบวาเศรษฐกจสรางสรรคมองคประกอบรวมในการขบเคลอนเพอพฒนาเศรษฐกจหลายประการ อาท การใชองคความร(Knowledge) การศกษา (Education) การสรางสรรคงาน(Creativity) การใชทรพยสนทางปญญา (Intellectual Property)ทเชอมโยงกบพนฐานทางวฒนธรรม การสงสมความรของสงคมและเทคโนโลยนวตกรรมใหม นอกจากนการพฒนาทางเศรษฐกจของแตละประเทศจะสามารถขบเคลอนไดอยางมประสทธภาพสงสดตามหลกเศรษฐศาสตรภายใตแนวคดสรางสรรคไดนนตองมงเนนการพฒนาทรพยากรมนษยเปนหวใจหลกทสาคญ

ขอบเขตของเศรษฐกจสรางสรรคของ UNCTAD และของไทย องคกรความรวมมอเพอการคาและการพฒนา UNCTAD(United Nation Conference on Trade and

Development) ไดกาหนดขอบเขตของเศรษฐกจสรางสรรคมรายละเอยดดงน 1. ประเภทมรดกทางวฒนธรรม (Culture Heritage)อตสาหกรรมประวตศาสตร โบราณคด ประเพณ

ความเชอ และสภาพทางสงคม ม 2 กลมคอ 1.1 กลมการแสดงออกทางวฒนธรรมแบบดงเดม(Traditional Cultural Express) เชน ศลปะ

และงานฝมอ เทศกาลงานและงานฉลอง เปนตน 1.2 กลมทตงทางวฒนธรรม (Culture Sites) เชนโบราณสถาน พพธภณฑ หองสมด และ

การแสดงนทรรศการเปนตน

2. ประเภทศลปะ (Arts) เปนกลมสอผลตงานสรางสรรคทสอสารกบคนกลมใหญ มอก 2 กลมคอ 2.1 งานศลปะ (Visual Arts) เชน ภาพวาด รปปนภาพถายและวตถโบราณ เปนตน 2.2 ศลปะการแสดง (Performing Arts) เชน การแสดงดนตร การแสดงละคร การเตนรา

โอเปรา ละครสตว และการเชดหนกระบอก เปนตน 3. ประเภทสอ (Media) เปนกลมผลตงานสรางสรรคทสอสารกบคนกลมใหญ ม 2 กลมคอ

3.1 งานสอสงพมพ (Publishing and Printed Media)เชน หนงสอ หนงสอพมพ และสงตพมพอนๆ

3.2 งานโสตทศน (Audio Visual) เชน ภาพยนตรโทรทศน วทยและการออกอากาศอนๆ 4. ประเภทหนาท (Function Creation) เปนกลมของสนคาและบรการทตอบสนองความตองการของ

ลกคาทแตกตางกน ม 3 กลมคอ 4.1 กลมออกแบบ (Design) เชน การออกแบบภายในกราฟก แฟชน อญมณ และ

ของเดกเลน เปนตน 4.2. กลมสอสมยใหม (New Media) เชน ซอฟตแวรวดโอเกมส และเนอหาดจตอล เปนตน 4.3 กลมบรการทางความคดสรางสรรค(CreativeServices) เชน บรการทางสถาปตยกรรม

โฆษณา วฒนธรรม และนนทนาการ งานวจยและพฒนา บรการอนทเกยวของกบดจตอลและความคดสรางสรรค เปนตน

ขอบเขตความคดสรางสรรคของไทย สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ไดกาหนดขอบเขต

เศรษฐกจสรางสรรคของไทยซงเปนการกาหนดกรอบโดยกวางเพอประโยชนในการวดขนาดทางเศรษฐกจของอตสาหกรรมเชงสรางสรรคของไทยและสะทอนถงความสาคญตอระบบเศรษฐกจไทย โดยยดรปแบบของ UNCTADเปนกรอบ และปรบเพมเตมตามรปแบบของ UNESCO แบงเปน 4กลมหลกและ 15 สาขายอยประกอบดวย

1. มรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาต (Heritage orCultural/Biodiversity - Based Heritage) แบงเปน 4 หมวดคอ

1.1 งานฝมอและหตถกรรม 1.2 การทองเทยวเชงวฒนธรรม/ความหลากหลายทางชวภาพ 1.3 การแพทยแผนไทย 1.4 อาหารไทย

2. ศลปะ (Arts) แบงเปน 2 หมวดคอ 2.1 ศลปะการแสดง 2.2 ทศนศลป

3. สอ (Media) แบงเปน 4 หมวดคอ

3.1 ภาพยนตรและวดทศน 3.2 การพมพ 3.3 การกระจายเสยง 3.4 ดนตร

4. งานสรางสรรคและออกแบบ (Functional Creation)แบงเปน 5 หมวดคอ 4.1 การออกแบบ 4.2 แฟชน 4.3 สถาปตยกรรม 4.4 การโฆษณา 4.5 ซอฟตแวร

การขบเคลอน Creative Economy ในประเทศตางๆ จากภาวะวกฤตเศรษฐกจแฮมเบอรเกอรทแตละประเทศกาลงเผชญอยทาใหเกดภาวะถดถอยทาง

เศรษฐกจอยางรนแรงและตอเนอง ดงนนรฐบาลแตละประเทศตองมกลยทธในการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคอยางเรงดวน ตวอยางเชนประเทศสหราชอาณาจกรถอวาเปนตนแบบทมการดาเนนงานอยางเปนระบบตงแตการจดตงทมงานเพอทาการศกษาและจาแนกประเภทอตสาหกรรม การจดเกบขอมลและสถตและการวางแผนงานในระดบตางๆ คอ นโยบายระดบชาต(NationalPolicies) นโยบายรายอตสาหกรรม (Sectorial Policies) และนโยบายเฉพาะเรอง (Emerging Policies) นอกจากนยงไดมการจดตงหนวยงานตางๆ เพอเปนกลไกในการขบเคลอนนโยบายทกระดบ ไมวาจะเปนการพฒนาโครงสรางพนฐาน การพฒนาคนการสนบสนนทางดานการเงน โดยเฉพาะอยางยงการสนบสนนทใหกบธรกจขนาดยอม และการสนบสนนทางดานการวจยและพฒนาผานสทธทางภาษและโครงการตางๆ นอกจากหนวยงานภาครฐแลว ภาคเอกชนและภาคการศกษากมสวนสาคญในการผลกดนเศรษฐกจสรางสรรคของสหราชอาณาจกร โดยเฉพาะอยางยงการปอนบคลากรสอตสาหกรรมสรางสรรค ตลอดจนการพฒนานวตกรรมและเทคโนโลยประเทศฮองกงภาครฐมกลยทธในการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคโดยเนนทางดานบรการ ซงรวมถงการจดการทางการเงน การตลาด และลอจสตกส โดยเนนการจดทาโครงการขนาดใหญเพอสรางใหอตสาหกรรมสรางสรรคฮองกงเปนทรจกในระดบนานาชาตประเทศออสเตรเลยไดใหความสาคญกบการพฒนาอตสาหกรรมสรางสรรคตงแตป พ.ศ. 2544 โดยรฐควนสแลนดไดกาหนดนโยบาย Creative Queensland มงสงเสรมวฒนธรรมและศลปะของรฐควนสแลนด นอกจากนรฐบาลยงไดดาเนนมาตรการทางดานภาษ เชน นโยบายสทธภาษสาหรบการผลตภาพยนตรและโทรทศน สงเสรมใหภาคเอกชนบรจาคสนทรพยทางวฒนธรรมหรอผลงานศลปะ เชน รปวาด หนงสอ รปปน เอกสารสวนตว อญมณ เซรามก และวตถทางประวตศาสตรหรอทางวทยาศาสตร เปนตน ใหแกองคกรสาธารณะ และเปดโอกาสใหองคกรทเกยวของกบวฒนธรรมขนทะเบยนผ บรจาคใหแกองคกรเพอไดรบสทธการลดหยอนภาษ เปนตนประเทศญปนมการขบเคลอนอตสาหกรรมสรางสรรคทงภาครฐและเอกชนโดยภาครฐเองมนโยบายในการสนบสนนเรองตางๆ เชน การสงเสรม

ทรพยสนทางปญญา การสงเสรมการลงทนสาหรบผประกอบการดานความคดสรางสรรค ตลอดจนการสงเสรมใหเกดการรวมกลมอตสาหกรรม (Creative Cluster) และเมองแหงความคดสรางสรรค (Creative City) การมเอกลกษณทางวฒนธรรมเปนจดแขง อตสาหกรรมสรางสรรคของญปนจงเนนไปทอตสาหกรรมทเกยวของกบเนอหา (Content Industry) ซงรวมถงแอนนเมชน ภาพยนตร ดนตร และซอฟตแวรเกมส เปนตน

สาหรบประเทศไทยการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคเปนแนวทางหนงของการขบเคลอนยทธศาสตรการปรบโครงสรางการผลตใหสมดลและยงยนภายใตแผนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 ซงมหลกการสาคญคอ การเพมคณคาของสนคาและบรการ (Value Creation) โดยใชองคความรและนวตกรรมอกทงความหลากหลายของทรพยากรธรรมชาต วฒนธรรม และวถชวตความเปนไทยซงจะทาใหการพฒนาประเทศไทยดงกลาวมความสอดคลองกบกระแสการพฒนาเศรษฐกจของประเทศพฒนาแลว ทไดนากระบวนความคดอยางสรางสรรคบนแรงบนดาลใจจากพนฐานทางวฒนธรรมและภมปญญาทสงสมมายาวนานของสงคม เพอสรางคณคาทางเศรษฐกจและเชอมโยงไปสคณคาทางสงคมจนกลายเปนเศรษฐกจสรางสรรคในทสด

จดออนและจดแขงของเศรษฐกจสรางสรรคของไทย จดออน ทางดานจดออนของเศรษฐกจสรางสรรคของไทยนนมหลายดานทควรปรบปรงอยางเรงดวน เพอ

กอใหเกดประสทธภาพสงสดทางเศรษฐศาสตรทสาคญดงน 1. ระบบขอมลและการจดเกบขอมลทางสถตและการจาแนกประเภททางอตสาหกรรมของ

อตสาหกรรมสรางสรรคยงไมมความชดเจน 2. ขาดการบรณาการและความตอเนองของนโยบายการพฒนา ตลอดจนกลไกการขบเคลอนและ

การประสานงานของหนวยงานทเกยวของอยางมประสทธภาพ 3. การสนบสนนทางการเงนของสถาบนทางการเงนของไทยในอตสาหกรรมสรางสรรคยงคงอยใน

วงจากดทงในเรองการผลตและการวจยพฒนา 4. ปญหาการละเมดทรพยสนทางปญญายงเปนปญหาสาคญโดยเฉพาะการบงคบใชกฎหมายให

เดดขาดและมประสทธภาพ 5. การถายทอดภมปญญาและความรในกระบวนการทตองใชระยะเวลา ซงประเทศไทยยงไมมแนว

ทางการถายทอดและจดเกบอยางมระบบและมประสทธภาพ 6. โครงสรางพนฐานและศนยรวมอตสาหกรรมแตละกลมยงอยในระดบทตองการพฒนาอกมาก 7. ระบบมาตรฐานตางๆ ทงเรองการบรการ การผลต สขอนามย และสงแวดลอม ยงตองไดรบการ

พฒนาและปรบปรงอกมาก จดแขง

สาหรบจดแขงของเศรษฐกจสรางสรรคนนมสวนสงเสรมและสนบสนนใหประเทศไทยมขดความสามารถในการแขงขนในตลาดโลกไดเปนอยางดดงน

1. มประวตศาสตรและมรดกทางวฒนธรรมทสามารถสบทอดจนเปนมรดกโลกทสาคญ 2. มความหลากหลายทางวฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณทเปนเอกลกษณเฉพาะ

ของคนไทย 3. มแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทสวยงามและหลากหลายทงทางทะเลและปาไม 4. มความประณตละเอยดในการสรางสรรคผลงานทใชฝมอผานการถายทอดสภมปญญา

ไทย จนเปนทยอมรบและมชอเสยงในระดบโลก 5. มภมปญญาทองถนทมความหลากหลาย ตลอดจนสามารถถายทอดและรกษาไวไดเปน

จานวนมาก 6. มตนทนและคาครองชพทตาเมอเปรยบเทยบกบหลายประเทศในระดบเดยวกนทา ให

สามารถใชเวลา ใชทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรบคคลเพอการสรางสรรคไดอยางเตมท ยทธศาสตรการขบเคลอนเศรษฐกจสรางสรรคของไทยในปจจบน

แนวคดเศรษฐกจสรางสรรคของไทยอยในระยะเรมตนยงไมมการกาหนดนยามและขอบเขตของการพฒนาทชดเจน ตลอดระยะเวลากวา 10 ปทผานมาพบวา ประเทศไทยมการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคบนพนฐานของการผสมผสานระหวางวฒนธรรม ประเพณและภมปญญาเรอยมาจนกระทงปจจบน ไดมการนาเทคโนโลยและนวตกรรมใหมๆ เขามาชวยในการสรางมลคาเพมและเชอมโยงภาคการผลตและการบรการตางๆ ใหมประสทธภาพมากขน อาท อตสาหกรรมรถยนต อตสาหกรรมดจทลคอนเทนต อตสาหกรรมออกแบบ และเครอขายวสาหกจสนคาหตถกรรมพนบานเพอการสงออก เปนตน ดงนนเพอใหการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคของไทยสามารถขบเคลอนไดอยางเปนรปธรรมและสามารถพฒนาแบบยงยนภายใตความรวมมอของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต(สศช.) รวมกบศนยสรางสรรคงานออกแบบ (ศสบ.) ภายใตสานกงานบรหารและพฒนาองคความร (สบร.) ไดกาหนดยทธศาสตรเพอขบเคลอนเศรษฐกจสรางสรรคของไทย ดงน

1. การพฒนาโครงสรางพนฐานและสภาพแวดลอมภายในประเทศ เพอใหเออประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคนน ภาครฐตองใหความสาคญสาหรบการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการสอสารและการคมนาคม การสงเสรมการลงทนทางดานวจยและพฒนา การจดหาแหลงเงนทน การพฒนาการศกษาอยางเปนระบบและครบวงจรใหสอดคลองกบความตองการของตลาดรวมทงสรางบคลากรทมความคดสรางสรรค การพฒนาการตลาดสมยใหมและการบงคบใชกฎหมาย โดยเฉพาะกฏหมายดานทรพยสนทางปญญา มการศกษาปญหาและอปสรรคทมาจากกฎหมายและกฎระเบยบเพอนาไปสการปรบปรงและแกไขตอไป

2. การบรณาการและการดาเนนงานของหนวยงาน การพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคมกรอบการดาเนนงานทเกยวของกบหนวยงานภาครฐและเอกชนจานวนมาก การดาเนนงานขบเคลอนการพฒนาใน

ระดบปฏบตจาเปนตองมหนวยงานทตองรบผดชอบหลก และมกรอบนโยบายและกลไกการขบเคลอนยทธศาสตรทชดเจนรวมทงมการจดทาแผนแมบทการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค และจดทาแผนทนาทางการพฒนา (Roadmap) ขนมาใหชดเจนเพอนาไปสการปฏบตใหเกดผลสมฤทธ

3. การศกษาวจยและพฒนาเชงลกในสาขาเศรษฐกจสรางสรรคและทนวฒนธรรม ภาครฐควรขบเคลอนในการทาการศกษาองคความรเพอการพฒนาในสาขาเศรษฐกจสรางสรรค 5สาขา คอ

3.1 มรดกทางวฒนธรรมและภมปญญาและความหลากหลายทางชวภาพ 3.2 เอกลกษณศลปะและวฒนธรรม 3.3 งานชางฝมอและหตถกรรม 3.4 อตสาหกรรมสอ บนเทง และซอฟตแวร 3.5 การออกแบบและพฒนาสนคาสรางสรรค การพฒนาสาขาเศรษฐกจสรางสรรคทง 5 สาขาจนสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจและนา

ผลตภณฑและบรการออกสตลาดทงภายในประเทศและตางประเทศ นอกจากนควรมการศกษาและสรางงานวจยทมการจดทาฐานขอมลและมระบบการจดเกบขอมลทมประสทธภาพ โดยมการกาหนดมาตรฐานขอบเขตของอตสาหกรรมและบรการเชงสรางสรรคใหชดเจน มวธการจดเกบขอมลใหเปนทยอมรบและมความนาเชอถอ เพอเปนประโยชนตอการประเมน ตดตามผล และกาหนดนโยบายการพฒนาลาดบตอ ไป

4. การสรางความตระหนกและสรางโอกาสใหผประกอบการ กลาวคอภาครฐควรมการผลกดนและสนบสนนผประกอบการของไทยใหไดรบการพฒนาทกษะและองคความรในการสรางสรรคสนคาและบรการรปแบบใหมทมจดเดน และสามารถตอยอดความคดและนวตกรรม เพอตอบสนองความตองการของตลาดและกาวทนตอกระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลก

การขบเคลอนเพอพฒนาเศรษฐกจของแตละประเทศในปจจบนนนมแนวคดทเปลยนไปจากเดมทมการเนนปรมาณการผลตสนคาเปนสาคญกลาวคอ ถาประเทศใดสามารถครอบครองทรพยากรธรรมชาตของโลกไดมากเทาไรกสามารถผลตสนคาไดในปรมาณมากขนเทานน ทาใหมสวนแบงทางการตลาดในสดสวนทมากในเวทการคาโลก เสมอนหนงเปนผผลตรายใหญหรอเปนผผกขาดจนสามารถกาหนดราคาสนคา มอานาจในการตอรองทางเศรษฐกจระหวางประเทศหรอเปนมหาอานาจทางเศรษฐกจโลกนนเอง แตวถการผลตดงกลาวนนมความลาหลงยงนก มงเนนการใชเครองจกร (Capital Intensive) มงเนนกาหนดปรมาณการผลตไมไดมงเนนทคณภาพสนคาแตอยางใด มการนาทรพยากรทมอยอยางจากดมาใชเพอตอบสนองความมงคงทางการคา สงผลใหทรพยากรธรรมชาตขาดความสมดล เกดภยพบตตามธรรมชาตตามมา นอกจากนการแสวงหาความมงคงดงกลาวขางตนไดละเลยการพฒนาหรอตอยอดแนวความคดในตวสนคา ทาใหผบรโภคถงจดอมตวในการเลอกซอสนคา ผบรโภคตองการแสวงหาความแปลกใหมและความหลากหลายจากตวสนคา ปรากฏการณเปลยนแปลงดงกลาวจงดาเนนไปในวถการผลตทางเศรษฐกจทแตละประเทศ ตองขบเคลอนการพฒนาทางเศรษฐกจอยางเรงดวนมการเปลยนแปลงรปแบบการนาเสนอความแปลกใหมในตว

สนคามงเนนการผลตทมการใชความคดสรางสรรคของทรพยากรมนษยภายใตการใชองคความร (Knowledge) การศกษา (Education)การสรางสรรคงาน (Creativity) การใชทรพยสนทางปญญา(Intellectual Property) ทเชอมโยงกบพนฐานทางวฒนธรรม การสงสมความรของสงคมและเทคโนโลยนวตกรรมใหม ยดหลกการพฒนาทมการอนรกษธรรมชาตและหวงใยในสงแวดลอมเปนสาคญ ทนทางวฒนธรรม

การพฒนาทนทางสงคมเปนเรองสาคญเรองหนงในการพฒนาในการพฒนาคนและสงคมไทยใหสามารถกาวสสงคมความร (Knowledge-Based Society) ไดอยางรเทาทนทามกลางสถานการณทเปลยนแปลงอยางรวดเรวในสงคมโลก เนองจากประเทศไทยมทนทางสงคมทดอยมากมาย สามารถนามาเกอกลใหคนไทยมวถชวตความเปนอยทดขน ทงยงชวยสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และการเมองการปกครองของประเทศไทย โดยเฉพาะการนาทนทางวฒนธรรมและภมปญญาซงสงคมมอยมากมายทกพนททวประเทศไทย ทงทเปนเอกลกษณของชาต คานยม ความเชอ ประเพณ และวฒนธรรมทดงามมาเปนกลไกในการพฒนาสงคม ทงนเพอการคงอยของวฒนธรรมไทยและการสรางความอยดมสขใหกบคนไทยอยางย งยนบนพนฐานของความสมดลทงมตเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมภายใตบรบทการเปลยนแปลงตางๆ ทจะเกดขนในอนาคต

การศกษาทนทางสงคม เปนการศกษาเดยวกบคณคาทมาพรอมกบคานยม ความเชอ ความร ภมปญญาทองถน และงานสรางสรรคอนเกดจากการศกษาคนควาจากผทรงภมร ซง ดเรกปทมสรวฒน ไดกลาวถงการใชประโยชนจากทนทางวฒนธรรมกคอ เปนคณคาทชวยใหสงคมดารงอยอยางสมดล พงพาอาศยกน สรางสนคาสาธารณะเพอใชรวมกนแทนทจะเปนสงคมแหงการแยงชง ใชในการผลตสนคาและบรการ เชน ศลปหตถกรรม งานฝมอ การแสดง ฯลฯ หรอมประโยชนทางออม เชน สนบสนนการทองเทยว กรถายทอดความรในลกษณะ Tacit knowledge ผานทกษะและความชานาญทถายทอดจากคนรนหนงไปยงอกรนหนง รวมทงชวยในการจดระเบยบทางสงคม

ทนทางวฒนธรรมและภมปญญา เปนองคประกอบหนงของทนทางสงคมทมความสาคญอยางยงยวดตอการพฒนาประเทศ เนองดวยประเทศไทยมความโดดเดนและมความหลากหลายทางวฒนธรรม มผ มความรดานภมปญญาไทยมากมายกระจายอยทกพนท ซงหากสามารถพฒนาและใชประโยชนจากทนดงกลาวไดอยางเตมทแลว กจะนามาซงการสรางสรรคคณคาและมลคาเพมตอเศรษฐกจและสงคมไทย ดงนน การศกษาทนทางวฒนธรรม จงเปนพนฐานใหผเรยนไดเกดแนวความคดในการทจะนาเอาวฒนธรรมทดงามมาพฒนาใหเกดคณคาและมลคา อนสงผลตอวถชวตความเปนอยทดงามในทสด

ทนทางวฒนธรรม

1.ความหมายและองคประกอบของทนทางวฒนธรรม 1. 1ความหมายของทนทางวฒนธรรม

ดเรก ปทมสรวฒน กลาวถงความหมายของทนทางวฒนธรรมวา ทนทางวฒนธรรมเกยวของกบคณคา ความรคภมปญญา และงานสรางสรรคอนเกดจากการคนควาและคนพบโดยผทรงความรในทองถน รวมทงคานยมและความเชอทผกพนสงคม ทาใหเกดการจดระเบยบของสงคมหรอสรางกฎกตกาทเปนคณตอสงคมโดยสวนรวม รวมถงกจกรรมการถายทอดความรจากคนรนหนงไปยงอกรนหนง

สานกพฒนาสงคมและคณภาพชวต กลาววา ทนทางวฒนธรรม คอ สงทดงามทคนในอดตคด ทาขน แสดงออกและสบทอดดวยการปฏบต ซงมทงสงทจบตองไดและจบตองไมได

สนสา ฉนทรตนโยธน กลาววา ทนทใชในการผลตสนคาและบรการทมนยทางวฒนธรรมเรยกวา ทนวฒนธรรม (Cultural Capital)

รงสรรค ธนะพรพนธ ใหความหมายของทนวฒนธรรมไววา ทนวฒนธรรม หมายถง ทนทใชไปในการผลตสนคาและบรการทมนยทางวฒนธรรม สนคาบรการใดทมวฒนธรรมฝงตวอยสนคาและบรการเหลานนคอสนคาวฒนธรรม (Cultural Products)

David ThrosBy ใหความหมายของคาวาทนวฒนธรรม วาหมายถง ทรพยสนทางปญญาทสงสมมาในอดต มคณคาตอมนษยและความตองการของสงคมนอกเหนอจากการใหคณคาทางเศรษฐกจ

กลาวโดยสรป ทนทางวฒนธรรม เปนสงทมคณคาและมมลคา ทสงสมมาในอดตและถายทอดรนตอรน ทงเปนสงทจบตองไดและจบตองไมได โดยนาเอาวฒนธรรมและภมปญญาเหลานนมาแปลงเปนสงทมคณคาและมมลคาทสงผลใหเกดประโยชนตอวถชวตและสงคมในทสด

1.2 องคประกอบของทนทางวฒนธรรม วฒนธรรมเปนสงทดงามทคนในอดตคด ทาขน แสดงออกและสบทอดดวยการปฏบต ซงมสงทจบ

ตองไดและจบตองไมได จาแนกเปน3 ประเภทใหญๆ ประกอบดวย 1.)เปนมรดกตกทอด เกดจากภมปญญาของมนษย ประกอบดวยสงทเคลอนทไมได อาท

โบราณสถานขนาดใหญ กบสงทสามารถเคลอนทไดจาพวกวตถ บนทกเลาเรอง เปนเอกสาร ตานาน บนทก เชน ภาษามาลายซงเปนภาษาของชาวใต บนทกในศลาจารกฯ

2.)เปนสงทมเอกลกษณพเศษหรอเนอในของวฒนธรรม เปนการกระทาของมนษย ประกอบดวยเอกลกษณพเศษในการทามาหากน ซงเปนวถชวตทมความแตกตางกนในแตละพนท ภาษา กรยา สาเนยงพด ความเชอ ศาสนา ขนมธรรมเนยม จารตประเพณ และพธกรรม สนทรยศาสตร-สนทรยภาพ ซงเปนความสวยงามตามอารยธรรม ซงควรมการสบาสนทานบารงใหคงอย ระบบเครอญาตและระบบสงคม

3.)ภมปญญาดงเดมและภมปญญาสมยใหม ไดแก 3.1) ศาสตรหรอความรของบรรพชน อาท ดาราศาสตร วทยาศาสตร 3.2)ภาษาศาสตร และการคานวณ เชน โคลง ฉนท กาพย กลอน รอยแกว รอยกรอง ฯลฯ

หนวยชง ตวง วด อาท คบ วา ศอก

3.3)อาชวศาสตร เปนความรเกยวกบการยงชพ อาท เครองมอดกจบสตว เครองการเกษตร เครองมอจบปลา เปนตน

3.4)ยทธศาสตรในการปองกนตนเองและการรกษาชวต เชน มวยไทย ฟนดาบ กระบ กระบอง การเขยนตาราพชยสงคราม ฯลฯ

3.5)การเยยวยาชวตหรอแพทยศาสตร เชน การรกษาโรคภยไขเจบ การทาและใชสมนไพร การนวดแผนโบราณ ฯลฯ

3.6)การอยรวมกนในสงคมอยางสนต โดยใชความรในเชงรฐศาสตร นตศาสตรและธรรมศาสตร เชน ระบบการปกครองแบบพอปกครองลก ฯลฯ

3.7)ศลปะศาสตร ซงเปนองครวมทางศลปะทสาคญ

นอกจากน Pierre Boourdieu อธบายวา ทนวฒนธรรมจะปรากฏตวใน 3 รปแบบ คอ 1)เปนสงทฝงอยในตวคนหรอกลมคน เชน ความคด จนตนาการ ความคดรเรม ความเชอ

2)เปนสงทเปนรปลกษณและเปนตวตน เชน ภาพวาด เครองมอ อปกรณ สงกอสราง สถานททเปน

มรดกโลก 3)ความเปนสถานบน เชน กตกา การยอมรบทหลายๆ คนเหนรวมกน เชน การยอมรบในสถานบน

กษตรย วด โรงเรยน ทาใหเกดความสามคค ประเพณ หรอกจกรรมรวมกนของสงคม โดยวฒนธรรมถอเปนทนและตนทนทสาคญ เนองจากการกอเกดวฒนธรรมแตละดานจะม

ความสมพนธกบสภาพแวดลอมหรอสงแวดลอมรอบๆ ตว หากมการพฒนาหรอปรบปรงสภาพแวดลอมหรอมการเปลยนแปลงสงแวดลอมอยางถกตองเหมาะสม กอาจสงผลกระทบตอวฒนธรรมนนๆ ใหเสอมคณคาหรอสญหายไปจากสงคม

2 ความสาคญและประโยชนของทนทางวฒนธรรม ลกษณะสาคญของทนวฒนธรรม มดงน

1)สงทถอเปน “สนคาวฒนธรรม” ตองมนยทางวฒนธรรมในดานหนงดานใดไมวาจะเปนจารต ขนบธรรมเนยบประเพณ ระบบความเชอและศรทธา ระบบคณคา บรรทดฐาน ทางจรยธรรม แบบแผนการดารงชวต แบบแผนการบรโภค แบบแผนการพกผอนหยอนใจการละเลนและกฬา การแตงกาย วรรณกรรมและสงพมพ ศลปะ ฯลฯ

2)ทนวฒนธรรมมขาหยงทงในกาคอสาหกรรมและภาคบรการ ในภาคอตสาหกรรม เชน อสาหกรรมเครองแตงกาย อตสาหกรรมเครองใชในครวเรอน ฯลฯ ในภาคบรการ เชน การบรการสนทนาการ บรการอาหาร บรการการศกษา ฯลฯ

3)บรรดากจกรรมทางเศรษฐกจทกลมทนวฒนธรรมหยงรากถง สวนใหญมการกระจกตวของทนอยางสงจงมอานาจผกขาดระดบหนนง

4)กลมทนทางวฒนธรรมมการผนกตวอยตลอดเวลา เพอสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจดวยการควบและครอบกจการ แตยทธวธสาคญในชวงหลงๆ ไดแก การสรางพนธมตรเชงยทธศาสตร

5)กลมทนวฒนธรรมแมจะเปนหวหอกของกระแสโลกาภวฒน มกเลอกทาสญญาพนธมตรเชงยทธศาสตรกบกลมทนทองถน เพราะตองการจะหาประโยชนจากเครอขายความสมพนธของกลมทนทองถน ในบางสภาพการณ Localization กเปนประโยชนตอ Globalization ในการนอาจตองปรบผลผลตใหสอดคลองกบรสนยมและวฒนธรรมทองถน

6)กลมทนวฒนธรรมมบทบาทสาคญในการพฒนาผลกดนใหเกดความกาวหนาทางเทคโนโลย การทมรายจายในดานการวจยและพฒนาเพอปรบปรงประสทธภาพการผลต และไดผลตภณฑประเภทใหมสาหรบสนคาวฒนธรรมบางประเภท วงจรชวตของสนคาคอนขางสนหากไมสามารถพฒนาผลตภณฑชนดใหมทดแทนชนดเกาได กยากทจะขยายสวนแบงตลาดหรอรกษาสวนแบงตลาดไวได

7)กระบวนการสรางอปสงคเปนยทธศาสตรการตลาดทสาคญยง การสรางความภกดตอยหอนบเปนยทธวธสาคญในการรกษาและขยายสวนแบงตลาด

สานกพฒนาสงคมและคณภาพชวต ไดกลาวถงความสาคญและประโยชนของทนทางวฒนธรรม ไว 4 ประการ คอ

1)เปนทรวมแหงองคความรทมในอดตทงมวล 2)เปนทแสดงออกถงเอกลกษณพเศษและภมปญญาของแตละทองถน 3)เปนทกอใหเกดความรก ความสามคค ศกดศร ความภมใจของชมชน หรอ ชนเผาทงหลาย 4)วฒนธรรมเปนสงทสงเสรมความมงคง นอกจากนยงสามารถจาแนกความสาคญของการนาทนวฒนธรรมมาพฒนาโดยแยกออกเปนดาน

เศรษฐกจ สงคม และทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดดงน 1)ดานการพฒนาเศรษฐกจ สามารถนาวฒนธรรมไทยและภมปญญาทองถนมาเสรมสรางการผลต

สนคาและบรการไดโดยใชแนวความคดการสรางสรรคคณคา รวมถงการสรางตราสญลกษณสนคาไทยเพอเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ ไดแก ผลตภณฑ วฒนธรรม เชน งานฝมอและของทระลก อตสาหกรรมการทองเทยว ผลงานศลปะทกสาขา หรออตสาหกรรมศลป สอสารและการประชาสมพนธ การพฒนาทนมนษย และพพธภณฑสถานและกจกรรมทเกยวของ

2)ดานการพฒนาสงคม สามารถนาวฒนธรรมเรองระบบคณคา คานยม ความเชอ จารตประเพณทดงาม อาท ระบบเครอญาต การมจตสานกสาธารณะ การมนาใจและเออเฟอเผอแผไปโนมนาในสงคมเขามามสวนรวมคด รวมทา รวมแกไขปญหาและพฒนาชมชนซงจะทาใหสงคมมความจรงและสงบสข

3)ดานการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สามารถนาวฒนธรรมประเพณดงเดมและภมปญญาทองถนซงเปนการใชชวตทสอดคลองกบสภาพธรรมชาตมาใชในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมใหอยในสภาพเดมหรอมความสมบรณไดมากขน เชน การทาฝายตนนา (Check Dam) ประเพณสบชะตาแมนา การเคารพผปตา ฯลฯ

1.3 การประเมนสถานการณทนทางวฒนธรรม

การประเมนสถานการณทนทางวฒนธรรมของประเทศไทย พบวา วฒนธรรมและภมปญญาทองถนจานวนมากมความหลากหลาย มคณคา มเอกลกษณโดดเดนเฉพาะทองถนซงสามารถนามาใชประโยชนในการพฒนาประเทศไดมากมาย หากแตยงขาดการอนรกษฟนฟพฒนาตอยอดอยางเปนระบบอยางจรงจง อกทงยงขาดการบรหารจดการทด ซงสงผลตอวถชวตและความเจรญรงเรองของสงคมไทย ดงน

1.3.1ทนทางวฒนธรรมทจบตองไมได ไดแก ระบบคณคา คานยม ความเชอ ภาษา จารตประเพณ พธกรรมและภมปญญาทองถน พบวา สงคมไทยมทนทางวฒนธรรมทดมากมาย แตหลายอยางในปจจบนเสอมถอยและสญหายไปตามกาลเวลา สาเหตสาคญ คอ การขาดการอนรกษ ฟนฟ ถายทอด พฒนาและตอยอดอยางเปนระบบอยางจรงจง โดย

1)ระบบคณคา คานยมและความเชอทดงาม ซงเปนตวยดโยงคนในสงคมใหอยรวมกนอยางสงบสขและสมดล พบวา

ดานบวก -สงคมไทยยอมรบความแตกตางทางเชอชาตศาสนา คนไทยสวนใหญมนสยเออเฟอชวยเหลอซงกนและกนโดยไมแบงแยก มความเมตตากรณา ทาใหอยรวมกนไดอยางสงบสข -ประเทศไทยยงมผพรอมเสยสละเปนอาสาสมครทางานเพอสงคมจานวนมาก เหนไดจากกรณการเกดภยพบตทเกดขนหลายครง จะมการรณรงคใหความชวยเหลออยางไมขาดสาย

ดานลบ -ปจจบนคนไทยและสงคมไทยใหความสาคญกบระบบคณคา คานยมและความเชอทดงามลดลง เชน ความภาคภมใจในถนกาเนด ความเอออาทร การเคารพผใหญ การใหความสาคญกบพรหมจาร การยดมนในหลกศลธรรมและความรผดชอบชวด ฯลฯ -ระบบสถาบนททาหนาทขดเกลาและปลกฝงระบบคณคา คานยม และความเชอทดงามมแนวโนมออนแอและมบทบาทในการพฒนาศกยภาพคนไทยลดลง โดย

(1)สถาบนครอบครว ทมความเปนระบบเครอญาต ชวยเหลอเกอกลกนทาหนาทใหการอบรมเลยงด ปลกฝงจรยธรรม คณธรรม และคานยมใหแกเดกและเยาวชนในปจจบนมความเปราะบางมากขน พจารณาไดจากสถตการหยารางของคสมรสทมแนวโนมสงขน รปแบบครอบครวเปนครอบครวเดยวมากขน พฤตกรรมการอยรวมกนของสมาชกในครอบครวเปนแบบตางคนตางอย มเวลาในการอยพรอมหนาและทากจกรรมรวมกนนอยลง

(2)สถาบนการศกษา ซงมหนาทในการพฒนาความรความคดและการอบรมเรองคณธรรมจรยธรรม เพอการดาเนนชวตใหกบเดกและเยาวชนทผานมา ใหความสาคญกบระบบการเรยนการ

สอนทวดความความสาเรจจากใบรบรองผลการศกษา ใบประกาศนยบตร หรอใบปรญญาบตรมากกวาสมมรรถนะ ความร ความสามารถ รวมถงคณธรรมและพฤตกรรมของผเรยน

(3)สถาบนทางศาสนา เปนผมบทบาทในการถายทอดหลกธรรมคาสอนของศาสนาตางๆ เปนทยดเหนยวทางจตใจใหผคนในสงคมเปนคนด มคณธรรมและเออตอการพฒนาระบบคณคาของสงคมไทย ยงไมสามารถทาหนาทในการชกจงหรอเปนแกนนาในการพฒนาจตใจดานคณธรรมจรยธรรมไดอยางเพยงพอ สาเหตสวนหนงเกดจากขาดบคลากรทมความรความเขาใจในหลกศาสนาอยางแทจรง บคลากรทางศาสนาบางสวนมพฤตกรรมทไมเหมาะสม และใหความสาคญกบพทธพาณชยมากกวาหลกธรรมคาสอน

(4)สถาบนการเมองการปกครอง ซงเปนผมบทบาทในการกาหนดนโยบายและการบรหารประเทศยงมการบรหารแบบรวมศนย ภาครฐยงมบทบาทนาในการพฒนา

(5)สถาบนสอ ซงมอทธพลตอการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม โดยเฉพาะระบบคณคา คานยม ความคด ความเชอ ตลอดจนพฤตกรรมในการดารงชวตของผคนในสงคมมการนาเสนอภาพและสาระทสรางสรรคและจรรโลงสงคมนอยมากเมอเทยบกบปรมาณสอทนาเสนอทงหมด 2)วฒนธรรมการใชภาษาไทย ภาษาถน และขนบธรรมเนยม จารต ประเพณตางๆ ซงเปนเอกลกษณ

หรออตลกษณทสะทอนความเปนชาตไทยและคนไทย โดยเฉพาะภาษาพด นนถอเปนตวแทนของลกษณะวฒนธรรม ในดานประวตศาสตรยอมถอไดวาภาษาเปนมรดกอนลาคาทงตวอกษรไทยและวรรณกรรมไทย ซงรวบรวมและรองรบศลปวฒนธรรมไทยทกดานไวใหเราไดศกษาคนควาและเปนเครองมอสาคญในการถายทอดความรภมปญญาจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง พบวา

-วฒนธรรมการใชภาษาไทยของเดกและเยาวชนมแนวโนมดานการพดออกเสยงไมชดเจนและนยมใชศพทแสงหรอคาแปลกๆ มากขน

-ขนบธรรมเนยมประเพณไดลดคณคาและสญหายไปคอนขางมาก บางประเพณทมและถอปฏบตสบตอกนมามการเปลยนแปลงรปแบบใหเขากบสงคมยคใหมและถกนามาใชในการสงเสรมธรกจการทองเทยวทางวฒนธรรมมากขน

3)ภมปญญาไทยหรอภมปญญาทองถนซงเปนองคความร ความสามารถ และทกษะตางๆ ทนามาใชในการดาเนนชวตและการประกอบอาชพ เปนฐานคดและหลกเกณฑการกาหนดคณคาและจรยธรรมทมการสงสมสบทอดกนมาอยางยาวนานจากคนรนหนงสอกรนหนงในการอยรวมกนของคนและธรรมชาตอยางเกอกล พบวา

-ประเทศไทยมผรภมปญญาซงเปนประโยชนตอการพฒนาประเทศดานตางๆ มากมาย แตขาดการนามาใชประโยชนอยางจรงจง

-ความรภมปญญาและภมปญญาทองถนหลายเรองไดสญหายไปจากสงคมหลายเรองยงไมไดรบการพฒนาตอยอดอยางเปนระบบอยางจรงจง

-การพฒนาความรและวตกรรมจากภมปญญา เพอใชในการพาณชยยงอยในระดบตาและไมไดรบการคมครองตามกฎหมาย บางสวนตออยในมอคนตางชาต

-การผลตสนคาและบรการจากความรภมปญญาไทย สวนใหญเปนไปเพอพฒนารายไดมากกวาการรกษาคณคาและรากฐานทางวฒนธรรมของทองถน

-ประเทศไทยยงขาดการกาหนดนโยบายทเกยวของกบการนาทนทางวฒนธรรมและภมปญญาไทยไปใชประโยชนในการเพมคณคาและมลคาของสนคาไวอยางชดเจน ขาดการบรณาการระหวางนโยบายและแผนงานตางๆ

-ภาครฐยงมสวนรวมในการพฒนาอตสาหกรรมทางวฒนธรรมทเกดจากภมปญญาและความคดสรางสรรคของคนไทยคอนขางนอย

1.3.2 ทนทางวฒนธรรมทจบตองได ประกอบดวย โบราณสถาน โบราณวตถ สถาปตยกรรม และศลปกรรมตางๆ ทตดมากบอาคารโบราณสถาน โบราณวตถ รวมถงอทยานประวตศาสตร วดในพระพทธศาสนา และพพธภณฑตางๆ ซงถอเปนทนทางวฒนธรรมทสามารถจบตองไดอยางเปนรปธรรมมากทสดและนบเปนทนหรอมรดกของชาตทสาคญ พบวา

1)ประเทศไทยมโบราณสถานสาคญๆ มากมายกระจายอยทกพนท สงเหลานลวนเปนเครองหมายทแสดงออกซงความเจรญรงเรองทางศลปกรรม สถาปตยกรรม ประวตศาสตร และโบราณคดในสมยตางๆ

2)แหลงวฒนธรรมทางดานศลปกรรม โบราณคด และประวตศาสตรจานวนมากถกทาลายทงจากภยธรรมชาตและฝมอมนษย

3)การใชประโยชนและการดแลรกษาแหลงโบราณสถาน โบราณคดและแหลงประวตศาสตรสวนใหญยงขาดประสทธภาพ ขาดการมสวนรวมของหนวยงานทองถน ชมชนและประชาชนทงในดานการบรหารจดการและดแลรกษา 1.4 แนวโนมและโอกาสการพฒนาทนทางวฒนธรรม

แนวโนมและโอกาสการพฒนาทนทางวฒนธรรม เพอใชประโยชนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ ประกอบดวย

1.4.1 คนไทยและสงคมไทยมความตนตว เหนคณคาและประโยชนของทนทางวฒนธรรมและภมปญญาไทย วาสามารถนามาใชเสรมสรางวถชวตของครอบครว ชมชน สงคม และประเทศใหอยรวมกนอยางมความสขยงยนได ประเทศไทยมความหลากหลายทางวฒนธรรม มผรภมปญญามากมายกระจายทกพนท คนไทยมฝมอมความประณตละเอยดออนในงานศลปะ ซงถอเปนจดแขงและโอกาสทจะใหบคคลเหลานเขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนา รวมดแล อนรกษวฒนธรรมของทองถน รวมถงการสรางสรรคผลตภณฑจากวฒนธรรมและภมปญญาทองถนของไทย

1.4.2 ประเทศไทยมนโยบายและแผนพฒนาชาต สนบสนนทงแผนบรหารราชการแผนดน แผนปรบโครงสรางเศรษฐกจ แผนพฒนาการทองเทยว รวมถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10

1.4.3 ระบบเศรษฐกจแบบเสร ระบบการคาเสรเปดโอกาสใหประเทศไทยมงพฒนาเศรษฐกจบนฐานความรและการสรางสรรคคณคา พฒนาสนคาและบรการบนพนฐานวฒนธรรมไทยทมเอกลกษณโดดเดน เชน การนวดแผนไทย สมนไพรไทย อาหารไทย รวมถงการพกผอนและทองเทยวทางวฒนธรรมไทย ฯลฯ โดยการนาภมปญญาทองถนมาพฒนาตอยอดดวยเทคโนโลยเพอสรางสรรคคณภาพและคณคาใหผลตภณฑในชมชน

1.4.4 การเปลยนแปลงพฤตกรรมและโครงสรางของการบรโภค การสงออกของสนคาและบรการของประเทศไทยในอนาคตขนอยกบแนวโนมการเปลยนแปลงพฤตกรรมของการบรโภคของสงคมโลก และการวางแผนอยางถกตองในการพฒนาและบรการใหสอดคลองกบความตองการของประเทศตางๆ ประเทศพฒนาแลวทเปนคคาสาคญสวนใหญกาลงเขาสสงคมผสงอาย มแนวโนมตองการสนคาและบรการเฉพาะดานมากขน เชน การดแลสขภาพ การเดนทางทองเทยวเพอพกผอนและการรกษาพยาบาล จงเปนโอกาสทประเทศไทยจะพฒนาสนคาและบรการเกยวกบสขภาพ เชน การแพทยแผนไทย สมนไพรไทย รวมถกการพกผอนและทองเทยวทางวฒนธรรม ซงประเทศไทยมศกยภาพทงดานสถานทและบคลากร

1.4.5 ความรวมมอระหวางประเทศทเขมแขง กระแสการพฒนาทย งยนและความกาวหนาของเทคโนโลยและการสอสาร เปนความรวมมอทงในระดบภมภาคและอนภมภาคเกดการแลกเปลยนเรยนรทางวฒนธรรมและวชาการ เกดสมพนธภาพทดทกอใหเกดความรวมมอในการพฒนา และการบรหารจดการดานตางๆ ในระดบนานาชาต

1.4.6 กระแสโลกทเนนการพฒนาทย งยนบนฐานความหลากหลายทางชวภาพ สงผลดตอประเทศไทยทมความหลากหลายทางชวภาพ มโอกาสใชประโยชนเพอเพมคณคาและมลคาภายใตระบบการบรหารจดการทนาไปสความยงยนรองรบความตองการสนคาและบรการดานวฒนธรรม ภมปญญาและวตถดบจากธรรมชาตทเพมขน และยกระดบมาตรฐานและคณภาพของผลตภณฑในระดบรากหญาใหเชอมโยงสเวทโลก

1.4.7 ความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร จะชวยสรางโอกาสการตลาด และการเรยนรใหกบผเกยวของกบการดาเนนงานดานวฒนธรรมและเจาของภมปญญาในการพฒนาและเพมศกยภาพการดาเนนงาน รวมถงการเผยแพรประชาสมพนธสนคาบรการ และงานดานศลปวฒนธรรมสโลกภายนอกไดอยางรวดเรว

1.5 แนวทางพฒนาทนทางวฒนธรรม

เพอใหมการนาทนทางวฒนธรรมไปใชประโยชนอยางมประสทธภาพ และเปนการ เสรมสรางทนทางสงคม จงกาหนดแนวทางในการพฒนาทนทางวฒนธรรม ดงน

1.5.1 การฟนฟ ถอดคณคา พฒนา และตอยอดทนทางวฒนธรรมและภมปญญาอยางเปนระบบ โดย

1)สงเสรม สนบสนนการวจย พฒนาและสรางนวตกรรมถายทอดองคความรและภมปญญาทองถนทงทอยในวถชมชนใหออกมาอยางเปนระบบ

2)พฒนาตอยอดผลตภณฑทนทางวฒนธรรมและภมปญญากบนโยบายหรอโครงการสาคญของประเทศ

3)ใชประโยชนจากเทคโนโลยสารสนเทศในการเชอมตอภมปญญา 4)สนบสนนกระบวนการขยายผลนาภมปญญาไปใชในทางปฏบตและพฒนาอยางตอเนอง 5)สงเสรมเศรษฐกจชมชนหรอเศรษฐกจของชาวบานทเกดจากใชความรภมปญญาทองถนใหมความ

เขมแขงและพฒนาไปสเครอขายวสาหกจชมชน 6)สงเสรมคณภาพ มาตรฐาน และสรางผลตภณฑใหมจดเดนทเปนเอกลกษณเฉพาะทองถนและ

ความตองการของตลาด 7)ใหมการเผยแพรความรเกยวกบสทธประโยชน วธการ ขนตอนการจดทะเบยนลขสทธและ

สทธบตรทางปญญาแกชมชนอยางกวางขวาง 8)สรางความสมพนธและความรวมมอทดกนนานาประเทศ 1.5.2 การจดการองคความรและสรางภมคมกนทางวฒนธรรมและภมปญญาแกประชาชนยางทวถง

และตอเนอง โดย 1)สรางและพฒนาแหลงและกระบวนการเรยนรทางวฒนธรรม ใหประชาชนทกกลมสามารถเขาถง

และใชประโยชนไดงาย โดยสนบสนนใหมพพธภณฑ หองสมด หอศลป อทยานแหงการเรยนรในรปแบบตางๆ ทมชวตชวา เปนตน

2)จดทาฐานขอมล แผนทนาทางหรอทาเนยบทนทางวฒนธรรมและภมปญญาทองถนในแตละพนทใหมความชดเจน ถกตอง ครบถวนทสามารถเขาถงและนาไปใชประโยชนไดสะดวก

3)จดใหมหลกสตรวฒนธรรมศกษาในสถานศกษาทกระดบทงในและนอกระบบโรงเรยน 4)สงเสรมการเสรมสรางคานยมและพฤตกรรมทพงประสงคแกประชาชนโดยใหมการอนรกษและ

พฒนาวฒนธรรมและจารตประเพณทดงามอยางเปนระบบ 5)รณรงคฟนฟระบบคณคา คานยม และความเชอทดงามใหมความเขมแขงในสงคมไทย เชน การ

ประหยดอดออม การกตญญตอผมพระคณ ความสามคค ฯลฯ 6)สงเสรมใหมการใชวฒนธรรมของชมชนมาสรางความเขมแขงของชมชนอยางตอเนอง เชน การ

ใชภาษาถน การลงแขก การเคารพผปตา การจดการแหลงนาผานระบบเหมองฝาย ประเพณสบชะตาปาและลมนา ฯลฯ

7)ฟนฟ อนรกษ สบสานและพฒนาทนทางวฒนธรรมทเปนศลปวฒนธรรมขนบธรรมเนยม จารต ประเพณ เอกลกษณ และอตลกษณความเปนไทยทเปนมรดกและมคณคาของทองถนและชาตอยางเปนระบบ

8)ใชสอสารมวลชลและเทคโนโลยสารสนเทศทกรปแบบทมอยในการเผยแพรขาวสาร และความรดานวฒนธรรมอยางตอเนองและกวางขวาง

9)ปรบสถาบนและกลไกทเกยวของกบการพฒนา อนรกษ ฟนฟ ตอยอดวฒนธรรมและภมปญญาใหมประสทธภาพในการบรหารจดการมากขน

10)รณรงค ประชาสมพนธสรางการมสวนรวมจากทกภาคสวนในสงคมในการพฒนาและเฝาระวงทางวฒนธรรมของชาต

11)สงเสรมงานวจยและพฒนางานดานวฒนธรรมอยางบรณาการและใหมการนาผลการวจยไปเผยแพรและใชประโยชนอยางกวางขวาง

1.5.3การเสรมสรางระบบบรหารจดการทมประสทธภาพและเอออานวยตอการขบเคลอนทนทางวฒนธรรม โดย 1)ระดมพลงทกภาคสวนในรปแบบตางๆ เพอพฒนางานวฒนธรรมรวมกน เชน การนาทรพยากรทางวฒนธรรมมาใชประโยชน การลงทนทางวฒนธรรม ฯลฯ 2)กระจายอานาจ สงเสรม และสนบสนนใหชมชนทองถนเขามามบทบาทในการดาเนนงานวฒนธรรมของตนเอง 3)ปรบแกกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบตางๆ ทเปนอปสรรคตอการสราง การมสวนรวมในการดาเนนงานดานวฒนธรรม 4)สนบสนนสภาวฒนธรรมทงในระดบจงหวด และระดบภมภาคใหเขามามบทบาทหลกในการเปนศนยกลางดานการตดตามประเมนผลการดาเนนงานดานวฒนธรรม การดาเนนงานดานการเฝาระวงทางวฒนธรรม เปนตน

สรป ทนทางวฒนธรรมเปนสงทมมลคาและใหคณคาตอวถชวตของสงคม ดงทกลาวมาแลว แตทนทางวฒนธรรมหลายเรองมความเปนนามธรรมสง เชนวฒนธรรมทจบตองไมไดเปนพลวตร (Dynamic) สามารถเปลยนแปลงและถายทอดขามสงคม กลมคน สถานท และเวลาไดตลอด การนาทนทางวฒนธรรมและภมปญญาไทยมาพฒนาและใชประโยชนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแระเทศตองมการบรหารจดการทด และตงอยบนหลกการทสาคญ คอการเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรม การพฒนาวฒนธรรมอยางเปนองครวม การสรางความสมดลและความยงยน และการมสวนรวมของทกภาคสวน เนองจากทนทางวฒนธรรมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ซงอาจมผลมาจากเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร การมปฏสมพนธของสงคมโลก การเลอนไหลหรอการกระจายทางวฒนธรรม จงกอใหเกดการการผสมผสานทางวฒนธรรม การปลกฝงใหเยาวชนไดตระหนกถงวฒนธรรมทดงามของชมชนและของทองถนจงเปนสงจาเปนและเรงดวนทจะตองอาศยสถาบนทางสงคม และทกภาคสวนไดเขามามสวนรวมในการควบคม เฝาระวงทางวฒนธรรมปลกฝงและสงเสรมใหมใหเกดขน เพอใหเยาวชนไดตระหนกถงคณคาของวฒนธรรมทดงามเพอสบสานและพฒนาตอเนองสบไป (https://channarongs22.wordpress.com/) 2.4 องคความรเกยวกบการบรหารจดการและการเพมมลคาเชงพาณชย 1.การบรหารจดการ

ธงชยสนตวงษ(2539:1)ไดกลาววาในบรรดางานหรอกจกรรมตาง ๆ ของมนษยไมมสงใดสาคญไปกวาการบรหารหรอการจดการ(Management)เพราะการบรหาร หรอการจดการเปนสงสาคญตอการอานวยใหมนษยทางานไดอยางมประสทธภาพในสงคม ปจจบนมนษยตางกรวมกนทางานเปนกลมในลกษณะขององคการซงเปนวธเดยวททาใหมนษยสามารถเพมกาลงความสามารถในการผลตเพอตอบสนองสงคมมนษยไดมากขนปญหาของการทจะใหบรรลวตถประสงคดงกลาวนนคอปญหาของการรวมกลมทรพยากรทงทเปนวตถและตวคนใหสามารถรวมกนผลตในลกษณะขององคการทมความหมายและมประสทธภาพไดและกลมหรอองคการกสมควรจะทางานไดผลและมประสทธภาพสงสดสามารถเตบโตและอยรอดไดภายใตภาวะของระบบใหญทแวดลอมองคการอยหรอจะตองสามารถรกษาสภาวะใหองคการมความสมดลกบภาวะภายนอกตลอดเวลาเพอองคการสามารถอยรบใชสงคมไดตลอดกาลในการบรหารหรอการจดการผลตนนเปนบทบาทหนาทของผบรหารทกระดบชนทตองทาหนาทในการวางแผนการจดการองคการการจดคนเขาทางานการสงการและการควบคมในหนาทดงกลาวจะมความสมพนธตอเนองกนเปนลกษณะของกระบวนการ(Process)ซงจะตองกระทาเปนทละขนตอน(Stepby Step)อยางตอเนองและมระเบยบ

1.1ความหมายของการบรหาร ธงชยสนตวงษ(2539:10)ไดใหความหมายวาการบรหารมลกษณะทชดแจง สามดานพรอม ๆ กนคอ

1. ในดานผนาหรอหวหนางานหมายถงภาระหนาทของบคคลใดบคคล หนงทปฏบตตนเปนผนาในองคการ

2. ในดานภารกจหรอสงทจะตองทาหมายถงการจดระเบยบทรพยากร ตาง ๆ ในองคการและการประสานกจกรรมตาง ๆ เขาดวยกน 3.ในดานของความรบผดชอบหมายถงการตองทาใหงานตาง ๆ สาเรจ ลลวงไปดวยดดวยการอาศยบคคลตาง ๆ ในองคการใหชวยกนทาใหบงเกดผล สธระทานตวณช(2521:13)ใหความหมายกระบวนการบรหารหมายถง ขนตอนตาง ๆ ของการดาเนนงานผบรหารจะตองมหนาทดาเนนงานตามขนตอนตาง ๆ ของการ ดาเนนงานทคดวาจะเปนการนาใหคนอนทางานนนใหสาเรจดงนนหนาทของผบรหารกคอ การดาเนนงานตามขนตอนของการบรหารนนเอง ธงชยสนตวงษ(2536:12)กลาววาการบรหารจดการทดผบรหารหรอเจาของ กจการทกคนจะตองทาหนาทจดการใหระบบงานและระบบคนใหสามารถประสานทางานรวมกน อยางมประสทธภาพการบรหารมบทบาทในการประสานปจจยการผลตตาง ๆ หรอทรพยากรทงเงนทนเครองจกรวตถดบและคนใหเปนระบบงานทสามารถทางานโดยไดประสทธภาพ เสรจสนออกมาเปนผลผลตทดทงในแงของสนคาทดเลศหรอบรการทดเยยมดงภาพประกอบ3(ธงชยสนตวงษ. 2536:10–11)

ภาพประกอบท 7 สวนประกอบขององคกร

1.2 ความหมายของการจดการ การจดการตรงกบคาในภาษาองกฤษวาManagementความหมายเหมอนกบ คาวา Administrationดงนนคา2คาจงใชสบเปลยนแทนทกนได คาวาการจดการหรอการบรหารนนมผใหนยามไวหลายอยางในทน หมายถงการใชทรพยากรทมอยท งหมดในการบรหารอนไดแกคน(Man)เงน(Money)วสด(Material)และวธการจดการ(Management)หรอ4 MS ใหมประสทธภาพและไดผลผลต สงทสด(จนตนาการบญบงการและกองแกวอยบญ.2531:5–6) 1. Manหมายถงปจจยทเปนคนหรอการจดหากาลงคนใหเพยงพอในการ ประกอบธรกจเพราะการผลตจะเกดขนไดกดวยการใชกาลงคนฉะนนจงเปนความจาเปนทจะ ตองมการคดเลอกบคคลทมความรความสามารถในการประกอบธรกจมาชวยดาเนนงานเพอใหได ผลงานทด

3. Moneyหมายถงปจจยทเปนเงนและแหลงเครดตหรอสนเชอซงเปน ปจจยอนสาคญทจะชวยใหธรกจดาเนนไปไดโดยราบรนธรกจทกชนดไมสามารถจะดาเนนไปไดโดยไมมตนทนหรอเครดตแหลงเงนทนและเครดตจะหาไดจากสถาบนการเงนใชชวคราว ระยะเวลาหนงเพอกอใหเกดการซอขายแลกเปลยนโดยมธนาคารเปนสอกลางทนในทางธรกจ แยกตามวตถประสงคทใชได2ประเภทใหญ ๆ คอ 2.1.ทนคงทหรอทนประจา(Fixed Capital)คอทนทธรกจนามาใชเพอ ซอทรพยสนทมอายการใชงานนานทเรยกวาสนทรพยถาวรซงไดแกทดนอาคารเครองจกร และอปกรณตาง ๆ ทนคงทมกจะเปนจานวนทแนนอนไมคอยเปลยนแปลงมากนก 2.2.ทนหมนเวยน(Working Capital)คอเงนทถกนาไปใชหมนเวยน ภายในกรอบการดาเนนงาน(Operating Cycle)เชนรานคาจายเงนสดไปซอสนคาเขาราน

Man Money

Material Management

วธการปฏบตงาน

การบรหาร

ระดบงาน ระดบคน

การจงใจ

ตลาด

ยอดขาย

กาไร

ตอมาเมอขายสนคานนไปกไดรบชาระคาสนคาเปนเงนสดกลบคนมาและนาเงนสดนนไปซอ สนคาไวขายอกหมนเวยนเชนนอกตลอดไปนอกจากนทนหมนเวยนจะถกใชไปเพอการชาระหน คาซอสนเชอจายคาแรงงานและคาใชจายตาง ๆ ในการดาเนนงานดงนนจานวนเงนทนทใช หมนเวยนมกจะผนแปรไปตามวฏจกรธรกจ 3. Materialหมายถงวตถดบทใชในการผลตวตถดบตาง ๆ นนไดมาจาก พนดนอากาศและมหาสมทรเชนนาแรธาตตาง ๆ และไมในปาเปนตนนกธรกจตางกม ความวตกในดานความหายากของวตถดบบางอยางทงนเพราะจานวนประชากรของโลกเพมขน เรอย ๆ แตโลกมไดใหญขนดวยเหตนธรกจตาง ๆ จงพยายามทจะคนหาแหลงวตถดบใหม ๆ เชนโครงการเจาะนามนใหลกลงไปในพนดนยงขนการสงจรวดไปดวงจนทรดาวพระศกร ดาวพระองคารกเพอทจะไดใชเปนแหลงวตถดบทจะนาไปใชในการผลตในอนาคตวตถดบทใช ในการผลตควรใชวตถดบในทองถนนนในการผลตมากกวาจะนามาจากทองถนอนเพราะจะชวย ใหตนทนของสนคาทผลตตา 4. Managementหมายถงปจจยการจดการการเลอกสรรบคคลทจะเปน ผประกอบการในธรกจใด ๆ จะตองเปนผทมความรความชานาญในการประกอบธรกจนน เปนอยางดจะตองรจกวางนโยบายและมความรบผดชอบสงทงยงตองเปนผทมความเชยวชาญ ในการนาทดนแรงงานและทนซงเปนทรพยากรทมอยอยางจากดมารวมกนในวถทางทจะสามารถ ทาใหมการใชทรพยากรทง3อยางขางตนเปนไปอยางมประสทธภาพทสดเพราะผประกอบการ จะเรยนรการเสยงภยของธรกจไวดวยผประกอบการธรกจในฐานะเปนหวหนาผจดการไดแก ผอานวยการผจดการหวหนาฝายขายหวหนาฝายสนเชอหวหนาฝายการบญชการเงนและ งบประมาณเปนตน นอกจากนแลวยงมปจจยอน ๆ อกเชนเครองมอ(Machine)วธการทางาน (Method)ตลาด(Market)และจรยธรรม(Morale)

1.3 การบรหารจดการธรกจและกระบวนการในการจดการธรกจ 1. การบรหารจดการธรกจ จนตนาบญบงการและกรองแกวอยบญ(2531:5–6)กลาวถงธรกจ สวนใหญทประสบความลมเหลวมกจะอางถงขอจากดตาง ๆ ททาใหตนตองประสบความ ลมเหลวอาทเชนเงนทนในการดาเนนงานไมเพยงพอหนสญสภาวะการแขงขนในธรกจสงฯลฯแตเปนทยอมรบโดยทวไปวาสาเหตทแทจรงเกดมาจากการบรหารทขาดประสทธภาพ ดงนนผบรหารจงควรมความรในเรองการจดการการบรหารธรกจเปนอยางยง 2. กระบวนการในการจดการธรกจ หากมองการจดการธรกจในเชงกระบวนการตามแนวคดการจดการในเชง

กระบวนการแลวกลาวไดวากระบวนการในการจดการธรกจนนจะประกอบไปดวย5ขนตอน ซงเปนหนาทงานทจาเปนทผบรหารทกคนตองปฏบตทงนเพอใหภารกจหรองานทงหลายทคน ในสวนตาง ๆ ขององคการทาอยประสบผลสาเรจอยางมประสทธภาพซงมดงตอไปน (ธงชยสนตวงษ.2539:86) 1. การวางแผน (Planning) หมายถง การกาหนดแผนงานหรอวธการ ปฏบตงานไวลวงหนาเพอประสบผลสาเรจตามทตองการการวางแผนจะเกยวกบการใชดลยพนจ พจารณาถงผลสาเรจทตองการและหนทางทจะทาใหไดผลตามเปาหมายทตองการนน การวางแผนจะชวยใหผบรหารเกดความรอบคอบในการทางานใหกาวไปในอนาคตและพรอมทจะเผชญกบความไมแนนอนตาง ๆ ทจะเกดขนซงเทากบวาชวยใหเกดการปองกนปญหาซงจะดกวาคอยแกปญหาทจะเกดขน 2.การจดองคการ(Organizing)คอการพฒนาระบบการทางานเพอใหงาน ตาง ๆ สามารถดาเนนไปไดโดยมการประสานงานกนอยางดการจดองคการนนเปนการจด โครงการของงานทประกอบไปดวยการกาหนดตาแหนงงานการจดกลมงานเปนหนวยงานยอย การมอบหมายอานาจหนาททจาเปนสาหรบการปฏบตงานซงการจดองคการทดจะชวยใหบคคล ในฝายตาง ๆ ทราบถงความสมพนธระหวางตาแหนงตาง ๆ ในองคการอานาจหนาทตลอดจน ทรพยากรการจดการทจาเปนสาหรบการปฏบตงานนอกจากนยงชวยลดปญหาการทางานท ซาซอนชวยใหการประสานงานของฝายตาง ๆ ในองคการมประสทธภาพ 3.การจดคนเขาทางาน(Staffing)หมายถงภารกจทางการจดการทเกยวกบ การจดการทรพยากรมนษยขององคการโดยมจดมงหมายทจะทาใหองคการธรกจมกาลงทม ประสทธภาพพรอมในทกตาแหนงงานหลกของการจดการเกยวกบบคคลทใชยดถอปฏบตกนมา คอการจดคนทมความรความสามารถลงในตาแหนงงานทเหมาะสมหรอ(Putthe Right Man Onthe Right Job) 4.การอานวยการสงการ(Directing)หมายถงกจกรรมทางการจดการทผนา หรอผบรหารทาการบงคบบญชาใหการทางานตาง ๆ ภายในโครงสรางองคการดาเนนไปอยาง ราบรนมการประสานงานรวมแรงรวมใจกนทางานซงผบรหารตองใชทกษะใหเปนผนาทม ประสทธภาพสามารถโนมนาวและชกจงผใตบงคบบญชาทมเทการทางานใหซงจดนทกษะ ในการตดตอสอสารนบวาเปนสงจาเปนและสาคญรวมทงการมความเขาใจในพฤตกรรมมนษย จะเปนพนฐานทเหมาะสมกบสถานการณได 5.การควบคม(Controlling)เปนกจกรรมตาง ๆ ทจดทาขนเพอใหเกด ความแนใจวาการทางานตาง ๆ จะสาเรจผลตามแผนทกาหนดไวซงขนตอนการควบคมทสาคญ นนจะตองมการวดผลงานททาไดเปรยบเทยบกบผลงานทตงเปาหมายไวในแผนจากทกลาวมาน จะเปนไปไดวาการควบคมจะตองมการพจารณาและกาหนดใหชดเจนวาจะวดผลงานอะไร

ดวยวธการอยางไรและจะใชอะไรเปนเกณฑวด 1.4 การจดองคการ ธงชย สนตวงษ (2537 : 131-132) กลาววา การจดองคการไมวาจะเปนองคการ แบบใดหรอเปนการจดในระบบใดกตามกระบวนการจดยงคงเปนไปในลกษณะเดยวกนทงนการจดองคการจะกระทาตามหลกและแนวคดพนฐานทเกยวกบการจดองคการทสาคญ ๆ คอ

1. หลกการแบงงานกนทาตามความถนด(Specializationof Work) หลกการสาคญทใชในการจดองคการคอหลกการทางเศรษฐศาสตรทเกยวกบการแบงงานกน ทาตามความถนด (Divisionof Workand Specialization)ซงระบวาการทางานจะมประสทธภาพใหผลสาเรจสงเมอมการแบงงานใหบคคลฝายตาง ๆ แยกกนไปทาตามความถนดซงจะดกวาททกคนจะทางานหลายอยางดวยตนเองดงนนหลกการแบงงานกนทาจงมงใหมการแบงแยกงานออกจากกนเปนอยาง ๆ เพอใหบคคลฝายตาง ๆ มงทากจกรรมเฉพาะอยางทมความถนดเทานน 2.หลกการมผบงคบบญชาคนเดยว(Unityof Command)หลกขอนระบวา การประสานกจกรรมตาง ๆ ขององคการจะทาไดสะดวกและงายเมอกาหนดใหทกคนในองคการ ขนตรงตอหวหนาเพยงคนเดยวหรอถาจะพดงาย ๆ กคอทกคนในองคการควรตองมนายเพยง คนเดยวทงนเพราะเหตผลทวาหากเกดระบบขาสองเจาบาวสองนายขนแลวการสงการ จะเรมเกดปญหาซาซอนความสบสนความอดอดใจการไมประสานงานกนและผลผลตตกตา กจะเกดขนทนท 3.หลกขนาดของการควบคม(Spanof Control)การมงพยายามใหเกด การประสานงานโดยการปฏบตตามหลกการมผบงคบบญชาเพยงคนเดยวนนจะไมสามารถทาได เรอยไปโดยไมสนสดทงนเพราะหวหนาทกคนตางกจะมขดความสามารถจากดโดยจะไมสามารถควบคมบงคบบญชาลกนองมากเกนไปกวาขนาดทเหมาะสมไดหากจานวนผใตบงคบบญชามมากเกนไปประสทธภาพการทางานของหวหนางานกจะตกตาและเสยหายไดแนวคดหลกขนาดของ การควบคมจงมงพยายามกาหนดวาผบรหารคนหนง ๆ ควรบงคบบญชาลกนองจานวนกคนจงจะ มประสทธภาพสงสดผลของการกาหนดขนาดของการควบคมจะทาใหองคการตองเพมระดบ ของการจดการขนมาตามความจาเปนทงนเพราะเมอตองมการจากดขนาดจานวนคนมใหมมาก เกนไปนนทาใหตองมการแบงจานวนคนใหขนกบหวหนามากกวาหนงคนขนไปซงในการนทาให ตองมการเพมผบรหารระดบสงขนไปอกเพอเขามาทาหนาทควบคมและประสานการทางานของหวหนางานอกตอหนงระดบของการจดการจงเพมมากขน 4.หลกอานาจหนาทและความรบผดชอบ(Authorityand Responsibility) แนวคดการจดองคการตาง ๆ ทกลาวมาคอการแบงงานกนทาตามความถนดการกาหนดขนาด การควบคมและโดยเฉพาะหลกการมผบงคบบญชาคนเดยวเหลานตางกมความสมพนธอยาง

ใกลชดกบแนวคดการจดองคการประการท4คอแนวคดทวาดวยอานาจหนาท (Authority)อานาจ(Power)และความรบผดชอบ(Responsibility)กลาวคอไมวาจะเปนการจากดจานวน ผใตบงคบบญชาใหรายงานขนตรงตอคนใดคนหนงหรอการกาหนดขอบเขตใหคนใดคนหนง ทางานเฉพาะอยางบางอยางและการธารงรกษาไวซงหลกของการมผบงคบบญชาคนเดยวทกกรณ ตางกกระทาโดยอาศยความสมพนธทางอานาจหนาท(Authority Relationships) เปนเครองมอ กากบทงสน สรปการบรหารจดการหมายถงความพยายามของสมาชกรวมกนในการทา กจกรรมตาง ๆ ซงจะตองมการกาหนดวตถประสงคหรอเปาหมายการตดสนใจการกาหนดนโยบายการวางแผนการจดองคกรการกระตนหรอเรงรดการควบคมและการคดคนเพอปรบปรงเปลยนแปลงใหมการบรหารจดการทดนนผนาจะตองทาหนาทจดการใหระบบคนสามารถประสานทางานรวมกนอยางมประสทธภาพซงจะมปจจยในการบรหารงานอนประกอบดวยคณะกรรมการกลมและสมาชกกลมเครองจกรอปกรณเงนทนและวตถดบ โดยผานกระบวนการผลตการตลาด การเงนทนและการบรหารทรพยากรมนษย 2. การบรหารจดการดานการผลต 2.1ปจจยการผลต พชตสขเจรญพงษ(2540:10–18)ไดกลาวถงผลผลตและปจจยการผลตตาง ๆ เชนทดนแรงงานทนและการประกอบการตางกมความสมพนธกนทางเทคนคซงเรยกวา ฟงกชนการผลตซงผลผลตทางกายภาพชนดตาง ๆ จะเกดขนไดตองประกอบดวยปจจยการผลต อยางนอยสองชนดขนไปแตในการผลตสนคาอยางใดอยางหนงไมวาจะเปนการผลตใน อตสาหกรรมใดกตามยอมจะตองประกอบดวยปจจยการผลตหรอทรพยากรตาง ๆ 2.2การบรหารการผลตและปฏบตการ การบรหารการผลตและการบรหารปฏบตการประกอบดวยกจกรรมตาง ๆ ทางดานการบรหารอนไดแกการวางแผนการจดองคการการจดกาลงคนการสงการและ การควบคมทเกยวของกบกระบวนการผลต(Product Process)หรอกระบวนการแปลงสภาพ เพอผลตสนคาหรอบรการตามคณลกษณะเฉพาะทกาหนดในปรมาณทตองการภายในระยะเวลา ทกาหนดโดยใหมประสทธภาพในการผลตหรอแปลงสภาพสงทสดและเสยตนทนคาใชจาย นอยทสด 2.3ระบบการผลตและการปฏบตการ ระบบการผลตและการปฏบตการประกอบดวยองคประกอบทสาคญ5สวน ซงไดแกปจจยนาเขา(Input)กระบวนการผลตและแปลงสภาพ(Productof Conversion

Process)ผลได (Output)สวนปอนกลบ(Feedback)และผลกระทบจากภายนอกทเปลยนแปลง โดยไมไดคาดหมาย(Random Fluctuations)ดงภาพประกอบ4 การเปลยนแปลงทไมไดคาดหมาย ปจจยนาเขา – เงนทน ตองปรบปจจย การประเมน – แรงงาน นาเขาหรอไม – เครองจกร ผลได – ทดน – สนคา – วตถดบ – บรการ – การจดการ

ภาพประกอบท 8 ระบบการผลตและการปฏบตการ งานของผบรหารการผลตและการปฏบตการ คอ การจดการใหกระบวนการผลต และแปลงสภาพสามารถดาเนนการเพอผลตและแปลสภาพปจจยนาเขาใหเปนสนคาหรอบรการ ทตองการไดอยางมประสทธภาพ กจกรรมของผบรหารการผลตประกอบดวยกจกรรม 5 ขนตอน คอการวางแผน การจดองคการ การจดกาลงคน การสงการ และการควบคม การวางแผนเปนกจกรรมทเกยวของกบการตดสนใจกาหนดวตถประสงค และเปาหมายในการดาเนนการตลอดจนการวางนโยบายแผนงานและวธปฏบตเพอใหบรรล วตถประสงคตามทตองการการวางแผนเปนการกาหนดแนวทางและแผนงานสาหรบอนาคต

กระบวนการผลต และแปลงสภาพ

การเปรยบเทยบผล ทไดกบทวางแผนไว

การจดองคการเปนกจกรรมทเกยวของกบการกาหนดโครงสรางและบทบาท ตลอดจนความสมพนธของหนวยงานและกจกรรมตาง ๆ ภายในองคการเพอดาเนนการใหบรรล วตถประสงคตามทตงไว การจดกาลงคนเปนกจกรรมทเกยวของกบการจดคนทมคณสมบตท เหมาะสมเพอเขาทางานในตาแหนงตาง ๆ ทกาหนดไวในโครงสรางขององคการนอกจากนการจดกาลงคนยงหมายรวมถงการวางแผนความตองการกาลงคนการจดสรรกาลงคนการสรรหาและการคดเลอกบคคลเพอใหไดคนทเหมาะสมกบตาแหนงงานการฝกอบรมพนกงานใหมและ การพฒนาพนกงานททางานอยเดมใหมขดความสามารถตามความตองการขององคการการกาหนด ผลตอบแทนและสวสดการตลอดจนการประเมนผลงานของพนกงาน

การสงการเปนกจกรรมทเกยวของกบการกาหนดวธและแนวทางเพอให ผใตบงคบบญชารวมมอรวมใจกนทางานเพอใหบรรลเปาหมายขององคการซงไดแกการจงใจ และสรางสภาวะความเปนผนาการตดตอสอสารและการใชอานาจตามหนาทเปนตน การควบคมเปนกจกรรมทเกยวของกบการตดตามการประเมนผลและ การดาเนนการแลวนาไปเปรยบเทยบกบแผนงานทวางไวการกาหนดมาตรการในการแกไข ปญหาทเกดขนอาจจะทาโดยปรบโครงสรางของหนวยงานปรบปจจยทใชในการผลตหรอปรบแผนงานทวางไวแตเดม 2.4ความกาวหนาทางเทคโนโลย ความกาวหนาทางเทคโนโลยคอการพฒนาดานความรทกษะและวธการ ในการผลตการใชและการกระทาสงทเปนประโยชนตอการผลตการจดการการตลาดและอนๆ ความกาวหนาทางเทคโนโลยแบงไดเปน2ประเภทคอ(อดมเกดพบลย.2515:25–31) 2.4.1 Embodied Technical Progressความกาวหนาทางวธการผลต ในลกษณะนกาหนดวาการทยอดปรมาณการผลตเพมขนมตนเหตมาจากความกาวหนาทางวธการ ผลตทเกดขนตอปจจยการผลตชนดใดเชนเกดขนกบเครองจกรรนตาง ๆ หรอเกดขนกบแรงงาน โดยกาหนดใหเครองจกรแตละรนคณภาพ(หรอความสามารถในการผลต)ไมเหมอนกน เครองจกรรนหลง ๆ มคณภาพดกวารนแรกเนองจากไดรบการปรบปรงใหดขนและปจจยทน ทสะสมไว(Capital Stock)มคณภาพดขนโดยทไมไดมจานวนเครองจกรเพมและเครองจกรทม ความสามารถในการผลตสงกวาเดมนจะมแตเครองจกรรนใหม ๆ เทานนจงเรยกความกาวหนาน เกดขนจากความกาวหนาทตดมากบเครองจกร สาหรบปจจยแรงงานไดแบงกลมของแรงงาน(Labor Force)ออกเปน คนงานทมระดบความสามารถตางกนตามอายและวฒการศกษาคนงานรนหลง ๆ จะม ความสามารถในการผลตมากทสดเพราะไดรบการศกษาอบรมมากกวาการศกษากดกวา คนรนกอนและคนงานเกาจะมความสามารถในการผลตเทาเดม

2.4.2 Disembodied Technical Progressไดแกความกาวหนาทาง

เทคโนโลยทเกดขนกบปจจยการผลตทกชนดพรอม ๆ กนและเหมอนกนคอทาใหเครองจกรทมอยท งเกาและทซอเขามาใหมมความสามารถในการผลตสงขนพรอมกนและถาความกาวหนาชนดนเกดขนกบปจจยแรงงานกจะทาใหคนงานทกคนทงคนงานทมอยเดมและคนงานทเขามาใหมมความสามารถในการผลตสงขนพรอม ๆ กนดวยซงอาจจะเกดจากการทคนงานมความสามารถและความชานาญในการผลตดขนหรอเกดจากการจดการทดขนอยางไรกตามความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะนอาจจะทาใหเกดการเปลยนแปลงดานสดสวนปรมาณปจจยแรงงานและปจจยทนทจะนามาใชรวมกนคออาจมลกษณะอยางใดอยางหนงดงน 2.4.2.1ความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะประหยดทนมากกวา แรงงานหากทาการผลตสนคาจานวนหนงใชปจจยการผลตอยสองชนดรวมกนคอปจจยทน และปจจยแรงงานเมอเกดความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะประหยดทนการดาเนน การผลตสามารถประหยดการใชทนในสดสวนทสงกวาประหยดการใชแรงงาน 2.4.2.2ความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะประหยดแรงงานมากกวา ทนความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะเชนนคอการดาเนนการผลตสามารถประหยดการ ใชแรงงานในสดสวนทสงกวาประหยดการใชทนกลาวคอในการผลตสนคา100หนวยจะใชทนเทากบ500บาทจะใชแรงงาน10คนตอมาเมอเกดความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะ ประหยดแรงงานจะทาใหการผลตสนคา100หนวยจะใชแรงงานลดลง 2.4.2.3ความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะเปนกลางหมายความวา การดาเนนการผลตสามารถประหยดการใชทนและแรงงานโดยมสดสวนทนตอแรงงานทใช ภายหลงการพฒนาทางเทคโนโลยยงคงเทากบสดสวนของทนตอแรงงานทใชกอนหนาการพฒนา ทางเทคโนโลยสาหรบความกาวหนาทางเทคโนโลยในลกษณะเปนกลางนนนกเศรษฐศาสตรชอ ฮกค(Hick)มความเหนวาเมอมการเปลยนแปลงทางดานเทคโนโลยแลวจะทาใหตาแหนงของ เสนฟงกชนการผลตเปลยนไปอยางสมาเสมอตลอดเสนคอการผลตสนคาจานวนเทาเดมแตจะ ใชปจจยแรงงานลดลงในอตราสวนทเทากนความกาวหนาทางเทคโนโลยไมวาจะเปนแบบใดกตามลวนมผลทาใหการผลตมประสทธภาพทางเทคนคสงขนทาใหสามารถผลตสนคาไดมากขนจากทรพยากรจานวนเทาเดมหรอสามารถผลตสนคาจานวนเทาเดมโดยใชทรพยากรนอยลงกวาเดม สรปการบรหารจดการดานการผลต หมายถง การเตรยมปจจยทางดานการผลตใหพรอม ไดแก ทดน ทน แรงงาน และผประกอบการ แลวดาเนนการบรหารจดการทงดานคนในองคกร และระบบการผลต พรอมระบบปฏบตการหรอกระบวนการในการผลต ตอบสนองตอ ความตองการสนคาของตลาดผบรโภค ดวยการนาเทคโนโลยทางดานการผลตททนสมยมาใชเพอความรวดเรว ลดตนทนในการผลต และทนตอความตองการของตลาด การบรหารจดการดานการผลตนามาศกษาในเรอง การตอบสนองตอความตองการ

ของตลาดผบรโภคหรอผซอผลตภณฑจกสานไมไผ วาผบรโภคมพฤตกรรมเชนไร เพอผผลตจะไดทาการผลตสนคาใหเปนไปตามความตองการนน ๆ เปนการบรหารจดการทางดานการผลตในระบบการผลตสนคาตงแตการจดหาวตถดบ ซงเปนปจจยในการผลต สกระบวนการผลต และผลตเปนสนคาสาเรจรปในทสด 3. การบรหารจดการดานการตลาด การตลาดเปนกจกรรมสวนหนงของระบบเศรษฐกจเกยวกบการสรางอรรถประโยชน ในดานเวลาสถานทและการไดครอบครองกรรมสทธในตวสนคาเพอใชประโยชนอยางสงสด นอกจากการตลาดจะชวยตอบสนองความตองการของผบรโภคแลวยงชวยพฒนาทางเศรษฐกจ เพราะการใชการตลาดเขาไปชวยในการดาเนนงานทางธรกจจะทาใหเกดการใชทรพยากร ในการบรหารจดการดานการตลาด ไดใหความสาคญเกยวกบขบวนการทางดานการตลาด ดงน 3.1 ธรกจรานคารานคาเปนสวนหนงของขบวนการทางดานการตลาดทคน ในปจจบนมความคนเคยเปนอยางดไมวาจะเปนสนคาอปโภคหรอสนคาบรโภครานคามความสาคญอยางยงตอระบบเกษตรกรรมอตสาหกรรม พาณชยกรรมและเศรษฐกจของประเทศซงอดลยจาตรงคกล(2542:370)ไดสรปความหมายของการรานคาไวดงน การรานคา(Retailing)ในความหมายทางธรกจหมายถงกจกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบการขายสนคาหรอการใหบรการโดยตรงแกผบรโภคคนสดทาย(End User)ทงน

ผผลตหรอผคาสงอาจจะเปนผทาการรานคาเองผบรโภคจะซอสนคาหรอบรการเพอสนอง ความตองการของตนเองบคคลภายในครอบครวหรอบคคลในสงคมของผบรโภคเองและไมได เปนการซอเพอจาหนายตอการรานคาเปนกจกรรมทซอสนคาจากผผลตแลวนามาจาหนายตอไป ยงผบรโภคหรอเรยกวากจกรรมการซอมาขายไปถอไดวาเปนขนสดทายของการตลาดในระบบ เศรษฐกจมกจกรรมธรกจประเภทรานคาอยมากกวากจกรรมประเภทอน 3.2 ประเภทของรานคา รานคาแบงออกเปนหลายประเภทดวยกนทงนขนอยกบเกณฑการพจารณาแบง ประเภทเนองจากรานคาหนง ๆ อาจจะถกจดกลมใหเขาอยในหลายกลมในหลายประเภทดงนน จงกลาวถงประเภทของรานคาซงแบงออกเปน3กลมใหญ ๆ คอ 3.2.1รานคาตามลกษณะกรรมสทธความเปนเจาของ 3.2.2รานคาแบงตามกลยทธในการจดการ 3.2.3รานคาแบงตามรปแบบของรานคา 3.3องคประกอบของการตลาด ศรวรรณเสรรตนและคนอน ๆ(2524:4–10)ไดกลาวไววาการตลาด เปนกระบวนการทางสงคมและการบรหาร(Socialand Managerial Process)ซงบคคลและกลม บคคลไดรบสงทสนองความจาเปนและความตองการของเขาจากการสราง(Creating)การเสนอ (Offering)การแลกเปลยน(Exchange)ผลตภณฑทมมลคากบบคคลอนนอกจากนองคประกอบ

ของตลาดจะตองประกอบดวย(1)การวเคราะหเกยวกบความจาเปน(Needs)ความตองการ (Wants)และความตองการซอ(Demands) (2)ธรกจตองเสนอผลตภณฑ(Product)เพอสนอง ความตองการของผบรโภค(3)ผลตภณฑนนตองมคณคา(Value)ตองคานงถงตนทน(Cost) ของลกคาหรอราคาสนคาทลกคาซอและความพงพอใจของลกคา(Satisfaction) (4)ผลตภณฑ จะมการแลกเปลยน(Exchange)และการตดตอธรกจ(Transaction) (5)การสรางความสมพนธ (Relationships)ทดกบลกคาทลกคาและเครอขาย(Marketing Network) (6)ตลาด(Market)คอ กลมเปาหมายของการขายผลตภณฑ(7)กระบวนการตงแต(1)–(6)เราเรยกวานกการตลาด (Marketer)ดงรายละเอยดดงน (1) ความจาเปนความตองการและความตองการซอ(Needs, Wantsand Demand)จดเรมตนของการตลาดกคอศกษาถงความจาเปนความตองการและความตองการซอ รายละเอยดดงน

(1.1) ความจาเปน(Needs)เปนอานาจพนฐานททาใหบคคลตองการ สงใดสงหนงเพอสนองความตองการพนฐานของรางกายประกอบดวยความตองการในปจจย4 ไดแกอาหารเครองนมหมทอยอาศยและยารกษาโรครวมทงความตองการการพกผอน (1.2) ความตองการ(Wants)เปนความปรารถนาของบคคลทจะไดรบ การตอบสนองความพอใจเปนความตองการในระดบทลกซงกวาความจาเปนความตองการ เกดจากการเรยนรดานวฒนธรรมและสงคมซงถอวาเปนความตองการดานจตวทยา เปนความตองการการยอมรบและการยกยองจากสงคมรวมทงความตองการการประสบความ สาเรจสงสดในชวตเชนความตองการใชรถเบนซตองการบานในโครงการใหญราคาหลายสบลานตองการทดนทาเลดเพอหวงผลกาไรสงในอนาคตความจาเปนและความตองการสองคานสามารถใชแทนกนไดเพราะถอวามความหมายใกลเคยงกน (1.3) ความตองการซอ(Demands)เปนความตองการผลตภณฑใด ผลตภณฑหนงซงตองมความสามารถในการซอและเตมใจทจะซอดวยความตองการซอหรอ ดมานดจงประกอบดวย3ประการคอ(1)ความจาเปนหรอความตองการผลตภณฑ(Needsand Wants) (2)ความสามารถในการซอ(Abilityto Purchase)กลาวคอมอานาจซอ(Purchasing Power) (3)ความเตมใจทจะซอสนคานน(Willingto Buy)ความจาเปนหรอความตองการ จะสามารถเปลยนเปนความตองการซอไดถามอานาจซอและมความเตมใจซอประกอบ

(2) ผลตภณฑ(สนคาบรการและความคด) (Products, Servicesand Ideas)ผลตภณฑ(Products)หมายถงสงทเสนอแกบคคลเพอสนองความจาเปนหรอความตองการของเขาผลตภณฑจะรวมถงสนคาบรการสถานทกจกรรมองคการและความคด การเสนอผลตภณฑเพอจะสนองความตองการของบคคลผลตภณฑเกดจากกรรมวธการผลต(Production)การผลตผลตภณฑจะเกยวของกบการตลาดแตไมถอวาเปนหนาทการตลาดการทธรกจจะผลตสนคาใดออกมาตองคานงถงวาจะสามารถขายไดหรอสามารถตอบสนองความตองการของลกคาไดหรอไมนกการตลาดจง

ตองวเคราะหและวจยถงลกษณะความตองการของลกคาทมตอผลตภณฑจงจะพฒนาผลตภณฑเพอสนองความตองการนนไดดยงขนผลตภณฑประกอบดวยสนคาบรการและความคด

(2.1) สนคา(Goods)เปนสงทสมผสไดทสามารถตอบสนองความ พงพอใจของลกคา (2.2) บรการ(Services)เปนกจกรรมหรอผลประโยชนทไมสามารถ สมผสไดซงฝายหนงนาเสนอกบอกฝายหนง (2.3) ความคด(Ideas)เปนความคดใด ๆ เกยวกบผลตภณฑทเปนไปได ทธรกจมองเหนลทางทจะนาเสนอเขาสตลาด (3) ผลตภณฑทตองการคานงถงคณคาตนทนและความพอใจของลกคา (Value, Costand Satisfaction)ผบรโภคตดสนใจเลอกผลตภณฑทตองคานงถงโดยพจารณาถง คณคาสนคานนราคาสนคาซงเปนตนทนของผบรโภคโดยมรายละเอยดดงน (3.1) คณคา(Value)หมายถงคณคาสนคาหรอบรการเพอจงใจให ผลตภณฑเกดการเปลยนแปลงซงผลตภณฑทเสนอใหกบลกคาตองมคณคา(Value)ในสายตา ของลกคากลาวคอตองมลกษณะแตกตางจากคแขงขน(Competitive Differentiation) นกการตลาดตองพฒนาผลตภณฑของตนเองใหมคณคาเพม(Value Added)ในสายตาของลกคา (3.2) ตนทน(Cost)ของลกคาในทนหมายถงราคา(Price)สนคา ทลกคาตองจายเงนซอซงกคอคณคาของสนคาในรปของตวเงนนนเองผซอจะตดสนใจซอสนคา อยางใดอยางหนงโดยพจารณาถงคณภาพผลตภณฑ(Value)และเงนทลกคาตองจายเพอซอ สนคานนเมอใดทเขารสกวาคณคา(Value)ผลตภณฑสงกวาตนทนหรอเงนทเขาตองจายซอ สนคาแสดงวาเขาไดรบประโยชนหรอกาไรจากการซอสนคานน (3.3) ความพงพอใจของลกคา(Satisfaction)เกดจากการไดรบผลตภณฑ ทมคณคาสงกวาตนทนทเขาตองจายไปและยงขนกบเครองมอการตลาดและกจกรรมการตลาดอน ๆ อกดวย

(4) การแลกเปลยนและการตดตอธรกจ(Exchangeand Transactions) บคคลจะไดรบผลตภณฑ2วธดวยกนคอ (4.1) การแลกเปลยน(Exchange)เปนกจกรรมทไดรบผลตภณฑจาก บคคลหนงโดยการเสนอสงทมคาเปนการตอบแทนลกษณะของการแลกเปลยนมดงน (1)ประกอบดวยบคคลหรอกลมบคคลสองฝายขนไป(2)แตละฝายมบางสงทมคณคาสาหรบ อกฝายหนง(3)แตละฝายมความสามารถในการตดตอสอสารและการสงมอบ(4)แตละฝาย มอสระทจะยอมรบหรอปฏเสธในสงทอกฝายหนงเสนอและ (5)แตละฝายเชอวาเปนการ เหมาะสมหรอพอใจทจะตดตอสอสารกบอกฝายหนง (4.2) การตดตอธรกจ(Transaction)ประกอบดวยการทาการคาระหวาง 2ฝายในทนกคอฝายผซอและฝายผขายนนเองการตดตอธรกจมลกษณะดงน(1)ตองมสองสง

ทมคณคา(2)มการตกลงภายใตเงอนไข(3)มระยะเวลาของการตกลงและ (4)มสถานทในการ ตกลง

(5) การตลาดเพอสรางความสมพนธ(Relationships Marketing)และ เครอขายทางการตลาด(Marketing Networks)การตลาดตองอาศยการสรางความสมพนธทดกบลกคาและอาศยเครอขายทางการตลาดดงน

(5.1) การตลาดเพอสรางความสมพนธเปนการสรางความสมพนธอนด กบกลมตาง ๆ เชนลกคาผบรโภคผจดจาหนายคนกลางผผลตและสงมอบวตถดบผมอทธพลตอธรกจทรพยากรบคคลบคคลภายในกจการซงจะตองมการสงมอบสนคาและบรการทมคณภาพสงราคาเหมาะสมการจดจาหนายรวดเรวและการสงเสรมการตลาดทเหมาะสม (5.2) เครอขายทางการตลาด(Marketing Networks)ประกอบดวยบรษท และกลมผไดผลประโยชนจากองคการ(Stakeholder)เปนกลมบคคลตาง ๆ ทใหการสนบสนน มผลกระทบตอการสรางความสมพนธของธรกจซงสามารถสรางกาไรการตดสนใจและ การกาหนดนโยบายขององคการเชนลกคา(Customer)พนกงาน(Employee)ชมชนในทองท (Community)และผถอหน(Stockholder) (6) กระบวนการตลาด(Marketing Process)และนกการตลาด(Marketer) กระบวนการตลาดเรมจากการกาหนดและวเคราะหถงความตองการของลกคาแลวพฒนา สวนประสมการตลาดเพอใชกบตลาดเปาหมายเพอสนองความตองการของลกคาใหเกด ความพงพอใจงานทเกยวของดงกลาวขางตนถอวาเปนงานการตลาด(Marketing)และลาดบ ขนตอนซงเรมตงแตการวเคราะหถงความตองการของลกคาและสงแวดลอมการวางแผน สวนผสมการตลาดปฏบตตามแผนและการควบคมใหเปนไปตามแผนถอวาเปนกระบวนการ ตลาด(Marketing Process)หรออาจเรยกวาเปนกระบวนการบรหารการตลาด(Marketing Management Process)งานการตลาดทเกดขนนถอวาเปนงานของนกการตลาด(Marketer)และ ผททาการบรหารการตลาดเราเรยกวาผบรหารการตลาด(Marketing Manager) การแสวงหาลกคาการดแลรกษาลกคาและการตลาดเพอสรางความสมพนธอนด กบลกคาศรวรรณเสรรตนและคนอน ๆ(2541:50–53)กลาววา การแสวงหาลกคา(Attracting Customer)เปนวธการสอสารตาง ๆ เพอให ไดลกคาใหมซงตองอาศยการขายโดยใชพนกงานขายและสอสารการตลาดโดยใชสอ การรกษาลกคา(Retaining Customer)บรษทตองปรบปรงความสมพนธกบ ฝายตาง ๆ เชนผขายปจจยการผลตและคนกลางบรษทตองรกษาลกคาเดมเอาไวใหไดเพราะ ลกคามทางเลอกในการซอสนคาจากผขายรายอน ๆ การรกษาลกคาเดมไวเปนวธการทงายกวา การสรางลกคาใหมและการแสวงหาลกคาใหมตองใชตนทนสงกวาการรกษาลกคาเดมเอาไว การตลาดเพอสรางความสมพนธกบลกคาหลกสาคญในการกาหนด โปรแกรมการตลาดเพอสรางความสมพนธ(1)การกาหนดลกคาทสาคญในการใชการตลาดเพอ

การสรางความสมพนธ(2)มอบงานใหผจดการทมทกษะในการสรางความสมพนธกบลกคา สาคญ ๆ แตละราย(3)การพฒนารายละเอยดของงานสาหรบผจดการแตละคนเพอสราง ความสมพนธอนดประกอบดวยการรายงานความสมพนธวตถประสงคความรบผดชอบและ เกณฑการประเมนผลผจดการตองสรางความสมพนธมความรบผดชอบตอลกคามขอมล ทเกยวกบลกคาและการใหบรการ(4)มอบหมายงานใหผจดการฝายสรางความสมพนธควบคม บคคลและพฒนารายละเอยดของงานการกาหนดเกณฑการประเมนผลและการสนบสนน ทรพยากรและ (5)ผจดการแตละคนตองพฒนาแผนประจาปและแผนในระยะยาว โปรแกรมการสรางความสมพนธอนดกบลกคา(Frequency Marketing Program)มดงน(1)การกาหนดวตถประสงคของโปรแกรม(2)การกาหนดกลมเปาหมาย (3)การกาหนดผลประโยชนทจะมอบใหลกคา(4)กลยทธการตดตอสอสารทมประสทธผล (5)การพฒนาโปรแกรม(6)การปฏบตตามโปรแกรมและ (7)การวดและการปรบปรง โปรแกรมการทางานใหดขนการสรางความพงพอใจใหลกคาโดยอาศยคณภาพบรการและคณคา ศรวรรณเสรรตนและคนอน ๆ(2541:45)ไดกลาววาภายใตสถานการณ ทรนแรงขนทาใหธรกจตองเปลยนปรชญาจากการขายและผลตภณฑเปนปรชญาการตลาดและ ลกคาวธการเอาชนะลกคาและคแขงขนโดยยดหลกการใชเครองมอการตลาดทดขนสามารถ เอาชนะและคณคาโดยการตลาดเพอสรางความสมพนธอนดกบลกคาและการตลาดเพอสราง คณภาพรวมคณคาผลตภณฑรวมในสายตาของลกคาและความพงพอใจของลกคา ความพงพอใจของลกคา(Customer Satisfaction)เปนระดบความรสกของ ลกคาทมผลจากการเปรยบเทยบระหวางผลประโยชนจากคณสมบตผลตภณฑหรอการทางานของ ผลตภณฑกบการคาดหวงของลกคาระดบความพงพอใจของลกคาจะเกดจากความแตกตาง ระหวางผลประโยชนจากผลตภณฑและความคาดหวงของบคคลการคาดหวงของบคคลเกดจาก ประสบการณและความรในอดตของผซอสวนผลประโยชนจากคณสมบตผลตภณฑหรอการ ทางานของผลตภณฑเกดจากนกการตลาดและฝายอน ๆ ทเกยวของจะตองพยายามสรางความพงพอใจใหกบลกคาโดยพยายามสรางคณคาเพม(Value Added)การสรางคณคาเพมเกดจากการผลต(Manufacturing)และจากการตลาด(Marketing)รวมทงมการทางานรวมกบฝายตาง ๆ โดยยดหลกการสรางคณภาพรวม(Total Quality)คณคาเกดจากความแตกตางทางการแขงขน (Competitive Differentiation)คณคาทมอบใหกบลกคาจะตองมากกวาตนทนของลกคา(Cost) ตนทนของลกคาสวนใหญกคอราคาสนคานนเอง ศรวรรณเสรรตน และคนอน ๆ (2541:45)ไดกลาววาความแตกตาง ทางการแขงขนของผลตภณฑ(Product Competitive Differentiation)เปนการออกแบบลกษณะตาง ๆ ของผลตภณฑหรอบรษทใหแตกตางจากคแขงขนและความแตกตางนนจะตองมคณคาในสายตาของลกคาและสรางความพงพอใจใหกบลกคาไดความแตกตางทางการแขงขนประกอบดวย (1)ความแตกตางดาน

ผลตภณฑ(Product Differentiation) (2)ความแตกตางดานบรการ(Services Differentiation)และ (3)ความแตกตางดานบคลากร(Personal Differentiation)ความแตกตางเหลานเปนตวกาหนดคณคาเพมสาหรบลกคา(Customer Added Value) ศรวรรณเสรรตน และคนอน ๆ (2541:209–216)ไดกลาวถงความแตกตาง ทางการแขงขนดงน

1.ความแตกตางดานผลตภณฑ(Product Differentiation)เปนกจกรรมของ การออกแบบลกษณะผลตภณฑของบรษททแตกตางจากผลตภณฑของคแขงขนการสราง ผลตภณฑใหแตกตางกนจะตองพจารณาประเดนตาง ๆ ดงน 1.1รปลกษณ(Features)เปนลกษณะทางกายภาพทสามารถมองเหนได บรษทจาเปนตองมการพฒนารปลกษณผลตภณฑใหดขนเรอย ๆ ทงนลกษณะใหม ๆ นนจะตอง เปนทตองการของผบรโภค 1.2คณภาพการทางาน(Performance Quality)เปนระดบการทางาน พนฐานของผลตภณฑหลายระดบประกอบดวยระดบตาปานกลางสงและพเศษคาถาม ทเกดขนกคอถาผลตภณฑทมการทางานสงจะสามารถสรางกาไรไดสงขนใชหรอไมสถาบน การวางแผนกลยทธการตลาดไดวจยผลกระทบจากคณภาพผลตภณฑทมตออตรากาไรหรออตรา ผลตอบแทนจากการลงทนและจะพบวามความสมพนธดานบวกระหวางคณภาพผลตภณฑและ ผลตอบแทนจากการลงทนกลาวคอถาผลตภณฑคณภาพดจะมแนวโนมทาใหสามารถสรางกาไร ไดมากขนสามารถตงราคาสงกวาและยงไดรบผลประโยชนจากการซอซาของลกคารายเดม เพราะความภกดตอตราสนคาการซอของลกคารายใหมอนเกดจากการบอกตอ ๆ กนของลกคา รายเดมวามคณภาพดในขณะเดยวกนไมไดหมายความวาธรกจจะออกแบบผลตภณฑทมคณภาพด เทานนทาใหจานวนผซอมจานวนนอยรายยงขนดวยเหตนผผลตจงตองเลอกผลตในระดบ คณภาพทแตกตางกนโดยคานงถงความเหมาะสมกบตลาดเปาหมายและตาแหนงทางการแขงขนดวยบรษทตองตดสนใจเกยวกบคณภาพผลตภณฑทงนบรษทมทางเลอก3ทางคอ 1.2.1กลยทธการปรบปรงคณภาพใหดขน(Quality Improvement Strategy)กลยทธนมวตถประสงคเพอใหไดผลตอบแทนสงสดและสวนครองตลาดสงสด 1.2.2กลยทธการรกษาคณภาพ(Quality Maintenance Strategy) หลายบรษทใชกลยทธการรกษาคณภาพผลตภณฑและหลายบรษททไมมการเปลยนแปลงยกเวน จะมปญหาดานผลตภณฑเกดขน 1.2.3กลยทธการลดคณภาพ(Quality Adulteration Strategy) บางบรษทลดคณภาพสนคาเนองจากตนทนการผลตสงขนโดยคาดวาผซอจะไมสงเกตเหน ขอแตกตาง 1.3คณภาพในมาตรฐานการผลต(Conformance Quality)ระดบ การออกแบบกบระดบผลตภณฑและลกษณะการทางานซงใกลเคยงกบมาตรฐานของกลม

เปาหมาย 1.4ความทนทาน(Durability)เปนการวดอายการทางานของผลตภณฑ 1.5ความไววางใจได(Reliability)เปนการวดความนาจะเปนเกยวกบ ผลตภณฑวาทาหนาทบกพรองหรอทางานผดพลาดภายในระยะเวลาทกาหนดไว 1.6ความสามารถซอมแซมได (Reparability)เปนการวดความงายของ การแกปญหาหรอซอมแซมชนสวนซงทาหนาทผดพลาดหรอเสยหาย 1.7รปแบบ(Style)เปนการอธบายถงลกษณะผลตภณฑใหมลกษณะ รปรางทนามองและสรางความรสกทดใหผซอ 1.8การออกแบบ(Design)เปนรปลกษณะโดยรวมทมผลกระทบตอ หนาทผลตภณฑทตอบสนองความตองการของลกคาบรษทใหญจะมผออกแบบซงมหนาทพฒนา ดานลกษณะรปแบบการทางานการออกแบบความนาเชอถอการซอมแซมและผลตภณฑ ทออกแบบทดจะเปนทชนชมสะดวกตอการใชงายตอการตดตงงายตอการใชงานและซอมแซม สะดวกตอการเปดใชผออกแบบตองประสมประสานลกษณะทเปนทประทบใจของลกคารวมทง เปรยบเทยบระหวางผลประโยชนจากผลตภณฑและตนทนผลตภณฑในสายตาของลกคา หลก10ประการในการออกแบบมดงน 1.8.1การออกแบบทดควรมลกษณะนวตกรรม 1.8.2การออกแบบทดควรเปนประโยชนของผลตภณฑ 1.8.3การออกแบบทดควรถกหลกสนทรยภาพ 1.8.4การออกแบบทดตองถกหลกโครงสรางดานเหตผลโดยคานงถงหนาทของผลตภณฑมากกวารปแบบ 1.8.5การออกแบบทดตองไมใชสวนเกน 1.8.6การออกแบบทดตองเปนขอเทจจรง 1.8.7การออกแบบทดตองมลกษณะทนทาน 1.8.8การออกแบบทดตองสอดคลองกบรายละเอยดผลตภณฑ 1.8.9การออกแบบทดตองคานงถงการอนรกษสงแวดลอม 1.8.10การออกแบบทดตองมการออกแบบในระดบทนอยทสด 2.ความแตกตางกนดานการบรหาร(Services Differentiation)เปนการ สรางความแตกตางกนดานการบรการทเหนอกวาคแขงขนและลกคาพงพอใจหรออาจเรยกวา ผลตภณฑควบ(Augmented Product)ซงประกอบดวย(1)ความงายตอการสงซอ(2)การขนสง (3)การตดตง(4)การฝกอบรมลกคา(5)บรการใหคาแนะนาลกคา(6)การบารงรกษาและ ซอมแซมและ (7)บรการอน ๆ โดยมรายละเอยดดงน

2.1 ความงายในการสงซอ(Ordering Easy)เปนระบบทงายสาหรบ ลกคาในการสงซอสนคาของบรษท

2.2การขนสง(Delivery)กลยทธการขนสงจะตองรวดเรวถกตองและ รกษาสนคาใหอยในสภาพทด 2.3การตดตง(Installation)มกจะใชกบสนคาพวกเครองใชหรอ เครองจกรทมอายการใชงานนานและมมลคาสง 2.4การฝกอบรมลกคา(Customer Training)การฝกอบรมลกคาหรอ บคลากรของลกคาใหใชเครองมอทขายไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ 2.5บรการใหคาแนะนาลกคา(Customer Consulting)บรการ ใหคาแนะนาเกยวกบตวเลขระบบขอมลและบรการใหคาแนะนาทผขายใหกบลกคาโดยไมคด มลคา 2.6การบารงรกษาและซอมแซม(Maintenanceand Repair)เปนระบบ ซงกาหนดโปรแกรมการใหบรการของบรษทเพอชวยเหลอลกคารกษาผลตภณฑใหอยในสภาพ การทางานทดและเปนการบรการปรบปรงแกไขปญหาสนคาทซอไปแลวใหกบลกคา 2.7การบรการอน ๆ (Miscellaneous Services)บรษทจะพยายามคนหา วธการใหมเพอสรางมลคาเพมโดยบรการทแตกตางจากคแขงขนเชนการรบประกนทดยงขน 3.ความแตกตางกนดานบคลากร(Personnel Differentiation)เปนการสราง ความแตกตางในคณสมบตของบคลากรธรกจจะมขอไดเปรยบคแขงขนโดยจางและฝกพนกงาน ทดกวาคแขงขนการฝกอบรมพนกงานใหมคณภาพดขนประกอบดวย6ลกษณะคอ 3.1ความสามารถ(Competence)พนกงานตองอาศยความชานาญและม ความรในการขาย 3.2ความมนาใจ(Courtesy)พนกงานขายตองมมนษยสมพนธมความ เปนกนเองและมวจารณญาณ 3.3ความเชอถอได(Credibility)พนกงานของบรษทตองมความนา เชอถอ 3.4ความไววางใจได(Reliability)พนกงานตองทางานดานการบรการ ดวยความสมาเสมอและถกตองสามารถสรางความไววางใจใหลกคา 3.5การตอบสนองลกคา(Responsiveness)จะตองใหบรการและ แกปญหาแกลกคาดวยความรวดเรวตามทลกคาตองการ 3.6การตดตอสอสาร(Communication)พนกงานตองใชความพยายาม ทจะทาความเขาใจกบลกคาดวยภาษาทเขาใจงาย 4.ความแตกตางกนดานชองทางการจดจาหนาย(ChannelDifferentiation) 5.ความแตกตางทางดานภาพลกษณ(Image Differentiation)เปนการสราง ความแตกตางดานความรสกนกคดของลกคาทมตอผลตภณฑซงเนนหนกดานจตวทยาหรออารมณ

หรอสญลกษณแมวาผลตภณฑตาง ๆ จะสามารถตอบสนองความตองการของผซอไดเหมอนกน แตผซอจะรสกถงความตองการ(ความแตกตาง)ในภาพลกษณของผลตภณฑและ/หรอบรษท ความแตกตางดานภาพลกษณนจะตองมลกษณะแตกตางจากคแขงขนซงเปนเอกลกษณและม ความคดรเรมสรางสรรคการพฒนาภาพลกษณในตราสนคาตองอาศยการตดตอสอสารผานสอ ตาง ๆ ในรปของ(1)สญลกษณ(2)สงพมพสอวทยและโทรทศน(3)บรรยากาศและ (4)เหตการณโดยมรายละเอยดดงน 5.1ชอเสยงเปรยบเทยบกบภาพลกษณ(Identity Versus Images)บคลก ตราสนคาเกดจากโปรแกรมการสรางความมชอเสยงเปนวธการซงบรษทมจดมงหมายทจะทาให ตราสนคามจดเดนหรอมตาแหนงทชดเจนสวนภาพลกษณเกดจากการรบรของชมชนในตราสนคา หรอบรษทบรษทจงตองออกแบบมชอเสยงหรอตาแหนงผลตภณฑเพอกาหนดภาพลกษณของ ชมชนวธการสรางความมชอเสยงเปนเครองมอในการสรางความแตกตางทางการแขงขนไดแก ชอโลโกสญลกษณบรรยากาศเหตการณโดยคาดวาสงเหลานจะสามารถสรางภาพลกษณ ตราสนคาเปนลกษณะของบรษทซงชมชนมการรบร 5.2สญลกษณ(Symbols)หมายถงสงทใหเพอกาหนดลกษณะของผลตภณฑหรอสอผลตภณฑสาหรบผบรโภคและเปนสงทผบรโภคคนเคยในการซอและการใชสญลกษณของผลตภณฑมกจะเกดจากการนาเครองหมายตราหรอชอตรา 5.3สงพมพสอวทยและโทรทศน(Writtenand Audio(Visual) Media)การโฆษณาเพอแสดงบคลกภาพของบรษทหรอตราสนคาจะพยายามสรางเคาโครงเรอง อารมณการทางานหรอความแตกตางในสงใดสงหนงขาวสารอาจอยในรปสงพมพอน ๆ เชน รายงานประจาป 5.4บรรยากาศ(Atmosphere)เปนลกษณะทางกายภาพซงธรกจผลตหรอ สงมอบผลตภณฑหรอบรการจะเปนเครองมอทสรางภาพลกษณไดด 5.5เหตการณ(Events)บรษทจะจดเหตการณพเศษเพอสรางภาพลกษณ ศรวรรณเสรรตนและคนอน ๆ(2541:45)กลาวไววาคณคารวมสาหรบ ลกคา(Total Customer Value)เปนผลรวมของผลประโยชนหรออรรถประโยชน(Utility)จาก ผลตภณฑหรอบรการใดบรการหนงคณคาผลตภณฑพจารณาจากความแตกตางดานบคลากร ความแตกตางดานภาพลกษณความแตกตางทงสดานกอใหเกดคณคาดานภาพลกษณ4ดาน เชนกนคอคณคาดานผลตภณฑคณคาดานบรการคณคาดานบคลากรและคณคาดานภาพลกษณคณคาทง4ประการรวมเรยกวาคณคาผลตภณฑรวมในสายตาของลกคา ตนทนรวมของลกคา(Total Customer Cost)เปนตนทนของลกคาทเกดขนจาก การตดสนใจซอสนคาชนดใดชนดหนง คณคาทสงมอบแกลกคา(Customer Delivered Value)เปนความแตกตาง

ระหวางคณคารวมสาหรบลกคา(Total Customer Value)และตนทนรวมของลกคา(Total Customer Cost) การคาดหวงของลกคา(Expectation)เกดจากประสบการณและความรในอดต ของผซอถานกการตลาดสงเสรมผลตภณฑไดเกนจรงผบรโภคจะตองมความคาดหวงใน ผลตภณฑสงเกนจรงจะทาใหผซอผดหวงเมอตดสนใจซอดงนนสงสาคญททาใหบรษทประสบ ความสาเรจกคอการเสนอผลตภณฑทมประโยชนจากผลตภณฑ(การทางานของผลตภณฑ) ทสอดคลองกบการคาดหวงของผซอโดยยดหลกการสรางความพงพอใจรวมสาหรบลกคา(Total Customer Satisfaction) เครองมอในการตดตามและการวดความพงพอใจของลกคา(Toolsfor Tracking and Measuring Customer Satisfaction)เปนวธการทจะตดตามวดและคนหาความตองการของ ลกคาโดยมจดมงหมายเพอ (1) สรางความพงพอใจใหกบลกคาบรษททยดปรชญาหรอแนวคด ทางการตลาด(Marketing Concept)ทมงความสาคญทลกคาจะมจดมงหมายทการสรางความ พงพอใจจะทาโดยการลดตนทนของลกคา(ลดราคา)หรอการเพมบรการและจดเดนของสนคา ซงมสงนจะมผลทาใหกาไรของบรษทลดลง(2)บรษทจะตองสามารถสรางกาไรโดยวธใดวธหนง เชนลงทนการผลตมากขนหรอมการวจยและพฒนาผลตภณฑ(R&D)เหลานถอวามผลกระทบ ทงรายไดและตนทนและ (3)ในบรษทประกอบดวยผถอหนพนกงานผขายปจจยการผลต คนกลางการเพมความพงพอใจใหกบลกคาจะมผลกระทบตอความพงพอใจของคนเหลานดวย วธการตดตามและวดความพงพอใจของลกคาสามารถวดไดดวยวธการตาง ๆ การบรหารจดการดานการตลาดนามาศกษาเรองความตองการของตลาดผบรโภค สนคาหตถกรรมพนบานงานจกสานไมไผวามพฤตกรรมในการบรโภคสนคาดงกลาวเปนอยางไรเพอทผผลตจะไดตอบสนองตอความตองการของผบรโภคไดอยางมทศทางทตรงกนสนคาจะไดขายไดและขยายวงกวางขนตอไป แนวคด 4 P’s หรอแนวคดสวนประสมการตลาดสนคาเกษตรกรรม สวนประสมการตลาดสนคาเกษตรกรรม(Marketing Mix)หมายถง กลมเครองมอหรอองคประกอบทางการตลาดทธรกจใชรวมกนเพอใหบรรลวตถประสงค ทางการตลาดในตลาดเปาหมายคอการสนองตอบความตองการของผบรโภคใหผบรโภคพงพอใจ เจอรโรเม (McCarthyE.Jerome) ไดกลาวถงสวนประสมทางตลาดประกอบ ดวยองคประกอบ4ตวทเรยกยอ ๆ วา4P’sคอผลตภณฑ(Product)ราคา(Price)ชองทาง การจดจาหนาย(Place)และการสงเสรมการตลาด(Promotion)เปนองคประกอบทสาคญของ ตลาดททาใหผลตผลและผลตภณฑทางเกษตรผานจากผผลตไปยงผบรโภคและมความสมพนธกน มรายละเอยดดงน (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.2545:122–132) 1.ผลตภณฑ(Product)ในทางการตลาดสนคาเกษตรกรรมเรยกวาผลตผล และผลตภณฑทางการเกษตรซงหมายรวมถงสนคาเกษตรสนคาเกษตรแปรรปและบรการ

ทางการเกษตรผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรประกอบดวยองค4ประการคอ 1.1ตวผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตร(Physical Product)หมายถง ขนาดนาหนกรปรางสสนกลนคณภาพและการบรรจภณฑเปนตน 1.2ตราสนคา(Brand Name)หมายถงชอผลตผลและผลตภณฑทาง การเกษตรทแสดงถงเอกลกษณภาพพจนชอเสยงและความเชอมนของผลตผลและผลตภณฑ ทางการเกษตรอกทงยงรวมถงเครองหมายสญลกษณ(Logo) 1.3หนาทของผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตร(Product Functions) หมายถงหนาทในการใชตวผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรซงรวมถงการบรรจภณฑ (Packaging)ทแสดงใหเหนคณภาพและคณสมบตของผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตร ตลอดจนปายชอแสดงสทธในการเปนเจาของผลตผลอน ๆ 1.4การใหบรการ(Servicing)การใหบรการตอเนองควบคไปกบการใช ผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรเชนการใชบรการถอดเกลดและทาความสะอาดปลาบรการ ขดมะพราวและคนกะทบรการสขาวเปนการบรการยงครอบคลมถงการรบประกนและการรบคน ผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรทางเกษตรอกดวย การดาเนนกจกรรมทางการตลาดในองคประกอบของสวนประสมการตลาด ผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรคอนขางจะทายากกวาผลตภณฑทางอตสาหกรรมทงนเพราะ (1)ผลตผลทางการเกษตรผลตมาจากผผลตรายยอย (2)ผลตผลทางการเกษตรเปนผลทไมอาจกาหนดคณภาพไดลวงหนา (3)ผผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรไมมอทธพลเหนอการจาหนาย เพราะขาดขอมลในการวางแผนการผลต (4)ผลตผลและผลตภณฑทางเกษตรเปนผลตผลและผลตภณฑไดบางฤด เทานน (5)ผผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรขาดแคลนเงนทน (6)ผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรเปนผลตผลและผลตภณฑ ทตองใชเนอทมากนาหนกมากและผลตอบแทนตา (7)ผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรสวนใหญยงตองขนอยกบ ธรรมชาตเปนหลกซงผผลตไมสามารถจะควบคมทงปรมาณและคณภาพและชวงเวลาได 2.ราคา(Price)หมายถงจานวนเงนทผซอจายสาหรบผลตผลและผลตภณฑ ทางการเกษตรราคาถกกาหนดโดยมลคาของสนคานน ๆ ราคาเปนปจจยอยางหนงททาใหเกด การซอขายทงนเพราะการซอขายเกดขนณราคาทผซอและผขายพงพอใจดวยกนทงสองฝาย ราคาจงเปนตวกลางททาใหเกดการเปลยนแปลงการเปนเจาของการกาหนดราคาจงตองคานงถง ตนทนลกษณะการแขงขนในตลาดเปาหมายการกาหนดราคาสามารถกระทาได3วธดงน

2.1วธกาหนดราคาโดยมงตนทน(Cost–oriented Pricing)เปนวธการ กาหนดราคาทนยมใชกนโดยทวไปเปนการกาหนดราคาทครอบคลมตนทนทเกดขนทงหมด ไมวาจะเปนตนทนทใชในการผลตหรอการจาหนายกตามการกาหนดราคาโดยวธนอาจจาแนกเปน การกาหนดราคาโดยกาหนดสวนบวกเพมจากตนทนและการกาหนดราคาโดยกาหนดอตรา ผลตอบแทนทตองการ 2.2วธการกาหนดราคาโดยมงทอปสงค(Demand–oriented Pricing) เปนวธการกาหนดราคาทใหความสนใจกบราคาของคแขงขนการกาหนดราคาจะพจารณาสภาพ การแขงขนวาอยในสภาพตลาดทวไปหรอสภาพการประมลแลวพจารณากาหนดราคาใหเหมาะสม กบสภาพการแขงขนนน การกาหนดราคาเพอพฒนาสวนประสมการตลาดควรตองพจารณาในประเดนสาคญดงตอไปน (1)ราคาพนฐานหมายถงการพจารณาราคาตนทนสนคาโดยยงไมได บวกกาไรหรอตนทนทไมเปนรปตวเงนราคาพนฐานจงเปนราคาทเปนราคาทน (2)เงอนไขสวนลดเปนสงทนกการตลาดควรตองกาหนดเพอใหสามารถ ขายไดครงละมาก ๆ การพฒนากลยทธในเรองนควรตงเงอนไขสวนลดใหเปนประโยชนตอการ ขายและเปนทพงพอใจของผบรโภค (3)ระยะเวลาการใหสนเชอเปนการพฒนาสวนประสมการตลาดดวยการ สนบสนนการซอโดยวธการขายเชอหรอใหมการผอนสงในระยะเวลาหนง (4)คาใชจายอน ๆ ทเปนสวนประกอบของราคาเชนคาขนสง คาธรรมเนยมคาเคลอนยายเปนตน 3.การจดจาหนาย(Place)หมายถงการจดการชองทางการจาหนายและ กระจายสนคาการจดจาหนายผลตผลทางการเกษตรทดตองสามารถสนองความตองการของ ผบรโภคไดทนเวลาและจดจาหนายไดครอบคลมณสถานททผบรโภคตองการการพจารณาวา สถานทใดเหมาะสมจะนาผลตผลทางการเกษตรออกมาจาหนายในเวลาใดจงจะตรงกบ ความตองการของผบรโภคนกการตลาดตองนาปจจยตาง ๆ ทเกยวของมาพจารณาควบคไปดวย ทงนเพราะการเคลอนตวของผลตผลทางเกษตรไมสามารถกระทาไดดวยตวของมนเองแตจะตอง ขนอยกบการจดจาหนายอน ๆ เขามามสวนชวยเชนคนกลางหรอสถาบนททาหนาทขายไมวา จะเปนตวแทนพนกงานขายกตามการพฒนาสวนประสมตลาดทเกยวกบการจาหนายกคอการนา ผลผลตและผลตภณฑทางการเกษตรเสนอขายไปยงตลาดเปาหมายในเวลาและสถานททผบรโภค ตองการปจจยสาคญทตองพจารณาในการพฒนาสวนประสมทางการตลาดทเกยวกบชองทาง การจดจาหนายมดงตอไปน 3.1.การเลอกชองทางการจดจาหนายเปนการเลอกวธการขายโดยผาน

ผคาสงผคาปลกในกรณทผคาสงและผคาปลกมความเขาใจตลาดเปนอยางด 3.2.การจดการคลงสนคาเปนเรองของการเอออานวยในการผานสนคา จากผผลตไปยงผบรโภคไดตามความตองการ 3.3.การใหผลตอบแทนกบตวแทนจาหนายเปนการกาหนดอตราผลตอบแทนใหกบตวแทนจาหนายเพอใหทาหนาททเปนผลดกบกจการโดยผลกดนผลตผลหรอผลตภณฑของกจการเขาสตลาด 3.4.สงอานวยความสะดวกในการขนยายและการจดเกบเปนการ พจารณาถงสวนประกอบในการจดจาหนายการนาสนคาไปใหถงมอผบรโภคเปนเรองสาคญ 4.การสงเสรมการตลาด(Promotion)เปนสอความหมายใหตลาดเปาหมาย ไดทราบถงผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรทตองการวามจดจาหนายณทใดเวลาใดและ ระดบราคาใดการสงเสรมการตลาดเปนองคประกอบของสวนประสมการตลาดทเปนเครองมอ ของนกการตลาดในการบอกกลาวชชวนและชกนาผบรโภคเปาหมายใหซอผลตผลนน ๆ เครองมอทนกการตลาดใชในการบอกกลาวเพอชชวนและชกนาใหเกดการขายไดมาก ๆ อยางรวดเรวคอองคประกอบทรวมกนเรยกวาสวนประสมการสงเสรมการตลาด(Promotional Mix)มวตถประสงคเพอทาใหผลตผลและผลตภณฑทางการเกษตรผานไปสผบรโภคไดโดยเรว ในจานวนมากและสรางผลกาไรใหกบกจการตามเปาหมายทกาหนดไวองคประกอบของ สวนประสมทางการตลาดประกอบดวย 4.1การโฆษณา(Advertising) 4.2การขายโดยบคคล(Personal Selling) 4.3การสงเสรมการขาย(Sales Promotion) 4.4การออกขาวและการประชาสมพนธ(Public Relation) สรปองคประกอบของสวนประสมการสงเสรมทางการตลาดทง4ตว เปนกจกรรมทเปนเครองมอการสงเสรมการตลาดทนกการตลาดมความจาเปนตองใชอยประจา เพอสนองตอบความตองการของตลาดคอเปาหมายสงสดและสามารถตดสนใจในการดาเนน กจกรรมทางการตลาดไดอยางถกตองและเหมาะสมดงนนแนวคด 4 P’s หรอแนวคดสวนประสม ทางการตลาดสนคาเกษตรกรรม ไดแก ผลตภณฑ ราคา การจดจาหนาย และการสงเสรมการตลาด สามารถนามาประยกตใชในกจกรรมทางการตลาดทเกยวกบการผลต ผลตภณฑหตถกรรมพนบานงานจกสานไมไผในหมบานททาการวจยได 4. แนวทางการพฒนาธรกจ แนวคดทางดานการพฒนาสามารถมองไดหลายมมในแงนกเศรษฐศาสตรอาจมองวา การวางแผนพฒนาควรมงไปทการเตบโตทางเศรษฐกจซงแผนทมองในแงมมนกมกจะมงกาหนด ยทธวธทจะทาอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพมสงขนและสาหรบผทเกยวของกบกจกรรม ทางดานสงคมกมกจะโนมนาวรฐบาลใหมงวางแผนพฒนาไปในเชงการพฒนาสงคมมากกวา

การเตบโตทางเศรษฐกจรฐบาลโดยทวไปกมงหวงใหประชาชนอยดกนดไมมรฐบาลใดตองการ ใหประเทศของตนลาหลงดงนนการวางแผนพฒนาจงควรมงทาใหทงเศรษฐกจเตบโตขนและ ความเปนอยของประชาชนทางดานสงคมกดขนดวยสงเหลานจะสาเรจไดตองอาศยเทคนค การวางแผนทเปนระบบซงตองกาหนดเปาหมายและสมมตฐานการพฒนาใหชดเจนรวมทง การกาหนดตวชวดเพอวดการเปลยนแปลงทางสงคมทเกดจากการพฒนานนดวยทงนเนองจาก การพฒนาประเทศตองอาศยทรพยากรอยางมากดงนนจงควรตองดาเนนการอยางรอบคอบเพอให ประโยชนจากการพฒนาตกอยกบคนสวนใหญแทนทจะตกอยในมอของกลมคนทไดเปรยบบาง กลม(นพรตนมหพนธ. 2545:7) รอนไดเนลล (Rondinelli. 1990:56)ไดทาการศกษาการพฒนาในประเทศตาง ๆ ในเอเชยพบวานโยบายการเรงความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจกบนโยบายกระจายรายไดไมใชสงทขดแยงกนการกระจายรายไดและความมงคงใหเกดความเทาเทยมกนในประเทศเชนนโยบายของไตหวนเกาหลใตและมาเลเซยมไดขดแยงกบการเตบโตทางเศรษฐกจตรงขามกลบสงเสรมการมสวนรวมในกจกรรมทางเศรษฐกจซงจะเปนตวเรงใหเกดการเตบโตเรวขนมขอนาสงเกตคอการกระจายรายไดมไดเกดขนโดยอตโนมตแตตองเกดขนจากการกาหนดนโยบายและการวางแผนทดเพอชวยเหลอคนจนทอยในเขตรอบนอกใหเขามาอยในวงจรเศรษฐกจและไดรบผลของการเตบโตทางเศรษฐกจอยางเทาเทยมกน ในการพฒนาไมควรมงใหเกดการเตบโตทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยวแตตองทา ควบคกบการกระจายรายไดไปสชนบทดวยเพอใหคนทกกลมในชาตสามารถพฒนาไปไดพรอมกนซงการกาหนดนโยบายการพฒนาของรฐกควรดาเนนไปในแนวทางดงกลาวนการบรหารการพฒนาโดยเฉพาะการบรหารการพฒนาชนบทหากมฐานคตการพฒนาทถกตองโดยผกาหนดนโยบายมความเขาใจทงยทธศาสตรการพฒนาและเขาใจวถชวตของชาวชนบทนโยบายกจะประสบผลสาเรจและสามารถแกปญหาไดในแนวทางการพฒนาชนบทโดยทวไปเปาหมายของการพฒนามกมงใหชาวชนบททเปนกลมคนยากจนไดมความเปนอยทดขนและการพฒนาเพอยกระดบความเปนอยนนกเกยวของกบอาชพของพวกเขาโดยตรงหากรฐบาลสามารถพฒนาและปรบปรงอาชพของชาวชนบททยากจนใหสามารถมรายไดเพยงพอกบการครองชพคณภาพชวตของพวกเขากจะไดรบการพฒนาขนสงทควรพจารณาคอทาอยางไรจงจะจดหางานหรอสรางโอกาสในการหารายไดใหกบพวกเขาได อตสาหกรรมหมบานนอกจากจะทาใหรายไดของชาวชนบทเพมขนแลวยงมความ สมพนธกบการเกษตรไมเพยงแตจะใชประโยชนจากแรงงานสวนเกนภาคเกษตรเทานนแตยง สามารถใชแรงงานในภาคเกษตรกรรมแบบคขนานไดดวยชวยใหเกษตรกรสามารถใชเวลาวาง จากการทาเกษตรกรรมมาหารายไดเสรมถอเปนการพฒนารายไดทางหนงในเขตเกษตรนาฝน ทเกษตรกรตองพงพานาฝนในการเพาะปลกเมอถงฤดแลงทขาดนาไมสามารถทาการเพาะปลกได เกษตรกรกจะมโอกาสทางานในภาคอตสาหกรรมหากมอตสาหกรรมหมบานในเขตทพวกเขา อาศยอยกลาวอกนยหนงคออตสาหกรรมหมบานชวยใหเกษตรกรในชนบทสามารถใชเวลาวาง

ใหเปนประโยชนในฤดแลงไดดอตสาหกรรมหมบานหรออตสาหกรรมชนบทนนนอกจาก จะมผลตอการสรางงานในชนบทแลวยงมผลตอการลดการเคลอนยายแรงงานดวยเพราะโดยปกต การเคลอนยายแรงงานมกเคลอนยายเพอไปหางานทาโดยเฉพาะการเคลอนยายแรงงานจากชนบท เขาสเมองใหญทมแหลงงานมากปจจยททาใหเกดการเคลอนยายคอรายไดจากภาคเกษตร ทคอนขางตาและโอกาสในการหางานทาในชนบทมนอยซงการเคลอนยายแรงงานกทาใหเกด ปญหาในเมองใหญตามมาการบรการสาธารณะทไมเพยงพอตอการขยายตวของประชากรในเมอง อยางรวดเรวความแออดของประชากรในเมองฯลฯสงเหลานเปนผลกระทบของการยายถนของ ชนบทสเมองแทบทงสน(Gold. 1980:50)อตสาหกรรมทเกดขนในหมบานในชนบท มบทบาทอยางมากตอการลดความตองการเคลอนยายแรงงานในกรณนเมอมอตสาหกรรม ในหมบานคนทตองการทางานกสามารถมงานทาและมรายไดดงนนความตองการทจะอพยพ แรงงานไปหางานทาตาเมองใหญกลดลงจะเหนไดวาอตสาหกรรมหมบานมบทบาทอยางมาก ในการสรางงานสรางรายไดใหชาวชนบทอกทงยงชวยพฒนาเศรษฐกจในชนบทและชวยลด การเคลอนยายแรงงานเขาสเมองดวยสงทนาสนใจคอรฐจะมบทบาทหรอมสวนชวยในการ สงเสรมและพฒนาอตสาหกรรมหมบานอยางไรเพอใหเปนประโยชนและชวยใหชาวชนบทมรายไดสงขน บทบาทของรฐในการสงเสรมและพฒนาอตสาหกรรมขนาดเลกในชนบทอาจทาได โดยการพฒนาอตสาหกรรมเกาทมอยแลวหรอสงเสรมใหเกดอตสาหกรรมใหมซงทงสองแนวทาง กมปญหาและขอจากดมากมายจากการศกษาของจนดา (Chandra. 1992:38–45)พบวาในมาเลเซยและฟลปปนสอตสาหกรรมประเภทนไมคอยเตบโตเทาทควรปญหาและขอจากดกคอเรองของคณภาพของผลตภณฑและตลาดของผลตภณฑทยงมขนาดเลกและเปนขอจากดททาให อตสาหกรรมไมเตบโตปจจยสาคญททาใหการตลาดไมดคอการออกแบบทไมสวยงาม ไมสามารถเรยกความสนใจของผบรโภคไดปญหานเกดขนบอย ๆ ในหลายสาขาของ อตสาหกรรมประเภทนทงสนเปนเพราะผประกอบการอตสาหกรรมขาดประสบการณทางดานการออกแบบและทางดานการตลาดการชวยเหลอของรฐในประเดนนอาจทาไดโดยการใหคาปรกษาดานเทคนคหรอใหการฝกอบรมเพอใหผประกอบการมความรและทกษะเพมขนนอกจากนนขาวสารดานการตลาดกเปนสงสาคญทจะชวยเหลอศกยภาพดานการตลาดแกผประกอบการไดหากรฐสามารถใหความชวยเหลอดานขาวสารภาวะตลาดรวมทงความตองการของตลาดแกผประกอบการกจะเปนการชวยพฒนาผประกอบการและพฒนาอตสาหกรรมใหสามารถขยายตลาดไดดขน(Burki. 1990:1–17)ยงไปกวานนการชวยเสรมสรางสมพนธระหวางอตสาหกรรมขนาดเลกในชนบทกบอตสาหกรรมขนาดใหญอาจใหความชวยเหลอดานเทคนคการผลตหรอใหการชวยเหลอทางดานการเงนและวตถดบซงจะชวยใหอตสาหกรรมขนาดเลกสามารถเตบโตขนไดในวถทางของเครอขายการผลตเชนกรณของญปน(Chandra. 1992:51)การชวยเหลอดานการสรางสาธารณปโภคเพอการอตสาหกรรมในชนบทกเปนตวเรงหนงทจะชวยการลงทนใหเกดมใน

พนทไดเรวขนซงสาธารณปโภคเหลานเปนหนาทของรฐโดยตรงทจะตองจดหาหากมศกยภาพดานงบประมาณอยางเพยงพอ จารวรรณธรรมวตร(2532:20)ไดศกษาอตสาหกรรมหมบานในภาค ตะวนออกเฉยงเหนอโดยศกษาอตสาหกรรมทมฝมอพบวา คนงานในอตสาหกรรมนยงมฝมอ ไมสงมากทาใหผลตภณฑมปญหาราคาตกตาไมสามารถแขงขนหรอกาหนดราคาในตลาดได สรปการพฒนาอตสาหกรรมหมบานเปนแนวทางหนงในการพฒนาชนบทและจะ เปนแนวทางทชวยเพมรายไดใหชาวชนบทหรออาจเปนรายไดเสรมจากภาคเกษตรหลงฤดการเกษตรปญหาทควรตองศกษากคอหตถอตสาหกรรมในครวเรอนคอการผลตผลตภณฑหตถกรรมพนบานงานจกสาน ไมไผ โดยเฉพาะงานหตถกรรมพนบานจกสานไมไผในภาคเหนอตอนลางมลกษณะเปนอยางไรและจะใชแนวทางในการพฒนาผลตภณฑพนบานงานจกสานไมไผเหลานนอยางไรจงจะเหมาะสมอนเปนการศกษาในเชงนโยบายการบรหารการพฒนาทอาจนาไปสภาคการปฏบตในอนาคต 5. การประกอบธรกจขนาดยอม ชยยทธปญญสวสดสทธและสกนธวรญญวฒนา(2533:6)ไดใหความหมาย ของธรกจขนาดยอมในหมบานวาเปนกจกรรมหรอการประกอบการทไมใชการเกษตรในหมบาน ซงจะมความสมพนธใกลชดกบภาคเกษตรกรรมใชผลผลตทางการเกษตรทไมใชการเกษตร เปนวตถดบใชคนงานจากหมบานในทองถนและขายสนคาไปยงหมบานในทองถนนนหรอ นอกทองถนดวยรวมทงมการใหการรบจางทาการผลตกจกรรมธรกจขนาดยอมนสวนใหญเปน กจกรรมในครวเรอนภายใตการจดการและการตดสนใจของหวหนาครวเรอนหรอภรรยารปแบบ การผลตแตกตางกนไปตามผลตภณฑขบวนการผลตและวตถดบทใชเชนการทาขนมจนทอผา เครองจกสานไมไผเพาะเหดตเหลกเปนตน ชยยทธปญญสวสดสทธและสกนธวรญญวฒนา(2533:13) ไดสรปลกษณะ เดนของอตสาหกรรมขนาดยอมไวดงน 1.เสรมสรางประสทธภาพการใชทรพยากรทมอยจากดกจการขนาดเลกกวา อาจมประสทธภาพมากกวากจกรรมขนาดใหญเชนความคลองตวในการบรหารการปรบปรง ผลตภณฑเปนตน 2.สงเสรมพฒนาความสามารถในการประกอบการ(Entrepreneurship)ประสบการณทไดจากการประกอบการกจการขนาดเลกอาจถายทอดไปสการประกอบกจการ ขนาดใหญได 3.ชวยระดมทนปญหาประการหนงของประเทศกาลงพฒนา 4.กจการขนาดเลกอาจจะประหยดเงนทนทใชในการผลตตอผลผลตหนงหนวย ตากวากจการขนาดใหญกจการขนาดยอมใหผลผลตเรวกวาขนาดใหญนอกจากนนสามารถปรบ เทคนคการผลตใหเขากบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไปไดดกวา

5.กระจายการพฒนาออกไปสภมภาคอตสาหกรรมขนาดยอมมความเชอมโยง กบภาคเกษตรกรรมอยางใกลชดทงดานการใชทรพยากรธรรมชาตแรงงานและเงนออม การพฒนากจการอตสาหกรรมขนาดยอมจะชวยใหการใชทรพยากรเหลานมประสทธภาพมากขน วรนนทบนนาค(2535:25–29)ไดใหความหมายของธรกจขนาดยอมวาเปน อตสาหกรรมในครอบครว(Cottage Industry)ของชาวชนบทอาศยแรงงานเปนปจจยสาคญ ในการผลตอนประกอบไปดวยแรงงานมทกษะและแรงงานไรฝมอปะปนอยมทงอตสาหกรรม ทตองระดมแรงงานจากครอบครวอน ๆ ในหมบานมาชวยดวย ดงนนแนวคดธรกจขนาดยอมคอธรกจขนาดยอมเปนการประกอบการในชนบท ทมใชการเกษตรใชวตถดบและแรงงานในทองถนสวนใหญเปนกจกรรมในครวเรอนมลกษณะ การจางนอยกวา10คนภายใตการจดการการตดสนใจของครวเรอนและสมาชกภายในกลม รปแบบการผลตจะแตกตางกนไปตามผลตภณฑขบวนการผลตและวตถดบทใช 6.การเพมมลคาเชงพาณชย ศรวรรณเสรรตนและคนอน ๆ (2541:290)กลาววาองคความรทางดาน วทยาศาสตรและเทคโนโลยไดมการวจยและพฒนาโดยหนวยงานภายใตสงกดกระทรวง วทยาศาสตรและเทคโนโลยมความหลากหลายและไดสงสมตอเนองมายาวนานตลอดจนไดมการเรงรดพฒนาตามการเปลยนแปลงของเทคโนโลยและการแขงขนในสงคมโลกตวอยางเทคโนโลยทมความสาคญตอสงคมการเกษตรเพอเพมมลคาผลตภณฑไดแกการถนอมและแปรรปอาหารการบรรจหบหอเทคโนโลยชวภาพตวอยางเทคโนโลยเพอทอยอาศยเชนการสรางบานอฐดนซเมนตตวอยางเทคโนโลยเพอเพมมลคาผลตภณฑในเชงพาณชยเชนการผลตซอฟตแวรการผลตชนสวนยานยนตเซรามกสเปนตนผลงานการวจยและพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยมจดมงหมายเพอไปสผใชใหสามารถรบการถายทอดได(Absorbtive Capability) และใชงานไดจรงและเพมมลคาเชงพาณชย (Commercital Value) เทคโนโลยทสามารถใชประโยชนใหเกดมลคานเรยกวานวตกรรม (Innovation) กลยทธทางการตลาดและสวนผสมทางการตลาดทมตอการสรางมลคาเพมเชงพาณชย กลยทธ (Strategy) เปนวธการทกอใหเกดผลสาเรจตามวตถประสงคโดยเกยวของกบการแขงขน ทรพยากรทมอยอยางจากดเพอใหเกดผลทดเปนขอไดเปรยบและสามารถบรรลวตถประสงคอนใด อนหนงหรอหลาย ๆ วตถประสงคพรอมกบใหความเสยงนอยทสดณระดบทยอมรบได (ศรวรรณเสรรตน และคนอน ๆ.2541:290) ผกาหนดกลยทธ (Strategist) เปนบคคลทม ความรบผดชอบตอความสาเรจหรอลมเหลวขององคการไมวาผบรหารระดบสงฝายปรกษาหรอ ผประกอบการผบรหารระดบรองหรอเจาหนาทแผนกลยทธ (Strategic Plan) เปนขอกาหนด กรอบทศทางในอนาคตทเกยวกบภารกจวตถประสงคในองคการกระบวนการพจารณาจดวาง กลยทธสามารถแบงออกไดคอ (1) การพจารณาโอกาสและขอจากดคอการตรวจสอบ พจารณาใหทราบถงโอกาสและขอจากดตาง ๆ ไมวาตรวจสอบสภาพแวดลอมทครอบคลมโยงไป

ถงเรองทงหมดทกอยางรวมทงประมาณการขนาดของความเสยงความเปนไปไดของเหตการณและผลกระทบของสงทจะเกดขน (2) การกาหนดกลยทธหลกคอแนวทางทเปนวธการพนฐาน (General Approach) ทจะใชปฏบตตามเพอใหบรรลตามเปาหมายทตองการซงประมาณเพอจด วางขนมาจากการประสานงานและความสามารถตาง ๆ เทาทมอยดวยคณลกษณะกาหนดกลยทธ หรอนโยบายจะเปลยนแปลงในตวตลอดเวลาเพอปรบใหทนหรอเหมาะกบเหตการณทเปลยนไป (3) การประเมนกลยทธคอการวดเปาหมายวาผลงานสาเรจตามกลยทธทวางไวหรอไมเพราะ จะแกไขบางครงคราวเพอใหกลยทธเหมาะหรอกลมกลนกบภาวะเหตการณเสมอการตลาด (Marketing) สมาคมการตลาดแหงสหรฐอเมรกาไดใหคาจากดความวาการตลาดหมายถง การกระทากจกรรมของธรกจทเกยวกบการผานสนคาและบรการจากผผลตไปยงผบรโภคในระดบ ทผบรโภคพงพอใจการกระทากจกรรมของการตลาดทจะใหสนคาผานจากผผลตไปยงผบรโภค มดงน (เชาวโรจนแสง. 2533:409) (1) การวจยรปรางลกษณะรปแบบและความตองการ ของลกคาทคาดหมาย (2) การกาหนดราคาในระดบผผลตผคาสงและผคาปลก (3) การขนสง ของผผลตและการเกบรกษาผลตภณฑของผคาปลก (4) การโฆษณาซงรวมถงการใชสอตรงคอ วารสารหนงสอพมพแผนปายโฆษณาวทยโทรทศนและสออน ๆ (5) การจดเตรยมเครองมอ ทใชสาหรบการขายและสงทชวยในการสงเสรมการขายใหกบตวแทนจาหนาย(6) การบรหารของ ตวแทนจาหนายในการทาใหผบรโภคไดรบบรการทประทบใจตลอดทงการใหโควตาในการขาย นโยบายการขายการจดทาแผนการขายและการควบคมการขาย (7) การขายโดยใชพนกงานขาย ทเปนบคลากรของตวแทนจาหนาย (8) การชวยเหลอทางการเงนใหกบตวแทนจาหนายในดาน สนคาคงเหลอและการขายผอนชาระใหกบผซอและ (9) การเตรยมใหบรการการจองสนคาเพอ ความสะดวกและความพงพอใจ ศรวรรณเสรวรรณและคนอน ๆ (2541:337)กลาวถงสวนประสมการตลาด (Marketing Mix) ถอวาเปนองคประกอบทสาคญในการตลาดมากเพราะการทองคการหรอ หนวยธรกจใด ๆ จะเลอกใชกลยทธทางการตลาดใหตรงกบตลาดเปาหมายไดถกตองและ เหมาะสมนนตองสรางสรรคปรบเขากนเพอใหเกดความกลมกลนในระหวางปจจยสาคญทางการตลาดทเรยกวาสวนประสมการตลาดไดแกผลตภณฑการจดจาหนายการสงเสรมการตลาดและการกาหนดราคานนเอง กลยทธการตลาดสาหรบธรกจใหบรการไดแกดานผลตภณฑ (Product) ดานการจดจาหนาย (Place) ดานการสงเสรมการตลาด (Promotion) ดานราคา (Price) บคคล (People) การสรางและการนาเสนอลกษณะทางกายภาพ (Physical Evidenceand Presentation) และ กระบวนการ (Process) สาหรบจระหงสลดารมณ (2003:เวบไซต) มแนวความคดสาคญ ในการสรางมลคาเพมคอการเนนใหทกคนสามารถเปลยนขอมลเปนขาวสารความรสามารถ สรางมลคาและกอใหเกดความฉลาดเฉลยวในการปฏบตงานไดอยางดตามลาดบดงน

1.ขอมล(Data) 2.ขาวสาร(Information) 3.ความร(Knowledge) 4.มลคาเพม(Value Added) มลคาเพมแบงออกเปน3ดานดงน 1.ดานสงคม(Social) 2.ดานเศรษฐกจ(Economy) 3.ดานวฒนธรรม(Cultural Value) สวนในการจดการเชงพาณชยนนมแนวคดเกยวกบกระบวนการผลตของชมชนดงน ลดดาสขปรดา (2532:8–9) ไดกลาวไววาโครงสรางของระบบหรอ กระบวนการผลตในชมชนประกอบดวยพนฐาน3ประการคอ 1.ทรพยากร (Input) หมายถงจดมงหมายและวตถดบทได 2.ขบวนการ (Process) หมายถงการดาเนนการนาทรพยากรหรอวตถดบ มาจดสรรใหเปนขบวนการทเหมาะสม 3.ผลทไดรบ (Output) หลงจากวตถดบทปอนเขาไป (Input) ผานขบวนการ (Process) แลวจะไดผลออกมา (Output) ทงนนอกจากองคประกอบ3สวนแลวยงตองมความสมพนธจงจะทาใหผลทได รบมประสทธภาพทงปรมาณและคณภาพการตรวจสอบประสทธภาพของระบบโดยอาศย การประเมนผลจากผลทไดรบ (Output) หลงจากการประเมนผลแลวจะเปนขอมลยอนกลบ (Feedback) มาตรวจสอบองคประกอบทง3วามความสมพนธเหมาะสมกนมากนอยเพยงใด ซงสามารถสรปความสมพนธดงภาพประกอบ5

ภาพประกอบท 9 องคประกอบของระบบการผลต

ศรพลยอมกลมศาสตร (2541:17) ไดกลาววาธรกจชมชน (Community

ทรพยากร ขบวนการ ผลทไดรบ

ขอมลยอนกลบ

Business) หมายถงการลงทนทาการผลต–การคาของชมชนไดมงหวงกาไรเขาสชมชนชมชน อาจเรมตนสะสมทนจากการทากลมออมทรพยแตตอมาตองสะสมทนโดยอาศยกาไรการทาธรกจ ชมชนในทนจงเปนความพยายามของชมชนในการดรายไดจากภาคเมองเขาสภาคชนบทเพอมให ภาคชนบทเสยเปรยบภาคเมองเกนไปอยางไรกตามการดาเนนงานของธรกจชมชนมไดตงอยบน หลกการในเรองกาไรเพยงอยางเดยวเพราะตองคานงถงสงคมวฒนธรรมและผลประโยชนของ ชมชนดวย พทยาสายห (2537:221–222) ไดสรปทฤษฎของกระบวนการผลตในระบบผลต เชงธรกจประกอบดวย3องคประกอบคอ 1.ปจจยนาเขาไดแกคนวสดเงนทนเทคนคและวธการจดการ 2.กระบวนการผลตไดแกการเตรยมวสดการผลตการควบคมกระบวนการผลตการขนยายและการบรรจผลตภณฑ 3.ผลลพธซงผลลพธทางตรงไดแกผลผลตผลตภณฑผลลพธทางออม ไดแกผลกระทบทางเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมสงแวดลอมและทรพยากรรวมทงกระบวนการ ผลตของชมชนยงมปจจยทสนบสนนการผลตไดแกผรการฝกอบรมและการถายทอดความร ซงสามารถสรปความสมพนธดงภาพประกอบ6

ปจจยนาเขา คน วสด เงนทน เทคนค และ วธการจดการ

กระบวนการผลต การเตรยมวสด การผลต การควบคม กระบวนการผลต การขนยายและการ บรรจผลตภณฑ

ผลลพธทางตรง ผลผลตหรอผลตภณฑผลลพธทางออม ผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอมและทรพยากร

ปจจยทสนบสนนการผลต ผร การฝกอบรม การถายทอดความร

ภาพประกอบท 10โครงสรางกระบวนการผลตของชมชน

เสรพงศพศ (2542:93) ไดกลาววารากฐานของอตสาหกรรมและธรกจชมชน ไมใชทนเงนเปนอนดบแรกแตเปน“คน”ซงรวมตวกนเรยนรสะสมความรและประสบการณ ในการผลตการจดการการตลาดพรอมกบสะสมทนจงเกดคณภาพคนและองคกรทสามารถ ดาเนนการขยายใหใหญขนอยางมประสทธภาพโดยสมาชกซงผเปนผผลตมบทบาทสาคญและได ประโยชนทกขนตอนจากแรงงานและผลผลตของตนเอง จากแนวคดนนาไปใชวเคราะหหาแนวทางการพฒนาผลตภณฑหตถกรรมพนบานงาน จกสานไมไผใหมมลคาสงขนและเกดการซอขายมรายไดเพมขน 3.นโยบายทเกยวของ

1. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 ( พ.ศ.2550 – 2554 ) ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบทสบ (พ.ศ. 2550-2554) สานกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต(2549 : ย) ได กาหนดวตถประสงคดานการผลต การคา และการลงทนไว ดงน (1) เพอปรบโครงสรางการผลตสการเพมมลคา (Value Creation) ของสคาและบรการระบบฐานความรและนวตกรรม รวมทงสนบสนนใหเกดการเชอมโยงระหวางสาขาการผลตเพอทาใหมลคาการผลตสงขน (2) เพอสรางระบบการแขงขนดานการคาและการลงทนใหเปนธรรม และคานงถงผลประโยชนของประเทศ รวมทงสรางกลไกในการกระจายผลประโยชนจากการพฒนาสประชาชนในทดภาคสวนอยางเปนธรรม ในเอกสารเดยวกนนไดกาหนดยทธศาสตรการปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดลและยงยน โดยใหความสาคญกบ (2549 : ศ) การปรบโครงสรางการผลตเพอเพมผลตภาพและคณคาของสนคาและบรการบนฐานความรและความเปนไทย โดยปรบโครงสรางภาคเกษตร ภาคอตสาหกรรม และภาคบรการทใชกระบวนการพฒนาคลสเตอรและหวงโซอปทาน รวมทงเครอขายชมชนบนรากฐานของความรสมยใหม ภมปญญาทองถนและวฒนธรรมไทย และความหลากหลายทางชวภาพ เพอสรางสนคาทมคณภาพและมลคาสง มตราสนคาเปนทยอมรบของตลาด รวมทงสรางบรรยากาศการลงทนทด เพอดงดดการลงทนจากตางประเทศ และสงเสรมการลงทนไทยในตางประเทศ ตลอดจนการบรหารองคความรอยางเปนระบบ การพฒนาโครงสรางพนฐานและระบบโลจสตกส การปฏรปองคกร การปรบปรภงกฎระเบยบ และการพฒนาระบบมาตรฐานในดานตางๆ รวมทงการดาเนน

นโยบายการคาระหวางประเทศใหสนบสนนการปรบโครงสรางการผลต และการเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ แนวคดและทศทางการปรบตวของประเทศไทยไดกาหนดทศทางในการปรบตวของประเทศไทย (2549 : 36) ไดวา การพฒนาประเทศไทยใหสามารถดารงอยไดอยางมนคงและยงยนภายใตกระแสโลกาภวตนทมการเปลยนแปลงรวดเรวและมแนวโนมทวรนแรงยงขน จาเปนตองหนกลบมาใหความสาคญกบความแขงแกรงของระบบและโครงสรางตางๆ ภายในประเทศใหสามารถพงตนเองไดมากขน และสรางภมคมกนทดของประเทศตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เพอใหพรอมรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงทเกดขนไดอยางรเทาทน โดยมหลกการทสาคญ คอ การเสรมสรางทนเพอการพฒนาประเทศอยางย งยนทไดกาหนดทศทางการพฒนาจะใหความสาคญกบการนาทนของประเทศทมศกยภาพและความไดเปรยบดานอตลกษณและคณคาของชาตทง “ทนสงคม” “ทนเศรษฐกจ” และ “ทนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม” มาใหประโยชนอยางบรณาการและเกอกลกน พรอมทงเสรมสรางใหแขงแกรงเปนเสมอนเสาเขมในการพฒนาประเทศไดอยางมนคง 2 ประการ คอ (1) การเสรมสรางทนสงคม ใหความสาคญกบการพฒนาศกยภาพคนในทกมตทงดานรางกาย จตใจ และสตปญญา โดยเสรมสรางสขภาวะ และความรใหมภมคมกนพรอมเผชญการเปลยนแปลงและกาวสสงคมฐานความร มจตสานกในการดารงชวตบนพนฐานของศลธรรมอนดงาม ครอบครวมความอบอน มงคงดานเศรษฐกจและสงคม ประชากรทกชวงวย ทกกลมเปาหมายมการเตรยมความพรอมใหกาวสสงคมผสงอายไดอยางเหมาะสม ชมชนมความเขมแขง มการรวมตวเปนเครอขายเพอการพฒนา ตลอดจนมการใชความหลากหลายทางวฒนธรรม และภมปญญาทมอยในแตละทองถนชมชน ในการพฒนาคณภาพชวต และเสรมสรางคณคาทางเศรษฐกจ รวมทงดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2) การเสรมสรางทนเศรษฐกจ ใหความสาคญกบการพฒนาเศรษฐกจไทยสระบบเศรษฐกจทมการขยายตวอยางมเสถยรภาพ มคณภาพ โครงสรางการผลตมการเพมคณคาบนฐานความร และความเปนไทย และมการพฒนาปจจยสนบสนนการปรบโครงสรางเศรษฐกจและการลงทนทงการพฒนาโครงสรางพนฐานและโลจสตกส การบรหารองคความร การเพมประสทธภาพการใชพลงงานและการพฒนาพลงงานทางเลอก รวมทงปรบปรงกฎหมาย กฎระเบยบทเกยวของ ควบคไปกบการเสรมสรางศกยภาพและภมคมกนของเศรษฐกจฐานราก เพอกระจายผลประโยชนจากการพฒนาอยางเปนธรรม ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ ไดกาหนด (2549 : 43) ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและสงคมไทยสสงคมแหงภมปญญาและการเรยนร ใหความสาคญกบการพฒนาคนใหมคณธรรมนาความร เกดภมคมกน โดยพฒนาจตใจควบคกบการพฒนาการเรยนรของคนทกกลมวยตลอดชวต และสามารถจดการกบองคความร ทงภมปญญาทองถนและองคความรสมยใหมเพอนาไปใชในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม พรอมทงเสรมสรางสขภาวะคนไทยใหมคณภาพแขงแรงทงกายและใจ และอยในสภาพแวดลอมทนาอย โดยเนนการพฒนาระบบสขภาพอยางครบวงจร และการเสรมสรางคนไทยใหอยรวมกนในสงคมไดอยางสนตสข

ดารงชวตอยางมนคงทงในระบบครอบครวและชมชน สรางโอกาสในการเขาถงแหลงทน สงเสรมการดารงชวตทมความปลอดภย นาอย บนพนฐานของความยตธรรมในสงคม ในขณะทมแนวโนมการพฒนาโดยการสรางและพฒนาเดกและเยาวชนใหมความพรอมดานสตปญญา อารมณ และศลธรรม ภายใตกระบวนการศกษาทมงเนนการเรยนรทงทางปฏบตและวชาการ (2549 : 53) โดยการพฒนาหลกสตรทงในและนอกระบบใหหลากหลายสอดคลองกบพฒนาการทางสมอง ทบรณาการเรองศลธรรม ประวตศาสตร วฒนธรรม และการลดความขดแยงแบบสนตวธ เปนการสรางความร ความเขาใจในรากเหงาของตน และเรยนรการอยรวมกนอยางสงบสข พฒนาสอการเรยนการสอนทจงใจใหเดกสนใจและใฝร ใหเทคโนโลยสารสนเทศเปนเครองมอ และพฒนาคณภาพครใหรเทาทนวทยาการสมยใหม อกทงการจดการองคความรทงเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตงแตระดบชมชนถงระดบประเทศ เพอสงเสรมการเรยนรของคนไทยและสามารถนามาใชประโยชนในการพฒนาประเทศทงในดานเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2549: 56) การจดการพฒนาตอยอด ใชประโยชนวฒนธรรมและภมปญญาทองถนเพอรกษาองคความรดงเดมทสบทอดกนมาใหคงอยและเผยแพรสสากล โดย (1) จดการความรดานวฒนธรรม ภมปญญา และความหลากหลายทางชวภาพ โดยการสบคน ถอดความร/ภมปญญาทอยในตวคนออกเปนความรทผอนสามารถเรยนรรวบรวมจดเปนคลงขอมลในชมชน และนาไปใชประโยชนในการพฒนาชมชน อาท การจดแผนชมชน และคมครองความรเหลาน ทงทางนตนย พฤตนย หองกนมใหตกไปอยกบกลมผลประโยชน (2) สนบสนนใหคนรนใหมไดแลกเปลยนเรยนรภมปญญาทองถนจากการปฏบตจรงรวมกบปราชญ ผร และผสงอายทมประสบการณผานศนยการเรยนรในชมชน และผลกดนใหเปนวชาในการเรยนการสอนของสถาบนการศกษา (3) นาเทคโนโลยสมยใหมมาพฒนาตอยอดภมปญญาทองถนทสามารถนาไปใชในชวตประจาวน จดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทอยางเปนระบบ และนาไปผลตสนคาและบรการ สรางรายไดใหชมชน ควบคกบการทาวจยพนบานทนกวจยในชมชนรวมกบสถาบนการศกษาและภาครฐ รวมทงจดระบบการวจยเพอสรางองคความรเชงลก ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (พ.ศ. 2550-2554) กลาวถง สถานะของประเทศดานสงคมและวฒนธรรมวา สงคมไทยไดปรบตวเขาเขาสยคของการเปลยนแปลงจากชนบทสเมองอยางตอเนอง ขณะทการพฒนาชนบทกบเมองมลกษณะแยกสวนสงผลใหเกดความไมสมดลของการพฒนาในขอ (8.3) ไดระบวา (2549 : 17) วฒนธรรม คานยมทดงามและภมปญญาทองถนถกละเลยและมการถายทอดสคนรนใหมนอย ประกอบกบระบบคณทดงามของไทยเสอมถอยทงในเรองจตสาธารณะ ความเอออาทร การชวยเหลอซงกนและกน อยางไรกตาม สงคมไทยมผพรอมเปนผนาการพฒนาโดยเฉพาะผนาชมชน ปราชญกระจายอยทกพนท 1.7 ลานคน อยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมากทสด จานวน 987,892 คน รองลงมาเปนภาคเหนอ ภาคกลางและภาคใต จานวน 383,729 174,537 และ 131,892 คนตามลาดบ บคคลเหลานลวนมจตสานกใน

การทาประโยชนเพอสวนรวม ตลอดจนเ ปนแกนหลกในการขบ เค ลอนกจกรรมการพฒนาท งทาง เศรษฐกจและส งคมในระดบ ชมชนและระดบประเทศและมบทบาทสาคญอยางยงในการนาวฒนธรรม และภมปญญาทองถนทมอยมาพฒนาตอยอดใหเกดคณคาและเพมมลคาใหกบสนคาและบรการอยางหลากหลายเปนสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑทสามารถเปดตลาดภายในประเทศและตางประเทศ สรางรายไดของประชาชนและสรางความเขมแขงของเศรษฐกจฐานราก ป 2547 มมลคาการจาหนายถง 46,276 ลานบาท

4.พนทวจยจงหวดมหาสารคาม ขอมลทวไป มหาสารคาม เปนจงหวดทตงอยใจกลางของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทมบรรยากาศเตมไปดวยความสงบ และเปนศนยกลางทางดานการศกษาของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงไดชอวาเปน “ตกศลาแหงอสาน” เนองจากมสถาบนการศกษาอยมากมายหลายแหง ประวตศาสตร เมองมหาสารคามถอวาเปนแหลงโบราณคดทสาคญและยาวนานมาหลายรอยป เพราะไดพบหลกฐานทางโบราณคดทไดรบอทธพลทางพทธศาสนาตงแตสมยคปตะตอนปลายและปลลวะของอนเดยผานเมองพกามมาในรปแบบของศลปะสมยทวารวด เชน บรเวณเมองกนทรวชย (โคกพระ) และเมองนครจาปาศร โดยพบหลกฐาน เปนพระยนกนทรวชย พระพมพดนเผา ตลอดทงพระบรมสารรกธาต นอกจากนนแลวยงไดรบอทธพลของศาสนาพราหมณผานทางชนชาตขอม ในรปแบบสมยลพบร เชน กสนตรตน กบานเขวา กบานแดง และกอน ๆ รวมไปจนถงเทวรปและเครองปนดนเผาของขอมอยตามผวดนทว ๆ ไปในจงหวดมหาสารคาม มหาสารคามตงอยตอนกลางของภาคอสาน มชนหลายเผา เชน ชาวไทยพนเมองพดภาษาอสาน ชาวไทยยอและชาวผไท ประชาชนสวนใหญนบถอพระพทธศาสนา ปฏบตตามขนบธรรมเนยมจารตประเพณ "ฮตสบสอง" ประกอบอาชพดานกสกรรมเปนสวนใหญ ใชชวตอยางเรยบงายมการไปมาหาสกน ชวยเหลอพงพาอาศยกนตามแบบของคนอสานทวไป พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหยก "บานลาดกดยางใหญ" ขนเปน เมองมหาสารคาม เมอวนท 22 สงหาคม พ.ศ. 2408 โดยแยกพนทและพลเมองราวสองพนคนมาจากเมองรอยเอด และโปรดเกลาฯ ใหทาวมหาชย (กวด ภวภตานนท) เปนพระเจรญราชเดช เจาเมอง มทาวบวทองเปนผชวยขนกบเมองรอยเอด ตอมาโปรดเกลาฯ ใหแยกเมองมหาสารคามขนตรงกบกรงเทพมหานครเมอ พ.ศ. 2412 และรอยเอดไดแบงพลเมองใหอกเจดพนคน พลเมองเดมอพยพมาจากเมองจาปาศกด ทาวมหาชยและทาวบวทองนนเปนหลานโดยตรงของพระยาขตยวงศา (สลง) เจาเมองคนท 2 ของเมองรอยเอด เดมกองบญชาการของเมองมหาสารคามตงอยทเนนสงแหงหนงใกลกดนางใย ไดสรางศาลเจาพอหลกเมองและศาลมเหศกดขนเปนทสกการะของชาวเมอง ตอมาสราง

วดดอนเมองแลวเปลยนชอเปนวดขาวฮาว (วดธญญาวาส) และไดยายกองบญชาการไปอยรมหนองกระทมดานเหนอของวดโพธศรปจจบน ในป พ.ศ. 2456 หมอมเจานพมาศ นวรตน เปนปลดมณฑลประจาจงหวด โดยความเหนชอบของพระมหาอามาตยาธบด (เสง วรยะศร) ไดยายศาลากลางมาอย ณ ทตงศาลากลางหลงเดม (ทวาการอาเภอเมองมหาสารคามปจจบน) และในป พ.ศ. 2542 ไดยายศาลากลางมาอย ณ ทตงปจจบน มผดารงตาแหนงเจาเมองหรอผวาราชการจงหวดรวม 45 คน อาณาเขตและการปกครอง จงหวดมหาสารคาม มเนอท 5,291.68 ตารางกโลเมตร ภมประเทศเปนทราบลกคลนไมมภเขา มแมน าชไหลผาน พนทสวนใหญเปนทงนา

ทศเหนอ ตดตอกบจงหวดกาฬสนธ ทศใต ตดตอกบจงหวดสรนทรและบรรมย ทศตะวนออก ตดตอกบจงหวดรอยเอด ทศตะวน ตกตดตอกบจงหวดขอนแกน

ภาพประกอบท 11 แผนทจงหวดมหาสารคาม

อาชพทสาคญของชาวมหาสารคามคอ การเพาะปลกและเลยงสตว อาชพในครวเรอนททากนมากคอ การเลยงไหม และทอผาไหม ผาไหมมหาสารคามสวนใหญเปนผาทมลวดลายแบบดงเดม และสวยงามมาก อยหางจากกรงเทพฯ ไปตามทางรถยนตเปนระยะทางประมาณ 470 กโลเมตร การปกครองแบงออกเปน 10 อาเภอ และ 1 กงอาเภอ คอ อาเภอเมอง อาเภอกนทรวชย อาเภอโกสมพสย อาเภอวาปปทม อาเภอบรบอ อาเภอพยคฆภมพสย อาเภอนาเชอก อาเภอเชยงยน อาเภอนาดน อาเภอแกดา และกงอาเภอยางสสราช

5 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ 5.1 แนวคดเศรษฐกจสรางสรรค ตามความหมายของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตหมายถง

แนวคดการขบเคลอนเศรษฐกจบนพนฐานของการใชองคความร (Knowledge) การศกษา (Education) การสรางสรรคงาน (Creativity) และการใชทรพยสนทางปญญา (Intellectual Property) ทเชอมโยงกบพนฐานทางวฒนธรรม (Culture) การสงสมความรของสงคม (Wisdom) และเทคโนโลย/นวตกรรมสมยใหม (Technology and Innovation)(อาคม เตมพทยาไพสฐ, 2553)

คาวาเศรษฐกจสรางสรรคเปนคาภาษาไทยทใชแทนคาในภาษาองกฤษหลายๆ คาดงน Creative Economy, Creative Industries, Cultural Industries โดยแตละคาในภาษาองกฤษกถกบญญตขนโดยหนวยงานหลายๆ หนวยงาน และมความแพรหลายในหลายๆ มต (Srisangnam, 2009) และในรางกรอบ

ทศทางของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 ซงจะนามาใชในป พ.ศ. 2555 - 2559 กไดมการระบยทธศาสตรและแนวทางการพฒนาประเทศ 7 ยทธศาสตร และยทธศาสตรแรก "ยทธศาสตรการสรางฐานการผลตทสงเสรมการเจรญเตบโตของเศรษฐกจอยางเขมแขงและสมดล" ทไดมการกลาวถงรางแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 กเกยวของกบเศรษฐกจสรางสรรคโดยตรง โดยสามารถสรปใจความไดดงน ประเทศไทยจะเนนเปาหมายการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศไทยใหอยบนแนวคดของอตสาหกรรมสรางสรรค มการกลาวถงการพฒนาภาคการผลตสนคาและบรการบนฐานเศรษฐกจสรางสรรค โดยสงเสรมการใชความสรางสรรคเพอเพมมลคาสนคาและบรการ การสงเสรมและพฒนาสาขาธรกจสรางสรรคทมศกยภาพ การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงแวดลอมดานเศรษฐกจสรางสรรค พฒนาบคลากรใหสามารถตอบสนองความตองการของการภาคการผลตและบรการทงในระดบวชาชพเชงสรางสรรคและผประกอบการใหมความคดสรางสรรค สงเสรมการศกษาวจยและพฒนาเชงลกในสาขาเศรษฐกจสรางสรรคและทนวฒนธรรม(สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2553)

ทมาและคาจากดความของเศรษฐกจสรางสรรค เนองจากมหลายหนวยงาน โดยเฉพาะในตางประเทศ ไดใหคาจากดความของคาวาเศรษฐกจ

สรางสรรคไวในมตตางๆ ดงนนเพอใหเกดความเขาใจ ผเขยนขอยกตวอยางคาจากดความของหนวยงาน และองคกรระหวางประเทศทเปนทยอมรบมานาเสนอ ณ ทน คาวาเศรษฐกจสรางสรรคถกกลาวถงและเปนทยอมรบอยางเปนทางการในระดบรฐบาลครงแรกในประเทศสหราชอาณาจกร โดยในป พ.ศ. 2544 (ค.ศ. 2001) Department of Culture, Media and Sport ไดใหคาจากดความของคาวา "อตสาหกรรมสรางสรรค (Creative Industries)" ไววา “Those industries which have their origin in individual creativity, skill and talent and which have a potential for wealth and job creation through the generation and exploitation of intellectual property.” (Department of Culture, Media and Sport, 2001, p. 04) และคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดแปลความหมายของคาจากดความนวา “เศรษฐกจทประกอบดวยอตสาหกรรมทมรากฐานมาจากความคดสรางสรรคของบคคล ทกษะความชานาญ และความสามารถพเศษ ซงสามารถนาใชประโยชนในการสรางความมงคงและสรางงานใหเกดขนได โดยทสามารถสงสมและสงผานจากรนเกาสรนใหมดวยการคมครองทรพยสนทางปญญา” (อาคม เตมพทยาไพสฐ, 2553)

เมอคาคานและแนวคดการพฒนาอตสาหกรรมสรางสรรคเรมเปนทนยม และเนองจากมสวนเกยวของกบการคมครองทรพยสนทางปญญา ดงนนในป พ.ศ. 2546 (ค.ศ. 2003) องคการทรพยสนทางปญญาโลก (World Intellectual Property Organization, WIPO) จงไดมการใหคานยามของคาวาเศรษฐกจสรางสรรคไววา “Industries that include the cultural industries plus all cultural or artistic production, whether live or produced as an individual unit. The creative industries are those in which the product or service contains a substantial element of artistic or creative endeavor." (WIPO, 2003)และคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดแปลความหมายของคาจากดความนวา “อตสาหกรรมทางวฒนธรรม ประกอบดวยผลตภณฑทางวฒนธรรมและศลปะทงหมด ทงในรปสนคาและบรการทตองใช

ความพยายามในการสรางสรรคงาน ไมวาจะเปนการทาขนมาโดยทนทในขณะนน หรอผานกระบวนการผลต และเนนการปกปองผลงานผาน Copyright”(อาคม เตมพทยาไพสฐ, 2553)

องคกรระหวางประเทศททาหนาทดแลควบคมและสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค 2 องคกรหลกไดแก UNESCO และ UNCTAD ตางกไดใหคาจากดความของเศรษฐกจสรางสรรคไวดงน คาจากดความของ UNESCO เศรษฐกจสรางสรรคคอ “อตสาหกรรมทเกดจากความคดสรางสรรค ความชานาญ และความสามารถทมศกยภาพในการสรางงานและความมงคงโดยการผลตและใชประโยชนจากทรพยสนทางปญญา” (อาคม เตมพทยาไพสฐ, 2553) ในขณะทองคกรทใหคาจากดความคาวาเศรษฐกจสรางสรรคอยางละเอยด และมการนาเสนอในรปแบบของรายงาน อยางเปนทางการมากทสด คอ UNCTAD ในรายงาน "Creative Economy Report 2008" โดย UNCTAD ไดใหคานยามของคาวาเศรษฐกจสรางสรรคไวดงน(UNCTAD, 2008)

"The creative economy is an evolving concept based on creative assets potentially generating economic growth and development. “เศรษฐกจสรางสรรคเปนแนวความคดในการสรางความเจรญเตบโตและการพฒนาการทางเศรษฐกจโดยใชสนทรพยทเกดจากการใชความคดเชงสรางสรรค”

It can foster income generation, job creation and export earnings while promoting social inclusion, cultural diversity and human development. "เศรษฐกจสรางสรรคทาใหเกดการสรางรายได สรางงาน และสรางรายไดจากการสงออก ในขณะเดยวกนกเปนการสงเสรมกจกรรมทางสงคม สนบสนนความหลากหลายทางวฒนธรรม และเปนการพฒนาทรพยากรมนษย"

It embraces economic, cultural and social aspects interacting with technology, intellectual property and tourism objectives. "เศรษฐกจสรางสรรคเชอมโยงระบบเศรษฐกจ วฒนธรรม และสงคมใหมปฏสมพนธกบเทคโนโลย ทรพยสนทางปญญา และการทองเทยว"

It is a set of knowledge-based economic activities with a development dimension and cross-cutting linkages at macro and micro levels to the overall economy. "เศรษฐกจสรางสรรคเปนกจกรรมทางเศรษฐกจทเนนองคความร เกยวของกบมตทางดานการพฒนาการ เปนการเชอมโยงทกภาคสวนทางเศรษฐกจทงในระดบจลภาค และมหภาค"

It is a feasible development option calling for innovative multidisciplinary policy responses and interministerial action. "เพอการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค ประเทศตองการนโยบายทเปนนวตกรรมใหมทมความหลากหลายทางแนวคด และตองการการปฏบตงานรวมกนในทกๆ หนวยงาน"

At the heart of the creative economy are the creative industries." "และหวใจสาคญของเศรษฐกจสรางสรรคอยทอตสาหกรรมสรางสรรค" ขอบเขตและความคลอบคลมของเศรษฐกจสรางสรรค

เนองจากมหลายหนวยงานและหลายองคกรทใหคานยามและใหคาจากดความของแนวคดเรองเศรษฐกจสรางสรรค ดงนนขอบเขตของภาคการผลตทจะนบเปนสวนหนงของเศรษฐกจสรางสรรคจงม

ความแตกตางกนออกไป และในกรณของประเทศไทยนน ปจจบนขอบเขตและความคลอบคลมของภาคการผลตทจะนบเปนสวนหนงของเศรษฐกจสรางสรรคกยงไมมความชดเจนมากนก ดงนนผเขยนจงขอใชการนาเสนอของคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในกจกรรม ปรบกระบวนทศนของประเทศสเศรษฐกจสรางสรรค ซงจดโดย กระทรวงการตางประเทศรวมกบศนยสรางสรรคงานออกแบบเปนหลกในการนาเสนอในหวขอนภาคการผลตเปนภาคการผลตทประเทศไทยมความไดเปรยบทางการแขงขนทสงเพอเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ในเวทการคาโลก

ภาพประกอบท 12 ขอบเขตของภาคผลตภายใตแนวคดเศรษฐกจสรางสรรค จากรปภาพจะเหนไดวา ในกรณของประเทศไทยนน คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ

ในเศรษฐกจสรางสรรคนนคอ ภาคการผลตอาหารไทย และการบรการการแพทยแผนไทย ซงทง 2 การสรางมลคาเพม

ในยคปจจบน องคกรตางๆ ทวทกมมโลกลวนกาลงเปลยนแปลงไปสการแขงขน ดวยการสรางมลคาใหกบองคกรมากขน แตละองคกรเนนประสทธภาพทางการผลตพรอมกบหาวธการสราง ความพงพอใจใหกบลกคาเพอสรางรายไดใหกบองคกร และสามารถใหผลตอบแทนทคมคากบผมสวนไดเสย กบองคกร ( Stakeholders) ทงหมด ดงนน ผบรหารขององคกรจงไดพยายามปรบเปลยน

วธการวดผลการ ดาเนนงานดวยการนาแนวคดของมลคาเพมเชงเศรษฐกจ ( Economic Value Added : EVA) มาประยกตใช ในการเพมมลคา และสรางศกยภาพใหแกองคกร ซงมลคาเพมเชงเศรษฐกจเปนแนวคดของการสรางผล ตอบแทนทไดจากเงนทลงทนไปใหสามารถชดเชยคาใชจายในการดาเนนงาน (Operating Costs) รวมทง ตนทนเงนทน (Cost of Capital) ทงหมดได ซงตางจากการวดผลทางการเงนในปจจบนทประเมนผลการ ดาเนนงานตงอยบนพนฐานของกาไรทคานวณขนภายใตหลกการบญชทรบรองทวไป โดยไมไดนาคาเสย

โอกาสซงเปนตนทนในสวนของทนมาคานวณ จงเปนเพยงผลกาไรทางบญชทยงไมสะทอนมลคาเพมขององคกร

สตร มลคาเพมเชงเศรษฐกจ = กาไรจากการดาเนนงานหลงหกภาษ - ตนทนเงนทน เรมตนทความหมายของการสรางมลคา มลคาขององคกร คอ มลคาของสนคาและบรการทองคกร

นนทาอย และมลคาของสนคาและบรการ คอ มลคาปจจบนทวดจากตวกระแสเงนสทธทจะไดในอนาคต องคกรทสามารถสรางมลคาเพมจากสนคาและบรการ ตางๆ ไดอยางตอเนอง องคกรเหลานมกมความสามารถในการแขงขนสงควบคกบการมแนวทางในการปองกน คแขง และสรางความไดเปรยบใหกบองคกรของตนเอง ดงนนถาองคกรใดไมสามารถกาหนดวธการวดผล และ ประเมนผลการดาเนนงานทบงชถงมลคาเพมเชงเศรษฐกจแลว องคกรนนจะไมสามารถสรางมลคาเพมหรอกาไร เชงเศรษฐกจไดเลย นอกจากการทสหกรณตองสรางมลคาเพมใหกบสนคาและบรการดวยวธการตางๆ เชน การออกแบบการหบหอบรรจภณฑ คณภาพของสนคาและบรการทมความตางทดกวาคแขง เปนตน สงสาคญสหกรณตองรวากลม ลกคาคอใคร และมชองทางการตลาดอยางไร ปจจยเหลานมความสาคญตอการประเมนกลยทธ เนองจากมลคาเพมนนจะชวยคนหาจดกลยทธทจะสามารถสรางผลกาไรใหเกดขนภายในสหกรณได การประยกตใชการวเคราะหมลคาเพมอยางเหมาะสมจะชวยตรวจสอบการเปลยนแปลงในมลคาเพมของสหกรณอยตลอดเวลา ทงนเพอ ตดตามผลการปฏบตงานวามการพฒนาทดขนหรอถดถอย

5.2 ทฤษฎทางสนทรยศาสตร แนวคดทางสนทรยศาสตรของโบดแลร

โบดแลรไมไดเปนเพยงกวและนกวจารณศลปะเทานน เขาเปนนกทฤษฎดวย แนวคดทางสนทรยศาสตรทเขาพฒนาขนมานน เปนผลจากทงประสบการณตรงขณะสรางสรรคงานของเขาเอง และจากการสงเกต วเคราะห สงเคราะหจากผอน และโดยเฉพาะจากการทางานวจารณทงดานทศนศลป วรรณศลป และคตศลป เหนไดวาโบดแลรนน เปนผมพรสวรรคในการสงเคราะหหลอมรวมพลงทางปญญาและความร หลงจากไดสมผสกบงานศลปะและไดศกษาแนวคดของศลปน นกเขยน กว ทเขาชนชมแลว เขาจะนาสวนทเดนของบคคลเหลานนมาพจารณาไตรตรอง กลนกรอง สงเคราะห ประสานกบอารมณความรสกนกคด

สวนตว จนสามารถพฒนามาเปนแนวคดหรอหลกการเชงทฤษฏสนทรยศาสตรทลมลก แปลกใหม ทาทาย ซงลาหนายคของเขา แตจะปทางใหแกการสรางสรรรคแนวใหม และจะใหอทธพลแกกว นกเขยน และศลปนจานวนมาก ทงในชวงปลายศตวรรษท 19 และศตวรรษท 20 แนวคดทางสนทรยศาสตรของโบดแลร แบงไดเปน 3 แนวคด คอ แนวคดวาดวยศลปะกบความงาม แนวคดเกยวกบการสรางสรรคงานศลปะ/กวนพนธ และแนวคดวาดวยความเปนสมยใหม 1. แนวคดวาดวยศลปะกบความงาม ศลปะ โบดแลรไมเหนดวยกบศลปนโรแมนตก ทระบายความรสกอยางฟมฟายโดยไมกลนกรอง และไมเหนดวยกบงานท ไพเราะ สน สวยประณตราวกบรปหนออนสลก แตละเลยแงการแสดงออกซงความรสกและความคดฝนทออกมาจากสวนลกของจตใจ และไมเหนดวยกบการกลบไปเนนเรองราวเกยวกบอดต โดยไมสนใจชวตรวมสมย นอกจากนเขายงปฏเสธแนวทมงนาเสนอแตธรรมชาตหรอความเปนจรงภายนอกตามทตาเหน โดยละเลยความสาคญของจนตนาการและอารมณความรสกภายใน ในทามกลางความขดแยง จดยนของโบดแลรคอ พจารณาขอดขอเสยของทกกลม แลวเลอกรบเฉพาะแงมมทเขาเหนวาสอดคลองกบรสนยมและแนวทางการสรางสรรคงานศลปะตามทศนะของเขา หรอตามทเขากลนกรองสงเคราะหมาไดจากการศกษาวจารณผลงานของศลปนทเขาชนชมมากเปนพเศษ โดยเฉพาะ เดอลาครวซ กส โพ และวากเนอร โบดแลรเรมจากการนาศพทหรอแนวคดทางศลปะทมอยแลวมาใหนยามใหม ทเหนชดทสดกคอ การนยามคาวา Romantisme วาหมายถง “การแสดงออกทใหมลาสดของความงาม” เขาอธบายวา คณลกษณะของศลปะสมยใหมน ประกอบดวย ความรสกสนทสนมระหวางผสรางกบผรบ คอ ผสรางแสดงความไววางใจแกผรบดวการยอมใหรวมรบถงความรสกนกคดในจตวญญาณและความใฝฝนทจะไปสความไมมทสนสด คณสมบตดงกลาวนสามารถนาเสนอไดโดยกลวธหรอสอทางศลปทกประเภทเพอกอเกดจนตนการทจะสบเนองตอไปไมรจบ แมเมอการสรางสรรคสนสดลงแลว สรปไดวา “โรมองตสม” ในความหมายของโบดแลร คอ ศลปะสมยใหม หรอความงามแนวใหม อนเกดจากการนาเสนอเนอหาทางอารมณอนปนปวน รนแรง ดวยกลวธเชงศลปทคนพบหรอสรางขนใหม แตยงคงรกษาวธการจดองคประกอบทสรางความสมดลและกลมกลนแบบคลาสสกเอาไว ซงมผลทาใหเกดพลงดงดดทเราอารมณ เราจนตนาการของผรบสาร โบดแลรเหนพองกบเดอลาครวซในแงทวา ความงามตามธรรมชาตนนยงไมสมบรณ ศลปนจงไมควรลอกเลยนธรรมชาต แตควรเลอกสรรวตถดบจากธรรมชาตมาใช ทานองเดยวกบทกวใชคาจากพจนานกรม โดยผานกระบวนการสรางสรรคซงมจนตนาการเปนแมงานสาคญ เพอใหงานศลปะทมนษยสรางขนมความงามสมบรณยงขน แนวคดเกยวกบความงาม

ความงามมทวลกษณ คอ ประกอบดวยลกษณะตรงขามหรอขดแยงกน ไดแก ลกษณะสากลทเปนนรนดร กบลกษณะเฉพาะทเปนชวคราว ลกษณะของความงามทเปนนรนดรนนเปรยบไดกบอาหารทพย ซงไมเหมาะกบธรรมชาตมนษย สวนลกษณะความงามทเปนชวคราวนนเปรยบไดกบเปลอกหม ซงมสสนเราใจและรสชาตชวนชม โบดแลรเปรยบวาลกษณะทวลกษณของความงามนวาเปนเสมอน “จตวญญาณ” และ “ราง” ของศลปะ ความงามตองมลกษณะแปลก แตไมไดหมายความวาจะเปนความแปลก ชนดทจงใจทาใหประหลาด แตตองมลกษณะพเศษ ไมตรงตามขนบหรอความคาดหมายทวไป เพอชวยเพมลกษณะเฉพาะใหแกความงาม ความงามตองแปลกและใหม ถาไมมลกษณะแปลกกจะซาซากนาเบอ ถาไมใหมกดาษดน ชวตตองหลากหลาย ความนาพศวงเปนเสนหททรงพลงมากทสด ความแปลกในศลปะกมบทบาทเหมอนกบเครองชรสในอาหาร ความงามตองแฝงความรสกรนแรงทควบคมกลนกรองแลว ความงามคอสงทมลกษณะเรารอนและโศกศลย ชวนใหคดฝนตอ ผมไมไดแกลงพดวาความหรรษาไมเกยวกบความงาม แตความหรรษามสวนประกอบทยงไมละเอยด ในขณะทความเศราสงสงพอทจะเปนคเสมอกบความงามได ผมยงไมคอยเหนลกษณะความงามใด ทปราศจากความทกขแฝงอยเลย ความงามแฝงลกษณะเรนลบ เนองจากความงามมลกษณะเปนอดมคต ยากทจะอธบายจงมลกษณะเรนลบ โบดแลรยอมรบวธคดของเพลโตและสเวเดนอรกในแงทเหนวา โลกนเปนเพยงเงาสะทอนของอดมคต กวและศลปนมเปาหมายทจะเขาถงความงามทเปนอดมคต แตกยากทจะไปถง และถาชวตนยงไมสามารถทาได กหวงวาเมอตายไปอาจจะเขาไดถง ความงามทมคณคาตองมนยแฝง อาจจะเปนนยเทยบเคยงหรอนยแยงยอน หรอนยพลกผน เสยดส ซงไมสอดคลองกบความมงหมาย ความตองการหรอครรลองของเหตผลปกตกได นยแฝงนเปรยบเหมอนแกนใน มคณคาหรอความสาคญสงยงกวานยตรง ซงเปรยบไดกบเปลอกนอกเสยอก ความงามไมขนกบธรรมชาต แตขนอยกบการสรางสรรคของมนษย โบดแลรเหนวาความงามตามธรรมชาตยงไมสมบรณ ดงนนจงตองนามาสรางสรรคใหม 2. แนวคดวาดวยการสรางสรรคงานศลปะ 2.1 ลกษณะของงานศลปะ ก. ศลปะบรสทธ โบดแลรเหนวา ศลปะควรเปนอสระ ไมขนกบการใชประโยชนและเรองของศลธรรม เปาหมายประการเดยวของศลปะ คอการสรางความงาม ศลปะทดตองสามารถกระตนเราจตวญญาณ และยกจตใหลอยสงขนได ศลปะไมใชเครองมอทแสดงถงความจรง ถาศลปนมงสอนศลธรรม พลงทางอารมณจะลดลงไป จงหวะและความลงตว ตลอดจนความกลมกลนจะผดพลาดคลาดเคลอนไป ศลปะบรสทธกอตวขนเพอตวของมนเอง

โบดแลรกาหนดนยามไววา ศลปะบรสทธ คอ การสรางเสนหแนะนย ทประกอบดวยโลกภายในและโลกภายนอกของศลปนผสราง เปรยบไดกบประธานและกรรมทผสานกนอยางกลมกลน ข. ความกลมกลนระหวางเนอหา รปแบบ และลลา กอใหเกดความงามในการสรางสรรค ในทศนะของโบดแลร ภาษาและรปแบบตองประณตบรรจง เพอใหเสมอสมานกลมกลนกบเนอหาทมพลงเขมขน กลนกรองมาจากประสบการณสวนตวหรอประสบการณชวต ประสบการณชวตนน ประกอบดวยประสบการณภายในและภายนอก ประสบการณภายในไดแก ความรสกนกคด ความทกข ความสข ความฝน ความใฝฝน ประสบการณภายนอกนน ไดแก ความสมพนธของศลปนทมตอสงทอยรอบตว เชน ผคน หรอฝงชนทพบปะในชวตประจาวน สตวเลยง ธรรมชาต ตลอดจนศลปกรรมและสงกอสรางในตวเมองซงเปนฝมอของมนษย ธรรมชาตทโบดแลรเลอกใชนนดจะเปนสงทผนแปรงาย หรอมอทธพลตอความรสกอยางสง เชน มหาสมทรยามคลนคะนอง ทองฟายามฉาฝน เมฆปนปวนในฤดใบไมรวง เวลาโพลเพล หรอกลางคน โบดแลรใหความสาคญสงสดตอประสบการณภายในหรอตวตนภายใน ซงเคยกลาวไววา “ศลปนจะยงใหญประเสรฐหรอสงสงไปไมไดเลย ถาไมไดสรางงานขนดวยความพอใจทไดสราง” ค.จากลกษณะเฉพาะสลกษณะสากล โบดแลรจะเลอกสรรประสบการณสวนตวเฉพาะทมพลง กลนกรองใหเขมขน เพอเพมน าหนกของสารทจะสอ และเอามากลาวถงในฐานะทเปนประสบการณสากล ทาใหผอานตระหนกวาประสบการณของเขา คอ ประสบการณสากลทมนษยทกคนตองประสบดวยเชนกน 2.1 บทบาทของผสรางสรรค ก. สถานะของศลปน ศลปนคอผสรางสรรค โบดแลรกลาแสดงความเชอมนในสมรรถนะหรอความสามารถในการสรางสรรคงาน เขาเคยกลาวไววา เราสามารถนาวตถดบทไมมคา เชน โคลน มาสรางสรรคใหกลายเปนสงทมคาสงสดเชนทองได แตโบดแลรกตระหนกถงขอจากดของมนษยทไมอาจสรางสรรคงานไดอยางมพลงหรอมประสทธภาพไดตลอดเวลา ในยามทพบอปสรรคในการทางานสรางสรรค เขาเคยพรรณนาถงความหนอยไววา “กวาจะทะลวงเขาถงใจกลางของธรรมชาตทแสนจะเรนลบได แมงเอย เจาจะตองสญเสยหอกซดไปสกเทาใดแลวเลา” ข. ศลปนคอบคคลพเศษทสงสง หรอ นกเดนเลนผเดยวดาย

ศลปนจาเปนตองแยกตวจากความนารงเกยจของชวตในโลกปจจบนเพอมองปญหาอยงกวางไกลในระดบมนษยชาต เพอสรางงานศลปะทมความงามทเปนนรนดร ศลปนมงจะไปใหถงความงามทสงสง ดวยการพฒนาตวเองใหแปลกเดนเปนพเศษ เหนอกวาผคนสวนใหญ บทบาทของศลปนสมยใหม ควรออกจากหอคอยงาชาง ละทงคานยมเกา ๆ ทยกยองสถานะอนสงสดของศลปนเสย แลวหนมาใชชวตอยางอสระเพอหาประสบการณใหม ๆ ดวยการทาตวเปน นกเดนเลนผ เดยวดาย เดนปะปนไปกบฝงชนคนธรรมดา ๆ ตามถนน ตามตรอก ซอกหลบของเมองใหญ เพอสงเกตภมทศนสถาปตยกรรมของเมอง สงเกตวถชวตและกจกรรมของผคนตลอดจนสรรพสงสมยใหม แลวสะกดเอาสงทแปลก ทประทบใจ หรอจาได ไปใชเปนวตถดบในการสรางสรรคตอไป ค. บทบาทของศลปนในฐานะนกวจารณและนกทฤษฎ ศลปนทงหลายตองเปนนกวจารณโดยธรรมชาต ไมมทางเปนอนไปได ศลปนตองเปนนกวจารณดวย เพราะกวาจะสรางงานขนมาได กตองผานขนตอนการไตรตรอง วเคราะห วจารณมามาก ไมใชนกทฤษฎขนมาลอย ๆ แลวสรางงานขนมาเปนตวอยาง เพอประกอบหรอพสจนทฤษฎนน โบดแลรไดแสดงใหเหนบทบาทใหมของศลปน นนคอ ขณะทสรางสรรคงาน ศลปนจะใหขอคดเกยวกบกระบวนการสรางสรรคานศลปะกากบไวดวย เพอเปนการใหความสาคญแกความทรงจาและจนตนาการ 2.3 การสรางสรรคศลปะ ก. การเนนเนอหาสาระสาคญ โบดแลรถอวา งานศลปะตองมสาระสาคญหรอแกนสารทางความคด สาระสาคญนนคอ โลกทศนและชวทศนทกลนกรองมาจากประสบการณเฉพาะตว จนเขมขนถงทสด โดยเฉพาะแนวคดเกยวกบความงาม ซงเปนผลของการสรางสรรคทางศลปะ โบดแลรจะเหนความงามเปนดอกผลของความทกข แตกยงชนชมดอกผลแหงความทกขนน ไมไดคดจะสละทง และจะใชกลวธซบซอนเพอใหผชมขบคดไตรตรอง เพอหาทางเขาถงสารหรอนยสาคญทแฝงไว ข. การใหความสาคญแกฝมอ ฝมอ หมายถง ความสามารถของศลปนในการสรางความกลมกลนระหวางเนอหา ภาษา และรปแบบ ไดอยางมประสทธภาพ โบดแลรเชอวา ศลปะไมมอะไรเกดขนโดยบงเอญ และเชอวา ทกสงทสงสงและงามนน เปนผลจากการไตรตรองและเหตผล ศลปนตองทางานหนก ตองมพรอมทงความมนใจ ฝมอ เนอหาสาระ รปแบบ และโวหาร โบดแลรเหนวา ควรใชรปแบบการสรางทสนกระชบ นอกจากจะชวยในการควบคมแรงบนดาลใจไมใหฟงแลว ยงชวยดงดดความสนใจ และเราใจผชมไดมากทสดดวย

โบดแลรเสนอวา การใชภาษาอยางเชยวชาญ คอ การรายเวทมนตสะกดใหคนเคลม เขาถอวาศลปนทมฝมอระดบสง ยอมสามารถสรางผลงานทงามอยางมมนตขลง เราความรสกนกคดของผรบสารไดเตมท ทาใหเกดความปตหรรษา ถงขนทเรยกวามนเมาเคลบเคลม จตโลดลอย เขาถงความงามในอดมคตได โบดแลรไมไดมเปาหมายทจะใหงานของเขามลกษณะประเทองอารมณแตเพยงดานเดยว เขาตองการทาใหผดสะดดใจ ตก พศวงสงสยและงนงงกบประสบการณสวนตวอยางแยบยลในงานของเขา เพอแนะลกษณะทเปนนรนดรเปนสากล ซงแฝงอยในลกษณะเฉพาะ ชวคราว เพอใหผรบสารฉกคด และเกดความตระหนกถงสภาวะของมนษยกบชะตากรรมของมนษยชาตอยางแจมชดไดทสดดวยปญญาและวจารณญาณ ค. การผสมผสานผสสะและศลปะ การผสมผสานกอใหเกดความกลมกลนในการสรางสรรค คอ ความรสกนกคดทไดผสสะทกดาน รป รส กลน เสยง ผสผส เพอใหภาพพจนปรากฎเปนตวตนชดเจน เราความรสกนกคดและจนตนาการของผสรางอยางรนแรง จนทาใหเกดความปตสงสด สามารถหยงเหนความงามทเปนอดมคตสงสดได โบดแลรคดวา งานศลปะทควรยกยองตองมพลงถขนทสามารถกระตนเราผสสะจนตนาการ และจตวญญาณของผรบสารใหเกดความปต ซาบซาน เคลบเคลม มนเมาอยางทสด จนถงขนทหยงถงความงามในอดมคตได ถาศลปะสาขาเดยวไมอาจทาใหเกดผลเชนนนได กตองใชศลปะหลายสาขาผสานกนเพอใหเกดผลดงกลาว ง. การใหความสาคญแกความทรงจาและจนตนาการ โบดแลรใหความสาคญตอความทรงจาและจนตนาการมาก นยมทางานในหองมากกวาจะออกไปทางานตอธรรมชาตทอยตรงหนา เพอใหความทรงจาและจนตนาการไดทางานอยางอสระเตมท เขาเสนอทศนคตวา งานศลปะมใชการลอกเลยนธรรมชาต แตเกดจากการจดสรรเอกเฟนองคประกอบจากธรรมชาตมาสรางใหม จดระบบใหม ตามความรสกนกคด ความทรงจา และจนตนาการ ตลอดจนความชานาญดานฝมอของผสราง ฌอง เพรโวสต กลาว “ศลปนใหญทกคน ทสรางงานเรองความรก มกสรางจากความทรงจา” โบดแลร กลาววา “ขอไดเปรยบทนาอศจรรยใจอยางหนงของศลปะ กคอ สามารถแปรแปลงสงทนาเกลยดนากลวใหกลายเปนความงามขนมาได” 3 แนวคดวาดวยความเปนสมยใหม ความเปนสมยใหมนน มผใชมาแลวตงแตศตวรรษท 18 ในความหมายทเกยวกบความเปนจรงรวมสมย หรอทเกยวของกบชวตประจาวน

3.1 ความคดแนวใหม โบดแลรมแนวโนมทจะถอวา ลกษณะสมยใหมเปนองคประกอบสาคญของความงาม หรอมองในมมกลบ สงทงามกตองมลกษณะทเปนสมยใหมอยดวย แตเขากไมไดปฏเสธของ

เกาทงหมด ยงนาตานาน ศพท ตลอดจนรปแบบและเนอหาแนวนยมแบบคลาสสกมาใชอย แตปรบประยกต ผสมผสานเนอหาแปลกใหม หรอตความใหม และใชโวหารใหม ทาใหทนสมยขน โบดแลรกลาววา “ความเปนสมยใหม ประกอบดวยสวน (เปลอกนอก) ทคงอยชวคราว ผานวบแลวแวบหาย หรอปรากฏเพยงชวแลนเสยครงหนง กบสวน (แกนสาร) ทมสารตถะ ซงดารงอยชวนรนดร อกครงหนง” สวนเปลอกนอก คอ สงทเปนความนยมเฉพาะกาล หรอคานยมประจาวน เชน แฟชน การแตงกาย รสนยม สวนแกนสาร คอ สากลภาวะหรอขนบทผานการกลนกรองดวยกาลเวลามาแลว

3.2 วถชวตแนวใหม คอ วถชวตแบบคนในเมองใหญ เปนทรวมของฝงชนจานวนมาก เหมอนฝมดแตกรง แตความรสกใกลชดไมม ทาใหเกดความรสกอางวาง โดดเดยวเดยวดาย อยากรอยากเหน อยากเขาใจคนอน อยากใหคนอนเขาใจตว แตตวเองกไมพอใจคนอน และไมพอใจตนเองดวย ชวตในเมองใหญมผลตอรสนยมของชาวเมองรวมทงศลปนดวย เนองจากอยหางธรรมชาต พวพนอยกบสงทมนษยสรางมากวกวา ดงนน จงมแนวโนมทจะใหความสาคญแกสงกอสรางทางสถาปตยกรรม ถนน รานกาแฟ สถานเรงรมย มากกวาธรรมชาต ภาพพจนทปรากฎกเปนภาพเมอง พดถงมนษย สมพนธภาพระหวางมนษย มการใหคาแกงานสรางสรรคฝมอมนษย เชน วจตรศลป แฟชน ความใหมของโบดแลร ยงมแกนของคลาสสกแฝงอยขางใน ไดแก ความสมดลขององคประกอบ โบดแลรเนนวาจะตองมเปลอกหรอเครองปรงแตง ทมลกษณะรวมสมยเขามาประกอบ เพอใหมเอกลกษณเปนความงามทมลกษณะเฉพาะ ไมใชการเลยนแบบคลาสสกโดยไมสรางสรรค

3.3 งานสรางสรรคแนวใหม ชวตประจาวนเปนเนอหาทางศลปะได แตตองรจกใช รจกเลอกสรรกลนกรองมาเสนอในลกษณะทเปนสญลกษณหรอนยเทยบ เพอสอความหมายทลก กวาง และเปนสากล ชวตคนธรรมดา ๆ ในเมองทงแงงามและไมงาม กเอามาสรางเปนเนอหาทางศลปะได สามารถสะทอนความงามและอารมณสะเทอนใจได ในแงน โบดแลรตอตานขนบทางศลปะแบบคลาสสก ทนยมนาเรองของบคคลสาคญในตานาน หรอประวตศาสตรมาเปนเนอหาหลกของงานสรางสรรค โบดแลรนาเรองในตานานหรอในศลปคลาสสกมาใชในเชงอปมาเทานน เพราะเนอหาหลกคอ ประสบการณสวนตวในชวตประจาวน เขาแนะนาใหศลปนผละจากคานยมแบบเดม ๆ หนมาทาตวเปน “นกเดนเลนผเดยวดาย” เดนปะปนกบฝงชน คนธรรมดา ๆ บนถนน เพอสงเกตความเปนไปของชวตสมยใหมในเมองใหญ เพอจะไดเลอกสรรมาเปนเนอหาในงานศลปะ โดยสรป แนวคดทางสนทรยศาสตรของโบดแลรนน ไดมาจากการเลอกสรรจดเดนจากขนบคลาสสก โรแมนตก แนวคด “ศลปะเพอศลปะ” มาผสมผสาน แลวตความใหม จดระบบและสดสวนใหม กาหนดคณคาใหม ซงไดมาจากแนวคดเกยวกบความเปนสมยใหมทเขารเรมสงเคราะหขนเองโดยเฉพาะ ในแงนนบไดวา โบดแลร คอ ผหลอมรวมและผบกเบกแนวคดทางศลปะ ซงภายหลงปรากฎวามอทธพลอยางสงตอคนรนหลง (http://www.thaipoetsociety.com/index.php?topic=1324.0)

สนทรยศาสตรเปนสาขาของปรชญาทเกยวของกบการรบรในเรองความงาม ตลอดรวมถงความนาเกลยด ในภาษาฝรงเรยกวาเปนคณคาในเชงนเสธ(Negative value) นอกจากนเรองของสนทรยศาสตรยงเกยวกของกบประเดนคาถามทวา คณสมบต(ความงาม – ความนาเกลยด) เปนสงทมอยในเชง”วตถวสย”(Objective) หรอเปนเรองของ”อตวสย”(Subjective)ซงมอยในใจของแตละบคคลเทานน ดวยเหตน วตถตางๆ จงควรทจะไดรบการสมผสโดยวธการเฉพาะอนหนง. นอกจากน สนทรยศาสตรยงตงคาถามในเรองทวา มนมความแตกตางกน ระหวาง”ความงาม”และ”ความสงสง”(Sublime)หรอไม

ภาพประกอบท 13 ภาพCriticism and Psychology of Art

การวจารณและจตวทยาเกยวกบศลปะ(criticism and psychology of art) แมจตวทยาจะมระเบยบวธทเปนอสระแตกตางไป แตกเปนศาสตรทถกนามาเชอมโยงกบสนทรยศาสตร. จตวทยาเกยวกบศลปะเปนเรองทเกยวโยงกบปจจยตางๆ ทางดานศลปะ ยกตวอยางเชน การทมนษยตอบโตและขานรบตอส เสยง เสน รปทรง หรอคาตางๆ และเปนเรองทเกยวพนกบอารมณความรสก. สวนการวจารณศลปะจากดตวของมนเองกบผลงานศลปะโดยเฉพาะ มการวเคราะหถงโครงสราง ความหมาย และปญหาตางๆ ในงานศลปะเปรยบเทยบกบผลงานชนอนๆ และมการประเมนคณคางานศลปะ

ศพทคาวา”สนทรยศาสตร”(Aesthetics) ถกนาเสนอขนมานบแตป ค.ศ. 1753 โดยนกปรชญาชาวเยอรมน นามวา Alexander Gottlieb Baumgarten โดยเขาหมายความถงรสนยม ความรสกสมผสในความงาม(*), แตการศกษาเกยวกบธรรมชาตของความงามไดรบการดาเนนการมาหลายศตวรรษแลว. ในอดตนน สวน

ใหญเปนเรองราวทสนใจโดยบรรดานกปรชญาทงหลาย นบแตครสตศตวรรษท 19 เปนตนมา บรรดาศลปนทงหลายไดมสวนชวยเหลอสนบสนนทศนะของพวกเขาดวย

Plato: Classical Theories

ทฤษฎทางสนทรยศาสตรแรกในขอบเขตนเปนของ Plato นกปรชญากรก ผซงเชอวาความเปนจรง(reality)มอยในโลกของแบบ(archetypes or forms) ทเหนอไปจากประสาทสมผสของมนษย ซงเปนตนแบบตางๆ ของสรรพสงซงมอยในโลกแหงประสบการณของมนษย วตถสงของตางๆ ของประสบการณเปนเพยงตวอยาง หรอการเลยนแบบรปในโลกของแบบทงสน นกปรชญาทานนพยายามใหเหตผลสาหรบวตถเชงประสบการณ(ในโลกมนษย)กบความเปนจรง(โลกของแบบ)ทมนเลยนแบบมา บรรดาศลปนทงหลายลอกแบบวตถเชงประสบการณอกทอดหนง หรอใชมนในฐานะเปนตนแบบอนหนงสาหรบงานของพวกเขา ดวยเหตน ผลงานของบรรดาศลปนทงหลายจงเปนการเลยนแบบของการเลยนแบบอกทอดหนง เพอความเขาใจชดเจนขนขอยกตวอยางตอไปน

โลกของแบบ - “มา” (มาทมอยในสมอง/ความคดของมนษย)

โลกของประสบการณ – “มา” (มาทเราสมผส รบรจรง - เลยนมาจากโลกของแบบ)

โลกของศลปะ – “มา” (ภาพวาดมา ทเขยนเลยนแบบโลกของประสบการณ)

ความคดของ Plato นปรากฏเดนชดในหนงสอของเขาเรอง the Republic(*), Plato ไปไกลมากถงขนาดใหขบไลหรอเนรเทศศลปนออกไปจากอตมรฐซงเปนสงคมในอดมคตของเขา ทงนเพราะเขาคดวา ผลงานของศลปนเหลานนกระตนและสนบสนนความไรศลธรรม และผลงานประพนธทางดานดนตรบางอยาง เปนมลเหตใหเกดความขเกยจ หรอดวยการเสพงานศลปะ ผคนอาจถกยยงใหเกดการกระทาเลยเถดเกนกวาจะยอมรบไดไป (Immoderate Actions)

ศลปะคอการเลยนแบบในทศนะของอรสโตเตล

อรสโตเตล (Aristotle) ไดพดถงเรอง “ศลปะคอการเลยนแบบ” เอาไวดวยเชนกน แตไมใชในความหมายอยางเดยวกนกบเพลโต (Plato) ใครคนหนงสามารถทจะเลยนแบบ “สงตางๆ ไดอยางทพวกมนควรจะเปน และ “บางสวน ศลปะไดสรางความสมบรณในสงทธรรมชาตไมสามารถนามาซงความสมบรณแบบได” (art party completes what nature can not bring to a finish) ศลปนไดแยกแยะรปทรงออกมาจากสสารของวตถบางอยางของประสบการณ ตวอยางเชน รางกายของมนษยหรอตนไมจรงบนโลก และจดการ

กบรปทรงอนนนในสสารอกอยางหนง อยางเชน เขยนหรอวาดมนลงบนผนผาใบหรอสลกขนมาจากแทงหนออน ดวยเหตน การเลยนแบบจงมใชเพยงแคการลอกเลยนตนแบบอนหนงเทานน และไมใชสงประดษฐทเปนสญลกษณมาจากของเดม แตเปนสงทปรากฏซงมลกษณะเฉาพะ มแงมมอนหนงของสงตางๆ และผลงานศลปะแตละชนคอการเลยบแบบมาจากสงสากลหรอทวๆ ไป

สนทรยศาสตรกบศลธรรมและการเมอง

สนทรยศาสตร ไมอาจแยกออกไดจากเรองของศลธรรมและการเมองสาหรบในทศนะของ Aristotle และ Plato. Plato ไดเขยนเกยวกบเรองของดนตรเอาไวในหนงสอ Politics ของเขา โดยยนยนวา “ศลปะมผลกระทบตอบคลกภาพหรออตลกษณของมนษย และเนองจากเหตน จงตองมกฏเกณฑทางสงคม” สวน Aristotle นนถอวา ความสขคอเปาหมายของชวต (happiness is the aim of life) เขาเชอวาหนาทหลกของศลปะกคอ การจดเตรยมความพงพอใจใหกบมนษย

ในหนงสอเรอง Poetics เปนผลงานทยงใหญเกยวกบหลกการละครของ Aristotle. เขาอางเหตผลวา ละครโศกนาฏกรรมมสวนกระตนเราอารมณความรสกเกยวกบความสงสารและความกลวไดมาก ซงเปนสงทนากลวและไมเปนผลดตอสขภาพ แตอยางไรกตามเมอถงตอนจบของละคร ผดจะไดรบการฟอกชาระเกยวกบสงเหลาน การระบายอารมณของผชมดวยผลงานศลปะ(Catharsis)(*)อนน ทาใหผชมละครมสขภาพดขนและดวยเหตผลดงกลาว จงทาใหมความสามารถมากขนเกยวกบความสข

การละครในสมย Neoclassic นบตงแตครสตศตวรรษท 17 ไดรบอทธพลจากงานเขยนเรอง Poeties ของ Aristotle อยางมาก ผลงานตางๆ ของนกการละครชาวฝรงเศส Jean Baptiste Racine, Pierre Corneille และ Moliere นกการละครเหลาน ไดใหการสนบสนนหลกการเกยวกบเอกภาพทงสาม นนคอ เวลา(Time) สถานท(Place) และการกระทา(Action) แนวความคดนไดครอบงาทฤษฎตางๆ ทางวรรณกรรมมาจนกระทงมาถงครสตศตวรรษท 19

Other Early Approaches

ปรชญาเมธในครสตศตวรรษท 3 นามวา Plotinus (AD 204-270) (*) เกด ณ ประเทศอยปตและไดรบการฝกฝนทางดานปรชญา ณ เมอง Alexandria ถงแมวาเขาจะเปนนกปรชญานโอเพลโตนสท(Neoplatonist) แตเขาไดใหความสาคญอยางมากในเรองของศลปะยงกวา Plato ไดกระทา (กลาวคอเพลโตมทศนะคตในแงลบตองานศลปะ). ในทศนะของ Plotinus ศลปะเปดเผยถงรปทรงของวตถชนหนงใหชดเจนขนเกนกวาประสบการณตามปกต และมนไดยกเอาจตวญญาณไปสการพจารณาใครครวญเกยวกบสากลภาพ. ตามความคดของ Plotinus ชวงขณะทสงสดของชวตคอสงทลกลบ กลาวไดวา วญญาณไดรบการรวมตวเปนหนงในโลกของแบบกบพระผเปนเจา ซง Plotinus พดถงสงนวาเปน “The One” ในภาวะนน

ประสบการณทางสนทรย(Aesthetic Experience)ไดเขามาใกลกบประสบการณอนลกลบ(Mystical Experience). สาหรบคนๆ หนง ในชวงเวลาดงกลาว ขณะทพจารณาไตรตรองถงวตถทางสนทรยอยนน เขาไดสญเสยตวของเขาเองไปหรอหลงลมตวตนจนสน

ศลปะในชวงยคกลาง แรกเรมเดมทเปนการแสดงออกอนหนงซงเกยวพนกบศาสนาครสต หลกการทางสนทรยมรากฐานสวนใหญอยในลทธ Neoplatonism และตอมาในชวงระหวางสมยเรอเนสซองคราวครสตศตวรรษท 15-16 ศลปะไดเรมกลายมาเปนเรองของทางโลกมากขน และสนทรยศาสตรของมนเปนเรองราวเกยวกบยคคลาสสค(กรก) ยงกวาสนทรยศาสตรเชงศาสนา. สาหรบโลกสมยใหม แรงผลกดนอนยงใหญตอความคดทางสนทรยในโลกสมยใหม ถอกาเนดขนในเยอรมนในชวงระหวางครสตศตวรรษท 18 นกวจารณชาวเยอรมน Gotthold Ephraim Lessing ในงานเขยนเรอง Laokoon (1766) ของเขา ไดใหเหตผลวา ศลปะมขอจากดในตวเองและไดมาถงจดสงสดของมนเมอขอจากดเหลานไดรบการยอมรบ

นกวจารณและนกโบราณคดคลาสสค(กรก)ชาวเยอรมน Johann Joachim Winckelmann ยนยนวา ตามความคดเหนของชนชาวกรกโบราณ ผลงานศลปะทเยยมยอดทสดเปนเรองไมเกยวกบตวตน ไมเปนเรองบคคล หรอไมเปนเรองสวนตว(Impersonal) สดสวนในเรองของการแสดงออกทางดานอดมคตและความสมดลนน เกนไปกวาเรองของปจเจกชนซงเปนผสรางสรรคมนขนมา. นกปรชญาชาวเยอรมนอกคนหนง Johann Gottlieb Fichte พจารณาวา ความงามเปนคณความดทางศลธรรม ศลปนสรางสรรคโลกขนมาใบหนงซงมความงดงามซงมคณคาเทากนกบความจรง นนเปนจดหมายอนหนง อนเปนนมตหมายลวงหนาวาอสรภาพอนสมบรณคอสงซงเปนเปาหมายเกยวกบเจตจานงของมนษย. สาหรบ Fichte ศลปะเปนเรองของปจเจกบคคล มใชเรองของสงคม แตมนทาใหจดประสงคของมนษยอนยงใหญบรรลผลสมบรณได

Modern Aesthetics

ในครสตศตวรรษท 18 ปรชญาเมธชาวเยอรมนผหนง Immanuel Kant ไดถกนามาเกยวของกบเรองของการตดสนทางดานรสนยม เขาเสนอวา วตถทงหลายไดรบการตดสนวางดงาม ขณะทพวกมนทาใหความปรารถนาทไมเกยวของกบผลประโยชนไดรบความพงพอใจ หมายความวา การไมเกยวของกบผลประโยชนสวนตวหรอความตองการทเปนสวนตว

วตถทมความงามมไดมวตถประสงคใดๆ โดยเฉพาะ และการตดสนเกยวกบเรองของความงามนน ไมไดเปนการแสดงออกของความชอบทเปนสวนตวเทานน แตมนเปนภาวะทเปนสากล(beautiful objects have no specific purpose and that judgement of beauty are not expressions of mere personal preference but

are universal) ศลปะควรทจะใหความพงพอใจทไมเกยวของกบผลปะโยชน เชนเดยวกบความงามของธรรมชาต (Art should give the same disinterested satisfaction as natural beauty). ในเชงประตทรรศน ศลปะสามารถทจะบรรลถงผลสาเรจอนหนงซงธรรมชาตไมอาจบรรลถงได มนสามารถใหภาพของความนาเกลยดและความงามในวตถหนงเดยว กลาวคอ งานจตรกรรมทประณตสามารถทจะแสดงถงใบหนาทนาเกลยดทยงคงมความงดงามได

G.W.F.Hegel: ตามความคดของนกปรชญาชาวเยอรมนในครสตศตวรรษท 19 G.W.F.Hegel ศลปะ ศาสนา และปรชญา คอรากฐานตางๆ ของพฒนาการทางดานจตวญญาณอนสงสด ความงามในธรรมชาตคอทกสงทกอยางทจตวญญาณของมนษยไดคนพบความพงพอใจ และเปนทถกใจตอการฝกฝนของจตวญญาณและอสรภาพของสตปญญา บางสงบางอยางในธรรมชาตสามารถถกทาใหเปนทถกใจมากขนและพงพอใจมากขน และมนเปนวตถทางธรรมชาตตางๆ เหลานทถกยอมรบโดยศลปะตอความตองการความพงพอใจตางๆ ทางสนทรย

Arthur Schopenhauer: นกปรชญาชาวเยอรมน Arthur Schopenhauer เชอวา รปทรงตางๆ หรอแบบของสากลภาพนน(forms of the universe) เหมอนกบ “แบบ” อนเปนนรนดรกาลของเพลโต (eternal Platonic forms) มนมอยเหนอไปจากโลกของประสบการณ และความพงพอใจทางสนทรยจะถกทาใหบรรลถงไดโดยการพจารณาไตรตรองมนดวยเปาหมายของตวมนเอง อนเปนวธการอนหนงของหลบเลยงไปจากโลกของความเจบปวดของประสบการณในชวตประจาวน. ทง Fichte, Kant, และ Hegel ตางกอยในเสนทางสายตรงของพฒนาการ สวน Schopenhauer โจมต Hegel แตกไดรบอทธพลจากทศนะของ Kant ในเรองเกยวกบการพจารณาไตรตรองโดยไมเกยวของกบผลประโยชน

Friedrich Nietzsche: ปรชญาเมธชาวเยอรมนอกผหนง Friedrich Nietzsche ในชวงแรกไดตดตามความคดของ Schopenhauer แตถดจากนน เขาเรมแสดงความไมเหนดวยกบ Schopenhauer. Nietzsche เหนพองวาชวตเปนเรองของความโศกสลด แตมไดหมายความวาตองขจดเรองความโศกสลดทงไป โดยใหการรบรองความรนเรง การทาใหสงเหลานเปนจรงอยางเตมเปยมคอศลปะ ศลปะเผชญหนากบความนากลวของสากลภาพ และดวยเหตดงนนมนจงเปนเรองของคนทเขมแขงเทานน ศลปะสามารถทจะแปรเปลยนประสบการณตางๆ สความงามได และโดยการเปลยนแปลงความนาหวนหวาดทกระทาลงไปในหนทางนน มนอาจไดรบการพจารณาไตรตรองดวยความเพลดเพลน

ถงแมวา”สนทรยศาสตรสมยใหม”เปนจานวนมาก ไดรบการหยงรากอยในความคดของนกปรชญาชาวเยอรมน แตความคดของนกปรชญาชาวเยอรมนกใหความเคารพตออทธพลทางความคดของชาวตะวนตกอนๆ อยางนอย ผกอตงลทธโรแมนตคเยอรมนคนหนง กไดรบอทธพลมาจากงานเขยนตางๆ ทางสนทรยของรฐบรษชาวองกฤษ อยาง Edmund Burke

Aesthetics and Art

สนทรยศาสตรแนวประเพณนยมในครสตศตวรรษท 18-19 ไดถกครอบงาแนวความคดเกยวกบศลปะทวา ศลปะคอการเลยนแบบธรรมชาต บรรดานกเขยนนวนยายทงหลาย อยางเชน Jane Austen และ Charles Dickens ในองกฤษ และนกเขยนบทละครอยางเชน Carlo Goldoni ในอตาล และ Alexandre Dumas Fils (ลกชายของ Alexandre Dumas pere) ในฝรงเศส ไดนาเสนอเรองราวสจจนยมเกยวกบชนชนกลาง. บรรดาจตรกรทงหลาย ไมวาจะเปนพวกทางานในแนว Neoclassical อยางเชน Jean Auguste Dominique Ingres, หรอททางานในแนวทาง Romantic, อยางเชน Eugene Delacroix, หรอพวก realist อยางเชน Gustave Courbet ไดทางานตามแนวทางของพวกเขาดวยความเอาใจใสและระมดระวงในรายละเอยดทเหมอนกบชวตจรง

ในสนทรยศาสตรแนวประเพณนยม มกจะไดรบการทกทกอยบอยวา วตถทางศปะเปนสงทมประโยชนเชนเดยวกนกบสงทสวยงาม ผลงานจตรกรรมตางๆ อาจจะเปนการาลกถงเหตการณในประวตศาสตร หรอเปนสงกระตนทางดานศลธรรม, ดนตรอาจใหแรงดลใจตอความเลอมใสศรทธาหรอความรกชาต, การละคร โดยเฉพาะอยางยง ในมอของ Dumas และนกเขยนบทละครชาวนอรเวย Henrik Ibsen อาจรบใชการวพากษวจารณสงคมและนอมนาไปสการปฏรปทางสงคมอนยงใหญ

แตอยางไรกตาม ในราวครสตศตวรรษท 19 แนวความคดแบบ Avant-Garde ทมความคดลาหนาทางสนทรยศาสตรเรมตนทาทายตอทศนะในแบบประเพณนยม โดยเฉพาะความเปลยนแปลงดงกลาวมหลกฐานอยในงานดานจตรกรรมฝรงเศส. บรรดาจตรกรฝรงเศสแนวอมเพรสชนนสท หรอ French immpressionists หลายคน อยางเชน Claude Monet ไดตาหนประณามบรรดาจตรกรแนวแบบแผนนยม หรอพวก academic สาหรบการเขยนรปสงทพวกเขาคด. พวกเขาควรจะเหนมากกวาสงทพวกเขาเหนจรงๆ (they should see rather than what they actually saw) – นนคอ ผวหนาตางๆ จานวนมากมายและรปทรงตางๆ ทผนแปร อนมมลเหตมาจากการละเลนทบดเบอนไปมาของแสงและเงา ในขณะทดวงอาวทตยเคลอนทไป

ในชวงปลายของครสตศตวรรษท 19 บรรดาจตรกร Post-Impressionists หลายคน อยางเชน Paul Cezanne, Paul Gauguin, และ Vincent van Gogh ตางกถกนาเขามาพวพนกบโครงสรางของงานจตรกรรมอนหนง โดยการแสดงออกทางจตวญญาณของพวกเขายงกวาดวยวตถทปรากฏแกสายตาในโลกธรรมชาต. ในชวงตนของครสตศตวรรษท 20 ความสนใจในโครงสรางอนนไดรบการพฒนายงๆ ขน โดยบรรดาจตรกร cubist อยางเชน Pablo Picasso และการเกยวพนกบศลปน Expressionists ทไดรบการสะทอนถายอยในงานของ Henri Matisse และศลปนในแนว Fauves คนอนๆ และจากภาพเขยนของบรรดาจตรกรในแนว expressionism อาจพบเหนไดในบทละครของ August Strindberg นกเขยนบทละครชาวสวเดน และ Frank Wedekind นกเขยนบทละครชาวเยอรมน

ใกลเคยงและเกยวโยงกบวธการแบบ Non-Representstional approaches หรอ “นามธรรมศลปะ” คอหลกการเกยวกบ “ศลปะเพอศลปะ”(art for art’ s sake) ซงไดสบทอดมาจากทศนะของ Kant ทวา “ศลปะมเหตผลสาหรบการดารงอยของตวมนเอง”(Art has its own reason for being) วลดงกลาวนไดถกนามาใชครงแรกโดยปรชญาเมธชาวฝรงเศส Victor Cousin ในป ค.ศ. 1818 หลกการนบางครงเรยกวาลทธสนทรยศาสตร(Aestheticism) (*) ซงไดรบการสนบสนนในองกฤษโดยนกวจารณอยาง Water Horation Pater โดยบรรดาจตรกร Pre-Raphaelite (จตรกรองกฤษกลมหนงในครสตศตวรรษท 19 ซงสนใจกบเรองราวจากประวตศาสตรในยคกลาง ปกรณมแบบโรแมนตค และคตชาวบาน) และโดยจตรกรชาวอเมรกนทอพยพไปอยตางประเทศ James ABBott Mcneil Whistler. ในประเทศฝรงเศส มขอบญญตทางดานความเชอของกวในแนว Symbolist อยางเชน Charles Baudelaire. อาจกลาวไดวา “ศลปะเพอศลปะ” หลกการอนน ไดอยขางใตหรอทาหนาทรองรบศลปะ Avant-Garde ของตะวนตกมากทสดในชวงครสตศตวรรษท 20

Major Contemporary Influences

อทธพลทางความคดรวมสมยทสาคญ: นกปรชญา 4 คนในชวงปลายครสตศตวรรษท 19 นบวามอทธพลในชวงแรกของสนทรยศาสตรทกวนน

Henri Bergson: เรมจากฝรงเศส Henri Bergson นยามวทยาศาสตรวาเปนประโยชนเกยวกบเรองของสตปญญาในการสรางสรรคระบบอนหนงของสญลกษณตางๆ ซงอธบายความเปนจรงทเชอกนโดยทวไป แตอนทจรงกลบเปนเทจ แตอยางไรกตาม ศลปะไดรบการวางรากฐานอยบนสหชญาน(intuition) ซงเปนการหยงรความจรงโดยตรงซงไมผานกระบวนการของเหตผลหรอผานสอกลางทางความคด ดงนน ศลปะจงตดผานสญลกษณตามขนบประเพณและความเชอตางๆ เกยวกบผคน ชวต และสงคม และเผชญหนากบความเปนจรงโดยตวของมนเอง

Benedetto Croce: ในอตาล นกปรชญาและนกประวตศาสตร Benedetto Croce ไดใหการยกยองเรองของสหชญานนดวยเชนกน แตเขาไดพจารณามนเปนเรองของการรบรโดยทนทเกยวกบวตถชนหนง ซงดวยเหตผลบางประการ ทาใหวตถชนนนปรากฏเปนรปทรงขนมา มนเปนการหยงรเกยวกบสงตางๆ กอนทใครคนหนงจะสะทอนภาพเกยวกบมนออกมา ผลงานศลปะตางๆ คอการแสดงออก เปนรปทรงทเปนวตถของสหชญานอนนน แตความงามและความนาเกลยดมใชคณสมบตของผลงานศลปะ แตมนเปนคณสมบตตางๆ ของจตวญญาณทแสดงออกในลกษณะของสหชญานในงานศลปะเหลาน

Geoge Santayana: ปรชญาเมธและกวชาวอเมรกน Geoge Santayana ใหเหตผลวา เมอใครคนหนงรสกพงพอใจตอสงๆ หนง ความพงพอใจนนอาจไดรบการถอวาเปนคณสมบตของสงนนในตวมนเอง(เปนวตถวสย – Objective) ยงกวาทจะเปนการขานรบตอวตถสงนนในเชงอตวสย(Subjective) เทยบกนกบทใครคนหนงอาจจะอธบายลกษณะการกระทาของมนษยบางคนวาเปนสงทดในตวมนเอง แทนทจะเรยกวา

มนดเพราะใครคนหนงเหนพองหรอยอมรบมน ดงนนเมอใครสกคนพดวา วตถชนนนเปนสงสวยงาม ไมใชเพยงวามนเปนความปลมปตทางสนทรยของคนๆ นนในสสรรและรปทรงของมนทโนมนาใหเขาเรยกมนวาสงสวยงาม แตเปนเพราะวตถชนนนมนมความงามในตวของมนเอง

John Dewey: นกการศกษาและนกปรชญาชาวอเมรกน มองวาประสบการณของมนษยเปนสงตดขาด เปนเศษชนสวน เตมไปดวยการเรมตนโดยปราศจากขอสรปใดๆ หรอเปนประสบการณตางๆ ทมการยกยายเปลยนแปลงใหเหมาะสมอยางจงใจ ในฐานะทเปนวธการไปสเปาหมาย ประสบการณทเปนขอยกเวนเหลานนซงไหลเลอนจากจดเรมตนตางๆ ของมนไปสความสมบรณตางๆ คอสนทรยะ ประสบการณทางสนทรยคอความเพลดเพลนสาหรบจดหมายของตวมนเอง เปนสงสมบรณและมสวนประกอบในตวเองพรอมมล และเปนบทสรปโดยตวมนเอง มใชเพยวเครองมอทนาพาไปสจดหมายอน(Aesthetic experience is enjoyment for its owm sake, is complete and self-contained, and is terminal, not merely instrumental to other purposes)

Marxism and Freudianism

ขบวนการเคลอนไหวทมพลง 2 ขบวนการในครสตศตวรรษท 20 ไดแก Marxism และ Freudianism. Marxism เคลอนไหวในขอบเขตของเศรษฐศาสตรและการเมอง สวน Freudianism เคลอนไหวในดานจตวทยา ซงทงสองขบวนการทางความคด ปฏเสธหลกการเกยวกบ”ศลปะเพอศลปะ” และไดยนยนอกครงถงประโยชนในทางปฏบตของศลปะ. ลทธ Marxism มองศลปะในฐานะทเปนการแสดงออกของความสมพนธทางสงคมทมรากฐานทางเศรษฐกจ บรรดาผใหการสนบสนน Marxism ยนยนวาศลปะเปนสงทยงใหญ เปนสงทกาวหนา ตอเมอมนใหการสนบสนนมลเหตของสงคมภายใตสงซงมนไดถกสรางสรรคขนมา

Sigmund Freud เชอวา คณคาของศลปะนนดารงอยทการใชประโยชนเกยวกบการบาบด(the value of art to lie in its therapeutic use): โดยวธการอนน ทงศลปนและสาธารณชนสามารถทจะเปดเผยความขดแยงตางๆ ทซอนเรนและความตงเครยดใหไดรบการระบายออกมา ความเพอฝนตางๆ และฝนกลางวน(Famtasies and Daydreams) ทมอยในงานศลปะ ไดถกแปรมาจากการหลบเลยงจากชวตเขาไปสหนทางตางๆ ของการสรางภาพ. ในการเคลอนไหวทางศลปะของพวก Surrealist ในงานจตรกรรมและกวนพนธ จตไรสานกตางๆ ไดถกนามาใชเปนตนกาเนดของสาระและเทคนค. กระแสธารแหงความสานกทเดนชดในเรองทแตงขนอยางนวนยายตางๆ ของนกเขยนชาวไอรช James Joyce เปนสงทไมเพยงไดรบการสบทอดมาจากผลงานของ Freud เทานน แตบางสวนไดสบทอดมาจาก The Principles of Psychology(1890) โดยนกปรชญาและจตวทยาชาวอเมรกน William James และบางสวนไดนามาจากนวนยายฝรงเศส We’ll to the Woods No More(1887) โดย Edouard Dujardin.

Existentialism

นกปรชญาและนกเขยนชาวฝรงเศส Jean paul Sartre ไดใหการสนบสนนรปแบบอนหนงของลทธ Existentialism ในแนวคดนไดมองศลปะวาเปนการแสดงออกอนหนงเกยวกบอสรภาพของปจเจกบคคลทจะเลอก และเปนการแสดงใหเหนถงความรบผดชอบของพวกเขาสาหรบการเลอกนน การไรซงความหวง เปนสงทถกสะทอนอยในงานศลปะ แตมใชการสนสด อนทจรงมนคอจดเรมตน ทงนเพราะมนไดไปทาลายความรสกผดและปลดเปลองเราจากสงซงเปนความทกขปกตของมนษย ดงนนมนจงเปนการเปดทางใหกบอสรภาพทแทจรง

Academic Controversies

การโตแยงตางๆ ทางวชาการของครสตศตวรรษท 20 ไดหมนไปรอบๆ เรองราวเกยวกบความหมายของศลปะ นกวจารณและนกวชาการทศกษาเกยวกบเรองการเปลยนแปลงความหมายของภาษาและตรรกะ(Sementicist) ชาวองกฤษ I.A.Richards อางวา ศลปะคอภาษาอนหนง ซงทาหนาทนาพาหรอถายทอดความคดและขอมลออกมา ตลอดรวมถงอารมณความรสกอนหนง ซงทาหนาทแสดงออก ปลกเรา และสรางความตนเตนแกความรสก และในทศนะของเขา ถอวา ศลปะเปนภาษาทางอารมณ ซงมระเบยบกฏเกณฑและความเชอมโยงกบประสบการณและทศนะคตตางๆ แตไมไดบรรจความหมายทางสญลกษณใดๆ

ผลงานของ Richards เปนสงสาคญสาหรบประโยชนทางเทคนคดานจตวทยาดวย ในการศกษาปฏกรยาทางสนทรยเรอง Practical Criticism(1929) เขาไดอธบายการทดลองตางๆ ซงเผยใหรวาคนทมการศกษาสง ตางถกกาหนดโดยการศกษาของพวกเขา โดยการถายทอดความคดเหน และโดยผานองคประกอบทางสงคมและสถานการณตางๆ ในการตอบโตทางสนทรยของพวกเขา. สวนนกเขยนคนอนๆ ไดแสดงความคดเหนเกยวกบผลกระทบตางๆ ทมาจากเงอนไขของขนบจารต แฟชน ความนยมและความกดดนทางสงคมตางๆ ยกตวอยางเชน ในชวงตนของครสตศตวรรษท 18 บทละครของ William Shakespears ไดถกมองวาเปนศลปะอนารยชนและศลปะแบบกอธค (เปนคาทคอนไปในเชงดถก) ทแพรหลายดาษๆ ทวไป

ความสนใจทเพมมากขนในเรองสนทรยศาสตร ไดปรากฏออกมาในรปของนตยสารทออกตามกาหนดเวลา อยางเชน Journal of Aesthetics and Art Criticism, ซงไดกอตงขนในสหรฐอเมรกาในป ค.ศ. 1941; และ Revue d’ Esthetique, กอตงขนในประเทศฝรงเศส ป ค.ศ. 1948; และนตยสาร British Journal of Aesthetics กอตงขนในป ค.ศ. 1960 (อางจาก http://www.baanjomyut.com/library/2552/aesthetics.html)

5.3 ทฤษฎสญลกษณทางสงคม (symbolic intractionism theory)

ทฤษฎสญลกษณทางสงคม เรยกอกอยางวา ทฤษฎการกระทาระหวางกนดวยสญลกษณ ทเรมดวยความคดเรองการกระทาระหวางกนและแบบของสญลกษณ แลวขยายไปถงมนษยแตละความสมพนธระหวางมนษยกบสงคมและสภาพของสงคมมนษย เนองจากทฤษฎนใหความสาคญตอมนษยแตละคน จงอาจนบไดวา เปนทฤษฎประเภทจลภาคทชวยใหความรเกยวกบมนษยและสงคมอยางครบถวนสมบรณ โดยเนนมนษย ทงในเรองจตใจตวตนและบคลกภาพ ทฤษฎนเชอวา เมอมนษยมการกระทาระหวางกนทางสงคมจะตองมการใชสญลกษณอยางใดอยางหนงในการสอความหมาย สญลกษณ หมายถง กระทาระหวางกนหลายรปแบบ แมกระทงภาษาและตวอกษรทเขยน ทาทางทแสดงออกหรอสงของอนเปนวตถ เชน ธง เหรยญตราหรอสญญาณของกลองและเสอผา (Vander Zanden, 1988, p. 34) แตการกระทาระหวางกนนน ผดจากการกระทาระหวางกนทางพฤตกรรม เพราะการกระทาระหวางกนทางสญลกษณมการถายทอดความคดสกนดวย นกการกระทาระหวางกนทางสญลกษณคดวา มนษยเปนอยางไร คนอนเปนอยางไร สงคมหลอหลอม (Shape) มนษยแตละคนอยางไร หรอมนษยผเปนสมาชกของสงคมทงหลาย สรางสรรคสงคมขนมาอยางไร บารงรกษาสงคมไวไดอยางไร หรอเปลยนแปลงสงคมไปอยางไร สงคมและบคลกภาพของบคคลทเปนสมาชกของสงคมทงหลายสะทอนปรากฏการณทางสงคมขนเหนอผกพนกน แตขณะเดยวกนกมลกษณะของตนเองไดอยางไร และในทางกลบกนการกระทาระหวางกนทางสญลกษณไดแสดงใหเหนวา โครงสรางทางสงคมในฐานะเปนขายงาน (Network) ของการกระทาระหวางกนกบมอทธพลหลอหลอมปจเจกชนไดอยางไร เจาของทฤษฎ คอ Linton; Mead; Moreno (อางถงใน สญญา สญญาววฒน, 2540, หนา 123-124) Mead เนนในเรองของ จต อตตา และสงคม (Mind, Self, Soul) (Vander Zanden, 1988, p. 153) จตนนเปนเรองสาคญ เพราะไมมจตแลวอตตาและสงคมกจะเกดขนไมได จตมนษยมลกษณะเดน 3 ประการ คอ 1. มความสามารถใชสญลกษณกาหนดสงตาง ๆ ในสภาพแวดลอม ทาใหสามารถรจกสงตาง ๆ เหลานน 2. จตสามารถฝกซอมแนวการกระทาตอสงตาง ๆ 3. จตสามารถหกหามแนวการปฏบตทไมเหมาะไมควร แตวา Mead สนใจเฉพาะการเกดของจตเทานน ไมไดสนใจในเรองจตของคนโต เมอมนษยสามารถใหความหมายกบสงตาง ๆ และบคคลอนในสภาพแวดลอมไดแลว เขากสามารถใหความหมายกบตวของเขาเองไดเสมอนบคคลอนเชนกน ในขณะเดยวกนกสามารถนามาประเมนผลตนเองไดดวย การประเมนผลนนจะขนอยกบกระบวนการของจต Mead กลาวไววา เมอบคคลได “ภาพตนเอง” (Self-image) จากสายตาของคนอนทสมพนธกบตนมาระยะหนง ภาพตนเองทมลกษณะชวคราวนน จะคอย ๆ ฝงลก จนในทสดกลายเปนความคดเกยวกบตนเอง (Self-Conception) ทเปนเสมอนวตถอยางหนงทมความสมาเสมอ เปนบคคลประเภทหนงทมทาทความโนมเอยงทจะชอบสงใดสงหนง (Disposition) ทประสานสอดคลองกบบดามารดาของตน จนกลายเปนอตตาของบคคลนน (สญญา สญญาววฒน, 2540, หนา 125-127) จตทาใหเกดสงคมมนษยทมการกระทาระหวางกนทจดระเบยบแลวและมแบบแผนของบคคลตาง ๆ เรองจตและอตตาทาให Mead

มองเหนวา สงคมนนทแทมสภาพลนไหลไปมาและเปลยนแปลงอยเสมอ ทงนเพราะการแทรกบทบาทและเลอกบทบาทหรอแนวทางปฏบต จงทาใหบคคลสามารถปรบตวไดอยตลอดเวลา และสงคมกคอ แบบแผนทประสานสอดคลองกนของกจกรรม ทมนษยกอขน ซงมการดารงรกษาไวและเปลยนแปลงไปตามการกระทาระหวางกนดวยสญลกษณระหวางบคคลหรอในแตละคน Moreno ไดเพมเตมความคดของ Mead ใหสมบรณขนโดยเนนถงองคการทางสงคมทประกอบดวยบทบาทจานวนหนง (Network of Roles) ซงเปนสงบงคบและให แนวทางตอการกระทาระหวางกน คอ 1. บทบาทเกยวกบความตองการจาเปนทางชวภาพ (Psychosomatic role) ซงเปนบทบาททผกระทาระหวางกนไมรตว แตตองปฏบตตามเงอนไขของสงคม 2. บทบาทตามสภาพสงคม บคคล แสดงบทบาทตามความคาดหวงของสงคมเฉพาะ (Psychodramatic role) 3. บทบาททมปจเจกชนปฏบตตามความคาดหวงทวไปของสงคม เชน กรรมกร พอ แม เปนตน (social role) ตอมา Linton กไดขยายลกษณะขององคการสงคมและบคคลทเปนสมาชกออก ไปอก โดยเนนในเรอง บทบาท สถานภาพและบคคล

5.4 ทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรม( Schools of Diffusionism ) แนวคดของ Elliot Smith (1906) แหงสานกคดองกฤษ เชอวาวฒนธรรมแพรกระจากจากจดกาเนด ซงเปนศนยกลางของวฒนธรรมแลวแพรกระจายออกไปในอาณาบรเวณโดยรอบเปนรปวงกลม จนกระทงไปถงทวโลก จดศนยกลางของอารยธรรม (หรอวฒนธรรมทเจรญสงสด) อยท Egyptลกษณะของการแพรกระจายตามแนวคดของ Smith เปนรปวงกลมวงเดยวกระจายรศมออกไปเปนละลอกประดจวงกลมซอนๆ กน จดศนยกลางทกาเนดของวฒนธรรมจะเปนสวนทเขมขนทสด (หรอเจรญทสด) ของวฒนธรรม วงกลมถดๆ ออกมาจะคอยๆ จางลงๆ ตามระยะทหางจากจดศนยกลาง จน กระทงจางหายไปในทสดตามวงกลมรอบนอกสดทจางหายไป

6.งานวจยทเกยวของ 1. งานวจยในประเทศ งานวจยในประเทศ ผวจยไดแบงงานวจยออกเปน 2 กลม ดงน 1.1 งานวจยเกยวกบการพฒนาและการผลตเครองจกสาน 1.2 งานวจยเกยวกบเศรษฐกจชมชน 1.1 งานวจยเกยวกบการพฒนาและการผลตเครองจกสาน ชมเมอง ทปกรกล(ม.ป.ป.:54–112)ไดทาวจยเครองจกสานพนบาน ตาบลบานโพธอาเภอเมองจงหวดนครราชสมาผลการวจยสรปไดวาการจกสานไดทาตอ ๆ กนมาจากบรรพบรษในปจจบนพบวาเครองจก

สานบางชนดยงเปนทนยมใชกนอยและบางชนดไดเลกทาไปแลวเครองจกสานทนยมใชในปจจบนแบงตามลกษณะการใชสอยไดดงนคอเครองภาชนะเครองใชในครวเครองจบสตวเครองเรอนและเครองปลาดเครองขนสงสงของเครองจกสานทเลกทาเพราะไมจาเปนตอการใชสอยแตยงมการเกบรกษาไวเชนองฟงกะโซฝาบานเครองสขาวประทนเกวยนเปนตน มาโนช กงกะนนทน(2526:183–186)ไดทาวจยเครองจกสานของจงหวดราชบรผลการวจยสรปไดวาชาวบานในจงหวดราชบรนยมใชไมไผสสกไมไผเหลองและไมไผเลยงมาทาเครองจกสานและใชวสดหลกอก2ชนดคอหวายและเถาวลยซงมคณสมบตพเศษสาหรบใชสรางสวนสาคญในการทาเครองจกสานทงนเนองจากความจาเปนในการทาโครงสรางเพอความคงทนและถาวรเครองจกสานทชาวบานผลตแบงตามหนาทใชสอยออกเปน4ประเภทคอเครองมอกสกรรมไดแกโชงโลงเชนขลมคราดบงกสมไกฯลฯเครองมอจบสตวน าไดแกชะนางของกระซงลอบไซสมฯลฯเครองใชภายในบานไดแกชะลอมฝาชกระบงกระจาดหาบกระชอน กระดงฯลฯสงของเบดเตลดไดแกกระจเขงปลาทชอนฟองนาตาลหมวกใบตาลงอบเฉลวปกหมอยาตะกรอฯลฯสาหรบประโยชนใชสอยชาวบานสรางเครองจกสานเพอนามาใช ประโยชนในการดารงชวตประจาวนอนประกอบไปดวยกจกรรมตาง ๆ เชนการกจการทางานการเลนและความเชอซงเปนทางทกอใหเกดพธกรรมตาง ๆ วนย วรยะปานนท(2527:1–12)ไดทาวจยเครองจกสานอาเภอพนสนคมจงหวดชลบรผลการวจยสรปวาการประดษฐเครองจกสานมจดมงหมายเปลยนไปจากเดมจากประโยชนใชสอยในครวเรอนเปนหตถกรรมประยกตโดยดดแปลงใหกาวหนาตามกาลสมยและผลตใหไดปรมาณมากตามความตองการของตลาดทงเดกและผใหญมความสามารถในการจกสานเปนอยางดสวนใหญจะไดรบการถายทอดจากบรรพบรษหลายชวอายคนและไดแบงเครองจกสานออกเปนประเภทตาง ๆ ไดแกเครองจกสานทเปนภาชนะเชนกระบงกระจาดกระตบตะกราเครองจกสานทใชเปนเครองตวงเชนกระออมกระชเครองจกสานทใชในครวเรอนเชนกระชอนกระดงพดเครองจกสานทใชในการขนสงสนคาเชนเขงหลว เครองจกสานทใชจบและดกสตวเชนกระจสมกระชงเครองจกสานประเภทเครองเรอนเครองปลาดเครองเลนเปนตน พทกษ นอยวงคลง(2531:210–213)ไดวจยลายสานไมไผในเขตอาเภอสวรรณภมจงหวดรอยเอดผลการวจยพบวาลายสานไมไผทสานเปนสวนประกอบในเครองจกสานเพอนามาตอบสนองความตองการทางดานใชสอยในชวตประจาวนไดรบการสบทอดตอเนองกนมาจากบรรพบรษตามคตนยมของคนในทองถนโดยอาศยความสะดวกและความเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทางภมศาสตรและทางสงคมเครองจกสานไมไผใหประโยชนตอการใชสอยในชวตประจาวนดานตาง ๆ คอใชเปนภาชนะประกอบอาหารเครองมอจบสตวเครองใชภายในบานเครองสขภณฑเครองใชสาหรบเลยงสตวเครองมอเพาะปลกสวนประกอบสงกอสรางเครองมอประกอบสนทนาการและเครองใชประกอบความเชอซงการสราง เครองจกสานไมไผตาง ๆ มรปแบบสอดคลองและกลมกลนกบวธการใชสอยในแตละประเภทอยางเหมาะสมรปแบบของลายสานทนามาสานเปนสวนประกอบในเครองจกสานไมไผมากทสดคอลายขดซงลายสานชนดนได

ถกดดแปลงรปแบบและวธการใหเกดความเหมาะสมกบการนาไปใชสานเปนสวนประกอบในเครองจกสานแตกตางกนออกไปสวนรปแบบของลายขดจะถกนามาใชสานเปนสวนประกอบในเครองจกสานนอยทสด คณคาทางประโยชนและคณลกษณะของลายสานในเครองจกสานไมไผจะชใหเหนถงการเลอกใชลายสานแตละชนดเพอความสะดวกตอการสานหรอเพอความเหมาะสมตอการนาไปใชสอยใหเกดประโยชนในสวนประกอบเครองจกสานประเภทตาง ๆ เชนชวยตอบสนองความตองการทางดานรางกายเกยวกบการใหไดมาซงอาหารและนาชวยตอบสนองความปลอดภยแหงชวตเกยวกบการใชลายสานเปนสวนประกอบสงกอสรางและใชเปนสญลกษณประกอบในพธกรรมความเชอชวยตอบสนองความสขทางใจเกยวกบการใชสาหรบเปนเครองเลนสงเหลานแสดงใหเหนถงความรความสามารถหรอความฉลาดเพอนามาซงสงจาเปนพนฐานบางอยางตอการดารงชพในชวตประจาวนจากการศกษาลายสานทปรากฏในเครองจกสานพบวาลายกลมสามนยมนามาใชสานเปนสวนประกอบเครองจกสานมากทสดในสวนของลายขดดวยกน สวนลายสานทสานเปนสวนประกอบในเครองจกสานนอยทสดหรอใชสานประกอบเครองจกสานเฉพาะอยางคอลายกระดงลายไสจอและลายตาแหลวฮอนอกจากนรปทรงของเครองจกสานทตอบสนองความตองการดานใชสอยในชวตประจาวนมากทสดคอเครองจกสานไมไผรปแบนสวนเครองจกสานรปครงวงกลมรปตวยและเครองจกสานทใชเปนสญลกษณประกอบพธกรรมถกนามาใชในชวตประจาวนนอยทสด วบลย ลสวรณ(2532:8–9)ไดทาวจยเครองจกสานในประเทศไทยผลการวจยสรปไดวาการสรางเครองจกสานในประเทศไทยจะขนอยกบเงอนไขตามความตองการดานประโยชนใชสอยสภาพทางภมศาสตรประสานกบขนบประเพณความเชอศาสนาและวสดในทองถนนน ๆ ประกอบกนขนเปนเครองจกสานและเครองจกสานโดยทวไปจะหมายถงสงทประดษฐขนดวยมอโดยวธจกสานถกและทอเปนหลกในดานโครงสรางและรปแบบการจกสานของไทยแตละชนดไดออกแบบใหสมพนธกบลวดลายซงมผลตอโครงสรางไวอยางแยบยลทงรปทรงและลวดลายโครงสรางจะนาไปสประโยชนใชสอยทสมบรณนกคณตศาสตรและวศวกรโครงสรางจดเครองจกสานอยในประเภท“โครงสรางเปลอกบาง” (Shell Structure)มผนงเปนรปโคง(CurveStructure)ซงอาจจะเปนรปทรงกระบอก(Cylindrical)หรอเปนรปพาลาโบลา(Palabola)ความโคงจะตดตรงบงคบใหรปทรงมกาลงเทยบไดกบการมวนตวของกระดาษเปนทรงกระบอกซงจะรบนาหนกไดมากกวาแผนเรยบเครองจกสานจะมโครงสรางอย2ชนดคอโครงสรางทเกดขนดวยลายสานของวสดทใชในการสานเปนตวบงคบม3ลกษณะคอโครงสรางของเครองจกสานทใชลายขดกนธรรมดา(Twinningand Worberwork)ใชลายขด(Coiling)เปนโครงสรางในตวเองและการสานดวยลายเสนทแยง(Diagonal) ประเภททสองเปนโครงสรางทเกดจากการใชวสดหรอวสดชนดเดยวกนเขามาเปนเครองสรางเสรมเพอใหเครองจกสานคงรปอยไดดและแบงลวดลายเครองจกสานออกเปน4แบบคอลายขดลายขดลายทแยงและลายอสระ ชศกด เพรสคอททและคนอน ๆ (2533:115–116)ไดวจยการพฒนางานหตถกรรมพนบานเพอการสรางงานและรายไดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอผลการวจยพบวางานหตถกรรมทมศกยภาพเพยงพอทจะ

สนบสนนและสงเสรมใหเปนอาชพหลกตอไปไดโดยถอเกณฑทางดานการใชวตถดบในทองถนความสามารถของประชาชนเงนทนการสรางรายไดและตลาดสนคาหตถกรรมม3ประเภทไดแกงานทอผาทอเสอและจกสานการดาเนนการผลตสนคาหตถกรรมสวนใหญจะทาภายในตวบานใชเครองมอและอปกรณอยางงาย ๆ วตถดบกหาซอหรอผลตไดในหมบานเงนทนทใชหมนเวยนในการผลตประมาณครวเรอนละ200–500บาทและใชแรงงานประมาณครวเรอนละ2–3คนทาการผลตในชวงหลงฤดการเกษตรประมาณ4–6เดอนตอปมลคาการผลตสาหรบงานจกสานครวเรอนละ30,000–36,000บาทตอปทงนขนอยกบจานวนแรงงานเวลาททางานและชนดของสนคาทผลตการผลตสนคาหตถกรรมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอยงประสบปญหาหลายประการการขาดแคลนวตถดบวตถดบยงมราคาสงแรงงานมความรความสามารถในการผลตตาขาดแคลนเงนทนทจะนามาใชจายทางดานการตลาดตลาดสนคาหตถกรรมแคบทาใหผผลตตองเปนผรบราคาทงทางดานราคาวตถดบและราคาผลตภณฑขาดศนยพาณชยเพอจาหนวยสนคาหตถกรรมโดยเฉพาะในแตละจงหวดแนวทางและมาตรการในการพฒนางานหตถกรรมพนบานเพอการสรางงานและรายไดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตองดาเนนการใหครบวงจรและรวมกนระหวางภาครฐบาลและเอกชนกลาวคอควรสงเสรมการปลกไมไผพฒนาหนองนาเพอปลกกกและผอสงเสรมการปลกหมอนเพอเลยงไหมจะไดมวตถดบใชตลอดปสงเสรมการพฒนาฝมอแรงงานการนาเครองมอและอปกรณททนสมยเขามาใชเพอพฒนาคณภาพของผลตภณฑและการจดตงศนยพาณชยประจาจงหวดเพอขยายตลาดสนคาหตถกรรมใหกวางขวางขนตลอดจนการสงเสรมการวจยดานการผลต และการตลาดเพอผลตสนคาใหตรงกบความตองการของตลาด บญเลศ สดสชาต(2535:35–36)ไดวจยหตถกรรมไมไผในภาคตะวนออกเฉยงเหนอผลการวจยสรปไดวาชางชาวบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนยมใชไมไผสสกในงานหตถกรรมประเภทเครองจกสานหตถกรรมทชาวบานผลตใชในชวตประจาวนแบงเปน9ประเภทคอภาชนะประกอบอาหารเครองใชสาหรบจบสตวน าเครองใชภายในบานเครองใชสาหรบเลยงสตวเครองมอเพาะปลกสวนประกอบสงกอสรางเครองมอประกอบนนทนาการเครองใชประกอบความเชอและเครองใชเบดเตลดสาหรบการพฒนาผลตภณฑหตถกรรมไมไผนนพบวาตองพฒนาชางชาวบานใหมแนวคดทจะสรางสรรคผลงานทมคณภาพใหสามารถยดเปนอาชพไดดานรปแบบควรอนรกษคณลกษณะทเปนเอกลกษณของทองถนไวกรรมวธการผลตควรใชตามแบบเดมสาหรบการพฒนาดานเนอหาหรอประโยชนใชสอยควรเปลยนแปลงใหมตามความตองการของผบรโภคในยคปจจบนควรพฒนาเปลยนแปลงในดานสดสวนรปทรงพนผวสและลวดลายดานสดสวนและรปทรงใหมการปรบเปลยนยอขยายเพมเตมไดอยางอสระ กตตศกด แสนประดษฐ(2539:118–120)ไดวจยการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวของชาวบานนาสะไมยอาเภอเมองจงหวดยโสธรผลการวจยพบวาการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวของชาวบานนาสะไมยมวตถประสงคหลกเพอเอาไวขายการจกสานเพอไวใชสอยมเพยงเลกนอยดงนนจงมการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวทกครวเรอนแรงจงใจในการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวของชาวบานนาสะไมยมลกษณะทคลายคลงกนคอ(1)มการสบทอดอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวจากบรรพบรษจงทาใหชาวบานประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวจนถงปจจบน(2)ชาวบานมรายไดหลกจากการ

ประกอบอาชพสานกระตบขาว(3) แหลงความรทมสวนชวยในการตดสนใจประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวคอการรบรขอมลการเปรยบเทยบผลผลตตอไร ระหวางการสานกระตบขาวกบการทาไรทานา(4) ประสบการณในการประกอบอาชพหตถกรรม สานกระตบขาวประสบการณในการสานกระตบขาวกเปนอกสวนหนงทมความสาคญตอการตดสนใจในการประกอบอาชพนปจจยสาคญของการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวคอการมวสดอปกรณทหาไดงายการมแรงงานการมกลมและมผนาทเขมแขงการลงทนชาวบานใชทนทมอยในครอบครวไมไดกยมจากสถาบนการเงนแตอยางใดเพราะการสานกระตบขาวใชเงนทนไมมากหากตองการขยายการลงทนกเพราะเกดจากความตองการกระตบขาวของตลาดมมากขนวสดอปกรณการสานกระตบขาวไดแกมดกบเหลาตอกกานตาลดายไนลอนหรอหวายไมไผในการสานกระตบขาวจะนยมสานลายสองธรรมดาการตดสนใจขายกระตบขาวจะตดสนใจรวมกนทงพอบานและแมบานสวนการขายจะมพอคาในหมบานมารบซอถงทบานหรอถาตลาดตองการมากพอคากจะสงจองลวงหนาโดยนาเงนมามดจาไวดานความคดเหนตอการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวชาวบานเหนวาการประกอบอาชพนมความมนคงเพราะตลาดมความตองการกระตบขาวเปนจานวนมากปญหาในการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวไดแกวสดอปกรณเชนไมไผกานตาลมราคาแพงขนและทาใหสขภาพอนามยไมดเชนปวดหลงปวดเอวเหนอยออนเพลยจากการนงสานกระตบขาวนาน ๆ การเกบออมจากการจาหนายกระตบขาวโดยการฝากธนาคารและเกบออมไวในรปสงของการใชแรงงานชาวบานนาสะไมยจะไมนยมไปทางานตางถนจะทางานอยทบานโดยจะชวยกนสานกระตบขาวเพราะทารายไดดอยแลวจากผลการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวทมตอเศรษฐกจทาใหมรายไดเพมขนและมการสะสมทนเพมขน ผลจากการประกอบอาชพหตถกรรมสานกระตบขาวทมตอสงคมไดแกทาใหความสมพนธทางครอบครวและเครอญาตมความสมพนธกนมากขนโดยสมาชกในครอบครวมสวนชวยเหลอกนสานกระตบขาวบตรหลานไดรบการศกษาสงขนกวาเดมมการรวมกลมกนเพอผลประโยชนรวมกนทาใหเกดความสามคคของคนภายในหมบานลดปญหาสงคมภายในหมบานเชนปญหาการเลนการพนนปญหาการลกเลกขโมยนอยหมบานมชอเสยงเปนทรจกของคนทวไปชาวบานใหความรวมมอพฒนาหมบานอยางสมาเสมอมการดแลสขภาพอนามยมากขนมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตมากขนมการเปลยนแปลงประเพณในหมบานโดยจะใชเงนเปนสอกลางมากขนมการดารงชพแบบสงคมเมองมากขน นตยา เวยสวรรณ(2539:85–87)ไดวจยลายถกหวายในเครองจกสานไมไผของชาวผไทยบานโพนอาเภอคามวงจงหวดกาฬสนธผลการวจยพบวาเครองจกสานไมไผทใชในชวตประจาวนของชาวผไทยบานโพนใชชนสวนของไมผกตดเขาเปนสวนประกอบเพอใหเครองจกสานไมไผแขงแรงและคงทนในหลายสวนไดแกกรอบปากตนและฐานรองรบดานขางรวมทงดามและหหวเพอใหใชสะดวกการใชชนสวนของไมมาประกอบกบภาชนะเครองจกสานไมไผตองใชเสนตอกหวายยาว ๆ ทผาหวายจกและขดผวออกแลวเพอใหแนนใหมนคงปองกนการชารดใชไดทนทานและใชสะดวกการถกเครองจกสานไมไผในบางสวนดวยเสนหวายแตกตางกนไปตามตาแหนงของบรเวณทผกในเครองจกสานไมไผและรปแบบของลายถกหวายกแตกตางกนจงเรยกรปแบบของการถกผกนนวาลายถกหวายลายถกหวายใน

เครองจกสานไมไผบานโพนตงชอตามจนตนาการทปรากฏในรปแบบของลายถกหวายและตงชอ ตามวธการถกทงนขนตอนในการถกลายเรยกเปนภาษาถนของชาวบาน พสฏฐ บญไชย(2541:81–84)ไดศกษาการพฒนาหตถกรรมพนบานอสานปรากฏผลคอหตถกรรมพนบานทกประเภทเปนภมปญญาพนบานทมประวตความเปนมายาวนานอยคชมชนอสานมาหลายรอยปแลวเมอชาวบานอสานมการอพยพยายถนกจะนาภมปญญาพนบานนตดตามไปดวยหมบานหนง ๆ ตองมชางหตถกรรมแตกตางกนไปจนเปนหตถกรรมประจาตระกลแลวไดถายทอดวธการทาตอไปยงลกหลานและกลายเปนหตถกรรมประจาหมบานการทาหตถกรรมพนบานดงเดมจะผลตเพอขายแลกเปลยนสนคาเพอการยงชพแตปจจบนไดเปลยนแปลงไปเปนการผลตเพอขายสรางฐานะทางเศรษฐกจความรารวยแกครอบครวโดยไดนาเทคโนโลยสมยใหมมาประยกตใชในการผลตแตมหตถกรรมพนบานบางประเภทไดมพธกรรมความเชอดงเดมแตบางประเภทไดลดความสาคญลงไมยดถอพธกรรมความเชอ มงผลตเพอขายจนกลายเปนอตสาหกรรมในครวเรอนมการจางแรงงานการแบงงานกนทาและเปนระบบธรกจการคาของหมบานหตถกรรมพนบานมผลกระทบตอวถชวตของคนอสานในดานผลดคอสรางรายไดการมงานทาใหแกครอบครวครอบครวมคณภาพชวตดขนมสงอานวยความสะดวกเพมขนชมชนหรอหมบานไดพฒนาเจรญขนมสงสาธารณะประโยชนเพมขนสวนผลเสยคอมผลเสยตอสขภาพของผทาหตถกรรมมปญหาความปลอดภยดานอคคภยปญหามลพษนอกจากนนยงมผลเสยทางดานสงคมไดแกบคคลมคานยมฟ มเฟอยและปญหายาเสพตดในชมชนหตถกรรมพนบานบางประเภทผผลตไมมความรดานการตลาดลงทนมากขายไมไดทาใหผผลตขาดทน แนวทางการพฒนาหตถกรรมพนบานอสานคอควรสงเสรมใหมการถายทอดความรการหตถกรรมบางประเภทแกคนรนหลงจดหาวตถดบเพอใชในการผลตใหเพยงพอควรมการอบรมความรดานปองกนภยการรกษาสขภาพและการตลาดแกผทาหตถกรรมพนบานควรสงเสรมอนรกษหตถกรรมพนบานประเภททกาลงจะหมดไปเพอสงเสรมภมปญญาพนบานใหคงอยคสงคมอสานตอไป ลกขณา จตโพธ(2541:216–219)ไดศกษาเครองจกสานไมไผชาวผไทยบานโพนพบวา ชาวบานโพนอาเภอคามวงจงหวดกาฬสนธเปนทองถนทอยในทราบเชงเขาอดมสมบรณดวยพชพนธทเปนวตถดบเหมาะสมในการสรางสรรคงานศลปหตถกรรมโดยเฉพาะไมไผทมหลากหลายพนธสามารถเลอกมาทาเปนเครองจกสานไดเปนอยางดประกอบกบประเพณวฒนธรรมของชาวบานโพนยดแนวคดทางศลปหตถกรรมแบบดงเดมทวาผหญงทอผาทมความงามทางดานลวดลายสวนผชายทาเครองจกสานดวยความประณตซงเปนคากลาวทแสดงใหเหนถงความสมดลระหวางผลงานของผหญงกบผชายสบทอดมาจากบรรพชนความซอสตยตอเผาพนธจงมผลตอการสรางทศนคตทดในการทาเครองจกสานไมไผใหมคณภาพในกลมของผชายไมไผทสามารถสรางคณภาพในการจกสานไดดคอไผบงเพราะเปนไผทขนไดด ตามสภาพแวดลอมของทองถนเปนไมไผทมปลองยาวเหลาทาตอกไดงายจงสะดวกสบายตอการทางานการสานขนรปเครองใชอยางมประสทธภาพทงในดานรปทรงความประณตและการสรางสรรคงานสานไมไผจงไดรบการพฒนาวสดในการสานใหเหมาะสมกบประโยชนและสอดคลองกบความกาวหนาทางเทคโนโลยมาตามลาดบ

ของกาลเวลาชาวผไทยบานโพนจะทาเครองจกสานไมไผประเภทเครองมอจบและดกสตวแบบงายโดยไมมกระบวนการทาทละเอยดและความประณตเพราะไมคอยไดใชเนองจากชาวผไทยบานโพนอาศยอยในแถบภมประเทศทเปนภเขาแตเครองจกสานไมไผประเภทเครองใชภายในบานจะมกระบวนการทาทละเอยดในการสานเพราะเปนเครองจกสานทใชอยเปนประจาชาวผไทยบานโพนไดใชประโยชนจากเครองจกสานไมไผในการพกพาไดอยางสะดวกสบายและใชสาหรบการแสวงหาอาหารจาก สภาพแวดลอมของทองถนนอกจากนเครองจกสานไมไผยงสรางคณคาทางเศรษฐกจของชาวบาน นวลลออ ทนานนท(2542:77–79)ไดทาวจยงานหตถกรรมพนบานจงหวดนครนายกผลการวจยพบวางานหตถกรรมพนบานทมการผลตสบทอดกนมาจนถงปจจบนไดแกงานจกสานงานทอเสองานทอผาและงานตเหลกงานหตถกรรมทง4ประเภทมรปแบบทมความเหมาะสมสอดคลองกบประโยชนใชสอยในชวตประจาวนทงในครวเรอนการประกอบอาชพเกษตรกรรมและใชในพธกรรมบางอยางพบวามคตความเชอในการทางานตเหลกคอพธบชาครเตาเพอความเปนสรมงคลในการประกอบอาชพสวนงานประเภทอนไมพบวามคตความเชอทแฝงไวในการทางานนนนอกจากนยงพบงานหตถกรรมทเกดขนใหมในระยะเวลาประมาณ10ปคอการทาไมกวาดการแกะสลกเหงาไมไผการแกะสลกหนออนและการทอพรมเชดเทาเนองจากจงหวดนครนายกมศกยภาพดานการทองเทยวเชงอนรกษผวจยจงเสนอแนะวาควรมการสงเสรมศกยภาพดงกลาวดวยการสบทอดการผลตงานหตถกรรมทมอยในปจจบนและฟนฟงานหตถกรรมทเคยมมาในอดตแตปจจบนไดสญหายไปใหกลบคนมาโดยสบทอดใหกบคน รนใหมดวยการเชอมโยงมาสโรงเรยนในหลาย ๆ ระดบซงเปนการปลกจตสานกในการอนรกษภมปญญาทองถนอกทางหนงใหกบชมชนในจงหวดนครนายก บญรอด ศรทอง(2542:68–70)ไดทาวจยการสานฝาบานอดมตาบลหนองไผอาเภอธวชบรจงหวดรอยเอดผลการวจยพบวา องคประกอบของการสานฝาขนอยกบแรงจงใจดานรายไดทชวยใหผประกอบอาชพสานฝามรายไดเพมขนประกอบกบแรงงานทมประสบการณทไดรบการถายทอดความรมาจากบรรพบรษและไดรบการฝกฝนมาแตเยาววยตลอดจนไมไผทใชในการสานฝากเปนวสดทหาไดงายในทองถนและสามารถหาซอไดจากจงหวดใกลเคยงขนตอนการผลตเรมจากการเลอกไมไผการจกตอกและทาใหแหงแลวสานใหไดลายทตองการซงมอย 2ลายคอลายคบและลายสามสวนขนาดม2ขนาดคอ4ศอกและ5ศอกขนาด4ศอกราคาฝาละ5บาทขนาด5ศอกราคาฝาละ65บาทรายไดทไดจากการสานฝาขาสงผลใหมการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคมคอชาวบานมฐานะดขนหนสนลดลงมเงนออมสามารถซอเครองจกรเครองทนแรงดานการเกษตรและสงอานวยความสะดวกอน ๆ มาใชในครวเรอนชาวบานไมตองอพยพไปหางานทาทอนความสมพนธระหวางเครอญาตดมากบตรหลานมโอกาสไดรบการศกษาสงขนมากกวาระดบการศกษาภาคบงคบสงผลใหสขภาพอนามยของคนในชมชนดขน เพญประภา วงศเกษมศกด(2542:53–56)ไดทาวจยการประกอบอาชพสานกระตบขาวบานโนนมะเยาตาบลสระโพนทองอาเภอเกษตรสมบรณจงหวดชยภมผลการวจยพบวาชาวบานโนนมะเยาประกอบอาชพสานกระตบขาวเพอการจาหนายและชวยเพมรายไดจากการทานาเปนหลกโดยไดรบความรและ

ประสบการณในการสานกระตบขาวจากบรรพบรษปจจยสาคญททาใหชาวบานประกอบอาชพนอยางเปนลาเปนสนคอมไมไผหวายไมมะกอกทเปนวตถดบสาคญในทองถนอยางเพยงพอแรงงานในครอบครวและใชเงนลงทนไมมากนกรวมทงมพอคาคนกลางเขามาสงจองและตดตอรบซอในหมบานเปนประจานอกจากกระตบขาวแลวยงไดประดษฐเปนของใชในครวเรอนและฝาครอบไฮโลอกดวยผประกอบอาชพ สานกระตบขาวมรายไดจากการจาหนายผลผลตเพยงพอกบคาใชจายในชวตประจาวนแตละครอบครวมเงนเหลอเกบออมบางและสามารถสงบตรหลานศกษาตอในระดบสงขนเนองจากสมาชกในครอบครวตองชวยเหลอในการผลตจงไมนยมเคลอนยายแรงงานไปทอนทาใหครอบครวมความอบอนมเวลารวมกนพฒนาหมบานมากขนปญหาสงคมลดลงและมความภาคภมใจในอาชพของตนสวนสภาพความเปนอยโดยทวไปมลกษณะเปนแบบสงคมเมองอยางเหนไดชด ศวะ ศภวบลย(2542:109–111)ไดศกษาการประกอบอาชพหตถกรรม ทาของทระลกของชาวบานในเขตอาเภอขขนธพบวามขอสาคญดงน 1.ววฒนาการการประกอบอาชพหตถกรรมทาของทระลกไดแกครนอยเกวยนนอยและผลตภณฑจากใบตาลครนอยเดมชาวบานทาครใหญไวใชในครวเรอนเมอปพ.ศ.2511จงไดเปลยนมาทาครนอยซงม5ขนาดในปพ.ศ.2527สานกงานพฒนาชมชนอาเภอขขนธและศนยการศกษานอกโรงเรยนไดเขามาแนะนาชาวบานใหนาครนอยมาทาผลตภณฑในรปแบบตาง ๆ เชนทาเปนพวงองนแลวบรรจในกรอบรปตมหเขมกลดตดเสอทตดผมชอดอกไมเปนตนเกวยนนอยเรมเมอปพ.ศ. 2505โดยนายอาเภอขขนธไดนาเอาเกวยนนอยมาเปนตวอยางปรากฏวาชาวบานทาตามไดประณตงดงามจนกระทงปพ.ศ.2523 ทางราชการไดเขามาฝกอบรมชาวบานจนสามารถประดษฐเกวยนนอยเพอจาหนายไดผลตภณฑจากใบตาลเรมเมอปพ.ศ.2520ผวาราชการจงหวดเขามาสงเสรมอาชพโดยพฒนารปแบบการสานจากเชยนหมากรปสเหลยมจตรสเปนกลองใสของกระจกกระจกผอบใบตาลและกระเปาแบบหหว 2.กระบวนการประกอบอาชพชาวบานยดการประกอบอาชพตามอยางพอแมและพวกผใหญปจจยทกอใหเกดการทางานดานนไดแกรายไดดเวลาวางและตองการสบทอดวฒนธรรมทาของทระลกมการรวมกลมในการประกอบอาชพโดยกลมไดชวยเหลอดานการเงนการตลาดใหความรและเปนศนยรวมทากจกรรมชวยเหลอสงคมแหลงความรไดจากวทยากรเรยนรดวยตนเองจากพอแมและจากหนวยราชการปญหาในการดาเนนการไดแกตองใชเวลาความอดทนรายไดไมแนนอนและตลาดยงไมกวางทนททาไดจากกลมตนเองและกยมจากสถาบนการเงนวสดอปกรณทใชผลตซอจากทองตลาดและปลกเองมการใชเทคโนโลยเฉพาะกบผลตภณฑจากใบตาลคอมการใชสเคมการกาหนดราคากระทาโดยกลมผผลตและผซอรวมกน ชาวบานมรายไดจาการจาหนายผลตภณฑภาวะหนสนลดลงแตยงมการเกบออมนอยทางดานสงคมชาวบานมความสมพนธกนมากขนปญหาสงคมในหมบานลดลงและหมบานมชอเสยงโดยสรปชาวบานมความคดเหนวาการประกอบอาชพหตถกรรมทาของทระลกทาใหครอบครวและชมชนมรายไดเพมขน

สรปงานวจยกลมนสวนใหญเกยวกบการพฒนาและการผลตเครองจกสานนามาใชเปนแนวทางในการศกษาเพอตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานใหไดคาตอบตรงตามวตถประสงคทกาหนดไว 1.2 งานวจยเกยวกบเศรษฐกจชมชน งานวจยเกยวกบเศรษฐกจชมชนมนกวชาการใหความสนใจศกษาดงน พรพไล เลศวชาและอรณรตน วเชยรเขยว (2544:40–45) ไดทาวจยชมชนหมบานลมนาขานสรปผลการวจยไดดงนชมชนกบการจดการองคความรชมชนลมนาขานมการสะสมสบทอดองคความรผานองคกรจดตงพนฐานซงครอบครองความรนน ๆ ยนอยมตาแหนงทซงอาจจะแยกออกเปน7หมวดสาคญคอ(1)ระบบครอบครวและเครอญาตเปนระบบททาหนาทจดระบบความสมพนธในครอบครวดารงความสมพนธทางสายโลหตถายทอดความรในการดาเนนชวตในการผลตในการดแลสขภาพระบบเฮอนเกาและเกาผเปนเครองมอเชอมโยงพลงของระบบเครอญาตสบมาทาใหแรงงานและความสมพนธคนกบคนกลายเปนปจจยเขมแขงทชมชนไดพฒนาองคกรการผลตและชวตสงคมชวตและคานยมสมยใหม เรมมบทบาททาลายระบบความเชอนลง(2)ระบบหมวดบานกอสานขนจากระบบเครอญาตและระบบความสมพนธของกลมชนหลายสายเลอดการจดคนขนเปนระบบหมวดหมปอกกลมทาใหหนวยจดตงนเลกและมพลวตรสง (3)ระบบหมวดวดและหววดเปนระบบทจดตงขนระหวางชมชนกบศาสนาและความเชอจงเปนแหลงรวมและเชอมโยงความรความเชอศาสนาประเพณวฒนธรรมปญญาชนและผนาทางจตวญญาณ(4)ระบบหมวดเหมองฝายเปนองคกรจดตงทางการผลตทรวบรวมองคความรจดการและสบทอดระบบการจดการนาควบคมนาบงคบนาเพอการผลตหมวดเหมองฝายครอบครองความรดานวศวกรรมระบบนารบผดชอบทรพยากรดนและนาโดยอาศยฐานรากของการผลตคอชาวไรชาวนา(5)ระบบตลาด เปนองคกรจดตงของความสมพนธทางการผลตประกอบดวยหนวยของระบบตงแตกบตาดกาดกอมกาดระหวางหมบานจนถงกาดระหวางลมนาและลาสดคอกาดเคลอนทระบบความสมพนธนครอบครองความรในการแลกเปลยนซอขายและมประสบการณสงเชอมโยงผผลตเขากบผบรโภคในถนใกลและไกลจดการระบบกระจายผลผลตและสอความหมายดานความตองการและรสนยมของผบรโภคถงผผลต(6)ระบบหมวดปอยหลวงเปนองคกรจดตงทางสงคมของเครอขายหมบานทวทงลมนาเปนภาคของชมขนหลากหลายทอาศยอยในเขตภเขาทราบและลมนาทดารงสบทอดความรในการจรรโลงความสมพนธทางจตใจผลตซาระบบวฒนธรรมพนทขบเคลอนใหระบบสงคมพลงทจะดารงอยและสบทอดตอไป(7)ระบบหมวดศพเปนองคกรทจดตงทางสงคมทจดความสมพนธทางจตใจ เชอมโยงความสมพนธของคนเกยวกบคตชวตในโลกนกบโลกหนาดารงและสบทอดความรในการอยรวมกนดวยความอบอนและมตรภาพ ชมชนลมนาขานมการจดการเครอขายของการจดการความรระดบหมบานจนถงระดบลมนาและขามลมนาโดยเนนกระบวนการทางานรวมกนรวมทกขและรวมสขเปนความสมพนธทางแนวนอนและแนวตงระดมความรวมมอทางความคดการทางานไมไดเนนเทคโนโลยนอกจากนผวจยยงไดกลาวไววาหมบานในลมนาเดยวกนได

รอยโยงเปนเครอขายการจดการนาคอระบบเหมองฝายประกอบดวยหมบานนบรอยหมบานจดสรรนาและจดสรรแรงงานโดยอาศยประสบการณรวมกนในทองถนเดยวกนสายญาตศาสนาพธกรรมงานบญและงานรนเรงเปนตน ผวจยไดกลาวไววาพลวตรของสงคมสามารถพจารณาปรากฏการณ4ระบบยอยในสงคมคอ(1)ถนฐานภมประเทศผคน(2)ระบบการผลต(3)ระบบความสมพนธ(4)โลกทศนองคความรและเทคโนโลยลกษณะทง4คลคลายมาจากปฏสมพนธดานพนฐานทชมชนมตอสงแวดลอมนนกคอการใชแรงงานเพอดดแปลงธรรมชาตใหเปนผลผลตเพอยงชพ (ปจจยส) และเพอการประกนการดารงอยของชวตและชมชนลกษณะทง4เปนตวแทนของระบบยอย4ระบบทมพลวตรเคลอนไหวอยภายใตดลยภาพซงปรากฏเหนสภาพสงคมทเปนอยความสมพนธของคนในชมชนนนมไดเปนไปในเชงอานาจหากแตเปนไปโดยกฎเกณฑทไดตกลงรวมกนและเขาใจกนรวมทงการยอมรบในพทธศาสนาการนบถอผและอปนสยแบบชาวลานนาทาใหชมชนมการแกไขปญหาภายในสงคมอยางอะลมอลวยยอมรบสจจะความเปนจรงทงดานมดและดานสวางทมอยในผคนสบทอดและบอกกลาวคตตาง ๆ จากรนพอแมสรนลกโดยการสงสอนในครอบครวและโดยอาศยกรอบแหงจารตสงคมทาใหปญหาในสงคมมนอยอนเปนการประกนการผลตในสงคมทเนนการเกษตรซงตองอาศยความรวมมอรวมแรงของคนจานวนมากแตความสมพนธแนนแฟนในสงคมมไดเปนไปเพอตระเตรยมสาหรบความรนแรงหรอการรกรานทมมาจากภายนอกสงคมชมชนลมนาขานมวธการปรบตวเขาสดลยภาพใหมของตนเองโดยการคงอยของเศรษฐกจอกระบบหนงภายในชมชนกลาวคอ(1)ยงคงการใชหนวยและอตราการผลตและการแลกเปลยนทสอดคลองกบพลงการผลตชมชนแทนทจะใชหนวยและอตราทกาหนดระบบทนหรอรฐลวน ๆ (2)ยงคงระบบแลกเปลยนและการกระจายผลผลตโดยใชขาวแทนทจะใชเงนตราลวน ๆ (3)ยงคงใชระบบการทางานรวมหมและการแลกเปลยนแรงงานอยางมนยสาคญ(4)ยงคงมและใชระบบทรพยสนรวมหมใชกฎระเบยบขอตกลงมาตรการของชมชนเพอรองรบและสนบสนนการผลตและระบบความสมพนธของชมชน(5)ยงคงสบทอดองคกรการผลตองคกรจดตงและเครอขายทางสงคมแทนทจะใชตลาดทนและระบบปกครองทางกฎหมายทกาหนดโดยรฐลวน ๆ (6)ยงคงรกษาดานทใหความสาคญกบระบบคณคามากกวาระบบมลคาในการผลตการใชแรงงานการจดความสมพนธระหวางคนกบคนการเขามาของระบบทนและเทคโนโลยไมเพยงแตเปนการเปลยนแปลงวธการและลกษณะภายนอกทปรากฏใหเหนเทานนหากแตยงมผลเปลยนแปลงของระบบวธคดและโลกทศนของชมชนในบางดานดวยเมอชาวนายอมรบเอาระบบการศกษาสมยใหมระบบการแพทยแบบตะวนตกชาวนาจาเปนตองยอมรบระบบเงนตราเพอใชเปนสงแลกเปลยนแทนแรงงานหรอผลผลตและโดยปรยายชาวนาถกกาหนดวาเงนตราและแรงงานเทาไรจงจะพอแลกเปลยนกบกจกรรมหรอนวตกรรมใหมเหลานไดชาวนาจงตองหนมาเพมผลผลตในไรนาของตนเองหรอใชแรงงานผลตอยางเขมขนเพอใหไดผลผลตไปแลกเปลยนเปนเงนตราทจะนาไปใชจายการเปลยนแปลงนนาไปสปญหาการขดรดแรงงานหรอการเอาเปรยบของทนผวจยไดตงขอสงเกตไววาการใชเทคโนโลยและระบบเปนใหญนนาจะไมสอดคลองกบจารตปฏบตหรอวธคดหรอโลกทศนของชาวนาเดมนกในหลกการแลวสงคม/ชมชนมลกษณะพงพงตวเองสงผานกาลเวลาอนยาวนานภายใตความเจรญและความเสอมของอาณาจกรทงหลายนนมกจะมสงหนงทสาคญคอระบบความสมพนธทมบทบาทสงตอทศทางของสงคมระบบความสมพนธนคอเครอขายโยงใยคนในชมชนหรอชนชาตระบบความสมพนธนไมไดแยกออกโดด

เดยวจากอก3ระบบเชนเดยวกบระบบหลกอก3ระบบนนกไมไดแยกออกโดดเดยวตางหากจากระบบอน ๆ (ระบบถนฐานภมประเทศผคนระบบการผลตและระบบโลกทศนองคความรและเทคโนโลยผวจยยงไดเพมเตมไวอกวาความโนมเอยงทจะใชเทคโนโลยหรอการรบเอาเนอหาวธการเพอสนทนาการและบนเทงรปแบบใหมเขามาในชมชนนนจะเปนสาระสาคญหรอมความสาคญตอเสถยรภาพของชมชนกตอเมอมนไดกลายเปนสงกาหนดวธคดหรอวถการผลตแลวสะทอนออกในระบบอน ๆ อนเปนพลวตรของดลยภาพของสงคมนนซงการเปลยนแปลงดงวานมความเปนไปไดอยอนนามาซงความกงวลใจสาหรบผทไดเหนความเสอมซงไดกอตวขนแลวในชวตสงคมบางแหงหากชมชนไมพฒนาวธคดโลกทศนองคความรหรอวธการทจะตดตอสอสารถายทอดผลตโลกทศนของตนเองพรอมทงความเขาใจทเทาทนตอสงใหมทเขามาและเขาควบคมแทนทจะถกควบคมโดยระบบและมายงภายนอกแลวระบบอน ๆ ทยงคงทางานและคาจนระบบดลยภาพทเปนอยกจะถกทาลายลง สมคด พรมจยและคนอน ๆ (2546:59–71) ไดทาการวจยเศรษฐกจชมชนหมบานอสานใตมผลการวจยพบวา(1)ปจจบนอสานใตประกอบดวยกลมคน4กลมชาตพนธคอกยเขมรลาวและไทย–โคราชโดยมกลมคนชาตพนธลาวเปนกลมทใหญทสดในอดตพนทอสานใตประกอบดวยแหลงทรพยากรสมบรณมระบบการผลตแบบยงชพอาชพหลกคอทานาโดยเฉพาะการปลกขาวหอมมะลวถการผลตและวถชมชนคอย ๆ เปลยนแปลงไปตามการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมธรรมชาตและการเปลยนแปลงของโลก(2)มการเปลยนแปลงวถการดารงชวตของสมาชกในหมบานจากสงคมเกษตรทเรยบงายมาสสงคมทตองดนรนเพอการอยรอดมการจดสรรแรงงานในครวเรอนไปหารายไดจากนอกภาคเกษตรทงใหแรงงานคนแกเดกและคนทยงไมสามารถหาตาแหนงงานไดอยในหมบานการคมนาคมทสะดวกรวดเรวมผลตอการเคลอนยายแรงงานสเมองและสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม และวฒนธรรมในหมบานอยางรวดเรวตามการเปลยนแปลงของสงคมภายนอก(3)สาเหตสาคญทสงผลตอการเปลยนแปลงสามารถแบงออกไดเปน2ยคคอ(3.1)การเปลยนแปลงกอนการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตปจจยสาคญทกอใหเกดการเปลยนแปลงคออานาจรฐการศกษาศาสนาการคมนาคมทางรถไฟและทางถนน(3.2)การเปลยนแปลงชวงการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตปจจยทสงผลไดแกการเพมของประชากรการกาหนดกรอบพฒนาประเทศตามแผนพฒนาฯและอทธพลของระบอบทนนยม(4)ปจจยสาคญทมผลตอการคงอยของเศรษฐกจชมชนหมบานอสานใตประกอบดวยวฒนธรรมความเชอความสามารถในการจดการทรพยากรภายในชมชนผนาองคกรระดบชมชนความเขมแขงองคกรทางเศรษฐกจและสงคมภายในชมชนพฤตกรรมการผลตและบรโภคของชมชนการสะสมทนและแหลงทนเพอการผลตการใชอานาจรฐและผลกระทบจากการเปลยนแปลงตาง ๆ ภายนอกชมชน(5)แนวทางการพฒนาทย งยนของหมบานอสานใตคอการสรางระบบเศรษฐกจฐานทางวฒนธรรมการใชกระบวนการประชาสงคมในการจดการทรพยากรชมชนใหเกดประสทธภาพมผนาชมชนทเปนทยอมรบทเขมแขงสามารถหาความรวมมอจากสวนตาง ๆ ไดมองคกรทางเศรษฐกจในชมชนทเขมแขงมการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคไปสการพงตนเองมการสะสมทนเพอการผลตของตนเองโดยรฐจะมบทบาทเปนเพยงผสนบสนนเทานน

จราภรณ สถาปนะวรรธนะ (2546:58–60) ไดศกษาเศรษฐกจชมชนหมบานภาคเหนอตอนลางงานศกษานใชแนวทางศกษาแบบประวตศาสตรยอนหลงไปประมาณตนศตวรรษท20เพอตรวจสอบเศรษฐกจหมบานในเขตภาคเหนอตอนลางเกยวกบลกษณะพฒนาการและการปรบตวเพอการดารงอยของชมชนในปจจบนขอมลทใชทงปรมาณและคณภาพรวบรวมจาก4จงหวดไดแกสโขทยพจตรพษณโลกและนครสวรรคผลการศกษาสรปไดดงนเศรษฐกจหมบานในเขตภาคเหนอตอนลางในยคประมาณตนศตวรรษท20มลกษณะพอเพยงการผลตการกระจายและการบรโภคผลผลตหมนเวยนอยในชมชนและระหวางชมชนความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตจานวนประชากรนอยตลอดจนวถธรรมเนยมปฏบตในชมชนลวนเปนปจจยกอใหเกดความสมดลอยางดในชวตของชาวบานคากลาวทวาในนามปลาในนามขาวไมเกนจรงเลยสาหรบชาวภาคเหนอตอนลางประมาณกลางศตวรรษท20เศรษฐกจของชาวบานเปลยนแปลงจากแบบพอเพยงมาเปนเศรษฐกจการตลาดสาเหตแหงการเปลยนแปลงมหลายประการเชน(1)นโยบายของรฐเกยวกบการกอสรางโครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจเพอขยายการสงออก(2)การเพมขนของประชากรในเขตภมภาค(3)การขยายตวของระบบทนนยม(4)การขยายตวของเทคโนโลยตะวนตก(5)ความเสอมถอยของวฒนธรรมชมชนชนบท กลาวโดยสรปความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมทเกดขนสงผลกระทบตอหมบานชาวบานพบวาอสรภาพในการดารงชวตลดลงไปเรอย ๆ เนองจากตองพงพงอยกบปจจยภายนอกหลายประการในแงของความสะดวกสบายทางวตถ ชวตของพวกเขาไมยากลาบากเทาบรรพบรษแตทวาหมบานตองจายราคาสาหรบสงเหลานครอบครวตองมหนสนสภาพแวดลอมถกทาลายครอบครวตองแยกจากกนไปแสวงหางานชวตใหมในเมองตองอยกบความแออดและยากจนทง ๆ ทเหนขบวนการปรบตวเพอความอยรอดของชาวบานเกดขนอยโดยทวไปชาวบานทงรายบคคลและกลมไดแสดงความสามารถเพอรกษาชมชนของตนไวโดยฟนฟหลกการพงตนเองขนมาซงเคยมอยแตเสอมถอยไปเนองจากการพงพงปจจยทมาจากภายนอกภายใตการสนบสนนของหนวยงานตาง ๆ เชนองคกรพฒนาเอกชนปญญาชนนกวชาการผนาการพฒนาวถปฏบตบางอยางเกดขนอยางเปนเครอขายกระจายไปทวเชนการทาเกษตรแบบพอเพยงอตสาหกรรมครวเรอนขนาดเลกและการใชเทคโนโลยขนาดกลาง ชลตา พณฑวงศและอนสรณอณโน (2546:35–38) ไดศกษาพลวตรเศรษฐกจชมชนหมบานภาคใตตอนบนฝงตะวนออกผลการศกษาพบวาระบบเศรษฐกจครวเรอนและชมชนภาคใตตอนบนฝงตะวนออกมลกษณะเปนระบบเศรษฐกจกงยงชพกงแลกเปลยนมาตงแตชวงกอนทเศรษฐกจการคาจะขยายตวอยางเตมรปแบบโดยสดสวนปรมาณหรอความเขมแขงระหวางระบบเศรษฐกจยงชพกบระบบเศรษฐกจแลกเปลยนในแตละพนทขนอยกบความใกลไกลระหวางพนทกบศนยกลางการคารวมทงความสะดวกของเสนทางคมนาคมโดยหากเปนชมชนทอยกลางหบเขาตดตอคมนาคมกบภายนอกกาแลกเปลยนผลผลตจะเกดขนนอยกวารปแบบ/วธการแลกเปลยนสวนใหญจะเกดขนในลกษณะบคคลภายนอกเดนทางนาผลผลตมาแลกเปลยนดวยมากกวาจะเปนลกษณะทคนในชมชนจะนาผลผลตไปแลกเปลยนหรอจาหนายภายนอกอกทงยงเปนการนาไปบรโภคในครวเรอนไมใชเพอนาไปขายตอขณะทอกชมชนหนงแมจะอยหางไกลจากศนยกลางการคาแตดวยความทมคลองไหลผานชาวบานจงนาผลผลตในสวนบรรทกเรอหรออาศยการลองผลผลตตามลา

นาไปจาหนายทอาเภอแมทกพนทจะมระบบเศรษฐกจแลกเปลยนและสมพนธกบระบบตลาดในสดสวนทตางกนออกไป ทวาครวเรอนในทกพนทตางผลตเพอยงชพควบคไปดวยโดยมระบบการผลตทหลากหลายระบบเศรษฐกจเพยงโดด ๆ หากแตองอาศยหรอเปนสวนหนงของความสมพนธทางสงคมประการสาคญหลายกรณเปนกลไกถกทอเครอขายความสมพนธทางสงคมทมนยสาคญคอนขางมากคอระบบเกลอซงสามารถอาศยเปนกลไกในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ รวมกนหรอพงพาอาศยกนไดอยางมประสทธภาพถงแมวาครวเรอนและชมชนพนทศกษาจะอยในจดหรอตาแหนงในเสนทางของการกาวไปสระบบเศรษฐกจการคาตางกนทวาครวเรอนและชมชนแตละพนทตางมศกยภาพจะอาศยรปแบบ/วธการรวมทงกลไกตาง ๆ เพอธารงรกษาระบบเศรษฐกจของตนไวประกอบดวย(1)การกระจายการผลตไปสกจกรรมการผลตการเกษตรทหลากหลาย(2)การจดการแรงงานในครวเรอน(3)การจดการผลผลตและตลาด(4)การจดการบรโภคในครวเรอน(5)การอาศยกลไกและเครอขายทางสงคม(6)สานกและความภาคภมใจในทองถน ทพวลย สจนทร(2546:33–34)ไดศกษาพลวตรการเกษตรและเศรษฐกจชมชนภาคกลางมผลการศกษาดงน(1)ความตองการผลผลตทางการเกษตรทงจากภายนอกและภายในการพฒนาระบบเครอขายการคาและธรกจการเกษตรการปรบเปลยนสภาพพนทโดยเฉพาะการพฒนาระบบชลประทานภายใตผลกระทบจากขอจากดและโอกาสทแตกตางกนโดยเฉพาะการครอบครองปจจยการผลตทสาคญและความสามารถในการเขาถงระบบตลาดทแตกตางกนเปนสาเหตของการเปลยนแปลงระบบชมชนเกษตรในพนททงลกนก(2)ความแตกตางระหวางชนชนในสงคมเกดขนพรอมกบการเปลยนแปลงของระบบชมชนเกษตรจากระบบการผลตเพอบรโภคมาสการผลตเพอการคา(3)การพฒนาอตสาหกรรมการเกษตรเกดจากการเคลอนยายทนเอกชนเขาสระบบการคาธรกจเกษตรอนเปนผลมาจากการดาเนนการของบรษทในประเทศและตางประเทศและเครอขายนานาชาต(4) เกษตรกรมความสมพนธและพนธะสญญาในการผลตในระบบโควตาเกษตรกรพงพาระบบการตลาดของธรกจการเกษตรอยางมากทงตลาดภายในประเทศและตลาดตางประเทศสงผลใหภาคการเกษตรออนแอและถกโจมตไดงาย(5)ระบบการผลตในเชงหลากหลาย(Diversification)ลดความเสยงดานราคาและปรมาณการผลตสรางความยดหยนในการผลตและการจดหลกความตองการแรงงานในแตละชวงเวลาสรางรายไดอยางตอเนองสรางความเขมแขงใหแกภาคเกษตรเพอใหเกดระบบการผลตทางการเกษตรทมประสทธภาพตอบสนองความตองการเปนหลกประกนในชวตสรางคณภาพชวตทดไมกอใหเกดการอพยพยายถนของชมชน (6) การเปลยนสรปแบบการผลตแบบคาขายดานหนงกอใหเกดการหมนเวยนของกระแสเงนสดสรางโอกาสใหคนในชนบทสามารถอาศยอยในทองถนของตนไดตอไปแตในอกดานหนงสงผลใหเกษตรตองพงพาปจจยภายนอกทควบคมไมไดมากขน(7) การเสรมความเขมแขงใหเกษตรกรสามารถทาไดโดยการพฒนาอานาจตอรองของผผลตรายยอยโดยการจดตงองคกรการเกษตรของผผลตในลกษณะมออาชพทสามารถเขาถงขอมลขาวสารดานการผลตและการตอรองเพอใหสามารถหลกจากระบบพอคาคนกลาง (8) ควรเสรมพลงในครวเรอนเกษตรขนาดกลางทมระบบผลตลกษณะครอบครวทสามารถจดการทรพยากรในครวเรอนเพอการผลตในระดบสงในลกษณะผสมผสานสนบสนนใหมปฏทนการทางาน ทเหมาะสมกบแรงงานของครอบครวมระบบการจดการ/บญชรายไดรายจายของครวเรอนเขาถง

ขอมลและความรเพอสรางความสามารถในการผลตพฒนาเครองจกรกลการเกษตรทเหมาะสมเพอ ปองกนปญหาการขาดแคลนแรงงานในอนาคตเพอรกษาชมชนในชนบทใหคงอยและมคณภาพ ชวตทเหมาะสม พรเพญ ทบเปลยน (2546:25–28) ไดศกษาเสนทางเศรษฐกจชมชนในกระแสทนนยมไดสรปผลการศกษาดงน(1)โรงสเปนสถาบนทางสงคมททาหนาทองคกรทางเศรษฐกจทเชอมโยงวถชวตการผลตของชมชนไปสระบบเศรษฐกจภายนอกในปจจบนโรงสยงทาหนาทเปนองคกรพฒนาชมชนทหนวยงานภาครฐและเอกชนถายโอนโครงการงบประมาณและความชวยเหลอตาง ๆ เขาสชมชนกลมแกนนาของโรงสกลายเปนผมบทบาททครอบคลมการพฒนาชมชนในเกอบทกดาน(2)การดารงอยในวถการผลตเพอการคาของชมชนขนอยกบความสามารถในการรกษาสวนเกน(Surplus)ทตนผลตไดโดยการสรางอานาจตอรองในแนวทางคอ(2.1)อานาจตอรองทมาจากความสามารถในการผลตและการวางแผนผลตตามหลกอปสงคและอปทานแตกตางจากชมชนทวไปทเลอกผลตผลผลตชนดใหมเมอผลผลตเดมราคาตาลงโดยการขาดการวางแผนและขาดขอมลทาใหเกดความเสยงความไมแนนอน(2.2)อานาจตอรอง ทมาจากความสามารถในการเปลยนแปลงโครงสรางความสมพนธระหวางชมชนกบระบบเศรษฐกจภายนอกโดยการรวมตวเพอทากจกรรมทางเศรษฐกจรวมกนในรปแบบเศรษฐกจชมชนฟนฟผลกดนใหชมชนกบเปนผ ชานาญเฉพาะทางการผลตและสรางกลไกแหงความพอเพยงรวมกนของชมชนกระบวนการฟนฟและพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน(2.2.1)กระบวนการการสรางจตสานกชมชนโดยเรมจากกลมผนาตามธรรมชาตทมศกยภาพและชาวนาทฐานะดมความสามารถและประสบการณทาปญหารวมของครวเรอนใหกลายเปนปญหาชมชนอนไปสการรวมกนแกปญหา(2.2.2)กระบวนการสรางถายทอดและสบทอดอดมการณการพฒนา(2.2.3)จดระเบยบบรรทดฐานการพฒนาใหเปนไปในทศทางเดยวกนชมชนจงไดพฒนากลไกทางสงคมเฝาระวงเพอปองกนการฝาฝน(2.2.4)จดระเบยบกระบวนการในการพฒนา(2.2.5)การจดระเบยบความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรทางเศรษฐกจชมชนการจดระเบยบความสมพนธระหวางชมชนกบระบบเศรษฐกจภายนอกทงในลกษณะการแขงขนและการรวมมอเชนการจดระเบยบความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรพฒนาจากภายนอกการจดระเบยบความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรของรฐองคกรพฒนาเอกชนสรางกลไกผลตซาเพอความยงยนของการพฒนาและการผลตซาเชงอดมการณการผลตซาเชงหนาทการวเคราะหปจจยความสาเรจของโรงสนาโส(1)มระบบการบรหารจดการแบบสมยใหมแตยงคงรปแบบของเศรษฐกจชมชนอยนนคอ(1.1)การจดโครงสรางองคการแบบสมยใหมแตมการตดสนใจรวมกนเพอการเฉลยความเสยงกลมแกนนามความสาคญเทา ๆ กนซงเปนระบบตามวถชมชน(1.2)แสวงหาความเชยวชาญในสงทชมชนไมมจากภายนอกและมการฝกอบรมใหความรแกคนรนตอไป(1.3)สรางระบบบรหารทโปรงใสสามารถตรวจสอบไดเพอความเชอมนใหกบสมาชกของชมชน(1.4)คานงถงผลประโยชนของชมชนมากกวาความเตบโตของโรงสโดยตงอยบนพนฐานทโรงสตองเลยงตนเองได(1.5)ทบทวนสานตออดมการณระหวางกลมแกนนาในรนตาง ๆ (2)ความสามารถในการระดมทนจากชมชนใน2รปแบบคอ(2.1)ธนาคารชมชน(2.2)ระบบขายฝากขาวความสามารถในการระดมทนดงกลาวลวนตงอยบนพนฐานความเชอมนทสมาชกชมชนมตอกจการโรงส

และกลมแกนนา(3)พฒนาปรบเปลยน/ใชกลยทธการตลาดเพอใหสามารถเชอมโยงกบระบบเศรษฐกจภายนอกไดอยางเทาทนโดยอาศยมออาชพดานการตลาดจากภายนอกชมชน(4)เครอขายความสมพนธทงเครอขายของระบบโรงสและเครอขายภายนอกระดบชาตทไดแลกเปลยนและใหความชวยเหลอซงกนและกนมาตลอดตงแตเรมตนจนถงปจจบน(5)ระบบความสมพนธทางสงคมของชมชนในลกษณะการเปนเครอญาตทสบทอดจากผปตาเดยวกน(6)ความสามารถในการผลตคอขาวซงสามารถสรางสวนเกนใหกบชมชนในขณะเดยวกนขาวกเปนอาหารบรโภคประจาวนไดดวยโรงเรยนเปนกจกรรมทตอเนองเปนสวนขยายของวถการผลตดงเดมของชมชนหรออาจเรยกไดวาเปนการขยายตวในแนวนอน(Horizontal Diversification)เพอรกษาสวนเกนทเคยสญเสยจากการบรโภคสนคาทน และความเสยเปรยบจากกระบวนการแลกเปลยนอกทงเปนการนาชมชนกลบสวถการผลตแบบดงเดม(การผลตเพอบรโภคไมใชการผลตโดยอาศยแรงงานเขมขนของคนในครอบครวและชมชนเปนหลกลดการพงพาปยและสารเคมจากภายนอก)กจกรรมดงกลาวไมตอตานเศรษฐกจทนนยมแตพยายามปรบตวใชเศรษฐกจชมชนเปนฐานในการสรางอานาจตอรอง มณมย ทองอย (2546:48–49) ไดศกษาการเปลยนแปลงของเศรษฐกจอสาน สรปผลการศกษาดงนการเปลยนแปลงของเศรษฐกจชาวบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอถกกาหนดโดยสองพลงทสงผลตอกน คอเศรษฐกจการเมองระดบมหภาคซงภาคอสานเปนสวนหนงและพลงขบเคลอนในระดบจลภาคภายในเศรษฐกจและสงคมชาวนาเองรวมทงภายในครอบครวชาวนาดวยครอบครวชาวนาจาตองปรบตวตอความเปลยนแปลงตาง ๆ ทคกคามระดบการบรโภคและความอยดกนดของสมาชกของครอบครวประเดนปญหาพบวาแมวาครอบครวในชนบทจะมวธการปรบตวทแตกตางกนไปแตกปรากฏวาครอบครวชาวนาอสานมเปาหมายรวมกนคอการตอบสนองความจาเปนในการดารงชพของสมาชกในครวเรอนดวยยทธศาสตรทสาคญคอ(1)การแตกกจกรรมของเศรษฐกจของครอบครวจากการทาไรทานาไปสการทางานนอกภาคการเกษตรโดยเฉพาะอยางยงการอพยพไปหางานทาในตางถน(2)การทยงคงปลกขาวเพอบรโภคในครอบครวตอไปโดยการระดมเงนตราจากแหลงตาง ๆ รวมทงรายไดจากการรบจางนอกภาคการเกษตรมาใชในการลงทน(3)การรกษาทดนเพอการทาการเกษตรไว(4)การรกษาบทบาทของครอบครวในฐานะเปนหนวยการจดสรรแรงงานและการจดสรรทรพยากรใหแกสมาชกในครวเรอนครอบครวบางครอบครวมความสามารถสะสมทนไดบางและบางสวนในกลมนไดเรมลงทนในกจกรรมทเปลยนแปลงจากทมเปาหมายเพอการอยรอดมาเปนหนวยทางเศรษฐกจและตดสนใจบนพนฐานการวนจฉยดวยหลกเหตผลการเปลยนแปลงของเศรษฐกจชาวนาในพนททศกษามรปแบบทแตกตางกน3แบบแตยงคงมลกษณะรวมบางประการทสาคญรปแบบทแตกตางกน3แบบคอ(1)แบบทชาวนาสวนหนงสามารถพฒนากจกรรมการลงทนเพอผลกาไรเปนผประกอบการอสระรายยอยไดอยางเปนผลสาเรจแตความสาเรจของผประกอบการสวนนอยนกลบนาไปสสภาพสวนรวมอยางไมเทาเทยมกนซงนาไปสการสะสมทนทไมเทาเทยมกนดวย(2)แบบทกอตวในเขตชลประทานซงมการพฒนาในสาขาเกษตรกรรมในลกษณะการผลตแบบเขมขนและการแตกกจกรรมดานการเกษตรใหมความหลากหลายสามารถสรางรายไดและสรางงานในทองถนจนเออตอการดารงชพของชาวนาสวนใหญได(3)การผลตในสาขาเกษตรไมสามารถสรางผลผลตไดอยางพอเพยงตอการดารงชพประกอบกบการเจรญเตบโตของวสาหกจในชนบทมอยอยางจากดทาใหครอบครวชาวนา

สวนใหญตองจดสรรแรงงานสวนหนงออกไปรบจางนอกถนแตกระนนครอบครวชาวนาสวนใหญกไมละทงการเกษตรและไมขายทดนของตนในสวนทผวจยไดพบวาการเปลยนแปลงของเศรษฐกจชาวนามลกษณะรวมทสาคญคอ(1)ครอบครวชาวนาแสดงบทบาททสาคญในฐานะทเปนหนวยหลกในการจดสรรแรงงานและการจดสรรทรพยากรในครวเรอน(2)การแตกตวของกจกรรมทางเศรษฐกจการผลตในสาขาเกษตรไปสการรบจางนอกภาคเกษตรโดยเฉพาะอยางยงการโยกยายแรงงานครวเรอนบางสวนไปรบจางตางถน(3)การคงอยของการผลตขาวเพอการบรโภคในครวเรอนควบคไปกบการผลตเพอการคา(4)การทครอบครวชาวนาพยายามรกษาทดนเพอทางการเกษตรทสาคญทสดและเปนลกษณะกรรมสทธเอกชนทสาคญทสดในชนบทอสาน(5)กระบวนการแตกตวและแตกขวทางชนชนในชนบทพฒนาการอยางเชองชางานวจยเสนอวาการจดปรบแรงงานในชนบทในหมบานชาวนาซงเปนรปแบบทพบมากทสดคอการโยกยายแรงงานสเมองไดสงผลใหการแตกขนทางชนชนในชนบทเปนอยางเชองชากเนองมาจากการทครอบครวชาวนาไดปรบตวโดยสมาชกสวนหนงออกไปรบจางทาใหครอบครวและงานวจยยงชใหเหนวาการตอบสนองของชาวนาตอการแทรกเขามาของระบบโครงสรางทนนยมในเขตชนบทในขณะททาทในการตอบสนองของชาวนาการปรบตวเขากบระบบทนนยมการตอบโตและการตอตานระบบทนนยมมไดเกดขนในรปแบบเดยวโครงสรางของทนนยมกมไดพฒนาขนในรปแบบเดยวเชนกน รตนาพร เศรษฐกล (2546:30–33) ไดศกษาหนงศตวรรษเศรษฐกจชมชน 2442–2542หมบานภาคเหนอสรปผลการศกษาดงน(1)ระบบเศรษฐกจของภาคเหนอแบบ ดงเดมคอผลตเพอบรโภคเองมากกวาการขาย(2)เมอกอนเศรษฐกจชมชนในภาคเหนอมความเปนอสระในตวเองกลาวคอประชาชนเปนผกาหนดมลคาสนคาทางการเกษตรเองโดยภาครฐยงไมไดเขามาแทรกแซง(3)สภาพทางภมศาสตรและวฒนธรรมชมชนเปนปจจยทสาคญในการเขาถงของอานาจหรอปจจยจากภายนอกอนนาไปสภาวการณดารงอยของระบบเศรษฐกจแบบดงเดม ลาแพน จอมเมองและสทธพงษ วสโสภา (2546:44–45) ไดทาวจยผาทอไทลอ:เศรษฐกจชมชนเพอการพงตนเองมผลการวจยดงน(1)ผาทอมบทบาทสาคญกบวถชวตผคนในชมชน(2) ผชายมสวนรวมในกระบวนการทอผาโดยเปนผตระเตรยมวตถดบและอปกรณในการทอผา(3)ชาวไทลอใชผาทอเปนสงของเพอแลกเปลยนกบผลตผลอน ๆ จากชมชนอนอนแสดงใหเหนถงความสมพนธกบชมชนภายนอกโดยมผาทอเปนสอกลาง(4)ธรกจชมชนเรมตนในปพ.ศ.2522ทบานดอนไชยโดยมองคกรการกศลองคการอกเคนเดนเวนเจอรหรอสมาคมพฒนาไทยพายพในปจจบนขยายเปนเครอขายรวมกบหมบานอนตลอดจนขยายสชมชนอนโดยความชวยเหลอขององคกรพฒนาเอกชนและหนวยงานรฐอนเปนการสรางเครอขายดานวตถดบและตลาด(5)มระบบการบรหารจดการธรกจชมชนแบบมโครงสรางชดเจน (6)มการจดตงกองทนกลมทอผาโดยหกเงนจานวนรอยละ5จากรายไดการขายผาทอของสมาชกรวมทงการไดรบการสนบสนนสนเชอและเงนชวยเหลอจากหนวยงานทงภาครฐและเอกชนหรอเครอขายความสมพนธดานทน(7)โดยลกษณะทสาคญของกระบวนการทอผาทาใหมการยอมรบศกยภาพและใหโอกาสเพศหญงไปโดยปรยาย8)ลกษณะภมนเวศวถชวตและวฒนธรรมชมชนเปนรากฐานทสาคญในการพฒนาชมชนเปนแกนยดเหนยวทสาคญในการรวมตวและการสรางความเปนชมชน(9)กลไกการผลตใหมมการสบสานมาจากวฒนธรรมดงเดมใน

ชมชนแลวปรบปรงมาใชในความหมายและเวลาใหมในปจจบน(10)การทอผาเปนกระบวนการทางภมปญญาหรอวฒนธรรมชมชนทประกอบดวยองคความรประสบการณทมาจากระบบคดความเชอคานยมหรอมอดมการณทสรางสานกเอกลกษณชมชนและการทอผาเปนอาชพเสรมอาชพอน ๆ ในชมชนมากกวาเปนอาชพหลกของครวเรอนสวนใหญ(11)ธรกจชมชนผาทอเปนทางเลอกหนงทนาไปสสภาวะทชมชนสามารถพงตนเองและดารงอยไดอยางสมดล สรปไดวา งานวจยในกลมนสวนใหญพบวาผลตภณฑจกสานเปนงานหตถกรรมพนบาน ชาวบานในชนบทจะประกอบเปนอาชพเสรมนอกฤดกาลทาการเกษตรกรรมคอทานายงมงานวจยทกลาวถงเรองของการพฒนางานจกสานทมการพฒนาเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาของสงคมโดยมการพฒนารปแบบใหแปลกใหมเปนการเนนเพอขายเปนหลกอาชพจกสานดงกลาวสวนใหญเปนการรวมกลมของสตรเพอผลตเปนอตสาหกรรมในครอบครวเปนบทบาทของสตรในการพฒนาอาชพซงเปนเศรษฐกจของชมชน ในการวจยครงนไดนาขอคนพบจากผลการวจยเหลานไปใชเปนแนวทางในการเกบขอมลเพอศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอนการเพาะเมลด การปลกขยายพนธ การแปรรป เพอใหไดคาตอบทตรงตามวตถประสงคของการวจย 2. งานวจยตางประเทศ เดอรบ (Derby. 1980 : 98-101)ไดศกษาชางทาเครองจกสานผหญงผวดาการศกษาเศรษฐกจในทองถนของเขตชาลตนในรฐแคโรไลนางานวจยนไดศกษาถงกจกรรมทางเศรษฐกจของหญงผวดาทผลตและขายตะกราสานดวยเหนวาเครองจกสานแบบสานขดเปนศลปะทสาคญดงนนงานวจยชนนจงศกษาถงรากฐานรวมสมยและประวตศาสตรความเปนมาของกจกรรมทางเศรษฐกจดงกลาวระหวางหญงผวดาในเรองเศรษฐกจในทองถนและครวเรอน แมคโดนลด (McDonald. 1995 : 112-115)ไดศกษาความเปลยนแปลงของเครองจกสานของชาวOjibwa, TlingetและHopiทสมพนธกบความเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจสงคมการเมองและประวตศาสตรในแตละสงคมดงกลาวการศกษาในภาคสนามเกยวกบการใชกระจาดตะกราทรวบรวมไวในพพธภณฑประวตศาสตรแหงชาตไดแกพพธภณฑJesseBesserและพพธภณฑในรฐอรโซนาเพอคนหาการสานตะกราของชาวOjiwa TlingetและHopiไดเปลยนแปลงไปในชวงหลายปทผานมาและการสานตะกราดงกลาวไดมความสมพนธกบการเมองการปกครองประวตศาสตรเศรษฐกจและการเปลยนแปลงทางสงคมในหลายปผานมาอยางไรงานเขยนทเกยวของในเชงประวตศาสตรมานษยวทยาและศลปะแสดงใหเหนวาไมมการศกษาททาในเรองนงานเขยนทเกยวกบเครองจกสานสวนใหญจะเปนไปในแนวบรรยายลกษณะและขนตอนการทาเครองจกสานขนตอนระหวางสาขาวชากไมไดนามาเชอมโยงกบเรองเครองจกสานกบสงคมของชาวพนเมอง3กลมนและในงานวจยนไดแสดงใหเหนวามความสมพนธกนระหวางการเปลยนแปลงทางสงคมกบการเปลยนแปลงของตะกราในหลายปทผานมาในการศกษาวจยในครงตอไปเสนอวาควรมการศกษาวจยถงความสมพนธของเรองเครองจกสานกบสาขาทางวชาการดานตาง ๆ ในสถาบนการศกษา โรเซนการเทน (Rosengarten. 1997 : 155-160)ไดวจยทมาทางสงคมของเครอง

จกสานแบบAfrican–American LowcountryกลาววาคนเชอสายแอฟรกนทอาศยอยในCalolina Lowcountryทาเครองจกสานมานานพอ ๆ กบทเขามาอาศยอยทนเครองจกสาน“Fanner”ททามาจากหญาสานถกใชสาหรบแยกขาวออกจากฟางในพนทเพาะปลกแหงแรก ๆ ของอาณานคมในยคตนครสตวรรษท1690เครองจกสานทมรปแบบทงรวมสมยและแบบดงเดมมากมายทเกบโดยลกหลานของชางสานเครองจกสานยคแรก ๆ ในเวลานไดถกนามาวางขายตลอดทางหลวงสายหลกเหนอจรดใตทมงสชาลตนและตามทางเทาในเมองเครองจกสานแบบLowcountryทครงหนงเคยเปนภาชนะบรรจของเหลวธรรมดา ๆ และเปนเครองใชทสาคญไดกลายมาเปนสญลกษณของเมองและของภมภาคและยงไดรบการฟนฟในฐานะงานศลปะคาถามในวทยานพนธนใครเปนคนทาเครองจกสานเหลานคนเหลานมาจากทไหนและประเพณการสานเครองจกสานแบบไหนทพวกเขานาเขามาสอเมรกาเกดอะไรขนในสถานการณการตดตอทตงเครยดในรฐแคโรไลนายคตน ๆ ระหวางชาวแอฟรกนทตางเชอชาตกนและระหวางชาวแอฟรกนและชาวยโรปทอาจจะมาจากชาวอเมรกนพนเมองตงแตยคอาณานคมมาพลงทางเศรษฐกจสงคมและการเมองทคลายคลงกนมอทธพลตอการพฒนาเครองจกสานแบบสานขดในอเมรกนและแอฟรกนกนอยางไรความหมายและการมองเหนทเปลยนไปของแอฟรกนจะมผลกระทบตอการผลตและการขายเครองจกสานและศลธรรมขวญกาลงใจของผสานเครองจกสานอยางไรทมาทางสงคมของเครองจกสานแบบแอฟรกน–อเมรกนLowcountryเรมตนดวยการสรปงานทางดานประวตศาสตรและมานษยวทยาทเกยวของกบเรองการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมของชวตชาวแอฟรกน–อเมรกนเปนการสารวจประเพณการทาเครองจกสานในเขตพนทแอฟรกนกลางและตะวนตกโดยเฉพาะแองโกลาคองโกและSenegambiaทสงผลใหคนจานวนมากตองไปเปนทาสในชายฝงแทบนและศกษาการเผชญหนาของชาวแอฟรกนตอวฒนธรรมอน ๆ ในอเมรกานอกจากนยงไดพดถงเรองราวของเครองจกสานแบบสานขดในชวงประมาณป1990s(คอประมาณ1990–1992)โดยการวเคราะหผลกระทบของตลาดและหนาทตวการหลกของการเปลยนแปลงในชมชนในชมชนททาเครองจกสานในแอฟรกนและรฐแคโรไลนาใตสดทายนทมาทางสงคมไดใหความเหนเรองบทบาทของการประดษฐการยมและความทรงจาในการผลตเครองจกสานแบบสานขดในทก ๆ ท แมททวสน (Mathewson. 1998 : 146-150)ไดวจยการถกทอสายใยชวต สญลกษณการแสดงออกรวมสมยของเครองจกสานของชาวอนเดยนแดงในแครฟอรเนย เครองจกสานของชาวอนเดยนแดงในแครฟอรเนยไดเผชญกบการเปลยนแปลงเปนอยางมากในชวง15ปทผานมางานเขยนสวนมากบรรยายเรองการจกสานไววาเปนทกษะทกาลงจะตายแตชาวแครฟอรเนยพนเมองกไดมการสานตอในการฝกหดเรยนรฟนฟและสรางสรรคปรบปรงประเพณทลาคางานเขยนชนนจะกลาวถงการแสดงออกรวมสมยของการจกสานแบบชาวอนเดยนแดงในแครฟอรเนยซงประกอบไปดวยการสานตอในการใชเทคนควธการเกาแกแบบโบราณหรอกคอการใชพชเสนใยตามแบบประเพณนยมทเคยปฏบตกนมาและวธการจดการและจดเกบรวบรวมทเปนแบบเฉพาะและนอกจากนยงไดพดถงการใชภาพลกษณและรปแบบของเครองจกสานในงานศลปะรวมสมยอกดวยภาพลกษณพวกนถกใชโดยชาวอนเดยนแดงพนเมองของแครฟอรเนยเพอเปนเครองหมายแสดงถงเชอชาตเผาพนธและโดยกลมคนผทไมใชชาวอนเดยนเชน

พพธภณฑและสมาคม(ทคอยชแจง–อธบาย)เพอเปนตวชวดการแสดงตวตนของชาวอนเดยนแดงในแครฟอรเนยไดมการสารวจคนหาคนควาถงเรองความแตกตางกนของความคดแบบอนเดยนกบทไมใชอนเดยนเกยวกบโลกของธรรมชาตและการนยามแนวคดทเกยวกบประเพณลกษณะทแทจรงและศลปะแนวความคดพวกนถกมองแตกตางกนไปตามกลมคนเชนพอคาและนกสะสมเครองจกสานนกการศกษา นกทองเทยวนกศลปะและชางทาเครองจกสานชาวอนเดยนชางจกสานชาวพนเมองใหการอธบายแนวคดวาอะไรคอตามแบบประเพณนยมของพวกเขามากกวากลมอน ๆ ซงประกอบไปดวยปจจยสวนบคคลปจจยทางดานความรสกปจจยทมพนฐานอยบนความคดของตวเองมากกวาเรองจรงและปจจยทเกยวของกบบรบทโดยรอบในคาอธบายนมการเนนเรองความสมพนธเชอมโยงกนของชมชนชาวอนเดยนและทดนนกสะสมและผทมความเชยวชาญสนใจในเรองการศกษาเรองเครองจกสานแบบชาวอนเดยนแดงในแครฟอรเนยทไมใชชนพนเมองใหแนวคดเกยวกบประเพณนยมทแคบลงมาซงจะมเพยงการวเคราะหแบบวตถประสงคและไมอนญาตใหมการเปลยนแปลงขอขดแยงรวมสมยบางขอรวมประเดนทเกยวกบความสมพนธของพลงทอยรอบ ๆ การควบคมความรเกยวกบการทาเครองจกสานของชาวแครฟอรเนยและชาวอนเดยนนอกจากนยงมการพดถงความพยายามทจะควบคมบางเรองเชนการเขาไปรวบรวมทดนและพนยากาจดวชพชในทสาธารณะงานชนนมเอกสารประกอบทเปนรปถายของพชชนดทใชทาเครองจกสานการเกบและเตรยมสาหรบนามาใช โดซเออร (Dozier. 2000 : 167-169)ไดวจยการจกสานแบบKumeyaay:การจดการทรพยากรในฐานะทเปนกลยทธทางเศรษฐกจชางทาตะกราชาว KumeyaayผซงอาศยอยในเมองBajaในรฐแครฟอรเนยไดรบการสอนเรองงานฝมอมาเปนทอด ๆ จากรนแมรนยายมาสรนลกรนหลานอยางไมมการขาดตอนการจกสานของพวกเขาคอการรวบรวมกลยทธในการอยรอดทางเศรษฐกจทตองอาศยทกษะทางศลปะความชานาญในสงททาดวยมอความรทางดานเทคนคความสามารถในการสอนความเฉยบแหลมในการทาธรกจพรอมทงการจดการทรพยากรทดและเครอขายทางสงคมทมประสทธภาพเครองจกสานแสดง ใหเหนถงเครอขายทกอตงขนมานานโดยการตดตอกนระหวางรนและบคคลทอยรวมสมยอทธพลจากคนนอกแรงบนดาลใจสวนบคคลและภาวะแวดลอมทหลากหลายเครอขายนเชอมโยงชางทาตะกราแครฟอรเนยทงหมดและผลตชางทาตะกราฝมอดเมอสภาวะเอออานวย การศกษาพจารณาเรองการทาตะกราของชาวKumeyaayกนเวลามานานมากงานเขยนทใชอางองถงมนอยมากทง ๆ ทการทาเครองจกสานมอยท วไปในสงคมอนเดยนหลงป1900มบทความสน ๆ อยจานวนเลกนอยทกลาวถงการจกสานแบบ KumeyaayปรากฎขนในสงตพมพทงทเปนทางวชาการและเปนสงทคนกาลงใหความสนใจแตในทายทสดแลวบทความเหลานกวเคราะหนกสะสมและของทสะสมไวทงแบบสวนตวและทเปนของสถาบนชใหเหนถงทศนคตทางวชาการในแงลบเกยวกบคณคาของการศกษาเรองเครองจกสานโดยตรงงานวจยชนนมความตงใจทจะนาเสนอเหตผลเพอทจะเปลยนทศนคตนนโดยแสดงใหเหนถงฐานะการวางตวของชางสานตะกราระหวางทดนและตลาดความตอเนองของรปแบบการใชวสดแบบดงเดมผลกระทบของการเปนเมองขนและการแบงทดนของชาวKumeyaayและทศนคตของชมชนวชาการ

โจล (Jolie. 2004 : 133-136)ไดศกษาเครองจกสานแบบขดจากถาชาลลบราวน (CharlieBrown)ในรฐเนวาดาตะวนตกของสหรฐอเมรกาถาดงกลาวตงอยชายฝงทางตะวนออก เฉยงใตของทะเลสาบWinnemuccaซงปจจบนนาแหงหมดและในป1966มการขดพบตะกราขดทยงมลกษณะสมบรณ20ใบ/ชนนอกเหนอไปจากซากชนสวนสงของทผพง300ชนการวเคราะหโดยใชเรดโอคารบอนดชใหเหนวาสวนประกอบหลกของแหลงทตงสนนษฐานไดวาอยในยคโบราณในยคทางโบราณคดLovelockระหวางปca.4000–1000B.P.ในงานวจยนไดศกษาเกยวกบความเปลยนแปลงและรปแบบทเปลยนแปลงของลกษณะทางเทคนคในตะกราขดทยงสมบรณเพอจะทดสอบความตรงของสมมตฐานของBaumhoffและHeizer(1958)ทวาตะกรายคกอนประวตศาสตรทมการประดบตกแตงและขดอยางดจากรฐเนวาดาตะวนตกโดยนาเขามาจากรฐแครฟอรเนยผลทไดจากงานวจยชนนแสดงใหเหนวาธรรมเนยมการขดของภมภาคนทไดมาตรฐานสงชใหเหนวาตะกราพวกนไมไดนาเขามาจากรฐแครฟอรเนยแตเปนสวนหนงของความซบซอนของเครองจกสานในยคLovelockเมอนาไปเปรยบเทยบกบเทคโนโลยเครองจกสานแบบขดของกลมคนพนเมองยคกอนประวตศาสตรทครอบครองพนทใกลกบถาชาลลบราวนชใหเหนถงความสมพนธอยางใกลชดกบชาวMaiduในรฐแครฟอรเนย สรปงานวจยตางประเทศไดกลาวถงภาพรวมเปนลกษณะของการศกษาเรองราวทางโบราณคดและประวตศาสตรของงานจกสานหรอเครองจกสานของพนทตาง ๆ ทมการขดคนถงประวตความเปนมารวมทงกลาวถงบทบาทของผหญงผวดาในฐานะเปนชางจกสานทผลตเครองจกสานตลอดจนการพฒนางานจกสานและเครองจกสานไปสการคาขายในเชงเศรษฐกจทตองอาศยกลยทธทางการตลาดนอกจากนงานวจยบางเรองไดอธบายถงสภาพการเปลยนแปลงทางดานสงคมภาวะการณทางดานเศรษฐกจการเมองและประวตศาสตรทมอทธพลตอการผลตเครองจกสานหรองานจกสานตงแตอดตตลอดมาจนถงปจจบนและแนวโนมในอนาคตซงมทงผลกระทบทงในแงบวกและแงลบทยงทาใหอาชพนคงอยหรอดบไปได ขอคนพบเหลานนามาเปนแนวทางในการหาคาตอบตามวตถประสงคในการวจยเพอตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน

บทท 3

วธดาเนนการวจย

การศกษา เรอง การศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานครงนใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร (Documentary) และทาการเกบขอมลภาคสนาม (Field Study) มรายละเอยดในการวจยดงน 1. ขอบเขตในการวจย 1.1 ดานเนอหา 1.2 ดานวธวจย 1.3 ดานระยะเวลา 1.4 ดานพนทวจย 1.5 ดานประชากรและกลมตวอยาง 2. การดาเนนการวจย 2.1 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล 2.2 การเกบรวบรวมขอมล 2.3 การจดกระทาขอมลและวเคราะหขอมล 2.4 การนาเสนอผลการวเคราะหขอมล 1. ขอบเขตในการวจย การวจยครงนผวจยไดกาหนดขอบเขตของการศกษาไวดงน 1.1 ดานเนอหา

1.ศกษาองคความร ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาเกยวกบภมปญญาพนบานในการใชเครอซดตงแตขนตอน การปลกขยายพนธ การแปรรป 2.ศกษาการตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน

1.2 ดานวธวจย

ในการวจยครงน ใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร (Document) เกบรวบรวมขอมลจากภาคสนาม (Field Study) โดยการ สารวจ สมภาษณ สงเกต การสนทนากลม และนาขอมลมาวเคราะห 1.3 ดานระยะเวลา ในการวจยเรองการศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานครงน ผวจยไดกาหนดระยะเวลาในการดาเนนการวจย 12 เดอน 1.4 ดานพนท ผวจยไดกาหนดพนทในการวจยใหสอดคลองกบความมงหมาย โดยเลอกพนทดวยวธแบบเจาะจง ( Purposive Selection)โดยมเกณฑในการเลอกดงน พนทศกษาเกยวกบองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานผทาวจยไดเลอกพนทศกษาในบานกดซยจงหวดมหาสารคามเพราะเปนหมบานทมการประกอบอาชพดานการสานหวายมายาวนาน 1.5 ดานประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ประชากรไดแก ผทเกยวของกบองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานทอาศยอยในชมชน กลมตวอยาง กลมตวอยางทใชในการศกษาวจยครงน ไดแกผประกอบการ ปราชญชาวบานชางไมผรทางดานการออกแบบ โดยทาการสมตวอยางตามขอบเขตดานพนทในการวจย โดยสมแบบเจาะจง (Purposive Selection)การวจยครงน ไดแบงกลมตวอยางเพอการเกบรวบรวมขอมลเปน 3 กลมคอ 1) กลมผร 2) กลมผเกยวของ, ผปฏบตการ และ 3) บคคลทวไปรวมทงสน 36 คน ซงแบงออกไดดงตอไปน 1. กลมผร (Key Informant)จานวน 10 คนเปนกลมบคคลทใหขอมลหลกและขอมลสาคญเกยวกบ ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาองคความรเกยวกบภมปญญาการผลตเครองจกสานเครอซดในภาคอสาน 2.กลมผเกยวของ(Casual Informant) หรอผปฏบต จานวน 14 คนดวยวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) แบงเปน 2 กลมประกอบดวย 2.1 กลมผนาปฏบตไดแก ผผลต 2.2 กลมผปฏบตสมาชกในชมชน 3.กลมผใหขอมลทวไป(General Informant) จานวน 12 คน ดวยวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling)

2. วธการดาเนนการวจย 2.1 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลในการวจยครงนม 4 ประเภทไดแก 2.1.1 แบบสารวจขอมลเบองตน(Basic Survey)เพอการสารวจขอมลเบองตนเกยวกบพนทวจยและประเภท/จานวนของหวายทมอยในปจจบน 2.1.2 แบบสมภาษณ(Interview) แบงออกเปน 1. แบบสมภาษณแบบมโครงสราง(Structured Interview) การนาแบบสมภาษณแบบมโครงสรางไปใชในการสมภาษณประชาชนทวไป หรอผทอยภายในชมชน ตลอดถงผรและผทเกยวของกบเครองจกสานเครอซดผนาชมชน ผเฒาผแกในภาคอสาน แบบสมภาษณทมโครงสราง เปนแบบสมภาษณ เพอใหไดขอมลประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาองคความรเกยวกบภมปญญาการผลตเครองจกสานเครอซดโดยภาพรวม องคประกอบ วธการผลต วสดทใชทา ขนบวธ ความเชอตางๆ 2. แบบสมภาษณแบบไมมโครงสราง (Unstructured Interview)เปนการสมภาษณแบบเจาะลก (Indepth Interview Guideline) เพอสมภาษณกลมผรนกวชาการ นกบรหาร ผผลตทมความรความเขาใจเกยวกบประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาองคความรเกยวกบภมปญญาการผลตเครองจกสานเครอซด 2.1.3 แบบสงเกต(Observation) เปนการสงเกตโดยผวจยไดแบงการสงเกตในการวจยออกดงตอไปน 1. แบบสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) โดยผวจยไดเขาไปมสวนรวมในการผลตและออกแบบเครองจกสานเครอซด 2. แบบสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-Participant Observation)โดยผวจยไมไดเขาไปมสวนรวมในการผลตและออกแบบแตผวจยจะสงเกตรอบๆ บรเวณทมการผลตเครองจกสานเครอซด 2.1.4 แนวทางการสนทนากลม(Focus Group Discussion) เปนขอมลทตองการหาขอสรปและความชดเจนใชสาหรบขอมลสนทนาในกลมกลมผปฏบตหรอกลมผเกยวของ ในการผลตเครองจกสานเครอซดคอ ผผลตเครองจกสานเครอซดสมาชกในชมชน โดยกาหนดผเขารวมสนทนากลมประมาณ 6– 8 คน ในพนทวจย เพอปรกษาหารอ หาขอสรปในประเดนเกยวกบประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาองคความรเกยวกบภมปญญาการผลตเครองจกสานเครอซดและตอยอดภมปญญาในการพฒนาผลตภณฑ เครองจกรสานเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสาน

2.2 การเกบรวบรวมขอมล

การศกษาและวจยเรองการศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานครงน การเกบรวบรวมขอมลยดหลกขอมลทมความสอดคลองกนกบความมงหมายของการวจย สามารถตอบคาถามของการวจยไดตามทกาหนดไว(ธรวฒ เอกะกล. 2546 : 191-193)ซงมการเกบขอมลเปน 2 ลกษณะ คอ 1.การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารเปนการศกษาจากเอกสารทมการบนทกเอาไวหรอมการศกษาไวในประเดนทเกยวกบการศกษาองคความรและตอยอดภมปญญาพนบานในการใชเครอซดวสดธรรมชาตเพอเศรษฐกจสรางสรรคในรปแบบของเครองจกสานจากเอกสารและกลมเอกสารตางๆดงน ขอมลเอกสารดานพนทศกษาในภาคอสาน ดานประวตศาสตร ภมศาสตรสภาพแวดลอม เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม ขอมลเอกสารดานองคความรเกยวกบภมปญญาอสาน ขอมลเอกสารดานองคความรเกยวกบหวายและเครองจกสานหวาย ขอมลเอกสารดานองคความรเกยวกบการออกแบบผลตภณฑ ขอมลเอกสารดานองคความรเกยวกบเศรษฐกจสรางสรรคและการสรางมลคาเพม ขอมลเอกสารดานองคความรเกยวกบหลกการตลาด ขอมลเอกสารจากบทความทงปฐมภมและทตยภมวารสาร งานวจยในและตางประเทศ วทยานพนธ จากเวบไซนในอนเตอรเนต หนงสอตารา วดทศน หนวยงานราชการ สถาบนตางๆ เอกชนและหอสมดตางๆโดยรวบรวมแยกประเดนไวตามเนอหา 2. การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม(Field Studies)เปนการเกบรวบรวมขอมลจากพนทศกษาวจย โดยใชเทคนคการเกบขอมลโดยวธสารวจเบองตน (Basic Survey) สมภาษณทไมเปนทางการ (Informal Interview) และการสมภาษณทเปนทางการ (Formal Interview) สมภาษณแบบเจาะลก (In depth Interview Guideline) สงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-Participant Observation)สงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation)การสนทนากลม(Focus Group Discussion) เพอใหไดขอมลทคลอบคลมและสมบรณและตรงกบขอเทจจรง ดวยวธการเชงคณภาพ(QualitativeMethods) โดยในขนตอนนผวจยไดทาการลงพนทและรวมกระบวนการในการคดคนและนาวสดธรรมชาตจากเครอซด ซงเปนภมปญญาเดมของคนในชมชนทนามาทาเครองมอดกสตวและอปกรณใชในครวเรอนตางๆ กระบวนการในการพฒนาเรมจากมการประชมกบคนในชมชนและผนากลมสานหวายเพอนาวสดทดแทนจากเครอซตมาทดสอบลองจกสาน พฒนารปแบบจนสามารถนาเครอซตมาสานรวมกบโครงหวาย จนสามารถถายทอดใหสมาชกในกลมและนาไปสการสรางมลคาเพมในเชงพาณชยได 2.3 การจดกระทาขอมลทาและการวเคราะหขอมล

2.3.1 การจดกระทาขอมล ในการจดกระทาขอมล ผวจยไดนาขอมลทไดจากการศกษาเอกสารและขอมลภาคสนามโยแยกตามความมงหมายของการวจย มาจดกระทาดงตอไปน

1. นาขอมลทไดจากการเกบรวบรวมเอกสารตางๆ มาตรวจสอบความสมบรณของขอมลวาถกตองเชอถอไดในเชงแนวคดทฤษฎซงพจารณาจากเอกสารทเปนเรองเดยวกนจากหลายแหลงหากขอมลตรงกนกถอวาเชอถอได ใชอางองได นาขอมลทเกบรวบรวมไดจากเอกสารตาง ๆ มาศกษาอยางละเอยด พรอมจดระบบหมวดหม ตามความมงหมายของการวจยทกาหนดไว 2. นาขอมลจากภาคสนามทเกบรวบรวมไดจากการสารวจเบองตน การสงเกต การสมภาษณ และการสนทนากลม ซงไดจดบนทกไวและในแถบบนทกเสยงมาถอดความ มาแยกประเภท จดหมวดหมและสรปสาระสาคญตามประเดนททาการศกษาวจย 3 นาขอมลทเกบไดจากขอมลเอกสารตางๆและขอมลจากภาคสนามทรวบรวมไดจากการสารวจเบองตน การสงเกต การสมภาษณ และการสนทนากลม มาตรวจสอบความสมบรณของขอมลวาถกตองเชอถอหรอไม ในการตรวจสอบความถกตองของขอมลผวจยใชการตรวจสอบแบบInvestigator Triangulationโดยการนาขอมลไปใหผใหขอมลอานหรอกลบไปสอบถามผใหขอมลซาอกครง เพอใหไดขอมลทตรงกบความเปนจรง และใชวธตรวจสอบแบบสามเสา(Methodological Triangulation) ของ Denzin (1970) คอไดแก การแสวงหาความเชอถอไดของขอมลจากแหลงทแตกตางกน(สภางคจนทวานช.2547:31-33)ซงผวจยไดใชวธการตรวจสอบสามเสาในดานตางๆดงน 3.1การตรวจสอบสามเสาดานขอมล(DataTriangulation) คอการพสจนวาขอมลทผวจยไดมาถกตองสมบรณหรอไมซงมการตรวจสอบโดยตรวจสอบแหลงขอมล แหลงทมาทจะพจารณาในการตรวจสอบไดแกขอมล3ดานคอ ดานเวลาหมายถง ถาขอมลตางเวลากนจะเหมอนกนหรอไม ดานสถานท หมายถง ถาขอมลตางสถานทกนจะเหมอนกนหรอไม และดานบคคล หมายถง ถาบคคลผใหขอมลเปลยนไป ขอมลจะเหมอนเดมหรอไม(Methodological Triangulation) คอการใชวธเกบรวบรวมขอมลทแตกตางกน เพอรวบรวมขอมลเรองเดยวกน 3.2 การตรวจสอบสามเสาดานผวจย (Investigator Triangulation) คอการ ใชขอมลจากผวจยหลายคนทวจยเรองเดยวกนมาตรวจสอบวาไดขอมลตรงกบผลการวจยตรงกนหรอไม 3.3การตรวจสอบสามเสาดานวธการรวบรวมขอมล(Methodological Triangulation)ใชการรวบรวมขอมลทแตกตางกน เพอรวบรวมขอมลเรองเดยวกน 2.3.2การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลตามความมงหมายทตงไว โดยการนาขอมลทไดจากการเกบรวบรวมจากเอกสารและขอมลภาคสนามทไดจากการสงเกต การสมภาษณ การสนทนากลมมาทาการวเคราะหขอมลแบบสรางขอสรป ตามแนวคดของ สภางค จนทวานช (2546 : 131 – 137) ดงน 1. การวเคราะหแบบอปนย (Analytic Induction) คอ วธตความสรางขอสรปจากขอมลรปธรรมหรอปรากฏการณทมองเหน เมอนกวจยไดเหนรปธรรมหรอเหตการณหลาย ๆ เหตการณ แลวกลงมอสรางขอสรป ถาขอสรปนนยงไมไดรบการตรวจสอบยนยนกถอเปนสมมตฐานชวคราว

(Working Hypothesis) ถาหากไดรบการยนยนแลวกถอเปนขอสรป 2. การวเคราะหโดยการจาแนกชนดขอมล (Typological Analysis) คอการจาแนกขอมลเปนชนด ๆ (Typologies) ตามเหตการณทเกดขนตอเนองกนไป โดยการใชวฒนธรรมและแนวคดและทฤษฎ เปนแนวทางในการวเคราะห ในการวเคราะหขอมลจะวเคราะหถงการจดระเบยบทางสงคม การทาหนาทของระบบยอยแตละโครงสรางทางสงคมทเกยวของกบเครองจกสาน วเคราะหบทบาทของชมชนในการถายทอดภมปญญา โดยมกรอบ ดงน 2.1 การกระทา (Acts) คอเหตการณหรอสถานการณหรอพฤตกรรมทเกดขนในชวงระยะเวลาใดเวลาหนง ไมยาวนานหรอตอเนอง 2.2 กจกรรม (Activities) คอ เหตการณหรอสถานการณหรอขนบธรรมเนยม ประเพณ และพธกรรมทเกดขนในลกษณะตอเนอง และมความผกพนกบบคคลบางคนหรอบางกลม 2.3 ความหมาย (Meanings) คอ การทบคคลอธบายหรอสอสารหรอใหความหมายเกยวกบการกระทาและหรอกจกรรม อาจเปนการใหความหมายในลกษณะเกยวกบ โลกทศน ความเชอ คานยาม บรรทดฐาน 2.4 ความสมพนธ (Relationship) คอ ความเกยวโยงระหวางบคคลหลาย ๆ คน ในสงคมทศกษาในรปแบบใดรปแบบหนง อาจเปนรปของการเขากนไดหรอความขดแยงกได 2.5 การมสวนรวมในกจกรรม (Participation) คอ การทบคคลมความผกพน และเขารวมกจกรรม หรอมการปรบตวใหเขากบสถานการณ หรอเหตการณทเกดขน 2.6 สภาพสงคม (Setting) คอ สถานการณหรอสภาพการณทการกระทาหรอกจกรรมททาการศกษาเกดอย 2.4 การนาเสนอผลการวเคราะหขอมล ในการศกษาเรองนผวจยไดนาเสนอผลการวเคราะหขอมล ตามความมงหมายของการวจย โดยเรยบเรยงและนาเสนอในลกษณะวธการพรรณนาวเคราะห (Descriptive Analysis)พรอมตาราง และภาพประกอบบางชวง บางตอน