edward hallett carr - bolsevik devrimi

7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi

1/1304


2/1304

METIS YAYINLARI

BOLEV K DEVR M1917- 1923, C LT I

Edward Hallett Carr 1892 ylnda Lonra'da dodu. Mer

chant Taylors School ve Cambridge Trinity College'da

renim grd. 1916'da Dileri Bakanl'nda al

maya balad. 1927'de Moskova'ya ilk gezisini yapt.

1936'da D ileri Bakanl'nd an ayrld ve 1936- 47

arasnda Abersiwyih'deki Wales niverstesi'nde uluslara

ras politika profesr olarak ders verdi. 1941-46 arasnda

The Times gazetesinin yayn ynetmeni yardmcln

yapt. 1953- 55 arasnda Oxford nivers tesi'ne bal Bal-liol College'da, 1955'ten sonra da Trinity College'da

eitli akademik grevler stlendi. Birok kitab arasnda

balcalan unlardr: The Romantic Exiles (1933), The

Twenty Years' Crises, 1919- 1939 (1939), Conditions of

Peace (1942), The Soviet Impact on the Western World

(1946), The New Society (1951), What is History? (Ta

rih Nedir?) (1961) ve Sovyet Rusya Tarihi adl dizide

The Bolshevik Revolution 1917- 1923 (3 cilt), Interreg

num 1923- 1924 (1 cilt) ve Socialism in One Country

1924-1926 (3 cilt).


3/1304

METIS YAYINLARIBamusahip Sokak 3/2, Caalolu/ Istanbul

BOLEVK DEVRM 1917-1923, ClLT Izgn Ad: The Bolshevik Revolution 1917- 1923

Ilk ingilizce Basm: Macmillan, 1950Dier Basmlar: Pelican Books, 1966- 77,

Edward Halle Can, 1950.

Btn Trke Yaym HaklanMetis Yaynlar'na Aittir.

Birinci Basm: Kasm 1989.

Takm No: ISBN 975-7650- 19- 6

Cilt No: ISBN 975-7650- 20- X

Dizgi: Metis Yaynclk Ltd.Bask: Ayhan Matbaaclk

Cilt: Nurettin Mcellithanesi


4/1304

S O VYE T RU S YA TARI H I

BOLEV K DEVR M1917- 1923

C LT I

EDWARD HALLETT CARR

eviren: Orhan Suda

METS YAYINLARI


5/1304

N S Z

1917 Ekim Devrimi'ni esas alarak Rusya'nn tarihini yazmaya kalkmann

cretli bir i olduu phesiz herkese aktr; bu giriime gz yumanlar

eserdeki kusurlar ho grsnler. Sovyet Rusya tarihinin, ne Marksist

kken den gelen, ne de Rus asll olan bir ngiliz tarafndan yazlmas

bsbtn cretli bir i olarak grlebilir. Fakat, bu alanda doldurulacak

boluun ok geni oluu byle bir creti balatr sanrm. Bat ya da orta

Avrupa hakknda ingiltere'de ya da Amerika Birleik Devletleri'nde

yaymlanan eserlerin yazarlar, Fransa, talya, Almanya gibi lkelerin poli

tika ve kurumlarnn, rnein, ngiltere ya da Amerika le kurulacak benzerlikler sayesinde aklanabilecei gibi bir inan tarlar ou zaman. Akl

banda hi kimse, Lenin, Troki ve Stalin'in Rusyas'n, MacDonald, Bald

win ve Churchll'in ngilteresi'nin ya da Wilson, Hoover ve Franklin

Roosevelt Amerikas'nn arnyla lmeye kalkmayacaktr. Sovyet Rus

ya tarihisi, almasnn her aamasnda, ciddi her tarihiye den ifte bir

grevin; kahramanlarnn gr ve amalarn imgelem gcyle kavramak

la, onlarn gerekletirdiklerinin evrensel anlam hakknda temel bir

deerlendirmeyi birletirme gereinin son derece bilincinde olmaldr.

Devrim olaylarnn tarihini yazmak deildi istediim (daha ncebiroklar tarafndan anlatld bu olaylar); Devrim'in yaratt siyasal, sos

yal ve ekonomik dzeni yazmak istiyordum ben. Amacm bu olduu iin,

Lenin 1923 ilkbaharnda (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii'nin te

mellerinin atl ile hemen hemen ayn tarihte) siyaset sahnesinden kesin

likle ekilmeden nce kuru lmu olan Sovyet toplumunun yapsn tahlil

edeceim uzun bir giri blm tasarladm nce. Ama konuya eilince, bu

erevenin Lenin'in gerekletirdii eyin bykln ve onun gelecek

zerindeki etkisini belirtmekte gln denecek kadar yetersiz olduu ortaya

ku. Bu blm tek bir cilt olarak yeniden planland ve Bolevik Devrimi,

1917- 1923 adyla U ciltte tamamlanacak olan daha geni kapsaml bir eser


6/1304

6 NSZ

haline geldi. Bunun I., II . ve T . ksmlar lk cildi olunu rdu. 1

Bolevik Devrimi, 1917- 1923 kendi iinde bir btn oluturmakla birlikte, daha geni kapsaml bir esere giri olma grnmnden bir eylertamaktadr gene de. Kapsad dnemin olaylarnn ;u bir anlatm olmaktan ok, gelecekteki gelimelerin ana hatlarn meydana getiren olaylarn bir tahlilini iermeyi amalyor. rnein, i savan seyrini vesonularn, zellikle III. Ksm'da birok vesileyle tartm olmama ve V.Ksm'da da ele alacak olmama ramen okur, bunun ayrntl bir hikyesinerastlamayacaktr bu kitapta. te yandan, ilk blmlerimi, dorudansonulan nemsiz grnse de, devrim tarihinin son blmnde byk bir

rol oynayan 1917 ncesi olaylarna ve polemiklerine ayrmakta lereddd etmedim. John Reed'in Ten Days thai Shook the World (Dnyay Sarsan OnGn, 1919) ve M.Philips Price'n My Reminiscences of the Russian Revolution ("Rus Devrimi Anlarm", 1921) adl kitaplan devrimi tm canllile yanstmaktadr ; i sava dnemin i tam olarak anlatan ngilizce bir kitaparayanlar, W.H.Chamberlin'in iki ciltlik History of the Russian Revolution, 1917- 1921 ("Rus Devrimi Tarihi", 1935) adl eserine bavurabilirler.

ada tarihi yazmann rizikolar vardr. Fakat bunlarn, uzak bir

gemii anlatan tarihinin karlat rizikolardan daha tehlikeli olduunainanmadm hibir zaman. nk zamann, bir ayklama ve anmasrecinden geirerek, gerei daha eriilebilir boyutlara indirgedii ama geriye en gvenilir olanlarnn kaldn hibir ekilde garanti etmediikantlarla yz yzedir uzak bir gemii anlatan tarihi. Sovyet Rusya tarihisinin, kaynaklarn azlndan ya da gvenilir olmayndan tr,olaanst glklerle karlatna inanlr genellikle. 1928'den sonrakidnem iin hakl grlebilecek olan bu inan, bizim ele aldmz, gerekolgular, gerekse fikirlerin dile getirilii asndan belgelerin bir btn olarakaz rasdanan bir tenlik tad bu dnem iin hi de geerli deildir. Sovyet makamlar, kendi lkelerinin tarihini ve kurumlarn ncelemek isteyenkomnist olmayan kiilerin Sovyeer Birlii'ni ziyaret etmelerine ve oradaki kitaplklarda almalarna imkn tanmamakta ayak dirediklerinden,arlkl olarak dier lkelerin kitaplklarndan yararlanmak zorunda kaldm.Bunlar arasnda kaynaklar ynnden en zengin olanlar Birleik Devleer kitaplktandr. Bu bakmdan, 1948'de Birleik Devletler'e gitmemi ve lkenin

1. V. Ksm' ieren ikinci cil ("Ekonomik Dzen") ve V. Ksm' ieren nc

ct ( "Sovye Rusya ve Dnya") 1 952 - 1953 yllarnda; bu dizinin iktidar Boluu,1923-1924 balkl ikinci kitab 1954'te; Tek lkede Sosyalizm, 1924- 1926 balklnc kitab ise, cil halinde, 1958, 1959 ve 1964'te yaymland.


7/1304

NSZ 7

byk blmn ziyaret etmemi salayan Princeton'daki Institute for Ad

vanced Studies'e, Columbia ve Standford niversitesi yneticilerine derinbir minnettarlk duyuyorum. Columbia, Harvard, Standford niversiteleri'

nin kitaplklar, New York Public Library ve Library of Congress, Sovyet

lerle lgili belgeler bakmndan son derece zengin; bu kitaplklarn grevli

lerine ve alanlarna yardmlarndan dolay yrekten teekkr ederim.

Bununla birlikte, almann byk bir blm ngiltere'de gerekleti.

Balca niversitelerimizde, Sovyetler'le ilgili almalara gerekli ko

laylklarn salanmas iin daha yaplacak ok ey var ise de, dostlarn

cmert yardmlarndan yararlanma ansna sahiptim; onlarn farkl

grleri, ou zaman, benim grlerimin akla kavumasna katkdabulundu. Sayn Isaac Deutscher msveddelerin tamamm okudu, onun derin

bilgisinden, olgulara ve yorumlara ilikin birok konuda tavsiyelerinden ya

rarlandm. Londra niversitesi'ne bal School of Slavonic and East Euro

pean Studies'de retim yesi A.Rothstein baz blmleri okudu, deerli

eletirilerde ve yorumlarda bulundu. Glasgow niversitesi Department for

the Study of the Social and Economic Institutions of the USSR'dan Dr.

R.Schlesinger Bolevik kendi kaderini tayin hakk retisine ilikin

blmn, sayn Rachmilevich ise, erken dnem parti tarihi hakkndaki ilk

blmn okunmasnda ayn ii stlendiler. Sayn Jane Degras btn bir cildin provalarn okudu, esasa ve ekle ait birok dzeltmeler nerdi. Vaktiyle

London School of Economics kitaplnda grevli, imdiyse, University

College, Le cestcr'da retim yesi D r. Uya Neustadt, kitapln muazzam

kaynaklarndan yararlanmamda paha biilmez yardmda bulundu. British

Museum'dan J.C.W.Horne, School of Slavonic Studies'den kitaplk ynet

meni Dr. L.Loewenson ve Royal Institute of International Affairs kitaplk

grevlileri hi yksnmeden srekli yardmc oldular bana. Onlarn hepsine

bu nszde yeterince deyemeyeceim bir minnet borcum olduunun bilin

cindeyim. Ama bu vesileyle, belirtmeden geemeyeceim bir nokta, benden

yardmlarn esirgemeyenlerin ya da bana tavsiyelerde bulunanlarn hibi

rinin hatalarmdan ya da grlerimden sorumlu olmaddr onlarn hibi

rinden yazdm her eye katlmalarn bekleyemem. G ene de derin ve iten

bir minnettarlk duyuyorum kendilerine. Bu uzun vadeli giriimi mmkn

klan yaymclarma da teekkr etmek sterim bu vesileyle.

Belirtilmesi gereken baz teknik ayrntlar kalyor geriye. Rusya

hakknda yazanlar iin daima rktc olan ki sorundan biri takvim, biri de

transkripsiyon sorunudur. Rusya'da 25 Ekim/ 7 Kasm 1917'den nce meydana gelen olaylar o dnemin Jlyen takvimine gre belirtilmitir bu kitap-


8/1304

8 NSZ

ta. Rusya dnda meydana gelen olaylarda ise Bat takvimi esas alnmtr.

Karkla yol aabilecek her durumda hangi takvime gre tarih dtmbelirtt im. Rusya'da 25 Ekim/ 7 Kasm 1917 ile (Rusya'nn Bat takvimini

kabul ettii) 1/14 ubat 1918 arasnda cereyan eden olaylar her iki takvime

gre belirtildi. 1/14 ubat 1918'den sonra meydana gelen olaylar iin Bat

takvimi esas alnd. Hibir transkripsiyon sistemi, bu sistemi icad eden fi

lolog dnda, hi kimseyi tam olarak tatmin etmez; benim kabul ettiim

sistem, birka ayrnt dnda, Library of Congress'in uygulad sistemi iz

liyor yaklak olarak. zel isimleri yazarken, acaiplikten kanmak in,

sistemden vazgetiim oldu bazen. rnein, Gertscn yerine Herzen [Trke

metin: Herzen], Aksel'rod yerine Axelrod (T.m. Aksclrod], Zinov'ev yerineZinoviev [T.m. Zinovyev] ve Ordzhon ikidze yerine Orjonikidze [T.m. Or-

jonikidze] diye yazdm. Kimi zaman da bilinen biimler i koruma adna tu

tarllktan vazgetim: Jugashvili ya da Dzhugashvil yerine Djugashvili

kullandm [T.m.Cugavil] ve Zhordania yerine Jordania [T.m. Jordanya].

Dzerzhinsky adn da yazarn Lat ince metinlerinde kulland ve muhteme

len adnn Polonya dilindeki karl olan Dzierzynski'ye yeledim

[T.m.Cerjinzki], Bu tip durumlarda tutarszlmda bile tutarl davrana

mam olsam da, yalnzca byle glklerle hi uramam olanlarn beni

anlayszlkla karlayacaklarn dnyorum.

Bolevik Devrimi, 1917- 1923 iin bavurduum kaynaklarn bibliyog

rafyas nc ciltte yer alyor. Bu cilde kadar dipnodann, konuyu yeterince

aydnlattklarn umuyorum. Marx ve Engels'in eserlerinin, Almanca tam

basm mevcut deil, Historisch- Kritische Gesamtausgabe, Marx- Engels-

Lenin Ensts'nn destei ile, 1. Ksm'n (lk Yazlar) sadece ilk yedi cil

dini; HI. Ksm'n (M arx- Engels, M ektuplamalar) drt cildini yaymlad.

Olabildiince bavurdum bu eserlere, te yandan, bu eserlerin, gene Marx-

Engels- Lenin EnstitsU'nce hem en hemen tamam yaymlanm Rusaevirilerinden yararlandm. Lenin'n eserlerine gelince, henz tamamlan

mam olan ve deerli nodann tmnn yer almad drdnc basmnn

yerine, kinci basmn kullandm (ncs bunun tekrar basmdr). Ki

tabmn ilk cildi baskya girdiinde, Stalin'in eserlerinin ilk oniki cildi (on-

al cilt olarak tasarlanmu) hazrd. Troki'nin eserlerinin, 1925 ve 1927

yllan arasnda, Moskova'da yaplan toplu basm tamamlanmamt. Ama

ben, bu basmda yer alan yazlan kullandm. Lenin ve Stalin'in parti ya da

Sovyet kongrelerinde vb., yaptktan konumalar, sradan aratrcnn daha

g eriebilecei kongre resmi tutanaklarndan deil, toplu eserlerden alnd.Kontrol ettiim kadaryla, ranskripsiyonlann doruluuna gvenilebilir.


9/1304

NSZ 9

Dier konumaclar resmi tutanaklara gre belirtildi. Rusa gazeteler

ngiltere'de eksiksiz bulunamad (bazen de okun amaz halde olduklar) iin,doruluunu ararmakszn, ikinci elden aktarmak zorunda kaldm ou

kez. Marx, Engels, Lenin, Troki ve Stalin'in toplu eserleri dnda,

bavurduum kaynaklarn yaym tarihlerini belirttim. Yaym yeri, bir

pheye yol aabilecek durumlarda belirtildi ancak. Aksi belirtilmedike ya

da eserin erii bir belirtmeyi gerektirmedike (rnein, resmi Foreign Re

lations of the United States gibi) ngilizce eserlerin Londra'da yaymlanm

olduu varsayld. Sovyet kurumlarnn adlann ksaltmalarla vermek (rne

in, VTsIK, Komintern gibi), vazgeilemeyecek kolaylklar salyor. Fakat

bir kurumdan ilk kez sz ettiimde adn tam olarak belirttim daima ve ki

tabn sonuna ksaltmalarn bir listesini ekledim .

E.H.CARR

20 Nisan 1950


10/1304

N D EK L E R

KISIM I

nsan ve Aygt

1 BOLEVIZMIN TEMELLER 15

2 BOLEV KLER VE MENEV KLER 36

3 1905 VE SONRASI - 53

4 UBATTAN EKlM'E 75

KISIM II

Anayasal Yap

5 K DEVR M 105

6 RSFSC ANAYASASI 122

7 D KTATRLN TAHK M ED LMES 145

8 PARTNN STNL 1749 PART VE DEVLET 200

Not A. LENlN 'lN DEVLET TEOR S 216

KISIM m

Dalma ve Yeniden Birleme

10 POL T KA, RET , AYGIT 235

(a) Politikann Anahatlar 235(b) Gelien reti 241(c) Aygt 254

11 UYGULAMADA KEND KADERINI TAYIN HAKKI 264

(a) Bat Snr Blgeleri 264

(b) Dou Snr Blgeleri 289(c) Orta Asya 302

(d) Transkaflcasya Cumhuriyetleri 310

(e) Sibirya 320

12 KEN D KADERN TAYN HAKKININ BLANOSU 333


11/1304

13 TTFAKTAN FEDERASYONA 347

14 SSCB ANAYASASI 364Not B. BOLEVK KEND KADER N TA YIN HAKKI

RETS 373

(a) 19. Yzyldaki Arka Plan 373

(b) 1917den nce Bolevik reti 3 81

KISALTMALAR LlSTESl 393

DtZtN 394


12/1304

BLM 1

BOLEVZMN TEMELLER

leride "Rusya Komnist Partisi (Bolevik)", daha sonra da "Sovyetler Birlii Komnist Partisi (Bolevik)" adn alan rgtn gemii, dokuz kiininMart 189]de toplanp "Rusya Sosyal Dem okrat i Par isi"ni1 kurduklarkk kongreye kadar uzanr. Bu dokuz delege Petersburg, Moskova, Kiev,Ekaterinoslav yerel rgtlerini ve yaygn olarak "Bund" denen Rusya ye Polonya Yahudi iler G enel Birlii'ni temsil ediyorlard. Kongre gn (1- 3Mart 1898) devam etti ve merkez komiteyi seerek bir parti gazetesiyaymlamaya karar verdi. Ancak kongreye katlanlar, baka bir ey yapmayavakit bulamadan tutukland. yle ki, bu ilk giriimden geriye birka rgtve yerel komitenin kulland ortak bir addan baka bir ey kalmad. Bunlarn da ne bir merkez organ, ne de aralarnda ba lan ulan vard. Minsk'tekikongreye katlan bu dokuz delegeden hibiri, ileride parti tarihinde nemlibir rol oynamayacakt. Kongre daldktan sonra yaymlanan "Rusya Sos

yal Demokrat i Partisi manifestosu" Marksist aydn Piyotr Struve tarafndan kaleme alnmt. Kongrenin gelecek nesillere brakt en nemlimiras bu oldu.

Manifesto, elli yl nce Avrupa zerinde esmi olan "bereketli 1848Devrimi"ne deindikten sonra, Rus ii snfnn, "dier lkelerdeki yoldalarnn serbeste ve rahatlkla yararlandklar haklardan; devlet ynetimine katlma imknndan, dndklerini syleme ve yazma zgrlnden, toplanma ve rgtlenme zgrlnden tamamen yoksun oldu

unu" belirtiyordu. Bunlar, ii snfnn kendi nihai kurtuluu ve sosyalizm iin zel mlkiyete kar mcadelesinde gerekli aralard. Bat'da burjuvazi bu zgrlkleri elde etmiti. Rusya'da ise artlar farklyd:

Avrupa'da Dogu'ya doru gidildike, burjuvazi siyasi bakmdan zayflamakta, daha aalk ve korkak br kimlie brnmekte, proletaryadanbeklenen kltrel ve siyasi grevler de daha byk bir nem kazanmaktadr.Siyasi zgrln elde edilmesinin ykn Rus ii snf gl omuzlarndatamak zorundadr ve tayacaktr da. Bu, insann insan tarafndan smrl-

1. Etnik bir Rusya'nn deil, Rus mparatorluu topraklarnn tamamnn sz konusu olduunu belirtmek iin Russkaya yerine Rossskaya denmektedir.


13/1304

16 NSAN VE ARA

meyecei yeni bir sosyal dzenin inas uruna proletaryaya den muazzamtarihi grevin gereklemesi yolunda atlacak nemli bir admdr, amayalnzca bir ilk admdr.2

Bylece bu belge, devrimin , etli yl nce K omnist Manifesto'da fade edil

mi ki aamasn, burjuva demokrat ik devrim ile proleter sosyalist devrimi

aka kabul ediyordu. Belgenin teme) nemi, Rus devriminin temel ikile

mini, yani Rus burjuvazinin kendi devrimini yapmada yetersiz kaldn ve

bundan dolay burjuva demokratik devrimde proletaryann nderlik rolnn

arttn ilk kez belirtmi olmasyd. Proletarya diktatrlnden sz etme

mi ya da proletaryann kendi tarihi grevini gerekletirm esine imkn vere

cek yollar gstermemi olmas, bu belgeye sonradan yneltilecek balca

eletiriydi. Manifesto bir eylem program olmaktan ok akademik bir

alma olarak kalyordu.

J jTkjfik' kongre Rusya topraklan zerinde Marksist bir parti yaratmak

iin birlikte yaplm bir ilk giriimdi. Gemi otuz yl boyunca balca

Rus devrimciler narodnikler'di. Narodnik kelimesi, kyl devrimi teorisine

inanan ve otokrasi taraftarlarna kar terr uygulanmasn kabul eden dev

rimci gruplar iin ortak bir ad olarak kullanld. 1870'li yllarn sonunda

Plehanov1,adnda gen bir devrimci, bo bir aba olarak grd bireysel

terrizm konusunda narodniklerile anlamazla dt, yurt dna kat veMarksizm' i kabul ederek 1883'te svire'de "Em ein Kurtuluu" adl Rus

Marksist bir grup oluturdu. Sonraki on be yl boyunca, Plehanov ve arka

dalar, ki aralarnda en faal olanlar Akselrod le Vera ZasuI idi, devrimin,

ancak kapitalizmin gelimesi sayesinde ve sanayi proletaryasnn eseri ola

rak gerekleebilecei eklindeki Marksist tezi Rusya'ya uygulayarak,

makalelerinde narodnikler'ic srekli bir mcadeleye giritiler. O yllarda, sa

nayinin ve fabrikatann Rusya'da hzla gelimesi ve sanayi sektrndeki ilk

grevler, balangla gereki deilmi gibi grnebilecek bir programn an

laml grnmesine yol at. ekirdek halindeki Marksist gruplar,1890'larda Rusya'da da grlr oldu ve 1895 ylnda Petersburg'da, iSnfnn Kurtuluu in Mcadele Birlii kuruldu. Bu birliin yeleri

arasnda, Plehanov'u yrekten destekleyen gen Vladimir tlyi Ulyanov da

vard.

Vladimir Ulyanov, 1870'de Simbirsk'de (uzun yllar sonra Ulyanovsk

adn alacakt) domutu ve alt dereceden bir devlet mem uru nu n oluydu.

Ailenin gen oullan devrimci gelenein etkisinde yetimilerdi. Vladimir

on yedi yandayken, aabeyi Aleksandr, ar III. Alcksandr' hedef alan bir

2.VKP (B) V Rnolyutsiyak. (1941), c. I, s.3-5.


14/1304

BOLEVZMIN TEMELLER 17

komploya kart gerekesiyle idam edilmiti. Vladimir Ulyanov, Kazan

nversites'nde okudu, bu niversitedeyken Marksist oldu ve devrimci

faaliyetlerinden dolay buradan atld . 1890'l yllarn banda avukatlkyapmak ve Marksist renimini tamamlamak amacyla Petersburg'a gitti.

lk yazlar Plehanov'un narodnikler'e kar balatt polemiklerin de

vamyd ve 1894- 95 k boyun ca, Pleh anov'un yeni eseri Monist Tarih

Anlaynn Gelimesi Sorunu stne'yPgcn Marksistler'den oluan bir

hayranlar grubuna aklyordu.

Gen Ulyanov, 1895 yaznda stadn kendisini isvire'de grmeye gitti

ve Petersburg'a dndnde i Snfnn Kurtuluu iin Mcadele Bir-

lii'ne katld. Ancak bu birlik, sadece teoriyle ilgilenmiyordu. Birliindier yeleri gibi Ulyanov da, fabrika iilerine devrimci bildiriler

datyordu. Her ne kadar bu faaliyeti 1895 yl sonunda tutuklanarak ay

larca hapis yatmasna ve Sibirya'ya srlmesine yol atysa da, polis

ynetmeliinde kesin bir hkm bulunmadndan, hakkndaki mah

kmiyet karar yaz yazmasn engellemedi. Sibirya'da srgndeyken, yurt

dnda karlp gizlice Rusya'ya sokulan bir gazete etrafnda bir parti

rgtlenmesine gidilmesi amacyla tasanlar kuruyordu kafasnda. Bu ta-

san lan n, Sibirya'ya gelen ve sonradan kendisiyle evlenen N adejda Krups-

kaya le srgn arkada sosyal demokrat Krjjanovski ve Sibirya'da bakabir yerde srgnde bulunan Potressov ve Martov ile tartyordu.' 1 UJya-

nov, Potressov ve Martov, 1900 yl banda Sibirya'dan tahliye edilince,

binbir glkle salam olduklar parayla Cenevre'ye gittiler ve Pleha-

nov'dan birlikte almalann stediler. Hemen br anlamaya varld.

"Emein Kurtuluu" grubunu temsil eden Plehanov, Akselrod ve Zasu-

le Ulyanov, Potressov ve Martov'un ynetiminde Iskra (Kvlcm) adl

haftalk bir halk gazelest ve Zarya (afak) adl yetkin bir teorik gazete

kartlacakt.

Iskra'mn lk says 1 Aralk 1900'de Stuttgard'da 5, Zarycfnm ilk says ise1 Nisan 1901'de yaymland. Rus Marksistleri'nin en yals olarak Pleha

nov'un nfuzu ve yaratt saygnlk, onu hem kendi gznde hem

dierlerinin gznde bu giriimin koruyucu dehas haline getiriyordu. Rus-

3. Eser Rusya'da sansrn onay ile resmen yaymland iin. bu tumturakl balk,ierii hakkndaki pheleri dalmak amacyla seildi. ngilizce evirisi ( 1947 ) dahaaklayc bir balk olan In De/ense of Materialism (M ateryalizmi Savunma) adylayaymland. Yazan Beltov takma adn kullanmt.

4. N.K.Krupskaya, Memories of Lenin (Lenin'den Anlar), c. I, (Ing. ev. 1930),S.39.

5. Dier saylan Aralk 1903'e kadar Mnih'de basld, bu tarihten sonra yaymaCenevre'de devam edildi.


15/1304

18 NSAN VE ARA

ya'da Ulyanov tarafndan yaplm bir taslaa 4 dayand anlalan Iskrdam

k bildirisinde adlar belirtilen gelecein yazan, sadece "Emein Kur

tuluu" grubunun yesiydi ve Zarya'mn ba sayfasnda gene sadece ayn kiinin Plehanov, Akselrod ve Zasuli'in adlar yer alyordu.

gen yazan ise hi kimse tanmyordu ve kendi deerlerini ispat etmeleri

gerekiyordu. lerinde en verimli yazar olan U lyanov ilk eserlerin i " lin" ve

"Tlin" takma adlaryla yaymlamt ve Rusya'y terkettiinden beri

Petrov ve Frei kimliine brnmt. Aralk 1901de Zarya'da yaymlanan

bir makalede "Lenin" imzasn kulland ilk kez. Sembolik bir nemi vard

bunun. Hemen hemen bu sradadr ki Lenin, tkenmez enerjisi ve

grlerinin berraklyla dier yazarlar arasndan ne kt ve sivrildi. Ne

istediini gerekten bilen bir tek o vard: Herkese kabul edilen bir devrim

retisi saplamak ve rgtl bir devrimci parti kurmak.. Bu hedeflerden ilki

Iskra'mn stunlann yazyla doldurmann yan sra, bir parti programnn

resmen yaymlanmasn gerektiriyordu. kinci hedef ise, 1898'de balanm

ve bir yana braklm giriimin gerekletirilmesi iin parti kongresinin

toplantya arlmasyd. Iskra'mn amac, lk k bildirisinde de belirtil-

dii gibi, dank haldeki Rusya sosyal demokrat hareketinin "fizyono

misini ve rgtlenmesini kesin hatlarla belirlemekti":

Birlemeden nce ve birlemek iin, ilkin kesin ve net bir sn izgisiekmemiz gerekir. Aksi halde, birlememiz bugnk karkl maskeleyenve buna kkl bir ekilde son verilmesini nleyen bir hayal olacaklr sadece.Yayn organmz eitli fikirlerin yer ald bir gazete haline getirmek niyetinde olmadmz iyice bilinmelidir. Aksine, biz yayn organmz kesin birekilde belirlenmi bir siyaset anlay ile yneteceiz.7

1902 orta lanna doru Iskra, okurlarna, Plehanov'un daha lml ve daha ih

tiyatl fikirleri ile, Lenin'in daha cretli ve daha uzlamaz grlerinin

dengeli bir karmndan oluan bir parti program tasla nerebilecek du

rumdayd. Aa yukar ayn anda Lenin devrimci reti ve devrimcirgtlenme zerine ilk byk zgn eserini. Ne Yapmal'y yaymlad.

1903 banda hazrlklar, ayn yln Temmuz aynda Brksel'de bir parti

kongresi toplayabilecek kadar ilerlemiti.

6. Lenin, Soineniya (Toplu Eserleri), c. IV, s.37 - 41; VKP (B) v Rezoiyulsiyak( 1941 ). c. I, s. 7- 10. M arlov, bu orijinal taslan varln doruluyor ( Lenn.Sointnya, c. IV, s.554). Son basmnda, bunun ne kadarnn yer aldn belirleye

cek herhangi bir kanl yok.l.VKP (B) v Rezotyutsiyak (19 41), c 1, . 9; Lenin, Someniya, c. IV, s.39- 40.


16/1304

BOLS EVIZMlN TEMELLER 19

Aa yukan yirmi yl kadar sonra yle yazacakt Lenin: "Bolevizm,

siyasa! dnce akm ve siyasal parti olarak, 1903'ten beri mevcuttur .*"

Bolevzm'in nitelii, iinde geliip doduu dnemin tartmalar tarafndan belirlenmiti^ bu tanmalar, uzak grl dehas, kendine gveni

ve tart mac mizac sayesinde Lenin 'e nemli bir rol kazandrd. Kongrenin

yaplmasndan nce, ideolojik mcadele verilmi ve kazanlmt. Rsya

Sosyal Demokrat i Partisi, narodnikler'i, kar, yaklaan devrimin nder

gcn n kyllk deil, proletarya olduun u ileri sryor, "Legal Mark

sistler'^ kar devrimci ve sosyalist eylemi neriyor, "Ekonomisf'lere kar

ise, proletarya adna, hem ekonomik hem siyasal talepleri dile getiriyordu.

Narodnikler'e kar alan kampanya Plehanov'un en nemli baarsyd.

1840'lann nclerinin attklar dnce temelleri zerinde boy veren

1860'larn lk Rus devrimcileri, 18. yzyl Aydnlanmacl anlamnda

materyalist, Fransz devrimi geleneine ballk bakmndan radikaldiler;

gerek Rus kylleri gerekse Rus fabrika iileriyle hi temaslar yoklu.

1870'li yllarn Rus devrimcileri, Rus kylln ve onun ahsnda Rus

devriminin gelecekteki ncsn kefettiler; bylece Rus devrimi ilk kez,

hem sosyal hem dnsel bir ierik kazanm oluyordu. Bu devrimcilerin

bazlar Bakunin'in tilmizleriydiler ve anarizme, terrizme yneliyorlard.

Bazlarysa (eserleri Rusya'ya 1870'li yllarda girmeye balam olan)Marx'dan etkilenmekle birlikte, onun retisini Rusya zeli iinde yorum

layarak, kylln ar bast bir lke olan Rusya'nn, Bat'daki burjuva

kapitalizmi aamasndan gemeyeceini ve tamamen Rusya'ya zg ky

komnnn, gemiin feodalizmiyle gelecein komnizmi arasnda

dorudan doruya bir gei oluturacan iddia ediyorlard. 1860'larn ra

dikal devrimcileri le 1870'lerin narodnikler'i arasndaki ayrlk, Rus

dnce hayatnn dier alanlarnda Batclar ve Slavclar arasnda balayan

nl tartma ile baz benzerlikler gsteriyordu. Batclar, Ba'dan

renmenin ve Bat'mn ilerlemesini halihazrda belirlemi olan ayn safhalardan ve ayn srelerden gemesinin geri bir lke olan Rusya'nn kaderi

olduunu savunuyorlard. Slavclar, kukusuz geri, ancak genlie has bir

dinlikle dolu ve bu anlamda, imdiden ryen Ba'dan stn olan Rus

ya'nn, Bau Uygarl'nn tipik ktlklerini amasn salayacak kendine

zg bir gelecei olduuna inanyorlard.

Lenin'in narodnikler'i hedef alan ilk yazlan hemen hemen Plehanov'un

savlann gndeme getirmekten ibaretti. Bu yazlarn ilkinde proletaryaya

besledii devrimci inanc bir genlik cokusuyla dile getiriyordu:

8. A.g-e., c. XXV, . l7d.


17/1304

20 NSAN VE ARA

Sosyal demokratlarn btn faaliyet ve dikkatlerini stnde topladklarnokta sanayi proletary asdr. Bu snfn ileri unsurlar, bilimsel sosyalizm fikirlerini ve Rus iisinin tarihteki ralntl dile gctuen gr ttmlediklri.bu grler yaygnlat ve iiler bugnk dank ekonomik sava bilinli bir snf mcadelesi haline getirecek istikrarl rgtler yaratt vakil.te o zaman, btn demokratik unsurlar peinden srkleyerek ayaklananRus iisi mutlakyeti devirecek ve RUS PROLETARYASINI (BTNLKELERN pro le l aryasn in yan sra) komnist bir devrimin zaferine doruak bir siyasal mcadelenin yoluna se vkedec ektir.*

19. yzyln son on yl boyunca, Witte v yabanc kapitalistler, Rus sa

nayinin ve proletaryasnn gelimesini hzlandrmaya ve bylece Lenin'c

ve Plehanov'a hak verdirecek artlan yaratmaya baladlar. Devrim sema

larnda sanayi iisinin yldz parlarken kylln yldz snyordu,Ancak 1905'tedir ki, kylln devrim ptanlanndaki yeri parti iin tekrar

hayati bir sorun haline geldi.

Legal Marksistler, 1890'Iann ortalarnda, Marksist retiyi, Rusya'daki

sansrn hmna uramayacak ekilde kaleme aldktan kitaplarda ve ma

kalelerde aklamaya koyulan kk bir aydnlar grubuydu. O tarihte, Rus

aydnlar arasnda Marksizm'in hzla yaylmasnn neden i, Rusya'da sanayi

nin yaylmas ve Bat liberalizminin roln Rusya'da oynayabilecek bir

burjuva geleneinin ya da burjuva siyaset felsefesinin bulunmayyd.

Maot, kapitalizmin feodal artlar iinde gelimesini ilerici bir g olarak

grmt. Tpk daha sonralan, "geri kalm" Asya lkelerindeki ykselen

kapitalist snfn, yabanc emperyalizme kar mcadelede Marksizm'i ken

dine bir mttefik olarak grmesi gibi, domakta olan Rus orta snfna da

Marksizm, feodalizme ve otokrasiye kar mcadelede ideolojik bir destek

olarak kabul edilebilir geliyordu. Ancak orta snfa mensup Rus aydn,

Marksizm'i kabul ederken onu btn devrimci znden soyuuyordu, yle

ki, balca devrimci parti olarak grdkleri narodnikler'tn d kopan res

mi .makamlar, programlarnda yakn hibir tehlikenin bulunmadgrlen bu amansz narodnik dmanlanna ho grl davranmaktan

ekinmiyorlard. Legal Marksistler'in en dikkate deer kiisi, Minsk kon

gresi manifestosunun yazan Pyotr Struve'ydi. Onun 1894'e yaymlanan

Rusyann Ekonomik Gelimesi stne Eletirel Notlar' bu grubun ilk

programn oluturuyor ve sosyalistlere "gkten inme" hayali taanlarla

uraacaklarna kendilerini "kapitalizm ekolnde yetitirmelerini"10

syleyen nl uyan ile son buluyordu. Sonradan ortodoks Hristiyanl

kabul edecek olan Bulgakov ile Berdyayev ve Rusya'daki fabrikalar

9. Sointniya, c. I, 5,194.


18/1304

B O L E V E M N TE M E LLE R 2 1

hakknda klasik bir eserin yazan olan Tjfgan-Baranpvjkj.de Legal Marksist-

terdendi. NawnikUfm taban tabana karl olan Lgal Marksistler, burjuva

kapitalizminin gelimesini, sosyalizmin nihai zaferi iin gerekli ilk aamaolarak gren Marksist tezi kaytsz artsz kabul ediyorlar ve bu bakmdan.

Rusya'nn Bat'y rnek almas ve ayn yoldan gitmesi gerektiine

inanyorlard. Lenin bu noktaya kadar onlarla ayn grteydi. Fakat Legal

Marksistler'in, burjuva kapitalist aamann gereklilii zerinde srarla dur

malar, ksa surede onlarn bu aamay mutlak bir ama olarak grmelerine

ve sosyalizmin nihai zaferine devrim ile deil, reform ile ulalacan ka

bul etmelerine yol at; bylece, Bemstein'm ve Marksizm'in Alman

"rev zyonistleri"nin grlerine nclk etmi oluyorlard. Lenin 'in ok

sonralar zetledii gibi, "bunlar, narodnizm'Aen kopmay, bizim durumu

muzda olduu gibi kk burjuva ya da kyl sosyalizminden proleter

sosyalizmine bir gei deil, burjuva libera lizmin e gei olarak anlayan

burjuva demokratlard.11"

"Ekonomser"le olan anlamazlk ise daha nemliydi. Bunlar, on doku

zuncu yzyln sonuna doru bn Marksist hareketi geni lde e-

kileyen bir Rus sosyal demokrat grubuydu. "EkonomistIer"in grs-

(erindeki ayrdedici zellik, ekonomi ile politika arasnda kesin bir snr

izmeleriydi. Ekonomi ilerin; polikaysa parti nderi aydnlarn iiydi,Bu teze gre, iiler siyasi amalarla deil, sadece ekonomik amalarla ilgi

lenmeliydiler. Onlara gre, snf mcadelesi bir tr sendikaclktan, yani

mevcut sosyal dzen iinde daha iyi alma artlan ve sosyal ilerlemeler

iin patronlara kar mcadele etmekten ibaretti. Politika aydnlann iiydi;

fakat, o dnemde Rusya iin dnlebilecek tek siyasi program, burjuva

reform program olduu iin, aslnda aydnlar, liberal burjuvalarla ayn

amalarla yetiniyorlar ve onlardan farkl bir yanlan kalmyordu. Sonuta,

grubun manifestosu olarak kabul edilen Credo'tia yle denmekteydi:

Bamsz, siyasi bir ii partisi kurulmasna ilikin tartmalar, yabanclarn hedeflerini ve gerekle 1 irdiklerini lkemize aktarmann sonucundan baka bir ey deildir... Tm tarihi artlar Batl Marksistler gibi olmamz engellemekte ve bizden, Rusya artlarna uygun, bu artlar iindegerekli olan farkl bir Marksizm istemekledir. Rus vatandalarn tmnde eksik olan siyasi duyarlk ve saduyu, ne siyasi tartmalarla, ne de mevcut olmayan bir kuvvete seslenmekle alabilir. Bu siyasi saduyu ancak bir

10. Sruve bir sure belirsiz bir tutum laknd ve Iskro'nut ilk saylarnda yazlankt. 1902'den sonr, parti ile iliiini kesti ve sonraki yllar boyunca devrimin

amansz bir dman kesdt.11. Lenin, SointHya, c XH, i 7.


19/1304

22 NSAN VE ARA

eilimle, yani Rusya gerekliinin bize sunduu bu hayaa (her ne kadar

M ajl uis olmas a da) katlmakla edinilebilir.. . Rus M arksist i in bir tek k

yolu vardr: proletaryann ekonomik mcadelesini desteklemek ve liberal muhalefetin faaliyetlerine katlmak. 1 2

1899 yaznda tm bu sapmalar, yaymladklar bir kar manifestoda bun

lar, "siyasi zgrl elde etme grevinin" dorudan doruya Rus iisinin

"gl omuzlarna" yklendiini belirten 13 bir yl nceki parti manifestosu

na gre bir gerileme olarak gren Lenin ve onun Sibirya'daki bir grup

srgn yolda tarafndan onaya dkld. Ertesi yl Plehanov kendi

nszyle yaymlad belgelerden oluan derlemede "Ekonomizm"i nihai

olarak tehir etmeyi amalyordu. '4 Siyasi talama alannda gerek bir yete

nek olan Martov da Son Rus Sosyalizmine lahyi yazd:

Emeki kitlelerin demagoglar, politikanzla avutmayn bizi, kafaiirmeyin kendi komnizmlerinizle; Caisses d'assisiance'm (Fr. yardm fonlar) sonsuz gcne iman ediyoruz bz.li

Bu lartmaAEra dneminde de devam etti ve yeni gazetenin stunlarnda

yer ald. Lenn'in Ne Yapmah?'$ da, "Legal Marksisler"e kar bir ktan

sonra "EkonomiznV'in her trlsne iddetle hcum ediyordu:

Bir sosyal demokratn ideali, sendika sekreterlii deil, halk' hatip-lii'ar... i snfnn sendika politikas, i i. snf adna bir burjuva politi

kasdr sadece.'6

Kitlelerde snf bilincini oluturmak iin ekonomik planda olduu kadarsiyasi planda da bir ajiiasyon gerekiyordu. Aslnda, bu kisini birbirindenayrmak imknszd, nk her snf mcadelesi, esas itibariyle, siyasi birmcadeleydi. Aslnda Marksist terimlerle bezenmi burjuva politikalarnsavunan bir burjuva grubundan baka bir ey olmayan "Legal Mark-sistler"in aksine "Ekonomistler", iiler adna, ekonomik bir ajiiasyon ve

sosyal reform politikas gdyorlard ve bu bakmdan, gerek bir ii parti-siydiler. Fakat "Legal Marksisler"le ayn pratik sonuca, proletaryann devrimci sosyalist mcadelesini belirsiz bir tarihe erteleme ve bu arada burjuvaziyle i ili fak neren reformcu bir demokrasi program na arlk verme

12. Lenin, Sointniya, c, II, s. 47 9- 80. B elgenin yazan Kuskova'y gre,yaymlanmak iin yazlmamz bu ve buna Credo (lal. ament) diyen de kendisideildir. (A.g.e., c. II, s. 638- 9) Yaymlanmasna sebep, Lenin ve S ibirya'daki yol-dajjinnin, "EkonomiorTe hcum iin bunu hedef semeleriydi.

13 A.g.e., c. II. 1.483- 6. 14. G.V.Plehanov, Sointniya, c X, t 3-U2.

J5. Akaran E.YrosJvsli, / stony* VKP (B), c. 1 (1926), s 252.16. Lenn, Sointniya, c. IV, s.423- 6.


20/1304


sonucuna varyorlard. Lenn, bu bakmdan daha sonraki yllarda, onlarn

Menvizm'in temel ilkesini nceden ortaya koymu olduklarna dikkat

ekmekten geri kalmad.17

"Legal Markststlerl*te "Ekonomistlerde kars giriilen tartmann albnda

yatan sorun, Rus devriminin tarihi boyunca varln srdrecekti. Aynnul

bir biimde tasarlanm olan Komnist Manifesto, devrimin ardarda gelen

aamalarla gerekleeceini ngrmekteydi. Her eyden nce, burjuva devri

mi feodal dzenin ve siyasi mutlakyetin kalntlarn ortadan kaldracak,

burjuva demokrasisi ile burjuva kapitalizmini ve bunun yan sra ortaya

kacak olan sanayi proletaryas olgusunu yaratacakt; sonra burjuva de

mokrasisinin salad artlar iinde rgtlenen proletarya, burjuva kapita

lizmini ykp sosyalizmi ina edecek olan nihai devrimi gerekletirecekti.Bununla beraber, kendi burjuva devrimini bekleyen fakat dou halinde bir

sanayiye ve tam gelime halindeki bir proletaryaya sahip olan 1840 yllar

Almanyas'nda. ngiltere ve Fransa tarihinden esinlenerek yaplm m

kemmel bir genellemenin rn olan bu plann uygulanmas konusunda

Mare'n kendisinin de baz kukulan vard. I844'te Marx, yaklamakta olan

Alman devrimini, "evin temel direklerini ayakta tutan" bir burjuva devrimi

nin snrlar iinde devam ettirmenin mmkn olup olmadn sorgulam

ve Almanya'nn ancak devrimci proletarya sayesinde kurtulabileceini be

lirtmiti.18 Komnist Manifesto'a Marx, ada Almanya'nn "ilerlemi

anlar" ve "gelimi proletaryas" sayesinde Alman burjuva devriminin

"yakn br proleter devrimin" balangc olacan bildiriyordu. 1848 yenil

gisinin Alman burjuvazisinin gszln ortaya koymasndan sonraysa

Marx, Almanya'da burjuva devrimi ile proleter devrim arasnda daha da

yakn bir ba kurdu. Marx, Mart 1850'de Komnist Birlik'e seslenirken

1848 yenilgisinin Alman isilerine ikili bir grev yklediini ileri srd.

Bu grevlerden lki, burjuvaziyi, feodaliteye kar demokratik mca

delesinde desteklemek ve bu yolla mcadeleye en youn eklini vermek;ikincisi ise, burjuva demokratik devrim gerekletii andan itibaren, burju

va kapitalizmine kar sosyalist mcadeleyi yeniden balatmaya hazr

bamsz bir parti kurmakt. Dahas bu ikili grev, teorik bakmdan birbi

rinden ayn olmakla birlikte, iilerin kan bu srecin srekliliini sa-

17. A.g.e.. c. Xn, S.69.18. "Almanya'nn dinlisi iin isare Galya horozunun tjyle verilecekir"

ngrsyle son bulan Hgl'in Hukuk Teorisinin Eletirisi zerine adl denem tat yt m nl sonu; blmnn owuiydi bu

(K.Marx-Fngeh. Hislorisch-Kriticht Gesamtausgabe I e r Teil, 1 . Blm. c. I, s.617- 20).


21/1304

24 NSAN VE ARA

lamakta yatmaklayd:

Demokrat kk burjuvazi, devrimi mmkn olduu kadar abuk bitirmek

isterken... bizim karmz ve grevimiz hemen hemen btn hakim snflariktidardan alaa edilinceye, proletarya devlet iktidarn ele geirinceye ve

proleterlerin birlii sadece tek bir lkede deil, dnyann belli bal bln

lkelerinde, proleterler arasndaki rekabeti ortadan kaldracak ve en nemli

retim glerine el koyacak derece de gel i inc eye dek devrimi srekli

klmaktr.

Uzun aklamasn u cmleyle bitiriyordu Marx: "Onlarn sava slogan

'srekli devrim' olmaldr.

Bylece 1890'I yllarda Rus Marksistleri'nin nnde iki yol vard. Rus

ya'nn he nz burjuva devrimini tamamlamam olduunu heps i kabul

ediyordu; bundan, "Legal Marksiser"le "Ekonomistlerin yapt gibi, u

sonu karlabilirdi: Bu aamada proletarya, so syal is t devrim sz konusu

olduu srece ancak bir bekleyi iinde bulunabilirdi ve bu sre boyunca,

burjuvazinin, feodal izmi ve otokrasiyi devirmes ine ilikin progra

mnda yardmc mttefiki olabilirdi. Bunun alternatifi Marx'in Almanya

iin nerdii emann bir benzerini Rusya'ya uygulamakt; Lenin, 1898'de

Sibirya'da yazd "So syal De mokratlarn Grevleri" balkl makales iyl e.

bu uygulamay yapan ilk kii olarak grnmekte dir. Burada Leni n, Russosyal demokratlarnn grevinin prolelaryamn snf mcadelesine, mca

delenin "her iki somutlan bi imi iinde" prol etaryann burjuvazinin bir

mttefiki olduu mutlakyete kar demokratik mcadelede ve proletaryann

tek bana savaaca kapitalizme kar sosyalist mcadeledenderlik et

mek olduunu ileri sryordu. "Btn sosyal demokratlar Rusya'da siyasi

devrimin, sosyalist devrimden nce gelmesi gerektiini kabul ederken",

uras bir gerekti ki, demokrak grev "sosyalist greve zlmez bir

ekilde baldr", yle ki, "Rusya'daki btn sosyalistler, sosyal demok-

rat..- , g e re k ve tutarl btn demokratlarda sosyal demokratolmaldrlar."2 'Leni n iki devri m aras nda kes in bir teorik a ynm gze tiyordu: Rusya'nn,

19. Marx ve Engels, Soneniya, c. VU, s.483, 489, Bu nl cmlenin kkeni ketin deil. Marx bu cmleyi, ilk kez. 1844 tarihli bir makalesinde kulland. Bu makalesinde, Napolyon'un "srekli devKm yerine srekli savaj ikame eniini" belirtiyordu(KMan-F.Engeli: Hislorisch-KrisChe Gesamtausgabe. I 1 1 Teil, c. IH, s . 29% 1850'deMara, bir "srekli devrim bildirisini" Blanqui'ye male ( Man ve Engeli, Soneniya,c. Vm, S.81).

20. Lenin, Soneniya, c. II, s.171- 8. "zlmez ba" terinin Rus dncesindesygdejier bir alas vardr. Hakl olarak narodnikler'a babas diye kabul edilmesine

ramen, zaman zaman Mara'n etkisinden zler usyan Herzen I868'de yleyazyordu: "Tpk kendini bir sonu olarak gren bir gei; gibi, sosyalizme


22/1304

BOLEV ZMIN TEMELLER 25

1848 Almanyas'mn nisbeten ileti bir nitelik tayan snai gelimesinden

yoksun olduunu bildii iin, Marx'in burjuva ve proleter devrimlerinin he

men birbiri ardsra geleceine ilikin ngrsne bel balamaktanekiniyor; bu iki devrim arasndaki zaman aralndan sz etmemeyi

yeliyordu. Fakat Rus sosyal demokrasisinin iki grevi arasndaki

"zlmez ba", onu Marx'in Almanya iin srekli bir devrim surecinin sz

konusu olduu grne yaklatryordu. Lenin'in makalesi, Cenevre'de

"Emein Kurtuluu" grubu tarafndan cokuyla karland ve orada Aksel-

rod'un makaleyi parti manifestosunun doru bir "yorumu" olarak ven

nszyle birlikte yaymland.11

Proletaryann demokratik ve sosyalist nitelikli ikili grevinin kabul

parti rgtlenmesi bakmndan ba2i etkiler yaratyordu. Ekonomistlerleolan tartmann nemli noktalarndan biri, ii hareketinin "kendili-

indenlii"22 sorunuydu. Komnist Manifesto, topyac sosyalistlere h

cum ederken, onlarn "kendi icat ettikleri toplum rgenmesi" grlerine

kar, "proletaryann snf olarak tedricen ve kendiliinden rgtlenmesini''

ileri srmt. te yandan, Manifesto'tan "tedricen" ve "kendiliinden"

gelime zerinde nemle durmas, siyasi eylemin gerekliliini inkra kadar

varabilirdi. Bu bakmdan, "kendiliindenlik" Ekonomistlerin balca slo

ganlarndan biri oldu; nk Ekonomistler halk kitleleri arasnda giriilecek

ekonomik eylemin (sendikalizm, grevler, vb.) onlar devrim iin,

"kendiliinden" olgunlatracan iddia ediyorlard. Hem Plehanov ve

"Emein Kurtuluu" grubu hem de Lenin tarafndan temsil edilen Ortodoks

sosyal demokratlar ise, iileri ekonomik olduu kadar siyasi de olan talep

lerde bulunmaya tevik etmek gerekeceini ileri srmekle kalmyorlar, ayn

zamanda iilerin, kendi devrimci amalarnn da bilincinde olmalarnn ve

ulamayacak olan bir cumhuriyet de bize sama grnmektedir, siyasi zgrlkten vehak ciUiinden vzgemeye kalkacak bir sosyalimi, hzla otoriter bir komnizme

dnp soysuzlajacaktir" (Potnoc SobranU Sointn i Pisem. Der. M.K.Lemke, c.XX (1923), s.132; ok belirgin bir noktalama hatas dzeltildi). DJ. Aleksandr'niileri bakanlarndan D.Tolstoy da, farkl bir gr asndan ayle diyordu. 1880yllarnda: "Bat'nn parlamenter hkmet ekillerini Rusya'ya sokmak iin yaplacakher giriim baanszlkla sonulanacaktr. arlk rejimi... devrildii lakdirde, bununyerini, ksa bir sre nce Londra'da len ve teorilerini dikkale, ilgiyle incelediimK.Marx'in saf, katksz komnizmi alacaktr." (Bernhard von Blow, Denkwrdigkeiten(1931), c. TV, S.573.)

21. Bu nsz, Lenin, Soineniya, c. IL s.603- 5'te de yayimlaiumtir.22. Rusa sikhiini ve slikhiinost kelimeleri, genellikle, fakat kelimenin lam an

lamn vemeden, "kendiliinden" ve "kendiliindenlik" diye evrilini iir. Bu kelimeler, ayn zamanda, iten gelen, doutan (znden) gelen ve esasa ilikin anlamnda da

kullanlrlar.


23/1304

26 NSAN VE ARA

onlar bilinli bir ekilde rgtlenmi devrimci eyleme ynlendirmenin

gerekeceini de iddia ediyorlard. "BIinlilik", "kendiliinden lie" kar ile

ri srlen bir slogan olarak kabul edildi.25

Lenin'e gre, yzyl sonunda Rusii hareketinin gszl, "kendiliinden" elerin, "bilinlilik" zerinde

ar basmasndan ileri geliyordu. Rusya'daki hzl snai gelime, fabrikalar

daki dayanlmaz alma artlarna kar grevlerin patlak vermesine yol

am, fakat iilerin protestosuna hibir devrimci bilin ya da hibir dev

rimci teori klavuzluk etmemiti.

"Kendiliindenlik" ve "bilinlilik" hakkndaki teorik tartma, devrimci

bir partinin niteliinin ve ilevinin ne olmas gerektiine ilikin hayati

nem tayan pratik sorunu maskeliyordu. En sonunda bu sorun Rusya

Sosyal Demokrat i Partis'ni kiye bld. Bir gn Bolevik retiyednecek olan akm, 1903'teki kanlmaz kongreye kadar, parti iinde cid

di atmalara meydan vermeksizin yava yava geliti. Sadece Lenin ta

rafndan gelitirilmemiti bu reti. Plehanov'un, partinin hl biricik teo-

risyeni olmak gibi bir saygnl vard ve Lenin, onunla boy lemiyordu

henz. Fakat, Iskra'mn yaym hayatna atlmasndan itibaren, Lenin gitgide

parti iinde lerici fikirlerin ncs oldu; parti retisinin evriminin en ak

izlenebildii yer onun yazlan oldu. Partinin nitelii hakknda Mra'da de

vaml bir ekilde aklanan gr, Lenin'in srarla zerinde durduu kinermeye dayanyordu. Birinci nerme uydu: "devrimci teori olmadan dev

rimci hareket olmaz"2*. "Sosyal demokrat bilincin" ya da siyasi snf bilin

cinin "kendiliinden" geliemeyecei ve iilere ancak "dardan" verilebi

lecei ise ikinci nermeydi. 2 5 Bu iki nerme, partiyle tm proletarya

arasndaki ilikiyi tanmlyor ve uzun vadeli kapsam hemen farkedilmeyen

sonular yaratyordu.

Teorinin byk nemin i belirten birinci ner me, aydnlar tarafndan ku

rulmu ve hi deilse balangta, esas itibariyle aydnlardan meydana gel

mi bir partiyi gerektiriyordu. Lenin'in grne gre bu, tarihi bir zorunluluktu:

Btn lkelerin tarihi tanklk etmektedir ki, ii snf kendi gcyle sa

dece sendikalist bir bilince, yani sendikalar halinde birlemek, patronlara

kar mcadele etmek, hkmetten iilerin yararna olan kanunlar

kar n asn t ale p et mek gere ktii inancna eriebilir. S osya li zm retisi

23. Bu tartma, Stalin'in 1901 tarihli ilk makalelerinden birinde yer alyor. yleyazyordu Stalin; "Sosyal demokrasi, ilerin bu bilinsiz, kendiliinden ve rgtszhareketine el atyordu," (Soneniya, c. I, s.14)

24. Lenin, Soneniya, c. , s.184; c. IV, s.380.25. A.g.e., c. IV. s.384, 422.


24/1304

BOL EVZM N TEMELLER 27

se, hkim snflarn sekin temsilcileri, aydn zmresi (entelijensiya) ta

rafndan ortaya konmu felsefi, tarihi ve ekonomik teorilerde domutur.

ada sosyalizmin kurucular Marx ve Engels, sosyal kkenleribakmndan, burjuva aydn zmreden geliyorlard. Ayn ekilde, Rusya'da sos

yal demokrasinin teorik retisi de, ii snfnn kendi kendine

gelimesinden tamamen bamsz bir ekilde ve devrimci sosyalist aydn

zmrenin zihinsel gelimesinin doal, kanlmaz br sonucu olarak ortaya

kmtr. 2 6

Lenin Alman sosyal demokrasisinin henz saygnln yitirmemi teoris-

yeni Kauisky'nin "ok doru ve son derece anlaml szleri"n anyordu:

ada sosyalist hareket, derin bir bilimsel bilgi temeli zerinde

ykselebilir ancak... Bu bilginin taycs proletarya deil, burjuva aydnzmredir, ada sosyalizm bu sosyal snfa mensup baz aydnlarn zihninde

domutur. 27

Bu tutumda, Plehanov'a zg ve o dne mde Lenin'in yaz larnda hi de ek

sik olmayan bir alakgnllln belirtisini grmemek mmkn deildir.

Iskra'mn Ekonomistl er'e kar mcade le yi devam ettirmek amacyla kurul

duunu bildiren manifesto, "salt bir ii edebiyat m" kk gryordu. 3 8 Ve

Lenin daha sonralar bu donemi anlatrken, dier her yerde olduu gibi, Rus

ya'da da kitlesel bir ii hareketinin bymesinin Marksist cephede

"oportnist" sapmalarn ortaya kmas na yo l atn belirtiyordu.2 9 Lenin

ve onun ilk alma arkadalar su katlmam aydnlard, uzak grl

ln ve youn bir bilginin rnleriydi onlarn yazlan. Zinovyev, ilk parti

26. Lenin, Soneniya, c IV, s.384- 5. Lenin'in bu nofcla zerinde srarla durmas,onu Marksist adan pheyle karlanacak "tamamen bamsz" szn kullanmayaynetimi iir. Lenin, br baka yazsndaysa, her siyasi retinin zorunlu sosyalkkenlerini vurguluyordu. Ayn eletiri, ilk yazlarnda, proletaryann devrimingerekletirilmesinde, "felsefenin maddi silah" olduunu belirten Marx'in nl sziin de geerli olabilir. (KMarx- F.Engels: Historisch-Kritische Gesamtausgabe, I e r Teil,

1. Blm, c. I, s.619 - 20.)27. A.g.e.. c. IV. s.390- 91.2S.VKP (B) V Rezolyutsiyak (1941), c. L s.10.29. Lenin, So neniya, c. XVII, s.344. Marx, "iilerin, alsmjy brakp profes

yonel littrateurs [yazarlar] olduklarnda, daima 'teorik' karklk yarattklarna" iaretelms"(Marx v TSges, Sineniy, c. XXV si4S4"5)~ Bii shini; Abri ariya ve talyatecrbelerini esas alarak tartan R.Michels, "ii yksek bir mevkiye eriince, iilerordusu iin, nderliin toplumun dier snflarna mensup bireylerde olmas durumunakyasla kendine daha az gvenli ve kendi amalanna daha az uygun bir nderlik temsilettii" sonucuna varmt ve aka yle diyordu: "Alman sosyal demokrasisi iindekireformisl eilimin arkasndakiler revizyonist aydnlardan ok sendikalist hareketinyneticileridir, yani proleter kkenden gelenlerdir" (Zur Soziologie des Parteiwesens,

(2. basm 1925), s.391, 408).


25/1304

28 NSAN VE ARA

rgtlerine tek tk baz iilerin girmi olmasndan "tekil olgular" 30 diye

sz ediyordu. Ancak 1905 devrimiyle ilk kez, ok sayda iinin parti sa

flarna katlmas imkn ortaya kmtr.

Partiyi lite devrimcilerin, ii kitlelerine "dardan" devrimci bilin

aladklar bir grup olarak gren ikinci nerme, proletarya ile parti arasnda

kesin bir aynm iziyordu. Snf, ekonomik bir birim, partiyse siyasi ya da

ideolojik bir birimdi31 ve partinin, ancak snfn bir paras 32 , ncs ve

karlarnn savunucusu olabilecei eyann tabiat gereiydi. Parti ile pro

letarya arasndaki ilikiyi ifade etmek iin, "hegemonya" kelimesini Isk-

rma stunlarnda kullanan Plehanov olmutu: "Snf1 kavram le "parti"

kavramnn birbirine kartrlmasna kar kyor ve "ii snfnn birbtn olarak" baka ey, sadece ii snfnn nder mfrezesini (ki balan

gta sayca ok azd) temsil eden sosyal demokrat partinin ise bir baka ey

olduunu belirtiyordu.33 Kk bir lite devrimciler grubunun devrim ya

pabileceini akl banda hibir Marksist asla dnmedi; bu "Blanquizm"in

aykrlna 34 saplanmakla sonulanrd. Halk kitleleri olmakszn, ciddi

hibir siyasi eylemin mmkn olmayaca konusunda hi kimse Lenin'den

daha gl bir tarzda srar etmemiti. F akat parti, Lenin tarafndan asla bir

kitle rgt olarak dnlmedi. Parti, kapsamaktan ok, darda brakmaya

eilimli olmas olgusundan g alyordu; amac nicelikten ok, nitelikti.Partinin ilevi kitlelere nderlik etmekti. "Proletaryann kendiliinden

mcadelesi, devrimcilerin gl bir rgt tarafndan ynlendirilinceye ka

dar gerek bir 'snf mcadelesi' haline gelemeyecektir."35 Bu nderlik

30. CZinovyev, Geschickte der Kommunistischen Partei Russlands (1923), s.85.3!. Fransz sosyalist Lagardelle'in ifade ettii gibi, isi snf lien de ncessit (zo

runluluk sonucu) parti ise lien de volont (irade sonucu) birbirine kenetlenmitir (H.Lagardelle, Le Socialisme ouvrier (ii Sosyalizmi), 1911, s.166- 67.

32. Bu, kelimenin kkenine de balanmtr: " 'Parti' kelimesi, Latince pars'ian

(para, ksml getir ve biz Marksiser bugn, parti, belirti bir sosyal snfn birparasdr diyoruz." (G.Zinovyev, Geschichte der Kommunistischen Partei Russlands,1923, s. 10)

33. G.V.Plehanov, Soinenya, c. XII, s.80- 1.34. 19. yzyl devrimcilerinin dilinde "Blanquzm", devrimci suikastlara ya da

hkmet darbelerine bel balamak, sistemli btr rgtlenmeyi kmsemek anlamnageliyordu. Lenin yle yazyordu 191Tde: "Askeri bir darbe, eer belirli bir snfnpartisi tarafndan rgtlenmemi se ve eer rgtleyenler genel olarak siyasi etkenleri,ve zel olarak uluslararas etkenleri gz nnde tutmamlara a ve eer objektif anlaruygun deilse, 'Blanquizm'dir" (Lenin, Soinenya, c. XXI, s.347). Lenin 1917'deBlanquizm'in daha ksa, ama belki daha az ciddiyeti olan br tanmn yapyordu;"Bizler Blanquist deiliz, iktidarn bir aznlk tarafndan ele geirilmesini kabul emi-

yoruz" (A.g.e., c. XX, s.96).35. A.g.e.. c. IV, S.465.


26/1304

BOLEVZMJN TEMELLER 29

roln inkr eden kendiliindenlik retisi "kuynkuluk" olarak ad

landrld, nk partiyi ii hareketinin kuyruuna taklmaya mahkm

ediyordu.Kendiliinden ii hareketine klavuzluk ve nderlik yapan devrimci teori

ve devrimci bilinci her eyin stnde tutan parti retisi, Lenin ve alma

arkadalar tarafndan Iskra'cte youn bir tartma havas iinde akland. Bu

nunla beraber, parti retisi, Marksizm adna salam bir garantiye sahipti.

yelerinin says hibir zaman birka yz gemeyen 1840'l yllardaki ilk

Komnist Birlik'e bu trden bir reti ilham vermiti ve en azndan

Komnist Manifesto'avm bir paragrafnda yle z brakmt:

Pratikte, komnistler btn lkelerin ii snfnn en kararl ve en ilericikesimidir... teorik bakmdan ise komnistlerin, proletaryann bytik bir

blmne oranla, proleter harekelin iinde bulunduu artlarn, gelime

ynlerinin ve genel sonularnn bilincine erimi olmak gibi bir avantajlar

vardr.

te yandan, Komnist Manifesto bir baka blmde proleter hareketi

"byk ounluun bilinli bamsz hareketi" olarak tanmlamtr ve

daha sonraki yllarda, ksmen 1848 yenilgilerinin, ksmen de ngiliz ev

relerinin etkisiyle Marx ve Engels, bir proleter devrimin zorunlu balangc

olarak, kitleleri bilinlendirme dneminin gereine inanmlardr. MarxlaEngels'n ngiltere'ye gelilerinden sonra kurma giriiminde bulunduktan

tek rgt olan Uluslararas Emekiler Birlii (I. Enternasyonal) devrimci bir

parti deil, bir kitle kuruluuydu ve onlarn genlik dnemlerindeki

Komnist Biriik'ten olduka farkl bir biimde tasarlanmt.

Komnist Birlik dneminin Marx'iyla I. Enternasyonalin Marx'i ara

sndaki bylesine bir fark, retideki bir evrimin sonucu deil, 1840'l

yllarn Prusyas'nn polis devletiyle orta dnem Viktorya ngilteresi'nin

burjuva demokrasisi arasndaki milieu [evre] deiikliinin sonucuydu.

Bundan dolaydr ki, Lenin'in ge dnem Marx'tan ok, erken dnemMars'n tilmizi olmas mantklyd. Lenin, devrim teorisi anlay ba

langtan tibaren Rusya'nn ihtiya ve imknlaryla ekillenmi, gereki

bir Rus devrimcisiydi. Aydn zmreyi {entelijensiya) proleter devrimin

ncs yapma tasars, Rusya artlarna Almanya artlarndan daha da uy

gun dyordu; bunun nedeni sadece gsz ve geri kalm Rus proletar

yasnn byle bir nderlie Alman proletaryasndan. Bat Avrupa proletar

yasndan daha ok ihtiya duymas deil, Rus aydn zmrenin, Bat

Avrupal aydn zmreden farkl olarak, ticaret burjuvazisi iinde sosyal

kklere sahip olmamas ve bu yzden yerlemi derin bir burjuva sadakati-


27/1304

30 NSAN VE ARA

nin bulunmamas yd. Ekonomik kkenlerden yoksun Rus aydn zm resi,

kentli soyul devrimci zihinsel kapasitesinin, sosyal devrimin siyasi

gerekliini nasl kavrayabileceini zaten gstermiti: 1870'li yularn"halka gitme" hareketi, zellikle, halkn en geri kesimine, kylle,

ynelerek fiyaskoyla sonulanma. Ama kitlelerle devrimci aydn zmre

arasndaki uur umu kapatm a yolunda Don k ota ve um ut suz bir ilk

giriim olarak tarihte bir yeri vard; imdi bu hareket, proleter kielerle tek

rarlanabilirdi. Bununla beraber Lenin, zellikle parti rgtlenmesinin

ayrntlar zerinde durmaya balaynca Rusya'ya zg bu artlar

dncesini dah a ak biimde etkiledi. Rusya'nn devlet yaps, Bau modeli

her trl sosyalist, hatta demokratik partinin kurulmasn yasaklyor ve her

demokratik ya da sosyalist hareketi yeraltna ve gizlilie itiyordu. yi niyet

li amatrlerin oluturduu, tecrit edilmi durumdaki devrimci ii ve

renci gruplar arlk polisi iin kolayca ele geirilen kurbanlar oluyor

lard. Bu trden kahramanlklar, "ellerinde sopalarndan baka silahlar ol

mayan- kyllerin modern bir ordunun zerine hcum et mesine"36 benziyor

du. O dnemde Lenin yle yazyordu:

Rusya'nn geni yeralt dnyasnn altnda stnde kendilerine barnak

arayan bu kk sosyalist gruplarn karsna, sosyalizmi ve demokrasiyi ez

mek iin btn gcn seferber etmi, dev gibi gl bir devlet aygndikiliyor. Sonunda, bu polis devletini ezeceimize inanyoruz... Fakat,

hkmete kar sistemli bir ekilde mcadele yrtebilmek iin, devrimci

rgtmz en yksek mkemmellik derecesine ulatrmamz gerekiyor. 37

Rusya'da devrim yapmak profesyonel devrimcilerin iiydi; partinin

rgtlenmesine ilikin tartmalarda sadece Lenin'de deil, Plehanov'da ve

Iskra'tun dier yazarlarnda da sk sk "askeri mecazlara" rast lanmas hi

tesadf deildi.

Parti rgtlenmesi temas, sonunda Lenin tarafndan, Ekonomistier'e

kar giriilmi kampanyadan sonular kartt JVe Yapmal? adl eserinde,1902 yaz srasnda gelitirildi. Lenin, bu somut konuyu lerken Iskra'aki

alma arkadalarndan, nceki konularda olduundan daha da ileri kt.

Ekonomistlerin tutumunu, Almanya'dak revizyonistlerin, Fransa'daki

"possibilis'lerin ve ingiltere'deki Fabianlar'n tutumuyla karlatrd. Sos

yal demokrat hareket iinde, sosyal reformistlerin demokrat partisiyle,

gerek devrimcilerin sosyalist partisi arasndaki derin bir blnmenin belir

tisiydi bu.8 Bunlardan ilki, kendini bir "ii rgt", ikincisi ise "devrimci

36. Lwiin, Soineniya, c. IV, s.439.37. Uninskt Sbotnik, c. IH (192i), s.26.


28/1304

BOLEVtZMN TEMELLER 31

bir rgt" olarak gryordu. Aralarnda temel bir farkllk vard:

/ B r ii rgt, hereyden nc e mesle ki; ikincisi, mmkn olduu kadargeni; ncs, mmkn olduu kadar az gizli bir rgt olmaldr... Buna

karlk, devrimc bir / gt, hereyden nc e ve asl olarak meslei profesyo-

nel devrimcilik olan insanlar toplamaldr... Bu rgtn ok geni olma

mas, mmkn olduu kadar gizli bir rgt olmas zorunludur. 39

Lenin bu tr bir rgtn "demokrat ik lke"yle eliki iinde olduu

sulamasna hi aldrmad. Bu sulama Rusya gerekliini bilmeyen ya

banc evrelerden gelebilirdi ancak. Genellikle yorumland ekliyle

"demokratik ilke", "tmyle ak olmay" ve "btn grevlere seim yoluy

la gelinm esini" gerektiriyordu. "Bizim otokrasimizin snrlar inde" faaliyet gsteren devrimci bir parti, bu gerekli iki artn hibirini yerine getire

mezdi. Lenin u sonuca varyordu:

Bizim hareketimize katlm iiler iin, balca rgtlenme ilkesi en ke

sin anlamda bir gizlilik. yelerin titizlikle seimi, profesyonel devrimcilerin

yetitirilmesi olmaldr. Bu nitelikler bir kez biraraya gelince, demokrasiden

daha fazlas garantiye alnm olacaktr: devrimciler arasnda tamamen yol

daa bir gven. . . Gerekten "demokratik" bir denetimin mmkn olma

masnn, devrimci bir rgtn yelerini sorumsuz klacana nanmak, ok

byk bir hata olacaktr. Gerek bir devrimci rgtn, kendisine lyk olma

yan bir yeden kurtulmak iin hibir eyden ylmayacan rgt yeleri deneyimleriyle bildiklerinden, sorumluluklarna tam anlamyla sahip karlar. 40

u lke rgtn btn kademelerinde eitlik iinde uygulanacakt:

Alttaki fabrika gruplar dahil, salt ii nitelikli ya da salt sendikalst tipte

ki sosyal demokratik rgt geleneiyle ilikimizi tamamen koparmalyz.

Fabrika grubu, ya da fabrika komitesi. . . Sosyal demokrat partinin fabrika

iindeki tm faaliyeti ile ilgili emirleri ve yetkileri dorudan doruya merkez

komitesinden alan, ok az sayda devrimciden meydana gelmelidir. Fabrika

komitesinin btn yeleri kendilerini [merkez] komitenin elemanlar olarak

grmeli, btn talimatlarna bal kalmal, saflarna katldklar ve komutanlarnn izni olmakszn terkedemeyecekleri bu "seferi ordu"nun "yasalarna ve

treleri"ne uymaldrlar. 41

Bylece btn vurgu, ncs sfatyla proletarya adna hareket eden gl

bir merkezi nderlik altnda kk, skca keneenmi bir parti stnde top

land. Daima deiiyordu devrimci mcadele yntemleri ve zaman zaman de

neyime dayanarak yeniden belirlenmeleri gerekiyordu. Deimeyen ve mut

lak olan bir ey varsa, o da, salam bir teorik temel zerine na edilmi ve

38. Lenin, Soneniya, c. IV, s.366- 7. 39. A.g.e., c. IV, s.447.40. A.g.e- , c. IV, s.466- 9. 4L A.g.e. c. V, s.185- 6.


29/1304

3 2 NS AN VE ARA

son derece rgtl, disiplinli, merkezi olarak ynlendirilen, profesyonel

devrimcilerin partisinin kitlelerin desteiyle birlikte uygulad merkezi

pland.

O srada, otuzunu biraz gemi olan Lenin, zihinsel imknlarnn

doruuna erimiti. Sibirya'dan srgnden dndkten sonra geen yl

youn ve kesintisiz bir zihinsel alma dnemi oldu. "Bir siyasi dnce

akm ve br siyasi parti olarak" Bolevizm'in temellerinin atld yllard

bunlar. Ara, yapmcs olan insann damgasn tayordu: Yaratcsnn

sadeliini, sarslmaz gcn ve her eyden ok, tek bir hedefe ynel-

miini yanstyordu. Lenn'n mizacnn en belirgin nitelii olan tek birhedef stnde bu ustaca younlamaya Krupskaya'nn anlarnn nl bir

blm tanklk etmektedir. Lenin renciyken, paten kaymay seviyordu,

fakat, bunun kendisini yorduunu ve hemen uykusunun geldiini farket-

miti. "Bu durum almalarm engelliyordu, bu yzden, paten kaymaktan

vazgetim." Sibirya'dan dndkten sonra, satran oynamay brakt, nk

"satran, insan almaktan alkoyuyordu". Bir ara Latince'ye merak

sarmt, "ama, almalarm engelledii iin bundan da vazgetim"42. Dev

rimden sonra yle demi Gorki'ye:

Sk sk mzik dinleyemem. nsann sinirini bozuyor; budalaca, duygusal

eyler sylemek, bu iren cehennemde bylesine gzellikleri yaratmay

baarm insanlarn balarn okamak duygusu uyandryor. Oysa imdi kim

senin ban okamam ak gerek elini srverirler nk. 43

Lenin'in insanlar ynelebilmesinin, onlara hkim olabilmesinin nedeni,

kendisinin de btn hayat boyunca, olaand bir lde, tek bir dnce

ve tek bir hedefin hakimiyeti altnda katm ve byle ynlenmi olmasdr.

Bir fikre kendini btn benliiyle adama duygusu, onun herkese bilinen

sadeliini, alakgnllln ortaya koyuyordu. Parti iin, uzun srestandart oluturan bir ciddiyet ve fedakrlk rnei oldu. Stalin, onun bu

niteliini "yeni kitlelerin yeni nderi olarak Lenin'in en gl yanlarndan

biri"44 diye belirtirken kukusuz haklyd. Onun, benliine derinden ilemi

bu tutumunda hibir hesapllk yoktu.

Bu yrekten sadelik ve drstlk, Lenin'in dncesine de damgasn vur

mutu. Engin bilgisi, tahlil gc, olgular ve kantlar sralayndaki z-

42. Knpskaya, Memories of Lenin, c. I (Ing. ev. 1930). s.35.

43. M.Gork , Days with Lenin (Ing. ev. [? 1932J), s.52.44. Slalin, Soneniya, c. VI, s.55.


30/1304


hinsei stnlk, akla kara arasndaki daha ince tonlar fazla umursamakszn

kendini gsteriyordu; her ey kesin, aydnlk ve belirleyiciydi. Buharin'n,

Lenin'in yaamnn son ylnda dedii gibi:Lenin dhi bir strateji uzmanyd. Eklektik bir ekilde glgelerle savamak

yerine, ba dman vurmak gerektiini biliyordu.45

Tanrken tek tarafl vurgulamalar kullanma eilimindeydi, hasmna ancakonunkine benzer bir tek tarafllkla saldrabileceini dnyordu:

Ekonomistlerin bir tarafa doru eip bktkleri sopay, [diyordu ikinciparti kongresinde Ne Yapmalt?'y\ savunurken) dorultmak iin aksi yndebkmek gerekiyordu; benim yaptm da budur.46

Bununla birlikte, devletin zamanla ortadan kalkmas ya da brokrasinin yerini, vatandalann kendi ilerini kendilerinin grecekleri bir sistemin almas

gibi grlerinde olduu gibi, dnceleri naiflik lsnde topik olabi

liyordu. Dnce ve karakterdeki bu temel sadelikle tavrdaki bamszlk

ve eylemdeki sertliin birlemesi gl bir ekilde Robespierre'i hatrla

tyordu. Lenin'in, inancnn doruluuna duyduu gven, kendini been

milikten annm olduu iin rknt vericiydi. Hasmlann tehir etmek,

onlarn zihinsel miyopluklarn ahlaki yoksunluklanna balamak, Bel ns-

k'den beri Rus geleneinin ve en azndan Marx'tan bu yana, devrimci ge

lenein bir gerei olagelmiti. Fakat geleneksel bir kkeni olsa da, Lenin'in

banazl bir gerekti ve devrimci yoldatan bile onun, sapmalan lanet

lerken taknd kat tutum karsnda afallyorlard. Lenin'in "kendinin-

kilerden farkl dnceleri hazmedemeyecek yaratlta olduunu"47 syleyen

ba hasm Potressov sonunda, "ciddi Marksist eitimden gemi bir sekter,

Marksist bir sekler," diyordu onun in. F akat Lenin, sadece bir devrim teo-

risyeni deildi. Onda dnce, hibir zaman eylemden aynlmamr. Lenin

devrimin bir uygulaycsyd; reti olarak ne sylenirse sylensin, devri

min pratii hibir merhamete, hibir istisnaya izin vermiyordu.Lenin'in ok ynl bir kiilik olmasnn ve esiz byklyle

tannmasnn nedeni, teori ile pratik arasnda kurduu bu badr. Troki,

nl bir pasajnda, teori adam Marx le, eylem adam Lenin'i kar-

latnyordu:

45. Dvenadsaty S"ed Rossskoy Kommunist eskoy Part i (Bol'evikov).,(1923), S .563.

46. Leni, Soinenya, e. VI, s.23. On be yl sonra yazlm Devlet ve Devrm'dede ayn tutum grlr (Bkz. Not A).

47. A.N.Potressov, Postmertniyi Sbornik Proiveden (Paris, 1937). s.294, 299.


31/1304

34 NSAN VE ARA

Butun Marx, Komnist Manifesto'da, [Ekonomi Politiin] Eleirisi'ne

nsznde ve Kapital'dt ortaya kar. Marx, I. Enternasyonal'in kurucusu ha

line gelecek yaratlta olmasayd bile, gene de her zaman iin, bizim bugn

bildiimiz ahsiyet olarak kalacakt. te yandan btn Lenin, devrimci ey

lemde ortaya kar. Onun bilimsel eserleri, bu devrimci faaliyete br

hazrlktr sadece. Lenin tek br eser bile yazmam, olsayd, tarihe gene ayn

Lenin olarak; proleter devrimin nderi ve III. Enternasyonal'in yaratcs ola

rak geerdi. 48

Bu deerlendirmen in, zellikle lk dnem sz konusu olduunda, phesiz

baz bakmlardan gzden geirilmesi gerekir. Fakat bizzat Lenin Nisan

1917de unlar yazyordu: "Teori gridir dostum, oysa lmsz hayat aac

yemyeildir"49. Ve ayn Lenin, Kasm 1917'de, "devrim deneyiminden

gemek, devrim hakknda yazmaktan daha gzel ve daha yarar l"50 diyordu,

rahat bir nefes alarak. Bu tarihten so ma, partisinin teorisyenleriyle srekli

anlamazla den Lenin unlan yazyordu:

Devrimci olmak ve genelde sosyalizmi savunmak yeterli deildir. Btn

zincirin yerli yerinde durmas ve bir sonraki halkaya mutlaka erimeye

hazrlkl olunabilmesi iin, her an zincirin var gle kavranacak halkasnn

nasl bulunacan bilmek gereklidir. 51

yllk devrim deneyiminden sonra, yle barabliyordu: "Pratik, her

hangi bir teoriden, yz kez daha nemlidir "52

phesiz, tartmann en ha-rarei yerinde rasgele sylenmi bir szd bu. Lenin'in dehasnn tam br

dkm yapldnda, onun siyaset stratejisi ve siyasi taktiki olarak

tad neme en bata yer verilmelidir. Zaptedilmez ileri mevzilerin

oluturulmasndaki uzakgrll, nerede, nasl ve ne zaman hcum edi

leceini ya da beklemek gerektiini ona fsldayveren garip igdsyle

birleiyordu.

Bununla birlikte Len in, her ne kadar byk bir devrimciydiyse de belki

de btn devirlerin en byk devrm cisiyd dehas ykc olmaktan ok

yapcyd. ar ln devri lmesinde Len in' in ve Bolev kler' n katks pekazd. Geici Hkmetin devrilmesinden Lenin ve Bolevikler sadece bir d

etken olarak sorumlu tutulabilirler. Geici HU kmet'in devrilmesi Temm uz

1917'den beri kanlmaz bir hal almt: Halefinin ortaya kmasn bek

liyordu sadece. Bolevizm bo bir tahta oturdu. ubat ve Ekim Devrimleri

arasndaki dnemin en belirleyici anlan, Haziran'daki birinci Tm Rusya

48. L.Troki, O Lnine (1924 ?), s.148. 49. Lenin, Soinenya, c. XX, s.102.50. A.g.e., c XXI, s.455. 51. A.g.e- , c. XXII, s.466.52, A.g.e., c. XXVI, s.71.


32/1304


Sovyetleri Kongresi'nde Lenin'in, Boleviklerin iktidan almaya hazr ol

duklarn iln etmesi ve Eyllde yine Lenin'in bunu gerekletirme vakti

nin geldiine karar vermesidir. Lenin'in asl baars, Ekim 1917 Devri-mi'nin kansz zaferinden sonradr, yapc byk bir devlet adam olarak

yaptklardr. Lenin'in btn hata ve sevaplaryla birlikte ina ettii ey,

ok uzun bir zaman nce atlm temellere dayanyordu; onun baarsn

tam olarak anlayabilmek iin bu temeller hakknda az ok bilgi sahibi ol

ma k gerekir. Bu temellerin ilki, Lenin taraftarlar kinci parti kon gresinde

ayrdedici isimlerini almazdan nce, Iskra dnemi denen dnemde

atlmt.


33/1304

BLM n

BOLEV KLER ve MENEV KLER

Rusya Sosyal D emo krat i Partisi ikinci kongresinin Temmuz- Austos

1903'te Plehanov'un bakanlnda (nce onun polis takibi korkusuyla

tanm olduu) Brksel'de, sonra Londra'da toplanmas, esas itibariyle,

Iskra grubunun yapt hazrlk almasnn sonucuydu. Partinin gerek

kurulu kongresiydi bu; fakat Bolevikler ile Menevikler arasnda gittikegenileyip derinleen, 1912'den sonra da lam ve resmi bir ayrlmaya

dnen nl blnme bu kongrede padak vermiti. Tanrm..yim,be

sosyal demokrat rgt katlmt bu kongreye; her birinin iki oy kullanma

hakk vardjupartinin zerk bir seksiyonu olan Yahudi iiler rgt Bund,birinci kongrede kabul edilmi zel stat gereince U oy kullanma hakkna

sahipli. Baz rger sadece bir tek delege yolladklar iin, aslnda kongretoplam 51 oya sahip 43 delegeden meydana gelmiti. Ayrca, eitlirgtlerden, oy kullanma hakk olmayan 14 delege gzlemci olarak

katlmt. Tam yetkili delegeler arasnda otuzdan fazlas Iskra'mn ye-siydiler ve kongreye tamamen Iskra grubu hkimdi. Mra'clar arasndaki

birlik devam ettii srece kararl tek muhalefet, hemen hemen sadece milli

aznlklarn haklarn ve parti indeki zerk durumlarn korumakla ilgilenen Bund delegelerinden ve Yurt Dndaki Rus Sosyal Demokratlar Bir-

lii'ni temsil eden "Ekono mist" eilimli iki delegeden , Ak mov ile Mart i-

nov'dan geldi. Iskra"y\ partinin merkez yayn organ olarak tanyan karar,

aleyhte sadece ki oyla kongre balangcnda kabul edildi.1

Kongreyi bekleyen en nemli grevler bir parti programnn ve birtzn kabul edilmesiydi. P lehan ov 1880'lerde, Len in ise 1890'larda bir

program hazrlamay denemilerdi; Iskra grubu glenmeye balaynca partiprogram talebi, yeni, can l bir kongrenin toplanmas talebiyle ayn zaman

da kendini gsterdi. 1902'nin ilk aylan boyunca devam eden tartmalar,

canllktan yana ve her trl oportnist tavize kar olan Lenin'i, devrim

mcadelesinde daha geleneksel olmay ve ihtiyatlh tleyen Plehanov'a

kar bir tutuma yneltti. Plehanov tarafndan yazlan ilk program taslan

Lenin, "pratik mcadeleye atlm bir partinin program deil sanki

1. Vtoroy S~nd RSDRP, (1932), s 155


34/1304

BOL EV KLER VE M EN EV KLER 37

renciler iin kaleme alnm bir ilkeler bildirisi"3 diyerek ciddi biimde

eletirdi ve kendisinin yazd bir kar taslak sundu. Iskra grubunun dieryelerinden oluan bir komisyon, iki taslak arasnda bir sentez yapmakla

grevlendirildi ve alacak derecede iyi baard bu ii. Plehanov hl byk

bir otorite olarak kabul ediliyordu ve otuzunu henz biraz gemi olan Le

nin hayatnda hemen hemen son kez teorik bir sorun stnde uzla

maya hazrd. Rusya'da kapitalizmin kanlmaz sosyal devrim zirvesine

doru lerleyii hakkndaki kendi deerlendirmesine oranla daha az kesin

olan bir deerlendirmeyi kabul etti. Fakat, Plehanov'un hazrlad taslakta

tmyle darda braklm bir konu olan ihtiyatl bir tarm reformu ta

sarsnn da programda yer almasn salad. Iskra'mn 1 Haziran 1902 tarihlisaysnda yaymlanm ve bir sonraki yl parti kongresine sunulmu olan

program taslanda Lenin'in yer yer sert ifadelerle bezedii teorik ilk blm,

esas itibariyle Plehanov tarafndan kaleme alnmt; Lenin'in yazd pra

tie ilikin kinci blm ise yer yer Plehanov tarafndan yumuat lmt. 3

Programm teorik blm, retim ilikileri gelierek imdi artk yle bir

noktaya gelmitir ki, bu noktada burjuva kapitalizmi daha fazla ilerlemeye

ayak uyduramayacaktr eklindeki ortodoks Marksist grle balyordu.

Burjuva kapitalizminin elikileri arttka, "proleterlerin says ve ara

larndaki dayanma* artyor ve smrclere kar giritikleri mcadeleiddetleniyor"du. Bylece teknik gelime, gittike daha hzl bir biimde

"kapitalist retim ilikilerinin yerini sosyalist ilikilerin almasnn maddi

imknm'' yani "toplumun snflara blnmesini ortadan kaldracak" ve "bir

sosyal snfn bir baka sosyal snf tarafndan smrlmesinin btn

biimlerine son verecek" bir sosyal devrim imknn yaratmaktayd. "Siyasi

iktidarn proletarya tarafndan ele geirilmesi" diye tanmlanan proletarya

diktatrl bu sosyal devrimin kanlmaz kouluydu. Bu, proletarya dik

tatrlnn resmi olarak bir parti programnda ilk kez yer alyd. Prog

ramn pratik ve zellikle Rusya ile ilgili blm acil hedefleri

ngryordu; Komnist Man festo'Aa Delirtildi gibi, bu hedefler doal o-

larak bir lkeden dierine deiiklik gsterecekti. Acil hedefler gruba

2. Lenin, Sointniya, c. V, s.18.3. Lenin'in kendi kalklan, Soineniya'da yer alyor c. V, s.1- 51. Bliln lams

n ann yararl ksa bir zeti iin baknz: A.g.e., c. V, s.3 98- 9, not 1.4. Martinov, Kongre'de bu paragrafn, "proleterlerin says, aralarndaki dayanma

ve bilinleri artyor" (Vtoroy S"ezd RSDRP, 1932, s.116) eklinde deitirilmesininerdi. Bu neri, kendilndenlik ve bilinlenme hakkndaki lartmann

yansmasyd ve proletarya iinde kendiinden her sosyalist atlm inkr etmeklesulanan Ne YapmahTyt, kar sert bir kt. Plehanov, Marov ve Troki Lenin'i destekledi, deiildik nerisi reddedildi.


35/1304

38 NSAN VE ARA

aynlyordu: siyasi amalar (eit ve genel oy hakk, dnce, konuma ve

basn zgrl, toplanma ve rgtlenme zgrl, yarglarn seimle

gelmeleri, kilise ve devletin ayrlmas, parasz ve genel eitim), iilerinekonomik talepleri (igcnn sekiz saate indirilmesi, ocuklar al

trmann yasaklanmas, kadnlar altrmann snrlandrlmas, yallar ve

sakatlar in devlet sigortas, ayn ve para cezalarnn kaldrlmas),

kyllerin ekonomik talepleri (zellikle toprak kleliinin kaldrlmas

srasnda ellerinden haksz yere alnm topraklarnn kendilerine geri veril

mesi). phesiz, btn bu talepler, program kaleme alanlar tarafndan, dev

rimin ilk aamasnda radikal burjuvazinin desteini salama zorunluuyla

badaabilen azami talepler olarak grlmt. Bu yakn hedeflerle nihai

snfsz toplum hedefi arasndaki balantya deinilmemiti. Program,

"Rusya'nn mevcut sosyal ve siyasi dzenine kar giriilecek her muhalefe

tin ya da devrimc hareketin" parti tarafndan destekleneceini bildirerek son

buluyor ve amalarnn gereklemesi yolunda ilk adm olarak "otokrasinin

devrilmesini ve btn halk tarafndan serbeste seilmi bir kurucu meclisin

oluturulmasn" talep ediyordu. Program kongrede tm ayrntlaryla (ar

ald ve baz kk deiiklikler yapld. Sonunda sadece Akimov aleyhte

oy kulland5 ve program 1919'a kadar hibir deiiklie uramad.

Parti tz grlrken, partiye ye olabilme artlarn belirleyen ilkmadde hemen geni tartmalara yol at. Tasla hazrlam olan komis

yon, bir prensip konusunda ikiye ayrdm, biri Lenin'in, dieri de Mar-

tov'un olmak zere, kongreye iki metin sunmutu. Lenin, partiye ye olma

artlarn yle tanmlyordu:

f Parti programn kabul eden, parti drgilerinden birine ahsen katlan ve^

garaca destekleyen kimse parti yesidir.

Martov ise unu neriyordu:

Parti programn kabul eden, parti rgtlerinden birinin nderlii altndadzenli ibirlii i ine giren ve paraca des tekleyen kimse Rusya Sosyal De

mokrat I Partisi yesidir.

ki taslak arasnda eklen pek az fark vard. Lenin 'in, zerinde srarla dur

duu bu dah a kesin tan mlama, profesyonel devrimcilerden oluan rgtl,

disiplinli kk bir parti olarak Ne Yapmal'fa aklad kendi grnn

ifadesiydi. Lenin, kastl kullanma bu kkrtc ifadeyi herkes de bu-

5. Vtoroy S"ezd RSDRP. (1932), s.258- 9. Kabul edilen program metni iin ayn cildin 417- 23. sayfalarna ve VKP(B) v Rezolymsiyak, (19 41), c. I. s. l9- 23 'e ve diersayfalara baknz.


36/1304

BOLEVKLER VE MENEVKLER 39

nun farkndayd. Hava gerginleti: Iskra'cararasnda bu tartma yznden

bagsteren "keskinler" ve "yumuaklar"6 ayrm, Bolevik- Menevik kav

gasnn balangc oldu. Martov ve Akselrod, "rgt" ile "parti" arasnda birfark gryorlard. Gizji bir rgtn zorunlu olduunu kabul etmekle bera

ber, bunun, geni bir sempatizanlar partisinin ekirdeini oluturduu tak

dirde bir anlam tayacan ileri sryorlard. Lenin, "gevezeler" ile

"iiler" arasnda kesin bir snr izilmelidir; Martov'un tasars partinin

kapm herkese ardna kadar ayor, diye cevaplandrd. Plehanov, isteksiz

bir biimde Lenin'den yana oldu. Iskra yaz kurulunun dier yeleri, Potres-

sov ve Zasuli, seslerini karmadlar; fakat Akselrod ile Martov'un

grlerini paylayorlard. Troki, beklenenin aksine, Martov'dan yana

kt.' Uzun ve sert bir tartma sonunda Lenin'in tasla 23'e kar 28 oyla

reddedildi. Martov'un nerisi ise 22'ye kar 28 oyla kabul edildi.8 Tzn

dier maddeleri fazla bir glkle karlamadan kongreden geti. Partinin

epey hantal olan merkezi rgtlenmesi, parti retisinin koruyucu merkez

yayn organnn (Iskra) yaz kurulundan, parti faaliyetini yerel rgtler ka

nalyla ynetmekle ykml bir merkez komitesinden ve bu ki organn

herbirinden ikier delegenin bulunduu, bakan kongre tarafndan seilen

toplam be yeli bir parti konseyinden oluuyordu; konsey, en yksek de

netleme organyd ve sadece, iki ylda bir toplanan kongreye kar sorumluydu.

Parti tznn ilk maddesiyle ilgili son derece nemli oylamann sonu

cu tartmalara yol att. Kongrede ounluk, "yumuak" Mra'clardan,

Bund delegelerinden ve Iskra le hibir zaman iliki kurmam dier yan

rgtlerden oluuyordu. Iskra grubunun kendi iinde ise Lenin hl bir

ounluu ynetiyordu. Parti tz konusundaki tartma, Bund ile parli

arasndaki ilikiler konusunda bir karara varlmasn gerektirdi. Bund'un,

"yahudi proletaryasnn tek temsilcisi olarak kalmak" eklindeki talebinin

ezici bir ounlukla reddedilmesi, Bund delegelerinin kongrenin 27. o turu-

6. Lenin, daha sonra bunlar "tutarl" ve "tutarsz" Iskra'cat diye nitelendirdi (Lenin, Soneniya, c, V, s.269).

7. Troki, Lenin'le Ekim 1902'de Londra'da tanm ve yazarlk yeteneiyle Lenin'in hemen dikkatini ekmiti. 1903 ilkbahar boyunca Lenn, yaz kurulunaTroki'nin katlmasn iki kez nerdiyse de Plehanov'un kesin vetosu ile karlat(Krapskaya, Memories of Lenin (Ing. ev. 1930), c. I, s.85- 6, 92). Krupskaya'ya greLenin, "kongrede Troki'nin kararsz bir tutum taknacan aklna bile getirmiyordu"(A.g.e., S .99).

8. Vtoroy S"ezd RSDRP, (19 32), s.263- 85.

9. Bu tzk metni iin baknz: A.g.e., (1932), s.423- 5 ve VKP (B) v Rezoiyulsiyak(19 41), c. I, s.24- 25.


37/1304

40 NSAN VE ARA

mundar sonra (kongre toplam 37 oturum oldu), salonu byk bir fkeyle

terkemelerine yol at.10 Bir sonraki oturumda partinin, sadece bir tek "d"

rglnn, Iskra ile sk bir ibirlii iinde bulunan ve (kongrede Lenin tarafndan temsil edilen) Devrimci Sosyal Demokrat Birlik'in tannmas ve

bunun tze geirilmesine ilikin karar.Yurt Dndaki Rus Sosyal De

mokratlar Birlii'ni oy hakkndan yoksun braku iin, Marnov ile Aki-

mov ekimser kald." Bu kararlar alnrken hl btn Isfcra'carbirlikte ha

reket etmilerdi. Ancak parti yeliinin nitelikleri hakkndaki oylamada

"yumuaklarda birlikte oy kullanm yedi delegenin ekimser kalmas, oy

dengesinin "keskinler" lehine kaymas sonucunu yaratt. Bylece grld

ki, gndemin en nemli maddesi parti rgerine seilme gr

lrken Lenin, bir ounluun banda bulunacak ve bu avantaj, kendigrlerinin zaferini daha ileri gtrmek iin kullanacakt. Bunun

anlalmas, kongrenin havasnda, baka herhangi bir olaydan ok daha ani

bir deiiklik yaratt. 30. oturumdan sonra tartmalar son derece gergin bir

hava iinde geti.

Gerekten de sz konusu olan ok nemli bir sorundu. Bununla beraber,

belirtmek gerekir ki, Iskra grubunun btn tarafndan kaleme alnp kon

greye sunulan parti tznn maddeleri, partinin yerel rgerinin. mer

kezi otorite tarafndan hemen hemen -snrsz biimde denetlenmesinimmkn klyordu ve Lenin'in merkezilemi ve disiplinli bir parti an

layna kar sonradan duyulan fke, atmann balangc olmaktan ok,

sonucuydu. Kongrede Lenin ile Marov'un birbirlerini karlkl sula

malarnn da gsterdii gibi, Lenin'in, Iskra yaz kurulu ye saysn yeni

kararlar gereince altdan e indirmeyi ve parti merkez komitesi yeliini

kiiyle snrlamay ngren tasars kongreden nce yaz kurulunda

grlm ve prensip bakmndan herhangi bir itirazla karlamamt.

Ancak bu tasan, Iskra yaz kuruluna Plehanov, Lenin ve Martov'un atan

mas (iki "keskin" bir "yumuak") ve merkez komitesine ikinci derecedenkiilerin seilerek partinin, yaz kurulunun denetimi altna girmesi eklinde

somut bir neri olarak kongreye sunulunca, muhalefet mdan kt; Mar

tov ilk kez bu kongrede "tek tek gruplar in olaanst yasalar" kartlarak

"parti iinde skynetim" uygulanmak istendii sulamasnda bulundu. Bu

sulama, sonraki amalarda etkin bir rol oynayacakt.'2 Tartmalarn

bundan sonras bir dizi oylama ve protestoyla geti. Iskra yaz kuruluna

ye semekle ilgili karar 2 aleyhle, 17 ekim ser oya kar 25 oyla kabul

10. Vtoroy S"ezd RSDRP, (1932), s.324- 5. II. A.g.e., s.334.12. A.g.e., S .373


38/1304

BOLEVKLER VE M EN EV KLER -11

edildi. Bunun zerine, ounluk Plehanov, Martov ve Lenin'i bu greve

seti; Martov, yaz kurulunda kendisine nerilen grevi kabul etmedi ve

aznlk bundan sonra seimlere katlmay ret karan ald." Merkez komitesitamamen "keskinler"dej olutu ve Plehanov parti konseyi bakanlna ge

tirildi. Bu sonulara gre, kazananlara "Bolevikler" (ounluk), muhalif

lere "Menevikler" (aznlk) denildi ve iki taraf da tarihe bu adlarla getiler.

N e var ki bu, yknn sonu deildi. Pleh anov, kon gre boyunca hep Le

nin'i desteklemiti. Delegelerden biri Lenin'in grleriyle onun grleri

arasnda bir fark olduunu belirtmeye kalknca, onu "Napolyon,

mareallerini karlanndan ayrmt, oysa beni Lenin'dcn hi kimse

ayramaz"' 4 diye gururla cevaplandrmt. Fakat, balangtaki programla

ilgili tartma, yal Marksist'in uysalca davranna kar, gen Marksist'in

kolaylkla nasl insafszca davranabildiini gstermiti. Plehanov ksa

srede Lenin'in zafere ulamak iin gsterdii uzlamazlk karsnda

aknla dt. Lenin'in saf d brakmaya niyetlendii Menevikler'n

byk bir ksm, Plehanov'un eski dostlar ve mcadele arkadalaryd. Ple

hanov, Lenin'in sk parti disiplinini ilke olarak onaylamt, ama uygula

ma sz konusu olunca bu disiplin anlaynn uzun yllar Bat'da

yaamaktan dolay, siyasi rgtlenme hakknda farkna varmakszn edin

dii daha az kat grlerine aykr olduu onaya kt. Lenin'in btn beklentilerinin aksine Plehanov, muhaliflerle uzlamaya gidilmesinin

szcln yapmaya koyuldu. 1903 yl sona ermeden Lenin Iskra yaz

kurulundan istifa ettii iin 15, Pleh anov kongrenin reddet tii, hepsi

Menevik olan eski yeleri yaz kuruluna alm, bylece, Iskra bir

Menevik yayn organ haline gelmiti. Kongrenin eline teslim ettii parti

aygtndan atlan Lenin iin Bolevik yoldalarn bamsz bir fraksiyon

iinde rgtlemekten baka bir ey kalmyordu.

Aradan geen on iki ay boyunca Plehanov ve Iskra'aak eski arkadatan

Lenin'i iddetle eletiren makaleler yaymladlar. Plehanov, Ne Yap-

mah?'tn baz pasajlarn daha ilk okuyuunda doru bulmadn, ancak

Lenin'in grlerini deitirmi olduu izlenimini edindiini ileri srerek

-^-yavan bir mazeretti bu ikinci kongrenin sonuna kadar Lenin'i destekle-

13. A.g.e., S.376. Kongre'deki blnmeden doan iki fraksiyon, o andan ibaren,ayn toplantlar dzenledi (Lenin, Soneniya, c. VI, s.56).

14. Vloroy S"ezd RSDRP, (1932), s.138.15. Pie h no V'a gre, ada; ngiliz politikasnda bir rnek aramt Lenin:

"Chamberlain, durumunu glendirmek iin, bakanlktan ayn di. Ben de aynnyapyorum" (C.V.Plehanov, Soneniya, c. XDI, s.44).


39/1304

42 NSAN VE ARA

mis olmaktan duyduu mahcubiyeti hzla yendi.16 Lenin imdi "sekler bir

kast"17 zihniyetini desteklemekle sulanyordu. Merkeziyetilik mi, Bona-

partizm mi? balkl makalede Lenin, "proletarya diktatrl ile proletaryazerinde diktatrlk kurmay birbirine kantrmak" ve "devrim- ncesi eski

larz monari deilse bile, Bonapartizm"18 uygulamakla sulanmt. Onun,

profesyonel devrimciyle kitleler arasndaki likiye dair gr, Marx'in

deil, Bakunn'in gryd. 19 Martov, kongrede ileri srd gr

ileyerek Rusya Sosyal Demokrat si Partisi'nde Skynetim Yasasna

Kar Mcadele adl bir bror yaymlad. Vera Zasuli, Lenin'in parti an

laynn, XIV. Louis'nin devlet anlayyla ayn olduunu yazd. 20 Artk

Menevikler'in denetimine gemi olan parti basmevi Troki'nin Siyasi

Grevlerimiz11 adl svg dolu bir brorn yaymlad; Troki'nin

Menevikler'le olan yakn ilikileri, brorn thaf ksmnda aka

grlyordu: "Aziz stadm Pavel Borisovi Akselrod'a". Troki bu

brornde Lenin'in yntemlerine "Jakobenler'in trajik uzlamazlnn so

luk bir karikatr" diye saldryor ve "partinin yerini parti rgtnn, parti

rgtnn yerini merkez komitesinin ve nihayet merkez komitesinin yerini

diktatrn alaca" bir dumm un ortaya kacan ngryordu. Son blm

"Proleiarya zerinde Diktatrlk"22baln tayordu. Bir sre sonra Ple-

hanov. Bir Sosyal Demokratn Gnlnde yle yazacakt: "Bolevikgr hkim olsayd, son tahlilde, her ey btn iktidar ex Providentia ken

di ahsnda toplam tek bir adamn evresinde dnecekti"23.

Blnmenin yanklan, "revizyoniser" arasndaki hiziplemeden dolay

kendi ba da dertte olan Alman Sosyal Demokrat Partisi'ne kadar ulat.

Rusya Sosyal Demokrat Partisi'nin tannm ve ndegelen yelerinin he

men hepsi Lenin'in yoldatan, sradan nsanlard, ilerinden pek aznn

16. G.V.Plehanov, Soinen ya, c. X1H, S.13S- 8. 17. A g.e., c. XIH, s.7.. lS-A.g.e.,c. Xm, s.90- 1. 19. A.g.t., c. XIQ. t.185.

20. Iskra, No. 70, 25 Temmuz 1904.21. N.Troki, Nasi Potiieski Zadai (Cenevre, 1904). Troki, takma adnn nne,

nceleri N. ba harfini koyuyordu, sonradan asl adnn bas harfi olan L'y' koymayabalad. Lenin de bazen N. ba harfini kutlanmt.

22. Troki'nin otuz yldan fazla bir zaman sonra bu tanma hakkndaki sonhkmn burada hatrlatmak yerinde olur: "Lenin'in, yazlarnda 'uzUstnlamaz' ve'amansz' kelimelerini sk sk kullanmi) olmas bouna deildir. Ancak btOn aalkkiisel sorunlar bir yana braklp byk bir gerilimle amaca ulamaktan baka bir eydnlmedii takdirde byle bir insafszlk hakl grlebilir. Onun tutumu bana, kabuledilemez, dehjet verici, isyan ettirici grnyordu. Bununla beraber, bu tutum siyasibakmdan doruydu ve dolaysyla, rg ilenme asndan gerekli bir mumdu"(LToki, Moya Jim (Hayatm) (Berlin). 1930, c. 1, s.187- 8).

23. C.V,Plehanov, Soinenya, c. XHL s.317.


40/1304

BOLEVKLER VE MENEV KL K H

ad duyulmutu- Menevikler'e neredeyse genel bir destek kazandrdlar.

Kaulsky, Lenn'n Bolevik gr savunan bir makalesini Alman sosyal

demokrat dergi Neue Ze'f'ta yaymlamay reddetmekle kalmad, ayn zamanda, Lenin'in tutumunu aka yeren bir mektubu yaymlanmas iin

Menevik Iskra'ya yollad.14 Lenn'e en iddetli saldr Rosa Luxemburg'dan

gelmiti. Rosa, Temmuz 1904'ie Neue Zeit'v yaymlanan bir makalesinde

Lenin'in "an- merkeziyet ini" brokratik olmakla ve demokratik olma

makla suluyordu. Rosa, Lenin'in tasarsnda tamamen Rusya'ya zg bir

nitelik gryor ve sert bir dille, "baaa durduu halde, kendini tarihin en

gl yeni hkimi" olarak ilan eden "imdi Rus devrimcinin 'ego'su

biiminde yeniden canlanan, Rus mutlakiyetilii tarafndan ezilmi ve

paralanm bir 'ego'dan" sz ediyordu; Lenin'in parti nderliinde mutlak

g grn kyasya eletiren Rosa, bu tutumun "bu tr her rgtn

bnyesine sinmi muhafazakrl en tehlikeli biimde azdrabileceini""

sylerken yeni bir tartma a

edward hallett carr - bolsevik devrimi

Documents