eflatun.un devletİ

8/9/2019 EFLATUN.UN DEVLET

1/31

1

EFLATUN (M.. 427 - 347)'UN DEVLET1*

"UYGULANAMAYAN KURAMSAL DEVLET DZEN"

Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi

Sokrates'in rencisi Eflatun, M.. 427 ylnda Atina'da dodu (M.

347de ld). Asl ad Aristacles'tir (Aristokles). Ona Platon (Yunancageni gsl demektir) ad, alnnn ve gsnn geni olmasndan ve

atletik yapsndan dolay sonradan verilmitir. Eflatun, Atina'nn en eski

ve en asil ailelerinden birine mensuptu. Eflatun'un babas, Ariston

Perikales'in yakn dostudur. Gen Aristokrata, daha ok gen yata iken,

eski Yunan airi (Homer, Pindal) tantlm ve o devirde geerli olan

hitabet sanat ve mzik retilmiti. Eflatun, kendisinin ilk felsefe hocasolan Herakleitos'cu Kratylos'dan, Herakleitos felsefesini ve Heraklaitos'cu

dnya grn renmiti. Gzel sanat, resim, mzik, iir ve tiyatro

alanlarnda uralardan sonra Sokrates'le tanmtr. Eflatun'un

dnce hayatnda dnm noktas olan ve onun manevi gelimesine

temel dayanan veren olay, Sokrates'le karlamasdr. M.. 407

ylnda yirmi yanda iken, Sokrates'e balanan ve Sokrates'indinleyicileri arasna katlan Eflatun, Sokrates'i tam sekiz yl dinlemitir. 80

yana kadar ona olan manevi balln korumutur. Sokrates'in gerek

ahlak gr, gerek kulland dialektik yntem, Eflatun'un yaam ve

kiilii zerinde ok etkili olmutur.

1* Prof. Dr. Ali Koer'in E itim Tarihi (1980) adl kitab ndan belirli k s mlar de i tirilerek al nm t r.


2/31

2

M.. 395-394 yllarnda, Atina ordusuna katlp atl olarak askerlikgrevini yerine getirmi, daha bu sralarda, kk lde de olsa etrafna

bir renci grubu toplanmtr. Ancak, bir yandan Atina'ya o vakit

egemen olan siyasi havann verdii huzursuzluk, dier yandan felsefeye

kar duyduu derin ilgi, kendisini yeni batan Atina'dan uzaklamaya

gtrmtr. Bylece Eflatun, o zaman bilinen lkelerde bir inceleme

gezisine kmtr. Sylendiine gre, ilkin Girit'e ve daha sonra da

Msr'a gitmitir. Msr, ok eski kltr, yzyllardan beri hi deimeyen,

ayn ekilde srp giden gelenekleri ile onun zerinde ok derin izler

brakmt. Eflatun, Msr'da sanki, sonsuz deimezliin kendisini

bulmutur. Msr'dan sonra Kyrene'ye giden gen filozof, orada

matematiki Thodoras'la tanm ve onun etkisi ile geometri ile

uramtr. Daha sonra gney talya'ya varan Eflatun, orada

Pythorgoias'clarn son temsilcilerinin yannda eitim grmtr.

Pyhtorgoias'c matematikle ve saylar doktrini ile yakndan ilgilenmi,

ayrca astronomi ile de uramtr. Pythogoras'clarn tenasuh

nazariyesinde2 daha nce Sokrates'den renmi olduu ruhun zellii

dncesinin ayr bir yorumunu bulmutur. Eflatun, bundan sonra,

Sicilya'da Sikarusa'ya gitmi ve Kral I. Dionysios'un sarayna kabul

edilmitir. Balangta Eflatun'u dosta karlayan Tiran Kral, bir zaman

sonra, filozofun dncelerini kendi despotizmi iin tehlikeli

grdnden, onu bir sava gemisine bindirerek Sicilya'dan

uzaklatrm ve Aigina'da esir diye sattrmtr. Eflatun, bu skntl

durumdan, Annikeris adl Kyeneli bir filozofun aracl ile kurtulmutur.

2Bir eyin dierini takib ederek yok etmesi, bir eyi elden ele dolatrmak, bir eyin dolaarak dierinin yerini almas.Dinler tarihinde, len insanlarn ruhunun bir hayvan ya da bir insan bedenine girmesi inancn dile getirir.


3/31

3

lkin kendisini satn alan bu filozof, daha sonra, Atina'ya gnderilmesinide salamtr. Aa yukar yl sren bu inceleme gezisinden sonra,

Eflatun, Atina'daki Heros Akademos koruluunda, 40 yanda iken, nl

akademisini "Akademia" ad altnda ehrin kaplar nnde kurmutur.

Bu akademi, bir dnce etrafnda ortaklaa alan kiilerin meydana

getirdii kapal bir bilim toplumuydu. Kurduu akademinin kapsna

"Geometri bilmeyen buraya giremez" cmlesini yazmtr.

Eflatun, lmne kadar 40 yl akademinin banda kalm, retmenlik

yapm, ardnda siyaset de dahil olmak zere her konuyu kapsayan

byk bir felsefe sistemi brakarak lmtr.

Bununla birlikte Eflatun, akademideki retme almalarna

Syrakusa'ya ettii iki yolculuk nedeniyle iki kere ara vermitir.

Syrakusa'da, I. Dionysios lm, yerine yeeni, II. Dioysios gemitir.Eflatun, ilk kraln kayn ve Syrakkusa'ya yapt ilk yolculuundan beri

kendisinin yakn dostu olan Dion'un aracl ile, ikinci ve nc defa,

yeni batan Syrakusa'ya gitmitir. Filozof, siyasi dncesinin

Syrakusa'da yrrle konulabilmesi midiyle bu son iki yolculua

girmi; ancak, her ikisinde de bu amacn gerekletirmek imkann

bulamamtr. nk, bu sefer de yeni kral, Eflatun'un Dion'la olan yakndostluundan ve siyasi planlarndan kukulanmtr. Eflatun, yeni batan

Syrakusa'dan uzaklamak zorunda kalmtr. Nihayet, dostu Dion, iktidar

ele alnca, bu defa siyasi dncelerini gerekleebileceini sanm;

fakat ok gemeden, Dion, bir akademi rencisi tarafndan

ldrlmtr. Bu olay, Eflatun'u derin bir hayalkrklna uratm,

bundan sonra siyasetten tamamen vazgeerek kendisini yalnz akademialmalarna vermitir.


4/31

4

Eflatunun felsefi grlerinin zerinde hala tartlmaktadr.Bugnk grlerimize gre bunlarn bir ksm doru bir ksm yanltr.

Ancak, Eflatun, bat felsefesinin balang noktas ve ilk nemli

filozofudur. Grleri Hristiyan felsefesinin yan sra slam felsefesine de

derin etkide bulunmutur. Dncelerinin bugn bile geerli olduu

Mslman kimliiyle vndmz birok dnrn Platon

(Eflatun)dan ve Aristodan etkilendiklerini biliyoruz.

Antik a Yunan felsefesinde, Sokrates ncesi filozoflar (ilk

filozoflar ya da doa filozoflar) daha ok maddeci grlere

eilimliydiler. Antik felsefenin maddeci retisi, atomcu Demokritos ile

buna karn dnceci (idealist) retisi Eflatun ile doruk noktasna

ulamtr.

Eflatun, eserlerini diyaloglar (karlkl konumalar) biimindeyazmtr. Diyaloglardaki ba aktr ounlukla Sokratestir. Sokrates

insanlarla grlerini tartr ve onlarn grlerindeki tutarszlklar

ortaya koyar. Eflatun ounlukla grlerini Sokratesin azndan

aklamtr.

Eflatun, algladmz d dnyann gerek idealar ya da ekiller

dnyasnn kusurlu kopyalar olduunu, geree ancak dnce vetahayyl yoluyla ulalabileceini savunmu, insan ruhunun lmden

sonra beden dnda kalc olan idealar dnyasna ulaacan

sylemitir. Grleri Ortaada dini retiye destek salad iin slam

filozoflar tarafndan benimsenmi ve slam dnyasnda Yeni

Eflatunculuk akmna neden olmutur.


5/31

5

Ancak Eflatunun bu yazya da temel oluturan en nemliyaklam, bugn birok ynyle geerli olan devlet ve toplum anlaydr.

Eflatunun devlet dzeni ve anlay ile eitim anlay

Eflatun, gemi sayfalarda anlattmz sofistlerin tek tarafl

grlerinden farkl olarak, derin ve geni bir felsefe sistemiyle ortayakmtr. Bu sistemi ierisinde, pedagojiye ait fikirlerini zellikle

"Cumhuriyet (Devlet)" ve "Yasalar" adl iki ayr kitapta toplamtr.

zellikle sosyal pedagoji bakmndan deerli olan bu iki eseri, hayalinde

kurduu ideal devletin vatandalarnn nasl yetitirilmesi gerekecei

konusunda teorik ve pratik terbiyenin (eitimin) verilme esaslarn ve

grlerini ierir. lk olarak yazm olduu "Devlet" adl eserinde,

kuramsal devletteki bireylerin zgrlk haklarn ok kstlam,

daha sonra, yallnda yazm olduu "Yasalar" adl eserlerinde

ise, kuramsal devletteki bireylerin zgrlk haklarn geniletmi ve

bir eit hayali devletten gerek devlet yapsna dnmek zorunda

kalmtr.

Eflatun'un dnd site devletinde, bireyler ve aile, hkmetin

tmyle emrine verilmiti. Kadn da erkek gibi bir asker olmalyd. Devlet

iinde, herkesin, her eye katlmasn, sosyal sorunlara eilmesini;

toplumsal elencelerin (baarlarn) ve matemlerin (zntlerin) ortak

olarak yklenilmesini ngryor ve bunun salanmas iin de, eitimin,

meslek edinmenin ve aile gibi her trl kurumun devletin denetiminde

bulunmasn savunuyordu. Bunun iin, rnein, devletin hi kimsenin

kendi evinde zel bir ayin yapmasna izin vermemesi gerektiini


6/31

6

savunuyordu. Herkes, dini vecibelerini tapnaklarda yerine getirmeli veayinler devlet tarafndan dzenlenmeliydi. lahlara kar gelenler iddetle

cezalandrlmalyd. Devlet, cimnastik ve musikide ayn titizlii gstermeli

ve yasalara aykr hareket edenleri cezalandrmalyd.

Eflatun'un eserlerinde, zellikle Cumhuriyet (Devlet) adl eserinde

sk sk tekrarlad ilkelerden birincisi, eitimin, devletin birinci ve

en nemli grevi olmas gerektiidir. Cumhuriyet (Devlet) adleserinde, btn ocuklarn yandan sonra resmi grevli

eitimciler tarafndan yetitirilmesini, bu yatan itibaren, bugnn

anaokullarna benzeyen kurumlara verilerek, orada, hep birlikte

bytlmeleri gerektiini savunmutur. Bylece ortak bir yaam,

ruhlarda ve kalplerde birlik ortaya kacaktr. Bu devrede grev alan

eitimciler kadnlar olmaldr; ocuklar 3 yandan 6 yana kadaroyuna tevik edilmelidir. Bu devre, ocuun oyuna en ok

gereksinmesi olan devredir. Oyun, ocuun ilgisini ekmek

bakmndan nemlidir. ocuklar nazl bytlmemeli ve kurallara

aykr hareketleri cezasz braklmamaldr; ama fazla sert de

olunmamaldr. nk fazla sertlik, onlar rkek ve korkak

yapacaktr. Alt yandan sonra, kz ve erkek ocuklar ayrlmaldr.

Fakat, kzlar da, erkekler gibi Isparta yasalarnn ngrd ekilde,

kou, atlama, kas ve beden hareketlerinin hepsini yapmaldrlar.

Eflatun, kadn eitimini de ihmal etmemi; her ne kadar "erkein ii

devleti, kadnn ii evi idare etmek olmaldr" demi ise de, toplumun

ilerleyebilmesi iin, kadnlarn, toplumun sorunlaryla ilgilerinin

gelitirilmesinin gerekli olduunu, bunun iin onlarn bilgi sahibiolmalarn ve bu yzden onlara cimnastik, mzik eitimi yaptrlmalsn


7/31

7

savunmutur. Hatta onlarn silah kullanmay renmelerini, kl-koualtrmalar yapmalarn nermitir. Eflatun'a gre bu devlette:

ocuklarn eitimi iin devlet memurlarndan grevliler bulunmaldr.

Bunlara, ehirlerin yannda kurulacak okullarda eitim verilmeli ve yine,

okullarda, cimnastik derslerinin yannda, ayn derecede mzik de

retilmelidir. Her ikisi de birlikte verilmelidir. nk yalnz mzik gren

ocuk korkak, yumuak; yalnz beden eitimi gren cesur-sert olur. Bu

sonuncusu onu duygusuzlua srkleyebilir. kisinin birlikte verilmesi,

hem iradeyi hem estetii birlikte gelitirecektir. Bu dersler 10 yana

kadar devam ettikten sonra, bilimler verilmeye balanmaldr. Ondrt

yana kadar devam edecek bu devreye, dil eitimiyle balanmaldr.

Ondrt yandan sonra, mzik, aritmetik, geometri, astronomi dersleri

balamaldr (bu dersler Ortaada Guadrivium adn alacaktr). Eflatun,

zellikle aritmetik ve geometri eitiminin verilmesi iin ok srar eder.

nk, ona gre bu dersler, gelecekte felsefe eitimi verebilmek iin

gereklidir. yi terbiye, ruha ve bedene gerekli olan zellikleri

kazandrabilen terbiyedir. Eflatun, eitimde, fizik ve doayla ilgili derslerin

verilme gerekliliinden szetmez. nk, ona gre, bunca nesnenin d

grnleri, znde aldatcdr. Bunlarla uramak gereksizdir. Eflatun

tarihten de vazgemitir. nk ona gre tarih gemitir. Ancak

yaamnn sonuna doru yazd "Yasalar" adl eserinde, bu

grnden vazgemitir. Eflatun'un, balangta, sert, disiplinli bir eitim

sistemi nermesinin nedeni, devrinde, lks, elence ve her trl

ahlakszln Atina'y bozmu olmasdr. Perian bir ekilde bulunan

Atina'llar, devletin sert ve disiplinli nlemleri ile dzeltmeye kalkmas,

soysuzlam ve temelinden sarslm bir toplumu kurtarma


8/31

8

arzusundadr. Bu nedenle, bir eit Isparta ve Atina karm bir eitimplan hazrlamtr.

Eflatun, "renciler, siteye yararl olmalar amacyla yetitirilmeli ve

onlar, devletin en deerli kiileri olmaldr" der.

Onun eitimle ilgili fikirlerinden bazlar:

"Terbiye (eitim), devletin ana sorunudur. Onu nasl halledeceiz?

Atalar gibi, ten iin cimnastik; ruh iin mzik yaplmaldr. Birincisi btn

bir bedenin terbiyesi ve salk iin; ikincisi ruh terbiyesi, iir yetenei

kazanmak iindir. Birincisi okuma anda okulda (gimnazda); ikincisi,

ana kucanda balar. Onun iin ikincisi, birincisinden daha ok ve daha

uzun bir emek ister. O halde anaokulu, eitimin temelidir. Bu eitimin

zn, anlatlan masallar oluturur. Fakat, masallar yalanlardr. Ne

tanrlar ne de kahramanlar zerine, doru ve ok defa iyi eyler

anlatrlar. Aldanmaya en elverili bir yata yalanla yorulmak, ie,

cehaletle balamaktr. Zira "hakiki yalan cehalettir". Bylece, Eflatun,

"bu tip airleri, bana elengini takp kokular serptikten sonra,

devletimizden karmalyz" der. "Bize, doruluk, cesaret, saduyu,

itidal gibi faziletleri alayacak airler ve yazarlar gereklidir" der. "nk

devletimizde yararl bir ii olmayann yeri yoktur" der. ocuklarn,gelenek ve greneklerin masallar ile deil, iyiyi amalayan yurt ve

ahlak bilgisi ile eitilmesi gerekeceini savunur.

Eflatun'un kendisi de bir sanatdr. Bununla birlikte, eitim sistemi

iinde yer alacak sanatn snrlandrlmas dncesini savunur.

Mzik eitiminde de ayn yolu nerdiini grrz. Kadnlara bile

yaramayan ahla vahla dolu rtkan arklar gibi, sarholuk, geveklik


9/31

9

ve tembellik havalar da, yetitirmekle ykml olduumuz kuaklarnkulaklarndan uzak olmaldr. Bizim mzik eitimimiz, ocuklarmzn

ruhunu, gzelin zn oluturan ahenk ve lye altrmak olacaktr.

Fakat gzellik eitimini, yalnz gzel sanatlardan deil, btn sanatlardan

beklemek gerekir. nk, "gelecek kuaklarmzn kt bir ayrlktan

beslenen srler gibi, irkin tablolar ortasnda byyerek, hergn

otladklar zehirlerle ruhlarnn bozulmasndan korkmalyz." Bylece,

ressamlar, heykeltralar, mimarlar kadar, dokumaclar, rcleri ve

mobilyaclar da gzel eserler vermeye davet edeceiz. nk yurttan

ruhunu ancak dier yurttalar gzelletirebilir. Memleketin gelecekteki

sava ve bekilerinin, tanr konusunda da doru bilgilere sahip olmalar

gerekir. Bundan dolay, rencilerin, tanry doru tanmalar iin, yalnz

tanrla ve tanrya yakacak eyler okumalar gerekir. Bunlar, tanrnn

iyi ve adil olduuna inanmal; bu en stn varl, adaletin, iyiliin,

doruluun ve kusursuzluun kayna olarak bilmelidirler. Bu ekilde,

memleketin gelecekteki sava ve bekilerini, yurdun savunulmasna

ynlendirmeye allmaldr. Bu amala, genlerin okuyacaklar metinler,

dikkatle gzden geirilmeli ve amaca uygun olmayanlar, yasak

edilmelidir. Eflatun, ayn ekilde, dar anlamdaki musikinin de

snrlandrlmasn ister. Ruhta geveklik yaratacak ve huzursuz duygular

uyandracak mzik paralar da, ayn ekilde yasak edilmelidir. Eitim

sistemi iinde yer alacak mzik eitimi, yalnz nefse hakimiyet ve cesaret

duygular uyandrmaya yarayacak paralar olmaldr.

Genlii, mzikten sonra, cimnastikle terbiye edeceiz. En iyi

cimnastik, mziin kardei olandr, yani "sade, ll, her eyden ok

savaa hazrlayan bir cimnastik".


10/31

10

Mzikte sadelik, ruhu itidale; cimnastik de sadelik de vcudu salklolmaya ynlendirir. Bylece eitimimizin asl amac, ocuklarmz,

mahkemelerden olduu kadar, hastahanelerden de kurtarmak olmaldr.

Bunun iin "Ruh ve beden yaps iyi yurttalarla uramak zere

(semek zere), devlette, bir kurum ve yasalar dizini (bizim

anladmz anlamda, bir adli tp; hatta daha ileri bir anlamda

genetik danma merkezi) kuracaz; tekileri, yani vcudu kt

yapllar (salksz olanlar) lmeye brakacaz; ruhu yaratltan

bozuk ve slah edilmez olanlar da, yurttalar kendileri yok

edecektir. Devlet iin olduu kadar, bu zavalllar iin de yaplacak

en iyi ey budur". Sonra eitimimizin znn ruh eitimi olduunu da

unutmayalm; mzik gibi, cimnastik de, ruhun eitimi iin tanrnn verdii

bir sanattr. nk yalnz mzik ile yurulanlar, gevrek ve uyuuk olaca

gibi, yalnz cimnastikle ileneler de kaba ve sert olur. Bu iki sanat,

karlkl olarak ocuklarmz bu iki arlktan kurtararak, ikisi arasnda

ll bir uyum kuracaktr; bylece, ok sert ve ok yumuak olmadan,

yrekli ve bilgili olacaklardr. retim ve eitimimizin genel plan ite

budur.

Bylece, Eflatun, "Devlet" adl kitabnda, sanat, yalnz eitim ve

retim asndan bir ara olarak gznnde bulundurur. radenin

kuvvetlendirilmesine yarayacak eitim aralar arasnda, av, vcut eitimi

ve yarmalar byk bir yer alr. Eflatun'un, savalar snfnn yetime

ve gelimesinde gznnde tuttuu tek ama, bu snfn, devlet ya da

"Polis" denilen sistemin, dirlik ve dzenini yrtecek ve salayacak

yetkinlii kazanmasdr. Sava esaslarna gre yetitirilecek olan bu

snfn, ellerinde topladklar kuvveti, kt bir ekilde kullanmamalarn da


11/31

11

salamak gereklidir. Bunun iin, bunlarn, hak ve adalet kavramlar gibiyksek erdemlere sahip olmalar, ruhlarnn, zalimlie, kabala ve

canavarla sapmayacak kadar incelmi olmas gerekir.

Eflatun (M.. 427-347)


12/31

12

Eflatun, kadnlarn da, tpk erkekler gibi, ayn vcut ve ruh eitimisisteminden gemek suretiyle, bekilik snf iin elverili olabileceklerini

ve bekilik devini yerine getirebileceklerini kabul eder. Bu amala

seilecek kz ocuklarnn da, tpk erkek ocuklar gibi yetitirilmesi

gerekir. Kadnlar da, tip (ideal) erkekler gibi, yarmalara katlabilmeli,

kl kullanmal ve gerektii zaman erkeklerle birlikte, savalara da

katlmaldrlar.

Eflatun, kadnla erkek arasnda herhangi nemli bir ayrlk

olmadn kabul eder. Bundan dolay, kadnlar da, tpk erkekler gibi

savalarda yararl olabilirler. Bekilik (devletin teslim edilecei

genler) snfn meydana getirecek yurttalarn, bu devi hakkyle

yerine getirebilmeleri iin, balangta dikkatle seilmi olmalar da

gerekir. Bu suretle, Eflatun'un Devlet adl kitabnda ortaya attnemli bir gre ve evlenme zerine ileri srd dncelere

gelmi oluyoruz. Tarmla uraanlar, sanatkarlar, kyller, kendi

aralarnda istedikleri gibi evlenip ocuk yetitirebilirler. Buna

karlk savalar (bekiler, bugnk uyarlama ile muaazaf askerler

ve brokratlar), ancak, devletin kendileri iin setii ve kendilerine

denk grd kadnlarla evlenip ocuk meydana getirebilirler.

Savalarn evlenecei kadnlarn, her bakmdan kendilerine uygun

ve kendi denkleri olmas gerekir. Eflatun'a gre, vcuta kuvvetli ve

salam, ruha deerli ve yetenekli ocuklar, ancak bu suretle

yetitirilebilir. Eflatun, bu ocuklarn ailelerine braklmayp, devlet

eliyle yetitirilmesini ister. Devletin kar, savalar snfna, ne

kiisel mal ve mlk ne de aile hayat tannmamasnda yatar.

Bunlar, hem aile ve oluk ocuk kaygularndan, hem de kiisel kar


13/31

13

dncelerinden uzak, tasasz bir askeri yaam srecekler vekendilerini tamamiyle devlet hizmetine vereceklerdir. Vcut yaplar

bakmndan kuvvetli ve sava bir kuan yaratlmasnda, kadnn

da katks esastr. Yukarda sz konusu olan erdemlerin bir araya

toplanmas iin, manevi yetenekleri ve vcut yaplar bakmndan en

sekin kadnlarla, en sekin erkeklerin, devlet eliyle bir araya

getirilmeleri ve birlikte yaamalarnn salanmas gereklidir. Bu

"kutsal evlenme"lerden meydana gelecek ocuklar, doumdan

sonra hemen annelerinden alnarak, devlet ocana verilecektir. Bu

ocuklar, devlet memuru olan kadn ve erkek retmenlerin bakm

ve kayrmalar altnda yetitirileceklerdir. Devlet ocanda

yetitirilen ocuklarn, ana ve babalar tarafndan tannmalarna hi

bir ekilde imkan verilmeyecektir. Yaama yetenekleri olmayanlar

ve sakat doan ocuklar ortadan kaldrlacaktr. Ayn ocakta bir

arada byyen btn ocuklar, birbirlerini karde olarak tanyacak

ve seveceklerdir. Ayn kuaktaki ocuklar, birbirlerini karde olarak

tanyacaklar, bir nceki kuaa ise ana-baba gzyle bakacaklardr.

Eflatun, btn bu dnceleri ile, "polis" ya da "devlet" iinde

yaayan bireylerin, kendilerini, bir tek canlnn, bir organizmann

deiik organlar olarak duymalarn (hissetmelerini) ngrmtr.

Devlet denilen btne gelecek bir zararn, onun btn organlarn

ayn ekilde inciteceini savunmutur.

Bekiler snf iin ileri srd "Komnizm"i, yani, bu snf iin

ne aile hayatn, ne de ahsi mal ve mlk kabul etmemesini,

devletin i birliini koruma yolunda dnlm bir are olarakalglamak gerekir. Memleketin asl idarecileri de bu savalar snf


14/31

14

iinden yetiir. Devleti idare edecek ahslarn, devlet iinde,snrsz bamsz, mutlak bir otoriteye sahip olmalar gerekir. Ama

onlar, bu gc, yalnz devletin ve btnn birlii iin kullanmak

zorundadrlar. darecilerin grevi, btnn her bakmdan iyiliini ve

mutluluunu salamaktr. Btnn ackl ve kt durumundan

sorumlu olacaklar yalnz bunlardr. Bundan dolay, idarecilerin

seilme ve yetitirilmeleri ii, byk bir dikkat ve titizlii gerektiren

nemli bir devlet grevidir. dareciler snfna ait olacak kimselerin,

savalar snfnn eitim ve retim sisteminden getikten ve bir

bekinin sahip olmak zorunda olduu btn niteliklere en yksek

dzeyde sahip olduktan sonra, ayrca, tam bir filozof da olmalar, bir

filozofun niteliklerine de gerekten sahip olmalar gerekir. Bundan

dolay, idareciler snfn, hem vcut yaplar bakmndan kuvvetli ve

son derece cesur olan, hem de, bir filozofun sahip olaca gerek

bilgi gc ile ykl bulunan sekin kimseler meydana getirecektir.

Bylece, idareciler snfnn savalk ve bekilik sanatndan baka,

uzun yllar sren felsefe ve dialektik dersleri de grmeleri gereklidir.

Bunlar, ideler nazariyesini renmeli, iyinin kendisini tandktan,

iyinin kendisini bizzat yaayp, ruhlarnda duyduktan sonra, devlet

idaresini zerine almaldrlar. Yrekleri, banda bulunduklar

btne (devlet sistemine) kar besledikleri sevgi ile dolmu olan bu

bilgin kiiler, yalnz btnn (devletin, dolaysyla halkn) iyiliini

dnecekler, yalnz btnn mutluluk ve iyilii iin alacaklardr.

Bunlar da tpk savalar gibi, ne bir aileye, ne de kendilerine z bir

para ve mala sahip olabileceklerdir. Eflatun'a gre, ideal devlet,

ancak, bu nitelikteki bilginler baa geldii zaman gereklemi


15/31

15

olacaktr. Eflatun, bugn ocuklar, eleri, dvrleri, akrabalar veyakn dostlar devlet malyla abad olan siyasileri grseydi bu

ngrsnden dolay ok mutlu olurdu. Birok lkede ou kiinin

siyasete soyunmasnn temelinde, ele geirecekleri yetkilerle devleti

soyma plan bulunmaktadr.

ocuklarn yeteneklerinin, hangi snf iin daha elverili, hangi

snf iin daha verimli olduunu gznnde bulundurarak, onlaraa snflara indirmek yetkisi, bu bekiler kesimine verilen bir hak

olmaldr. ktidar meydana getiren bilginler snfnn nemle

zerinde duraca esaslardan biri, yetien kuan (neslin) eitim

ve retimi olmaldr. Bununla birlikte, bunlarn, gznnde tutaca

en yksek hedef, devlet denilen btnn salam ve din bir ekilde

varln srdrp, btn organlar ile birlikte gelimesinisalamaktr.

"imdi bize, bu ekilde eitim gren yurttalar iinden,

emredeceklerle itaat edecekleri semek kalyor. dareci kesimdeki

insanlar (dolaysyla bakanlar) gittike yalanacak; yeni gelen

genler kukusuz onlar dinleyecektir. Fakat bizim yalmz (keza

bakanmz) mevcut devletlerdeki bakanlardan farkl olacaktr.Bakanmz, ne zor kullanarak ne gelenek ve grenek gibi ilkel

kurallarla ne de kura ile baa geecektir. Biz, bakanmz, bir

bakanln gerektirdii belirli nitelikleri (meziyetleri) ve bilgileri

kendinde toplayan, ilkelerimize (bilgili, otoriter, devletin karlar ile

yakndan ilgili... her ne pahasna olursa olsun halkn iyiliine kar

olanlar kabul etmeyen) gre yetitirdiimiz, ocukluk, genlik veolgunluk evrelerindeki denemelerden kusursuz kanlar arasndan


16/31

16

seeceiz; salnda ereflere boacak, lmnden sonra dahatrasna en anl antlar dikeceiz; byle olmayan da devletten

kovacaz".

Fakat, setiimiz balarn buyruu altnda yurdu korumay

omuzlarna yklediimiz dier bekileri de, binbir emekle

yetitirdikten sonra, babo brakacak deiliz. Bu oban

kpeklerine, sry kurtlara kar koruyacak bir eitim verdik.Fakat, birgn, kendilerinin de bu srye kurt olmalarn

nleyemezsek, emeimiz boa gidecektir. O halde "onlarn bu gibi

arzulara saplanmamalar iin en gvenilir yol, onlara, gerekten iyi

bir eitim vermek olacaktr". Bu ana kadar verdiimiz eitim, kiinin

bizzat kendisine ynelik, kiisel bilgilerle ilgili olacaktr. Bu ana

kadar verilen terbiye, kiisel olacaktr; ruhlarna ve bedenlerineekil verilecektir; fakat imdi onlara bir de devlet eitimi vermek

gerekir. Devletin bekilerine ve zellikle balarna, devletteki

grevlerini retmek, devlet gemisine yetkinlikle nderlik

edebilmek iin baka bilgiler vermek, gerek devlet adam

olabilmeleri iin feylezof olarak yetitirmek lazmdr. Bunun iin de,

birinci eitim kademesinin stnde dier bir eitim planna gemek,

bugnk yaklamla, bir anlamda - iyi bir yksek tahsile iyi bir

lisanst eitim eklemek gerekir. Maaradan gnee giden yolun

son basamaklarna kadar ykselmek lazmdr. Fakat bu, g ve

tehlikeli bir ykselitir. Her an yoldan sapmak ya da gten dmek

tehlikesi vardr. Bunun iin, ilk nce maddi ve hayatn her trl

endie ve ihtiraslarndan olduu kadar, aile ihtiras ve

endielerinden de uzak olmak gerekir. Bireyin, kendisini tmyle


17/31

17

toplum hizmetine ve ideallerine verebilmesi iin, toplumunesenliini dnmekten baka bir dncesi ve endiesi olmamas

gerekir.

Bylece, bu makamlara ulam olanlarn hi birinin, kendine ait hi bir

eyi olmayacak; sonra hi birinin bakasna ak olmayan bir evi ve

ambar (gizli bir hesab) bulunmayacaktr. Yurttalarn kendilerine

ayrdklar ve piirdikleri yemekler, onlarnkiyle ortak olacaktr. Gne(tarmla!) ve altnla hibir ileri olmayacaktr. Devletin olduu kadar

kendilerinin de selameti iin biricik are budur. Bakalar (halk) gibi,

tarlalar, evleri, paralar olunca, bekilikten sapp, tccar ve iftci

olacaklar; devletin koruyucular olmaktan karak, devleti smren

zorbalar ve dmanlar olacaklardr; btn mrlerini ya bakalarna kin

besleyerek ya da bakalarnn kinini ekerek, ya bakalarnn peinde(aleyhinde) koarak geirecekler ya da bakalarnn kendilerinin peinde

(aleyhinde) komalarna neden olacaklar; d dmanlardan daha ok i

dmanlardan korkarak, kendileri ile birlikte devleti de uuruma doru

srkleyeceklerdir. Bunun iin bu yeni dzeni de bir yasayla sorumluluk

altna almak zorunlu olacaktr.

Kukusuz byle bir yasayla, bekilerimizi (idarecilerimizi) hi de mutluetmediimiz sylenecektir. Baka devletleri idare edenler, mal ve

mlklere, gzel ve geni evlere, zengin mobilyalara, altn ve gmlere,

talihin ltfuna urayan kimselerin sahip olduu her eit nimetlere sahip

olduklar halde, gerekte devletin hakimleri olan bizim bekilerimiz, kendi

yasalar yznden toplumun hi bir nimetinden faydalanamayacaklardr.

Ne zevkleri iin seyahat edebilecek ne de keyifleri iin cariyeler


18/31

18

edinilebileceklerdir. Dorusu, bunlara, hakimlerden (idarecilerden) okgndelikiler demek daha yerinde olmaz m? denecektir.

Byle bir sze verilecek karlk g deildir: "Biz, devleti kurarken,

sadece belirli bir snf yurtta mutlu etmeyi deil, devletin mmkn

olduu kadar tmnde mutluluk salamay ama edinmitik. nk

biz belirli bir zmrenin deil, herkesin mutluluunu istiyoruz". Doru

kurulmu hkmet, idare edenlerin deil, idare edilenlerin karlarndnen hkmettir. Hkmet, bir istismar ve smr yeri deil; bir

hizmet yeridir. Her zaman tekrar etiimiz gibi, devlette adalet ancak,

herkesin grevini yapmas, hakkn almasyla kurulacaktr. Bundan,

servete dman olduumuz anlalmasn. Devlet iin fakirlik, zenginlikten

daha az tehlikeli deildir. nk, birinden geveklik ve haylazlk

doaca gibi, tekinden de aalk ve ktlk hrs doar. Bizimistediimiz, herkesin kendi iinin banda kalmasn ve bakasnnkine

gz dikmesini nleyecek bir servet ve refah vermektir.

Bamza gelecek filozof nitelikli devlet adamlarn yetitirme yolunda

ilk olumsuz etmeni, yani, onlar her trl maddi bamll bylece

ortadan kaldrm oluyoruz. Bundan sonra, ikinci ve daha nemli olan

baka bir etmenin daha ortadan kaldrlmas gerekiyor: O da, onlardevletin esenlii dnda her trl duygu ve dnce balarndan

ayrmak ve btn ruhlar ile devlete balanmalarn salamaktr. Bunun

iin, Eflatun salnda olduu gibi, lmnden sonra da birok tenkitlere

yol aacan ok iyi bildii bir fikri, sznn eri bir filozof olarak,

istemeyerek de olsa, kurduu sistemin baarl olabilmesi iin, ortaya

atmak zorunda kalyordu: Bu da, bireyle devlet arasnda nemli bir yeralan aileye, yeni bir ekil vermek fikriydi. nk, bunca grenek ve


19/31

19

gelenek bir tarafa braklarak, yeni bir anlayla kurulmaya allan yenibir devlet dzeneinde, gelenee dayanan btn kurumlarn da bu

yaklamla yeniden dzenlenmesi gerekiyordu: Aile de bunlardan biriydi.

Gerekte Yunan sitesi, en ileri evrelerde bile geleneksel aile yapsn

(gentilice) yitirmemitir. "Yunan sitesinin en gze arpan zellii, kabile

ve bireylere taksim edilmi olmasdr. Sitenin kkeninde (kurulularnda)

rastladmz aile zellii, demokrasilerinin ilerlemesine karnbozulmadan, yapsn byk lde korumutur". Nitekim, "Roma sitesi

ile ayn tipte olan Atina sitesi, biim (organizasyonu) bakmdan daha

ilkeldir. nk, aile-siyasi (politik-familia) organizasyon, son zamanlara,

sitenin ortadan kalkmasna kadar srmtr". Sonra pederahi ailede

kadnn hi bir siyasi rol yoktu. O, hareminde, "gyneke"de kapal bir

ekilde yaamaya zorunluydu. Bylece eski "genos"un klm bir ekliolarak devam eden Yunan ailesinin yaps, Eflatun'un gzne batyordu.

Mlkiyet dzeninde yapt iyiletirmeyi (islahat), aile dzeninde de

yapmak gerekiyordu.

Bunun iin ilk olarak, kadnlara, erkeklerle eit haklar verilmeli ve

kadnlarn haremden (gynekeden) kmas salanmaldr. O da, erkek

gibi, devlet ilerine karmaldr. Bir blm iin deil (sadece kocas veocuklar iin deil), btn (devlet) iin almaldr. Tanr, kadnla erkee

cinsi mnasebet dnda baka bir ayrlk vermemitir. Erkein grd

her ii, kadn da grebilir; arada, bir etkinlik (derece) fark vardr, nitelik

(mahiyet) fark deil. O halde, kadn bekilere de ayn eitimi vereceiz.

nk "bir devlet iin kusursuz kadn ve erkeklere sahip olmaktan daha

krl bir ey olamaz. Bu kusursuzluk da ancak cimnastik ve mzik ileverilebilirdi. Bylece, bekilerin hanmlar da, ruhlar kadar vcutlarnn


20/31

20

da olgunlamas iin, onlarla birlikte, plak vcutla her trl egzersizekatlacaklardr. Vcutlarn gzelletirmek iin uraan plak kadnlar

grp de alay eden adamlara (adama) gelince, onlar (o), gllerinin

meyvesini olgunlamadan toplayacaklardr". nk, ancak, zararl eyleri

yapmak ayp ve irkin; gzel eyleri yapmak ise gurur verici ve gzeldir.

Eflatun'un kastettii adamlardan (adamdan), srekli yararl eyler

yapanlar gzel, zararl eyler yapanlar ise irkindir.

Eflatun'un kastettii bu irkin adamlardan en nemlisi, hocas

Sokrates'i idam ettirdikten sonra komedyalarnda kendisi ile de alay eden

Aristokras'tr. Fakat, Eflatun, gln, budala, gerici, yobaz sfatlar ile

tanmlad hasmnn adn bile zikretmeye tenezzl etmeyerek, "ancak

ayptr" szyle yetinmitir.

"Savaclarmzn kadnlar ortak olacaktr; hibiri srekli olarakbiriyle birlikte oturamayacaktr. ocuklar da orda olacaktr; baba

olunu tanmad gibi, olu da babasn tanmayacaktr". nk

kadn bu durumda ne eve ne de ocua bakabilir. Fakat kendilerine bir

manastr hayat yaatt insanlarn, kei olmasnda (remesinin

yasaklanmasnda) da devletin hi bir kar yoktur. Tersine, byk

emeklerle yetitirilen bu kadar gzel bir neslin remesinde, devletin vedolaysyla toplumun byk karlar vard. O halde devletin ba,

"erkekler arasnda olduu gibi, kadnlar arasnda da bir seme yapacak,

benzer ve denk olanlar bir arada toplayacaktr. Evleri gibi sofralar da

ortak olan bekiler (kadn ve erkekler), bir arada yaayacak, gimnazlarda

ve baka btn egzersizlerde birbirine karacak; doal igd sonucu

birbirleriyle birlemeyi (iftlemeyi) arzu edeceklerdir ve serbestbraklrlarsa bu eylemi de gerekletireceklerdir". Eflatuna gre, her


21/31

21

eyde olduu gibi, burada da ii rastlantya brakmak olamaz. Buna nedin, ne devlet izin verebilir. O halde serbest birlemeyi yasak edip,

elemeye (ve iftlemeye) bir dzen vermek gerekecektir. Devlet

adam, burada da dokumacln (seiciliini) gsterecek, elindeki

kark unsurlardan (bekilerden) kusursuz bir kuma dokumasn (e

oluturma ve dolaysyle kusursuz soylar yetitirmesini) bilecektir.

Erkekler ve kadnlar iin evlenme yalar saptanaca gibi, reme yalar

da snrlanacaktr. Byk enliklerle resmi dnler tertiplenecek, airler

evlenmeleri kutlayan iirler okuyacaktr.

ocuklar, ocuk yuvasna verilecek, analar yalnz st vermeye

gelecek, gerek bekilik ilerini aksatmamak, gerekse ocuklar

tanmamak iin, mmkn olduunca benim ya da senin ocuun

demeden st verme ilemi yaplacak (yani beslenme ii, bir anlamda stanalarna braklacak) ve daha sonra da mrebbiyeler ocuun eitimi ile

megul olacaklardr.

*Yeryznde bar salayacak sihirli denek analarla retmenlerin elindedir.

Eitim demek, vcutta ve ruhtaki gzellii ve mkemmellii son mertebesine kadar

gelitirmek demektir. Eflatun*

"Kz ve erkek ocuklar dnyaya gelince, dnmemiz gereken ilk ey,

onlar gerektii gibi bytmek ve yetitirmektir. Bu meseleyi bir yana

brakmak imkanszdr."

Burada zerimize den mutlak grev "gzellik ve olgunluu,

vcutlarnda olduu kadar ruhlarnda da, mmkn olduunca

gerekletirmektir". O halde, bu ruh ve beden eitimi, yalnz ocuun

doumundan sonra deil, domadan, hatta ana baba ona hayatvermeden nce, gznne alnmas gereken birok koulun


22/31

22

gereklemesini gerektirir. Ana-babann sal, kaltsal zellikler,alkolizm ve gebelikte uygulanan rejim, ocuun ruh ve beden yapsndaki

ilk ve nemli etkenlerdir. Yasa koyucu bunlar gznne alacaktr.

Yasalarla olmasa bile, hi deilse, baz rgtlerle bunlarn

dzenlenmesini ve aydnlatlmasn salayacaktr. nk, birok defa

tekrar ettiimiz gibi, balamak (doru balamak), her zaman iin

yarsdr. Dnyaya geldikten sonra da, yrynceye kadar, yrdkten

sonra, evde, okulda, gc yeter ve zekas elverirse, orta ve yksek

retiminde iyi bir yurtta olmak iin gereken ekilde yetitirilmesi

gerekecektir. nk "devlette zel hayat doru olarak kurulmadka,

topluluun kurduu yasalarda bir istikrar aramak bounadr".

Bylece, eitim, dorudan doruya devleti ilgilendiren bir sorundur.

Devlet bu ii bireylerin keyfine brakmayaca gibi, onun, ne baz

snflarn, ne de yalnz bir cinsin imtiyaz altna alnmasna da izin

veremez (Trkiyedeki eitimin eilimlere gore verilmesini savunanlarn

kula nlan). O halde, kz ve erkeklerin, yani btn genlerin, eitim

ve retimden ayn ekilde yararlanmalar ve devletin de onlara bu hakk

salamas gerekir. Dolaysyla, ocuun eitimi, rnein, sadece

babasnn arzusuna braklmayacaktr. nk "ocuklar, onlar

dnyaya getirenlerden ok devlete aittir". Bylece, devlet, okuma

yana, yani, yedi yana kadar aileye brakt ocuklar, bu yatan

sonra okullara gnderecek ve orada, onlara (kz ve erkek), btn

yurttalara gerekli olan genel bir eitim verecektir. Bylece, ocuklar,

kendilerini yetitirecek yetkin retmenlerin eline verilecektir. Srye

oban, kleye efendi gerektii gibi, ocua da retmen gerektir. "Btn

vahi hayvanlar iinde, en g yola getirileni ocuktur. nk onda,


23/31

23

baka hayvanlarda bulunmayan, ok gl bir dnce kayna vardr.Fakat, henz yatan bulmadndan, ei grlmedik tuhaflklarla ve

taknlklarla doludur. Bundan dolay, ocuu birok gemle dizginlemek

gereklidir. lkin, ana ve dadnn bakmndan sonra, okutacak ve bilgi

verecek retmenlerin eline vermek lazmdr". Devletin, ehirde ve krsal

kesimlerde yaptrd okullarda, setii retmenlere verdirdii bu

eitimin balca iki ana konusu, beden eitimi ile ruh eitimidir. Beden

eitimi, iki cinsin birletii ve ayrld zellikleri gznne alarak, bazen

ikisine birden, bazen de her birine ayr olarak; ama daha ok birlikte

verilmelidir. Daha ok birlikte gsterilen cimnastik, dans, gre, harp

talimleri, ata binme ve daha baka birok beden hareketi, vcut geliimi

ve sal iin gereklidir. Ruh eitimi ise, okuyup yazmay, sayp lmeyi,

trk ve mzii retir.

"Herkes, sava sanat, aile ileri, devlet idaresi iin, nce

edebiyat, sonra musiki, en sonunda da hesap renmek

zorundadr". Bu da her birine er yl vermek suretiyle dokuz yl, yani on

alt yana kadar devam edecektir. "Houna gitsin, gitmesin, bu

retim sresini azaltmak ya da arttrmak ne babann, ne de

ocuun elindedir". lk retim genel ve zorunludur. Zorunlu eitim 8

yla kt diye dnrlerimizin, eitimcilerimizin ve zellikle

siyasilerimizin itirazn duyunca, Eflatunun bykln daha iyi

anlayabiliriz.

deal devlette, yalnz bekilere deil, dier btn yurttalara verilen bu

genel eitim ve retimden sonra, ayrca bilimler ile felsefe retimi

gelecektir. Bilimler (o zaman iin), balca, "matematik ad altndatoplanan aritmetik, geometri ve astronomi"dir. Felsefe de, doadaki


24/31

24

okluu sayl birlikler altnda toplayan, eyay cinsleriyle eitlerineayran, doada olup bitenin nedenlerini, yani idealarn kavrayan; bu

idealardan da, idealarn ideasna, yani tanrya kadar ykselen dialektiktir.

Bunlar, insanlar tanrya yaklatran ve tanrsal klan bilgilerdir.

Dolaysyla da, bunlardan yoksun kimselerin, insanlar idare etmesi

olanakszdr. O halde, "yurttalarn ounluunun deil; fakat pek aznn

bu bilimlerle uramas gerekir". Bunlar da, ileride devletin bana

geecek yetenekler, zellikle yasa koyucu ve koruyucu ve keza bugnk

dantay yesi yetkilerine sahip kimselerdir. "Bylece, bu bilimlerin

retimi zorunlu deildir". Fakat, bunlar elde etmeyeni de devletin

bana geiremeyiz.

Eflatun, Atina'da ilerin iyi gitmemesinden ikayetcidir. Atina, yenilgiye

urad harpten sonra periandr. Eflatun, durumun eitim yoluyladzenlenebileceine inanmaktadr. Genlerin babalar gibi

yetimemelerinden dolay yaknr ve eitimde reform yaplmasn

ngrr. Ona gre Isparta'nn eitimi ok iyidir. Eflatun, Isparta ve Atina

eitimlerini kartrarak bir btnlk meydana getirmek ister.

EFLATUN DEVLETNE LKN GRLERN BUGN GEERLOLAN YAKLAIMLA TARTIILMASI VE DEERLENDRLMES

Bugne kadar size gndermi olduum yazlardaki yaklam tarzn,

devlet, temel hak ve zgrlkler ve eitim dzenlenmesine ait

yaklamlara en yakn grler, tarihte, Eflatun tarafndan zellikle onun

"Devlet" adl eserinde gndeme getirilmiti. Bu nedenle Eflatun'un bu


25/31

25

grn kapsaml olarak size gnderme gereini duydum. Bunlarnnemli bir ksmn bugnk yaklammz ile benimsememiz ok zor

olmasna karn, byk bir ksmnn da bir eit evrensel bir ilke gibi

ortaya konduunu grm olmalsnz.

znde, Eflatun, birok ynyle, bir bilim toplumunun temel ilkelerini

ortaya koymu, idare ve eitim ynteminde izlenmesi gereken yolun

nemli bir ksmn izmitir. Bu dncenin uygulamas 1918 ylna kadartopik kalm ve hibir yerde gereklememitir.1918'de Komunizm

Devrimi ad altnda, bu dncelerin bir ksm uygulamaya girmise de,

bilinen nedenlerle, 1992 ylnda, bu dnceye sahip ktn savunan

bu devlet insanlar sadece retim ilikisine gre kaba bir ayrma tabi

tutan dncelerinden, insann yeteneinin gelimesi iin gerekli zemini

hazrlayamamasndan ve Eflatun'a gre devlet adamlarnda bulunmasgereken zelliklere gre bir seim yaplmamasndan dolay ayakta

kalamam; kazan ve baar iin her trl smry ve yolu mbah

sayan kapitalizm karsnda kanlmaz olarak yenik dmtr. nk

kapitalizmin ksa vadedeki dinginlii, baars ve yaratlcl komunizme

temel gr salayan Eflatuncu grte bulunmamaktadr.

Eflatun'un dnce tarz, baz kaba ve doal yapya aykryaklamlarn bir yana brakrsak, yeteneksiz ve soysuzlar bile en

nemli ve yetkili yerlere getiren, insanlarn doal geliimini nleyen,

demokrasi ad altnda bir insan-bir oy denen seme ve seilme sistemi

olarak bilinen maskaralktan daha akla yakn ve gereki gelmektedir.

Eer Eflatun'un Devlet dzeni, Eflatun zamanndan bugne kadar,

gereince uygulanp, aksayan ynleri zamanla dzeltilerek bugne


26/31

26

ulaabilseydi, kukusuz, bilime, yetenee, saygya, saduyuya,hogrye dayal adil bir dzenin kurulmu olduunu grebilecektik.

nsan soyu, byle bir dzende, doay ve birbirlerini smrmek ve talan

etmekten uzaklam olabilecekti.

Yakn bir gelecekte, Eflatun'un dncelerinin bir ksmn, bugnk

bilgi lme teknikleri ve eitim tekniklerine uyarlanm olarak grebilme

ansmz olabilir. Bugne kadar yazm olduumuz belirli bir dnyagrnn Eflatun Devleti ile olan benzerlikleri ve farkllklar yle

sralanabilir:

Benzerlikler:

1. Bir insann yetkili yerlerde grevlendirilmesi asndan (ve keza

hak ve yetkiler kazanmasnda) vcut yaps (Eflatun'da cimlastikle

gelitirilen vcut, burada ayrca kaltsal zellikler) ltlerden

biridir

2. Bir insann deerlendirilmesinde (ve keza hak ve yetkiler

kazanmasnda) bilgi birikimi

3. Bir insann deerlendirilmesinde (ve keza hak ve yetkilerkazanmasnda) ruhsal deerler; zellikle felsefik renimin

kazanlmas

4. Bir insann deerlendirilmesinde (ve keza hak ve yetkiler

kazanmasnda) ahlaki deerlerin kazanlmas, toplumun

karlarn kendi karlarndan stn tutma alkanlnn

kazanlmas


27/31

27

5. Yukardaki deerleri kazanma derecesinde kiiye hak, zgrlk veyetki verilmesi

6. Bu deerleri yitirenlerin grevlerinden alnabilmesi ve bir aa

statye indirilebilmesi

7. Devlette yetkili yerlere gelebilecek kiilerin, beden, ruh ve bilgi

asndan kendilerini kantlamalar ve kesinlikle zel eitimden

gemeleri

8. ocuklarn eitim ve ynlendirilmesinin devletin temel grevi

olmas

9. Kadn ve erkein, eeysel dimorfizm (farkllama) tesinde eit

haklara ve yeteneklere sahip olduunun benimsenmesi

10. ocuklarn oluumu (ocuk yapma hakknn bireye tannp-tannmamas), yetitirilmesi (ailedeki olumsuz olas etkilerin

kaldrlmas iin Eflatun'da aile yapsnn deitirilmesi; bizim

yaklammzda ise islah) ve eitimi hakknda devletin hak sahibi

olmas

Farkllklar:

1. ocuun bir aile ortamn tanmadan bymesi, ruhsal geliim ve

beyin formatlanmas asndan baz biyolojik ve buna bal olarak

baz psikolojik sakncalar douraca iin benimsenmemitir.

nk ana sevgisinin, bir ocukta gven duygusunu gelitirdii

bilinmektedir. Toplumsal ilgi, bunun yerine konulamayacak kadar

zayf kalacaktr.


28/31

28

2. ocuun ana ve babasn hibir zaman tanmadan bytlmesi fikride gven duygusunu zedeleyecei ve efkat duygusunu azaltaca

gerekesiyle benimsenmemitir. Aile yaam, birok hayvanda

srekli, bazlarnda geici, insan soyunda ise son 20-30 bin yl nce

ortaya km gl bir biyolojik gereksinmeden dolay (ocuun

yetitirilme sresinin uzamasndan dolay) ortaya kmtr.

3. Bir insann yetitirilmesinin cimnastik ve mzik gibi gerekli; fakatyeterli olmayan iki ana temaya balanmas ve deerlendirilmenin

esas olarak bu iki konu zerine younlatrlmas, bilgi toplumunu

amaca ulatramayacaktr.

4. Vcut bakmndan zayf doanlarn ldrlmesi; ruhsal bakmdan

zayf olanlarn da toplumun infazna braklmas insancl bakmdan

uygun grlmemitir.

5. Doa bilimlerinin ve tarihin bir insann eitiminde nemli bir yer

tutmas gerekmez yaklamnn ise, gnk bilgilerimiz asndan

son derece sakncaldr.

6. Yaklamnda bir kle snf vardr. Uygar bir dnyada klelie,

kullua, uakla yer yoktur.

SOFSTLER LE EFLATUN ARASINDAK ELK

Tarihi Heradotun dncesine gre, sofist kelimesi aslnda, bilimde

ve sanatta usta olanlara verilen nitelikti. Ancak, Eflatun, Sophistes adl


29/31

29

diyalounda, bu kelimeyi, bilimini ya da ilmini yksek kazanlarla satan,kendi karn dnen kiiler olarak tanmlad ve bunlardan nefret ettiini

beyan etti. Bu nedenle bu kelime, bugn olumsuz anlamda kullanlmaya

devam etti.

Sofistler, bozulmaya balayan Yunan'da, karlar iin, akgz bir

yaklamla, evrenin holanaca tarzda, sunturlu nutuklar atarak,

onlarn karlarn savunuyormu gibi grnen ve karc evrelerin srtnsvazlayan, konuma sanatna nem veren ve bunu bir ama ve erdem

olarak benimseyen; ranllar pskrttkten sonra gelitirmeye

baladklar demokratik dzen iinde kendilerine uygun yer bulabilen

insanlard. Bunlara gre, demokratik dzen iinde en nemli yetenek ve

deer, bir esasa dayanmasa dahi, gzel konumayd ve halk ikna

etmeydi (gnmz politikaclaryla karlatrma yaplmasn dilerim).Bunun iin yksek paralarla hitabet dersleri verilmeye balanmt. Kendi

karlarn daha da artrmak iin, sz syleminin demokrasinin temel

koulu olduunu syleyerek daha ok demokrasi istiyor ve dolaysyle

daha ok laf edebiyatnn yolunu ayorlard. Laf edebiyat-demokrasi

yapk kardeler olmutu. Bu yaklamla bilimin z deimi, srekli

sylediimiz gibi, arptlarak ilime dnmt. Bilim (gerekilik) yerine

ilim (hamasi edebiyat ve sadece gnlk yarar salayacak bilgilerin

yerletirilmesi) geerli olmutu. Toplumlarda dini eilimlerin

glendirilmesi zellikle ilmi konumalarn tutulmasna (kantlanamayan

bilgi akna) en byk destei salad.

Bu hamasi edebiyat hi bitmedi, dnyadaki birok toplumda keza

lkemizde gnmze kadar etkinliini srdrd... Hamasi edebiyatyapanlar da en nemli grevlere ve yetkilere kavutu... Bu ekolun en


30/31

30

baarl ve bitmek tkenmek bitmeyen rencileri de politikaclar,zellikle bizim politikaclarmz oldu. u anda devletin en yetkili yerinde

olan ka kii, acaba bin yl nce yazlm, tarihin bu nemli

manifestosunu okumutur?

Bylece doal gerekleri anlama merak ve abas ortadan kalkt;

sofistlerin gayretiyle, insan dncesine ve iradesinin analizine yneldi.

nsan her eyin ls yapyor, bilimi tenkit konusu yapmaktanekinmiyorlard. Klasik mantk eitimi de bu evrede geliti. Bylece,

dnce sistemi, insanlarn i dnyasn n plana alan subjektif bir zellik

kazand. Hepsinde ortak dnce, insann zgrce aratrma yapmas ve

zgrce tartmas ynndeydi. Hitabet sanatnn gelimesinin bilinen tek

yarar, dilin gelimesine nemli katklar olmasdr. Bu dnemin en nl

sofisti, hep para karl i yapan ve bir insan kusursuz bir adamyapmak iin gerekli sanata ve yetenee sahip olduunu savunan

Protogaras't.

Tarihi bilmeden gelecei kurgulayamayz; gemiin retisini

bugnk gereklerin ve bilimin szgecinden geirmeden- aynen

srdrmeye kalkrsak bu sefer de bataa saplanmaktan

kurtulamayzAD

.

Prof. Dr. Ali Demirsoy

Hacettepe niversitesi


31/31

31

Sunu YazsSevgili Kardeim

Gnmzde herkesin iine geldii gibi tantmaya alt demokrasi

kavramn, gnmzden 2.500 yl nce tanmlayan Eflatun (Plato)un

grlerini renmek isterseniz ve geen bu kadar sre iinde nereden

nereye geldiimizi, neyi doru neyi yanl yaptmz renmek

isterseniz, okumanz neririm. zellikle yeni bir anayasa yapma

isteyenlere Eflatunun Devletini okumadan ie balamayn derim.

Okumaya zamannz olmaz ise saklamanz neririm, ocuklarnz Antik

Yunan dneminin dncelerini renmek zorunda kalabilecei bir

durumla karlatklarnda (durum onu gsteriyor), onlara yarar

olabilecektir.

Sevgilerimle

eflatun.un devletİ

Documents