eindwerk annemie vandermeulen
TRANSCRIPT
1
Counseling in Existentieel Welzijn
Eindwerk Annemie Vandermeulen
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2009-2010
2
Inleiding en dankwoord
Eerder toevallig vernam ik vorig jaar de opstart van een nieuwe opleiding “Counseling in
Existentieel Welzijn”, een opleiding via een e-learning programma. Hoewel ik in mijn job
hoofdzakelijk met groepen werk en niet met individuele cliënten, sprak zowel de inhoud
als de methode van de opleiding me sterk aan. Niet alleen werd er kennis en
achtergrondinformatie ter beschikking gesteld, er was ook interactie, verbondenheid,
warmte en gevoel tussen de docenten en de studenten en de studenten onderling. Nooit
gedacht dat een zo‟n vluchtig en toch anoniem medium zo‟n menselijke power, liefde en
verbondenheid kon bewerkstellingen.
Dit eindwerk is een beperkte neerslag van het proces dat ik het voorbije jaar heb
doorlopen. De verschillende modules die aan bod kwamen heb ik in dit eindwerk telkens
geïllustreerd met een toepasselijke foto van de bekende franse fotograaf Robert
Doisneau, die vooral beroemd werd door zijn foto‟s van het straatleven in de Franse
voorsteden. Van Doisneau werd gezegd dat hij vooral een beeldenvisser was, een
fotograaf die geduldig afwachtte tot er zich een klein verhaaltje afspeelde. Ik vond
zijn foto‟s en de sfeer die ze oproepen, zo sprekend en zo doordrongen van “existentieel
welzijn” dat ik graag zijn materiaal als rode draad doorheen dit eindwerk heb verweven.
Door het fotomateriaal is mijn bijdrage veel omvangrijker dan de vooropgestelde 16
bladzijden. Maar toch is iedere foto onmisbaar. Ieder beeld vertelt een eigen verhaal.
Ieder beeld zegt immers meer dan duizend woorden kunnen beschrijven.
3
Ik heb niet alleen veel geleerd, maar vooral erg genoten van deze opleiding en ben ervan
overtuigd dat de kwaliteit van mijn werk hierdoor is toegenomen. Mijn persoonlijk
welzijn is er vooral „wel‟ mee gevaren. De uitwisseling, de feedback, de herkenning van
existentiële vragen bij de medestudenten was van een ontroerende schoonheid. Ik ben
Mia, Claude, Chris en Kurt heel erkentelijk voor hun begeleiding, hun advies, hun
feedback en hun humor. Mijn medestudenten draag ik voor altijd in mijn hart: het was
een bont allegaartje van mannen en vrouwen met uiteenlopende karakters en
temperamenten, met uiteenlopende jobs, in uiteenlopende situaties maar wat een
kracht, wat een uitstraling hadden zij! Een gemeende dankjewel voor eenieder en een
warme, liefdevolle omhelzing voor ieder van hen afzonderlijk.
Annemie Vandermeulen, september 2010
4
Inhoudstafel
Inleiding en dankwoord
I. Welzijn en geluk: definities, metingen en methoden
II. Levensverhaal en ontwikkelingsfasen. Herkennen van existentiële thema‟s in
verhalen van mensen
III. De fysische, sociale, psychische, spirituele dimensie van bestaan. Aandacht
voor over- en onderinvestering in elke dimensie. Zelfbeeld. Mensbeeld.
IV. Zingeving en waarden. Herkennen van symptomen van zinvermindering.
Inspiratiebronnen
V. Existentiële visie op angst, eenzaamheid, verlies, ziekte, dood. Rituelen.
Copingstrategieën
VI . Liefde en verschillende vormen van existentiële verbinding.
Verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. Seksualiteit. Man vrouw verschillen.
VII. Omgaan met conflicten. Macht, kwaadheid, vrijheid en grenzen
VIII. Schatkist voor levenskwaliteit. Diverse deugden voor goed leven, o.a.
humor, hoop, wijsheid, dankbaarheid….
Afronding: evaluatie en besluit
5
I. Welzijn en geluk: definities, metingen en methoden
1. Mijn persoonlijke sleutelbegrippen voor welzijn en geluk
Mijn persoonlijke ingrediënten voor welzijn en geluk bestaan uit :
- verbondenheid met en liefde voor de mens, de dieren, de natuur en het leven
- enthousiasme, vreugde, tevredenheid, dankbaarheid, een zin -en betekenisvol leven
- mentale rust
- geen fysieke of materiële ongemakken
De verbondenheid en de liefde staan centraal,het enthousiasme en de dankbaarheid zijn
daar een gevolg van, Iemand zijn en ergens bijhoren, dragen en gedragen worden doet
mijn 'welzijn' vaak pieken naar 'gelukkig zijn'.
2. Een verkenning van Existentiële Counseling
Ik heb heel graag en dankbaar gebruik gemaakt van de aangereikte “integratieve
theorie” van Jerôme Frank omwille van de „aha-erlebnis‟ en de universaliteitsgedachte
(oorsprong en aanpak van problemen). Hetzelfde gevoel overheerste bij wat genoemd
werd „de gemeenschappelijke factoren‟ die leiden tot herstel of „succes‟ en die volgens
drie dimensies werden geordend. Net deze dimensies (ondersteunend, lerend en
actiegericht) zie ik in de praktijk dagelijks in het werken met zelfhulpgroepen en
patiëntenverenigingen.
6
Ik onthoud hieruit vooral:
- De universaliteit van problemen en hun aanpak (ondersteunen – leren - actie)
- Kern van spiritualiteit is verbinding (horizontaal & vertikaal) en inspiratie (naar
binnen), is kennis van het hart
- Voor elk helingsproces is liefde noodzakelijk
- Synchroniciteit: als de uiterlijke realiteit antwoord schijnt te geven op een innerlijk
verlangen: meer dankbaarheid en vertrouwen in het leven, meer verbondenheid met alles
wat er is.
- Zinvol en betekenis werken : om dankbaar voor te zijn; bevlogenheid en vrolijkheid
- Een goed begeleider leeft het leven, gaat zijn eigen kwetsbaarheid niet uit de weg.
Maar moet over voldoende ankerpunten beschikken om zelf op terug te vallen
- Mildheid tegenover jezelf en tegenover de ander als ultiem uitgangspunt
3. Meetinstrumenten leren kennen en gebruiken
Met veel belangstelling heb ik kennis gemaakt met de meetinstrumenten van welzijn en
de verschillende vragenlijsten zo spontaan mogelijk ingevuld: niet te lang nadenken en
stilstaan bij wat er me eerst door het hoofd schiet. Ik heb er toch wel wat tijd
ingestoken omdat ik de vragen juist wilde interpreteren. Ik was in eerste instantie
verrast door de beknoptheid van deze test. Hoe kan men op basis van vijf vragen een
uitspraak doen over de levensvoldoening die iemand ervaart? Hiervoor vond ik de vragen
te algemeen, je kan er te veel kanten mee uit. Bij nader inzien zette deze vragen me wel
aan het denken. Wat is ideaal? Wat is perfect? En wanneer geef je een 7 of wanneer
een 6 ? Wanneer ben je het eens en wanneer ben je het HELEMAAL eens ? De
verschillende metingen van welzijn gaven me toch een goed cijfermatig beeld van mijn
welzijn.
4. Effecten van meetinstrumenten
De „onrust‟ die sommige vragen veroorzaken beschouw ik als een signaal om hier mee aan
de slag te gaan. Op persoonlijk vlak wijst alles in dezelfde richting. Bijvoorbeeld meer
zelfzorg aan de dag leggen. Meer tijd, ruimte en rust opeisen. Beter luisteren naar wat
de ziel te vertellen heeft. Ik was me daar al heel erg bewust van en kreeg door deze
opleiding de kans om daar stil bij te staan.
5. Welzijn van cliënten zien, meten en bespreken
De meeste mensen waarbij ik de meetinstrumenten voorstelde, reageerden verrast. Ik
vergeleek het dan met de weegschaal bij de Weight-Watchers: enkel de betrokken
7
persoon en zijn of haar begeleider kent de resultaten. Wat mensen vooral motiveerde
was het feit dat men de „voortgang‟ in welzijn kon beoordelen. Of dat tijdig op plan B
kon worden overgeschakeld als de voorgestelde aanpak geen resultaten opleverde. Ik
heb bij niemand weerstand ondervonden om de meetinstrumenten te gebruiken. Het was
voor mij ook een mooie insteek om concreet en to the point te komen als we de
resultaten samen bespraken.
5. Eigen theorie over genezen en helen
Wat heel is, kunnen wij niet zien,
het is te groot, het past ons niet,
en niet in onze hoofden
Maar wat aan mootjes, haksel is, verkiezeld
kruim, gepureerd,
verstoven of ontbonden,
al het verdeelde zit voorgoed in ons
(“Kruim” van Eva Garlach)
Dit hoopvol gedicht maakt duidelijk dat alles reeds in ons vervat zit. Ons weten, ons
zijn lijkt een puzzel bestaande uit vele stukjes die we van bij de geboorte meekrijgen.
Het is aan ons om ze te schikken en te herschikken tot er een patroon, een verband
(„verbinding‟) ontstaat. Het is aan ons om de chaos te herschapen in een ordelijk ge‟heel‟.
Sommigen zien dat snel en anderen doen er met „schade en schande‟ wat langer over.
Sommigen denken een passend geheel te hebben gemaakt en merken dan achteraf dat
er stukjes in „gewrongen‟ zitten. Dat het toch niet helemaal echt past. Dan laat je het zo
of je probeert iets anders. Sommigen raken niet verder dan de randen tot een kader te
schikken, en zijn daar ook tevreden mee. Eén van de meest vreugdevolle ervaringen is
het „ontbrekende „ stuk te vinden. Dat maakt alles heel, ook onszelf. Het ontbrekende
stuk neemt in mijn persoonlijk leven uiteenlopende vormen aan: zeer uitgesproken
aanwezig in de liefde voor en van mijn kinderen en de man waarvan ik hou, ook sterk
aanwezig in de betekenisverlening en dienstbaarheid van mijn job en in de zorg,
aandacht en solidariteit die ik aan de dag leg voor mijn medemens. Het ontbrekende
stuk heb ik ook gevonden in zelfaanvaarding, zelfvertrouwen en vrede in en met mezelf
(al is dit helaas nog geen constante). Het ontbrekende stuk is ontegensprekelijk de
Liefde.
8
Heling is een proces dat zich diep binnenin voltrekt voor wie zich daarvoor openstelt.
Verbondenheid, zichzelf vinden in alle oprechtheid, openheid en echtheid, thuiskomen
bij jezelf om het nogal clichématig uit te drukken. Wie verbonden is met zichzelf kan
ook verbinding leggen met anderen door te zijn wie men is, met alle liefde en warmte die
men in zich heeft. Genezen is voor mij van een andere orde, meestal associeer ik
genezen met het herstel van fysieke geschondenheid, met herstel van ziekte. Met een
beetje geluk is genezen een kwestie van technisch kunnen, van aangewende competentie
(evidenced based medicine) en een lijf dat een beetje mee wil. Maar zowel bij helen als
genezen spelen anderen een grote rol. De ander bijstaan, nabij zijn en samen durven
geloven en vertrouwen is een heel „heil‟zaam proces.
Mijn geloof? Niets is zo uitzichtloos als het er soms op het eerste zicht uitziet:
Een tunnel kan heel erg lang zijn Maar het einde komt ooit in zicht
De nacht kan pikke donker zijn Maar ‟s ochtends wordt het altijd weer licht
Een deur kan gesloten zijn
Maar heeft meestal een bel Tot ziens kan verdrietig zijn
Maar het is geen vaarwel
Een mens kan heel erg eenzaam zijn Maar is dat nooit alleen
Een hart kan bevroren zijn Maar het is nooit van steen
Het vuur waarvoor je komt te staan
Kan eigenlijk niet heter Maar als het dan niet slechter kan
Wordt het alleen maar beter.
(auteur onbekend)
9
II. Levensverhaal en ontwikkelingsfasen. Herkennen van existentiële
thema‟s in verhalen van mensen.
1. Mijn eigen levensloop en ontwikkeling in kaart brengen en verstaan
Werken met de levenslijn was een heel bijzondere opdracht: minder eenvoudig en meer
confronterend dan verwacht. De sleutelmomenten in mijn persoonlijke levenslijn luidden
steeds een periode van groei in, van ontwikkelen, open bloeien en ontvouwen, en steeds
meer mezelf worden. De impact van het oergezin, het genetisch materiaal dat men
meegekregen heeft, een hoop toevalligheden (gebeurtenissen, ontmoetingen) maar
vooral ook de eigen dromen en verlangens kneden iemand tot de persoon die men is. Deze
opdracht vervulde me met grote liefde en dankbaarheid voor mijn ouders. Dankzij hen,
hun warmte, hun liefde, hun geloof, hoop en vertrouwen in mij kreeg ik de kans om
onbevangen, met liefde, humor en veel positiviteit in het leven te staan. Dankzij hen kan
ik voor anderen ook van grote betekenis zijn.
10
Het besef dat men zelf de richting bepaalt door de keuzes die men maakt, het besef
dat alles ook heel anders had kunnen lopen is best wel confronterend. Ook belangrijk is
het besef dat men naar het verleden kijkt met de bril die men vandaag draagt.
Persoonlijk zorgt dat er voor dat ik met veel mildheid, liefde en dankbaarheid kan
terugblikken: naar mijn ouders, mijn jeugd, mijn voorbije leven. Het heeft me geholpen
om de juiste keuzes te maken en die nooit te hebben betreurd.
2. Levensloop bij cliënten exploreren
De impact van het gezin van oorsprong, de aanwezigheid (of afwezigheid) van ouderlijke
liefde bepalen voor een groot deel de manier hoe men naar het leven kijkt, hoe men
tegenslagen overwint, hoe men krachtig en vrank of verlamd en onzeker de toekomst
tegemoet kijkt. Dat is een bagage waaruit alles vertrekt, de bril waardoor men kijkt.
Toch wil ik dit niet al te gemakkelijk beschouwen als een afgeschoten pijl, een
basisgegeven waartegen geen kruid gewassen is. Bewust zijn van de eigen levensloop,
maar ook bewust zijn van het feit dat men altijd opnieuw keuzes kan maken, kan hierbij
helpen. Als counseler luisteren, liefdevol open staan, zonder oordeel, aanvaarden,
toelichten en ondersteunen van nieuwe keuzes zonder het verleden te negeren is hierbij
heel belangrijk.
3. Zorg voor de ontwikkeling van de counseler
De weg van mededogen, van mildheid, jezelf en anderen aanvaarden in schoonheid en
gekwetstheid vond ik vooral uitdagend. Mild worden en zijn tegenover zichzelf, om van
daaruit mildheid en mededogen te ontwikkelen naar de ander en de bredere omgeving is
een opdracht die ik me zelf heb toegelegd.
11
4. Vaardigheden van existentiële counseling verdiepen
Bijzonder geleerd uit de bijdrage van Chris Van de Veire: “Zorgverlening in de
geestelijke gezondheidszorg: de hulpverlener in de focus”. De kanttekeningen bij
evidence based medicine hebben me zeer aangesproken. Passende zorg is meer dan het
wegnemen van symptomen, een standaardaanpak is niet altijd aangewezen en zeker niet
steeds in tijd uit te drukken. Wat goed is voor de meeste cliënten is daarom niet
aangewezen voor àlle cliënten. De persoonlijkheid van de counseler is vaak van
doorslaggevend belang. Dàt, gecombineerd met achtergrond en kennis, praktijkervaring
en rekening houden met de voorkeur van de cliënt en de counseler leidt tot het meest
heilzame en werkbare resultaat. Aandacht voor de therapeut, zijn persoonlijkheid, zijn
behoeften en kwaliteiten is van groot belang voor de kwaliteit van zijn of haar
dienstverlening.
Onderstaande afbeelding vond ik hiervan een schitterende illustratie: een minder
vertrouwde methodiek en een niet alledaags instrumentarium voor de counseler en zijn
cliënt. . Maar toch een originele, leuke en efficiënte manier van vooruitgang!
12
III. De fysische, sociale, psychische, spirituele dimensie van
bestaan. Aandacht voor over- en onderinvestering in elke
dimensie. Zelfbeeld. Mensbeeld.
“In de sociale dimensie speelt iemands plaats in de samenleving een belangrijke rol. Succes, en aanzien, iemand zijn, maar ook ergens bij horen, zorgen voor anderen, vriendschap en relaties spelen hier een cruciale rol. Men is bang voor het oordeel van anderen, om niet aanvaard te worden, om alleen te zijn, een buitenstaander te zijn. Men is pas iemand in functie van iemand anders. Om aan de norm te beantwoorden „moet‟ er veel”.
Dit is schitterende omschrijving van de
sociale dimensie. Maar ondanks het
dwingende karakter ervan kan een mens
niet alleen zin en betekenis voor zijn
leven hieruit halen, maar ook veel
vreugde, voldoening en erg veel plezier!
1. Nadruk op de sociale dimensie?
Ik was erg benieuwd en enthousiast naar de oefeningen rond de bestaansdimensies. Ik
heb de verschillende vragen even op me laten inwerken en heb dan, zonder te diep en te
lang nadenken een kladje gemaakt. Tot mijn eigen verbazing stelde ik vast dat ik mezelf
bijna uitsluitend van anderen had gedefinieerd. Zo zit ik in mekaar. Maar ik hou wel van
mijn verschillende rollen. Ik besteed veel tijd en energie aan anderen.
13
Iemand omschreef me ooit als een ideale cafébazin: ik kan gemakkelijk een hoop
tooghangers voorzien van een luisterend oor, goede raad, begrip, een dosis humor en een
frisse pint. Ik voel me soms nogal eens het “animeermeisje” in gezelschap. Ik geef
graag geld uit aan wonen, sfeer, gezelligheid, dieren en mooie dingen. Ik geniet daar zelf
erg van en maak het voor anderen graag mooi en gezellig. De sociale dimensie speelt de
hoofdrol in mijn leven. Ook de psychische dimensie komt ruimschoots aan bod, maar dan
vooral door de inhoud van het werk dat ik doe. Dankzij mijn job kan ik me hierin
ontwikkelen en verdiepen. De fysieke dimensie is zeker aanwezig in mijn materiële
omgeving, maar ook op het lichamelijke vlak. Gezond eten, wonen en leven staan boven
ons prioriteitenlijstje.
De spirituele dimensie ontbreekt nog te veel. Ik ben wat bang van zweverigheid en
controleverlies. Toch heeft ook deze opleiding me daar een stuk ontvankelijker voor
gemaakt.
2. Een opsteker: de persoonsoverstijgende visie van Frankl
De ontdekking van Frankl en zijn visie op het menselijk bestaan vond ik van een
overweldigende schoonheid en wijsheid. De waarden en normen die hij omschrijft
(creatieve, ervarende en houdingswaarden) als de pijlers van het menselijk bestaan zijn
even compact en helder als eenvoudig en volledig samengevat. De conclusie dat je het
begeerde geluk en de voldoening niet kan najagen maar er als een bonus bovenop kon
krijgen vond ik erg troostend. Ik herkende hierin ook de „oorzaak‟ van het geluk en het
voldane leven van mijn ouders en dat ontroerde me.
De scheppende, creatieve pijler: toen ik dit las voelde ik me dankbaar voor het werk dat
ik mag doen. Ik heb de kans om mensen nabij te zijn, om kennis en inzichten aan te
reiken, door te geven. Ik krijg zo veel terug. Zowel van cliënten, patiënten als van
14
collega‟s. Ik heb mijn werk steeds een voorrecht gevonden. Nu ik lees dat dit één van de
pijlers van een zinvol bestaan(en geluk) is, kan ik dit alleen maar met verbazing,
ontroering en dankbaarheid beamen.
De ervarende pijler: ik mag dichtbij de mensen zijn, zowel professioneel, familiaal,
relationeel als lichamelijk. Ze maken me deelgenoot van hun angsten, pijn en verdriet,
maar ook van hun hoop en kracht. Ik geef veel liefde en krijg het honderdvoudig terug.
Ik laat mensen ook dicht bij mij komen. Ik ben een open boek en heb tot nu toe weinig
redenen gehad om bevreesd te zijn voor anderen. Toch hebben er ook mensen gemeen
naar me uitgehaald en me bewust willen schaden en beschadigen. Daar schrok ik erg van
en het heeft me toen erg verdrietig gemaakt. Het heeft me gelukkig niet belet om de
mensen opnieuw met vertrouwen toe te laten. Ik ben wel wat naïef op dat vlak, vrees ik.
Ik vrees dat ik ook denk dat er gewoon ook slechte mensen zijn (er zijn ook
kwaadaardige dieren) maar ik hoop dan altijd maar dat ze niet te vaak mijn pad kruisen.
De houdingswaarden: Mijn houding tegenover on-welzijn en lijden is : niets is zo
uitzichtloos als het er op het eerste zicht misschien uitziet. Het heeft me (en de
mensen rondom mij) nogal eens door moeilijke periodes geholpen.
Genetische voorbeschiktheid? Ik ben geneigd ook daarin Frankl te volgen omdat ik
sterk geloof in de kracht van de wil. Maar door mijn job kom ik nu en dan in contact met
mensen die het „slachtoffer‟ zijn van hun verleden en daardoor telkens weer voor de
vertrouwde (maar ook destructieve) patronen kiezen.
15
IV. Zingeving en waarden. Herkennen van symptomen van
zinvermindering. Inspiratiebronnen
1. Elementen van zingeving
Voor de meeste mensen zijn de hechte relaties in hun leven een bron van zingeving,
naast hun persoonlijke ontwikkeling of de realisatie van levensdoelen. Als deze bronnen
van zingeving bedreigd worden, dan heeft dat verstrekkende gevolgen voor iemands
welzijn. Andere elementen van zingeving kunnen vaak teruggebracht worden tot de
uitgangspunten die ik terugvond in Frankl‟s visie: opgaan in iets buiten jezelf, een zaak
of een persoon. Ik betrap mezelf erop dat ik in mijn job ook hier steeds naar toe werk.
Ik help mensen de focus te doen richten op iets of iemand anders. Mijn werk (werken
met zelfhulpgroepen en patiëntenverenigingen) leent zich daar natuurlijk ook uitermate
goed voor. Door anderen te helpen helpt men het best zichzelf ( het zogenaamde
Helpersprinciple van Riessman). Ik ervaar zeer veel arbeidsvreugde en ben op vlak van
de liefde met overvloed bedeeld. Op beide vlakken (werk en liefde) geef ik veel en krijg
ik veel. De tekst van Mia leijssen (2004) „Zingeving en zingevingsproblemen‟ was op dat
vlak een bevestiging van eigen ervaringen.
16
2. Zingevingsproblemen
Hoe mensen hun welzijn beleven en ervaren verschilt van persoon tot persoon en heeft
vaak meer te maken met hun persoonlijke kwaliteiten dan met de levensomstandigheden.
Een eigen ingesteldheid (positief of negatief), de eigen normen en waarden en de
gevoelens die een situatie bij iemand oproept bepalen de mate van geluk, voldoening, zin
en levenszin. Het is echter menselijk en eigen aan het leven dat er momenten zijn dat
mensen twijfelen aan de zin van hun bestaan. Verlieservaringen (een geliefde, werk, een
doel…), tegenslagen en problemen kunnen tijdelijk tot zinsvermindering lijden. Gelukkig
beschikken de meeste mensen over een voldoende zelfherstellend vermogen ( of geloof
en vertrouwen) om moeilijkheden het hoofd te bieden. Als illustratie verwijs ik graag
naar het onderstaand gedicht van Nic Beets, waarin hij wijst op het verlammende
effect van angst. Hoe mensen tweemaal het slachtoffer worden van angstige gedachten.
Vaak is dit terug te brengen tot angst voor verlies, angst voor het onbekende, angst
voor de toekomst als deze bedreigt lijkt te zijn door ziekte, verdriet of tegenslag. In
dit gedicht stelt hij mensen gerust. Het heeft weinig zin om zich zorgen te maken over
dingen die misschien nooit gebeuren. En als ze dan toch gebeuren beschikken mensen
meestal wel over voldoende kracht en zelfherstellend vermogen om dit te overwinnen.
Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest, doch dat nooit op zal dagen.
Zo heeft men meer te dragen, dan God te dragen geeft
Het leed dat is, drukt niet zo zwaar,
als vrees voor allerlei gevaar. Maar komt het eens in huis,
dan helpt de heer altijd weer, en geeft Hij kracht naar kruis
Nic Beets
Toch zijn er omstandigheden waarin dit zelfherstellend vermogen tekort schiet en
mensen gevoelens van machteloosheid, zinloosheid en depressie ervaren. Jeugdtrauma‟s,
het ontbrekende van een warme, zorgende en liefdevolle omgeving kan leiden tot
somberheid en isolement in het latere leven. Maar ook het lege-nest-syndroom, waarbij
de zorgfocus is weggevallen kan een periode van zinsvermindering inluiden. Pensionering
kan zowel een nieuw leven van rust en nieuwe hobby‟s betekenen als het verlies van
aanzien, status en zelfrealisatie. En soms liggen ook gewoon eenvoudige lichamelijke
kwalen aan de oorzaak van (tijdelijke ) zinsvermindering.
17
V. Existentiële visie op angst, eenzaamheid, verlies, ziekte, dood.
Rituelen. Copingstrategieën.
De onderdelen rond existentiële beperkingen zijn thema‟s waar ik dagdagelijks mee
wordt geconfronteerd in mijn job. Vooral het thema „eenzaamheid‟ komt regelmatig aan
bod. In hun zoektocht naar mensen met een vergelijkbare ervaring zoeken ze vooral
herkenning, erkenning en begrip. Maar ook „been there‟ mensen waar ze bij horen, waar
ze zich minder uniek en eenzaam voelen. Vaak hebben mensen het gevoel slechts een
herinnering te hebben aan een leven vol liefde, vreugde en geluk. En dat dit voorgoed tot
het verleden hoort. Het tijdelijke dieptepunt wordt dan beschouwd als de voorbode van
een leven vol moeilijkheden en beperkingen. Gelukkig betekent de troosteloosheid van
het moment niet een troosteloos leven. Hoop, geloof en vertrouwen in beterschap bieden
nieuwe perspectieven. Soms hebben de dingen en de mensen gewoon hun tijd
nodig…”Troebel water wordt vanzelf weer helder als je er af blijft”.
De foto hierboven illustreert dit beeld prachtig: een verlaten draaimolen, in de gietende
regen. Geen kinderen op de molen, geen ouders op de stoeltjes, geen muziek, geen volk.
Enkel verlatenheid, leegte, grauwheid…Zo troosteloos kan een situatie er inderdaad
uitzien.
Maar na een tijdje stopt het met regenen, mensen komen weer naar buiten, kinderen
spelen weer op straat en binnen de kortste tijd lijkt het weer kermis op het plein…Niets
is zo uitzichtloos als het soms lijkt…
18
Mijn persoonlijke kwelduivel: angst
Ikzelf worstel nu en dan wel eens met het thema angst. Angst voor verlies. Ik ben bang
dat mijn kinderen iets overkomt. Of mijn man. Of dat de hond overreden wordt. Of de
poezen verongelukken. Ik ben ook nogal angstig in de auto, als ik zelf niet rij. Angst voor
datgene waarvoor ik mijn kinderen niet kan behoeden: angst voor hun verdriet, hun pijn,
hun ontgoochelingen en desillusies. Angst voor het verlies van de liefde. Angst voor
ziekte en lichamelijk verval. Angst voor de dood.
In een bijdrage van Gerke las ik een toepasselijk stukje over angst voor de dood: “Niet bestaan. Het is onvoorstelbaar en dus beangstigend. Of net daardoor niets om bang voor te zijn, want we weten niet wat het is. Ik herinner me de vredigheid van mijn moeders gezicht na haar plots overlijden. Dood is de dood niets om bang voor te zijn, dacht ik. Maar nog niet dood?”
Geloof, hoop en vertrouwen Deze opleiding heeft me de ogen geopend voor wat geloof, hoop en vertrouwen kan
bewerkstelligen. En hoe deze ingesteldheid ook angsten tempert.
19
Geloof en vertrouwen in de zinvolheid van het leven wordt prachtig uitgedrukt in het
gedicht Eeuwigheid van Toon Hermans.
Dacht je dat al het grootste leven
Dat hier op aarde heeft geleefd
Ineens totaal is afgeschreven
Ineens geen enkel nut meer heeft?
Dat alle liefde die zij gaven
Hun wijsheid of hun droefenis
Onder de aarde ligt begraven
En dat daar niets van over is?
Zij leven verder en ze slapen
Niet één moment, geen enk‟le stond,
Hij heeft de mensen niet geschapen
Om op te bergen in de grond.
Eeuwigheid
Toon Hermans
20
Ruimte en troost
Ik werd mij bewust van mijn angsten toen ik keek naar een interview met Nina Simone:
Zij stelde nogal expliciet: “What is freedom? No Fear!” Angsten belemmeren mensen
het leven te lijden dat ze willen. Het remt af, het doet je wereld krimpen.
Angst maakt je on-vrij. Als ik er mij aan overgeef wordt mijn wereld piepklein en raak ik
verlamd. Maar als ik met mijn geest mijn gedachten dwing om rationeel te denken, dan
lukt me dat meestal wel. Ik leerde in deze opleiding dat ruimte en troost het
tegenovergestelde is van angst. Zowel voor de begrijpelijke, dagdagelijkse angsten als
voor irreële angsten.
Waarin vind ik troost? Ik kan zeer veel dingen bedenken, maar boeken zijn er altijd bij.
Boeken kunnen werkelijk je leven veranderen. Al was het maar omdat ze op het juiste
moment inzicht verschaffen, herkenning en perspectief bieden, doorgraven of afstand
helpen nemen. Maar nog belangrijker is wat boeken doen met mij: ze reiken woorden aan
om wat onzegbaar is, te benoemen. Taal vinden voor wat zich in de diepste lagen van
jezelf afspeelt is bevrijdend, is een verademing en biedt perspectieven. Wat je kan
benoemen, kan je ook meedelen, nuanceren, verfijnen en relativeren, al is het maar in
een gesprek met jezelf. Taal helpt emoties op te roepen en te beschrijven en maakt ze
hierdoor wat gewoner, vertrouwder, zachter en uiteindelijk milder. Zeer uiteenlopende
21
genres van boeken kunnen helend en troostend werken; van romans tot praktische,
grappige, informatieve, filosofische of spirituele werken. Mooie poëzie is zuivere
balsem. Een gedicht kan zo intens de snaren van mijn ziel beroeren, dat er niets meer
aan toegevoegd hoeft te worden. Maar soms, bij zeer intense emoties, schiet zelfs taal
tekort. Of zoals P. Vanderschaeghe het dan weer volmaakt wist uit te drukken: „ Er schuilt een vogel in elk woord. Hij is voor zijn kooi te groot.‟
Loslaten, niet krampachtig vasthouden
Een heldere, nuchtere geest en gezond verstand wil ook wel helpen. En loslaten
natuurlijk.
Loslaten Betekent niet zorgen voor,
Maar geven om.
Betekent niet spijt hebben van het verleden, Maar groeien
En leven voor een toekomst vol vertrouwen.
Betekent niet beschermend zijn, Maar het de ander gunnen
De eigen realiteit onder ogen te zien.
Betekent machteloosheid toegeven, Omdat we goed weten dat geen enkele uitkomst
Ooit helemaal in onze handen ligt.
Betekent niet in de centrale regelkamer gaan staan
Om de belangrijkste persoon te blijven In het leven van alle mensen die we kennen,
Maar anderen toestaan Hun eigen bestemming te bepalen.
Betekent minder vrezen en meer liefhebben
(onbekende auteur)
En de liefde, vooral de liefde…
Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde…
22
VI. Liefde en verschillende vormen van existentiële verbinding.
Verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. Seksualiteit. Man vrouw
verschillen.
Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal.
Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou
niets zijn.
Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de liefde niet, het zou mij niet
baten.
23
De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid.
Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, 6 ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid.
Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze.
De liefde zal nooit vergaan. Profetieën zullen verdwijnen, klanktaal zal verstommen, kennis verloren gaan – want ons kennen schiet tekort en ons profeteren is beperkt.
Wanneer het volmaakte komt zal wat beperkt is verdwijnen.
Toen ik nog een kind was sprak ik als een kind, dacht ik als een kind, redeneerde ik als een kind. Nu ik volwassen ben heb ik al het kinderlijke achter me gelaten.
Nu kijken we nog in een wazige spiegel, maar straks staan we oog in oog. Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben.
Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde.
(Korinthiërs 13)
Nooit heb ik de liefde beter omschreven geweten. Op geen enkele wijze kan ik hier iets
aan toevoegen dat ontbrak of onvolledig was. De liefde als allergrootste goed. Wat ben
ik een gelukkig mens dat ik deze liefde heb mogen kennen en mogen ervaren.
Wat verder te zeggen over de liefde?
De mooiste kleur op het schilderspalet, het enige dat ons leven zinvol en betekenisvol
maakt, (citaat van Chagall, ontleend aan de cover van het eindwerk van Gerke),
eeuwenlang bezongen en bejubeld, bron van vreugde en energie.
Het onderscheid dat de oude Grieken maken tussen éros, philia en agapé is
waarschijnlijk voor iedereen herkenbaar. Liefde gaat immers veel verder dat de liefde
tussen ouders en kinderen, de liefde tussen man en vrouw, de liefde tussen partners in
het algemeen.
Het meest tot de verbeelding spreekt de liefde voor een partner. Een liefde die
verzengend, passioneel, een alles verteerbaar vuur kan zijn in periodes van verliefdheid.
Een liefde die zacht en integer wordt en alles wat je doet, zegt, hoopt en vrees met een
zachte glans omgeeft. Een liefde die alles overstijgt en die je vleugels geeft. En liefde
die stilaan intenser en dieper wordt, de ander boven jezelf stelt, je vervult van
dankbaarheid en warmte om de kansen die je krijgt het leven samen te delen.
24
De liefde van ouders voor hun kinderen: als moeder ervaar ik deze liefde als de meest
onbaatzuchtige zuivere liefde. Onvoorwaardelijk. Vergevend. Troostend. Helend. Eeuwig.
Vervullend. Zingevend. Onsterfelijkheid. Gevend. Ontvangend ook.
De liefde van kinderen voor hun ouders: zo dankbaar voor de liefde die ik mocht
ontvangen, de liefde die mij heeft gemaakt tot wie ik ben. De liefde die aan mijn
bestaan aan de grondslag lag. De liefde van mijn vader en mijn moeder. Dankbaar dat
zich dat zo in mijn hart en ziel heeft verankerd. Dankbaar dat ik dit kan doorgeven aan
mijn kinderen.
De liefde voor het leven, dankbaarheid om deel te mogen uitmaken van een groter
geheel. Om getuige te mogen zijn van schoonheid, goedheid, waarheid. Liefde voor de
natuur, voor de dieren, voor de bloemen en de planten.
De liefde voor de medemens, tochtgenoten in dit leven. Liefde voor de zoekende mens,
liefde voor de wanhopige mens. Liefde voor de mens met al zijn grote en kleine kanten.
De liefde voor zichzelf. Houden van jezelf zoals je bent. Ook als je niet volmaakt bent.
Ook als je moeilijke beslissingen moet nemen. Ook als je ouder wordt. Ook als je fouten
maakt. Jezelf kunnen vergeven.
Het mooiste is echter niet de wederkerigheid, het ontvangen van liefde, maar het onvoorwaardelijk en onbeperkt zelf mogen geven.
Maar ook de pijn van de liefde
Niet alleen de liefde maar ook de teloorgang van de liefde heeft zijn sporen nagelaten.
Liefde is voor altijd, hopen we. Toch zeker onze eigen liefde. Kan liefde ook
verzwakken, uitgehold kan raken en meer en meer op de achtergrond verdwijnen? Tot ze
plots onvindbaar blijkt?
“Liefde is als de maan, als ze niet toeneemt, neemt ze af” las ik ooit eens. Is een
tanende liefde als een afgeschoten pijl? Niet meer te redden? En hoe voorkom je dat?
Klopt het dat liefde en haat dicht bij elkaar liggen ? Kan zo iets verheven als de liefde
omslaan in zoiets laag als wrok en haat? Ik vond sluitende antwoorden in de
gehechtheidstheorie: hoe het trauma van het doorbreken van de band kan leiden tot de
typische flight, fight of freezehoudingen. En hoe het proces van separatiespanning leidt
tot angst, wanhoop en destructie. De herkenbaarheid was confronterend en
tegelijkertijd een uitdaging om lessen hieruit te trekken. Maar desondanks oefen ik niet
in onthechting. Ik hecht me aan mensen en dingen. Ik hou graag alles stevig vast en laat
met tegenzin los.
Ik heb gelukkig ook mogen ervaren dat de liefde het beste medicijn is, inderdaad alles
overwint en balsem op de wonde is. Dat liefde verzachtend maar vooral helend is en
werkelijk de absolute kern van mijn bestaan is.
25
VII. Omgaan met conflicten. Macht, kwaadheid, vrijheid en grenzen
Vragenlijst Conflicthantering „Dual Concern Theorie
Ik scoorde met een stip op „Probleem Oplossen‟ meteen gevolgd door het „Sluiten van
compromissen‟ en ex aequo met „Vermijden‟. Ik zal eerder „Forceren‟ dan „Toegeven‟.
Uiteraard is veel afhankelijk van hoe belangrijk de kwestie is voor mij persoonlijk en
hoe de relatie is met de persoon met wie ik een conflict heb.
Conflicten vergen een zeer diplomatische aanpak en een groot inleefvermogen. We zijn
gemakkelijk geneigd conflicten te vermijden om de goede relatie met de ander niet te
schaden. Men wil beleefd en aardig zijn en kwaadheid of frustratie heeft men niet leren
uiten. Toch zullen onuitgesproken ergernissen meer en meer beginnen gisten. De
lichamelijke weerslag is nauwelijks te verbergen (hartkloppingen, zweten, onrust,
roodheid, stemverheffing, trillende stem) en een uitbarsting (meestal niet meer in
verhouding tot de kwestie) is dan meestal niet veraf meer.
Normaal gesproken ben ik voorstander van een open, niet verwijtende communicatie in
de ik-vorm. Mensen de kans geven om expressie te geven aan hun gevoelens van onrecht,
26
kwaadheid en frustratie, een ventieltje opdraaien, kan op zich al heel bevrijdend
werken. De energie die men steekt in het verdringen en verdrukken kan dan eindelijk
vrij komen om op een constructieve manier de zaken aan te pakken. Belangrijk daarbij is
dat dit in een veilige omgeving kan gebeuren en dat de ander er kan op vertrouwen niet
afgestraft te worden op het uiten van de gevoelens van het moment.
De Nobelprijs voor wàt??
Kort na zijn aanstelling als president van de Verenigde Staten van Amerika kreeg Obama
de Nobelprijs van de vrede toegekend. Een week eerder besloot de Amerikaanse
president dertigduizend Amerikaanse soldaten extra naar Afghanistan te sturen.
Obama zei daarover op de prijsuitreiking dat mensen 'de harde waarheid' onder ogen
moeten zien en dat geweld niet is uit te roeien en dat oorlog soms nodig is om burgers
tegen kwaadaardige regimes of terroristische groepen te beschermen. En als er dan
oorlog moet worden gevoerd, dan moeten de Verenigde Staten zich aan internationale
conventies houden, als de tegenstander zich aan geen enkele regel houdt, zei hij.
De overtuiging dat vrede gewenst is, is zelden afdoende om die ook te bereiken', ging
hij verder. 'Laten we toewerken naar een wereld zoals die zou moeten zijn. In de
wetenschap dat er oorlog zal zijn, moeten we vrede blijven nastreven.'
Deze berichtgeving flitste door mijn hoofd bij het verwerken van de conflictmodule.
Ook het analysemodel (van macht naar kracht) waar Chris Van de Veire naar verwijst zit
hierin vervat. Het getuigt van een volwassen manier omgaan met conflicten als we
27
flexibel kunnen switchen van positie. Naargelang het conflict meer of minder van
persoonlijk belang is voor wie we zijn (of willen zijn) of waar we voor staan zullen we ook
meer of minder strijd leveren, meer of minder lijden. Van dit artikel onthoud ik vooral
de remedies tegen fixaties in een van de drie basisposities
- Bij almacht : er overheen gaan . De remedie hiertegen is kwetsbaarheid zien en
doorleven.
- Bij onmacht: het risico van er onderdoor te gaan. De remedie hiertegen is dan
toch verantwoordelijkheid opnemen
- Bij machtsstrijd: er tegenaan gaan. De remedie hiertegen is de afhankelijkheid
durven zien en erkennen.
Het switchen van positie, het herpositioneren naargelang de noodzaak getuigt van
krachtdadigheid, van sterkte en volwassenheid. Maar soms is dit switchen zelfs niet
voldoende en moeten we het hoofd buigen voor wat is. “ Kracht is roeien met de riemen
die je hebt, waarmee je kunt bijsturen en afremmen maar wel steeds in wisselwerking
met de stroom van het water”.
28
VIII. Schatkist voor levenskwaliteit. Diverse deugden voor goed
leven, o.a. humor, hoop, wijsheid, dankbaarheid….
Liefde en humor
Bovenaan mijn schatkist zitten liefde en humor, hetgeen door bovenstaande foto
perfect wordt geïllustreerd. De liefde is mijn vast gezelschap geweest gedurende mijn
hele leven. Maar nu pas kan ik dit ook heel bewust voelen, ruiken, tasten, proeven, horen.
De liefde is zeer sterk aanwezig in het leven met de man van wie ik zielsveel hou. Van
hem te mogen houden, met hem te mogen leven en oud te worden is een godengeschenk.
Onze liefde en zorg voor elkaar en onze kinderen is iets waar ik iedere dag dankbaar om
ben. De liefde is inderdaad de enige kleur die het leven en de kunst zin geeft.
En humor. Jezelf niet al te ernstig nemen. Durven voluit lachen. Met jezelf en met het
leven.
29
Het nu-moment koesteren
In mijn schatkist zit het genieten van het leven. De zon op je gelaat, rust en tijd,
tevredenheid en genieten van het hier en nu. Even alles laten voor wat het is en het
moment van nu ten volle degusteren. Verbondenheid voelen met de medemens, mogen
worden en mogen zijn wie je bent: wat een geschenk!
Zorg dragen voor het mooie en het goede
Oog en oor blijven hebben voor het
mooie en het goede in het leven en in
de medemens. Ook in donkere tijden
het mooie omarmen, koesteren en
beschermen. En altijd weer opnieuw
geloven dat na regen ook weer
zonneschijn komt. Geen enkele crisis
blijft pieken en niets is zo
uitzichtloos als het er soms op het
eerste zicht uitziet.
30
Tijd en ruimte maken Prediker 3 1:8
Alles heeft zijn uur en tijd Alles in dit leven
Er is een tijd om te baren En er is een tijd om te sterven
Een tijd om te planten Een tijd om te rooien
Er is een tijd om te doden En een om te genezen
Een voor afbreken En een voor opbouwen
Er is een moment voor huilen En een voor lachen
Voor rouwen En voor dansen
Er is een tijd van liefde En een tijd van eenzaamheid
Van kussen En van afwenden
Er is een tijd van zoeken En een van verliezen Een tijd van bewaren
En een tijd van wegdoen Er is een moment om te scheuren En een om de scheuren te naaien
Een moment voor zwijgen En een moment voor spreken Er is een tijd voor liefhebben
En een tijd voor haten Voor oorlog
En voor vrede
31
Het leven eens op een andere manier bekijken
Nu en dan een andere bril opzetten, het leven bekijken vanuit een andere hoek kan plots
een heel ander zicht op de zaak werpen!
Maar vooral houden van het leven
In mijn schatkist zit tenslotte
veel muziek en dans, het leven
omarmen en door de straten
dansen. Genieten van de tijd
die we hier samen mogen
doorbrengen. Houden van het
leven in al zijn facetten!
32
Afronding : evaluatie en besluit
En dan zit ik hier nu de laatste hand te leggen aan dit eindwerk. Uit al het materiaal
juist dàtgene halen wat me vooral is bijgebleven. Maar vooral terugblikken op een heel
bijzondere opleiding, een heel speciale ervaring.
Ik blik terug op deze opleiding en wat dit zo opmerkelijk heeft gemaakt.
Het leerproces Ik was bijzonder aangenaam verrast van de manier waarop welzijn werd benaderd. Eerst
vanuit onszelf, dan meten dan lezen, dan reflecteren en dan samenvatten. De
theoretische achtergrond gaf het extra kader dat ik nodig had. Als leer en
studiemethode blijkt dit schitterend te zijn.
Het medium: Ik had nooit eerder met een e-learning programma gewerkt en dacht dat ik hier
onvoldoende voor onderlegd zou zijn. Nu ben ik ongelooflijk enthousiast over deze
methode!
De rijkdom van de ervaringen en achtergronden van mede-studenten Ik voel me vereerd om in dit gezelschap te mogen vertoeven, al is het slechts virtueel.
Mensen die begaan zijn met anderen, in een hulpverlenende relatie staan, zichzelf
daarbij de nodige vragen te stellen en bereid zijn tot delen.
33
De meetinstrumenten Ik stelde bij heel wat studenten enige weerstand vast om hiermee te werken. Toch vond
ik dit zeer verhelderend en bruikbaar als diagnosemiddel. Door de aard van mijn werk (ik
werk uitsluitend met groepen) kan ik de metingen echter zelf zelden toepassen op mijn
doelpubliek
De diepgang van de thema‟s Staat in schril contrast met de vluchtigheid van het medium. Het is verbazend vast te
stellen hoe snel men op een chat to-the -point kan komen, in verbinding gaan met elkaar
en ontdaan van alle franjes tot de essentie kan komen.
De authenticiteit Hier vreesde ik het meest voor. Zullen mensen oprecht zijn, zichzelf zijn, kwetsbaar
durven zijn? Ik had heel sterk het gevoel van wel. Er waren minder reserves dan vaak in
face to face relaties. Het gevoel van verbondenheid met elkaar, samen leren, samen
zoeken én samen vinden deed mijn welzijn verschillende malen pieken. Ik ben ontzettend
dankbaar voor de kansen die ik kreeg om dit programma te kunnen volgen, deze
studenten te leren kennen, en omringd te worden door een liefdevolle en erg
professionele staf.
Deze opleiding en deze module is een boost voor mijn welzijn geweest tot nu toe. Ik heb
er voor mezelf alles uitgehaald wat ik kon. Het is een bron van inspiratie en heling
geweest tot nu toe. Het was een heerlijke bagage voor een nieuwe weg. Dank aan allen
hiervoor.