ek 5: beslenme dostu okul programi uygulama kilavuzu€¦ · beslenme dostu okul programi uygulama...
TRANSCRIPT
EK 5: BESLENME DOSTU OKUL PROGRAMI UYGULAMA
KILAVUZU
BESLENME DOSTU OKUL PROGRAMI
UYGULAMA KILAVUZU
Ankara 2013
Katkı Veren Kişi ve Kurumlar
Prof Dr Hilal Özcebe, Başkan Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD, Hacettepe
Halk Sağlığı Enstitüsü
Prof. Dr. İsmihan Artan
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Çocuk Gelişimi
Bölümü
Gıda Müh. Hanife Ayan
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı GKGM Gıda Kontrol
ve Lab. Daire Bşk.
Prof. Dr. Zehra Aycan T.C. Sağlık Bakanlığı Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Prof. Dr. H. Tanju Besler Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve
Diyetetik Bölümü
Dr. A. Tülay Bosi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD
Prof. Dr. Selda Bülbül Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD
Çocuk Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı
Yrd. Doç. Dr. Biriz Çakır Kırıkkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve
Diyetetik Bölümü
Dr. Handan Erincik T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Toplum
Sağlığı Hiz. Daire Bşk.
Yrd. Doç. Dr. Kibriya Fidan Gazi Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD
Pediatrik Nefroloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Muazzez
Garipağaoğlu
İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme
ve Diyetetik Bölümü
Murat Gülşen Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik eğitim Genel
Müdürlüğü Öğrenci İşleri ve Sosyal Etkinlikler Grup Bşk.
Saadettin Güzel Millî Eğitim Bakanlığı Orta Öğretim Genel Müdürlüğü
Projeler Grup Bşk.
H. Osman Kılıç Millî Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürlüğü
Yrd. Doç. Dr. Arzu Okur Gazi Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD
Pediatrik Onkoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Elif N. Özmert Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD
Sosyal Pediatri Bilim Dalı
Prof. Dr. Gülden Pekcan Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve
Diyetetik Bölümü
Dr. Semra Şahin Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Çocuk Gelişimi
Bölümü
Doç. Dr. Muhittin Tayfur Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve
Diyetetik Bölümü
Dr. Nilüfer Acar Tek Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve Diyetetik
Bölümü
Prof. Dr. Meryem Tekçiçek Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fak. Çocuk Diş
Hekimliği ABD
Doç. Dr. Hasan Tezer Gazi Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD
Pediatrik Enfeksiyon Bilim Dalı
Prof. Dr. Betül Ulukol Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hst. ABD
Sosyal Pediatri Bilim Dalı
Muhammet Uslu Millî Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel
Müdürlüğü
Dr. Oben Üner T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çocuk ve
Ergen Sağlığı Daire Bşk.
Doç. Dr. Nurcan Yabancı Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fak. Beslenme ve
Diyetetik Bölümü
GİRİŞ
29.09.2010 tarihli ve 27714 sayılı Resmi Gazete’de Başbakanlık Genelgesi olarak
yayımlanan Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programının Okullarda Obezite ile
Mücadelede Yeterli ve Dengeli Beslenme ve Düzenli Fiziksel Aktivite Alışkanlığının
Kazandırılması başlığı kapsamında, “Beslenme Dostu Okul Projesi” ile okullarda sağlıklı
beslenme ve hareketli yaşam konularında duyarlılığın arttırılması ve bu konuda yapılan iyi
uygulamaların desteklenmesi ile okul sağlığının daha iyi düzeylere çıkarılması
hedeflenmektedir. Avrupa bölgesindeki 17 ülkenin dahil olduğu Dünya Sağlık Örgütünün
“Nutrition Friendly Schools Initiatives- Beslenme Dostu Okul Girişimi” Millî Eğitim
Bakanlığı ile Bakanlığımız arasında 21.01.2010 tarihinde imzalanan protokol ile ülkemizde
başlatılmıştır. Beslenme Dostu Okul Programı Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel ve/veya
kamu; okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve liseleri kapsamaktadır.
20.09.2013 tarihinden itibaren programın uygulaması bu kılavuza göre yapılacaktır.
İÇİNDEKİLER Sayfa
BÖLÜM 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU………….1
BÖLÜM 2: BESLENME DOSTU OKUL İŞ AKIŞI…………………………...19
BÖLÜM 3: ÖN DEĞERLENDİRME FORMU ve KURULLAR……………..21
EK 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU………….…...25
EK 2: “BESLENME DOSTU OKUL” BAŞVURU FORMU……………….....29
EK 3: OKUL BİLGİ FORMU…………………………………………………………31
EK 4: OKUL EYLEM FORMU…………………………………………………33
1
BÖLÜM 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU
A. Beslenme ve Sağlığın Geliştirilmesi Konusunda Okul Öğretim Programı
Geliştirme
1. Öğretim programında ayrı bir ders olarak veya başka derslerin (sağlık eğitimi,
sağlık bilgisi, biyoloji, hayat bilgisi, fen bilimleri gibi) içerisinde var olan
beslenme eğitimi öğrencilerin yaşlarına, algılama düzeylerine ve bölgenin kültürel
beslenme alışkanlıklarına ve öncelikli sağlık sorunlarına (ör: şişmanlık, vitamin-
mineral yetersizlikleri, malnutrisyon, guatr, diş çürükleri vb) göre etkin şekilde
işlenecektir.
Beslenme eğitimi sadece sınıfı değil aynı zamanda okul ortamını, aile ve yerel
toplumu da içerecektir. Örneğin, ev ödevleri yerel yeme ya da alışveriş
alışkanlıklarının araştırılmasını içerebilir; sağlıklı beslenme ve spor aktiviteleri
düzenlenebilir, çiftliklere, marketlere, pazar yerlerine, fırın, lokanta, yemekhane,
fabrikalar gibi yerlere ziyaretler/sınıf gezileri yapılabilir, sağlıklı besin hazırlama
yöntemleri öğretilebilir.
Temel beslenme öğretim programı şu konuları içerecektir: Besinlerin yapısı;
Besinlerin satın alınması ve tüketimi; besinler, beslenme ve sağlık arasındaki
ilişki; besin ögesi yetersizlikleri; sağlıklı yiyeceklerin hazırlanması ve
oluşturulması; besin kaynaklı hastalıklardan korunma ve beslenme-çevre ilişkisi.
2. Öğretim programında var olan beden eğitimi dersi öğrencilere yaş, cinsiyet ve
kültürel açıdan uygun şekilde haftada en az 2 saat ders saati olmak koşulu ile etkin
bir şekilde işlenecektir.
Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Fiziksel Aktivite Rehberi‘nde yaş
gruplarına uygun fiziksel aktivite önerileri aşağıdaki gibidir:
2
ÇOCUK VE ERGENLER İÇİN FİZİKSEL AKTİVİTE ÖNERİLERİ
5-11 YAŞ GRUBU:
5-7 yaş:
Fiziksel Gelişim Özellikleri: Bu dönemde yer değiştirme ve denge hareketlerinde
gelişme başlar. Dayanıklılık henüz zayıftır, el-göz koordinasyonu gelişmeye
başlamıştır, büyük kas kontrolü hızlıdır. Çocuklar oldukça hızlı ve etkindir.
Çocuklar bu dönemde özellikle rekabet içeren bireysel ve eşli oyunlardan büyük
zevk alır. Bu dönemde çocuklar; Geriye zıplar, Tek eli ile topu fırlatır, Hareketli
topa tekme atar, Potaya top atar. Yan destekli iki tekerlekli bisiklete biner.
Yuvarlanır, yerden yüksek (ort 25-30 cm) yerde dengede ileri yürür ilerleyen
zamanda da geri yürür. Yukarıdan top atar, Seken topu tutar. Seker, İp atlar (iki
kişinin tuttuğu ip), Yer değiştirmeyi gerektiren hareketleri yapar (basit dans
adımlarını yapar.). Denge kaybı olmadan el ya da ayakla topu sürekli olarak
sürebilirler. Ritme uygun vücut hareketleri yapar. Oyun kurallarını dikkate alarak
oynar.
Önerilen aktiviteler ve sporlar: Sıçrama (ip atlama, çizgi oyunları), tutma ve
yuvarlama oyunları (tırtıl yakan topu) ile buz pateni, jimnastik, kayak, atletizm,
futbol, yüzme, Judo sporlarını yapabilirler.
Önerilen oyunlar:
Yer değiştirme hareketlerinin geliştirilmesi için; Yağ Satarım Bal Satarım, Köşe
Kapmaca gibi oyunlar.
Dengenin geliştirilmesi için; Balonu Yere düşürmeme gibi oyunlar.
Nesne Kontrolü Gerektiren Hareketlerin geliştirilmesi için; Hedefe Yuvarla Oyunu,
Bowling gibi oyunlar.
Birleştirilmiş Hareketlerin geliştirilmesi için; Balık ağı, kuyruk kapmaca gibi oyunlar.
Ritim ve müzik eşliğinde hareketin geliştirilmesi için; Say Bak, Topuk Burun gibi
oyunlar.
Vücut Bölümlerinin hareketlerini tanımlamak için; atlama konma oyunları.
3
Kişisel ve genel alanını göstermesi için; Çömlek Çömlek Ne Kaynar?, Aç Fil İle
Şişman Fil gibi oyunlar.
Temel hareketleri yaparken dengesini sağlamak ve vücut bölümlerini kullanarak
stratejiler geliştirmesi için; Balık Ağı, Eşini Bul gibi oyunlar.
8-9 yaş:
Fiziksel Gelişim Özellikleri: Ritmik becerilerde gelişme gözlenir, dayanıklılık
artar, kuvvet ve koordinasyon gerektiren beceriler gözlenir, temel hareketler
olgunlaşır, karmaşık hareket becerilerini yapar. Bu dönemde çocuklar top sürme,
pas atma becerileri ile bireysel ip atlama, raketle top atma becerilerini geliştirir.
Önerilen aktiviteler ve sporlar: Halk oyunları, Vurma yakalama oyunları, masa
tenisi, kort tenisi, eskrim, boks, karate, taekwon-do, Basketbol, voleybol yoga gibi.
Önerilen Oyunlar:
Yer Değiştirme Hareketlerinin geliştirilmesi için; şu oyunlar da yardımcı olacaktır:
Sıranı Bul, Müzikli Yer Kapmaca gibi oyunlar.
Dengenin geliştirilmesi için; Sek Sek, Don Çözül gibi oyunlar.
Nesne Kontrolünün Geliştirilmesi için; Resmi Vur Sayıyı Al, Uzağa Fırlat gibi
oyunlar.
Birleştirilmiş Hareketlerin geliştirilmesi için; Dört Kere Zıpla Üç Kere El Çırp gibi
oyunlar.
Verilen ritim ve müziğe uygun bireysel ve grupla nesneli/nesnesiz dans etme
becerilerinin geliştirilmesi için; Çizgiyi Aş Aya Ulaş gibi oyunlar.
Doğaya uyumun geliştirilmesi için; İstop, Saklambaç, Uçurtma Uçurma, Doğada
Yürüyüş.
4
10-11 yaş:
Fiziksel Gelişim Özellikleri: Kuvvet, çeviklik, denge ve koordinasyon gerektiren
becerilerde artış gözlenir. Hareketlerde yaratıcılıktan ve takım sporlarına
katılımdan zevk alır. Çoğu temel hareket olgunluğa ulaşmıştır. Kalp, damar ve
solunum sistemi dayanıklılık sporları için elverişli hale gelir. Duruş sorunları
oluşabilir. Ergenlik belirtilerinden dolayı kızlar bazı etkinliklere katılımda isteksiz
olabilirler. Kızlar ve erkeklerde fiziksel aktivite tercihleri farklılık gösterebilir.
Tercihleri dikkate alınarak aktivitelere katılmaları önemlidir.
Önerilen aktiviteler ve sporlar: Özellikle bu dönemdeki duruş bozukluklarını
önlemek için yoga, dans uygun aktivitelerdir. Oryantring (yön bulma), günlük ve
gün aşırı yürüyüşler, izcilik, kampçılık gibi doğa sporları gibi sporları yapabilirler.
Ev ve bağ-bahçe işleri, alışveriş gibi aile ile birlikte yapılacak aktivitelere
katılımları desteklenmelidir.
Önerilen Oyunlar:
Yer değiştirme hareketlerini artan çeviklikle yapma becerilerinin geliştirilmesi için
Top Getirme, Tekler-Çiftler Yarışması gibi oyunlar.
Yer değiştirme hareketlerini vücut, alan farkındalığı ve hareket ilişkilerini kullanarak
artan bir doğrulukla yapma becerilerinin geliştirilmesi için; Top İle Ebeleme, Dairede
Ters Koş gibi oyunlar.
Çeşitli nesnelerin üzerinde denge gösterme becerilerinin geliştirilmesi için; Yerden
Yüksek gibi oyunlar.
Denge hareketlerini vücut, alan farkındalığı ve hareket ilişkilerini kullanarak artan bir
doğrulukla yapma becerilerinin geliştirilmesi için; Annem Bana Su Çeker, Dize
Dokunma gibi oyunlar.
Nesne Kontrolü Gerektiren Hareketleri yapma becerilerinin geliştirilmesi için; Topa
Yetiş, Köprüden Geçecek Top, İstop gibi oyunlar.
Nesne kontrolünün geliştirilmesi için; Atma-Yakalama, Dene Yap, Yakan Top gibi
oyunlar.
5
Seçtiği müzik eşliğinde bir çalışma/dans koreografisi oluşturma becerilerinin
geliştirilmesi için; Dans
Temel ve birleştirilmiş hareket becerilerinin geliştirilmesi için; Yakan Top, Kurdela
Bağlama Çözme, Kol Kola gibi oyunlar.
5-11 YAŞ GRUBUNDAKİ ÇOCUKLAR İÇİN DİKKAT!!! Sağlığının
korunması ve geliştirilmesi için hergün en az 60 dakika orta şiddetliden şiddetliye
doğru giden fiziksel aktiviteler tercih edilmelidir. Haftada en az 3 defa şiddetli
aktivite yapılması önerilmelidir.
DİKKAT!!! Ekran karşısında gün içerisinde toplam 2 saatten fazla zaman
geçirilmesine izin verilmemelidir.
12-18 YAŞ GRUBU
Fiziksel Gelişim Özellikleri: Kızlar erkeklerden daha erken ergenlik dönemine
girerler. Hızlı boy, vücut ağırlığı ve kas kitlesinin arttığı dönemdir. Bu hızlı
büyüme dönemine iştah artışı da eşlik eder. Zirve kemik kütlesine ulaşılan
dönemdir. Kuvvet, esneklik ve dayanıklılıkta erkek ve kızlar arasında farklılıklar
vardır. Aktivitelerde zamanı etkili kullanır. Sportif aktivitelerde başkalarının
haklarına saygı gösterir ve başarıyı takdir eder.
Önerilen aktiviteler ve sporlar: Kendi vücut ağırlığını, egzersiz bantlarını ve
topları kullanarak egzersiz yapması kemik ve kas gücünü artıracaktır. Hızlı
Koşma, tempolu yürüme, kış sporları, su sporları, bisiklet, tırmanış, binicilik gibi
birçok spor bu yaş grubunda yapılabilir.
Bu yaş grubunda yoğun ağırlık içeren sporların yapılması sağlığa zarar verebilir.
İdeal vücut kompozisyonunu korumak için düzenli fiziksel aktivite önemlidir.
Hergün olabildiğince aktif olması gerektiğinin önemi vurgulanmalıdır.
6
Sağlığın korunması ve geliştirilmesine katkı sağlaması nedeni ile şiddetli egzersizler
de aktivite programına eklenmelidir.
Kemik sağlığının ileri yaşlarda korunması için sıçrama aktivitelerinin yer aldığı ip
atlama, voleybol, basketbol gibi sporlara özellikle teşvik edilmelidir.
DİKKAT!!!
Egzersizlere yavaş başlanmalı.
Haftada 1-2 defa 15-30 dakikalık orta şiddetli egzersiz yapılmalı.
Bu aşamaya ulaşıldığında haftada 2-3 gün 30 dakikalık egzersizden, haftada 3-
4 gün 30 dakikalık egzersize doğru ilerlenmeli.
Bazı günler egzersiz süresi 60 dakikaya kadar uzatılmalı. Daha şiddetli
aktiviteler tercih edilmeli.
Hedef; günde 60 dakika, orta şiddetliden daha çok şiddetli aktiviteler yapmak
olmalı.
Haftada en az 3 defa Şiddetli aktivite yapılmalı.
Haftada en az 3 defa kas ve kemik güçlendiren aktiviteler tercih edilmeli.
7
Aktivite Tipi 5-11 yaş grubu 12-18 yaş grubu
Orta şiddetli
aerobik aktivite
Bisiklete binme,
tempolu yürüme,
paten kayma
Paten kayma
Bisiklete binme
Ev ve bahçe işleri
Yakalama-
fırlatma içeren
sporlar (frizbi
gibi)
Şiddetli aktivite Tempolu Koşma
Tempolu Bisiklet
binme
İp atlama
Karate
Basketbol
Yüzme
Tenis
Futbol
Tempolu Koşma
Tempolu Bisiklet
binme
İp atlama
Karate
Basketbol
Yüzme
Tenis
Futbol
Hızlı dans
Boks
Kas
kuvvetlendiren
aktiviteler
Halat çekme
Modifiye şınav
(Dizler bükülü)
Vücut ağırlığını
ya da dirençli
bantları
kullanarak
yapılan
egzersizler
Halata tırmanma
Mekik
Barda sallanma
Halat çekme
Modifiye sınav
(Dizler bükülü)
Vücut ağırlığını,
dirençli bantları
ya da ağırlık
aletlerini
kullanarak
yapılan
egzersizler
Yapay Duvara
tırmanma
Mekik
8
Kemik
kuvvetlendiren
aktiviteler
Sek sek
Sıçrama, zıplama
İp atlama
Koşma
Basketbol
Tenis
Voleybol
Jimnastik
Sıçrama, zıplama
İp atlama
Koşma
Basketbol
Tenis
Voleybol
Jimnastik
Beden eğitimi derslerinde fiziksel aktivitenin faydalarını, sedanter davranışların
risklerini, değişik sporların kökenin, olimpiyat oyunlarının geçmişini…vb
öğretilecek; yerel okulların katıldığı spor yarışmaları düzenlenecek; tanınmış yerel
sporcuları öğrencilerle konuşmak veya ödül vermek için davet etmek…gibi farklı
etkinlikler de yapılacaktır.
3. Yaşam becerileri; insanların sorunlarını çözmek, bilinçli kararlar almak, eleştirel
ve yaratıcı düşünmek, etkili iletişim, sağlıklı ilişkiler kurmak, empati yapmak ve
sağlıklı ve üretken bir şekilde hayatlarını sürdürebilmek için insanlara yardımcı
olan bir grup psikososyal ve kişilerarası yetkinliklerdir.
Alkol, ilaçlar, sigara, aile planlaması, hastalıklardan korunma, HIV, AIDS, cinsel
yolla bulaşan hastalıklar gibi sağlıklı yaşam ve yaşam becerileri konularında
seminerler, poster sunumları, resim/şiir yarışmaları... vb. düzenlenecektir.
4. Beslenme dostu okullar programına uygun okulun öğretim programı düzenli olarak
gözden geçirilecek ve eğitimin hedefe etkisi yılda en az bir defa
değerlendirilecektir. Örneğin; yılda en az 1 defa eğitimin etkinliğini
değerlendirmek için sömestr başlangıcında ve bitiminde beslenme ve sağlık bilgisi
testi uygulanabilir. (Bu bilgi ölçer, bu programın amacında bilginin ötesi yer
almalıdır, örneğin obezite sıklığında, beslenme bozukluğu sıklığında değişim,
kantinlerden satın alınan ürünlerde değişim, spor yapanların oranı gibi)
9
B. Destekleyici Okul Çevresinin Oluşturulması
1. Yiyecek/içecek sağlayıcıları/satıcıları sağlıklı beslenme ve gıda güvenilirliği
kurallarına uyacaktır.
Okulda servis edilen yiyecekler Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi’ne uygun
olacaktır.
Yüksek yağ ve yoğun enerji içerikli vitamin ve minerallerden fakir yiyecek ve
içecekler sunulmayacaktır.
2. Okul çevresinde hizmet veren yiyecek/içecek satışı yapan yerlerin gıda
güvenilirliği yönünden denetlenmesi ve kontrolü için ilgili kurumlardan (Gıda,
Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Belediye/İl Özel İdareleri/Organize Sanayi
Bölgeleri, İl Sağlık/ Halk Sağlığı Müdürlüğü) destek alınacaktır.
Okul çevresindeki satıcılara karşı sağlıklı beslenmenin uygulanması için okul
tarafından uygun tavır alınacaktır.
3. Okulda sağlıklı beslenme ve aktif yaşam hakkında olumlu mesajlar içeren poster,
broşür, radyo programı, film gibi etkinlikler düzenlenecek ve okul içi uygun
yerlerde sergilenecektir. İlgili dokümanlara Hijyen Kılavuzu, Beslenme Bilgi
Serisi, Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi Sağlık Bakanlığı’nın sitesinden
ulaşılabilir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın “ALO 174 GIDA HATTI”nın ve
www.alo174.gov.tr web sitesinin tanıtımı yapılacaktır.
4. Öğrencilerin evden getirdikleri beslenme çantalarının içerikleri Sağlık
Bakanlığının yayımlamış olduğu ve İl Millî Eğitim Müdürlüğünün okullara
dağıtmış olduğu haftalık beslenme programına göre hazırlatılacaktır.
Standart, uygun ve güzel hazırlanmış beslenme çantaları menüleri fotoğrafları
okulun uygun panolarına asılabilir.
5. Öğretmenler tarafından beslenme çantalarının içerikleri her gün kontrol
edilecektir.
10
6. Millî Eğitim Bakanlığı’nın yürürlükte olan ilgili genelge ve yönetmeliklerine göre
yağ ve enerji içeriği yüksek vitamin ve minerallerden fakir yiyecek ve içeceklerin
reklamı ve/veya satışı yapılmayacaktır.
7. Millî Eğitim Bakanlığı’nın yürürlükte olan ilgili genelge ve yönetmeliklerine göre
okul kantinlerinde süt, ayran, yoğurt vb. içecekler ve taze sıkılmış meyve ve sebze
suyu ve tane ile meyve ve sebze satışı yapılacaktır. Satışı yasaklanan yiyeceklere
kantinlerde yer verilmeyecektir.
8. Kantin hizmetleri ilgili genelge ve yönetmeliklere göre okul müdürünün kendisi
veya görevlendireceği bir müdür yardımcısı başkanlığında kurulacak bir komisyon
tarafından ayda en az bir kez genelge ekinde bulunan “Okul Kantini Denetim
Formu” kullanılarak denetlenecektir.
9. Okulda öğrencilerin yemek yiyebileceği temiz, havalandırılmış, yeterli şekilde
aydınlatılmış ve yeterli büyüklükte alan/yemekhane bulunacaktır.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı’na göre;
Mutfak, yemekhane ve kantinlerin uygunluğu: Mutfak, yemekhane ve
kantinlerin zemininin ve duvarlarının kolay temizlenebilir malzeme ile kaplanmış
olması, gıda hazırlanan veya dağıtılan mekanların giriş katta ve yeterli büyüklükte
olması, pişirme, yeme, içme ve bulaşık yıkama bölümlerinin fiziki olarak
birbirinden ayrı olması, havalandırmanın, aydınlatmanın, ısınmanın ve içme
suyunun sağlıklı olması, kemirici hayvanlar ve haşerelerin üreyemeyeceği bir
ortam olması, masaların ve diğer malzemelerin kolay temizlenebilir olması, uygun
bir soğutucu bulunması, çalışanların sağlık yönünden sürekli kontrol edilmesi ve
açıkta yiyecek bulunmaması kriterleri aranmaktadır.
10. Yemek yemek için en az 30 dakika ayrılacaktır.
11. Menüler, Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı (“Tam Gün Okullara Yönelik
Geliştirilen Menü Modelleri ve Örnek Öğle Yemeği Listeleri
www.beslenme.gov.tr ) menü modelleri örnek alınarak ya da ilgili dokümanda
belirtilen menü hazırlama kriterlerine göre hazırlanacaktır.
11
12. Temiz, yeterli büyüklükte, her yiyecek türüne uygun depolama alanları olan ve
içerisinde gıda üretimine uygun nitelikte temiz su bulunan besin hazırlama
alanları/mutfakları bulunacaktır. (RG: 05.02.2013/28550 Okul Kantinlerine Dair
Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği).
13. Okulun önceden alınmış “Beyaz Bayrak “ sertifikası bulunacaktır.
14. Güvenli/ temiz içme suyu erişimi sağlanacaktır.
15. Okullar el yıkama için temiz su sağlanacak, yılda en az 1 kez güvenli hijyen ve
hijyenik/sağlıklı davranış eğitimi verilerek güvenli besin hazırlama
desteklenecektir.
Okulda su deposu varsa düzenli aralıklarla temizliği yapılacaktır.
16. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı’na göre;
Tuvaletlerin uygunluğu: Helâların her katta, kız ve erkek öğrenciler için ayrı ayrı
gruplar halinde olması, sayı olarak uygunluk için her 25 kız öğrenci için 1 tuvalet,
her 40 erkek öğrenci için 1 tuvalet ve 2 pisuar, 15-20 erkek öğretmen için 1 tuvalet
ve 2 pisuar, 5-10 bayan öğretmene 1 tuvalet kriterleri aranmaktadır. Sağlık
şartlarına uygunluk olarak tuvaletlerin bakımlı, temiz ve kokusuz olması,
muslukların öğrencilerin kolayca yararlanabileceği yükseklikte olması ayrıca
kızlar/ bayan öğretmenler tuvaletinde hijyenik uzaklaştırma kutusu/ konteynırının
bulunması, tuvaletlerin sağlık açısından temizliğine önem verilmesi ve günde en az
bir kez temizlenmesi, okullardaki engelli çocuklar da dikkate alınarak okuldaki kız
ve erkek tuvaletlerinde engelli çocuklar için birer tuvalet bulunması ve bu
tuvaletlerin kolay ulaşılabilir olması kriterleri aranmaktadır.
17. Yemek yeme alanlarına yakın mesafede el yıkama amaçlı yeterli sayıda lavabo ve
ekipman bulunacaktır.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı’na göre;
Lavabolar: Lavabolarda sayısal yeterlilik için ortalama her 60 öğrenci için 1
lavabonun bulunması, sağlık şartlarına uygunluk için lavaboların öğrencilerin
boyuna uygun, temiz, bakımlı, yeterli genişlikte olması, su, sabun ve ayna olması,
12
kriterleri aranmaktadır. Tercihen ellerin yıkamadan sonra kurulanması için kağıt
havluluk ve/veya kurutma makinelerinin bulunması gerekmektedir.
18. Okul bahçesi oyun oynama, koşma gibi faaliyetlere uygun olarak düzenlenecektir.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı’na göre;
Okulun bahçesi: Okul bahçesinde ve ders aralarında öğrencilerin kullanacağı
alan 400 metrekareden az olmamalı ve öğrenci başına en az 5 metrekare olmalıdır.
Okul bahçesinin zemini girintili çıkıntılı olmamalı, düşüp yaralanmaya, toz veya
çamur oluşmasına sebep olmayan malzeme ile kaplanmalıdır. Yürüme yolları
beton veya sert yüzey kaplaması ile kaplanmalıdır. Okul bahçesi zemini, duvarı,
kapı ve diğer elemanları çatlak, yıkılma tehlikesi, çukur, atık birikmesi, hayvan
dışkı ve leşi, haşere vb. yönünden düzenli olarak takip edilmeli; bakımı
yapılmalıdır. Okul bahçesinde veya yakın çevresinde kanalizasyon çukuru, su
tankı, su deposu ve benzeri tehlike yaratan yerler varsa üzeri ve ağızları güvenli
şekilde kapatılmalıdır. Okul bahçesine başıboş hayvanların girmesi önlenmelidir.
Okul bahçesinde ve yakın çevresinde seyyar satıcıların satış yapması
engellenmelidir. Okul bahçesinin ağaçlandırılmasında bahçenin gözetimi,
dershanenin aydınlatılması ve havalandırılması dikkate alınmalıdır.
Okul bahçesi oyun alanlarının düzenlenmesi 27/8/2003 tarihli ve 25212 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları
Yönetmeliğinin 153. Maddesine (Değişik:RG-02/05/2006-26156) Okulda,
öğrencilerin gezip oynamaları ve sportif faaliyetlerde bulunmaları için çevre
imkânlarından yararlanılarak; kum havuzu, voleybol, basketbol sahaları gibi yerler
ile asılma, tırmanma, denge, atlama gibi araçlar sağlanır. Bu araçların düzenli
olarak bakımı ve onarımı yapılır.) göre yapılacaktır.
19. Her yaş grubu için uygun okul spor alanları bulunacaktır.
Okulunuz her yaş grubu çocuklar için öğretim programı içinde, dışında ve
teneffüslerde fiziksel olarak aktif olabilecekleri fırsat ve uygun açık ve/veya kapalı
alan/spor tesisleri sağlayacaktır.
Spor ya da fiziksel aktivite kulüpleri (basketbol, voleybol, tenis, yüzme, dans,
folklor… vb) kurulacak ve aktif şekilde çalışmaları sağlanacaktır.
13
Okul çevresinde yürüyüş, bisiklet ve dinlenme alanları bulunacaktır.
Okul sonrası fiziksel aktiviteyi desteklemek amaçlı, yönetim okul çevresindeki bir
spor kulübü ile anlaşma yapacaktır.
20. Okulun (Beslenme Dostu Okul politikasının bir parçası ya da ayrı olarak)
ayrımcılık, damgalama ve zorbalığa karşı bir politikası/uygulaması olacaktır. Bu
politika beden, vücut tipi, besin tercihi, fiziksel aktivite örüntüsü gibi konularda
damgalamayla olumlu yöntemlerle başa çıkacaktır.
21. Öğretmenler ve okul personeli sağlıklı beslenme ve yaşam tarzını teşvik etmede
rol model olacaktır. Topluca sportif faaliyetler, öğretmen-öğrenci takım
yarışmaları gibi faaliyetler düzenlenebilir.
C. Okul Beslenme ve Sağlık Hizmeti
1. Çocukların vücut ağırlığı ve boy uzunluğu ölçümleri yılda en az 1 kez yapılacaktır.
Okulun tartı aleti ve boy ölçeri olacaktır.
Ölçümler belirtilen kriterlere göre öğretmenler veya okul idaresi tarafından
yapılarak kaydedilecektir.
Vücut ağırlığı ve boy uzunlukları yaş gruplarına ve cinsiyete göre
değerlendirilecektir. Değerlendirme DSÖ’nün percentil değerlerine göre
yapılacaktır.
Bu konuda eğitilmiş bir öğretmen tarafından eğitim yılında Ekim veya Şubat
aylarında yapılacaktır.
Vücut Ağırlığının ve Boy Uzunluğunun Ölçülmesi
Boy uzunluğu ayakta ölçülür. Ayakkabının çıkarılması Ölçümde stadiometre
(ayakta boy ölçer) kullanılır.
Vücut ağırlığı ayakta yetişkin tartı aleti ile ölçülür.
14
Vücut ağırlığı ölçümü mümkün olduğunca bireyler sabah açken, dışkılama
sonrası yapılmalıdır.
Kişilerin üzerindeki giysi ağırlığını da gereğinde toplam ağırlıktan çıkarınız.
Ölçümleri mümkün olduğunca ince kıyafetler ile yapınız.
Vücut ağırlığı
• Dijital terazi
Boy uzunluğu
• Stadiometre (ayakta boy ölçer)
NOT: Özel durum
Yatağa bağımlı bireylerde
Bacak vb amputasyon nedeni ile ayakta duramayanlarda
Skolyoz (omurganın yana eğriliği) ve kifoz (kamburluk) nedeni ile ölçüm
hatası olabilecek bireylerde ölçüm yapılmaz.
ANCAK; bu tür sorunları olan bireylerde ayrımcılık yaratmamak ve kişileri
toplumdan soyutlamamak, vb. nedenlerle mümkün olabildiği koşullarda ölçüm
yapınız, kişi ile paylaşınız.
Tartı Aletinin ve Boy Ölçerin Yerleştirilmesi
• Kullanılacak tartı aletinin sert ve düz bir zemin üzerine yerleştirilmesi
gerekmektedir.
• Tartı aleti halı, kilim, muşamba vb zemin üzerine konulmamalıdır. Taş ve
ahşap tercih edilmelidir.
• Düz zemin sağlanamıyor ise, bir tahta bulunarak tartının altına yerleştirilerek
zemin düzeltilmelidir.
15
• Zeminin düzlüğünden emin olamadığınızda tartı üzerine su dolu bir bardak
koyarak dengesini kontrol etmeye çalışınız. İdeali “su terazisinin”
kullanılmasıdır.
• Ölçüm yapılan yerde yeterli ışık olmasına dikkat edilmelidir.
Tartı Aletinin ve Boy Ölçerin Kalibrasyonu
• Tartı aletinin her gün ölçüm öncesi sabit bir ağırlıkla veya kendi ağırlığınızla
kontrol edilmesi gerekmektedir.
• Her ölçüm öncesi tartının ibresinin “0.0” olduğunu kontrol ediniz.
• Tartı aletlerinin digital olması okumada doğruluğu, hızlılığı ve kalibrasyonu
geciktirmesi nedeniyle tercih edilmesini sağlar.
• Boy ölçeri haftada bir sabit bir uzunluk ile ölçüm yaparak kontrol ediniz. 2 mm
üzerinde hata olduğunda önlem alınmalıdır.
Vücut Ağırlığının Ölçülmesi
• Kalın giysilerin (palto, ceket, kazak vb) çıkartılması sağlanır.
• Ceplerde bulunan eşyaların (cüzdan, anahtarlık, telefon, adres defteri vb.),
çocuklarda yiyecek vb. çıkarttırılır.
• Ayakkabılar çıkarttırılır.
• Teraziye ayakların yerleştirilmesi ve vücut ağırlığın iki ayağa sabit dağılımının
sağlanması gerekmektedir.
• Bireyin dik ve hareket etmeden durması istenir.
• Duruşta hatalar ölçümü etkileyebilir.
• Ölçüm 0.1 kg (100 g) duyarlılıkla yapılır.
Boy Uzunluğunun Ölçülmesi
• Stadiometreyi doğru yerleştirdiğinizden emin olunuz.
• Ayakkabı çıkarılmış olmalıdır.
16
• Saç tokası, kurdele, şapka, bere vb çıkarılmalıdır.
• Çocuğun ayakları hafif aralık olarak durmasını sağlayınız.
• Boy ölçere baş, omuzlar, sırt, kalçalar, baldırlar ve topuklar stadiometreye
temas etmelidir.
• Çocuğun rahat durması sağlanmalıdır.
• Yardımcı yardımı ile ölçüm yapan kişi işaret ve başparmakları ile çocuğun
çenesinden destek vererek baş sabitlenir, çocuğun bakışının karşıya doğru ve
yere paralel olması sağlanır. Frankfort düzlem sağlanır. Kulağın kanalı ile
orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada ve yere paralel olmalıdır.
• Gerekirse çocuğun dik durması için göbeğine hafif bir baskı uygulanır.
• Pozisyon korunurken açıkta kalan elle boy ölçerin sürgüsünü aşağı doğru çekin
ve saçlara gerekli basıncı uygulayınız.
• Tüm bu işlemlerin mümkün olduğu kadar kısa sürede tamamlanması gerekir.
• Ölçüm 0.1 cm (1 mm) duyarlılıkla yapılır.
• Eğer birey ölçüm yaptığı kişiden kısa ise dikkatli davranarak bir tabure veya
sandalye üzerine çıkarak ölçüm değerini okuması gerekmektedir.
2. Öğrencilerin vücut ağırlığı ve boy uzunluğunun düzenli izlemlerinin sonuçları
isteyen velilerle ve öğrencinin kendisi ile paylaşılacaktır. Risk gurubundaki (
zayıf, şişman, malnutrisyonlu vb) öğrenciler konunun uzmanı bir sağlık
profesyoneline ve/veya sağlık kuruluşuna yönlendirilecektir.
3. Okul, bölgenin öncelikli sağlık sorunlarına başta olmak üzere özel yardıma ihtiyacı
olan öğrenciler için (okul sağlığı hizmeti psikososyal hizmetler, allerji ve
intolerans, vitamin mineral desteği, parazitik hastalıklar, cinsel yolla bulaşan
hastalıklar, obesite, boy kısalığı, ergenlik, ağız diş sağlığı, danışmanlık hizmetleri
gibi) yeterli sevk sistemini de içeren bir okul sağlığı hizmeti sunacaktır.
17
4. “Okul Kantini Denetim Formu”na göre ayda en az bir kez yapılan denetimlerin
olumsuz olması sonucunda ilgili İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne bilgi
verilecektir.
D. Yazılı Beslenme Dostu Okul Politikası
1. Okulun, Beslenme Dostu Okul Denetim Formu’nda belirtilen 5 temel bileşeni
içeren bir yazılı Beslenme Dostu Okul Politikası bulunacaktır.
Politika öğrenciler, veliler, öğretmenler, okul çalışanları ve toplumun da geniş
katılımıyla geliştirilecektir.
Okulun kendi komisyonu ya da mahalli düzeyde bir eğitim konsey/komisyonunca
yapılan temel araştırmalardan alınan bilgilere göre geliştirilecektir.
2. Politika öğrencilerin, onların ailelerinin ve okul personelinin beslenme
durumlarının geliştirilmesine odaklı net bir amacı içerecektir. Örneğin; sağlıklı
beslenme ve fiziksel aktiviteyi artırmayı desteklemek; yetersiz beslenme,
mikrobesin ögesi yetersizlikleri, fazla kiloluluk/ obezite ve diğer beslenme ile
ilişkili hastalıkların ve ayrıca buna katkıda bulunan hijyenik olmayan okul çevresi,
eğitimsiz okul personeli ve toplumda bilgi eksikliğinin düzeltilmesi gibi.
3. Politika uygulanabilir zaman çizelgeleri ve net hedefleri içerecektir.(ör: ne, ne
zaman yapılacak…)
4. Politika bir eylem planı içerecektir. (Hedeflere nasıl ulaşılacak ve hedeflere
ulaşmada kimler görevli olacak, süreç, organizasyon yapısı, kurallar ve
sorumluluklar, haklar/ eşitlik/ayrımcılık yapmama ve aile ve çevreyi de içeren tüm
paydaşların güçlü bağlığını içeren bir yaklaşım…)
5. Beslenme Dostu Okul politikası için bir izlem ve değerlendirme sistemi hükmü
içerecektir.
6. Yazılı politikadaki aktivitelerin izlemini sağlayacak, öğrenci temsilcileri, veliler,
öğretmenler, okul yöneticileri ve yemek hizmeti sunan tedarikçilerin de katılımının
sağlandığı bir “Çekirdek Eylem Grubu” oluşturulacaktır.
18
E. Okulda Farkındalığın ve Kapasitenin Arttırılması
1. ‘Beslenme Dostu Okullar’ politikasının yaygınlaştırılması için ilgili paydaşlarla yılda
en az bir aktivite düzenlenecektir.
2. Beslenme ve sağlıkla ilgili konularda farkındalığın artırılması için aileler ve toplumun
katılacağı aktiviteler yapılacaktır.
Yılda en az 1 kez velilere yönelik sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam konularında
bilgilendirme çalışmaları (seminerler, konferanslar vb.) yapılacaktır.
3. Sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam konularında ulusal/uluslararası gün/haftalar etkin
olarak kutlanacaktır.
7 Nisan “Dünya Sağlık Günü”, 22 Mart “Dünya Su Günü”, 10 Mayıs “Dünya Sağlık
İçin Hareket Et Günü”, 22 Mayıs “Dünya Obezite Günü”, 3-4 Ekim “Dünya Yürüyüş
Günü”, 16 Ekim “Dünya Gıda Günü”, 14 Kasım “Dünya Diyabet Günü”…
4. Sağlıklı beslenme ve hareketli yaşamı teşvik edici bilgi yarışması, resim yarışması,
şenlik vb. okul içi etkinlikler düzenlenecektir.
5. Okul personeline beslenme, gıda güvenilirliği ve sağlıkla ilgili konularda yılda en az 1
kez eğitim verilecektir.
Okula bir konuşmacı davet ederek veya okul dışında seminerler, toplantılar
düzenleyerek eğitimler verilecek ve eğitim faaliyetlerinin yürütülmesinde ve eğitim
kadrosunun bilgilerinin güncellenmesinde ilgili uzmanlardan (diyetisyen, gıda
mühendisi, halk sağlığı uzmanları vb. ) kurum/kuruluşlardan destek alınacaktır.
Yemek hizmetlerinde çalışanlara güvenilir gıda üretimi ve sağlıklı beslenme
konusunda ilgili kurum ve kuruluşlardan (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, İl
Sağlık/ Halk Sağlığı Müdürlüğü vb.) destek alınarak hizmet içi eğitimler
düzenlenecektir.
Okullarda faaliyet gösteren kantin, yemekhane gibi gıda işletmelerinde çalışan
personelin “Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği” kapsamında
düzenlenen eğitimlere katılıp katılmadığı ve sertifikası olup olmadığı kontrol
edilecektir.
19
BÖLÜM 2: BESLENME DOSTU OKUL İŞ AKIŞI
1- Konu İl Millî Eğitim Müdürlüğü kanalı ile okullara Beslenme Dostu Okul Programı
Uygulama Kılavuzu ve ekleri (“Beslenme Dostu Okullar Denetim Formu” (EK 1),
“Beslenme Dostu Okul Başvuru Formu” (EK 2), “Okul Bilgi Formu (EK 3), “Okul
Eylem Formu (EK 4) ile birlikte duyurulur.
2- Başvurular Beslenme Dostu Okul Başvuru Formu (EK 2) doldurularak İl Millî Eğitim
Müdürlüğü kanalı ile Halk Sağlığı Müdürlüğü Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar,
Programlar/Kanser Şube Müdürlüğü’ne yapılır.
3- Başvuru yapan okullar, Halk Sağlığı Müdürlüğü Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar,
Programlar/Kanser Şube Müdürü ve/veya personeli ile İl Millî Eğitim
Müdürlüğünden ikişer yetkilinin katılımı ile oluşturulacak denetim ekibi tarafından
okulların açık olduğu dönemde denetim formuna göre denetlenir ve denetim raporu
düzenlenir.
4- Yapılan denetim sonucunda okulların değerlendirmesi aşağıdaki gibi yapılır:
a) Yapılan denetim sonucunda her okulun Beslenme Dostu Okullar Denetim
Formu’nda bulunan kriterlerin tamamını yerine getirmesi gerekmektedir.
b) Beslenme Dostu Okul Başvuru Formu (EK 2), Beslenme Dostu Okullar Denetim
Formu (EK 1), Okul Bilgi Formu (EK 3) ile birlikte “Sertifika” düzenlemek üzere
Bakanlığımıza gönderilir.
c) Birden fazla denetim formu gönderileceğinde okullar aşağıdaki şekilde listelenir.
Beslenme Dostu Okul Başvuru Formu (EK 2), Beslenme Dostu Okullar Denetim
Formu (EK 1), Okul Bilgi Formu (EK 3) ile birlikte Okul Listesi “Sertifika”
düzenlemek üzere Sağlık Bakanlığına gönderilir.
Örnek “Okul Listesi”
İli İlçesi Okul
Adı
Adresi Okul
Cinsi*
Telefonu Puanı Yemekhane
(var/yok)
Kantin
(var/yok)
* Anaokulu, ilkokul, ortaokul, lise (Özel mi Kamu mu olduğu belirtilmedir.). Örnek: Lise/ Özel gibi
5- Sağlık Bakanlığınca “Beslenme Dostu Okul Sertifikası” hazırlanarak Halk Sağlığı
Müdürlüğüne gönderilir.
6- Sağlık Bakanlığınca düzenlenen sertifika Halk Sağlığı Müdürlüğü ve İl Millî Eğitim
Müdürlüğü tarafından söz konusu okullara teslim edilir.
20
7- Düzenlenen sertifika üç yıl geçerlidir.
8- Sertifika almaya hak kazanan okullar her eğitim-öğretim yılında en az 1 kez
denetlenir; “Beslenme Dostu Okul” şartlarının devamlılığını sağlayamayanlardan
verilen sertifika geri alınır.
9- Sağlık Bakanlığınca “Beslenme Dostu Okul Sertifikası” verilen okulların listesi belirli
periyotlarla Millî Eğitim Bakanlığına gönderilir.
21
BÖLÜM 3: ÖN DEĞERLENDİRME FORMU ve KURULLAR
1. Okulda ilgili paydaşların bir araya geleceği bir “Çekirdek eylem Grubu”
oluşturulacaktır.
2. Çekirdek eylem Grubu
Müdür veya Müdür Başyardımcısı,
Bir Müdür Yardımcısı,
Farklı sınıflardan (düzeylerden) öğretmenler (Fen Bilimleri/Fen ve Teknoloji
Öğretmeni, Sağlık Bilgisi Öğretmeni, Biyoloji Öğretmeni, Sağlık Alanı
Meslek Dersi Öğretmeni vb.)
Bir beden eğitimi öğretmeni,
Bir okul çalışanı (ör: aşçı, kantin görevlileri, okul sağlık personeli, idari
personel vb.),
İki veli (okul aile birliğinden),
İki öğrenci, (öğrenci temsilcilerinden)
İki Sağlık ve Eğitimle ilgili Sivil Toplum Kuruluşlarından (olması halinde)
temsilcilerinden oluşacaktır.
3. Çekirdek Eylem Grubu bir koordinatör belirleyecektir. Bu koordinatör tercihen bir
Okul Müdürü veya Müdür Başyardımcısı olacaktır. Çekirdek eylem Grubunun görevi
koordinatör yönetiminde okulun Beslenme Dostu Okul olma sürecinde gerekli
kriterleri sağlamak ve süreci yönetmektir.
4. Çekirdek Eylem Grubu, Beslenme Dostu Okul Denetim Formuna göre okul içerisinde
bir ön değerlendirme yapacaktır. Bu ön değerlendirme sonuçlarına göre temel
değerlendirme sırasında gerekecek tüm kriterleri karşılayacak şekilde öncelikli eylem
alanına dayalı bir eylem planı oluşturacaktır.
5. Eylem planının amacı okulun ön değerlendirme sırasında yerine getiremediği kriterleri
sağlamak için gerekli adımları belirlemektir. Bu nedenle eylem planı, okulun
22
değerlendirmede “hayır” olarak cevaplanan bütün kriterlere atıfta bulunacaktır.
Okullar eylem planı için “Hedefler ve Eylem Planı Formu (EK 4)“ kullanabilirler.
6. Her okulun Beslenme Dostu Okullar Denetim Formu’nda belirtilen 5 ana başlığın
temel kriterlerini karşılaması gerekmektedir.
24
EK 1: BESLENME DOSTU OKULLAR DENETİM FORMU
Evet Hayır
A. BESLENME VE SAĞLIĞI DESTEKLEYİCİ BİR OKUL
ÖĞRETİM PROGRAMI GELİŞTİRME
1. Öğretim programında ayrı bir ders olarak veya diğer
derslerin içerisinde okul çağı çocuklarının
gereksinimlerine, kültürel yapıya uygun ve etkin beslenme
eğitimi verilmekte midir?
2. Yaş, cinsiyet ve kültürel açıdan uygun beden eğitimi
(fiziksel aktivite eğitimi) öğretim programı uygulanmakta
mıdır?
3. Sağlıklı yaşam ve yaşam becerisi eğitimi öğretim programı
kapsamında uygulanmakta mıdır?
4. Beslenme dostu okullar programına uygun olarak okul
öğretim programı düzenli olarak izleniyor ve eğitimin
hedefe etkisi değerlendirilerek gerekli düzenlemeler
yapılmakta mıdır?
B. DESTEKLEYİCİ OKUL ÇEVRESİ OLUŞTURMA
1. Okul yemekleri, yiyecek satıcıları ve büfeleri (varsa)
sağlıklı beslenmeyi desteklemekte midir?
2. Okul çevresinde hizmet veren yiyecek/içecek satışı yapan
yerlerin gıda güvenilirliği yönünden denetlenmesi ve
kontrolü için ilgili kurumlardan (Gıda, Tarım ve
Hayvancılık İl Müdürlüğü, Belediye/İl Özel
İdareleri/Organize Sanayi Bölgeleri, İl Sağlık/ Halk
Sağlığı Müdürlüğü) destek alınmakta mıdır?
3. Beslenme ve fiziksel aktiviteyi destekleyici olumlu
mesajlar var mı ve bunlar okul içi uygun yerlerde
sergilenmekte midir?
4. Öğrencilerin evden getirdikleri beslenme çantalarının
içerikleri Sağlık Bakanlığının yayımlamış olduğu ve İl
Millî Eğitim Müdürlüğü’nün okullara dağıtmış olduğu
haftalık beslenme programına göre hazırlatılmakta mıdır?
5. Öğretmenler tarafından beslenme çantalarının içerikleri her
gün kontrol edilmekte midir?
6. Okulda yemek hizmeti varsa; sağlıklı ve dengeli
beslenmenin desteklenmesini engelleyecek herhangi bir
ürünün reklam, promosyon, tanıtım amaçlı afiş, poster,
broşür veya satışına (yüksek enerjili, besin değeri düşük
yiyecek ve içecekler) izin verilmemektedir.
7. Süt, ayran, yoğurt vb. içecekler ve taze sıkılmış meyve ve
sebze suyu ve tane ile meyve ve sebze satışı yapılmakta
mıdır?
25
8. Okulda yemek hizmeti varsa; okul çocuklara yiyecek
ve/veya içecek sağlıyorsa temiz, rahat, yemek yemeye
uygun beslenme ortamı var mıdır?
9. Yemek yemek için uygun bir süre (en az 30dakika)
ayrılmış mıdır?
10. Okulda yemek hizmeti varsa; Menüler Sağlık
Bakanlığı’nın yayımladığı menü modelleri örnek alınarak
hazırlanmakta mıdır?
11. Uygun yiyecek hazırlama imkanı/araç - gereci var mı?
12. Okulun “Beyaz Bayrak “ sertifikası bulunmakta mıdır?
13. Güvenli/ temiz içme suyu erişimi sağlanıyor mu?
14. Güvenli hijyen ve sanitasyon davranışı destekleniyor mu?
15. Kızlar ve erkekler için ayrı ve temiz tuvalet var mı?
16. Yemek yeme alanlarına yakın mesafede el yıkama amaçlı
yeterli sayıda lavabo ve ekipman bulunmakta mıdır?
17. Okul bahçesi, oyun oynama, koşma gibi faaliyetlere
faaliyetlerle, fiziksel aktiviteye uygun olarak düzenlenmiş
midir?
18. Her yaş grubu için uygun okul spor alanları var mı?
19. Zorbalık, fiziksel şiddet, damgalama ve ayrımcılığa karşı
olumlu eylem geliştiriliyor mu?
20. Okul personeli sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite ve
sağlıklı yaşam tarzına teşvik edecek şekilde model oluyor
mu?
C. OKUL BESLENME VE SAĞLIK HİZMETLERİ
1. Çocukların büyümesi düzenli olarak izleniyor mu?
2. Düzenli izlemlerin sonuçları çocuklar ve aileleri ile
paylaşılıyor mu?
3. Sevk sistemini de içeren destekleyici okul sağlığı hizmeti
veriliyor mu?
4. İlgili genelgede belirtildiği üzere Okul Müdürünün kendisi
veya görevlendireceği bir Müdür Yardımcısı başkanlığında
kurulacak bir komisyon tarafından ayda en az bir kez
genelge ekinde bulunan “Okul Kantini Denetim Formu”
kullanılarak denetlenmekte midir?
5. Okul kantini, Okul Müdürünün kendisi veya
görevlendireceği bir Müdür Yardımcısı başkanlığında
kurulacak komisyon tarafından “Okul Kantini Denetim
Formu’ na göre ayda en az bir kez yapılan denetimin
olumsuz olması sonucunda ilgili İl Gıda Tarım ve
Hayvancılık Müdürlüğüne bilgi veriliyor mu?
26
D. YAZILI BİR ‘BESLENME DOSTU OKUL’ POLİTİKASI
VARLIĞI
1. Bu taslakta belirtilen 5 değerlendirme başlığını içeren
yazılı bir ‘ Beslenme Dostu Okul’ Politikası var mı?
2. Politikaya net amaç dahil edilmiş mi?
3. Hedefler belirlenmiş mi? Zaman çizelgeleri ve açık
hedefler var mı?
4. Hedeflerin nasıl gerçekleştirileceği ile ilgili bir eylem planı
içeriyor mu?
5. Beslenme Dostu Okul politikası için bir izleme-
değerlendirme sistemi içeriyor mu?
6. Yazılı politikadaki aktivitelerin izlemini sağlayacak,
öğrenci temsilcileri, veliler, öğretmenler, okul yöneticileri
ve yemek hizmeti sunan tedarikçilerin de katılımının
sağlandığı bir “Çekirdek Eylem Grubu” mevcut mu?
E. OKULDA FARKINDALIĞIN VE KAPASİTENİN
ARTIRILMASI
1. ‘Beslenme Dostu Okullar’ politikasının yaygınlaştırılması
konusunda çalışmalar yapılıyor mu?
2. Sağlık, sağlıklı beslenme ve güvenilir gıda ilgili konularda
farkındalığın artırılması için aileler ve toplumun katılacağı
aktiviteler yapılıyor mu?
3. Sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam konularında
ulusal/uluslararası gün/haftalar etkin olarak kutlanmakta
mıdır?
4. Sağlıklı beslenme ve hareketli yaşamı teşvik edici bilgi
yarışması, resim yarışması, şenlik vb. okul içi etkinlikler
düzenlenmekte midir?
5. Okul personeline sağlık, sağlıklı beslenme ve güvenilir
gıda ilgili konularda eğitim veriliyor mu?
27
EK 2: “BESLENME DOSTU OKUL” BAŞVURU FORMU
BAŞVURUDA BULUNAN OKULUN
ADI:
AÇIK ADRESİ:
TELEFON NUMARASI:
E- MAİL ADRESİ:
TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI:
ÖĞRETMEN SAYISI:
BEYAZ BAYRAK SERTİFİKASI VAR MI?
KANTİNİ VAR MI?
YEMEKHANESİ VAR MI?
28
EK 3: OKUL BİLGİ FORMU
1 Tarih (gün/ay/yıl) Ülke/ İl
2 Değerlendirme Türü Başlangıç Takip
3 Okul Adı ID kodu
4 Kuruluş Yılı
5 Okul Adresi
6 Formu Dolduranın
Adı
7 Formu Dolduranın
Görevi
8 İletişim Adresi ( e-
mail, telefon, fax)
9 Okul Türü Kamu Özel Karma Erkek Kız
10 Okul Düzeyi Okul
öncesi
İlkokul Ortaokul Lise Diğer
11 Okulun Konumu Köy Kasaba İlçe İl Diğer
12 Öğrencilerin Yaş
Aralığı
13 Öğrencilerin Cinsiyet
Dağılımı
Erkek Kız
14 Kayıtlı öğrenci
Sayısı
15 Toplam Sınıf Sayısı
16 Sınıflardaki
Ortalama Öğrenci
Sayısı
17 Toplam Öğretmen
Sayısı
18 Toplam Bahçe/Oyun
Alanı (m²)
19 Toplam Spor Alanı
(m²)
20 Okulda yemek
hazırlığından
sorumlu personel var
mı?
Varsa İsmi ve Görevi Nedir?
21 Okul beslenme ve /
veya sağlığın teşviki
ve geliştirilmesi
kapsamında bir
programa dahil mi?
Evet Program İsmi ve Katılım Tarihi
Hayır
22 Okulda sağlık kurulu
var mı?
Evet Hayır Üye Sayısı
23 Okul Aile Birliği var
mı?
Evet Hayır Üye Sayısı
24 Alındığı Tarih:
25 Alıcının Adı:
Çekirdek Eylem Grubu üyelerinin listesi: