EKITE JAN

3zyèm anivèsè SOJJA/Solidarite Jenn Jakmèl, Jakmèl 29 mas 2009

EKITE JAN

1. INEGALITE JAN NAN LEMONN

2. ANN KONPRANN KOTE INEGALITE JAN YO SÒTI: DIFERANS ANT JAN AK SÈKS

6. JAN & DEVLÒPMAN ÒGANIZASYONÈL

5. APWÒCH JAN & DEVLÒPMAN

3. EGALITE JAN, EKITE JAN, TRANSVÈSALITE EKITE JAN… KISA SA YE?

4. KAD LEGAL LA

7. EKITE JAN… SA NOU PANSE? KI KOTE NOU YE NOU MENM?

1. INEGALITE JAN

NAN LEMONN

AN AYITI

EKITE JAN

6 7 % , F a n m y o r e y a liz e lè t r a v a y y o m a lg r e y o

1 0 % s è lm a n p o s e d e r e v n i m o n d y a l la

P w o d ik s y o n t r a v a y p w o d ik t if e n v iz ib f a n m y o

1 1 0 0 0 , g e n v a lè m ily a U S $ p a a n e li k o r e s p o n n a

4 8 % P IB m o n d y a l la

2 /3 ; 2 /3 F a n m y o k o n s t it y e a n a lf a b è t y o t im o u n

y o k i p a a le le k o l s e f i

1% F a n m y o p o s e d e m w e n s k e p w o p r iy e t e y o

1 ,3 , P a m i m ilja m o u n k a p v iv n a n p o v r e t e a b s o li

7 0 % s e f a n m

1 3 , f a n m s o u p o u p i p it i r e s e v w a k o u s ib i

v y o la n s s e k s y è l o u b y e n lò t f ò m v y o la n s

2 0 0 0 0 0 P lis p a s e f a n m m o u r i c h a k a n e a n b a

a v ò t m a n ile g a l

Statistik Nasyonzini montre ke onivo lemonn antye:

EKITE JAN

Sous: Caroline Côté, Le gendre dans le développement. Formation sur l’approche genre et développement, Développement et Paix, avril 2003.

Le Monde selon les femmes, Les essentiels du genre. 01 Concepts de base, Bruxelles, 2004.

EKITE JAN

Kèk chif sou inegalite jan an Ayiti:

To mòtalite matènel reprezante 475/100 000;

80% fanm yo oblije akouche nan kondisyon difisil san yo pa gen aksè pèsonel

medikal kalifye

Revni mwayen fanm yo reprezante mwatye revni gason yo (PIB pa abitan),

poutan to okipasyon fanm aktif yo se youn nan pi wo nan rejyon an

Èndis analfabetis pou adilt yo nan milye riral egal 31% pou gason yo; 65%

pou fanm yo

→

10% fi yo ant 5 - 9 ane gen stati travayè, pou sa ki ant 10 - 14 ane, li monte jisk

33%

To VIH ki anrejistre pami popilasyon feminen pi wo pase sa nan popilasyon

maskilen ak yon fòt to transmisyon manman sou pitit

60% - 80% fanm se chèf fanmi monoparantal

Nan eleksyon 2006 yo, pousantaj fanm ala prezidans te 3,1%; 7,9% pou

eleksyon senatoryèl yo; 5,5% onivo ladepitasyon

MCFDF, Elements de la condition et des situations des femmes en Haïti, juillet 2006

MSPP, Profil des femmes en Haïti. Résultats de l’enquête EMMUS-III 2000, novembre 2002

EKITE JAN

GRAP, Valorisation des expériences de développement local en Haïti. Annexe 10 Femmes, septembre 2003

Sous :

EKITE JAN

Inegalite jan an Ayiti nan domèn ekonomi:

Ba estimasyon ak ba valorizasyon kontribisyon travay fanm yo

Nan travay la fanm ak gason pa resevwa menm tretman

Inegalite onivo salè yo

Inegalite nan repatisyon travay la

Fanm ak gason pa gen menm aksè nan byen yo, resous pwodiktif yo oubyen

yon fòmasyon apwopiye pou mete yo an valè

Yon pousantaj enpòtan nan fanm yo asime pou kont yo reskonsabilite

pwodiktif ak repwodiktif yo

Fanm yo pa jwi pouvwa ekonomik la yo ta sipoze jwi lè nou konsidere wòl

enpòtan yo jwe nan kontribisyon ekonomik la

Yon reskonsabilite ekonomik inegal anndan kay la

Inegalite jan an Ayiti nan domèn edikasyon:

EKITE JAN

Aksè egal onivo lekol primè. To eskolarizasyon timoun yo egal 65,4% nan vil

yo epi 39,3% nan zòn riral yo

Ti fi yo rantre pi ta nan sektè edikatif la pase gason yo

To depèdisyon eskolè pi wo pou fi yo

Trètman diskriminatwa pou fi yo pou kòz yon gwosès twòp bonè

Yon gwo eka ant fi ak gason ki fin pi gwo onivo sekondè kote fi yo reprezante

sèlman 43% efektif eskolè la nan moman bakaloreya

Fòmasyon teknik yo diskriminatwa

Kontni pedagojik yo repwodwi stereyotip jan yo

Yon pi gran to analfabetis kote fanm yo, ki depase nan zòn riral yo 65%

Inegalite jan an Ayiti nan domèn lasante:

EKITE JAN

Fanm yo pa gen sifizaman aksè pou jwenn enfòmasyon ak fòmasyon sou dwa

repwodiktif yo

Yon fèb to itilizasyon kontraseptif yo (13,2%)

Yon politik piblik an matyè repwodiksyon ki pa ekitab

Yon rekonesans trè limite dwa repwodiksyon yo, pa egzanp dwa avòtman

To mòtalite matènel reprezante 475/100 000

Fanm yo pa gen sifizan aksè nan sèvis matènite yo

Feminizasyon ak rajènisman SIDA

Yon fòt ensidans vyolans ki fèt sou fanm yo; yon politik piblik trè fèb

Inegalite jan an Ayiti nan domèn politik la:

EKITE JAN

Yon fèb patisipasyon fanm yo nan eleksyon yo

Yon diskriminasyon fanm yo anndan fonksyon piblik la; fanm yo sitou nan pòs

administratif yo, mwens de 1/3 pòs desizyon yo okipe pa fanm

Yon prezans minoritè fanm yo nan pòs nòminatif yo

Yon trè fèb reprezantasyon fanm yo anndan pati politik yo

Yon fèb priz an chaj tematik jan nan pwogram ak diskou politik yo

MCFDF, Elements de la condition et des situations des femmes en Haïti, juillet 2006Sous:

POUTAN, fanm yo reprezante 52% popilasyon peyi a!

Povrete ak diskriminasyon fanm yo gen yon enfliyans sou

kapasite develòpman yon peyi.

Si mwatye peyi a pa patisipe nan tout sa k ap fèt ladann,

peyi a ap toujou mache yon bò epi li p ap janm devlòpe

tout bon!

2. ANN KONPRANN KOTE INEGALITE JAN YO SÒTI:

DIFERANS ANT JAN AK SÈKS

JAN

SÈKS

INEGALITE JAN

EKITE JAN

Jan =

EKITE JAN

Sèks =

Sèks pa egal jan. Jan pa egal fanm.

Karakteristik ke sosyete a detèmine Karakteristik ki detèmine biyolojikman

Mal la Femèl la

Pwodiktif + Bouboun

Natirèl, nou fèt ak li

Diferans fizik

Li pa chanje

Feminen (fi)

Maskilen (gason)

PijonRepwodiktif -

Sosyokiltirèl, ou aprann li

Relasyon inegal

Li ka chanje

Jan:

Fason yon sosyete defini wòl, rèskonsabilite, dwa, opòtinite, mòd konpòtman,

atitid, kwayans ak valè ki asosye ak gason osnon fanm yo.

Karakteristik sa yo chanje atravè letan epi yo varye selon diferan kontèks

sosyokiltirèl yo. Nou jwenn yo atravè yon pwosesis konstriksyon sosyal nan

diferan nivo: leta, travay, lekòl, medya, lalwa, lafanmi ak relasyon ant moun

yo.

EKITE JAN

Diferans ak inegalite onivo wòl fi ak wòl gason yo - an fonksyon konteks

sosyoekonomik, istorik, politik, kiltirèl oubyen relijye a - chita sou baz diferans

biyolojik yo ant fi ak gason.

Poutan diferans seksyèl la pa konstitye epi pa jistifye inegalite ant fi ak gason

yo. Lè konteks sosyokiltirèl la kreye yon idantite pou chak sèks, se konsa yon

sistèm jan konstwi ki transfòme diferans yo an inegalite.

Inegalite jan yo se pa yon diferans objektif ki sòti nan diferans biyolojik yo ant

fi ak gason, li sòti nan yon konstriksyon sosyal epi olye li baze sou kapasite

reyèl yon moun.

Inegalite jan:

EKITE JAN

3. EGALITE JAN, EKITE JAN, TRANSVÈSALITE EKITE JAN…

KISA SA YE?

EGALITE JAN

EKITE JAN

TRANSVÈSALITE EKITE JAN

EKITE JAN

Egalite jan =

Gason ak fi gen kondisyon egal pou reyalize tout dwa ak potansyèl yo genyen

pou kontribye nan evolisyon politik, ekonomik, sosyal ak kiltirèl peyi a.

Egalite jan pa vle pou fi ak gason yo vin idantik men pou yo gen menm chans

ak opòtinite nan lavi.

Adopte mezi pou rekonpanse dezavantaj istorik ak sosyal ki te anpeche fi ak

gason benifisye chans egal.

Ekite jan se chimen ki mennen nan egalite jan.

Egzanp: Fè fòmasyon lidèchip ak fanm yo se yon mezi ekite jan.

Ekite jan =

EKITE JAN

EKITE JAN

Transvèsalite ekite jan =

Ekite jan prezan nan tout domèn dentèvansyon (transvèsalite owizontal)

epi tou nan tout nivo òganizasyonèl ak ènstitisyonèl (transvèsalite vètikal)

Li èmplike ke nan chak aksyon nou mennen epi nan chak estrikti

òganizasyonel nou mete sou pye, nou toujou gade kijan nou ka favorize plis

ekite ak egalite ant fanm ak gason yo.

EKITE JAN

EKITE JAN

4. KAD LEGAL LA KONSTITISYON AYISYEN 1987

DEKLARASYON INIVÈSÈL DWA MOUN

KONVANSYON SOU ELIMINASYON TOUT FÒM DISKRIMINASYON SOU FANM YO (CEDEF)

KONVANSYON ENTÈAMERIKEN POU PREVANSYON, SANKSYON AK ELIMINASYON VYOLANS FÈT SOU FANM YO/BELEM DO PARA

DEKRÈ 6 JIYÈ 2005 KI MODIFYE REJIM VYÒL AK ELIMINE DISKRIMINASYON KONT FANM YO

EKITE JAN

Konstitisyon ayisyen 1987:

Atik 17 “Tout Ayisyen, fi kou gason, moun marye ak moun ki pa marye, kapab sèvi ak dwa sivil yo oubyen dwa politik yo, depi yo deja gen dizwit lane, e depi yo swiv tout kondisyon ki nan konstitisyon ak nan lwa peyi a.”

Atik 18:“Tout Ayisyen egal ego devan lalwa, an wetan yon seri avantaj, Ayisyen natif natal yo genyen, depi yo pa te janm tounen sitwayen yon lòt peyi.”

Atik 19:“Leta dwe degaje l, tout jan, tout mannyè, pou tout Ayisyen jwenn lavi, lasante ak respè tout moun gen dwa jwenn, jan sa pale nan Deklarasyon Nasyonzini te fè sou dwa tout kretyen vivan.”

Atik 28:“Tout Ayisyen gen dwa di sa yo panse, lib, jan yo pito.” →

Atik 32-1:“Lekol gratis pou tout sitwayen, se reskonsablite leta ak kolektivite teritoryal yo ki dwe veye tou pou tout pwofesè yo kit se nan leta, kit se nan lekòl prive yo ye byen prepare.”

Atik 32-6:“Tout moun ki kapab gen dwa rive fè gwo etid, aprè etid segondè, selon sa li merite san pa gen okenn moun pa.”

…

EKITE JAN

EKITE JAN

Deklarasyon inivèsèl dwa moun:

Atik 1 :“ Tout moun sou tè a fèt lib, egalego an diyite, an dwa. Yo genyen bonjan rezon ak bonjan konsyans epitou yo dwe viv youn ak lòt tankou frè ak sè.”

Atik 2“ Chak moun sou tè a kapab jwi dwa ak libète Deklarasyon sa a, san ankenn diferans, ni sou ras, ni sou koulè po, ni si moun nan se fanm oubyen gason, ni sou lang moun pale, ni sou relijyon, ni sou opinyon politik oubyen tout lòt fason pou moun panse, ni nan ki nasyon oubyen nan ki klas sosyal yo sòti, ni sou riches yo genyen, ni nan ki kondisyon paran yo te fè yo, epitou nenpòt ki lòt sitiyasyon.”

…

EKITE JAN

Konvansyon sou eliminasyon tout fòm diskriminasyon

sou fanm yo (CEDEF)

Se premye dokiman entènasyonal ki pale sou dwa fanm yo onivo politik,

ekonomik, sosyal ak kiltirèl. Li konsidere kòm Deklarasyon Inivèsèl Dwa Fanm

yo

Konvansyon siyen pa Ayiti 18 jiyè 1980, li ratifye jou 7 avril 1981

Definisyon diskriminasyon kont fanm yo:

“Tout aksyon ak pwatik, tout konpòtman baze sou sèks ak objektif ekskli fanm

nan - kit li se jèn fi, fanm selibatè, fanm marye, fanm divòse, oubyen vèv. Fanm

yo dwe jwi menm dwa ak gason yo nan domèn politik, ekonomik, sosyal, kiltirèl

ak sivil.”

EKITE JAN

Konvansyon entèameriken pou prevansyon, sanksyon ak

eliminasyon vyolans fèt sou fanm yo/ Belem Do Para :

Objektif li se anpeche vyolans fèt sou fanm, pini moun ki komèt zak sa yo.

Ayiti siyen konvansyon sa a nan dat 3 avril 1996.

Atik 1 “Vyolans kont fanm se: tout zak vyolans oubyen move konpòtman ki fèt kont fanm nan poutèt li se fanm , kit se nan lavi prive, kit se nan kad lòt aktivite l ak ki lakòz fanm nan mouri , li domaje, li soufri nan kò li oubyen nan lespri l.”

Atik 2“Vyolans kont fanm lan gen ladan l : vyolans fizik, vyolans seksyèl, vyolans sikolojik, vyolans ekonomik.”

EKITE JAN

Dekrè 6 jiyè 2005 ki modifye rejim vyòl ak elimine diskriminasyon kont fanm yo:

Vyòl la vin tounen yon krim

« Tout kadejak oubyen tout agresyon seksyèl, ki te gen tan reyalize ou

selman eseye fèt ak vyolans, anba menas, ak sipriz oubyen anba presyon

kont yon fanm oubyen yon gason, li pini ak 10 ane prizon. »

Genre et Développement / GED

KONTEKS: analiz chanjman sosyal

5. APWÒCH JAN & DEVLÒPMAN

YON ESTRATEJI ki pèmèt entegre preyokipasyon jan yo nan

analiz yo

planifikasyon ak fòmilasyon mezi politik yo

pwogram ak pwojè devlòpman yo

EKITE JAN

c h è c h e f è p w o m o s y o n p o u y o n e g a lit e a n t

s è k s y o n a n a k t iv it e d e v lò p m a n y o

Jan ak devlòpman, yon apwòch ki:

fè pwomosyon sou valè egalite jan nan tout domèn kote gen gwo diferans

ant fi ak gason:

- divizyon travay la

- aksè nan resous ak sèvis yo

- kontwòl resous ak benefis yo

- pouvwa desizyonèl la

pa fokis sèlman sou fanm ak gason yo men ki chèche transfòmasyon rapò

ant fi ak gason yo yon fason ki pi egal

→EKITE JAN

pa vle majinalize gason yo men ki vle elaji patisipasyon fanm yo nan tout nivo

pa vle transfòme fi yo an gason men ki vle asire ke aksè nan resous yo

endepandan sèks yon moun genyen

Jan ak devlòpman, yon apwòch ki:

EKITE JAN

Devlòpman sosyete a pa ka fèt nan kondisyon inegalite ki vin chak jou pi gran

ant fi ak gason, li p ap ka fèt si pa gen plis ekite ant fanm ak gason ak yon pi

gran patisipasyon pou fanm yo

DAWN, Development Alternatives for Women in a New Area

Egalite ant fanm ak gason se yon kesyon dwa moun ak yon kondisyon pou jistis

sosyal; li yon faktè endispansab ak fondamantal pou etabli egalite, devlòpman

ak lapè. Yon nouvo patnaya ki baze sou egalite ant fanm ak gason se yon

kondisyon pou yon devlòpman dirab.

Katryèm konferans mondyal sou fanm yo, 1995

EKITE JAN

Eleman pou n konsidere:

6. JAN & DEVLÒPMAN ÒGANIZASYONÈL

divizyon travay la

3 diferan fòm travay: pwodiktif, repwodiktif ak kominotè

aksè ak kontwòl resous yo

faktè ènflyans

kondisyon ak sitiyasyon yo

bezwen pratik ak bezwen estratejik yo

nivo patisipasyon

posibilite pou transfòme reyalite a

konsèp empowerment - ranfòse kapasite yoEKITE JAN

Kondisyon : aspè materyèl yon moun: travay l ap fè, bezwen li genyen pou li ak fanmi li

Entère èstratejik yo: fè referans ak pozisyon enferyè nan sosyete a, enterè a lon tèm ki gen pou objektif amelyore sityasyon medam yo

pwojè ki vize bezwen estratejik yo enkli aktivite konsyantizasyon, edikasyon, konsolidasyon òganizasyon fanm yo, mobilizasyon politik …

Sitiyasyon:pozisyon sosyal ak ekonomik fanm yo pa rapò a gason yo (aksè pou jwenn travay, patisipasyon nan lavi politik, vilnerabilite pa rapò a povrete ak vyolans)

Bezwen pwatik yo: fè referans ak kondisyon lavi, nesesite imedya yo nan yon kònteks detèmine : dlo, lojman, alimantasyon, revni ak swen lasante, …

pwojè yo ki vize bezwen pwatik yo: pwogram kredi, ponp dlo, klinik, fòmasyon teknik, ekipman, ...

EKITE JAN

Endikatè seksospesifik yo :

% gason % fi

Patisipasyon nan aktivite yo

Patisipasyon nan fòmasyon yo

Patisipasyon nan aktivite sansibilizasyon sou ekite jan

Jesyon enfòmasyon anndan òganizasyon an

Patisipasyon nan pran desizyon yo

Patisipasyon nan fè swivi ak kontwòl aktivite yo

Jesyon resous ekonomik yo

…

…

EKITE JAN

Kèk eleman pou yon analiz jan onivo òganizasyonèl:

Ki opòtinite òganizasyon a bay fanm yo - gason yo?

Ki pousantaj fi ak gason ki manm? Ki pousantaj nan yo fè pati komite a? Ki

jan wòl yo distribye ant fi ak gason anndan òganizasyon an jeneral, anndan

komite a (kòdònatè/tris, sekretè, trezorye/è, pòt pawòl elatriye) ?

Ki faktè sosyal oubyen kiltir è l kap frennen patisipasyon fanm yo - gason yo?

Kijan nou ankouraje patisipasyon fanm yo - gason yo malgre obstak sa yo?

K ija n n o u k o n s id e r e r e la s y o n a n t f a n m a k

? g a s o n y o E s k e p a w ò l y o n f a n m g e n m e n m v a lè

? a k p a w ò l y o n g a s o n K i m o u n k a p p r a n

, ?in is y a t if p w o p o z e a k t iv it e y o EKITE JAN

…

7. EKITE JAN…

SA NOU PANSE?KI KOTE NOU YE NOU MENM?

EKITE JAN

MÈSI !

Kontak: KRÒS/Kòdinasyon Rejyonal Òganizasyon Sides

crosehaiti@yahoo.fr

Wout Zoranje, Jakmèl, Ayiti

Fòmasyon an ekite jan:

Ilse Roels

ilseroe@hotmail.com

EKITE JAN