Uticaj biotskih faktora

Biotički faktori obuhvataju sve uticaje koji dolaze od drugih organizama i koji djeluju na određenu vrstu.

Međusobni odnosi organizama u biocenozi veoma su raznovrsni i složeni.

Mogu biti:

1. neposredni (organizmi direktno utiču jedan na drugog) ili posredni (kada jedan organizam djeluje na drugog tako što svojom aktivnošću mijenja uslove sredine).

2. povremeni (fakultativni) ili stalni (obligatni).

3. I na kraju, organizmi u biocenozi mogu stupati u odnose sa drugim organizmima koji pripadaju istoj vrsti (intraspecijski odnosi), kao i sa drugim organizmima koji pripadaju različitim vrstama (interspecijski odnosi).

Uzajamni odnosi između biljakaNeposredni uticaji

biljaka na biljke mogu se podijeliti u nekoliko kategorija:

- epifizam,- parazitizam, - biohemijski uticaji,- fiziološki uticaji i- mehanički uticaji.

Epifite Epifite rastu na površini drugih biljaka.Na prostorima umjerenog klimata kao epifite javljaju

se neke alge, lišajevi i mahovine. Iako od domaćina ne koriste nikakve organske i

neorganske materije, već samo prostor, često mu mogu nanijeti i veliku štetu, pa se označavaju i kao paraziti prostora.

U direktne kontakte između biljaka spadaju i kontakte koakcije između drvenastih biljaka tropskih šuma i lijana.

U flori Balkanskog poluostrva zastupljene su slijedeće lijane: Hedera helix, Smilax aspera, Tamus communis i Dioscorea balcanica

Parazitizam i poluparazitizam

Parazitizam je odnos ishrane u kome jedan organizam (parazit) živi na račun drugog organizma (domaćin).

Parazitski organizmi žive na ili u domaćinu čijim tijelom se hrane.

U ovom odnosu parazit ima direktnu korist, dok domaćin ima štetu koja po pravilu dovodi do odložene smrti.

Poluparazitizam je takav odnos u kome poluparazit dio svojih potreba ostvaruje na račun domaćina, a dio ostvaruje sam.

Po pravilu poluparazitski odnosi ne dovode do smrti domaćina, tako da šteta za domaćina nije tako drastična kao u slučaju parazitizma.

Parazitske i poluparazitske biljke ostvaruju kontaktne i fiziološke odnose sa biljkom domaćinom ostvarujući prednost u razvoju i izazivajući štetu i na kraju smrt domaćina.

Osnovna adaptivna karakteristika parazitskih i poluparazitskih biljaka je mogućnost formiranja specijalizovanih apsorpcijskih organa haustorija

Masa haustorija (B) parazitske biljke (C, D) na biljci domaćinu

Biljke koje u toku čitavog života zavise od biljke domaćina nazivaju se holoparaziti.

U zavisnosti od toga na kom biljnom organu parazitiraju razlikuju se paraziti stabla i paraziti korijena.

Primjer parazita stabla su predstavnici roda Cuscuta (C. europea, C. epythymum i druge).

C. europea C. epythymum

Poluparazitske vrste još se nazivaju i hemiparaziti. One su autotrofne, a od domaćina koriste samo vodu i mineralne materije. Primjer rodova sa poluparzitskim predstavnicima su rodovi Rhynanthus,

Pedicularis, Melampyrum i drugi.

Primjer poluparazita

Melampyrum scardicum Rhynanthus minor

Biohemijski uticaji (alelopatije)Riječ alelopatija izvedena je iz grčkog jezika allelon - međusoban,

uzajaman i pathos - trpiti, patnja.Alelopatija podrazumijeva štetne i korisne biohemijske interakcije

koje se pojavljuju kod svih vrsta biljaka uključujući i mikroorganizme. Postoje razni pojavni oblici alelopatije koji se očituju kao odnosi

između biljaka, odnos mikrob-mikrob, biljka-insekt, biljka-mikrob i biljka-biljojed.

Ostvaruje se putem oslobađanja alelohemikalija koje su prisutne u lišću, cvjetovima, plodovima, stabljikama, korijenu, rizomu te sjemenu i polenu, a biljka ih u okolinu ispušta na razne načine.

Tokom dvije hiljade godina alelopatija je označavana kao biljna interferencija ili sukob interesa biljaka.

Biohemijski uticaji (alelopatije)Najranija zapažanja o alelopatiji korova i usjeva sreću se kod Teofasta,

“oca botanike”, koji je 300. godine prije nove ere pisao u svojim botaničkim radovima o tome kako leblebija (Cicer arietinum) iscrpljuje zemljište i uništava korov.

Katon Stariji (234 – 140. god. prije nove ere), čuveni rimski političar i književnik, u svojoj knjizi je, takođe, pisao kako leblebija i ječam (Hordeum sativum) uništavaju zemljište na kome rastu. On spominje i da su stabla oraha (Juglans regia) toksična za druge biljke.

Austrijski biljni fiziolog Hans Molisch je 1937. godine za ovaj oblik međusobnog biljnog uticaja u savremenu nauku uveo termin alelopatija i zbog toga se on smatra ocem alelopatije.

Međunarodno društvo za alelopatiju je 1996. godine definisalo alelopatiju kao bilo koji proces u kome učestvuju sekundarni metaboliti produkovani od strane biljaka, mikroorganizama, virusa ili gljiva, koji djeluje pozitivno ili negativno, na rast i razvoj poljoprivrednih i bioloških sistema, isključujući životinje.

Dakle, međusobni odnosi između biljnih vrsta uspostavljaju se putem specifičnih hemijskih supstanci, većinom sekundarnih metabolita, koje biljke sintetiziraju i izlučuju u okolinu.

Ta pojava, koja se naziva alelopatija, javlja se između različitih vrsta "divljih" i "kulturnih" biljaka, ali postoji i u odnosu prema mikroorganizmima.

Djelovanje ovih hemijskih supstanci mjenja karakter i intenzitet fiziološko-biohemijskih procesa u biljkama, kao sto su klijanje, rast, mineralna ishrana, fotosinteza i disanje.

Aleopatske tvari mogu biti u obliku pare, plinova i vodotopivih komponenti izlučenih iz korjena i nadzemnih dijelova, a osim na biljke i mikroorganizme djeluju i na zivotinje i na čovjeka.

Klasifikacija hemijskih tvari koje sudjeluju u alelopatskim odnosima:

antibiotici - inhibitori u međuodnosima mikroorganizama, fitoncidi - izlučevine viših biljaka koje djeluju na mikroorganizme, marazmini - izdvajaju ih mikroorganizmi i djeluju na vise biljke i kolini - hemijski inhibitori viših biljaka koje djeluju na više biljke.

Alelohemikalije

Orah (Juglans regia) luči materiju juglon, čijom hidrolizom nastaje jedinjenje toksično za zeljaste biljke. Oko stabla oraha se veoma malo razvijaju druge biljke i zemljište je gotovo potpuno golo. Na jugon su rezistentne drvenaste vrste iz rodova Betula, Acer, Fagus i druge.

Juglans regia

Artemisia absinthium

Pelin (Artemisia absinthium) luči alelopatsko jedinjenje absintin, koje inhibitorno djeluje na niz biljaka (Foeniculum vulgare, Carum carvi, Ocimum basilicum, Mellisa officinalis, Salvia sclarea i druge).

Posredni uticaji biljakaKod posrednih uticaja razlikuju se uticaji

pri kojima biljke mijenjaju sredinu i konkurentski odnosi (kompeticija).

Neke biljke svojim habitusom, gustinom i pokrovnošću, vremenom pojavljivanja i prostornim rasporedom mijenjaju i formiraju faktore sredine.

To je posebno izraženo u šumskim ekosistemima.

Gusti vegetacijski sklop drvenastih vrsta utiče na intenzitet svjetlosti, temperaturu i vlažnost, pri čemu se formira specifična šumska fitoklima.

U takvim uslovima opstaju skiofite, dok heliofite odsustvuju.

KompeticijaKompeticija se kod biljaka javlja kad

više biljaka iste vrste (intraspecifična) ili kad biljke različite vrste (interspecifična) koriste iste resurse, odnosno prostor (vanjski ili ekološki faktori) koji su većinom ograničeni pa dolazi do natjecanja.

Biljke se najčešće "natječu" na slijedeće vanjske činitelje: svjetlost,

- CO2, - voda, - kisik,- mineralne tvari, - substrat (prostor za korijen u tlu).

Simbioza

Simbioza predstavlja zajednički život dva organizma u kome oba člana te zajednice imaju koristi. Simbioza uključuje:

- mutualizam (obostrano koristan odnos),

- parazitizam (odnos pozitivan za parazita a negativan za domaćina) i

- komensalizam (odnos pozitivan za komensala, a neutralan za domaćina).

Mikoriza

Jedan od najrasprostranjenijih oblika simbioze je pojava mikoriza u kojoj više biljke i gljive stupaju u specifične odnose.

Gljivica opskrbljuje korjenje biljaka mineralima, a zauzvrat se hrani izlučevinama korijenja.

Mikoriza može biti ektomikoriza i endomikoriza.

Razlikuju se tri tipa endomikorize:

1. vezikularno-arbuskularni (VA) tip (javlja većinom kod zeljastih biljaka, ali i kod drvenastihu tropskim oblastima; hife gljiva su isprepletene i grade arbuskule ili grade strukture za skladištenje organskih materija – vezikule),

2. erikoidni endomikoriza (karakteristična za rod Ericales) i 3. endomikoriza orhideja (obligatna za sve vrste familije Orchidaceae)

Vertikalna distribucija mikoriza

Specifičan oblik simbioze predstavljaju lišajevi, u kojima u simbiozu stupaju alge i gljive.

Ovaj odnos je do te mjere razvijen da lišajevi predstavljaju potpuno novi organizam.

Lišaji su rezultat obligatnog mutualističkog odnosa u kojem je gljivica zadužena za opskrbu mineralima, a alga ugljikohidratima.

Različite morfološke forme lišajeva

Biljke kao staništa životinja

Biljke mnogim životinjama služe kao mjesta stanovanja i sklonište – nidikolni odnosi.

Brojne ptice se gnijezde na drvećum a u šupljim stablima se nastanjuju neki sisari.

Ispod kore drveta žive neki insekti (potkornjaci).

Neke vrste mrava žive u nabreklim dijelovima nekih biljaka (mirmekofita) obezbjeđujući im mineralne elemente iz svojih ekskremenata.

Mravi štite biljku od herbivora i spriječavaju širenje kompetitora.

Herbivorija

Herbivorija je odnos ishrane u kome se biljojedi hrane biljkama ili dijelovima biljaka. U ovom odnosu biljka kao hrana trpi određenu štetu, dok biljojed ima direktnu korist.

Mikroorganizmi i sitnije životinje koji se hrane biljkama nazivaju se fitofagni organizmi.

U odnosu na to kojim dijelom biljke se harane svi fitofagi se dijele na: foliofagi (hrane se listovima), melitofagi (hrane se polenom), kambiofagi (hrane se kambijumom), ksilofagi (hrane se drvetom).