ernesto che guevara -hayati ve mücadelesi

ERNESTO

CHEGUEVARAHAYATI VE MÜCADELESİ

2

Ernesto Che Guevara

Guevara'nın 5 Mart 1960 tarihinde La Coubre gemi kazası kurbanları için yapılananma töreninde Alberto Korda Diaz tarafındançekilen ünlü portresi. Dünya üzerindeki en

meşhur fotoğraf olduğu düşünülmektedir.

Doğum: 14 Haziran 1928Rosario, Arjantin

Ölüm: 9 Ekim 1967La Higuera, Bolivya

Eğitim: Tıp

Meslek: Doktor

İmza:

Giriş Ernesto “Che” Guevara, kısacaChe Guevara ya da el Che, (14Haziran 1928 - 9 Ekim 1967),Arjantinli doktor, Marksist poli-tikacı ve dönemin Küba gerilla-ları ile Enternasyonalistgerillalarının lideri.Tıp eğitimi alırken Latin Ameri-ka’yı baştan başa dolaştı ve busayede birçok insanın karşı kar-şıya kaldığı yoksulluğu doğru-dan gözlemleyebildi. Budeneyimler sonucunda bölge-deki ekonomik eşitsizliği orta-dan kaldırmanın tek yolunundevrim olduğuna ikna olarakMarksizm’i incelemeye başladıve Başkan Jacobo Arbenz Guz-mán’ın önderliğinde Guate-mala’nın sosyal devriminekatıldı.Bir süre sonra 1959 yılında Kü-

ba’da yönetimi ele geçiren FidelCastro’nun askerî nitelikli 26Temmuz Hareketi’nin bir üyesioldu. Yeni hükümette çeşitliönemli görevlerde bulunduktan,gerilla savaşı teorisi ve uygula-maları üzerine makaleler ve ki-taplar yazdıktan sonra diğerülkelerdeki devrimci hareketlerekatılmak üzere 1965 yılında Kü-ba’dan ayrıldı. İlk olarak Kongo-Kinşasa’ya (sonraları KongoDemokratik Cumhuriyeti) dahasonra da CIA ve Amerikan Or-dusu Özel Harekât Birlikleri’ninortak operasyonu sonrası yaka-lanacağı Bolivya’ya gitti. Gue-vara 9 Ekim 1967’deVallegrande yakınlarındaki LaHiguera’da Bolivya Ordusu’nunelinde iken öldürüldü. Son saat-

3

K

Liseli ıvılcım Eğitim Broşürleri

4

lerinde yanında bulunanlar veonu öldürenler, yargısız infazedildiğine tanıklık etmişlerdir.Ölümünden sonra Guevaradünya üzerinde sosyalist dev-rimci hareketlerin sembolü ha-line gelmiştir. Guevara’nınAlberto Korda tarafından çekilenfotoğrafı “dünya üzerindeki enünlü fotoğraf ve 20. yüzyılınsembolü” olarak nitelenmiştir.

Ailesi ve gençliği Ernesto Guevara, İspanyol ve İr-landa asıllı bir ailenin beş çocu-ğunun en büyüğü olarakArjantin’in Rosario şehrindedünyaya gelmiştir. Annesinin vebabasının soyu Basklara daya-nır. Doğum belgesinde doğumtarihi olarak 14 Haziran 1928görünmesine karşılık bazı kay-naklarda, aynı yılın 14 Mayısgünü doğduğu belirtilmektedir.Guevara’nın atalarından PatrickLynch 1715 yılında İrlanda’da

Galway’de doğmuş, İrlanda’yıterkedip İspanya’nın Bilbao şeh-rine, oradan da Arjantin’e gitmiş-tir. Guevara’nın büyükbüyükbabası Francisco Lynch1817’de, büyükannesi AnaLynch 1868’de doğmuştur. AnaLynch’in oğlu ve Che’nin babasıErnesto Guevara Lynch 1900’dedoğmuştur. Guevara Lynch1927’de Celia de la Serna y Llosaile evlenmiş ve üç erkek, iki kızçocukları olmuştur.Guevara, çocukluğunda, bu soleğilimli üst sınıf ailede bile dina-mik kişiliği ve radikal görüşle-riyle bilinirdi. Her ne kadaryaşamı boyunca onu etkileyecekolan astım krizlerinden ıstırapçekse de mükemmel bir atlet ol-muştur. Bu engeline rağmen he-vesli bir rugby oyuncusuydu ve“Fuser” (aşırı saldırgan oyuntarzı nedeniyle verilen, azgın, ku-durmuş anlamına gelen “El Furi-bundo” sözcüğü ile annesininsoyadı olan “Serna”dan oluştu-

rulmuş bir takmaisim) lakabıyla anıl-maktaydı. Guevara babasın-dan satranç öğren-dikten sonra 12yaşından itibarenyerel turnuvalarakatılmaya başladı.Ergenlik döne-

Ernesto CHE Guevara’nın Hayatı ve Mücadelesi

5

minde şiire, özellikle de PabloNeruda’nın şiirlerine meraksaldı. Guevara, Latin Amerika’dakendi sınıfında yaygın olduğuüzere yaşamı boyunca şiir yazdı.Pek çok konuya meraklı, heveslibir okuyucuydu, ilgilendiği ki-taplar Jack London ve Jules Ver-ne’in macera klasiklerinden,Sigmund Freud’un cinsellik üze-rine denemelerine ve BertrandRussell’ın toplum felsefesi üze-rine tezlerine kadar giden bir çe-şitlilik gösteriyordu.Ergenliğinin son dönemlerindefotoğrafçılığa merak saldı vevaktinin önemli kısmında insan-ları, gittiği yerleri ve sonralarıda arkeolojik alanları fotoğraf-ladı.Guevara, tıp öğrenimi için1948’de Buenos Aires Üniversi-tesi’ne girdi. Kesintili öğrenimhayatını, Mart 1953’te tıp öğre-

nimini bitirip aynı yılın 12 Hazi-ran’ında diplomasını alarak nok-taladı. Uzman hekimlikyapabilmek için gerekli klinikeğitimi tamamlayıp tamamlama-dığı açık değildir. Eğer bu klinikeğitimi tamamlamadıysa “doctoren medicina” (tıp doktoru) değilde “médico” (pratisyen hekim)olmuş olabilir.Guevara öğrenciliği boyuncaLatin Amerika’da uzun yolculuk-lara çıktı. 1951 yılında eski ar-kadaşı biyokimyager AlbertoGranado, yıllardır konuştuklarıGüney Amerika seyahati için tıpeğitimine bir yıl ara vermesiniönerdi. Kısa süre sonra, “La Po-derosa II” (Güçlü II) adını verdik-leri 500 cc.lik 1939 modelNorton marka motosikletle AltaGracia’dan yola çıktılar. Peru’daAmazon Nehri kıyısındaki SanPablo cüzzam kolonisinde gö-nüllü olarak birkaç hafta geçir-meyi düşünüyorlardı.Guevara’nın bu yolculuğu anlat-tığı seyahat notları “Notas deviaje” 2004 yılında “Diarios demotocicleta” (Motosiklet Günlük-leri) adıyla sinemaya uyarlan-mıştır.Bu yolculuk sırasında kitlelerinyoksulluğunu, baskıyı ve güçsüz-lükleri yakından gözlemleyen veMarksizm’den etkilenen Gue-vara, Latin Amerika’daki ekono-

K


6

mik ve sosyal eşitsizliklerin tekçözümünün devrim olduğu so-nucuna vardı. Yolculukları, LatinAmerika’ya ayrı uluslardan olu-şan bir karma yapı olarak değilde kurtuluşu ancak kıta çapındabir strateji ile gerçekleşebilecektek bir vücut olarak bakmasınısağladı. Sınırları olmayan ve tekbir “mestizo” (Avrupalı ve yerlimelezi) kültür ile bağlanmış bir-leşik İber-Amerika kurabilmeyihayal etmeye başladı. Bu dü-şünce, sonraki devrimci eylemle-rinde öne çıkacaktı. Arjantin’edöner dönmez, Güney ve OrtaAmerika’da kaldığı yerden gezi-lerine devam edebilmek için tıpöğrenimini hızla bitirdi.

GuatemalaGuevara, 7 Temmuz 1953’te, Bo-livya, Peru, Ekvador, Panama,Kosta Rika, Nikaragua, Hondu-

ras, ve El Salvador’dangeçip Aralık ayınınson günlerinde Guate-mala’ya vardı. O sıra-larda halkçı birhükümetin başındakiBaşkan Jacobo ArbenzGuzmán özellikle top-rak reformu ve diğerdeğişikliklerle bir top-lumsal devrim yap-maya çalışıyordu.Beatriz halasına yaz-dığı mektupta Guate-

mala’ya bir süre yerleşmesininsebebini şöyle açıklıyordu: “Gua-temala’da gerçek bir devrimciolabilmek için gerekli ne varsayapacağım ve kendimi mükem-melleştireceğim.”[1]Jon Anderson’a göre Gueva-ra’nın Guatemala’daki ana siyasîbağlantısı Perulu sosyalist HildaGadea’ydı. “American PopularRevolutionary Alliance” (APRA)(Amerikan Halkçı Devrimciler İt-tifakı. Lideri Víctor Raúl Haya dela Torre olan siyasî bir oluşum.)üyesi olan Gadea, Arbenz hükü-metindeki birçok üst düzey poli-tikacıyı Guevara’yla tanıştırdı.Daha önce Kosta Rika’da tanış-tığı ve Fidel Castro ile bağlantılıbir grup Kübalı sürgünle de bağ-lantı kurdu. Bu sürgünlerin ara-sında Küba’nın Orienteeyaletindeki Bayamo’da bulunan


7

“Carlos Manuel de Céspedes” ba-rakalarına yapılan saldırıylabağlantısı olan Antonio “Nico”López de vardı. Lopez Granmayatıyla Küba’ya çıkış yapıldıktankısa süre sonra “Ojo del Toro”köprüsünde hayatını kaybede-cekti. Siyah İsa ile ilgili dinî eşyalarınsatışında bu “moncadista”lara[2]katılan Guevara aynı zamandaVenezuelalı iki sıtma uzmanınada yardımcı olmuştur. Bu sıra-larda, Arjantinlilere özgü, “hey”,“dostum”, “birader” anlamınagelen “che” ünlemini çok sık kul-lanması nedeniyle ünlü “Che”takma adını kullanmaya başla-mıştır.

Che’nin ekonomik durumu ge-nellikle pek iyi değildi, öyle kiHilda’nın ziynet eşyalarını re-hine vermek zorunda kalmış-lardı. 15 Mayıs 1954’te Komünist Çe-koslovakya’dan Arbenz hüküme-tine destek olarak gönderilenyüksek kalitede Skoda piyade vehafif topçu silahları İsveç gemisi“Alfhem” ile Puerto Barrios’aulaştı. Guevara yeni bir vizealmak üzere kısa süre için El Sal-vador’a geçti ve Guatemala’yageri döndü. Bu sırada CIA tara-fından desteklenen Carlos Cas-tillo Armas liderliğindeki darbebaşlamıştı. Arbenz karşıtı kuv-vetler, Çekoslovak silahlarınıntrenler yardımıyla dağıtılmasınıdurduramıyorlardı, ancak güçle-rini toparladıktan sonra havadesteğinin yardımıyla ilerle-meye başlamışlardı. Guevara bir-kaç günlüğüne KomünistGençlik tarafından örgütlenensilahlı milislere katılmış, bu gru-bun harekete geçmemesi üze-rine tekrar tıbbî hizmetleredönmüştür. Darbenin ardındanGuevara çarpışmak için gönüllüoldu, ancak Arbenz yabancı des-tekçilerinin ülkeyi terketmesiniistiyordu. Gadea tutuklandıktansonra Guevara kısa süre için Ar-jantin konsolosluğunda saklandıve sonra Meksika’ya geçti.

K


8

Arbenz hükümetinin CIA des-tekli bir darbeyle devrilmesi üze-rine, Guevara’nın AmerikaBirleşik Devletleri’nin emperya-list bir güç olduğuna ve LatinAmerika ve diğer gelişmekteolan ülkelerdeki sosyoekonomikeşitsizlikleri düzeltmeye çalışanhükümetlere vazgeçmeden karşıkoyacağına dair görüşleri kesin-leşti. Bu onun sosyalizmin ancaksilahlı mücadele sonunda eldeedilebileceği ve bu koşulları daancak silahlanmış bir halkın sa-vunabileceği yönündeki düşün-celerini kuvvetlendirmiştir.

Küba Eylül 1954’te Meksika’ya geli-şinden kısa süre sonra, GuevaraNico López ve Guatemala’dan ta-nıdığı diğer Kübalı sürgünlerlearkadaşlığını tazeledi. Hazi-ran’da López onu Raúl Castro ile

tanıştırdı. Birkaç hafta sonra Kü-ba’daki siyasi hapishaneden salı-verilen Fidel Castro Meksika’yageldi ve 8 Temmuz 1955’te Raúl,Guevara’yı Fidel Castro ile tanış-tırdı. Bütün gece süren ateşli birsohbetin ardından Guevara, Cas-tro’nun aradığı esin kaynağı dev-rim lideri olduğuna kanaatgetirerek Küba diktatörü Ful-gencio Batista’yı devirmek içinkurulan “26 TemmuzHareketi”ne katıldı. Grubun dok-toru olmasına karar verildiysede hareketin diğer üyeleriyle as-kerî eğitime katıldı, eğitimin so-nunda eğitmenleri Albay AlbertoBayo tarafından en göze çarpanöğrenci olarak nitelendirildi. Busırada Hilda Gadea, Guatema-la’dan gelmişti ve Guevara ileilişkileri devam ediyordu. 1955yazında hamile olduğunu söyle-yince, Guevara hemen evlenme-


9

lerini önerdi. 18 Ağustos1955’te evlendiler ve 15 Şubat1956’da Hilda Beatriz adını ver-dikleri kızları doğdu.25 Kasım 1956’da Tuxpan, Ve-racruz’dan Küba’ya doğru yolaçıkan Granma yatında Kübalı ol-mayan tek kişi Guevara’ydı. Ka-raya çıkar çıkmaz Batista’nınaskerlerinin saldırısına uğrayanekibin yarısı hemen orada veyayakalandıktan sonra öldürüldü.Guevara, bu çatışmada kaçan biryoldaşın düşürdüğü cephaneyialmak için tıbbî malzeme çanta-sını bıraktığını ve o ânı, doktor-dan savaşçıya dönüştüğü anolarak hatırladığını yazar. Ha-yatta kalan 15–20 isyancı kaça-rak Sierra Maestra dağlarınasaklanır ve Batista rejimine karşıgerilla savaşına girişir.Yoldaşları tarafından cesareti veaskerî yeteneği nedeniyle saygıgören Guevara isyancılar ara-sında bir lider, bir Comandanteolur.[3] Birçokları için de “acıma-sızlığı” nedeniyle korkulan kişi-dir. Muhbir, kaçak ve casusolarak suçlu bulunan birçok ki-şinin infazından sorumludur.1958 Aralığının son günlerindedevrimin en önemli savaşların-dan biri olan Santa Clara’ya sal-dırısında “intihar timi”ni yönetti.31 Aralık 1958 günü SantaClara ele geçirildi. Ve birlikleri

Havana’ya doğru ilerledi.Diktatör Batista, Santiago’nun veHavana’nın da düşmek üzere ol-duğunu ve generallerinin, özel-likle de General Cantillo’nun“Central America” isimli çalışma-yan şeker fabrikasında Castro ilebuluşup ayrı bir barış görüşmesiyaptığını öğrenmesinin ardın-dan 1 Ocak 1959’da DominikCumhuriyeti’ne kaçmıştır. İştebu tarih Küba Devrimi’nin zaferioldu.

7 Şubat 1959’da zafer kazananhükümet tarafından Arjantin uy-ruklu olan Guevara “doğuştanKüba vatandaşı” ilan edildi. Kısasüre sonra Meksika’dan Granma

K


10

yatıyla yola çıkmadan önce, ay-rıldığı Gadea ile evliliğini res-men sona erdirmek içinboşanma işlemlerine başladı. 2Haziran 1959’da, 26 TemmuzHareketi’nin Küba doğumlu birüyesi olan ve 1958 sonlarındanberi birlikte yaşadığı AleidaMarch ile evlendi.La Cabaña hapishanesinin ko-mutanlığına atandı ve 2 Ocak1959’dan 12 Haziran 1959’akadar altı ay boyunca üstlendiğibu görevdeyken Batista rejimi-nin memurlarının, BRAC gizliservis (Buró de Represión de Ac-tividades Comunistas/Komünisteylemlerin bastırılmasından so-rumlu servis) mensuplarının,savaş suçlusu olduğu iddia edi-lenlerin ve siyasî muhaliflerinyargılanması ve infazının sorum-luğunu üstlendi. Daha sonra Ulu-sal Toprak ReformuEnstitüsü’nde önemli bir görevegeldi ve Küba Merkez Banka-sı’nın başkanı oldu. (sık sık pa-rayı kınadığı ve yürürlüktenkaldırılmasını desteklediği içinbu horgörüyü göstermek adınaKüba paralarını takma adı olan“Che” ile imzalamıştır).Bu sıralarda satranca olan ilgisitekrar canlanan Guevara Kü-ba’da yapılan ulusal ve uluslar-arası turnuvalara katılmıştır.Özellikle genç Kübalıları oyunu

öğrenmeleri için teşvik ediyor veonların ilgisini çekecek etkinlik-ler düzenliyordu.1959 yılından itibaren GuevaraKüba’dan, diğer ülkelerdeki dev-rimci hareketlere yardım ettiama bunların tümü başarısız-lıkla sonuçlandı. İlk deneme Pa-nama’da yapılmıştı, diğer bireylem de 14 Haziran’da DominikCumhuriyeti’nde yapıldı. (“El Ar-gelino” diye de bilinen Henry Fu-erte ve Enrique Jiménez Moyaönderliğinde.)

1960 yılında Guevara “La Co-ubre” silah gemisi patlamasındakurbanlara yardım etti. Kur-tarma operasyonu sırasındakiikinci patlamayla birlikte ölü sa-yısı yüzü aşmıştır. Bu patlamadaölenlerin cenaze töreninde Al-


11

berto Korda Che’nin ünlü fotoğ-rafını çekmiştir. La Coubre’nin sabotaj ya da kazasonucu mu patladığı bilinme-mektedir. Sabotaj olduğunuiddia edenler, sorumlu olarakMerkezî Haberalma Örgütü’nü(CIA) ve sabotajı yapan kişi ola-rak da merkezî eyaletlerdeki Ba-tista karşıtı güçlerdenGuevara’nın rakibi olan ve dahasonra CIA ajanı olduğu sanılanWilliam Alexander Morgan’ı gös-terirler. Kübalı sürgünler, patla-manın sorumlusununGuevara’nın SSCB’ye sadık rakip-leri olduğunu ileri sürerler.Guevara daha sonra Sanayi Ba-kanı olarak Küba sosyalizmininaçık ve kesin bir hale gelmesineyardımcı olmuş, ülkenin öndegelen kişileri arasına girmiştir.“Gerilla Savaşı” adlı kitabında si-lahlı başkaldırıya önayak olacakgeniş örgütlere gerek duymadanküçük bir gerilla grubu (“foco”)tarafından başlatılan Küba mo-deli devrim fikrinin tekrar edil-mesini savunmuştur. Elsocialismo y el hombre en Cuba(1965) (Küba’da sosyalizm veinsan) adlı denemesinde sosya-list devletle birlikte “yeni birinsan” biçimlendirmenin gerek-liliğini savunur. Bazıları Gueva-ra’yı bu “yeni insan”ın alımlı veyalın bir modeli olarak görür.

1961 yılındaki Domuzlar Körfeziİşgali’nde Guevara çarpışmalarakatılmamıştır. Castro’nun em-riyle Küba’nın en batısındakiPinar del rio eyaletindeki birkuvvetin başına geçmiş ve bu-rada sahte çıkarma kuvvetinipüskürtmüştür. Bu harekât sıra-sında yüzünden kurşun yarasıalmış ama kendi silahının kazaraateş almasıyla yaralandığını söy-lemiştir.Guevara 1962 Ekim ayında or-taya çıkan Küba Füze Krizi’neneden olan Sovyet nükleer balis-tik füzelerinin Küba’ya getiril-mesinde anahtar rol almıştır.Birkaç ay sonra İngiliz gazetesi“Daily Worker” ile yaptığı görüş-mede eğer füzeler Küba kontro-lünde olsaydı başlıca ABDşehirlerine doğru bu füzelerikullanacağını söylemiştir.[4]

K


12

Küba’da ortadankayboluşu Aralık 1964’te Birleşmiş Millet-ler’de konuşma yapmak üzereKüba heyetinin başı olarak NewYork’a gitti. CBS televizyon kana-lında pazar günleri yayınlananFace the Nation isimli haberprogramına çıktı. ABD SenatörüEugene McCarthy, Malcolm X’inçalışma arkadaşları, Kanadalı ra-dikal Michelle Duclos dahilolmak üzere değişik kişi ve grup-larla görüştü. 17 Aralık’ta Paris’euçtu ve üç aylık bir uluslararasıgeziye başladı. Bu gezi sırasındaÇin Halk Cumhuriyeti, BirleşikArap Cumhuriyeti (Mısır), Ceza-yir, Gana, Gine, Mali, Dahomey,Kongo-Brazzaville ve Tanzan-ya’yı dolaştı. İrlanda, Paris vePrag’da molalar verdi. 24 Şubat1965’te Cezayir’de, sonradanuluslararası sahnede son görü-nüşü olacak olan “İkinci Afrika-Asya Ekonomik DayanışmaSemineri”ndeki konuşmasınıyaptı. Bu konuşmada şöyle de-miştir: “Ölümüne olan bu müca-delede hiçbir sınır yoktur.Dünyanın hiçbir yerinde mey-dana gelen olaylara kayıtsız ka-lamayız. Bir ülkeninemperyalizme karşı zaferi bizimzaferimizdir, aynı şekilde yenil-gisi de bizim yenilgimizdir.” Şusözlerle de dinleyicilerini şaşırt-

mıştır: “Sosyalist ülkelerin, Ba-tı’nın sömürgeci ülkeleriyle üstükapalı işbirliğini tasfiye etmeleriahlakî görevleridir.” Sonra da buhedefe ulaşmak için komünistbloğu ülkelerinin uygulaması ge-reken bir dizi eylemi sıralamış-tır. 14 Mart’ta Küba’yadöndüğünde Havana havaala-nında Fidel ve Raúl Castro, Os-valdo Dorticós ve Carlos RafaelRodríguez tarafından sade birtörenle karşılandı.İki hafta sonra Guevara kamuhayatından çekildi ve ardındantamamen ortadan kayboldu. Cas-tro’dan sonra gelen adam olarakbakıldığı Küba’da nerede ol-duğu, 1965 yılının en büyük gi-zemlerindendi. Ortadankayboluşu için değişik sebepleröne sürüldü: sanayi bakanıykensavunduğu sanayileşme projele-rinin görece başarısızlığı, Çin-Sovyet Ayrılığı arttıkçaGuevara’nın Çin Komünist Par-


13

tisi yanlı tutumunu onaylama-yan Sovyet resmî görevlilerininCastro’ya yaptıkları baskı ve Kü-ba’nın ekonomik gelişmesi ileideolojik çizgisi üzerine Guevaraile Küba lideri arasındaki önemligörüş ayrılıkları. Castro’nunGuevara’nın tanınmışlığındanrahatsız olup onu tehdit olarakgörmesi de neden olarak göste-rildi. Castro’nun bazı muhaliflerionun Guevara’nın kayboluşuhakkındaki açıklamalarınınşüphe uyandırıcı olduğunu söy-lerler. Guevara’nın görüşlerinin Çin Ko-münist Partisi liderleri tarafın-dan açıklanan görüşlerlebenzeşmesi, ekonomisi gittikçeSovyetler Birliği’ne daha da ba-ğımlılaşmakta olan Küba için bü-yüyen bir sorundu. Kübadevriminin ilk günlerinden itiba-ren Guevara’nın Latin Ameri-

ka’da Maocu stratejinin uygu-lanmasını savunduğu düşünülü-yordu ve yaratmış olduğuKüba’nın hızla sanayileşmesiniöngören plan, Çin’in “İleri BüyükAtılım”ına benzetiliyordu.Küba’nın batılı “gözlemcileri”negöre Guevara’nın Sovyet koşulla-rına ve önerilerine karşı çıkma-sına rağmen Castro’nun kabuletmek zorunda kalması ortadankaybolmasının nedeni olabilirdi.Hâlbuki hem Guevara hem deCastro, Sovyetler Birliği ve Çin’inde bulunduğu birleşik cepheyidestekliyordu. Ayrılığa düşmüşbu iki ülke arasında antlaşmasağlamak için başarısızlıkla so-nuçlanan bir dizi girişimde debulunmuşlardı.Kruşçev’in Castro’ya danışma-dan Küba’dan füzeleri çekmeyerazı gelmesini Sovyetlerin iha-neti olarak gören Guevara, KübaFüze Krizi’nden sonra SovyetlerBirliği hakkında daha da şüphecioldu. Cezayir’deki son konuşma-sında artık Kuzey Yarımküre’yi,

K


14

batıda ABD ve doğuda SSCB li-derliğinde, Güney Yarımküre’ninsömürücüsü olarak gördüğünübelirtmiştir. Vietnam Savaşı sıra-sında komünist Kuzey Vietnam’ıdesteklemiş ve gelişmekte olanülkelerin halklarını, silahlanıp“pek çok Vietnamlar” yaratma-ları için teşvik etmiştir.Guevara’nın akıbeti hakkındakiuluslararası spekülasyonlarınbaskısıyla Fidel Castro 16 Hazi-ran 1965’te yaptığı açıklamadainsanların Guevara hakkındabilgi almalarının ancak Guevaraistediğinde mümkün olabilece-ğini söyledi. Guevara’nın orta-dan kayboluşu ile ilgili Kübaiçinde ve dışında pek çok dedi-kodu yayıldı. Aynı yılın 3Ekim’inde Castro, Guevara’nınbirkaç ay önce kendisine yazdığıtarihsiz mektubu açıkladı. Bumektupta Guevara Küba devri-mine bağlılığını tekrarlıyorancak devrim yolunda yabancı

topraklarda savaşmak içinKüba’dan ayrılma niyetini bildi-riyordu. Mektubunda “dünya-daki diğer uluslar benim basitemeğime çağrı yaptılar” diyerek,“yeni savaş alanlarında” gerillaolarak savaşmak için ayrılmayakarar verdiğini belirtiyordu.Aynı zamanda hükümet, parti veordu içindeki tüm görevlerindenistifa ettiğini ve ona devrim içinyaptıklarını takdir amacıyla ve-rilmiş olan Küba vatandaşlığın-dan vazgeçtiğini de ekliyordu.Dört yabancı gazeteciyle 1 Ka-sımda yaptığı görüşme sırasındaCastro, Guevara’nın nerede oldu-ğunu bildiğini ama açıklamaya-cağını belirterek, eski yoldaşınınöldüğüne dair söylentileri red-detti ve Guevara’nın sağlığınınçok iyi olduğunu ekledi. Cas-tro’nun sözlerine rağmen1965’in sonunda Guevara’nınakıbeti bir gizem olarak kaldı,hareketleri ve nerede olduğu ikiyıl boyunca özenle saklanan birsır oldu.

Kongo 1965 yılının 14 Mart’ını 15Mart’a bağlayan gece boyuncayaptıkları toplantı sonucundaGuevara ve Castro, Sahara Çölüaltındaki bölgede Küba’nın ilkaskerî operasyonunu bizzat Gue-vara’nın yönetmesi konusunda


15

anlaştılar. Bazı güvenilir kaynak-lar Guevara’nın kendisini buoperasyonda desteklemesi içinCastro’yu ikna ettiğini söyler.Aynı derecede güvenilir diğerkaynaklar ise Latin Amerika ül-kelerindeki koşulların focos ge-rilla çekirdeklerinin kurulmasıiçin henüz uygun olmadığını sa-vunan Castro’nun bu eyleme gir-mesi için Guevara’yı ikna ettiğinisöyler. Castro’nun kendisi deikinci görüşün doğru olduğunusöylemiştir. O zamanlar Ceza-yir’in devlet başkanı olan ve Gue-vara ile kısa süre önce görüşenAhmed Bin Bella ise şöyle demiş-tir: “Afrika’da hüküm süren du-rumun büyük devrimpotansiyeline sahip görünmesi,Che’yi Afrika’nın emperyalizminzayıf halkası olduğu sonucunaitti. O da artık çabalarını Afri-ka’ya yönlendirmeye kararverdi.”Küba operasyonu Kongo-Kinşa-sa’daki (önceleri Belçika Kon-gosu, sonradan Zaire vegünümüzde Demokratik KongoCumhuriyeti) Patrice Lumumbayanlısı Marksist Simba hareketi-nin desteklenmesi ile sürdürüle-cekti. Guevara, yardımcısı VictorDreke ve on iki Kübalı 24 Nisan1965’te Küba’ya vardı. Diğer Kü-balılar da kısa süre sonra onlarakatıldılar. Bir süre, gerilla lideri

Laurent-Désiré Kabila ile çalıştı-lar. Kabila, aynı yılın Kasımayında Kongo ordusu tarafındanbastırılan bir isyana girişmeleriiçin Lumumba’nın destekçilerineyardım etmişti. Guevara, önem-siz biri olduğuna karar verdiğiKabila’yı bırakmış ve şöyle yaz-mıştır: “Hiçbir şey onun bu ânıngerektirdiği adam olduğunabeni inandıramaz.”Mike Hoare’un içinde bulun-duğu Güney Afrikalı paralı as-kerler ve Kübalı sürgünlerKongo ordusuyla birlikte Gueva-ra’yı engellemeye çalıştılar. Gue-vara’nın haberleşmesini dinliyor,saldırmak için hazırlanan isyan-cılara ve Kübalılara pusu kuru-yor ve Guevara’nın ikmalhatlarını kesiyorlardı. Gueva-ra’nın gayesi yerel Simba savaş-çılarına komünist ideolojiyi vegerilla savaşını öğreterek bir an-lamda Küba Devrimini ‘ihraç et-Kongo Günlükleri’nde devrimin

K


16

başarısızlığının ana nedenleriolarak yerli Kongo kuvvetlerininyeteneksizliği, uzlaşmazlığı vekendi aralarındaki sürtüşmeyigöstermiştir. Aynı yılın sonlarına doğru astımınüksetmiş, yedi ay sıkıntı yaşa-dıktan sonra düş kırıklığına uğ-ramış bir şekilde, Küba’dangelenlerden sağ kalanlarla (birli-ğinin altı üyesi ölmüştü) Kon-go’yu terketti. Bir noktadayaralıları Küba’ya gönderip, tekbaşına savaşmaya devam etmeyive devrimcilere örnek teşkil et-meyi de düşünmüştü. Ancaksilah arkadaşları ve Castro’nungönderdiği iki memurun ikna et-mesi sonucu Kongo’dan ayrıl-mayı kabul etti.Ölümünden sonra açıklanmasıniyetiyle bıraktığı mektubunCastro tarafından kamuoyuna

açıklanması ve bumektupta dünya-

nın diğer böl-g e l e r i n d e k id e v r i m l e r ekendini ada-

mak için Küba ile olan tüm bağ-lantılarını kopardığını yazması,ahlakî açıdan diğer savaşçılarlaKüba’ya dönmesini engellemiş-tir. Kongo’dan ayrıldıktan sonraaltı ay boyunca Darüsselam,Prag ve Alman Demokratik Cum-huriyeti’nde saklanmış, Kongodeneyiminde yazdığı anılarınıtoparlamış ve biri felsefe diğeriekonomi üzerine iki kitabın tas-laklarını yazmıştır. Bu dönemboyunca Castro, Guevara’yı Kü-ba’ya dönmesi için zorladı, Gue-vara bunu kabul ettiğindedönüşünün geçici olacağı veadadaki varlığının sır kalacağışartını koştu; Latin Amerika’dabir yerlerde yeni bir devrim ça-basına hazırlık yapmak için ge-reken birkaç aylık bir süre içingeri dönecekti.

BOLİVYABaşkaldırış Guevara’nın nerede olduğu ko-nusundaki spekülasyonlar 1966yılı boyunca ve 1967’de dedevam etti. Mozambik bağımsız-

lık hareketi FRELIMO’nun tem-silcileri, 1966 sonu ya da1967 başında, Guevara ile Da-rüsselam’da buluştuklarını veo zaman da onun devrim pro-jelerine yardım önerisini red-dettiklerini bildirdiler. 1967yılının 1 Mayıs gösterileri sıra-


17

sında Havana’da yaptığı konuş-mada, Silahlı Kuvvetler Bakanvekili Bnb. Juan Almeida, Gueva-ra’nın “Latin Amerika’da bir yer-lerde devrime hizmet ettiğini”duyurdu. Bolivya’da gerillalarınbaşında olduğuna dair gelen ha-berlerin doğru olduğu sonradananlaşılmıştır.Castro’nun isteğiyle, gözdenuzak Ñancahuazú bölgesindekibir arazi, Guevara tarafından eği-tim alanı olarak kullanılmasıiçin, yerli Bolivya Komünistleritarafından satın alınmıştı. Bulgu-lara göre Ñancahuazú bölgesin-deki bu kamptaki eğitimGuevara ve yanındaki Kübalılariçin çarpışmadan daha tehlike-liydi. Bir gerilla ordusu oluş-turma yolunda pek başarılıolunamamıştır. Eski Stasi ajanıHaydée Tamara Bunke Bider, ya

da daha iyi bilindiği takma adıile “Tania”, La Paz’da Gueva-ra’nın ana ajanı olarak yerleş-mişti. Bolivya Ordusu ile Mart 1967’deilk çatışmaları sonucu eğitimkampını terkederken geride bı-raktıkları önemli sayıdaki fotoğ-raf, Guevara’nın Bolivya’daolduğuna dair ilk kanıt olmuş-tur. Fotoğrafları gören BolivyaDevlet Başkanı René Barrien-tos’un Guevara’nın başının birkargı üzerinde La Paz şehir mer-kezinde sergilenmesini istediğisöylenir. Başkan Bolivya Or-dusu’na Guevara’yı ve yandaşla-rını takip edip yakalama emriniverdi.Guevara’nın yaklaşık elli kişidenoluşan ve ELN (Ejército de Libe-ración Nacional de Bolivia - Bo-livya Ulusal Bağımsızlık Ordusu)adı altında eylem yapan gerillakuvveti iyi donatılmıştı ve dağlıkCamri bölgesinde Bolivya dü-zenli ordusuna karşı bazı başarı-lar elde etti. Eylül’de ise Ordu ikigerilla grubunu ve liderlerdenbirini öldürmeyi başardı.Zorlu geçen çatışmalara rağmen,gerillaların esir aldığı yaralı Bo-livya askerlerinin gereken tıbbîyardımı alması konusunda has-sas davranan Guevara sonradanbu esirleri de salıvermiştir. Hattayaralanarak ele geçirildiği Queb-

K


18

rada del Yuro’daki son çarpışma-dan sonra geçici olarak tutul-duğu yere götürüldüğündegördüğü yaralı Bolivya askerle-rine tıbbî yardım bile önermişama bu önerisi sorumlu Boliv-yalı subay tarafından geri çevril-miştir.Guevara’nın Bolivya’da bir ge-rilla hareketinin temellerini ata-rak, devrimci süreci başlatmaplanındaki birkaç hesap yanlışyapılmıştı:Che, yalnızca Bolivya askerî hü-kümeti, eğitimi ve donanımı ye-tersiz ordusuyla mücadeleetmeyi bekliyordu. Hâlbuki ye-rini öğrenen ABD hükümeti, CIAve diğer kurumların ajanlarınıisyanı bastırmak için yardımamacıyla Bolivya’ya gönder-mişti. Bolivya Ordusu, ABD ÖzelHarekât Birlikleri tarafından eği-tilip donatılmaktaydı. Askerî da-nışmanların yanı sıra,gönderilen birlikler arasındakısa süre önce kurulan ve geril-laların bulunduğu bölgeye yakınbir alandaki La Esperanza’dakontrgerilla savaşı eğitimi almışolan seçkin Rangers taburu davardı.Guevara yerli muhaliflerden yar-dım alacağını ve işbirliği içindeolacağını ummuştu. Bu yardımhiçbir zaman gerçekleşmedi.Mario Monje liderliğindeki Bo-

livya Komünist Partisi Hava-na’dan çok Sovyetlere yönelmiştive söz vermelerine rağmen Gue-vara’ya yardım etmediler. (Partiliderlerinin isteklerine karşıgelen Rodolfo Saldaňa, SerapioAquino Tudela ve Antonio Jimé-nez Tardio gibi bazı Bolivya Ko-münist Partisi üyeleriGuevara’ya katılmış ya da destekvermişlerdir.)Havana ile radyo bağlantısınıkoruyacağını umuyordu ancakKüba’dan sağlanan iki kısadalgaradyo vericisi de bozuktu, dola-yısıyla gerillalar Havana ile ileti-şime geçemiyorlardı. (Bu vebunun gibi diğer konularda Cas-tro tarafından Guevara’nın Boliv-ya’daki operasyonlarına desteksağlamakla görevlendirilen Ma-nuel Piñeiro’nun performansıberbat olarak nitelendirilebilir.)Olayların daha karmaşık halegelmesinin bir sebebi de Hava-na’dan gönderilen radyo mesaj-larını kaydetmek ve deşifreetmek için kullanılan teyp kayıtcihazının bir nehri geçerkenkaybolmasıydı. Böylece Ha-vana’dan gelen mesajların de-şifre edilmesi çok zorlaştı.Bunlara ek olarak Guevara’nınuzlaşmadan çok kişileri karşı-sına alma huyu, Kongo’da ol-duğu gibi Bolivya’da da yerelliderlerle başarılı işbirliği geliş-


19

tirememesine sebep olmuştur.Bu kötü huy Küba’daki gerilla sa-vaşı sırasında da kendini göster-miş ama Castro’nun zamanındaaraya girmesi ve rehberliğiylekontrol altında tutulmuştu.

Yakalanışıve öldürülmesi Bir muhbir Guevara’nın gerillakampının yerini Bolivya Özel Ha-rekât Birliği’ne bildirdi. 8Ekim’de kamp kuşatıldı ve Gue-vara Simeón Cuba Sarabia ilebirlikte Quebrada del Yuro kan-yonunda devriye gezerken yaka-landı. Ayaklarındanyaralandıktan ve silahı bir mer-miyle harap edildikten sonra tes-lim oldu. (Tabancasındaaçıklanamaz bir şekilde şarjörbulunmuyordu.)Barrientos, Guevara’nın yakalan-dığını öğrenir öğrenmez hemenöldürülmesini emretmiştir. Gue-vara yakın bir köy olan La Hi-guera’daki köhne bir okulagötürülmüş ve geceyi orada ge-çirmiş, ertesi gün öğleden sonraöldürülmüştür. Celladı, Bolivyaordusunda çavuş olan ve Gueva-ra’yı vurması kura sonucu sapta-nan Mario Terán’dır. CheGuevara’nın son sözleri şöyle ol-muştur: “Buraya beni öldürmeyegeldiğini biliyorum. Vur benikorkak, yalnızca bir adam öldür-

müş olacaksın.” Bazı kaynaklarçavuş Mario Terán’ın infaz esna-sında aşırı heyecanlanması ne-deniyle bilinçli bir şekilde ateşedemediğini ve Che’yi sadece ya-raladığını, onu öldüren mermi-nin kim tarafındanateşlendiğinin bilinmediğini be-lirtirler. Çarpışmada öldüğü izle-nimi vermek ve yüzünden isabetalmayarak tanınmasını kolaylaş-tırmak için ayaklarına defalarcaateş edilmiştir. Cesedi bir heli-kopterin iniş takımlarına sıkıcabağlanmış ve yakınlardaki Val-legrande’ye götürülmüştür. Bu-radaki bir hastanede cesedi birküvetin içinde basına gösteril-miştir. Bu sırada çekilen fotoğ-raflar San Ernesto de La Higuerave El Cristo de Vallegrande (Val-legrande İsası)nın doğmasınasebep olmuştur. Askerî bir dok-tor tarafından elleri kesildiktensonra Bolivya Ordusu subaylarıtarafından bilinmeyen bir yeregötürülmüş, cesedinin gömül-düğü mü yakıldığı mı sorusu

K


20

uzun süre cevapsız kalmıştır.Guevara’yı Bolivya’da takip et-mekten sorumlu olan, Félix Rod-ríguez adındaki CIA ajanıydı. Buajan daha önce Escambray Dağ-ları’ndaki isyancılarla ve Hava-na’daki Castro karşıtı gizligruplarla bağlantı kurmak içinDomuzlar Körfezi istilası öncesigizlice Küba’ya sızmış, istiladansonra da başarılı bir şekilde geriçıkarılmıştı. Guevara’nın yakala-nışını duyan Rodríguez, değişikGüney Amerika ülkelerindekiCIA istasyonları yoluyla Langley,Virjinya’daki CIA merkezine bubilgiyi iletmiştir. Rodríguez Gue-vara’nın Rolex saati ve başkabazı kişisel eşyasını almış ve son-raki yıllarda bunları röportajyaptığı gazetecilere gururla gös-termiştir. İçlerinde el feneri debulunan bu eşyalardan bir kısmıCIA’de sergilenmektedir.Gerillalar ile bağlantılı bir başkaolay da Régis Debray’nintutuklanması ve duruşma-sıdır. Nisan 1967’de hü-kümet güçleri, EcoleNormale Supérieure ‘deMarksist filozof Louis Alt-husser’den ders almışolan ve Havana Üniversi-tesi’nde felsefe profesör-lüğü yapan genç Fransızvatandaşı Debray’yi yaka-lar ve gerillalarla işbirliği

yapmakla suçlar. Debray muha-bir olarak çalıştığını ve iki yılönce gizemli bir şekilde ortadankaybolan Guevara’nın gerillalaraliderlik ettiğini söyler. Uluslar-arası ilgi kazanan Debray’nin da-vası Ekim ayı başlarındaydı.Bolivya yetkilileri 11 Ekim’deGuevara’nın iki gün önce hükü-met kuvvetleriyle girmiş olduğuçatışma sonucu vurularak öl-düğü yolunda (yalan) açıklamayapar.15 Ekim’de Castro, Guevara’nınöldüğünü kabul eder ve tüm Kü-ba’da üç günlük yas ilan eder.Guevara’nın ölümü Latin Ameri-ka’daki ve üçüncü dünya ülkele-rindeki sosyalist devrimcihareketlere indirilmiş ağır birdarbe olarak kabul edilir.1997 yılında Guevara’nın elleriolmayan cesedinden kalan ke-mikler Vallegrande yakınların-daki bir uçak pistinin altından


21

kazılarak çıkarılmış, DNA tes-tiyle kimliği tespit edilmiş ve Kü-ba’ya geri getirilmiştir. 17 Ekim1997’de cesedinden kalanlar,Bolivya’daki gerilla harekâtı sı-rasında ölen yoldaşlarından altı-sıyla birlikte, 39 yıl önce KübaDevrimi’nin başarısını belirleyensavaşı kazandığı Santa Clara’daözel olarak hazırlanmış anıtme-zara askerî törenle gömülmüş-tür.

Bolivya Günlüğü Guevara yakalandıktan sonraBolivya’daki gerilla harekâtındakarşılaştığı olayları yazdığı gün-lüğü de ele geçirilmişti. Günlük,onun Ñancahuazú’daki çiftliğegelişinden kısa süre sonra, 7Kasım 1966’da başlıyor, yaka-lanmasından bir gün önce, 7Ekim 1967’de sonlanıyordu.Günlükte, Bolivya Ordusu tara-fından yerleri çok erken tespitedilen gerillaların operasyonanasıl hazırlıksız başlamak zo-runda kaldığı, Guevara’nın dahasonra birbiriyle bağlantıyı kay-bedecek olan birliğini ikiyebölme kararını açıklaması vegenel olarak başarısızlıkları an-latılır. Guevara ile Bolivya Komü-nist Partisi arasındakianlaşmazlık ve dolayısıyla Gue-vara’nın beklediğinden daha azaskerle kalmış olması da gün-lükte kayıtlıdır. Guevara’nın

yerli halktan asker bulamaması-nın sebebinin, gerilla grubununyörede konuşulan Tupi-Guaranídili yerine Quechua’yı öğrenmişolması olduğu anlatılır. Harekâtbeklenmedik sona doğru gider-ken Guevara’nın hastalığı daağırlaşır. Astım krizleri giderekdaha zor geçmektedir ve son sal-dırılar ilaç bulabilmek amacıylayapılmıştır.Bolivya Günlüğü kabaca çevrile-rek Ramparts dergisi tarafındanbasılıp hızla dünyaya dağıtılmış-tır. Bundan başka dört günlükdaha bulunmuştur. Bunlar IsraelReyes Zayas (takma adı “Brau-lio”), Harry Villegas Tamayo(“Pombo”), Eliseo Reyes Rodri-guez (“Rolando”)’ya ve DarielAlarcón Ramírez (“Benigno”)’yaaittir. Bu günlüklerin herbirinde,konu olan olayların değişik yön-leri dile getirilmektedir.

Mirası ve eleştiriler 2005 yılının Kasım sayısında(#46) Alman haftalık haber der-gisi Der Spiegel, Gandhi ve Gue-vara’nın mirasçıları olaraknitelediği Avrupa’nın barışçıldevrimcileri üzerine bir yazı ya-yımlar.Guevara’nın cesedinin resimleridolaştırılıp ölümü hakkındakigerçekler tartışılırken Che efsa-nesi de yayılmaya başladı. Dün-

K


22

yanın her yerinde Che’nin öldü-rülmesini protesto eden gösteriyürüyüşleri yapıldı. Yaşamı veölümü üzerine makaleler, övgü-ler, şarkılar ve şiirler yazıldı.ABD Dışişleri Bakanlığı’nın LatinAmerika uzmanları, “gelmiş geç-miş en çekici ve en başarılı dev-rimcinin” ölümünün önemininhemen farkına vararak Gue-vara’nın komünistler ve diğer soleğilimliler tarafından “kahra-manca ölen örnek devrimci” ola-rak idolleştirileceğini belirtti.[5]Bu tahminlerin inandırıcılığı,özellikle 1968 Mayıs’ındaki öğ-renci hareketlerinde Gueva-ra’nın güçlü bir başkaldırı vedevrim sembolü olarak ortayaçıkmasıyla birlikte giderek arttı.Sol kanattan eylemciler Gue-vara’nın şan, şeref ve ödüllerekarşı olan belirgin kayıtsızlığınıbelirttiler ve Guevara’nın sosya-list idealleri aşılamak için şidde-tin gerekli olduğu fikrindeanlaştılar. ‘Che yaşıyor!’ sloganıbatı bloğunda duvarlarda gö-zükmeye başlarken 1968 hare-ketlerinin öndegelen simaların-dan Jean-Paul Sartre’ın, Gueva-ra’yı “çağımızın en mütekâmilinsanı” olarak tanımlaması daGuevara’nın aşırı derecede övül-mesini desteklemiştir.Guevara’nın ardında bıraktık-ları belirgin bir şekilde partizan

tavırlarla genişledi. ABD DışişleriBakanlığı’na verilen raporlardakendi ülkelerinde ortaya çıkacakbaşkaldırılardan korkan sol ka-nattan olmayan Latin Amerikalı-ların Guevara’nın ölümüsayesinde rahat bir nefes aldık-ları belirtilmiştir. Daha detaylıanalizlerde Guevara’nın yöntem-lerinin acımasızlığına ışık tutul-muş ve Fidel Castro’nunbelirttiği, Guevara’nın “aşırı de-recede saldırgan olma özelliği”açıklanmıştır. Guevara’nın yaşa-mının sorunlu yanlarını araştı-ran yazılarda Küba’nın devrimsonrası ilk çalışma kamplarınınaçılışındaki rolü, çeşitli ge-rilla harekâtlarında yaka-lanan karşı birlikesirlerine karşı sempa-

tik olmayandavranış-ları ve

entelektüel açıdan kendisindenaşağı gördüklerini sık sık aşağı-laması anlatılmıştır.[6] Her nekadar Guevara’nın yöntemlerinekarşı eleştiriler sağ kanattangelse de sol kanattan da kimieleştiriler gelmekteydi. Özellikleanarşistler ve sivil hak özgürlük-çüleri Guevara’yı otoriter, çalı-şan sınıf karşıtı bir Stalinciolarak görüyor ve geride bırak-tığının çok bürokratik ve otori-ter bir rejim olduğunubelirtiyordu. Ayrıca Latin Ameri-ka’nın büyük bölümünde ortayaçıkan ve Che’den ilham alınarakbaşlayan devrimlerin pratik so-nucunun, zalim militarizminuzun yıllar boyunca sürmesi ol-duğu teorileri bulunmaktadır.

Che’den sonra Küba Guevara’nın ölümü Küba’da dışpolitika aracı olarak gerilla sava-şının kullanılmasının bırakılma-

sını hızlandırdı ve Sovyetler Bir-liği ile bir yakınlaşma sağladı,böylece Sovyet çizgisinde bir ye-niden yapılanma başladı. Kübabirlikleri 1970’lerde Afrika’yatekrar daha geniş çaplı bir as-keri harekâtın parçası olarakdöndü ancak Latin Amerika veKarayipler’deki başkaldırı hare-ketlerine açık destek yerine lo-jistik ve organizasyonel desteksağlandı. Küba ayrıca ülkeninCOMECON sistemine entegre ol-masından sonra uygulanmasımümkün olmayan, Guevara’nınbaşlattığı ekonomik çeşitlilik vehızlı endüstrileşme planlarındanda vazgeçti. 1965’lerde bile Yu-goslav komünist gazete Borba,Küba’da bulunan birçok boş veinşaatı yarım kalmış fabrikayadikkati çekerek Guevara’nın Sa-nayi Bakanlığı’nda bulunduğudönemin mirasının “kendini be-ğenmişlik ve gerçeklik arasın-


23

K


24

daki çatışmanın üzücü anılarıolarak ayakta kaldığını” yazmış-tır.Küba Devleti, Guevara’nın anı-sını ayakta tutmak için ülke ça-pında sayısız heykel ve sanateseri yaptırdı, okulları, işyerle-rini, kamu binalarını, ilan pano-larını ve paraları Guevara’nınresimleriyle donattı. Ülkedekitüm çocuklar her okul gününe“¡Pioneros por el Comunismo,Seremos como el Che!” (Komü-nizm için öncüler, Hepimiz Chegibi olacağız!) andıyla başlar.Guevara’nın Santa Clara’dakianıtmezarı birçok Kübalı içindinsel bir önem taşımaya başladıaynı zamanda da Guevara’nınyaşamının uluslararası alanda il-giyle karşılanması da ülkeningelişen turizm sektörüne büyükyarar sağladı. 2004 yılında anıt-mezar 127.597’si yabancı205.832 kişi tarafından ziyaretedildi.Bunun yanı sıra, birçok Kübalısürgün Guevara’dan hiç de iyi ol-mayan biçimlerde söz etmekte-dir ve Che bazıları tarafından “LaCabaña Kasabı” olarak anılmak-tadır. Bu tanımlama, Carlos San-tana’nın 2005 yılında Oscar ödültöreninde bir Che tişörtü giyme-sinden sonra Küba doğumlu mü-zisyen Paquito D’Rivera’nınSantana’yı ağır şekilde eleştir-

diği açık mektupta da tekrarlan-mıştır. Benzer duygular Kübaasıllı ABD’li aktör ve yönetmenAndy Garcia tarafından da pay-laşılmıştır. Garcia 2004 yılında“Che yıllardır kahraman gibi an-latılmaktadır ancak öyküsündekaranlık bir yan da vardır. Birrock yıldızı gibi görünüyor amabirçok insanı yargısız ve savun-masız bir şekilde infaz etmiştir.”Garcia’nın 2005 yapımı filmi“The Lost City” Küba Devrimi’ninkalbinde acımasız bir zalimlikyattığını iddia etmektedir ve fil-min bazı Latin Amerika ülkele-rinde yasaklandığı bildirilmiştir.Guevara rolündeki aktör JsuGarcia birçok kez, yerde yaralıyatan Batista askerlerini vurur-ken gösterilmiştir.

“Che kültü” Tartışmalara rağmenGuevara’nın popülerbir sembol olması vedünya çapında busembolün yaygınlaş-ması sonucunda yo-rumcular global bir“Che kültü”nden sözeder olmuştur. Fotoğ-rafçı Alberto Kordatarafından çekilen birfotoğrafı kısa süredeyüzyılın en çok tanı-nan resimleri arasına girmiş,monokrom grafik haline getiri-len bu portre tişörtlerden pos-terlere, kahve kupalarındanşapkalara birçok hediyelik eşyaüzerinde kullanılmıştır.Latin Amerika’da 1990’larda yü-rütülen neo-liberal politikalarınyarattığı yıkım da “Washingtonkonsensüsü”ne olan muhalefetiartırdı [7] ve Guevara’nın birçoksiyasi görüşüne olan desteği tek-rar gündeme taşıdı. Bu görüşle-rin arasında Panamerikanizm,bölgedeki halk hareketlerinedestek, kilit sanayilerin devlet-leştirilmesi ve hükümetin mer-kezîleştirilmesi bulunmaktadır.Nikaragua’da 16 yıl sonra ideo-lojik temellerini Guevarizm’denalan Sandinistacılar hükümet se-çimlerini tekrar kazandılar. Bugrubun destekçileri 2006 seçim

zaferini kutlarken Guevara ti-şörtleri giydi. Bolivya devlet baş-kanı Evo Morales Guevara’yabirçok övgüde bulunduktansonra Che’nin yerel koka yap-raklarından yapılmış portresinibaşkanlık bürosuna astı.2006’da Che Guevara tişörtü gi-yerek halka hitap eden Vene-zuela devlet başkanı HugoChávez Fidel Castro ile birlikte,Guevara’nın gençliğini geçirdiğiArjantin’in Córdoba şehrindekievi ziyaret etti ve bu deneyimini“gerçek bir şeref” olarak nite-ledi. Bunu dinleyen binlerceinsan “Hissediyoruz! Guevara bi-zimle birlikte!” diye bağırarakkarşılık verdi. Guevara’nın kızıAleida da Chavéz ile yaptığı ve“Yeni Latin Amerika” için planla-rını açıkladığı ayrıntılı röportajıbir kitap hâlinde yayımladı. Gue-

25


vara, Kolombiya gerilla hareketiFARC ve Meksika Zapatistagrubu için hâlâ büyük bir esinkaynağıdır.Batı Avrupa, Kuzey Amerika veLatin Amerika dışındaki birçokbölgede Guevara simgesi, ideolo-jik ve politik içeriğini uzun za-mandan beri kaybederek globalbir markaya dönüştü ve Guevaratakıntısı bazıları tarafından yal-nızca basit bir “ilk gençlik dev-rimcilik hülyâsı” olaraktanımlandı. Guevara’dan esinle-nen protesto hareketlerine konuolan Amerika Birleşik Devlet-leri’nde ise, bir CD taşıma çan-tası üzerindeki Guevara resmi,Che’nin Usame bin Ladin veAdolf Hitler ile kıyaslandığı çokgüçlü bir muhalefet sonucundakaldırıldı. Bu ürünü üreten şir-ket Target Corporation, kamuyaaçık bir özür mesajı yayımladı.ABD’li, Latin Amerikalı ve Avru-palı yazarlar Jon Lee Anderson,Régis Debray, Jorge Castañeda

ve diğerleri Guevara’nın imajınıngizemli hâlini yok edebilmek içinyaşamını ve geride bıraktıklarınıhiç de idealistik olmayan yönler-den anlatan kitaplar ve makale-ler yazdı. Hatta Octavio Paz’ınyazdığı ve Marksizm’in eleştirelsuçlamasını da içeren kitapLatin Amerika solunun büyükkısmı tarafından sahiplendi.[8]Politika yazarı Paul Bermandaha da ileri giderek “günümüzChe kültünün” Küba’da varoldu-ğuna inandığı “muazzam sosyalmücadelenin” ve rejim karşıtları-nın çabasının gözardı edilmesineneden olduğunu belirtir. 1960’larda Küba Devrimi’ni des-tekleyen yazar Christopher Hitc-hens, Guevara’nın mirasını:“Che’nin ikon statüsünün sağ-lamlaşmasının nedeni başarısızolmasıdır. Öyküsü yenilgi ve tec-rit içerir ve bu nedenle de çokçekicidir. Yaşasaydı, Che mitiçok uzun zaman önce ölmüş ola-caktı.” diyerek özetlemiştir.

26


K

27


Guevara’nın eserleri Türkçe (çeviriler)- Savaş Anıları- Afrika Rüyası- Motosiklet Günlükleri- Gerilla Savaşı : Bir Yöntem- Gerilla Savaşı- Politik Egemenlik ve EkonomikBağımsızlık- Sosyalist Planlama- Latin-Amerika Gençliğine- Küba Devriminin İdeolojisiniİncelemek İçin Notlar- Latin-Amerika Devriminin Tak-tik ve Stratejisi- Küba Bir İstisna mı, Yoksa Öncümü?- Vietnam’la Dayanışma- Tricontinental’e Mesaj : “... İki,Üç Daha Fazla Vietnam - Bolivya Günlüğü

İçerik üzerine notlar Doğum tarihi: 14 Haziran1928 Guevara’nın resmî doğumtarihi olsa da gerçek doğum ta-rihi olmayabilir. Resmî görüşanne ve babası evlendikten sekizay sonra doğduğudur, ancakbazı kaynaklar annesinin evle-nirken hamile olduğunu vedoğum tarihinin 14 Mayıs oldu-ğunu belirtir.Bask: Guevara soyadının kö-kenleri-- “Bask: Bask Gebara adı-nın ispanyolcalaştırılmış hali.Gebara, Bask eyaleti olanAraba’da bir yer adıdır. Bu adınkökeni ve anlamı bilinmemekte-dir. MS 2’nci yüzyılda coğrafyacıBatlamyus tarafından bu yerinadı Gebala olarak kaydedilmiştir.İspanya’da az bulunan bir soya-dıdır.” Dictionary of AmericanFamily Names (Amerikan Soyad-ları Sözlüğü), Patrick Hanks,London: 2003 baskısı, OxfordUniversity Press. Annesi Celia dela Serna, Bask soyundan geldiğibelgelenen Peru’nun son naibkralı General José de la Serna eHinojosa’nın soyundan gelmek-tedir.Galway: Lynch ailesi Galway’inünlü 14 klanından biridir. AnaMaría Isabel Lynch’in İrlanda’dadoğduğu genel bir yanlış anla-madır, aslında 1868 yılında San

28


K

Fransisco, Kaliforniya, ABD’dedoğmuştur. Babası FranciscoLynch Altına Hücum yıllarındaArjantin’den gelmiştir. Franciscoyaklaşık 1860 yılında genç Kali-forniyalı dul Eloísa Ortiz ile ev-lendi ve Ana Isabael’den başkaAmerika doğumlu çocukları daoldu. Ana Isabel’in evleneceğikişi olan Roberto Guevara Castroda Kaliforniya, ABD doğumlu-dur. Babası Arjantinli, annesi deİspanyol Kralı tarafından büyükaraziler verilmiş olan İspanyolsoylusu Don Luís Peralta’nın to-runudur. Ana Isabel ve Robertoaileleri Arjantin’e dönene kadarbirbiriyle tanışmamıştır. Büyük-annesi Ana Isabel’in o zamanlarKaliforniya’daki yaşantısı üze-rine anlattıklarını dinlemek,Che’nin çocukluğu sırasında enbüyük zevklerinden biriydi.

Neruda: Neruda’nın, daha son-raları düşmanı olacak olan Ful-

gencio Batista’yı övdüğü şiirle-rine aşina olup olmadığı bilin-memekle birlikte, Bolivya’dayakalandığında sırt çantasındanNeruda’nın bir şiir kitabı çıkmış-tır.İber-Amerika: 24’üncü yaş-günü nedeniyle Peru’daki SanPablo cüzzamlılar evinde yaptığıkısa konuşmada Guevara şöyledemiştir: “Böyle soylu bir dava-nın sözcüleri olmak için çokönemsiz de olsak, inanıyoruz kibu yolculuk Amerika’nın denge-siz ve aldatıcı uluslara bölünme-sinin tam bir kurgu olduğugörüşünü kanıtlamıştır. Bizler,Meksika’dan Macellan Boğazı’nakadar, etnografik yönden önemliölçüde benzeşen tek bir mestizoırkıyız. Bu nedenle tüm darkafalıtaşralılık anlayışından kurtulmaçabası adına Peru ve BirleşikAmerika şerefine kadeh kaldır-mak istiyorum.” Kaynak: ErnestoChe Guevara, Motorcycle Dia-ries, London: Verso Books, 1995,s.135.Sırt çantası: “Belki de butıbba olan bağlılığımı mı yoksadevrimci bir asker olmanın ge-reklerini mi yerine getirmeyiseçme konusunda hayatımdakarşılaştığım ilk çelişkidir. Ayak-larımın dibinde tıbbî malzemedolu bir sırt çantası ile bir cep-hane sandığı vardı. İkisini birden

29


30


K

taşıyamayacağım kadar ağırdı-lar. Tıbbı geride bırakarak cep-haneleri yakaladım...” Comandante: Türkçesi bin-başı olan “Comandante” rütbesi26 Temmuz Hareketi’nin askerîyapılanmasındaki en yüksek rüt-beydi.

Çocukları: Hilda Gadea’dan (8Ağustos 1955’te evlendi; 22Mayıs 1959’da boşandı): bir kızçocuk, Hilda Beatriz GuevaraGadea, 15 Şubat 1956’da MexicoCity’de doğdu; 21 Ağustos1995’te Havana, Küba’da öldü.Aleida March’dan (2 Haziran1959’da evlendi):Dr Aleida Guevara March,24Kasım 1960’da Havana, Küba’dadoğdu.Camilo Guevara March, 20Mayıs 1962’de Havana, Küba’da

doğdu.Celia Guevara March, 14 Hazi-ran 1963’de Havana, Küba’dadoğdu.Ernesto Guevara March, 4 Şubat1965’te Havana, Küba’da doğdu.Lilia Rosa López’den (evlilikdışı):bir erkek çocuk, Omar Pérez, 19Mart 1964’te Havana, Küba’dadoğdu.INRA: 7 Ekim 1959’da Natio-nal Institute for Agrarian Re-form (Tarım Reformu UlusalEnstitüsü Sanayileşme Direktör-lüğü’ne atanmıştır.BNC: 26 Kasım 1959’da KübaMerkez Bankası Başkanlığı’naatanmıştır.MININD: 23 Şubat 1961’deSanayi Bakanlığı’na atanmıştır.Cezayir: İspanyol Saharasıdiye bilinen bölgeyle ilgili anlaş-mazlıklar nedeniyle Fas’ın savaşilan etmesi üzerine 1962 Ey-lül’ünde Cezayir Küba’nın yardı-mını istedi. Küba, Cezayirkuvvetlerini desteklemek için686 asker ve subay ile 60 tank-tan oluşan bir birlik gönderdi.Küba birliklerinin Oran’a inme-sinin basına yansımasından kısasüre sonra Fas Kralı II. Hasan,Cezayir Başkanı Bin Bella ileateşkes imzalamayı kabul etti.

Küba birlikleri altı ay boyuncaCezayir’de kalarak getirdikleriaskerî ekipmanları kurarak Ce-zayirli meslektaşlarını eğittiler.Guevara Küba kuvvetlerinin ko-nuşlanmasını örgütleme ve ger-çekleştirmede önemli roloynamıştır. Kaynaklar: PieroGliejeses, “Cuba’s First Venturein Africa: Algeria, 1961–1965”,Journal of Latin American Stu-dies, no. 28, London: CambridgeUniversity Press, Spring 1996, s.188 ve Castañeda, s. 244-245.Kabila: Mayıs 1997’de, Lau-rent-Désiré Kabila, Mobutu SeseSeko hükümetini devirdi veKongo Demokratik Cumhuri-yeti’nin başkanı oldu. 16 Ocak2001’de suikasta kurban gidenekadar bu görevde kalan Kabi-la’nın yerine oğlu Joseph Kabilageçmiştir.Kamp: Eğitim kampının Ñan-cahuazú bölgesinde satın alın-ması Guevara’nın kampın AltoBeni bölgesinde alınmasına yö-nelik emrine doğrudan karşı gel-meydi. Bu oldu bittiylekarşılaştığında başlangıçta şika-yet etse de Bolivya Komünistle-rinin Ñancahuazú bölgesindealdığı kampı, Alto Beni’de yenibir yer alınana kadar zaman kay-betmemek için kullanmayakarar verdi.

ABD Askerî yardımı: “Boliv-ya’daki ABD askerî personeli hiç-bir zaman 53 danışmangeçmemiştir. Bu danışmanlarınarasında Panama Kanal Böl-gesi’ndeki Fort Gulick’te konuş-lanmış olan 8’inci Özel HarekâtGrubu’ndan onaltı kişilik bir Mo-bilEğitim Timi de bulunmak-taydı. Binbaşı Ralph (‘Pappy’)Shelton tarafından komuta edi-len bu tim Santa Cruz yakınla-rında eğitim kamplarınıkurdular. 29 Nisan’da gelen da-nışmanlar Bolivya 2’nci RangerTaburu için 19 haftalık bir is-yana karşı koyma eğitim prog-ramı düzenlediler. Bu yoğunkursun içinde silah eğitimi,yakın dövüş, manga ve takımtaktikleri, devriye ve isyan bas-tırma üzerine dersler verildi. Bo-livyalılar eğitime çok iyi katılımsağlayarak kısa süre içinde ken-dine güvenen, cesaretli ve etkilibir kontrgerilla birimi halinegeldiler.” -- Che Guevara in Boli-via by Major Donald R. Selvage.Mesaj: Örneğin, 31 Ağustos1967’de Che günlüğüne şöyleyazmıştı: “Hay mensaje de Ma-nila pero no se pudo copiar.”,yani “Manila’dan (Manila Hava-na’nın kodadıydı) şifreli birradyo mesajı var ama bunu kay-dedemedik.” Bu mesajın içeriği-nin ne olduğu açıklanmamıştır,

31


ama kritik öneme haiz olduğusanılmaktadır çünkü hemensonra Castro ve gerillaların teda-rik ağını yöneten Kübalılar, ge-rillaların düştükleri zordurumdan haberdar olmuştur.Barrientos: Barrientos Gueva-ra’nın bulunduğu yerde öldürül-mesini emretmesinin ardındakinedenleri açıklamasa da, onunlaçalışanlar bu kararın nedenleriolarak Bolivya’nın üzerine isten-meyen uluslararası ilgiyi çeke-cek bir mahkeme şovunuengellemek, Bolivya hapishane-lerinde uzun süreli hapis cezasıalabilecek olan Guevara’nın kaç-ması ya da (Fidel Castro’da ol-duğu gibi) salıverilmesi sonucutekrar gerilla eylemlerine dön-mesini engellemek olabileceğinigösterdiler.Ampütasyon: Castañeda,Jorge G., Che Guevara: Compa-ñero, New York: 1998, RandomHouse, pp. xiii - xiv; pp. 401-402.Guevara’nın kesilmiş elleri for-maldehit içinde saklandı ve bir-kaç ay sonra Fidel Castro’nuneline geçti. Castro’nun kesik el-leri sergilemek istediği ama Gue-vara’nın ailesinden gelen şiddetlitepki sonucu vazgeçtiği söylenir.Anıtmezar: 30 Aralık 1998’deBolivya’da Guevara’nın yanındaçarpışmış on gerillanın gömül-

düğü yerler bulunmuş ve ceset-lerinden artakalanlar Santa Cla-ra’daki “Che Guevaraanıtmezarına” defnedilmiştir.Anıtmezarın içinde Guevara’nınCastro’ya yazdığı ünlü “Vedamektubunun” aslı da bulunmak-tadır. Bu mektupta Guevara, dev-rim uğruna savaşmak içinKüba’dan ayrıldığını, tüm parti,askerî ve hükümet görevlerin-den istifa ettiğini ve Küba vatan-daşlığından vazgeçtiğiniyazmaktadır.

32


K

Dipnotlar [1] Guevara Lynch, Ernesto. Aquí va unsoldado de América. Barcelona: Plaza yJanés Editores, S.A., 2000, s. 26. “EnGuatemala me perfeccionaré y lograrélo que me falta para ser un revoluciona-rio auténtico.” 10 Aralık 1953’te KostaRika’dan yazılan bu mektup önemlidir,çünkü Guatemala’daki ABD destekli dar-beye tanık olması nedeniyle devrimci ol-maya karar verdiğini söyleyen birçokyazarın aksine bir devrimci olmayakarar verdiğinin ve bu nedenle orayagittiğinin kanıtıdır.[2] Moncadista adı, 26 Temmuz1953'te, Fidel Castro liderliğindeki birgrup devrimcinin saldırı düzenlediğiMoncada kışlasından gelmektedir. Kü-ba'nın Santiago kentindeki bu askerikışlaya yönelik saldırı, Fulgencio Batistahükümetinin 1959'da devrilmesine yolaçacak olan Küba devriminin başlangıcıolarak kabul edilir ve Küba Devrimininöncü hareketi olan 26 Temmuz Hare-keti de adını buradan alır. (Movimiento26 Julio veya M 26-7)[3] U. S. Central Intelligence Agency,“CIA Biographic Register on Ernesto‘Che’ Guevara”. Çevrimiçi, 12 Temmuz2006’da erişildi. “Beş isyancı birliğininen büyüklerinden birinin komutanı(4ncü birlik), Fidel Castro’dan sonra ce-sareti ve askerî yeteneğiyle ün saldı. “[4] Anderson, Jon Lee. Che Guevara: ARevolutionary Life, ISBN 0802116000,New York: 1997, Grove Press, s. 545: “Inan interview with Che a few weeks afterthe crisis, Sam Russell, a British corres-pondent for the socialist Daily Worker,found Guevara still fuming over the So-viet betrayal. Alternately puffing on acigar and taking blasts from an inhaler,Guevara told Russell that if the missileshad been under Cuban control, they

would have fired them off. Russell cameaway with mixed feelings about Che,calling him ‘a warm character whom Itook to immediately...clearly a man ofgreat intelligence though I thought hewas crackers from the way he went onabout the missiles.’“[5] ABD Dışişleri Bakanlığı (U.S. Depart-ment of State) : Guevara’s Death, TheMeaning for Latin America s.6. 12 Ekim1967: Thomas Hughes, Dışişleri BakanıDean Rusk için yorum içeren raporu ha-zırlayan Dışişleri Bakanlığı İstihbarat veAraştırma Bürosu mensubu.[6] Samuel Farber, “The Resurrection ofChe Guevara”, Summer 1998. WilliamPaterson University çevrimiçi, 18 Hazi-ran 2006’da erişildi.° Anderson, Jon Lee. Che Guevara: A Re-volutionary Life, New York: 1997, GrovePress, s. 567. “Once, when he took eco-nomist Regino Boti with him to the farmand tested some of the men on their rea-ding comprehension. One man did sobadly that Che insulted him, saying:“Well, if you keep studying maybe you’llget to be as smart as an ox in twentyyears” and turning on his heel. The poorguajiro was so humiliated he begancrying. Boti went back to talk to Che, tel-ling him that he had been wrong to beso harsh, to go back and talk like a man,to lift his spirits again. Such episodeswere commonplace.” (Çevirisi: “Bir kere-sinde ekonomist Regino Boti ile birlikteçiftliğe gittiğinde adamlarından bazıla-rının okuma becerilerini test etti. Bir ta-nesi öyle kötü okudu ki Che, “Eğerçalışmaya devam edersen belki yirmi yıliçinde bir öküz kadar zeki olursun” di-yerek adamı aşağıladı ve arkasını döne-rek uzaklaştı. Zavallı “guajiro” öyleküçük düşmüştü ki ağlamaya başladı.Boti Che ile konuşmaya giderek bukadar sert olmasının yanlış olduğunu,

33


geri dönerek adamla tekrar konuşupmotive etmesi gerektiğini söyledi.Bunun gibi durumlara çok sık rastlanı-yordu.)[7] BBC News. How the US ‘lost’ LatinAmerica. Çevrimiçi 10 Ocak 2007’deerişildi.° Washington Post. Anti-U.S. ProtestsFlare at Summit. Çevrimiçi 10 Ocak2007’de erişildi. “Backed by a giantportrait of the Argentine-born Cuban re-volutionary Che Guevara. Chavez add-ressed the crowd for more than twohours. Many people at the rally seemedinspired by Chavez and his defiant mes-sage.” (Çevirisi: Arjantin doğumlu Kü-balı devrimci Che Guevara’nın devâsaportresi önünde Chavez halka iki saat-ten uzun bir süre seslendi. Kalabalıktakibirçok kişi Chavez’den ve meydan oku-yan mesajından etkilenmişe benzi-yordu.

[8] Paz, Octavio (1995). Obras Comple-tas 9, Ideas y costumbres I: la letra y elcetro (edición del autor), México: FCE.°Jon Lee Anderson’un Che Guevara, ARevolutionary Life kitapı hakkında,Bertrand de la Grange. “This shiningbook, that does not hide the dark side ofthis icon of the international left.” (Çe-virisi: Bu parlak kitap uluslararası solunbu ikonunun karanlık kısmını saklamı-yor.)° Régis Debray’nin Alabados sean nues-tros señores. Una educación política. ki-tabı hakkında “Its picture of theArgentine guerrilla is harder at heartand less friendly. The Che Guevara ofthese memories is an implacable, cruelman.” (Çevirisi: Arjantin gerillası olarakresmedilen hâli daha duygusuz ve dahaaz dost canlısı. Bu anılardaki Che Gue-vara, tatmin olmayan, zalim bir adam.°Castañeda, Jorge (1997). Compañero:vida y muerte del Che Guevara, Vintage.

34


K

ernesto che guevara -hayati ve mücadelesi

Documents