Faktori Faktori memeđunarodnih đunarodnih odnosaodnosa

Niz okolnosti, uticaja, elemenata i Niz okolnosti, uticaja, elemenata i posljedica koji proizvode neki konkretan posljedica koji proizvode neki konkretan učinak učinak

Utiču na dinamiku međunarodnih Utiču na dinamiku međunarodnih odnosa, kao i na položaj pojedine države odnosa, kao i na položaj pojedine države u međunarodnoj zajednici, na procese u međunarodnoj zajednici, na procese koji nastaju i na interakcije koji nastaju i na interakcije međudržavnog karakterameđudržavnog karaktera

Objektivni (tehnologija, ekonomika); Objektivni (tehnologija, ekonomika); subjektivni (socijalni elementi, subjektivni (socijalni elementi, nacionalizam)nacionalizam)

Stabilni (geografski); dinamički Stabilni (geografski); dinamički (tehnologija)(tehnologija)

Monističko opredjeljivanje ne može dati Monističko opredjeljivanje ne može dati realnu slikurealnu sliku

GeografskiGeografski faktor faktor Hipokrat – klima utiče na sudbinu naroda i Hipokrat – klima utiče na sudbinu naroda i

države – umjerena klima (kao u Grčkoj) države – umjerena klima (kao u Grčkoj) predodređuje Grke da vladaju svijetompredodređuje Grke da vladaju svijetom

Herodot – reljef – narodi iz ravnice su pomirljivi Herodot – reljef – narodi iz ravnice su pomirljivi i predodređeni da budu žrtvei predodređeni da budu žrtve

Platon – teritorija države da se odredi prema Platon – teritorija države da se odredi prema broju stanovnika, da je ne bude ni previše ni broju stanovnika, da je ne bude ni previše ni premalopremalo

Aristotel – “zlatna sredina” – da država “bude Aristotel – “zlatna sredina” – da država “bude pregledna”pregledna”; posebna pogodnost – izlazak na more; posebna pogodnost – izlazak na more

Šarl Monteskje – značaj klime – narode hladnih podneblja njihova Šarl Monteskje – značaj klime – narode hladnih podneblja njihova hrabrost održava u slobodihrabrost održava u slobodi

Viktor Kuzen : “dajte mi geografsku kartu bilo koje zemlje...i ja ću Viktor Kuzen : “dajte mi geografsku kartu bilo koje zemlje...i ja ću vam vam a prioria priori reći kakav je stanovnik te zemlje i kakvu će ulogu ona reći kakav je stanovnik te zemlje i kakvu će ulogu ona imati u istoriji”imati u istoriji”

Država kao organizam ukorijenjen u tlu – teorija “krvi i tla” (Blut Država kao organizam ukorijenjen u tlu – teorija “krvi i tla” (Blut und Boden) und Boden)

Fridrih Racel – tlo oblikuje ljude koji na njemu žive, da bi opstale, Fridrih Racel – tlo oblikuje ljude koji na njemu žive, da bi opstale, nacijama je potreban životni prostor – nacijama je potreban životni prostor – LebensraumLebensraum, pa jači narodi , pa jači narodi uzimaju prostor slabijim (ipak, Racel je isticao vezanost naroda za uzimaju prostor slabijim (ipak, Racel je isticao vezanost naroda za tlo, a ne genetsku bliskost)tlo, a ne genetsku bliskost)

Država je živ organizam koji raste, a male zemlje nemaju Država je živ organizam koji raste, a male zemlje nemaju budućnostibudućnosti

Fridrih Kjelen – uvodi termin geopolitika, a Fridrih Kjelen – uvodi termin geopolitika, a osnovni zadatak geopolitike – istraživanje osnovni zadatak geopolitike – istraživanje mogućnosti širenja životnog prostora, granica mogućnosti širenja životnog prostora, granica se pomjera u pravcu slabije strane – “puževa se pomjera u pravcu slabije strane – “puževa kućica nije ideal kuće jedne države”kućica nije ideal kuće jedne države”

Teorija središta svijeta Helforda Mekindera – Teorija središta svijeta Helforda Mekindera – cjelokupna istorija je rezultat nadmetanja sila cjelokupna istorija je rezultat nadmetanja sila mora i sila kopna – prednost ima onaj koji mora i sila kopna – prednost ima onaj koji konroliše svjetsko ostrvo (Evroaziju), i njegov konroliše svjetsko ostrvo (Evroaziju), i njegov heartland (srce svijeta)heartland (srce svijeta)

Mekinderova formulaMekinderova formula: :

• Ko vlada istokom Evrope, vlada srcem Ko vlada istokom Evrope, vlada srcem svijetasvijeta

• Ko vlada srcem svijeta, vlada Svjetskim Ko vlada srcem svijeta, vlada Svjetskim ostrvomostrvom

• Ko vlada Svjetskim ostrvom, vlada cijelim Ko vlada Svjetskim ostrvom, vlada cijelim svijetomsvijetom

Karl Haushofer – geopolitička ekspanzija Njemačke na istokKarl Haushofer – geopolitička ekspanzija Njemačke na istok Alfred Mehen – važnost pomorske sile, fasciniran britanskim Alfred Mehen – važnost pomorske sile, fasciniran britanskim

položajem, prognozira da će SAD imati presudan uticaj u svijetupoložajem, prognozira da će SAD imati presudan uticaj u svijetu Nikolas Spajkmen – odlučujući značaj rubnog dijela (rimland) Nikolas Spajkmen – odlučujući značaj rubnog dijela (rimland)

Svjetskog ostrvaSvjetskog ostrva Spajkmenova formulaSpajkmenova formula::• Ko dominira rimlendom, dominira EvroazijomKo dominira rimlendom, dominira Evroazijom• Ko dominira Evroazijom, ima sudbinu svijeta u svojim rukamaKo dominira Evroazijom, ima sudbinu svijeta u svojim rukama U rubni dio svrstava Zapadnu Evropu, Tursku, Irak, Iran, Indijski U rubni dio svrstava Zapadnu Evropu, Tursku, Irak, Iran, Indijski

potkontinent i Korejupotkontinent i Koreju Karl Šmit – Grossraum (veliki prostor) – teritorijalno širenje države Karl Šmit – Grossraum (veliki prostor) – teritorijalno širenje države

je njoj imanentno, i izraz je prirodne čovjekove težnje ka sintezije njoj imanentno, i izraz je prirodne čovjekove težnje ka sintezi Hantington, Viler – isticanje značaja klimeHantington, Viler – isticanje značaja klime

Razvoj tehnologije i drugih faktora Razvoj tehnologije i drugih faktora umanjio je značaj ovog faktora koji je umanjio je značaj ovog faktora koji je nesumnjivo imao značaj na razvoj nesumnjivo imao značaj na razvoj mnogih zemalja (npr. britanski mnogih zemalja (npr. britanski izolacionizam)izolacionizam)

Ne može biti samostalan, već samo Ne može biti samostalan, već samo djelimičan faktor interpretacije djelimičan faktor interpretacije međunarodnih odnosameđunarodnih odnosa

Svi korisni materijali i procesi koji se nalaze u prirodi, a Svi korisni materijali i procesi koji se nalaze u prirodi, a ljudi su sposobni da ih koriste svojom tehnologijom su ljudi su sposobni da ih koriste svojom tehnologijom su prirodni izvoriprirodni izvori..

Tek posljednjih decenija razmišlja se o mogućnosti da Tek posljednjih decenija razmišlja se o mogućnosti da prirodni izvori presuše.prirodni izvori presuše.

Šume, rude, goriva, obradiva zemlja, pitka voda, Šume, rude, goriva, obradiva zemlja, pitka voda, kiseonikkiseonik

Neke velike sile nijesu bogate prirodnim izvorima, neke Neke velike sile nijesu bogate prirodnim izvorima, neke zemlje jesu, ali ipak nijesu sile, dok su neke male zemlje jesu, ali ipak nijesu sile, dok su neke male zemlje iskoristile izvore da višestruko uvećaju svoj zemlje iskoristile izvore da višestruko uvećaju svoj značaj u međunarodnim odnosimaznačaj u međunarodnim odnosima

Ugalj (Velika Britanija, Njemačka)Ugalj (Velika Britanija, Njemačka) Gvozdena ruda (Lake Superior, Loren, Gvozdena ruda (Lake Superior, Loren,

Krivoj rog, Kiruna, Birmingem)Krivoj rog, Kiruna, Birmingem) Nafta (nakon II svj. rata) – upotreba u Nafta (nakon II svj. rata) – upotreba u

političke ciljeve (naftna kriza 1973)političke ciljeve (naftna kriza 1973) Samo 7% površine Zemljinog kopna je Samo 7% površine Zemljinog kopna je

obradivoobradivo

DemografskiDemografski faktor faktor Prenaseljenost kao povod za širenje teritorije – Prenaseljenost kao povod za širenje teritorije –

visok priraštaj kao pokazatelj državne moćivisok priraštaj kao pokazatelj državne moći Netačne tvrdnje o dinamičnim i neaktivnim Netačne tvrdnje o dinamičnim i neaktivnim

narodima (Francuzi, Japanci)narodima (Francuzi, Japanci) Stanovništvo i vojna sila – “Bog je uvijek na Stanovništvo i vojna sila – “Bog je uvijek na

strani velikih bataljona”strani velikih bataljona” Radno sposobno stanovništvoRadno sposobno stanovništvo EmigracijaEmigracija 1850 - milijardu ljudi, danas - više od 7 milijardi1850 - milijardu ljudi, danas - više od 7 milijardi

EkonomskiEkonomski faktor faktor Namjerno umanjenje ili odstranjivanje Namjerno umanjenje ili odstranjivanje

ekonomskog faktora (zapadni teoretičari u ekonomskog faktora (zapadni teoretičari u odnosima prema kolonijama)odnosima prema kolonijama)

Predimenzionirano shvatanje značaja – Predimenzionirano shvatanje značaja – ekonomicističko shvatanje – međunarodni ekonomicističko shvatanje – međunarodni odnosi su kopija ekonomskih zbivanjaodnosi su kopija ekonomskih zbivanja

Posebno važan uticaj – u razdoblju kapitalizmaPosebno važan uticaj – u razdoblju kapitalizma

PravniPravni faktor faktor Uloga međunarodnog prava – u porastuUloga međunarodnog prava – u porastu Norme humanitarnog i tehničkog karaktera (od Norme humanitarnog i tehničkog karaktera (od

polovine 19. vijeka), Liga naroda, UN i polovine 19. vijeka), Liga naroda, UN i ustanove i agencije UN-austanove i agencije UN-a

Pravosnažnost propisa, međutim, izraz je Pravosnažnost propisa, međutim, izraz je saglasnosti vlada državasaglasnosti vlada država

Hegel – ne mogu postojati pravni propisi koji bi Hegel – ne mogu postojati pravni propisi koji bi sputavali državu; nema višeg zakonodavca, sputavali državu; nema višeg zakonodavca, nema djelotvornih sankcija, nizak moralni i nema djelotvornih sankcija, nizak moralni i kulturni stepen razvoja svijetakulturni stepen razvoja svijeta

Dvije vrste pravnih propisa:Dvije vrste pravnih propisa: propisi koji regulišu pitanja široke saradnje propisi koji regulišu pitanja široke saradnje

država za koju su zainteresovane sve države država za koju su zainteresovane sve države (diplomatsko i konzularno pravo, saobraćajna, (diplomatsko i konzularno pravo, saobraćajna, poštanska i druga regulativa)poštanska i druga regulativa)

propisi koji rješavaju političke problemepropisi koji rješavaju političke probleme Danas elementi zajedništva i saradnje postaju Danas elementi zajedništva i saradnje postaju

sve značajniji, na osnovu dogovora se traže sve značajniji, na osnovu dogovora se traže pravni propisi za usklađivanje i dalje razvijanje pravni propisi za usklađivanje i dalje razvijanje međunarodne saradnjemeđunarodne saradnje

TehnološkiTehnološki faktor se ogleda u dinamičnom razvoju nauke i tehnike faktor se ogleda u dinamičnom razvoju nauke i tehnike Posebna pažnja – nakon II svjetskog rataPosebna pažnja – nakon II svjetskog rata Karakteristike:Karakteristike: kumulativnost (stalan kontinuitet u kome raniji pronalasci utiru put kumulativnost (stalan kontinuitet u kome raniji pronalasci utiru put

novim)novim) akcelerativnost (tehnika se razvija brže nego nacije)akcelerativnost (tehnika se razvija brže nego nacije) neizbježnost neizbježnost difuznost (znanje se vrlo brzo širi iz zemlje pronalaska)difuznost (znanje se vrlo brzo širi iz zemlje pronalaska) Tehnologija mijenja načine ratovanja, shvatanja geografskog Tehnologija mijenja načine ratovanja, shvatanja geografskog

položaja, poslove diplomata, prostore međunarodnih kontakata i položaja, poslove diplomata, prostore međunarodnih kontakata i oblasti međunarodnog prava, obavještajnu djelatnost...oblasti međunarodnog prava, obavještajnu djelatnost...

Važan elemenat prestiža države u međunarodnoj zajedniciVažan elemenat prestiža države u međunarodnoj zajednici

Vojni Vojni faktorfaktor Rat je bio prihvaćen nastavak politike drugim Rat je bio prihvaćen nastavak politike drugim

sredstvima (sredstvima (ius ad bellumius ad bellum)) Uprkos zabrani upotrebe sile, vojna sila i danas Uprkos zabrani upotrebe sile, vojna sila i danas

ima veliku važnost u međunarodnim odnosimaima veliku važnost u međunarodnim odnosima Militarizacija svijeta, posebno u Militarizacija svijeta, posebno u

hladnoratovskom razdobljuhladnoratovskom razdoblju Nasuprot militarizaciji – razoružanje – Nasuprot militarizaciji – razoružanje –

pregovori o smanjenju naoružanja i pregovori o smanjenju naoružanja i razoružanju; stvaranje denuklearizovane zone razoružanju; stvaranje denuklearizovane zone u Latinskoj Americiu Latinskoj Americi

Nuklearno oružje – prva nuklearna sila – SAD, Nuklearno oružje – prva nuklearna sila – SAD, 1945. godine (jedina ga je i upotrijebila)1945. godine (jedina ga je i upotrijebila)

SSSR, 1949.SSSR, 1949. Velika Britanija, 1952.Velika Britanija, 1952. Francuska, 1960.Francuska, 1960. NR Kina, 1964.NR Kina, 1964. Izrael, 1960-ihIzrael, 1960-ih//1970-ih1970-ih Indija, 1974.Indija, 1974. Pakistan, 1998.Pakistan, 1998. Sjeverna Koreja, 2000-ihSjeverna Koreja, 2000-ih

Južna Afrika je imala nuklearno oružje ali ga se Južna Afrika je imala nuklearno oružje ali ga se svojevoljno odreklasvojevoljno odrekla

Njemačka, Holandija, Belgija, Italija i Turska Njemačka, Holandija, Belgija, Italija i Turska imaju na svojoj teritoriji raspoređeno nuklearno imaju na svojoj teritoriji raspoređeno nuklearno oružje u okviru NATO-aoružje u okviru NATO-a

Japan je u mogućnosti da veoma brzo Japan je u mogućnosti da veoma brzo proizvede nuklearno oružje, ali ne želiproizvede nuklearno oružje, ali ne želi

Iran je pod najvećom sumnjom da teži da Iran je pod najvećom sumnjom da teži da proizvede nuklearno oružjeproizvede nuklearno oružje

Doktrina nuklearnog zastrašivanja (1945-1949)Doktrina nuklearnog zastrašivanja (1945-1949) Doktrina masovne odmazdeDoktrina masovne odmazde Doktrina ravnoteže straha (nuklearno Doktrina ravnoteže straha (nuklearno

naoružavanje ne prijeti miru)naoružavanje ne prijeti miru) Doktrina ograničenih nuklearnih ratova Doktrina ograničenih nuklearnih ratova

(upotreba tzv. baby nuklearnih bojevih glava)(upotreba tzv. baby nuklearnih bojevih glava) Maršal Šapošnikov – u novim uslovima, mir je Maršal Šapošnikov – u novim uslovima, mir je

nastavak konflikta na drugačiji načinnastavak konflikta na drugačiji način

NacionalniNacionalni faktor – podjela država je najviše faktor – podjela država je najviše vezana za postojanje naroda nastanjenih na vezana za postojanje naroda nastanjenih na tom prostorutom prostoru

Neki narodi žive u više država (dvije Koreje, Neki narodi žive u više država (dvije Koreje, ranije dva Jemena, dva Vijetnama, dvije ranije dva Jemena, dva Vijetnama, dvije Njemačke, Kosovo i Albanija, pitanje Moldavije Njemačke, Kosovo i Albanija, pitanje Moldavije i Rumunije...)i Rumunije...)

Različiti kriterijumi pripadanja nacijiRazličiti kriterijumi pripadanja naciji U Evropi – zajedništvo oko jedinstvenog tržišta U Evropi – zajedništvo oko jedinstvenog tržišta

rušenjem feudalizma; na drugim kontinentima – rušenjem feudalizma; na drugim kontinentima – zajedništvo u antikolonijalnoj borbizajedništvo u antikolonijalnoj borbi

Najstalniji i najčvršći pokazatelj jedne nacije – Najstalniji i najčvršći pokazatelj jedne nacije – zajednički jezikzajednički jezik

Multilingvalnost – Švajcarska, Belgija; desetine Multilingvalnost – Švajcarska, Belgija; desetine jezika u nekim bivšim kolonijama; upotreba jezika u nekim bivšim kolonijama; upotreba jezika bivšeg kolonizatorajezika bivšeg kolonizatora

Iredentizam manjinskih naroda; razmjena Iredentizam manjinskih naroda; razmjena stanovništvastanovništva

Nacionalni faktor nasuprot nacionalizmuNacionalni faktor nasuprot nacionalizmu

ReligijskiReligijski faktor faktor Generalno, manji značaj nego prije, ali veoma Generalno, manji značaj nego prije, ali veoma

varira od zemlje do zemljevarira od zemlje do zemlje Terorizam Terorizam kao faktor (nacionalni, religijski, kao faktor (nacionalni, religijski,

socijalni, ideološki) – izraz krize i socijalni, ideološki) – izraz krize i nezadovoljstva razvojem određenih kretanja; nezadovoljstva razvojem određenih kretanja; ipak – derivacija drugih elemenataipak – derivacija drugih elemenata

Ekološki Ekološki faktorfaktor Ubrzani razvoj tehnologije ugrožava čovjekovu Ubrzani razvoj tehnologije ugrožava čovjekovu

životnu sredinuživotnu sredinu