fet/a ehsk ik foj? - sikhnet | sikh sangeet | dhadi...

227

Upload: trankhue

Post on 08-Apr-2019

215 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

fet/A ehsk ik foj?

f;ZyK dk

;opBkP

gq'c?;o

fJzdo f;zx xZrk

cfsj gpbhe/PBIwekB BzL 90 eoj/Vh,

ftZfdnk Bro, B/V/ gzikph :{Bhtof;Nh,gfNnkbk

(w'L^98144^55582)

KIVAIN KITA JA REHAI

SIKHAN DA SARBNASH(Articles)

(MISREPRESENTATION OF RELIGIOUS............)

IST EDITION 16 JUNE, 2007 ON SHAHIDI DAY OF GURU

ARJAN SAHIB JI

IIND REVISED EDITION 24 NOV., 2007, BIRTHDAY OF

GURU NANAK

PROF. INDER SINGH GHAGGA(M. 98551-51699)

(;G jZe b/ye d/ okyt/A jB)

PUBLISHED BYFATEH PUBLICATIONS

H.No. 90, Karheri,Vidiya Nagar, Near-Punjabi University

Patiala-147002 (Pb)Mobile - 98144-55582

Type SettingAvtar Singh

Proof ReadingKanwardeep SinghSukhjinder Kaur

Price - 100 ($5, £ 3)

g'qL fJzdo f;zx xZrk fiZE/ ;fsr[o{ ;kfjpkB gqsh nEkj

PoXk oZyd/ jB, T[ZE/ Bkb jh r[opkDh d/ ukBD ftZu r[ow[yh ihtB

pshs eo oj/ jB. r[owfs dk T[gd/P xo^xo gj[zukT[D bJh

:sBPhb jB ns/ fpgotkdh ohsK o;wK Bz{ iV'A T[ykV d/Dk ukj[zd/

jB ns/ f;Zy Xow ftu nkJhnK ewI'ohnK Bz{ th pVh p/pkeh Bkb

;zrsK ;Bw[Zy g/P eod/ jB. Gkt/A fJjd/ bJh fezBh th tZvh w[;hps

dk ;kjwDk feT[A Bk eoBk gt/. r[opkDh d/ ;woZE ftnkfynkeko

jB ns/ fJfsjk; Bz{ r[opkdh dh e;tZNh s/ goy e/, ftfrnkBe

BIohJ/ ftZu Ykb e/ g/P eoB dh :'rsk th oZyd/ jB. ftdtkB

b/ye jB ns/ Bkb jh fBwosk g{ote ihtB pshs eofdnK ;[ZbM/

j'J/ eEktkue Gh jB. nk; eod/ jK fe fJjBK dh fJj g[;se

r[owfs dh e;tZNh s/ “fet/A ehsk ik foj? f;ZyK dk ;opBkP”

;'utkB r[of;ZyK Bz{ Mzi'V e/ irkJ/rh.

gqekPe

b/ye dhnK j'o ouBktKg[;seKg[;seKg[;seKg[;seKg[;seK

1H Xow d/ BK s/HHHHHHHH. 2H ;kvk p/Vk fJT[I rofenkHHHHHHH.3H g"okDe eEktK dk nzs. 4H fet/A ehsk ik foj? f;ZyK dk ;opBkF.5H 25 jiko nDgSkshnK bk;k dk ;Zu (SgkJh nXhB)

feskpu/feskpu/feskpu/feskpu/feskpu/

1H d;tzX gqzgok 2H w?Bz{ f;Zyh s/ wkD j?3H r[o{ noi[B ;kfjp ih 4H wkbk dh eokwks5H f;Zy f;XKs 6H ro[V uV/ r'fpzd nkfJbk7H fdB[ o?fD ;G ;[jktD/ fgnko/ 8H ;G s/ tvk ;fsr[o[ BkBe[9H nktkrtD 10H e;{otko eT[D jB<

nkvhU ;hHvhiankvhU ;hHvhiankvhU ;hHvhiankvhU ;hHvhiankvhU ;hHvhia1H f;Zy f;XksK dk fBy/Vk (18 xzN/ d' Gkr eEk MP- 3)2H fJfsjk; dk r"ot (10 xzN/ eEk MP- 3)3H eh fJj f;ZyK d/ fsT[jko jB < (10 xzN/ eEk MP- 3)4H r[oT[gd/;a eh j? < (10 xzN/ eEk MP- 3)5H pBko; d/ mZr (10 xzN/ eEk MP- 3)6H tfjw Gos feT[I < (10 xzN/ eEk MP- 3)7H r[opkDh dk ukBD (10 xzN/ eEk MP- 3)8H r[opkDh d/ 52 j[ew (26 xzN/ d' Gkr eEk MP- 3)9H f;Zyh s/ wkD (10 xzN/ eEk MP- 3)10H r[opkDh dk ;u (10 xzN/ eEk MP- 3)11H r[o wkor (10 xzN/ eEk MP- 3)

thvhU ;hHvhiathvhU ;hHvhiathvhU ;hHvhiathvhU ;hHvhiathvhU ;hHvhia

10H f;Zyh dk wkD (thvhU ;hvh eEk)11H r[o{ nwodk; ih (thvhU ;hvh eEk)12H nodk; eh j? < (thvhU ;hvh eEk)13H uVQdh ebk fet/I j't/ < (thvhU ;hvh d' Gkr-;[nkb-i[nkp)14H eh Boe ;[or j? < (thvhU ;hvh eEk)15H Xow ftfdnk iao{oh (thvhU ;hvh eEk)

g[;seK fwbD bJh gs/

1H cafsj gpbhe/PBI ftZfdnk Bro, B/V/ gzikph :{Bhtof;Nh,gfNnkbk ^ (w'L 98144^55582)

2H bkj "o p [ Ze Pkg, bkigs okJ / wkoehN, b [ fXnkDk ^(0161^2740738)

3H pkpk nkswk f;zx Xkofwe g[;se Gzvko, r[od[nkok f;zx ;Gk,pfmzvk ^ (0164^2215252)

4H e/jo f;zx uzvhrVQ ^ (9815906213)

5H nikfJp f;zx ;[Bkw ^ (94171^06555)

6H GkJh i'X f;zx, eowihs f;zx, ndkbs pkIko, gfNnkbk ^(0175^2216092)

7H UAeko f;zx izw{ ^ (094691^41230)

8H ;qL pbftzdo f;zx wkB;k ^ (01652^228911) 9872549105

9H GkJh uso f;zx, ihtB f;zx pkIko wkJh ;/tk, B/V/ ;qh dopko;kfjp, nzfwqs;o.

10H ;H pbftzdo f;zx okwg[ok (d'okjk) 01628^687017

XzBtkd

w/o/ tZb'A fbyhnK g[;seK Bz{ xo^xo gj[zukT[D ftZu ftP/P

fdbu;gh b?D tkb/ thoK G?DK dk nfsnzs XzBtkd. fiBQK ftu'A e[M Bkw

fJj jBL

1H ;qL wbehs f;zx, rbh BzL 12, X'phnkDk o'v, f;tb ;N/PB,pfmzvk^0164^2215252

2H ;qL r[ouoB f;zx pokV, fiT[D tkbk, pqkgNB, e?B/vk ^

O9057165362346, O71653O623463H ;qL gqfwdzo f;zx gowko, e?B/vk ^ O90585889044H ;qL fBowb ihs f;zx, :{He/H O7852187008

5H ;qL wBihs f;zx ro/tkb, :{He/H jz;b'6H ;qL wBihs f;zx, :{He/H, ;b'j7H ;qL r[os/i f;zx, fBT{iahb?Av

8H ;qL ekpb f;zx, iowBh ^ O16235851089H ;qL ;[ytzs f;zx ;zX{, nwohek10H ;qL wbehs f;zx, iowBh ^ O620475859

11H ;qL ox[pho f;zx, nbn?B, v[pJh ^ O97150^618063312H ;qL ;[yftzdo f;zx, r[owfs frnkB fwPBoh ekbi, itZdh,

b[fXnkDk ^ 98555^98850

13H ;qL ;opihs f;zx, r[owfs frnkB fwPBoh ekbi, itZdh,b[fXnkDk^98555^98851

14H ;qL pbftzdo f;zx, wkB;k ^ 98725^49105

15H phph ;opihs e"o, gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk.16H ;qL eowihs f;zx, 28^;thvB vhHnkoH, pokwgNB

UBNkohU, L6V4E3,e?B/vk ^ 905^796^5870

17H ;qL pbftzdo f;zx, fgZgb wzx'bh ^ 94171^62839

sseok

eheheheheh feZE/feZE/feZE/feZE/feZE/

1H y{B d/ jzM{ 1-52H G{fwek (Xow s/ okiBhsh dk ;zpzX);qL i;tzs f;zx ykbVk 6-113H f;Zy iokfJw g/;ak e"w < 12-254H f;ZyK dh B;bxks 26-365H f;ZyK fto[ZX iksh Bcaos (Bhsh pZX ;kf}FK) 37-764H f;Zy ;ZfGnkuko Bzz { y'ok 77-816H HHHHHHHHs/ f;Zy y//Ykoh jko rJ/HHHHHHHHH< 82-867H gzikph p'bh d/ tkfo; f;Zy 87-958H rKXh tZb'I f;ZyK Bkb Xq'j 96-1069H eo' iK wo' dh Bhsh 107-11110H nkgD/ BkrfoeK s/ jwbk 112-11711H fdZbh ftu f;ZyK s/ efjo 118-12212H ykVe[{nK dh uVQs ns/ fBxko 123-12813H B;a/-gzikp dh spkjh bJh 129-13414H ;zsK dh f;Zyh, e"w dh spkjh 135-14115H ;BwkB dh G[Zy 142-14716H f;Zy f;nkD/ s/ r[o{ HHHHHHHHHHHH< 148-15817H wk;No skok f;zx dk n;bh fujok 159-16518H GkJh, f;odko, fe ;zsHHHHHHH< 166-17619H @@Xkowe M{m##HHHHHH< 177-18520H gzikp d/ gkDh s/ vkek 186-19321H Fq'wDh ew/Nh d/ nZ;h ;kb 194-20422H r[o{ bkX' o/ ! ! ! ! ! ;Zu eh j? < 205-218

fsqF{b tkb/fsqF{b tkb/fsqF{b tkb/fsqF{b tkb/fsqF{b tkb/eftsk (GkJh pbftzdo f;zx)(GkJh pbftzdo f;zx)(GkJh pbftzdo f;zx)(GkJh pbftzdo f;zx)(GkJh pbftzdo f;zx)

j[D ekjdh j? ektK o"bh T[d'I feE/ ;h fsqF{b <j[D ekjdh j? ektK o"bh T[d'I feE/ ;h fsqF{b <j[D ekjdh j? ektK o"bh T[d'I feE/ ;h fsqF{b <j[D ekjdh j? ektK o"bh T[d'I feE/ ;h fsqF{b <j[D ekjdh j? ektK o"bh T[d'I feE/ ;h fsqF{b <;dhnK dh skohy ;kyFh, fijVk nkJ/ fbskV iKdk ;h.x[Zr t;d/ fJ; Gkos skJhI, oks' oks T[ikV iKdk ;h.i[ZrK g[okDh ;fGnsk dh, eVe rJh ;h jo fJe u{b.j[D gKd/ j' ektK o"bh, Ud'I feZE/ ;h fsqF{b <id'I ipo ;h J/Bh j'Jh, o'i ;tk wD bfjzd/ izi{.s[;hI nkJ/ ;h o'Id/ fgZNd/, nZyK d/ ftu trd/ jzM{.nkgDk f;o b[jkfJnk ;fsr[o, oyD bJh s[jkvk w{b.j[D ekjdh j? ektK o"bh, Ud'I feZE/ ;h fsqF{b <Ne/ Ne/ Gkos dh pZuh, fteD iKdh ;h riaBh s'VhI.T[bNh rzrk n;hI trkJh, eZS tkb/ pkp/ B/ w'Vh.T[d'I Bk ikrh nDy s[jkvh T[d'I Bk T[fmnk nzdo ;{b.j[D ekjdh j? ektK o"bh, Ud'I feZE/ ;h fsqF{b <Gkos dh fJZias bJh w'J/, fJ; dh gs d/ jK nfGbkyh.;kv/ s/ jh jwbk j't/, eo BjhI ;ed/ nkgDh okyh <fco s[;hI ekjd/ ykso GkJhU, p'bh ikT[ T{b ib{b <j[D ekjdh j? ektK o"bh, Ud'I feZE/ ;h fsqF{b <fJZias Bkb fiT[Dk ukj[zd/, j'o Bk e'Jh ;kvh izr.ofjDk j? fJ; xo d/ nzdo, j'o Bk e'Jh ;kvh wzr.n? fcoe{U s[;hI Gh ;'u', j'o Bk d/t' fJ; Bz{ s{b.w[V gkt'r/ ektK o"bh, cfVnk oj/rk jZE fsqF{b.

-------------0------------XzBtkd ;fjs-

r[ows gqekF, ;szpo, 1983

[1]

y{B d/ jzM{

ykVe{tkd dh uVQs ;w/A fJZe nfrnks fij/ ftnesh, GkJh wBihs f;zxB{z (1989) ftu e/;rVQ, nBzdg[o dk @@iE/dko## Bkwiad eo fdZsk frnk. fJ; s'AgfjbK 1986 ftZu ;oekoh ;afj s/ Ne;kb tkfbnK B/ ;q'awDh ew/Nh @@Gzr## eofdZsh. GkJh i;pho f;zx o'v/ B{z pd/;a ftu'A fbnk e/ T[; d[nkb/ ;oekoh GhVKfJeZmhnK eoe/, @@wjK Xowh, wjK ftdtkB s/ wjK BkfJe## pDk e/ g/;a ehsk frnk.fJ; ftnesh Bz{ nekb syas dk @@iE/dko## fB:[es ehsk frnk. sbtzvh ;kp' dkiE/dko pDk fdZsk frnk GkJh i;tzs f;zx Bkwh fJZe ;XkoB s'A Gh S'Nh ws tkb/pzd/ B{z. nBzd g[o fty/ Ne;kb Bkb jh ;pzXs fJZe ftnesh GkJh ;ftzdo f;zx@@iE/dko## Ekg fdZsk. jkbks dk ikfJiak b?D tk;s/ ;qL r[ouoB f;zx N"jVk B/gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk d/ nkgD/ B/Vb/ gq'c?;oK s'A ;bkj wzrh. fJjBK B/ GkJhwBihs f;zx B{z @@iE/dko## bkT[D dh okJ/ fdZsh. gqXkB N"jVk efjD bZrk fe;ftzdo f;zx ykVe{nK s'A e'Jh wzd ekok Gh eotk ;edk j?. t/ukok wBihs f;zxn?At/ wkfonk Bk ikt/, pZu/ o[b ikDr/. ;bkjekoK B/ dZf;nk fe i/ wo frnk sKe'Jh gob' BjhA nkT[D bZrh. ekw:kp j' frnk sK r[odtkok Ne;kbhnK s'A w[esj' e/ s[jkv/ gqpzX ftZu nk ikt/rk. siopk eoB ftZu eh joia j?.

fJ; bzwh ;'u ftuko s'A pknd, GkJh wBihs f;zx B{z e/;rVQ dh @@iE/dkoh## ;"Ag fdZsh rJh. i' tZvh e'mh iE/dko dh fojkfJ;a bJh pDh j'Jh ;h, GkJh;ftzdo f;zx B/ T[; B{z ykbh eoB s'A fJBeko eo fdZsk. GkJh wBihs f;zx B{z fJZe;kdk fijk ewok d/ fdZsk. e/;rVQ fty/ ;t/o/ ;akw @@iE/dko## ;zrsK B{z ;a;asoK d/do;aB eokfJnk eod/ jB. fJj ezw Gh fjZe d/ skD GkJh ;ftzdo f;zx pk-d;s{ofBGkT[Adk fojk. GkJh wBihs f;zx edh edkJh nBzdg[o nkT[Adk, pj[sk ;wK gqukod"fonK s/ iK nkgD/ xo gfNnkb/ fNedk. iBtoh 6-1993 B{z nypkoK ftZu, @@iE/dko## wBihs f;zx tZb'A fJZe fJ;afsjko Sfgnk, fi; ftZu ;kohnK f;Zy iE/pdhnKd/ w[yhnK B{z ;Zfdnk frnk ;h. ;kfonK d/ ;Bw[Zy e'Jh BtK @@uVQdh ebk tkbkgq'rokw## T[bheD dk ft;atk; fdZsk frnk ;h. b/ye (fJzdo f;zx xZrk) B/fJ;afsjko gVQ e/ 7 iBtoh 1993 B{z @@iE/dko## GkJh wBihs f;zx tZb fJZe

[2]

iiapksh fuZmh fbyh. fi;dh ekgh w/o/ e'b w"i{d j?. T[; dk ;zy/g ;ko e[M fJT[A j? L-;fseko:'r f;zx ;kfjp, GkJh wBihs f;zx ih,iE/dko syas ;aqh e/;rVQ ;kfjp nBzdg[o.tkfjr[o{ ih ek ykb;k, tkfjr[o{ ih eh cfsj.. s[jkv/ tZb' 6-1-93 d/

nypko ftZu fJ;afsjko gVQB B{z fwfbnk. f;Zy gzE ftZu nkg' nkgD/ sohe/ Bkb @@;/tk## eo ojhnK iE/pzdhnK s'I T[jBK d/ w[yhnK okjhI ;koh ikDekoh wzrh rJh j?.fJT[I gqshs j' fojk j? fJ; d/ fgZS/ e'Jh pj[s wjZstg{oB ekoi S[fgnk j'fJnk j?.fi; dh s[;hI uzrh ;a[o{nks eoB bZr/ j'. s[jkB{z nBzdg[o fty/, tZv/ fJfsjk;en;EkB s/ ;fjeko:'r nj[d/ s/ ofj e/ ;/tk eofdnK gzi ;kb j' ub/ jB. fJ;;w/I ftZu s[;hI bhvoK, f;Zy iE/pzdhnK, ftdtkBK, Xkowe ;y;ahnsK, f;ZyK s/ r?o f;ZyKB{z fwbd/ oj/ j'. fJ; goy gVu'b ftZu'I s[jkB{z f;zy e"w dh fBZxoh j'Jh d;akwfj;{; j'Jh j't/rh. fJ;/ bJh ;kohnK ;Gk ;[;kfJNhnK d/ w[yhnK B{z ;Zd e/, e'JhBtK gq'rokw d/D ik oj/ j'. gzE B{z bho' bho j'fJnk t/y e/ nzdo ;akfJd e'Jhuh; g?dk j'Jh j't/. ;akfJd fJ; soQK eoe/ s[;hI gzE B{z e[M wkD fdtk ;e'.

dk; B/ eJh b/y ns/ yas nypkoK o;kfbnK B{z fby/ ;B. fiBQK ftZu'I pj[s/gqXkB ;qL r[ouoB f;zx N"jVK B{z w[yksp j' e/ fby/ ;B. T[jBK B{z fBZih s"o s/fwbe/ Gh g[Zid/ ehs/ ;B. T[jBK B/ edh ys dk i[nkp sZe d/D dh iao{os BjhI;wMh. nekb syas d/ iE/dko B{z yas fby/ fe f;Zy e"w B{z pukT[D bJh e'Jh w[Yb/ekoi T[bhe'. T[jBK tZb'I Gh edh e'Jh i[nkp BjhI nkfJnk. gzEe p/Vk v[Zpdk ikfojk j?. pukT[Dk sK do feBko fJ; v[Zp oj/ p/V/ dk e'Jh wbkj pDB B{z Ghfsnko BjhI j?. f;Zy c"iK jo w'ou/ s/ jko rJhnK jB. fiZs fdtkT[Dh sK d{oojh, fJZias tkbk e'Jh okj Gh Biao BjhI nkT[Idk. jkohnK c"iK dk ioB?b pDBke"D g;zd eo/rk< s[;hI nro fiZs BjhI fdtk ;e'r/ sK ;t?wkD tkbk e'Jh okj sKeZY jh bt'r/. Biao nkT[Id/ pkjob/ d[;awD sK f;ZyK B{z wko jh oj/ jB. ;G s'IdodBke gfjb{ fJj j? fe f;Zy jh f;Zy dk d[;awD pfDnk j'fJnk j?.

s[;hI ;kohnK iE/pzdhnK d/ w[yhnK okjhI ;opZs ykb;k ;Zd'. gzi d; fdBbk e/ jo ft;a/ s/ ftdtkKBK d/ ftuko bT[. Bkjo/ i?eko/ bk e/ fJj ezw BjhI j'Dk.;ko/ gfjb{nK s/ rzGhosk Bkb ftuko eo'. ;qa'wDh ew/Nh B{z j[ew fdZsk ikt/ fe ;tZS

[3]

ihtB tkb/ r[DtkB Xow gqukoe fsnko eo/. ;qa'wDh ew/Nh B{z okiBhsh s'I nbZrehsk ikt/. e'Jh ew/Nh w?Ipo i/ okiBhsh ftZu fjZ;k bt/ sK ;qa'wDh ew/Nh tZb'I fsnkrgZso d/D bJh wip{o ehsk ikt/. gzE gqtkfDs @@f;Zy ofjs wfonkdk## ;ko/r[od[nkfonK ftZu bkr{ eotkKJh ikt/. gzEe ;/tk eoB dk pVk T[s;akj j?, dk;d/ wB ftZu. go e'Jh ;kXB BjhI jB, fdb w;'; e/ ofj ikJhdk j?. s[jkv/ e'b;kXB jB. wjZstg{oB Xkowe o[spk j?. r[opkDh dk frnkB j?. nk; pZMdh j?fe wbkj pD e/ gzEe p/V/ B{z wzMXko ftZu'I eZY e/ feBko/ bk ;e'r/. jko u[ZehnKc"iK B{z ;zg{oB fiZs Bk ;jh ihtB bJh ;t?wkD sK fdtk ;e'r/. ;oeko okj ftZunDfrDs n"eVK yVhnK eo/rh. fJ; Gb/ ezw ftZu nkw f;Zy s[jkvk ;kE d/t/rk.w? fe;/ iE/pzdh dk gqXkB iK ;eZso BjhI jK. nro s[;hI r[o{ nzrd ;kfjp tkbh;/tk GktBk ns/ d{o nzd/;ah Bkb ezw eo'r/. T[; jkbs ftZu dk; tZvh T[wo dkj'D d/ pkti{d Gh pkpk nwo dk; ih tkbh GktBk fjod/ ftzu b? e/ ;/tk eoBdh fJZSk oZydk j?. gzEe ;/tk tk;s/ id'I ukj' nktkia wko e/ p[bk ;ed/ j'. w?I;ko/ ezw ftZu' SZve/ jkiao j' iktKrk.

gzE dh uVQdh ebk bJh nk;tzd,fJzdo f;zx xZrk, fgzv s/ vkeH xZrk, sfj;hb ;wkDk, fiabQk- gfNnkbk.

(7 iBtoh 1993)T[go'es ys B{z GkJh wBihs f;zx B/ eJh tko gfVQnk. gzikph

:{Bhtof;Nh ftub/ B/Vb/ g'qc?;oK B{z ys gVQkfJnk. ;'u ftuko s'I pknd iE/dko y[dns/ Bkb GkJh jof;woB f;zx, iE/dko dk Gok GkJh Unzeko f;zx rZvh b? e/ w/o/ e'b gj[zu rJ/. w?B{z j?okBh Gh j'Jh s/ y[;ah Gh. T[;/ tes ;ko/ io{oh o[M/t/I SZve/,@@gzEe ;/tk## bJh T[jBk d/ Bkb N[o fgnk. fszB ;kb sZe fdB oks Bkb ofje/, f;Zy okiBhshtkBK dk ns/ bzw/ u'fbnK tkb/ Xowe w[yhnK dk eo{g u/jok ;kjwD/nkfJnk t/fynk. ;N/iK s/ p'y"c M{m p'bd/ ;[fDnk. g?;/ ekoB fJwkB t/ud/ t/fynk.gzEe J/esk d/ BkNe t/y/. ftdtkBK Bkb w'w'mrDhnK eod/ t/fynk ;[fDnk. f;Zyofjs wfonkdk ns/ r[opkDh d/ j[ewK s'I @@tZv/ b'eK## B{z ;ao/nkw Gr"V/ j[zd/ t/fynk.@@w?B{z f;o'g/ tZX fwb/ ;B, w/o/ eki{ pdkwK d/ vZp/ feE/ rJ/,## nky e/ ekN' eb/;a eod/ t/fynk. gq'rokwK bJh @@ch; w[eoo eofdnK, wZE/ s/ fsT{VhnK gJhnK t/

[4]

yhnK. wkw{bh fij/ ekoBK s/ ipkB ftZu'I nrBh pkD fBebd/ t/y/ ;[D/. pd/;aK ftZu'IwkfJnk dhnK gzvK j[{zMd/ t/fynk. ;kJheb dh ;tkoh s'I bzwhnK ekoK sZe ns/ S'N/fij/ wekB s'I @@r[ows ;kro Nq;N## e/ tZv/ eko'pkoK se g[Zid/ t/fynk. nkw f;ZyB{z d[oekod/ fcNekod/ t/fynk. tZv/ oki;h B/sktK nZr/ BZs w;se j[zd/ t/fynk.@@rohp dk w{zj r[o{ dh r'be## B{z p/ ofjwh Bkb T[iVd/ t/fynk. nkgD/ uj/s/ ns/GkJh GshfinK B{z nB/e jop/ tose/ pd/;aK tZb T[vkohnK btkT[Id/ t/fynk. fJjXkowe ftnesh @@;aoXkb{nK d/ xoK ftZu J/H;hH dh mzYh mko jtk ftZu p?m e/ fg;s/pdkw eki{ s/ d[ZX wbkJhnK Sed/ t/fynk. nkgD/ ;/te (rzB w?B vokJKhto s/ dk;ghHJ/H) pkjo o[Zy dh Skt/I p?m/, N{Nh dk row gkDh ghId/ t/fynk. bzro tkb/ gq;akd/s/ wKj dh ekbh dkb yk e/ fYZv B{z M[bek fdzd/ t/fynk.

fJj ;G e[M t/y goy e/ wB e[obkT[Idk fojk. fdB' fdB ftrV ojhgzE dh jkbs t/y e/ y{B d/ jzM{ e/odk fojk. nzs fJjh fJokdk Xkfonk, wBK !i' s{z eo ;edk j?I ;' eodk ofj. d{finK s/ Go';k eoe/ pj[s t/y fbnk, s{z y[dseVk j' e/ jzGbk wko. fiBQk Bz{ ezw uzrk bZrk nkgDk fgnko ns/ ;kE py;a d/Dr/.

x'o T[dk;h ftZu f;Zyh fsnkr e/ fe;/ j'o Bkb ;KM fGnkbh gk b?D pko/Gh eJh tkoh c[oB/ c[o/. w/oh nfijh fBok;akiBe jkbs B{z t/y ;[D e/ fJZe gq/wheEktkue r[of;Zy B/ nkgD/ Bkb j'Jh phsh eZ[ZM fJT[I fpnkB ehsh- @@w?I iks gZy'I@@w?I iks gZy'I@@w?I iks gZy'I@@w?I iks gZy'I@@w?I iks gZy'IpqkjwD jK. r[nKY ftZu nZS/ ihtB tkbk f;Zy gqtko ;h. T[jBK d/ xo ikDkpqkjwD jK. r[nKY ftZu nZS/ ihtB tkbk f;Zy gqtko ;h. T[jBK d/ xo ikDkpqkjwD jK. r[nKY ftZu nZS/ ihtB tkbk f;Zy gqtko ;h. T[jBK d/ xo ikDkpqkjwD jK. r[nKY ftZu nZS/ ihtB tkbk f;Zy gqtko ;h. T[jBK d/ xo ikDkpqkjwD jK. r[nKY ftZu nZS/ ihtB tkbk f;Zy gqtko ;h. T[jBK d/ xo ikDkpZfunK Bkb y/YDk. T[; f;Zy gqtko s'I f;Zyh dh w[ZYbh gq/oDk fwbh. fJZe XkowepZfunK Bkb y/YDk. T[; f;Zy gqtko s'I f;Zyh dh w[ZYbh gq/oDk fwbh. fJZe XkowepZfunK Bkb y/YDk. T[; f;Zy gqtko s'I f;Zyh dh w[ZYbh gq/oDk fwbh. fJZe XkowepZfunK Bkb y/YDk. T[; f;Zy gqtko s'I f;Zyh dh w[ZYbh gq/oDk fwbh. fJZe XkowepZfunK Bkb y/YDk. T[; f;Zy gqtko s'I f;Zyh dh w[ZYbh gq/oDk fwbh. fJZe Xkowendko/ ftZu'I eEk tkue pDB dh f;Zfynk bJh. eEk dh pd"bs d/;a ftd/;a ftZundko/ ftZu'I eEk tkue pDB dh f;Zfynk bJh. eEk dh pd"bs d/;a ftd/;a ftZundko/ ftZu'I eEk tkue pDB dh f;Zfynk bJh. eEk dh pd"bs d/;a ftd/;a ftZundko/ ftZu'I eEk tkue pDB dh f;Zfynk bJh. eEk dh pd"bs d/;a ftd/;a ftZundko/ ftZu'I eEk tkue pDB dh f;Zfynk bJh. eEk dh pd"bs d/;a ftd/;a ftZux[zfwnk, nkofEe ;fEsh mhe j' rJh. wekB pDk fbnk. go f;ZyK dh fiT[I fiT[Ix[zfwnk, nkofEe ;fEsh mhe j' rJh. wekB pDk fbnk. go f;ZyK dh fiT[I fiT[Ix[zfwnk, nkofEe ;fEsh mhe j' rJh. wekB pDk fbnk. go f;ZyK dh fiT[I fiT[Ix[zfwnk, nkofEe ;fEsh mhe j' rJh. wekB pDk fbnk. go f;ZyK dh fiT[I fiT[Ix[zfwnk, nkofEe ;fEsh mhe j' rJh. wekB pDk fbnk. go f;ZyK dh fiT[I fiT[IrfjokJh Bkb nzdobh jkbs B{z gofynk wB T[dk; j'fJnk. oki;h bhvoK B{zrfjokJh Bkb nzdobh jkbs B{z gofynk wB T[dk; j'fJnk. oki;h bhvoK B{zrfjokJh Bkb nzdobh jkbs B{z gofynk wB T[dk; j'fJnk. oki;h bhvoK B{zrfjokJh Bkb nzdobh jkbs B{z gofynk wB T[dk; j'fJnk. oki;h bhvoK B{zrfjokJh Bkb nzdobh jkbs B{z gofynk wB T[dk; j'fJnk. oki;h bhvoK B{zt/fynk p/JhwkBh dh f;yo s/ p?m/ fd;/. Xkowe w[yhnK Bz{ fwfbnk gkyzv dhnKt/fynk p/JhwkBh dh f;yo s/ p?m/ fd;/. Xkowe w[yhnK Bz{ fwfbnk gkyzv dhnKt/fynk p/JhwkBh dh f;yo s/ p?m/ fd;/. Xkowe w[yhnK Bz{ fwfbnk gkyzv dhnKt/fynk p/JhwkBh dh f;yo s/ p?m/ fd;/. Xkowe w[yhnK Bz{ fwfbnk gkyzv dhnKt/fynk p/JhwkBh dh f;yo s/ p?m/ fd;/. Xkowe w[yhnK Bz{ fwfbnk gkyzv dhnKw[{osK Biao nkJ/. w?I d[yh wB Bkb ;'udk jK fe tkg; nkgD/ g[okD/ xo (pqkjwDw[{osK Biao nkJ/. w?I d[yh wB Bkb ;'udk jK fe tkg; nkgD/ g[okD/ xo (pqkjwDw[{osK Biao nkJ/. w?I d[yh wB Bkb ;'udk jK fe tkg; nkgD/ g[okD/ xo (pqkjwDw[{osK Biao nkJ/. w?I d[yh wB Bkb ;'udk jK fe tkg; nkgD/ g[okD/ xo (pqkjwDw[{osK Biao nkJ/. w?I d[yh wB Bkb ;'udk jK fe tkg; nkgD/ g[okD/ xo (pqkjwDGkJKhukok) ftZu ubk iktK. nwZ[b r[DK d/ yiakB/ r[o{ rzqE ;kfjp w?B{z tkg; ikDGkJKhukok) ftZu ubk iktK. nwZ[b r[DK d/ yiakB/ r[o{ rzqE ;kfjp w?B{z tkg; ikDGkJKhukok) ftZu ubk iktK. nwZ[b r[DK d/ yiakB/ r[o{ rzqE ;kfjp w?B{z tkg; ikDGkJKhukok) ftZu ubk iktK. nwZ[b r[DK d/ yiakB/ r[o{ rzqE ;kfjp w?B{z tkg; ikDGkJKhukok) ftZu ubk iktK. nwZ[b r[DK d/ yiakB/ r[o{ rzqE ;kfjp w?B{z tkg; ikDs'I o'e b?Id/ jB. feT[Ife fJjBK tor/ T[sw T[gd/;a w?B{z j'o feXo/ BjhI fwbD/.s'I o'e b?Id/ jB. feT[Ife fJjBK tor/ T[sw T[gd/;a w?B{z j'o feXo/ BjhI fwbD/.s'I o'e b?Id/ jB. feT[Ife fJjBK tor/ T[sw T[gd/;a w?B{z j'o feXo/ BjhI fwbD/.s'I o'e b?Id/ jB. feT[Ife fJjBK tor/ T[sw T[gd/;a w?B{z j'o feXo/ BjhI fwbD/.s'I o'e b?Id/ jB. feT[Ife fJjBK tor/ T[sw T[gd/;a w?B{z j'o feXo/ BjhI fwbD/. i/ w?B{z r[opkDh i/ w?B{z r[opkDh i/ w?B{z r[opkDh i/ w?B{z r[opkDh i/ w?B{z r[opkDhdk frnkB Bk j[zdk sK w?I ed/ dk tkg; ubk frnk j[zdk##.dk frnkB Bk j[zdk sK w?I ed/ dk tkg; ubk frnk j[zdk##.dk frnkB Bk j[zdk sK w?I ed/ dk tkg; ubk frnk j[zdk##.dk frnkB Bk j[zdk sK w?I ed/ dk tkg; ubk frnk j[zdk##.dk frnkB Bk j[zdk sK w?I ed/ dk tkg; ubk frnk j[zdk##.

;N/iK s/ dZf;nk iKdk j? fe r[o{ ;G e[M eoB d/ ;woZE j?. w?I efjzdk;N/iK s/ dZf;nk iKdk j? fe r[o{ ;G e[M eoB d/ ;woZE j?. w?I efjzdk;N/iK s/ dZf;nk iKdk j? fe r[o{ ;G e[M eoB d/ ;woZE j?. w?I efjzdk;N/iK s/ dZf;nk iKdk j? fe r[o{ ;G e[M eoB d/ ;woZE j?. w?I efjzdk;N/iK s/ dZf;nk iKdk j? fe r[o{ ;G e[M eoB d/ ;woZE j?. w?I efjzdk

[5]

jk fe fJjBK X'y/pkiaK b[N/fonK, gzE t/u{ N'fbnK B{z wzd/ okkj s'I fco r[o{ feT[Ijk fe fJjBK X'y/pkiaK b[N/fonK, gzE t/u{ N'fbnK B{z wzd/ okkj s'I fco r[o{ feT[Ijk fe fJjBK X'y/pkiaK b[N/fonK, gzE t/u{ N'fbnK B{z wzd/ okkj s'I fco r[o{ feT[Ijk fe fJjBK X'y/pkiaK b[N/fonK, gzE t/u{ N'fbnK B{z wzd/ okkj s'I fco r[o{ feT[Ijk fe fJjBK X'y/pkiaK b[N/fonK, gzE t/u{ N'fbnK B{z wzd/ okkj s'I fco r[o{ feT[IBjhI o'edk < bZrd? ;fsr[o{ fJjBK nZr/ p/p; j?. ;[fDnk j? ;fsr[o{ ikDhI ikDBjhI o'edk < bZrd? ;fsr[o{ fJjBK nZr/ p/p; j?. ;[fDnk j? ;fsr[o{ ikDhI ikDBjhI o'edk < bZrd? ;fsr[o{ fJjBK nZr/ p/p; j?. ;[fDnk j? ;fsr[o{ ikDhI ikDBjhI o'edk < bZrd? ;fsr[o{ fJjBK nZr/ p/p; j?. ;[fDnk j? ;fsr[o{ ikDhI ikDBjhI o'edk < bZrd? ;fsr[o{ fJjBK nZr/ p/p; j?. ;[fDnk j? ;fsr[o{ ikDhI ikDj?. i/ fJj rZb ;Zu j?, gkyzvhnK, M{fmnK, pdwk;aK B{z r[od[nkfonK s'I d{o feT[Ij?. i/ fJj rZb ;Zu j?, gkyzvhnK, M{fmnK, pdwk;aK B{z r[od[nkfonK s'I d{o feT[Ij?. i/ fJj rZb ;Zu j?, gkyzvhnK, M{fmnK, pdwk;aK B{z r[od[nkfonK s'I d{o feT[Ij?. i/ fJj rZb ;Zu j?, gkyzvhnK, M{fmnK, pdwk;aK B{z r[od[nkfonK s'I d{o feT[Ij?. i/ fJj rZb ;Zu j?, gkyzvhnK, M{fmnK, pdwk;aK B{z r[od[nkfonK s'I d{o feT[IBjhI oZydk< T[jBK B{z rbs ezw eoB s'I gfjbK jh feT[I BjhI o'e fdzdk<BjhI oZydk< T[jBK B{z rbs ezw eoB s'I gfjbK jh feT[I BjhI o'e fdzdk<BjhI oZydk< T[jBK B{z rbs ezw eoB s'I gfjbK jh feT[I BjhI o'e fdzdk<BjhI oZydk< T[jBK B{z rbs ezw eoB s'I gfjbK jh feT[I BjhI o'e fdzdk<BjhI oZydk< T[jBK B{z rbs ezw eoB s'I gfjbK jh feT[I BjhI o'e fdzdk<

w/ohnK fJ; s'I gfjbK fbyhnK fszB/ g[;seK gkmeK B/ pj[s g;zd ehsnKjB. ;ko/ thoK G?DK B"i[nkBK dk XzBtkd. ihtB ;kED ;odkoBh okitzs e"o,p/Nh Btdhg e"o, p/Nk eztodhg f;zx s/ B{zj p/Nh ;[yfizdo e"o dk pj[s XzBtkdfiBQK B/ brksko ;fj:'r d/ e/ feskp fbyD ftZu go{c gVQB ftZu ns/ feskpSgkT[D ftZu brksko w/jBs ehsh. nekb g[oy ih s'I pknd r[opkDh dk ukBDpy;aD tkb/ r[o{ ;fjpkB dk e'NkB e'N ;aa[eokBk.

nkgD/ tvw[Zb/ ;[Mkn iao{o G/iD/;zsj[ ;[Bj[ ;[Bj[ iB GkJh, r[fo ekYh pKj e[ehi?..;zsj[ ;[Bj[ ;[Bj[ iB GkJh, r[fo ekYh pKj e[ehi?..;zsj[ ;[Bj[ ;[Bj[ iB GkJh, r[fo ekYh pKj e[ehi?..;zsj[ ;[Bj[ ;[Bj[ iB GkJh, r[fo ekYh pKj e[ehi?..;zsj[ ;[Bj[ ;[Bj[ iB GkJh, r[fo ekYh pKj e[ehi?..i/ nksw eT[ ;[y[ ;[y[ fBs b'Vj[ sK ;fsr[o ;ofB gthi?..i/ nksw eT[ ;[y[ ;[y[ fBs b'Vj[ sK ;fsr[o ;ofB gthi?..i/ nksw eT[ ;[y[ ;[y[ fBs b'Vj[ sK ;fsr[o ;ofB gthi?..i/ nksw eT[ ;[y[ ;[y[ fBs b'Vj[ sK ;fsr[o ;ofB gthi?..i/ nksw eT[ ;[y[ ;[y[ fBs b'Vj[ sK ;fsr[o ;ofB gthi?..i/ tv Gkr[ j'fJ nfs Bhek sK r[owfs Bkw[ fdqVhi?.. (1326)i/ tv Gkr[ j'fJ nfs Bhek sK r[owfs Bkw[ fdqVhi?.. (1326)i/ tv Gkr[ j'fJ nfs Bhek sK r[owfs Bkw[ fdqVhi?.. (1326)i/ tv Gkr[ j'fJ nfs Bhek sK r[owfs Bkw[ fdqVhi?.. (1326)i/ tv Gkr[ j'fJ nfs Bhek sK r[owfs Bkw[ fdqVhi?.. (1326)

(15 i{B, 2007)000

[6]

Xow s/ okiBhsh dk ;pzX

(G{fwek)(G{fwek)(G{fwek)(G{fwek)(G{fwek)f;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVk

B'N L B'N L B'N L B'N L B'N L ;odko i;tzs f;zx ih ykbVk, f;Zy e"w d/ fBXVe p[bko/ ;B. wB[Zyh jZeKd/ ;[u/s gfjo/dko ;B. Gkos dh ;opT[Zu ndkbs Bz{, Mzi'V d/D tkb/ tehb ;B.f;ZyK dh ehsh ik ojh B;be[;h Bz{ ;p{sK ;w/s d[BhnK d/ f;nkfDnK sZe gj[zukT[Dtkb/ ;B. 25000 bk;aK Bz{, wVQhnK ftu'A eZY e/ ikbw g[fb; tkfbnK d/ f;o s/fpmkT[D tkb/ ;B. dBdBKd/ fco oj/ eJh ;ko/ f;ZyK d/ ekfsbK Bz{, ;bkyK fgZS/pzd eokT[D tkb/ ;B. ;oekoh i[bw d/ nr/ nkyoh ;[nk; se, Bk M[efdnK ikBtkoB tkb/ wjkB ;ajhd ;B. T[jBK tZb'A fJj nw[Zbk b/y fbfynk frnk ;h. i'@@gzikph fNqfpT{B## ftu 23-08-1993 B{z Sfgnk ;h. fJ; g[;se dh nzdobh GktBkBz{ gqrN eodk ;odko i;tzs f;zx ih dk fJj b/y, G{fwek dh Ekt/A gk fojk jK.

nyapko d/ XzBtkd Bkb --- b/yenyapko d/ XzBtkd Bkb --- b/yenyapko d/ XzBtkd Bkb --- b/yenyapko d/ XzBtkd Bkb --- b/yenyapko d/ XzBtkd Bkb --- b/yef;XKse s"o #s/ d/yhJ/ sK Xow wB[Zy dh ihtB iku Bz{ fBoXkos eodk,

T[; dh okiBhsh Bz{ th g{oh soQK gqGkts oZydk j?. e"wK d/ ;fGnkuko Bz{ Xow dhg[Zm j[zdh j? s/ e"wh okiBhsh T[; e"w d/ Xow dh w{zj p'bdh s;tho j[zdh j?. pzdkukj/ wBubh T[wo/ Xow Bz{ Biaonzdkia eoe/ nkgD/ nkg Bz{ pkrh nytk e/ ed/ y[;ath j[zdk j? go T[; dhnK orK ftubk Xow jo ;zeN ;w/A nkgDk ozr gqrN eodkofjzdk j?. d[BhnK dh okiBhsh ftu wkoe;tkd B/ Xow fBogZysk dk fJe f;XKsfbnkT[D dh e'fFF ehsh ;h go fi; soQK fJ;, f;XKs dk gsB j'fJnk T[; s'A fJ;dbhb dh ;kofEesk dk gsk bZr jh u[Zek j?.

Xow B/ wkBth ;wki dh soZeh ftu i' o'b ndk ehsk j? fe;/ th j'ogZy Bz{ fJ; d/ gk;e ;EkB BjhA fwfbnk. i/ d/yhJ/ sK ;wki d/ ;fGnkukoe ftek;dh g"Vh dk BK jh Xow j?. B/eh s/ pdh dh bVkJh Xow ns/ nXow dh bVkJhojh j?. jK eJh tko b'e-fto'Xh jkewK B/ Xow dh d[otos'A eoe/ Xosh #s/ spkjh

[7]

wukT[D dh th e'fFF ehsh. fJ; ftu e;{o Xow dk BjhA fojk pbfe d[;aN jkewKdk fojk. fJBQK d[;aNK dk BkF th Xowh bfjoK B/ jh ehsk.

Gkos nzdo Xow dh G{fwek ftukoB s'I fpBK n;hI Xow s/ okiBhsh d/fo;as/ pko/ ;jh f;ZN/ BjhI eZY ;eKr/. b'eK dhnK u[DhnK ;oekoK d/ d"o s'I gqGktse[M b'eK B/ id dZyDh J/Fhnk ftu okiBhfse gkoNhnK dk nkozG ehsk sK T[BQK;kjwD/ fJj w[Ffeb ;h fe J/v/ tZv/ fyZs/ ftu b'eK Bz{ GktkBkswe s"o #s/ fejV/w[Zd/ Bkb N[zfpnk ik ;e/. eKro; gkoNh fJe pfj;-w[pkj;/ d/ ebZp s'I fpBK b'eKftu e'Jh fyZu BjhI ;h oZydh. pzpJh dk fJbkek :{ogh gqGkt tkb/ b'eK dhnKokiBhfse ;orowhnK dk fJbkek ;h. J/E/ siop/ F[o{ j'J/ fe b'eK Bz{ fet/I joesftu fbnKdk ikt/.

pkb-rzrkXo fsbe, tor/ e[M bhvoK B/ b'eK dhnK Xkofwe GktBktK dkikfJiak fbnk s/ T[BQK rD/F dh g{ik gqsh b'eK dh fyZu Bz{ B'N ehsk. J/E'I b'eokihbfjoK dh Gkosh p[fBnkd F[o{ j'Jh. J/;/ ;w/I pzrkb ftu okik okw w'jB okJ/ tor/B/ th b'eK Bz{ okiBhfse ;orowhnK ftu gkT[D bJh ckow{b/ tos/. w/o/ fynkbftu fJj th j' ;edk j? fe gzikp nzdo uZbh e{ek bfjo s/ pkpk okw f;zx dhXkofwe bkJhB B/ fJBQK bhvoK Bz{ do[Z;s gk;/ fbnKdk j't/.

dZyDh ncohek ftu'I B;bh ftseo/ nXkos bkwpzdh d/ siop/ ftu'IfBefbnk rKXh id eKro; ftu nkfJnk sK gfjbK T[;d/ pd/;ah-;td/Fh d/ Bkno/B/ fes/ g?o BjhI bZrD fdZs/. nyho T[;B/ rD/F dh g{ik ftu'I fJe ;pe eZfYnk.T[; Bz{ fJj fynkb nkfJnk fe dZyDh J/Fhnk ftu fiankdkso fjzd{ tZy-tZy d/tfsnKdh g{ik eod/ jB ns/ rD/;a dh g{ik wjKok;aNo sZe ;hws j?. i/eo fJe Gkoshbfjo yVQh eoBh j? sK fJe n?;k d/tsk T[go T[mkT[Dk gt/rk fi;dh fiankdksofjzd{ g{ik eo ;eD. fJ; y'i sfjs T[; B/ @@ox{gs okxt okik okw## dk rkfJBF[o{ ehsk s/ S/sh jh fJ; d/ n;o B/ T[; Bz{ fJ; f;ZN/ #s/ gjz[ukfJnk fe okw GrsKbJh okw oki dk Bknok fJe fyZugkT{ okiBhse ;zd/F pD/rk. Gkosh okiBhsh d/pkg{ B/ t?fde ;z;feqsh d/ d' BkfJeK Bz{ Gkosh b'eK Bz{ ikrfos s/ iE/pzd eoB bJhtofsnk. fJj BkfJe ;B okw oki d/ pkBh ;qh GrtkB okw uzdo s/ rhsk d/ T[gd/F d/D tkb/ GrtkB feqFB. Xow fBogZysk dk oki eoB tkb/ b'eK Bz{ gsk j'Dk

[8]

j? fe pkg{ rKXh fe;/ th fJeZm Bz{ ;zp'XB eoB s'I gfjbK Fos oZydk ;h fe T[E/@@ox[gfs okxt okik okw## dk f;woB eokfJnk ikt/.

@@Gkos wksk eh i?.## fJj Bknok pzrkb d/ fjzd{ gqukoeK tZb'I d/F dhnkiakdh bJh BjhI pbfe fjzd{ Xow dh okyh bJh bkfJnk frnk ;h s/ fjzd{-w[;fbwMrfVnK ftu fJj fjzd{ ijkd dk Bknok j[zdk ;h. @@tzd/ wksow## dk eZNV fjzd{fcoe{ Bknok pzrkb fpjko T[Vh;k s'I tZXdk tZXdk ;ko/ Gkos ftu fjzd{ iB{zBGVekT[D ftu ekw:kp fojk s/ nkyo fJj ;ko/ fjzd{ Xkofwe Bkno/ okw oki,Gkos wksk eh i? s/ tzd/ wksow, Gkosh e"wh bfjo dh p[fBnkd pD//. fJBQKBknfonK B/ J/Fhnk dh fjzd{ t;'I Bz{ fJe gb/Nckow s/ fbnk e/ eKro; d/ d[nkb/x[wkfJnk s/ Gkosh e"wh oki dh p[fBnkd oZyh.

yop{i/ Bz{ d/y e/ yop{i/ B/ ozr cfVQnk s/ w[;fbw GkJhuko/ B/ b'e okigqDkbh ftu b'VhId/ e"wh nkXko Bz{ g{fonK eoB bJh nkgD/ nkg Bz{ fJe e"w d/o{g ftu g/F eoBk F[o{ ehsk. fjzd{nK Bkb'I gSV/ j'D eoe/ gfjbK T[j gSVhnKe"wh XkoBktK dk th fFeko oj/ s/ pzrkbh gzikph d/ s"o s/ tzv/ oj/. go id @@tzd/wksow## B/ i'ao cfVnk sK fjzd{st s'I ysok GKgfdnk T[j fJe w[Zm j' e/ nkgD/bJh fJe tZyok oki gqkgs eob ftu ekw:kp j' fBpV/. @@ukj/ T[BQK d/ gSV/t/@@ukj/ T[BQK d/ gSV/t/@@ukj/ T[BQK d/ gSV/t/@@ukj/ T[BQK d/ gSV/t/@@ukj/ T[BQK d/ gSV/t/I B/ T[BQK dh ofjzdh w[;fbw t;'I dk GftZy yso/ ftu gk e/ gkfe;skB ep{b fbnkI B/ T[BQK dh ofjzdh w[;fbw t;'I dk GftZy yso/ ftu gk e/ gkfe;skB ep{b fbnkI B/ T[BQK dh ofjzdh w[;fbw t;'I dk GftZy yso/ ftu gk e/ gkfe;skB ep{b fbnkI B/ T[BQK dh ofjzdh w[;fbw t;'I dk GftZy yso/ ftu gk e/ gkfe;skB ep{b fbnkI B/ T[BQK dh ofjzdh w[;fbw t;'I dk GftZy yso/ ftu gk e/ gkfe;skB ep{b fbnkgo fco th uko gzi ;" fonk;sK ftu'I d' w[beK dk T[GoBk fJe nrKjtX{ xNBkgo fco th uko gzi ;" fonk;sK ftu'I d' w[beK dk T[GoBk fJe nrKjtX{ xNBkgo fco th uko gzi ;" fonk;sK ftu'I d' w[beK dk T[GoBk fJe nrKjtX{ xNBkgo fco th uko gzi ;" fonk;sK ftu'I d' w[beK dk T[GoBk fJe nrKjtX{ xNBkgo fco th uko gzi ;" fonk;sK ftu'I d' w[beK dk T[GoBk fJe nrKjtX{ xNBk;h. Gkos dh Bt-T[;koh tk;s/ Xow d/ fJ; o'b Bz{ ;bkw eoBh ukjhdh j?;h. Gkos dh Bt-T[;koh tk;s/ Xow d/ fJ; o'b Bz{ ;bkw eoBh ukjhdh j?;h. Gkos dh Bt-T[;koh tk;s/ Xow d/ fJ; o'b Bz{ ;bkw eoBh ukjhdh j?;h. Gkos dh Bt-T[;koh tk;s/ Xow d/ fJ; o'b Bz{ ;bkw eoBh ukjhdh j?;h. Gkos dh Bt-T[;koh tk;s/ Xow d/ fJ; o'b Bz{ ;bkw eoBh ukjhdh j?fi;B/ fJe d{i/ Bkb bVdhnK ;?IeV/ fonk;sK B{z okw-oki s/ gkfe;skB oki d/fi;B/ fJe d{i/ Bkb bVdhnK ;?IeV/ fonk;sK B{z okw-oki s/ gkfe;skB oki d/fi;B/ fJe d{i/ Bkb bVdhnK ;?IeV/ fonk;sK B{z okw-oki s/ gkfe;skB oki d/fi;B/ fJe d{i/ Bkb bVdhnK ;?IeV/ fonk;sK B{z okw-oki s/ gkfe;skB oki d/fi;B/ fJe d{i/ Bkb bVdhnK ;?IeV/ fonk;sK B{z okw-oki s/ gkfe;skB oki d/o{g ftu T[Zu/ gZXo d/ okiK ftu spdhb ehsk.o{g ftu T[Zu/ gZXo d/ okiK ftu spdhb ehsk.o{g ftu T[Zu/ gZXo d/ okiK ftu spdhb ehsk.o{g ftu T[Zu/ gZXo d/ okiK ftu spdhb ehsk.o{g ftu T[Zu/ gZXo d/ okiK ftu spdhb ehsk.

f;Zy GkJhukok i' r[bkw fiazdrh ihT[D dk nkdh BjhI ;h pfDnk nzro/iaK s'I jko s'I s[ozs pknd nkiakdh dh bVkJh ftu e[Zd fgnk s/ ;ko/ J/;ahnkJh b'eKbJh ikrosh dhnK T[dkjoDK g?dk eoB bZrk. go nkiakdh dh bVkJh ftu T[;dh fJe ewi'aoh T[; Bz{ wkodh ojh. fJj ewi'aoh ;h pdb/ j'J/ okiBhfse d"o ftufJe e"wh fJekJh dh b'V dk nfj;k; eoB dh. gzikp ftu'I id f;Zy oki dk ykswkj'fJnk sK oki gqDkbh j'o ;h. go id nzro/iaK s'I nkiakdh gqkgs ehsh ik ojh;h sK ;Bnsh-;wkie spdhbhnK nk ojhnK ;B s/ e"wh okiK dh ;EkgBk dk d"o

[9]

;h. :{ogh f;XKsekoK B/ F[o{ F[o{ ftu iwj{oh fJBebkpK dh ftnkfynk eofdnKe"w Bz[{ fJe ftF/F fyZs/ dh fJe ftF/F B;b s/ ;fGnkuko dh t;'I fejk ;h. goj"bh-j"bh e"w d/ o{g B/ ;wkie ftbZyDsktK d/ gqGkt j/m nkgDhnk ftnkfynktKth pdbhnK s/ nkyo fJj fJe okiBhfse gqpzX bJh sKxd/ b'eK d/ fJe w[Zm iB-;w{j sZe gj[zu rJh i' ftF/F fyZs/ s/ nkgD/ T[go nkgDk oki ekfJw eoBk ukj[zzd/iK eo u[Ze/ j[zd/.

e{ek bfjo s'I f;ZyK B/ nkgD/ nkg Bz{ fJe e"w dk o{g BjhI fdZsk pbfefJe ;wki ofyne Xkofwe ;w{j jh ;kps ehsk. fJ; s'I pknd T[j fJe GkJhuko/d/ o{g ftu gzikp nzdo oki eoB d/ jZedko ephb/ d/ s"o s/ nkgD/ nkg Bz{ ;wMd/nkJ/.

gzikp d' b'e w[;fbw s/ fjzd{ d' e"wK ftu g{oh soQK iE/pzd j' rJ/ s/f;Zy T[BQK ftueko vZe/ v'b/ ykD bZr/. nkyao T[BQK B/ th nkgD/ nkg Bz{ fJe tZyohe"w n?bkB fdZsk go e"w bJh iao{oh fJe ftF/F fyZsk T[BQK gk; fejVk j't/ fJjwkwbk T[j jZb Bk eo ;e/.

Gkosh e"w dh T[;koh ftu o[M/ bhvo ekch d{onzd/F ;B. T[j j"bh-j"bhb'eK Bz{ Gkosh eoB dh gqfeqnk ftu gk e/ fJe i[N e"w pDkT[D dh bkJhB s/ ubd/;B. rKXh, gN/b s/ Bfjo{ Gbh-GKsh ikDd/ ;B fe i/eo T[BQK ekjbh Bkb fes/d/; dk t?fde eoB ehsk sK fJj fyzv ;edk j? fJ; bJh T[BQK fJ; Bz{ g{oh pohehBkb t?fde o{g fdZsk. fJ; dk Bk Gkos toF fjzd{ t?fde ekb dk jh gqshe j?.

fjzd{ okfinK d/ ;'B-ekb d/ BK Bkb ikD/ iKd/ r[gs s/ w'ohnk ekb d/;szGK d/ gftZso ;a/oK d/ fB;akB Bz{ e"wh w'jo pDk e/ T[;d/ j/mK gftZso fjzd{ ;b'e@@;s:w/t i:s/## T[Zeo fdZsk frnk. r?o-t?fde b'eK fto[ZX ijkd dk Bknok d/Id/pzrkbh rhs tzd/-wksow Bz{ e"wh rhs eoko d/ fdZsk frnk. ukj/ ekch bzw/ fuofJ;dk rkfJB iBse s"o #s/ Bk eokfJnk frnk feT[Ife fJ; d/ rkfJB Bkb fjzd{w[;fbw dzr/ GVe T[md/ jB. j?okBh dh rZb j? fe fJ; fcoe{ e"wh rhs d/ T[usw;zftXkBe doi/ pko/ eJh gVQ/ fby/ b'eK Bz{ th ikDekoh gqkgs Bk j' ;eh.

Gkos dh e"wh ;oeko B/ nkgDh t?fde w'jo Bkb i' gfjbK fJfsjk;eGkos dh e"wh ;oeko B/ nkgDh t?fde w'jo Bkb i' gfjbK fJfsjk;eGkos dh e"wh ;oeko B/ nkgDh t?fde w'jo Bkb i' gfjbK fJfsjk;eGkos dh e"wh ;oeko B/ nkgDh t?fde w'jo Bkb i' gfjbK fJfsjk;eGkos dh e"wh ;oeko B/ nkgDh t?fde w'jo Bkb i' gfjbK fJfsjk;ec?;bk fbnk, T[j ;h wfjw{d riaBth d[nkok efEs s"o s/ YkJ/ ;'wBkE wzdo dhc?;bk fbnk, T[j ;h wfjw{d riaBth d[nkok efEs s"o s/ YkJ/ ;'wBkE wzdo dhc?;bk fbnk, T[j ;h wfjw{d riaBth d[nkok efEs s"o s/ YkJ/ ;'wBkE wzdo dhc?;bk fbnk, T[j ;h wfjw{d riaBth d[nkok efEs s"o s/ YkJ/ ;'wBkE wzdo dhc?;bk fbnk, T[j ;h wfjw{d riaBth d[nkok efEs s"o s/ YkJ/ ;'wBkE wzdo dh

[10]

e"wh w[V T[;koh. fJ; c?;b/ dh GktBk ;h fe Gkosh fjzd{ b'eK B/ w[;fbw r[bkwhe"wh w[V T[;koh. fJ; c?;b/ dh GktBk ;h fe Gkosh fjzd{ b'eK B/ w[;fbw r[bkwhe"wh w[V T[;koh. fJ; c?;b/ dh GktBk ;h fe Gkosh fjzd{ b'eK B/ w[;fbw r[bkwhe"wh w[V T[;koh. fJ; c?;b/ dh GktBk ;h fe Gkosh fjzd{ b'eK B/ w[;fbw r[bkwhe"wh w[V T[;koh. fJ; c?;b/ dh GktBk ;h fe Gkosh fjzd{ b'eK B/ w[;fbw r[bkwhdh fJ; xNBk dk pdbk b? e/ w[V e"wh nkiakdh dk oki ;Ekgs eo fbnk j?.dh fJ; xNBk dk pdbk b? e/ w[V e"wh nkiakdh dk oki ;Ekgs eo fbnk j?.dh fJ; xNBk dk pdbk b? e/ w[V e"wh nkiakdh dk oki ;Ekgs eo fbnk j?.dh fJ; xNBk dk pdbk b? e/ w[V e"wh nkiakdh dk oki ;Ekgs eo fbnk j?.dh fJ; xNBk dk pdbk b? e/ w[V e"wh nkiakdh dk oki ;Ekgs eo fbnk j?.Gkos dk gfjbk rqfj wzsoh gN/b fJ; wzdo dh y[d eko ;/tk eokT[D bJh wzdoGkos dk gfjbk rqfj wzsoh gN/b fJ; wzdo dh y[d eko ;/tk eokT[D bJh wzdoGkos dk gfjbk rqfj wzsoh gN/b fJ; wzdo dh y[d eko ;/tk eokT[D bJh wzdoGkos dk gfjbk rqfj wzsoh gN/b fJ; wzdo dh y[d eko ;/tk eokT[D bJh wzdoGkos dk gfjbk rqfj wzsoh gN/b fJ; wzdo dh y[d eko ;/tk eokT[D bJh wzdoftu p?mk fojk. fgS/ fij/ id Gkosh oki dh fJ; fJfsjk;e ekotkJh dhftu p?mk fojk. fgS/ fij/ id Gkosh oki dh fJ; fJfsjk;e ekotkJh dhftu p?mk fojk. fgS/ fij/ id Gkosh oki dh fJ; fJfsjk;e ekotkJh dhftu p?mk fojk. fgS/ fij/ id Gkosh oki dh fJ; fJfsjk;e ekotkJh dhftu p?mk fojk. fgS/ fij/ id Gkosh oki dh fJ; fJfsjk;e ekotkJh dhnvtkBh tZb'I :kd skiak eotk e/ ;'wBkE s'I n:[fXnk se dk wkou ehsk frnknvtkBh tZb'I :kd skiak eotk e/ ;'wBkE s'I n:[fXnk se dk wkou ehsk frnknvtkBh tZb'I :kd skiak eotk e/ ;'wBkE s'I n:[fXnk se dk wkou ehsk frnknvtkBh tZb'I :kd skiak eotk e/ ;'wBkE s'I n:[fXnk se dk wkou ehsk frnknvtkBh tZb'I :kd skiak eotk e/ ;'wBkE s'I n:[fXnk se dk wkou ehsk frnk;h sK eKro; tZb'I fJ; Bz{ fcoekgq;sh fejk frnk ;h.;h sK eKro; tZb'I fJ; Bz{ fcoekgq;sh fejk frnk ;h.;h sK eKro; tZb'I fJ; Bz{ fcoekgq;sh fejk frnk ;h.;h sK eKro; tZb'I fJ; Bz{ fcoekgq;sh fejk frnk ;h.;h sK eKro; tZb'I fJ; Bz{ fcoekgq;sh fejk frnk ;h.

fJBQK Xkofwe ukbK Bz{ fcoe{ efj e/ GzvDk e'Jh uzrh rZb BjhI j?. fJjn;b ftu ;w/I dh e"Vh ;ukJh j? fe Gkosh oki Bz{ f;oc s/ f;oc fjzd{st jhfJeZfmnK oZy ;edk j? s/ oZy fojk j?. fJj rZb ;kohnK e"wh okiBhfse gkoNhnKikDdhnK jB. J/;/ eoe/ Bk;se nytkT[d tkbhnK efwT{fB;N gkoNhnK B/ th ed/tzd/ wksow dk fto'X BjhI ehsk s/ @@Gkos Gkr ftXksk## dk rkfJB eoB Bz{ wkVkBjhI ;wfMnk.

gzikp s/ eFwho nzdo r?o-GkoshnK (r?o-fjzd{nK) tZb'I yVQhnK ehshnK ikojhnK ;wZf;nktK d/ tXD d/ yso/ Bz{ GKgfdnK row fynkbh Gkosh izsk gkoNhB/ eKro; wkvb Bz{ oZd eoB bJh ibdh GkosheoB dk phVk u[fenk s/ ;'wBkEs'I Gkosh :ksok F[o{ ehsk. fJ; :ksok Bz{ okw GrsK tZb'I uzrk j[zrkok fwfbnks/ fJ; T[sFkj ftu Gkosh e"w nkgD/ nrb/ gVkn #s/ gj[zu rJh. riaBthI s'Ipkpo sZe dk pdbk u[etk fdZsk frnk.

oki eo ojh fXo gfjbK Bkb'I s/ia go god/ j/m GkosheoB dh jkwhj?. phHi/HghH j[D fYZb-wZm d/ fto[ZX j? s/ Gkos dk n;b ;o{g ;kjwD/ fbnkT[Dkukj[zdh j?. fJBQK jkbsK ftu eKro; tZb'I nkgDk wkvb e[M j'o ;w/I bJh pukJhoZyD bJh Xow s/ okiBhsh tkbk fpb fbnKdk frnk j?. d/yD Bz{ fJj fpb phHi/HghH d/ fto[ZX ikgdk j? go n;b ftu fJj GkosheoB dh gqfeqnk ftu fe;/ fe;wdh nkT[Idh w[Feb Bz{ d{o eoB bJh fbnKdk ik fojk j?. fJ; fpb d[nkok t?fde;z;feqsh d/ ftoZ[X T[mD tkbhnK bfjoK Bz{ d/;a Xq'jh eoko d/ e/ gkpzdh bkJh ik;e/rh s/ T[BQK r?o-t?fde b'eK Bz{ r[zwokj eoB bJh fe;/ row-Gkosh ro[Zg Bz{ tho'fenk ik ;e/rk.

nkgD/ nkg Bz{ nrKjtZZX{ nytkT[D tkb/ b'e fJ; fpb dk ;woEB eo

[11]

oj/ jB. mhe T[;/ soQK fit/I T[BQK B/ j[D sZe Gkosh oki d/ fwZm/-fcoe{ ;[Gkn dkehsk j?. go ;wkie ;wZf;nktK j'o rzGho j' ikDrhnK feT[Ife id t?fde e[jkVkj'o XowK T[go uZb/rk sK e[dosh gqGkts b'e nkg' nkgD/ Xow d/ x/o/ ftu iE/pzde j' e/ bVBr/. go fJ; MrV/ dh Gko{ fXo nkgD/ nkg Bz{ Xow fBogZy ejke/ j/mbh fXo B{z fcoe{ eoko d/t/rh s/ d'joh wko wko/rh.

fJ; bJh Gkosh e"w d/ J/E/ t;d/ b'eK dk s/ ;w[Zu/ wkBth ;wki dk GbkfJ; rZb ftu j? fe jehes Bz{ s;bhw eoe/ ufbnk ikt/. jehes fJj j? fe Gkoshe"w dh p[fBnkd Xkowe j? s/ Gkosh oki dh pDso Xkowe j?. fJ; dk ubD Xkofwej? s/ fJ; ftu g?dk j' oj/ o[MkB nkw eoe/ Xkofwe jB. b'eK dh eskopzdh Xkofwej? s/ nkT[D tkb/ ;w/I fJBQK d/ okiBhfse ;zrmB Xkofwe jh ofj ;eDr/. Xow #s/yVQ/ fe;/ d/;a nzdo n?;k ekBz{B pDkT[D fi; w[skpe fto'Xh s/ Xow nXkos okiBhshubkT[D dh gkpzdh br/ fJe r?o-b'eokih s/ r?o-wkBth edw j?.

;kBz[{ fJj gZek ftFtkF j? fe i/eo Xow s/ okiBhsh Bz{ nZv eoB dhn;b gqfeqfonk b'eK d/ ;kjwD/ oZyh ikt/ sK e'Jh th Gkosh e"wh gkoNh fJ; dhjwkfJs BjhI eo ;edh. fJzzi ehfsnK fJ;dk d/tsk BK Gkos ysw eoBk g?IdkfJzzi ehfsnK fJ;dk d/tsk BK Gkos ysw eoBk g?IdkfJzzi ehfsnK fJ;dk d/tsk BK Gkos ysw eoBk g?IdkfJzzi ehfsnK fJ;dk d/tsk BK Gkos ysw eoBk g?IdkfJzzi ehfsnK fJ;dk d/tsk BK Gkos ysw eoBk g?Idkj?, ;z;feqs, i' e'Jh p'bdk j? T[j' gVQ/ s/ d/F dh fbZgh iao{oh BjhI d/t Bkrohj?, ;z;feqs, i' e'Jh p'bdk j? T[j' gVQ/ s/ d/F dh fbZgh iao{oh BjhI d/t Bkrohj?, ;z;feqs, i' e'Jh p'bdk j? T[j' gVQ/ s/ d/F dh fbZgh iao{oh BjhI d/t Bkrohj?, ;z;feqs, i' e'Jh p'bdk j? T[j' gVQ/ s/ d/F dh fbZgh iao{oh BjhI d/t Bkrohj?, ;z;feqs, i' e'Jh p'bdk j? T[j' gVQ/ s/ d/F dh fbZgh iao{oh BjhI d/t Bkrohj't/. rK-wZM, y'sk, x'Vk s/ ;{o fJe' o{g ftu d/y/ ikD. rzrk dh gftZsoskj't/. rK-wZM, y'sk, x'Vk s/ ;{o fJe' o{g ftu d/y/ ikD. rzrk dh gftZsoskj't/. rK-wZM, y'sk, x'Vk s/ ;{o fJe' o{g ftu d/y/ ikD. rzrk dh gftZsoskj't/. rK-wZM, y'sk, x'Vk s/ ;{o fJe' o{g ftu d/y/ ikD. rzrk dh gftZsoskj't/. rK-wZM, y'sk, x'Vk s/ ;{o fJe' o{g ftu d/y/ ikD. rzrk dh gftZsosk;sb[i Bkb w/b ykt/. Xow uZeo nb'g j' ikt/ s/ Mzvk f;oc n;wkBh ozr XkoB;sb[i Bkb w/b ykt/. Xow uZeo nb'g j' ikt/ s/ Mzvk f;oc n;wkBh ozr XkoB;sb[i Bkb w/b ykt/. Xow uZeo nb'g j' ikt/ s/ Mzvk f;oc n;wkBh ozr XkoB;sb[i Bkb w/b ykt/. Xow uZeo nb'g j' ikt/ s/ Mzvk f;oc n;wkBh ozr XkoB;sb[i Bkb w/b ykt/. Xow uZeo nb'g j' ikt/ s/ Mzvk f;oc n;wkBh ozr XkoBeo bt/. t/dK d/ ;ab'e ;oekoh e"whI w'joK ftu'I nb'g j' ikD s/ g[oksB ftGkreo bt/. t/dK d/ ;ab'e ;oekoh e"whI w'joK ftu'I nb'g j' ikD s/ g[oksB ftGkreo bt/. t/dK d/ ;ab'e ;oekoh e"whI w'joK ftu'I nb'g j' ikD s/ g[oksB ftGkreo bt/. t/dK d/ ;ab'e ;oekoh e"whI w'joK ftu'I nb'g j' ikD s/ g[oksB ftGkreo bt/. t/dK d/ ;ab'e ;oekoh e"whI w'joK ftu'I nb'g j' ikD s/ g[oksB ftGkrtZb'I you/ nopK-yopK o[gJ/ wzdoK s'I tkg; t;{b eo bJ/ ikD. tzd/ wksow s/tZb'I you/ nopK-yopK o[gJ/ wzdoK s'I tkg; t;{b eo bJ/ ikD. tzd/ wksow s/tZb'I you/ nopK-yopK o[gJ/ wzdoK s'I tkg; t;{b eo bJ/ ikD. tzd/ wksow s/tZb'I you/ nopK-yopK o[gJ/ wzdoK s'I tkg; t;{b eo bJ/ ikD. tzd/ wksow s/tZb'I you/ nopK-yopK o[gJ/ wzdoK s'I tkg; t;{b eo bJ/ ikD. tzd/ wksow s/Gkos Gkr ftXksk dk rkfJB pzd j't/ s/ e"wh ;wkoeK s/ i'sK irDhnK, BkohnbGkos Gkr ftXksk dk rkfJB pzd j't/ s/ e"wh ;wkoeK s/ i'sK irDhnK, BkohnbGkos Gkr ftXksk dk rkfJB pzd j't/ s/ e"wh ;wkoeK s/ i'sK irDhnK, BkohnbGkos Gkr ftXksk dk rkfJB pzd j't/ s/ e"wh ;wkoeK s/ i'sK irDhnK, BkohnbGkos Gkr ftXksk dk rkfJB pzd j't/ s/ e"wh ;wkoeK s/ i'sK irDhnK, BkohnbGzBD/ pzd ehs/ ikD. fJj ;G e[M j' BjhI ;edk feT[Ife fJzM eoB Bkb fJ;GzBD/ pzd ehs/ ikD. fJj ;G e[M j' BjhI ;edk feT[Ife fJzM eoB Bkb fJ;GzBD/ pzd ehs/ ikD. fJj ;G e[M j' BjhI ;edk feT[Ife fJzM eoB Bkb fJ;GzBD/ pzd ehs/ ikD. fJj ;G e[M j' BjhI ;edk feT[Ife fJzM eoB Bkb fJ;GzBD/ pzd ehs/ ikD. fJj ;G e[M j' BjhI ;edk feT[Ife fJzM eoB Bkb fJ;gftZso d/F dh p[fBnkd fjZb iKdh j?. fJ; eoe/ n;hI nfij/ r?o-jeheh Bkno/gftZso d/F dh p[fBnkd fjZb iKdh j?. fJ; eoe/ n;hI nfij/ r?o-jeheh Bkno/gftZso d/F dh p[fBnkd fjZb iKdh j?. fJ; eoe/ n;hI nfij/ r?o-jeheh Bkno/gftZso d/F dh p[fBnkd fjZb iKdh j?. fJ; eoe/ n;hI nfij/ r?o-jeheh Bkno/gftZso d/F dh p[fBnkd fjZb iKdh j?. fJ; eoe/ n;hI nfij/ r?o-jeheh Bkno/bk e/ wB gouktk BjhI eoBk ukj[zd/. Xow nXkos oki Xow s/ okiBhsh Bz{bk e/ wB gouktk BjhI eoBk ukj[zd/. Xow nXkos oki Xow s/ okiBhsh Bz{bk e/ wB gouktk BjhI eoBk ukj[zd/. Xow nXkos oki Xow s/ okiBhsh Bz{bk e/ wB gouktk BjhI eoBk ukj[zd/. Xow nXkos oki Xow s/ okiBhsh Bz{bk e/ wB gouktk BjhI eoBk ukj[zd/. Xow nXkos oki Xow s/ okiBhsh Bz{nbZr eoB dk F'Fk SZv e/ nkgD/ bJh jh w[FfebK yVQhnK eo ;edk j?.nbZr eoB dk F'Fk SZv e/ nkgD/ bJh jh w[FfebK yVQhnK eo ;edk j?.nbZr eoB dk F'Fk SZv e/ nkgD/ bJh jh w[FfebK yVQhnK eo ;edk j?.nbZr eoB dk F'Fk SZv e/ nkgD/ bJh jh w[FfebK yVQhnK eo ;edk j?.nbZr eoB dk F'Fk SZv e/ nkgD/ bJh jh w[FfebK yVQhnK eo ;edk j?.wkBtsk dk Gbk jehes- g;zdh ftu j?.wkBtsk dk Gbk jehes- g;zdh ftu j?.wkBtsk dk Gbk jehes- g;zdh ftu j?.wkBtsk dk Gbk jehes- g;zdh ftu j?.wkBtsk dk Gbk jehes- g;zdh ftu j?.

f;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVkf;odko i;tzs f;zx ykbVk000

[12]

“f;Zy iokfJw g/Pk e"w”<

T[ZGo ojh f;Zy ;aesh Bz{ GKg e/ pqkjwDK s/ w"bkfDnK B/ nepo e'beJh tko f;aekfJs ehsh fe fJBQK @@f;o fco/## b'eK Bz{ tZXD'I o'fenk ikt/.nepo ekcah ;fjB;ahb jkew ;h, T[;B/ iBz{BhnK dh e'Jh rZb BK ;[Dh.ijKrho okirZdh s/ p?mk, T[;B/ eJh pjkB/ s/ fJbiakw bke/, r[o{ noiB;kfjp Bz{ ;ajhd eotk fdZsk. s'ife ijKrhoh (oki;h j[ewK dk ofi;No) ftufbfynk fwbdk j? fe @@fJ; M{m dh d[ekB Bz{ pzd eo fdZsk ikt/, fiZE/ Bk;wMs/ pdfJyabke b'e fJeZm/ j[zd/ jBHHHH##. fco pkpk pzdk f;zx pjkdo tesnkgD/ jZeK dh bVkJh bVQ oj/ f;Zy :'fXnK Bz{ fdZbh gsh pjkdo ;akj B/ j[ewikoh eoe/, @@BkBe gq;sK tk esbk ok## Bz{ esb eo d/D dk cstk fdZsk.fJ; s'I wro'I co[y;hno B/ fco nfij/ jh gkg Go/ j[ew ikoh ehs/.iaeohnkykB B/ f;ZyK dk ;otBk;a eoB ftu e'Jh e;o pkeh Bk SZvh. T[;B/f;Zy dk f;o eZN e/ fbnkT[D tkb/ Bz{ 80 o[g? fJBkw fdZsk. cVkT[D tkb/ Bz{gzikj o[g? fJBkw, s/ f;Zy dh d; gkT[D tkb/ Bz{ d; o[g? fJBkw fdZsk. fJ; fGnkBe;w/I f;ZyK Bz[ { u'o b[N/o/ vke{ s/ ekfsb nky e/, fJZe tkfYUI wkfonk frnk. fJjbzwh e"wh izr, f;Zy iKBk j{be/ bzw/ ;w/I sZe bVd/ oj/. f;oV f;de ftuofjzfdnK i/s{ j' e/ T[ZGo/ s/ oki Gkr d/ wkbe pD rJ/. fjzd{ w[;bwkB ;ko/f;ZyK Bz{ @@;odko ih## nky e/ ;BwkB d/D bZr gJ/. ethnK B/ f;Zy pjkdoKd/ ;'fjb/ rkJ/HHHHHHHHHH.

30wkou 1849 Bz{ f;Zy d[pkok nzro/iaK d/ r[bkw pD rJ/. o[e o[ee/ bVkJh ubdh ojh. thjthI ;dh d/ F[o{nksh fdBK ftu nzro/iah ;oekofto[ZX bVkJh s/ia j'D bZrh sK fco f;Zy w'joh eskoK ftu fjZeK vkj e/ bVBbZr/. bzwh izr s'I pknd Gkos Bz{ nkiakdh fwb rJh. fdZbh ftu d/;a dhnkiakdh d/ y{p i;aB wBkJ/ ik oj/ ;B. go f;ZyK Bz[ { gsk jh BjhI bZr fojk;h fe ;kvk nkgDk d/;a fejVk j?< ;G e[M b[Nk e/, ;e/ ;BpzXh esb eotke/ jko/ jzG/, ftbed/ sVcd/ Bt/I pD/ @@nkgD/ nkiakd Gkos## ftu dkyb j'J/

[13]

. bzw/ ;w/I sZe e?IgK ftu o[bd/, ftSfVnK Bz{ bGd/, wfonK Bz{ o'Id/ ihtB rZvhBz{ XZek fdzd/ oj/. bzw/ ;w/I dh T[vhe s'I pknd, fe;/ Bz[ { f;o YZeD bJhd' yD (d' wzfinK i'rh SZsh j'Jh EK) fwb rJ/. pj[fsnK Bz{ T[j Gh B;hpBk j'J/. pugB ftu ;zskbh dh tzv Bkb ;pzXs, eb/ik ftzBQ d/D tkbh eftsk;[Dh ;h, fi; ftu'I e[M bkJhBK :kd jB, pj[shnK ft;o rJhnK jB. po;ksd/ fdB uko/ gk;/ dfozd/ b[N/o/ fJeZm/ j' e/ uKroK wko oj/ jB, sKvt BkuBZu oj/ jB. p/pZ; phphnK pZfunK ;w/s nkpo{ puKT[dhnK, egkj Bow/ ewkdKd/ y/sK ftu b[edhnK jB. y/sK ftu gkDh j?, T[go'I po;ks j?. j[zw; j? ehV/ekY/ jB. pZu/ sVc oj/ jB. fJ; fGnkBe nt;Ek Bz{ fpnkB eodh, Bfjo{,fiBkj ns/ rKXh tb ;/Xs eftsk fJT[I ;hL-

@@T[s'I bZrhnK ;kT[D dhnK MVhnK. n;hI GZi egkjhI tVhnK.@@T[s'I bZrhnK ;kT[D dhnK MVhnK. n;hI GZi egkjhI tVhnK.@@T[s'I bZrhnK ;kT[D dhnK MVhnK. n;hI GZi egkjhI tVhnK.@@T[s'I bZrhnK ;kT[D dhnK MVhnK. n;hI GZi egkjhI tVhnK.@@T[s'I bZrhnK ;kT[D dhnK MVhnK. n;hI GZi egkjhI tVhnK.ftu/ fcodhnK yVhnK yVhnK. u"I Ij gk;hI g? rJ/ x/o/.ftu/ fcodhnK yVhnK yVhnK. u"I Ij gk;hI g? rJ/ x/o/.ftu/ fcodhnK yVhnK yVhnK. u"I Ij gk;hI g? rJ/ x/o/.ftu/ fcodhnK yVhnK yVhnK. u"I Ij gk;hI g? rJ/ x/o/.ftu/ fcodhnK yVhnK yVhnK. u"I Ij gk;hI g? rJ/ x/o/.o' o' fdzdhnK pd d[nktK, pZu/ woB fiBkj s/o/.o' o' fdzdhnK pd d[nktK, pZu/ woB fiBkj s/o/.o' o' fdzdhnK pd d[nktK, pZu/ woB fiBkj s/o/.o' o' fdzdhnK pd d[nktK, pZu/ woB fiBkj s/o/.o' o' fdzdhnK pd d[nktK, pZu/ woB fiBkj s/o/.n;hI eodhnK fgZN f;nkg/, pZu/ woB Bfjo{ s/o/, pZu/ woB rKXh s/o/HHH.##n;hI eodhnK fgZN f;nkg/, pZu/ woB Bfjo{ s/o/, pZu/ woB rKXh s/o/HHH.##n;hI eodhnK fgZN f;nkg/, pZu/ woB Bfjo{ s/o/, pZu/ woB rKXh s/o/HHH.##n;hI eodhnK fgZN f;nkg/, pZu/ woB Bfjo{ s/o/, pZu/ woB rKXh s/o/HHH.##n;hI eodhnK fgZN f;nkg/, pZu/ woB Bfjo{ s/o/, pZu/ woB rKXh s/o/HHH.##f;Zy gqtko feT[Ife ;kok e[M b[Nk u[Ze/ ;B, nsh pdjkbh ftu ;B.

d{i/ gk;/ fdZbh :{gh nkfd fJbkfenK ftu, fe;/ Bz{ ezvK sZe Bjh ;h u[ZfGnk.T[;/ soQK nkg' nkgD/ eko'pkoK ftu w;s. fe;/ dk wB ukj/ sK wzrfsnK tKrfe;/ G[Zy/ Bz{ d' o'NhnK d/ d/t/, toBk T[BQK dh ikD/ pbk. f;Zy Go/ Ghs/ ;B,fjzd{ bhvoK s/ ft;atka; ehsk, nkgDk e[M Bk pDkfJnk. nkgD/ f;Zy bhvoK B/bko/ pV/ fdZs/ go nwbh s"o s/ g{oh e"w Bz{ wzMXko ftu v'p fdZsk.

f;nkfDnK dk eEB j? d[fynko/ fJB;kB Bz{ fes'I E'Vk fijk Xotk;fwb ikt/. fgnko s/ ngDZs Bkb e'Jh d' p'b ;KM/ eo bt/, d[Zy nZXk xZNiKdk j?. Gkosh jkewK Bz{ nkiakdh dk y[wko f;o s/ uVQ uZ[fenk ;h. uV/ GhfeT[I Bk jiako pkoK ;" ;kb pkd @@gqG{ ;sk ;zgB oki## jZE nk frnk ;h.nzB/ d/ g?o EZb/ pN/ok nk frnk, ny/ n;hI sK wk; fpBK o'Nh yKd/ jh BjhI.fJ; tes f;Zy pN/o/ tKr ewia'o nt;Ek ftu ;B. fjzd{ jkew Gh j[D nzBkBjhI ;h uko/ gk;/ uzrh soQK t/y goy e/ g?o oZydk ;h. f;Zy e"w Bz{ r[bkwhdk nfj;k; eokT[D tk;s/, fJ; s'I tXhnk w"ek ed'I jZE nkt/rk< nes{po B"I,

[14]

1947 Bz{ Gkos d/ @@wjK;aesh;akbh, b'j g[o;a, ;odko gN/b rqfj wzsoh## B/ d';" ;kb wro'I fco fJfsjk; d[jok fdZsk. fJe fcos{ yas (;oe{bo) gzikp d/;ko/ fvgNh ewh;aBoK Bz{ G/fink frnk. fi; ftu fbfynk ;h-@@@@@@@@@@f;Zy iokfJwf;Zy iokfJwf;Zy iokfJwf;Zy iokfJwf;Zy iokfJwg/;ak e"w jB. fJBQK Bz{ ;yash Bkb dpkfJnk ikt/##g/;ak e"w jB. fJBQK Bz{ ;yash Bkb dpkfJnk ikt/##g/;ak e"w jB. fJBQK Bz{ ;yash Bkb dpkfJnk ikt/##g/;ak e"w jB. fJBQK Bz{ ;yash Bkb dpkfJnk ikt/##g/;ak e"w jB. fJBQK Bz{ ;yash Bkb dpkfJnk ikt/##. T[jBhI fdBhI ;qL eg{of;zx j[f;ankog[o fty/, fvgNh efw;aBo bZrk j'fJnk ;h. fJBQK B/ @@n;bhiokfJw g/;ak##e[M fjzd{ r[zfvnK Bz{ frqcsko eotk fdZsk. fJjBK dk w'joh u"Xohpbpho f;zx ;h. id'I jh fJ; dh yapo Gkosh szso Bz{ bZrh, ;qL eg{o f;zxBz{ g[ZS/ pr?o f;ZXk dyb d/ e/ ;ko/ T[gdoth S[vtk fdZs/. ;qL eg{o f;zx Bz{skVBk ehsh rJh fe j[D oki ski pdb frnk j?, nkgDk Yzr sohek Gh pdbbt', toBKHHHHHHHHH.

nkiakd d/;a ftu w"s d/ w{zj ftu'I pue/ nkJ/ f;Zy gzE Bz{ gfjbKnkrwB ;BwkB pyf;ank frnkl @@f;Zy iokfJw g/;ak e"w jB##. Gkt fe fJBQKb'eK Bz[ { iBw s'I jh ngokX eoB dh wzdh nkds j'fJnk eodh j?. fJj f;Zyb'e u'oh vke/ wkoB d/ nkdh jB. ;aokp ghDh T[gdo eoBk, n"osK dh fJZiaspopkd eoBh, fJBQK d/ ;[Gk dk yk; fjZ;k jB. iZdh g[;ash f;Zy fJ;/ soQK d/wzd eko/ eod/ nk oj/ jB. j[D tes nk frnk fe fjzd{ ;oeko @@okw oki##@@okw oki##@@okw oki##@@okw oki##@@okw oki##d/ n;{bK Bz{ ;yash Bkb bkr{ eo/. f;ZyK tor/ @@XkVthnK##@@XkVthnK##@@XkVthnK##@@XkVthnK##@@XkVthnK## Bz{ ;yash tos e/fNekD/ f;o fbnkt/.

goT[gekoh ;fsr[o{ ih B/ fJE'I d/ b'eK Bz[ ;t?wkD Bkb fiT[DkgoT[gekoh ;fsr[o{ ih B/ fJE'I d/ b'eK Bz[ ;t?wkD Bkb fiT[DkgoT[gekoh ;fsr[o{ ih B/ fJE'I d/ b'eK Bz[ ;t?wkD Bkb fiT[DkgoT[gekoh ;fsr[o{ ih B/ fJE'I d/ b'eK Bz[ ;t?wkD Bkb fiT[DkgoT[gekoh ;fsr[o{ ih B/ fJE'I d/ b'eK Bz[ ;t?wkD Bkb fiT[Dkf;ykfJnk. gZEo g{ik s'I j'V e/ fBozeko d/ bV bkfJnk. iksK gksK d/ G/f;ykfJnk. gZEo g{ik s'I j'V e/ fBozeko d/ bV bkfJnk. iksK gksK d/ G/f;ykfJnk. gZEo g{ik s'I j'V e/ fBozeko d/ bV bkfJnk. iksK gksK d/ G/f;ykfJnk. gZEo g{ik s'I j'V e/ fBozeko d/ bV bkfJnk. iksK gksK d/ G/f;ykfJnk. gZEo g{ik s'I j'V e/ fBozeko d/ bV bkfJnk. iksK gksK d/ G/d fwNk e/ ;KMh tkbsk dk ;pe gVQkfJnk. p/r?os fiazdrh Bkb'I nDy tkbkd fwNk e/ ;KMh tkbsk dk ;pe gVQkfJnk. p/r?os fiazdrh Bkb'I nDy tkbkd fwNk e/ ;KMh tkbsk dk ;pe gVQkfJnk. p/r?os fiazdrh Bkb'I nDy tkbkd fwNk e/ ;KMh tkbsk dk ;pe gVQkfJnk. p/r?os fiazdrh Bkb'I nDy tkbkd fwNk e/ ;KMh tkbsk dk ;pe gVQkfJnk. p/r?os fiazdrh Bkb'I nDy tkbkihtB fiT[D dh iKu dZ;h. T[so oj/ izi{ pukJ/, T[BQK tZN/ nkgD/ ;oho dhihtB fiT[D dh iKu dZ;h. T[so oj/ izi{ pukJ/, T[BQK tZN/ nkgD/ ;oho dhihtB fiT[D dh iKu dZ;h. T[so oj/ izi{ pukJ/, T[BQK tZN/ nkgD/ ;oho dhihtB fiT[D dh iKu dZ;h. T[so oj/ izi{ pukJ/, T[BQK tZN/ nkgD/ ;oho dhihtB fiT[D dh iKu dZ;h. T[so oj/ izi{ pukJ/, T[BQK tZN/ nkgD/ ;oho dhybVQh Gkt/ T[sotk bJh. T[jBK dh p'dh dh oZfynk ehsh nkgDh Gkt/I y'gohybVQh Gkt/ T[sotk bJh. T[jBK dh p'dh dh oZfynk ehsh nkgDh Gkt/I y'gohybVQh Gkt/ T[sotk bJh. T[jBK dh p'dh dh oZfynk ehsh nkgDh Gkt/I y'gohybVQh Gkt/ T[sotk bJh. T[jBK dh p'dh dh oZfynk ehsh nkgDh Gkt/I y'gohybVQh Gkt/ T[sotk bJh. T[jBK dh p'dh dh oZfynk ehsh nkgDh Gkt/I y'gohT[so rJh. fJBQK d/ fsbe Bz[ pukfJnk fJ; pdb/ Gkt/I nkgDk y{B uKdBhT[so rJh. fJBQK d/ fsbe Bz[ pukfJnk fJ; pdb/ Gkt/I nkgDk y{B uKdBhT[so rJh. fJBQK d/ fsbe Bz[ pukfJnk fJ; pdb/ Gkt/I nkgDk y{B uKdBhT[so rJh. fJBQK d/ fsbe Bz[ pukfJnk fJ; pdb/ Gkt/I nkgDk y{B uKdBhT[so rJh. fJBQK d/ fsbe Bz[ pukfJnk fJ; pdb/ Gkt/I nkgDk y{B uKdBhu"Ie ftu tfj frnk. fesB/ nfj;kB cokw';a jB fJj b'e, @@fiZE/ yKd/ jB,u"Ie ftu tfj frnk. fesB/ nfj;kB cokw';a jB fJj b'e, @@fiZE/ yKd/ jB,u"Ie ftu tfj frnk. fesB/ nfj;kB cokw';a jB fJj b'e, @@fiZE/ yKd/ jB,u"Ie ftu tfj frnk. fesB/ nfj;kB cokw';a jB fJj b'e, @@fiZE/ yKd/ jB,u"Ie ftu tfj frnk. fesB/ nfj;kB cokw';a jB fJj b'e, @@fiZE/ yKd/ jB,T[;/ Ekbh ftu S/e gkT[Id/ jB##.T[;/ Ekbh ftu S/e gkT[Id/ jB##.T[;/ Ekbh ftu S/e gkT[Id/ jB##.T[;/ Ekbh ftu S/e gkT[Id/ jB##.T[;/ Ekbh ftu S/e gkT[Id/ jB##.

gzikp d/ ;ko/ fvgNh efw;aBoia ftu'I e/tb ;qL eg{o f;zx B/ f;Zy e"wdh ;w{je p/gsh eoB tkb/, fJ; ekBz{B dk ;yas fto'X ehsk ;h. pkeh fe;/

[15]

B/ fto'X sK eh eoBk ;h, ;r'I fJ; s/ @@nwb eoe/ Gkos ;oeko dhnK y[;hanKd/ gkso## pDBk ukfjnk. T[; s'I wro'I Gh nekbh dbK B/ Gkos ;oeko s/edh dpkT[ BK gkfJnk fe nfij/ wzd GktBk Bkb fby/ rJ/ gZso bJh ;oekof;Zy e"w s'I w[nkcha wzr/. ;zskbh ftubk @@tZvk xb{xkok## tosk e/ f;ZyK Bz[ { xo'Ip/xo eo fdZsk frnk. f;Zy fJzB/ ewi'ao j' ikD fe thj shj ;kb sZe T[ZmDi'r/ jh BK ofjD. T[;s'I pknd j'o e'Jh @@GkDk## tosk fdZsk ikt/rk.

Gkos ;oeko d/ @@;s: w/t i:s/## dhnK e[M j'o xNBktK gVB s'I;gZ;aN j' ikt/rk, fe f;ZyK gqsh fJ; dh G?Irh nZy fet/I t/ydh j?. ;zB 1962dh Gkos uhB izr ;w/I, i'ihbk do/ s'I, d/;a dh okyh eo oj/, gzdoK jiako@@fjzd{ pjkdo## c"ih, uhBh c"i s'I vod/, w?dkB SZv e/ BZ; rJ/. j'o sK j'ofJBQK c"ihnK dk ewKvo Gh d"VB tkfbnK ftu w'joh ;h. fJBQK rhdh Gr"V/c"ihnK Bz{ ;yas ;iktK fwbDhnK ukjhdhnK ;B. go fe;/ dk tkb ftzrK BjhIj'fJnk. T[/;/ soQK ;ko/ c"i ftu @@;akBdko ;/tk## fBGk e/ g?IB;B b? e/ xoKBz{ rJ/. 1962 dh uhB Bkb izr ftu fJe' fJe f;Zy o?ihw?IN (13 chbv) g{ohpjkdoh Bkb bVh ;h. nkyaoh f;gkjh ihts ofjD sZe T[BQK w'ouk Bk SZfvnk.uhBh c"i Bz{ nZr/ tZXD s'I fjZeK vkj e/ o'fenk. pkeh ;kohnK o?iw?NK gZsoktku rJhnK ;B. gkfe;skB Bkb 65 dh izr d"okB gkfe;skBh fJbke/ ftu'I,Gkosh c"ih nca;o eDe d/ NoZe Go Go u[Ze fbnkJ/. fgZsb d/ GKv/ eZgv/u[Ze fbnkJ/. b'eK dhnK fBZih ekoK, ihgK, fNT{pt?b tkb/ fJziB o[Zy, NkjbhnKnkfd tZY fbnkJ/. p/Fowh dhnK ;G jZdK gko eofdnK fJZNK sZe g[ZN fbnkJ/.fBr{D/ fij/ o/NK s/ m/e/dkoK Bz{ ;kok wkb b[ZN b?D dh fJiakis d/ fdZsh,nkgDhnK i/pK s{V bJhnK. pzrbk d/;aa dh 71 tkbh izr ftu Gkos d/@@fJwkBdko## c"ihnK B/, T[Xo p?IeK b[ZNhnK. ;N'o b[ZN/, w;ahBK, ekoK, ;e{NobZ[N/. pbkseko ehs/. fJBQK nsh fxBkT[D/ gkgK dh fe;/ c"ih Bz{ ;iak BjhI fdZshrJh. pj[fsnK Bz{ ;BwkfBs ehsk frnk.

d{i/ gk;/ f;sw iohch t/y', Xkofwe GktBKtK Bz{ m/; gj[zuh ekoB,f;Zy Xowh c"ihnK B/ e/tb p?oeK SZvhnK ;B. fe;/ fjzd{ Bz{ wkfonk BjhI, nZrKBjhI bkJhnK, xo BjhI b[ZN/ p?eK BjhI b[ZNhnK. Gkosh c"i tZb'I dopko ;kfjp

[16]

;w{j s/ ehs/ rJ/ tfj;ah esb/nkw s'I o'; gqrN eofdnK nzfwqs;o tZb Bz{ ukb/gk fdZs/. fJBQK c"ihnK Bz[ { x/o e/ wkfonk frnk, cVe/ s;hj/ fdZs/ rJ/. p/gsehsk frnk, skjB/ fwjD/ fdZs/ rJ/. bzwhnK e?dK eZND bJh ekb e'mohnK ftupzd ehsk frnk. pzrbk d/;a dh nkikadh tes 93 jiako gkfe;skBh c"ih, i'Gkosh c"i Bkb ;kjwD/ wZE/ bVd/ oj/. pzp r'b/ tokTI[d/ oj/, jikaoK Gkoshc"ihnK Bz{ wkoB tkb/, frqcsko eo bJ/ rJ/. T[BQK Bz{ fizadrh dhnK fiT[Di'rhnK, ;G ;j{bsK fdZshnk rJhnK. T[BQK Bz{ xo ys fbyD dh nkfrnk fdZshrJh. nkb fJzvhnk o/vhU dh T[od{ ;oft; ftu T[j c"ih jo o'ia nkgD/gqtkoK Bz{ ;[y ;B/j/ xbd/. o/vhU okjhI d;d/ @@w?I fJ; Bkw tkbk c"ih, fJjBzpo j? fgsk dk Bkw s/ fgzv fJj j?. w?I fJE/ mhe jK fceo BjhI eoBK.##;wM"sk j' ikD wro'I ;kfonK Bz{ fojk eoe/, gkfe;skB ikD dh nkfrnk d/fdZsh rJh, ;w/s iBob J/He/HfBnkiah d/.

fJXo f;ZyK tk;s/ e'Jh fonkfJs BjhI bzwhnK e?dK s;hj/. B"eoh s'Ipoyk;srh. iyawK s/ b{D fSVeD tkbh ekotkJh ;r'I fJj ehsh rJh fe fIiBQKfjzd[{ c"ihnK B/, @@dopko ;kfjp s/ jwb/ tes tZvh pjkdoh ftykJh,##@@dopko ;kfjp s/ jwb/ tes tZvh pjkdoh ftykJh,##@@dopko ;kfjp s/ jwb/ tes tZvh pjkdoh ftykJh,##@@dopko ;kfjp s/ jwb/ tes tZvh pjkdoh ftykJh,##@@dopko ;kfjp s/ jwb/ tes tZvh pjkdoh ftykJh,## T[BQKBz{ Gkos d/ ok;aNogsh (emg[sbh B[wK) f;Zy ;aeb tkb/ @@nzfwqsXkoh##, frnkBhi?b f;zx B/ 15 nr;s, 1984 Bz{ eJh soQK d/ ;/tk w?vb d/ e/ ;BwkfBs ehsk.dopko ;kfjp ftu'I eo'VK o[g? b[ZND tkb/, ;aoXkb{ f;ZyK d/ eksb c"ihnK Bz[ {pjkdoh bJh ;BwkB< n?vk jB/o< pZfunK s/ i[abw Ykj[D tkfbnK, s/ f;ZyphphnK Bkb pbkseko eoB tkfbnK Bz{ fJBkw ;BwkB<

ihn pXj[ ;[ Xow[ efo Ekgj[, nXow[ ejj[ es GkJh..ihn pXj[ ;[ Xow[ efo Ekgj[, nXow[ ejj[ es GkJh..ihn pXj[ ;[ Xow[ efo Ekgj[, nXow[ ejj[ es GkJh..ihn pXj[ ;[ Xow[ efo Ekgj[, nXow[ ejj[ es GkJh..ihn pXj[ ;[ Xow[ efo Ekgj[, nXow[ ejj[ es GkJh..nkg; eT[ w[fBto efo Ekgj[ ek eT[ ejj[ e;kJh..(1102)nkg; eT[ w[fBto efo Ekgj[ ek eT[ ejj[ e;kJh..(1102)nkg; eT[ w[fBto efo Ekgj[ ek eT[ ejj[ e;kJh..(1102)nkg; eT[ w[fBto efo Ekgj[ ek eT[ ejj[ e;kJh..(1102)nkg; eT[ w[fBto efo Ekgj[ ek eT[ ejj[ e;kJh..(1102)fJBQK b[ZN/ g[ZN/ rJ/ Xowh c"ihnK d/ w[V t;/p/ d/ Bkw s/, f;Zy FebfJBQK b[ZN/ g[ZN/ rJ/ Xowh c"ihnK d/ w[V t;/p/ d/ Bkw s/, f;Zy FebfJBQK b[ZN/ g[ZN/ rJ/ Xowh c"ihnK d/ w[V t;/p/ d/ Bkw s/, f;Zy FebfJBQK b[ZN/ g[ZN/ rJ/ Xowh c"ihnK d/ w[V t;/p/ d/ Bkw s/, f;Zy FebfJBQK b[ZN/ g[ZN/ rJ/ Xowh c"ihnK d/ w[V t;/p/ d/ Bkw s/, f;Zy Feb

tkb/, bzwhnk dkjVhnK tkb/, fuZN/ u'fbnK tkb/, rkso/ feogkBK tkb/,tkb/, bzwhnk dkjVhnK tkb/, fuZN/ u'fbnK tkb/, rkso/ feogkBK tkb/,tkb/, bzwhnk dkjVhnK tkb/, fuZN/ u'fbnK tkb/, rkso/ feogkBK tkb/,tkb/, bzwhnk dkjVhnK tkb/, fuZN/ u'fbnK tkb/, rkso/ feogkBK tkb/,tkb/, bzwhnk dkjVhnK tkb/, fuZN/ u'fbnK tkb/, rkso/ feogkBK tkb/,nDfrDs @@;ZiD mZr## d/; ftd/;a ftu'I, vkboK g"vK dhnK gzvK pzB fbnkJ/.nDfrDs @@;ZiD mZr## d/; ftd/;a ftu'I, vkboK g"vK dhnK gzvK pzB fbnkJ/.nDfrDs @@;ZiD mZr## d/; ftd/;a ftu'I, vkboK g"vK dhnK gzvK pzB fbnkJ/.nDfrDs @@;ZiD mZr## d/; ftd/;a ftu'I, vkboK g"vK dhnK gzvK pzB fbnkJ/.nDfrDs @@;ZiD mZr## d/; ftd/;a ftu'I, vkboK g"vK dhnK gzvK pzB fbnkJ/.nkgD/ wfjb T[;ko bJ/, r'rVK tXk bJhnK, gbkN yqhd bJ/, iawhBK w[oZfpnKnkgD/ wfjb T[;ko bJ/, r'rVK tXk bJhnK, gbkN yqhd bJ/, iawhBK w[oZfpnKnkgD/ wfjb T[;ko bJ/, r'rVK tXk bJhnK, gbkN yqhd bJ/, iawhBK w[oZfpnKnkgD/ wfjb T[;ko bJ/, r'rVK tXk bJhnK, gbkN yqhd bJ/, iawhBK w[oZfpnKnkgD/ wfjb T[;ko bJ/, r'rVK tXk bJhnK, gbkN yqhd bJ/, iawhBK w[oZfpnKd/ wkbe pD rJ/. eJhnK B/ ckJhB?I; ezgBhnK y'jb bJhnK. bzwhnK ekoKd/ wkbe pD rJ/. eJhnK B/ ckJhB?I; ezgBhnK y'jb bJhnK. bzwhnK ekoKd/ wkbe pD rJ/. eJhnK B/ ckJhB?I; ezgBhnK y'jb bJhnK. bzwhnK ekoKd/ wkbe pD rJ/. eJhnK B/ ckJhB?I; ezgBhnK y'jb bJhnK. bzwhnK ekoKd/ wkbe pD rJ/. eJhnK B/ ckJhB?I; ezgBhnK y'jb bJhnK. bzwhnK ekoKx{eD brhnK. Xowh c"ihnK d/ pZu/ G[y/ ftbed/ oj/. wksk-fgsk jzM{ e/od/x{eD brhnK. Xowh c"ihnK d/ pZu/ G[y/ ftbed/ oj/. wksk-fgsk jzM{ e/od/x{eD brhnK. Xowh c"ihnK d/ pZu/ G[y/ ftbed/ oj/. wksk-fgsk jzM{ e/od/x{eD brhnK. Xowh c"ihnK d/ pZu/ G[y/ ftbed/ oj/. wksk-fgsk jzM{ e/od/x{eD brhnK. Xowh c"ihnK d/ pZu/ G[y/ ftbed/ oj/. wksk-fgsk jzM{ e/od/

[17]

oj/. Xowh c"ih i/jbK ftu sVcd/ oj/. T[BQK sZe e[M Gh Bk gzj[funk. fJE'Ioj/. Xowh c"ih i/jbK ftu sVcd/ oj/. T[BQK sZe e[M Gh Bk gzj[funk. fJE'Ioj/. Xowh c"ih i/jbK ftu sVcd/ oj/. T[BQK sZe e[M Gh Bk gzj[funk. fJE'Ioj/. Xowh c"ih i/jbK ftu sVcd/ oj/. T[BQK sZe e[M Gh Bk gzj[funk. fJE'Ioj/. Xowh c"ih i/jbK ftu sVcd/ oj/. T[BQK sZe e[M Gh Bk gzj[funk. fJE'IsZe i/jbK eZN e/ nkJ/ Xowh c"ihnK Bz[ { F'qwDh ew/Nh ftu B"eohnK Gh BksZe i/jbK eZN e/ nkJ/ Xowh c"ihnK Bz[ { F'qwDh ew/Nh ftu B"eohnK Gh BksZe i/jbK eZN e/ nkJ/ Xowh c"ihnK Bz[ { F'qwDh ew/Nh ftu B"eohnK Gh BksZe i/jbK eZN e/ nkJ/ Xowh c"ihnK Bz[ { F'qwDh ew/Nh ftu B"eohnK Gh BksZe i/jbK eZN e/ nkJ/ Xowh c"ihnK Bz[ { F'qwDh ew/Nh ftu B"eohnK Gh BkfdZshnk rJhnK. fJBQK d/ Bkw s/ @@iE/dkoK## B/ Gh w'NhnK oewK vekofdZshnk rJhnK. fJBQK d/ Bkw s/ @@iE/dkoK## B/ Gh w'NhnK oewK vekofdZshnk rJhnK. fJBQK d/ Bkw s/ @@iE/dkoK## B/ Gh w'NhnK oewK vekofdZshnk rJhnK. fJBQK d/ Bkw s/ @@iE/dkoK## B/ Gh w'NhnK oewK vekofdZshnk rJhnK. fJBQK d/ Bkw s/ @@iE/dkoK## B/ Gh w'NhnK oewK vekobJhnK.bJhnK.bJhnK.bJhnK.bJhnK.

dopko ;kfjp s/ j'J/ c"ih jwb/ d/ o'; ti'I fizBQk c"ihnK B/ p?oeKSZvhnK ;B, fJzdok rKXh B/ eJh tko fJ;ako/ Bkb nekbh bhvoK Bz{ ;wMkfJnkfe T[jBK c"ihnK Bz{ tkg; fbnk ik ;edk j?. nekbh w[yh fJzB/ dfj;asiadk;B fe rZb eoB dh fjzws jh r[nk p?m/. d{i/ fJj fJzB/ prb'b ;B fe rZbBz{ ;wM b?D dh :'rsk jh BjhI ;h. id'I Gh fJzdoK B/ whfNzr ftu rZb ehshsK nekbhnK dh ezpdh iapkB ftu'I pko-pko fJjh ;apd fBebd/ ;B- @@phphih ;iak xZN s'I xZN eotk fdUHHH##. T[;B/ xZN s'I xZN eotk fdZsh. ikBh fecK;h BjhI bkJ/, pkeh e'Jh e;o BjhI SZvh.

(joh osB :[esk- ;g'e;w?B - 8-5-2006)wkD;[ ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJB fsfB rfb skr[.. (470)wkD;[ ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJB fsfB rfb skr[.. (470)wkD;[ ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJB fsfB rfb skr[.. (470)wkD;[ ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJB fsfB rfb skr[.. (470)wkD;[ ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJB fsfB rfb skr[.. (470)

fifbQnK tkb/ pkr ftu g[fb; r'bh Bkb wko/ rJ/ ftneshnK d/gqtkoK Bz{ @@jzNo efw;aB## dh fog'oN Bz{ gotkB eoe/, 1930 ftu T[fusw[nktika fdZsk frnk. iBob vkfJo dh g?B;aB s/ j'o ;j{bsK pzd eofdZshnK. fJXo Gkosh jkewK B/ dopko ;kfjp s/ j'J/ tfj;ah esb/nkw ftu,wko fdZs/ rJ/ p/-d'f;anK d/ gqtkoK Bz{ Brd ok;ah sK d{o dh rZb, jwdodhd/ d' nZyo Gh BjhI nky/ rJ/.

e/Ido ;oeko B/ T[Zu ftZfdnk nkgD/ nfXeko ftu oZy bJh sK fefJ; Bz{ @@fjzd{ ozr## ftu ozfrnk ik ;e/. Gkos ;oeko B/ d;zpo 1999 ftufJZe j[ew (B'Nhfce/;aB) ikoh eoe/, gzikp dhnK :{Bhtof;NhnK ftu, f;Zy Xowdh y'i Bkb ;pzXs czv pzd eo fdZs/. fjzd{, i?B, p[ZX, fJ;bkw, Jh;kJh XowKdh y'i s/ czv fwbDr/. rKXh ;NZvh s/ Gh o[fgnk fwb/rk. go f;Zy Xow dh;NZvh s/ BjhA fwb/rk. id'I 2002 ftu gqek;a f;zx pkdb, nekbhdb dh ;oekou'DK ftu jko rJh. eKro; ;oeko pD rJh. F'qwDh ew/Nh tZb'I Skg/ iKd/fo;kb/ @@r[ows gqek;a##, wJh 2003 gzBk 40 s/ ;koh fog'oN Skgh ;h. gfjbK

[18]

pkdb oki tes fJj G/s dpk e/ ofynk frnk. wsK fes/ @@nekbh ;oeko##dh pdBkwhI Bk j' ikt/.

;zB 1984 ftu f;Zy pZu/ phphnK esb sK ehs/ jh ;B. go d' ;kb;zB 1984 ftu f;Zy pZu/ phphnK esb sK ehs/ jh ;B. go d' ;kb;zB 1984 ftu f;Zy pZu/ phphnK esb sK ehs/ jh ;B. go d' ;kb;zB 1984 ftu f;Zy pZu/ phphnK esb sK ehs/ jh ;B. go d' ;kb;zB 1984 ftu f;Zy pZu/ phphnK esb sK ehs/ jh ;B. go d' ;kbT[wo s'I b? e/, 14 ;kb T[wo sZe d/ 52 wk;{w pZu/, @@Gkos ;oeko ftoZ[XT[wo s'I b? e/, 14 ;kb T[wo sZe d/ 52 wk;{w pZu/, @@Gkos ;oeko ftoZ[XT[wo s'I b? e/, 14 ;kb T[wo sZe d/ 52 wk;{w pZu/, @@Gkos ;oeko ftoZ[XT[wo s'I b? e/, 14 ;kb T[wo sZe d/ 52 wk;{w pZu/, @@Gkos ;oeko ftoZ[XT[wo s'I b? e/, 14 ;kb T[wo sZe d/ 52 wk;{w pZu/, @@Gkos ;oeko ftoZ[Xprkts## d/ e/; pDk e/, i/jbK ftu pzd eo fdZs/ rJ/. T[j wk;{w ftbed/prkts## d/ e/; pDk e/, i/jbK ftu pzd eo fdZs/ rJ/. T[j wk;{w ftbed/prkts## d/ e/; pDk e/, i/jbK ftu pzd eo fdZs/ rJ/. T[j wk;{w ftbed/prkts## d/ e/; pDk e/, i/jbK ftu pzd eo fdZs/ rJ/. T[j wk;{w ftbed/prkts## d/ e/; pDk e/, i/jbK ftu pzd eo fdZs/ rJ/. T[j wk;{w ftbed/oj/, sVcd/ oj/, nZyK d/ jzM[[ { w[Ze rJ/ rb/ dhnK fxZrK pfj rJhnK, fpwkooj/, sVcd/ oj/, nZyK d/ jzM[[ { w[Ze rJ/ rb/ dhnK fxZrK pfj rJhnK, fpwkooj/, sVcd/ oj/, nZyK d/ jzM[[ { w[Ze rJ/ rb/ dhnK fxZrK pfj rJhnK, fpwkooj/, sVcd/ oj/, nZyK d/ jzM[[ { w[Ze rJ/ rb/ dhnK fxZrK pfj rJhnK, fpwkooj/, sVcd/ oj/, nZyK d/ jzM[[ { w[Ze rJ/ rb/ dhnK fxZrK pfj rJhnK, fpwkog? rJ/. ;oeko Bz{ so; Bk nkfJnk. f;ZyK nzdo n?Bh dfj;as ;h fe fe;/g? rJ/. ;oeko Bz{ so; Bk nkfJnk. f;ZyK nzdo n?Bh dfj;as ;h fe fe;/g? rJ/. ;oeko Bz{ so; Bk nkfJnk. f;ZyK nzdo n?Bh dfj;as ;h fe fe;/g? rJ/. ;oeko Bz{ so; Bk nkfJnk. f;ZyK nzdo n?Bh dfj;as ;h fe fe;/g? rJ/. ;oeko Bz{ so; Bk nkfJnk. f;ZyK nzdo n?Bh dfj;as ;h fe fe;/dh fjzws jh Bk gJh fe ndkbs dk dotkiak yVeKd/. j' ;edk j? f;Zydh fjzws jh Bk gJh fe ndkbs dk dotkiak yVeKd/. j' ;edk j? f;Zydh fjzws jh Bk gJh fe ndkbs dk dotkiak yVeKd/. j' ;edk j? f;Zydh fjzws jh Bk gJh fe ndkbs dk dotkiak yVeKd/. j' ;edk j? f;Zydh fjzws jh Bk gJh fe ndkbs dk dotkiak yVeKd/. j' ;edk j? f;Zyftnesh tZb'I gkJh noiah iZi pr?o ;[D/ t/y/, go/ trkj wkodk. fjzd{nK Bz{ftnesh tZb'I gkJh noiah iZi pr?o ;[D/ t/y/, go/ trkj wkodk. fjzd{nK Bz{ftnesh tZb'I gkJh noiah iZi pr?o ;[D/ t/y/, go/ trkj wkodk. fjzd{nK Bz{ftnesh tZb'I gkJh noiah iZi pr?o ;[D/ t/y/, go/ trkj wkodk. fjzd{nK Bz{ftnesh tZb'I gkJh noiah iZi pr?o ;[D/ t/y/, go/ trkj wkodk. fjzd{nK Bz{uzr/ f;ZX eoB bJh, fJe ;wki ;/th ;z;Ek dh w?Ipo, ;qh wsh uN'gkfXnkJ/uzr/ f;ZX eoB bJh, fJe ;wki ;/th ;z;Ek dh w?Ipo, ;qh wsh uN'gkfXnkJ/uzr/ f;ZX eoB bJh, fJe ;wki ;/th ;z;Ek dh w?Ipo, ;qh wsh uN'gkfXnkJ/uzr/ f;ZX eoB bJh, fJe ;wki ;/th ;z;Ek dh w?Ipo, ;qh wsh uN'gkfXnkJ/uzr/ f;ZX eoB bJh, fJe ;wki ;/th ;z;Ek dh w?Ipo, ;qh wsh uN'gkfXnkJ/B/ Gkosh ;[gohw e'oN ftu iB fjas gNh;aB gkJh. iZi d/ wB fwjo gJhB/ Gkosh ;[gohw e'oN ftu iB fjas gNh;aB gkJh. iZi d/ wB fwjo gJhB/ Gkosh ;[gohw e'oN ftu iB fjas gNh;aB gkJh. iZi d/ wB fwjo gJhB/ Gkosh ;[gohw e'oN ftu iB fjas gNh;aB gkJh. iZi d/ wB fwjo gJhB/ Gkosh ;[gohw e'oN ftu iB fjas gNh;aB gkJh. iZi d/ wB fwjo gJhs/ T[j 52 @@pkrh pZu/## fojkn ehs/ rJ/.s/ T[j 52 @@pkrh pZu/## fojkn ehs/ rJ/.s/ T[j 52 @@pkrh pZu/## fojkn ehs/ rJ/.s/ T[j 52 @@pkrh pZu/## fojkn ehs/ rJ/.s/ T[j 52 @@pkrh pZu/## fojkn ehs/ rJ/.

84 d/ efjo ftu b/ye Bz{ Gh frqcasko eo fbnk ;h. eJh soQK dh@@g[ZS-frZS## eoB s'I pknd, pfmzvk ;?INob i/jb ftu pzd eo fdZsk. i{B d/nkyoh jcas/, e[M p}[or pkp/ s/ e[M phphnK B{z @@prkts## d/ e/;aK ftufrqcsko eoe/, nzfwqs;o (dopko ;kfjp) s'I pfmzvk i/jb ftu G/fink frnk.id'I gzdoK e[ @@f;Zy pkrhnK## dk fJj ekcabk i/jb dh fvT{Vh ftu dkybehsk frnk. fJBQK d/ g/go nkfd Go/ ikD bZr/. T[; tes w?I Gh w[bkekstk;s/ T[E/ jh frnk j'fJnk ;K. fJe v/Y d' ;kb dk pZuk, p/sjk;ak o'Jh ikt/. jZEK ftu'I fBeb fBeb ikt/. phph ;zGkbD dh e'f;a;a eodh ojh, go e'Jhg/;a Bk ikt/. w?I jwdodh gqrN eofdnK gZ[fSnk, @@G?D ih ! pj[sk BK ;jh,fJ; e?dykB/ ftu, fij' fij/ jK jkiao jK. fJj pZuk pj[s o' fojk j?. fJ;dh e'Jh iao{os j't/, fYZbk wZmk j't/, e[M dZ;'<##

i' G?D j[D sZe gZEo tKr nfjb ;h, YKjK wkoe/ o' gJh. nZyK ftu'IwkB'I jzM{nK dk dfonk tr fgnk. n;hI ;ko/ xpok rJ/ eh j'fJnk j?< pko-pko g[ZSD s/ T[j c[ZN gJh. d' uko ;apdK okjhI T[;B/ wwsk dk ;kok dod;kv/ nZr/ T[bZd fdZsk. tfjzd/ jzM{nK ftu p'bh- @@tho' ! eh wds eo'r/ s[;hI<@@tho' ! eh wds eo'r/ s[;hI<@@tho' ! eh wds eo'r/ s[;hI<@@tho' ! eh wds eo'r/ s[;hI<@@tho' ! eh wds eo'r/ s[;hI<;kvh e'Jh Gh ;jkfJsk BjhI eo ;edk. n;b rb fJj j? fe w/ok gsh s/;kvh e'Jh Gh ;jkfJsk BjhI eo ;edk. n;b rb fJj j? fe w/ok gsh s/;kvh e'Jh Gh ;jkfJsk BjhI eo ;edk. n;b rb fJj j? fe w/ok gsh s/;kvh e'Jh Gh ;jkfJsk BjhI eo ;edk. n;b rb fJj j? fe w/ok gsh s/;kvh e'Jh Gh ;jkfJsk BjhI eo ;edk. n;b rb fJj j? fe w/ok gsh s/

[19]

d' pZu/ dopko ;kfjp ftu ikbwK B/ wko w[ekJ/ jB. w?I nGkrD gsk BjhId' pZu/ dopko ;kfjp ftu ikbwK B/ wko w[ekJ/ jB. w?I nGkrD gsk BjhId' pZu/ dopko ;kfjp ftu ikbwK B/ wko w[ekJ/ jB. w?I nGkrD gsk BjhId' pZu/ dopko ;kfjp ftu ikbwK B/ wko w[ekJ/ jB. w?I nGkrD gsk BjhId' pZu/ dopko ;kfjp ftu ikbwK B/ wko w[ekJ/ jB. w?I nGkrD gsk BjhIfeT[I dZ[y G'rD bJh pu rJh. fJ; pZu/ d/ wK s/ pkg d't/I wko/ rJ/.feT[I dZ[y G'rD bJh pu rJh. fJ; pZu/ d/ wK s/ pkg d't/I wko/ rJ/.feT[I dZ[y G'rD bJh pu rJh. fJ; pZu/ d/ wK s/ pkg d't/I wko/ rJ/.feT[I dZ[y G'rD bJh pu rJh. fJ; pZu/ d/ wK s/ pkg d't/I wko/ rJ/.feT[I dZ[y G'rD bJh pu rJh. fJ; pZu/ d/ wK s/ pkg d't/I wko/ rJ/.ftbed/ Bz[ t/y e/, w?I e[SZV u[Ze fbnk. w?I fJ; dh wK BjhI jK, fJj wK Bz{ftbed/ Bz[ t/y e/, w?I e[SZV u[Ze fbnk. w?I fJ; dh wK BjhI jK, fJj wK Bz{ftbed/ Bz[ t/y e/, w?I e[SZV u[Ze fbnk. w?I fJ; dh wK BjhI jK, fJj wK Bz{ftbed/ Bz[ t/y e/, w?I e[SZV u[Ze fbnk. w?I fJ; dh wK BjhI jK, fJj wK Bz{ftbed/ Bz[ t/y e/, w?I e[SZV u[Ze fbnk. w?I fJ; dh wK BjhI jK, fJj wK Bz{bZGdk j?. fJj w/ok g[Zso BjhI j?. w?I nkgD/ g[ZsoK Bz{ bZGdh jK. bZGDk ;kBz{bZGdk j?. fJj w/ok g[Zso BjhI j?. w?I nkgD/ g[ZsoK Bz{ bZGdh jK. bZGDk ;kBz{bZGdk j?. fJj w/ok g[Zso BjhI j?. w?I nkgD/ g[ZsoK Bz{ bZGdh jK. bZGDk ;kBz{bZGdk j?. fJj w/ok g[Zso BjhI j?. w?I nkgD/ g[ZsoK Bz{ bZGdh jK. bZGDk ;kBz{bZGdk j?. fJj w/ok g[Zso BjhI j?. w?I nkgD/ g[ZsoK Bz{ bZGdh jK. bZGDk ;kBz{d'tK Bz{ jh e[M BjhI. ;akfJd n;hI pj[sk ;wK ihts Bk ofj ;ehJ/. s[;hId'tK Bz{ jh e[M BjhI. ;akfJd n;hI pj[sk ;wK ihts Bk ofj ;ehJ/. s[;hId'tK Bz{ jh e[M BjhI. ;akfJd n;hI pj[sk ;wK ihts Bk ofj ;ehJ/. s[;hId'tK Bz{ jh e[M BjhI. ;akfJd n;hI pj[sk ;wK ihts Bk ofj ;ehJ/. s[;hId'tK Bz{ jh e[M BjhI. ;akfJd n;hI pj[sk ;wK ihts Bk ofj ;ehJ/. s[;hI;kvh ;jkfJsk fet/I eo'r/< SZv fdU ;kBz{ nkgD/ jkb s/ ;akfJd oZp Bz{ fJt/;kvh ;jkfJsk fet/I eo'r/< SZv fdU ;kBz{ nkgD/ jkb s/ ;akfJd oZp Bz{ fJt/;kvh ;jkfJsk fet/I eo'r/< SZv fdU ;kBz{ nkgD/ jkb s/ ;akfJd oZp Bz{ fJt/;kvh ;jkfJsk fet/I eo'r/< SZv fdU ;kBz{ nkgD/ jkb s/ ;akfJd oZp Bz{ fJt/;kvh ;jkfJsk fet/I eo'r/< SZv fdU ;kBz{ nkgD/ jkb s/ ;akfJd oZp Bz{ fJt/I jh wzi{o ;h##. ;kvk ;kfonK dk eV N[ZN frnk, jo e'Jh o' fojk ;h, nkgDhI jh wzi{o ;h##. ;kvk ;kfonK dk eV N[ZN frnk, jo e'Jh o' fojk ;h, nkgDhI jh wzi{o ;h##. ;kvk ;kfonK dk eV N[ZN frnk, jo e'Jh o' fojk ;h, nkgDhI jh wzi{o ;h##. ;kvk ;kfonK dk eV N[ZN frnk, jo e'Jh o' fojk ;h, nkgDhI jh wzi{o ;h##. ;kvk ;kfonK dk eV N[ZN frnk, jo e'Jh o' fojk ;h, nkgDhj'Dh s/. Gkos ;oeko dh dfozdrh s/. y?o fJj i[bw sK T[jB/ eoBk jhj'Dh s/. Gkos ;oeko dh dfozdrh s/. y?o fJj i[bw sK T[jB/ eoBk jhj'Dh s/. Gkos ;oeko dh dfozdrh s/. y?o fJj i[bw sK T[jB/ eoBk jhj'Dh s/. Gkos ;oeko dh dfozdrh s/. y?o fJj i[bw sK T[jB/ eoBk jhj'Dh s/. Gkos ;oeko dh dfozdrh s/. y?o fJj i[bw sK T[jB/ eoBk jh;h. n;hI @@iokfJw g/;ak e"w i' j'J/##.;h. n;hI @@iokfJw g/;ak e"w i' j'J/##.;h. n;hI @@iokfJw g/;ak e"w i' j'J/##.;h. n;hI @@iokfJw g/;ak e"w i' j'J/##.;h. n;hI @@iokfJw g/;ak e"w i' j'J/##.

Gkosh jkewK B/ F{doK s/ pj[s i[bw ehsk j?. brGZr gzi jiako;kb s'I fJj nfsnkuko fBozso j[zdk nk fojk j?. fJBQK pko/ sK b/yeK B/fbyDk jh SZfvnk j'fJnk j?. ;akfJd nkgDh p/ p;h ekoB fJ; i[bw Bz{ @@oZpdh oiak## jh wzB fbnk j?. fJj d[;aN eow j[zd/ Gh Xow rzqEK w[skpe jB.feT[Ife t/dK wzB{z f;fwqsh, nkfd ftu i' e[M fbfynk j'fJnk j?, T[j g{iD:'rgow gftZso j?. gsk BjhI j'o fezBk ;wK fJj dfozdrh ubdh oj/rh< y?o f;ZyKtKr fJ; d/; ftu w[;bwkBK Bkb Gh e'Jh xZN i[bw BjhI j[zd/. nk;aktkdh gZyfJj j? fe w[;bwKBK dh nkpkdh pj[s j?. T[BQK dk pj[s ;ko/ d/;aK s/ okij?. T[Xo'I dpkT[ tX iKdk j?. :{Hn?BHUH okjhI Gh ns/ wB[Zyh nfXeko iE/pzdhnKtZb'I Gh w[;bwkBK d/ gZy ftu nktkia T[mkJh iKdh j?. f;Zy fJ; wkwb/ ftupj[s ewi'ao jB. pdfe;ws jB. d[BhnK ftu fes/ oki BjhI, :{Hn?BHUH ;kv/jZe ftu nktkia T[mkT[D Bz{ fsnko BjhI. fJ; ;hws fij/ dkfJo/ ftu x[N x[Ne/ woB s'I f;tkJ/ e'Jh ukok BjhI j?.

Bfozdo w'dh B/ d' tko r[ioks ftu w[;bwkBK dk, Gkoh esb/nkweotkfJnk j?. T[; tes r[ioks ftu whvhnk ;[szsosk Bkb, nkgDk uzrk wkVkezw eo fojk ;h. ekch jZd sZe ;ukJh ;kjwD/ nkT[Idh ojh. r[ioks ftu'Ie/; pdb e/, pazpJh G/i fdZs/ rJ/. sK fe w[;bwkB rtkjh d/D bZr/ vowfj;{; Bk eoB. fJXo gzikp ftu ;kok whvhnk ikw eo fdZsk frnk.pd/;ah gZsoeko gfjbK eZY fdZs/ rJ/. gzikp d/ i[bw dh dk;skB pkjo BjhI

[20]

fBebDh ukjhdh. i' i[bw gzikp ftu gzdoK ;kb sZe j[zd/ oj/ jB. T[BQK dke[M jh Gkr jkbh ;kjwD/ nkfJnk j?. ;zB 1978 dh ft;kyh Bz{ fBozekohnK B/i' efjo Ykfjnk ;h. s/oK f;Zy s/ uko r?o f;Zy wko/ rJ/ ;B. fJ; e/; Bkb;zpzXs w[eZdwk, nzfwqs;o ftu ub fojk ;h. fBozekohnK d/ p/Bsh eoB s/nzfwqs;o s'I pdb e/ jfonkD/ d/ eoBkb ;afjo dh ndkbs ftu G/i fdZsk.fiE/ ;ko/ fBozekoh poh eo fdZs/ rJ/. i/ eo ;?;aB e'oN d/ c?;b/ fto[ZX jkJhe'oN ftu nghb eoBh j't/, sK shj fdBK d/ nzdo e/; dkfyb eoBk j[zdk j?.T[; tes gzikp d/ @@nekbh wZ[y wzsoh ;L gqek;a f;zx pkdb B/ shj fdBK@@nekbh wZ[y wzsoh ;L gqek;a f;zx pkdb B/ shj fdBK@@nekbh wZ[y wzsoh ;L gqek;a f;zx pkdb B/ shj fdBK@@nekbh wZ[y wzsoh ;L gqek;a f;zx pkdb B/ shj fdBK@@nekbh wZ[y wzsoh ;L gqek;a f;zx pkdb B/ shj fdBKsZe fJj ckJhb nkgD/ epi/a ftu oZyh SZvh. shj fdB g{o/ j'D s/ pkjo jtksZe fJj ckJhb nkgD/ epi/a ftu oZyh SZvh. shj fdB g{o/ j'D s/ pkjo jtksZe fJj ckJhb nkgD/ epi/a ftu oZyh SZvh. shj fdB g{o/ j'D s/ pkjo jtksZe fJj ckJhb nkgD/ epi/a ftu oZyh SZvh. shj fdB g{o/ j'D s/ pkjo jtksZe fJj ckJhb nkgD/ epi/a ftu oZyh SZvh. shj fdB g{o/ j'D s/ pkjo jtkbrkJh. fJ; soQK jkJhe'oN ftu e/; ik jh BjhI ;fenk.brkJh. fJ; soQK jkJhe'oN ftu e/; ik jh BjhI ;fenk.brkJh. fJ; soQK jkJhe'oN ftu e/; ik jh BjhI ;fenk.brkJh. fJ; soQK jkJhe'oN ftu e/; ik jh BjhI ;fenk.brkJh. fJ; soQK jkJhe'oN ftu e/; ik jh BjhI ;fenk.

gqXkB wzsoh fJzdoKrKXh B/ fdZbh ftu ;ko/ d/;a d/ y/sh wzsohnK dhwhfNzr p[bkJh. Bkb ekch ;ko/ w[Zy wzsoh th nkJ/, fiBQK e'b y/sh wjfewk ;h.w[Zy wzsohnK B/ nkgDh ;jkfJsk tk;s/ y/sh ;?eNoh Bkb s'o bJ/. ftuko/ eJh;ko/ wzsoh sK T[IM jh p'b' okw j[zd/ B/, ezw s/ ekBz{B sK ;kok ;eZsoK Bz{ jhgsk jz[dk j?. ;' gzikp ftu'I w[Zy wzsoh ;Lq bSwD f;zx frZb, ;w/s nkgD/ y/sh ;?eNoh ;qL gqhsw f;zx j[fFnkog[oh d/, ;Gk ftu ik gj[zu/. nkgD/ bkT[b;aeo ;w/s gqXkB wzsoh fJzdokrKXh Gh nk gj[zuh. o;wh ekotkJhnK s'Ipknd, fJzdok B/ nkgDk GkFD MkfVnk-@@;kv/ d/F ftu s/b tkb/ phiK (;o'Q I,s'ohnk, ;{oi w[yh tr?ok) dh pj[s ewh j?. ;kBz{ ftd/F ftu'I, fJj uhiKwzrkT[DhnK g?IdhnK jB. fJ; ezw s/ ftd/Fh w[Zdok (vkbo) tX you j' iKdhj?. w?I fe;kBK Bz{ ;bkj d/ ojh jK fe s[;hI T[jBK Bz{ dZ;' gJh s/b phi tZXs'I tZX g?dk eoB@@HHH. skVhnK. ;kfonK y{p Fbkxk ehsh. ;Gk ysw j'D s'IgfjbK, gzikp d/ ;[bM/ j'J/ y/sh ;?eNoh, ;qL gqhsw f;zx B/ ;wK wzr fbnk.nkgD/ wkfJe Bz{ ukb{ eoe/ ;qhwsh fJzdok Bz{ ;zp'XB eoe/ p'fbnk-@@ w?I w?vwBz[ { p/Bsh eodk jK fe s/b phiK dk ;jkfJe w[Zb tXk fdU. id'I fe;kBK Bz[ {w[Bkck pj[sk fwb/rk, T[j g{o/ T[s;akj Bkb s/b phi g?dk eoBr/, s[;hI i'ehws d/ oj' j' fJ; Bkb fe;kBK Bz{ xkNk g? fojk j?. xkN/ tkbh y/sh fe;kBfet/I eo ;eDr/< gq/oBk eoB Bkb e[M BjhI ;ztoBk. s/b phiK dhnK ehwsK

[21]

tXkT[D Bkb fizwhdkoK ftu y[Fh nkt/rhHHHHHHHHHHHHH##. tesh s"o s/ ;qhwsh fJzdokrKXh B/ f;o fjbkfJnk. go nzdo'I ;Vpb e/ e'bk j' rJh. gJh w/oh jK ftujK feT[I BjhI fwbkJh< w/oh rZb dh ekN eo fdZsh. y[d tZvk f;nkDk pDdkj?< nkgD/ ;eZso Bz[{ fJ; @@f;o fco/ f;Zy## dk gsk f;oBktK B'N eoB bJhfejk. s/ jcs/ d/ nzdo ;qL gqhsw f;zx j[fFnkog[oh, y/sh ;?eNoh d/ wjZstg{oBnj[d/ s'I jNk e/, fJe wkw{bh fij/ wfjew/ dk w[yh pDk fdZsk. fiE/ e'Jh ezwBjhI ;h. uzrh ;bkj d/ e/ ;qL ih B/ @@d/F X'qj## ewk fbnk s/ ehs/ dh ;iakgkJh. (B'N- w?I y[d fJjBK Bz{ fwb e/ ;koh rZb dh s;dhe ehsh j?- b/ye)gzikp d/ fe;kBK B{z @@b'ohnK## pj[s fdZshnK iKdhnK jB. @@wsq/Jh wK## d[ZXgzikp d/ fe;kBK B{z @@b'ohnK## pj[s fdZshnK iKdhnK jB. @@wsq/Jh wK## d[ZXgzikp d/ fe;kBK B{z @@b'ohnK## pj[s fdZshnK iKdhnK jB. @@wsq/Jh wK## d[ZXgzikp d/ fe;kBK B{z @@b'ohnK## pj[s fdZshnK iKdhnK jB. @@wsq/Jh wK## d[ZXgzikp d/ fe;kBK B{z @@b'ohnK## pj[s fdZshnK iKdhnK jB. @@wsq/Jh wK## d[ZXed/ BjhI fgnkT[Idh.ed/ BjhI fgnkT[Idh.ed/ BjhI fgnkT[Idh.ed/ BjhI fgnkT[Idh.ed/ BjhI fgnkT[Idh.

Gkosh c"i ftu brGr g?Ish ;kb sZe T[Zu nj[fdnK s/ B"eoh eou[Ze/ iBob jopya;a f;zx ih B/, gzikph fNqfpT{B ftu Sgh (5-5-1999)fJzNothT{ ftu, Gkos ;oeko d/ f;Zy wko{ wB;{p/ B{z p/pkeh Bkb Bzrk ehsk;h. :kd oj/ fJj w[bkeks pj[s gfjbK ehsh rJh ;h. nyapko tkfbnK B/SkgD dh fjzws Bk ehsh. iBob d/ woD fdB s/ Skgh rJh ;h. ;zB 1965ftu fJjBK ;soK dk b/ye Gh, c"i ftu B"eoh eodk j'fJnk, f;nkb e'N;?eNo ftu bVdk fojk j?. ;kvh o?iw?IN nzB/ i'a; ftu pj[s nr/ tZX rJh.gsk T[d'I bZrk id'I gkfe;skBh c"i d/ b[e/ j'J/ c"ihnK B/, uko/ pzfBUI r'b/dkrD/ F[o{ eo fdZs/. w[ekpbk eoB s'I n;woZE ikD e/, fiXo fe;/ Bz{ puknBiao nkfJnk, T[Xo jh BZ; fgnk. eJh ;ko/ f;gkjh wko/ rJ/. rZvhnK N?Ie;V rJ/, r'fbnK Bkb spkj j' rJ/. fJe @@wjkB ;g{s## b?cNhB?IN n;a'ee[wko, @@f;o s/ g?o oZy e/## nfijk d'fVnk fe f;ZXk jh gmkDe'N d/ fJef;tb j;gskb ftu, fpwkoh dk gZi eoe/ dkyab j' frnk. yapo c?b rJh fe;?fezv chbv o?iw?IN dk b?cNhB?IN, Gkosh c"iK dk @@gfjbk ;ajhd##. gkfe;skBhc"i Bkb ;kjwD/ wZE/ @@pjkdoh## Bkb bVfdnK tho rsh gqkgs j'fJnk. Gkos;oeko d/ oZfynk ftGkr tZb'I, @@tho uZeo## Bkb ;BwkBs eoB dk n?bkB j'frnk. izr ysw j[zfdnK jh, ;qh n;a'e e[wko @@fJbki eotk e/## pVh @@;akBBkb## nkgDh o?iw?IN ftu tkg; nk rJ/. fwE/ niakdh fdB s/, Gkos d/

[22]

ok;aNogsh tZb'I, @@tho uZeo## fjZe s/ fugek fdZsk. fJj pzdk sD sD e/ Skshc[bk e/ w?vb brtk fojk ;h. tZv/ nca;o Gh fJ; frZdV Bz[{, ;b{N wkoB bJhwiap{o ;B. tkj w/o/ Gkos d/;a BjhI oh;K s/ohnK.

jK iBob jopyaF f;zx ih B/ nzdo d/ G/d w[beks ftu gqrN ehs/.--@@n;hI ;zB 65 ftu gkfe;skB Bkb izr tk;s/ fsnkoh eo oj/ ;K. Gkoshc"iK d/ ewKvo iBob u"Xoh B/, tkfJob?; s/ j[ew fdZsk fe n;hI gZSwh w'ou/s/ ekch ewi'ao jK. s[;hI nkgDh c"i Bz[ { fgZS/ jNk bT[, fpnk; dfonk d/ g{ophfeBko/ s/ w'ou/ pDk e/ p?m ikT[. i/ w[ekpbk eoB dh ;fEsh ftu Bk j't' sK;sb[i d/ g{op sZe fgSKj jZN ikDk. fpBK wsbp c"ih BjhI wotkT[D/HHHHHH.w?I (iBob ;kfjp) iL u"Xoh Bz{ fejk fe i' s[;hI efj oj/ j', fJj fby e/ G/i', w?I sd wzBKrk. iBob u"Xoh nkyD bZrk, w?A I s[ozs nzpkb/ gjz[u fojk jK,s[;hI go;'I w?Bz{ T[E/ fwb'.##

fJjBK d' fdBK d[jokB w?I nkgDhnk ;kohnK o?iw?INk ftu s[{ckBh d"okehsk. fJjBK ftub/ fjzd{ c"ihnK Bz{ nkw eoe/ s/ f;Zy c"ihnK Bz{ yk; eoe/, tzrko gkJh-@@w/o/ pjkdo f;gkjhU ! n;hI Gkt/I frDsh ftu xZN j'JhJ/, Gkt/I ;kv/ e'b jfEnko tXhnk Bk j'D. go gkfe;skBh c"i Bz{ n;hI nkgDh Xoshs/ nZr/ BjhI tXD d/Dk. gkfe;skBhnK dk nr/ tXD dk wsbp j? ;kv/ ;t?wkDdk e[ufbnk ikDk. ;kv/ Xow n;EkBK dk Yfj ikDk. ;kvhnK Bz{jK XhnK dhfJZias bfj ikDh. ;kv/ xo xkN T[iZV ikD/, ;koh d[BhnK ftu ;kvk w{zj ekbkj' ikDk. jkohnK c"iK nkgD/ d/F dh fJZias fwZNh ftu o'b fdzdhnK jB, s/nkgD/ nkg Bz[ { eZy'I j'bk eo b?AIdhnK jBHHHHHH##. w/o/ f;gkjhnK B/ nkyaoh ;[nk;sZe bVD dk gqD ehsk. w?I sh;o/ fdB nzpkb/ nk e/ iBob u"Xoh Bz[ { fwfbnk.T[;B/ df;nk fe Gkos d/ oZfynk wzsokb/ dk j[ew ;h fe c"i fgZS/ jNk bJhikt/. w?I (iBob ;kfjp) s[jkBz{ nkfynk ;h fe fby e/ fdU. fby e/ feT[I BjhIG/fink< (e'Jh i[nkp BjhI) eh s[;hI w/o/ x[Zr t;d/ gzikp Bz{ fJe ;kfi;a sfjsspkj eoBk ukjzd/ j'< n;hI fJzB/ ewi'ao sK BjhI jK. ;skoK fdB dh izr s'Ipknd r'bh pzdh j' rJh. n;hI f;ZyK Bz{ puk fbnk, gzikp Bz{ puk fbnk. Gkos;oeko 1965 ftu jh f;Zy e"w Bz{ spkj eoB s/ s[bh j'Jh ;h. feT[Ife @@f;Zy

[23]

iokfJw g/;ak e"w## jB, j?Bk< nzdo d/ G/sh sK fJj Gh d;d/ jB fe id'Igkfe;skBh c"i gzikp ftu dBdBkdh nZr/ tZX ojh j'Dh ;h. T[; tes @@nZr/tZX ojh c"i s/##Gkosh pzpo ijkiaK B/, pzp po;KT[D/ ;B. fJT[I gzikp Bz{ B/;s' Bkp{d eo d/Dk ;h. @@ewb/ f;Zy## fJ; ;oeko e'b'I fJB;kc dh wzr eooj/ jB.

fwsh 10-02-06 B{z ;Nko fBT{i NhHthH u?Bb tkfbnK B/, oksh B"I ti/s'I 10 ti/ sZe, fJe yk; gq'rokw ftykfJnk @@T[gq/;aB :woki##. fJ; ftuT[jBK sEK s/ nXkos, g[fb; d/ tZv/-S'N/ nc;oK Bz{ tZvhnK fo;atsK b? e/, wzdeko/ eod/ ftykfJnk. i/ e'Jh ftnesh nkgD/ fto'Xh Bz{ w[eZdfwnK ftu T[bMkDkukj/ sK ncahw ;w?e iK BkIikfJia n;bk g[fb; tkb/ nkgD/ e'b'I jh gke/, ;pzXsfBod';a ftnesh Bz{ popkd eo fdzd/ jB. j'o w'NhnK oewK gqkgs eoe/, g[fb;tkb/ fe;/ Gh ;ohca fJB;kB dk, g[fb; w[ekpbk pDk e/ wko ;ed/ jB. fe;/gfotko d/ w?Ipo Bz{ u[Ze b?Dk s/ T[;dh xo tkg;h bJh fet/I bZyK o[g? fco"sht;{b b?Id/ jB, uzrh soK godk ck;a ehsk. brGr d; frnkoK ;kb gfjbKu"dK f;Zy B"itkBK dk fJe iEk ji{o ;kfjp dh :ksok Bz{ uZfbnk. o;s/ ftupj[s EkJhI ;yas u?fezr j'Jh, e[M Bk fwfbnk. i' e[M g?;/ e'b ;B, g[b;hnKB/ T[j Gh y'j bJ/. nZr/ s'I nr/ nk oj/ @@f;aeko## dh yapo fdzd/ oj/. fcofJjBK pjkdoh ftyk e/, w?vb gqkgs eoB dk wB pDk jh fbnk. @@;zxD/izrb ftu, fGnkBe jfEnkopzd bVkJh s'I pkd, g[fb; Bz{ tZvh ;cabsk fwbh.u"dK y{zyko f;Zy nfstkdh ;yas w[ekpb/ ftu wko w[ekJ/##. NhHthH u?Bb s/ fJj;g;aN ftykfJnk s/ p'fbnk frnk fe fJj ;Zuk w[ekpbk BjhI ;h. fe;/ rfjoh;kfi;a sfjs, fxBkT[Dk gkg ehsk frnk. Gkos s/ oki eo oj/ jkew, ns/Gkos dhnK ndkbsK nfijk @@swk;ak##j[zdk fBs t/ydhnK jB. feT[Ife @@f;ZyiokfJw g/;ak e"w jB.##

okiht rKXh jZfsnk ;kfi;a e/; ftu pkoK ;kb e?d eZNe/ fojk j'J/, GkJh gq/w f;zx, nwoihs f;zx, pbd/t f;zx ns/ eowihs f;zx pkjo nkJ/, sK T[jBK nsh fjod/t/de xNBk fpnkB ehsh, i' fJ; soQK j?L- @@ n;hI f;ZyKdh B;be[;h eoB tkb/ gkgh fJB;kB, okiht rKXh Bz{, ehs/ dh ;ik d/D dh

[24]

e'fFF ehsh. ;kXB dh xkN, ns/ Bk siop/ekoh eoe/, Gkt/I okiht rKXh pufrnk. go ;kBz{ fJ; dk e'Jh nc;'; BjhI j?. g[fb; fowKv d/ s;hfjnK s'Iwro'I, ;kBz{ fsjkV i/b (fdZbh ftu) G/i fdZsk. g/;ahnK g?D bZrhnK. ;kvktehb e'Jh BjhI ;h. iZi B/ ;oekoh tehb b?D bJh nkfynk, n;hI BKj eofdZsh. fco fJe f;Zyh ;aebtkb/ tehb B/ ;kv/ Bkb jwdodh ftykT[IfdnK, w[case/; bVB dh g/;ae;a ehsh. n;hI d;sys eoe/, ;ko/ iao[{oh ekri T[;d/ jtkb/eo fdZs/.;wK phsdk frnk. soheK g?IdhnK ojhnK. ;kvh j?okBh dh jZd Bkojh id'I fJj @@f;Zy## tehb ;kvhnK ;kohnK ckJhbK b? e/, bkgsk j' frnk.ekch d/o wro'I ;kBz{ gsk bfrnk fe T[j nwohek ik tf;nk j?. ;wK phsdkfrnk, fco fJe fjzd{ tehb B/ ;kvk e/; bVBk F[o{ ehsk, pr?o g?;/ b?D s'I.T[; Bz{ pVhnK XwehnK fwbhnK. gqtko Bz[ { ysw eod/D d/ ;[B/j/ G/i/ rJ/. T[jtehb nv'b fojk. fJe fdB nuBu/sh T[; tehb dk @@n?e;hv?IN## j' frnk.eko d[oxNBK ftu T[j woB'I sK pu frnk. fJe pKj N[ZN rJh bZsK N[ZNrJhnK, S/ wjhB/ j;gskb fgnk fojk. fco Gh T[mD i'rk j' e/, thbQu/nos/ p?m e/, ;kv/ e/; dh g?oth eodk fojk. fJe fjzd{ iZi e'b ;kvk e/; brkj'fJnk ;h. fowKv d/ pjkB/ fbik e/ ;hHphHnkJhH tkfbnK B/ ;kv/ e/; g[ZN fdZs/, Bjz{ T[ykV fdZs/. j'o p/nzs s;hj/ fdZs/. fJ; B/e iZi B/ ;kvk w?vheb eotke/ fog'oN g/;a eoB bJh ;hHphHnkJhH Bz{ j[ew fdZZsk. ;hHphHnkJhHa tkfbnK dhfJe nghb Gh oZd eo fdZsh. fi; ftu T[j ;kBz{ gzikp ftu fbik e/ j'o @@g[ZSgVQskb## eoBh ukj[zd/ ;B. feT[Ife n;hI yd;ak iakfjo ehsk ;h fe ;hHphHnkJhtkb/ ns/ gzikp g[fb; tkb/, fbik e/ ;kvk M{mk g[fb; w[ekpbk pDk e/ wko;ed/ jB. ;kohnK dbhbK ;[De/ iZi B/ g[fb; ns/ ;hHphHnkJhH dh wzr odeo fdZsh. go nrb/ e[M fdBK nzdo jh, T[; iZi dh eko ftu'I @@;w?e cVhrJh.## T[; s/ tZvk e/; pDk fdZsk frnk s/ T[j i/bQ g[Zi frnk. feT[Ife @@f;ZyiokfJw g/;ak e"w## jB. fJjBK bJh sK fJB;kc d/ ;ko/ okjpzd jBHHHHH.(;qL dbpho f;zx gZsoeko-ukBD dh y'i- gzBk 58)

ewi'ao b'eK Bkb vkjY/ ;dk s'I XZek eod/ nkJ/ jB. fiT[D tk;s/iK s/ f;o M[ekT[Dk g?Idk j?. iK fco T[m/ j'J/ f;o Bz{ eNkT[Dk g?Idk j?. id'I

[25]

sZe fe skes dk soki{ ewi'aoK Bz{ ;aeshtkB BjhI pDk fdzdk. fJ; goEkJ/fJepkb dk ;a/no-

s[wjkoh sfjiahp ngB/ yzio ;/, nkgBh jh y[de[;ah eo/rh.s[wjkoh sfjiahp ngB/ yzio ;/, nkgBh jh y[de[;ah eo/rh.s[wjkoh sfjiahp ngB/ yzio ;/, nkgBh jh y[de[;ah eo/rh.s[wjkoh sfjiahp ngB/ yzio ;/, nkgBh jh y[de[;ah eo/rh.s[wjkoh sfjiahp ngB/ yzio ;/, nkgBh jh y[de[;ah eo/rh.;ky/a Bk}[e g/ nk;ahnkBk pB/rk, s' Bk gkJ/dko j'rk. (fJepkb);ky/a Bk}[e g/ nk;ahnkBk pB/rk, s' Bk gkJ/dko j'rk. (fJepkb);ky/a Bk}[e g/ nk;ahnkBk pB/rk, s' Bk gkJ/dko j'rk. (fJepkb);ky/a Bk}[e g/ nk;ahnkBk pB/rk, s' Bk gkJ/dko j'rk. (fJepkb);ky/a Bk}[e g/ nk;ahnkBk pB/rk, s' Bk gkJ/dko j'rk. (fJepkb)Gkos ;oeko B/ @@f;Zy iokfJw g/;ak e"w## jB tkbk j[ew ;Zm ;kb

phs ikD s/, ni/ tkg; BjhI fbnk. fit/I fdb ukj/ id'I w"ek pD/ fiZE/ ;aZe gt/, fpBK (o;whfijh) ndkbsh ekotkJh d/, f;ZyK Bz{ wkfonk ik ;edk j?.

rohpK T[gfo fi fyzi? dkVh.. gkopqjw ;k nrfB wfj ;kVh..rohpK T[gfo fi fyzi? dkVh.. gkopqjw ;k nrfB wfj ;kVh..rohpK T[gfo fi fyzi? dkVh.. gkopqjw ;k nrfB wfj ;kVh..rohpK T[gfo fi fyzi? dkVh.. gkopqjw ;k nrfB wfj ;kVh..rohpK T[gfo fi fyzi? dkVh.. gkopqjw ;k nrfB wfj ;kVh..g{ok fBnkT[ eo/ eosko[.. nkgB/ dk; eT[ okyBjko[.. (gzBk 199)g{ok fBnkT[ eo/ eosko[.. nkgB/ dk; eT[ okyBjko[.. (gzBk 199)g{ok fBnkT[ eo/ eosko[.. nkgB/ dk; eT[ okyBjko[.. (gzBk 199)g{ok fBnkT[ eo/ eosko[.. nkgB/ dk; eT[ okyBjko[.. (gzBk 199)g{ok fBnkT[ eo/ eosko[.. nkgB/ dk; eT[ okyBjko[.. (gzBk 199)

000000000000000

[26]

f;ZyK dh B;bxks

;fsr[o{ ;fjpkB ih B/ ;op ;KM/ wB[Zyh GkJhuko/ dh i' o{g o/yk r[opkDhftu T[bhe fdZsh j?, T[j e'Jh b[ethI uhia BjhI . fi; B{z osk wk;k ;aZe j't/ id'Ifdb ukj/ r[opkDh ftu'I gowkD gVQ e/ s;Zbh eo ;edk j?. gqtko ns/ nkgDknkgk se r[o{ ;kfjp B/ e[opkB eo fdZsk, i' fJfsjk; ftu'I gfVQnk ik ;edk j?.nfjwd ;akj npdkbh tofrnK eJh ;dhnK se Gkos B{z x'fVnK d/ ;[zwK j/mwX'fbnk, fJZias Bhbkw ehsh ;G B{z nfj;k; j't/rk. r[o{ e/ to';kJ/ :'fXnK B/ y{Bv'jbthI bzwh izr bVe/, fit/I Gkos B{z w[V s'I r[bkwh ftu'I eZfYnk, fJj Gh ni/ebQ dhnK rZbK jB. ;sb[i sZe dk Gkos npdkbh B/ ncrkBh;skB Bkb fwbkfbnk ;h. fJ; dk ;kok gqpzX s/ N?e;, f;ZXk ncrkB;skB B{z ikD bZr fgnk ;h.f;zxK ;{ofwnK B? Gkos dh fJ; ft;akb t;'I tkb/ s/ ioy/i fyZs/ B{z ,ncrkBK d/y{Bh gzi/ ftu'I tkg; fbnKdk. w[es eok e/ Gkos Bkb i'fVnk. fJ; pdb/ i' ehwsT[skoBh gJh T[j ed/ Gh fpnkB BjhI ehsh ik ;edh. fJ; wjkB goT[geko ns/pjkdoh tZN/ f;ZyK B{z ft;a/;a ;j{bsK Gkos tZb'I fwbDhnK ukjhdhnK ;B. goukDehn d/ gd fuzBQK s/ ubD tkb/ T[; d/ g?o'ekoK B/, ;w{zje s"o s/ f;Zy e"wdk pko pko ngwkB ehsk. nkgD/ y{B Bkb f;zi/ d/; B{z SZv e/, ;G e[M popkdeotk e/, s/ nkgD/ gfotkoe ihnK B{z nZyK ;kjwD/ esb eotk e/, ;aoBkoEh pDe/Gkos ftu nkT[Dk fgnk.

fJ; T[ikV/ s/ esbkw B{z o'fenk ik ;edk ;h. go Gkosh jkew fJjo'eDk BjhI ukj[zd/ ;B. T[j f;ZyK dh pjkdoh s'I uzrh soQK tkec ;B. i/ f;Zyskesto pD/ oj/ sK fe;/ tes th Gkos dh ;oeko bJh ysok pD ;ed/ jB.fJ; bJh fJjBK B{z jo ;kfi;ah ukb ube/, ;aeshjhD ehsk ikt/. Gkos gke tzv;w/I c"i dh fBrokBh ftu fpBK y{B yokp/ s'I nkpkdh dk spkdbk ehsk ik; ;edk;h. d; bZy fJB;kBK B{z e'j/ ikd s'I pukfJnk ik ;edk ;h. yopK dh ikfJdkdpopkd j'D s'I pu ;edh ;h. go Gkosh jkewK B/, fJe ;'uh ;wMh ;akfi;a sfjs,ikD p[ZM e/, fJj spkjh j'D fdZsh. sK fe f;ZyK dh skes B{z eokoh ;ZN wkoh ik

[27]

;e/. ;r'I pu/ j'J/ b'e, o'iah o'Nh s'I Gh nks[o j' ikD. nDy s/ ;t?wkD rztke/f;oc g/N g{osh d/ fceo ftu dZp/ ikD, T[ifVnK B{z p;kT[Id/ ofjD, wo u[ZfenKB{z :kd eoe/ p[ZehI jzM{ e/od/ ofjD HHHHHHHH.

T[go tofDs tfenks e'Jh wB xVzs BjhI jB, ;r'I fJjBK ;kfi;aK d/g[ysk ;p{s w"i[{d jB. fJe B/e pys fJB;kB wfjzdo f;zx ozXktk ih pj[s tZvhnKg';NK s/ ofje/ fgnkBk eo rJ/ jB. T[j nkgDh ;t?-ihtBh ftu fbyd/ jB - (gzBk184)@@id'I gkfe;skB ftu'I ;G e[M rztk e/, sB d/ d' eZgfVnK ftu EZe/ jo/ fpwkos/ G[yDGkD/ f;ZyK d/ ekcb/, fdZbh d/ r[odtkfonK ftu nkD fNe/ sK w?I T[jBK fdBKftu fdZbh dk fvgNh efw;aBo ;K. w?I fJjBK dhnK b'VK ;oeko tb'I fdZs/ rJ/;kXBK Bkb g{ohnK eoB dh e'f;a;a eo fojk ;K. brksko ;aoBkoEhnK d/ nkT[DekoB jkbks ftrVd/ jh ik oj/ ;B. (nkgDh fBZih ewia'oh ekoB ozXktk ihe/; ofjs ;B.) w?I wB eoe/ T[wo Go r[o{ ns/ f;Zy gzE Bkb fJe ;[o fojk jK.fiE/ fes/ eo ;fenk nkgD/ G?DK GoktK dk Gbk eoB ftu fjZ;k gkT[Idk fojk jK.fdZbh ftu brksko f;ZyK B{z w[;hpsK ftZu fxo/ j'J/ t/yfdnK, w?I (wfjzdo f;zxozXktk) goXkB wzsoh itkjo bkb Bfjo{ B{z fwbe/ p/Bsh ehsh, fe nro ;oekofJikias d/t/ sK ;akwbkN EktK s/ ;;s/ fij/ wekB pDtk e/ f;Zy ;aoBkoEhnK d/bJh f;o b[ekD i'r p;shnK pDk e/ d/ d/JhJ/. itkjo bkb Bfjo{ d/;a d/ gqXkBwzsoh dk Bcos Gfonk itkp ;[De/ w?I ezp frnk. T[; B/ fejk ;h - @@w?I f;ZyKB{z e'Jh fonkfJs BjhI d/Dh ukj[zdk, T[jBK dh GkbkJh tk;s/ w/o/ e'b e'Jh rZb Bkehsh ikt/. w?I fJjBK B{z p;d/ BjhI t/yDk ukj[zdk, ;wfMnk <## fJj ftuko e'JhpDktNh BjhI jB, ;r'I ft;atk; :'r ftneshnK tZb'I fes/ Bk fes/ fby/ j'J/ fwbiKd/ jB.

;qL eg{o f;zx @47 d/ T[ikV/ tes ibzXo dk fvgNh efw;aBo ;h. T[jBKgqf;ZX ouBk @@;kuh ;kyh## ftu fiE/ j'o pj[s ;kohnK f;Zy d[;awDh dhnK fw;kbKg/;a ehshnK jB. T[jBK ftu'I fJe fJj Gh ;h, ;qL eg{o f;zx nkgD/ nfXekoK dhd[otos'I eofdnK f;ZyK B{Pz bkG gj[zuk fojk j?. T[iV e/ nkJ/ f;ZyK B{z B"eoh d/Dftu gfjb eodk j?. fj;kp s'I pr?o jh f;ZyK B{z bkG g[uk fojk j? HHHHHHH. fjzd{nKdk w[yh ;orDk, gzikp ftu bkbk irs BokfJD ;h. i' fe iBw s'I f;Zy fto'Xh

[28]

Bcos Bkb bpo/ia fjzd{nK dk bzpVdko ;h. fJ; B/ nkgD/ nypko ftu ;ZukJhs'I e'jK d{o, p/;aowh dhnK ;kohnK jZdK gko eofdnK, eg{o f;zx s/ rpB d/fJbiakw Gh Skg fdZs/. eg{o f;zx Gh e'Jh vog'e fJB;kB BjhI ;h. T[; B/ fJZiasjZse dk e/; fsnko eotk e/, bkbk irs BokfJD B{z i/jb ftu pzd eotk fdZsk.e[ZM fdBK s'I wro'I, w[nkch wzrtk e/ bkb/ dh fojkJh sK eo fdZsh rJh. go fJjxNBk nkikd d/;a d/ ;op ;aeshtkB fjzd{nK bJh nf;j ;h. nZr/ ik e/ fJ; fjzd{ozr ftu ozr/, bkbk irs BokfJD B/, 9 ;szpo 1982 se f;Zy d[;awDh B{z @@nkyoh;[nk;K## Bkb fBGkfJnk.

e'bes/ d/ fJe p}[or ;qL yikB f;zx, fiBQK B/ @@f;Zy ohthU# (fJzrfb;a)w?riahB eZYD ftu w'joh o'b ndk ehsk ;h. nes{po 6 s'I 12, 2005 se oKuh(Mkoyzv) fty/ r[ows e?Ig d[jokB pj[s ;kohnK r[ows ftukoK j[zdhnK ojhnK.;zskbh d/ T[ikV/ tes fJ; dh T[wo brGr 26 e[ ;kb ;h. b/ye B{z fJjBK B/dZf;nk fe @@w/o/ fgsk ih fJe ;XkoB fij/ f;Zy ;B. T[jBK B{z ezB;'n fwbh fefjzd gkfe d' fjZf;nK ftZu tzfvnk ikD tkbk j?. nkpkdh d/ spkdb/ j'D dh ;zGktBkj?. fJ; jcVk dcVh ftu fe;/ ihn dk ikBh B[e;kB Bk j' ikt/ T[jBK w?B{z (yikBf;zx B{z) fdZbh s'I fg;akto G/ifdnK fejk fe @@o/b rZvh okjhI fizBh S/sh j' ;e/,xZN s'I xZN ;wkB b? e/, fdZbh nk ikT[. i/ pu rJ/ nwB j' frnk sK ;kwkB;KG btKr/. jkbh ikBK pukT## HHHHH.

w?I s[ozs T[Xo ubk frnk. nkgD/ ikD gSkD tkfbnK B{z Gh fgsk ih tZb'IdZ;/ rJ/ yso/ pko/ ikD{z eotkfJnk. d' fdBK d/ E'V/Q fizB/ ;w/I ftu n;hI d; e[gotkoK d/ e'Jh ;Zm w?Ipo o/b okjhI tkj'dkjh fdZbh gj[zu rJ/. jkbh feXo/ f;ob[ekD B{z irQk Gh BjhI fwbh ;h fe c;kd ;a[o{ j' rJ/. fJXo'I T[Xo s/ T[Xo'I fJXo,b'ehI ftbed/, sVcd/ ;G e[M b[Nk e/, ;oBkoEh pDe/, ;VdK s/ nk p?m/. fpBKfe;/ ;jko/ s'I. i' f;Zy ;odko eZbQ bZyK ftu y/Yd/ ;B, T[j nZi o'Nh s'I Gh nks[oj' rJ/, fBo/ fGykohnK tor/. ;r'I nkgD/ gotko d/ eJh eJh ihnK B{z nZyK ;kjt/I wod/ tZYhId/ t/yfdnK, fdb s/ gZEo oZy e/, w{zj d{i/ gk;/ Gztk e/ d"V gJ/.nkgDnK itkB XhnK G?DK, B{z Gh p/gZs j'D'I Bk puk ;e/. tZv/ tZv/ eko'pko, T[gikT{iawhBK, wfjb e'mhnK, gbK ftZu y[Z; rJhnK. ;G e[M b[Nk e/ fizB/ e[ ftnesh pu/, T[j

[29]

e/tb sB d/ egfVnK ftZu d"V g?D bJh wip{o j' rJ/ HHHHHHHHH.fJE/ yk; ftukoB i'r B{esk fJj j? fe w/ok fgsk (;qH yikB f;zx

dk) fJe nkw ;wM tkbk f;Zy ;h. Bk e'Jh ;oekoh nc;o ;h, Bk jh oki;hB/sk. fco Gh T[;B{z fJ; soQK wfj;{; j'fJnk fit/I e'Jh tZvk s{ckB T[mD tkbk j?.i' j'o BjhI sK nkgD/ gfotko d/ ihnK B{z ;[oZfyns fbnKdk ikt/. fJ;/ ;'u ftuT[jBK w?B{z G/fink. w?I ;Zm e[ ftneshnK B{z gq/o e/ fJXo fbnkT[D ftu ekw:kpj' frnk. ;'uDk fJj pDdk j? fe d/;a d/ w[yh bhvoK B{z fJ; T[ikV/ ns/esb'rkos dk gfjbK jh feT[I fJbw Bk j'fJnk < c"i dh ;jkfJsk b? e/ d't/I pzfBUInkpkdhnK dk spkdbk ;aKswJh sohe/ :ehBh feT[I Bk pDkfJnk frnk < d/;a d/bhvoK B{z fJj ftuko feT[I B c[o/ < i/ bhvoK dk nBkVh g[Dk Gh wzB bJhJ/ sKc"ih ioB?b sk nDikD BjhI j' ;ed/. T[j nkgD/ sohe/ ;bkj d/ ;ed/ ;B.T[jBK f;Zy ioB?bK B/ fiazw/tkoh feT[I Bk fBGkJh < wkL skok f;zx B/ f;Zy c"i B{zf;ZyK d/ ikB wkb dh okyh bJh feT[I Bk fejk< eh T[jBK fJBeko eo fdZsk ;h<

wk;No skok f;zx i' T[; tes gzikp ns/ f;ZyK dk skesto B/sk ;h,T[; B{z fJ; yso/ dk nfj;k; feT[I Bk j'fJnk < T[; tes c"i ftu f;ZyK dhfrDsh 30 gqsh;as d/ B/V/ ;h. f;Zy fJe tZvh skes oZyd/ ;B. fco wk;No ihB/ f;Zy c"ih ioB?bK B{z nghb feT[I Bk ehsh fe nkgD/ f;Zy gzE dh okyh dk gqpzXeo'. T[; ;w/I wkL skok f;zx dh ekoiekoDh dk fJe w?Ipo ;h ;qH joh f;zx. id'IwkL dhnK f;Zy wko{ ukbK dk joh f;zx B{z nfj;k; j'fJnk sk T[; B/ e[M j'o;zrhnK Bkb fJ; ;kfi;a pko/ rZb ehsh. T[vdh T[vdh fJj rZb wkL skok f;zxse gj[zu rJh. p; e[M jh fdBK nzdo ;qL joh f;zx dk t;dk o;dk xo, ;g[od/yke ;h. r[zfvnK B/ nuBu/sh jwbk ehsk, xo d/ ihnK B{z esb ehsk frnk. xoB{z nZr bk fdZsh rJh. xo d/ d' w?Ipo fco Gh pu rJ/, joh f;zx s/ T[; dhfJe GoikJh. i' fJe skeh ftu'I fBeb e/ d"VB ftu ekw:kp j' rJ/. BjhI sKfJ; ;kfi;a s/ Gh ;dk gVdk fgnk ofjDk ;h. fit/I j'o f;Zy wko{ d;skt/iK ns/;p{sK s/ gVdk fgnk j'fJnk j?. f;ZyK d/ pkjoh d[;awDK sK fJjBK B{z jo jopktos e/ wkfonk jh j?. nkgD/ nky/ ikD tkfbnK B/ i' p[ZehI oZs ghsk j?, T[; dky[ok bZGDk ni/ pkeh j?.

[30]

pzrkbh b'e ftfdnk ftZu ekch nZr/ ;B. Gkt/I nzrq/iaK B/ nkgDh b'Vtk;s/ ;e{b y'jb/ ;B. ;wK gk e/ fJjBK ;e[{bK B/ nkikdh ns/ r[bkwh dk coe;wMD tk;s/ fBZro :'rdkB gkfJnk. nkikd Gkos ftZu pzrkbh b'e nkgDh;[szsosk bJh ed/ Gh nzd'bD S/V ;ed/ ;B. nZi d/ pzrbk d/;a ns/ pzrkb B{zfwbk e/ fJjBK dh nkpkdh e'Jh thj eo'V d/ B/V/ pDdh j?. fJfsjk; rtkj j?fe ;a/y w[ihp ofjwkB dh nrtkJh ftu Gkos ;oeko dh wds Bkb y{Bh izr bVhs/ 1971 ftZu BtK pzrbk d/;a j'Id ftZu nk frnk. i/ T[j Gkos ftZu j[zd/ sK GhT[jBK B/ nkikdh bJh e'Jh id'-ifjd iao{o S/VBh ;h. T[j tZyo/ j' rJ/. Gkoshpzrkbh ewia'o j' rJ/. Gkos Bkb'I tZy j'D tkbh e'Jh ;aesh;akbh bfjo T[mD dh;zGktBk brGr ysw j' rJh. Gkos dh nyzvsk n"o J/esk gZeh, s/ pqkjwDhGkos dh nyzvsk n"o J/esk gZeh, s/ pqkjwDhGkos dh nyzvsk n"o J/esk gZeh, s/ pqkjwDhGkos dh nyzvsk n"o J/esk gZeh, s/ pqkjwDhGkos dh nyzvsk n"o J/esk gZeh, s/ pqkjwDhBikw bJh ;Zs/ y?oK.Bikw bJh ;Zs/ y?oK.Bikw bJh ;Zs/ y?oK.Bikw bJh ;Zs/ y?oK.Bikw bJh ;Zs/ y?oK.

gzikp ftu f;ZyK B/ r"otwJh fJfsjk; dh f;oiDk ehsh j?. gzikp ns/Gkosh b'eK dh r[bkwh B{z rb'I bkj[D bJh y{B d/ dfonk Go/ jB, f;oK d/ rziT[;ko/ jB. nkgDk nkgk nkfonK Bkb fuotkfJnk j?. izrbhI tk; ehsk j?, pZfunKd/ N[eV/ eotk e/ rbK ftu jko g[nkJ/ jB. fJ; BZp/ ;kbk bzwh nfiZs izr B{zfiZs e/, f;Zy oki ekfJw ehsk. id'I ;kok fjzd[;skB nzrq/iaK dk r[bkw j' frnk ;h.ft;akb gzikp d/ fjzd{ w[;bwkB s/ f;Zy nkikd ;B. nfxqsxDsk dh f;yo t/y' fe;ko/ fjzd[;skB ftu'I c"ih, nzrq/ih oki B{z tXkT[D bJh s/ oki B{z wip{s eoB bJhGosh j' e/ gzikp s/ uVQ nkJ/. ft;akb f;Zy oki B{z ysw eoB bJh r'oh ;oekod/ jZE m'e/ pD/. oki Gkr d/ nzdo p?m/ fjzd{ v'ro/ s/ pqkjwD gfjbK jh nzrq/iaKBkb ;"d/pkiahnK eo u[Ze/ ;B. fJ; soQK 30 wkou 1849 B{z gzikp ftZu'I f;"Zy okidk ykswk ehsk frnk.

fJ; s'I fJe ;" ;kb wro'I fco f;ZyK s/ T[jh xb{xkok d[jokfJnk frnk,d/;a dh ny"sh nkikdh ;zB 1947 ftu. d[pkok fco g{oh gbkfBzr Bkb f;ZyK B{z woBns/ T[iVB d/ ;ko/ gqpzX ehs/ rJ/. i/ fJj o'Nh ykD i'r/ ofj rJ/, fJjBK dk;t?wkD Bk e[ufbnk frnk sK fe;/ ;w/I Gh fJj @@f;o fco/ b'e## Gkos dh @@J/esk n"o nyzvsk## bJh ysok pD ;ed/ jB. fJ;/ ;'u sfjs ;zskbh dh d/;a tzv;w/I, f;ZyK B{z y{B ghDhnK XkVK d/ nZr/, fBjZE/ eoe/ ;[ZN fdZsk frnk. f;ZyK dh 25

[31]

gqsh;as nkpkdh dk xkD j' frnk. iaywh, Bekok s/ gkrb j'D tkb/ j'o nDfrDs.nkoEe B{e;kB yopK dk . T[; dk fe;/ B{z w[nktiak Bk fdZsk frnk. ;r'I iawhBKftZu'I 25 s'I 40 gqsh;as se eN"sh eo bJh rJh. fJ; pko/ g{o/ ft;Eko Bkb gVQBkukj' sK ;qH e[bpho f;zx e"Vk dh fdb dhnK v{zxhnK gosK ftu'I fbyh, feskp, @@s/f;Zy Gh fBrfbnk frnk## gVQ ;ed/ j'.

gof;ZX b/ye ;qH i;tzs f;zx @eztb# B{z eJh tko fwbD dk w"ek fwbdkfojk j?. T[jBK pVh p/pkeh Bkb fJ; ;ZukJh B{z fpnkB ehsk fe nro wkH skokf;x wB'I fJwkBdko j[zdk sK f;ZyK tk;s/ oki sK Gkt/I Bk b? ;edk. go f;Zy e"wB{z esb ns/ popkd j'D'I puk ;edk ;h. pj[s ;ko/ b'eK dk fJj efjDk j? fewk;No ih B/ edh r'be dk g?;k BjhI ykXk. xo ikD bJh xzfNnK pZXh whIj o[eDdh T[vhe eod/ oj/. go ;qa'wDh ew/Nh dh ihg fBZih ezw bJh tosDh w[Bk;p Bk;wMh. fJ;/ soQk dZf;nk iK fojk j? fe wk;No d/ e'N B{z d' i/pK j[zdhnK ;B.fJe tkoh fJ; dh p/Nh okfizdo e"o fpwko j' rJh. gsBh B/ fJbki bJh g?;/ wzr/. wk;NoB/ fejk fe w/o/ e'b fJ; tes g?;/ BjhI jB. gsBh B/ c[osh Bkb e'N dhnK i/pK co'bhnK ftZu' ekch tZvh oew fwbh. gZ[SD s/ wk;No B/ dZf;nk @@w/oh fBZihi/p ftZu e[M nkB/ jh jB. i' tZvh oew s{z i/p ftZu t/y ojh j?I, fJj d{ihi/p gzE dh j?. p/Nh d/ fJbki s/ fJ; ftZu'I e'Jh g?;k BjhI tofsnk ik ;edk. tkj ! fenkfJwkBdkoh dhnK fw;kbK jB.

j[D ;tkb g?dk j[zdk j? fe wk;No skok f;zx jo o'ia bzw/ ;co s?jeoe/, whfNzrK ns/ ekBcoz;K B{z ;zp'XB eoB ikfJnk eodk ;h. fJ; fBs d/ bzw/;coK s/ pj[s ;kok g?;k youD bJh feE'I nkT[Idk ;h < wk;No d/ xo/b{ you/Gh xN BjhI wzB/ ik ;ed/. nfij/ bhvoK d/ xo fBZs fdB fwbD tkfbnK dhnKeskoK bZrhnK ofjzdhnK jB. fJjBK ;ko/ ;ZiDK ;B/jhnK B{z, bZ;h ukj s/ go;akdkSekT[Dk iao{oh ;h. gqtkfoe w?IpoK dhnK eZgVk, dtk dko{, ykD ghD dhnK iao{osK;B. fco id'I wk;No e'Jh B"eoh d[ekB iK ftT[gko BjhI eodk ;h. e[bteshoki;h ezwK ftZu T[bfMnk j'fJnk ;h. fJjBK ;kohnK tZvhnK b'VK tk;s/ g?;k feE'InkT[Idk ;h < ewkJh d/ eh ;kXB ;B wk;No e'b< i/ T[j ;Zuw[Zu jh fJwkBdko;B sK ;kohnK xo/b{ s/ pkjoh b'VK tk;s/ wkfJnk feE'I nkT[Idh ;h <

[32]

fJe fwzN bJh coia eo b?Id/ jK fe wk;No ih fBih fiazdrh ftZu @@d[ZXX's/## ;B. go T[jBK p/JhwkBh dh v{zxh dbdb ftZu X;/ j'J/ ;kEh f;Zy bhvoK B{znkgD/ Bkb feT[I oZfynk < nkgDh ekoieoDh okjhI feT[I pkjo Bk eZY wkfonk <e'Jh skVBk gZso feT[I Bk fbfynk < nkgD/ nypko ftZu p/JhwkB ;kEhnK dk GKvkfeT[I Bk GzfBnk < r[gs ;o's dZ;d/ jB fe wk;No dh ;Zih pKj pbd/t f;zx tor/ftnesh T[;dhnK @@;kohnK b'VK nkgD/ ;kXBK Bkb## @@;kohnK b'VK nkgD/ ;kXBK Bkb## @@;kohnK b'VK nkgD/ ;kXBK Bkb## @@;kohnK b'VK nkgD/ ;kXBK Bkb## @@;kohnK b'VK nkgD/ ;kXBK Bkb## g{ohnK eod/ ;B. fJjBK;soK d/ b/ye B{z NkNk Bro fty/ d; fdB Xow gquko bJh ikD dk w"ek fwfbnk;h. nes{po 05 ftZu, T[E/ ofj oj/ f;ZyK B? T[j ;ko/ EK ftykJ/ fiE/ pbd/t f;zxdhnK pj[s tZvhnK c?eNohnK bZrhnK j'JhnK ;B. fJjBK ekoykfBnK bJh ;oekoB/ p?IeK d/ dotki/ y'jb fdZs/. f;Zy jZeK B{z t/uD pdb/ pbd/t f;zx B{z wkbkwkbeo fdZsk frnk. T[;/ wkb ftZu'I @@fJwkBdko bhvo## wk;No skok f;zx dk gqtkonkgDhnK b'VK g{ohnK eo fojk ;h. f;Zy jZeK s/ nowkBK dk xkD eoe/ fto;/ ftZufwbh nwhoh B{z pbd/t f;zx dk gqtko ;zGkb Bk ;fenk. f;ZN/ ti'I T[E/ d/ ekoykB/w;ahBK e'mhnK s/ iawhB NkNk ezgBh tkfbnK B/ yohd bJh. fJjBK nfxosxDK B/d/;a ftd/;a ftZu j'o EkJhI nkgD/ eko'pko ;Ekfgs eo bJ/. gzikp ftu nkgDhfojkfJ;a oZy bJh sK fe @@bZSwh d/th## dh ;jkfJsk Bkb, gzikp dh nekbhokiBhsh s/ geV pDk e/ oZyh ik ;e/. oki;h skes d[nkok nkgDh @@B/e feosewkJh## dh okyh ehsh ik ;e/. fJjBK b'eK d/ ;ogq;s ;B @@p/dkr## f;Zy nkr{wkH skok f;zx ih. p'b' ih ;fsBkw[, tkfjr[o{.

fJ;/ soi s/ fJe j'o bhvo f;ZyK d/ ukDehnk, ;qa'wDh ew/Nh d/ ;skJh;kb oj/ gqXkB, eJh tko b'e ;Gk s/ oki ;Gk d/ oj/ w?Ipo ;B, ;qH r[ouoB f;zxN"jVk. T[jBK d/ ukNfVnK tZb'I ;N/iK s/ pkjktK T[bko T[bko e/, ;zx gkV gkVe/ f;Zy gzE B{z r[o{ rzqE ;kfjp dh ji{oh ftZu @@fBo'b ;Zu## ;[DkfJnk iKdk fojkj?, fe gqXkB ih e'b dkd/ bkjh d; feb/ iawhB j?. N"jVk fgzv ftZu ;kdk fijkwekB j?. nkw bhvoK tKr fJjBK e'Jh iawhB ikfJdkd BjhI pDkJh. ;afjo ftZuwekB sZe BjhI pDkfJnk. pVk ;zs'yh ihtB j?, g[oksB Ne;kbh f;zxK tkbk HHHHHHH.eh f;Zy gzE fJj g[ZSD dk nfXeko BjhI oZydk fe nro r[ouoB f;zx N"jVk dke'Jh tgko BjhI ;h. c?eNoh BjhI ;h. ;qa'wDh ew/Nh tZb'I sBykj BjhI fwbdh ;h.

[33]

sK e'Jh nzdo dk G/sh dZ;D dh db'/oh eo ;e/rk fe gqXkB d/ xo dhnK b'VKfet/I g{ohnK j[zdhnK ;B < ;t/o/ gzi ti/ s'I b? e/ oks d/ d; ti/ sZe, gqXkB ihd/ xo fwbD tkfbnK dk sKsk bZfrnk ofjzdk ;h. T[jBK B{z d[ZX ukj s/ bzrodh s'N BjhI nkT[D fdZsh iKdh ;h. nkgDhnK fBZih b'VK nbZr ;B. jo S/wjhfBnK wro'I gqXkB ih dh eko pdb iKdh ;h. g[okDh fe;/ S'N/ ;/te B{z pya;afdZsh iKdh ;h, s/ uzw uzw eodh fb;aeK wkodh bzwh wfjzrh eko gqXkB dh ;/tkftZu jkiao j[zdh ;h. jo fdB brGr gzi ;" feb' whNo ;co T[jBK B/ eoBk jhj[zdk ;h. fco s/b gNo'b d/ you/ bJh tZvh oew e"D fdzdk ;h< fet/I g{o/ j[zd/;B fJj ;ko/ you/ < xo ftZu fejVh nfijh B"N pDkT[D tkbh w;ahB bZrh j'Jh;h fe id'I fdb ukj/ B"NK dhnK r[ZEhnK Skg bJhnK ikD < b'e ;Gk, oki ;Gk,;qa'wDh ew/Nh nfd dhnK nB/eK jh u"DK GkJh r[ouoB f;zx B/ bVhnK ;B. u'DKs/ i' nEkj g?;k you nkT[Idk j? T[j sK bZyK ftZu BjhI eo'VK sZe gj[zu iKdk j?.fJzBk XB youD bJh fejVh frZdV f;zrh ;h T[; e'b < M{mh skohc d/ g[b pzBQDM{mh skohc d/ g[b pzBQDM{mh skohc d/ g[b pzBQDM{mh skohc d/ g[b pzBQDM{mh skohc d/ g[b pzBQDtkb/ b/yeK s/ y'ih ftdtkBK B/ e[M N[efVnK ykso, nkgDh iawho t/u fdZsh,tkb/ b/yeK s/ y'ih ftdtkBK B/ e[M N[efVnK ykso, nkgDh iawho t/u fdZsh,tkb/ b/yeK s/ y'ih ftdtkBK B/ e[M N[efVnK ykso, nkgDh iawho t/u fdZsh,tkb/ b/yeK s/ y'ih ftdtkBK B/ e[M N[efVnK ykso, nkgDh iawho t/u fdZsh,tkb/ b/yeK s/ y'ih ftdtkBK B/ e[M N[efVnK ykso, nkgDh iawho t/u fdZsh,ebwK ebzes eo bJhnK, fijBK fJ; e[{VQ gquko s'I edh gVdk u[ZeD dh fjzwsebwK ebzes eo bJhnK, fijBK fJ; e[{VQ gquko s'I edh gVdk u[ZeD dh fjzwsebwK ebzes eo bJhnK, fijBK fJ; e[{VQ gquko s'I edh gVdk u[ZeD dh fjzwsebwK ebzes eo bJhnK, fijBK fJ; e[{VQ gquko s'I edh gVdk u[ZeD dh fjzwsebwK ebzes eo bJhnK, fijBK fJ; e[{VQ gquko s'I edh gVdk u[ZeD dh fjzwsBk ehsh.Bk ehsh.Bk ehsh.Bk ehsh.Bk ehsh.

;qa'wDh ew/Nh dhnK r'beK ;ao/nkw u'oh j[zdhnK ojhnK, fJe frDh fwZEh:'iBk sfjs. ew/Nh ftZu w[bkiaw Gosh eoB/ soZehnK d/DhnK, pdbhnK eoBhnKewkJh d/ uzr/ ;kXB ;B. ;aq'wDh ew/Nh tZb'I i' ;kfjs Skfgnk iKdk j? T[; ftueo'VK d/ rpB jB. bzro dh o;d yqhdD s'I b? e/ f;o'fgnK se, u"o, uKdBh s'Ib? e/ o[wkfbnK sZe, ;G fes/ ;zBQ bZrd/ nk oj/ jB. fJfsjk; dhnK ;akBdko;KGD:'r fB;akBhnK fwNke/, ;zywowo dhnK p/ikB fijhnK r[odtkok fJwkosKpDkT[D d/ m/e/ sK eko ;/te ;kXK B{z ;ao/nkw p'bh bk e/ Bhbkw ehs/ iKd/ oj/jB. fJjBK eko ;/tk tkb/ @@wjKg[oyK## dk nzdobk e'jV ;" gVd/ gkV e/ iZrikfjo j' frnk j?. ;qh wkB ;zs pkpk jopz; f;zx ih fsBQK d/ gqw[Zy ;/tkdko ;zspkpk irsko f;zx ih. fJjBK d/ ft;atk;gkso ;zs pqjw frnkBh pkpk nwqhe f;zxih. fJjh pkpk nwqhe f;zx ih nkgDk pDdk ;odk fjZ;k pV/ @@;po ;zs'y## Bkbf;oc d' eo'V o[g? b? e/ coko j' u[Zfenk j?. ;Zs wjhB/ o{g';a ofj e/ g[fb; ns/

[34]

;kEh ;zsK Bkb puD d/ ;wM"s/ eoe/ iBtoh 2007 d/ gfjb/ jcs/ frqcsko j' frnkj?. eko ;/te irsko f;zx dk i[bkJh 06 d/ nypkoK ftu fpnkB Sfgnk j? fe@@d' eo'V o[g? d/ rpB dk gsk bZr frnk j?. T[IR fJj b[ZN uko eo'V sZe j'@@d' eo'V o[g? d/ rpB dk gsk bZr frnk j?. T[IR fJj b[ZN uko eo'V sZe j'@@d' eo'V o[g? d/ rpB dk gsk bZr frnk j?. T[IR fJj b[ZN uko eo'V sZe j'@@d' eo'V o[g? d/ rpB dk gsk bZr frnk j?. T[IR fJj b[ZN uko eo'V sZe j'@@d' eo'V o[g? d/ rpB dk gsk bZr frnk j?. T[IR fJj b[ZN uko eo'V sZe j';edh j?##. ;edh j?##. ;edh j?##. ;edh j?##. ;edh j?##. ;qa'L ew/Nh dh jikoK J/eV iqawhB ftZu'I i' c;b g?dk j[zdh j?, iawhBKdk m/ek nkT[Idk j?. d[ekBK d/ feokJ/ nkT[Id/ jB. i/ fes/ fJjBK dh fe;/ ft;atk;:'r J/iz;h s'I gVskb eotk bJh ikt/ sK f;Zy u"Xoh, ;zrsK ftZu w{zj ftykT[D i'r/BjhI ofjDr/. nzfwqs;o d/ w?vheb ekbi ftZu fezB/ ;ko/ f;Zy bhvoK d/ g[Zso XhnK,;ko/ fBnwK dhnK XZihnK T[vkT[Id/ j'J/, eo'VK o[g? ew/Nh B{z u{Bk bkT[Id/ j"J/,@@;akBdko gzEe otkfJsK## s/ gfjok d/ oj/ jB. dopko ;kfjp nzfwqs;o s/ c"ihjwb/ tes i' r'bhnK d/ fB;akB ;B, T[jBK B{z fwNkT[D tk;s/ fB;aekw ;/te iEkpqfwzxw :{H e/H ;w/s ew/Nh nfXekohnK d/ ;G fttkdK ftu fxo/ oj/ jB. j[D sKiZr ikjo j' frnk j? fe sKp/ dhnK gb/NK s/ ;'B/ dk gkDh c/oe/, dopko ;kfjps/ gZso/ uVQkJ/ rJ/ ;B. thj e[ ;kbK d/ E'VQ/ fij/ ;w/I ftZu ;'Bk, @@;Zuyzv## fgnkBkeo frnk j?. sKp/ dhnK gZsohnK ;kc Biao nkT[D bZr gJhnK jB. fe;/ j'o ekofe;/ j'o ekofe;/ j'o ekofe;/ j'o ekofe;/ j'o eko;/tk dh T[vhe ftu, j'o bhvoK dhnK i/pK GoB bJh, j'o @@wjKg[oyK d/ ft;atk;#;/tk dh T[vhe ftu, j'o bhvoK dhnK i/pK GoB bJh, j'o @@wjKg[oyK d/ ft;atk;#;/tk dh T[vhe ftu, j'o bhvoK dhnK i/pK GoB bJh, j'o @@wjKg[oyK d/ ft;atk;#;/tk dh T[vhe ftu, j'o bhvoK dhnK i/pK GoB bJh, j'o @@wjKg[oyK d/ ft;atk;#;/tk dh T[vhe ftu, j'o bhvoK dhnK i/pK GoB bJh, j'o @@wjKg[oyK d/ ft;atk;#B{z goyD bJh, @@;aoXktkB ;kX ;zrs## gZpK Gko j'Jh , T[vhe eo ojh j? nkgDhB{z goyD bJh, @@;aoXktkB ;kX ;zrs## gZpK Gko j'Jh , T[vhe eo ojh j? nkgDhB{z goyD bJh, @@;aoXktkB ;kX ;zrs## gZpK Gko j'Jh , T[vhe eo ojh j? nkgDhB{z goyD bJh, @@;aoXktkB ;kX ;zrs## gZpK Gko j'Jh , T[vhe eo ojh j? nkgDhB{z goyD bJh, @@;aoXktkB ;kX ;zrs## gZpK Gko j'Jh , T[vhe eo ojh j? nkgDhfwjBs B{z p/JhwkBK d/ fYZvK ftZu gkT[D bJh.fwjBs B{z p/JhwkBK d/ fYZvK ftZu gkT[D bJh.fwjBs B{z p/JhwkBK d/ fYZvK ftZu gkT[D bJh.fwjBs B{z p/JhwkBK d/ fYZvK ftZu gkT[D bJh.fwjBs B{z p/JhwkBK d/ fYZvK ftZu gkT[D bJh.

r'fonK B? id'I Gkos tk;hnK B{z nkiakdh fdZsh j?, T[j ;kok foekov,@@;Zsk dk gfotosB## f;ob/y nXhB fJzrb?Iv ftZu ;KfGnK j'fJnk w"i{d j?. nkwizsk dh gj[zu s'I go/Q oZyD bJh, fJ; B{z 50 ;kb tk;s/ ;hbpzd eo fdZsk frnk;h. b/yeK gZsoekoK s/ fJfsjk;ekoK B/, ndkbsK okjhI bzwh ekB{zBh izr bVe/ fJ;foekov B{z nkw ftnesh dh gj[zu ftZu b? nKdk ;zB 1970 ftu. wk;No skok f;zxBkb bzwk ;wK oki;h y/so ftZu ;kEh oj/ ;qH okw f;zx B/ nfij/ r[gs foekovy'i e/, nypkoK ftZu'I jtkb/ d/ e/, ns/ nkgDh fBZih ikDekoh d/ nkXko s/ fJeo"IrN/ yV/ eo d/D tkbh g[;se fbyh ;h, @@wk;No skok f;zx dk f;Zy e"w Bkb@@wk;No skok f;zx dk f;Zy e"w Bkb@@wk;No skok f;zx dk f;Zy e"w Bkb@@wk;No skok f;zx dk f;Zy e"w Bkb@@wk;No skok f;zx dk f;Zy e"w Bkbft;atk;xks##ft;atk;xks##ft;atk;xks##ft;atk;xks##ft;atk;xks##. pi[aor ftdtkB b/ye B/ ;p{sK ;w/s wk;No dhnK rdkohnK BzrhnKehshnK jB.

uofus feskp ;kuh ;kyh ftZu ;qH eg{o f;zx B/ ;zB 1947 ftZu f;ZyK s/

[35]

tkgo/ sh;o/ xZb{xko/ d/ B;bxksh s/ f;Zy e"w d/ rdko nekbh bhvoK dh fB;akBd/jh ehsh j?. ;kuh ;kyh 1968 ftZu Sgh j'D eoe/, fJzrb?Iv ftu oZy/ rJ/ r[gsd;skt/iK sZe ;qH eg{o f;zx dh gj[zu BjhI j' ;eh. feT[Ife nkw b'eK bJh fJj;zskbh dh tzv Bkb ;pzXs ekriaks ;zB 1970 s'I pknd t/yD:'r gj[zu ftZu nk;e/ jB. fiBQK b/yeK B/ ;qH eg{o f;zx s/ fJj fJbiakw bkJ/ jB fe @@eg{o f;zxykfb;skB B{z :kd eoe/ fJ; bJh jzM{P tjkT[Idk ofjzdk j?, ykfb;skB pD ikD dh;fEsh ftZu ;qH eg{o f;zx B/ ok;aNogsh pD ikDK ;h. fJ; ;ya;a d/ ;ko/ ;[gB/u{o u{o j' ikD eoe/ fJj jT[e/ Godk j? s/ nekbh bhvoK B{z gkDh gh gh e';dkofjzdk j?. T[IR fJ; dhnK fbysK dh e'Jh fJfsjk;e wjZssk BjhI##. j'o nB/eb/yeK tKr fJ; ;'u tkb/ b'eK ftZu'I f;o eZYtK fJe Bkw ;h vkL feogkb f;zxBozr, ;kpek T[g e[bgsh, gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk. wro'I ik e/ fJj ftneshpj[s ;kohnK ;j[{bsK gqkgs eoe/, okXk ;[nkwh v/o/ fpnk; tkfbnK dk ;/te pDfrnk ;h. fdZbh s'I SgD tkb/ ;qH ofizdo f;zx GkNKhnk dh ;zgkdBk ftu ub oj/fJe w?rihB @@e"wh J/esk (1976) (<) ftZu vkH Bkozr dk bzwk b/y ;qH eg{o f;zxd/ fto[ZX Sfgnk. T[; s'I nrb/ nze ftZu ;qH ih B/ pVk Gktg{os @@p'bsh pzd##eoB tkbk i[nkp fbfynk. b/ye B/ nyaho ftZu fJ; soQK fBu'V g/;a ehsk ;h -@@w?I nro f;Zy oki dh tekbs eodk jK sK fJ; bJh fe nzrq/iK B/ tzv s'I gfjbK,fjzd{, w[;bwkB s/ f;Zy, fszBK fXoK B{z pokpo ;theko ehsk ;h. ;ko/ fjzd[;skB B{zpj[s ;wK gfjbK jh r[bkw pDk fbnk ;h. f;Zy nkgDh oki;h skes d/ pbp{s/fco Gh nkikd d/;a d/ pkf;azd/ ;B. pj[s y{Bh izrK bVe/ 1849 ftZu f;Zy oki s/epiak ehsk ik ;fenk ;h. ;ko/ fjzd ftZu'I fjzd{ c"ih, nzrq/ih c"i ftZu Gosh j' e/, f;Zy oki B{zspkj eoB tk;s/ r'oh je{ws d/ jZE m'e/ pD/ j'J/ ;B.

ykfb;skB pD ikD dh ;{os ftZu w/o/ Bkb'I (eg{o f;zx Bkb'I) pj[s ;ko/;hBhno nekbh w"i{d ;B. uzr/ tZv/ o[sp/ T[jBK B{z jh fwbD/ ;B. go vkH Bkozrd/ eEB B{z i/ ;Zu wzB jh fbnk ikt/. w?I ok;aNogsh pD Gh iKdk sK fJ; ftZueh p[okJh ;h < nkfyo fe;/ f;Zy B/ sK ok;aNogsh pDBk jh ;h< fit/I w[jzwd nbhfiBkj B/ pVh f;nkDg ns/ fdqVsk Bkb gkfe;skB pDtk fbnk. Gkos ftuwjkswk rKXh dk i' ;fseko j?, T[Xo gkfe;skB ftu T[sBk jh wkD fiBkj dk

[36]

j?. e[M b'eK Bz{ fiBkj dhnK BhshnK g;zd Bk nkJhnK. fJ;/ bJh frnkoK ;szpo1948 Bz{ fiBkj d/ ;hB/ ftu r'bh wko e/ ;dk dh BhId ;[bk fdZsk. T[;dh EKok;aNogsh e'Jh j'o :'r w[;bwkB pD frnk. T[jBK dk gkfe;skB T[;/ soQK ekfJwj? s/ oj/rk. w?I nro ykfb;skB dk ok;aNogsh pD iKdk. nkgD/ b'eK Bz{ g;zdBk j[zdk. rZdh s'I T[skfonk ik ;edk ;h, r'bh wkoh ik ;edh ;hHHHH. goykfb;skB ;dk ;bkws ofjDk ;h. vkH feogkb f;zx Bkozr tor/ b'eK B/ ;KMhe"wh ;'u Bz{ fJe ftneshrs ;'u pDk e/ GzvD dk e[eow ehsk j?. i' fJefJfsjk;eko Bz{ ;'Gdk BjhI. nfij/ b'eK dh wko{ ;'u ekoB, ;kok gzikp s/ g{oh f;Zye"w, r[bkwh dhnK izihoK ftu ieVh ik u[Zeh j?##.

epkp/ ;hy j?I jw, jo;{ eotN/I pbds/ oj/.epkp/ ;hy j?I jw, jo;{ eotN/I pbds/ oj/.epkp/ ;hy j?I jw, jo;{ eotN/I pbds/ oj/.epkp/ ;hy j?I jw, jo;{ eotN/I pbds/ oj/.epkp/ ;hy j?I jw, jo;{ eotN/I pbds/ oj/.i' ib iksk j? f:j gfjb{, s' t'j gfjb{ pdbs/ oj/.i' ib iksk j? f:j gfjb{, s' t'j gfjb{ pdbs/ oj/.i' ib iksk j? f:j gfjb{, s' t'j gfjb{ pdbs/ oj/.i' ib iksk j? f:j gfjb{, s' t'j gfjb{ pdbs/ oj/.i' ib iksk j? f:j gfjb{, s' t'j gfjb{ pdbs/ oj/.

(c?i)

000000000000000

[37]

f;ZyK fto[ZX iksh Bcaos(Bhsh pX PkfiPK)

gzikp y/sh gqXkB ;{pk j?. iwhB gkDh phi s/ ;pzXs w;hBoh, y/shbJh nfsnzs iao{oh j?. y/sh dhnK ehwsK tXkT[D pko/ iK uzr/ MkV d/DtkbhnK c;bK pko/, ne;o fiaeo j[zdk ofjzdk j??. fpibh gkDh pko/ Gh dph;[o ftu fby p'b fbnk iKdk j?. fJ; s'A A A fJbktk fiBK j'o ;kfi;aK tZb ;kv/b/yeK, iK p[bkfonK dk fXnkB jh BjhA frnk. fJE/ b/y ftu, T[jBK ft;kofdZs/ rJ/ nfjw w[ZfdnK Bz{, f;Zy gzE d/ ikro{e spe/ d/ ;kjwD/ g/;a eoB dhe'f;a;a eo fojk jK. w/oh fJ; fbys s/, fpBK gV/ goy/ ft;atk;a Bk eoBk.;r'A y[d gkoy{ nZy Bkb, okjK s/ ubfdnK t/yD dh e'f;a;a eoBh. fit/A ;kv/;oho ftu fJe fBZek fizBK ezvk y[G ikt/, T[; Bkb w"s Bjh j't/rh. go ezvk;oho dh ezw eoB dh ;woEk B{z eJh r[Dk xNk fdzdk j?/. ;oho dk e'Jh nzrfpwkoh ekoB, iK fe;/ d[oxNBk eoe/ Bekok j' ikt/ eZNDk g? ikt/. sK ;ohoubdk sK ofjzdk j?, go ezw eoB dh gfjbK tkbh ;woZEk BjhI ofjzdh. fJ;/soK gzikp B{z spkj eoB tk;s/, jo w'ou/ s/ tko ehsk frnk j?. e[M w'ofunKs/ r'bk pkoh eodk d[;awD gosZy Biao nk iKdk j?. wo fojk spek e[M jkbgkjfonk Gh eodk j?. pj[s ;ko/ gZy nfij/ jB, fiBK d/ wo oj/ iB;w{j B{zT[Zek jh fJbw Bjha j[zdk. nfijh jkbs ftZu fco d';ah dh gSkD Gh nkwftnesh B{z BjhA j[zdh. nZr/ fJjBK ;kfi;aK pko/ y[bk;k eoB dh e'f;a; ehshrJh j?.1H1H1H1H1H nzr{o, i' yZN/ j' rJ/nzr{o, i' yZN/ j' rJ/nzr{o, i' yZN/ j' rJ/nzr{o, i' yZN/ j' rJ/nzr{o, i' yZN/ j' rJ/

;zB 1960 s'A 80 d/ djkfenK se BthanK ftfrnkBe seBheK okjhAy/sh g?dktko ftu nEkj tkXk j'fJnk. g/Iv{ gotkoK ftu e[M e[ y[;ajkbh dhMbe ftykJh d/D bZrh. nk oj/ g?;/ Bkb uzr/ wekB, uzr/ egV/, uzr/ ftnkj,s/ @@uzr/ B;a/## Gh nkT[D bZr/. feT[Ife uzrh ftfdnk BjhI nkJh. iawhB ftu'g?dktko b?D bJh fszB iK uko c;bK Gh ;kb ftu bJhnK ikD bZrhnK.jo

[38]

uhia dh e'Jh ;hwk j'fJnk eodh j?. fJ;/ soQK iawhB dh T[gikT{ ;aesh nkyoh;kj s/ nZgV rJh. p/nzs ykdK gkDh ehN Bk;ae dtkJhnK tos e/ Gh iawhBbkrs you/ g{o/ eoB s'I fJBekoh j' rJh. Gkos ;oeko B/ nkgD/ gquko ;kXBKokjhl fJe BthA Be'o @@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh## gzikp ftu fbnk e/ fNek fdZsh. :kd oj/fwfEjk;e eEk w[skpe joh;a uzdo oki/ B/, pj[s B/eh ehsh. dkB g[zB ehsk. goik;w/s ;[or ikD dk @@fNeN## fwb frnk go nzdo jzeko g?dk j' frnk fe w?A fezBKtZvk dkBh jK. i' ;w/s ;koh fonkfJnk d/, ;[or B{z ik fojk jK. fJ;/ ekoB T[;B{z;[or ftu gqt/;a eoB s'A o'e fdZsk frnk. dotki/ pzd eo bJ/ rJ/. joh;a uzdons/ T[;dh goik bJh, fJe pDktNh ;[or fsnko eoe/, ;kfonK B{z T[E/ t;kfJnkfrnk. fJ; Bebh ;[or B{z fjzd{ g"okfDe p'bh ftu @@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh##@@jfouzdT[oh## efjzd/ jB .ih jK ! f;ZyK B{z Gh nkgDh B/eh ns/ T[gekoK dk e[M finkdk jh wkD j' frnk;h. fJ;/ bJh id'A f;Zy ;[or (nkgD/ fjZ;/ d/ fpibh gkDh nkfd) ikD dh fJZSkgqrN eod/ jB. jo tkoh @@Xow oki##@@Xow oki##@@Xow oki##@@Xow oki##@@Xow oki## (Gkos ;oeko) tZb'A @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## tkbkSDeDk jZE ftu cVk fdZsk iKdk j?.

fJ;/ soKQ @80 tkb/ djkfenK ftu pV/ i'o ;a'o Bkb, ;oekoh szso okjhAgquko ehsk frnk fe @@eDe ns/ M'B/ s/ youk pj[sk nkTAA[IIIdk j?. fe;kBK B{z pZuse'Jh BjhA j[zdh. i/ fe;kB uzrk w[Bkck ewkT[Dk ukj[zd/ jB. xZN youk ns/ E'VhfwjBs Bkb, wkbk wkb j'Dk b'ud/ jB, sK tZX s'I tZX nkgD/ y/sK ftu nzr{oKdhnK t/bK bkT[##. id'AI o/vhU s/ nypkoK okjh fBZs fdB b'eK d/ f;o ftu nfij/ftuko s[zB/ ikD bZr/, sK fJjBK B/ nkgDk ozr ftykT[Dk ;a[o{ ehsk. wkB;k pfmzvkcohd e'N, s/ fco'ig[o d/ fe;kBK B/ fJ; @@jfouzdT[oh## dk fNeN pV/ icoikbe/ yqhdDk ukfjnk. fe;/ B/ gzi feZfbnK (J/eVK) ftu, fe;/ B/ d; thj gzikjfeZfbnK ftu, ;hfwzN piaoh gke/, n?AIrb nkfJoB (t/bK B{z T[uk oZyD bJh ;jko/)bke/, g{o/ y/sK ftu skoK d/ ikb p[D/ rJ/. dZ;hnK rJhnK ftXhnK w[skpe, ykds/ ehN Bk;e iwhB ftu fwbkJ/ rJ/. v{zxh tkjh ehsh rJh. t/bK bJh gzi - gzic[ZN v{zx/ N'J/ g[ZN/ rJ/. nzr{oK dhnK t/bK d/ @@tXhnk p{N/## (gBhoh) yqhdD bJhGkoh ehws skoh rJh. N'fJnK ftu bke/ gzi ;kb se r'vh eoBh gJh. wfjzr/Gk dk gkDh bkT[Dk fgnk. ykd s/ ehV/ wko dtkJhnK dh ;go/ eoBh gJh. gzi

[39]

e[ ;kb se youk sK fJjBk s/ pj[s j'frnk. nkwdB e'Jh BjhA j'Jh. ;r'AI E'Vhpj[s c;b i' fJjBK y/sK ftu'A j' ojh ;h, T[j Gh pzd j' rJh. j[D ukJhI ukJhInzr{o s'Ve/, N'eohnK Goe/, NokbhnK ftu bZde/, fe;kB wzvhnK ftu ik gj[zu/.nzr{oK d[nkb/ nkVshJ/ bkb/, bkbQK ;[ZND bZr/. t/u yqhd ;[o{ j'Jh. S/ ;s ;kbKdh fwjBs ns/ youk eoB s'A pkd fe;kBK B{z ft;atk;a ;h fe @@ jfouzd"oh## jZEnk ikt/rh. nzr{oK dk w[Zb fgnk 25 g?;/ s'A b? e/ gzikj g?;/ feb' dofwnkB.

fe;kB B/ Sksh fgZN bJh, d[jZEV/ wko e/ o'fJnk, xo ftu ;ZEo ftS rJ/. XkjK wko ftbfenk, eb/i/ ;Zb g? rJ/. gqtko dh Xho pzBkT[D tkbk Gh e'JhBjhA ;h. iVK fjZb rJhnK, bkuko p/p; , ;wM Bk nkt/ fe ehjB{z d[yV/ ;[DktK<fe; d/ rbQ bZr o'tK< e"D fizw/tko j? fuZN/ fdB vkek g?D dk < ;Zs nZm ;kbdh ewJh e"D ikbw veko frnk< nzs B{z r[Z;/ ftu Go/ ghs/ fe;kBK B/ @@johnzr{oh## (nzr{oK d/ pkr) nkgD/ jZEhI g[ZN fdZs/ . b'j/ d/ rkvo ;ohJ/ skoK, epkVhJ/B{z @@t/u## fds/. T[; EK B{z tkj e/ eokj e/, eDe M'Bk phiD tkbh EK, tkg;w[VBk fgnk. ;"Ij ykXh r[o{ wjkoki ih, nZr/ s'A @@nzr{{o ;dk tk;s/ yZN/## @@nzr{{o ;dk tk;s/ yZN/## @@nzr{{o ;dk tk;s/ yZN/## @@nzr{{o ;dk tk;s/ yZN/## @@nzr{{o ;dk tk;s/ yZN/## jB, BjhAbktKrk.

n;b ftu Gkos ;oeko B{z ukjhdk ;h fe id'A nzr{oK dhnK t/bK cbd/D bZrD, T[; s'A gfjbK t/bK tkb/ fJbkfenK ftu, nzr{oK B{z @@gqhiop eoB tk;s/, e'bv ;N'o pDkT[D/ ukjhd/ ;B. sK fe pj[sk wzvh ftu nkfJnk nzr{o, ;KfGnkik ;e/. d{ik nzr{oK d/ i{; s'A fsnko j'D tkbh yzv eZYD bJh ekoykB/ bkT[D/ukjhd/ ;B. bzw/ ;w/ se ;KG/ ik ;eD tkbk vZpkpzd i{; fsnko eoB bJhc?eNohnK bkT[DhnK ukjhdhnK ;B. nzr{oK s'A fsnko ehsh ikD tkbh (r[b{ e';)phno eZYD tk;as/ phno c?eNohnK bkT[DhnK ukjhdhnK ;B. nzr{o d{ihnK ;N/NKiK pd/;aK B{z G/iD tk;s/, ;oeko B{z uzr/o/ gqpzX gfjbK eoB/ pDd/ ;B. jkJ/ oZpih ! gkg dh w{os Gkosh ;oeko (ns/ emg{sbh gzikp ;oeko) B/ nfijk e'Jh gqpzXBk ehsk. ikD p[ZM e/ ;kfia;a sfjs, gzikp d/ f;ZyK B{z ezrkb eoe/ oZy fdZsk. pj[s;ko/ fe;kB eoi/ j/m nk rJ/. fJj gsk Gh BjhA bZr fojk ;h fJ; ;koh gkg Gohy/Y ftu n;b d';h e"D j?<

000000000000000

[40]

2H2H2H2H2H fezB{z d/ pkr p/eko rJ/fezB{z d/ pkr p/eko rJ/fezB{z d/ pkr p/eko rJ/fezB{z d/ pkr p/eko rJ/fezB{z d/ pkr p/eko rJ/;zB nZ;h tkb/ djke/ ftu,l fJe j'o y/Y, ;oeko B/ f;Zy fe;kBK Bkb

y/Yh. nzr{oK d/ Bkb Bkb @@ xZN you eoe/, pj[sh nkwdB## tk;s/ wko{EbhfJbkfenK ftu, fezB{z d/ pkr bkT[[. ;oeko ih B/ pkr bkT[D bJh eoi/ Gh fdZs/. nypkoh fJ;fsjkoK okjhAI gquko Gh ehsk. ny/ @@s[;hI fezB{z d/ y/s ftu eDe ns/j'o c;bK Gh phi ;ed/ j'. c;bK d/ MkV ftu'A ;ko/ you/ g{o/ eo', s/ fezB{z t/u e/ e'mhnK gkT[, ekoK d/ M{N/ bT[ . XhnK g[ZsoK d/ nkbh;akB ftnkj eo', fcoGh g?;k w[ekfJnk w[Ze/rk BjhI##. fBoSb fe;kB jo tkoh ft;atk;a eo b?Id/ jB.fJE/ sK wA"s d/ w{zj ftu XZee/ Gh ;/teK B{z fJjh T[gd/;a fdqV eokfJnk iKdk j?fe, s[;hA @@ Xow bJh ;ajhdh## gkT[D br/ j'. nZr/ s[jkB{z j{oK gohnK toB bJhXow bJh ;ajhdh## gkT[D br/ j'. nZr/ s[jkB{z j{oK gohnK toB bJhXow bJh ;ajhdh## gkT[D br/ j'. nZr/ s[jkB{z j{oK gohnK toB bJhXow bJh ;ajhdh## gkT[D br/ j'. nZr/ s[jkB{z j{oK gohnK toB bJhXow bJh ;ajhdh## gkT[D br/ j'. nZr/ s[jkB{z j{oK gohnK toB bJhfsnko yVhnK jB. ;[or d/ dotki/ y[ZbD bZr/ jB. d/oh Bk eo', nfijkfsnko yVhnK jB. ;[or d/ dotki/ y[ZbD bZr/ jB. d/oh Bk eo', nfijkfsnko yVhnK jB. ;[or d/ dotki/ y[ZbD bZr/ jB. d/oh Bk eo', nfijkfsnko yVhnK jB. ;[or d/ dotki/ y[ZbD bZr/ jB. d/oh Bk eo', nfijkfsnko yVhnK jB. ;[or d/ dotki/ y[ZbD bZr/ jB. d/oh Bk eo', nfijk;[Bfjoh w"ek fes/ jZE'I Bk fBeb ikt/. fco jZE wbd/ ofj ikT[r/.;[Bfjoh w"ek fes/ jZE'I Bk fBeb ikt/. fco jZE wbd/ ofj ikT[r/.;[Bfjoh w"ek fes/ jZE'I Bk fBeb ikt/. fco jZE wbd/ ofj ikT[r/.;[Bfjoh w"ek fes/ jZE'I Bk fBeb ikt/. fco jZE wbd/ ofj ikT[r/.;[Bfjoh w"ek fes/ jZE'I Bk fBeb ikt/. fco jZE wbd/ ofj ikT[r/.

fezB{z d/ pkrK bJh Gh e[ZM fJ;/ soKQ X{znK Xko gquko ehsk frnk. ;oekod/ eo'VK o[g? nypkoK o;kfbnK B{z fJ;fsjkoK bJh T[vk fds/ rJ/. fe;kBK B{zi'odko gq/oBk ehsh rJh fe S/sh eo', @@trdh rzrk ftu fJ;aBkB## eoe/ iBw;cbk eo'. fezB{z f;js bJh pj[s uzr/ jB. fJj eJh fdB yokp BjhI j[zd/. d{odoki wzvh ftu p/ fceo j'e/ b? ikT[, pV/ wip{s j[zd/ jB. p{fNnK Bkb'A fizB/ fdBBk s'VBk ukj' Bk s'V' , fJj gZe e/ feod/ BjhAI. fJjBK B{z e'Jh fpwkoh BjhAbrdh. fJj gkDh sK wzrd/ jh BjhI. s[jkB{z wkbk wkb eo d/Dr/##HHHHH.

p/nzs fe;kBK d/ f;o B{z ;oekoh ikd{ uVQ frnk. T[jBK dZ;h j'Jh ftXhw[skpe, fezB{z d/ pkr bkT[D/ ;[o{ eo fdZs/. d' ;kb d/ ;w/I ftu, pfmzvk cohd e'Nns/ fco'ig[o fifbQnK ftu, fiXo t/y' fezB{znK d/ pkr jh pkr Bio nkT[D bZr/. p{fNnK s/i[nkBh uVdh t/ye/, fe;kB c[Zb/ BjhA ;wkT[d/ ;B. ykd gkDh r'vh dtkJhnK, eoi/u[Zee/ Gh gkJ/. gzi ;s ;kb wro'A cb g?Dk ;a[o{ j'fJnk. y/s bfj bjkT[D bZr/. fe;kBk d/ ukn wubD bZr/., wB ftu ;[gB/ nzrVkJhnK b?D bZr/. y/sK nzdofezB{z d/ o{g ftu ;'Bk jh ;'Bk Bio nkT[D bZfrnk. cb gZe rJ/. s'Ve/ N'eohnKGohnK, NokbhnK ftZu bZd/, B/V/ dh wzvh ftu Y/oh ik ehs/. fiXo t/y' fezB{z jh fezB{zBio nkT[D bZr/. e"D yohd/ fJjBK B{z, eh ezw nkT[Dr/< ;a"e g{ok eoB bJh sK

[41]

d' uko gh; ekch j[zd/ jB. Go/ NoZe NokbhnK B{z e"D ;KG/< fezB{z fe;/ Bk u[Zfenk,Gkn fvrdk ubk frnk. wzvhnK ftu gJ/ dk nuko w[oZpk pDdk ubk frnk. pDoj/ fezB{znK d/ nkuko ftu f;oe/ dh EKt/I fe;akBK d/ jzM{nK obDk Fa[o{ eo fdZsk.fwou w;kb/ dh irQk d[fynkfonK d/ jT[e/ jkt/ s/ pd d[nktK ;B. eJh ;kb dhy{B g;hB/ dh ewkJh, pj[s ;kok nkfJnk youk poc d/ Y/b/ tKr nZyK d/ ;kjwD/y[oe/ gkDh pDe/ tfj frnk.

fe;/ fJZisdko dkBh n"os d/ f;o'A nro fJeZm ftu e'Jh w[;Nzvk u[zBhT[sko d/t/. fco iK s/ T[j pdwk; ihts BjhA oj/rk, iK T[j phph ihts BjhA oj/rh. fe;kBK d/ f;o'A gZr jh BjhA bZEh, ekbi/ dk o[r Gfonk frnk. fJj X''ykehjB/ ehsk, fet/A ehsk gsk jh Bk bfrnk. go fe;kB f;yo d[gfjo/, Go/ pikoftu b[ZfNnk frnk.eo'VK nopK d/ eoi/ j/m dp frnk. bkb/ s'A j'o eoik u[Zee/fezB{z dh g[NkJh ehsh rJh. iwhB ;kc ehsh rJh. w[V s'A gfjbK tKr otkfJshc;bK, eDe s/ M'Bk phiD bZr fgnk. fJ; eDe M'B/ okjh pkDhJ/ tZb' fbnk eoikT[skoB bZr fgnk.

fJj i[bw dh jB/oh fe;kBk s/ e[dos tZb'A BjhA trh. pbfe Gkos;oeko ns/ gzikp ;oeko tkb/ @@;kv/ nkgfDnK## B/ ;kv/ s/ efjo Ykfjnk j?. fezB{zdk i{; eZYe/, vZpk pzd eoe/, piko ftu fteoh bJh G/iD tk;s/, gzikp ftu e'Jhc?eNoh BjhA bkJh rJh. y[;ae ;Veh o;s/ gkfe;skB, ncrkfB;skb, fJokB fJokenoph w[beK ftu, i{; dh pj[s ygs ;h. gzikp dk fe;kB wkbkwkb j' ;edk ;h.go Gkos ;oeko B/ ikD p[ZM e/ fJ; gk;/ e'Jh ezw Bk ehsk. ;r'A gkfe;skB Bkb;dk d[;awDh pDkJh oZyh. pjkB/ GKt/A e'Jh Gh xV/ rJ/. ftu'IA we;d fJj' ;h feftu'IA we;d fJj' ;h feftu'IA we;d fJj' ;h feftu'IA we;d fJj' ;h feftu'IA we;d fJj' ;h fenro gzikp dh sikos nop w[beK Bkb ;a[o{ j' rJh. sK oZfink iZN (f;Zy) nZyKnro gzikp dh sikos nop w[beK Bkb ;a[o{ j' rJh. sK oZfink iZN (f;Zy) nZyKnro gzikp dh sikos nop w[beK Bkb ;a[o{ j' rJh. sK oZfink iZN (f;Zy) nZyKnro gzikp dh sikos nop w[beK Bkb ;a[o{ j' rJh. sK oZfink iZN (f;Zy) nZyKnro gzikp dh sikos nop w[beK Bkb ;a[o{ j' rJh. sK oZfink iZN (f;Zy) nZyKftykt/rk. fJ; B{z o'Nh d/ ;z;/ jh gJ/ ofjD/ ukjhd/ jB. ;oekoh ;kfi;a B{z @@oZpftykt/rk. fJ; B{z o'Nh d/ ;z;/ jh gJ/ ofjD/ ukjhd/ jB. ;oekoh ;kfi;a B{z @@oZpftykt/rk. fJ; B{z o'Nh d/ ;z;/ jh gJ/ ofjD/ ukjhd/ jB. ;oekoh ;kfi;a B{z @@oZpftykt/rk. fJ; B{z o'Nh d/ ;z;/ jh gJ/ ofjD/ ukjhd/ jB. ;oekoh ;kfi;a B{z @@oZpftykt/rk. fJ; B{z o'Nh d/ ;z;/ jh gJ/ ofjD/ ukjhd/ jB. ;oekoh ;kfi;a B{z @@oZpdk GkDk## wzB e/ ;theko eoBk fgnk. T[s'A f;sw fJj fe ;kv/ nekbh bhvodk GkDk## wzB e/ ;theko eoBk fgnk. T[s'A f;sw fJj fe ;kv/ nekbh bhvodk GkDk## wzB e/ ;theko eoBk fgnk. T[s'A f;sw fJj fe ;kv/ nekbh bhvodk GkDk## wzB e/ ;theko eoBk fgnk. T[s'A f;sw fJj fe ;kv/ nekbh bhvodk GkDk## wzB e/ ;theko eoBk fgnk. T[s'A f;sw fJj fe ;kv/ nekbh bhvons/ f;Zy y/sh wkfjo, fe;kBK B{z e'Jh ;jh ;bkj s/ uzrh nrtkJh Bk d/ ;e/.ns/ f;Zy y/sh wkfjo, fe;kBK B{z e'Jh ;jh ;bkj s/ uzrh nrtkJh Bk d/ ;e/.ns/ f;Zy y/sh wkfjo, fe;kBK B{z e'Jh ;jh ;bkj s/ uzrh nrtkJh Bk d/ ;e/.ns/ f;Zy y/sh wkfjo, fe;kBK B{z e'Jh ;jh ;bkj s/ uzrh nrtkJh Bk d/ ;e/.ns/ f;Zy y/sh wkfjo, fe;kBK B{z e'Jh ;jh ;bkj s/ uzrh nrtkJh Bk d/ ;e/.

0000000000000003H3H3H3H3H gkg{bo s/ ;c?dk ! fJZe j'o X'ykgkg{bo s/ ;c?dk ! fJZe j'o X'ykgkg{bo s/ ;c?dk ! fJZe j'o X'ykgkg{bo s/ ;c?dk ! fJZe j'o X'ykgkg{bo s/ ;c?dk ! fJZe j'o X'yk

Gkos ;oeko B/ gzikp B{z e[M j'o bk-i[nkp s'jc/ fdZs/ jB. fiBK ftu

[42]

gkg{bo (g/Iv{p'bh ftu tbkfJsh fgZgb) s/ ;c?dk ;akwb jB. fJj d't/A o[Zy gzikpiK Gkos d/ BjhA jB. fJj nk;Nq/bhnk s'A fbnKd/ wzB/ iKd/ jB. fiBK d/;aK,fJbkfenK ftu po;ks nkw Bkb'A eJh r[Dk tZX j't/, T[jBK EKtk bJh fJj o[Zybkj/tzd jB. feT[fe fJj gkDh pj[s ;'yd/ jB, fpBK Gkoh po;ks s'A fJjBK dhb'V g{oh eoBh ;zGt BjhA j?. pdfe;wsh Bkb ;kvhnK p/VhnK ftu tZN/ gkT[DbJh, fJj doZys gzikp ftu b? nKd/ rJ/. X{znK Xko gouko ehsk frnk fe, @@s[;hAIfJZe feZb/ ftu, fJj o[Zy bkT[. youk e'Jh BjhA j't/rk. fJ; dh gBhoh w[cs fdZshikt/rh. gzi ;kb d/ E'V/ fij/ ;w/A wro'I, s[;hI fJe feZb/ ftu'I YkJh fszB bZy dk;c?dk t/u ;ed/ j'. i/ eo ;c?d/ B{z iV'A Bk g[NhJ/ sK d[pkok c[ZN g?Idk j?. d{ihtkofJj uko e[ ;kb ftu, fszB bZy o[g? d/ j' iKd/ jB. fszB bZy jh shih tko fe;kBdh M'bh ftu gk fdzdk j?. ;oekoh J/iz;hnK y[d fJ; dh bZeVh yqhdDrhnK. M'BkeDe fezB{z nzr{o e'Jh Gh cb iK c;b ;c?d/ dk w[ekpbk BjhA eo ;edh. fJ;B{z fJe ;kb se gkDh d/Dk g?Idk j?, T[; s'A pkd e'Jh b'V BjhA. g/NhnK tZvhnKtZvhnK yqhd bU o[g? ;KG/ BjhA ikD/ HHHHHHH##.

;oekoh d[FN gquko dk w?I y[d f;eko j' frnk. fJe feZb/ aaaaaas'I tZX y/sftu ;c?d/ bk fds/ rJ/. gkDh pVk gkfJnk, pkbNhnK Bkb ;ko/ gotko B/ Y'fJnk.feTI[fe fNT{pt/?b j? BjhA ;h. b'eK d/ y/s ykfbQnK ftu'A gkDh gkT[Id/ oj/. nzs B{zd[yh j' e/ eoik u[Zee/ p'o ehsk, fJziB fbnk, sK fe ;c?fdnK s'A tX/o/ w[BkckewkfJnk ik ;e/. S/ ;kb sZe fwZNh Bkb fwZNh j[zdk fojk. r'vh eodk fojk, okyhbJh uZeo bkTI[dk fojk. wB nzdo ;XoK gkbdk fojk. id'A S/ ;kb pkd ;c?d/tZY/ rJ/, sK d; jiko o[g? dh wid{oh g? rJh/. gzi jiko s'I tZX Y'nkJh dk youkg? frnk. p'o bkT[D s/ gzi e[ jiko o[g? youD/ gJ/. fJziD gzskbh ;" dk fbnKdknX'okDk fijk. S/ ;kbK ftu d; e[ jiko vhib s/ youk nkfrnk w?I nkgDhfdjkVh nro Bk Gh frDk sK iwhB ftu'A j'D tkbh c;b dk S/ ;kb bJh w[Bkckysw j' frnk. i/ fJe ;kb ftu d; e[ jiko o[g? dh c;b dh tZNs wzBA bJhikt/ sK ;Zm e[ jiko dk xkNk fJj g? frnk. w/ok e[b B[e;kB j' frnk brGZrd' bZy o[g? dk. ;c?d/ t/u/ w?I e/tb 25000$- d/ . fJZe bZy gMZso jiko o[gJ/d/ eoi/ j/m w?I dp frnk. nZm d; ;kbK ftu j"bh j"bh eoik T[skfonk. nro

[43]

fJj eoik pkDhJ/ s'I fbnk j[zdk, sK w?I ;koh T[wo fJ; s'A w[es Bk j' ;edk.brGr fJ/;/ Bkb fwbdh i[bdh jo fe;kB dh d[ydkJh dk;skB j?.

fJ; ;c?d/ B/ gzikp dk gkDh T[vkT[D ftu M'B/ dh c;b Bkb'A finkdkezw ehsk j?. ;c?d/ dk fJe o[Zy p/nzs gkDh jo o'ia jtk ftu T[vk fdzdk j?. fiBQKy/sK dhnK tZNK s/ ;c?d/ (gkg{bo) bkJ/ j[zd/ jB, T[jBK d/ uko/ gk;/ thj thj c[ZN,Xosh ;dk ;[Zeh ofjzdh j?. fJ;/ ekoB B/V/ c;b e'Jh BjhA j[zdh . pkeh ;zxD/ o[ZyKtKr ;c?dk jtk mzYh BjhA eodk, feT[Afe fJj sK E'VhnK fizBhnK NkjDhnK b? e/f;ZXk ;gkN yVk j[zdk j?. fpibh d/ yzG/ tKr. gzikp d/ ;ko/ d/;ah o[Zy jtk ftuBwh (f;Zb) obkTA[d/ jB. ;c?dk Bwh ysw eodk j?. fiBK fJbkfenK ftu fJjwBj{; o[Zy bk fdZsk iKdk j?, TjBK EKtK s/ whAj g?Dk pzd, s/ Xosh j/mbk gkDhj'o BhtK j[zdk ubk iKdk j?.

id'A ;c?d/ ns/ gkg{bo d/ r[D rkfJB eofdnK pj[s ;ko/ w[Bkc// dh @@jfo@@jfo@@jfo@@jfo@@jfouzdT[oh##uzdT[oh##uzdT[oh##uzdT[oh##uzdT[oh## ftykJh rJh ;h. T[; tes fJjBK dh bZeVh s'A wku;K shbQK s/ g?fezrbJh vZp/ ns/ gbkJhc[Zv pDdk dZ; e/, w[Bkc/ dh nk; pzBkJh rJh ;h. go ;oekoh;kfiaFK nzdo'I j'o ub ojhnk ;B. ;c?d/ dh bZeVh s'AI pDB tkb/ ;kwkB bJh,gzikp ftu e'Jh ekoykBk BjhA bkfJnk frnk. gzikp ftu'AI ;c?dk s/ gkg{bo eZN e/, o/bK ftu bZde/, :{HghH ftu iKdk. T[E/ ekoykfBnK ftu gbkJht[Zv nkfd fsnkoj[zdh j?. pzio pD/ gzikp, s/ o[irko fwb/ :{gh d/ wid{o B{z. fJjBK tb?sh o[ZyKT[s/ sK ftuko/ gzSh nkbD/ Gh BjhA pDk ;ed/. feT[Ife X[Zg ns/ jB/oh s'A pZfunKbJh okJh wkso ;[oZfynk BjhA. nfij/ o[ZyK pko/ r[o{ BkBe ;kfjp B/ eokoh u'Nehsh j?. fe n? ;z;ko d/ b'e' ! cb gZs/ c[Zb nkfd s'AI fit/I fJj o[Zy ykbh jB.e'Jh gzSh nk ikt/ ftukok G[Zyk GkDk, fBok; w[V iKdk j?. s[;hI fJB;kB n?j' fij/Bk pD ikDk.f;zwb o[y[ ;okff;zwb o[y[ ;okff;zwb o[y[ ;okff;zwb o[y[ ;okff;zwb o[y[ ;okfJokJokJokJokJok, nfs dhox, nfs w[u[ ..UfJ fi, nfs dhox, nfs w[u[ ..UfJ fi, nfs dhox, nfs w[u[ ..UfJ fi, nfs dhox, nfs w[u[ ..UfJ fi, nfs dhox, nfs w[u[ ..UfJ fi nktfj nk; efo, ikfj fBok;/ fes[..nktfj nk; efo, ikfj fBok;/ fes[..nktfj nk; efo, ikfj fBok;/ fes[..nktfj nk; efo, ikfj fBok;/ fes[..nktfj nk; efo, ikfj fBok;/ fes[..

cb fce/ c[b pepe/, ezfw B nktfj gs ..fwms[ BhthAII BkBek, r[D uzfrnkJhnK ss[ ..cb fce/ c[b pepe/, ezfw B nktfj gs ..fwms[ BhthAII BkBek, r[D uzfrnkJhnK ss[ ..cb fce/ c[b pepe/, ezfw B nktfj gs ..fwms[ BhthAII BkBek, r[D uzfrnkJhnK ss[ ..cb fce/ c[b pepe/, ezfw B nktfj gs ..fwms[ BhthAII BkBek, r[D uzfrnkJhnK ss[ ..cb fce/ c[b pepe/, ezfw B nktfj gs ..fwms[ BhthAII BkBek, r[D uzfrnkJhnK ss[ ..

(gzBk 470)(gzBk 470)(gzBk 470)(gzBk 470)(gzBk 470)fJjBK ;soK d/ b/ye B/ BfjoK d/ feBko/, ns/ ;VeK d/ Bkb d't/I gk;/

ykbh gJh iawhB ftu nzpK d/ o[Zy bZr/ t/y/ jB. ikwD d/ xD/ doys, bfjbjkT[Id/

[44]

t/y/ jB. nDfrDs fBZe/ fBnkD/, f;nkD/, SKt/I pfje/, d' xVhnK nkokw eod/.w";w d/ w[skpe cb yKd/. nzrq/ih ;oeko, fJjBK cbdko o[ZyK B{z m/e/ s/ fdnkeodh ;h. fi; s'A uzrh u"yh ewkJh j' ikfJnk eodh ;h. id'I pZpo nekbh bfjodh uVQs j'Jh (1914 s'I 1923) s'I fgzvK ftu v"IIvh fgNtk fdsh rJh fe e'Jhftnesh, fJjBK o[ZyK B{z m/ek s/ Bk bt/. fJj nkw b'eK bJh jB, fit/I ;aVeKBfjoK ;kfonK bJh ;KMhnK jB. fe;/ B/ m/ek Bk fbnk. brGr 1970 s'I fJj o[ytZYD/ ;a[o{ j'J/ s/ fJjBK dh EKt/A bkfJnk eh< gzikp dh popkkdh dk Mzvk ;c?dkgzikp dh popkkdh dk Mzvk ;c?dkgzikp dh popkkdh dk Mzvk ;c?dkgzikp dh popkkdh dk Mzvk ;c?dkgzikp dh popkkdh dk Mzvk ;c?dks/ gkg{bo.s/ gkg{bo.s/ gkg{bo.s/ gkg{bo.s/ gkg{bo.

wzB b?Id/ jK fe ;ko/ okjK s/ ;akwbkN EKtK ftu, cbdko o[Zy BjhI bk;ed/. gzikp d/ otkfJsh o[Zy fit/I feZeo, fBzw, Nkjbh, p/oh ns/ izv eoho sK bkJ/jh ik ;ed/ jB. fJjBK xDSkt/I o[ZyK dh ;zxDh SK. gzSh ufjed/ ;zrhs py/od/, fe;B{z uzr/ BjhI brDr/< gzikp ftu fJ; tes 100 gqsh;as fJwkosh bZeV pkjo'Ank ojh j?. nro fJj otkfJsh o[Zy bZr/ j'Dr/ sK pj[s wip{s ns/ ;;shfJwkosh bZeV ;kv/ nkb/ d[nkb/ s'I gqkgs j' ;edh j?. fJjBK otkfJsh o[ZyK Bkb,gzikp ftu pko; Gh tZX j't/rh. gkDh dh ;skj BhthI Bk T[sodh. vhiab s/b dkyouk xZN g?Idk. fpibh d/ fpZb bZe s'Vt/I Bk nkT[Id/. j'o o[ZyK dh nfjwhns sKp/nzs j?. eoho dk o[Zy i' ;G s'I fBezwk fijk wzfBnk iKdk j?, T[j Gh ;c?d/ Bkb'IeJh r[D tXhnk j?. T[;l d/ i' cb brdk j?, T[; B{z v/b/ efjzd/ jB. fJjBK dknkuko nsh ;[nkdbk s/ ;oho bJh wkB'I NkfBe jh j?. eoho dk cb (v/b/) s/beVh eJh d/;h dtkJhnK ftu fwbkJh iKdh j?. ;c?d/ Bkb'A nfozv dk p{Nk eJhdoi/ uzrk j?. i' fJe ;kb ftu fpBK pj[sh y/ub ehfsnK gZe e/ fsnko j' iKdkj?. nfozv d/ cb s'I nfsnzs ehwsh s/b (e;NonkfJb) eZYe/ uzrk w[Bkck ewkfJnkik ;edk j?. rZb eh, ;c?d/ Bkb'AI ;ko/ o[Zy uzr/ jB.

;co eofdnK edh ;VeK d/ Bkb Bkb, goy eoe/ t/yDk. s[jkB{z gzikpd/ @@nkgD/## o[ZyK dh EKt/I e[ZM fJ; soQK d/ o[Zy Bio nkT[Dr/, i' pd/;K ftu'I fbnKd/jB, s/ fe;/ ezw BjhI nkT[Id/. fit/I fcbk; f;be, nwbsk;, e[;w (p'sb p[o;tork) gko; fgZgb, i?e/o?Ivk, fp;g o[Zy, eDe uzg, r[bw'jo, f;nkw e/;hnk, MkVcB{; s/ ;s"Bk nkfd. fJjBK ;ko/ o[ZyK B{z e'Jh cb BjhI brdk fi;B{z gzSh iK wB[Zy

[45]

yk ;eD. fJ; dh bZeVh fJwkos ;kih ftu fes/ ezw BjhI nkTI[dh j'o sK j'opkbD dh EKt/I i/ u[Zb/Q ftu M'e d/JhJ/ sK Gh feZeo tork ;/e BjhI d/ ;ed/.fJjBK s/ gzSh nkbD/ BjhI gkT[Id/. fJjBK dh SKt/ BjhI p?fmnk ik ;edk. fJjBKdk gsMV ;wK rbs j?. id'I SK b'VhIdh j? sd'I fJjBk dh gsMV j[zdh j?. nkgDhbzwh T[wo ftu w?I poBkb/ s'I pfmzvk, nZr/ w[es;o se e[M w'V fgnk wfj;{; ehskj?. gsk BjhI feE'I e'Jh B/e fdb nc;o gqrN j' frnk. T[;Bz{ fe;/ B/ o'fenk feT[IBjhI< T[;dh fJj Gbk ezw eoB tkbh ;'u fet/I gqc[fbs j' rJh< efjD s'I w[okdizrbks wfjwe/ d/, fe;/ d{o nzd/F nc;o B/ poBkb/ s'I pfmzvk, w[es;o sZe, ;Ved/ d'jhI gk;hI fBzw d/ o[Zy brtk fdZs/ jB. Gkt/I jkbh (2007) fszB e[ ;kb d/ jhp{N/ jB. nk; eodk jK fe nr'I Gh fJj f;b;bk ikoh oj/. gzikp ftu nkgD/otkfJsh o[Zy bkJ/ s/ ;zGkb/ ikD. eh s[jkBz{ fJj ;kok e[M gVQ e/, gzikp fto[X;kfiF j[zdh wfj;{; BjhI j[zdh< eh fJj ;G fJsckehnk j' frnk j?< eh s[;hA nkgD/xoK iK y/sK ftu o[Zy brkT[D dh gfjb eo'r/<

0000000000000004H4H4H4H4H NwkNoK dh bkbhHHHHHHHHHH<NwkNoK dh bkbhHHHHHHHHHH<NwkNoK dh bkbhHHHHHHHHHH<NwkNoK dh bkbhHHHHHHHHHH<NwkNoK dh bkbhHHHHHHHHHH<

Gkos ;oeko B/ fJe j'o nrB pkD Sfvnk ;h nypkoK okjhIL fe @@n?fe;kB Gokt' ! n;hI s[jkv/ bJh o[fgnK dhnK gzvK bJh p?m/ jK. s[;hI E'V/ fij/ jZEg?o fjbkU, s/ bZSwh d/th s[jkv/ nZr/ vzvT[s pzdBk eodh Biao nkt/rh. s[;hInkgD/ y/sK ftu NwkNo g?dk eo', NokbhnK Go e/ f;ZX/ ;kvh c?eNoh ftu b? nkU,s/ w{zj wzfrnk w[Zb gkU##. ftuko/ fe;kBK B/ fco ftFtk; eo fbnk, b[ZN/ ikDbJh. feT[Ife gzikp ;oeko B/ wkoec?v d/ fJe noX ;oekoh ftGkr tZb'I fJjgquko eotkfJnk ;h. NwkNoK dh uNDh ;e[n?F (ns/ j'o eJh e[M) ns/ nkukopDk e/, vZpk pzd eoe/ d/F ftd/F Bz{ G/iDk j?. e'Jh X'yk BjhI j't/rk. c?eNohnK;oeko y[d bk ojh j?. yohd wkoec?v eo/rk. wkfJnk dk G[rskB s[ozs j't/rk.

nZr/ tKr jh fe;kBK B/ fco ftFtk; eo fbnk. y{p fwjBs ehsh.NwkNoK dh y/sh pko/ g[;seK yqhdhnK. y/sh :{Bhtof;Nh d/ ueo eZN/. wkfjoK s'I;bkjK bJhnK. eJhnK B/ jcs/ d; fdB dh f;Zfynk jk;b ehsh. bU ih- bZepzB e/ g{o/ i'F' yo'F Bkb, NwkNoK d/ y/sK ftu, fe;kB ;w/s gqtko d/ g;hB' g;hBk

[46]

j' fojk ;h. pVh fwjBs ehsh. pj[s youk ehsk s/ NwKNoK dhnK c;bK fsnkoj' rJhnK. wiad{o bk e/ NwkNo s'V/. ;KG ;KG e/ N'eohnK GohnK. NokbhnKGohnK s/ c?eNohnK nZr/ NokbhnK dhnK eskoK bZr rJhnK. fJe d' fszB NokbhnKnzdo rJhnK. pkehnK Bz{ tkoh dh T[vhe eoB bJh fejk frnk. fdB phsd/ rJ/. NwKNoK ftu'I pdp' nkT[D bZr gJh. fe;kBK Bz{ sq/bhnK nkT[D bZr gJhnK.c?eNoh tkfbnK d/ sob/ ehs/, g?ohI jZE bkJ/ fe;/ B/ rZb Bk ;[Dh. T[; ekoykB/d/ ;kjwD/ ;Ve d/ yskBK ftu rb u[Ze/ NwkNoK dh Nokbh Y/oh eo fdZsh. ykbhjZE, ykbh i/p G[ZphI o'Id/ fe;kB, tkg; nkT[D bZr gJ/. xo/ tVB dh fjzws Ghpkeh BjhI ;h. g?o x;hNd/ fBzw'M{D j'J/ ;G e[M b[ZNk e/, ykbh jZE wB wDK w{zjhGko b? e/, ftjV/ ftu ;ZEo ftSk e/ p?m rJ/. fe; Bz{ T[bKGk d/D, feE/ fFekfJseoB, e[S ;wM BjhI nk fojk ;h. nkgD/ nkg Bz{ e';d/ j'J/ fJj efjzd/ fe;kB;[D/ rJ/ @@UJ/ Goktk nkgK ;kfonK B/ NwkNo phi bJ/. wzvh ftu fJZNK d/ ufmnKtKr fiZXo t/y', T[Xo jh NwkNo. c?eNoh tkb/ eh eoB. id'I ewb/ fiwhIdkoK B/NwkNo pj[sk bkT[D dh rbsh eo bJh, fco fJ; soQK jh j'Dk ;h.## Gkos;oeko d/ fJFkfonk s/ gzikp ;oeko fe;kBK Bz[{ fco f;yo d[gfjo/ drk d/ rJh.eh fJj n?t/I fJsckehnk jh j' frnk ;h<

0000000000000005H5H5H5H5H ;{oiw[yh dh uweHHHHHHHHHHHHHH<;{oiw[yh dh uweHHHHHHHHHHHHHH<;{oiw[yh dh uweHHHHHHHHHHHHHH<;{oiw[yh dh uweHHHHHHHHHHHHHH<;{oiw[yh dh uweHHHHHHHHHHHHHH<

;oekoh ndkfonK B/ fJe j'o F'Fk Sfvnk, fe @@;{oi w[yh dh c;b 80fdBk ftu gZe iKdh j?. fJ; s'I MkV pj[s fwbdk j?. Gkos ftu s/b phiK dhpj[s ewh j?. fJ; Bz{ ;oeko y[d yohd/rh. fJ; d/ Gkn gfjbK n?bkB fdZs/ ikDr/. s[;hI fJe ;kb nzdo fJ; soshp Bkb y/s ftu'I fszB c;bK gqkgs eo ;e'r/. YkJh wjhfBnK dh ;'yh c;b, p; g?;/ jh g?;/HHHHHHHHHHHHHH##. fe;kBK B/ fco ftFtkFeo fbnk. nkb{ g[ZN e/ ;{oi w[yh phi fdZsh. ;{oi w[yh s'I pkd eDe phih ikDbZrh. fJj b[eD whNh y/Y d' uko ;kb uZbh, s/ ;oeko B/ ;{oi w[yh yohdDhSZv fdZsh. i/ yohdh rJh sK bkrs Bkb'I xZN w[Zb s/. fe;kB xkNk fet/I podkFseod/< j'o ewi'ao j[zd/ rJ/. eoi/a EZb/ dpd/ rJ/. d[yh j' e/ ;{oiw[yh tZb'I w{zjc/o rJ/. i' b'e fe;kBK Bz{ B;hjsK d/D dh MVh bk fdzd/ jB, s/ frbk eod/ jB,

[47]

fe fe;kB ;kvh ;bkj BjhI wzBd/. eDe M"B/ d/ uZeo Bz{ s'V e/, c;bh uZeopdbDk ukjhdk j?. go edh fe;/ B/ gVu'b ehsh j? fe nDfrDs tkoh fe;kBKB/ @@;oeko ih## d/ nky/ bZr e/, c;bh uZeo s'VB dh e'fFF ehsh. go jo tkohfe;kBK dk nkgDk jh bZe N[ZN frnk xkNk s/ j'o xkNk. eoik s/ j'o eoik s[;hIeh ;wMd/ j' jo tkoh fek;BK dh jh rbsh j[zdh j?< fJjBK ukbK fgS/ e'Jh ;kfiFBiao BjhI nkT[Idh s[jkBz{< fco jo tkoh fe;kB feT[I orfVnk iKdk j?< fe;kBK Bz[{sK eDe ns/ M'B/ dk Gh ;jh w[Zb Bjh fwbdk.

0000000000000006H6H6H6H6H nkb{ T[pb fgnkHHHHHHHHHHH<nkb{ T[pb fgnkHHHHHHHHHHH<nkb{ T[pb fgnkHHHHHHHHHHH<nkb{ T[pb fgnkHHHHHHHHHHH<nkb{ T[pb fgnkHHHHHHHHHHH<

;zB 1975 ftZu w?I d[nkp/ d/ fgzvK ftZu fJZe yk; ;ot/ ehsk. crtkV/ s'IfojkDk iZNK j' e/, j[f;ankog[o B{z ikD tkbh ;Ve d/ d'jhI gk;hI sd'I nkb{ dh pj[sc;b phih rJh ;h. ;oeko dh gq/oBk ;h fe @@nkb{ dk MkV pj[s fBebdk j?.i/ fJZe o[g? feb' nkb{ fte ikt/ sK fJZe feb/ ftZu 100 e[fJzNb MkV Gh fBebnkT[Idk j?. YkJh wjhfBnK dh c;b, fe;kB wkbkwkb HHHHH##.

nkb{nK B{z g[ZNe/ fe;kBK B/ y/sK ftZu tZv/ tZv/ Y/o bkJ/ j'J/ ;B. wzvhftZu sK nkb{nK tkbh Nokbh B{z e'Jh nkVshnk nkgDh d[ekB nZr/ yV'D BjhI d/fojk ;h. fe;kB y/sK ftZu nkb{nK d/ Y/o bk e/ ehwsK T[Zgo T[ZmD dh T[vhe T[gow{zj u[Ze e/ t/yD bZr/. w?I fJZe tkj/ y/s ftZu'I dh bzx fojk ;h. w'N/ w'N/ ;kc ;[Eo/, r'b wN'b, tkj[D ftZu d' fszB nkb{ gJ/ t/y/. w?I nkb/ d[nkb/ fBrkj wkoh s/c[osh Bkb uko gzi nkb[{ tkjD ftZu'I u[Ze bJ/. id'I y/s d/ nrb/ feBko/ s/gj[zfunk sK fe;kB tho B/ nktkia fdZsh- @@ Gk ih mfjo ikU ! rZb ;[De/ ikDk##.w?I o[e frnk s/ fdb s/ia s/ia XVeD bZr fgnk, wBk l eh rZb ;h n?t/I d' nkb{nKs/ v'b frnk i/ Bk u[Zedk fco fejVk o'Nh BjhI ;h yk j'Dh. j[D cfVnk frnkn?B w"e/ s/ eok p/fJiash.

@@ jK Gk ih dZ;' eh rZb j?##<@@ nkj nkb{ u[Ze/ n?, uzr/ bZr/ n? ##<@@ tho ih rbsh j' rJh, n?t/I ;'jD/ t/y e/ u[Ze bJ/ rbsh w[nkc eo'.@@ Gk ih w?I sK ;r'I fJj efjDk ukj[zdk jK fe s[;hI tkjD ftZu'I nkb{ feT[I

[48]

u[ZeD/ ;h. ;kv/ d; feZfbnK d/ nkb{ nkj y/sK ftZu Y/o bZr/ gJ/ jB. wzvh ftZub? e/ ikJhJ/ sK Nq?eNo dk GkVk Gh g{ok BjhI j[zdk. pkDhnK e'Jh d[ekB nZr/ Y/oh BjhI bkT[D fdzdk. n?seh sK y/s ftjb/ eoB dh w[;hps yVh j' rJh j?. eDephiDh Gh n"yh j' ikt/rh. ;kv/ y{B g;hB/ dh ewkJh nkj o[b ojh j?. s[;hI tkjDftZu' nkb{ Bk u[Ze'. ;r'I ;kv/ fJ; tZv/ Y/o ftZu' fizB/ s[;hI fbikDk ukj' b? ikT[.s[jkvk ;kv/ s/ nfj;kB j't/rk. jcs/ d; fdBK ftZu nkb{nK ftZu'I pdp' nkT[D bZrg?Dh j?. fJE/ B/V/ s/V/ e'Jh BjhI yb' ;e/rk HHHHH##. w?I ;[Ddk ;[Ddk ;[zB jz[dk ubkfrnk. fe;kB dh nktkia Xhwh j[zdh j'Jh rb/ ftZu nNe rJh. w?B{z fJ; d[ydkJhnt;Ek dk gfjbh tkoh MNek bZfrnk. fJ; soQK fe;kBK B{z nkb{ Gh b? v[Zp/.

pkJh gk; okig[ok s/ w?I nzfwqs;o tZb B{z ikD bJh pZ; dh T[vhe eofojk ;h. fJzB/ ftZu fJZe pj[s bzwk NoZe Nokbk nk e/ o[e frnk. vokfJtoikfDnk gSkfDnk bZfrnk. T[; B/ pj[sh T[vhe BjhI eotkJh, ns/ tho ih nky e/NoZe d/ e?pB ftZu nkgD/ B/V/ fpmk fbnk. T[; d/ dZ;D s/ gsk bZfrnk fe T[jtho ncrkBh;skB ftZu NoZe ubkT[Idk ;h. fdZbh s'I ns/ gzikp ftZu'I T[jBK d/ NoZecbK ;pihnK nkfd Bkb Go/ iKd/. T[jBK B{z S/sh s'I S/sh gkfe;skB s/ nZr'IncrkBh;skB g[ukfJnk iKdk. fJjBK NoZeK ftZu cohiao bZr/ j'J/ ;B. T[Xo'I GkosbJh yi{oK ns/ j'o ;ko/ soQK d/ ;[Ze/ w/t/ b? e/ nkT[Id/ ;h. T[j vokfJto tho w/ok g[okDk tkec brksko dZ;dk frnk. T[; dZf;nk fe @@ tho ih fJXo'I ;pihnKnkb{ tr?ok i/ T[Xo iKd/ ofjD sK T[jBK b'eK B{z tXhnk y[oke fwb/rh. ;kB{ztXhnk ;;s/ w/t/ fwbDr/. ;kkB{z NqK;g'oNoK B{z o'iarko fwb/rk. d't/I fJ; y[;ajkbhtZb tXDr/. go brd? Gkos ;oeko y[;aeh tkkbk okj S/sh pzd eoB tkbh j?,pjkBk e'Jh Gh j' ;edk j?. fiBQK nkb{nK B{z fJXo e'Jh w[cs u[ZeD bJh fsnkoBjhI, T[Xo ;'B/ d/ Gkn fte ;ed/ jB.##HHHH

fJj xNBk ;akfJd 1976 d/ B/V/ dh j?. fJ; s'I wro'I gzikp ftZu@@ykVe{tkd## g?dk j' frnk. ykVe[{nK B{z gkfe;skB jfEnko G/idk ;h. fjzd[;skBykVe[{nK B{z gkfe;skB jfEnko G/idk ;h. fjzd[;skBykVe[{nK B{z gkfe;skB jfEnko G/idk ;h. fjzd[;skBykVe[{nK B{z gkfe;skB jfEnko G/idk ;h. fjzd[;skBykVe[{nK B{z gkfe;skB jfEnko G/idk ;h. fjzd[;skBd/ N[eV/ j'D bZr/ ;h. fJ; bJh ;kohnK ;ojZdK ;hb eo fdZshnK rJhnK. nopd/ N[eV/ j'D bZr/ ;h. fJ; bJh ;kohnK ;ojZdK ;hb eo fdZshnK rJhnK. nopd/ N[eV/ j'D bZr/ ;h. fJ; bJh ;kohnK ;ojZdK ;hb eo fdZshnK rJhnK. nopd/ N[eV/ j'D bZr/ ;h. fJ; bJh ;kohnK ;ojZdK ;hb eo fdZshnK rJhnK. nopd/ N[eV/ j'D bZr/ ;h. fJ; bJh ;kohnK ;ojZdK ;hb eo fdZshnK rJhnK. nopb'e ;pihnK B{z so;d/ oj/. gzikp ftZu nkb{ ;Vd/ oj/. d't/I d/;a nopK yopKb'e ;pihnK B{z so;d/ oj/. gzikp ftZu nkb{ ;Vd/ oj/. d't/I d/;a nopK yopKb'e ;pihnK B{z so;d/ oj/. gzikp ftZu nkb{ ;Vd/ oj/. d't/I d/;a nopK yopKb'e ;pihnK B{z so;d/ oj/. gzikp ftZu nkb{ ;Vd/ oj/. d't/I d/;a nopK yopKb'e ;pihnK B{z so;d/ oj/. gzikp ftZu nkb{ ;Vd/ oj/. d't/I d/;a nopK yopKd/ xkN/ ftZu sK nk rJ/, go Gkos ;oeko B/ gzikp dhnK ;kohnK jZdK pzd jhd/ xkN/ ftZu sK nk rJ/, go Gkos ;oeko B/ gzikp dhnK ;kohnK jZdK pzd jhd/ xkN/ ftZu sK nk rJ/, go Gkos ;oeko B/ gzikp dhnK ;kohnK jZdK pzd jhd/ xkN/ ftZu sK nk rJ/, go Gkos ;oeko B/ gzikp dhnK ;kohnK jZdK pzd jhd/ xkN/ ftZu sK nk rJ/, go Gkos ;oeko B/ gzikp dhnK ;kohnK jZdK pzd jh

[49]

oZyhnK. fJj ;G e[ZM n?t/I BjhI j' frnk. fJ; d/ fgZS/ e'Jh okia j?. ;wMD dhoZyhnK. fJj ;G e[ZM n?t/I BjhI j' frnk. fJ; d/ fgZS/ e'Jh okia j?. ;wMD dhoZyhnK. fJj ;G e[ZM n?t/I BjhI j' frnk. fJ; d/ fgZS/ e'Jh okia j?. ;wMD dhoZyhnK. fJj ;G e[ZM n?t/I BjhI j' frnk. fJ; d/ fgZS/ e'Jh okia j?. ;wMD dhoZyhnK. fJj ;G e[ZM n?t/I BjhI j' frnk. fJ; d/ fgZS/ e'Jh okia j?. ;wMD dhe'f;a;a eo'.e'f;a;a eo'.e'f;a;a eo'.e'f;a;a eo'.e'f;a;a eo'.

0000000000000007H7H7H7H7H ewkd e"Vk j' frnkHHHHHHHHHHHHHHH<ewkd e"Vk j' frnkHHHHHHHHHHHHHHH<ewkd e"Vk j' frnkHHHHHHHHHHHHHHH<ewkd e"Vk j' frnkHHHHHHHHHHHHHHH<ewkd e"Vk j' frnkHHHHHHHHHHHHHHH<

;zB 1947 s'I gfjbK Gh ns/ pknd ftu 1960 sZe gzikp ftu pj[sfe;kB r[V ;aZeo dh b'V g{oh eoB i'rk, ewkd phi b?Id/ ;B. fJ;/ gqfefonk ftud/;h yzv Gh b'V i'rh pDk b?Id/ ;B. fJ; s'I wro'I @@nzB g?dk eo' d/; G[Zyk wofojk j?##, tor/ ezB gkV{ Bkjo/ ;[DkJh d/D bZr/. @@;zs f;gkjh## d/ p'b/ Bz{ pdbe/, bkb pjkdo ;k;soh T[; tes d/ gqXkB wzsoh (1965) B/ @@i? itkB, i? fe;kB##dk Bkjok gqubs eotkfJnk. @@fiE/ fes/ s[jkBz{ iawhB t/jbh gJh fd;dh j?, T[;ftu'I nzB T[rkU. o/b bkJhBK d/ Bkb, ;VeK , BfjoK d/ Bkb brd/ ydkBK ftufizBk j' ;e/ nzBdkDk g?dk eo'. ;oekoh w[bkiaw s[jkBz{ BjhI o'eDr/, j'o ;kohnKuhiaK Bkb'I fiT[Id/ ofjD bJh, o'Nh ;G s'I iao{oh j?. fJj wjkB ekoi gzikp dkfe;kB eo ;edk j?. Gkos ;oeko fe;kBK dh fiD; dk tZX s'I tZX w[Zb d/t/rh.##

gzikp d/ f;X gXo/ fe;kBK B/, fJ; ezw B{z d/F ;/tk ikD e/ g{oh sBd/jh Bkb fBGkfJnk. eDe, wZeh, M'BK fJzBk fiankdk g?dk ehsk fe Gkos ;oeko e'b;KGD i'r/ ;N'o jh BjhI ;B. y[ZbQ/ nkek; j/mK, fJZNK d/ EV/ pDk e/, eDe M'B/dhnK YKrK fuD fdZshnK. bZyK e[fJzNb dkDk sogkbK Bkb Yfenk fgnk rbdkfojk. u{j/ p'ohnK e[soe/ nzB Bz{ popkd eod/ oj/. f;T[Ie B/ spkjh wukJh.po;ksIK d/ f;Zb/Q w";w ftu, nBki yokp j' iKdk. fe;kBK B/ ewkd nkfde phiDkG[bk jh fdZsk. fiXo t?y' eDe, wZeh iK M'Bk. Bshik fJj fBefbnk fe gzikp ftu'Ir[V ;aZeo tk;s/ phfink ikD tkbk ewkd, nb'g j' frnk. yzv s/ r[V dhnKehwsK, f;yoK S'jD brhnK. yzv pb?e ftu fteD bZrh iK wjhB/ dh fJe feb'gqsh ftnesh ok;aB fvg{nK s'I fwbD bZrh. y[Zb/Q piko ftu'I rkfJp j' rJh. :{HghHd/ w/om, ;jkoBg[o, ns/ w[iZcoBro fJbkfenK ftu'I r[V fteD bJh gzikp ftunkT[D bZrk. n;hI fBZe/ j[zd/ T[; r[V Bz{ @@w/oNh## (n;b Bkw w/om) r[V fejkeod/ ;K. fco T[j r[V nsh xNhnk ns/ xZN fwZm/ tkbk nkT[D bZr fgnk. T[;B{zo; ekN fejk eod/ ;K. Gkt fe T[; ftu'I e[M fwedko yzv dh eZY bJh rJh

[50]

j?. T[Xo'I eDe M'B/ dhnK ehwsK you/ w[skpe BjhI fwb ojhnK ;B. ;afjoK fturzB/ d/ N[eV/ eN e/, poc dhnK Y/bhnK Bkb mzY/ eoe/, @@rB/ohnK## nky e/ t/u/ ikD bZr/. g/Iv{ spek rzB/ u{gD Bz{ so; frnk. pZfunK Bz{ fJj Gh gsk Bjh;h fe r[V ekjd/ p{N/ Bz{ brdk j?.

d[yh j'J/ fe;kBK B/ ewkd tZb w'V eZfNnk. pj[fsnK B/ nkgD/ y/sK ftuxZN iK tZX rzB/ phiD/ F[o{ eo fdZs/. r[V fsnko eoB tk;s/ EkT[I EkJhI x[bkVhnKrzB/ ghVB bJh rZvhnK ikD bZrhnK. :{HghH ftu'I r[V gekT[D tkb/ ekohro nkrJ/. gzi uko ;kbK ftu gzikp r[V tZb'I nksw fBoGo j' frnk. ;kvh nkgDh;oeko B/ gzikp ftu yzv fwZbK bkT[DhnK F[o{ ehshnK. gfjbK yzv fwZb crtkV/;h iK fJe pNkb/ ;h. j'o FfjoK ftu XVk XV fwZbK ukb{ eo fdZshnK. fe;kBKBz{ nkgDk rzBk fwZbK ftu G/iD bJh nghbK eoe/ pj[sk w[Bkck ewkT[D dk Mk;KfdZsk frnk. ;wK gk e/ j"bh j"bh fe;kB rzfBnK dhnK NokbhnK bZd e/, fwZbK tbtjhoK xZs e/ uZb fgnk. eJh eJh jcs/ fwZbK nZr/ NokbhnK yb'shnK ofjzdhnK.fe;kBK Bz{ rowh ;odh T[t/I jh MZbDh g?Idh. ykD ghD d/ you/ g?Id/ ofjzd/. nkgDhns/ N?qeNo dh fdjkVh wodh ofjzdh. j'o rzBk fbnkT[D dh nk; w[Ze iKdh. fJ;jkbs B/ r[V tkbh d/;h fefonk ysw eotk fdZsh. yzv fwZbK tkbhy/Y, N/Yh yho pD rJh. d'tK g[VK ftueko fe;kB c; frnk. fwZbK ftu rzBkfbnkT[D s'I gfjbK, gouh eNkT[Dh iao[{oh eoko d/ fdZsh rJh. fJ; gqtkBrh dhgouh s'I pkd jh s[jkBz{ fwb nzdo rzBk fbnkT[D dh nkfrnk j't/rh. fco gouheNkT[D bZr/, fo;ats dk d"o uZb fgnk. fJ; soQK fe;kB b[ZN/ ikD br/. fJ; s'Iwro'I fwZb ftu t//u/ rJ/ rzB/ d/ g?;/ gqkgs eoB dk ;zeN yVk j' frnk. gfjbKwjhfBnK sZe s/ fco eJh eJh ;kbK se fe;kBK d/ g?;/ d/D s'I fJBeko ehsk iKdkfojk. fJe gk;/ rzfBnK Bkb bZdhnK NokbhnK dhnK bzwhnK eskoK fwZb d/ r/NnZr/ nzdo dkyb j'D bJh yb'shnK jB. d{i/ gk;/ fJe fyVeh d/ nZr/ fgSb/ ;kbfwb ftu nkJ/ rzfBnK d/ g?;/ b?D tk;s/, fe;kBK dhnK bzwhnK eskoK fd;dhnKjB. NokbhnK s/ bZfdnK rzBk ;[Ze fojk j?. e'b yb's/ fe;kB dk y{B ;[Ze fojkj?. nzdo w?B/io fgSb/ ;kb tkb/ g?;/ Gh d/D bJh oikwzd Bjh j?. fJjBK fwZbKftu i' yzv fsnko j'Jh, T[;Bz{ Gkos ;oeko u[ZeD bJh fsnko BjhI j?. wzvh ftu

[51]

f;ZXh t/uD dh nkfrnk BjhI j?. fgSb/ ;kb tkb/ rzB/ dh t;{bh i' e/Idoh ;oekotZb pekfJnk j?, T[j Gh BjhI fdZsh ik ojh. nyapkoh fog'oNK w[skpe nfijhe;awe;a d/ wkj"b ftu, fwZbK d/ w?B/io XKdbhnK eoB bZr gJ/. fwZbK ftu eo'VKd/ rpB j'D bZr gJ/. fwZbK xkN/ ftu ikD bZrhnK. fe;kB rzB/ dh y/sh s'I s'pks'pk eo T[m/. gzikp dhnK pj[shnK yzv fwZbK pzd j' u[ZehnK jB. ofjzdhnK pzdj'D feBko/ jB. fJe ;wK nfijk Gh nkfJnk ;h fe fe;kB nkgDh b'V tk;s/,xbkVh rZv e/ y[d r[V fsnko eoBk ukj[zd/ ;B, sK g[fb; tZb'I Xwek e/ r[VpDkT[d tork @@ngokX## eoB s'I ;ysh Bkb o'e fdZsk frnk. fJj xNBk w[Zywzsoh p/nzs f;zx d/ ;w/I 1994 dh j?. fJjBK jh fdBK ftu (1994) gzikp ftu eDewzvhnK ftu o[bD bZrh. ehws tXkJh e'Jh Bk. jfonkDk oki ftu, eDe gzikpBkb'I ;" o[gJ/ e[fJzNb wfjzr/ Gk fte ojh ;h. gzikp fe;kB :{BhnB B/ obe/, pj[s;kohnK NokbhnK eDe Bkb Go e/ okig[o/ s'I nzpkbk, gfNnkb/ s'I r{jbk uheknkfd wzvhnK tZb N[o gJ/. gzikp ;oeko dhnK jdkfJsK s/ jfonkD/ Bkb brd/;ko/ bKx/ pzd eo fdZs/. uko fdB fe;kB ;VeK s/ p?m/ oj/. G[Zy fgnk; Bkbftbed/ oj/. go jfonkD/ dk @@pkovo## Bk bzxD fdZs/. efjzd/ B/ ;kok d/F ;kvknkgDk j?. fiZE/ woih e'Jh oj/, eo'pko eo/ ftT[gko iK B"eoh eo/. ih BjhI fJ;d/F dk ekBz{B f;ZyK d/ rb ftu cK;h dk czXk gkT[D tkbk j?. f;ZyK Bz{ M{m/w[ekpfbnK ftu wkoB tkbk j?. nkgDh y{B g;hB/ dh ewkJh c;b, d{finK d/jtkb/ eokT[D tkbk j?. T[;Bz{ i/ i[bw ;fjD/ g?D sK dkd cfonkd eoB dh GhfJikias BjhI j?. nzdo tVe/ o' b?D s'I o'eD tkbk ekBz{B jkbh ;akfJd BjhIpfDnk. nksw jZfsnk eoB s'I o'eD tkbk ekBz{B Gh e'Jh BjhI pfDnk. ;ko/ gkf;nKs'I bkuko j' e/ gzikp tk;h f;Zy nksw jZfsnktK eo fojk j?. ;oeko dh ikD/ i[Zsh,f;Zy wod/ jB sK woB. pE/o/ ehV/ we"V/ fBZs wod/ jB. pE/o/ ehV/ we"V/ fBZs wod/ jB. pE/o/ ehV/ we"V/ fBZs wod/ jB. pE/o/ ehV/ we"V/ fBZs wod/ jB. pE/o/ ehV/ we"V/ fBZs wod/ jB.

1994 d/ ;kb dhnK ypoK jB gJh e[M ;od/ g[id/ fe;kBK B/ tZv/-tZv/;N'o pDk e/, eDe nzdo ;KG e/ oZy fdZsh. gJh id'I d' uko wjhfBnK ftu ehwsKtXDrhnK, sd'I t/uKr/. w[Zy wzsoh p/nzs f;zx dhnK g[fb; XkVK B/, bkmh r'bh dhskes tos e/, fe;kBK d/ r[dkwK ftu'I T[j eDe eYtk bJh. T[;/ xZN Gkn s/t/uD bJh wiap{o ehsk frnk. fJ;/ soQK ;ko/ gkf;nK s'I fe;kBK Bz[ { x/o fbnk

[52]

frnk j?. rzBk phiDk Gh gt/rk s/ xZN o/N s/ fwZbK ftu ;[ZNDk Gh gt/rk.;oekoh yzv fwZbK ;kohnK pzd j' rJhnK jB, nopK o[gJ/ d/ xkN/ g[nke/.fe;kBK Bz{ pkopko B;hjsK fdZshnK iKdhnK jB fe @@c;bh uZeo## pdb'. goid'I Gh fe;kBK B/ c;bh uZeo pdbD dh e'fFF ehsh, sd'I jh T[;Bz{ tZvk xkNkMZbDk fgnk. eoik f;o uVQ frnk. nZi d/ ;w/I (2007) se eJh ;oekoKnkJhnK s/ eJh rJhnK. yzv fwZbK nkgDk fdtkbk eZY e/, p?Ie eoik w[nkceotk e/ @@joB## j' rJhnK jB. fe;kBK d/ rzB/ dk eo'VK o[gfJnk v[Zpfrnk. fJ; ;ko/ xNBk uZeo Bz[{ t/y goy e/ w?I fe;kBK (yk; eo f;Zy, feTI[fefjzd{ fe;kBh BjhI eodk) fto[ZX fjzd{ bkph dh ;'uh ;wMh wko{ ;kfi; ;wMdkjK. ;oeko Gkt/I eKro; dh j't/ s/ Gkt/I Gkigk dh, e'Jh coe BjhI j?. f;ZyK;oeko Gkt/I eKro; dh j't/ s/ Gkt/I Gkigk dh, e'Jh coe BjhI j?. f;ZyK;oeko Gkt/I eKro; dh j't/ s/ Gkt/I Gkigk dh, e'Jh coe BjhI j?. f;ZyK;oeko Gkt/I eKro; dh j't/ s/ Gkt/I Gkigk dh, e'Jh coe BjhI j?. f;ZyK;oeko Gkt/I eKro; dh j't/ s/ Gkt/I Gkigk dh, e'Jh coe BjhI j?. f;ZyKBz{ d't/I gkoNhnK @@fJe' nZy## Bkb t/ydhnK jB. s[;hI fet/I wfj;{; eod/ j''<Bz{ d't/I gkoNhnK @@fJe' nZy## Bkb t/ydhnK jB. s[;hI fet/I wfj;{; eod/ j''<Bz{ d't/I gkoNhnK @@fJe' nZy## Bkb t/ydhnK jB. s[;hI fet/I wfj;{; eod/ j''<Bz{ d't/I gkoNhnK @@fJe' nZy## Bkb t/ydhnK jB. s[;hI fet/I wfj;{; eod/ j''<Bz{ d't/I gkoNhnK @@fJe' nZy## Bkb t/ydhnK jB. s[;hI fet/I wfj;{; eod/ j''<eh fJj n?t/I tkgo frnk<eh fJj n?t/I tkgo frnk<eh fJj n?t/I tkgo frnk<eh fJj n?t/I tkgo frnk<eh fJj n?t/I tkgo frnk<

0000000000000008H8H8H8H8H wX{ wZyhnK d/ vzrHHHHHHHHHHHHHH<wX{ wZyhnK d/ vzrHHHHHHHHHHHHHH<wX{ wZyhnK d/ vzrHHHHHHHHHHHHHH<wX{ wZyhnK d/ vzrHHHHHHHHHHHHHH<wX{ wZyhnK d/ vzrHHHHHHHHHHHHHH<

gzikp y/shpkVh :{Bhtof;Nh b[fXnkDk, y/sh d/ pj[gZyh ftek; bJh y'ieoe/ fe;kBK Bz{ bkGtzdhnK c;bK g?dk eoB bJh, nrtkJh d/D tk;s/ pDkJhrJh ;h. ;zB 1960 s'I b? e/ 80 se, iawhB ftu'I ;koh T[gikT{ ;aesh tose/, tZX s'I tZX MkV b?D tk;s/ fe;kBK Bz[ { T[e;kfJnk. y/sh wkfjoK d/ nky/ bZre/, fe;kBK B/ p/sjkFk ykdK dh tos'I ehsh. p/nzs ehNBkFeK c;bK s/fSVehnK. iawhB dh T[gikT{ ;aesh brGr ysw j' rJh. id'I t/fynk fefe;kB wk:{; j?, xkN/ ftu ik fojk j?. T[; tes y/sh :{Bhtof;Nh tb'I y/sh Bkb ;zpzXs, feZs/ ngDkT[D bJh gq/fos ehsk frnk. fit/I fe @@s[;hI ;{ogkb', w[orhykB/ y'jb', wZSh ckow pDkT[. v/noh ckow ngDkU, iK o/Fw g?dkeoB tkb/ ehV/ gkb'. fJjBK ezwK ftu youk xZN nkT[Idk j?. w[Bkck pj[sks/ joo'ia j[zdk j?. fJj ;"y/ fij/ ezw s[jkv/ gqtkfoe w?Ipo (phphnK pZu/) Ghnk;kBh Bkb eo ;eDr/. ezw F[o{ eoB bJh ;oeko p?Ie tZb'I eoiak fdtkJ/rhHHHH.

gfjbK wX{ wZyhnK pko/ ftuko eo bJhJ/. fe;kBK B/ wX{ wZyhnK pko/

[53]

Nq/fBzr bJh. fco bzwh yZib y[nkoh s'I pkd, p?Ie s'I eoik u[fenk. T[gozspe;/ pDtkJ/ s/ fNekD/ f;o y/sK ftu oZy/. u'oh uekoh iK rowh ;odh s'IpukU bJh gqpzX ehsk. y/sK ftu'I c[b fwbd/ ofjD, fJ;dk Gh fXnkB oZfynkfrnk. id'I Ffjd fsnko j' frnk sK wzvh ftu yohdD tkbk e'Jh BjhI ;h.fJZek dZ[ek F"eh Ffjd ykD tkb/ rkje Gkt/I fJe d' p'sb yohd b?Id/ ;B. gofJj wzvh BjhI ;h. fJzBh E'Vh fteoh Bkb fe;kB dh bkrs g{oh BjhI j' ;edh;h. tkX{ Ffjd xo oZy e/ eh eoBk ;h< fe;kB dh nkoEe ewi'aoh dkckfJdk T[mk e/, eJh tZvhnK cowK tkb/ fit/I @@vkpo iK jwdod## ;;s/ o/NKs/ Ffjd b? iKd/ ;B. T[;/ Ffjd Bz{ p'sbK ftu ;hbpzd eoe/, nkgDh cowd/ b/pb fugek e/, eJh r[Dk tZX w[Bkck ewk b?Id/ ;B. i' Ffjd fe;kB s'I80 iK 90 o[gJ/ feb' yohfdnk iKdk j?, T[jh gzi ;" o[gJ/ feb' t/funk iKdkj?. ;oeko fJj @@swkFk## j[zdk fBZs t/ydh j?.

nZ;h tkb/ djke/ ftu :{oghB w[beK B/, uhB s'I tZv/ gZXo s/ FfjdwzrtkT[D dk ;wM"sk ehsk. uhB tkfbnK g{oh tkj bk e/ jiakoK wD Ffjdfsnko eo fbnk. ;zpzXs ezgBhnK Bz{ Bw{B/ (;?Igb) G/i/ rJ/, i' iKfdnK jh c/bQ j' rJ/. fdZs/ rJ/ ;ko/ nkvo oZd eo fdZs/ rJ/. uhB tkbh ;koh nkcoGkos Bz{ s/ Gkos ftu'I gzikp Bz{ fwb rJh. ;ko/ wX{ wZyhnK gkbeK d/ fujo/fyV rJ/. tZv/ tZv/ fJzNoB?FBb gZXo d/ ftu'b/, ;"d/ eotkT[D bJh nk rJ/. fe;kBK s'I Ffjd yqhfdnk frnk. uhB d/ tgkohnK Bkb fwb e/ T[jh tkg;ehsk Ffjd Bt/I vZfpnK ftu ;hbpzd j' e/, :{og tZb Bz{ otkBk eo fdZskfrnk. gzikp dk xZN s/ uhB tkbk fiankdk ;;sk yohd e/ ftu pj[sk fwbkfdZsk frnk. j'fJnk T[jh i' j'Dk ;h, fJj ;kok Ffjd fwnkoK s/ yok BjhIT[sfonk s/ tkg; gos nkfJnk. Ffjd wkbe e'; oj/ ;B fJjBK mZrK Bz{ iKnkgDh @@fe;ws## Bz{.

ft;Eko ftu Bk iKfdnK @@t/oek## tkfbnK B/ v/noh ckow d/ wkwb/ftu rktK wZMK oZy e/, d[ZX t/uD tkb/ fe;kBK Bz[ { ezrkb eoe/ oZy fdZsk. t/oek gF{ y[oke gF{nK bJh bkj/tzdh ;kfps Bk j'Jh. t?;/ ;kohnK jh gF{ y[okeKnsh xNhnk doi/ dhnK jB. ;G s'I tZvk ;oekoh ndkok Gh fe;kBK Bz{ [ bkj/

[54]

tzd d[ZX dk w[Zb Bk d/ ;fenk. wZSh ckow c/bQ eo fdZs/ rJ/ o/Fw d/ ehV/gkbD tkbk Xzdk ed/ dk pzd j' u[fenk j?. w[orh s/ ;{o ckow ed'I d/@@okwBkw ;s## j' u[Ze/ jB. f;Zy fe;kB B/ ;oeko d/ nky/ br e/ pj[s siop/eo bJ/ jB. jo EK s/ xkNk ykXk j?. xkN/ ;fj e/ fiT[Id/ ofjD dk siopkxkN/ ;fj e/ fiT[Id/ ofjD dk siopkxkN/ ;fj e/ fiT[Id/ ofjD dk siopkxkN/ ;fj e/ fiT[Id/ ofjD dk siopkxkN/ ;fj e/ fiT[Id/ ofjD dk siopkf;Zy fe;kBK Bz{ pj[s j' frnk j?. jK T[IR ohV dh jZvh g{oh soQK N[ZN u[Zehf;Zy fe;kBK Bz{ pj[s j' frnk j?. jK T[IR ohV dh jZvh g{oh soQK N[ZN u[Zehf;Zy fe;kBK Bz{ pj[s j' frnk j?. jK T[IR ohV dh jZvh g{oh soQK N[ZN u[Zehf;Zy fe;kBK Bz{ pj[s j' frnk j?. jK T[IR ohV dh jZvh g{oh soQK N[ZN u[Zehf;Zy fe;kBK Bz{ pj[s j' frnk j?. jK T[IR ohV dh jZvh g{oh soQK N[ZN u[Zehj?. eh jo w[jki s/ jkoBk f;ZyK dh @@fe;ws## ftu fbfynk ik u[fenk j?.j?. eh jo w[jki s/ jkoBk f;ZyK dh @@fe;ws## ftu fbfynk ik u[fenk j?.j?. eh jo w[jki s/ jkoBk f;ZyK dh @@fe;ws## ftu fbfynk ik u[fenk j?.j?. eh jo w[jki s/ jkoBk f;ZyK dh @@fe;ws## ftu fbfynk ik u[fenk j?.j?. eh jo w[jki s/ jkoBk f;ZyK dh @@fe;ws## ftu fbfynk ik u[fenk j?.edh nekbh u"Xoh fJ; pzB/ ;'uD dh ifjws T[mkT[Dr/< :{Bhtof;NhnK ftuedh nekbh u"Xoh fJ; pzB/ ;'uD dh ifjws T[mkT[Dr/< :{Bhtof;NhnK ftuedh nekbh u"Xoh fJ; pzB/ ;'uD dh ifjws T[mkT[Dr/< :{Bhtof;NhnK ftuedh nekbh u"Xoh fJ; pzB/ ;'uD dh ifjws T[mkT[Dr/< :{Bhtof;NhnK ftuedh nekbh u"Xoh fJ; pzB/ ;'uD dh ifjws T[mkT[Dr/< :{Bhtof;NhnK ftup?m/ @@ftdtkB## e'Jh okj eZYDr/< Xoww[yh e'Jh nodk; eoBr/< fJjp?m/ @@ftdtkB## e'Jh okj eZYDr/< Xoww[yh e'Jh nodk; eoBr/< fJjp?m/ @@ftdtkB## e'Jh okj eZYDr/< Xoww[yh e'Jh nodk; eoBr/< fJjp?m/ @@ftdtkB## e'Jh okj eZYDr/< Xoww[yh e'Jh nodk; eoBr/< fJjp?m/ @@ftdtkB## e'Jh okj eZYDr/< Xoww[yh e'Jh nodk; eoBr/< fJjtoskok eh n?t/I tkgo frnk< ;'u' sK ;jh.toskok eh n?t/I tkgo frnk< ;'u' sK ;jh.toskok eh n?t/I tkgo frnk< ;'u' sK ;jh.toskok eh n?t/I tkgo frnk< ;'u' sK ;jh.toskok eh n?t/I tkgo frnk< ;'u' sK ;jh.

0000000000000009H9H9H9H9H ekoykB/ c/bQekoykB/ c/bQekoykB/ c/bQekoykB/ c/bQekoykB/ c/bQ

Gkos ;oeko B/ ;ojZdh ;{p/ dk pjkBk xV e/, gzikp ftu tZv/ekoykB/ bkT[D s'I ;dk BKj ehsh j?. ny/ gkfe;skB Bkb izr br ikD dh;{os ftu, pkovo d/ B/V/ j'D ekoB, gzikp ftu br/ ekoykB/ spkj j' ;ed/jB. id'I fe fJj fBok pjkBk jh j?. feT[Ife nZi d/ ezfgT{Noh :[Zr ftunfij/ jfEnko pD u[Ze/ jB fe jiakoK whbK sZe nZy d/ gbeko/ ftu wko eo;ed/ jB. nfijhnK wikJhbK fsnko j' u[ehnK jB, i' Xosh d/ fe;/ Gh e'B/s/ spkjh wukT[D d/ ;woZE jB. o;kfJDe pzpK dk tofsnk ikDk ni nkwfefonk ftu Fkfwb j' frnk j?. nfij/ gqwkD{ pzp, nDfrDs pD u[Ze/ jB, i'Xosh dh ;koh t;'I Bz{ eJh tko ;kV e/ ;[nkj eo ;ed/ jB. nfij/ ;w/I@@pkovo B/V/ j?## dk pjkBk p/s[ek jh nkfynk ik ;edk j?. id'I Bhns ;kcBk j't/, T[; tes e'Jh Gh x[zso eYh ik ;edh j?.

gzikp ftu tZv/ ekoykB/ Bk bkT[D dk gqw[Zy ekoB j? fJE'I dhnkoEesk Bz{ ewi'ao eoBk. ekoykB/ brD dh ;{os ftu, gzikp d/ B"itkBK Bz[ {o'iarko fwb/rk.ekoK, NoZe, pZ;K dh tos'I tX/rh. o'irko gqkgs eoB tkb/gqtkoK dh, nkoEe jkbs ;[Xo/rh. T[j pZfunK Bz{ j'o uzrh ftfdnk d/ ;eDr/. fJ;soK T[jBK dk wkBf;e ftek; j't/rk. T[j fizadrh d/ jo y/so ftu soZeheoBr/. f;Zy d[FwD bkph fJj fet/I podkFs eo ;edh j?< i/ fJe c?eNoh

[55]

ftu, fJe ;" ftnesh ezw eodk j't/, sK j'o fJe jiako pzd/ Bz[ { nf;ZX/ o{gftu o[iarko fwb iKdk j?. fit/I w[bkiwK Bz[ { ofjD bJh wekB ukjhd/ jB.wekB T[;koh bJh fezBk e[M ukjhdk j?, i/ fbyD brhJ/ sK eJh gzB/ Go/ ik;ed/ jB. wekB ftu ofjD tkb/ ftneshnK dhnK nDfrDs b'VK g{ohnKeoB bJh, g{ok piko j'Dk ukjhdk j?. Gkt fe 100 w[bkiawK bJh, eJh jiakoj'o ftneshnK Bz{ nz;ae o[iarko fwb iKdk j?. nkNk, dkb, s/b, ;piahnK, cbnkfd ;G e[M jh yqhdDk j[zdk j?. eZuk wkb ns/ Y'nk Y[nkJh. fsnko wkbns/ fco Y'nk Y[nkJh. i/ gzikp d/ b'e oZithI o'Nh ykD i'r/ j' rJ/ sK T[jnr'I j'o j'o wzrK wzrDr/. fJ; bJh oZithI o'Nh jh Bk ofjD fdU. G[Zy nZr/pkeh ;kohnK wzrK s/ ;t?wkD dp e/ ;kj;s jhD j' ikt/rk. fJj jkbs ikDp[ZM e/ gzikp dh ehsh rJh j?.

r[odk;g[o fiab/ dk pNkbk Ffjo fJe f;o eZYtK T[d:'fre Ffjoj'fJnk eodk ;h. nDfrDs gqeko dhnK w;hBK fJE/ fsnko j[zdhnK ;B. b'jkYbkJh dhnK ftFkb GZmhnK bZrhnK j'JhnK ;B. ;ko/ d/F ftu fJE'I wkb;gbkJh j[zdk ;h. eJh jiako toeo ezw s/ bZrk j'fJnk, nkgDh g/N g{osh eofojk ;h. e/Ido ;oeko Bz{ gzikp d/ pfFzd/ @@uzrh o'Nh yKd/## gqtkB BjhI jB.pNkb/ d/ ekoykfBnK bJh j"bh j"bh eZuk wkb G/iDk pzd eo fdZsk. ekoykB/dkoK B/ ys fby/, nyapkoh fpnkB fdZs/. gzikp ;oeko ns/ Gkos ;oeko d/;zpzXs wfjefwnK ftu ik e/ d[Zy o'J/, go e'Jh ;[DtkJh BjhI j'Jh. foekovu?e eoB d/ pjkB/, N?e; u"oh d/ fJbikw bk e/, Gkos ;oeko d/ nc;o, g[Zie/ gq/FkB Gh eod/ ;B s/ w'NhnK foFtsK Gh b? iKd/ ;B. fJXo ekoykB/ ftuezw eoB tkb/ toeoK s'I jVskbK eotk d/DhnK. c?eNoh Bz{ skbk brtk d/Dk. fJjh f;bf;bk fJe ;'uh ;wMh ;kfiF sfjs ubdk fojk. nzs Bz{ j"bhj"bh pNkb/ d/ ekoykB/ pzd j'D/ F[o{ j' rJ/. wfjzrhnK wFhBK N[ZN/ b'j/ d/ Gknt/uDhnK gJhnK. wkbeK d/ eo'VK o[gJ/ bZr/ y{j ftu g? rJ/. edh eo'VK ftuy/YD tkb/ ;odko, fBZehnK d[ekBK iK o/jVhnK bk e/, gqtkoK dk r[iakok eooj/ t/y/ ik ;ed/ jB.

r'fJzdtkb fty/ ssekbhB gqXkB wzsoh okiht rKXh B/, fJzv;Nohnb

[56]

c'eb g[nkfJzN dk BhIj gZEo ofynk ;h. @@gzikp ftu tkgo/ xb{xkfonKd[jokB, iywh j'J/ f;Zy wBK s/ wZbQw bkT[D bJh fJj ;dGktBk tkbk jZEtXkfJnk ik fojk j?.## gzikp ftu T[; ;w/I ;qL ;[oihs f;zx poBkbk dh ewi'aofijh nekbh ;oeko dw s'V u[Zeh ;h. fJ; c'eb g[nkfJzN dk gZEo d;dk j?fe ;szpo 1988 ftu oZfynk frnk ;h. F[o{ F[o{ ftu fpbfvzrK dh T[;koh pVhs/iah Bkb j'Jh. ;VeK pDkJhnK rJhnK. eJh soQK dhnK w;ahBK fbnk e/ fcZNehshnK rJhnK. wiad{okI fw;sohnK w?B/ioK dh Gosh ehsh rJh. fJbke/ ftuBtK fJBebkp fbnkT[D dhnK vhIrK wkohnK rJhnK. fpnk; dfonk s/ g[bpDk e/ f;ZXk eg{oEb/ Bkb i'fVnk frnk. fJ; soQK d/ E'V/ fizB/ ezw eoe/ ns/pj[s ;ko/ M{m/ gquko, tesh gq;z;k yZN e/, okiht rKXh N[o frnk. fit/I feydFk ;h, fJE/ ub oj/ ekoykfBnK Bz{ eZuk wkb G/iDk pzd eo fdZsk frnk.fsnko wkb Bz{ yqhfdnk Bk frnk. nzs Bz{ fJj fJzv;Nohnb c'eb g[nkfJzN, dws'V frnk. jiakoK ftnesh p/ o[iarko j' rJ/. nopK o[fgnk bZfrnk, spkjj' frnk. nZi T[; n;EkB ftu T[ikV phnkpkB Biao nkT[Idh j?. T[b{ p'bd/jB, y's/ jhIrd/ jB, s/ ntkok e[Zs/ o'Id/ jB. fiBK dk fJE/ ;G e[M b[fNnkfrnk T[jBK dk jkbHHHHHHHH<

pfmzv/ B/V/ (iZ;h gkT[tkbh) fJe tZvk s/b ;'X ekoykBk brDk ;h.fJ; bJh gkJhg bkJhB f;ZXh wEok s'I nkT[Dh d;d/ ;B. fgSb/ gzdoK e[ ;kbs'I fJj ekoykBk p/JhwkB okiBhsh d/ yko/ ;kro ftu dZfpnk fojk j?. ;qLpkdb efj fojk j? eKro; BjhI pDB fdzdh. ;qL nwfozdo f;zx efj fojk j?F[o{nks jh rbs j'Jh j?. n;b ftu e/Ido dh e'Jh Gh fXo ns/ fjzd{ ;'utkbh nc;oFkjh, gzikp Bz{ e[M Gh d/Dk BjhI ukj[zdh. pjkB/ pE/o/ xV/ ik ;ed/jB.

b[fXnkD/ d/ pj[s ;ko/ S'N/ ekoykB/ pzd j' u[Ze/ jB. fJe sK fJjBKBz{ nc;oFkjh tZb'I pko pko szr ehsk iKdk j?. d{ik b'VhIdk eZuk wkb BjhIG/fink iKdk. shik fsnko j'fJnk T[{Bh s/ ;{sh ;kwkB u[fenk jh BjhI iKdk.ftd/FK Bkb ;wM"s/ eoB s' o'fenk iKdk j?. fJ; soQK fJj S'N/ ekoykB/ nkyoh;kjK s/ jB. fJ;/ Bkb fwbdk i[bdk w;bk ibzXo ftu y/YK d/ ;kwkB dk

[57]

j?. eJh tkoh sK nyapkoK Bz{ ezNo'b o/N s/ ekri d/D s'I fJBeko eo fdZskiKdk j?. pb?e ftu ekri yqhd e/ nyapko ubkT[Dk ;zGt jh BjhI. fpibh d/bzw/ eZN bke/ wkbeK wiad{oK Bz{ w[;hps ftu gkJh oZyDk, ;oekoh wfjefwnKdh nkw jh nkds j?. b'jkwzvh r'fpzdrVQ Gh pj[s d/o ubZD BjhI bZrh. Gkt/I fJjBK c?eNohnK d/ pj[s/ wkbe fjzd{ jB. go fco Gh fJj tZvk ;owkfJnkgzikp ftu bZfrnk j'fJnk j?. i/ E'VQk pj[s fe;/ bkb/ dk B[e;kB j[[ zdk Gh j?sK e'Jh rb BjhI. @@dkfDnK Bkb x[D sK fg; jh iKdk j?##. @@dkfDnK Bkb x[D sK fg; jh iKdk j?##. @@dkfDnK Bkb x[D sK fg; jh iKdk j?##. @@dkfDnK Bkb x[D sK fg; jh iKdk j?##. @@dkfDnK Bkb x[D sK fg; jh iKdk j?##. eh fJj ;Ge[M nkgD/ nkg j' fojk j?<

00000000000000010H10H10H10H10H ftfdnk dk fBxkoftfdnk dk fBxkoftfdnk dk fBxkoftfdnk dk fBxkoftfdnk dk fBxko

t?;/ sK Gkos ftu jo uhi ftekT{ j?. o'ih o'Nh, fJZias-nkpo{, dhB-JhwkB, ;G fted/ jB. fJE/ okiBhfse b'e Bhbkw j[zd/ jB. fJ; gftZsoXosh s/, XowK dh p'bh brdh j?. d;K Bjz[nK dh feos Bk eoe/, g{ik d/g?;/ Bz{ nkgDh T[gihtek wzBe/ uZbD tkfbnK s'I fe;/ B/e ezw dh nk; eoBh,gkrbgD jh j' ;edk j?. fJe ;'uh ;wMh ;ehw nXhB, gzikp ftu i'ykVe{tkd g?dk ehsk frnk, T[;Bz[ { dpkT[D d/ pjkB/ f;ZyK dk bZe s'V fdZskfrnk j?. jo f;Zy gqtko Bz{ (ftob/ fjzd{ gqtko Gh) wkBf;e rfjoh u'N bJhrJh. fpBK ekoB f;ZyK Bz{ wkBf;e s;hj/ fdZs/ rJ/. T[;dh nDy Bz{ tzrkfonkfrnk. fJ; soQK fjzd{ f;ZyK ftu Bcos d/ phi phi/ s/ gqc[bs ehs/ rJ/.

gzikp d/ fgzvK ftu fjzd{ wk;NoK B/ @@ikB Bz{ ysok j?## dk tk;skgk e/ FfjoK ftu pdbhnK eotk bJhnK. eJhnK nkgD/ gqtko jh FfjoK ftufNek fdZs/. id'I fe;/ wk;No dh w"s j' iKdh iK e'Jh g?IB;aB ubk iKdk. T[;dhykbh EK Bz{ g[o eoB bJh, BthI Gosh Bk ehsh rJh. fJe sK pZfunK dhgVQkJh dk Bk g{ok j'D tkbk xkNk fgnk. d{ik fiBK B"itkBK Bz{ B"eoh fwbDh;h. T[; sBykj d/ g?;/ Bkb gqtko dh gkbDk j'Dh ;h. pZu/ gVQB' ofj rJ/,wk;No o[iarko tZb'I ofj rJ/. e/Idoh ;oeko B/ fJj ;G j'D fdZsk. gzikp d/g/Iv{ ;e{bK ftu eohp gzikj jiko wk;NoK dhnK nk;kwhnK nZi sZe ykbhgJhnK jB. BK nekbh ;oekoK B/ e'Jh fXnkB fdZsk Bk eKro;h ;oekoK B/.

[58]

gzikp ftu gfjbK s/oK fiabQ/ ;B, go g[fb; dh tkX{ Gosh bJh 26 fiabQ/ pDkfdZs/ rJ/. g[fb; d/ fJZe nkjbk nc;o nkJhHihH s/ vhHnkJhHihH dh Ekt/Is/oK e[ Gosh eo bJ/. vkeNo Gosh BjhI ehs/. wk;No Gosh BjhI ehs/.gzukfJs wfjew/ ftu, :{Bhtof;NhnK ftu p/nzs n;kwhnK ykbh jB. e'JhGosh BjhI ehsh rJh. jK i/eo e'Jh fXo nkgDhnK jZeh wzrK bJh ;aKs wJho'; Gh gqrN eo/ sK g[fb;h XkVK s'I T[; s/ w"o e[Ntk fdU. r'bh ubkfdUHHHHHHH. g[fb; Gosh ;dk y[Zbh j?.

gzikp d/ ;e{bK, ekbiK ftu Beb wkoe/ gk; j'Dk (;r'I c;NvthiaB b?Dh) nkgDk okytK nfXeko wzfBnk iKdk j?. mhe j? Beb wko e/gk; j'D dk ;oNhfce/N sK b? fbnk ikt/rk. go nr/ i/ fe;/ w[ekpb/ d/fJfwsjkB ftu p?mDk g? frnk sK Bebuh T[wdhtko fNe BjhI ;e/rk. d{ihfGnkBe phwkoh tpk tKr c?b rJh fe fpBK gVQ/, pr?o fJwfsjkB fdZs/;oNhche/N yqhd b?Dk. d; jiko s'I b? e/ gzikj jiko o[gJ/ d/ ftueko josoK dk ;oNhfce/N yqhfdnk ik ;edk j?. nkw gVkJh tkbk jh BjhI ;r'IvkeNo, fJzihBhno, tehb ns/ j'o fij' fij/ fizB/ ukj'. fezB/ ;ko/ BebhvkeNo wohiaK dh fizdrh Bkb fybtkV eod/ cV/ ik u[Ze/ jB. gzikp s/jfonkDk jkJh e'oN ftu, gq?efN; eo oj/, bzw/ ;w/I s'I w'NhnK ch;K b? e/e/; bV oj/ @@Bebh tehb## cV/ ik u[Ze/ jB. Bebh ;oNhfce/N Bkb,nDfrDs b'e ;oekoh B"eohnK ni/ Gh eo oj/ jB, s/ fezB/ ;ko/ B"eohnKeoe/ ;kohnK ;j{bsK gqkgs eofdnK, pVh ;akB Bkb g?B;aB b? e/, xo nk rJ/jB. j'o j?okBh dh rb fJj fe ikjbh ;oNhfce/N t/uD tkbhnK Bebh (iKn;bh<) :{Bhtof;NhnK, gzikp s'I pkjo dhnK jB. gfjbK gzikp d/ B"i[nkBKe'b wfjzr/ w[Zb s/ ;oNhfce/N t/u', s/ g?;k Gh gzikp s'I pkjo b? ikU.

T[ZuhnK B"eohnK s/ f;Zy B"itkB p; T[IrbK s/ frD/ ikD i'r/ jhbrd/ jB. T[j Gh f;Zyh n;{bK tZb'I ;ZyD/, ;o{g tZb'I nX{o/. pkeh tZvhnKB"eohnK s/ fjzd{ B"itkB jh brd/ jB. fijV/ B"itkB B"eoh s/ BjhI br ;ed/,T[jBK ftu'I fjzd{ d[ekBdko iK ftT[gkoh pD iKdk j?. fgzvK d/ wkj"b ftugfbnk f;Zy B"itkB d[ekB BjhI eo ;edk. feT[Ife fJ; ezw dk T[; e'b

[59]

siopk BjhI. jZEhI ezw eoe/, g?oK s/ yVk j'Dk T[; bJh @@xNhnk## ezw j?.;e{NoK, ekoK dh w[ozws dk ezw f;Zy e/, uzrk r[ikok ehsk ik ;edk j?. cfoi,NhHthH tkfFzr wFhB nkfd dh w[ozws eoBh f;Zy e/, uzr/ g?;/ ewkJ/ ik ;ed/jB. ezfgT{No N?bhc'B s/ w'pkfJb c'B d/ ezw ftu u'yh ewkJh ehsh ik ;edhj?. nc;'; fe f;Zy B"itkB, fwjBs Bz[{ brGr fsbKibh d/ u[fenk j?. nZid/ :[Zr ftu ;ohoe skes dh T[sBh b'V BjhI, fizBh fdwkrh skes dh b'Vj?. fdwkr dh tos'I eoB tkb/ bJh, nZr/ tXD tk;s/ w?dkB pj[s ftFkb j?.;yas w[ekpb/ tkb/ d"o ftu, ewi'aoK dk fNeDk iK ekw:kp j'Dk ;zGt BjhIj?. pDktNh ;aow fsnkr e/ f;Zy B"i[nkBK Bz{ ihn ikB Bkb fwjBs eoBhj'trh. toBk fJ; pko/ eth d/ ftuko fJT[I jB-

e[S o's/ w?I eN rJh, e[S nkj'I w/ eN rJh.e[S o's/ w?I eN rJh, e[S nkj'I w/ eN rJh.e[S o's/ w?I eN rJh, e[S nkj'I w/ eN rJh.e[S o's/ w?I eN rJh, e[S nkj'I w/ eN rJh.e[S o's/ w?I eN rJh, e[S nkj'I w/ eN rJh.e[S ;'s/ w/I eN rJh, e[S r[Bkj'I w/I eN rJh.e[S ;'s/ w/I eN rJh, e[S r[Bkj'I w/I eN rJh.e[S ;'s/ w/I eN rJh, e[S r[Bkj'I w/I eN rJh.e[S ;'s/ w/I eN rJh, e[S r[Bkj'I w/I eN rJh.e[S ;'s/ w/I eN rJh, e[S r[Bkj'I w/I eN rJh.wzfib g/ ubB/ tkb/ wzfib g/ ik br/,wzfib g/ ubB/ tkb/ wzfib g/ ik br/,wzfib g/ ubB/ tkb/ wzfib g/ ik br/,wzfib g/ ubB/ tkb/ wzfib g/ ik br/,wzfib g/ ubB/ tkb/ wzfib g/ ik br/,okj/I pdbB/ tkb'I eh, okj'I w/I eN rJh.okj/I pdbB/ tkb'I eh, okj'I w/I eN rJh.okj/I pdbB/ tkb'I eh, okj'I w/I eN rJh.okj/I pdbB/ tkb'I eh, okj'I w/I eN rJh.okj/I pdbB/ tkb'I eh, okj'I w/I eN rJh.

00000000000000011H11H11H11H11H p?IeK tZb'I ;kfiFKHHHHHHHHHHHHHHH<p?IeK tZb'I ;kfiFKHHHHHHHHHHHHHHH<p?IeK tZb'I ;kfiFKHHHHHHHHHHHHHHH<p?IeK tZb'I ;kfiFKHHHHHHHHHHHHHHH<p?IeK tZb'I ;kfiFKHHHHHHHHHHHHHHH<

Gkos ftu o[g? g?;/ SkgD dk ns/ ubkD dk ;kok nfXeko @@ohiaotp?Ie## e'b j?. ;kohnK p?IeK Bz[ { fdFk fBod/F ohiaot p?Ie tZb'I fdZs/ iKd/ jB.fiBQK dh gkbDk eoBh, ;kohnK p?IeK bJh iao{oh j[zdh j?. j'o eJh soK d/;zftXkBe fdFk fBod/FK ftu fJe fJj Gh j?, fe @@S'NhnK pZusK okjhI fizBkg?;k b'ehI p?eK ftu iwQK eokT[Dr/. T[; iwQK ehs/ rJ/ g?;/ dk 75 gqsh;asfjZ;k, T[;/ fJbke/ dh GbkJh s/ yofunk ikDk ukjhdk j?. fi; ftu'I fe T[jiwK j'fJnk j?. nkgD/ jh pDkJ/ fJ; ekBz{B dh gzikp ftubhnK p?IeK B/, edhgkbDk BjhI ehsh. gzikp ftu'I fJeZmk j'fJnk nopK o[fgnk, gzikp s'I pkjob/b'eK dh GbkJh s/ you ehsk iKdk j?. nkgD/ jh iwK eotkJ/ g?;/ ftu'I, e/tb gzdoK e[ gqshFs o[fgnk, gzikp dh p/jsoh bJh yofunk iKdk j?. pjkBkipkBh ebkwh fJjh xfVnk iKdk j? fe gzikp sK gfjb'I jh fte;s ;{pk j?.fJE'I d/ b'e sK gfjbK jh oZi/ g[Zi/ jB. brksko dh fJ; ;'u B/ j[D gzikp

[60]

Bz{ ezrkbh d/ ezY/ fbnke/ yVk eo fdZsk j?.nyapkoh fog'oNK w[skpe 57 jiko eo'V o[gJ/, p?IeK ftu'I eoik b?

e/ @@tZv/ b'eK## B/ tkg; BjhI ehs/. tZv/ nc;o s/ tZv/ okiBhfse b'e, fizBkeoik p?Ie s'I fe;/ pjkB/ fwb ;edk j?, b? b?Id/ jB. fJj sohe/ T[jBK Bz{pky{ph nkT[Id/ jB, fe p?Ie Bz{ m[Zm fet/I ftykT[Dk j?. fe;kB id'I p?Ie s'I eoikb?Idk j? sK 25 gqsh;as sK T[;dk b?IfdnK jh (foFts d/ o{g ftu) T[v iKdkj?. w";w dh iK fe;/ j'o w[;hps ekoB fe;kB eoi/a dh feFs Bk w'V ;e/sK tozN frqcskoh fBeb iKd/ jB. fe;kBK Bz{ i/bQK ftu s{V fdZsk iKdk j?.iawhB dh e[oeh eoB bJh e'fFF ehsh iKdh j?. jiko d' jiko o[gJ/ dhfeFs gqkgs eoB bJh, thj shj jiako dk nc;oK dk T.A. ns/ s/b g?No'bd/ you/ gk fdZs/ iKd/ jB. Bfjoh gkDh bJh pDkJ/ ykfbnK dhnK feFsK(1986) poBkbk ;oeko B/ w[nkc eo fdZshnK ;B. Gkt fe ;kok eoik jhw[nkc j' frnk. fJ; ekoB e/Ido ;oeko B/, ;qL ;[oihs f;zx poBkbk w[Zywzsoh dh fyukJh ehsh. fi; ;z;ko p?Ie s'I eoik fbnk ;h T[;B/ e/Ido ;oekodh fyukJh ehsh. nZr/ Bz{ eoi/a d/D s'I n;woZEk ikjo ehsh. fe;kBK dhnKw'NoK dh fpibh d/ fpZb, ;oeko w[nkc eo d/t/ sK jkjkeko wu iKdh j?.p?IeK Bz{ nopK yopK o[gJ/ dk u{Bk bkT[D tkfbnK dk tkb Gh ftzrk BjhI j[zdk.gzikp ftu'I pZusK okjhI fJeZmk j'fJnk g?;k i/ gzikp dh GbkJh tk;s/ yofunKikD bZr gt/, sK fJE'I d/ b'eK dk e[M w{zj wZEk ;zto ikt/.

00000000000000012H12H12H12H12H Eowb gbKN, f;o ftu ;[nkjHHHHHHHHHHHHHHHHH<Eowb gbKN, f;o ftu ;[nkjHHHHHHHHHHHHHHHHH<Eowb gbKN, f;o ftu ;[nkjHHHHHHHHHHHHHHHHH<Eowb gbKN, f;o ftu ;[nkjHHHHHHHHHHHHHHHHH<Eowb gbKN, f;o ftu ;[nkjHHHHHHHHHHHHHHHHH<

gzikp ftu fpibh dh ygs g{oh eoB tk;s/, gfjbK sK Bzrb s'IT[sb/ gk;/ GkyVk v?w T[;kfonk frnk ;h. gzikp dh iawhB gqkgs eoB bJhftFtk; d[nkfJnk frnk ;h, fe fJj ;j{bs b?D bJh E'Vh @@e[opkBh## sKeoBh jh gt/rh. gzikph fe;kBK B/ wiap{oh t; e[opkBh ehsh. Gkt fe GkyVkBfjo bJh, bZyK J/eV iawhB fdZsh. s/ jikoK J/eV fpibh d/ tZv/ yzG/ bkT[DbJh popkd eotkJh. fit/I GkyVk Bfjo ;ZgDh tKr w/bQdh, tb yKdh fe;kBKdh fjZe T[s/ b/Ndh ftbed/ o'fdnK Bz[ { SZve/ jfonkD/ ns/ oki;EkB d/ b'eK

[61]

dh ;/tk ftu jkio j' rJh. fJ; soQK tZv/ NktoK s/ ;tko j'e/, GkyVk ftu'IfBebh gqek;a e"o (fpibh) gzikp d/ fe;kBK d/ ;hB/ b{zjdh j'Jh, fdZbh jfonkDks/ oki;EkB ftu y[;ahnK y/V/ tzvD bZrh. gzikp ftub/ ekoykB/, fpibh tZb'Iso;d/ oj/. d{i/ ;{fpnK ftu wFhBK d/ uZe/ y{p ;ghv Bkb x[zwd/ oj/. gzikpd/ xoK ftub/ dht/ r[Zb j' rJ/, pkjob/ ;{fpnK ftu rbhnK ;VeK s/ Gho';ahBnK py/ohnK ik ojhnK jB. GkyVk dk gkDh ns/ T[; s'I g?dk j'D tkbhfpibh, n;{b ekB{zB s/ fJB;kBhns Bz{ e[ubd/ j'J/, Gkos ;oeko B/ nkgD/epi/ ftu eo bJh. fgSb/ ;Zm ;kb s'I f;ZyK d/ ;ko/ g?dktkoh ;kXBK s/, Gkos;oeko B/ vke/ wko/ jB. fit/I izr ftu jko/ j'J/ d/;a Bkb i/s{ ;oekoK i[bwewkT[IdhnK jB. T[;/ soQK e/Ido dhnK ;kohnK fjzd{ skesK B/ gzikp B[z { b[ZfNnkj?, s/ popkd ehsk j?. feT[Ife fJE/ f;Zy t;d/ jB. f;Zy nkgD/ nkgBz{ fjzd{BjhI wzBd/. w{b ekoB jh fJjh jB. fit/I w[;bwkB i/s{nK tZb'I, fjzd{nK s/@@iihnk## (p/fJZish eoBtkbk N?e;) bkfJnk iKdk ;h. T[;/ soQK dk ;b{ef;ZyK Bkb ehsk ik fojk j?.ykVe{tkd T[GoB d/ ;ko/ jkbks ;oeko B/ y[dg?dk ehs/. fco nwB dh pjkbh bJh f;Zy rGZo{nK Bz{ r'bhnK Bkb SkBDheoB bJh ;?fBe ns/ noX ;?fBeK dhnK jfEnkopzd XkVK gzikp ftu gzdoK;kb dBdBKdhnK ojhnK. fJjBK skesK B/ i' i[bw f;ZyK s/ ehs/ T[j sKfpnkB s'I pkjo/ jB. go fJjBK s/ you j'fJnk 85 ;" eo'V o[gJ/ (izrh vzv)gzikp Bz{ gk fdZsk frnk.

id'I gzikp bJh fpibh Bk ojh sK fJE'I d/ b'eK s/ e/Ido ;oeko tZb'Ipyf;a;a eofdnK, Eowb gbKN (e'b/ Bkb uZbD tkb/ fpibh xo) bkT[D dh;bkj fdZsh rJh. ;zB 1968 ftu w[Zy wzsoh ;qL bSwD f;zx frZb B/ eJh tkofdZbh d/ jkewK dhnK gqeowk ehshnK. sob/ bJ/ go fbysh wzi{oh Bk d/D.;qL bSwD f;zx B/ gzikp d/ uhc fJzihBhno Bz[{ ;Zfdnk, s/ j[ew d/ fdZsk fe@@Eowb gbKN bJh T[;koh dk ezw F[o{ eotk fdU. w;ahBK wzrkT[D tk;s/,fbyk gVQh F[o{ eo fdU##. uhc fJzihBhno B/ ;[Mk fdsk fe @@frZb ;kfjp ih! gfjbK e/Idoh ;oeko s'I fbysh wzi{oh b?Dh iao{oh j?. toBk eJh w[;aebKyVhnK j' ikDrhnK##. ;qL frZb- fJzihBhno ;kfjp, s[;hI ezw F[o{ eo', ;oekoh

[62]

ezwK dhnK wzi{ohnK Xhwh ukb Bkb jh nkT[IdhnK jB. w?I s[jkBz{ fbysh j[ewikoh eo fdzdk jK. e/Ido tZb'I i' fpibh fvr/rh T[j w?I ;KG btKrk. tZX s'ItZX w?Bz{ w[Zy wzsoh d/ nj[d/ s'I T[sko d/Dr/. w/oh ;oeko Gzr eo d/Dr/. w/oh ;oeko sK nZr/ jh xZN frDsh ftu j?. nZi iK eZb fJj N[ZN jh ikDhj?. gzikp d/ b'eK bJh e'Jh wknoe/ tkbk ezw sK eo ikJhJ/##. ezw F[o{ j'ikD dh ypo id'I e/Ido Bz{ fwbh sK T[jBK ;aow'I ;aowh wzi{oh d/ fdZsh. E'V/;w/I wro'I ;qL frZb dh ;oeko poyk;s j' rJh.

gfjbk Eowb gbKN pfmzv/ bkfJnk frnk s/ d{ik, fJe o'gV ;Ekgsehsk frnk. pfmzv/ tkb/ dk fJe fjZ;k pfmzvk-poBkbk ;Ve s/, fgzv bfjokw[jZps fty/ bkfJnk frnk. j[D nrbh ftuko eoB tkbh wjZst g{oB rZbfJj j?, gJh e'b/ dhnK ykDK jB fpjko, T[Vh;k s/ Ssh;rVQ ftu. i' gzikps'I brGr d'-d' jiako feb'whNo dh d{oh s/ jB. T[E'I e'bk wkb rZvhnK ftuGo e/, gzikp tZb G/fink iKdk j?. bzpk ;co, Y'nkJh dk p/nzs youk, gzikpf;o g? iKdk j?. i' e'bk fBozso ;w/I f;o Bk g[Zi/ sK e'b/ Bkb ubD tkbhnKw;ahBK pzd, s/ gzikp dh fpibh r[Zb. i/ Gkos ;oeko ;kvh jwdod j[zdh sKgzikp ftu Eowb gbKN bkT[D dk @@nBoE## ed/ Bk eodh. fJjh gbKNfpjko iK T[Vh;k ftu bk fdzdh. g?dk j'D tkbh fpibh, T[jBK b'eK dhnK b'VKtk;s/ tosh iKdh. tkX{ fpibh g?dk eoe/ fdZbh, jfonkDk iK oki;EkB nkfdBz[ { fdZsh ik ;edh ;h. e'bk fJe EK s'I d{ih EK g[ukT[D s/ fwjBs ns/ you/pj[s g?Id/ jB. fpibh Bz{ yzfGnk okjhI fJe EK s'I d{ih Ekt/I g[ukT[Dk e'Jh n"ykBjhI j?. gzikp ftubh GkyVk v?w tkbh fpibh gzikp ftu jh tosh iKdh.gzikp ftubh GkyVk v?w tkbh fpibh gzikp ftu jh tosh iKdh.gzikp ftubh GkyVk v?w tkbh fpibh gzikp ftu jh tosh iKdh.gzikp ftubh GkyVk v?w tkbh fpibh gzikp ftu jh tosh iKdh.gzikp ftubh GkyVk v?w tkbh fpibh gzikp ftu jh tosh iKdh.go nfijk BjhI ehsk frnk, Gbk feT[I<go nfijk BjhI ehsk frnk, Gbk feT[I<go nfijk BjhI ehsk frnk, Gbk feT[I<go nfijk BjhI ehsk frnk, Gbk feT[I<go nfijk BjhI ehsk frnk, Gbk feT[I<

fi; fJbke/ ftu Eowb gbKN bkfJnk iKdk j?, T[; d/ nkb/ d[nkb/thj feb'whNo se fJ; dh ;[nkj ns/ X{znK T[vdk j?. gkmeK dh ikDekohtk;s/ d;fdnK fe Eowb gbKN d/ ioB/No ubkT[D tk;s/, nkJ/ e'b/ Bz{ gfjbKghf;nk iKdk j?. fco T[; Bz{ GZmhnK ftu gk e/ nZr pbdh j?. T[; nZr d/;/e s'I gkDh row j[zdk j?, Gkc pDkJh iKdh j?. ;aesh;akbh dpkT[ gke/, GkcioB?No Bz{ ubkT[Idh j?. fJ; soQK fpibh g?dk j'D dh fefonk ubdh iKdh j?.

[63]

fJE'I T[vD tkbk X{znK ns/ ;[nkj, d{o-d{o sZe t;D tkb/ b'eK s/, wko{ n;ogkT[Idh j?. e'Jh uhia y[Zb/Q nkek;a j/mK oZyh j't/, T[; s/ fvZrh oky ;kc BiaonkT[Idh j?. nZyK bJh fJj pj[s ysoBke j?. fdb d/ o'rK Bz{ ;Zdk d/D dkezw Gh Eowb gbKN eodk j?. feT[Ife ;[nkj dk ekch fjZ;k, nZyK ftu g?dkj? s/ ;kj okjhI c/cfVnK ftu ubk iKdk j?. fJE'I g?dk j'D tkbh fpibh sKfJE'I g?dk j'D tkbh fpibh sKfJE'I g?dk j'D tkbh fpibh sKfJE'I g?dk j'D tkbh fpibh sKfJE'I g?dk j'D tkbh fpibh sKikt/ fdZbh Bz{. f;o ftu ;[nkj gt/ f;ZyK d/. bfjbkT[IdhnK c;bK j'Dikt/ fdZbh Bz{. f;o ftu ;[nkj gt/ f;ZyK d/. bfjbkT[IdhnK c;bK j'Dikt/ fdZbh Bz{. f;o ftu ;[nkj gt/ f;ZyK d/. bfjbkT[IdhnK c;bK j'Dikt/ fdZbh Bz{. f;o ftu ;[nkj gt/ f;ZyK d/. bfjbkT[IdhnK c;bK j'Dikt/ fdZbh Bz{. f;o ftu ;[nkj gt/ f;ZyK d/. bfjbkT[IdhnK c;bK j'DjfonkD/ ftu, Eowb s'I fpwkohnK brD f;ZyK Bz[ {. gzikp d/ b'e nkoEe gZy'IjfonkD/ ftu, Eowb s'I fpwkohnK brD f;ZyK Bz[ {. gzikp d/ b'e nkoEe gZy'IjfonkD/ ftu, Eowb s'I fpwkohnK brD f;ZyK Bz[ {. gzikp d/ b'e nkoEe gZy'IjfonkD/ ftu, Eowb s'I fpwkohnK brD f;ZyK Bz[ {. gzikp d/ b'e nkoEe gZy'IjfonkD/ ftu, Eowb s'I fpwkohnK brD f;ZyK Bz[ {. gzikp d/ b'e nkoEe gZy'IGh ewi'ao ehs/ rJ/ jB. Bf;anK okjhI Gh popkd ehs/ rJ/ jB, s/ ofjzdhGh ewi'ao ehs/ rJ/ jB. Bf;anK okjhI Gh popkd ehs/ rJ/ jB, s/ ofjzdhGh ewi'ao ehs/ rJ/ jB. Bf;anK okjhI Gh popkd ehs/ rJ/ jB, s/ ofjzdhGh ewi'ao ehs/ rJ/ jB. Bf;anK okjhI Gh popkd ehs/ rJ/ jB, s/ ofjzdhGh ewi'ao ehs/ rJ/ jB. Bf;anK okjhI Gh popkd ehs/ rJ/ jB, s/ ofjzdhe;o fJjBK Eowb gbkNK okjhI brD tkbhnK phwkohnK B/ eZY fdZsh. pj[se;o fJjBK Eowb gbkNK okjhI brD tkbhnK phwkohnK B/ eZY fdZsh. pj[se;o fJjBK Eowb gbkNK okjhI brD tkbhnK phwkohnK B/ eZY fdZsh. pj[se;o fJjBK Eowb gbkNK okjhI brD tkbhnK phwkohnK B/ eZY fdZsh. pj[se;o fJjBK Eowb gbkNK okjhI brD tkbhnK phwkohnK B/ eZY fdZsh. pj[stZvh wksok ftu e'b/ s'I i' ;[nkj pDdh j?, T[;Bz{ ;[ZND bJh jikoK J/eVtZvh wksok ftu e'b/ s'I i' ;[nkj pDdh j?, T[;Bz{ ;[ZND bJh jikoK J/eVtZvh wksok ftu e'b/ s'I i' ;[nkj pDdh j?, T[;Bz{ ;[ZND bJh jikoK J/eVtZvh wksok ftu e'b/ s'I i' ;[nkj pDdh j?, T[;Bz{ ;[ZND bJh jikoK J/eVtZvh wksok ftu e'b/ s'I i' ;[nkj pDdh j?, T[;Bz{ ;[ZND bJh jikoK J/eViawhB, j'o popkd j' iKdh j?. T[j ;Z[Nh rJh ;[nkj jtk Bkb T[v e/ c;bKiawhB, j'o popkd j' iKdh j?. T[j ;Z[Nh rJh ;[nkj jtk Bkb T[v e/ c;bKiawhB, j'o popkd j' iKdh j?. T[j ;Z[Nh rJh ;[nkj jtk Bkb T[v e/ c;bKiawhB, j'o popkd j' iKdh j?. T[j ;Z[Nh rJh ;[nkj jtk Bkb T[v e/ c;bKiawhB, j'o popkd j' iKdh j?. T[j ;Z[Nh rJh ;[nkj jtk Bkb T[v e/ c;bKdk Gkoh B[e;kB eodh j?. wB[Zyh ihtB Bz{ Gh T[; s'I nB/e phwkohnKdk Gkoh B[e;kB eodh j?. wB[Zyh ihtB Bz{ Gh T[; s'I nB/e phwkohnKdk Gkoh B[e;kB eodh j?. wB[Zyh ihtB Bz{ Gh T[; s'I nB/e phwkohnKdk Gkoh B[e;kB eodh j?. wB[Zyh ihtB Bz{ Gh T[; s'I nB/e phwkohnKdk Gkoh B[e;kB eodh j?. wB[Zyh ihtB Bz{ Gh T[; s'I nB/e phwkohnKbrdhnK jB.brdhnK jB.brdhnK jB.brdhnK jB.brdhnK jB.

fpjko T[Vh;k nkfd s'I i' e'bk gzikp bJh nkT[Idk j?, T[j w[Zb yqhde/ fbnKdk ik fojk j?. T[jBQK ;{fpnK ftu b'jk sKpk ;'Bk s/b nkfd i' gzikpBz{ G/fink iKdk j?, T[;dh gzikp s'I ehws t;{b ehsh iKdh j?. gzikp d/ gkDhdk fJe g?;k Gh ;zpzXs ;{fpnK s'I BjhI fwbdk. fpibh gzikp dh w[cs ftuy'jh ik ojh j?. dbhbK fJj fdZshnK iKdhnK jB fe gkDh sK @@;KMhok;aNoh## ikfJdks j?. e'bk b'jk sKpk nkfde @@okFNoh ikfJdks## feT[I BjhI<T[; dk gzikp s'I w[Zb feT[I t;{fbnk iKdk j?< ;ko/ Gkos ftu j'o feXo/ nfijk@@nzBk ekBz{B## bkr{ BjhI j?. n;b ftu gzikp Bz{ nkoEe gZy'I ngzr pDkfJnkik fojk j?. id'I fJE'I d/ t;BheK Bz{ o'Nh dk jh fceo tZY-tZY ykD bZr fgnk,sK T[j pkeh ;G wzrK G[Zb ikDr/. uzvhrVQ, gzikph p'bd/ fJbke/, y/sh fiD;Kdk ;jh w[Z [b, fpibh gkDh, ;G G[Zb ikDr/. f;oc fJe' b'V pkeh ofj ikt/rh,fe;/ Gh jhb/ g/N GoB i'rh o'Nh fwb ikt/. ;oho ihts ofj ikt/, s/ pkeh ;Ge[M yswHHHHHHHHH.

f;ZyK d/ n;{b (r[opkDh okjhI) T[jBK Bz{ ;t/o/ ;akw pko pko Mzi'Vf;ZyK d/ n;{b (r[opkDh okjhI) T[jBK Bz{ ;t/o/ ;akw pko pko Mzi'Vf;ZyK d/ n;{b (r[opkDh okjhI) T[jBK Bz{ ;t/o/ ;akw pko pko Mzi'Vf;ZyK d/ n;{b (r[opkDh okjhI) T[jBK Bz{ ;t/o/ ;akw pko pko Mzi'Vf;ZyK d/ n;{b (r[opkDh okjhI) T[jBK Bz{ ;t/o/ ;akw pko pko Mzi'Ve/ d;d/ jB fe f;Zy', s[;hI fjzd{nK Bkb'I tZyo/ j', fBnko/ j'. nkgDh ;aebe/ d;d/ jB fe f;Zy', s[;hI fjzd{nK Bkb'I tZyo/ j', fBnko/ j'. nkgDh ;aebe/ d;d/ jB fe f;Zy', s[;hI fjzd{nK Bkb'I tZyo/ j', fBnko/ j'. nkgDh ;aebe/ d;d/ jB fe f;Zy', s[;hI fjzd{nK Bkb'I tZyo/ j', fBnko/ j'. nkgDh ;aebe/ d;d/ jB fe f;Zy', s[;hI fjzd{nK Bkb'I tZyo/ j', fBnko/ j'. nkgDh ;aeb

[64]

;{os nkgD/ ;fGnkuko s/ nkgD/ Xow Bz[ { ;wM', s[;hI fjzd{ BjhI j'. fJ; rb;{os nkgD/ ;fGnkuko s/ nkgD/ Xow Bz[ { ;wM', s[;hI fjzd{ BjhI j'. fJ; rb;{os nkgD/ ;fGnkuko s/ nkgD/ Xow Bz[ { ;wM', s[;hI fjzd{ BjhI j'. fJ; rb;{os nkgD/ ;fGnkuko s/ nkgD/ Xow Bz[ { ;wM', s[;hI fjzd{ BjhI j'. fJ; rb;{os nkgD/ ;fGnkuko s/ nkgD/ Xow Bz[ { ;wM', s[;hI fjzd{ BjhI j'. fJ; rbdk fjzd{ bhvoK Bz{ uzrh soK fJbw j?. fJjBK ekoBk eoe/ d/o ;t/o f;Zydk fjzd{ bhvoK Bz{ uzrh soK fJbw j?. fJjBK ekoBk eoe/ d/o ;t/o f;Zydk fjzd{ bhvoK Bz{ uzrh soK fJbw j?. fJjBK ekoBk eoe/ d/o ;t/o f;Zydk fjzd{ bhvoK Bz{ uzrh soK fJbw j?. fJjBK ekoBk eoe/ d/o ;t/o f;Zydk fjzd{ bhvoK Bz{ uzrh soK fJbw j?. fJjBK ekoBk eoe/ d/o ;t/o f;Zye"w Gkos Bkb'I nbZr j'D dk fBoDk Gh b? ;edh j?. yk; jkbks nXhBe"w Gkos Bkb'I nbZr j'D dk fBoDk Gh b? ;edh j?. yk; jkbks nXhBe"w Gkos Bkb'I nbZr j'D dk fBoDk Gh b? ;edh j?. yk; jkbks nXhBe"w Gkos Bkb'I nbZr j'D dk fBoDk Gh b? ;edh j?. yk; jkbks nXhBe"w Gkos Bkb'I nbZr j'D dk fBoDk Gh b? ;edh j?. yk; jkbks nXhB(Gkt/I fJj S/sh ;zGt BjhI j?) f;ZyK dk tZyok d/;a pD ikt/. T[; ;fEsh ftu,(Gkt/I fJj S/sh ;zGt BjhI j?) f;ZyK dk tZyok d/;a pD ikt/. T[; ;fEsh ftu,(Gkt/I fJj S/sh ;zGt BjhI j?) f;ZyK dk tZyok d/;a pD ikt/. T[; ;fEsh ftu,(Gkt/I fJj S/sh ;zGt BjhI j?) f;ZyK dk tZyok d/;a pD ikt/. T[; ;fEsh ftu,(Gkt/I fJj S/sh ;zGt BjhI j?) f;ZyK dk tZyok d/;a pD ikt/. T[; ;fEsh ftu,Gkos ;oeko fpjko s'I nkT[D tkbk e'bk pzd eo ;edh j?. fJjBK EowbGkos ;oeko fpjko s'I nkT[D tkbk e'bk pzd eo ;edh j?. fJjBK EowbGkos ;oeko fpjko s'I nkT[D tkbk e'bk pzd eo ;edh j?. fJjBK EowbGkos ;oeko fpjko s'I nkT[D tkbk e'bk pzd eo ;edh j?. fJjBK EowbGkos ;oeko fpjko s'I nkT[D tkbk e'bk pzd eo ;edh j?. fJjBK EowbgbkNK B/ e'b/ s'I fpBK ezw BjhI eoBk. e'bk gzikp ftu j? jh BjhI. s/ gzikpgbkNK B/ e'b/ s'I fpBK ezw BjhI eoBk. e'bk gzikp ftu j? jh BjhI. s/ gzikpgbkNK B/ e'b/ s'I fpBK ezw BjhI eoBk. e'bk gzikp ftu j? jh BjhI. s/ gzikpgbkNK B/ e'b/ s'I fpBK ezw BjhI eoBk. e'bk gzikp ftu j? jh BjhI. s/ gzikpgbkNK B/ e'b/ s'I fpBK ezw BjhI eoBk. e'bk gzikp ftu j? jh BjhI. s/ gzikpd/ ;ko/ skg fpibh xo mzY/ j' ikDr/ ns/ gzikp jB/o/ ftu v[Zp ikt/d/ ;ko/ skg fpibh xo mzY/ j' ikDr/ ns/ gzikp jB/o/ ftu v[Zp ikt/d/ ;ko/ skg fpibh xo mzY/ j' ikDr/ ns/ gzikp jB/o/ ftu v[Zp ikt/d/ ;ko/ skg fpibh xo mzY/ j' ikDr/ ns/ gzikp jB/o/ ftu v[Zp ikt/d/ ;ko/ skg fpibh xo mzY/ j' ikDr/ ns/ gzikp jB/o/ ftu v[Zp ikt/rkHHHHHHHHHH. j?Bk<rkHHHHHHHHHH. j?Bk<rkHHHHHHHHHH. j?Bk<rkHHHHHHHHHH. j?Bk<rkHHHHHHHHHH. j?Bk<

00000000000000013H13H13H13H13H gzikp bJh tZX nfXeko iK tZX spkjhHHHHHHHHHHHHHH<gzikp bJh tZX nfXeko iK tZX spkjhHHHHHHHHHHHHHH<gzikp bJh tZX nfXeko iK tZX spkjhHHHHHHHHHHHHHH<gzikp bJh tZX nfXeko iK tZX spkjhHHHHHHHHHHHHHH<gzikp bJh tZX nfXeko iK tZX spkjhHHHHHHHHHHHHHH<

pugB ftu p}[orK s'I fJe ejkDh ;[fDnk eod/ ;K, (FkfJd fJjejkDh ;dhnK s'I ubdh nk ojh j'J/) fe fJe bkb/ B/ (bkb/ dh Feb e'JhGh j' ;edh j?) oZp Bz{ y[F eo fbnk. oZp B/ todkB wzrD bJh sK g/FeFeo fdZsh, Bkb jh pkDhJ/ dh Jhoykb{ fposh wfj;{; eoe/, fJj Fos Gh bkfdZsh fe @@fXnkB oj/ bkbk ih i' s{z nkgD/ bJh wzr/rK, T[jh e[M r[nkYhnKd/ xo d[ZrDk nk ikt/rk##. pkDhJ/ B/ siaop/ d/ s"o s/ e[M uhiaK wzrhnK. MZNfwb rJhnK go r[nkYhnK d/ xo d' r[Dk nk rJhnK. bzwh ;'u ftuko s'Iwro'I, bkbk ih B/ wzr oZyh, fe w/o/ xo d/ fJe p{j/ nZr/ v{zxk y{j g[ZfNnkikt/. s[ozs g[fNnk frnk s/ FoheK d/ d'tK p{fjnK nZr/ d' d' y{j g[ZN/ rJ/.bkbk ih B/ t/y e/ s;Zbh eo b?D s'I wro'I, nrbh wzr oZyh. @@w/oh fJe nZyc[ZN ikt/##. s[ozs nwb j'fJnk fJ; dh fJe nZy nzBh j'Jh s/ FoheK dhnKd't/ nZyK iKdhnK ojhnK. dotki/a ftu y{j Gh jB, nZyK s'I nzB/ Gh jB, br/XVk-XV y{jK ftu fvZrD, woB.

fJj ejkDh fBo'b ebgDk s/ nkXkos j?. go fJ; dh sfj ftuem'o ;Zu b[fenk j'fJnk j?. fJ; ub oj/ go;zr ftu, gkmeK ;Bw[Zy fJjhd[ydkJh gfjb{ oZyD bZrk jK. nekbh bhvoK B/ gzikp bJh tZX nfXeko b?Dtk;s/ 1973 ftu nBzdg[o d/ n;EkB s/ fwb p?m e/, i' yoVk fsnko ehsk,fJ; Bz{ @@nBzdg[o dk wsk## eoe/ ikfDnk frnk. fJ; ftu ;ko/ ;{fpnK Bz{ tZX

[65]

jZe d/D dh tekbs ehsh rJh ;h. e/Ido ;oeko nkgD/ e'b oZfynk, ftd/Fhwkwb/, eoz;h, o/bt/ nkfd ftGkr oZy e/, pkeh ;ko/ wfjew/, ;{fpnK d/ jtkb/eo d/t/. r[o{ rzqE ;kfjp dh ji{oh ftu nodk; eoe/, nBzdg[o dh fJfsjk;eXosh s'I, fJ; Bz{ jo jhbk tos e/ wBtkT[D dk nfjd fbnk frnk. d[pkokb[fXnkD/ ftu 27, 28 nes{po, 1977 Bz{ mkmK wkod/ nekbh fJeZm ftu, ehs/rJ/ gqD Bz[ { fco d[jokfJnk frnk. ;qL gqekF f;zx pkdb B/, 1977 ftu w[Zywzsoh j[zfdnK, Gkos d/ ;ko/ r?o eKro;h w[Zy wzsohnK Bz{ ys fbye/ whfNzreoB bJh ;Zdk G/fink, sK fe ;N/NK bJh tZX nfXeko b?D tk;s/, e/Ido;oeko s/ dpkT[ gkfJnk ikt/. T[; tes d/ gqXkB wzsoh w'okoih v/;kJh tZb'I,iok fizBh x[oeh fwbB s/, ;qL pkdb tZb'I w[Zy wzsohnK dk ;zw/bB oZd eokfdZsk frnk, tkj !!!!! fenk @@;{owrsh j?##.

gzikp bJh tX nfXekoK dh iK nBzdg[o d/ ws/ dh e/Idoh bhvoK tZb'IsK fto'Xsk j'Dh jh ;h. gzikp d/ fjzd{nK tZb'I vN e/ w[ykbcs ehsh rJh.gzikp ftu'I SgD tkb/ gzikp e/;oh ro[Zg d/ wkbe bkbk irs BkokfJD n?IvezgBh B/ gzikp dh jo wzr dk fJB;kBhns d/ ;ko/ n;{b fsnkr e/, g[oi'aofto'X ehsk. feT[Ife gzikp f;Zy pj[frDsh tkbk ;{pk j?. i/ gzikp fe;/ Gh y/so ftu, soZeh eodk j? sK e[dosh j? fe f;Zy y[;ajkb j'Dr/. y[Fjkbh sKpkDhnK pkjwDk d/ xo Gh nkt/rh. go fjzd{ fcoe{ bkph dh ;'u fJj j? fef;ZyK Bz{ popkd eofdnK i/ fJE'I d/ fjzd{nK dh pbh d/Dh gt/, sK e'Jh rZbBjhI. gfjbK fpnkB ehsh rJh ejkDh tKr fe @@nkgDh fJe nZy Gkt/I cZ[N ikt/, gortKYhnK dhnK d't/I c[ZNDhnK ukjhdhnK jB.

nkU tZX nfXekoK s'I j'D tkb/ ckfJd/ B[e;kB dh ftuko eohJ/.gzikp Bz{ (Gkos dh fe;/ Gh ;N/N Bz{) nro ft;/a;a nfXeko fwbd/ jB sKnkgDh g?dktko dh ehws fBoXkos ekoB dk jZe, gzikp ;oeko Bz{ j't/rk. y/sh bJh fpibh gkDh ykd Nq?eNo ehN BkFe nkfd tkfip ehwsK s/ w[jZJhnkeotkJ/ ikDr/. id'I bkrs xZN j' ikt/, w[Bkck nkgD/ nkg tX ikt/rk. id'Ife;kB Bz{ c;b s'I uzrh nkwdB j'D br/, sK T[j pZfunK d/ ftnkj @@mkmpkm## Bkb eo/rk, tZX s'I tZX youk eo/rk. Gkt/I fe f;Zyh n;{bK w[skpe

[66]

ftnkj ;kd/ j'D/ ukjhd/ jB. ;aokp s/ dj/i dh bkjBs s'I puDk ukjhdk j?.go ;ko/ fJB;kB nfij/ gZe/ n;{bK #u pZM BjhI ;ed/. efjD s'I w[okd fe id'Ife;kB e'b g?;k tkX{ j't/rk sK ftnkj Fkdh bJh eZgVk wfjzrk s/ pj[sk yqhd/rk. eZgV/ dhnK pj[shnK d[ekBK bkfbnK dhnK jB. eZgV/ d/ ekoykB/ Gh pj[s/pkDhJ/ pkjwDK d/ jB. fJ; soQK, fe;kBK tZb'I y[bQ/ jZE yofunk g?;k, ;cos?j eodk pkjwD pkDhJ/ dh fsi'oh ftu gj[zu iKdk j?.

nwho j'fJnk fe;kB nkgD/ gfotko bJh pZfunK d/ ftnkjK bJh ;'B/d/ rfjD/ pDkt/rk. ;[fBnko/ 99 gqshFs fjzd{ jh jB, f;Zy e'Jh ftobk jh Biaonkt/rk. rfjD/ rZN/ bJh you ehsk g?;k, wzibK wkodk fjzd{ d/ xo gj[zu ikt/rk. ftnkjK ftu nDfrDs gqeko d/ ykX gdkoE pDd/ jB. g?;/ tkbk fe;kB@@36## gqeko e/ G'iB fsnko eotkJ/rk. jNtkDhnK s/ jbtkJh brGr ;ko/fjzd{ jh jB. w[Bkck ehjd/ xo g[Zi frnk fjzd{nK d/. p?Iv tki/, N?IN jkT{;tkb/, c'N'rqkco, tzrK u{VhnK, wfjzdh iK w/enZg tkb/$tkbhnK, ;ko/ jh fjzd{jB. fe;kBK d/ xo E'V/ fijk ;wK nNe e/, ;kok g?;k fJjBK d/ xo ubkfrnk. pj[sh ewkJh j'D dh ;{os ftu fe;kB gzv B'NK dh you e/, nkbhFkBtZvh e'mh T[;ko/rk. e'mh bJh fJZNK bkb/ d/ GZm/ s'I nkT[DrhnK. ;hfwzN yqhd/rk sK d[ekBdko bkbk j?. b'jk fbnkt/rk sK fJj d[ekB Gh fjzd{ dh j?.bZeVh dk ;kok ezw Gh fjzd{ pj[ frDsh e'b j?. xoK ftu tos'I tkbhnK ;G;j{bsK bJh yofunK g?;k brGr ;kok jh fjzd{ p?eK ftu ik dkfyb j'fJnk.;e{No w'No ;kfJeb iK eko yqhdD bJh Gh fdb eodk j?. fJjBK ;GJ/iz;hnK d/ wkbe fjzd{ jB. g?;k w[V x[V nk frnk fjzd{nK e'b. go t/y'fJB;kBhns s'I frohnK j'JhnK rZbK fe bkbk Gkt/I nZXk G[yk ofj ikt/ gofe;kB (f;Zy) Bz{ g{oh soQK G[Zyk wkoBk ukj[zdk j?.

j'o t/y' ! egkj Bowk g?dk j't/ gzikp ftu, s/ eZgV/ dhnK fwZbK j'DwjkokFNo iK r[ioks ftu. gzikp ftu'I Bow/ dhnK rzYK fsnko eoe/, o/bKd[nkok brGr d' YkJh jiako feb'whNo G/ihnK iKdhnK jB. T[E/ bZrhnKtZvhnK fwZbK ftu, T[E'I d/ B"itkBK Bz{ o'iarko fwbdk j?. fJ; fwZb d/ ekoBjiakoK ftneshnK Bz{ f;ZX/ iK nf;ZX/ o{g ftu nkwdB j'D bZr g?Idh j?. gzikp

[67]

d/ B"itkB T[sB/ jh p/o'iarko ofj rJ/. nkoEe gZy'I j'o ewi'ao j' rJ/. nr'InkgD/ gfotkoK dh gkbDk, gVkJh, fJbki nkfd Bk eotk ;e/. fJjh fwZbK id'IeZgVk fsnko eoe/ gzikp tZb G/idhnK jB, sK j'o youk Y'nkJh dk g? iKdkj?. gzikp d/ pikoK ftu id'I fJjh eZgVk ftedk j? sK fJ; dh ehws n;wkBS'j ojh j[zdh j?. fe;kBK s'I fJe feb' Bowk yqhfdnk frnk e/tb shj o[gJ/ftu. fJe feb' Bow/ s'I wbwb dk pohe eZgVk (d;skoK nkfd) pDdk j?eohp gzikj whNo. fJe whNo egV/ dh ehws j? n";sB g?Ish o[gJ/. fJ; soQKshj o[gJ/ feb' o{z yqhd e/, bkb/ B/ pDkJ/ 1750 o[gJ/. i/ ekoykB/dko dk fJejiko o[fgnk youk wzB bJhJ/ sK 750 o[gJ/ fco Gh T[j nkgD/ p'i/ ftu gkfrnk. f;Zy fe;kB (gzikp ftu y/sh f;Zy jh eod/ jB) Bz{ fwfbnk eh< rohphG[Zywoh nksw jfsnktK<

i/ fJjh c?eNohnK gzikp ftu bkJhnK ikD sK gfjbh rZb sK fJjfe fJE'I d/ jiakoK b'eK Bz{ o'iarko fwb/rk.d{ik gzikp s'I r[ioks se Y'nkY'nkJh dk youk pu/rk. gzikp d/ fe;kB ns/ ekoykB/dko dh gqtkfoe ;KM pD/rh. id'I nzdo B/Vsk jk;b eoe/ fe;kB goy bt/rk, fe ;kBz{ b[fNnk ik fojkj? sK T[j ekoykB/dko B{z nkgDh T[ios tXkT[D bJh nky/rk. fe GkJh ;kv/e'b'I shj o[gJ/ feb' Bowk yqhd e/, 1750 o[gJ/ tZN fojk j?I. ;kBz{ Gh j'opDdk fjZ;k d/j. wzr g{oh Bk eoB dh ;{os ftu r/N o?bhnK, w[ikjo/ s/jVskbK j'DrhnK. e'Jh g[ZS ;edk j? fe ekoykB/dko c?eNoh Bz{ [ skbk bk e/ubk ikt/rk< ih BjhI, T[;B/ c?eNoh s/ eo'VK o[gJ/, you/ jB, w[Bkck ewkT[DbJh, skbkpzdhnK bJh BjhI. T[;dk o'iarko c?eNoh u'I jh ubdk j?. nzs e[M;wMdko pzd/ ftu g? e/, ;aosK s?j eoke/, ;wM"sk eotk fdzd/ jB. c?eNohukb{ j' iKdh j?. Bow/ dh ehws tX iKdh j? s/ eZgV/ dh ehws xZN iKdhj?. gzikp ftub/ fe;kB B{z d'jok ckfJdk j' ;edk j?. eZgVk ;;sk j'D s/ Gh,ns/ Bow/ dh ehws tXD s/ Gh. id'I fe;kB nwho j't/rk sK nkgDk ihtBgZXo T[Zuk eoB bJh ekoK, e'mhnK, rfjD/, eZgV/, uzrh ykX y[oke nkfd s/ tZXg?;k you/rk. fJjBk ;kohnK t;s{nK d/ tZv/ S'N/ d[ekBdko ;ko/ jh pkDhJ/pkjwD jB. tXh yqhd ekoB, T[BQK Bz{ nfwDtK ckfJdk j't/rk. gzikp d/ b'eK

[68]

dh nkwdB xZN j'D d/ pkti{d (Gkos d/ tZv/ ;afjoK Bz{ SZv e/) N?qeNo ;e{Now'No ;kfJeb s/ ekoK, NoZeK dh tos'I ;G s'I fiankdk, gzikp ftu jh j' ojhj?. uZeo eZN e/ pj[sk g?;k ekoykB/dkoK s/ d[ekBdkoK e'b ubk iKdk j?.nc;'; pj[s nc;';, fe gzikp dk fjzd{, nkgDk fBZih B[e;kB eotk e/, Ghf;ZyK Bz{ T[GoB s'I o'eD bJh g{oh tkj bk fojk j?. ;akfJd d[BhnK dk fJzBkxNhnk wB[Zy j'o fes/ Bk bZG/, fizBk fJE/ dk pkjwD pkDhnK j?. fJe b'ew[jkto/ ftu fJ; Bz{ fJT[I efj ;ed/ jK, @@iZN dh jZE dh ewkJh, ftT[gkoh@@iZN dh jZE dh ewkJh, ftT[gkoh@@iZN dh jZE dh ewkJh, ftT[gkoh@@iZN dh jZE dh ewkJh, ftT[gkoh@@iZN dh jZE dh ewkJh, ftT[gkoh(pkjwD pkDhnK) jZE dh ;ckJh## Bkb jVZg eo b?Idk j?. fe;kB v"o-G"o(pkjwD pkDhnK) jZE dh ;ckJh## Bkb jVZg eo b?Idk j?. fe;kB v"o-G"o(pkjwD pkDhnK) jZE dh ;ckJh## Bkb jVZg eo b?Idk j?. fe;kB v"o-G"o(pkjwD pkDhnK) jZE dh ;ckJh## Bkb jVZg eo b?Idk j?. fe;kB v"o-G"o(pkjwD pkDhnK) jZE dh ;ckJh## Bkb jVZg eo b?Idk j?. fe;kB v"o-G"oj'fJnk t/ydk jh ofj iKdk j? fe fJj eh GkDk tkgo frnk.j'fJnk t/ydk jh ofj iKdk j? fe fJj eh GkDk tkgo frnk.j'fJnk t/ydk jh ofj iKdk j? fe fJj eh GkDk tkgo frnk.j'fJnk t/ydk jh ofj iKdk j? fe fJj eh GkDk tkgo frnk.j'fJnk t/ydk jh ofj iKdk j? fe fJj eh GkDk tkgo frnk.

gzikp bJh tZX nfXeko wzrD dk we;d ;h, ;N/NK dk nkoEe gZy'Iwiap{s j'Dk. fi; ftu fJE'I dk jo ftnesh y[;ajkb j'Dk ;h. bkb/ Bz{ y[dxZN yk b?Dk gotkB j?, go f;ZyK Bz{ jo jhbk tos e/ G[Zy/ woB bJh wiap{oeoBk j?. nBzdg[o d/ ws/ Bz{ jh nfijh vokT[Dh nt;Ek ftu g/;a ehsk s/gqukfonk frnk, fe nkw fjzd{ nBzdg[o dk Bkw ;[De/ jh ezpD br fgnk. @@:/@@:/@@:/@@:/@@:/j wsk s' d/; e' s'VB/ tkbk j?, d/;a eh J/esk n"o nyzvsk e' ysok j' frnkj wsk s' d/; e' s'VB/ tkbk j?, d/;a eh J/esk n"o nyzvsk e' ysok j' frnkj wsk s' d/; e' s'VB/ tkbk j?, d/;a eh J/esk n"o nyzvsk e' ysok j' frnkj wsk s' d/; e' s'VB/ tkbk j?, d/;a eh J/esk n"o nyzvsk e' ysok j' frnkj wsk s' d/; e' s'VB/ tkbk j?, d/;a eh J/esk n"o nyzvsk e' ysok j' frnkj?, fJ; nBzdg[o d/ ws/ e' frqcasko eoe/ i/bQ w/I pzd feT[I BjhI eo d/s/<j?, fJ; nBzdg[o d/ ws/ e' frqcasko eoe/ i/bQ w/I pzd feT[I BjhI eo d/s/<j?, fJ; nBzdg[o d/ ws/ e' frqcasko eoe/ i/bQ w/I pzd feT[I BjhI eo d/s/<j?, fJ; nBzdg[o d/ ws/ e' frqcasko eoe/ i/bQ w/I pzd feT[I BjhI eo d/s/<j?, fJ; nBzdg[o d/ ws/ e' frqcasko eoe/ i/bQ w/I pzd feT[I BjhI eo d/s/<## fJj## fJj## fJj## fJj## fJjpuB d/;a d/ gqXkB wzsoh, okiht rKXh B/ fJe o?bh Bz{ ;zp'XB eofdnK ej/puB d/;a d/ gqXkB wzsoh, okiht rKXh B/ fJe o?bh Bz{ ;zp'XB eofdnK ej/puB d/;a d/ gqXkB wzsoh, okiht rKXh B/ fJe o?bh Bz{ ;zp'XB eofdnK ej/puB d/;a d/ gqXkB wzsoh, okiht rKXh B/ fJe o?bh Bz{ ;zp'XB eofdnK ej/puB d/;a d/ gqXkB wzsoh, okiht rKXh B/ fJe o?bh Bz{ ;zp'XB eofdnK ej/;B.;B.;B.;B.;B.

00000000000000014H14H14H14H14H eDe d/ wzv/HHHHHHHHHHHHHHHHH<eDe d/ wzv/HHHHHHHHHHHHHHHHH<eDe d/ wzv/HHHHHHHHHHHHHHHHH<eDe d/ wzv/HHHHHHHHHHHHHHHHH<eDe d/ wzv/HHHHHHHHHHHHHHHHH<

t?;/ sK Gkos ;kok jh y/sh gqXkB d/;a j?. fJE/ fi; ;kb nBki uzrkj' ikt/, sK T[; ;w/I oki eo ojh gkoNh dhnK BhjK gZehnK wzBhnK iKdhnKjB. i/ nzB dh s'N g?dk j' ikt/, ;oeko ;w/I f;o nzB dkDk pkjo' wzrtk e/, b'V g{oh Bk eo ;e/, wfjzrkJh tX ikt/, sK ;wM' T[; ;oeko d/ fdB g[ZrrJ/ iK sK gfjb'I jh ;oeko N[ZN ikt/rh, toBk u'DK ftu sK T[; gkoNh B/jkoBk jh jkoBk j?. :'oghB w[beK ftu w;ahBoh pj[s fiankdk j?. w;ahBk bJhvhiab gNo'b fiazd ikB j?. nop w[beK tkfbnK B/ nkgDh fJe :{BhnB pDkJhj'Jh j? i' fJj s?j eodh j? fe joo'ia fezBk s/b eZYDk j?. T[; s/b dh ehws

[69]

fezBh fB;afus eoBh ukjhdh j?. i/ T[jBK s/b wkbeK B/ s/b dh ehws tXkfdZsh, sK :'og dhnK ;oekoK bVyVk iKdhnK B/. T[jBK dh nkoEesk v'biKdh j?. Gkos dhnK ykDk ftu e'bk fBebDk xZN ikt/ sK fJE'I d/ eJheko'pko v'b iKd/ jB. s/b d/ wkwb/ ftu fJoke B/ nwohek ns/ :[{og Bz[ {nZyK ftykJhnK ;B. s/ ;kok :{og, nwohek, e?B/vk nZr pp{bk j'T[fmnk. ;koh d[BhnK d/ w[be nfs nkX[fBe jfEnkoK Bkb b?; j' e/, fJokeBz{ spkj eoB bZr/. ncrkfB;skB s'I pknd j[D fJoke T[ikV fdZsk frnk j?.nwohek B/ T[;Bz{ e[ub e/ oZy fdZsk j?. T[; d/ s/b GzvkoK s/ epik iwk fbnkj?. T[E'I d/ ;/ao fdb ok;aNogsh Bz{ cK;h s/ bNek fdZsk frnk j?.

fJ;/ soQK jh Gkos ftub/ ;{fpnK ftu'I, eDe g?dk eoB d/ wkwb/ftu, gzikp w'joh ;{pk j?. ;ko/ Gkos dh nkoEesk gzikp d/ uktb ns/ eDedh g?dktko Bkb i[Vh j'Jh j?. Gkos ;oeko jo jhbk tos e/ gzikp d/ fe;kBdh, ;zxh BZg e/ oZyDk #ukj[zdh j?. i/ fe;kB Bz{ fiD; dk uzrk w[Bkc/ tkbkGkn fwb frnk, sK oZi e/ o'Nh ykD i'rk j' ikt/rk. y[;ajkb fe;kB fco j'o;j{bsK dh wzr eo/rk. Gkosh jkewK Bz{ nZyK ftykt/rk. fJ; bJh nfijh wkowkoh ik ojh j? fe o'Nh d/ ;z;/ gJ/ ofjD, eoik jh f;o'I Bk bZE/, ;"yk ;kjnk jh Bk ;e/. nfijh jkbs ftu fi; ehws s/ ;oeko eDe yqhdDk ukj/, fe;kB MZNt/u fdzdk j?. j'o eo Gh eh ;edk j?<

id'I wzvhnK ftu M'Bk s/ eDe dh nkwd j[zdh j?, T[; ;w/I ;oekoikD p[ZM e/ yqhdD ftu d/oh eodh j?. jcsk d; fdB fe;kB B{z wzvh ftuoksK ikrDhnK g?IdhnK jB. T[E/ p?fmnK brksko youk j' fojk j?. eDe u'ohj' ojh j?. X[Zg Bkb ;[Ze e/ tiaB xZN fojk j?. whIj jB/oh Bkb popkdh j'ojh j?. y[oke wfjew/ d/ fJz;g?eNo fco nkgDk fjZ;k gZsh s?j eod/ jB.nkVshnk nkgDk e'Nk fB;afus eodk j?. T[gofbnK skJh p/JhwkBh dh ewkJhftu'I pVh @@fJwkBdkoh## Bkb, xo p?fmnK fjZ;k g[uk fdZsk iKdk j?. fi;fe;kB B/ iawhB tkjh, gkDh bkfJnk, ykd gkJh, okyh ehsh, oksK ikrhnK. ;kokgfotko fwZNh Bkb fwZNh j'fJnk. T[;dhnK nZyK d/ ;kjwD/ T[;Bz{ p/pZ; eoe/, T[; dh y{B g;hB/ dh ewkJh, @@XkVth## @@XkVth## @@XkVth## @@XkVth## @@XkVth## b[ZN e/ b? rJ/. fe;kB nkgDh

[70]

fwjBs Bkb fsnko ehsh c;b B[z{ wzvh ftu @@t/ue/## @@t/ue/## @@t/ue/## @@t/ue/## @@t/ue/## BjhI nkT[Idk, ;r'I @@wzvh@@wzvh@@wzvh@@wzvh@@wzvhftu ;[ZNe/##ftu ;[ZNe/##ftu ;[ZNe/##ftu ;[ZNe/##ftu ;[ZNe/## nkT[Idk j?. fJj w[jktok fJ;/ eb/ik ftzBthI nt;Ek ftu'I g?dkj'fJnk j?. @@c;b wzvh ftu ;[ZN fdZsh##@@c;b wzvh ftu ;[ZN fdZsh##@@c;b wzvh ftu ;[ZN fdZsh##@@c;b wzvh ftu ;[ZN fdZsh##@@c;b wzvh ftu ;[ZN fdZsh##. fit/I e{Vk eoeN o{Vh s/ ;[ZNhdk j?.

30 wkou, 07 d/ fJzvhnB n?e;g?q; ns/ NkJhw; nkc fJzvhnk ftu30 wkou, 07 d/ fJzvhnB n?e;g?q; ns/ NkJhw; nkc fJzvhnk ftu30 wkou, 07 d/ fJzvhnB n?e;g?q; ns/ NkJhw; nkc fJzvhnk ftu30 wkou, 07 d/ fJzvhnB n?e;g?q; ns/ NkJhw; nkc fJzvhnk ftu30 wkou, 07 d/ fJzvhnB n?e;g?q; ns/ NkJhw; nkc fJzvhnk ftuGkos d/ yiakB/ wzsoh tZb'I eDe d/ tgkohnK Bz{ fuskBth fdZsh rJh, feGkos d/ yiakB/ wzsoh tZb'I eDe d/ tgkohnK Bz{ fuskBth fdZsh rJh, feGkos d/ yiakB/ wzsoh tZb'I eDe d/ tgkohnK Bz{ fuskBth fdZsh rJh, feGkos d/ yiakB/ wzsoh tZb'I eDe d/ tgkohnK Bz{ fuskBth fdZsh rJh, feGkos d/ yiakB/ wzsoh tZb'I eDe d/ tgkohnK Bz{ fuskBth fdZsh rJh, fe@@e'Jh Gh pkjo dk tgkoh eDe dh yqhd eoB bJh gzikp ftu dk]b Bk@@e'Jh Gh pkjo dk tgkoh eDe dh yqhd eoB bJh gzikp ftu dk]b Bk@@e'Jh Gh pkjo dk tgkoh eDe dh yqhd eoB bJh gzikp ftu dk]b Bk@@e'Jh Gh pkjo dk tgkoh eDe dh yqhd eoB bJh gzikp ftu dk]b Bk@@e'Jh Gh pkjo dk tgkoh eDe dh yqhd eoB bJh gzikp ftu dk]b Bkj't/##.j't/##.j't/##.j't/##.j't/##. (jtkbk 1-4-07 ;g'e;w?B) 3 ng?qb, 07 d/ ;g'e;w?B ftu gzikp d/ y/sh wzsoh ;[Zuk f;zx bzrkj tZb'I Gh T[jh e/Ido dh p'bh d[jokJh rJh j?. @@fe@@fe@@fe@@fe@@fee'Jh tgkoh fe;kBK d/ y/sK ftu'I eDe yqhdD dh e'fFF Bk eo/##. e'Jh tgkoh fe;kBK d/ y/sK ftu'I eDe yqhdD dh e'fFF Bk eo/##. e'Jh tgkoh fe;kBK d/ y/sK ftu'I eDe yqhdD dh e'fFF Bk eo/##. e'Jh tgkoh fe;kBK d/ y/sK ftu'I eDe yqhdD dh e'fFF Bk eo/##. e'Jh tgkoh fe;kBK d/ y/sK ftu'I eDe yqhdD dh e'fFF Bk eo/##. gzikp dh@@nekbh## ;oeko Gh BjhI ukj[zdh fe fiazwhdkoK Bz{ eDe d/ d' g?;/ fe;/ soQKtZX fwb ikD. fgSb/ ;w/I fJzrb?Iv s'I fJe r'ok gzikp dh yzBk wzvh dk;ot/yD eo fojk ;h. T[;B/ nkgD/ d[Gk;ahJ/ okjhI ;koh gVskb ehsh. pjhyks/t/y/. you s/ nkwdB t/yh. c;b ftu'I fwbdk ewh;aB dk gsk ehsk. id'I s[oBbZrk sK gZsoekoK B/ g[ZS fbnk fe @@fJ; wzvh pko/ nkgD/ ftuko dZ;'##. r'okefjD bZrk i/ Gkos ;oeko fJiakias d/t/, w?I fJ; wzvh ftu fJe bZeVh dki/ Gkos ;oeko fJiakias d/t/, w?I fJ; wzvh ftu fJe bZeVh dki/ Gkos ;oeko fJiakias d/t/, w?I fJ; wzvh ftu fJe bZeVh dki/ Gkos ;oeko fJiakias d/t/, w?I fJ; wzvh ftu fJe bZeVh dki/ Gkos ;oeko fJiakias d/t/, w?I fJ; wzvh ftu fJe bZeVh dky'yk oZy e/, nkVshnk pDBk ukjKrk. feT[Ife fJe g?;k you/ s'I pr?o, vZeky'yk oZy e/, nkVshnk pDBk ukjKrk. feT[Ife fJe g?;k you/ s'I pr?o, vZeky'yk oZy e/, nkVshnk pDBk ukjKrk. feT[Ife fJe g?;k you/ s'I pr?o, vZeky'yk oZy e/, nkVshnk pDBk ukjKrk. feT[Ife fJe g?;k you/ s'I pr?o, vZeky'yk oZy e/, nkVshnk pDBk ukjKrk. feT[Ife fJe g?;k you/ s'I pr?o, vZekd{jok eoB s'I fpBk, nkVshnk jo ;kb eJh eJh bZy dh ewkJh eo b?Idkd{jok eoB s'I fpBk, nkVshnk jo ;kb eJh eJh bZy dh ewkJh eo b?Idkd{jok eoB s'I fpBk, nkVshnk jo ;kb eJh eJh bZy dh ewkJh eo b?Idkd{jok eoB s'I fpBk, nkVshnk jo ;kb eJh eJh bZy dh ewkJh eo b?Idkd{jok eoB s'I fpBk, nkVshnk jo ;kb eJh eJh bZy dh ewkJh eo b?Idkj?. w/o/ bJh fJj ezw tXhnk oj/rk##.j?. w/o/ bJh fJj ezw tXhnk oj/rk##.j?. w/o/ bJh fJj ezw tXhnk oj/rk##.j?. w/o/ bJh fJj ezw tXhnk oj/rk##.j?. w/o/ bJh fJj ezw tXhnk oj/rk##. gzikp dk f;Zy (fe;kB) ;ko/ d/;a dkfYZv Godk j?. T[; B[z gqtko ;w/s G[Zyk wkoB bJh, gzikp ;oeko B/ fJenfij/ jfEnko dh tos'I ehsh j'Jh j?, i' nDgVQsk ekoB, nkw fe;kB Bz{ gskjh BjhI j?. gVQ/ fby/ fe;kB dh ;oeko/ dopko/ gj[zu Gh j?, s/ y/sh s'I fJbktkT[; e'b nkwdB d/ j'o t;hb/ Gh jB. gzikp d/ eKro;h, ns/ nekbh oki;hbhvo, fJe tkfYUI gzikp B{z popkd eoB s/ s[b/ j'J/ jB. w?I y[d fJe j'o;kEh ;w/s, nkgD/ gqtko bJh gfNnkbk nBki wzvh ftu'I eDe yqhdD bJhfrnk. uko nkVshJ/ d[ekBdkoK B/ 13-04-07 Bz{ id'I wzvh ftu eDe d/ Y/obZr/ j'J/ ;B, eDe d/D s'I BKj eo fdZsh. ny/ @@;kBz{ nr/ t/uD dh nkfrnkBjhI j?##. nkVshnk nwoBkE, ;zi/ e[wko eDe d/Dh wzB frnk, go 1030 o[gJ/gqsh e[fJzNb d/ fj;kp. id'I n;hI fe;kB Bz{ g[fSnk fe s[jkBz{ g?;/ fe; o/N d/

[71]

fwbd/ jB. T[; df;nk fe 850 d/ fj;kp. fJe ;" nZ;h o[gJ/ nkVshnk f;ZXkjh jVZg eo frnk. T[s'I j[ew fJe ukjfVnk fe okshI 9 ti/ s'I pknd wzvhftu'I eDe u[ZeDh j?. wsK e'Jh t/y Bk bt/. fit/I n;hI eDe yohd e/ BjhInk oj/, ;r'I G[Zeh dhnK p'ohnK b? e/ n oj/ j'JhJ/.

fJE/ yk; B'N eoB tkbh rZb fJj j? fe ;ko/ Gkos Bkb'I, gzikp ftunBki s/ wzvh ch; tX j?. ;kohnK ;N/NK ftu fJe gq;?IN s'I b? e/ 3 gqsh;assZe wzvh ch; j?. gzikp d/ fe;kB Bz{ spkj eoB tk;s/ fJE/ nBki s/, wzvhch; ;kY/ frnkoK (11H5 gqsh;as) j?. i' f;ZXk jh fe;kBK dh fwjBs s/ vkekj?. ;oeko fe;kBK Bz{ p'B; d/D dk jo ;kb y/yD eodh j?. i/ 11H5 gqsh;asch; xNk e/, fJe-d' gqsh;as eo d/t/, s/ p'B; d/D dk BkNe fco Bk eoBkgt/. fJ; soQK fJe eo'V NB eDe s'I yopK o[fgnk, ;oeko ns/ nkVshJ/jVZg eo b?Id/ jB. fJ; tkoh Gkosh fe;kB :{BhnB dk ;z;Ekge bzw/ x'bs'I pknd, gzikp wzvh p'ov dk u/now?B, ;qL niw/o f;zx bZy'tkb, oki rZdhd/ ;[Zy ftu jh wdj';a j' e/ fe;kBK Bkb rZdkoh eo/rk iK fco nkgDh e[o;hdh skes Bz{ fe;kB fjZsK bJh tos/rk< fJj t/yDk ni/ pkeh j?. ;qL gqek;af;zx pkdb uko o[gJ/ feb' nkNk d/D d/ M{m/ tknd/ eoB dh Ekt/I fe;kBK Bz{T[jBK dh fwjBs dk tkip w[Zb jh d/ d/t/.

pkiako ftu'I edh fp;e[N yqhd e/ fj;kp bkU, fJe ;" rqkw d; o[gJ/d/ fwbDr/. :kBh fJe ;" o[gJ/ feb'. eDe fteh ;h nZm-B"I o[gJ/ feb'. s/fp;e[N 100 o[gJ/ feb'< n?vk jB/o< fco fJ;/ eDe s/ ;oZe torh fJe j'ouhia pDdh j? @@o;##. fJj o; fij/ Gh ukbh o[gJ/ feb' fwbd/ jB. coefJzBk jh j? fe fJjBK Bz{ GZmh ftu gek fbnk frnk j?. eDe dk dbhnk Ghshj o[gJ/ feb' s'I xZN BjhI fwbdk. vpb o'Nh Gh ukbh gzikj o[gJ/ feb' jhfwbdh j? s/ eDe ftedh j? nm d; o[gJ/ feb'. fco gzikp ftu vpb o'Nhns/ fp;e[N fsnko eoB bJh, e'Jh tZvhnK c?eNohnK bkJhnK jh BjhI. gzikpftu'I eDe, pkjob/ ;{fpnK ftu iKdh j?. T[E'I fco fp;e[N nkfd pDe/ tkg;nkT[Id/ jB, go d; gzdoK r[DK wfjzr/ w[Zb s/.

gkfe;skB tkb/ gk;/ gzikp d/ pkovo s/, nopK o[gJ/ you eoe/,

[72]

Gkos ;oeko B/ ezfvnkbh sko bkJh j?. fe T[Xo'I fJXo s/ fJXo'I T[Xo;wrfbzr Bk j't/. B;a/ s/ jfEnko Bk nkT[D Bk ikD. go fJj nX{ok ;Zuj?. B;a/ s/ jfEnkoK dh ;wrfbzr fco Gh XVZb/ Bkb j' ojh j?. n;b ftun;b ftun;b ftun;b ftun;b ftugzikp ftu'I, gkfe;skB tb eDe u'o o;s/ Bk ubh ikt/. gzikp dh eDegzikp ftu'I, gkfe;skB tb eDe u'o o;s/ Bk ubh ikt/. gzikp dh eDegzikp ftu'I, gkfe;skB tb eDe u'o o;s/ Bk ubh ikt/. gzikp dh eDegzikp ftu'I, gkfe;skB tb eDe u'o o;s/ Bk ubh ikt/. gzikp dh eDegzikp ftu'I, gkfe;skB tb eDe u'o o;s/ Bk ubh ikt/. gzikp dh eDeT[Xo ik e/ gzdoK ;" o[gJ/ e[fJzNb Bz{ ftedh j?. fJj tkX{ g?;/ fes/ gzikpT[Xo ik e/ gzdoK ;" o[gJ/ e[fJzNb Bz{ ftedh j?. fJj tkX{ g?;/ fes/ gzikpT[Xo ik e/ gzdoK ;" o[gJ/ e[fJzNb Bz{ ftedh j?. fJj tkX{ g?;/ fes/ gzikpT[Xo ik e/ gzdoK ;" o[gJ/ e[fJzNb Bz{ ftedh j?. fJj tkX{ g?;/ fes/ gzikpT[Xo ik e/ gzdoK ;" o[gJ/ e[fJzNb Bz{ ftedh j?. fJj tkX{ g?;/ fes/ gzikpBz{ nwho Bk pDk d/D.Bz{ nwho Bk pDk d/D.Bz{ nwho Bk pDk d/D.Bz{ nwho Bk pDk d/D.Bz{ nwho Bk pDk d/D. eJh tZv/ fe;kB eDe eZYe/ s[ozs wzvh ftu BjhI G/id/. nkgD/ ;N'oK ftu oZy b?Id/ jB. nfij/ fe;kBK s/ ;oeko B/ eDe, g[fb;dh skes Bkb pkjo eYtkJh j?, s/ fe;kB Bz{ nkgDh jh uhia oZyD d/ d';aftu p/fJias ehsk frnk. iyho/pkih dk w[eZdwk doi ehsk frnk. xkN/ ftueDe t/uD s/ wip{o ehsk frnk. fJjBK i[bwK d/ fto[ZX fe;/ nekbh bhvoB/ i[pkB BjhI y'jbh. jkn dk Bknok BjhI bkfJnk. id'I nekbhnK dk okinkT[Idk j?, sd'I Gh fJjh toskok tosdk j?. fJjBK gkg eowK ns/ XZe/;akjhfto[ZX ;akfJd jh fe;/ ftdtkB B/ d' nZyo fby/ j'D. nkgD/ nkg Bz{ XowhnkgD/ nkg Bz{ XowhnkgD/ nkg Bz{ XowhnkgD/ nkg Bz{ XowhnkgD/ nkg Bz{ XowhnytkT[D tkb/ @@;zs pqjw frnkBh s/ iE/dkoK## B/ fJjBK d[;aN eowK pdb/nytkT[D tkb/ @@;zs pqjw frnkBh s/ iE/dkoK## B/ fJjBK d[;aN eowK pdb/nytkT[D tkb/ @@;zs pqjw frnkBh s/ iE/dkoK## B/ fJjBK d[;aN eowK pdb/nytkT[D tkb/ @@;zs pqjw frnkBh s/ iE/dkoK## B/ fJjBK d[;aN eowK pdb/nytkT[D tkb/ @@;zs pqjw frnkBh s/ iE/dkoK## B/ fJjBK d[;aN eowK pdb/, edh w[z {j BjhI y'fbQnk. ny/ ih @@n;hI sK fBo'b Xkofwe ftnesh jK##., edh w[z {j BjhI y'fbQnk. ny/ ih @@n;hI sK fBo'b Xkofwe ftnesh jK##., edh w[z {j BjhI y'fbQnk. ny/ ih @@n;hI sK fBo'b Xkofwe ftnesh jK##., edh w[z {j BjhI y'fbQnk. ny/ ih @@n;hI sK fBo'b Xkofwe ftnesh jK##., edh w[z {j BjhI y'fbQnk. ny/ ih @@n;hI sK fBo'b Xkofwe ftnesh jK##.okiBhsh Bkb ;kvk ekjdk tk;sk< i/ @@Xowh ftnesh## wB[Zysk d/ jZe ftuokiBhsh Bkb ;kvk ekjdk tk;sk< i/ @@Xowh ftnesh## wB[Zysk d/ jZe ftuokiBhsh Bkb ;kvk ekjdk tk;sk< i/ @@Xowh ftnesh## wB[Zysk d/ jZe ftuokiBhsh Bkb ;kvk ekjdk tk;sk< i/ @@Xowh ftnesh## wB[Zysk d/ jZe ftuokiBhsh Bkb ;kvk ekjdk tk;sk< i/ @@Xowh ftnesh## wB[Zysk d/ jZe ftufjZe skD e/ BjhI yb'Idk, rohpK fBwkfDnK dh fXo BjhI pDdk, ;Zu dhfjZe skD e/ BjhI yb'Idk, rohpK fBwkfDnK dh fXo BjhI pDdk, ;Zu dhfjZe skD e/ BjhI yb'Idk, rohpK fBwkfDnK dh fXo BjhI pDdk, ;Zu dhfjZe skD e/ BjhI yb'Idk, rohpK fBwkfDnK dh fXo BjhI pDdk, ;Zu dhfjZe skD e/ BjhI yb'Idk, rohpK fBwkfDnK dh fXo BjhI pDdk, ;Zu dhnktkia p[bzd BjhI eodk, fco T[j Xowh BjhI j?. mZr j? co/ph j? gkyzvhnktkia p[bzd BjhI eodk, fco T[j Xowh BjhI j?. mZr j? co/ph j? gkyzvhnktkia p[bzd BjhI eodk, fco T[j Xowh BjhI j?. mZr j? co/ph j? gkyzvhnktkia p[bzd BjhI eodk, fco T[j Xowh BjhI j?. mZr j? co/ph j? gkyzvhnktkia p[bzd BjhI eodk, fco T[j Xowh BjhI j?. mZr j? co/ph j? gkyzvhj? b[N/ok j?. Gkt/I fezB/ tZv/ Xow n;EkB dk w[yh jh feT[I Bk j't/. r[o{j? b[N/ok j?. Gkt/I fezB/ tZv/ Xow n;EkB dk w[yh jh feT[I Bk j't/. r[o{j? b[N/ok j?. Gkt/I fezB/ tZv/ Xow n;EkB dk w[yh jh feT[I Bk j't/. r[o{j? b[N/ok j?. Gkt/I fezB/ tZv/ Xow n;EkB dk w[yh jh feT[I Bk j't/. r[o{j? b[N/ok j?. Gkt/I fezB/ tZv/ Xow n;EkB dk w[yh jh feT[I Bk j't/. r[o{BkBe ;kfjp pkpo d/ fto[ZX ;u dh nktkia p[bzd eod/ ;B. wbe Gkr' Bz{BkBe ;kfjp pkpo d/ fto[ZX ;u dh nktkia p[bzd eod/ ;B. wbe Gkr' Bz{BkBe ;kfjp pkpo d/ fto[ZX ;u dh nktkia p[bzd eod/ ;B. wbe Gkr' Bz{BkBe ;kfjp pkpo d/ fto[ZX ;u dh nktkia p[bzd eod/ ;B. wbe Gkr' Bz{BkBe ;kfjp pkpo d/ fto[ZX ;u dh nktkia p[bzd eod/ ;B. wbe Gkr' Bz{Go/ fJeZm, ftu fcNekoK gkT[Id/ ;B, s/ GkJh bkb' (rohp, feosh) Bz[ { rb/Go/ fJeZm, ftu fcNekoK gkT[Id/ ;B, s/ GkJh bkb' (rohp, feosh) Bz[ { rb/Go/ fJeZm, ftu fcNekoK gkT[Id/ ;B, s/ GkJh bkb' (rohp, feosh) Bz[ { rb/Go/ fJeZm, ftu fcNekoK gkT[Id/ ;B, s/ GkJh bkb' (rohp, feosh) Bz[ { rb/Go/ fJeZm, ftu fcNekoK gkT[Id/ ;B, s/ GkJh bkb' (rohp, feosh) Bz[ { rb/bkT[Id/ ;B. ;kok r[o{ fJfsjk; s/ r[ows Bz[ { ;wMD tkb/ :'X/, jw/;aK i[bwbkT[Id/ ;B. ;kok r[o{ fJfsjk; s/ r[ows Bz[ { ;wMD tkb/ :'X/, jw/;aK i[bwbkT[Id/ ;B. ;kok r[o{ fJfsjk; s/ r[ows Bz[ { ;wMD tkb/ :'X/, jw/;aK i[bwbkT[Id/ ;B. ;kok r[o{ fJfsjk; s/ r[ows Bz[ { ;wMD tkb/ :'X/, jw/;aK i[bwbkT[Id/ ;B. ;kok r[o{ fJfsjk; s/ r[ows Bz[ { ;wMD tkb/ :'X/, jw/;aK i[bwd/ fto[ZX i?eko/ rikT[Id/ oj/, yzv/ yVekT[Id/ oj/. nZi d/ v/fonK ftu @@Bkwd/ fto[ZX i?eko/ rikT[Id/ oj/, yzv/ yVekT[Id/ oj/. nZi d/ v/fonK ftu @@Bkwd/ fto[ZX i?eko/ rikT[Id/ oj/, yzv/ yVekT[Id/ oj/. nZi d/ v/fonK ftu @@Bkwd/ fto[ZX i?eko/ rikT[Id/ oj/, yzv/ yVekT[Id/ oj/. nZi d/ v/fonK ftu @@Bkwd/ fto[ZX i?eko/ rikT[Id/ oj/, yzv/ yVekT[Id/ oj/. nZi d/ v/fonK ftu @@Bkwf;woD## eo oj/, fb;aeK wko d/ ;c?d u'fbnK ftu fbgN/, @@Xowh g[oy##f;woD## eo oj/, fb;aeK wko d/ ;c?d u'fbnK ftu fbgN/, @@Xowh g[oy##f;woD## eo oj/, fb;aeK wko d/ ;c?d u'fbnK ftu fbgN/, @@Xowh g[oy##f;woD## eo oj/, fb;aeK wko d/ ;c?d u'fbnK ftu fbgN/, @@Xowh g[oy##f;woD## eo oj/, fb;aeK wko d/ ;c?d u'fbnK ftu fbgN/, @@Xowh g[oy##i[bw d/ fto[ZX T[Zuk ;kj sZe BjhI eZY ;ed/. tZvhnK tZvhnK fvrohnK tkb/i[bw d/ fto[ZX T[Zuk ;kj sZe BjhI eZY ;ed/. tZvhnK tZvhnK fvrohnK tkb/i[bw d/ fto[ZX T[Zuk ;kj sZe BjhI eZY ;ed/. tZvhnK tZvhnK fvrohnK tkb/i[bw d/ fto[ZX T[Zuk ;kj sZe BjhI eZY ;ed/. tZvhnK tZvhnK fvrohnK tkb/i[bw d/ fto[ZX T[Zuk ;kj sZe BjhI eZY ;ed/. tZvhnK tZvhnK fvrohnK tkb/nkgD/ b'eK d/ jZe ftu fBsoB dh Ekt/I e[M N[efVnK tZN/ iawho t/u rJ/.nkgD/ b'eK d/ jZe ftu fBsoB dh Ekt/I e[M N[efVnK tZN/ iawho t/u rJ/.nkgD/ b'eK d/ jZe ftu fBsoB dh Ekt/I e[M N[efVnK tZN/ iawho t/u rJ/.nkgD/ b'eK d/ jZe ftu fBsoB dh Ekt/I e[M N[efVnK tZN/ iawho t/u rJ/.nkgD/ b'eK d/ jZe ftu fBsoB dh Ekt/I e[M N[efVnK tZN/ iawho t/u rJ/.

f;ZyK s'I gkDh y'fjnk, fpibh y'jh, T[gikT{ Xosh y'jh (jfonkD/ dkf;ZyK s'I gkDh y'fjnk, fpibh y'jh, T[gikT{ Xosh y'jh (jfonkD/ dkf;ZyK s'I gkDh y'fjnk, fpibh y'jh, T[gikT{ Xosh y'jh (jfonkD/ dkf;ZyK s'I gkDh y'fjnk, fpibh y'jh, T[gikT{ Xosh y'jh (jfonkD/ dkf;ZyK s'I gkDh y'fjnk, fpibh y'jh, T[gikT{ Xosh y'jh (jfonkD/ dkpj[sk fJbkek) gzikph p'bh y'jh, ftfdnk y'jh, o'iarko y'fjnk, fJZias nkpo{pj[sk fJbkek) gzikph p'bh y'jh, ftfdnk y'jh, o'iarko y'fjnk, fJZias nkpo{pj[sk fJbkek) gzikph p'bh y'jh, ftfdnk y'jh, o'iarko y'fjnk, fJZias nkpo{pj[sk fJbkek) gzikph p'bh y'jh, ftfdnk y'jh, o'iarko y'fjnk, fJZias nkpo{pj[sk fJbkek) gzikph p'bh y'jh, ftfdnk y'jh, o'iarko y'fjnk, fJZias nkpo{

[73]

y'jh, fYZv GoB i'rh o'Nh (eDe) y'j bJh. i/ o'Nh y'jD tkb/ fto[ZX e?ohy'jh, fYZv GoB i'rh o'Nh (eDe) y'j bJh. i/ o'Nh y'jD tkb/ fto[ZX e?ohy'jh, fYZv GoB i'rh o'Nh (eDe) y'j bJh. i/ o'Nh y'jD tkb/ fto[ZX e?ohy'jh, fYZv GoB i'rh o'Nh (eDe) y'j bJh. i/ o'Nh y'jD tkb/ fto[ZX e?ohy'jh, fYZv GoB i'rh o'Nh (eDe) y'j bJh. i/ o'Nh y'jD tkb/ fto[ZX e?ohnZy Bkb Gh t/fynk, sK ;ko/ Gkos dh c"i uVQ gJh. f;ZyK s'I fiT[D dk jZenZy Bkb Gh t/fynk, sK ;ko/ Gkos dh c"i uVQ gJh. f;ZyK s'I fiT[D dk jZenZy Bkb Gh t/fynk, sK ;ko/ Gkos dh c"i uVQ gJh. f;ZyK s'I fiT[D dk jZenZy Bkb Gh t/fynk, sK ;ko/ Gkos dh c"i uVQ gJh. f;ZyK s'I fiT[D dk jZenZy Bkb Gh t/fynk, sK ;ko/ Gkos dh c"i uVQ gJh. f;ZyK s'I fiT[D dk jZey'j fbnk. fJ;/ ysoBke jkbks ftu ezw eoBk gt/rk, f;o s/ eZcD pzBQy'j fbnk. fJ;/ ysoBke jkbks ftu ezw eoBk gt/rk, f;o s/ eZcD pzBQy'j fbnk. fJ;/ ysoBke jkbks ftu ezw eoBk gt/rk, f;o s/ eZcD pzBQy'j fbnk. fJ;/ ysoBke jkbks ftu ezw eoBk gt/rk, f;o s/ eZcD pzBQy'j fbnk. fJ;/ ysoBke jkbks ftu ezw eoBk gt/rk, f;o s/ eZcD pzBQe/, nkgD/ y[; u[Ze/ jZeK dh bVkJh bVBh gt/rh. Bt/I okj bZGD/ g?Dr/.e/, nkgD/ y[; u[Ze/ jZeK dh bVkJh bVBh gt/rh. Bt/I okj bZGD/ g?Dr/.e/, nkgD/ y[; u[Ze/ jZeK dh bVkJh bVBh gt/rh. Bt/I okj bZGD/ g?Dr/.e/, nkgD/ y[; u[Ze/ jZeK dh bVkJh bVBh gt/rh. Bt/I okj bZGD/ g?Dr/.e/, nkgD/ y[; u[Ze/ jZeK dh bVkJh bVBh gt/rh. Bt/I okj bZGD/ g?Dr/.toBk wo sK ikDk jh j?.toBk wo sK ikDk jh j?.toBk wo sK ikDk jh j?.toBk wo sK ikDk jh j?.toBk wo sK ikDk jh j?.

00000000000000015H15H15H15H15H c"i ftu Gosh s/ f;Zyc"i ftu Gosh s/ f;Zyc"i ftu Gosh s/ f;Zyc"i ftu Gosh s/ f;Zyc"i ftu Gosh s/ f;Zy

Gkosh b'e f;ezdo s'I jo rJ/, w[jzwd fpB ekf;w (712 Jh;th) s'Ijko rJ/. w[jzwd r"oh s'I jko rJ/, wfjw{d riBth s'I jko rJ/, s?w{o bzrnZr/ r'v/ N/e fdZs/, w[jzwd s[rbe B/ bzw/ gk fdZs/. @@r[bkw pz;hnK## fJE/ jhgZe/ nZv/ iwk bJ/. b'XhnK gmkDK B/ uzrh frZdV e[ZN ehsh. fco pkpo B/ Xktkp'b fdZsk. w[rbK B/ bzwk ;wK ihn Goe/ fjzd[;skB s/ oki ehsk. ;zB 1739ftu Bkdo ;akj B/ c"iK ukVQ fdZshnK. p/nzs esb'rkos eodk fojk s/ GkosBz{ b[Ndk fojk. fJ; s'I wro'I fJ;/ dk ikB;hI nfjwd Fkj T[; s'I Gh fGnkBejwb/ eoB brk. fJjBK iotkfDnK nZr/ edh Gh fjzd{ c"i yb' BjhI ;eh. pzd/G/vK pZeohnK tKr tZY/ iKd/ oj/. b[ZN/ iKd/ oj/ fiT[Id/ ofjD i'rk ;kwkB Ghe'b Bk ofjD fdZsk frnk. jo fJe ;'jDh s/ i[nkB n"os, i/s{ jkewK dh ozB;h, jow dk fFzrko ;h. wzdo Ykj/ rJ/, w{oshnk ueBku{o ehshnK rJhnK.sbtko d/ i'ao izi{ T[sko/ rJ/, Xow gfotosB ehs/ rJ/. Gkosh iE/pzde j'e/ w[ekpbk eoB i'r/ jh Bk oj/. fJ; pko/ ft;Eko ftu gVQBk ukj' sK fjzdhftu Sgh g[;se @@fjzd{ fJfsjk; jko'I eh dk;skB## @@fjzd{ fJfsjk; jko'I eh dk;skB## @@fjzd{ fJfsjk; jko'I eh dk;skB## @@fjzd{ fJfsjk; jko'I eh dk;skB## @@fjzd{ fJfsjk; jko'I eh dk;skB## gVQ ;ed/ j'.

r[o{ BkBe ;kfjp B/ fJBebkph pkDh T[ukoh, eoKsheko ezw ehs/.fJE'I d/ gZEo pD u[Ze/ b'eK Bz[ { sokf;ank ;ztkfonk. BthI B[jko pyFh. » d/;{so ftu go'fJnk. y[d w'joh j' e/ g{oB? gkJ/. w[odk Gkosh b'eK ftu BthInkswk ;zukos ehsh. fizBQK Bz{ ;fsr[o{ dk T[gd/;a ;wM nT[Idk frnk, T[j sBwB XB b'e fjs ftu nogD eoB bJh fsnko j' rJ/. fJ; iKpkia ;{ofwnKdh S'Jh fij/ c"i B/, tZv/ b;aekoK Bz{ GkiVK g[nk fdZshnK. w"s d/ Bkw s'I EoEo ezpd/ b'e @@epho w'fj woB/ ek ukT[ j?,##@@epho w'fj woB/ ek ukT[ j?,##@@epho w'fj woB/ ek ukT[ j?,##@@epho w'fj woB/ ek ukT[ j?,##@@epho w'fj woB/ ek ukT[ j?,## dh X[Bh rkT[Id/, p/y"c oD sZs/

[74]

ftu e[Zd gJ/. ;?IeV/ ;kb fJj n;kthI izr ubdh ojh. nzs Bz[ { f;Zy pjkdoKB/, r[bkwh d/ ;zrb s'V fdZs/. nkgDk ;[szso oki ;Ekgs eo fbnk. fiBQKb'eK Bz{ bVBk woBk BjhI nkT[Idk ;h, T[j s/r d/ XBh, s/ ;akj ;tko j' rJ/.Bkdo;akj ns/ nfjwd;akj Bz{, nfijh wko wkoh fe Gkos tZb nkT[D dh fjzwsrtk p?m/. wjkokik oDihs f;zx ns/ ;ql joh f;zx Bb{nk tor/, pZpo ;/aok d/Bkw s'I EoEo ezpD bZr gJ/HHHHHHHHHHH.

nzdo dh c[ZN ekoB Gkt/I f;Zy oki ysw j' frnk, nzro/ia fiZs rJ/.go gfjbh tkoh r'fonK Bz{ nfj;k; j'fJnk fe fJE/ e'Jh izri{ e"w Gh w"i{dj?. T[jBK B/ ;wK gk e/ f;ZyK Bz{ fgnko fdZsk, eJh ;j{bsK fdZshnK. pdb/dh GktBk ysw eoe/, d';sh tkbk jZE tXkfJnk. f;ZyK dh ;ohoe ;aesh dh;woZEk goy e/, fJjBK Bz{ iawhBK w[oZp/ fdZs/. BfjoK eZYhnK. y/sh okjhI d/;aftu'I nzB dkD/ dh ewh d{o eoB bJh T[s;akjs ehsk. f;ZyK dh izrh fBg[zBskns/ bzw/ ;w/I d/ siop/ dh edo eofdnK, c"ih Gosh bJh okj y'jb fdZsk.f;jswzd rZGo{ bZr/ c"i ftu Gosh j'D. c"ih B"eoh ekoB xo'I pkjo ofj e/, d[BhnK t/yD dk w"ek fwfbnk, siop/ ftu nEkj tkXk j'fJnk. xo Brdg?;/ nkT[D bZr/ gqtkoK dh gkbDk uzr/ Yzr dh j'D bZrh. nZr/ ik e/ gzdoKthj ;kb dh c"ih B"eoh s'I g?IB;aB b? e/, f;Zy pd/;aK ftu t;D bZr/. feT[Ifesd'I nzr/oih oki d[BhnK ftu c?fbnk j'fJnk ;h. f;ZyK Bz{ nop, JhokBf;zxkg[o, EkJhb?Iv nkfd d/;aK ftu ikDk fgnk. T[E'I d/ b'eK pko/ ikfDnk;wfMnk. pj[s ;ko/ f;Zy pd/;aK ftu ofjD bZr/. fJ; rb dk nr/ ik e/frnkB gZy'I s/ nkoEe gZy'I, f;Zy ;wki s/ pVk tZvk n;o fgnk. Gkos dhnkpkdh ftu f;ZyK dh frDsh T[; tes fJe gqsh;as ;h. b/feB c"i ftu;aw{bhns 30 gqsh;as ;h. f;Zy f;gkjhnK B/ izrh w'ou/ s/ bVfdnK nkgD/ewKvo Bz{ edh fBok; BjhI ehsk.

15 nr;s, 1947 Bz{ Gkos d/;a nkiakd j' frnk. fJ; d/;a d/j[ewokB fcoekgq;s ;'u tkb/ b'e pD rJ/. T[j ikDd/ ;B fe nro f;Zye"w, frnkBtkB j' rJh sK @@Gkos dh J/esk n"o nyzvsk yso/ ftu g? ikt/rh##. i/ f;Zy gzE nkoEe y/so ftu wiap{s j' frnk sK @@nyzvsk yso/## ftu.

[75]

i/ eo c"ih skes f;ZyK e'b j'Jh sK @@d/;a Bz{ ysok##. j"bh-j"bh Gkosh c"iftu f;ZyK dh Gosh xZND bZrh. pjkdoh ns/ i[Z;/ dh wiap{sh p/wkfJB/ eofdZsh rJh. ;kohnK ;N/NK Bz[{ nkpkdh d/ fj;kp Bkb e'N/ nbkN eo fdZs/ rJ/. fJ;soQK 30 gqsh;as c"ih Gosh s'I xZN e/, fJe iK v/Y gqsh;as Gosh fB;afus eofdZsh rJh. nekbh nkr{nK B/ fJ; XZe/;akjh fto[ZX e'Jh ekoro Bhsh BkngDkJh. Bk fJ; dk e'Jh pdbtK jZb bfGnk. gzikp ftu p/o[iarkoh tXdhrJh.

;zB 1977 ftu w[Zy wzsoh ;qL gqek;a f;zx pkdb, ;qL r[opuB f;zxN"jVk nkfd nekbh bhvoK dk fJe iEk d/;a d/ gqXkB wzsoh ;qh w'okoih v/;kJhBz{ fwfbnk. nekbhnK Bz{ ft;atk;a ;h fe e/Ido ns/ gzikp ftu ;KMhnK ;oekoKjB. nfijh nt;Ek ftu, f;ZyK dh ikfJia wzr iao{o wzB bJh ikt/rh. fwZE/;w/I s/ fJj b'e gqXkB wzsoh Bz{ fwb/. T[;B/ nkT[D dk ekoB g[fSnk. nekbhbhvoK df;nk fe, @@pj[s d/o s'I c"i ftu f;ZyK dh Fw{bhns 30 gqshFs ubhnk ojh ;h. nkiakdh s'I pknd Gkos dh eKro;h ;oeko B/, fJj nB[gks xNke/ fJe gqshFs s/ b? nKdk j?. s[jkv/ Bkb ;kvh pj[s B/Vsk j?. s[;hI feqgkeoe/ c"i ftu f;ZyK dk e'Nk tXkU.gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh - @@fe; nkXko s/ f;ZyK Bz{ tZX e'Nk fdZsk ikt/##<nekbh -nekbh -nekbh -nekbh -nekbh - @@feT[Ife f;Zy pjkdo b'e jB, ;ohoe gZy s'I wiap{s jB

nfij/ b'eK dh jh c"i ftu b'V j[zdh j?##.gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh - @@nZi ;kfJz; dk iwkBk j?. j[D ;ohoe ;aesh jh BjhI

neb dh fiankdk iao{os j?. fJe pND Bkb d[BhnK spkj j' ;edh j?##.

nekbh -nekbh -nekbh -nekbh -nekbh - @@fco ;kvh pjkdoh skes HHHHHHHHHHHHHHHHHH##<gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh -gqXkB wzsoh - @@;kBz{ e[;ash bVB tkb/ gfjbtkB BjhI ukjhd/. j[D bkmh

n"o sbtko dh bVkJh BjhI j?. neb dh bVkJh j?. s/neb ;kv/ e'b j?, s[;hI ik ;ed/ j'##HHHHHHHHHHH.

Gkt/I uhB Bkb bVkJh (1962) Gkt/I gkfe;skB Bkb d' izrK j'JhnK(1965 s/ 1971) f;Zy ikBK j{b e/ bV/. Gkosh jkewK B/ eT[vh w[Zb Bk

[76]

gkfJnk. gkfe;skB Bkb bVhnK d'tK izrK d[jokB gzikp dk nopK o[gfJnk dk(y/sh UikV/ ekoB) B[e;kB j'fJnk. Gkos ;oeko B/ pDdk ;odk w[nktiak GhBk fdZsk. izrh w?vb Gh pj[s/ fjzd{nK B{z jh fdZs/ iKd/ jB. nfij/ tosko/ j[zd/t/y e/ eh f;Zy fJ; d/;a Bz{ @@nkgDk d/;a## ;theko eo ;ed/ jB< fi; d/;aftu o'iarko dk, gVQkJh dk, ;t?wkD dk fwbDk sK d{o dh rZb ;r'I w"s dk;kwkB f;ZyK Bz{ E'e ftu fdZsk ik fojk j?. eh f;Zy e"w nkgDh j'Dh s/ f;oi'V e/ rfjo rzGho ftuko eo/rh< eh fJj toskok n?t/I tos fojk j?<

000000000000000

[77]

f;Zy ;fGnkuko B{z y'ok

wB[Zyh ;[Gkn B{z spdhb eoB tk;s/, ;fGnsk B{z ;koEe ;/X d/D bJh,Xow gqwZ[y fjZ;k gkT[Idk j?. Xow B/ wB[Zyh wBK nzdo e'wb GktBktK g?dk ehshnKjB. Xow jh b'e ;w{zj B{z fJ; ;{so ftZu go' e/ o'ZyD ftZu ;jkJh j'fJnk.okiBhsh B{z Gkh Xow B/ skes fdZsh. Gkos d/ iB{zBh fjzd{ okiBhshtkBK B/ gzikps/ u"w[yh Xktk p'fbnk j'fJnk j?. ;qh p/nzs f;zx ;oeko (1992 s'I 1996) B/ r'bhdh nEkj skes tos e/ gzikp d/ brGr d' bZy rZGo{nK d/ y{B Bkb jZE ozr/. fJ; ;oeko d/ wzsohnK tZb'I ehs/ ikD tkb/ oki;h ibf;nK ftzu nkw b'e;akfwb j'D' ezBh esokT[D bZr gJ/. ;Zae d/ nkXko s/ fe;/ ftnesh B{z p/gs ehskik ;edk ;h. s;hj/ fdZs/ ik ;ed/ ;B. i/jb ftZu ;Z[fNnk ik ;edk ;h. id'I ihukj/ fe;/ B'i[nkB B{z r'bh wkoh ik ;edh ;h. nDgSksk dZ; e/ bKp{ bkfJnk ik;edk ;h. ;oeko dh fJZSk s'I fto[ZX ;aKswJh, Xkowe ns/ okiBhse fJeZm eoBdh fjzws Gh fe;/ ftZu BjhI ;h. ;G gk;/ w[od/ jkDh SkJh j'Jh ;h.

nfij/ dfj;as Go/ wj"b tes nkgD/ oki;h ibf;nK ftZu ;oeko B/BZuD rkT[D tkb/ ro[Zg ;N/iK s/ fbnkT[D/ Fa[o{ ehs/. foe;a/ s/ ;gheo oZy e/ ;ko/fJbke/ ftzu x[zw e/, @@nwe/ wjkB rkfJe ebkeko nkT[D dh v"Ivh fgZNh iKdh##.b'eK tZb'I u[Dh b'eK dh jwdod ;oeko b'eK d/ wB'oziB bJh nkbh;akB;fGnkukoe gq'rokw eotk ojh j?. nwek f;zx wzsoh ih ft;a/;a wfjwkB j'Dr/.b'e xoK ftZu ;fjw/ j'J/ fdB eNh eo oj/ ;B, j"bh j'"bh pkjo fBebD bZr/. @@b'e rkfJe s/ rkfJektK## B{z o'Nh d/ ;z;/ gJ/ j'J/ ;B. T[j g?oK B{z x[zro{ pzBQe/ tki/ Y'behnK b? e/, ;N/iK s/ nk e/, nZyK wNek e/, bZe fjbk e/, @@gzikph;fGnkuko B{z uko uzB## bkT[D bZr gJ/. j"bh j"bh GhVK tXdhnK rJhnK, ebkekoBt/I Bt/I o[{g ozr ftZu uZet/I rhsK Bkb gzikph wK p'bh dh ;/tk eoB bZr gJ/.T[; s'I wro'I rkfJe ebkeko vhHi/H tkb/ nkoe?;Nok tkb/ ro[Zg woB/ s'I fpBK jo/e gq'rokw dk iao{oh nzr pD rJ/. B'itkB BZYhnK dk g/Iv{ frZXk b'e p'bhnK s/

[78]

rhs ;G dcB eo fdZs/ rJ/. Y'b d/ vZr/ tkbk gzikp dh ;akB GzrVk nkgD/ n;bhg[oksB ;[Gkn B{z rtk u[Zfenk j?. wbtJh frZXk nkyoh ;kjK s/ j?. j[D sK joftnkj s/ brGr fJjh n;abhbsk tkb/ rhs ;[DkJh fdzd/ jB, @@s{z Bh p'bdh@@s{z Bh p'bdh@@s{z Bh p'bdh@@s{z Bh p'bdh@@s{z Bh p'bdhs/o/ #u s/ok :ko p'bdk##.s/o/ #u s/ok :ko p'bdk##.s/o/ #u s/ok :ko p'bdk##.s/o/ #u s/ok :ko p'bdk##.s/o/ #u s/ok :ko p'bdk##.

fjzdh fcbwK dh w;aj{o Bkuh phph wX{wsh B/ oki eg{o dh fJZe fcbw@@ikrs/ oj'## ftZu ;[Bkw ;afjo d/ B"i[nkB GzrV/ d/ T[;skd B{z nkgD/ ;kEhnK BkbGzrVk gkT[Id/ t/fynk. p; t/ydh jh ofj rJh. fJ; B"i[nkB dk Bkw ;h wB'jodhge. wX{wsh B/ wB'jo dhge nZr/ ftnkj eokT[D dh g/;ae;a ehsh i' T[; B/gqtkB eo bJh. E'VQ/ no;/ pknd d'tK dk ftnkj j' frnk. fJZe ;wkrw ftZu,gZsoeko B/ wX{wsh B{z g[ZfSnk fe s[;hI fJZe gzikph w[zv/ Bkb ftnkj feT[I eokfJnk<fJ; ftZu eh yk; y{ph t/yh< wX{wsh B/ pVk y{p;{os i[nkp fdZsk. nkyD bZrhL-Gkos ftZu pj[s soQK d/ Bku jB. eEk ebh, T[vh;h, wBhg[oh Gkos BkfN:w nkfd.fJjBK Bku ebktK ftZu fJ;sohnK Gh wkfjo jB s/ g[o;a Gh. fJj ;ko/ BkufJj ;ko/ BkufJj ;ko/ BkufJj ;ko/ BkufJj ;ko/ Bkun"osK tkb/ Bku jB. g[o;a Gh n"osK tKr jh BZud/ jB. w?I nkgDh fiazdrh ftZun"osK tkb/ Bku jB. g[o;a Gh n"osK tKr jh BZud/ jB. w?I nkgDh fiazdrh ftZun"osK tkb/ Bku jB. g[o;a Gh n"osK tKr jh BZud/ jB. w?I nkgDh fiazdrh ftZun"osK tkb/ Bku jB. g[o;a Gh n"osK tKr jh BZud/ jB. w?I nkgDh fiazdrh ftZun"osK tkb/ Bku jB. g[o;a Gh n"osK tKr jh BZud/ jB. w?I nkgDh fiazdrh ftZuwodK Bz{ wodK tKr BZud/ gfjbh tko t/fynk j?. fJ;/ y{ph ekoB w?I wB'jo B{zwodK Bz{ wodK tKr BZud/ gfjbh tko t/fynk j?. fJ;/ y{ph ekoB w?I wB'jo B{zwodK Bz{ wodK tKr BZud/ gfjbh tko t/fynk j?. fJ;/ y{ph ekoB w?I wB'jo B{zwodK Bz{ wodK tKr BZud/ gfjbh tko t/fynk j?. fJ;/ y{ph ekoB w?I wB'jo B{zwodK Bz{ wodK tKr BZud/ gfjbh tko t/fynk j?. fJ;/ y{ph ekoB w?I wB'jo B{zihtB ;kEh u[fDnk j?.ihtB ;kEh u[fDnk j?.ihtB ;kEh u[fDnk j?.ihtB ;kEh u[fDnk j?.ihtB ;kEh u[fDnk j?.

gzikp s/ frDh fwZEh :'iBk sfjs fJe j'o ;fGnkukoe wko{ jZbk ehskfrnk j? i' fBofpxB ikoh j?. T[j j? :{gh fpjko wZX gqd/; nkfd ;{fpnK ftZu'Igzikp ftZu nk p;Dk. fJj b'e nsh rohp Gh jB s/ gSV/ j'J/ Gh. fJjBK ftZu'Ipj[s/ wid{oh eod/ jB s/ e[ZM cb ;pih dhnK o/jVhnK bk b?Id/ jB. xoK iKdcsoK ftZu B"eohnK Gh eJh EKJhI eoB bZr gJ/ jB. fJjBK dk ofjD ;fjDykD gfjBD o;w'I fotkia ns/ p'bh gzikp B{z gzikp BjhI ofjD d/Dr/. Bf;anK dhwko{ fpwkoh Gh Bkb jh fbnkT[Id/ jB. tZv/ ;afjoK ftZu fJjBK B{z ne;o ezwfwbdk ofjzdk j?. b[fXnkD/ tor/ tZv/ T[d:'fre ;ajo ftZu GJhnK dh frDsh S/e[ bZy j'D dk nzdkiak j?. fJjBK ftub/ u[;s ubke pzd/ T[Xob/ nDikD pzfdnKB{z gzikp ftZu ik e/ uzrh ewkJh eoB pko/ dZ;d/ jB. fco d; thj jiako dhy/g, gzikp ftZu b? nkT[Id/ jB. T[jBK d/ ofjD dk tesh fijk gqpzX eod/ jB.fJE'I d/ s"o sohe/ f;ykT[Id/ jB. f;tb ;gbkJh ftGkr d/ nc;oK B{z fo;ats d/

[79]

e/ e[M jh fdBK ftZu fJjBK d/ ok;aB ekov pDtk fdzd/ jB. wid{oh ftZu'I fJjBKs'I nkgDh pDdh w/jBs t;{b eod/ jB. fe;/ t/jbh Ekt/I fJj b'e M[ZrhnK gk e/p?m iKd/ jB. S/sh jh fJjBK dhnK t'NK Gh pDtk fdZshnK iKdhnK jB.

fi; ;KMh ;akwbkN EK ftZu fJjBK dh fojkfJ;a j[zdh j?, e[M no;/ wro'I;oekoh ftGkr g[fb; ;w/s p[bv'iao Bkb fJjBK d/ @@xo## Ykj e/ EK S[vk b?Id/jB. T[; Ekt/I ofjzfdnK fJjBK B/ ok;aB ekov t'N, fpibh e[B?e;aB nkfd gqkgseo fbnk j[zdk j?. fJ; bJh fJj EK fJjBK dh gZeh fojkfJ;a wzBh iKdh j?. Gkosh;[gqhw e'oN d/ c?;b/ w[skpe i/ fe;/ ftnesh B{z T[ikfVnk ikt/rk, sK T[; d/ pdb/j'o EK gbkN d/D/ j'Dr/, xo pDkT[D/ g?Dr/. uzvhrVQ ns/ ;ko/ gzikp ftZu fJ;/soshp ns/ ekB{zB B{z ngDkfJnk frnk j?. ;;s/ Gkn t'NK yqhdD tk;s/, n?wH n?bHJ/H ns/ n?wH ghH (;w/s ;qa'wDh ew/Nh dhnK u'DK d/) fJjBK tk;s/ eJh soQK dhnK;j{bsK d/D d/ tknkd/ Gh eo iKd/ jB. fizBK fe;/ dk c"j g?Idk j? T[sBhnK t'NKyqhd b?Id/ jB. ;zB 2007 dhnK ftXkB ;Gk u'DK ftZu b[fXnkDk d/ ;afjoh jbe/ s'IfJjBK GJhJ/ b'eK dk B[wkfJzdk pDe/ fJZe ftnesh n?wH n?bH J/H pD u[Zfenk j?.fpjko dk w[Zy wzsoh fJjBK dhnK w[;aebK jZb eoB tk;s/ gzikp dk d"ok eou[Zfenk j?. gzikp dk w[Zy wzsoh fJ; B{z nkgD/ ;{p/ dh nzdo{Bh ;wZf;nk efj e/gzikp dh okiBhsh ftZu dyb nzdkiah eoB' o'e Bk ;fenk.

fJ; gqtk; fefonk B{ ikfJia mfjokT[D tkb/ f;ZyK pko/ dZ;d/ jB fe f;ZyGh sK Gkos dhnK ;kohnK ;N/NK ftZu ofj oj/ jB. fco s[;hI fJBQK b'eK dk fto'XfeT[I eod/ j'< f;Zy gqtko d{ihnK ;N/NK ftZu tesh s"o s/ BjhI iKd/. T[jBK ftZu'Ipj[s/ 1947 d/ T[ikV/ tes gkfe;skB s'I nkJ/ f;ZyK B{z d/;a Go ftZu p;kfJnk frnk;h. d{ih rZb fe f;ZyK d/ T[Xo gZe/ fNekD/ jB. xo jB s/ eko'pko jB. ukoS/ wjhfBnK wro'I T[jBK B/ nkgDk gsk fNekDk pdbDk BjhI j[zdk. fJXo gzikpftub/ gqtk;h b'e e/tb wiad{o jB. pj[s/ M[ZrhnK ftZu ofjzd/ jB. fe;/ fJZe EKwzdh tkodks eoe/ d{ih EK ub/ ikD sK e'Jh gSkD BjhI j[zdh. vke/ u'ohnK s/esb sZe eo e/ fJj b'e tkg; nkgD/ ;{fpnK ftZu ub/ iKd/ jB cV/ BjhIiKd/. gSkD ofjs j'D eoe/ fJjBK ftZu'I pj[s ;ko/ ;wrfbzr eod/ jB B;/a t/ud/ jB s/ r?p j' iKd/ jB.

[80]

nkgD/ ;{p/ ftZu nwB ekB{zB B{z ekp{ ftZu oZyD tk;s/ ns/ nkgDh;fGnsk B{z pukT[D bJh, Gkos dhnK eJh ;N/NK ftZu fe;/ d{ih ;N/N dk ftnesht'No BjhI pD ;edk. xo iawhB BjhI yqhd ;edk. fJ; soQK T[jBK fJ; gqtk;B{z ezNo'b eoB bJh ekB{zB pDk e/ mZb gkJh j?. e;awho fjwkub gqd/;a, oki;EkB,wDhg[o, whia'ow, nk;kw nkfd pj[s ;ko/ ;{fpnK B/ fJj gqtk;h ezNo'b n?eNpDkfJnk j'fJnk j?. gzikp ftZu Gh nfijk ekB{zB nfs iao{oh j?. d{ih fJe dbhbfdZsh iKdh j? fe f;Zy pd/;aK ftZu iKd/ jB T[E/ n?wHn?bHJ/H ns/ n?w gh sZe pDiKd/ jB. fco gzikp ftZu gqtk;hnK dk fto'X feT[I<

f;Zy fiBQK d/;aK ftZu iKd/ jB pekfJdk gk;g'oN dh gZeh gSkD b? e/ iKd/jB. T[E/ ik e/ fJzwhro/;aB dh fJZe ;yas gVskbhnk fefonk ftZu'I dh bzxd/ jB.fe;/ Gh nDukj/ ftnesh B{z id'I ih ukj/ T[j d/;a fBekbk d/ ;ed/ jB. nkgD/d/;a dh e[Zb nkpkdh d/ ;Zs gqsh;as s'I tZX gqtk;hnK dh frDsh T[j edh BjhI tXDfdzd/. id' T[jBK dh nkgDh nkpkdh ysoBke jZd sZe xN iKdh j?. y/sK ftZuc?eNohnK ftZu T[E'I d/ wiad{o ;kok ezw ;zGkb BjhI ;ed/, T[jBK jkbksK ftZu gqtk;hwiad{oK B{z nkT[D dh fJiakias fdzd/ jB. ekB{zB dk f;aezik jo tes e; e/ oZyd/jB. fJXo gzikp d/ wkwb/ ftzu e'Jh fBnw BjhI j?. T[jBK s/ e'Jh ekB{zBh ezNo'bBjhI j?. gqtk;hnK dh e'Jh gSkD BjhI j?. fJj mhe j? fe gzikp ftZu y/s wiad{oKdh ;hiB tes b'V g?Idh j?. go e'Jh fBnw ekB{zB sK j'Dk jh ukjhdk j?.

fizB/ e[ gqtk;h ftnesh fJXo gZe/ fNekD/ pDk e/ ofj oj/ j'D. T[jBKdh gVskB eoe/ ;aBkysh ekov ikoh ehs/ ikD, nfij/ gqtkoK tk;s/ ;oeko B{z ns/;'qawDh ew/Nh B{z wB[Zyh ;j{bsK dk gqpzX eoBk ukkjhdk j?. ;ckJh dk gqpzX, pkEo{wb?NohBK, fpibh gkDh. pZfunK bJh ;e{b s/ y/Y rokT{Iv j'D. ;aq'wDh ew/Nh (ns/b'eb r[odtkok ew/NhnK) fJjBK B{z r[ow[yh f;ykT[D. Xow dh ftZfdnk gVkQT[DfJjBK bJh uzr/ B/e fJB;kB, ftdtkB NhuoK dk gqpzX ehsk ikt/. i/ e'Jh fpwkoh,n?e;hv?IN iK w[eZdwk nkfd fe;/ s/ pD ikt/ sK T[; dh :'r Yzr Bkb ;jkfJskehsh ikt/. fJjBK goT[geko d/ ezwK s'I y[;a j' e/ pj[-frDsh b'e fJjBK ftZu'I f;ZyXow ngDk ;ed/ jB. feT[Ife n;b ftZu fJj efjD wkso B{z fjzd{ jB. fJjBKB{z fe;/ Xow pko/ e[ZM BjhI gsk. fjzd{nK iK pqkjwDK B/ Gh fJjBK B{z b[ZfNnk jh

[81]

j?. ftZfdnk s/ o[iarko fJjBK B{z fe;/ BjhI fdZsk, i/ E'VQh fizBh jwdodh gzikp ftZufJjBK Bkb ehsh ikt/ sK f;ZyK dh nkpkdh pj[s tZX ;edh j?. gquko tZb'I jkbsfJzBh fBZxo u[Zeh j? fe gzikp ftub/ f;ZyK d/ g[Zso Gh GJhJ/ jh sK pD u[Ze/ jB.

gzikp d/ Xow (f;Zy Xow) B{z pukT[D tk;s/ gzikp d/ ;fGnkuko B{zpukT[D bJh f;ZyK d/ f;nkfDnK B{z c"oh s"o s/ gbkfBzr pDk e/ ezw nkozG eoBkukjhdk j?. toBk nZr/ jh pj[s d/o j' u[Zeh j?. ;oekoK sK ;kfi;h Bhsh tose/, f;ZyK B{z gzikp ftu'I xZN frDsh ftu XZeDk ukj[zdhnK jB. fJ; wko s'I puDtk;s/ F'qwDh ew/Nh B/ ns/ f;Zy dkfB;atoK B/, edh rzGhosk Bkb ;'funk<

000000000000000

[82]

HHH’s/ f;Zy y/Ykoh jko rJ/HHH.

;fsr[o{ ih dh pj[gZyh nrtkJh ;dek, f;Zyh dkfJo/ ftu Fkwbj'fJnk jo ftnesh, fizdrh d/ jo y/so ftu nZr/ tZXdk ubk frnk. r[opkDhftu fiZE/ j'o p/nzs T[Zsw T[gd/F jB. T[E/ ;oho Bz{ foFNg[FN ns/ pbtkBpDk e/ oZyD bJh Gh nw[Zbh nrtkJh fwbdh j?. wB iK nkswk Gkt/I fezBhGh u/szB j't/. T[;B/ ;ko/ ezw eki sK ;oho d[nkok jh eoB/ j[zd/ jB. fiZE/;oho Bz{ ftekoK sI' puk e/ oZyDk j[zdk j?, sK Bkb jh T[dZw, fjzws s/ ;kohnKfiazw/tkohnK Gh fBGkT[DhnK j[zdhnK jB. izr ftu e[ZdD s'I gfjbK, c"ihnK Bz{izrh w;eK eotkJhnK iKdhnK jB. sK fe T[j :[ZX ftu nuBu/sh nk g?DtkbhnK n"eVK dk Nkeok eoB d/ ;woZE pD ;eD. fe;/ ftjbV ftnesh Bz{y/s ftu ejh geVk fdU, r'vh eoB bk fdU. gzi fwzNK ftu sq/bhU-s/qbh j'e/ fvZr gt/rk. fijV/ o'iakBk ezw eod/ jB, T[j t/yD Bz{ ewi'ao fij/ ftneshGh ;kok ;kok fdB, ]{p ezw eod/ ofjzd/ jB. ftjb/ ofje/ gkb/ j'J/ jZvKtkfbnK Bz{ izr :[ZX ftu ewkJ/ i[Z;/ tkb/ f;gkjhnK ;kjwD/ nkT[Dk g? ikt/ sK,nfij/ jkbks ftu bVBk sK fes/ fojk, fJj vog'e pzd/ sK d"V e/ ikBpukT[D i'r/ Gh BjhI j[zd/. r[o{ ;kfjp B/ feos Bz{ gfjb fdZsh. r[o{ ih y[dfezBk ;wK ezw eod/ ;B. T[jBK dh fizadrh Bz[ { gVQ ftuko e/ ;G ;wM nkiKdk j?.

fJ; fwjBs dk ;dek Gkos Go ftu'I, f;Zy B"i[nkB @@f;o eZYt/I##f;Zy B"i[nkB @@f;o eZYt/I##f;Zy B"i[nkB @@f;o eZYt/I##f;Zy B"i[nkB @@f;o eZYt/I##f;Zy B"i[nkB @@f;o eZYt/I##pD rJ/. pD rJ/. pD rJ/. pD rJ/. pD rJ/. fiZE/ c"i ftu Gosh j'e/, pjkdoh d/ i'jo ftykJ/ T[E/ y/YK ftu GhBt/I ehoshwkB ;Ekgs ehs/. fJe ;wK ;h fe jkeh ftu frnkoK fyYkohnKftu'I, nZm fyYkoh f;Zy ;B. fJ;/ soQK c[ZNpkb s/ tkbhtkb ;h. id'I epZvh dhy/Y w[ekfpbnK ftu ;akwb ehsh rJh, sK ;ko/ y/vkoh brGr gzikph (f;Zy);B. ;qH fwbyk f;zx B{z d"Vdk t/ye/ b'ehI @@T[vZDk f;Zy## nkyD bZr gJ/ ;B.fJe S'Nh fijh seBheh rbsh ekoB fwbyk f;zx Bz{ T[bzfge d"V ftu ;'B

[83]

srwk sK Gkt/I BjhI fdZsk ik ;fenk. go T[; N'ehU dh y/Y dk u?IghnB ;qLfwbyk f;zx Bz{ wzfBnk frnk.

d/;a-ftd/;a dhnK y/YK ftu fizBh ekw:kph fwbh, fJj y/YkohnK dhfBZih fwjBs ;h. iK gqtko dk T[sFkj ;h. e[M fJe c"i s/ g[fb; tZb'I Ghy/YkohnK dh wZds ehsh rJh. id'I Gkos ;oeko ftu p?mh eZNV fjzd{ bkphB/ t/fynk fe fJj f;Zy b'e, nkgD/ fBZih pbp[Zs/ jh wkoK wkod/ ub/ ik oj/jB. fJjBK Bz{ jo jhbk tos e/ o'fenk ikt/. Gkt/I Gkos d/F dh fJZias fwZNhftu fwb ikt/ go f;ZyK Bz{ eZy'I j'b/ iao{o eoBk j?. fco jo ;{p/ Bz{ y/YkohnKdh tzv ehsh rJh. y/Y d/ fwnko ns/ ;ohoe ;aesh dh e'Jh t[es BjhI. ;r'I;{fpnK tZb'I fwb/ e'N/ w[skpe B'i[nkB G/i/ ikD bZr/. wzsohnK ns/ nc;oK d/uj/s/, Buko fe;w d/ y/Ykoh, y/Y w?dkB ftu bZe fjbk e/ do;aeK dk wzB'oziBeoB bZr/. @@p/rkB/ g[ZsK## d/ ewkJ/ ;oho s/ nzBh skes nZr/, uko'ykB/ fuZsjz[d/ rJ/. b? d/ e/ d/;a dh ;oeko B/ nkgDh ;koh skes feqeN s/ M'e fdZsh.pkeh ;kohnK y/YK ftu'I ;tk nop dh nkpkdh tkbk @@w/ok Gkos wjkB##srfwnK tZb'I ckvh ofjD brk. y/YK pko/ fJe' fJe Bhsh ezw eo ojh ;h,fe f;ZyK Bz{ rokT[Iv ftu BjhI tVB d/Dk.

;zB 1975 dh xNBk j? fe fJzrb?Iv dh T[bzfge y/YK ftu ;'B srwki/s{, T[E'I dh jkeh Nhw ns/ EkJhb?Iv s'I nkJh BkwXkoh fJb?tB jkeh Nhw dk,Y[Zvh e/ (fibQk w'rk) fty/, w[ekpbk eotk fdZsk frnk. fJe gk;/ f;o s/ o[wkbk;ikJh, s/V ;c/d eSfjo/ gfjBh, dkVh e//;K tkb/ f;zx X{VK g[ZN oj/ ;B. d{i/gk;/ r'bv w?vb i/s{ r'fonK dh ;z;ko dh ;op'sw Nhw. fszB w?u y/Y/ rJ/.rZGo{nK B/ Xosh g[ZN fdZsh. g;hB/ ftu B[uVd/ i[nkB i[Z;/ fbFeK wko oj/;B. wkB' d' d/FK dh izr j' ojh j't/. fJe gk;/ nkw f;ZyK dh Nhw fi; ftu;ko/ frnkoK fyYkoh f;Zy ;B. d{i/ gk;/ d[BhnK dh nkjbk Nhw. ]{[p e[zYhnKd/ f;zr c;/. pV/ i?eko/ bZr/, jkehnK fGVhnK, i[nkBh Bkb i[nkBh NeokJhHHHHHHH.nzs fiZs rJ/ pjkdo f;Zy. jko rJh T[bzfge i/s{ Nhw. pVh uouk j'Jh,;z;ko Go d/ nypko o;kfbnK ftu. T[; s'I wro'I fJ; soQK d/ @@d';skBk w?u##Gh Gkos ftu j'D' jN rJ/. f;ZyK d/ wBK ftu'I fiZs dk wkD ;dk tk;s/ eZY

[84]

d/Dk j?. ftneshrs iK ro[Zg ftu Fkfwb j'e/, @@f;Zy BjhI fiZsDk ukjhdk##,@@f;Zy BjhI fiZsDk ukjhdk##,@@f;Zy BjhI fiZsDk ukjhdk##,@@f;Zy BjhI fiZsDk ukjhdk##,@@f;Zy BjhI fiZsDk ukjhdk##,fJjh Bhsh j? Gkos ;oeko dh. Buko fe;w d/ w[zfvnK s'I y/YK ftu fiZsfJjh Bhsh j? Gkos ;oeko dh. Buko fe;w d/ w[zfvnK s'I y/YK ftu fiZsfJjh Bhsh j? Gkos ;oeko dh. Buko fe;w d/ w[zfvnK s'I y/YK ftu fiZsfJjh Bhsh j? Gkos ;oeko dh. Buko fe;w d/ w[zfvnK s'I y/YK ftu fiZsfJjh Bhsh j? Gkos ;oeko dh. Buko fe;w d/ w[zfvnK s'I y/YK ftu fiZsBjhI fwbDh. jK i/ eZEk ebh Bku, T[Vh;h vK; iK Gkos BkfNnw fe;w d/BjhI fwbDh. jK i/ eZEk ebh Bku, T[Vh;h vK; iK Gkos BkfNnw fe;w d/BjhI fwbDh. jK i/ eZEk ebh Bku, T[Vh;h vK; iK Gkos BkfNnw fe;w d/BjhI fwbDh. jK i/ eZEk ebh Bku, T[Vh;h vK; iK Gkos BkfNnw fe;w d/BjhI fwbDh. jK i/ eZEk ebh Bku, T[Vh;h vK; iK Gkos BkfNnw fe;w d/e"Jh g?oK Bz{ x[zro{ pzB e/, BZu e/ rokT{Iv ftu ikDk gt/, sK @@Gkos wjkB##e"Jh g?oK Bz{ x[zro{ pzB e/, BZu e/ rokT{Iv ftu ikDk gt/, sK @@Gkos wjkB##e"Jh g?oK Bz{ x[zro{ pzB e/, BZu e/ rokT{Iv ftu ikDk gt/, sK @@Gkos wjkB##e"Jh g?oK Bz{ x[zro{ pzB e/, BZu e/ rokT{Iv ftu ikDk gt/, sK @@Gkos wjkB##e"Jh g?oK Bz{ x[zro{ pzB e/, BZu e/ rokT{Iv ftu ikDk gt/, sK @@Gkos wjkB##FkfJd nkgDh ebk d/ i'jo## ftyk ;e/.FkfJd nkgDh ebk d/ i'jo## ftyk ;e/.FkfJd nkgDh ebk d/ i'jo## ftyk ;e/.FkfJd nkgDh ebk d/ i'jo## ftyk ;e/.FkfJd nkgDh ebk d/ i'jo## ftyk ;e/.

d{i/ gk;/ F'qwDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh j?, fi;dk ;kY/ fszB ;" eo'Vdk ;bkBk pZiN j?. ;'u e/ eb/i/ dk o[Zr Gfonk iKdk j?, fe B"itkBK Bz{y/YK tkb/ gk;/ fbnkT[D tk;s/, BfFnK s'I puk e/ uzrh f;js pDkT[D tk;s/, edh fJeg?;k BjhI yofunk. ;ko/ nekbh bhvo vhrK wkoBr/, ;qL iZ;k f;zx nkjb{tkbhJ/dh pjkdoh dhnK. F/yhnK wkoBr/ ;qL joh f;zx Bb{J/ dh itK wkodh dhnK.][d T[; gk;/ nkgD/ XhnK g[ZsoK Bz[ bkT[D tk;s/ ekDh eT[vh BjhI you d/.u'DK d/ B/V/ s/V/ nekbh u"XohnK Bz{ @@f;ZyK d/ GftZy## dk pVk j/ia ikrdk j?.n;hI t'NK fiZs e/ B"eohnK fdnKr/ . fJzihBhno ekbi y'bQKr/. y/YK Bz{T[sFkjs eoKr/##. d{i/ pzB/ d[ydkJh ;Zu fJj j? fe f;ZyK e'b B"itkBK dk e'Jh@@jfonktb## d;sk jh BjhI j?. bhvoK d/ g[Zso Gshi/ itkJh nkfd jh x;hNe/ nZr/ fbnKd/ rJ/ jB. @@f;Zy ;N{v?IN c?vo/FB##, ;kohnK p[Ykg/ ftu gjz[uu[ZehnK jB. F'qwDh ew/Nh ns/ nekbh dbK dk pdb, ;Ekgs bhvoK B/ g?dkjh BjhI j'D fdZsk.

ukjhdk sK fJj ;h fe ;ko/ FfjoK ftu F'qwDh ew/Nh d/ czvK Bkb,;g'oN ebZp ubkJ/ iKd/. bVe/ bVehnK dh fdbu;gh w[skpe T[jBK Bz{ y/YK bJh ;[uZih nrtkJh fdZsh iKdh. @@rfXnK Bz{ bzro## ytk e/ e"w dk g?;k@@rfXnK Bz{ bzro## ytk e/ e"w dk g?;k@@rfXnK Bz{ bzro## ytk e/ e"w dk g?;k@@rfXnK Bz{ bzro## ytk e/ e"w dk g?;k@@rfXnK Bz{ bzro## ytk e/ e"w dk g?;ko'jVB dh Ekt/I (j'o b'VK g{ohnK eofdnK) fJ;/ bzro d/ nzB dkD/, d[ZX fxUo'jVB dh Ekt/I (j'o b'VK g{ohnK eofdnK) fJ;/ bzro d/ nzB dkD/, d[ZX fxUo'jVB dh Ekt/I (j'o b'VK g{ohnK eofdnK) fJ;/ bzro d/ nzB dkD/, d[ZX fxUo'jVB dh Ekt/I (j'o b'VK g{ohnK eofdnK) fJ;/ bzro d/ nzB dkD/, d[ZX fxUo'jVB dh Ekt/I (j'o b'VK g{ohnK eofdnK) fJ;/ bzro d/ nzB dkD/, d[ZX fxUBz{ y/YkohnK dh uzrh f;js bJh tofsnk iKdk. fJj B"i[nkB r[o{ BkBe d/Bz{ y/YkohnK dh uzrh f;js bJh tofsnk iKdk. fJj B"i[nkB r[o{ BkBe d/Bz{ y/YkohnK dh uzrh f;js bJh tofsnk iKdk. fJj B"i[nkB r[o{ BkBe d/Bz{ y/YkohnK dh uzrh f;js bJh tofsnk iKdk. fJj B"i[nkB r[o{ BkBe d/Bz{ y/YkohnK dh uzrh f;js bJh tofsnk iKdk. fJj B"i[nkB r[o{ BkBe d/uoBK Bkb i[V/ ofjzd/. pj[s ;ko/ fJjBK ftu'I r[opkDh gVQd/ ;wMd/. fezB/uoBK Bkb i[V/ ofjzd/. pj[s ;ko/ fJjBK ftu'I r[opkDh gVQd/ ;wMd/. fezB/uoBK Bkb i[V/ ofjzd/. pj[s ;ko/ fJjBK ftu'I r[opkDh gVQd/ ;wMd/. fezB/uoBK Bkb i[V/ ofjzd/. pj[s ;ko/ fJjBK ftu'I r[opkDh gVQd/ ;wMd/. fezB/uoBK Bkb i[V/ ofjzd/. pj[s ;ko/ fJjBK ftu'I r[opkDh gVQd/ ;wMd/. fezB/;;;;;ko/ ofjs ftu gogZe j' e/ ihtB pshs eod/. Gkos ;oeko wiap{o j' e/,ko/ ofjs ftu gogZe j' e/ ihtB pshs eod/. Gkos ;oeko wiap{o j' e/,ko/ ofjs ftu gogZe j' e/ ihtB pshs eod/. Gkos ;oeko wiap{o j' e/,ko/ ofjs ftu gogZe j' e/ ihtB pshs eod/. Gkos ;oeko wiap{o j' e/,ko/ ofjs ftu gogZe j' e/ ihtB pshs eod/. Gkos ;oeko wiap{o j' e/, fJjBK fJjBK fJjBK fJjBK fJjBKfsnko j'J/ B"i[nkBK Bz{ nkgDhnK NhwK ftu iao{o gkT[Idh. p/b'VhnK y/Yfsnko j'J/ B"i[nkBK Bz{ nkgDhnK NhwK ftu iao{o gkT[Idh. p/b'VhnK y/Yfsnko j'J/ B"i[nkBK Bz{ nkgDhnK NhwK ftu iao{o gkT[Idh. p/b'VhnK y/Yfsnko j'J/ B"i[nkBK Bz{ nkgDhnK NhwK ftu iao{o gkT[Idh. p/b'VhnK y/Yfsnko j'J/ B"i[nkBK Bz{ nkgDhnK NhwK ftu iao{o gkT[Idh. p/b'VhnK y/YgkpzdhnK s'I szr nk e/ pj[s/ B"itkB e/; eNtk fdzd/ jB. T[jBK dh pKjgkpzdhnK s'I szr nk e/ pj[s/ B"itkB e/; eNtk fdzd/ jB. T[jBK dh pKjgkpzdhnK s'I szr nk e/ pj[s/ B"itkB e/; eNtk fdzd/ jB. T[jBK dh pKjgkpzdhnK s'I szr nk e/ pj[s/ B"itkB e/; eNtk fdzd/ jB. T[jBK dh pKjgkpzdhnK s'I szr nk e/ pj[s/ B"itkB e/; eNtk fdzd/ jB. T[jBK dh pKjcVQB tkbk e'Jh BjhI j?. nro F'qwDh ew/Nh fgZm s/ j[zdh, sK f;Zy y/YkohnKcVQB tkbk e'Jh BjhI j?. nro F'qwDh ew/Nh fgZm s/ j[zdh, sK f;Zy y/YkohnKcVQB tkbk e'Jh BjhI j?. nro F'qwDh ew/Nh fgZm s/ j[zdh, sK f;Zy y/YkohnKcVQB tkbk e'Jh BjhI j?. nro F'qwDh ew/Nh fgZm s/ j[zdh, sK f;Zy y/YkohnKcVQB tkbk e'Jh BjhI j?. nro F'qwDh ew/Nh fgZm s/ j[zdh, sK f;Zy y/YkohnK

[85]

dh, fJzBh d[odFk ed/ Bk j[zdh.dh, fJzBh d[odFk ed/ Bk j[zdh.dh, fJzBh d[odFk ed/ Bk j[zdh.dh, fJzBh d[odFk ed/ Bk j[zdh.dh, fJzBh d[odFk ed/ Bk j[zdh.ykVe{tkd Bz{ dpkT[D d/ pjkB/, f;ZyK s/ i' i[bw j'J/, T[jBK Bz{ e'Jh

ebw g{oh soK ed/ Gh fpnkB BjhI eo ;e/rh. id'I 1994 ftu gzikp d/ jofgzv ftu f;ftnK d/ GKpV pkb e/, u"o;fsnK ftu y{B dh j'bh y/v e/, p}[orKdhnK dkjVhnK g[ZN e/, f;ZyK dhnK B{zjK XhnK dhnK fJZisK b[ZN e/, @@;Kshtkosk## fdZsh sK nkgD/ nkg Bz{ g?oK s/ yV/ eoB bJh, SGPC B/ @@ftFt f;Zy;zw/bB## dhnK fsnkohnK nkozG fdZshnK. T[jBK fdBK ftu b/ye (fJzdo f;zxxZrk) nekb sys d/ w[Zy ;/tkdko Bkb fBZih ;jkfJe ;h. fJ; bJh Fq'wDhew/Nh ns/ nekbh ekoe[BK pko/, pj[s e[ZM B/V/ j' e/ goyD dk w"ek fwbdkfojk j?. T[; tes d/ @@iE/dko## GkJh wBihs f;zx B/ w/oh fizw/tkoh bkJh fe;kpek f;Zy fyYkohnK Bz{ fwb'.## f;Zyh Feb ;[{os tkfbnK Bz{ ftF/F ;BwkBfdnKr/. fiBK B/ dkjVh e/; eNkJ/ j'J/ jB, T[jBK Bz{ e"w oZyD tk;s/gq/oBk ehsh ikt/rh. nr'I nekb sys dh ;ogq;sh ftu fJe y/Y ftGkr;Ekfgs ehsk ikt/rk. nr'I F'qwDh ew/Nh dh ;jkfJsk Bkb w[Zyh ftnesh,fyYkohnK dhnK w[FebK d{o eoB dh e'fFF eo/rk. y/YK ftu B"inkBK dh o[uhg?dk eoB bJh Yzr bG/rk. fyYkohnK Bz{ @@;kps ;{os## ofjD bJh frnkBd/t/rkHHHHHHHHH.##

fJ; @@jfo uzdT[oh##@@jfo uzdT[oh##@@jfo uzdT[oh##@@jfo uzdT[oh##@@jfo uzdT[oh## tkb/ GkFD dh gzv f;o s/ u[Ze e/, w?I gqf;ZXd"Vke ;qL fwbyk f;zx Bz{ fwfbnk. ;koh rbpks T[;Bz{ id'I ;[DkJh rJh sK T[;s'I y[Fh ;KGh Bk ikt/.pVh rowi'Fh Bkb T[;B/ jo soK dk ;fj:'r d/D pko/ftFtk; d[nkfJnk. e[M fdBK s'I wro'I w?I ;qL fpFB f;zx p/dh, feqeN fyYkohBz{ fwbe/ ;koh rb dZ;h. jkEh torh vhb v"b ns/ skes d/ wkbe ;qL gqd{wDf;zx r'bk ;[ZND tkb/ Bz{ fwfbnk. ;L Bti's f;zx f;ZX{ Bz{ fwfbnk. brGr;ko/ fyYkohnK B/ g{o/ T[sFkj Bkb fJjh fejk fe, @@;kv/ XzBGkr jB,S.G.P.C. ns/ nekb sys ;kfjp B/ ;kBz{ :kd ehsk j?. n;hI sK ;wMd/ ;h,fe T[E/ ;ko/ gZEo dhnK w{osK jh p?m/ jB. brd? fe fJjBK gZEoK ftu ikBg? rJh j?. s[;hI fiZdD nktkia fdUr/, n;hI Bk fdB t/yKr/ Bk oks, s[ozs gj[zuiktKr/.## ;qL fwbyk f;zx gzikp ;oeko d/ y/Y ftGkr dk w[Zyh Gh ;h. T[;B/

[86]

e[M u'Dt/I fyYkohnK Bkb wFtok ehsk. ;kfonK B/ fJ; B/e ekoi ftu T[;d/Bkb yV/ j'D dk tuB fdZsk. fco ;qL fwbyk f;zx, GkJh wBihs f;zx Bz{ pV/T[sFkj Bkb fwfbnk. @@n;hI ;ko/ y/Ykoh s[jkv/ jo j[ew nZr/ f;o M[ektKr/@@n;hI ;ko/ y/Ykoh s[jkv/ jo j[ew nZr/ f;o M[ektKr/@@n;hI ;ko/ y/Ykoh s[jkv/ jo j[ew nZr/ f;o M[ektKr/@@n;hI ;ko/ y/Ykoh s[jkv/ jo j[ew nZr/ f;o M[ektKr/@@n;hI ;ko/ y/Ykoh s[jkv/ jo j[ew nZr/ f;o M[ektKr/## ## ## ## ## dk ftFtk; d[nkfJnk.

nc;';, ;d nc;'; ! fJjBK nkgfDnK s'I S.G.P.C. B/ ns/ nekbsys d/ @@iE/dko## B/, w{zj w'V fbnk. w[Ve/ edh nkT[D pko/ fuZmh Bk gkJh,c'B Bk ehsk./ r[o{ do s/ nkJ/, r[o{ e/ p/N/ XZe fdZs/ rJ/. ;zB 1995 dk@@ftFt f;Zy ;zw/bB## eo'VK o[gJ/ c{e e/ bzx frnk. E'VQh d/o fgS/S.G.P.C. dhnK u'DK nk rJhnK. nekbh db B/ u'DK fiZs bJhnK. ;zB 1997ftu gzikp ftXkB ;Gk dhnK u'DK nk rJhnK. fJjBK ftu Gh nekbh db fiZsfrnk. T[;s'I wro'I ehs/ rJ/ ;ko/ tkfJd/ pVh p/Fowh Bkb ft;ko fdZs/ rJ/. p; nkgDhnK fsi'ohnK GoB tkb/ gk;/, yk; stZi'I fdZsh rJh. fJE/ jofJeXkowe iK ;wkfie ezw rzdh okiBhsh EZb/ dcaB eo fdZsk iKdk j?. fiE/ p/rkB/ b'e f;ZyK Bz{ popkd eoB s/ bZr/ j'J/ jB, T[E/ @@nkgfDnK## i' ehsh j?,T[j gVQ ;[De/ o{j ezp T[mdh j?. G[ZpK fBebdhnK jB. fe; nZr/ ik e/ d[yZV/c'bhJ/<

wBw[y eE? efE b'e ;[Bkt? i' p'b? ;' B phuko/..wBw[y eE? efE b'e ;[Bkt? i' p'b? ;' B phuko/..wBw[y eE? efE b'e ;[Bkt? i' p'b? ;' B phuko/..wBw[y eE? efE b'e ;[Bkt? i' p'b? ;' B phuko/..wBw[y eE? efE b'e ;[Bkt? i' p'b? ;' B phuko/..;s;zrfs fwb? s fdVsk nkt? jfo okw Bkw fB;sko/..;s;zrfs fwb? s fdVsk nkt? jfo okw Bkw fB;sko/..;s;zrfs fwb? s fdVsk nkt? jfo okw Bkw fB;sko/..;s;zrfs fwb? s fdVsk nkt? jfo okw Bkw fB;sko/..;s;zrfs fwb? s fdVsk nkt? jfo okw Bkw fB;sko/.. (gzBk 981)(gzBk 981)(gzBk 981)(gzBk 981)(gzBk 981)

[87]

gzikph p'bh d/ tkfo;^f;Zy

wB[Zyh fiazdrh ftu p'bh dk nsh wjZst g{oB ;EkB j?. p'bh pDB,ftr;D ns/ gqc[Zbs j'D bJh, ;dhnK dk gzX sfj eoBk j[zdk j?. jkbksw[skfpe ;kohnK p'bhnK, nDb'VhId/ ;apd fsnkrdhnK ubhnK iKdhnK jB, s/Bt/I ;apdK Bz{ nkgD/ ;[Gk w[skfpe, ftu ;w' b?IdhnK jB. wB[Zyh fiazdrh ftuT[; ;w/I fJe tZvk fJBebkp nkfJnk ;h, id'I wB[Zy gfjbh tko, ikBtoK tKruko g?oK s/ N[oB dh EK, d' g?oK s/ yVk j' e/ N[oB bZr fgnk. nZr/ tkb/d' @@g?oK## s'I jZEK dk ezw b?D bZr fgnk. d{ik fJBebkp ;h, id'I wB[Zy B/nkgD/ wB'GktK Bz{, p'bh okjhI d{i/ wBZ[y sZe g[ukT[Dk f;Zy fbnk. shikfJBebkp ;h, gjhJ/ dh ekY, fi; Bkb Y'nk-Y'nkJh dk ftek; j'fJnk. u"EheoKsh ;h nkgD/ frnkB Bz{ fbZgh pZX eoe/ ;KG b?Dk s/ fbye/ nrbh B;bsZe g[Zidk eoBk. fJ; s'I nZr/ ftek; dh rsh pj[s shyD j[zdh ubh rJh.p'bh wB[Zyh ;[Gk ftu'I gqrN j[zdh j?, s/ fco wB[Zyh ;[Gk Bz{ sok;aD ftu ;jkfJej[zdh j?. nZi ;kok ;kfjs fJfsjk;, Xow ftfrnkB, nZyaoK d[nkok jh ;KfGnkik fojk j?< sK i' nrbh B;b Bz{ ftek; ftu ;"y j' ;e/.

gzikph p'bh eJh jiako ;kb s'I gzikphnK d/ fdbK dh XVeD pDh ojhj?. nkohnB b'eK d/ Gkos ftu nkT[D Bkb gzikph p'bh Bz{ gSkVB d/ wB;{p/xV/ iKd/ oj/. w[;bwkBK d/ oki sZe ;oekoh p'bh cko;h pDk fdZsh rJh.nzro/iaK B/ ;oekoh p'bh fJzrfb;a pDk fdZsh. gzikph p'bh fco Gh fiT[I dhfsT[I nkw iB ;wz{j d/ fdbK ftu t;dh ojh. ;fsr[o{ pkpk BkBe ih B/,nkgD/ oZph ebkw okjhI fJ; p'bh Bz{ p[bzdhnK s/ g[uk fdZsk. r[o{ BkBe ;kfjps'I gfjbK fbys ftu ;kBz{ gzikph dh e'Jh ouBK BjhI fwbdh. nkgDh gktBpkDh fJ; p'bh ftu fbye/, fiZE/ gzikph Bz{ rrBK sZe T[Zuh eo fdZsk, T[E/ jhgzikphnK B/ r[o{ BkBe ;kfjp tZb'I fdZs/ rJ/ tv/o/ wkD bJh gzikph Bz{ r[ow[yhefjDk gqtkB eo fbnk. Gkt r[o{ d/ w[Zy s'I T[uko/ fgnko/ puB @@r[ow[Zyh##.

[88]

fJjh @@r[ow[Zyh## r[o{ Bkb ;KM g[nkT[D bJh, wkfXnw pD rJh. pkehpkDhekoK B/ ns/ GkJh r[odk; ih B/ fJ; p'bh ftu j'o o; ns/ ozr GofdZs/.

nop d/;aK ftu'I nkJ/ jwbktoK bJh Gkos ftu jo fJe p'bh Ugoh;h. cko;h okjhI T[jBK nkgDk vzr Ngk fbnk. fJzrb?Iv ftu'I nkJ/ r'fonKbJh, gzikph ;wMDh p'bDh w[;afeb ;h, T[jBK nzro/iah ftu nkgDk p[Zsk ;kofbnk. nc;'; fe gzikph fjzd{, gzikp ftu iBw b? e/, gzikph ftu b'ohnKnc;'; fe gzikph fjzd{, gzikp ftu iBw b? e/, gzikph ftu b'ohnKnc;'; fe gzikph fjzd{, gzikp ftu iBw b? e/, gzikph ftu b'ohnKnc;'; fe gzikph fjzd{, gzikp ftu iBw b? e/, gzikph ftu b'ohnKnc;'; fe gzikph fjzd{, gzikp ftu iBw b? e/, gzikph ftu b'ohnKb? e/, gzikph rhsK okjhI ftnkj ouk e/, w"s ;w/I gzikph ftu t?D gk e/ Gh,b? e/, gzikph rhsK okjhI ftnkj ouk e/, w"s ;w/I gzikph ftu t?D gk e/ Gh,b? e/, gzikph rhsK okjhI ftnkj ouk e/, w"s ;w/I gzikph ftu t?D gk e/ Gh,b? e/, gzikph rhsK okjhI ftnkj ouk e/, w"s ;w/I gzikph ftu t?D gk e/ Gh,b? e/, gzikph rhsK okjhI ftnkj ouk e/, w"s ;w/I gzikph ftu t?D gk e/ Gh,e[cao s'bdk fojk, fe ;kvh wks p'bh gzikph BjhI j?. p'bh dk Xow BKbe[cao s'bdk fojk, fe ;kvh wks p'bh gzikph BjhI j?. p'bh dk Xow BKbe[cao s'bdk fojk, fe ;kvh wks p'bh gzikph BjhI j?. p'bh dk Xow BKbe[cao s'bdk fojk, fe ;kvh wks p'bh gzikph BjhI j?. p'bh dk Xow BKbe[cao s'bdk fojk, fe ;kvh wks p'bh gzikph BjhI j?. p'bh dk Xow BKbe'Jh f;Xk ;zpzX BjhI jz[dk. gzikp ftu Jh;kJh, w[;bwkB, f;Zy s/ fjzd[{ ;ko/e'Jh f;Xk ;zpzX BjhI jz[dk. gzikp ftu Jh;kJh, w[;bwkB, f;Zy s/ fjzd[{ ;ko/e'Jh f;Xk ;zpzX BjhI jz[dk. gzikp ftu Jh;kJh, w[;bwkB, f;Zy s/ fjzd[{ ;ko/e'Jh f;Xk ;zpzX BjhI jz[dk. gzikp ftu Jh;kJh, w[;bwkB, f;Zy s/ fjzd[{ ;ko/e'Jh f;Xk ;zpzX BjhI jz[dk. gzikp ftu Jh;kJh, w[;bwkB, f;Zy s/ fjzd[{ ;ko/jh t;d/ jB. eh ;kfonK dh p'bh nZv'-nZv j' ;edh j?< fjzd{ ;wki d/ Fksojh t;d/ jB. eh ;kfonK dh p'bh nZv'-nZv j' ;edh j?< fjzd{ ;wki d/ Fksojh t;d/ jB. eh ;kfonK dh p'bh nZv'-nZv j' ;edh j?< fjzd{ ;wki d/ Fksojh t;d/ jB. eh ;kfonK dh p'bh nZv'-nZv j' ;edh j?< fjzd{ ;wki d/ Fksojh t;d/ jB. eh ;kfonK dh p'bh nZv'-nZv j' ;edh j?< fjzd{ ;wki d/ Fksow[yhnK B/, t?;/ sK f;ZyK Bkb ;zpzXs jo ftuko iK jofJe ftjko s'I w{zjw[yhnK B/, t?;/ sK f;ZyK Bkb ;zpzXs jo ftuko iK jofJe ftjko s'I w{zjw[yhnK B/, t?;/ sK f;ZyK Bkb ;zpzXs jo ftuko iK jofJe ftjko s'I w{zjw[yhnK B/, t?;/ sK f;ZyK Bkb ;zpzXs jo ftuko iK jofJe ftjko s'I w{zjw[yhnK B/, t?;/ sK f;ZyK Bkb ;zpzXs jo ftuko iK jofJe ftjko s'I w{zjw'fVnk j?. go gzikp ftu ofj e/ gzikph p'b e/, gzikph B{z nkgDh wK p'bhw'fVnk j?. go gzikp ftu ofj e/ gzikph p'b e/, gzikph B{z nkgDh wK p'bhw'fVnk j?. go gzikp ftu ofj e/ gzikph p'b e/, gzikph B{z nkgDh wK p'bhw'fVnk j?. go gzikp ftu ofj e/ gzikph p'b e/, gzikph B{z nkgDh wK p'bhw'fVnk j?. go gzikp ftu ofj e/ gzikph p'b e/, gzikph B{z nkgDh wK p'bhBk wzBDk, fxoDk i'r eow j?.Bk wzBDk, fxoDk i'r eow j?.Bk wzBDk, fxoDk i'r eow j?.Bk wzBDk, fxoDk i'r eow j?.Bk wzBDk, fxoDk i'r eow j?.

pzrkbh fjzd{ B/ nZi sZe edh dkjtk BjhI ehsk, fe ;kvh wks p'bhpzrbk BjhI, fjzdh j?. skfwb fjzd{ B/ edh fpnkB BjhI fdZsk, fe ;kvh p'bhskfwb Bk j' e/ fjzdh j?. ;ko/ Gkos ftu fezBhnK ;kohnK p'bhnK, nZv'-nZv;{fpnK ftu p'bhnK iKdhnK jB. fe;/ fJbke/ ftu Gh nkgDh b'eb fJbkekJhp'bh Bz{ fgZm d/e/, fjzdh p'bh fe;/ fjzd{ B/ BjhI wzBh. p; fJj e/tb gzikp dkfjzd{ jh j? i' yKdk gzikp dk j?, s/ rdkoh Gh gzikph Bkb jh eodk j?. fJE/f;ZyK d/ Xow rqzE r[ow[Zyh ftu fby/ j'D eoe/, r[o{ ;kfjpkB tZb'I r[ow[yh Bz{;fseko d/D eoe/, fJj b'e gzikph p'bh ns/ gzikph otkfJsK Bz{ drk d/ oj/jB. r[o{ ;kfjp ih B/ ns/ pjkdo f;ZyK B/, fJjBK b'eK bJh pV/r[o{ ;kfjp ih B/ ns/ pjkdo f;ZyK B/, fJjBK b'eK bJh pV/r[o{ ;kfjp ih B/ ns/ pjkdo f;ZyK B/, fJjBK b'eK bJh pV/r[o{ ;kfjp ih B/ ns/ pjkdo f;ZyK B/, fJjBK b'eK bJh pV/r[o{ ;kfjp ih B/ ns/ pjkdo f;ZyK B/, fJjBK b'eK bJh pV/goT[goeko ehs/. ukjhdk sK fJj ;h fe ;w[Zuh fjzd{ t;'I r[o{ ;kfjp gqshgoT[goeko ehs/. ukjhdk sK fJj ;h fe ;w[Zuh fjzd{ t;'I r[o{ ;kfjp gqshgoT[goeko ehs/. ukjhdk sK fJj ;h fe ;w[Zuh fjzd{ t;'I r[o{ ;kfjp gqshgoT[goeko ehs/. ukjhdk sK fJj ;h fe ;w[Zuh fjzd{ t;'I r[o{ ;kfjp gqshgoT[goeko ehs/. ukjhdk sK fJj ;h fe ;w[Zuh fjzd{ t;'I r[o{ ;kfjp gqsho'w-o'w s'I foDh j[zdh. nfxqsxDsk dh fJzsjk t/y' fe ;ko/ T[geko ft;koo'w-o'w s'I foDh j[zdh. nfxqsxDsk dh fJzsjk t/y' fe ;ko/ T[geko ft;koo'w-o'w s'I foDh j[zdh. nfxqsxDsk dh fJzsjk t/y' fe ;ko/ T[geko ft;koo'w-o'w s'I foDh j[zdh. nfxqsxDsk dh fJzsjk t/y' fe ;ko/ T[geko ft;koo'w-o'w s'I foDh j[zdh. nfxqsxDsk dh fJzsjk t/y' fe ;ko/ T[geko ft;koe/, gzikph (n;b ftu r[ow[yh) p'bh Bz{ jh X'yk d/ rJ/. fJzBk co/ph s/ M{mke/, gzikph (n;b ftu r[ow[yh) p'bh Bz{ jh X'yk d/ rJ/. fJzBk co/ph s/ M{mke/, gzikph (n;b ftu r[ow[yh) p'bh Bz{ jh X'yk d/ rJ/. fJzBk co/ph s/ M{mke/, gzikph (n;b ftu r[ow[yh) p'bh Bz{ jh X'yk d/ rJ/. fJzBk co/ph s/ M{mke/, gzikph (n;b ftu r[ow[yh) p'bh Bz{ jh X'yk d/ rJ/. fJzBk co/ph s/ M{mkftnesh ;akfJd d[BhnK ftu feXo/ Bk fwb/, fizBK gzikph fjzd{ j?. pd/;aK ftuftnesh ;akfJd d[BhnK ftu feXo/ Bk fwb/, fizBK gzikph fjzd{ j?. pd/;aK ftuftnesh ;akfJd d[BhnK ftu feXo/ Bk fwb/, fizBK gzikph fjzd{ j?. pd/;aK ftuftnesh ;akfJd d[BhnK ftu feXo/ Bk fwb/, fizBK gzikph fjzd{ j?. pd/;aK ftuftnesh ;akfJd d[BhnK ftu feXo/ Bk fwb/, fizBK gzikph fjzd{ j?. pd/;aK ftuik e/, b'ehI T[E'I dh p'bh gVQd/ fbyd/ s/ p'bd/ jB. Gkt/I fJ; bJh fezBhik e/, b'ehI T[E'I dh p'bh gVQd/ fbyd/ s/ p'bd/ jB. Gkt/I fJ; bJh fezBhik e/, b'ehI T[E'I dh p'bh gVQd/ fbyd/ s/ p'bd/ jB. Gkt/I fJ; bJh fezBhik e/, b'ehI T[E'I dh p'bh gVQd/ fbyd/ s/ p'bd/ jB. Gkt/I fJ; bJh fezBhik e/, b'ehI T[E'I dh p'bh gVQd/ fbyd/ s/ p'bd/ jB. Gkt/I fJ; bJh fezBh

[89]

fwjBs jh feT[I Bk eoBh gt/. fJXo iBw s'I jh gzikp dk gkDh ghe/, ;ko/fwjBs jh feT[I Bk eoBh gt/. fJXo iBw s'I jh gzikp dk gkDh ghe/, ;ko/fwjBs jh feT[I Bk eoBh gt/. fJXo iBw s'I jh gzikp dk gkDh ghe/, ;ko/fwjBs jh feT[I Bk eoBh gt/. fJXo iBw s'I jh gzikp dk gkDh ghe/, ;ko/fwjBs jh feT[I Bk eoBh gt/. fJXo iBw s'I jh gzikp dk gkDh ghe/, ;ko/eko ftjko ftu gzikph tos e/, fjzd{ f;ZXk e[cao s'b oj/ jB fe @@;kvh wKeko ftjko ftu gzikph tos e/, fjzd{ f;ZXk e[cao s'b oj/ jB fe @@;kvh wKeko ftjko ftu gzikph tos e/, fjzd{ f;ZXk e[cao s'b oj/ jB fe @@;kvh wKeko ftjko ftu gzikph tos e/, fjzd{ f;ZXk e[cao s'b oj/ jB fe @@;kvh wKeko ftjko ftu gzikph tos e/, fjzd{ f;ZXk e[cao s'b oj/ jB fe @@;kvh wKp'bh gzikph BjhI j?##.p'bh gzikph BjhI j?##.p'bh gzikph BjhI j?##.p'bh gzikph BjhI j?##.p'bh gzikph BjhI j?##.

fJjBK iBz{Bh fjzd{nK d/ fgSbZr, eJh ;ko/ @@nrKjtX{## ;'u tkb/ftnesh, nkgD/ nkgB{z f;Zy Bk nytk e/, gzikph nytkD ftu @@cyao## wfj;{;eod/ jB. T[j ikDd/ j'J/ Gh co/p eo oj/ j[zd/ jB fe nro gzikp d/fJfsjk; ftu'I, d; r[o{nK d/ goT[geko G[bk fdZs/ ikD, f;Zy ;{ofwnK dhpjkdoh Bz{ tZy eo fdZsk ikt/, sK pkeh fJE/ cyao:'r pu/rk jh eh< e/tbBw'FhnK Fow;kohnK, jkoK s/ rdkohnK jh pkeh ofj ikDrhnK. fizBk e[ f;oT[Zuk eoe/ n;hI fiT[ ;e/ jK, fJj f;oc r[o{ BkBe ftukoXkok d/ gqc[bZs j'Deoe/ j?. fJ; dk d{ik gZy sK fJjh d;dk j? fe XkVth ftd/;aK ftu'I nkT[Id/;h. wB nkJhnK b[ZNK eod/ ;h. i'pB wshnK w[fNnkoK Bz{ G/vK tKr nZr/bkT[Id/ ;h. nEkj XB, ns/ o{g b[ZN e/ tkg; gos iKd/ ;h. e'Jh okj o'eDtkbk BjhI ;h. fJjh ;h Bk gzikph e"w< fJ; @@gzikph e"w## Bz{ e[okj/ gkT[DfJjh ;h Bk gzikph e"w< fJ; @@gzikph e"w## Bz{ e[okj/ gkT[DfJjh ;h Bk gzikph e"w< fJ; @@gzikph e"w## Bz{ e[okj/ gkT[DfJjh ;h Bk gzikph e"w< fJ; @@gzikph e"w## Bz{ e[okj/ gkT[DfJjh ;h Bk gzikph e"w< fJ; @@gzikph e"w## Bz{ e[okj/ gkT[Dtkbk i'rh spek ;h. b[ZN e/ ykD tkbk pqkjwD N'bk ;h. nfrnkBsk ftutkbk i'rh spek ;h. b[ZN e/ ykD tkbk pqkjwD N'bk ;h. nfrnkBsk ftutkbk i'rh spek ;h. b[ZN e/ ykD tkbk pqkjwD N'bk ;h. nfrnkBsk ftutkbk i'rh spek ;h. b[ZN e/ ykD tkbk pqkjwD N'bk ;h. nfrnkBsk ftutkbk i'rh spek ;h. b[ZN e/ ykD tkbk pqkjwD N'bk ;h. nfrnkBsk fturofenk nkw iB;wz{j ;h. i/ r[o{ BkBe ;kfjp, fJ; tos oj/ fxoDsrofenk nkw iB;wz{j ;h. i/ r[o{ BkBe ;kfjp, fJ; tos oj/ fxoDsrofenk nkw iB;wz{j ;h. i/ r[o{ BkBe ;kfjp, fJ; tos oj/ fxoDsrofenk nkw iB;wz{j ;h. i/ r[o{ BkBe ;kfjp, fJ; tos oj/ fxoDsrofenk nkw iB;wz{j ;h. i/ r[o{ BkBe ;kfjp, fJ; tos oj/ fxoDstosko/ Bz{ eoKshekoh w'V Bk fdzd/, sK p/Fowh ns/ ijkbs s'I f;tkJ/ j? jhtosko/ Bz{ eoKshekoh w'V Bk fdzd/, sK p/Fowh ns/ ijkbs s'I f;tkJ/ j? jhtosko/ Bz{ eoKshekoh w'V Bk fdzd/, sK p/Fowh ns/ ijkbs s'I f;tkJ/ j? jhtosko/ Bz{ eoKshekoh w'V Bk fdzd/, sK p/Fowh ns/ ijkbs s'I f;tkJ/ j? jhtosko/ Bz{ eoKshekoh w'V Bk fdzd/, sK p/Fowh ns/ ijkbs s'I f;tkJ/ j? jheh ;h, @@gzikph e"w## e'b<eh ;h, @@gzikph e"w## e'b<eh ;h, @@gzikph e"w## e'b<eh ;h, @@gzikph e"w## e'b<eh ;h, @@gzikph e"w## e'b<

d{ik @@wkD :'r ;kfjs##@@wkD :'r ;kfjs##@@wkD :'r ;kfjs##@@wkD :'r ;kfjs##@@wkD :'r ;kfjs## i/ ;h gzikp e'b sK T[j ;h jho oKM/ dkb[Zug[Dk. woh nkswk Bkb, fpBK fe;/ tv/o/ Nhu/ s'I, pkoK ;kb sZe jho d/ xowZMK B{z gZm/ gkT[D/ s/ r'jk e{Vk eoBk. fJjh ;h BK oKM/ dh @@pjkdoh##< @@pjkdoh##< @@pjkdoh##< @@pjkdoh##< @@pjkdoh##< pkoK;kb sZe wZMK ;KGD tkb/ r?os jhD oKM/ bJh, wK fgT[ s'I @@u'oh u'oh jhou{ohnK e[ZN e/ ytkT[Idh j?. eh pkoK ;kbK sZe @@u'oh fJ;ae## jh gzikphnK dh;akB j?< okMK fco Gh jho Bz{ ftnkj Bk ;fenk. ftbedk sVcdk i'rh pDe/eZY b? iKdk j?. tkj w/o/ gzikphU ! fJjh j? s[jkvk fto;k< ;kfjpK Bz[ { T[Xkbe/ fwoia/ B/ i' eVQh x'bh j?, T[j fe;/ s'I r[ZMh fSgh BjhI j?. fejV/ @@Xowdh okyh## eodk izv j/m tZfYnk frnk Gbk< @@gzikph e"w##@@gzikph e"w##@@gzikph e"w##@@gzikph e"w##@@gzikph e"w## Bz{ fe; nzXekoftu v'p ojhnK jB fJj ejkDhnK< @@gzikph e"w## @@gzikph e"w## @@gzikph e"w## @@gzikph e"w## @@gzikph e"w## d/ bzpVdkoK tZb'I ;g;ZaN

[90]

eoBk pDdk j?. f;ZyK d/ e[M Bk;wM ftnesh Gh, fJ; @@gzikph e"w## tkb/;apd ikb ftu T[bM e/, nkgD/ nkg Bz{ @@;?e{bo s/ nkrKj tX{##@@;?e{bo s/ nkrKj tX{##@@;?e{bo s/ nkrKj tX{##@@;?e{bo s/ nkrKj tX{##@@;?e{bo s/ nkrKj tX{## nytkT[Dd/ ;"I ae ftu, r[o{ BkBe ftukoXkok Bz{ nu/s (iK ;[u/s)o{g ftu fgZm d/ iKd/jB. f;Zyh dkfJo/ ftu ofje/, T[jBK Bz{ ;ziw tkbk ihtB fiT[Dk gt/rk.Bf;ank dk fsnkr eoBk j't/rk. ekwBktK s/ ekp{ oZyDk gt/rk. fo;atsK, p/JhwkBhnK s'I puDk gt/rkHHHH. fJj ;kohnK wzd eos{sK eoB bJh, okj gZXokpDkT[D tk;s/, @@f;Zy e"w## dh EK fco @@gzikph e"w## dk Yzv'ok fgZfNnk iKdkj?. w?I ikDdk jK, fe f;Zy nytkT[D tkb/, f;Zyh dk iK r[opkDh dk tk;sk gke/ d[;aN eowK s'I j'VB d/ uK; j?r/ B/. i' r[o{ BkBe d/ Bkw s'I jh w[Beoj' frnk, T[; Bz{ fe; rZb dk tk;sk gkJhJ/< nfij/ @@gzikphnK## @@gzikphnK## @@gzikphnK## @@gzikphnK## @@gzikphnK## B{z pkpk pzdkf;zx dh ;{owrsh ft;o rJh. Btkp eg{o f;zx, ;qL iZ;k f;zx nkjb{tkbhnk,;qL uVQs f;zx G[Zb rJ/. fJjBK Bz{ wjkokik oDihs f;zx uzrk Bk bZrk. johf;zx Bb{nk, ;qL ;akw f;zx nNkohtkbk c[ZNh nZy Bk GkJ/. ;akfJd fJj b'er[bkw ifjBhns tkb/, @@gzikphnK## @@gzikphnK## @@gzikphnK## @@gzikphnK## @@gzikphnK## d/ tkfo; pDB ftu fiankdk @@cyao##@@cyao##@@cyao##@@cyao##@@cyao##wfj;{; eod/ jB.

d[ydkJh gfjb{ fJj j? fe nkgD/ nkg Bz{ f;Zyh d/ Mzvk podko, gzikpd/ gfjo/dko, s/ gzikph p'bh d/ iKpki oky/ j'D d/ dwri/ wkoB tkb/,nekbhnK B/ gzikp dh oki ;Zsk s/ ekpia j'e/ Gh, gzikph p'bh dk e'Jhfiaeo:'r Gbk BjhI ehsk. ;r'I ;qh gqek;a f;zx pkdb ;oeko (1997 s'I 2002)ftu ftfdnk wzsoh ;qL s'sk f;zx B/, gzikph Bkb X'qj ewkT[D tkb/ ezw ehs/. fJe sK ;ko/ ;oekoh s/ r?o ;oekoh dcsoK ftu gzikph ftu ezw eki eoBbJh ;yas jdkfJsK ikoh eoBhnK pDdhnK ;B, BjhI ehshnK. gzikph Gk;ak ftuezw eoB s'I bkgqtkjh tosDk,@@;iak:'r## pDkT[Dk ukjhdk ;h, BjhI pDkfJnk.gzikp ftu fjzd{ iE/pzdhnK tZb'I (fit/I n?;HvhH ;e{b, ekbi s/ vhHJ/HthH ;e{b,ekbi s/ ;hHphHn?;HJhH ;z;EktK) f;ZXhnK nkgDh wBwoiah dk f;b/p; pDk e/bkr{ eodhnK jB. fJjBK ;z;EktK B/ gzikph Bz{ gzikp ftu ofj e/, g{oh soQKfsbKibh d/ fdZsh j?. i/ e'Jh ;e{b ftu gVQdk pZuk gzikph p'bdk @@cfVnk##@@cfVnk##@@cfVnk##@@cfVnk##@@cfVnk##ikt/ sK fJ; @@ngokX## @@ngokX## @@ngokX## @@ngokX## @@ngokX## pdb/ ;iak dk jedko j?. ;qL s'sk f;zx ih ns/ T[;

[91]

dh nekbh ;oeko B/ e/Ido ftubh Gkigk GkJhtkb jkew ;oeko e'b, vzvT[ssK pVh ehsh, go Bw';ah s'I f;tkJ/ gqkgs e[M Bk eo ;e/. ;zB 1968 ftu E'V/e[ ;w/I bJh pfDnk w[Zy wzsoh ;qL bSwD f;zx frZb, Bt/I pD/ gzikph ;{p/ dh@@gfjbh ;oekoh p'bh gzikph##@@gfjbh ;oekoh p'bh gzikph##@@gfjbh ;oekoh p'bh gzikph##@@gfjbh ;oekoh p'bh gzikph##@@gfjbh ;oekoh p'bh gzikph## dk wsk gk; eotk frnk. t?;/ 40 e[ ;kb s'Igzikph p'bh pko/ @@goBkbk T[E/ dk T[E/## jh j?.

;r'I nekbh ;oeko ftu wzsoh ;qhwsh bZSwheKs uktbk B/, w[eZdw/G[rs oj/, p/d';a/ f;Zy rGo{nK d/ ekfsb g[fb; tkfbnK Bz{ w'NhnK oewK d/ e/;BwkB eodh ojh. i' ekfsb g[b;hJ/ i/jbK ftu pzd ;B, T[jBK Bz{ i/jbftu ik e/ fJjh iBkBh uktbk, oZyVhnK pzB e/ nkT[Idh ojh. ;kv/ @@nekbh@@nekbh@@nekbh@@nekbh@@nekbh;a/o## ;oe; ftu swk;ak ftykT[D tkb/ F/oK Bkb'I Gh fBZxo rJ/. fJ; iBkBh;a/o## ;oe; ftu swk;ak ftykT[D tkb/ F/oK Bkb'I Gh fBZxo rJ/. fJ; iBkBh;a/o## ;oe; ftu swk;ak ftykT[D tkb/ F/oK Bkb'I Gh fBZxo rJ/. fJ; iBkBh;a/o## ;oe; ftu swk;ak ftykT[D tkb/ F/oK Bkb'I Gh fBZxo rJ/. fJ; iBkBh;a/o## ;oe; ftu swk;ak ftykT[D tkb/ F/oK Bkb'I Gh fBZxo rJ/. fJ; iBkBhd/ fto'X ftu s/ jikoK p/d'fFnK d/ jZe ftu, fJe jT[ek Gh Bk b? ;e/, d'd/ fto'X ftu s/ jikoK p/d'fFnK d/ jZe ftu, fJe jT[ek Gh Bk b? ;e/, d'd/ fto'X ftu s/ jikoK p/d'fFnK d/ jZe ftu, fJe jT[ek Gh Bk b? ;e/, d'd/ fto'X ftu s/ jikoK p/d'fFnK d/ jZe ftu, fJe jT[ek Gh Bk b? ;e/, d'd/ fto'X ftu s/ jikoK p/d'fFnK d/ jZe ftu, fJe jT[ek Gh Bk b? ;e/, d'nEo{ jh Bk e/o ;e/. fJj j? @@f;obZE ;{ofwnK, e[opkBh tkb/ r[of;ZyK dknEo{ jh Bk e/o ;e/. fJj j? @@f;obZE ;{ofwnK, e[opkBh tkb/ r[of;ZyK dknEo{ jh Bk e/o ;e/. fJj j? @@f;obZE ;{ofwnK, e[opkBh tkb/ r[of;ZyK dknEo{ jh Bk e/o ;e/. fJj j? @@f;obZE ;{ofwnK, e[opkBh tkb/ r[of;ZyK dknEo{ jh Bk e/o ;e/. fJj j? @@f;obZE ;{ofwnK, e[opkBh tkb/ r[of;ZyK dkF'qwDh nekbh db##< F'qwDh nekbh db##< F'qwDh nekbh db##< F'qwDh nekbh db##< F'qwDh nekbh db##< fJjh bZSwh eKs ;qh wsh ih 2007 s'I pDh nekbh Gkigk;oeko ftu nkgD/ wzsoh g[D/ dh o;wh ;jz[ u[eDr/ ;w/I Gh, d' nZyo gzikphftu p'bD s'I ;kc fJBeko eo rJh. fjzdh ftu ;j[z u[Ze e/, ;ko/ nekbh dbd/ w{zj s/ fco eokoh ug/V wko rJh. nZi eZb @@nekbh db##, gzikph gkoNhpBkw dkjVh tkbh Gkigk dk o{g XkoB eo u[fenk brdk j?.

r[o{ ;kfjp dh T[Zsw ftukoXkok, ns/ f;Zy :'fXnK tZb'I nkgDk nkgke[opkB eoe/ i' g{oB/ gkJ/, T[; ekoB gzikp d/ fjzd{ 1916 sZe nkgD/ nkg Bz{@@;fjiXkoh f;Zy## nytKd/ oj/, fjzd{ BjhI. gzikp ftu gfjbhtko ;aoXkokwfcb"oh (1837-1881) B/, nzro/iaK dh ;ogq;sh j/m f;Zy Xow d/ fto[X e{V e[cop'fbnk s/ fbfynk. fJ; GZdo g[o;a dhnK nfjwekBk ngwkB iBe fNgZDhnKdk i[nkp d/D bJh jh @@f;zx ;Gk## @@f;zx ;Gk## @@f;zx ;Gk## @@f;zx ;Gk## @@f;zx ;Gk## dh ;EkgBk j'Jh ;h. w"i{dk d"o ftu,bkbk irs BkokfJD (w"s 1981) B/ f;ZyK d/ iywK s/ b{D jh fSVfenk. ;[nkwhdfJnk Bzd, r[ioksh ;h. T[;B/ gzikph fjzd{nK Bz{, r[opkDh gVQd/, r[od[tko/iKd/ t/fynk. sK nZr pp{bk j' frnk. T[; B/ gzikph dk fto'X sK ehsk jh,;r'I r[opkDh ns/ r[o{ ;kfjpkB dh gftZso Fy;hns s/ Gh fuZeV ;Z[fNnk. fJ;soQK fJjBK iBz{Bh b'eK B/, fjzd{ f;Zy tZy' tZy jB, dk nfijk iafjo x'fbnk

[92]

fe pj[frDsh fjzd{nK d/ jZvK ftu T[so frnk. fJe' gT[D gkDh iK tksktoDftu ofjzd/ j'J/ Gh, f;Zy ns/ fjzd{ ;[Gk eoe/ pj[s d{o d{o jB. fJ; tX ojhd{oh s'I xpok e/ @@fjzd{ f;Zy J/esk fizdkpkd## d/ Bkjo/ bkT[D/ g? oj/ jB.d/;a d/ N[eV/ (f;Zy oki) j''D s'I G?n yke/, @@d/;a dh J/esk n"o nyzvsk## d/ezBgkVt/I p/b'V/ okr nbkg/ ik oj/ jB. T[Zsw ftukoXkok dk yaikBk r[opkDhGh fJjBk iBz{Bh b'eK Bz{, g;zd BjhI j?. fJ; dh Ekt/I eowekvK tfjwK GowKBkb Goh, t?fde pkDh uzrh brdh j?. wjkB goT[gekoh r[o{ ;kfjpkB Gh@@c[ZNh nKy## BjhI GkT[Id/. T[jBK dh Ekt/I vwo{ tkb/, ;ZgK tkb/ f;at ih;fseko:'r jB. bkb wz{j tkb/, bzwh g{S tkb/ jBz{wkB ih ;aoXk d/ gkso jB.jkEh d/ w{zj tkb/, u{j/ dh ;tkoh tkb/, w?b/ s'I pD/, rD/;a ih pV/ uzr/ brkJ/jB. nZm pkjtKtkbh, ;/ao dh ;tkoh eoB tkbh, ekbh ghbh iK ekwtk;BK ftuv[Zph d/th, ;fseko:'r j? @@gZEo d/ GrtkBK## nZr/ BZe orfVnk ik ;edk j?.dfonktK dh g{ik ehsh ik ;edh j?. @@;u eh pkDh## T[ukoB tkb/, ;Zu d/okj s/ nv'b uZbD tkb/, r[o{ BkBe ;kfjp gqtkB BjhI jB. ;z;feqs fJe wou[Zeh GkFk @@nkdoDh:## j?. fjzdh i' 1835 s'I gfjbK n?Be bke/ t/fynk GhfeXo/ ftykJh BjhI fdzdh ;h, nZi T[j ;fseko:'r j?. gzikph fi;Bz{ p'bD tkb/(wjkB e';a w[skpe 1927 ftu) pkJh eo'V b'e jB. nwohek, e?B/vk, fJzrb?Ivs/ EkJhb?Iv ftu, gzikph ;oekoh ;e{bK ftu gVQkT[D dh gotkBrh j?. i/ gzie[ pZu/ fJe ;e{b ftu, gzikph gVQB dh fJZSk gqrN eoB, sd ;oeko T[jBKbJh wk;NoK dk gqpzX eo/rh. j;gskb, p?IeK nkfd ftu, p'ov fby e/ bkJ/j'J/ jB -@@n;hI gzikph p'bd/ jK##. pj[s EktK s/ gzikph ftu @@ih nkfJnK Bz{##fbfynk j'fJnk fwb iKdk j?. ftd/;aK ftu gzikph ftek; eo ojh j?. Gkosftu yk; eo fjwkub, jfonkDk, e;awho, fdZbh s/ gzikp ftu gzikph wo ojhj?. gkfe;skBh gzikp ftu th brGZr fJjh jkbs j?. T[jBK B/ sK gzikph dhfbgh Gh @@;akj w[yh## (Gkt cko;h) tkbh ukb{ ehsh j'Jh j?. fJXobh gzikphftu ;z;feqs jkth j' rJh j?. gkfe;skBh gzikp ftu cko;h ;tko j' rJh j?.ftukoh gzikph wK fco Gh ni/ ihts j?.

@@fjzd{ f;Zy J/esk## d/ ;zx gkV{ Bkjo/ bkT[D tkfbnK Bz{ edh g[ZS@@fjzd{ f;Zy J/esk## d/ ;zx gkV{ Bkjo/ bkT[D tkfbnK Bz{ edh g[ZS@@fjzd{ f;Zy J/esk## d/ ;zx gkV{ Bkjo/ bkT[D tkfbnK Bz{ edh g[ZS@@fjzd{ f;Zy J/esk## d/ ;zx gkV{ Bkjo/ bkT[D tkfbnK Bz{ edh g[ZS@@fjzd{ f;Zy J/esk## d/ ;zx gkV{ Bkjo/ bkT[D tkfbnK Bz{ edh g[ZS

[93]

t/yDk, fe f;Zy otkfJsK Bz{ ysw eoe/, J/esk eoBh ukj[zd/ j'< gzikph p'bht/yDk, fe f;Zy otkfJsK Bz{ ysw eoe/, J/esk eoBh ukj[zd/ j'< gzikph p'bht/yDk, fe f;Zy otkfJsK Bz{ ysw eoe/, J/esk eoBh ukj[zd/ j'< gzikph p'bht/yDk, fe f;Zy otkfJsK Bz{ ysw eoe/, J/esk eoBh ukj[zd/ j'< gzikph p'bht/yDk, fe f;Zy otkfJsK Bz{ ysw eoe/, J/esk eoBh ukj[zd/ j'< gzikph p'bhBz{ esb eoe/ J/esk ukj[zd/ j'< f;Zyh ;o{g Bz{ Bcaos eoe/ J/esk ukj[zd/ j'<Bz{ esb eoe/ J/esk ukj[zd/ j'< f;Zyh ;o{g Bz{ Bcaos eoe/ J/esk ukj[zd/ j'<Bz{ esb eoe/ J/esk ukj[zd/ j'< f;Zyh ;o{g Bz{ Bcaos eoe/ J/esk ukj[zd/ j'<Bz{ esb eoe/ J/esk ukj[zd/ j'< f;Zyh ;o{g Bz{ Bcaos eoe/ J/esk ukj[zd/ j'<Bz{ esb eoe/ J/esk ukj[zd/ j'< f;Zyh ;o{g Bz{ Bcaos eoe/ J/esk ukj[zd/ j'<r[o{ rqzE ;kfjp dh TZ[sw ftukoXkok Bz{ fsnkr e/, J/esk ukj[zd/ j'< fco f;Zyr[o{ rqzE ;kfjp dh TZ[sw ftukoXkok Bz{ fsnkr e/, J/esk ukj[zd/ j'< fco f;Zyr[o{ rqzE ;kfjp dh TZ[sw ftukoXkok Bz{ fsnkr e/, J/esk ukj[zd/ j'< fco f;Zyr[o{ rqzE ;kfjp dh TZ[sw ftukoXkok Bz{ fsnkr e/, J/esk ukj[zd/ j'< fco f;Zyr[o{ rqzE ;kfjp dh TZ[sw ftukoXkok Bz{ fsnkr e/, J/esk ukj[zd/ j'< fco f;Zy;wki Bz{ ;wM b?Dk ukjhdk j?, fJj J/esk f;ZyK dh iawho d/ epo;skB s/;wki Bz{ ;wM b?Dk ukjhdk j?, fJj J/esk f;ZyK dh iawho d/ epo;skB s/;wki Bz{ ;wM b?Dk ukjhdk j?, fJj J/esk f;ZyK dh iawho d/ epo;skB s/;wki Bz{ ;wM b?Dk ukjhdk j?, fJj J/esk f;ZyK dh iawho d/ epo;skB s/;wki Bz{ ;wM b?Dk ukjhdk j?, fJj J/esk f;ZyK dh iawho d/ epo;skB s/j' ;e/rh. f;Zyh wfjb d/ yzvoK s/ j' ;e/rh. ;w[Zu/ gzikp ftu'I f;ZyK Bz{j' ;e/rh. f;Zyh wfjb d/ yzvoK s/ j' ;e/rh. ;w[Zu/ gzikp ftu'I f;ZyK Bz{j' ;e/rh. f;Zyh wfjb d/ yzvoK s/ j' ;e/rh. ;w[Zu/ gzikp ftu'I f;ZyK Bz{j' ;e/rh. f;Zyh wfjb d/ yzvoK s/ j' ;e/rh. ;w[Zu/ gzikp ftu'I f;ZyK Bz{j' ;e/rh. f;Zyh wfjb d/ yzvoK s/ j' ;e/rh. ;w[Zu/ gzikp ftu'I f;ZyK Bz{T[ikV e/, fJE/ GJhJ/, pzrkbh, fpjkoh p;k e/ iao{o j' ;e/rh.T[ikV e/, fJE/ GJhJ/, pzrkbh, fpjkoh p;k e/ iao{o j' ;e/rh.T[ikV e/, fJE/ GJhJ/, pzrkbh, fpjkoh p;k e/ iao{o j' ;e/rh.T[ikV e/, fJE/ GJhJ/, pzrkbh, fpjkoh p;k e/ iao{o j' ;e/rh.T[ikV e/, fJE/ GJhJ/, pzrkbh, fpjkoh p;k e/ iao{o j' ;e/rh. ek;a fe f;Zyw[yh edh rcbs dh BhId ftu'I ikr g?D. gzikph Bz{ pukT[D tk;s/ T[fus ekoiT[bhe b?DHHHHHHHHHHH.

gzikph ftu'I r[ofJfsjk; eZY fdZsk ikt/ sK pkeh ;aow;koh jh pu/rh.gzikph p'bh ftu'I r[opkDh eZY fdZsh ikt/ sK bZuosk jh ofj ikt/rh. gzikph;fGnkuko ftu f;ZyK dk fiaeo Bk ehsk ikt/ sK pkeh ekfJosk jh ofj ikt/rh. gzikp Gkos bJh b'j/ dk dotkiak ;h jwbktoK Bz{ o'eD bJh. f;Zy fJ;dotkia/ d/ pjkdo gfjo/dko ;B. T[j nfiZs dotkiak s'V fdZsk frnk j?.T[;d/ @@f;Zy gfjo/dkoK## e'b'I, i' e[M Gh wkD:'r ;h, ;G y'j fbnk frnk j?.dkfr;skB dk gqf;X b/ye, o;{b jwiks't fbydk j? fe ;kv/ d/;a ftu id'Ife;/ Bz{ ;fGnZe p'bh ftu, f;o/ dh p/fJiash eoB tkbh rkb eZYh iKdh j? sKfJT[I j?- @@s?B{z nkgDh wK p'bh G[Zb ikt/. s?Bz{ nkgD/ jwtsBk s'I ftS'V fdZsk@@s?B{z nkgDh wK p'bh G[Zb ikt/. s?Bz{ nkgD/ jwtsBk s'I ftS'V fdZsk@@s?B{z nkgDh wK p'bh G[Zb ikt/. s?Bz{ nkgD/ jwtsBk s'I ftS'V fdZsk@@s?B{z nkgDh wK p'bh G[Zb ikt/. s?Bz{ nkgD/ jwtsBk s'I ftS'V fdZsk@@s?B{z nkgDh wK p'bh G[Zb ikt/. s?Bz{ nkgD/ jwtsBk s'I ftS'V fdZskikt/##.ikt/##.ikt/##.ikt/##.ikt/##.

fjzdh fcbwK dk w;aj{o ebkeko pboki ;kjBh pzrkb ftu ;qhokfpzdo BkE N?r'o tZb'I ubkJ/ ik oj/ ekbi, ;aKsh fBe/sB ftu gVQdk ;h.nzro/iah ftu ejkDh fby e/, ;kjBh B/ N?r'o B{z ftykJh. ejkDh gVQ e/ N?r'oB/ ;kjBh Bz{ ;[Mk fdZsk - @@ejkDh uzrh j?, go fizBh tXhnk ejkDh s{z nkgDhwK p'bh (gzikph) ftu fby ;edk j?I, j'o fe;/ p'bh ftu BjhI##. T[;s'I wro'Ipboki ;kjBh, gzikph tb gos nkfJnk. j'o b/yK feskpK s'I fJbktk, d' pj[sjh T[sw feskpK gzikph fgnkfonK dh M'bh ftu gkJhnK, @@w/ok gkfe;skBh;caoBkwk s/ w/ok o{;h ;caoBkwk##.

i{B 24 ;zB 1962 ftu gzikph p'bh dh T[&ZBsh tk;s/ gfNnkbk fty/@@gzikph :{Bhtof;Nh ;Ekgs ehsh. fJ; ;w/I Gkos d/ ok;aNogsh vkL okXkfe;aB,

[94]

gzikp d/ rtoBo n?BHthHrkvfrb, w[Zy wfjwkB ;B. T[d'I w[Zy wzsoh ;L gqskgf;zx e?o'I B/ nkgD/ Gk;aD ftu fJj ;apd Gh ej/- @@wkD:'r ok;aNogsh ih !gzikph p'bh pV/ MZyVK, s{ckBK s/ w[;hpsK ftu'I fBebh j?. fJ; B/ sbtkoK,shoK, yzfvnK, B/fianK d/ rhs rkJ/ jB. izrbK p/fbnK s/ wko{EbK ftu,o[wKfNe Y'b/ rkJ/ B/. fJ; p'bh B/ ;{ofwnK, :'fXnK s/ ;ajhdK dhnK nDyhtkoK dhnK r{zikoK gkJhnK B/. fJ; B/ Grs pkDh, r[o{pkDh s/ gqG{ Grsh dkokr nbkfgnk j?. nZi fJj fJe frnkB wzdo, gzikph :{Bhtof;Nh ftu nkfpokih j?HHHHHHH##. (f;Zy gzE ft;at e';a gzBk 1172)

iafjohb/ fcoe{ gquko ekoB ns/ ;"Vh okiBhsh d/ dpkT[ ftu, gzikphp'bh nDfrDs gZyK s'I jwfbnK dk f;aeko j'Jh j?. fjzd{ s/ w[;bwkB (ftofbnKBz{ SZve/) fJ; Bz{ fgZm d/ rJ/ jB. i/ f;ZyK B/ nkgDh fiazw/tkoh Bk ;zGkbh sKfJj wkfyUI fwZmh p'bh, fes/ ;kBz{ nkgDh @@wK p'bh G[Zb ikD dk ;okg## Bkd/ d/t/. fgqEth oki eg{o fJe gzikph ;h. T[; dk ;kok ykBdkB Gkos ftu'If;oeZYt/I ;EkB s/ fojk j?. fit/I oki eg{o, ;zawh eg{o s/ FFh eg{o, T[; d/g[Zso ;B. d/t nkBzd, oki/;a yzBk, Xofwzdo, u'gVk Gok, okfizdo f;zx p/dhnkfd ;ko/ gzikph ;B. nkoEe gZy'I ;woE ;B. f;nkDg ftu f;yob/ vzv/ s/;B. nc;'; fe fJjBK ;kfonK B/, gzikph tk;s/ e'Jh ;koEe T[gokb/ Bk ehs/.fJe' fJe ftnesh gqf;ZX fcbwh vkfJo?eNo r[biako jh ;h, fi; B/ d/o;t/o, gzikph p'bh pko/ E'VQk pj[s ezw ehsk j?. T[j Gh ;akfJd fJ; ekoB fefJ; dk fgS'eV f;Zyh ti'I ;h, s/ r[biako dk n;bh Bkw @@;qL g{oB f;zx## ;h.

d/;a-ftd/;a ftu nBzs r[odtko/ jB, p/nzs uVQktk Gh uVQdk j?.bzro, fJwkosK Bro ehosB s/ w[eZdw/ pj[s ubd/ jB. Xow gquko tk;s/, ns/ gzikph p'bh pZfunK Bz{ f;ykT[D bJh, gqpzXeK e'b e'Jh g?;k BjhI j?.nfij/ wko{ gqpzX ftu f;Zyh Gh wo ojh j?, s/ gzikph p'bh Gh wodh ik ojhj?. ukjhdk sK fJj ;h fe r[ows d/ frnkB tkb/ pZfunK Bz{, tZv/ Brd fJBkwfdZs/ iKd/. r[ows frnkB d/ Bkb Bkb f;Zyh ;o{g ftu ;i/ pZfunK Bz[ { j'o GhtZv/ fJBkw fdZs/ iKd/. m/m gzikph p'bD tkb/ F[ZX fbyD tkfbnK Bz[ {, j'o tZX;BwkB fdZsk iKdk. sK fe fJjBK Bz{ t/ye/ j'o pZu/ fJ; gk;/ nkgD/ nkg, fyZu/

[95]

ub/ nkT[Id/. fJjBK f;o'fgnK ns/ ;BwkBK fuzBQK Bkb e[M BjhI ;ztoBk. fJ;s'I nZr/ edw g[ZNDk gt/rk. r[o{ ehnK r'beK d/ w[{zj fJ; ezw bJh y'bQD/ g?Dr/.

NhHthHu?BbK okjhI fiE/ bZuosk Gog{o ebuo, ;kv/ xoK ftu g{ohsoQK ekpia j' u[Zfenk j?. T[ZE/ gzikph p'bh dk G'r gkT[D tk;s/ fJj pj[sskesto jfEnko j?. ;t/o s'I ;akw se xoK ftu e/tb fjzdh dk jh oki j[zdkj?. fizBh e[ gzikph n;hI p'bd/ jK, T[; ftu fjzdh ns/ ;z;feqs x[;g?m eodhubh iKdh j?. wk;{wK dk iBw s/ y/YK NhHthH tkb/ ewo/ ftu jh ne;o j[zdhnKjB. pugB s'I jh fjzdh fjzd{ s/ bZuosk T[;dh fizadrh dk nN[ZN fjZ;k pD iKd/jB. f;Zyh d/ @@wkbeK## B/ fJ; gk;/ t/yD dk edh :sB jh BjhI ehsk. Gkosftub/ nopgshnK tZb'I, gzikp ftu eJh fjzdh nyapko ukb{ eo fdZs/ rJ/ jB.fJjBK dh ehws xZN j?, ;wZroh tX j?. fBZih o;{y tos e/, nkgDh frDshtXk oj/ jB. gzikph ftu SgD tkb/ nyapko, fJjBK dk w[ekpbk eoB'In;woZE B/. j"bh j"bh dw s'Vd/ ub/ ikDr/. nopK o[g? d/ piNtkbh F'qwDhew/Nh B/, fJ; gk;/ edh ;[gBk sZe BjhI fbnk. nkgDh e[zGeoBh BhId ftu'I edhBjhI ikrh. okiBhfse gkoNhnK d/ nkgD/ nyapko jB. go fJXo ;kv/ @@F'qwDhnekbh db## (T[oc gzikph gkoNh) B/, fJ; dh iao{os jh BjhI ;wMh. nfsnzsb'V j? r[opkDh dh ;[Zuh ftukoXkok Bz{ ihts oZyD bJh, fBZih :sBeoe/, gzikph p'bh Bz{ gqc[bZs eoB tk;s/, pDdk ;odk :'rdkB gkJhJ/. f;ZyKBz{ nkgDh fizaw/tkoh gfjb d/ nkXko s/ ep{b eoBh ukjhdh j?. i/ d{i/ gzikphs'I w{zj w'V rJ/ jB, sK eh f;Zy Gh T[;/ gkg d/ Gkrhdko pDBr/. Bjh ! f;ZyKBz{ ;Zu/ ;g{s pDBk ukjhdk j?. r[otke jB -

nzX/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn?..nzX/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn?..nzX/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn?..nzX/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn?..nzX/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn?..fpB[ r[o gzE Bk ;{MJh fes[ fpfX fBopjhn?..fpB[ r[o gzE Bk ;{MJh fes[ fpfX fBopjhn?..fpB[ r[o gzE Bk ;{MJh fes[ fpfX fBopjhn?..fpB[ r[o gzE Bk ;{MJh fes[ fpfX fBopjhn?..fpB[ r[o gzE Bk ;{MJh fes[ fpfX fBopjhn?.. (229)(229)(229)(229)(229)

000000000000000

[96]

rKXh dk f;ZyK Bkb Xo'j

fJe tkoh (1969) nwoheh ;oeko tZb'I eowuzd rKXh Bz{ :kdeofdnK vke fNeN Skg e/, T[Zgo fJj nZyo nzfes eo fdZs/ -@@fjzd{ ok;aNodk B/sk rKXh##. p; fco eh ;h. ;koh fjzd{ gq?; B/ n;wkB f;o s/ u[Zefbnk.ny/ rKXh Bz{ ok;aNo fgsk fby d/Id/ sK mhe ;h. fjzd{ ok;aNo dk B/skfeT[I fbfynk< fXnkB d/D:'r rZb fJj j? fe rKXh ;koh T[wo, fjzd{ ok;aNo,s/ fjzd{ oki pDkT[D bJh (b[et/I sohe/) ezw eodk fojk. fjzd{ d/th d/tfsnKdh g{ik eodk fojk. fjzd{ oj[ ohsK fBGkT[Idk fojk sK fjzd{ ok;aNo dk jh B/sk j'fJnk, r[Z;k feT[I<

fe;/ ;w/I iksK Gkt/I ezwK s/ nkXkos ;B. rKXh iBw s'I jh iks gkshgqpzX ftu ft;atk;a oZydk ;h. T[j rhsk okwkfJD, wjKGkos, t/d nkfd Bz{@@gftZso Xow rqzE## wzBdk ;h. ;G s'I em'o @@Xkowe ekBz{B wzB{z f;fwqsh##fto[ZX rKXh edh fJZe bcia sZe BjhI p'b ;fenk. id'I vkeNo nzp/deo B/ ;zB1927 JhL ftu wB[Zysk Bkb efjo ewkT[D tkbh, wzBz{ f;fwqsh Bz{ u"IeK u"okfjnKftu nZr bk e/ ;kV d/D dk n?bkB ehsk. T[; tes rKXh Bz{ Gh ;Zdk fdZskfrnk. i/ s{z ;Zu/ wB', nS{sK Bz{ pokpo wzBdk j?I, sK fJjBK gkg GohnK(ny"sh) Xkofwe feskpK Bz{ ;kVBk jh gt/rk. rKXh ;kc w[eo frnk, @@jw n?;kBjhI eo ;ed/##. rKXh nkw jh fejk eodk ;h fe Gkt/I w/o/ nk;aow ftu ;ko/fJeZm/ ykDk yKd/ jB go i/ e'Jh gqj/ia eo/ sK w?I T[; Bkb Bkokia BjhI j[zdk.w?I y[d S{nk S{s Bz{ wzBdk jK. fjzd[{ i' ftjko eod/ jB, nkgD/ Xow rzqE d/j[ew w[skpe eod/ jB, fJj e'Jh p[ok BjhI j?.

vkH nzp/deo ukj[zdk ;h fe dfbs, Jh;kJh, w[;bwkB iK f;Zy pDikD, fjzd{ Xow ftu fJjBK bJh f;tkJ/ ngwkB d/ j'o e[ZS BjhI j?. rKXh B/vkL nzp/deo Bkb eJh tkoh whfNzrK ehshnK. @@B/e ;bkj## fdzfdnK rKXh B/fejk - @@nS{s b'e nro Jh;kJh Xow frqjD eoBr/, sd ;wM' nzro/iaK tZb'I

[97]

Gkos s/ fszB ;" ;kb ehs/ rJ/ i[bwK Bz{ ;jh mfjok oj/ j'Dr/. nkgDh;fGnsk s'I Gh d{o j' ikDr/. w[;bwkB pD ikD dk noE j?, T[jBK d/ i[abwKBz{ gqtkBrh d/Dh ns/ nkgDh ;fGnsk s'I w{zj w'V b?Dk. i/ s[;hI e'Jh j'o XowngDkT[Dk ukj[zd/ j', sK f;Zy pD ikT[. f;Zy fes'I pkjo'I BjhI nkJ/, fJjBK fes/pkjo ikDk Gh BjhI. fJ; bJh w?I ukj[zdk jK s[;hI f;Zyh Xow XkoB eo bU.@#fJj r[gs :'iBk ;theko eo bJh rJh. rKXh B/ ft;atk;a d[nkfJnk fe s[;hIf;Zy pDB bJh i' Gh eoBk j? eo', w?I fe;/ e'b fJj G/s BjhI dZ;Krk. vkHnzp/deo B/ fJ; gk;/ f;ZyK Bkb fwbe/ ezw eoBk F[o{ eo fdZsk. BBekDk;kfjp r[od[tko/ d/ w?B/io GkJh Bo?D f;zx B/ ftF/F fdbu;gh Bkb, pzpJh(nZi eZbQ w[zpJh) ftu @@r[o{ r'fpzd f;zx ykb;k ekbi## ;Ekfgs ehsk.wjkok;aNo d/ nS{sK bJh d[fBnkthI ftZfdnk d/ Bkb-Bkb, f;Zy Xow dh ftZfdnkfdZsh ikD bZrh. Bkb jh vkeNo nzp/deo bJh fJZe SkgkykBk bk e/ fdZsk,sK fe T[j nkgDh fbys okjhI b'eK sZe ftuko g[uk ;eD.

rKXh B/ id'I t/fynk fe nzp/deo B/ w[;bwkBK ns/ Jh;kJhnK tZb'Igk;k tZN fbnk j?. f;Zyh tkb/ gk;/ nS{sK d/ M[ekT[ pko/ T[jBK d/ Xow w[yhnKBz{ gsk bZr u[Zfenk j?. T[; ;w/I rKXh B/ ewhDh ukb ubfdnK fJe XBkYekoykB/dko jhok uzd s/ iwBk bkb okjhI vkH nzp/deo s/ wkfJnk dk bkbud/ e/ pVk dpk gkfJnk fe T[j f;Zy Bk pD/. vkH ;kfjp nv'b oj/. fJXof;ZyK d/ fJZe B[wfJzd/ ;qL ;[ikB f;zx B/ rKXh Bkb w[bkeks ehsh. fJ; s'IgfjbK rKXh vkeNo nzp/deo Bz{ fJj ft;tkF d[nk u[Zfenk ;h fe gSVhnKiksK dk f;Zy Xow ftu gqt/F eoB ftu, fjzd{ wjK ;Gk e'Jh o'e BjhI gkt/rh. gSVhnK s/ nS{s Fq/DhnK Bz{ f;Zyh XkoB eoB wro'I Gh xZN frDshtkbhnK okythnK ;j{bsK fwbdhnK ofjDrhnK.

Bt/I pD/ f;ZyK Bz{ okiBhsh ftu Gh okytKeoB fdZsk ikt/rk. i[rbfeF'o fpobk B/ fJ; ;wM"s/ s'I y[F j' e/, Bt/I pDB tkb/ f;ZyK d/ T[EkB bJh(1936 ftu) 25,000 o[gJ/ nogD ehs/. n?B nkyaoh ;w/I, rKXh B/ ;ko/ ft;tkFs'V e/ 22 nr;s 1936 Bz{ nkgD/ nyapko @@johiB## ftu fby fdZsk fe @@w?InS{sK dk fjzd{ Xow ftu'I ikDk gotkB BjhI eoKrk##. rKXh B/ 07-09-36 d/

[98]

johiB nyapko ftu fbfynk- @@vkH nzp/deo f;ZyK Bz{ fjzd{ BjhI wzBdk. T[j@@vkH nzp/deo f;ZyK Bz{ fjzd{ BjhI wzBdk. T[j@@vkH nzp/deo f;ZyK Bz{ fjzd{ BjhI wzBdk. T[j@@vkH nzp/deo f;ZyK Bz{ fjzd{ BjhI wzBdk. T[j@@vkH nzp/deo f;ZyK Bz{ fjzd{ BjhI wzBdk. T[jfBFfus s"o s/ Xow pdbDk ukj[zdk j?. i/ f;Zy fjzd{ j[zd/ sK e'Jh rZb BjhIfBFfus s"o s/ Xow pdbDk ukj[zdk j?. i/ f;Zy fjzd{ j[zd/ sK e'Jh rZb BjhIfBFfus s"o s/ Xow pdbDk ukj[zdk j?. i/ f;Zy fjzd{ j[zd/ sK e'Jh rZb BjhIfBFfus s"o s/ Xow pdbDk ukj[zdk j?. i/ f;Zy fjzd{ j[zd/ sK e'Jh rZb BjhIfBFfus s"o s/ Xow pdbDk ukj[zdk j?. i/ f;Zy fjzd{ j[zd/ sK e'Jh rZb BjhI;h. go f;Zy sK nkgD/ nkg Bz{ fjzd{ BjhI wzBd/. fJ; bJh w?I gfjbK ehs/;h. go f;Zy sK nkgD/ nkg Bz{ fjzd{ BjhI wzBd/. fJ; bJh w?I gfjbK ehs/;h. go f;Zy sK nkgD/ nkg Bz{ fjzd{ BjhI wzBd/. fJ; bJh w?I gfjbK ehs/;h. go f;Zy sK nkgD/ nkg Bz{ fjzd{ BjhI wzBd/. fJ; bJh w?I gfjbK ehs/;h. go f;Zy sK nkgD/ nkg Bz{ fjzd{ BjhI wzBd/. fJ; bJh w?I gfjbK ehs/fJeoko s/ ekfJw BjhI ofj ;eKrk##.fJeoko s/ ekfJw BjhI ofj ;eKrk##.fJeoko s/ ekfJw BjhI ofj ;eKrk##.fJeoko s/ ekfJw BjhI ofj ;eKrk##.fJeoko s/ ekfJw BjhI ofj ;eKrk##.

fJjBK ypoK s'I wro'I wkL skok f;zx B/ Gkosh f;Zy fwFB d/ iBob;eZso, GkJh ;[ikB f;zx Bz{ rKXh Bkb w[bkeks eoB bJh G/fink. i' rbpksj'Jh T[j ;[ikB f;zx dh iapkBh fJT[I j'Jh - @@gfjbK rKXh B/ xVh eZYh s/nkfynk s[jkBz{ gzi fwzN fdZs/ iKd/ jB, S/sh rb w[ekT[.##

;[ikB f;zx-@@s[jkBz{ nS{sK d/ f;Zy pDB ftu e'Jh fJsokia j?<##rKXh- eh f;Zy fjzd{ jB<;[ikB f;zx - BjhI !rKXh - i/ f;Zy fjzd{ BjhI jB sK w[;bwkBK ns/ f;ZyK ftu eh coe

j?< id'I nS{s fjzd[{ BjhI ofjDk ukj[zd/, sK T[j f;Zy feT[I pDB< w[;bwkB feT[IBk pDB<

;[ikB f;zx - s[;hI nkgD/ nkg Bz{ Gkosh efjzd/ j' sK fjzd{nK ns/f;ZyK ftueko ceo feT[I eod/ j'< ;ko/ ofjDr/ sK Gkosh jh Bk<

rKXh - iaok fyZM e/, ;odko ih, w/o/ e'b j'o tes BjhI j?.;[ikB f;zx - s[;hI gkyzvh j'< (vkH ;zrs f;zx- fJfsjk; ftu f;Zy, gzBk 215-16)fjzd{nK d/ uso okiBhshtkBK B/ rKXh Bz{ wjkswk ns/ Xkofwe

ftnesh f;ZX eoB ftu, nZvh u'Nh dk i'o bk fdZsk. fJ;/ bJh rKXh wzdoKftu ik e/ NZbhnK yVekT[Idk, GiB rkT[Idk s/ @@gqkEBk## eodk. nyahob/ ;w/I (1940) ftu sK T[j ysK dk i[nkp d/D bZfrnK nyaho ftu d;syas eoBdh Ekt/I @@pkg{## fbyD bZr fgnk ;h. rKXh Bz{ nfjz;k dk iBwdksk eoe/ Ghpj[s uZ[fenk frnk j?. fJ; s'I pj[s gfjbK, r[o{ noiB ;kfjp ;Ks wJhofjzfdnK ;ajhd j' u[Ze/ ;B. r[o{ s/r pjkdo ;kfjp nfjz;k dh f;yao ;B.GkJh wsh dk;, ;sh dk; s/ fdnkbk ih FKswJh ofjzd/ Fjhd j' rJ/. fJ;s'I wro'I p/nzs f;zx- f;zxDhnK FKswJh ofjzd/ ;oho b/y/ bk rJ/. rKXh B/;ko/ fJB;kBh n;{b fsnkrfdnK 1940 ftu ;gFZN efj fdZsk ;h fe @@id'I sZe@@id'I sZe@@id'I sZe@@id'I sZe@@id'I sZe

[99]

f;Zy feogkB BjhI fsnkrd/, w?I T[jBK dh jwkfJs BjhI eoKrk.##f;Zy feogkB BjhI fsnkrd/, w?I T[jBK dh jwkfJs BjhI eoKrk.##f;Zy feogkB BjhI fsnkrd/, w?I T[jBK dh jwkfJs BjhI eoKrk.##f;Zy feogkB BjhI fsnkrd/, w?I T[jBK dh jwkfJs BjhI eoKrk.##f;Zy feogkB BjhI fsnkrd/, w?I T[jBK dh jwkfJs BjhI eoKrk.## r[o{ r'fpzdf;zx pko/ Gh rKXh B/ d[ydkJh fNZgDh ehsh, @@r[o{ r'fpzd f;zx fJZe GNfenk@@r[o{ r'fpzd f;zx fJZe GNfenk@@r[o{ r'fpzd f;zx fJZe GNfenk@@r[o{ r'fpzd f;zx fJZe GNfenk@@r[o{ r'fpzd f;zx fJZe GNfenkj'fJnk B/sk ;h##.j'fJnk B/sk ;h##.j'fJnk B/sk ;h##.j'fJnk B/sk ;h##.j'fJnk B/sk ;h##. id'I fJfsjk; ftu'I jtkb/ d/ e/ f;ZyK B/ dZ;Dk ukfjnk fejfEnko tosD/ ;w/I dh b'V ;h. okw uzdo B/ oktD Bkb izr ehsk. feq;aBB/ noiD Bz{ ns/ T[;dh jwkfJsh c"i Bz{ bVB bJh fsnko ehsk. eh T[j Ghrbs ;B< (e'Jh i[nkp BjhI). sK nkfynk, @@w?I nfij/ fJfsjk; s/ ftFtk;@@w?I nfij/ fJfsjk; s/ ftFtk;@@w?I nfij/ fJfsjk; s/ ftFtk;@@w?I nfij/ fJfsjk; s/ ftFtk;@@w?I nfij/ fJfsjk; s/ ftFtk;BjhI eodk##.BjhI eodk##.BjhI eodk##.BjhI eodk##.BjhI eodk##.(;qL r[owhs f;zx - rKXh ns/ f;Zy)

fJ;/ soQK rKXh d/ fJe gqw[Zy u/b/, ftB'pk Gkt/ B/, 1972 ftu feogkBB{z t/bk ftjk u[Zfenk jfEnko efj e/ fBzfdnk ;h. w'ouk rzr;o, r[o{ ek pkrs/ BBekDk ;kfjp ftu, f;ZyK d/ FKswJh f;de dh f;yao ;h. fJ;kJh gkdoh;hHn?cH n?vohT{ B/, nfsnzs d[yh wB Bkb fJE'I sZe efj fdZsk ;h fe @@w?I :;{pko/ gfVnk j?, ;[fDnk j?, fe T[j FKs fus ;{bh s/ uVQ rJ/. fJ; rkEk Bz{:kd eofdnK w?I nB/e tko o'fJnk jK. jo fJ;kJh ftbedk j?. nZi w?I gzi;" :;{ (f;Zy) ;{bh uVQd/ nkgDhnK nZyK Bkb t/y u[Zfenk jK##. go rKXh dkfpnkB fJT[I ;h- @@f;Zy rbsh s/ jB, fJ; bJh T[jBK Bz{ ;iak sK fwbDh jh;h##. Fq'wDh ew/Nh B/ pko pko n?bkB ehs/ fe i?s' tkbk w;bk fBo'b Xkowej?. go rKXh dh f;Zy d[FwDh fJT[I gqrN j' ojh ;h - @@f;ZyK dh fJj bfjofe;/ iksh iK Xow d/ fto[ZX sK BjhI< fJ; d/ fgS/ e'Jh oki;h GktBK sK ezwBjhI eodh< s[;hI gzi-gzi ;" d/ iE/ Bk G/i'. fJe d' f;Zy ik e/, Bht/I j' e/,rbpks eo bt/. j'o iE/ Bk G/i', d/F Bz{ nkiakdh fwb b?D fdU##. id'I fJ;pko/ ;gZFNheoB wzfrnk sK g?Isok pdbdk j'fJnk nkyD bZrk, @@w?I FjhdhiE/ Bk G/iD pko/ fejk ;h##. T[j fJ; soQK dh vhIr Gh wko fdzdk ;h, @@fJjr'oh ;oeko skes tos/ s'I pr?o, Gkos Bz{ nkiakdh BjhI d/t/rh. fJjBK dhnKtXhehnK dk w{zj s'V i[nkp fdU, go nfjz;e oj'##. (rKXh ns/ f;Zy - ;qLr[owhs f;zx)

pzrkb ftu Bkpk r'pkb B/ B?FBb ;';kfJNh pDkJh sK fe fjzd{okFNo gqkgs ehsk ik ;e/. fJj' ;';kfJNh pkd ftu ozr pdbdh j'Jh,R.S.S.S. d/ o{g ftu fJe fBo'b fcoe{ gkoNh s/ s"o s/ T[Goh. fJj

[100]

(RSSS) rKXh B{z ;woEB fdzdh ;h, tZN/ ftu rKXh fjzd{ ok;aNo dh tekbseodk ;h. fit/I fe @@w?I ;BksBh fjzd{ jK, t/dK, g[okDK, T[gfBFdK, ntskoK ftug{ok ftFtk; oydk jK. w?I nkdwhnK Bkb'I rT{ dh oZfynk tZv/ gZXo s/ ukj[zdkjK. w?I toB nkFow (iksgks) ftu ftFtk; oZydk jK, feT[Ife fJj t/dKnB[;ko j?. w?I w{osh g{ik dk g{ok jkwh jK.

@@nS{sK dk fjzd{ ;wki Bkb'I tZy j'e/, fe;/ j'o Xow Bz{ ngDk b?Dk,@@nS{sK dk fjzd{ ;wki Bkb'I tZy j'e/, fe;/ j'o Xow Bz{ ngDk b?Dk,@@nS{sK dk fjzd{ ;wki Bkb'I tZy j'e/, fe;/ j'o Xow Bz{ ngDk b?Dk,@@nS{sK dk fjzd{ ;wki Bkb'I tZy j'e/, fe;/ j'o Xow Bz{ ngDk b?Dk,@@nS{sK dk fjzd{ ;wki Bkb'I tZy j'e/, fe;/ j'o Xow Bz{ ngDk b?Dk,nksw jZfsnk tork j?. w?I f;ZyK ns/ fjzd{nK Bz{ nZv BjhI wzBdk. f;Zyh fJenksw jZfsnk tork j?. w?I f;ZyK ns/ fjzd{nK Bz{ nZv BjhI wzBdk. f;Zyh fJenksw jZfsnk tork j?. w?I f;ZyK ns/ fjzd{nK Bz{ nZv BjhI wzBdk. f;Zyh fJenksw jZfsnk tork j?. w?I f;ZyK ns/ fjzd{nK Bz{ nZv BjhI wzBdk. f;Zyh fJenksw jZfsnk tork j?. w?I f;ZyK ns/ fjzd{nK Bz{ nZv BjhI wzBdk. f;Zyh fJe;[Xkoe o{g jh j?##. (rKXh :zr fJzvhnk, 01-10-25);[Xkoe o{g jh j?##. (rKXh :zr fJzvhnk, 01-10-25);[Xkoe o{g jh j?##. (rKXh :zr fJzvhnk, 01-10-25);[Xkoe o{g jh j?##. (rKXh :zr fJzvhnk, 01-10-25);[Xkoe o{g jh j?##. (rKXh :zr fJzvhnk, 01-10-25)

;G xZN frDshnK Bz{ yk; nfXeko fdZs/ rJ/, go f;ZyK Bz{ tkfMnK eofdZsk. eKro; gkoNh B/ nkgD/ ;/teK dk T[sFkj tXkT[D bJh @@rKXh eok;##w?vb d/Dk F[o{ ehsk. f;ZyK Bz{ wBQK eo fdZsk frnk. feT[Ife fJj feogkBXkohjB. i/ feogkB T[sko d/D sK ;BwkB ehsk ikt/rk. okth B/V/ ;zB 1939 ftu,nekbh db tZb'I pj[s tZvh ekBcoz; ehsh rJh. fJe nzdki/a w[skpe fJ; ftugzi bZy b'eK B/ fFoes ehsh. T[Xo eKro; d/ fJeZm ftu d; e[ jiako dhfrDsh w;hI g[Zih. eKro; B/ pkpk yVe f;zx Bz{ Gowk e/, nekbh db d/gqXkB d/ Bkb Bkb, eKro; ew/Nh dk gzikp dk gqXkB Gh pDk fdZsk. ;wKnkT[D s/ ;ko/ tkfJd/ s'V fdZs/ rJ/. f;ZyK B/ eKro; s/ nzX ftFtk; dh jZdsZe Go';k eo fbnk. T[jBK tes nkT[D s/ m[m ftyk fdZsk. jkbKfe eKro;dh gqXkBrh ;zGkbD s'I gfjbK, pkpk yVe f;zx B/ eKro;h w[yhnK Bz{ e[MFosK gqtkB eoB bJh fejk ;h. T[jBK @@;kohnK jh gqtkB## eoB dk tuBfdZsk ;h. @@n;hI gqwkswk Bz{ jkiao ikD e/, izsk dh eufjoh ftu tuB fdzd/@@n;hI gqwkswk Bz{ jkiao ikD e/, izsk dh eufjoh ftu tuB fdzd/@@n;hI gqwkswk Bz{ jkiao ikD e/, izsk dh eufjoh ftu tuB fdzd/@@n;hI gqwkswk Bz{ jkiao ikD e/, izsk dh eufjoh ftu tuB fdzd/@@n;hI gqwkswk Bz{ jkiao ikD e/, izsk dh eufjoh ftu tuB fdzd/jK, fe Gkos d/ T[so ftu fJe nfijk fyZsk okytK eo fdZsk ikt/rk, fi;jK, fe Gkos d/ T[so ftu fJe nfijk fyZsk okytK eo fdZsk ikt/rk, fi;jK, fe Gkos d/ T[so ftu fJe nfijk fyZsk okytK eo fdZsk ikt/rk, fi;jK, fe Gkos d/ T[so ftu fJe nfijk fyZsk okytK eo fdZsk ikt/rk, fi;jK, fe Gkos d/ T[so ftu fJe nfijk fyZsk okytK eo fdZsk ikt/rk, fi;ftu f;Zy Gh nkiakdh dk fBZx wkD ;eD. e'Jh ;zftXkB T[d'I se bkr{ BjhIftu f;Zy Gh nkiakdh dk fBZx wkD ;eD. e'Jh ;zftXkB T[d'I se bkr{ BjhIftu f;Zy Gh nkiakdh dk fBZx wkD ;eD. e'Jh ;zftXkB T[d'I se bkr{ BjhIftu f;Zy Gh nkiakdh dk fBZx wkD ;eD. e'Jh ;zftXkB T[d'I se bkr{ BjhIftu f;Zy Gh nkiakdh dk fBZx wkD ;eD. e'Jh ;zftXkB T[d'I se bkr{ BjhIehsk ikt/rk, id'I sZe f;ZyK d/ u[D/ j'J/ w?Ipo, T[; Bz{ ;theko Bk eoB. e[behsk ikt/rk, id'I sZe f;ZyK d/ u[D/ j'J/ w?Ipo, T[; Bz{ ;theko Bk eoB. e[behsk ikt/rk, id'I sZe f;ZyK d/ u[D/ j'J/ w?Ipo, T[; Bz{ ;theko Bk eoB. e[behsk ikt/rk, id'I sZe f;ZyK d/ u[D/ j'J/ w?Ipo, T[; Bz{ ;theko Bk eoB. e[behsk ikt/rk, id'I sZe f;ZyK d/ u[D/ j'J/ w?Ipo, T[; Bz{ ;theko Bk eoB. e[b;z;ko d/ o{-p-o{ fJj ;kvk tuB j?, e;w j?##.;z;ko d/ o{-p-o{ fJj ;kvk tuB j?, e;w j?##.;z;ko d/ o{-p-o{ fJj ;kvk tuB j?, e;w j?##.;z;ko d/ o{-p-o{ fJj ;kvk tuB j?, e;w j?##.;z;ko d/ o{-p-o{ fJj ;kvk tuB j?, e;w j?##. id'I 26 iBtoh 1950 Bz{;zftXkB bkr{ ehsk frnk sK f;Zy w[yhnK B/ fJ; s/ d;syas eoB s'I BKj eofdZsh. feT[Ife fJj f;ZyK Bz{ okJh wkso Gh @@ftF/F## @@ftF/F## @@ftF/F## @@ftF/F## @@ftF/F## nfXeko BjhI fdzdk ;h.fJ; dh 25 Xkok w[skpe f;ZyK Bz{ fjzd{nK dk jh fJe fcoek wzfBnk frnk ;h.

[101]

d{i/ bciaK ftu, fjZe d/ skD, fJj f;Zy wko{ ;zftXkB f;ZyK s/ m'; fdZsk frnk.id'I Bfjo{ Bz{ ykXhnK e;wK dk u/sk eotkfJnk frnk sK T[; B/ pVh p/j:kJhBkb fejk-@@np tes pdb frnk j?##.@@np tes pdb frnk j?##.@@np tes pdb frnk j?##.@@np tes pdb frnk j?##.@@np tes pdb frnk j?##.

id'I nkiakd Gkos dk Mzvk pDkT[D dh rZb uZbh sK f;ZyK B/, nkgDkp;zsh ozr ftu Fkwb eoB bJh i'o gkfJnk. feT[Ife fjzd[{nK dk bkb,w[;bwkBK dk jok s/ fJ;kJhnK dk ;c?d ozr j?. id'I nekbh db d/ gqXkB(i' sd'I gzikp eKro; dk gqXkB th ;h) pkpk yVe f;zx B/, fJ; pko/ rZbehsh sK T[;Bz{ p/fJZias ehsk frnk. fcoe{ sZe nkyD' r[o/ia Bk ehsk. pkd ftuid'I edh Mzv/ d/ ozrK dh rb uZbh, sK wike eoe/ fejk iKdk - @@d/y' ih! pkeh ozr sK fjzd{nK, w[;bwkBK tkb/ j' rJ/, jK nekbhnK dh Mzv/ tkbh vKri' j?.## rKXh B/ fJ; fttkd pko/ fJE'I sZe YhmskJh tkbh Fpdktbh tosh -@@s[;hI (f;Zy) e/tb d/F dh nkiakdh bJh e[opkBhnK eo', okj d/ o'V/ Bk pD'.@@s[;hI (f;Zy) e/tb d/F dh nkiakdh bJh e[opkBhnK eo', okj d/ o'V/ Bk pD'.@@s[;hI (f;Zy) e/tb d/F dh nkiakdh bJh e[opkBhnK eo', okj d/ o'V/ Bk pD'.@@s[;hI (f;Zy) e/tb d/F dh nkiakdh bJh e[opkBhnK eo', okj d/ o'V/ Bk pD'.@@s[;hI (f;Zy) e/tb d/F dh nkiakdh bJh e[opkBhnK eo', okj d/ o'V/ Bk pD'.i/ fJ;/ soQK nfVZe/ vkj[zd/ oj/ sK Bshi/ G[rsD bJh fsnko oj'##.i/ fJ;/ soQK nfVZe/ vkj[zd/ oj/ sK Bshi/ G[rsD bJh fsnko oj'##.i/ fJ;/ soQK nfVZe/ vkj[zd/ oj/ sK Bshi/ G[rsD bJh fsnko oj'##.i/ fJ;/ soQK nfVZe/ vkj[zd/ oj/ sK Bshi/ G[rsD bJh fsnko oj'##.i/ fJ;/ soQK nfVZe/ vkj[zd/ oj/ sK Bshi/ G[rsD bJh fsnko oj'##. f;ZyK Bz{fco Gh ikr Bk nkJh. eKro;hnK d/ jh fgSbZr pD/ oj/.

d{i/ gk;/ nkiakdh bJh iZd' ifjd i'oK s/ ;h. fiE/ fes/ eKro;hnKdk fJeZm j[zdk sK g[fb; o[ektNK gkT[Idh. szp{ tr?ok T[ykV fdZs/ iKd/. fJ;XZe/ ;akjh Bz{ o'eD bJh, fJZe ;" f;zxK dk nkgk tko{ iEk, fBFfus EK gfjbKgj[zu iKdk. g[fb; tXhehnK fJBK, tbzNhno f;ZyK s/ jh j[zdhnK. bkmhnK,e'oV/, p?IsK dh p/sjkFk wko yk e/ Gh, fJj nkgDh EK nV/ ofjzd/. sK fes/eKro;h ib;k eod/. nkyo T[jh rZb j'Jh, @@ykD ghD Bz[{ pKdoh s/ vzv/ ykDB{z foZS##. id'I 1935 ftu Gkos d/ ;Zs ;{fpnK ftu, nkoiah eKro;h ;oekoKpDhnK, sK pzpJh ftub/ gzikj f;Zy rkovK Bz{, fpBK e'Jh ekoB dZ;/ B"eoh s'IjNk fdZsk frnk. T[jBK dk @@e;{o## J/Bk jh ;h fe T[j f;Zy ;B. T[jBK dhEkt/I fjzd{ B"itkB oZy bJ/. fJ; XZe/;akjh fto[ZX, f;ZyK B/ pVk tkt/bk ehsk,fes/ ;[DtkJh Bk j'Jh. rKXh sZe Gh gj[zu ehsh, go T[;B/ rb jh Bk ;[Dh.feT[Ife fJj ezw T[;dh fJZSk w[skpe jh j'fJnk ;h, ;[DtkJh feT[I eodk<

;zB 1919 JhL dh ft;kyh Bz{ fiafbQnK tkb/ pkr nzfwqs;o ftu,brGr d; e[ jiako ftnesh nokw eo fojk ;h. e[M eKro;h B/sk fpBk tik

[102]

ftu nk e/ GkFD pkih eoB bZr gJ/. iBob vkfJo Bz{ fe;/ B/ rbs yapod/ fdZsh, fe T[E/ pVk Gkoh oki;h ib;k j' fojk j?. T[; B/ ;Zu ikBD s'IfpBK, fBjZE/ b'eK s/ r'bh ubtk fdZsh. eohp ;Zs ;" ftnesh wko/ rJ/, s/oK;" iyawh j' rJ/ . nzfwqs;o ;afjo ftu wko;ab bkn bkr{ eo fdZsk frnk.fJ;/ d"okB e[M GVe/ B"itkBK B/, r[Z;/ ftu nke/, fJZek d[Zek nzro/ia wko fdZs/. ;yash j'o tZX rJh. bzw/ ;w/I sZe b'eK Bz[ nkgD/ xoK sZe g[ZiD bJh, fYZvgoB/ foVQ e/ bzxDk g?Idk ;h. ykd y[oke dh p/jZd xkN j' rJh. fpwkoh c?brJh. XVk XV j'o w"sK j'D bZrhnK. pj[s ;ko/ b'eK Bz{ g[fb; B/ frqcskoeoe/, i/bQhI pzd eo fdZsk. ;ko/ Ffjo ftu e[obkjN wfunk j'fJnk ;h. b'eftbe oj/ ;B, sVg oj/ ;B, wo oj/ ;B. go rKXh B/ d[Zy ;KMk eoB, gzikpnkT[Dk sK fes/ fojk, ;oeko fto[ZX fJe fpnkB sZe Bk fdZsk. b'eK d/ iyawKs/ wbQw bkT[D bJh jwdodh tkbk fJe puB sZe Bk p'fbnk. p; fJe' oNbkJh frnk @@Uw FKsh Uw FKsh##.@@Uw FKsh Uw FKsh##.@@Uw FKsh Uw FKsh##.@@Uw FKsh Uw FKsh##.@@Uw FKsh Uw FKsh##. p/Fowh dhnK ;hwktK bzx e/, rKXh B/p/Fowh dhnK ;hwktK bzx e/, rKXh B/p/Fowh dhnK ;hwktK bzx e/, rKXh B/p/Fowh dhnK ;hwktK bzx e/, rKXh B/p/Fowh dhnK ;hwktK bzx e/, rKXh B/iBob vkfJo Bz{ p/e;{o jh nky fdZsk. vkfJo Bz{ fwbD dh fJZSk gqrNiBob vkfJo Bz{ p/e;{o jh nky fdZsk. vkfJo Bz{ fwbD dh fJZSk gqrNiBob vkfJo Bz{ p/e;{o jh nky fdZsk. vkfJo Bz{ fwbD dh fJZSk gqrNiBob vkfJo Bz{ p/e;{o jh nky fdZsk. vkfJo Bz{ fwbD dh fJZSk gqrNiBob vkfJo Bz{ p/e;{o jh nky fdZsk. vkfJo Bz{ fwbD dh fJZSk gqrNehsh. s/ b'eK Bz{ jh e;{otko mfjokT[Idk fojk. fJ; i[bw s'I gq/;akB j'e/,ehsh. s/ b'eK Bz{ jh e;{otko mfjokT[Idk fojk. fJ; i[bw s'I gq/;akB j'e/,ehsh. s/ b'eK Bz{ jh e;{otko mfjokT[Idk fojk. fJ; i[bw s'I gq/;akB j'e/,ehsh. s/ b'eK Bz{ jh e;{otko mfjokT[Idk fojk. fJ; i[bw s'I gq/;akB j'e/,ehsh. s/ b'eK Bz{ jh e;{otko mfjokT[Idk fojk. fJ; i[bw s'I gq/;akB j'e/,gqf;ZX T[od{ FkfJo w[jzwd fJepkb B/, s/ okfpzdo BkE N?r'o B/, nkgD/gqf;ZX T[od{ FkfJo w[jzwd fJepkb B/, s/ okfpzdo BkE N?r'o B/, nkgD/gqf;ZX T[od{ FkfJo w[jzwd fJepkb B/, s/ okfpzdo BkE N?r'o B/, nkgD/gqf;ZX T[od{ FkfJo w[jzwd fJepkb B/, s/ okfpzdo BkE N?r'o B/, nkgD/gqf;ZX T[od{ FkfJo w[jzwd fJepkb B/, s/ okfpzdo BkE N?r'o B/, nkgD/@@;o## d/ fyskp ;oeko Bz{ tkfg; w'V fdZs/. rKXh B/ nkgDk @@e?;o-J/-fjzd##@@;o## d/ fyskp ;oeko Bz{ tkfg; w'V fdZs/. rKXh B/ nkgDk @@e?;o-J/-fjzd##@@;o## d/ fyskp ;oeko Bz{ tkfg; w'V fdZs/. rKXh B/ nkgDk @@e?;o-J/-fjzd##@@;o## d/ fyskp ;oeko Bz{ tkfg; w'V fdZs/. rKXh B/ nkgDk @@e?;o-J/-fjzd##@@;o## d/ fyskp ;oeko Bz{ tkfg; w'V fdZs/. rKXh B/ nkgDk @@e?;o-J/-fjzd##fyskp Gh tkg; Bk ehsk. fyskp Gh tkg; Bk ehsk. fyskp Gh tkg; Bk ehsk. fyskp Gh tkg; Bk ehsk. fyskp Gh tkg; Bk ehsk. fJj tZyoh rZb j? fe poskBhnK d/ eke;NB jkbftu, b?euo eo oj/ iBob vkfJo Bz{ ;qL T[Xw f;zx B/ ehs/ dh ;ik d/ fdZshs/ wkJheb n?vtkfJo (gzikp dk rtoBo) ;zB 1929 ftu gfjbK jh wo frnk;h.

BkG/ dk oki xokDk fiE/ f;Zyh fgnko tkbk ;h, T[E/ fJj ykBdkBgZek d/F Grs Gh ;h. id'I 1846 s'I 1849 sZe nzro/iaK s/ f;zxK d/ y{Bh izrj'J/, sd'I wkbt/ d/ j'o d/;h okfinK B/, f;ZyK dk oki (oDihs f;zx tkbk)spkj eoB tk;s/, nkgDhnK c"iK G/ihnK. fJe' fJe ;{opho okik i;tzs f;zxBkGkgsh B/, nzro/iaK d/ gZy ftu nkgDh c"i G/iD s'I fJBeko eo fdZsk. T[;tes r'oh ;oeko dV tZN rJh. ;wK gk e/, gfNnkbk gsh oki/ Bz{ BkGk oki/Bkb bVk fdZsk. T[jh g[okDh feV eZYD bJh. id'I 1921 ftu nzro/iaK dh ;afj

[103]

gqkgs wjzs Bo?D dk; B/, FKswJh f;zxK Bz{ SbDh-SbDh eo fdZsk, sK ;'rti'I, Fq'wDh ew/Nh B/ wsk gk; eoe/, ;w{zj f;ZyK Bz{ ekbhnK d;skoK ;ikT[Ddh nghb ehsh. gzE dk fBwkDk ;/te j'Dd/ Bks/, BkGkgsh okik fog[dwD f;zxB/, y[d ekbh d;sko ;ikJh s/ T[jBK d/ dopkoh f;ZyK B/ Gh fJt/I jh ehsk.pkeh ;ko/ wbtJh okfinK B/, gzE dk fJj j[ew Bk wzfBnk. ;r'I gfNnkbk okiftu sK ekbh d;sko pzBD s/ gkpzdh bk fdZsh. ;/tk f;zx mheoh tkb/ dkfto'X gfNnkbk oki Bkb, ekbh d;sko pzBD s'I jh F[o{ j'fJnk ;h.i?s' d/w'ou/ tes Gh BkGk oki B/, f;ZyK d/ jZe ftu ntkia T[mkJh. ;ko/ jkbks dkikfJiak b? e/, nzro/iaK B/ rKXh Bz{ nkgD/ jZe ftu fsnko ehsk. okik fog[dwDf;zx Bz{ rZdhUI T[sko fdZsk s/ frqcsko eo fbnk. fJ; XZe/;akjh fto[ZX rKXhfJ; XZe/;akjh fto[ZX rKXhfJ; XZe/;akjh fto[ZX rKXhfJ; XZe/;akjh fto[ZX rKXhfJ; XZe/;akjh fto[ZX rKXhB/ fJe fpnkB se Bk fdZsk. T[bNk f;ZyK Bz{ jh @@;aKswJh## dk T[gd/;a eoBB/ fJe fpnkB se Bk fdZsk. T[bNk f;ZyK Bz{ jh @@;aKswJh## dk T[gd/;a eoBB/ fJe fpnkB se Bk fdZsk. T[bNk f;ZyK Bz{ jh @@;aKswJh## dk T[gd/;a eoBB/ fJe fpnkB se Bk fdZsk. T[bNk f;ZyK Bz{ jh @@;aKswJh## dk T[gd/;a eoBB/ fJe fpnkB se Bk fdZsk. T[bNk f;ZyK Bz{ jh @@;aKswJh## dk T[gd/;a eoBbZr fgnk. ny/-@@f;ZyK Bz{ fog[dwD f;zx d/ fgZS/ BjhI bZrDk ukjhdk.bZr fgnk. ny/-@@f;ZyK Bz{ fog[dwD f;zx d/ fgZS/ BjhI bZrDk ukjhdk.bZr fgnk. ny/-@@f;ZyK Bz{ fog[dwD f;zx d/ fgZS/ BjhI bZrDk ukjhdk.bZr fgnk. ny/-@@f;ZyK Bz{ fog[dwD f;zx d/ fgZS/ BjhI bZrDk ukjhdk.bZr fgnk. ny/-@@f;ZyK Bz{ fog[dwD f;zx d/ fgZS/ BjhI bZrDk ukjhdk.fog[dwD f;zx Bz{ Gh ;zGb e/ ubDk ukjhdk j?. toBk Bshi/ G[rsD bJhfog[dwD f;zx Bz{ Gh ;zGb e/ ubDk ukjhdk j?. toBk Bshi/ G[rsD bJhfog[dwD f;zx Bz{ Gh ;zGb e/ ubDk ukjhdk j?. toBk Bshi/ G[rsD bJhfog[dwD f;zx Bz{ Gh ;zGb e/ ubDk ukjhdk j?. toBk Bshi/ G[rsD bJhfog[dwD f;zx Bz{ Gh ;zGb e/ ubDk ukjhdk j?. toBk Bshi/ G[rsD bJhfsnko ofjDk ukjhdk j?. i/ wjkokik s/ nekbh Gbk ukj[zd/ jB sK i' w?Ifsnko ofjDk ukjhdk j?. i/ wjkokik s/ nekbh Gbk ukj[zd/ jB sK i' w?Ifsnko ofjDk ukjhdk j?. i/ wjkokik s/ nekbh Gbk ukj[zd/ jB sK i' w?Ifsnko ofjDk ukjhdk j?. i/ wjkokik s/ nekbh Gbk ukj[zd/ jB sK i' w?Ifsnko ofjDk ukjhdk j?. i/ wjkokik s/ nekbh Gbk ukj[zd/ jB sK i' w?Iefjzdk jK T[jh eo'##.efjzdk jK T[jh eo'##.efjzdk jK T[jh eo'##.efjzdk jK T[jh eo'##.efjzdk jK T[jh eo'##.

eowuzd rKXh gfjbK Ugo/ wB Bkb feogkB Bz{ ;bkj[zdk Gh fojk.go T[;dh n;bhns S/sh jh T[xV e/ ;kjwD/ nk rJh. id'I T[;B/ feogkBfto[ZX Gzvh gquko eoBk F[o{ eo fdZsk. T[; fJE'I sZe fejk - @@feogkB Bkb'I@@feogkB Bkb'I@@feogkB Bkb'I@@feogkB Bkb'I@@feogkB Bkb'Infjz;k dk jfEnko pj[s ;aesh;akbh j?##. nfjz;k dk jfEnko pj[s ;aesh;akbh j?##. nfjz;k dk jfEnko pj[s ;aesh;akbh j?##. nfjz;k dk jfEnko pj[s ;aesh;akbh j?##. nfjz;k dk jfEnko pj[s ;aesh;akbh j?##. f;ZyK Bz{ feogkB ofjs eoB bJh,T[;B/ eJh ewhDhnK ukbK ubhnK. pzrkb d/ fJe pj[s tZv/ fJeZm ftu, e[MBk ;wM f;ZyK B/, rKXh dhnK w'w'mrDhnK ftu nke/, feogkB T[skoBh wzBbJh. rKXh ns/ T[;d/ fcoe{ ;kEhnK dh y[Fh dk gkoktko Bk fojk. G[ZbV f;ZyKBz{ ;N/i s/ p[bk e/, ;kfonK d/ ;kjwD/ T[jBK dhnK feogkBK T[skohnK rJhnK.nkgD/ B/V/ p?mD bJh T[jBK Bz{ EK fdZsh. T[jBK ;G dh y{p gq;z;k ehsh rJh.fJj wzdGkrh xNBk 6 iBtoh, 1947 dh j?.

fJ;/ ib;/ ftu rKXh B/ j'o e[co s'fbnk - @@r[o{ r'fpzd f;zx ihd/ fwFB dh g{osh, feqgkB fsnkrD s/ nfjz;k gqtkB eoB ftu jh j' ;edhj?##. Gkos ftubh gqhth e"I;b tZb'I f;ZyK Bz[ { feogkB gfjBD dh wzi{oh fwb

[104]

rJh. fJ; Bz{ Xow ns/ f;Zy ofjs dk fJe iao{oh fjZ;k wzB fbnk. rKXh B/fco Gh feogkB dk fto'X ikoh oZfynk. T[; B/ fJj Bht/I Fpd tose/ nkgDkr[pko eZfYnk- @@wjkB f;Zy Xow Bz{ feogkB gfjB e/ ebzes Bk eo'. FjhdK@@wjkB f;Zy Xow Bz{ feogkB gfjB e/ ebzes Bk eo'. FjhdK@@wjkB f;Zy Xow Bz{ feogkB gfjB e/ ebzes Bk eo'. FjhdK@@wjkB f;Zy Xow Bz{ feogkB gfjB e/ ebzes Bk eo'. FjhdK@@wjkB f;Zy Xow Bz{ feogkB gfjB e/ ebzes Bk eo'. FjhdKBz{ pdBkw Bk eo'. w/oh rb wzB' s/ feogkB fsnkr fdU##. niakdh s'I wro'IBz{ pdBkw Bk eo'. w/oh rb wzB' s/ feogkB fsnkr fdU##. niakdh s'I wro'IBz{ pdBkw Bk eo'. w/oh rb wzB' s/ feogkB fsnkr fdU##. niakdh s'I wro'IBz{ pdBkw Bk eo'. w/oh rb wzB' s/ feogkB fsnkr fdU##. niakdh s'I wro'IBz{ pdBkw Bk eo'. w/oh rb wzB' s/ feogkB fsnkr fdU##. niakdh s'I wro'IsK rKXh fJE'I sZe G{so frnk ;h fe - @@w/oh B/e ;bkj ekoB jh j[D sZesK rKXh fJE'I sZe G{so frnk ;h fe - @@w/oh B/e ;bkj ekoB jh j[D sZesK rKXh fJE'I sZe G{so frnk ;h fe - @@w/oh B/e ;bkj ekoB jh j[D sZesK rKXh fJE'I sZe G{so frnk ;h fe - @@w/oh B/e ;bkj ekoB jh j[D sZesK rKXh fJE'I sZe G{so frnk ;h fe - @@w/oh B/e ;bkj ekoB jh j[D sZef;Zy pu/ j'J/ jB, toBk ed'I d/ wko/ ik u[Ze/ j[zd/. w?I i' p'bdk jK ;'u ;wMf;Zy pu/ j'J/ jB, toBk ed'I d/ wko/ ik u[Ze/ j[zd/. w?I i' p'bdk jK ;'u ;wMf;Zy pu/ j'J/ jB, toBk ed'I d/ wko/ ik u[Ze/ j[zd/. w?I i' p'bdk jK ;'u ;wMf;Zy pu/ j'J/ jB, toBk ed'I d/ wko/ ik u[Ze/ j[zd/. w?I i' p'bdk jK ;'u ;wMf;Zy pu/ j'J/ jB, toBk ed'I d/ wko/ ik u[Ze/ j[zd/. w?I i' p'bdk jK ;'u ;wMe/ p'bdk jK. w?Bz{ fe;/ dh ;bkj dh b'V BjhI j?. f;ZyK Bz{ w{oy pDB s'Ie/ p'bdk jK. w?Bz{ fe;/ dh ;bkj dh b'V BjhI j?. f;ZyK Bz{ w{oy pDB s'Ie/ p'bdk jK. w?Bz{ fe;/ dh ;bkj dh b'V BjhI j?. f;ZyK Bz{ w{oy pDB s'Ie/ p'bdk jK. w?Bz{ fe;/ dh ;bkj dh b'V BjhI j?. f;ZyK Bz{ w{oy pDB s'Ie/ p'bdk jK. w?Bz{ fe;/ dh ;bkj dh b'V BjhI j?. f;ZyK Bz{ w{oy pDB s'Io'e'. j[D sZe T[jBK B/ pj[s y{B pjk fbnk j?. T[jBK pVh p/ofjwh Bkbo'e'. j[D sZe T[jBK B/ pj[s y{B pjk fbnk j?. T[jBK pVh p/ofjwh Bkbo'e'. j[D sZe T[jBK B/ pj[s y{B pjk fbnk j?. T[jBK pVh p/ofjwh Bkbo'e'. j[D sZe T[jBK B/ pj[s y{B pjk fbnk j?. T[jBK pVh p/ofjwh Bkbo'e'. j[D sZe T[jBK B/ pj[s y{B pjk fbnk j?. T[jBK pVh p/ofjwh BkbfeogkB tosh j?. j[D w/oh wzB b?D s/ feogkB fsnkr d/D##. feogkB tosh j?. j[D w/oh wzB b?D s/ feogkB fsnkr d/D##. feogkB tosh j?. j[D w/oh wzB b?D s/ feogkB fsnkr d/D##. feogkB tosh j?. j[D w/oh wzB b?D s/ feogkB fsnkr d/D##. feogkB tosh j?. j[D w/oh wzB b?D s/ feogkB fsnkr d/D##. rKXh B/ 29iBtoh, 1947 Bz{ fJe r[og[op d/ w"e/ s/, f;Zy ;zrsK Bz{ n;fGne s/ w{oy sZenkyD dk gkg ehsk. ;zB ;zskbh ftu jh rKXh gzik ;kfjp r[od[nko/ gZ[fink.sK T[E' d/ f;ZyK B/ nkgDhnK sebhcK dZ;hnK. feT[Ife rKXh gZyh j'D eoe/w[;bwkBK tZb'I f;ZyK Bz{ fBFkBK pDkfJnk iKdk ;h. f;ZyK bJh fJe tZyoh ;N/N dh wzr Gh ehsh rJh. ;[De/ rKXh b'jk bkyk j' frnk. s/ fejk @@f;Zy ;N/@@f;Zy ;N/@@f;Zy ;N/@@f;Zy ;N/@@f;Zy ;N/N ftu f;ZyK dk B[e;kB j?, s[jkvk Gbk fJ;/ ftu j?, fe p; ;/tk eo'.N ftu f;ZyK dk B[e;kB j?, s[jkvk Gbk fJ;/ ftu j?, fe p; ;/tk eo'.N ftu f;ZyK dk B[e;kB j?, s[jkvk Gbk fJ;/ ftu j?, fe p; ;/tk eo'.N ftu f;ZyK dk B[e;kB j?, s[jkvk Gbk fJ;/ ftu j?, fe p; ;/tk eo'.N ftu f;ZyK dk B[e;kB j?, s[jkvk Gbk fJ;/ ftu j?, fe p; ;/tk eo'.s[jkv/ pko/ ;'uD bJh w?I jK, eKro; gkoNh j?##.s[jkv/ pko/ ;'uD bJh w?I jK, eKro; gkoNh j?##.s[jkv/ pko/ ;'uD bJh w?I jK, eKro; gkoNh j?##.s[jkv/ pko/ ;'uD bJh w?I jK, eKro; gkoNh j?##.s[jkv/ pko/ ;'uD bJh w?I jK, eKro; gkoNh j?##.

fgzvh nkfd ;N/FBK s/ f;ZyK Bz{ e'j-e'j e/ wkfonk frnk. n"osK ns/pZfunK s/ Gh x'o i[bw j'J/. i' f;Zy phphnK pu rJhnK, T[jBK XkjK wko-wko e/ nZyhI t/yh s/ fgzv/ s/ phsh dk;skB rKXh Bz{ efj ;[DkJh. o;wh fij/sohe/ rbpks ;[De/, rKXh dk fdb uhotK fJT[I fpnkB nkfJnk @@g{oph gzikp@@g{oph gzikp@@g{oph gzikp@@g{oph gzikp@@g{oph gzikpftu ;ko/ g[nkV/ dh iVQ, fjzd{ ns/ f;Zy jB. coe f;oc fJsBk j? fe f;ZyKftu ;ko/ g[nkV/ dh iVQ, fjzd{ ns/ f;Zy jB. coe f;oc fJsBk j? fe f;ZyKftu ;ko/ g[nkV/ dh iVQ, fjzd{ ns/ f;Zy jB. coe f;oc fJsBk j? fe f;ZyKftu ;ko/ g[nkV/ dh iVQ, fjzd{ ns/ f;Zy jB. coe f;oc fJsBk j? fe f;ZyKftu ;ko/ g[nkV/ dh iVQ, fjzd{ ns/ f;Zy jB. coe f;oc fJsBk j? fe f;ZyKd/ jZEK ftu feogkB j?, s/ fjzd{ ykbh jZE jB. fpobk wzdo fdZbh ftud/ jZEK ftu feogkB j?, s/ fjzd{ ykbh jZE jB. fpobk wzdo fdZbh ftud/ jZEK ftu feogkB j?, s/ fjzd{ ykbh jZE jB. fpobk wzdo fdZbh ftud/ jZEK ftu feogkB j?, s/ fjzd{ ykbh jZE jB. fpobk wzdo fdZbh ftud/ jZEK ftu feogkB j?, s/ fjzd{ ykbh jZE jB. fpobk wzdo fdZbh ftugqkEBk tes, rKXh B/ fJE'I sZe e[co p'fbnk- @@f;Zy tZvhnK BzrhnK feogkBKgqkEBk tes, rKXh B/ fJE'I sZe e[co p'fbnk- @@f;Zy tZvhnK BzrhnK feogkBKgqkEBk tes, rKXh B/ fJE'I sZe e[co p'fbnk- @@f;Zy tZvhnK BzrhnK feogkBKgqkEBk tes, rKXh B/ fJE'I sZe e[co p'fbnk- @@f;Zy tZvhnK BzrhnK feogkBKgqkEBk tes, rKXh B/ fJE'I sZe e[co p'fbnk- @@f;Zy tZvhnK BzrhnK feogkBKjZEK ftu b? e/, Fo/nkw ;VeK s/ x[zwd/ jB. b'eK d/ xo bZ[ ZNd/ jB, vke/jZEK ftu b? e/, Fo/nkw ;VeK s/ x[zwd/ jB. b'eK d/ xo bZ[ ZNd/ jB, vke/jZEK ftu b? e/, Fo/nkw ;VeK s/ x[zwd/ jB. b'eK d/ xo bZ[ ZNd/ jB, vke/jZEK ftu b? e/, Fo/nkw ;VeK s/ x[zwd/ jB. b'eK d/ xo bZ[ ZNd/ jB, vke/jZEK ftu b? e/, Fo/nkw ;VeK s/ x[zwd/ jB. b'eK d/ xo bZ[ ZNd/ jB, vke/wkod/ jB. fdZbh ftu i' xNBktK tkgo ojhnK jB, fJj f;ZyK dh jhwkod/ jB. fdZbh ftu i' xNBktK tkgo ojhnK jB, fJj f;ZyK dh jhwkod/ jB. fdZbh ftu i' xNBktK tkgo ojhnK jB, fJj f;ZyK dh jhwkod/ jB. fdZbh ftu i' xNBktK tkgo ojhnK jB, fJj f;ZyK dh jhwkod/ jB. fdZbh ftu i' xNBktK tkgo ojhnK jB, fJj f;ZyK dh jheko;skBh j?. f;Zy nZs doi/ d/ Fokph jB, wko{ jfEnko e'b oZyd/ jB.eko;skBh j?. f;Zy nZs doi/ d/ Fokph jB, wko{ jfEnko e'b oZyd/ jB.eko;skBh j?. f;Zy nZs doi/ d/ Fokph jB, wko{ jfEnko e'b oZyd/ jB.eko;skBh j?. f;Zy nZs doi/ d/ Fokph jB, wko{ jfEnko e'b oZyd/ jB.eko;skBh j?. f;Zy nZs doi/ d/ Fokph jB, wko{ jfEnko e'b oZyd/ jB.tofis EktK s/ whN t/ud/ jBHHHHHHHHHH##.tofis EktK s/ whN t/ud/ jBHHHHHHHHHH##.tofis EktK s/ whN t/ud/ jBHHHHHHHHHH##.tofis EktK s/ whN t/ud/ jBHHHHHHHHHH##.tofis EktK s/ whN t/ud/ jBHHHHHHHHHH##.

id'I f;ZyK dk fJe pj[s tZvk gqshfBXh wzvb, rKXh e'b o'; gqrN

[105]

eoB bJh g[Zfink s/ T[;dhnK nkyhnK rbs rZbK pko/ ;gFNheoB wzfrnk sKrKXh B/ r'bw'b fijh rb eoe/ Nkb fdZsk-@@w?I sK f;ZyK dhnK ewhnK dk jhfiaeo ehsk ;h, sK fe nZr'I ;[Xko ehsk ik ;e/##. d/;a tzv tes BBekDk;kfjp Bz{ @@t?NheB f;Nh## dk doik ;fji/ jh fwb ;edk ;h. Xkowe s"o s/ftF/F jkbs nXhB, w[;bwkB s/ nzro/ia fJj f;ZyK Bz{ d/D bJh ;fjws ;B.go fJ; pko/ Bfjo{ s/ gN/b B/ edh rb jh Bk ehsh. f;Zy fJjBK d/ fgSbZrpD/ oj/. T[gob/ xNBk uZeo s'I nsh fBokF j' e/, ;G e[M b[Nk r[nke/, tesy[zMk e/ wkL skok f;zx B/ fejk ;h- @@i' c?;bk w/o/ b'eK pko/ (f;ZyK) fdZbh ftuj't/rk, T[j f;ZyK Bz{ ykBk pd'F s/ :shw eo d/t/rk.## fJjh xNBktK brkskotkgodhnK nk ojhnK jB.## w[be fjzd{ ek oki fsrV/ ek. r[o{ okyk j? GkJhw[be fjzd{ ek oki fsrV/ ek. r[o{ okyk j? GkJhw[be fjzd{ ek oki fsrV/ ek. r[o{ okyk j? GkJhw[be fjzd{ ek oki fsrV/ ek. r[o{ okyk j? GkJhw[be fjzd{ ek oki fsrV/ ek. r[o{ okyk j? GkJhf;yV/ ek##.f;yV/ ek##.f;yV/ ek##.f;yV/ ek##.f;yV/ ek##.• w'sh bkb Bfjo{ dk fJe fpnkB - @@i/ w/o/ p; ftu j't/ sK w?I f;ZyKBz{ gzikp ftu'I ysw eo fdnK. s/ gzikp Bz{ Gkos d/ Be;/a ftu'I T[vk fdnK.##• @@johiB## nyapko ftu rKXh B/ @@fJe' okj## b/y ftu fbfynk fe1929 ftu f;ZyK Bkb ehs/ ;ko/ tknd/ oZd ehs/ iKd/ jB. (johiB 25-11-1939,;zrs f;zx fJfsjk; ftu f;Zy, gzBk 221).• pkpk yVe f;zx niakdh ;zrokw ftu ;yas okj nyafsnko eodk ;h.fJ;/ ekoB T[j eKro; bJh fJe nDukfjnk ftnesh j' frnk. wkL skok f;zxeKro; d/ nky/ w[skpe ubdk ;h. fJ;/ bJh fJj eKro; Bz{ gotkB ;h.(fJfsjk; ftu f;Zy -211).• f;Zy bhvoK B/ nzro/iaK dh c"i ftu Gosh j' e/ f;ZyK dh skestXkT[D dk c?;bk b? fbnk. fJ;s/ rKXh B/ skok f;zx Bz{ Bcos Goh fuZmhfbyh - @@w/o/ ftuko w[skpe Bk s[jkvh eKro; Bkb Bk eKro; dh s[jkv/@@w/o/ ftuko w[skpe Bk s[jkvh eKro; Bkb Bk eKro; dh s[jkv/@@w/o/ ftuko w[skpe Bk s[jkvh eKro; Bkb Bk eKro; dh s[jkv/@@w/o/ ftuko w[skpe Bk s[jkvh eKro; Bkb Bk eKro; dh s[jkv/@@w/o/ ftuko w[skpe Bk s[jkvh eKro; Bkb Bk eKro; dh s[jkv/Bkb e'Jh ;KM j?. s[;hI sbtko Bkb w;b/ jZb eoB/ ukj[zd/ j'. eKro; fJ;Bkb e'Jh ;KM j?. s[;hI sbtko Bkb w;b/ jZb eoB/ ukj[zd/ j'. eKro; fJ;Bkb e'Jh ;KM j?. s[;hI sbtko Bkb w;b/ jZb eoB/ ukj[zd/ j'. eKro; fJ;Bkb e'Jh ;KM j?. s[;hI sbtko Bkb w;b/ jZb eoB/ ukj[zd/ j'. eKro; fJ;Bkb e'Jh ;KM j?. s[;hI sbtko Bkb w;b/ jZb eoB/ ukj[zd/ j'. eKro; fJ;soK BjhI ukj[zdh. f;ZyK dh f;tb Bk c[owkBh Gh fBo'b wkoekN j?. w/oksoK BjhI ukj[zdh. f;ZyK dh f;tb Bk c[owkBh Gh fBo'b wkoekN j?. w/oksoK BjhI ukj[zdh. f;ZyK dh f;tb Bk c[owkBh Gh fBo'b wkoekN j?. w/oksoK BjhI ukj[zdh. f;ZyK dh f;tb Bk c[owkBh Gh fBo'b wkoekN j?. w/oksoK BjhI ukj[zdh. f;ZyK dh f;tb Bk c[owkBh Gh fBo'b wkoekN j?. w/ok:ehB j? fe s[;hI eKro; ftu ofje/, f;ZyK ns/ eKro; d'tK dk B[e;kB:ehB j? fe s[;hI eKro; ftu ofje/, f;ZyK ns/ eKro; d'tK dk B[e;kB:ehB j? fe s[;hI eKro; ftu ofje/, f;ZyK ns/ eKro; d'tK dk B[e;kB:ehB j? fe s[;hI eKro; ftu ofje/, f;ZyK ns/ eKro; d'tK dk B[e;kB:ehB j? fe s[;hI eKro; ftu ofje/, f;ZyK ns/ eKro; d'tK dk B[e;kBeod/ j'. iK sK s[;hI gZe/ nfjz;e ok;aNotkdh pD', iK gZek fcoe{ okj u[D'.eod/ j'. iK sK s[;hI gZe/ nfjz;e ok;aNotkdh pD', iK gZek fcoe{ okj u[D'.eod/ j'. iK sK s[;hI gZe/ nfjz;e ok;aNotkdh pD', iK gZek fcoe{ okj u[D'.eod/ j'. iK sK s[;hI gZe/ nfjz;e ok;aNotkdh pD', iK gZek fcoe{ okj u[D'.eod/ j'. iK sK s[;hI gZe/ nfjz;e ok;aNotkdh pD', iK gZek fcoe{ okj u[D'.:kd oZyDk fJ; tk;s/ s[jkBz{ fe;/ ftd/Fh skes dh ;jkfJsk b?Dh gt/rh,:kd oZyDk fJ; tk;s/ s[jkBz{ fe;/ ftd/Fh skes dh ;jkfJsk b?Dh gt/rh,:kd oZyDk fJ; tk;s/ s[jkBz{ fe;/ ftd/Fh skes dh ;jkfJsk b?Dh gt/rh,:kd oZyDk fJ; tk;s/ s[jkBz{ fe;/ ftd/Fh skes dh ;jkfJsk b?Dh gt/rh,:kd oZyDk fJ; tk;s/ s[jkBz{ fe;/ ftd/Fh skes dh ;jkfJsk b?Dh gt/rh,

[106]

eKro; s[jkv/ Bkb BjhI j't/rh.##eKro; s[jkv/ Bkb BjhI j't/rh.##eKro; s[jkv/ Bkb BjhI j't/rh.##eKro; s[jkv/ Bkb BjhI j't/rh.##eKro; s[jkv/ Bkb BjhI j't/rh.## fJj yas rKXh B/ wkL skok f;zx tb 16-8-1940 Bz{ fbfynk (;zrs f;zx fJfsjk; ftu f;Zy - 225).• ;zB 1921 s'I 1923 sZe rKXh B/ fsbe ;toki czv tk;s/, nS{sK d/Gb/ fjZs fJe eo'V, shj bZy, T[Bh jiako uko ;" gzdoK o[gJ/ gzdoK nkB/ ;sgkJh fJeZm/ ehs/. go nS{s GbkJh bJh f;oc 43,381 o[gJ/ jh you ehs/.pkeh ;koh tZvh oew y[d rKXh jVZg eo frnk. (Gkosh b'e Bhu fet/I pD/- 89) (;H r[oBkw f;zx)

Bkfb feokVK d';sh e[{V? e{Vh gkfJ..Bkfb feokVK d';sh e[{V? e{Vh gkfJ..Bkfb feokVK d';sh e[{V? e{Vh gkfJ..Bkfb feokVK d';sh e[{V? e{Vh gkfJ..Bkfb feokVK d';sh e[{V? e{Vh gkfJ..woD[ B ikg? w{fbnk nkt? fes? EkfJ..(wjbk gfjbk 1412)woD[ B ikg? w{fbnk nkt? fes? EkfJ..(wjbk gfjbk 1412)woD[ B ikg? w{fbnk nkt? fes? EkfJ..(wjbk gfjbk 1412)woD[ B ikg? w{fbnk nkt? fes? EkfJ..(wjbk gfjbk 1412)woD[ B ikg? w{fbnk nkt? fes? EkfJ..(wjbk gfjbk 1412)f;ZyK d/ bhvo fJzB/ fBezw/ ;kps j'J/ fe fBs fdB ngwkB ns/ X'y/

yk e/ Gh T[jBK jh fcoe{ fjzd{ bhvoK d/ fgSbZr pD/ oj/. @@r[opkDh wjkBj?## dhnK NkjoK ;N/iK s/ pVhnK bkJhnK iKdhnK jB. eh r[opkDh ftu'If;Zfynk b? e/ nkgD/ b'eK bJh e'Jh GftZy dh o{g o/yk Gh T[bhe ;eDr/<nc;';, ;d nc;'; ! fe nekbh bhvo ns/ Xkowe w[yh (;w/s ;zsK, pqjwfrnkBhnK d/) T[;/ soQK fcoe{ ;'u oyD tkb/ fjzd{ bhvoK d/ d[zwSb/ pD/, f;ZyKdk @@;op gZyh xkD## eotk oj/ jB.

000000000000000

[107]

eo' iK wo' dh Bhsh

f;Zy jZeK bJh nekbh db B/ pVh bzwh bVkJh bVh j?. w[yhnK dhtzrko s/ y{Bh w'ofunK dk ;/e Gh f;Zy ;/teK B/ MZfbnk j?. r[o{ dk tk;skgk e/ Gkt/I t'NK wzrhnK, Gkt/I g?;k T[rokfjnk, Gkt/I e?dK eNtkJhnK, s/ Gkt/I ;hB/ ftu r'bhnK ykDhnK gJhnK. ;G e[M r[o{ d/ Bkw s/ f;ZyK gqtkB ehsk.f;Zy bhvoK B/ ;dk jh ntkw Bkb p/tckJh ehsh. fBZih roiK ftu pfj e/, f;ZywzrK ft;ko fdZshnK iKdhnK ojhnK. fco fco w'ou/ brd/, f;Zy ;/te i/bQKGod/, ;oeko ;KGD s'I n;woZE j' iKdh. fJT[I efj bJhJ/ ;oeko fto[ZX w'oukbkT[Dk, wkB' bhvoh uwekT[d dk ;kXB wkso ofj frnk. j"bh j"bh w'ofunKgqsh T[dk;hBsk g;oB bZrh. ;w/I dhnK ;oekoK Bz[ { j'o tZX fBzfdnk ikD bZrk.@@jZEK pkM eokfonK t?oh fwZs Bk j'fJ##@@jZEK pkM eokfonK t?oh fwZs Bk j'fJ##@@jZEK pkM eokfonK t?oh fwZs Bk j'fJ##@@jZEK pkM eokfonK t?oh fwZs Bk j'fJ##@@jZEK pkM eokfonK t?oh fwZs Bk j'fJ##, d/ Bkjo/ Gh rz{iD bZr gJ/. nekbhdbK tZb'I wk:{;h B/, pdbtK BtK okj gZXok eoB bJh, jkbks g?dk eo fdZs/.

f;ZyK s/ j' oj/ i[bwK Bz{ nekbh bhvoK B/ Gh pko pko T[Gkfonk.;oeko Bz{ n"ozri/p Bkb, ieohnk ykB Bkb, iK iBob vkfJo Bkb w[ekpbkeoe/ Gzfvnk. fJsB/ ftu ;zB 1978 dh ft;kyh tkb/ fdB nzfwqs;o fty/,fBozekohnK d/ jfEnkopzd ftneshnK B/, f;Zy iE/ s/ r'bhnK toQk fdZshnK. fi;ftu s/oK f;Zy s/ uko nkw Bkrfoe wko/ rJ/. bzw/ ;w/I s'I ;oeko tZb'I f;ZyKBkb j' ojhnK XZe/FkjhnK dh, fJe y{Bh fw;kb ekfJw j' rJh. GkJh ioB?bf;zx fGzvoK tkb/ okjhI f;ZyK d/ ;w{zje r[Z;/ dk, wkB' bktk c[ZN fgnk. Gkt/Igzikp Bz{ nZr bkT[D ftu e/Ido ;oeko B/ uzfrnkVh ;[brkJh ;h. fJ; Bz{gzikp ftubh fcoekgq;s fjzd{ bkph (gzikp e/;oh ro[Zg nkfd) jtk d/ ojh ;h.;qh gqek;a f;zx pkdb (T[; ;w/I w[Zy wzsoh) T[; pb ojh GZmh dk pkbD pDBbJh, fjzd{ bkph dk fJe jZE m'ek pDe/ ezw eodk gqshs j' fojk ;h.

nZr/ ike/ ;qh dopkok f;zx gzikp dk w[Zy wzsoh (eKro;h) pD frnk.frnkBh i?b f;zx e/Ido ftu rqfj wzsoh. fJjBK d'tK GZdo g[o;aK dh, nkg;h

[108]

fyZu'skD ;h. frnkBh i?b f;zx BjhI ukj[zdk ;h fe dopkok f;zx ;oeko;zftXkfBe sohe/ ub/. i/ nekbh fJ; d/ rb BjhI g?Id/ sK e'Jh j'o skesT[Gkoh ikt/. e[M nDgSks/ jfEnko pzd ro'jK tZb'I, nzXk X[zd r'bhnK ubk e/,fJe o/b d/ w[;kcoK B{z [ esb eo fdZsk frnk sK fJ; pjkB/ dopkok f;zx dheKro;h tikos s'Ve/, rtoBoh oki (06-10-1983) Bz{ bkr{ eo fdZsk frnk.n;b ftu ;qh wsh fJzdok rKXh, frnkBh i?b f;zx okjhI gzikp ftu g{oh soKnwB ekBz{B dh ;fEsh ftrV ikD d/Dk ukjz[dh ;h. sK fe fJ;/ jkbks dkpjkBk pDk e/, gzikp Bz{ @@;pe## f;ykfJnk ik ;e/. jfEnkopzd ro'j tXDc[ZbD dk g{ok w"ek fdZsk frnk. GkJh ioB?b f;zx ns/ T[;d/ jfEnkopzd;kEhnk Bz{ fpBK o'e N'e d/ nkgDhnK dfjFs tkbhnK ekotkJhnK eoB dh y[ZbfdZsh rJh. fBozekohnK d/ esb j[zd/ oj/. p/-d'F/ b'e wko iKd/ oj/, p?IeKb[NhdhnK ojhnK. ;oeko swkFk t/ydh ojh. e[M ;w/I tk;s/ ;qL GrtkB f;zxdkB/tkbhnk, gzikp g[fb; dk w[Zyh pfDnk. T[;B/ BkikfJia jfEnkoK ns/wkoekN dhnK ekotkJhnK o'eD bJh ;ys fdFk fBod/F ikoh eo fdZs/. fJ;/;w/I fJe y[chnk fJsbkj fwbh fe nkN/ tkb/ NoZe ftu jfEnkoK dh pj[s tZvhy/g dopko ;kfjp ;w{zj ftu dkyb j'D bJh nk ojh j?. dopko ;kfjp bkr/skfJBks g[fb; B/ dZ;/ Bzpo tkb/ NoZe dh sbk;ah b?Dh ukjh. d{o d{o sZeskoK yVe rJhnK. NoZe ftu ;tko @@;/tkdkoK## B/ sbkFh eokT[D s'I fJBekoeo fdZsk. Bke/ tkb/ g[fb; fJz;g?eNo B/, fibQk g[fb; w[yh Bz{ yapo fdZsh. T[js[ozs w"e/ s/ gj[zu frnk. go NoZe tkb/ pzd/ @@pj[s tZv/## ;B. S.S.P. T[jBKBz{ jZE Bk gk ;fenk. NoZe gk;/ eoe/ x/o/ ftu b? e/, yVk eotk fbnk. gzikpd/ g[fb; w[yh ;qL dkB/tkbhnk Bz{ ;koh fJsbkj fdZsh rJh. T[j uzvhrVQ s'Ij?bhegNo s/ ;tko j' e/ s[ozs dopko ;kfjp g[fink. ;koh ikDekoh bJh.NoZe ftu p?m/ pzfdnK B{z sbk;ah d/D bJh fejk sK T[jBK nr'I e[M @@r[gsBkw## ns/ N?bhc'B Bzpo fdZs/. ;qL dkB/tkbhnk B/ T[E/ ;zgoe ehsk. gskbfrnk fe gqXkB wzsoh ;qh wsh fJzdok rKXh d/ yk; (y[chnk J/iz;hnK) c'B;B. T[jBK tZb'I ;L dkB/tkbhnk Bz{ ;gZFN nkd/F nk frnk fe @@fJ; NoZe Bz{fpBK sbkFh bJ/ bzro tZb ikD fdU. w?vw dk fJjh j[ew j?.## ;qL GrtkB

[109]

f;zx B/ i[nkp fdZsk, @@gzikp ftu nwB oZyDk s/ ekBz{B w[skpe ezw eoB/, w/oh ;oekoh fvT{Nh j?. fJ; NoZe ftu i' jfEnko ik oj/ jB, fJjBK BkbnkT[D tkb/ ;w/I ftu eJh wzdhnK xNBktK tkgoBrhnK. w?I nfijk BjhI j'DfdnKrk.##

gqXkB wzsoh d/ dcso tZb'A j[ew nk frnk fe, @@s[;hAI S[ZNh ub/ ikU!fJE/ fe;/ j'o B{z bk fdsk ikt/rkHHH go fJj nkN/ tkbk NoZe fpBK gq/;akBh d/nzdo io{o ikt/rk@@. T[;/ tes ;qL GrtkB f;zx (g[fb; w[yh) bzwh S[ZNh s/ubk frnk. T[; dh Ekt/A j'o g[fb; w[yh nk frnk. fpBk u?fezr d/ NoZe@@nkN/ dkb dhnK p'ohnK##@@nkN/ dkb dhnK p'ohnK##@@nkN/ dkb dhnK p'ohnK##@@nkN/ dkb dhnK p'ohnK##@@nkN/ dkb dhnK p'ohnK## b?e/, bzro ftu ikD bZr/. nr;s ;szpo 1984d/ @@;{ohnk## wjhB/tko nzrq/ih w?rihB ftu, pV/ ft;sko Bkb gzikp ftu tkgo/xNBk eowpko/, ;p{sK s/ nXkfos c'N'nK ;ws/, fog'oN Skgh rJh ;h. gJhfJe f;Zy Feb tkbk ftnesh, fi; B/ nkgDk Bkw ;qL gqGfdnkb f;zx dZf;nk.GkJh ioB?b f;zx fGzvoK tkb/ d/ B/V/ j'D ftu ekw:kp j' frnk . fJ; ;ay;aB/ oki;EkB ftu gkfe;skB d/ pkvo Bkb bZrdh, eJh ;" J/eV iwhB yqhdh.fJj ftnesh gkfe;skB ftu'Io{;h nkN' w?fNe, J/He/H ;zskbh okJhcbK wzrtk e/, nkN/ dhnK p'ohnK ftu b[ek e/ dopko ;kfjp ftu G/idk ;h. nZr'I fJjBKjfEnkoK dh fezBh p/dodh Bkb rbs tos'A j'Jh j?, i/ fJj eKv fbyD bZrhJ/sK EZpk ekria ekb/ ehs/ ik ;ed/ jB. ;aKswJh w[iakjok ekohnK s/ GKt/A g[fb;XZek eo iKdh j?, go fco Gh fe;/ ikps/ ftu ofj e/. g[fb; d/ i[bwK dhgVskb tk;s/ @@efw;B## Gh pDd/ jB. eJh tkoh e'oNK ftu g[fb; w[bkiwKB{z ;ik Gh j' iKdh j?. s/ g[fb; tZb'A i[bw dk f;aeko ftnesh, iK gqtko B{ze'Jh Bk e'Jh w[nktik nkfd Gh fdsk iKdk j?. id'A jfEnkopzd izr S/V fdZshikt/, fco e'Jh fonkfJs BjhI, BowkJh BjhI. T[; tes gq?; s/ b'e okJ/ GhykVe{nK d/ fto[ZX G[rsdh j?.

GkJh ioB?b f;zx d[nkb/ i';ahb/ B"i[nkB fJeZm/ j'D fdZs/ rJ/. GkJhioB?b f;zx Bz{ rowk row GkFD d/D s'I Gh w[ZYb/ ;w/I ftu Bk o'fenk frnk.T[jBK Bz{ nyapkoK d[nkok ikD p[ZM e/ wFj{oh gqdkB eotkJh rJh. id'I bkbkirs BkokfJD Bz{ d' nfrnkBs pzd{e XkohnK B/ wko fdZsk sK fJ; e/; ftu

[110]

GkJh ioB?b f;zx Bz{ Bkwid eo fdsk. T[Xo GkJh ih Bz{ cVB tk;s/ c"oh s"os/ e'Jh ekotkJh Bk ehsh. ;r'I GkJh ioB?b f;zx B/ wfjs/ u"Ie r[odtko/ ftupj[s tZvk fJeZm eoe/, nkgDh Fjhdh dh skohe frqcskoh bJh oZy fdZsh. ;kokfdB X[{ znK Xko seohoK j[zdhnK ojhnK. Fkwh uko e[ ti/ pV/ FjkBk mkm Bkb,GkJh ioB?b f;zx B/ @@frqcskoh## fdZsh. g[fb; B/ ikD p[ZM e/, GVekjN g?dkeoB bJh r'bh ubk fdZsh, e[M ftnesh wko fdZs/ rJ/.GkJh ioB?b f;zx Bz{gfjbK eJh fdB @@g[ZS frZS## eoB bJh, r?;N jkT{;K ftu oZfynk frnk.r?;N jkT{; ftu jh iZi nk e/ eufjoh bkT[Idk ;h. b'V w[skpe ekrihekotkjh g{oh eoe/, tkfg; ubk iKdk ;h. T[; ;w/I @@nZi dh nktkia## o'iakBknyapko ftu ;qL r[oBkw f;zx sho d/ ftnzrwJh wiw{B pj[s ewkb dk fdqFg/F eod/ oj/ jB. fw;kb bJh - @@esb e'Jh j'o eo/ e/; fe;/ j'o s/ pD/,@@esb e'Jh j'o eo/ e/; fe;/ j'o s/ pD/,@@esb e'Jh j'o eo/ e/; fe;/ j'o s/ pD/,@@esb e'Jh j'o eo/ e/; fe;/ j'o s/ pD/,@@esb e'Jh j'o eo/ e/; fe;/ j'o s/ pD/, gfjbh gfjbh gfjbh gfjbh gfjbhtko j'fJnk j?. w[ifow Bz{ frqcsko eoB d/ tozN ikoh j' rJ/ j'D, s/ nr'Itko j'fJnk j?. w[ifow Bz{ frqcsko eoB d/ tozN ikoh j' rJ/ j'D, s/ nr'Itko j'fJnk j?. w[ifow Bz{ frqcsko eoB d/ tozN ikoh j' rJ/ j'D, s/ nr'Itko j'fJnk j?. w[ifow Bz{ frqcsko eoB d/ tozN ikoh j' rJ/ j'D, s/ nr'Itko j'fJnk j?. w[ifow Bz{ frqcsko eoB d/ tozN ikoh j' rJ/ j'D, s/ nr'I@@w[ifow## frqcskoh d/D bJh nkgDh woiah dh sohe fB;fus eo/, gfjbh@@w[ifow## frqcskoh d/D bJh nkgDh woiah dh sohe fB;fus eo/, gfjbh@@w[ifow## frqcskoh d/D bJh nkgDh woiah dh sohe fB;fus eo/, gfjbh@@w[ifow## frqcskoh d/D bJh nkgDh woiah dh sohe fB;fus eo/, gfjbh@@w[ifow## frqcskoh d/D bJh nkgDh woiah dh sohe fB;fus eo/, gfjbhtko j'fJnk j?. w[ifow Bz[ ndkbs ftu g/F eoB dh Ekt/I iZi ;kfjp nkgDhtko j'fJnk j?. w[ifow Bz[ ndkbs ftu g/F eoB dh Ekt/I iZi ;kfjp nkgDhtko j'fJnk j?. w[ifow Bz[ ndkbs ftu g/F eoB dh Ekt/I iZi ;kfjp nkgDhtko j'fJnk j?. w[ifow Bz[ ndkbs ftu g/F eoB dh Ekt/I iZi ;kfjp nkgDhtko j'fJnk j?. w[ifow Bz[ ndkbs ftu g/F eoB dh Ekt/I iZi ;kfjp nkgDhndkbs w[ifow d/ fgS/-fgS/ bJh fcoB, fJj gfjbh tko j'fJnk j?. i/bQndkbs w[ifow d/ fgS/-fgS/ bJh fcoB, fJj gfjbh tko j'fJnk j?. i/bQndkbs w[ifow d/ fgS/-fgS/ bJh fcoB, fJj gfjbh tko j'fJnk j?. i/bQndkbs w[ifow d/ fgS/-fgS/ bJh fcoB, fJj gfjbh tko j'fJnk j?. i/bQndkbs w[ifow d/ fgS/-fgS/ bJh fcoB, fJj gfjbh tko j'fJnk j?. i/bQftu w[ifow Bz{ pj[s jh T[u e'Nh dhnK ;j{bsK fwbD, ;kok i/bQ ;Nkc nZr/ftu w[ifow Bz{ pj[s jh T[u e'Nh dhnK ;j{bsK fwbD, ;kok i/bQ ;Nkc nZr/ftu w[ifow Bz{ pj[s jh T[u e'Nh dhnK ;j{bsK fwbD, ;kok i/bQ ;Nkc nZr/ftu w[ifow Bz{ pj[s jh T[u e'Nh dhnK ;j{bsK fwbD, ;kok i/bQ ;Nkc nZr/ftu w[ifow Bz{ pj[s jh T[u e'Nh dhnK ;j{bsK fwbD, ;kok i/bQ ;Nkc nZr/jZE i'Vh yb'sk j't/, fJj gfjbh tko j'fJnk j?##. nfijk j'o pj[s e[MjZE i'Vh yb'sk j't/, fJj gfjbh tko j'fJnk j?##. nfijk j'o pj[s e[MjZE i'Vh yb'sk j't/, fJj gfjbh tko j'fJnk j?##. nfijk j'o pj[s e[MjZE i'Vh yb'sk j't/, fJj gfjbh tko j'fJnk j?##. nfijk j'o pj[s e[MjZE i'Vh yb'sk j't/, fJj gfjbh tko j'fJnk j?##. nfijk j'o pj[s e[Mgfjbh tko jh j' fojk ;h.gfjbh tko jh j' fojk ;h.gfjbh tko jh j' fojk ;h.gfjbh tko jh j' fojk ;h.gfjbh tko jh j' fojk ;h.

fco'iag[o i/bQ ftu'I fojk j' e/ GkJh ioB?b f;zx dopko ;kfjp fty/nk rJ/. nyapkoK okjhI T[jBK Bz{ fJe wjkB i/s{ dh fBnkJhI g/F ehsk frnk.fJ; nyapkoh uVQs ekoB, i'Fhb/ B"i[nkB tZvh frDsh ftu, T[; d[nkb/ fJeZsoj'D bZr/. wkoekN dhnK tkodksK ftu j'o tkXk j'D bZr fgnk. Gkos ;oekotZb'I gzikp dhnK ikfJia wzrK Gh Bk wzB/ ikD eoe/, jo f;Zy r[Z;/ ftu ;h.GkJh ioB?b f;zx B/ f;ZyK dh wB' dFk Bz{ ;wfMnk, s/ B"itkBK Bz{ @@g[oksBotkfJsK## w[skpe jfEnkopzd ;zxoF dh tzrko gkJh. fJ; tzrko Bz{ @@Xow:[ZX##@@Xow:[ZX##@@Xow:[ZX##@@Xow:[ZX##@@Xow:[ZX##wfj;{; eofdnK, jiakoK dh skdkd ftu rZGo{ @@izr## @@izr## @@izr## @@izr## @@izr## ftu e[Zd gJ/. g[fb;c'o;K Bz{ ;yas ekotkJh eoB s'I o'fenk frnk. dopko ;kfjp ;w{zj Bz{ ykVe{nKdh gBkjrkj pDB fdZsk frnk. ukDeh dk eEB j?L- @@gfjbK fe;/ w[Zd/ Bz{@@gfjbK fe;/ w[Zd/ Bz{@@gfjbK fe;/ w[Zd/ Bz{@@gfjbK fe;/ w[Zd/ Bz{@@gfjbK fe;/ w[Zd/ Bz{

[111]

g?dk eo', T[; Bz[ { tXD c[bD ftu ;jkfJsk eo'. id'I ;ko/ gk;/ jkjk ekog?dk eo', T[; Bz[ { tXD c[bD ftu ;jkfJsk eo'. id'I ;ko/ gk;/ jkjk ekog?dk eo', T[; Bz[ { tXD c[bD ftu ;jkfJsk eo'. id'I ;ko/ gk;/ jkjk ekog?dk eo', T[; Bz[ { tXD c[bD ftu ;jkfJsk eo'. id'I ;ko/ gk;/ jkjk ekog?dk eo', T[; Bz[ { tXD c[bD ftu ;jkfJsk eo'. id'I ;ko/ gk;/ jkjk ekowu ikt/, sK g{oh c"ih skes tose/, e[ub fdU. fJ; soQK b'eK dh gq;z;kwu ikt/, sK g{oh c"ih skes tose/, e[ub fdU. fJ; soQK b'eK dh gq;z;kwu ikt/, sK g{oh c"ih skes tose/, e[ub fdU. fJ; soQK b'eK dh gq;z;kwu ikt/, sK g{oh c"ih skes tose/, e[ub fdU. fJ; soQK b'eK dh gq;z;kwu ikt/, sK g{oh c"ih skes tose/, e[ub fdU. fJ; soQK b'eK dh gq;z;kd/ gkso pD'. s/ ekw:kph Bkb oki eo'##.d/ gkso pD'. s/ ekw:kph Bkb oki eo'##.d/ gkso pD'. s/ ekw:kph Bkb oki eo'##.d/ gkso pD'. s/ ekw:kph Bkb oki eo'##.d/ gkso pD'. s/ ekw:kph Bkb oki eo'##. ;qhwsh fJzdok B/ fJjh BhshngDkJh j'Jh ;h. f;Zy rZGo{nK Bz{ T[e;k e/ tkodksK eotkU. fjzd{ f;ZyK ftuBcos g?dk eo'. id'I e'Jh ftnesh wo/ sK fjzd{ wfonk iK f;Zy wfonk iao{ofby' sK fe fJj ykJh u'Vh j[zdh ikt/.

;ko/ pzfBU wkj"b dh f;oiDk eoe/ Gkosh c"i B/ dopko ;kfjp s/jwbk eo fdZsk. n?B nkyoh ;w/I (;qL dbpho f;zx gZsoeko w[skpe) GkJhioB?b fz;x Bz[{ frqcskoh d/D bJh, f;zx fwb/. @@t/y' c"i B/ x/ok gk fbnk j?,dopko ;kfjp dh p/ndph j't/rh. go GkJh ih BjhI wzB/. mhe j? fco ikBpuk e/ fBeb ikU. nkyD bZr/ - @@dbpho f;zx w?I fJzBk nZr/ fBeb frnk@@dbpho f;zx w?I fJzBk nZr/ fBeb frnk@@dbpho f;zx w?I fJzBk nZr/ fBeb frnk@@dbpho f;zx w?I fJzBk nZr/ fBeb frnk@@dbpho f;zx w?I fJzBk nZr/ fBeb frnkjK, j[D tkfg; nkT[Dk ;zGt BjhI. j[D sK B"ps J/E'I sZe g[Zi rJh j? fejK, j[D tkfg; nkT[Dk ;zGt BjhI. j[D sK B"ps J/E'I sZe g[Zi rJh j? fejK, j[D tkfg; nkT[Dk ;zGt BjhI. j[D sK B"ps J/E'I sZe g[Zi rJh j? fejK, j[D tkfg; nkT[Dk ;zGt BjhI. j[D sK B"ps J/E'I sZe g[Zi rJh j? fejK, j[D tkfg; nkT[Dk ;zGt BjhI. j[D sK B"ps J/E'I sZe g[Zi rJh j? fei/ w?I fiT[Idk ofjD dh e'fFF ehsh sK ;dk tk;s/ wo iktKrk. i/ fJE/ woi/ w?I fiT[Idk ofjD dh e'fFF ehsh sK ;dk tk;s/ wo iktKrk. i/ fJE/ woi/ w?I fiT[Idk ofjD dh e'fFF ehsh sK ;dk tk;s/ wo iktKrk. i/ fJE/ woi/ w?I fiT[Idk ofjD dh e'fFF ehsh sK ;dk tk;s/ wo iktKrk. i/ fJE/ woi/ w?I fiT[Idk ofjD dh e'fFF ehsh sK ;dk tk;s/ wo iktKrk. i/ fJE/ wofrnk sK ;dk tk;s/ fiT[Idk j' iktKrk##. frnk sK ;dk tk;s/ fiT[Idk j' iktKrk##. frnk sK ;dk tk;s/ fiT[Idk j' iktKrk##. frnk sK ;dk tk;s/ fiT[Idk j' iktKrk##. frnk sK ;dk tk;s/ fiT[Idk j' iktKrk##. dopko ;kfjp s/ 03-06-1984 Bz{jwbk eo fdZsk frnk. fJE/ eh eh tkgfonk fet/I tkgfonk< pko/ d; feskpKSg e/ nk u[ZehnK jB. ihjd/ ftu ;L dbpho f;zx dh B/fVUI fvZm/ fGzvoK tkb/, A.R. doFh dh iKpki okyk) wkoe Nbh s/ ;shF i?ep dh fJzdok rKXh dhnkyoh bVkJh. fJ;/ soK j'o pj[s ;kohnK feskpK gVQhnK ik ;edhnK jB.

w/ok we;d e/tb fJj d;Dk j? fe fJzdok rKXh fi; okj fJ;;zxoF Bz{ w'V d/Dk ukj[zdh ;h, T[;/ gk;/ w[V frnk. fJe' rb T[; d/ jZe ftuBjhI rJh fe 31 nes{po 84 ftu T[;Bz{ Gh GkJh p/nzs f;zx s/ ;stzs f;zxB/ ehs/ gkg dh ;ik d/ fdZsh. T[IR fJzdok Bz{ gsk ;h fe GkDk tkgo ;edkj?. fJ;/ bJh fdZbh ftu f;ZyK Bz{ u[D u[D e/ wkoB dk gqpzX gfjbK eo fbnk;h. dopko ;kfjp s/ jwbk eoe/ Gkosh j[ewokBK B/ g{oh soQK f;Zy e"w Bz{nfj;k; eotk fdZsk fe s[;hI b'e @@;kv/ nkgD/ BjhI j'##. fBsfdB dh ykVe{@@;kv/ nkgD/ BjhI j'##. fBsfdB dh ykVe{@@;kv/ nkgD/ BjhI j'##. fBsfdB dh ykVe{@@;kv/ nkgD/ BjhI j'##. fBsfdB dh ykVe{@@;kv/ nkgD/ BjhI j'##. fBsfdB dh ykVe{izr Bz{ ysw eoB bJh iK s/ wzrK wzB bU. d{ih fJzBh ;ysh eo' fe T[mDizr Bz{ ysw eoB bJh iK s/ wzrK wzB bU. d{ih fJzBh ;ysh eo' fe T[mDizr Bz{ ysw eoB bJh iK s/ wzrK wzB bU. d{ih fJzBh ;ysh eo' fe T[mDizr Bz{ ysw eoB bJh iK s/ wzrK wzB bU. d{ih fJzBh ;ysh eo' fe T[mDizr Bz{ ysw eoB bJh iK s/ wzrK wzB bU. d{ih fJzBh ;ysh eo' fe T[mDi'r/ jh Bk SZv'. shik e[okj/ gk fdU. u"Ek BF/Vh pDk fdU, nDgVQ oZyi'r/ jh Bk SZv'. shik e[okj/ gk fdU. u"Ek BF/Vh pDk fdU, nDgVQ oZyi'r/ jh Bk SZv'. shik e[okj/ gk fdU. u"Ek BF/Vh pDk fdU, nDgVQ oZyi'r/ jh Bk SZv'. shik e[okj/ gk fdU. u"Ek BF/Vh pDk fdU, nDgVQ oZyi'r/ jh Bk SZv'. shik e[okj/ gk fdU. u"Ek BF/Vh pDk fdU, nDgVQ oZyfdUHHHHHHHHHHHgzikp ftu fJjh sK ehsk frnk j?.fdUHHHHHHHHHHHgzikp ftu fJjh sK ehsk frnk j?.fdUHHHHHHHHHHHgzikp ftu fJjh sK ehsk frnk j?.fdUHHHHHHHHHHHgzikp ftu fJjh sK ehsk frnk j?.fdUHHHHHHHHHHHgzikp ftu fJjh sK ehsk frnk j?.

[112]

000000000000000

nkgD/ BkrfoeK s/ tfjPh jwbk

;zB 1971 ftu pzrbk d/F ftu nkgDh c"i Bz[ { G/iD s'I gfjbK, fJzdokrKXh B/ Gkosh whvhJ/ Bz{ nkgD/ jZe ftu T[bko nt;Ek ftu b? nKdk ;h. fcofJzdok ftd/FK d/ fJe bzw/ d"o/ s/ fBebh, fJj dZ;D fe izr bVBh, pzrbkd/F (T[; ;w/I g{oph gkfe;skB) dh c"ih wds eoBh, ;kvk F"e BjhI ;r'Iwip{oh j?, wsK eZb Bz{ e'Jh ;kBz{ p[ok Bk nky/. fJ; fwFB ftu T[j ;cbojh s/ pzrbk d/F Bz{ gkfe;skB Bkb'I tZy eo fdZsk. fJ;/ soQK nkgD/ ;kXBKokjh, f;ZyK Bz[ ysoBke ngokXh o{g ftu g/F ehsk frnk. @@d/F dh J/esk ns/nyzvssk## bJh ysok j?, dhnK NkjoK wkohnK rJhnK. nypkoK s'I fJbktk;kohnK fto'Xh gkoNhnK Gh f;ZyK d/ fto[ZX ns/ fJzdok rKXh d/ jZEK ftuy/YdhnK ojhnK. i' fJzdok B/ ukfjnk T[jBK T[jh fejk s/ ehsk. wkj"b dhf;oiDk eoe/, Gkosh c"i Bz{ nkgD/ jh FfjohnK Bz{ wkoB tk;s/, r[o{ noiB;kfjp d/ Fjhdh fdjkV/ s/ fJeZso j'JhnK p/nzs ;zrsK s/ f;ZyK d/ gqw[ZyXkofwe n;EkB s/, s'gK N?IeK d[nkok jwbk eo fdZsk frnk. i{B dk gfjbkjcsk nfs dh rowh FoXkb{nK dk Gkoh fJeZm s/ c"ih jwbk.

i/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp ftu jfEnko nkT[Di/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp ftu jfEnko nkT[Di/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp ftu jfEnko nkT[Di/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp ftu jfEnko nkT[Di/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp ftu jfEnko nkT[Djh Bk fdzdh. i/ ;oeko fJwkBdko j[zdh, sK fJZek d[Zek tkodksK eoe/,jh Bk fdzdh. i/ ;oeko fJwkBdko j[zdh, sK fJZek d[Zek tkodksK eoe/,jh Bk fdzdh. i/ ;oeko fJwkBdko j[zdh, sK fJZek d[Zek tkodksK eoe/,jh Bk fdzdh. i/ ;oeko fJwkBdko j[zdh, sK fJZek d[Zek tkodksK eoe/,jh Bk fdzdh. i/ ;oeko fJwkBdko j[zdh, sK fJZek d[Zek tkodksK eoe/,gqeowk ftu rJ/ ngokXhnK Bz{ nzdo ik e/ cfVnk ik ;edk ;h. ;w/I f;ogqeowk ftu rJ/ ngokXhnK Bz{ nzdo ik e/ cfVnk ik ;edk ;h. ;w/I f;ogqeowk ftu rJ/ ngokXhnK Bz{ nzdo ik e/ cfVnk ik ;edk ;h. ;w/I f;ogqeowk ftu rJ/ ngokXhnK Bz{ nzdo ik e/ cfVnk ik ;edk ;h. ;w/I f;ogqeowk ftu rJ/ ngokXhnK Bz{ nzdo ik e/ cfVnk ik ;edk ;h. ;w/I f;onfijk Bk ehsk frnk. id'I jkbks g{oh soQK ftrV rJ/ T[; tes N?Ie ns/nfijk Bk ehsk frnk. id'I jkbks g{oh soQK ftrV rJ/ T[; tes N?Ie ns/nfijk Bk ehsk frnk. id'I jkbks g{oh soQK ftrV rJ/ T[; tes N?Ie ns/nfijk Bk ehsk frnk. id'I jkbks g{oh soQK ftrV rJ/ T[; tes N?Ie ns/nfijk Bk ehsk frnk. id'I jkbks g{oh soQK ftrV rJ/ T[; tes N?Ie ns/s'gK ukjV fdZshnK. nzdo y{B dhnK BdhnK pjk fdZsh. p/d'fFnK d/ uhEV/s'gK ukjV fdZshnK. nzdo y{B dhnK BdhnK pjk fdZsh. p/d'fFnK d/ uhEV/s'gK ukjV fdZshnK. nzdo y{B dhnK BdhnK pjk fdZsh. p/d'fFnK d/ uhEV/s'gK ukjV fdZshnK. nzdo y{B dhnK BdhnK pjk fdZsh. p/d'fFnK d/ uhEV/s'gK ukjV fdZshnK. nzdo y{B dhnK BdhnK pjk fdZsh. p/d'fFnK d/ uhEV/T[vk fdZs/. pZfunK se Bz{ e'j e'j e/ wkfonk frnk. phphnK Bkb FowBkeT[vk fdZs/. pZfunK se Bz{ e'j e'j e/ wkfonk frnk. phphnK Bkb FowBkeT[vk fdZs/. pZfunK se Bz{ e'j e'j e/ wkfonk frnk. phphnK Bkb FowBkeT[vk fdZs/. pZfunK se Bz{ e'j e'j e/ wkfonk frnk. phphnK Bkb FowBkeT[vk fdZs/. pZfunK se Bz{ e'j e'j e/ wkfonk frnk. phphnK Bkb FowBke;b{e ehsk frnk. S/ i{B 84 GkJh ioB?b f;zx s/ ;L ;[p/r f;zx Bz[ { wko;b{e ehsk frnk. S/ i{B 84 GkJh ioB?b f;zx s/ ;L ;[p/r f;zx Bz[ { wko;b{e ehsk frnk. S/ i{B 84 GkJh ioB?b f;zx s/ ;L ;[p/r f;zx Bz[ { wko;b{e ehsk frnk. S/ i{B 84 GkJh ioB?b f;zx s/ ;L ;[p/r f;zx Bz[ { wko;b{e ehsk frnk. S/ i{B 84 GkJh ioB?b f;zx s/ ;L ;[p/r f;zx Bz[ { wkofdZsk frnk.fdZsk frnk.fdZsk frnk.fdZsk frnk.fdZsk frnk. ;Zs i{B Bz{ f;Zy o?co?I; bkfJpo/oh ftu'I eJh NoZe Go e/ fbNo/uo eZY fbnk frnk. pkeh pu/ Bz{ nZr bk fdZsh rJh. pu/ j'J/ frqcskoftneshnK Bkb nfs xNhnk ftjko ehsk. d' d/FK dh izr ;w/I Gh nkw

[113]

BkrfoeK ns/ frqcsko ehs/ rJ/ c"ihnK Bkb Gh Bowh tkbk ;b{e eoB d/;wM"s/ @@iB/tk ;zXh## ftu j'J/ ;B. Gkosh c"i B/ nkgD/ jh d/F d/ FfjohnKs/ T[; ;zXh Bz{ bkr{ BjhI ehsk. ;qh jouzd f;zx b'r'Itkb, s/ ;qh r[ouoB f;zxN"jVk, nkgD/ e[M ;kEhnK ;w/s c"i B/ @@frqcsko## eo bJ/, s/ r?;N jkT{;ftu nkokw c[owkT[D bJh G/i fdZsk. pkehnK Bz{ Gh EkT[I EKJh e/; pDk e/i/bQK ftu G/i fdZsk.

i/ Gkos ;oeko ukj[zdh sK dopko ;kfjp Bz{ jfEnkopzd fro'jK dki/ Gkos ;oeko ukj[zdh sK dopko ;kfjp Bz{ jfEnkopzd fro'jK dki/ Gkos ;oeko ukj[zdh sK dopko ;kfjp Bz{ jfEnkopzd fro'jK dki/ Gkos ;oeko ukj[zdh sK dopko ;kfjp Bz{ jfEnkopzd fro'jK dki/ Gkos ;oeko ukj[zdh sK dopko ;kfjp Bz{ jfEnkopzd fro'jK dkfNekDk Bk pDB fdzdh. i/ ;oeko ukj[zdh sK nzdo jfEnko nkT[D jh BkfNekDk Bk pDB fdzdh. i/ ;oeko ukj[zdh sK nzdo jfEnko nkT[D jh BkfNekDk Bk pDB fdzdh. i/ ;oeko ukj[zdh sK nzdo jfEnko nkT[D jh BkfNekDk Bk pDB fdzdh. i/ ;oeko ukj[zdh sK nzdo jfEnko nkT[D jh BkfNekDk Bk pDB fdzdh. i/ ;oeko ukj[zdh sK nzdo jfEnko nkT[D jh Bkfdzzdh. i/ ;oeko ukjz[dh sK wzrK wzB e/ f;ZyK d/ wB fiZs b?Idh. i/ ;oekofdzzdh. i/ ;oeko ukjz[dh sK wzrK wzB e/ f;ZyK d/ wB fiZs b?Idh. i/ ;oekofdzzdh. i/ ;oeko ukjz[dh sK wzrK wzB e/ f;ZyK d/ wB fiZs b?Idh. i/ ;oekofdzzdh. i/ ;oeko ukjz[dh sK wzrK wzB e/ f;ZyK d/ wB fiZs b?Idh. i/ ;oekofdzzdh. i/ ;oeko ukjz[dh sK wzrK wzB e/ f;ZyK d/ wB fiZs b?Idh. i/ ;oekoukjz[dh sK :kso{nK Bz{ pkjo nkT[D dh fJikis d/ fdzdh. i/ ;oekoukjz[dh sK :kso{nK Bz{ pkjo nkT[D dh fJikis d/ fdzdh. i/ ;oekoukjz[dh sK :kso{nK Bz{ pkjo nkT[D dh fJikis d/ fdzdh. i/ ;oekoukjz[dh sK :kso{nK Bz{ pkjo nkT[D dh fJikis d/ fdzdh. i/ ;oekoukjz[dh sK :kso{nK Bz{ pkjo nkT[D dh fJikis d/ fdzdh. i/ ;oekofJwkBdko j[zdh, sK Fjhdh g[op tkb/ fdB BjhI, fe;/ j'o fdB x/ok gkT[Idh.fJwkBdko j[zdh, sK Fjhdh g[op tkb/ fdB BjhI, fe;/ j'o fdB x/ok gkT[Idh.fJwkBdko j[zdh, sK Fjhdh g[op tkb/ fdB BjhI, fe;/ j'o fdB x/ok gkT[Idh.fJwkBdko j[zdh, sK Fjhdh g[op tkb/ fdB BjhI, fe;/ j'o fdB x/ok gkT[Idh.fJwkBdko j[zdh, sK Fjhdh g[op tkb/ fdB BjhI, fe;/ j'o fdB x/ok gkT[Idh.i/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp gqh;o dk fpibh, gkDh nkfdi/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp gqh;o dk fpibh, gkDh nkfdi/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp gqh;o dk fpibh, gkDh nkfdi/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp gqh;o dk fpibh, gkDh nkfdi/ ;oeko fdnkBsdko j[zdh sK dopko ;kfjp gqh;o dk fpibh, gkDh nkfdpzd eo fdzdh. i/ fco Gh jkbks ekp{ Bk nkT[Id/ sK bzw/ ;w/I sZe Bke/ pzdhpzd eo fdzdh. i/ fco Gh jkbks ekp{ Bk nkT[Id/ sK bzw/ ;w/I sZe Bke/ pzdhpzd eo fdzdh. i/ fco Gh jkbks ekp{ Bk nkT[Id/ sK bzw/ ;w/I sZe Bke/ pzdhpzd eo fdzdh. i/ fco Gh jkbks ekp{ Bk nkT[Id/ sK bzw/ ;w/I sZe Bke/ pzdhpzd eo fdzdh. i/ fco Gh jkbks ekp{ Bk nkT[Id/ sK bzw/ ;w/I sZe Bke/ pzdhehsh ik ;edh ;h. nyho ftu p/j'F eoB tkb/ r'b/ ;[ZN e/ nzdo b[e/ehsh ik ;edh ;h. nyho ftu p/j'F eoB tkb/ r'b/ ;[ZN e/ nzdo b[e/ehsh ik ;edh ;h. nyho ftu p/j'F eoB tkb/ r'b/ ;[ZN e/ nzdo b[e/ehsh ik ;edh ;h. nyho ftu p/j'F eoB tkb/ r'b/ ;[ZN e/ nzdo b[e/ehsh ik ;edh ;h. nyho ftu p/j'F eoB tkb/ r'b/ ;[ZN e/ nzdo b[e/ftneshnK Bz{ cfVnk ik ;edk ;h. nc;'; fe fJjBk ftu'I e'Jh okj BjhIftneshnK Bz{ cfVnk ik ;edk ;h. nc;'; fe fJjBk ftu'I e'Jh okj BjhIftneshnK Bz{ cfVnk ik ;edk ;h. nc;'; fe fJjBk ftu'I e'Jh okj BjhIftneshnK Bz{ cfVnk ik ;edk ;h. nc;'; fe fJjBk ftu'I e'Jh okj BjhIftneshnK Bz{ cfVnk ik ;edk ;h. nc;'; fe fJjBk ftu'I e'Jh okj BjhIngDkfJnk frnk. ;r'I ikD p[ZM e/, f;ZyK Bz{ @@;pe## f;ykT[D bJh ns/ngDkfJnk frnk. ;r'I ikD p[ZM e/, f;ZyK Bz{ @@;pe## f;ykT[D bJh ns/ngDkfJnk frnk. ;r'I ikD p[ZM e/, f;ZyK Bz{ @@;pe## f;ykT[D bJh ns/ngDkfJnk frnk. ;r'I ikD p[ZM e/, f;ZyK Bz{ @@;pe## f;ykT[D bJh ns/ngDkfJnk frnk. ;r'I ikD p[ZM e/, f;ZyK Bz{ @@;pe## f;ykT[D bJh ns/ngwkBs eoB bJh, fJj wko{ okj nyfsnko ehsk frnk.ngwkBs eoB bJh, fJj wko{ okj nyfsnko ehsk frnk.ngwkBs eoB bJh, fJj wko{ okj nyfsnko ehsk frnk.ngwkBs eoB bJh, fJj wko{ okj nyfsnko ehsk frnk.ngwkBs eoB bJh, fJj wko{ okj nyfsnko ehsk frnk.

nzdo d/ tfjFhnkBk ekfonK dk FkfJd gsk jh Bk brdk, nroA.P. (n?;'FhJ/Nv gq?;) U.K. dh ypo J/iz;h dk gZsoeko, pqjw u/bkBh,dopko ;kfjp d/ fpbe[b B/V/, fJe T[Zuh Ekt/I i/ Bk b[fenk j[zdk. T[; usoftnesh B/, nzdo j' oj/ xNBk eow Bz{ Fesh Fkbh e?wo/ Bkb cVBk, ypopDkT[Dh s/ v[pJh d/ o;s/ fJzrb?Iv Bz{ G/iDh. v[pJh d/ o;s/ fJ; eoe/, gJhGkos ;oeko d/ y[chnk ftGkr, gZSw tZb ik ojhnK ypoK dh finkdk SkDphD eodh ;h, v[pJh tZb BjhI. fJe jcsk brksko ;koh ypo d[BhnK Goftu iKdh ojh. nypkoK ftu Sgdh ojh, T.V. u?BbK s/ j{-p-j{ ftykJh iKdhojh. Gkos ;oeko Bz[ { pVh @@Fow## nk ojh ;h. fco ;ysh Bkb Gkb ehshrJh, sK pqjw u/bkBh gZsoeko Bz{ frqcsko eoe/ d/F X'qj dk w[eZdwk pDk e/i/bQ pzd ehsk frnk. B" wjhB/ e?d ftu ofj e/, gZSwh w[beK tZb'I dpkT[ g?D

[114]

s/, T[; Bz{ fojk eo fdZsk frnk ns/ s[ozs d/F ftu'I fBeb ikD dk j[ew d/fdZsk frnk.

GkJh ioB?b f;zx B/ nro jfEnkopzd izr bVBh jh ;h, sK dopko;kfjp dhnK gqeowK ftu p?m e/ BjhI bVBh ukjhdh ;h. eJh b'eK dk soej? fe r[o{ jfor'fpzd ;kjfp B/ fJE/ izr bVh ;h. ih BjhI. dopko ;kfjps'I pkjo ike/, fgZgbh tkb/ n;EkB s/ bVkJh bVh rJh ;h. y{B yokp/ s'IpukT[D fjs, ;fsr[o{ okwg[ok c{b tZb ub/ rJ/. nrbh izr T[E/ jh woQkid/ ;EkB s/ j'Jh ;h. wB[yh ikBK nikJh ikD s'I pukT[D tk;s/ r[o{ jfor'fpzdih B/ nkgDh p/Nh phph tho' dk ftnkj Gh dopko ;kfjp nzdo Bk ehsk. fcoeosko g[o tkbh izr s'I pknd f;ZyK ;w/s ehosg[o, gjkVh fJbke/ tZb ub/rJ/, sK fe bVkJh s'I pfunk ik ;e/. d;w gkfsFkj B/ izr bVB bJh feb/pDtkJ/ ;B. eJh tkoh T[j nBzdg[o s'I pkjo Gh ub/ ikd/ oj/, sK fe bVkJhBz{ Nkfbnk ik ;e/. e[M b'eK dk ftuko j? fe bVkJh sK d' sysK dh ;h, fdZbhdk sys s/ nekb sys. fco nekb sys s'I bVkJh bVBh rbs fet/I j?<gfjbh rZb sK fJj fe nekb g[oy dk e'Jh fJe @@sys## iK fNekDk BjhI j?.T[j fBozeko j? ;op ftnkge j?. d{ih rZb e'Jh d[fBnkthI c"i nekb g[oys/ jwbk BjhI eo ;edh. T[;d/ sys Bz{ BjhI Ykj ;edh. fJE/ Gkosh c"i B/@@nekb sys## wbp/ dk Y/o pDk fdZsk. nrbh rZb fJzdok rKXh B/ fJjbVkJh nkgD/ sys s/ p?m e/ BjhI bVh, nkgD/ sys s'I (dcso) e/tb j[ewikoh ehsk j?. T[; tZb'I G/ihnK c"iK B/, bVkJh pkjo w?dkB ftu bVh j?. f;ZyKd/ ;Bw[Zy bVh ;h. sys e/tb j[ew ikoh eoB bJh, gqpzXeh ezwK bJh j'fJnkeodk j?, izr bVB bJh BjhI. izr bJh feb/ j' ;ed/ jB. go nZi d/ wko{jfEnkoK ;kjwD/ feb/ Gh ewi'ao g? rJ/ jB. f;Zy :'fXnK Bz{ Gh fJj bVkJhr[od[nkfonK ftu tVe/ BjhI, fes/ pkjo fBeb e/ bVBh ukjhdh ;h. fit/I fe1984 s'I wro'I dh :[ZX Bhsh (r[ohbk izr) ngDkJh rJh ;h. Xow n;EkB Bz{,iK r[o{ rqzE ;kfjp Bz{, nkgDh fe;/ fBZih roi bJh tosDk, tkiap BjhI j?.f;ezdo B/ nkgD/ sys s/ p?m e/ izr BjhI bVh, w?dkBK ftu, w'ofunK ftu iKgjkVK ftu bVh ;h. tkNob{ dh fGnkBe izr fi; ftu ;Zso jiako f;gkjh

[115]

w"s dk ykik pD rJ/ ;B, sys s'I BjhI B?g'bhnB B/ w'ofunK ftu'I bVh ;h.pkpo B/, Bkdo B/, nfjwd Fkj B/ ns/ wjkokik oDihs f;zx B/ edh sysKs'I bVkJh BjhI bVh. id'I d[FwD d/ jwb/ dk ysok j[zdk, f;zx ;w/I dh BiakesBz{ ftuko e/, nzfwqs;o s'I pkjo ub/ iKd/. wsK dopko ;kfjp ns/Ffjotk;hnK dk e'Jh B[e;kB Bk j' ikJ/. pjkdo b'e Xow n;EkBK d/sfjykfBnK ftu b[ee/, gftZso Xow n;EkBK Bz{ izrh w'ofunK dk o{g d/ e/, fet/I Gh pjkdoh dk Yzv'ok BjhI fgZN ;ed/.

GkJh ioB?b f;zx fGzvoK tkb/ ftneshrs s"o s/ B/e fJB;kB ;B.GkJh ioB?b f;zx fGzvoK tkb/ ftneshrs s"o s/ B/e fJB;kB ;B.GkJh ioB?b f;zx fGzvoK tkb/ ftneshrs s"o s/ B/e fJB;kB ;B.GkJh ioB?b f;zx fGzvoK tkb/ ftneshrs s"o s/ B/e fJB;kB ;B.GkJh ioB?b f;zx fGzvoK tkb/ ftneshrs s"o s/ B/e fJB;kB ;B.fBvo ;B, e"w bJh e[M eoBk b'ud/ ;B. nekbh bhvoK dhnK rdkohnKfBvo ;B, e"w bJh e[M eoBk b'ud/ ;B. nekbh bhvoK dhnK rdkohnKfBvo ;B, e"w bJh e[M eoBk b'ud/ ;B. nekbh bhvoK dhnK rdkohnKfBvo ;B, e"w bJh e[M eoBk b'ud/ ;B. nekbh bhvoK dhnK rdkohnKfBvo ;B, e"w bJh e[M eoBk b'ud/ ;B. nekbh bhvoK dhnK rdkohnKns/ b[{ zpV ukbK s'I d[yh ;B. nc;'; fe T[j fBg[zB BhshtkB BjhI ;B. i/ns/ b[{ zpV ukbK s'I d[yh ;B. nc;'; fe T[j fBg[zB BhshtkB BjhI ;B. i/ns/ b[{ zpV ukbK s'I d[yh ;B. nc;'; fe T[j fBg[zB BhshtkB BjhI ;B. i/ns/ b[{ zpV ukbK s'I d[yh ;B. nc;'; fe T[j fBg[zB BhshtkB BjhI ;B. i/ns/ b[{ zpV ukbK s'I d[yh ;B. nc;'; fe T[j fBg[zB BhshtkB BjhI ;B. i/edh T[jBK B{z nkgDk w'ouk, p/ ekp{ j[zdk Biao nkT[dk sK (buedko Bhshedh T[jBK B{z nkgDk w'ouk, p/ ekp{ j[zdk Biao nkT[dk sK (buedko Bhshedh T[jBK B{z nkgDk w'ouk, p/ ekp{ j[zdk Biao nkT[dk sK (buedko Bhshedh T[jBK B{z nkgDk w'ouk, p/ ekp{ j[zdk Biao nkT[dk sK (buedko Bhshedh T[jBK B{z nkgDk w'ouk, p/ ekp{ j[zdk Biao nkT[dk sK (buedko BhshngDke/) T[; jkbks ftu tkg; fbnk ikDk ukjhdk ;h. ngDke/) T[; jkbks ftu tkg; fbnk ikDk ukjhdk ;h. ngDke/) T[; jkbks ftu tkg; fbnk ikDk ukjhdk ;h. ngDke/) T[; jkbks ftu tkg; fbnk ikDk ukjhdk ;h. ngDke/) T[; jkbks ftu tkg; fbnk ikDk ukjhdk ;h. okiBhsh ftu e'Jh;dk d';s iK d[FwD BjhI j'fJnk eodk. izr ftu nkjw' ;kjwD/ bVB tkb/, fJe' w/ia d[nkb/ p?m e/, w;b/ dk jZb Gh eo oj/ j[zd/ jB. fJeZm/ ftukotNKdok eod/ jB, ib gkDh Se oj/ j[zd/ jB. ;wMdko nkr{ T[j j'fJnkeodk j?, i' nkgDh e"w dk xZN s'I xZN B[e;kB eotk e/, tZX s'I tZX ckfJdkeo ftykt/. fJe ftnesh dh fJZSk s/ ;koh e"w Bz{ pbdh d/ p[ZE/ d/ d/Dk, fe;/soK Gh f;nkDg BjhI nkyh ik ;edh.

GkJh ioB?b f;zx iE/dko ;zs'y f;zx d/ G'r s/ fdZbh frnk. T[ZE/ jhd/F dk rqfj wzsoh frnkBh i?b f;zx jkio ;h. Gkos ;oeko i/ frqcskoeoBk ukj[zdh sd'I eo ;edh ;h. fco GkJh ioB?b f;zx w[zpJh gquko d"o/s/ frnk. bzw/ ;co ftu nkT[Id/ iKd/ fe;/ B/ Bk cfVnk. jfonkD/ d/ fgzv uzd'ebK ftu'I fBeb ikD fdZsk frnk. uko/ pzfBUI x/o e/, dopko ;kfjp dhgqeowK ftu b? nKdk. ;oeko dk wB;k fJjh ;hfe f;Zy i' pjkdoh dhnK vhIrKfBs wkod/ jB, fJjBK Bz{ @@eokok ;pe f;ykT[Dk##@@eokok ;pe f;ykT[Dk##@@eokok ;pe f;ykT[Dk##@@eokok ;pe f;ykT[Dk##@@eokok ;pe f;ykT[Dk## j?. wb'J/ feq;Bk Xo dhg[;se @@y[Zb/ G/d## d/ gzBk 335 s'I 365 sZe gzikp ftub/ ykVe{ tkd dk;zy/g t/otk j?. fe fet/I Gkos ;oeko dhnK y[chnK J/iz;hnK, fJ; iZd' ifjdBz{ e[okj/ gk ojhnK ;B. fet/I ;oeko T[jBK Bz{ jfEnko ns/ g?;k g[uk ojh ;h.

[116]

GkJh fGzvoK tkbk fJ; iawhBh ;Zu B{z Gh Bk gSkD ;fenk gJh w[rbKBkb izr ;w/I, gzikp ftu izrb pj[s ;B. fiE/ r[ohbk tko eoe/ b[fenk ik;edk ;h. nktkikJh d/ ;kXB e/tb x'V/ jh ;B, i' ;G s'I s/i ;B. je{wsns/ f;zxK e'b fJe' fij/ ;B. ;zuko f;;Nw BKj d/ pokpo ;h. jfEnko d't/I fXoK e'b s'V/dko pzd{eK, sho ewkD, poS/, sbtkoK s/ p;. c"i dh frDshxZN tZX j' ;edh ;h. ;kXB fJe' fij/ ;B. nZi d/ ftfrnkBe :[Zr ftu ;zuko;kXB fJzB/ s/ia jB fe nZy d/ c"o ftu, fJE/ tkgoh xNBK d[BhnK d/ e'B/-e'B/ftu g[ukJh ik ;edh j?. nktkikJh d/ ;kXB pj[s j' u[Ze/ jB. jfEnkoK dhwko{ Fesh n;hw j?. fJe' pND dpkT[D Bkb, d[BhnK spkj ehsh ik ;edhj?. nfij/ skesto ;kXB ;ko/ ;oeko e'b jB. fJ; d/ w[ekpb/ f;Zy ykVe{nKe'b eh ;h< e/tb J/He/H 47 okJhcbK, fg;Nb s/ w'No ;kJheb. iK nksw;wogD eoB dh Ekt/I (cV/ ikD dh ;{os ftu) ;kJhBkJhv d/ e?g;{b. w{zjftu gkU s/ ;fezNK ftu gqkD gzy/o{ ysw.

nfij/ jkbks ftu b'e okJ/ nkgD/ Bkb i'V e/ ;z;ko d/ dkfBnKnfij/ jkbks ftu b'e okJ/ nkgD/ Bkb i'V e/ ;z;ko d/ dkfBnKnfij/ jkbks ftu b'e okJ/ nkgD/ Bkb i'V e/ ;z;ko d/ dkfBnKnfij/ jkbks ftu b'e okJ/ nkgD/ Bkb i'V e/ ;z;ko d/ dkfBnKnfij/ jkbks ftu b'e okJ/ nkgD/ Bkb i'V e/ ;z;ko d/ dkfBnKtZb'I gqtkfBs sohfenK w[skpe, FKswJh Yzr ngDk e/, nkgDh iZd' ifjd nZr/tZb'I gqtkfBs sohfenK w[skpe, FKswJh Yzr ngDk e/, nkgDh iZd' ifjd nZr/tZb'I gqtkfBs sohfenK w[skpe, FKswJh Yzr ngDk e/, nkgDh iZd' ifjd nZr/tZb'I gqtkfBs sohfenK w[skpe, FKswJh Yzr ngDk e/, nkgDh iZd' ifjd nZr/tZb'I gqtkfBs sohfenK w[skpe, FKswJh Yzr ngDk e/, nkgDh iZd' ifjd nZr/s'oBh ukjhdh ;h. Gkos ;oeko dh c"ih Fesh dk f;Zy bhvoK Bz{ gsk j'Dks'oBh ukjhdh ;h. Gkos ;oeko dh c"ih Fesh dk f;Zy bhvoK Bz{ gsk j'Dks'oBh ukjhdh ;h. Gkos ;oeko dh c"ih Fesh dk f;Zy bhvoK Bz{ gsk j'Dks'oBh ukjhdh ;h. Gkos ;oeko dh c"ih Fesh dk f;Zy bhvoK Bz{ gsk j'Dks'oBh ukjhdh ;h. Gkos ;oeko dh c"ih Fesh dk f;Zy bhvoK Bz{ gsk j'Dkukjhdk j?. Gkosh jkewK dh wZekoh dk Gh f;Zy w[yhnK Bz{ fJbw j'Dk ukjhdkukjhdk j?. Gkosh jkewK dh wZekoh dk Gh f;Zy w[yhnK Bz{ fJbw j'Dk ukjhdkukjhdk j?. Gkosh jkewK dh wZekoh dk Gh f;Zy w[yhnK Bz{ fJbw j'Dk ukjhdkukjhdk j?. Gkosh jkewK dh wZekoh dk Gh f;Zy w[yhnK Bz{ fJbw j'Dk ukjhdkukjhdk j?. Gkosh jkewK dh wZekoh dk Gh f;Zy w[yhnK Bz{ fJbw j'Dk ukjhdkj?. fJ; bJh gqtkfDs jZdK ftu ofj e/ bVkJh bVBh pDdh ;h. fco @@n"y/j?. fJ; bJh gqtkfDs jZdK ftu ofj e/ bVkJh bVBh pDdh ;h. fco @@n"y/j?. fJ; bJh gqtkfDs jZdK ftu ofj e/ bVkJh bVBh pDdh ;h. fco @@n"y/j?. fJ; bJh gqtkfDs jZdK ftu ofj e/ bVkJh bVBh pDdh ;h. fco @@n"y/j?. fJ; bJh gqtkfDs jZdK ftu ofj e/ bVkJh bVBh pDdh ;h. fco @@n"y/t/b/## fe;/ ftd/Fh skes s'I ;jkfJsk bJh ik ;e/, GkJh ioB?b f;zx Bz{ e'Jht/b/## fe;/ ftd/Fh skes s'I ;jkfJsk bJh ik ;e/, GkJh ioB?b f;zx Bz{ e'Jht/b/## fe;/ ftd/Fh skes s'I ;jkfJsk bJh ik ;e/, GkJh ioB?b f;zx Bz{ e'Jht/b/## fe;/ ftd/Fh skes s'I ;jkfJsk bJh ik ;e/, GkJh ioB?b f;zx Bz{ e'Jht/b/## fe;/ ftd/Fh skes s'I ;jkfJsk bJh ik ;e/, GkJh ioB?b f;zx Bz{ e'Jhgsk BjhI ;h. fe;/ ftd/Fh wdsrko je{ws Bkb skbw/b BjhI. fJj nkiakdhgsk BjhI ;h. fe;/ ftd/Fh wdsrko je{ws Bkb skbw/b BjhI. fJj nkiakdhgsk BjhI ;h. fe;/ ftd/Fh wdsrko je{ws Bkb skbw/b BjhI. fJj nkiakdhgsk BjhI ;h. fe;/ ftd/Fh wdsrko je{ws Bkb skbw/b BjhI. fJj nkiakdhgsk BjhI ;h. fe;/ ftd/Fh wdsrko je{ws Bkb skbw/b BjhI. fJj nkiakdhdh bVkJh fJe Xow n;EkB dh uko dhtkoh nzdo p?m e/, e[M pkDhnK dkdh bVkJh fJe Xow n;EkB dh uko dhtkoh nzdo p?m e/, e[M pkDhnK dkdh bVkJh fJe Xow n;EkB dh uko dhtkoh nzdo p?m e/, e[M pkDhnK dkdh bVkJh fJe Xow n;EkB dh uko dhtkoh nzdo p?m e/, e[M pkDhnK dkdh bVkJh fJe Xow n;EkB dh uko dhtkoh nzdo p?m e/, e[M pkDhnK dkpko-pko gkm eoe/, nkgD/ jh f;Zy GoktK B{z Xwek e/, e/;oh Mzv/pko-pko gkm eoe/, nkgD/ jh f;Zy GoktK B{z Xwek e/, e/;oh Mzv/pko-pko gkm eoe/, nkgD/ jh f;Zy GoktK B{z Xwek e/, e/;oh Mzv/pko-pko gkm eoe/, nkgD/ jh f;Zy GoktK B{z Xwek e/, e/;oh Mzv/pko-pko gkm eoe/, nkgD/ jh f;Zy GoktK B{z Xwek e/, e/;oh Mzv/r[od[nkfonK ftu bfjok e/, T[u/ i?eko/ rik e/, feogkBK fbFek e/, bzw/r[od[nkfonK ftu bfjok e/, T[u/ i?eko/ rik e/, feogkBK fbFek e/, bzw/r[od[nkfonK ftu bfjok e/, T[u/ i?eko/ rik e/, feogkBK fbFek e/, bzw/r[od[nkfonK ftu bfjok e/, T[u/ i?eko/ rik e/, feogkBK fbFek e/, bzw/r[od[nkfonK ftu bfjok e/, T[u/ i?eko/ rik e/, feogkBK fbFek e/, bzw/fbFeK wkod/ u'b/ gke/, jtk ftu g;s"b dhnK r'bhnK ubk e/ BjhI nkT[Dh.fbFeK wkod/ u'b/ gke/, jtk ftu g;s"b dhnK r'bhnK ubk e/ BjhI nkT[Dh.fbFeK wkod/ u'b/ gke/, jtk ftu g;s"b dhnK r'bhnK ubk e/ BjhI nkT[Dh.fbFeK wkod/ u'b/ gke/, jtk ftu g;s"b dhnK r'bhnK ubk e/ BjhI nkT[Dh.fbFeK wkod/ u'b/ gke/, jtk ftu g;s"b dhnK r'bhnK ubk e/ BjhI nkT[Dh.fJj nkiakdh dh bVkJh f;nkDg ;wMdkoh d{o nzd/Fh s'I ezw b? e/ bVh ikt/fJj nkiakdh dh bVkJh f;nkDg ;wMdkoh d{o nzd/Fh s'I ezw b? e/ bVh ikt/fJj nkiakdh dh bVkJh f;nkDg ;wMdkoh d{o nzd/Fh s'I ezw b? e/ bVh ikt/fJj nkiakdh dh bVkJh f;nkDg ;wMdkoh d{o nzd/Fh s'I ezw b? e/ bVh ikt/fJj nkiakdh dh bVkJh f;nkDg ;wMdkoh d{o nzd/Fh s'I ezw b? e/ bVh ikt/rh. ni/ Gh ;zGb ikD dk t/bk j?.rh. ni/ Gh ;zGb ikD dk t/bk j?.rh. ni/ Gh ;zGb ikD dk t/bk j?.rh. ni/ Gh ;zGb ikD dk t/bk j?.rh. ni/ Gh ;zGb ikD dk t/bk j?.

B'NL-B'NL-B'NL-B'NL-B'NL- b/ye nkgD/ fJZe ;" s'I tZX ;kEhnK ;w/s, 10, 11 wkou1984 ftu, GkJh ioB?b f;zx Bz[{ ;[DB t/yD T[s;akj Bkb nzfwqs;o frnk. r[o{

[117]

okwdk; bzro dh SZs T[Zs/ T[jBK d/ ftuko B/V/ j' e/ ;[D/. r[owfs pko/ eJh;tkb Gh ehs/. T[jBK d/ b?euoK dhnK e?;NK Gh fbnKdhnK.T[jBK dk f;Zyhgqsh fgnko, gzE dh uVQdhebk bJh e[M Bt/ebk eo r[iaoB dh, w?I edo eodkjK. T[Zx/ ftneshnK pko/, ;kv/ b/yeK B/ nkg'-nkgDh p[ZXh ns/ y'i ;woZEkw[skfpe fbfynk j?. pkpk pzdk f;zx dh ;{owrsh d/ ;'jb/ th rkJ/ jB s/nb'uBk Gh ehsh j?. fJ;/ soQK Btkp eg{o f;zx, ;qL iZ;k f;zx nkjb{tkbhnk,;qL iZ;k f;zx okwrVQhnk, wjkokik oDihs f;zx, ;qL joh f;zx Bb{nk s/ nekbhc{bk f;zx dh gq;z;k Gh ehsh j? s/ nb'uBk Gh ehsh j?. feT[Ife fJj ;ko/ (ns/j'o f;Zy) f;Zy ;B, r[o{ BjhI ;B. nb'uBk s'I ofjs e/tb r[o{ j?.fJ;/ soQKGkJh ioB?b f;zx fJe f;Zy ;h, r[o{ BjhI ;h. b/yeK Bz{ T[;ko{ nb'uBk s'Io'eD tk;s/, i' bZmwko bkDk p/u?B j'fJnk Biao nk fojk j?. n;b ftu GkJhioB?b f;zx B[z{ ;G s'I tZX ngwkfBs fJBQK jh b'eK B/ ehsk j?.g{o/ fJZeh ;kbT[; wjkB @@Fjhd## Bz{ ekfJo, p[MfdZb s/ Gr"Vk pDkJh oZfynk. nfij/ b'e@@fJZeh ;kbk e[cao## bJh, oZp e'b'I ns/ gzE s'I edh w[nkch wzrDr/< @@syasKd/ iE/dko## edh fJT[I eotk ;eDr/<

jfEnko pzd izr B{z nbftdk nkye/ Gkosh ;zftXkB B{z gqtkB eofdnKfJj f;Zy ykVe{ w[yXkok ftu ;akwb j' rJ/ jB L-1H ;H f;woBihs f;zx wkB2H vkH irihs f;zx u'jkB (woj{w)3H ;qH tZ;D f;zx iZcotkb4H ;H nfszdogkb f;zx (;kpek n?wHghH)5H ;qH dbihs f;zx fpZN{ ns/ j'o pj[s ;ko/.

pd/;aK ftu ofj oj/ ykVe{ 15 nr;s s/ 26 iBtoh B{z pd/;a ftub/;ckos ykfBnk B/V/ Bkjo/ bkT[D fJeZm/ j' iKd/ jB. g{oB ;KswJh sohe/Bkb. e'Jh fJe bhvo BjhI e'Jh ;KMh :'iBk BjhI, Xow dk frnkB BjhI,fJfsjk; gfVQnk BjhI. Bkno/ wkoB Bkb ykfb;skB BjhI pDBk, f;nkDg Bkbezw eoBk gt/rk.

[118]

000000000000000

fdZbh ftu f;ZyK s/ efjo

dopko ;kfjp s/ ehsk frnk c"ih jwbk, nkgD/ ;ko/ ;kXB tos e/Gh fJzdok rKXh ;jh f;ZX Bk eo ;eh. f;Zy d[FwD fjzd{ bkph Bz[ { Gkt/I T[;B/y[F eo fbnk, go f;Zy T[; s'I ;dk tk;s/ d{o j' rJ/. jo fJe f;Zy fJ;gkg eow s/ G[ZpK wko e/ o'fJnk, BhIdK T[Zv rJhnK. d[BhnK Go ftu c?b/ f;ZyKd/ wBk ftu eo'X d/ GKpV pb gJ/. tZv/ tZv/ nj[fdnK s/ p?m/ f;ZyK B/ n;shc/d/ fdZs//. Grs g{oB f;zx ih B/ nkgDk gdw ;qh dk ;BwkB tkfg; eo fdZsk.;qL y[Ftzs f;zx B/ Gh nkgDk ;BwkB w'V fdZsk. ;qL jfozdo f;zx B/ Bkot/ftub/ okid{s d/ nj[d/ s'I n;shck d/ fdZsk. ;qL f;woBihs f;zx wkBnkJhHghHn?;H B/ g[fb; nc;o d/ wjZstg{oB nj[d/ s'I fsnkr gZso d/ fdZsk.c"iK ftub/ f;ZyK B/ B"eohnK SZv e/, nzfwqs;o tZb Bz{ ukb/ gk fdZs/. frD/ u[D/fjzd{ dodwzdK B/, f;ZyK d/ jZe ftu jkn dk Bkjok wkfonk. fizBK ftu ;qhuzdo F/yo, ;qh okwi/m wbkmh, ;qh thHghH f;zx ns/ ;qh efbnkD f;zx ;qhr'fpzdk wy"Nh, ;qh th n?wH skoe[zv/ nkfde ;B.

31 nes{po 1984 Bz{ ;qL p/nzs f;zx s/ ;stzs f;zx B/ ;t//o/ 10H30d/ B/V/ nkgDh fojkfJF s'I dcso tZb ik ojh fJzdok rKXh Bz{ ehs/ gkg dh;ik d/ fdZsh. fJzBhnK r'bhnK tokJhnK fe bkF fJeZmh eoBh n"yh j' rJh.fJjBK pjkdoK B/ fwfEnk ezw eoe/ jfEnko gk;/ oZy fdZs/. pkeh d/ rkovKB/ ;qL p/nzs f;zx Bz{ EkJ/I wko w[ekfJnk s/ ;qL ;stzs f;zx wodk wodk pufrnk. fi;Bz{ pknd ftu ;L e/jo f;zx Bkb cK;h s/ bNek fdZsk frnk. g[fb;B/ fJzdok rKXh d/ woB dk e/; doi sK eok fbnk. ;qL p/nzs f;zx Bz{ esbeoB dk ns/ ;qL ;stzs f;zx bJh fJokdk esb dk e/; jh doi BjhI ehskfrnk. fJzdok d/ woB s/ gfjbK ehsh fsnkoh w[skpe, f;ZyK s/ :'iBk pZXjwb/ j'D bZr gJ/. gfjbK jwbk fJzdok dh bkF t/yD rJ/, d/F d/ f;Zy(eKro;h) okFNogsh s/ j'fJnk. XZe/ wko/ rJ/, rkbQK eZYhnK rJhnK, eko Bz{

[119]

B[e;kB g[ukfJnk frnk. fJj ;ze/s ;h fJ; rZb dk fe okFNogsh s/ jwbkeoB tkfbnK Bz{ o'fenk BjhI frnk. frqcsko BjhI ehsk frnk. fJ; BcosGoh wkBf;e dFk Bz{ gqrN eoB bJh fJj yso/ dk nbkow ;h fe fJ; s'Ipkd f;ZyK s/ i[bw dh jB/oh trD jh tkbh j?.HHHHHHHfco fJj i[bw dh jB/oh, fJe Btzpo s'I d; Btzpo 84 sZe, f;Zy gqtkoK Bz{ ;kVdh ubh rJh.

fJzdok rKXh Bz{ f;Zy f;gkjhnK tZb'I wkoB eoe/ fjzd{nK ftu nuBu/s fJj r[Z;k BjhI GVe fgnk. ;r'I fJzdok B/ yso/ Bz{ GKgfdnK nkgD/ gqw[ZyB/Vb/ b'eK okjhI, f;ZyK d/ ;w{zje esb/nkw dk gfjbK gqpzX ehsk j'fJnk ;h.eksbK tZb'I f;ZyK Bz[ { esb eoB dk Yzr ;ko/ fes/ brGr fJe' fijk ;h.NkfJo rbK ftu gkU, gkT{vo fSVe', nZr bk fdU, xoK Bz{ b[ZN bU. ehwsh;wkB b[ZN b?D s'I pknd xo Bz{ nZr bk fdU. gzdoK ;kb s'I ;Zm ;kb sZed/ fe;/ wod Bz{ fiT[Idk Bk SZv'. n"osK Bkb pbkseko eo'. eksbK e'b t'Nofb;NK ;B. g{oh gSkD eoe/ ftFtkF Bkb nzdo dkyb j[zd/ ;B. pj[shnKEktK s/ g[fb; tkfbnK B/ y[d, f;ZyK Bz[{ esb ehsk. i/ nkgD/ jfEnkoK Bkb fes/f;ZyK B/ E'Vk pj[s w[ekpbk eoB dh fjzws ehsh sK g[fb; tkb/, nZr/ tZX e/ f;ZyKs'I jfEnko y'j e/ b? iKd/. fBjZE/ f;ZyK Bz{ fJjBK dfozfdnK nr/ ;[ZN iKd/. wkw{bhekoBK eoe/ c"i ;Zd bJh iKdh j?. fdZbh ftu c"i dhnK SkT[DhnK jB. f;Zye"w d/ gqtkoK Bz{ d; fdBK sZe esb ehsk frnk, go c"i BjhI p[bkJh rJh.

fJzdoK rKXh dk ;;eko eoB tes, 3000 c"ih bkF Bz{ ;bkwh d/DbJh p[bkJ/ rJ/. fJe jiako B"itkB jtkJh c"i dk bkF Bz{ wZEk N/eD bJhfbnKdk frnk. d{i/ gk;/ f;ZyK Bz{ ekfsbK s'I pukT[D bJh, g[fb; iK c"i dkfJe Gh f;gkjh BjhI fwfbnk. ;[gqhw e'oN s/ jkJh e'oNK, yk; ekoBK t;,nyapkoh fog'oNK Bz{ nkXko pDk e/, d'Fh ftneshnK fto[ZX w[eZdw/ doi eotkfdzdhnK jB. fJ; #84 Btzpo d/ f;Zy esb/nkw ftu ;[gqhw e'oN ns/ jkJhe'oNK d/ iZi fJB;kc Bz{ bKp{ bk rJ/. ;kohnK ndkbsK ftu, gzi fdBkdhnK S[ZNhnK eo fdZshnK rJhnK. N?bhthiaB s/ f;ZyK d/ xo ;Vd/, y{B dhnKBdhnK tfjzdhnK t/yd/ oj/. p'c'oi s'g ;"d/ dh dbkbh d/ wkwb/ ftu, CBId/ w[yh ;qL i'frzdo f;zx B/ T[; ;w/I d/ gqXkB wzsoh Bof;zjwk okU Bkb @@r[gs

[120]

whfNzr## eo bJh. ypo nyapkoK ftu Sg rJh. fJ;/ ekoB, CBI w[yh Bz[ {;[gohw e'oN ftu jkio j' e/ w[nkch wzrDh gJh ;h. fJZXo f;ZyK Bz[ { spkj eofdZsk frnk. nopK o[gJ/ dhnK ikfJdksK b[ZN bJhnK. NoZe pZ;K ekoKEqhthbQo, c?eNohnK ;kV e/ ;[nkj eo fdZshnK, e'Jh ndkbs joes ftu BjhInkJh. nkt/ Gh feT[I< feT[Ife fJj ;G sK gfjbk fsnkoh eoe/ jh ehsk frnk;h. fJjBK spkje[zB xNBktK B/ f;ZyK Bz[ { g{oh soK @@p/rkBrh## dk nfj;k;eotk fdZsk j?. fJj tZyoh rZb j? fe f;Zy nkr{nK B/ ni/ Gh e'Jh ;pe BjhIf;Zfynk. f;Zy e"w d/ GftZy pko/ e'Jh Bhsh nyfsnko BjhI ehsh.

fdZbh ftu :'iBk pDk e/ esb ehs/ rJ/, jiakoK f;ZyK d/ eksb bZGDtk;s/, gVskbhnk ew/NhnK pDdhnK ojhnK. uzrhnK wzdhnK fog'oNK fby e/;oeko nZr/ g/F eodhnK ojhnk. f;ZyK Bz{ fJB;kc fdtkT[D s'I ;G n;woZEojhnK. Btzpo 84 ftu, g[fb; efwFBo t/d wotkjk gVskbhnk ew/Nh dkrmB ehsk frnk. ;zB 85 ftu t/d wotkjk B{z, gVskb s'I o'e fdZsk frnks/ T[; dh EK 26 ngq?b 1985 Bz{ ozr BkE fwFok iZi Bz{ gVskb bJh fB:[esehsk frnk. fJj gVskb fe;/ sD gZsD Bk bZrh, s/ fJe j'o 23 cotoh 87Bz[ { eg{o fwZsb ew/Nh Bz{ ezw ;"Ig fdZsk. fJj Gh mzY/ p;s/ ftu fNek fdZsh.nr;s 87 Bz{ i?B p?Boih ew/Nh B/ gVskb nkozGh s/ nr;s 89 Bz{ ew/Nh dkG'r g? frnk. ;zB 87 ftu jh i?B p?Boih d/ Bkb Bkb nkj{ik ew/Nh EkgfdZsh rJh. rb EkJ/I ojh. fco nr;s 90 ftu g'Nh o'Fk ew/Nh pDkJh. fJjiZi ;oekoh j[ewK s'I pkjo ik e/, ;Zu ;kjwD/ fbnkT[D bJh ssgZo j'fJnksK e/Idoh ;oeko B/ fJ; Bz{ ezw eoB'I o'e fdZsk. fJj n;shck d/ e/ bKG/ j'frnk. Btzpo 90 s'I fszB ;kb sZe i?B nrotkb gVskbhnk ew/Nh pDkJhrJh. fJ; tZb'I fsnko eoe/ fdZsh rJh fog'oN s/ e'Jh ekotkJh Bk j'Jh. fJ;s'I wro'I fYZb'I ew/Nh pDh. fJ; B/ fwoseK d/ gqtkoK Bz{ phwk oewK d/D dhf;ckoF ehsh. phwk ezgBhnK B/ i' Gkos ;oeko d/ j[ewK w[skpe jh ezweodhnK jB, w[nktik d/D s'I BKj eo fdZsh. ny/ dzfrnK c;kdK ftu wo/ftneshnK Bz{ oew d/Dh ;kv/ ekBz{B w[skpe rbs j?. d;zpo 93 ftu fJeB[o{bk ew/Nh pDkJh rJh. fJ; ew/Nh B/ i' fbfynk fJ; s/ e'Jh ekotkJh BjhI

[121]

j'Jh. fco ;zB 2000 ftu BkBktsh ewfFB Ekg fdZsk frnk. fJj Gh ekriekb/ eodk fojk, go f;ZyK Bz{ fe;/ B/ fJB;kc Bk fdZsk. feT[Ife efwFB d/w[yh Bz{ gfjbK jh d; fdZsk iKdk ;h, fe s[;hI d' uko ;kb ;oekoh g?;/ Bkbr[bSoo/ T[vkU, o'Id/ ftbed/ f;ZyK Bz{ nkgK d/Dk e[M BjhI. fJj efwFB tr?okd[BhnK dhnK nZyK ftu xZNk gkT[D bJh pDkJhd/ jB.

g[{oh gbkfBzr w[skpe f;ZyK d/ eksbK Bz{ ;ik fdtkT[D :'r/ ;p{sysw ehs/ rJ/. f;ZyK tZb'I Bkw gsk dZ;D d/ pkti{d Gh, g[fb; fog'oNK ftu,eksbK Bz{ @@nDgskS/## jh fbfynk frnk. ndkbsK ftu gSkD eoB iKrtkjhnK d/D s'I vok e/, iK bkbu d/ e/, o'fenk frnk. woB tkb/ pj[s f;Zyrohp ;B. T[jBK d/ gqtkoK tZb'I w[eZdw/ bVB/ Bkw[wfeB ;B. fJ; bJhfBr{DhnK fijhnK oewK b? e/ (iK voe/) ;wM"s/ eoB bZr gJ/. nwho f;ZyKdk ikBh B[e;kB BjhI j'fJnk. jK eko'pkoK Bz{ pj[s B[e;kB g[ukfJnk frnk.oki;h o;{y tos e/ T[jBK ftu'I pj[fsnK B/ phwK ezgBhnK s'I eb/w gqkgs eobJ/. fdZbh ew/Nh ns/ Fq'wDh ew/Nh tZb'I ghVQsK dh rzGhosk Bkb ;jkfJsk BjhIehsh rJh. ewhDh ;'u tkb/ f;Zy ftu'b/, ;wM"sk eokT[D d/, d[FN ekoieofdnK, ftu'I g?;/ Gh yKd/ oj/. fJjBK ftu'I fJe, p/JhwkBK dk w[yh nkswkfJjBK ftu'I fJe, p/JhwkBK dk w[yh nkswkfJjBK ftu'I fJe, p/JhwkBK dk w[yh nkswkfJjBK ftu'I fJe, p/JhwkBK dk w[yh nkswkfJjBK ftu'I fJe, p/JhwkBK dk w[yh nkswkf;zx b[pkDk Bkwh ftnesh ;h. fJj pzdk f;ZyK d/ eksbK Bkb ob e/,f;zx b[pkDk Bkwh ftnesh ;h. fJj pzdk f;ZyK d/ eksbK Bkb ob e/,f;zx b[pkDk Bkwh ftnesh ;h. fJj pzdk f;ZyK d/ eksbK Bkb ob e/,f;zx b[pkDk Bkwh ftnesh ;h. fJj pzdk f;ZyK d/ eksbK Bkb ob e/,f;zx b[pkDk Bkwh ftnesh ;h. fJj pzdk f;ZyK d/ eksbK Bkb ob e/,;wM"sk eotkD d/ Bkw s/, g?;k yKdk fojk. id'I fJe d[fynkoh phph doFB;wM"sk eotkD d/ Bkw s/, g?;k yKdk fojk. id'I fJe d[fynkoh phph doFB;wM"sk eotkD d/ Bkw s/, g?;k yKdk fojk. id'I fJe d[fynkoh phph doFB;wM"sk eotkD d/ Bkw s/, g?;k yKdk fojk. id'I fJe d[fynkoh phph doFB;wM"sk eotkD d/ Bkw s/, g?;k yKdk fojk. id'I fJe d[fynkoh phph doFBe"o B/ fJ; dk gkg eow Bzrk ehsk sK fJ; ikbw pzd/ B/, phph dh p[ohe"o B/ fJ; dk gkg eow Bzrk ehsk sK fJ; ikbw pzd/ B/, phph dh p[ohe"o B/ fJ; dk gkg eow Bzrk ehsk sK fJ; ikbw pzd/ B/, phph dh p[ohe"o B/ fJ; dk gkg eow Bzrk ehsk sK fJ; ikbw pzd/ B/, phph dh p[ohe"o B/ fJ; dk gkg eow Bzrk ehsk sK fJ; ikbw pzd/ B/, phph dh p[ohsoK wkoe[N ehsh. rZb nekb sys d/ @@iE/dko## se gj[zuh. T[;B/ GhsoK wkoe[N ehsh. rZb nekb sys d/ @@iE/dko## se gj[zuh. T[;B/ GhsoK wkoe[N ehsh. rZb nekb sys d/ @@iE/dko## se gj[zuh. T[;B/ GhsoK wkoe[N ehsh. rZb nekb sys d/ @@iE/dko## se gj[zuh. T[;B/ GhsoK wkoe[N ehsh. rZb nekb sys d/ @@iE/dko## se gj[zuh. T[;B/ Ghnkswk f;zx Bz{ e'Jh eokoh ;ik Bk fdZsh. nzs Bz[ { b[pkDk pokdoh dhnkswk f;zx Bz{ e'Jh eokoh ;ik Bk fdZsh. nzs Bz[ { b[pkDk pokdoh dhnkswk f;zx Bz{ e'Jh eokoh ;ik Bk fdZsh. nzs Bz[ { b[pkDk pokdoh dhnkswk f;zx Bz{ e'Jh eokoh ;ik Bk fdZsh. nzs Bz[ { b[pkDk pokdoh dhnkswk f;zx Bz{ e'Jh eokoh ;ik Bk fdZsh. nzs Bz[ { b[pkDk pokdoh dhgzukfJs B/, nkswk f;zx Bz{ ;d e/ T[; d/ wzd/ ezwK dk ;kok fuZmk gVQ e/gzukfJs B/, nkswk f;zx Bz{ ;d e/ T[; d/ wzd/ ezwK dk ;kok fuZmk gVQ e/gzukfJs B/, nkswk f;zx Bz{ ;d e/ T[; d/ wzd/ ezwK dk ;kok fuZmk gVQ e/gzukfJs B/, nkswk f;zx Bz{ ;d e/ T[; d/ wzd/ ezwK dk ;kok fuZmk gVQ e/gzukfJs B/, nkswk f;zx Bz{ ;d e/ T[; d/ wzd/ ezwK dk ;kok fuZmk gVQ e/;[DkfJnk. T[j e'Jh s;Zbh pyF i[nkp B/ d/ ;fenk. b[pkDk gzukfJs B/ gzi;[DkfJnk. T[j e'Jh s;Zbh pyF i[nkp B/ d/ ;fenk. b[pkDk gzukfJs B/ gzi;[DkfJnk. T[j e'Jh s;Zbh pyF i[nkp B/ d/ ;fenk. b[pkDk gzukfJs B/ gzi;[DkfJnk. T[j e'Jh s;Zbh pyF i[nkp B/ d/ ;fenk. b[pkDk gzukfJs B/ gzi;[DkfJnk. T[j e'Jh s;Zbh pyF i[nkp B/ d/ ;fenk. b[pkDk gzukfJs B/ gzibZy o[gJ/ i[owkBk bkfJnk i' fe fJ; Bz{ GoBk fgnk s/ w[nkch wzrDh gJh.bZy o[gJ/ i[owkBk bkfJnk i' fe fJ; Bz{ GoBk fgnk s/ w[nkch wzrDh gJh.bZy o[gJ/ i[owkBk bkfJnk i' fe fJ; Bz{ GoBk fgnk s/ w[nkch wzrDh gJh.bZy o[gJ/ i[owkBk bkfJnk i' fe fJ; Bz{ GoBk fgnk s/ w[nkch wzrDh gJh.bZy o[gJ/ i[owkBk bkfJnk i' fe fJ; Bz{ GoBk fgnk s/ w[nkch wzrDh gJh.fJjBK T[ZiV/ s/ d[fynko/ gqtkoK dh fe;/ ;z;Ek B/ m'; gbkfBzr pDk e/ wdsBk ehsh. fJjBK d/ g[Zso nDgV ofj rJ/ ntkok j' rJ/. j'o p[ohnK nkdsKd/ fFeko j' rJ/. bVehnK HHHHHHHHHHH< fiT[I fiT[I itkBh nkT[D bZrh, b'VKg{ohnK Bk j'JhnK, fi;w t/uD d/ wzd/ okj g? rJhnK. eJh tkoh eksbK d/

[122]

;zrh ;kEh jh c[;bk e/ b? iKd/ s/ jB/oh yZv (t/;tk rwBh) tZb XZek d/ fdzd/.nkgDh fBZih ;woZEk w[skpe, e[M tehbK B/, wB[Zyh nfXeko iE/pzdhnK B/,fJjBK dh wZds ehsh. go fdZbh f;Zy r[od[nkok ew/Nh ns/ F'qwDh ew/Nhnzfwqs;o r'beK dk w{zj fJjBK rohpK tZb Bk eo ;ehnK. w{e do;ae pDe/ftbefdnK dk swk;ak t/ydhnK ojhnK.

s/oK u"dK ;kb sZe e[M fJe f;oVh phphnK, f;ZyK d/ eksbK Bz{ ;ikfdtkT[D bJh ihn ikB Bkb e'fFFK eodhnK ojhnK. fJXo wko fdZs/ rJ/ f;Zyftnesh d/ gqtko Bz{, ;[gqhw e'oN d/ ;hBhno iZi ;qL e[bdhg f;zx ns/ fJefJe w[;bwkB iZi e/H ;rho nfjwd B/ fwb e/, gqsh ftnesh fszB bZy o[gJ/d/D dk j[ew d/ fdZsk. Gkos ;oeko s[ozs fJj oew ikoh eo/. Bkb jh fi;fdB s'I I e'Jh f;Zy wkfonk frnk j?, T[;/ fdB s'I fJ; g?;/ s/ ftnki Gh ghVQsgqtko B{z fdZsk ikt/. fi; gqtko dk fJe w?Ipo wkfonk frnk ;h T[; Bz[ { u"dK;kb dk ftnki gk e/ gzdoK e[ bZy o[gJ/ fwbD/ ;h. phph doFB e"o d/ pkoKihn wko fdZs/ rJ/ ;B. e/; fiZs ikD s/, fJ; Bz{ pj[s Gkoh oew fwbD tkbh ;h.

id'I e/; fiZs e/ phph doFB e"o ns/ j'o phphnK eufjohnK ftu'Ipkjo nkJhnK sK gZsoekoK B/ ;tkb eoB/ ukj/. g[ZfSnk @@phph ih s[jkBz{ pj[stZvh oew fwbD tkbh j?, fJ; dk eh eo'r/##< phph doFB e"o B/ ezpd/ p[ZbQKBkb SbedhnK nZyK Bkb, ftbe oj/ wB Bkb ;{jh bkN tor/ d' p'b fJT[Iej/ @@w?I u"dK ;kb s'I do do dhnK m'eoK yk ojh jK. w/o/ gqtko d/ pkoK@@w?I u"dK ;kb s'I do do dhnK m'eoK yk ojh jK. w/o/ gqtko d/ pkoK@@w?I u"dK ;kb s'I do do dhnK m'eoK yk ojh jK. w/o/ gqtko d/ pkoK@@w?I u"dK ;kb s'I do do dhnK m'eoK yk ojh jK. w/o/ gqtko d/ pkoK@@w?I u"dK ;kb s'I do do dhnK m'eoK yk ojh jK. w/o/ gqtko d/ pkoKihn wko fdZs/ rJ/. i' e[M pfunk ;h, ns/ wzr fgB e/ w[edfwnK s/ bkihn wko fdZs/ rJ/. i' e[M pfunk ;h, ns/ wzr fgB e/ w[edfwnK s/ bkihn wko fdZs/ rJ/. i' e[M pfunk ;h, ns/ wzr fgB e/ w[edfwnK s/ bkihn wko fdZs/ rJ/. i' e[M pfunk ;h, ns/ wzr fgB e/ w[edfwnK s/ bkihn wko fdZs/ rJ/. i' e[M pfunk ;h, ns/ wzr fgB e/ w[edfwnK s/ bkfdZsk. w?I gfjbK wjhBk d' wjhB/ oZi oZi e/ o'NhnK yktKrh. pZfunK Bz{ oZitKfdZsk. w?I gfjbK wjhBk d' wjhB/ oZi oZi e/ o'NhnK yktKrh. pZfunK Bz{ oZitKfdZsk. w?I gfjbK wjhBk d' wjhB/ oZi oZi e/ o'NhnK yktKrh. pZfunK Bz{ oZitKfdZsk. w?I gfjbK wjhBk d' wjhB/ oZi oZi e/ o'NhnK yktKrh. pZfunK Bz{ oZitKfdZsk. w?I gfjbK wjhBk d' wjhB/ oZi oZi e/ o'NhnK yktKrh. pZfunK Bz{ oZitKykDk y[nktKrh. fco w?I ;'uKrh fe fJjBK g?f;nK dk eh eoBk j?.##ykDk y[nktKrh. fco w?I ;'uKrh fe fJjBK g?f;nK dk eh eoBk j?.##ykDk y[nktKrh. fco w?I ;'uKrh fe fJjBK g?f;nK dk eh eoBk j?.##ykDk y[nktKrh. fco w?I ;'uKrh fe fJjBK g?f;nK dk eh eoBk j?.##ykDk y[nktKrh. fco w?I ;'uKrh fe fJjBK g?f;nK dk eh eoBk j?.## f;Zye"w d/ u"XohnK d/ w{zj s/ phph B/ e[M FpdK okjhI pj[s eokoh ug/V wkofdZsh. fdZbh d/ esb/nkw pko/, wB[Zyh nfXeko iE/pzdhnK tZb'I, fJe Btzpo s'Id; Btzpo 1984 se y[d gVskb eoe/ i' fog'oN fsnko eoe/ Skgh rJh ;hT[; dk BK ;h @@d'Fh e"D jB##< @@d'Fh e"D jB##< @@d'Fh e"D jB##< @@d'Fh e"D jB##< @@d'Fh e"D jB##< fJ; fog'oN tkb/ feskpu/ Bz{ gzikp ftudkfyb jz[fdnK, gzikp g[fb; B/ eJh tkoh iaps ehsk s/ nZr bkJh. w?I fJ;Bz{ e?B/vk ftu'I gqkgs eoe/ gVQ ;fenK jK. y{B d/ jzM{ e/oB bJh, @@;s:/w/t i:s/##, Bkjok bkT[D tkb/ dfozfdnK dk n;bh fujok t/yD bJh, s[;hI GhfeXo'I b? e/ fJj feskpuk iao{o gVQBk. (b/ye B/ fJj feskpuk ft;EkosG{fwek ;w/s, Skg fdsk j?. wzrtk e/ gVQ ;ed/ j').

[123]

000000000000000

ykVe{nK dh uVQs ns/ fBxko

gzikp f;Zy pj[ frDsh ;{pk j'D eoe/, nkgD/ nkg Bz{ fjzd{ Bk wzBDeoe/, ;r'I fjzd{ Xkowe rzqEK dh f;XKse fto'Xsk ekoD, eZNVtkdh fjzd{nK bJh;dk ezv/ tKr u[Gdk fojk j?. fJ;/ ekoB gzikp dh e'Jh ikfJi wzr Gh wzBhBjhI iKdh. fJ; x'o p/ fJB;kch ekoB, f;Zy izsk ftnke[b ;h. fJ;/ fBok;skekoB g[okDh ;Ekgs nekbh bhvofFg nkgDk nkXko r[nk ojh ;h. fJ;/ r[Z;/ns/ p/fJB;kch ftu'I, izri{ ;'u B/ iBw fbnk. fJ; ;'u Bz{ gquzv eoB tkbkB"itkB @@pokV iZN## fJe v/o/ dk w[yh @@;zs## fwb frnk. ;kXkoB fij/ v/o/dk e'Jh w[yh Gh nkw b'eK bJh g{iD:'r pD iKdk j?. fJj @@;zs## sK f;ZyKBz{ jZe d[nkT[D dk ftFtkF Gh d[nkT[Idk ;h. fJ;d/ b?euoK ftu @@d[FNK Bz{;'X d/D## dhnK nktkiaK Gh ;B. fJ; d/ ;kEh eJhnK Bz{ @@;'X## Gh fdzd/ ;B.;oeko ;kok @@swkFk## gk;/ yb' e/ t/y ojh ;h. ;oeko/ dopko/ fJ; d/ nky/eJh ;ko/ ezw Gh j'D bZr gJ/. S/sh ehs/ g[fb; ykVe{nK Bz{ jZE BjhI gkT[Idh;h. nfij/ tosko/ ftu, nkw f;Zy ;wki fJ; BthI T[Go ojh skes Bz{ ihT[nkfJnK nkyD bJh T[; d/ fgS/ j' N[fonk. fiE/ sZe Gkos ;oeko fJ; FeshBz{ T[GkoBk ukjz[dh ;h T[Gko fdZsh. T[gzqs dopko ;kfjp s/ c"ih jwbk , f;Zye"w Bz{ spkj eoB tkbk wko{ ft;c'N eo fdZsk frnk.

e[M ;w/I dh v"o G"o nt;Ek ftu'I, GkJh ioB?b f;zx d/ fgsk Bz{ fpBkfe;/ oki;h ;{M-p{M d/ F'qwDh nekbh db dk gqXkB (iK eBthBo) Ekg fdZsk.e'Jh okiBhfse f;nkDg tose/, wkBf;e s"o s/ iyawh j'Jh f;Zy e"w Bz{ ;jh;/X Bk fwb ;eh. ;r'I @@pdbk btKr/ s/ ;'X fdnKr/## @@pdbk btKr/ s/ ;'X fdnKr/## @@pdbk btKr/ s/ ;'X fdnKr/## @@pdbk btKr/ s/ ;'X fdnKr/## @@pdbk btKr/ s/ ;'X fdnKr/## d/ p'b T[u/ j[zd/ rJ/. ;wK gk e/ fJ;/ ;'u ftu'I ykVe{tkd dk iBw ns/ T[EkB j'fJnk. ykVe{ ;cKftu Fkfwb j'D tkb/ pj[s/ B"itkB Bk siop/eko s/ nZbVQ T[wo d/ ;B.fJjBK d/ nEkj Xkofwe i'F Bz{ ezNo'b eoB tkbh ew/Nh iK e'Jh go"Vftnesh BjhI ;h. gfjbK gfjb fJjBK B/ ;oeko ftu p?m/ f;Zy d[FwDK Bz{ uzr/

[124]

g;hB/ SvtkJ/. eJhnK Bz{ tkfip ;iktK Gh fdZshnK. SYL Bfjo pDkT[D dkezw Gh pzd eotkfJnk. gzikp ftu ns/ gzikp s'I pkjob/ eJh tZv/ gkghnK Bz[ {ehs/ dh ;ik fdZsh. fco Gh fJj bfjo pj[sk ;wK Bk eZY ;eh. fJ; ftuiE/pzde ewi'ohnK s'I fJbktk ;oekoh x[;g?m B/ fJ; Bz{ c/bQ eoB ftu w[Zyo'b ndk ehsk.

GkJh dbihs f;zx fpZN{, nes{po 2005 Bz{ fojk j' e/, id'I b[fXnkD/nkgD/ xo g[Zfink sK w?I y[d fwbD tk;s/ xo frnk. ;o;oh fijh ;[Zy ;Kds'I pknd gzEe w;fbnK s/ ftukoK nkozG j'JhnK. w?I p/Bsh ehsh fe @@1992dhnK ftXkB ;Gk u'DK dk pkJhekN eoe/, ykVe{ ro[ZgK pj[s tZvh rbsh ehshj?. s[;hI nfijk fe; nkXko s/ ehsk##<

GkJh dbihs f;zx - @@n;b ftu ;kv/ e'b u'D ftu yV/ eoB bJhT[whdtko BjhI ;B##.

b/ye-@@s[jkv/ pkJhekN B/ p/nzs f;zx Bz[ { Ekbh ftu okirZdh go';b/ye-@@s[jkv/ pkJhekN B/ p/nzs f;zx Bz[ { Ekbh ftu okirZdh go';b/ye-@@s[jkv/ pkJhekN B/ p/nzs f;zx Bz[ { Ekbh ftu okirZdh go';b/ye-@@s[jkv/ pkJhekN B/ p/nzs f;zx Bz[ { Ekbh ftu okirZdh go';b/ye-@@s[jkv/ pkJhekN B/ p/nzs f;zx Bz[ { Ekbh ftu okirZdh go';e/ d/ fdZsh. T[; s'I wro'I p/nzs f;zx s/ e/ d/ fdZsh. T[; s'I wro'I p/nzs f;zx s/ e/ d/ fdZsh. T[; s'I wro'I p/nzs f;zx s/ e/ d/ fdZsh. T[; s'I wro'I p/nzs f;zx s/ e/ d/ fdZsh. T[; s'I wro'I p/nzs f;zx s/ K.P.S frZb dh uzvkb u"IeVh B/, frZb dh uzvkb u"IeVh B/, frZb dh uzvkb u"IeVh B/, frZb dh uzvkb u"IeVh B/, frZb dh uzvkb u"IeVh B/,d' bZy rGo{nK Bz{ ygk fdZsk. s[jkBz{ 117 T[whdtko yV/ eoB bJh Bk bZG/.d' bZy rGo{nK Bz{ ygk fdZsk. s[jkBz{ 117 T[whdtko yV/ eoB bJh Bk bZG/.d' bZy rGo{nK Bz{ ygk fdZsk. s[jkBz{ 117 T[whdtko yV/ eoB bJh Bk bZG/.d' bZy rGo{nK Bz{ ygk fdZsk. s[jkBz{ 117 T[whdtko yV/ eoB bJh Bk bZG/.d' bZy rGo{nK Bz{ ygk fdZsk. s[jkBz{ 117 T[whdtko yV/ eoB bJh Bk bZG/.go wotkT[D bJh d' bZy bZG rJ/< FkfJd d[BhnK dh fJj nB'yh d[ydkJhgo wotkT[D bJh d' bZy bZG rJ/< FkfJd d[BhnK dh fJj nB'yh d[ydkJhgo wotkT[D bJh d' bZy bZG rJ/< FkfJd d[BhnK dh fJj nB'yh d[ydkJhgo wotkT[D bJh d' bZy bZG rJ/< FkfJd d[BhnK dh fJj nB'yh d[ydkJhgo wotkT[D bJh d' bZy bZG rJ/< FkfJd d[BhnK dh fJj nB'yh d[ydkJhdk;skB j't/rh, fe bhvo s'I fpBK, fBFkB/ s'I pr?o r[o{ fgnko ftu fGZi e/,dk;skB j't/rh, fe bhvo s'I fpBK, fBFkB/ s'I pr?o r[o{ fgnko ftu fGZi e/,dk;skB j't/rh, fe bhvo s'I fpBK, fBFkB/ s'I pr?o r[o{ fgnko ftu fGZi e/,dk;skB j't/rh, fe bhvo s'I fpBK, fBFkB/ s'I pr?o r[o{ fgnko ftu fGZi e/,dk;skB j't/rh, fe bhvo s'I fpBK, fBFkB/ s'I pr?o r[o{ fgnko ftu fGZi e/,d' bZy pjkdoK B/ nkgDh ikB tko fdZsh##. fJ;dk GkJh fpZN{ B/ e'Jh itkpd' bZy pjkdoK B/ nkgDh ikB tko fdZsh##. fJ;dk GkJh fpZN{ B/ e'Jh itkpd' bZy pjkdoK B/ nkgDh ikB tko fdZsh##. fJ;dk GkJh fpZN{ B/ e'Jh itkpd' bZy pjkdoK B/ nkgDh ikB tko fdZsh##. fJ;dk GkJh fpZN{ B/ e'Jh itkpd' bZy pjkdoK B/ nkgDh ikB tko fdZsh##. fJ;dk GkJh fpZN{ B/ e'Jh itkpBk fdZsk, s/ w[bkeks ysw j' rJh.Bk fdZsk, s/ w[bkeks ysw j' rJh.Bk fdZsk, s/ w[bkeks ysw j' rJh.Bk fdZsk, s/ w[bkeks ysw j' rJh.Bk fdZsk, s/ w[bkeks ysw j' rJh.

ykVe{nK dh uVQs ;w/I, fJe i?ekok SZvD dh d/o j[zdh ;h fe ;ko/gzikp ftu ;zBkNk Sk iKdk ;h. ;Veh nktkikJh id'I fdb ukj/ pzd eo d/D.o/bK dk okj id'I wB ukj/, o'e d/Dk. g[fb; tkb/ ykVe{nK Bz{ t/y e/ okj SZvd/D. gzikp d/ jo xo nzdo ykVe{nK dk nkdo j'D bZrk. go jkJ/ ! nZbVQT[woK Bk siop/ekoh ftu j'ShnK joesK j'D bZrhnK. e/Idoh ezNo'b eoBtkbh e'Jh ew/Nh Bk pDkJh. nkg' Xkgh g? rJh. r[ohbk izr ftu f;o bZE:'X/ o{g'; ofj e/ ;oeko Bz{ wzrK wzBD bJh wiap{o eo fdzd/ jB. ;oekonkgD/ B[wkfJzd/ rbpks eoB bJh fsnko eodh j?. go rb ehjd/ Bkb eo/< ykVe{nK B/ nkgDh e'Jh nfijh iE/pzdh ;Ekgs BjhI ehsh, i' oki;h ftzr d/

[125]

s"o s/ y[Zb/nkw rbpks eo ;e/. ykVe{ ;kjwD/ nk BjhI ;ed/, s/ ;oekorbpks ehjd/ Bkb eo/<

eFwho ftu fgSb/ ;Zm ;kb s'I r[ohbk bVkJh uZb ojh j?. ykVe{nKd/ nkgD/ jwdod r[ohbk izr s'I pkjo ofj e/, id'I p[bktk nkt/, nkgD/ gZyg/F eoB bJh ;oeko Bkb rbpks eod/ jB. nk;kw d/ fJe fiabQ/ dkoihfbzrftu r[ohbk izr pj[s d/o sZe uZbh. T[E'I d/ bhvo ;[GkF xhf;zx B/ T[;dkpVk bkjk fbnk. dkoihfbzr Bz{ nk;kw s'I tZy eoe/, S'Nk fijk ;{pk pDk e/, ;[GkF d/ jtkb/ eo fdZsk frnk. bzek ftu skfwb NkJhro fgSb/ ukbh ;kbs'I r[ohbk bVkJh bV oj/ jB. id'I ;oeko ukj/ sK T[gB ro[Zg rZbpks Gheodk j?/. cb;shBhnK B{z ;Zm ;kb j' rJ/, r[ohbk bVkJh bVfdnK Bz{. :k;onokcks ;oeko Bkb rZbpks eoB bJh fsnko j[zdk ;h. fJXo pjkdoK dhe"w, e/tb gzdoK e[ ;kb jh jfEnkopzd bVkJh bV ;eh. T[j Gh p/ soshphftu. fw;bK d/ ;w/I f;zx ;" ;kb sZe bVd/ EZe/ jko/ BjhI. Yzr pdbe/ nZr/jh nZr/ tXd/ oj/. go nZi dh f;sw iohch t/y' fe d; gzdoK ;kb ftuykVe{tkd dk wbhnk w/N j' frnk. f;ZyK ftu'I pjkdoh tkbk sZs ysw j[zdkjh Biao BjhI nk fojk , ;r'I 90% f;Zy B"inkB djkVh e/; eNtk e/,nzBhs/ p/JhwkB bhvofFg Bz{ p/dktk d/ u[Zfenk j?. nkg' Xkgh ftu fpBK fe;/gbkfBzr s'I d' uko iiapksh fij/, eZuh T[wo d/ w[zv/ nkgD/ d[nkb/ fJeZm/ eoB/, fJe B/ J/ohnk ewKvo ioBb pD ikDk s/ pkehnK B/ ;zrh ;kEh. FZe ehskiKdk j? fe KPS frZb g[fb; uhc B/ ykVe{nK ns/ g[fb; d/ jwdodh tkb/tsho/ Bz{ bKp{ bkT[D tk;s/, nkgD/ @@e?INK## s'I d' oksK ftu 85 d/ eohp g[fb;tkfbnK d/ gqtkfoe w?Ipo esb eotk fdZs/. T[gqzs g[fb; w[yh B/, gzikp d/ ;ko/tZv/ g[fb; nc;oK dh whfNzr ;Zd e/ ;ys u/sktBh fdZsh. @@ fJj fizadrh s/w"s dh bVkJh j?. j[D sK ykVe{ ;kvk wbhnk w/N jh eo d/D bZr/ jB.guk;h w?Ipo ;kv/ wko fdZs/ rJ/ jB. pZu/ phphnK ns/ p}[orK Bz{ Gh BjhISZfvnk. i/ s[;hI ofjw eod/ oj/, T[j s[jkBz{ p/ ofjwh Bkb ysw eo d/Dr/. ;w/s gqtkoKd/ ykVe{nK Bz{ ysw eo fdU. fiE/ gBkj bJh dk gsk bZr/, o'Nh ytkJh dh;{j fwb/ ;G Bz{ ;ys ;iktK fdZshnK ikD##.

[126]

g[fb; tkfbnK dk ;[Gk sK fJB;kBK tkbk t?;/ jh BjhI j[zdk. T[s'Ig[fb; tkfbnK dk ;[Gk sK fJB;kBK tkbk t?;/ jh BjhI j[zdk. T[s'Ig[fb; tkfbnK dk ;[Gk sK fJB;kBK tkbk t?;/ jh BjhI j[zdk. T[s'Ig[fb; tkfbnK dk ;[Gk sK fJB;kBK tkbk t?;/ jh BjhI j[zdk. T[s'Ig[fb; tkfbnK dk ;[Gk sK fJB;kBK tkbk t?;/ jh BjhI j[zdk. T[s'Ig[fb; w[yh tZb'I, j"bdkoK sZe Bz[ { r'bh ubkT[D d/ nfXeko d/ fdZs/. fiE/g[fb; w[yh tZb'I, j"bdkoK sZe Bz[ { r'bh ubkT[D d/ nfXeko d/ fdZs/. fiE/g[fb; w[yh tZb'I, j"bdkoK sZe Bz[ { r'bh ubkT[D d/ nfXeko d/ fdZs/. fiE/g[fb; w[yh tZb'I, j"bdkoK sZe Bz[ { r'bh ubkT[D d/ nfXeko d/ fdZs/. fiE/g[fb; w[yh tZb'I, j"bdkoK sZe Bz[ { r'bh ubkT[D d/ nfXeko d/ fdZs/. fiE/wBZ[yh dod tkbhnK ;G GktBktK e[ub fdZshnK rJhnK. fi; ihn ehskwBZ[yh dod tkbhnK ;G GktBktK e[ub fdZshnK rJhnK. fi; ihn ehskwBZ[yh dod tkbhnK ;G GktBktK e[ub fdZshnK rJhnK. fi; ihn ehskwBZ[yh dod tkbhnK ;G GktBktK e[ub fdZshnK rJhnK. fi; ihn ehskwBZ[yh dod tkbhnK ;G GktBktK e[ub fdZshnK rJhnK. fi; ihn ehskg[Zso Gok gsh u[Ze fbnk. nzBQk sFZdd eoBk, bZsK pkjtK s'V d/DhnK. xog[Zso Gok gsh u[Ze fbnk. nzBQk sFZdd eoBk, bZsK pkjtK s'V d/DhnK. xog[Zso Gok gsh u[Ze fbnk. nzBQk sFZdd eoBk, bZsK pkjtK s'V d/DhnK. xog[Zso Gok gsh u[Ze fbnk. nzBQk sFZdd eoBk, bZsK pkjtK s'V d/DhnK. xog[Zso Gok gsh u[Ze fbnk. nzBQk sFZdd eoBk, bZsK pkjtK s'V d/DhnK. xotkfbnK s'I bZyK o[gJ/ w[zv/ Bz{ SZvD d/ wzr b?D/. S[vkD rJ/ p}[orK dhnKtkfbnK s'I bZyK o[gJ/ w[zv/ Bz{ SZvD d/ wzr b?D/. S[vkD rJ/ p}[orK dhnKtkfbnK s'I bZyK o[gJ/ w[zv/ Bz{ SZvD d/ wzr b?D/. S[vkD rJ/ p}[orK dhnKtkfbnK s'I bZyK o[gJ/ w[zv/ Bz{ SZvD d/ wzr b?D/. S[vkD rJ/ p}[orK dhnKtkfbnK s'I bZyK o[gJ/ w[zv/ Bz{ SZvD d/ wzr b?D/. S[vkD rJ/ p}[orK dhnKdkjVhnK g[ZNhnK gZrK o'bhnK. B{zjK XhnK Bz{ EkfDnK ftu Fo/nkw p/gs ehskdkjVhnK g[ZNhnK gZrK o'bhnK. B{zjK XhnK Bz{ EkfDnK ftu Fo/nkw p/gs ehskdkjVhnK g[ZNhnK gZrK o'bhnK. B{zjK XhnK Bz{ EkfDnK ftu Fo/nkw p/gs ehskdkjVhnK g[ZNhnK gZrK o'bhnK. B{zjK XhnK Bz{ EkfDnK ftu Fo/nkw p/gs ehskdkjVhnK g[ZNhnK gZrK o'bhnK. B{zjK XhnK Bz{ EkfDnK ftu Fo/nkw p/gs ehskfrnk. fezfBnK Bz[ { nDgSks/ bktkfo; nky e/, ;kV fdZsk frnk. johe/ tkbhfrnk. fezfBnK Bz[ { nDgSks/ bktkfo; nky e/, ;kV fdZsk frnk. johe/ tkbhfrnk. fezfBnK Bz[ { nDgSks/ bktkfo; nky e/, ;kV fdZsk frnk. johe/ tkbhfrnk. fezfBnK Bz[ { nDgSks/ bktkfo; nky e/, ;kV fdZsk frnk. johe/ tkbhfrnk. fezfBnK Bz[ { nDgSks/ bktkfo; nky e/, ;kV fdZsk frnk. johe/ tkbhtZvh Bfjo, iK dfonk ftu o'jV fdZsk frnk. wB[Zyh nfXekoK d/ w'joh, F/tZvh Bfjo, iK dfonk ftu o'jV fdZsk frnk. wB[Zyh nfXekoK d/ w'joh, F/tZvh Bfjo, iK dfonk ftu o'jV fdZsk frnk. wB[Zyh nfXekoK d/ w'joh, F/tZvh Bfjo, iK dfonk ftu o'jV fdZsk frnk. wB[Zyh nfXekoK d/ w'joh, F/tZvh Bfjo, iK dfonk ftu o'jV fdZsk frnk. wB[Zyh nfXekoK d/ w'joh, F/o wod, 25000 bkFK dh ;Bkys eoe/ @@Gkosh b'e szso dk, ;z;ko ;Bw[Zyo wod, 25000 bkFK dh ;Bkys eoe/ @@Gkosh b'e szso dk, ;z;ko ;Bw[Zyo wod, 25000 bkFK dh ;Bkys eoe/ @@Gkosh b'e szso dk, ;z;ko ;Bw[Zyo wod, 25000 bkFK dh ;Bkys eoe/ @@Gkosh b'e szso dk, ;z;ko ;Bw[Zyo wod, 25000 bkFK dh ;Bkys eoe/ @@Gkosh b'e szso dk, ;z;ko ;Bw[Zyw{zj ekbk## eoB tkb/, ;qL i;tzs f;zx ykbVk Bz{ Gh esb eo fdZsk frnk.w{zj ekbk## eoB tkb/, ;qL i;tzs f;zx ykbVk Bz{ Gh esb eo fdZsk frnk.w{zj ekbk## eoB tkb/, ;qL i;tzs f;zx ykbVk Bz{ Gh esb eo fdZsk frnk.w{zj ekbk## eoB tkb/, ;qL i;tzs f;zx ykbVk Bz{ Gh esb eo fdZsk frnk.w{zj ekbk## eoB tkb/, ;qL i;tzs f;zx ykbVk Bz{ Gh esb eo fdZsk frnk.;kohnK ndkbsK r{zrhnK p'bhnK j' rJhnK. f;ZyK dh fizadrh dk w[Zb, fe;/;kohnK ndkbsK r{zrhnK p'bhnK j' rJhnK. f;ZyK dh fizadrh dk w[Zb, fe;/;kohnK ndkbsK r{zrhnK p'bhnK j' rJhnK. f;ZyK dh fizadrh dk w[Zb, fe;/;kohnK ndkbsK r{zrhnK p'bhnK j' rJhnK. f;ZyK dh fizadrh dk w[Zb, fe;/;kohnK ndkbsK r{zrhnK p'bhnK j' rJhnK. f;ZyK dh fizadrh dk w[Zb, fe;/ehV/ we"V/ iK wZSo wZyh fizBk jh ofj frnk.ehV/ we"V/ iK wZSo wZyh fizBk jh ofj frnk.ehV/ we"V/ iK wZSo wZyh fizBk jh ofj frnk.ehV/ we"V/ iK wZSo wZyh fizBk jh ofj frnk.ehV/ we"V/ iK wZSo wZyh fizBk jh ofj frnk.

d{i/ pzB/ ykVe{nK ftu b[N/o/, ;oekoh fpZbhnK ns/ ngokXh fposhtkb/ nDfrDs b'e Fkwb j' rJ/. S'N/ gZXo s/ BjhI ;r'I w'joh ;cK ftu@@ekb/ pfxnkV## rZdhnK s/ p?m rJ/. i' ykVe{ wko fdZs/ rJ/, T[jBK dhejkDh EkJ/I w[Ze rJh. eJhnK B/ w[nkch wzr e/, ikB pyFh eotk bJh s/nkgD/ xo ik e/ fdB eNh eoB bZr/. fJjBK s/ Gh e'Jh nc;'; BjhI. fezB/;ko/ g[fb; d/ w[ypo pu rJ/, nkgD/ ;kEhnK Bz{ cVkT[D s/ wotkT[D bZr/.fJjBK B/ p/nzs y{B pjkfJnk. e[M oki;h e?N oki;h e?N oki;h e?N oki;h e?N oki;h e?N (fpZbhnK) e[o;h dh d[otos'Ieoe/, ;oeko Bz{ y[F eod/ ;B, s/ f;Zy B"i[nkBK Bz{ e'j e'j e/ wko oj/ ;B.fJj j'o Gh fGnkBe ;B. pj[s ;ko/ Xkowe v/fonK, Ne;kbK, iE/pzdhnK,Xkowe v/fonK, Ne;kbK, iE/pzdhnK,Xkowe v/fonK, Ne;kbK, iE/pzdhnK,Xkowe v/fonK, Ne;kbK, iE/pzdhnK,Xkowe v/fonK, Ne;kbK, iE/pzdhnK,r[odtkok ew/NhnK ftu, ;c?d u'b/ gfjB e/, nfs d/ ekb/ ezw eo oj/ ;B.r[odtkok ew/NhnK ftu, ;c?d u'b/ gfjB e/, nfs d/ ekb/ ezw eo oj/ ;B.r[odtkok ew/NhnK ftu, ;c?d u'b/ gfjB e/, nfs d/ ekb/ ezw eo oj/ ;B.r[odtkok ew/NhnK ftu, ;c?d u'b/ gfjB e/, nfs d/ ekb/ ezw eo oj/ ;B.r[odtkok ew/NhnK ftu, ;c?d u'b/ gfjB e/, nfs d/ ekb/ ezw eo oj/ ;B.fJj j'o Gh fGnkBe dfozd/ ;B. fJjBK Bkb'I Gh u'Nh s/ p?m/, g{oh ykVe{ bfjoBz{ e[okj/ gk d/D tkb/, nfsnzs wko{ ;B. fizBK B/ B"itkBk Bz{ ykfb;skB dh@@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## @@jfouzdT[oh## ftykJh. f;Zy FjhdK d/ nd[Zsh ekoBkw/ ;[DkJ/. iT[ sT[ gq/w y/bD ek ukT[.. f;o[ Xfo sbh rbh w/oh nkT[.. (1412) d/ Fpd ;[Dk e/, wzsow[rX ehsk. sB wB XB @@r[o{## s'I tko d/D bJh fsnko eo fbnk. fiT[Id/ofj e/ f;Zy e"w dh iK ;w[Zuh wB[Zysk dh ;/tk fet/I eoBh j? BjhI ;wMkfJnk.

[127]

f;o s/ eZcD pzB e/ wVhnK d/ okj N'o fdZsk. fJjBK f;yob/ rZdkoK dh fe;/B/ gSkD BjhI ehsh. i/ E'Vh pj[sh goy ehsh j? sK fJjBK dh oki;h gj[zus'I jo e'Jh Eo Eo ezpdk j?. ebwK s/ i[pkB ;kE d/D' ofj iKdh j?. e'Jhr[zwBkw fijk ykVe{, fe;/ xo ftu gkDh dk frbk; gh ikt/, d' goFkd/ Seikt/, g[fb; tkb/ T[; ;ko/ gqtko Bz{ T[ikV fdzd/ ;B. xo Ykj fdzd/ ;B.B"itkBK Bz[ { @@ykVe{nK Bkb ;zpzX## rodkB e/, s[;hj/ d/ e/ wko w[ekT[Id/ ;B.p}[orK Bz{ ibhb eod/ ;B, s/ phphnK Bkb nsh wzdk ;b{e eod/ ;B. pu/j'J/ w?Ipo nZi sZe do do dh yke SkD oj/ jB. ykVe{nK d/ @@u'Dt/I w[yh##ykVe{nK d/ @@u'Dt/I w[yh##ykVe{nK d/ @@u'Dt/I w[yh##ykVe{nK d/ @@u'Dt/I w[yh##ykVe{nK d/ @@u'Dt/I w[yh##;w/s gqtko ;[yh ihtB pshs eo oj/ jB. gqtkfoe w?Ipo nfs T[u/ ;oekoh;w/s gqtko ;[yh ihtB pshs eo oj/ jB. gqtkfoe w?Ipo nfs T[u/ ;oekoh;w/s gqtko ;[yh ihtB pshs eo oj/ jB. gqtkfoe w?Ipo nfs T[u/ ;oekoh;w/s gqtko ;[yh ihtB pshs eo oj/ jB. gqtkfoe w?Ipo nfs T[u/ ;oekoh;w/s gqtko ;[yh ihtB pshs eo oj/ jB. gqtkfoe w?Ipo nfs T[u/ ;oekohnj[fdnK s/ fpokiwkB jB. T[jBK dk e'Jh T[ikVk BjhI, e'Jh B[e;kB BjhI,nj[fdnK s/ fpokiwkB jB. T[jBK dk e'Jh T[ikVk BjhI, e'Jh B[e;kB BjhI,nj[fdnK s/ fpokiwkB jB. T[jBK dk e'Jh T[ikVk BjhI, e'Jh B[e;kB BjhI,nj[fdnK s/ fpokiwkB jB. T[jBK dk e'Jh T[ikVk BjhI, e'Jh B[e;kB BjhI,nj[fdnK s/ fpokiwkB jB. T[jBK dk e'Jh T[ikVk BjhI, e'Jh B[e;kB BjhI,e?d BjhI, w[eZdwk BjhI, Bw'Fh BjhI. pVhnK @@;BwkB :'r j;shnK## B/ d{b/e?d BjhI, w[eZdwk BjhI, Bw'Fh BjhI. pVhnK @@;BwkB :'r j;shnK## B/ d{b/e?d BjhI, w[eZdwk BjhI, Bw'Fh BjhI. pVhnK @@;BwkB :'r j;shnK## B/ d{b/e?d BjhI, w[eZdwk BjhI, Bw'Fh BjhI. pVhnK @@;BwkB :'r j;shnK## B/ d{b/e?d BjhI, w[eZdwk BjhI, Bw'Fh BjhI. pVhnK @@;BwkB :'r j;shnK## B/ d{b/ykb;k gzE ftu. nkgD/ nkg Bz{ nekb sys d/ iE/dko nytkT[D tkb/ i/ykb;k gzE ftu. nkgD/ nkg Bz{ nekb sys d/ iE/dko nytkT[D tkb/ i/ykb;k gzE ftu. nkgD/ nkg Bz{ nekb sys d/ iE/dko nytkT[D tkb/ i/ykb;k gzE ftu. nkgD/ nkg Bz{ nekb sys d/ iE/dko nytkT[D tkb/ i/ykb;k gzE ftu. nkgD/ nkg Bz{ nekb sys d/ iE/dko nytkT[D tkb/ i/gzE gq;s j[zd/ sK fJjBK gzE d/ rdkoK dh ekbh ;{uh ikoh eod/. fJjBKgzE gq;s j[zd/ sK fJjBK gzE d/ rdkoK dh ekbh ;{uh ikoh eod/. fJjBKgzE gq;s j[zd/ sK fJjBK gzE d/ rdkoK dh ekbh ;{uh ikoh eod/. fJjBKgzE gq;s j[zd/ sK fJjBK gzE d/ rdkoK dh ekbh ;{uh ikoh eod/. fJjBKgzE gq;s j[zd/ sK fJjBK gzE d/ rdkoK dh ekbh ;{uh ikoh eod/. fJjBKdk @@pkJhekN dk j[ewBkwk## ikoh eod/. go g{ik d/ XkB s/ gbD tkb/dk @@pkJhekN dk j[ewBkwk## ikoh eod/. go g{ik d/ XkB s/ gbD tkb/dk @@pkJhekN dk j[ewBkwk## ikoh eod/. go g{ik d/ XkB s/ gbD tkb/dk @@pkJhekN dk j[ewBkwk## ikoh eod/. go g{ik d/ XkB s/ gbD tkb/dk @@pkJhekN dk j[ewBkwk## ikoh eod/. go g{ik d/ XkB s/ gbD tkb/g[ikoh, edh Gh i[noZs tkb/ ezw BjhI eo ;ed/.g[ikoh, edh Gh i[noZs tkb/ ezw BjhI eo ;ed/.g[ikoh, edh Gh i[noZs tkb/ ezw BjhI eo ;ed/.g[ikoh, edh Gh i[noZs tkb/ ezw BjhI eo ;ed/.g[ikoh, edh Gh i[noZs tkb/ ezw BjhI eo ;ed/.

gzikp g[fb; d/ w[yh J.F. o?po' Bz{ ehs/ dh ;ik d/D tk;s/, ibzXodh (PAP) g[fb; bkJhB ftu ykVe{nK B/ jwbk ehsk. r'bhnK ubhnK.o?p/o' w/i j/m b[Ze frnk, ikB pu rJh dk BkNe ehsk frnk. n;b ftujwbk ehsk jh BjhI frnk. nkgD/ jh e?NK okjhI jwb/ dk y/yD ehsk frnk;h. fi; EK n;bh w[ekpbk j'fJnk j? b'EK d/ Y/o bZrd/ oj/ jB. fJ;@@w[ekpb/## ftu e'Jh f;gkjh iK fJe Gh ykVe{ Bk wfonk, Bk iyawh j'fJnk.nyapkoK ftu y{p ;[oyhnK bZrhnK. ;zB 1992 ftu gzikp ftXkB ;Gk dhnKu'Dk dk pkJhekB eokT[D tkbh @@gzEe ew/Nh## wjK ngokX dh w[Zy d'Fh@@gzEe ew/Nh## wjK ngokX dh w[Zy d'Fh@@gzEe ew/Nh## wjK ngokX dh w[Zy d'Fh@@gzEe ew/Nh## wjK ngokX dh w[Zy d'Fh@@gzEe ew/Nh## wjK ngokX dh w[Zy d'FhwzBDh ukjhdh j?. T[;d/ eJh nj[d/dko ni/ sZe ;jh ;bkws ;G ;[Zy G'rwzBDh ukjhdh j?. T[;d/ eJh nj[d/dko ni/ sZe ;jh ;bkws ;G ;[Zy G'rwzBDh ukjhdh j?. T[;d/ eJh nj[d/dko ni/ sZe ;jh ;bkws ;G ;[Zy G'rwzBDh ukjhdh j?. T[;d/ eJh nj[d/dko ni/ sZe ;jh ;bkws ;G ;[Zy G'rwzBDh ukjhdh j?. T[;d/ eJh nj[d/dko ni/ sZe ;jh ;bkws ;G ;[Zy G'roj/ jB.oj/ jB.oj/ jB.oj/ jB.oj/ jB.

;zB 1992 s'I 94 sZe fszB e[ ;kb ftu gzikp ftu jo xo b[fNnkfrnk. jo xo ftu t?D gJ/. jo fgzv ftu'I bKp{ T[m/. dfonktK dhnK wZShnKBz{ wB[Zyh wk; fwfbnk. XhnK G?DK Bz{ p/gs ehsk frnk. g[fb; tkfbnK Bz{ j'o

[128]

tZv/-tZv/ ;BwkB ns/ soZehnK fwbhnK. KPS frZb s/ p/nzs f;zx (epoKtorh) FKsh d/ w;hj/ n?bkB/ rJ/. f;Zy e"w dk bZe N[ZN frnk.

Gkt/I jfEnkopzd izr bJh f;Zy B"i[nkBK Bz{ T[e;kfJnk frnk.;aKswJh sohe/ Bkb f;ZyK dhnK ikfJia wzrK Gh Bk wzBhnK rJhnK. nsh wk:{;j' e/ w"s ep{b ehsh. ykVe[{ ftukoK dh jwkfJs eoB tkb/ pj[s pko/ ykVe{w[yh, @@;aKs wJh ns/ b'eszsoh## Yzr ngDkT[D d/ jkwh j' rJ/ jB. @@Gkosdh w[ZyXkok## ftu ;akfwb j' rJ/ jB. ;qL f;woBihs f;zx wkB, ;qL nfszdogkbf;zx, ;qL dbihs f;zx fpZN{, s/ ;qL tZ;D f;zx icotkb, j[D b'eszsoh sohe/Bkb ykfb;skB dh gqkgsh eoB pko/ ft;atk;a d[nkT[Id/ jB. go d' bZy f;ZyB"i[nkBK dk y{B fe; d/ f;o wfVQnk ikt/< gzikj ;kb sZe f;Zy w[yhnK Bz{ uzr/BhshtkB pDe/, nkgDh e"w Bz{ frnkBtkB, r[DtkB s/ nkoEe gZy'I wiap{s eoBbJh g{oh tkj bk d/Dh ukjhdh j?. fco fe;/ gqkgsh dh nk; ehsh ik ;edhj?. toBk GftZy Gh o';aB ftykJh BjhI fdzdk.

000000000000000

[129]

BP/^gzikp dh spkjh bJh `

d[BhnK Go d/ ftukotkB Bf;anK dh tZX ojh ygs ekoB, fuzsk ftujB. nZbV B"itkB, nDikDg[D/ ftu, B;a/ dh ieV ftu nfij/ c;d/ jB, feT[wo Go fBebD'A, n;woZE j' iKd/ jB. g?;k ewkT[D dh nzBQh jt; ekoB,fJB;kB jh fJB;kB Bz{ iafjo toskJh ik fojk j?. jo soQK Bf;anK dh pb?eeoB tkb/, pj[s tZv/ ro'j ezw eo oj/ jB. fJBQK ftu'A Gkt/A I edh edkJhA e'Jhftnesh frqcsko eo b?D dk Sb BkNe Gh ehsk iKdk j?. n;b ftu fJ;soQK BjhI j?. ;oeko dh b[ethA ;fjwsh Bkb, fJj Xzdk ubdk j?. g[fb;wfjewk fJ; Xzd/ dh oytkbh eodk j?. tZv/-tZv/ r?A Ir wk;No fgZS/ ofj e/ fJ;eko'pko dh g{oh u"e;h Bkb fBrokBh eod/ jB. fJ; nfs fxoDs eko'pkoftu'A ewkfJnk g?;k, pVh @@fdnkBsdkoh## @@fdnkBsdkoh## @@fdnkBsdkoh## @@fdnkBsdkoh## @@fdnkBsdkoh## Bkb nkg; ftu tzv e/ Sed/ jB.;fsr[o{ ih B/ ;aokp (ns/ j'o ;ko/ B;/a) s'A wB[Zy Bz{ ;yash Bkb tofink j?.gktB puB jBL-

wkD;[ Gfonk nkfDnk, wkD;[ Gfonk nkfJ..wkD;[ Gfonk nkfDnk, wkD;[ Gfonk nkfJ..wkD;[ Gfonk nkfDnk, wkD;[ Gfonk nkfJ..wkD;[ Gfonk nkfDnk, wkD;[ Gfonk nkfJ..wkD;[ Gfonk nkfDnk, wkD;[ Gfonk nkfJ..fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ, pob[ gt? ftfu nkfJ..fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ, pob[ gt? ftfu nkfJ..fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ, pob[ gt? ftfu nkfJ..fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ, pob[ gt? ftfu nkfJ..fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ, pob[ gt? ftfu nkfJ..nkgDk gokfJnk B gSkDJh, y;wj[ Xe/ ykfJ..nkgDk gokfJnk B gSkDJh, y;wj[ Xe/ ykfJ..nkgDk gokfJnk B gSkDJh, y;wj[ Xe/ ykfJ..nkgDk gokfJnk B gSkDJh, y;wj[ Xe/ ykfJ..nkgDk gokfJnk B gSkDJh, y;wj[ Xe/ ykfJ..fis[ ghs? y;w[ ft;o?, dorj fwb? ;ikfJ..fis[ ghs? y;w[ ft;o?, dorj fwb? ;ikfJ..fis[ ghs? y;w[ ft;o?, dorj fwb? ;ikfJ..fis[ ghs? y;w[ ft;o?, dorj fwb? ;ikfJ..fis[ ghs? y;w[ ft;o?, dorj fwb? ;ikfJ..M{mk wd[ w{fb B ghuJh, i/ ek gkfo t;kfJ..M{mk wd[ w{fb B ghuJh, i/ ek gkfo t;kfJ..M{mk wd[ w{fb B ghuJh, i/ ek gkfo t;kfJ..M{mk wd[ w{fb B ghuJh, i/ ek gkfo t;kfJ..M{mk wd[ w{fb B ghuJh, i/ ek gkfo t;kfJ..

(gzBk 557);fsr[o{ ih ws fdzAd/ jBl @@j/ GkJh ! wB[Zy ftu gfjbK jh pV/ n"r[D

w"i{d jB. Bek Be ftekoK Bkb Gfonk j'fJnk j?. ofjzdh e;o Bf;anK Bkbg{oh eo fdZsh. fJ; ;aokp Bkb wZs wkoh iKdh j?. gkrbgD dk jh tk;knzdo j' iKdk j?. nkgD/ nkg/ dh ;'Mh BjhI ofjzdh. ;wki ftu'I nkgD/ gokJ/dh goya BjhI eo ;edk. fJ; soQK fBozeko d/ do s'I XZe/ g?Id/ jB. fJ; d/ghD Bkb wkbe tkfjr[o{ tZb'I bkJh fizaw/tkoh g{oh soQK G[Zb iKdh j?. ;Zu

[130]

wkor d/ okj s'A I, wB[Zy GNe iKdk j?. fJ; soQK @@Xow wkor## @@Xow wkor## @@Xow wkor## @@Xow wkor## @@Xow wkor## s/ BK ubDekoB, ;iak dk Gkrhdko pD iKdk j?. fJj uzdok B;ak edh BK ghthI. nkyaohtkj bk d/thI, go fJ; B;a/ s'A nkgD/ nkg Bz{ puk bthI.## Bf;anK fto[ZXr[opkDh ftu j'o Gh pj[s gzeshnK w'i{d jB.

fi; e"w Bz[ { spkj eoBK j't/ T[;Bz{ yasw eoB d/ sohe/ sK pj[sjB. go ;akso jkew fXoK, nfij/ jEezv/ tosdhnK jB fe T[BQK T[go d';aGh BK nkt/, s/ wB fJZSs Nhuk Gh gqkgs eo fbnk ikt/. gzikp dh itkBh Bz{ysw eB bJh, fJE/ G[Zeh, ncahw, g';s nkfd phiD (fsnko eoB) s/ ;oekohgkpzdh j?. id'I fe oki;EkB, T[sZo gqd/;a, ns/ wZX gqd/;a nkfd ;{fpnK ftug';s iK ncahw fsnko eoB s/ e'Jh o'e BjhI j?. p;aos/ fe b'VhIdk ;oekohN?e; Goe/ bkfJ;?I; b? fbnk ikt/. fsnko j'Jh ncahw @@wkBsk gqkgs## m/e/dkoyqhd e/, nZr/ ;gbkJh eod/ jB. fe;kBK Bz{ o/N (eDe tKr) xZN fwbdk j?,dbkb nZr/ ;oekoh fwbh G[rs Bkb, w[Bkck pj[sk ewkT[Id/ jB. fJ; fsnkoj'Jh ncahw ftu, r[V ;kVe/ fwbkfJnk iKdk j?. ygseko Bz{ pj[s wfjzr/ Gknnfs xNhnk wkb t/funk iKdk j?. i/ gzikp ftu ncahw dh t/u yqhd ns/g?dktko s/ o'e BK j't/, sK fJ; dh F[ZXsk ns/ ehwsK pko/ ntkia T[mkJh ik;edh j?. ;?Igb b? e/ N?;N eotkJh ik ;edh j?. j[D id'I fJj ;kok j? jhekbk pkiako, sK F[ZX j'D pko/ sK ;'funk jh BjhI ik ;edk. o/N fizBk e'Jhwoiah bkt/, e'D j? o'eD tkbk<

;akfJd 2005 d/ nyaohb/ wjhfBnK ftu gzikp d/ w[Zy wzsoh ;qLnwfozdo f;zx B/ gzikp ftXkB ;Gk ftu fJe Bhsh fpnkB fdZsk ;h, fe@@gzikp ftu g';s (ncahw g?dk eoB tkbk p{Nk) dh y/sh bJh ekBz{Bh wkBskfdZsh ikt/rh.## nekbh dbK, Gkigk ns/ dpthI ;[o ftu e[M eKro;hnK B/,fJ; dh fto'Xsk ehsh. @@ny/ nwfozdo f;zx gzikp Bz{ spkj eoBk ukjz[dk j?.##n;b jeahes j'o jh j?. eKro; gkoNh ekcah g[okDh j?. ;ko/ Gkos ftu fJ;dhnK iVQK jB. ekoykB/dko fJBQK Bkb @@;KM fGnkbh## gk e/ oZyd/ jB.fJjh tZv/ XBe[p/o eKro; Bz{ u'DK bJh nEkj XB fdzd/ jB. nekbh+GkigkdhnK iVQK fJzBhnK v{zxhnK BjhI jB. nekbh sK jB jh gzikp sZe ;hws.

[131]

feT[Ife gzikp s'I pkjo ik t;/ f;ZyK B/ ni/ sZe nkgDh t'N ;aesh Bz{ r"fbnkjh BjhI. r[od[nkfonK dhnK u"XoK sZe f;wN e/ ofj rJ/ jB. nro gzikp'Ipkjob/ ;{fpnK ftub/ f;Zy, ;EkBe s"o s/ J/esk eo b?D sK fiskT[D dk soki{f;Zy t'NoK jZE j't/rk. i' w?Ipo f;ZyK dh ;jkfJsk b? e/ fiZs jk;b eo/rk,T[j xZN iK tZX, f;Zy jZeK tZb fXnkB Gh iao{o d/t/rk. fJzrb?Iv e?B/vk, ns/nwohek nkfd w[beK ftu fJ; skes dh tos'I e[M jZd se ehsh rJh j?. eJh;ko/ f;Zy tho G?DK, T[E'I dhnK ftXkB ;GktK s/ b'e ;GktK se, u'D fiZs e/g[Zid/ oj/ jB. eJhnK B/ wjZstg{oB nj[fdnK s/ ezw ehsk j?. e?B/vk ftu sKfJe f;Zy ;qL T[Zib f;zx d[;KM, fpqfN;a e'bzphnk ;{p/ dk w[Zy wzsoh Gh ofju[Zfenk j?. Gkos ftub/ f;ZyK Bz{ jkbh fJj oki;h ;asozi y/vD dh ni/ iKuBjhI nkJh.

jK ih ! efjD s'I w[okd j? fe nekbh db Bz{ ekoykB/dkoK s'I u'Dczv fwbD dh e'Jh nk; BjhI. fco u'DK ftu gkDh tKr o'VQB bJh g?;/ dhnKgzvK feE'I nkT[D< gfjbK i' ;g;aZN Biao nk fojk sohek j?, T[j j? r[od[nko/dh r'be Bz{ fiZE/ ns/ fit/I wB ukj/ tos fbnk ikt/, ;w/s u'DK d/. fJ; okjs'A e/tb F'qwDh ew/Nh s/ ekpia XVk b[ZN y;[ZN eo ;edk j?. Fq'wDh ew/NhgqXkB ih, fi;Bz{ fizBk @@dkB## gqtkB eoB T[;/ s/ @@;po## eoBk gt/rk. fJ;wkfJnk Bkb b'e ;Gk, ftXkB ;Gk ns/ F'qwDh ew/Nh dhnK u'DK, bVhnK BjhIik ;eDrhnK. g?;/ dk gqpzX fco ncahw ns/ j'o Bf;anK dh ;wrfbzr okjhIehsk iKdk j?. f;Zy i[nkBh Bz{ p/dodh Bkb B;a/Vh y[d nekbh bhvo pDk oj/jB. ;ko/ gzikp ftu Bf;anK d/ r?Ir;No fJjh @@nekbh## jB. ;qL ird/t f;zxsbtzvh sK fJ; wkwb/ ftu nyapkoh uouk ftu Gh fojk j?.

;zB 2001 ftu id'I ;qh Uw gqek;a u"Nkbk w[Zy wzsoh pD/, sK T[jBQKe[M tX/o/ i';a Bkb jfonkD/ ftu, ;aokp pzdh eo fdZsh. p; fco eh ;h, fdZbh,fjwkub, oki;EkB s/ gzikp ;ko/ pzfBU NoZe Go Go e/, u'oh fSg/ ;aokpjfonkD/ ftu fteD bZrh. ;oeko Bz{ N?e; ftu'I e'Jh g?;k BjhI nk fojk. go;aokp d/ dfonk tfj oj/ ;B. pb?e eoB tkb/, s/ g[fb; wjfewk nkgDhnKfsi'ohnK Go fojk ;h. fJBQK jh fdBK ftu ;qL r[ouoB f;zx N'jVk, i' T[;

[132]

;wI/ F'qwDh ew/Nh dh gqXkBrh s'I ;qh pkdb ih B/ bkj fdZsk ;h. ;qL N"jVk dknfs ft;atk;a gkso, gfNnkb/ fiabQk dk fJe g[fb; w[yh ;h. jfonkD/ ftu;aokppzdh d/ fdBK ftu, fJ; g[fb; w[yh d/ y/sK (ckow) ftu'I ukbh jiakop'sbK, r?o ekBz{Bh sohe/ oZyh j'Jh ;aokp cVh rJh. ;qL N'jVk ;aesh ftjhD;h, g[fb; nca;o Bz{ pukt/ e"D< ;qL pkdb Bkb e'Jh @@r[gs ;wM"sk## j'fJnks/ ;aokp dk e/; nca;o d/ fJZe B"eo s/ gk fdZsk frnk. g[fb; nca;o Bz[{ fe;/tZvh fiazw/tkoh s'I ftjbk eoe/, @@y[Zv/ bkJhB## bk fdZsk frnk. fJj ;aokpjfonkD/ ftu ikDh ;h, pb?e ftu fteDh ;h. pVh d/o s'I fJj Xzdk ubdknk fojk ;h. S/sh jh ;qh u"Nkbk Bz{ ;wM nk rJh. T[;B/ ;aokp s'I gkpzdh yasweo fdZsh. nkgD/ m/fenK okjhI ;aokp t/uDh nkozG eotk fdZsh. pj[s ;kok g?;k;oekoh yaiakB/ ftu iwQK j'D bZr fgnk.

fiBQK fdBK ftu ykVe{tkd (1984 s'I 1994) f;yo s/ ;h. b/ye nkgD/d';s fJZe tehb Bz{ fwbD ubk frnk. tehb B/ :Ek ;aes ;/tk ehsh. fiabQkndkbsK ftjbhnK fijhnK wfj;{; eoe/, w?I tehb Bz[ { g[fSnk,

@@tho ih ! eh rb ezw eko nZi eZb e[M wzdk fijk ub fojk j?<##@@jK ih ! ykVe{ GoktK dh feqgk d/ Bkb fJT[I jh ;wM bT[##.@@ykVe{nK dh feqgk< eh wsbp iok ;wMkU sK ;jh<##

tehb efjD bZrk- @@ykVe{nK B/ ;aokp d/ m/e/ pzd eotk fdZs/. vod/ b'ehIo{Vh wkoek Gh xZN jh eZYd/ B/, fes/ ykVe{ nke/ Bk dp'u b?D. ftnkjK ftu;aokp dh wBkjh j?. j[D s[;hI dZ;', ;kvk eko'pko fet/I ub/##< rZb Bz{ nZr/tXkT[IfdnK tehb nkyD bZrk-@@;aaokp s'I fpBK f;o gkND/ BjhI, bkmhnK r'bhnKubDhnK BjhI, esb j'D/ BjhI. tehb e'b, iZi e'b, efujoh ftu, fco pzdkeh eoB nkt/rk< ;?o eoB< ;aokp s'I fpBK ftnkj nwB Bkb j' iKd/ B/.;aokp s'I pr?o n?e;hv?IN pj[s xN rJ/ B/. n;hI ;ko/ ;wM' ftjb/ jh j' rJ/. fJjhsK feqgk j? ykVe{ GoktK dhHHHHHHHH##.

gzikp ftu ;oeko Bz{ ;G s'I fiankdk nkwdB ;aokp d/ m/fenK dhBhbkwh s'I jh j?. fJe j'o e"Vk ;Zu fJj Gh j? fe ;oekoh fog'oNK w[skpegzikp Gkt/I Bf;anK (yk; eo ;aokp) ftu J/;ahnk Go ftu'I ;G s'I nZr/ j?. id'I

[133]

nzdobhnK gosK c'bhJ/ sK j';a-jtk; r[zw j' iKd/ jB. n;b ftu fizBh ;aokp;oekoh foekov w[skpe c?eNohnK ftu'I fBebdh j?, T[; s'I uko r[Dk tZXT[jBK jh c?eNohnK ftu'I, fpBk fpb eNkJ/, fpBk N?e; ndk ehs/ pkjo fBebiKdh j?. fJ; soQK gzikp d[BhnK ftu BzL fJe ;aokph ;{pk pD frnk j?. yaikB/ftu w;hI 25 gqsh;as jh iwK j[zdk j?. b'eK dh i/p ftu'I 100 gqsh;as fBeb iKdk j?.

fJ;/ soK j'o fXnkB fdU ! oki;EkB tZb'I u{ok g';s (G[Zeh) NoZe GoGo e/ nkT[Id/ jB. edh edkJhI NoZe cV b?D dk dkjtk ehsk iKdk j?. gzdoKthj bZy o[g? dh G[Zeh ns/ nchw NoZe ftu Go e/, vokJhto s/ ezveNo ubg?Id/ B/ gzikp tZb. cV e/ d'tK Bz{ w[eZdfwnK ftu T[bMkfJnk iKdk j?. eJhtkoh Gkoh i[owkBk iK e?d Gh j' iKdh j?. ;'uD tkbh rZb fJj j? fe NoZeGfonk j't/ G{eh dk, s/ cV/ ikD raohp wiad{o fe;w d/ pzd/. T[jBK dk NoZenkgDk BjhI, gb/ bZyK o[g? G[Zeh bJh feZE'I nkJ/< n;b ftu oki;h B/sk, g[fb;szso, ns/ fJjBK d/ gkb/ j'J/ tZv/ tZv/ fro'j. Bf;anK dh pb?e fJ; soQK fJeikb ftSk e/ ehsh iKdh j?. r?o ekBz{Bh sohe/ nkJ/ B;a/ dk o/N wB woiahdk. T[; ftu fwbktN wB woiah dh. w[Bkck ;kok nkgDk, ;oekoh yks/ ftug?;k ikD BjhI d/Dk, N?e; tr?ok dk. id'I fe;/ nkw pzd/ s/ g[fb; e/; pDfrnk sK T[;B/ T[IM popkd j' ikDk j?. gfjbK p/nzs g?;k e/; bVB s/, fconm d; ;kb dh e?d. i' n;b w[ifow jB, T[j pue/ ;kc fBeb iKd/ jB.G[Zeh eko ;/tk tkb/ v/fonK ftu'I iK mkfDnK ftu'I nkw fwbdh j?. F'qwDh ew/Nh s'I b? e/gkobhw?IN se dhnK u'DK ftu Bf;anK dk ozr nkw t/fynk ik ;edk j?.

n;{bh s"o s/ w?I B;a/ d/ fto[ZX jK. go fizBK jkbksK ftu gzikp Bz{roe ehsk frnk j?, T[; ftu sK fJE/ g';s nchw dh y/sh eoB bJh fe;kBKBz{ bkJh;?I; fwbD/ ukjhd/ jB. i/ fe;/ ftnesh B/, ;aokp ghDh jh j? sK m/e/ s'I pZMt/I o/N s/ fwbdh j?. T[; dh e[nkbNh fBoXkos j?. g?;k N?e;, ns/fBbkwh okjhI ;oekoh yiakB/ ftu iKdk j?. fi; B/ yohd e/ ghDh j? G? w[esj' e/ ghIdk j?. fco g';s s/ gkpzdh feT[I< fJ;/ soQK fe;kBK Bz{ nchw pDkT[Ddh fJiakis fwb/. nchw d/ m/fenK dh ;aokp tKr p'bh bZr/. fi; dk fdbeo/ ezNo'b o/N s/ yohd e/ yk ;e/. fJ; dh e[nkbNh fBoXkos Gh j't/rh.

[134]

pzd/ Bz{ fe;/ n?o/ r?o/ dk vo BjhI j't/rk. ;kok g?;k N?e; o{g ftu, ;oekohyiakB/ Bz[ ikt/rk. ;oeko ftek; d/ ezw tX eo ;e/rh. fpBK wsbp s'I w[eZdw/BjhI bVB/ g?Dr/. pb?e ftu wfjzrh s/ fwbktN tkbh yohd e/ BjhI ykDh gt/rh. b'eK dh ikB ;[ykbh j' ikt/rh. nwbh y[;a j' ikDr/, ;oeko dh nkwdBtZX ikt/rh. T[IR B;a/ pj[s p[o/ jB fJjBK dh uzdoh tkdh fe;/ Bz{ Bk br/, fJj'nodk; j? gow/Fo d/ uoBK ftu. g';s pko/ fJe fFno r'o cowkT[L-

g';sk T[J/ fdb d';sk, s/ok pkrhI b[nktK p{Nk.g';sk T[J/ fdb d';sk, s/ok pkrhI b[nktK p{Nk.g';sk T[J/ fdb d';sk, s/ok pkrhI b[nktK p{Nk.g';sk T[J/ fdb d';sk, s/ok pkrhI b[nktK p{Nk.g';sk T[J/ fdb d';sk, s/ok pkrhI b[nktK p{Nk.bZy bZy dh rb eokt/ bZy bZy dk M{Nk.bZy bZy dh rb eokt/ bZy bZy dk M{Nk.bZy bZy dh rb eokt/ bZy bZy dk M{Nk.bZy bZy dh rb eokt/ bZy bZy dk M{Nk.bZy bZy dh rb eokt/ bZy bZy dk M{Nk.

y/s ftu ezw eod/ nwbh Bz{ g';s dk p{Nk T[Zfrnk fdZ; fgnk. T[;B/y[;ah ftu ;o;ko j'e/, T[go tofDs fFno T[ukfonk. T[;dh gsBh B/V/ jh ;[Dojh ;h, MZN p'b gJh. nwbhnk s{z sK nkgDk fFno ;[Dk fbnk. nk w?I GhfJe fFno ;[Dk fdnK, fXnkB Bkb ;[DL-

g';sk t/ w/fonk d[;awDk, s/ok iV'I g[NktK p{Nk.g';sk t/ w/fonk d[;awDk, s/ok iV'I g[NktK p{Nk.g';sk t/ w/fonk d[;awDk, s/ok iV'I g[NktK p{Nk.g';sk t/ w/fonk d[;awDk, s/ok iV'I g[NktK p{Nk.g';sk t/ w/fonk d[;awDk, s/ok iV'I g[NktK p{Nk.do do dh s{z Ghy wzrkt/I, jZE cVkt/I m{mk.do do dh s{z Ghy wzrkt/I, jZE cVkt/I m{mk.do do dh s{z Ghy wzrkt/I, jZE cVkt/I m{mk.do do dh s{z Ghy wzrkt/I, jZE cVkt/I m{mk.do do dh s{z Ghy wzrkt/I, jZE cVkt/I m{mk.

;aokp Bz{ nzr{o dh p/Nh nky e/, fJe eth B/ fFno fJT[I Gh fbfynk j?L-T[; eh p/Nh B/ T[mk oyh j?, d[Bhnk f;o go,T[; eh p/Nh B/ T[mk oyh j?, d[Bhnk f;o go,T[; eh p/Nh B/ T[mk oyh j?, d[Bhnk f;o go,T[; eh p/Nh B/ T[mk oyh j?, d[Bhnk f;o go,T[; eh p/Nh B/ T[mk oyh j?, d[Bhnk f;o go,y?o r[ioh fe nzr{o e' p/Nk Bk j{nk.y?o r[ioh fe nzr{o e' p/Nk Bk j{nk.y?o r[ioh fe nzr{o e' p/Nk Bk j{nk.y?o r[ioh fe nzr{o e' p/Nk Bk j{nk.y?o r[ioh fe nzr{o e' p/Nk Bk j{nk.

r[opkDh dk nw'be puB fJT[I nrtkJh fdzdk j?L-d[owfs wd[ i' ghtd/, fpyJh gfs ewbh..d[owfs wd[ i' ghtd/, fpyJh gfs ewbh..d[owfs wd[ i' ghtd/, fpyJh gfs ewbh..d[owfs wd[ i' ghtd/, fpyJh gfs ewbh..d[owfs wd[ i' ghtd/, fpyJh gfs ewbh..okw o;kfJD i' os/, BkBe ;u nwbh.. (39okw o;kfJD i' os/, BkBe ;u nwbh.. (39okw o;kfJD i' os/, BkBe ;u nwbh.. (39okw o;kfJD i' os/, BkBe ;u nwbh.. (39okw o;kfJD i' os/, BkBe ;u nwbh.. (399)

000000000000000

[135]

;zsK dh f;Zyh, e"w dh spkjh

r[o{ BkBe ;kfjp tZb'I ubkJ/ frnkB s/ nXkos ,Gow ofjs, ;opefbnkDekoh, r[ows wkor ;Ekgs eoB dh y[droia b'eK tZb'I vN e/ fto'Xskehsh rJh. fco Gh ;fsr[o{ ih dhnK T[sw BhshnK d[nkok, fJj ws nZr/ jh nZr/tXdk ufbnk frnk. d[;awD Gh nkgD/ tko s/ia eodk frnk s/ f;Zy Gh jo w[jkis/ seVh NZeo d/D bZr/. d;w gkfs;akj s'I wro'I e[ZM ;wK pzdk f;zx pjkdo dhj?okBe[B uVQs ojh. go fJj ;wK pj[s ;ze'utK ;h, e/tb nZm e[ ;kb. fco ;a[o{j'fJnk f;ZyK dk ;w[{zje esb/nkw, ;opBk;. brGr 90 ;kb se fJ;/ i[abw B{z;fjzfdnK, f;Zy fdqV fJokd/ ns/ r[o{ dh T[usw f;Zfynk okjhI, nv'b ofj e/ ekw:kpj' rJ/. nkgDk nkg ;zGkfbnk s/ fjzd{, w[;bwkB dh oZfynk ehsh. ia[bwh oki dhnKiVQK g[ZN e/, ;op;KMk oki ekfJw ehsk, ;wK phsdk frnk, oki ;[y ftu f;Zynt/;b/ j' rJ/. pkjob/ d[;awD Bkb sK bVd/ oj/ fiZsK gqkgs eod/ oj/. d[;awDKB{z d/;a nkiakd eo ikD bJh wip{o eo d/Id/ oj/. xo d/ G/sh nsh ;akso d[;awDfwZmh S[oh cVe/ f;ZyK d/ nzdob/ y/w/ ftu dkyb jz[d/ rJ/. f;ZyK B/ pkjob/ d[;awDKBkb izr bVfdnK izrbhI tk; ehsk. fdB oks s/r d/ w[Zm/ s/ jZE oZfynk, x'fVnKdhnK ekmhnK B{z jh xo pDkfJnk. izrbhI c[Zb cb ;kr gZs/ yk e/ SZgVK dk gkDhgh e/ Gh j";bk Bk SZfvnk. nfij/ jkbksK ftu r[opkDh dh geV, ;wM xN rJh.wjkokik oDihs f;zx d/ ;w/I izr pj[s bV/ s/ cfsj gkJh. nzdob/ d[;awD j'oskesto j[zd/ rJ/. f;ZyK B/ wip{oh t;, gVQBk fbyDk SZv fdZsk. r[opkDh d/ n;{bKs'I Gh ;ZyD/ j' rJ/. fJjh ekoB ;B fe wjkokik oDihs f;zx dk oki ;Ekfgsj[zfdnK se, ;kohnK pqkjwDh ohsK, f;ZyK d/ f;o uVQ e/ ibtk ftyk ojhnK ;B.

fw;bK d/ fJ; fGnkBe ;w/I B{z f;XKse s'o s/ f;Zy d[;awD B/ rBhwsikDe/, nkgDh S[oh s/iah Bkb tosDh ;a[o{ eo fdZsh. gfVQnk fbfynk ftnesh T[jBKfdBK ftu e/tb pqkjwD jh ;h. f;ZyK pko/ r[ofJfsjk; pko/, iK r[opkDh dhNhekekoh pko/, i' e[M fbfynk frnk, pj[sks ftu fpgoK tb'I jh fbfynk frnk.

[136]

fit/I r[ofpbk; gkfs;akjh S/thI feskp, r[o{ ;kfjpkB dk g[Zi e/ ngwkB eoB tkbh;zB 1718 ftu eth ;'jD tb'I fbyh rJh. fJ;/ soQK e[M pqkjwD ethnK okw s/fFnkw nkfde tZb'I fJjBK jh ;fwnK ftu d;w rzqE torh BfyX fbys fsnkoehsh rJh. nDikD g[D/ ftu f;ZyK B/ fJjBK r[o{ d'yh fbysK B{z nkgD/ @@;o'srqzE## d;Dk ;a[o{ eo fdZsk. e'Jh fjzd{ w[;bwkB iK nzrq/ia id'I f;Zy fJfsjk; pko/e'Jh rbs fpnkBh fby fdzdk j?. T[; tes f;ZyK ftu pVk ;a'o wudk j?. d[ZXd/ T[pkb tKr ;ko/ gk;/ T[pkb nkfJnk gqshs j[zdk j?. e[M ;w/I s'I pknd uko/ pzB/;aKsh g;o iKdh j?, fit/I e[M j'fJnk jh BjhI j[zdk. ukjhdk sK fJj ;h fe T[jBKftf;anK Bkb ;pzXs ftdtkBK s'I y'i Gog{o feskpK fbytkJhnK iKdhnK. ;qa'wDh ew/Nh, fdZbh ew/Nh s/ j'o r[odtkok ew/NhnK, fJ; ezw ftu gbkfBzr pDk e/ :'rdkBgkT[IdhnK. fJjBK feskpK B{z fco fJzrfb;a nkfde ia[pkBK ftu nB[tkd ehsk iKdk.fJj gqwkfDe ;kfjs d[Bhnk ftu pD/ jo r[od[nko/ ftu gqkgs j' ;edk. nc;';fe fJ; soQK BjhI ehsk frnk. fe;/ j'o B{z d"; d/D dh Ekt/I, f;Zy w[yh, r[odtkokew/NhnK d/ gqXkB y[d jh f;Zy gzE dhnK p/VhnK ftu S/e eo oj/ jB. r[opkDhns/ fJfsjk; B{z ftdtkBK dhnK NhwK pDk e/, ;[bM/ j'J/ ftfrnkBe YzrK Bkbfsnko eoBk pDdk ;h. bzw/ ;w/I s'I nfijk e'Jh ekoi BjhI ehsk frnk. jK e[Mfw;aBoh ;z;EktK tZb'I iK e[M ftneshnK tZb'I fBZih ;kXBK d[nkok fJj ezw ehs/ ikoj/ jB. go fJjBK d/ ;kXB nsh ;hws jB, o[g? g?;/ dh ewh j?. ftdtkBK B{z:'r youk d/ e/ ;/tk BjhI eotk ;ed/. SgkJh dk ezw pj[s youhbk ns/ EekT{fe;w dk j?. nB[tkd ftu j'o Gh fiankdk w[;aebK nkT[IdhnK jB. nro fJjh ezwr[odtkok ew/NhnK u[e b?D, j'o pzfBUI you/ o'e e/, f;Zy ;kfjs tZb fXnkB d/;eD, sK pj[s ;ko/ w;b/ ;fji/ jh jZb j' ;ed/ jB. f;ZyK fto[ZX r?o f;ZyK B{ze[M Gh fbyD dh fjzws BjhI gt/rh. n;hI m'e tik e/ efj ;eKr/ fe fi; fbysdk jtkbk fto'Xh b/ye d/ fojk j?, gzEe Xkok tkb/ b/ye fJ; B{z gfjbK jh oZdeo u[Ze/ jB. ngqtkBs ;o'sK dk jtkbk ;kB{z wBia{o BjhI j?.

id'I 1849 JhH ftZu nzrq/iaK B/ gzikp s/ ipik eo fbnk. T[; tes f;Zyc"iK Gkt/I izr ftu jko rJhnK ;B. oki Gkr ns/ fJZias wkD y[Z; u[Zfenk ;h.pj[s ;ko/ f;Zy ;{ow/ v'rok rodh ns/ pqkjwDh ;kfi;aK ekoB b/y/ br rJ/. c"ih

[137]

ewKvo s/i f;zx bkb f;zx s/ gjkVk f;zx B/ f;Zy c"ik B{z wotkt[D ftu BhuskdhnK ;ZG jZdK gko eofdnK, p/;aowh dk Bzrk Bku ehsk. fJ; s'I pknd fiE/ fes/e'Jh f;Zy ;h, T[j eq'fXs j' T[fmnk. wB eoe/ T[jBK r[bkwh ;theko Bk ehsh.S'N/ tZv/ iE/ pDke/ iK ftneshrs s"o s/, f;ZyK B/ nzrq/ia je{ws Bkb d' jZE eoB/ikoh oZy/. fJjBK fBZs dhnk prktsK B{z dpkT[D tk;s/ r'oh ;oeko tZb'I fiE/ g{oh;yash tosh ik ojh ;h. T[E/ f;ZyK B{z gfsnkT[D bJh yk; fonkfJsK Gh fdZshnKik ojhnK ;B. ;odkoK B{z iawhBK fdZshnK rJhnK. o'gV fty/ ;sb[i dfonk s/tZvk pzBQ wko e/ ;ojzd Bfjo dh g[NkJh ;a[o{ ehsh. fi; ftZu ftjb/ b'eK B{z ekcho[iarko fwfbnk. Bfjo fsnko j' e/ fJ; gkDh Bkb c;bK tX/o/ j'D bZrhnK.f;tb s/ ;oekoh B"eohnk ftZu Gh ekch b'eK B{z B"eoh fdZsh rJh. ;zB 1857 s'Iwro'I f;ZyK bJh c"ih Gosh d/ dotkia/ Gh y'jb fdZs/ rJ/. f;/Zy f;gkjh nzrq/iah;oeko bJh fJe tZvh ;aesh pD e/ T[Go/. go r'o/ fJj Gbh GKs/ ikDd/ ;B fefJjBK dk r[Z;k fe;/ tes Gh fGnkBe o{g XkoB eo ;edk j?. nzdob/ T[pb oj/bkt/ B{z ekp{ ftZu oZyD tk;s/, dopko ;kfjp nzfwqs;o dk gqpzX nkgD/ ;opokjEkg e/, n;fZX/ Yzr Bkb ;oeko nXhB fbnKdk. eEk eoB s/ o'e bk fdZsh rJh.j'o Gh ;ko/ tZv/ r[od[nkfonK ftu nkgD/ fBrokB Ekg fdZs/, Gkt/I ;eb'I fJj f;Zyjh Biao feT[I Bk nkT[Id/ j'D.

nzrq/iah c"i ftZu tckdkoh Bkb ;oekoh fvT{Nh eoB tkb/, e[M ftneshnKB{z ft;a/;a we;d dh g{osh tk;s/, @@;zsrhoh## @@;zsrhoh## @@;zsrhoh## @@;zsrhoh## @@;zsrhoh## dk o[spk d/, e/ c"i ftZu'I gzikp d/tZy' tZyo/ fJbkfenK ftu fB:[es ehsk frnk. okXk ;[nkwh v/o/ tkfbnK dk gfjbkw[yh, GkJh i?wb f;zx c"ih ;h. BkwXkohnK dk gfjbk w[yh okw f;zx (e{ek) c"ih;h. B"ozrkpkd tkbk GkJh pho f;zx c"ih ;h. fJ;/ soQK gqf;ZX @@;zs## brGr ;ko/c"i ftu'I fbnk e/ fcZN ehs/ rJ/ ;B. fJjBK @@;oekoh ;zsK## @@;oekoh ;zsK## @@;oekoh ;zsK## @@;oekoh ;zsK## @@;oekoh ;zsK## B/ E'V/Q jh ;w/I ftZuuzrk Bkw ewk fbnk. b'ehI tjhoK xZs e/ fJjBK d/ @@gotuB ;otD##@@gotuB ;otD##@@gotuB ;otD##@@gotuB ;otD##@@gotuB ;otD## eoB bJhv/fonK dh ;'aGk tXkT[D bZr/. ;w/I ;w/I nzrq/ia nc;o ns/ tZv/ c"ih ioB?b Gh fJjBK@@;oekoh ;zsK##@@;oekoh ;zsK##@@;oekoh ;zsK##@@;oekoh ;zsK##@@;oekoh ;zsK## d/ uoB go;D nk iKd/ s/ pkpk ih dh n;ahotkd gqkgs eod/.fJjBK @@;oekoh wjkg[oyK##@@;oekoh wjkg[oyK##@@;oekoh wjkg[oyK##@@;oekoh wjkg[oyK##@@;oekoh wjkg[oyK## B/ b'eK d/ efbnkD bJh pj[s ;ko/ Bt/I ckow[Zb/(siop/) Jhikd ehs/. fijBK ftu'I e[M e[ fJT[I jB L-

[138]

T - nkgD/ nXhB uZbD tkb/ ndkfonK d/ Bkw r[od[nko/ Bk oZy e/, v/o/ ,mkm,G"o/ ns/ fNekD/ Ne;kb Bkw gqubs eoB/.

n - fJjBK EktK ftu fB;akB, (Mzvk) Brkok, jfEnko Bk oZyD/.J - fJjBK v/fonK ftub/ ;ko/ ftneshnK tZb'I Bhb/ gfjokt/ fsnkr e/,

;c?d FKsh d/ gqshe p;so XkoB eoB/.; - f;o s/ tZvhnK d;skoK dh EK, fBZe/-fBZe/ gNe/ pzBQD/.j - g?oK ftu i[Zsh gkT[D dh EK yVktK gfjBDhnK iK Bzr/ g?ohI ftuoBk.e - feogkB yzvk iK j'o otkfJsh f;Zy ;a;soK dk fto'X eoBk.y - fszB c[Nh feogkB dh piJ/ rkso/ tkbh S'Nh iK sths B[wk rb ftu

feogkB gkT[Dk.r - r[opkDh dk ;jh frnkB d/D dh Ekt/I wzso gkm, nyzv gkm, ;zgN

gkm ns/ j'o eJh soQK d/ gkm gqubs eoBk.x - fe;/ Gh w[;aeb tes uzrh ;bkj Bk d/ e/, nodk; iK fe;/ soQK d/

wzso gkm d/ okj gkT[Dk.C - feosh f;ZyK dh ewkJh vekoB tkbk, BtK g[ikoh spek g?dk eoBk,

i' b'eK dh ewkJh Bkb r[bSoo/ T[vkt/.u - ftnkj Bk eotke/ frq;s wkor dk fsq;eko eoBk s/ v/fonk ftu

nB?se (go sB G'r s/ w[zv/pkih) ezwK B{z tXkT[Dk.S - v/fonK B{z nkgDh fBZih wkbeh pDk b?Dk.i - uVQs d/ g?;/ B{z gzEe fjsK ftu Bk tose/, n?;a gq;sh ftu o'jV d/Dk.M - r?oswzd B"i[nkB fsnko eoB dh Ekt/I, r[bkw ifjBhns tkb/, ih ji{ohJ/

N[eVp'u, frnkB s'I e'o/, ftjbVK dhnK XkVK yVhnK eoBhnK, rqzEhEkgD/.

R - g[Zso d/D d/ d[;aN eow okjhI b'eK dhnK Bk ;wM, B{zjK XhnK B{z v/fonKftu p[bke/ ;ohoe ;'a;aD eoBk.

N - f;ZyK nzdo'I ;t?wkD Gfonk nDyhbk s/ i[Mko{ ;[Gkn ysw eoe/, r[bkwwkBf;esk tkb/ pDkT[Dk.

m - r[opkDh tZb'I oZd ehs/ rJ/ pqkjwDh eoweKvK B{z f;Zy ;wki ftZu, ia'o;a'o

[139]

Bkb ukb{ eoBk.v- r[o{ rqzE ;kfjp dh w{oshnk tKr iK ftneshnK tKr g{ik eotkDh.Y - nDyhb/ f;Zy rGo{nK dk ngwkB eoBk iK T[jBK B{z @@wzso ikg@@ e/ okj

N'o d/D bJh e'f;a;a eoBh.D - ;oeko dh fe;/ tXheh fto[ZX Bk ed/ y[d ipkB y'jbDh, Bk nkgD/ u/

fbnK B{z fJ; gk;/ ;'uD d/Dk.s - r[opkDh dh Ekt/I nkgDhnK @@eftsktK dk ehosB## @@eftsktK dk ehosB## @@eftsktK dk ehosB## @@eftsktK dk ehosB## @@eftsktK dk ehosB## gqubs eoBk.E - ;{owrsh tkbk fJfsjk; Bk ;[Dk e/, wB xVs M{mhnK ejkDhnK ukb{

eoBhnK.d - wk; dk p/b'Vk fto'X eoe/ f;ZyK B{z ekfJosk tkb/ okj N'oBk.X - Brkok B tik e/ ;zy s/ NZbhnK yVekT[DhnK.B - oki eo/rk ykb;k tkbk d'fjok pzd eokT[Dk.g - nodk; wro'I @@i' p'b/ ;' fBjkb. ;fs f;oh nekb##,@@i' p'b/ ;' fBjkb. ;fs f;oh nekb##,@@i' p'b/ ;' fBjkb. ;fs f;oh nekb##,@@i' p'b/ ;' fBjkb. ;fs f;oh nekb##,@@i' p'b/ ;' fBjkb. ;fs f;oh nekb##, tkbk i?ekok pzd

eokT[Dk.c - f;zx s/ ykb;k ;apd dh EK ;zs, pqjw frnkBh, T[dk;h fBowb/ ;/tk gzEh

Bkw gqubs eoB/.fJj ;B e[M ft;a/;a B[es/ fIiBQK B{z c"i ftu'I fsnko eoe/ G/i/ @@;oekoh@@;oekoh@@;oekoh@@;oekoh@@;oekoh

;zsK##;zsK##;zsK##;zsK##;zsK## B/ gzikp ftu bkr{ eoB dh @@sB" wB' ;/tk## @@sB" wB' ;/tk## @@sB" wB' ;/tk## @@sB" wB' ;/tk## @@sB" wB' ;/tk## ehsh. nzrq/ia ;oeko tZb'I,fJjBK v/fonK B{z iawhBK Gh fdZshnK rJhnK s/ jo soQK dh ;[oZfynk Ssoh Gh fdZshrJh. c"i ftu'I ub/ ikD d/ pkti{d eJh ;ko/ @@;zsK## dh jkiaoh c"i d/ ofi;NoKftZu T[;/ soQK bZrdh ojh, sBykj xo g[Zidh ojh.

T[jBK fdBK ftu ;oeko dh fJZSk d/ w[skpe ezw eoB tkkb/ ;ko/ f;oeZYt/I @@;zs## g{o/ tZv/ gzikp ftu @@wjkB gzEe ;/tk## pV/ XVb/dko Yzr Bkb eooj/ ;B. id'I ebeZs/ s'I Gkos dh okiXkBh pdb e/, fdZbh fbnKdh rJh. ;h.T[;tes poskBhnk dk ;wokN, ikoi gzitK ft;a/;a s"o s/ gZ[fink ;h. gfjbK d/;a GoftZu T[s;akj g?dk eoB bJh, @@rb'vB i[pbh cb/w##, Gkt ;ko/ fjzd[;skB s/ g{oBoki;h skes iwk b?D dh y[;ah ftu, EkT[I EkJhI tZv/ ;afjoK ftZu ozrK ozr ;wkrwehs/ rJ/. fJe nzrq/iah oki dh gqshe, cb/w (o";aB fuokr) Gh y{p x[wkJh rJh.

[140]

nkyoh ;akjh i;aBK ftZu fiE/ tZv/ tZv/ r'o/ nc;o ;akfwb j'J/ T[E/ r[bkw wkBKf;esktkbk/, N{ZeVp'u Gkosh Gh ;akwb j'J/. fJ; ih ji{oh pdb/ T[jBK B{z e[M N{eV/(fyskp, o{g? iawhB nj[d/.) uZND B{z fwb iKd/ ;B. okiBhfse b'eK dk e'Jh dhBokiBhfse b'eK dk e'Jh dhBokiBhfse b'eK dk e'Jh dhBokiBhfse b'eK dk e'Jh dhBokiBhfse b'eK dk e'Jh dhBfJwkB BjhI j[zdk, ;theko eo b?Id/ jK. i' nkgD/ nkg B{z ;zs Grs nukohnkfJwkB BjhI j[zdk, ;theko eo b?Id/ jK. i' nkgD/ nkg B{z ;zs Grs nukohnkfJwkB BjhI j[zdk, ;theko eo b?Id/ jK. i' nkgD/ nkg B{z ;zs Grs nukohnkfJwkB BjhI j[zdk, ;theko eo b?Id/ jK. i' nkgD/ nkg B{z ;zs Grs nukohnkfJwkB BjhI j[zdk, ;theko eo b?Id/ jK. i' nkgD/ nkg B{z ;zs Grs nukohnkfo;ah w[Bh, Xow d/ w[yh nytkT[Id/ j'D. id'I T[j @@wjKg[oy##, d/;a s/ oki eoBfo;ah w[Bh, Xow d/ w[yh nytkT[Id/ j'D. id'I T[j @@wjKg[oy##, d/;a s/ oki eoBfo;ah w[Bh, Xow d/ w[yh nytkT[Id/ j'D. id'I T[j @@wjKg[oy##, d/;a s/ oki eoBfo;ah w[Bh, Xow d/ w[yh nytkT[Id/ j'D. id'I T[j @@wjKg[oy##, d/;a s/ oki eoBfo;ah w[Bh, Xow d/ w[yh nytkT[Id/ j'D. id'I T[j @@wjKg[oy##, d/;a s/ oki eoBtkb/, pd/;ah jkewK B{z n;ahotkd d/D. Xow Ssoh pyf;a;a eoB. T[jBK dh uVQdhtkb/, pd/;ah jkewK B{z n;ahotkd d/D. Xow Ssoh pyf;a;a eoB. T[jBK dh uVQdhtkb/, pd/;ah jkewK B{z n;ahotkd d/D. Xow Ssoh pyf;a;a eoB. T[jBK dh uVQdhtkb/, pd/;ah jkewK B{z n;ahotkd d/D. Xow Ssoh pyf;a;a eoB. T[jBK dh uVQdhtkb/, pd/;ah jkewK B{z n;ahotkd d/D. Xow Ssoh pyf;a;a eoB. T[jBK dh uVQdhebk bJh nodk;K eoB. ng' nkgD/ Xow rqzEK ftu'I gow gftZso ;apd ;b'eebk bJh nodk;K eoB. ng' nkgD/ Xow rqzEK ftu'I gow gftZso ;apd ;b'eebk bJh nodk;K eoB. ng' nkgD/ Xow rqzEK ftu'I gow gftZso ;apd ;b'eebk bJh nodk;K eoB. ng' nkgD/ Xow rqzEK ftu'I gow gftZso ;apd ;b'eebk bJh nodk;K eoB. ng' nkgD/ Xow rqzEK ftu'I gow gftZso ;apd ;b'egVQe/, T[jBK pd/;ah XkVthnK B{z ;Zu/ ;[Zu/ j'D dk Xkowe ;oNhche/N ikoh eo d/gVQe/, T[jBK pd/;ah XkVthnK B{z ;Zu/ ;[Zu/ j'D dk Xkowe ;oNhche/N ikoh eo d/gVQe/, T[jBK pd/;ah XkVthnK B{z ;Zu/ ;[Zu/ j'D dk Xkowe ;oNhche/N ikoh eo d/gVQe/, T[jBK pd/;ah XkVthnK B{z ;Zu/ ;[Zu/ j'D dk Xkowe ;oNhche/N ikoh eo d/gVQe/, T[jBK pd/;ah XkVthnK B{z ;Zu/ ;[Zu/ j'D dk Xkowe ;oNhche/N ikoh eo d/D HHHHHHHHH. s/ fco Gh nkgD/ nkg B{ Xow w[yh rodkBD, sK efjDk gt/rk -D HHHHHHHHH. s/ fco Gh nkgD/ nkg B{ Xow w[yh rodkBD, sK efjDk gt/rk -D HHHHHHHHH. s/ fco Gh nkgD/ nkg B{ Xow w[yh rodkBD, sK efjDk gt/rk -D HHHHHHHHH. s/ fco Gh nkgD/ nkg B{ Xow w[yh rodkBD, sK efjDk gt/rk -D HHHHHHHHH. s/ fco Gh nkgD/ nkg B{ Xow w[yh rodkBD, sK efjDk gt/rk -

e{V[ p'fb w[odko[ ykfJ.. ntoh B' ;wMktfD ikfJ..e{V[ p'fb w[odko[ ykfJ.. ntoh B' ;wMktfD ikfJ..e{V[ p'fb w[odko[ ykfJ.. ntoh B' ;wMktfD ikfJ..e{V[ p'fb w[odko[ ykfJ.. ntoh B' ;wMktfD ikfJ..e{V[ p'fb w[odko[ ykfJ.. ntoh B' ;wMktfD ikfJ..w[mk nkfg w[jkJ/ ;kE?.. BkBe n?;k nkr{ ikg?.. (wH 1H 140)w[mk nkfg w[jkJ/ ;kE?.. BkBe n?;k nkr{ ikg?.. (wH 1H 140)w[mk nkfg w[jkJ/ ;kE?.. BkBe n?;k nkr{ ikg?.. (wH 1H 140)w[mk nkfg w[jkJ/ ;kE?.. BkBe n?;k nkr{ ikg?.. (wH 1H 140)w[mk nkfg w[jkJ/ ;kE?.. BkBe n?;k nkr{ ikg?.. (wH 1H 140)ikoi gzit/I B{z ;zB 1911 d/ fJ; bk;kBh oki;h fJeZm ftu, gzikp d/ fJe

T[Ax/ @@;zs## B/ gzikp tZb'I s/ ;w{zj f;ZyK tZb'I uVQdh ebk dh n;ahotkd d/ e/feoskoE ehsk. fJ; soQK fJj ;zs ih, r'oh ;oeko d/ Biao/ eow pD/. r'oh;oeko B{z Xkowe ;ogq;sh fdZsh. fJtikB/ ftZu r'oh ;oeko B/ iao iawhB s/ wkD;fseko ftZu Y/o ;kok tkXk eo fdZsk. eJh ;ko/ tZv/ r'o/ nc;o, ;zs ih d/ v/o/ ftZu nk e/ G/NktK nogD eod/, pkpk ih d/ uoBK s/ wZEk fNek e/ wjK g[oyKB{z j'o tZv/ eo iKd/. r'o/ nc;oK Bkb nkJ/ ekb/ ghb/ nc;o, fgZS/ fet/I ofj ;ed/jB < T[jBK Gh pkpk ih nZr/ G/NktK nogD eoe/, Bw;aekoK eoBhnK. fco Gbknkw izsK iBkodB ;zsK d/ uoBK s/ bzfwnK g? e/ vzvts feT[I BjhI eo/rh < pkpkih B{z oZph ntsko, r[o{ BkBe ;kfjp dk yk; o{g, fJe' fJ;ako/ Bkb ;G dh fe;wspdb d/D tkb/ feT[I, BjhI wzB/rh < ih jK ;Zu fJjh j?. nZi Gh tZv/ nc;o s/tiaho fJ;/ soQK ;zsK dh wjkBsk ftZu nEkj tkXk eo oj/ jB. nzdo yks/ fJefwe jB. @@s{z w?B{z w[ZbK ih nkyhI, w?I s?B{z ekih ih nkyKrk##. :koh gZeh oj/rh.@@s{z w?B{z w[ZbK ih nkyhI, w?I s?B{z ekih ih nkyKrk##. :koh gZeh oj/rh.@@s{z w?B{z w[ZbK ih nkyhI, w?I s?B{z ekih ih nkyKrk##. :koh gZeh oj/rh.@@s{z w?B{z w[ZbK ih nkyhI, w?I s?B{z ekih ih nkyKrk##. :koh gZeh oj/rh.@@s{z w?B{z w[ZbK ih nkyhI, w?I s?B{z ekih ih nkyKrk##. :koh gZeh oj/rh.n"y/ tes d't/I fJe d{i/ d/ ezw nktKr/, tzv e/ SeKr/HHHHHHHHH.n"y/ tes d't/I fJe d{i/ d/ ezw nktKr/, tzv e/ SeKr/HHHHHHHHH.n"y/ tes d't/I fJe d{i/ d/ ezw nktKr/, tzv e/ SeKr/HHHHHHHHH.n"y/ tes d't/I fJe d{i/ d/ ezw nktKr/, tzv e/ SeKr/HHHHHHHHH.n"y/ tes d't/I fJe d{i/ d/ ezw nktKr/, tzv e/ SeKr/HHHHHHHHH.

fgSb/ v/Y ;" ;kb s'I nfji/ wjkg[oy uko/ pzB/ Xow s/ jkth j'J/ t/y/ik ;ed/ jB. fJjBK ftu'I fe;/ B{z g[ZS t/y' ;zsrhoh dh ;zrbh eK;ah Bkb BZEh eoBftu cyo wfj;{; eoBr/. ny/ ;kv/ ;G s'I gfjb/ ;zs ih B/ eK;ah s'I ftfdnk gVh

[141]

;h. T[jh eK;ah tkbh pqkjwDh ftfdnk fJjBK dkjVh e/;K tkb/ pqkjwDK B/ f;ZyKnzdo m'; fdsh j?. j"bh-j"bh fJjh fpgoh ohsK (i' r[ows s'I T[bN jB) f;ZyK B{zuzrhnK bZrD br gJhnK. nZi f;ZyK dk r[o{ ;apd BjhI j? frnkB BjhI j?. jon?ok r?ok BZE{ y?ok f;ZyK dk r[o{ pD u[fenk j?. T[[;dk gfjoktk s/ ;aeb Gkt/I e'JhGh j't/. n;hI ;ko/ jh @@;zs jK ;ko/ jh f;gkjh jK.## ;zsK dh tyoh e'Jh Fq/Dh;fsr[o{ ih B/ BjhI pDkJh.

jt; e/ pzd/, tck e' p/u d/s/ j?I .jt; e/ pzd/, tck e' p/u d/s/ j?I .jt; e/ pzd/, tck e' p/u d/s/ j?I .jt; e/ pzd/, tck e' p/u d/s/ j?I .jt; e/ pzd/, tck e' p/u d/s/ j?I . y[dk e/ xo eh fenk ejhJ/, y[dk e/ xo eh fenk ejhJ/, y[dk e/ xo eh fenk ejhJ/, y[dk e/ xo eh fenk ejhJ/, y[dk e/ xo eh fenk ejhJ/, f:j y[dk e' p/u d/s/ j?I . (fJepkb)f:j y[dk e' p/u d/s/ j?I . (fJepkb)f:j y[dk e' p/u d/s/ j?I . (fJepkb)f:j y[dk e' p/u d/s/ j?I . (fJepkb)f:j y[dk e' p/u d/s/ j?I . (fJepkb)

000000000000000

[142]

;BwkB dh G[Zy

jo iht gF{ gzSh joes ftZu j?. iBw s'I jh fjbi[b F[o{ j' iKdh j?.i/ w[FZes Bk eohJ/ sK ;oho skesto BjhI j' ;edk. y[oke T[fus Yzr Bkb j}wBjhI j[zdh. fJ;/ soQK i/ fdwkr s'I ezw Bk fbnk ikt/, f;ybkJh Bk fdZsh ikt/ ezweoB iK c?;b/ b?D dh ;woZEk ;hws ofj iKdh j?. nZr'I jkbks dhnK wip{ohnKekoB iK nzdo dh gq/oBk ;dek wB[Zy dk M[ekU fe;/ yk; B[es/ s/ e/Idos j' iKdkj?. pj[s ;ko/ b'e, o'}h-o'Nh sZe ;hws ofj iKd/ jB. ftob/ b'eK e'b XB gdkoEKdh e'Jh ewh BjhI j[zdh, fco th T[j nkgDk ;wK ns/ XB, ;cbk BjhI eo ;ed/. ebkekoh o[uhnK wkB'I T[jBK d/ nzdo g[zrodhnK jh BjhI. d{i/ gk;/ eJh ;ko/b'e ;kXBK dh ewh j'D s/ Gh, tes dh xkN j'D s/ Gh, o{g? g?;/ tZb'I jZE szrj'D s/ Gh, ;w/I ;w/I ebkekoK tkbk i}pk gqrN eod/ ofjzd/ jB. fJjBK ftu p[ZsxkV/, fuZsoeko, ;zrhseko, ;kfjseko, fyYkoh, gZsoeko, BkNeeko nkfde nkg'nkgDh ;woZEk w[skpe e[M ftF/F ezw eo iKd/ jB, fi; ~ b'eh nkdo dh GktBkBkb g;zd eod/ jB s/ ebkekoK ~ bzw/ ;w/I sZe :kd eod/ ofjzd/ jB.

fe;/ Gh fdnBsdko ebkeko dh n;b gqkgsh sK fJj j? fe T[;B/ nkgD/;wki dk w{zj wZEk ;ztkoB ftZu fezBk e[ :'rdkB gkfJnk j?. T[; dh ebk wB[ZyhGb/ fjs j? iK fJ; d/ fto'X ftZu. b/ye iK ebkeko nkgD/ frnkB dh tos'I wB[ZydhnK ;[ZshnK ebK ir[T[D bJh eod/ jB iK rcbs dh BhId (nfrnkBsk) ;[bkT[DbJh eod/ jB. e[ZM fBZih roiK ekoB, uko fSZbVK iK tesh tkj tkj bJhfJB;kBhns d/ fto[ZX G[rsd/ jB iK fjZe skD d/ b'e d[FwDK d/ fto'X ftZu nVyb'Id/ jB< ebw dh skes n;hw j?, ;pdK dh Fesh gZEo fdbK ~ w'w eo fdzdhj?. e[okj/ fgnK ~ okj gk fdzdh j?, woDjkfonK ~ f}zdrh d/ Bt/I fd;jd/ dZ;fdzdh j?. mhe tes s/ @@tkj ih tkj## @@tkj ih tkj## @@tkj ih tkj## @@tkj ih tkj## @@tkj ih tkj## nky' d' nZyo fjwkbk dh u'Nh ;o eob?D dh fjzws pyF fdnk eod/ jB. @@nkj eh ehsk, s/ok ;fsnkBk;,## @@nkj eh ehsk, s/ok ;fsnkBk;,## @@nkj eh ehsk, s/ok ;fsnkBk;,## @@nkj eh ehsk, s/ok ;fsnkBk;,## @@nkj eh ehsk, s/ok ;fsnkBk;,## tor/ nky/p'b, ;kj ;s eZY fdzd/ jB s/ fJB;kB Y/oh Ykj pfjzdk j?. r[o{ ;kfjp d/ nky/

[143]

puBK ftu n;hw skes ;h, w[odk fi;wK ftu BthI o{j c{e fdzd/ ;B. p[ifdbK~ wod/ w[ikfjd pDk fdnk eod/ ;B. GNe/ j'J/ b'eK ~ f}zdrh d/ ;jh okj gkfdnk eod/ ;B. u'oK mZrK ekfsbK ~ goT[gekoh B/e fJB;kB pDk fdnk eod/;B. id'I nkgDk ihtB efjDh ns/ eoBh s/ yok T[so fojk j't/, sd'I ;'B/ s/ ;[jkr/tkbh y{p;{osh g?dk j' iKdh j?. r[o{ BkBe ;kfjp dh fbys ns/ T[gekoh ihtBB/ fJZe Bt/ebh f;Zy e"w ~ gqrN eo fdZsk.

;w/I dhnK ;oekoK nkw eoe/ b'e fjsK d/ fto[ZX jh ubdhnK jB tZvhnKe[o;hnK s/ fpoki e/ tZv/ skidko nkgD/ nkbhFkB wfjb T[;ko b?Id/ jB s/ izskM"gVhnK ftZu f;o b[ekD bJh wip{o j[zdh j?. wfjbK d/ wkbe, gdkoEK d/ nzpkofJeZm/ eo b?Id/ jB, go b'ehI d' tes dh o[Zyh ;[Zyh o'Nh bJh Gh ftnke[b j[zd/jB. tZv/ b'eK B/ ;{NK p{NK d/ nDfrDs i'V/ oZy/ j'J/ B/, nkw wB[Zy brGrnXBzrk f}zdrh fpsk fojk j?. fJe gk;/ E[b E[b eodhnK r'rVK jB, uzw-uzweodhnK pd/;h ekoK jB. d{i/ jZvhnK d/ fgzio jB, fiazdrh dhnk }o{oh b'VK tk;s/e'Jh ;j{bs BjhI j?. g[fb; ek~B ndkbsK, fJjBK @@nwho r[zfvnK##@@nwho r[zfvnK##@@nwho r[zfvnK##@@nwho r[zfvnK##@@nwho r[zfvnK## dh okyh bJhgZpK Gko j'JhnK ofjzdhnK jB. izsk iBkodB nkgD/ ikB-wkb dh okyh bJh jkng[eko Gh eodh j? sK T[;/ d/ w"o ;/e fdZs/ iKd/ jB. ;oekoh gfjo/dko gkbs{e[ZfsnK tKr fBjZfEnK s/ N[ZN g?Id/ jB. ;w{zje esb/nkw jB, ekb e'mVhnK jB.;e{b, ekbi, j;gskb g?;/ tkfbnK d/ jB s/ g?;/ tkfbnK bJh jB. rohpK ~fJBQK d/ B/fVTI[ bzxD dh Gh nkfrnk BjhI j?.

nfijh jB/o rodh ~ r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ pVh p/pkeh Bkb sko skoehsk j?. }[bw d/ fto[ZX nktk} p[bzd eoB bJh Xowh g[oyK ~ tzrko gkJh j?.ftdtkBK, ethnK, wB[Zysk Bkb fgnko eoB tkb/ b'eK ~ dph e[ubh izsk d/ jZeftZu ebwK ubkT[D bJh, nktk} p[bzd eoB s/ b'V g?D s/ w?dkB ftZu fBZso g?DbJh Mzi'fVnk j?. T[; tes Bkwh eth s/ ;kfjseko ;oekoh N[efVnK tZN/ nkgDh}who t/u e/, wB[Zysk dk xkD j[zdk sZe e/ Gh, T[Zuk ;kj eZYD ~ fsnko BjhI ;B.;r'I oki dopkoK d/ ;[Zy wkDd/ j'J/, eksb nfjbekoK dh M{mh gq;z;k ftZu T[ZukY'b tik oj/ ;B. fJFe w[Fe d/ feZ;/ fby oj/ ;B. fizBk Gh fbysh ;kfjs nZisZe Gkos ftZu fwbdk j? T[; ftZu'I oki/ iK Xkowe w[yh dh nb'uBk dk Bkw' fBFkB

[144]

BjhI fwbdk. Xow d/ y/so ftZu ofjzfdnK Bkwd/t ih s/ epho ih B/ Gh je{wsBkb nkjYk bkfJnk. skjhTI fJBQK ~ s;hj/ fdZs/ rJ/, w;s jkEhnK nZr/ pzBQ e/;[fNnk frnk. fJBQK s'I wro'I r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ je{ws d/ fto[ZX Gh }'odkonktki T[mkJh. Xowh nytkT[D tkfbnK ~ Gh oZi e/ e'f;nk. ethnK ftdtkBK ~Gh co}K dh gSkD eokT[Idh pkDh fbyh. nkT ;fsr[o{ ih dh pkDh ftZu'I gqwkDgVQhJ/ L-

ifr us[o[ f;nkDk, Gofw G[bkDk, BkT[ gzfvs, gVfj rktkoh..ifr us[o[ f;nkDk, Gofw G[bkDk, BkT[ gzfvs, gVfj rktkoh..ifr us[o[ f;nkDk, Gofw G[bkDk, BkT[ gzfvs, gVfj rktkoh..ifr us[o[ f;nkDk, Gofw G[bkDk, BkT[ gzfvs, gVfj rktkoh..ifr us[o[ f;nkDk, Gofw G[bkDk, BkT[ gzfvs, gVfj rktkoh..BkT[ ft;kofj, p/d[ ;zwkbfj, fpy[ G{b/ b/ykoh.. (wL 1-1015)BkT[ ft;kofj, p/d[ ;zwkbfj, fpy[ G{b/ b/ykoh.. (wL 1-1015)BkT[ ft;kofj, p/d[ ;zwkbfj, fpy[ G{b/ b/ykoh.. (wL 1-1015)BkT[ ft;kofj, p/d[ ;zwkbfj, fpy[ G{b/ b/ykoh.. (wL 1-1015)BkT[ ft;kofj, p/d[ ;zwkbfj, fpy[ G{b/ b/ykoh.. (wL 1-1015)pkpo ns/ fjwk:{z dk ;wK oki FeshnK d/ NeokT ftZu phs frnk.

nepo d/ ;w/I w[rb je{ws gZe/ g?ohI ;Ekgs j' rJh ;h. fJ;/ bJh nepo B/ Bkwhebkeko, ;zrhseko s/ eth nkfd (u"dk osB) nkgD/ dopko ftZu oZy bJ/. i/ r[o{BkBe ;kfjp ukj[zd/ fe;/ oki/ dh F'Gk ftZu tXhnk fijh eftsk fby e/ ;[Dk fdzd/s/ ;koh t[wo oki ;[Zy G'rd/. Fkjh ek}h iK oki g[o'fjs tork e'Jh ;fsekosnj[dk T[BQK ~ fpBK d/oh fwb ikDk ;h. oki eth tork ;fsekos nj[dk b?DkT[jBK bJh fpbe[b nk;kB ;h. gzit/I gkfsFkj ~ ijKrho tZb'I pko pko gq/oBk j'Jh;h fe wj[zwd ;kfjp iK fJ;bkw Xow dh gq;z;k ftZu d' ;soK fby fdT. T[jBKnfijk eoB s'I ;kc BKj eo fdZsh. S/t/I BkBe ~ Fkj ijkB tZb'I ;[B/jk nkfJnk;h fe pki, ebrh, c"i nkfd Bk oZy'. fFeko Bk y/b'. GiB pzdrh eo' s[jkv/fto[ZX e'Jh ekotkJh BjhI ehsh ikt/rh. d;w gkfsFkj ~ n"ozri/p tZb'I Gh eJh pkou/sktBh nkJh ;h fe f;oc @@Xow d/ dkfJo/## sZe ;hws oj', s[jk~ e'Jh B[e;kBBjhI gj[zukfJnk ikt/rk. ;fsr[o{ nkgDh brB ftZu @@n;bh Xow## @@n;bh Xow## @@n;bh Xow## @@n;bh Xow## @@n;bh Xow## dh ;/tk ftZubZr/ oj/. fJ;bkw tkfbnK dh ;op gqwkfDs wkBsk j? fe @@id'I w[;bwkB e[onkB~ rbs gVQBr/, fJ;bkw spkj j' ikt/rk. id'I Gh ftdtkB ftekT{ j' ikDr/, T[d'Ijh fJ;bkw bJh ysok yVQk j' ikt/rk##. o{;' s/ tkkbN/no B/ coK; dh T[d:'freeoKsh ftZu wjZstg{oB fjZ;k gkfJnk, fJj d't/I b/ye ;B. efwT[fB;N bfjo dkBhsh xkVk wkoe; (1818 s'I 1883) fJZe b/ye ;h fi; B/ w}d{o B{z skes jk;beoe/, okiBhsh s/ gj[zuD bJh jZbkF/oh fdZsh. o{;h fJBebkp (1917) ~ B/go/ ukVQBftZu b?fBB s'I wro'I w?ef;w r'oeh, ;'b'y't Nkb;NkJ/ nkfd B/ b'eK ftZu u/sBk

[145]

irkJh. :'oghB w[beK ftZu ;[eoks, no;s{ F/e;ghno dhnK fbysK s/ ftukoK ~nZi sZe fdbu;gh Bkb gfVQnk iKdk j?.

dZp/ e[ub/ ns/ ;oekoh p/fJB;kch ftZu fg; oj/ b'eK d/ jZe ftZu Bkjokp[bzd eoB tkbk b/ye, ;oekoK ~ c[ZNh nZy BjhI GkT[Idk. tZvhnK e[o;hnK iK ;'B/d/ wfjbK ftZu p?m/ b'e edh Gh nkgDh nb'uBk g;zd BjhI eod/. nfij/ @@f;ofco/@@f;ofco/@@f;ofco/@@f;ofco/@@f;ofco/## fbykohnK ~ ekp{ ftZu oZyD tk;s/ @@tZv/ b'eK## e'kb pj[s ;kXB jB. j?;hns## fbykohnK ~ ekp{ ftZu oZyD tk;s/ @@tZv/ b'eK## e'kb pj[s ;kXB jB. j?;hns## fbykohnK ~ ekp{ ftZu oZyD tk;s/ @@tZv/ b'eK## e'kb pj[s ;kXB jB. j?;hns## fbykohnK ~ ekp{ ftZu oZyD tk;s/ @@tZv/ b'eK## e'kb pj[s ;kXB jB. j?;hns## fbykohnK ~ ekp{ ftZu oZyD tk;s/ @@tZv/ b'eK## e'kb pj[s ;kXB jB. j?;hnsw[skpe jo fJZe nZr/ N[eVk ;Z[fNnk ik ;edk j?. @@G"Ie oj/ e[Zs/## ~ ;'N/ Bkbw[skpe jo fJZe nZr/ N[eVk ;Z[fNnk ik ;edk j?. @@G"Ie oj/ e[Zs/## ~ ;'N/ Bkbw[skpe jo fJZe nZr/ N[eVk ;Z[fNnk ik ;edk j?. @@G"Ie oj/ e[Zs/## ~ ;'N/ Bkbw[skpe jo fJZe nZr/ N[eVk ;Z[fNnk ik ;edk j?. @@G"Ie oj/ e[Zs/## ~ ;'N/ Bkbw[skpe jo fJZe nZr/ N[eVk ;Z[fNnk ik ;edk j?. @@G"Ie oj/ e[Zs/## ~ ;'N/ Bkbd[oekfonk ik ;edk j?. gkrb gkrb dk F'o wuk d/ ysw Gh ehsk ik ;edkd[oekfonk ik ;edk j?. gkrb gkrb dk F'o wuk d/ ysw Gh ehsk ik ;edkd[oekfonk ik ;edk j?. gkrb gkrb dk F'o wuk d/ ysw Gh ehsk ik ;edkd[oekfonk ik ;edk j?. gkrb gkrb dk F'o wuk d/ ysw Gh ehsk ik ;edkd[oekfonk ik ;edk j?. gkrb gkrb dk F'o wuk d/ ysw Gh ehsk ik ;edkj?. nZi dhnK ;oekoK s/ fJBQK d/ XB e[p/o ;kEh ;kfjsekoK dh y[Zbh p'bh bkj?. nZi dhnK ;oekoK s/ fJBQK d/ XB e[p/o ;kEh ;kfjsekoK dh y[Zbh p'bh bkj?. nZi dhnK ;oekoK s/ fJBQK d/ XB e[p/o ;kEh ;kfjsekoK dh y[Zbh p'bh bkj?. nZi dhnK ;oekoK s/ fJBQK d/ XB e[p/o ;kEh ;kfjsekoK dh y[Zbh p'bh bkj?. nZi dhnK ;oekoK s/ fJBQK d/ XB e[p/o ;kEh ;kfjsekoK dh y[Zbh p'bh bkfdzd/ jB. jo ;kb fJZe ejkDheko, fJZe Bktbeko, fJZe BkNeeko s/ fJZe ethfdzd/ jB. jo ;kb fJZe ejkDheko, fJZe Bktbeko, fJZe BkNeeko s/ fJZe ethfdzd/ jB. jo ;kb fJZe ejkDheko, fJZe Bktbeko, fJZe BkNeeko s/ fJZe ethfdzd/ jB. jo ;kb fJZe ejkDheko, fJZe Bktbeko, fJZe BkNeeko s/ fJZe ethfdzd/ jB. jo ;kb fJZe ejkDheko, fJZe Bktbeko, fJZe BkNeeko s/ fJZe eth(j'o eJh soQK d/) ~ @@F'qwDh## ;BwkB fdZsk iKdk j?. fJ; fJBkw ftZu fJZe wkD(j'o eJh soQK d/) ~ @@F'qwDh## ;BwkB fdZsk iKdk j?. fJ; fJBkw ftZu fJZe wkD(j'o eJh soQK d/) ~ @@F'qwDh## ;BwkB fdZsk iKdk j?. fJ; fJBkw ftZu fJZe wkD(j'o eJh soQK d/) ~ @@F'qwDh## ;BwkB fdZsk iKdk j?. fJ; fJBkw ftZu fJZe wkD(j'o eJh soQK d/) ~ @@F'qwDh## ;BwkB fdZsk iKdk j?. fJ; fJBkw ftZu fJZe wkDgZso, Fkb s/ fJZe bZy o[g? Brd. nfij/ ;BwkB :kcsk p[ZXhtkBK ~ @@okj f;o##gZso, Fkb s/ fJZe bZy o[g? Brd. nfij/ ;BwkB :kcsk p[ZXhtkBK ~ @@okj f;o##gZso, Fkb s/ fJZe bZy o[g? Brd. nfij/ ;BwkB :kcsk p[ZXhtkBK ~ @@okj f;o##gZso, Fkb s/ fJZe bZy o[g? Brd. nfij/ ;BwkB :kcsk p[ZXhtkBK ~ @@okj f;o##gZso, Fkb s/ fJZe bZy o[g? Brd. nfij/ ;BwkB :kcsk p[ZXhtkBK ~ @@okj f;o##fbnkT[D bJh fJzBk e[ BkNe ekch j?. nfij/ j'o p/nzs @@ftdtkB## bkJhB ftZufbnkT[D bJh fJzBk e[ BkNe ekch j?. nfij/ j'o p/nzs @@ftdtkB## bkJhB ftZufbnkT[D bJh fJzBk e[ BkNe ekch j?. nfij/ j'o p/nzs @@ftdtkB## bkJhB ftZufbnkT[D bJh fJzBk e[ BkNe ekch j?. nfij/ j'o p/nzs @@ftdtkB## bkJhB ftZufbnkT[D bJh fJzBk e[ BkNe ekch j?. nfij/ j'o p/nzs @@ftdtkB## bkJhB ftZuyb' e/ pVh p/;poh ftZu fco nkgDk Bzpo bZr ikD dh T[vhe eod/ jB. fJBQKyb' e/ pVh p/;poh ftZu fco nkgDk Bzpo bZr ikD dh T[vhe eod/ jB. fJBQKyb' e/ pVh p/;poh ftZu fco nkgDk Bzpo bZr ikD dh T[vhe eod/ jB. fJBQKyb' e/ pVh p/;poh ftZu fco nkgDk Bzpo bZr ikD dh T[vhe eod/ jB. fJBQKyb' e/ pVh p/;poh ftZu fco nkgDk Bzpo bZr ikD dh T[vhe eod/ jB. fJBQKdhnK nZyK s/ id'I @@;oekoh n?Be## bZr ikt/, fco ;ko/ gk;/ jfonktb jh B}odhnK nZyK s/ id'I @@;oekoh n?Be## bZr ikt/, fco ;ko/ gk;/ jfonktb jh B}odhnK nZyK s/ id'I @@;oekoh n?Be## bZr ikt/, fco ;ko/ gk;/ jfonktb jh B}odhnK nZyK s/ id'I @@;oekoh n?Be## bZr ikt/, fco ;ko/ gk;/ jfonktb jh B}odhnK nZyK s/ id'I @@;oekoh n?Be## bZr ikt/, fco ;ko/ gk;/ jfonktb jh B}onkT[Idh j?. nkw b'e fco ftbed/ BjhI, jZ;d/ B}o nkT[Id/ jB. sB s/ bNenkT[Idh j?. nkw b'e fco ftbed/ BjhI, jZ;d/ B}o nkT[Id/ jB. sB s/ bNenkT[Idh j?. nkw b'e fco ftbed/ BjhI, jZ;d/ B}o nkT[Id/ jB. sB s/ bNenkT[Idh j?. nkw b'e fco ftbed/ BjhI, jZ;d/ B}o nkT[Id/ jB. sB s/ bNenkT[Idh j?. nkw b'e fco ftbed/ BjhI, jZ;d/ B}o nkT[Id/ jB. sB s/ bNeojhnK bhoK o/Fwh fbpk; fd;d/ jB. M[ZrhnK M"gVhnK ftZu ofjD tkb/ BoehojhnK bhoK o/Fwh fbpk; fd;d/ jB. M[ZrhnK M"gVhnK ftZu ofjD tkb/ BoehojhnK bhoK o/Fwh fbpk; fd;d/ jB. M[ZrhnK M"gVhnK ftZu ofjD tkb/ BoehojhnK bhoK o/Fwh fbpk; fd;d/ jB. M[ZrhnK M"gVhnK ftZu ofjD tkb/ BoehojhnK bhoK o/Fwh fbpk; fd;d/ jB. M[ZrhnK M"gVhnK ftZu ofjD tkb/ BoehihtB ihT{ oj/ b'e fJjBK ~ ;torh ;[y G'rd/ wfj;{; j[zd/ jB. oZs ghDhihtB ihT{ oj/ b'e fJjBK ~ ;torh ;[y G'rd/ wfj;{; j[zd/ jB. oZs ghDhihtB ihT{ oj/ b'e fJjBK ~ ;torh ;[y G'rd/ wfj;{; j[zd/ jB. oZs ghDhihtB ihT{ oj/ b'e fJjBK ~ ;torh ;[y G'rd/ wfj;{; j[zd/ jB. oZs ghDhihtB ihT{ oj/ b'e fJjBK ~ ;torh ;[y G'rd/ wfj;{; j[zd/ jB. oZs ghDh;oeko dfJnktkB s/ goT[gekoh B}o nkT[D bZrdh j?. nkgDh ftfdnk dk fJj;oeko dfJnktkB s/ goT[gekoh B}o nkT[D bZrdh j?. nkgDh ftfdnk dk fJj;oeko dfJnktkB s/ goT[gekoh B}o nkT[D bZrdh j?. nkgDh ftfdnk dk fJj;oeko dfJnktkB s/ goT[gekoh B}o nkT[D bZrdh j?. nkgDh ftfdnk dk fJj;oeko dfJnktkB s/ goT[gekoh B}o nkT[D bZrdh j?. nkgDh ftfdnk dk fJjb'e Bhusk dhnK ;G jZdK gko eoB sZe T[g:'r eod/ jB. fBo/ ;oekoh X{s{.b'e Bhusk dhnK ;G jZdK gko eoB sZe T[g:'r eod/ jB. fBo/ ;oekoh X{s{.b'e Bhusk dhnK ;G jZdK gko eoB sZe T[g:'r eod/ jB. fBo/ ;oekoh X{s{.b'e Bhusk dhnK ;G jZdK gko eoB sZe T[g:'r eod/ jB. fBo/ ;oekoh X{s{.b'e Bhusk dhnK ;G jZdK gko eoB sZe T[g:'r eod/ jB. fBo/ ;oekoh X{s{.fJBQK pko/ jh r[o{ BkBe ;kfjp ih dk fJj c[owkD j? L-fJBQK pko/ jh r[o{ BkBe ;kfjp ih dk fJj c[owkD j? L-fJBQK pko/ jh r[o{ BkBe ;kfjp ih dk fJj c[owkD j? L-fJBQK pko/ jh r[o{ BkBe ;kfjp ih dk fJj c[owkD j? L-fJBQK pko/ jh r[o{ BkBe ;kfjp ih dk fJj c[owkD j? L-

joDK pkiK s? f;edkoK J/BQK gfVnk BkT[..joDK pkiK s? f;edkoK J/BQK gfVnk BkT[..joDK pkiK s? f;edkoK J/BQK gfVnk BkT[..joDK pkiK s? f;edkoK J/BQK gfVnk BkT[..joDK pkiK s? f;edkoK J/BQK gfVnk BkT[..cKXh brh ikfs cjkfJfB nr? Bkjh EkT[..cKXh brh ikfs cjkfJfB nr? Bkjh EkT[..cKXh brh ikfs cjkfJfB nr? Bkjh EkT[..cKXh brh ikfs cjkfJfB nr? Bkjh EkT[..cKXh brh ikfs cjkfJfB nr? Bkjh EkT[.. (w-gfjbk-1288) (w-gfjbk-1288) (w-gfjbk-1288) (w-gfjbk-1288) (w-gfjbk-1288)fJj sK j'JhnK gfjbK dhnK rZbK, nZi jkbs eh j?< fe;/ Gh ebkeko

iK ;kfjseko bJh ;G s'I tZvk fJBkw j[zdk j? nkgD/ b'eK tZb'I fwfbnk fgnko. i/b'e fJzB/ jh Bk ;wM j'D ebkeko dh nkyh fbyh BK ;wM ;eD, sK Gh fbykohB/ j";bk BjhI fsnkr d/Dk. i/ T[; tZb'I fdZs/ rJ/ ftuko wB[Zy fjs?;ah jB, ;oekohipao Bz{ Bzrk eoB tkb/ jB, b'eK dh fizdrh dk e'Jh e'DK o';aB eoB tkb/ jB,

[146]

sK d/o ;t/o T[; dh ehws ntZ;a gt/rh. w"i{dk ;w/I dhnK ;oekoK whvhJ/ (;w/sb/ye d/ gZsoekoK) Bz{ nkgD/ jZe ftu tosD bJh T[BQK d/ wkbeK Bkb, g/go dhskes t/y e/ nzdo yks/ ;wM"s/ eodhnK jB. fonkfJsh doK d/ ekria w;ahBK s/tZv/ gbkNK s'I fJbktk eo'VK o[gJ/ d/ fJ;afsjko fdzdhnK jB.d/;a d/ bhvo id'I pd/;aK ftu j' oj/ ;wkrwK ftu Gkr b?D iKd/ jB, sd'I ;oeko d/ Bio/ eow@@gZsoeko Gh Bkb ijkia d/ M{N/ s/ tZv/ j'NbK ftu mfjoB dk nkBzd wkDd/ jB.eJh tkoh fJXo'I-UXo s/ UXo'I-fJXo dh yqhddkoh ftu'I jh u'yh wkfJnk pDk b?Id/jB. d/; d/ nzdo Gh gZsoekoK Bz{ id'I e'Jh ftnesh ;Zd e/ ftuko fdzdk j?, sKftnesh iK B/sk dh j?;hns w[skpe, nzro/iah ;aokp, w[or/ ns/ nfijk j'o ;G e[MgZsoekoK d/ ;Bw[Zy go'f;nk iKdk j?. w[cas p; gk; gbkN s/ uzrhnk sBukjKtr?ok. fJBQK ftu'I jh fJBQK ftu'I jh fJBQK ftu'I jh fJBQK ftu'I jh fJBQK ftu'I jh gzi ;Zs Bz{ @@;a'qwDh## ;kfjseko, ;'aqwDh gZsoekoK d/ ;BwkB,gzi ;Zs Bz{ @@;a'qwDh## ;kfjseko, ;'aqwDh gZsoekoK d/ ;BwkB,gzi ;Zs Bz{ @@;a'qwDh## ;kfjseko, ;'aqwDh gZsoekoK d/ ;BwkB,gzi ;Zs Bz{ @@;a'qwDh## ;kfjseko, ;'aqwDh gZsoekoK d/ ;BwkB,gzi ;Zs Bz{ @@;a'qwDh## ;kfjseko, ;'aqwDh gZsoekoK d/ ;BwkB,;w/s tZvhnK oew d/.;w/s tZvhnK oew d/.;w/s tZvhnK oew d/.;w/s tZvhnK oew d/.;w/s tZvhnK oew d/.

fe;kB fdB Go, BjhI-BjhI T[wo Go fwZNh Bkb fwZNh j[zdk j'fJnk nzBg?dk eodk j?. nDfrDs e[dosh s/ r?o e[dosh w[;hpsK Mbdk j?. T[;Bz{ ;BwkBsK edh fejVk fwbDK ;h ;r'I c;b dk w[Bkc/a tkbk Gk sZe BjhI fwbdk. ;ko/gqtko dh fiazdrh popkd. pzd ybk;h dk fJe' okj pkeh, w"s iK y[de[;ah. fw;sohs/ wiad{o nkek;a S'IjdhnK fJwkosK pDkT[Id/, p[ZY/ j' iKd/ jB. ezw eod/ fvZr e/ikB rtk b?Id/ jB. T[wo Go ;oho Bz{ skT[Id/ jB, go e'Jh wkD-;BwkB BjhI.u{jVk ufwnko (ny"sh BhthnK iksK) x[fwnko, BkJh, X'ph, ShIpk, MNeJh, foe;/atkbk, o/jVhtkbkHHHHHHHHfe;/ ;oeko Bz{ Biao jh BjhI nkT[Idk. fJj fBwkD/ b'e g[;asdo g[;as ;oho skT[Id/ nk oj/ jB, fJBQK d[fynkfonK bJh ;oeko e'b e'Jh fJBkwBjhI, T[EkB tk;s/ czv BjhI. nkw n"os dh fiazdrh Boe pokpo j?. fBZe/ pkbeysoBke jkbsK ftu wiad{oh eo oj/ jB. ;oekoK, b/yeK Bz{ e[M i{m/ N[eV/ ;[ZNfdzdhnK jB. T[wo Go T[BQK s'I nkgD/ r[D rkfJB eotkT[IdhnK jB.

uzvhrVQ ftub/ oke rkovB dk fBowksk, B/e uzd, T[wo Go nkgDh jhX[B ftu fwjBs eodk fojk. T[;d/ ezw dh E'Vh fizBh edo vkL n?wHn?;H ozXktkuzvhrVQ d/ w[yh nca;o B/ gkJh ;h, s/ p;. e[M jh ;wK gfjbK gzikp ;oeko B/B/e uzd Bz{ gzikp GtB ftu ;Zfdnk. gzikp ;oeko d/ ;ko/ tZv/ nca;o s/ tiaho

[147]

nwho nkJ/. rtoBo ;kfjp Gh s;aohc fbnkJ/. pj[s wfjzrhnk dktsK T[VhnK,pV/ i';ahb/ Gk;aD j'J/. B/e uzd d/ ezwK dh y{p skohca j'Jh. ;kb s/ ;BwkB fuzBB/e uzd B{z fdZsk frnk. ;wkgsh s/ tZvhnK ekoK s/ ;tko gstzs/ ;iD ik oj/ ;B.B/e uzd ;kJheb s/ ;tko ;h. gzikp d/ rtoBo B/ jwdodh dk fJiajko eofdnKnkgDh eko o[etk bJh. B/e uzd B{z g[fSnk - s?B{z eko ftu fpmk e/ xo SZvnkJhJ/<##

@@ih s[jkvh eko ftu w/ok ;kJheb BjhI fNeDk, w?B{z ;kJheb d[pkok b?DnkT[Dk gt/rk.## rtoBo dh eko xZNk T[vkT[Idh ubh rJh, B/e uzd ;kJheb s/ik fojk ;h, pj[s tZvk ebkeko.

gVBk r[VBk ;z;ko dh eko j?, nzdfo fsq;Bk fteko[..gVBk r[VBk ;z;ko dh eko j?, nzdfo fsq;Bk fteko[..gVBk r[VBk ;z;ko dh eko j?, nzdfo fsq;Bk fteko[..gVBk r[VBk ;z;ko dh eko j?, nzdfo fsq;Bk fteko[..gVBk r[VBk ;z;ko dh eko j?, nzdfo fsq;Bk fteko[..jT[w? ftfu ;fG gfV Ee/ d{i/ GkfJ y[nko[..jT[w? ftfu ;fG gfV Ee/ d{i/ GkfJ y[nko[..jT[w? ftfu ;fG gfV Ee/ d{i/ GkfJ y[nko[..jT[w? ftfu ;fG gfV Ee/ d{i/ GkfJ y[nko[..jT[w? ftfu ;fG gfV Ee/ d{i/ GkfJ y[nko[..;' gfVnk ;' gzfvs phBk r[o ;pfd eo/ phuko[..;' gfVnk ;' gzfvs phBk r[o ;pfd eo/ phuko[..;' gfVnk ;' gzfvs phBk r[o ;pfd eo/ phuko[..;' gfVnk ;' gzfvs phBk r[o ;pfd eo/ phuko[..;' gfVnk ;' gzfvs phBk r[o ;pfd eo/ phuko[..nzdo[ y'i? ss[ bj? gkJ/ w'y d[nko[.. (650)nzdo[ y'i? ss[ bj? gkJ/ w'y d[nko[.. (650)nzdo[ y'i? ss[ bj? gkJ/ w'y d[nko[.. (650)nzdo[ y'i? ss[ bj? gkJ/ w'y d[nko[.. (650)nzdo[ y'i? ss[ bj? gkJ/ w'y d[nko[.. (650)

[148]

f;Zy f;nkD/, ;fsr[o{ Bk ;wMHHH<

;fsr[o{ ;fjpkB ih tZb'I ehs/ rJ/ nDfrDs T[gekoK B{z ;wMD tkb/f;Zy, ns/ r[opkDh ftu'I wB[Zysk bJh nBw'b f;ZfynktK B{z wfj;{; eoB tkb/ ;/te,;fsr[o{ B{z pkozpko Bw;aekoK eod/ jB. T[jBK s'I ;de/ iKd/ jB, T[jBK dh d{onzd/;h, ;wM-;{M fBwosk fsnkr ns/ ;{owrsh B{z gVQ ;[De/, rd rd j' iKd/ jB.nsh fpyV/ jkbks ftu ;fsr[o{ ih B/ bzwh gbkfBzr pDkJh. fybo/ g[bo/ G[y/ Bzr/p[iafdb ns/ Bk ;wM b'eK B{z oZph frnkB fdZsk. J/esk d/ ;{so ftu go'fJnk, tzvSeD dhnK poesK dZ;hnK, nkb;hnK s'I fjzwsh pDkfJnk, ekfJoK s'I pjkdo pDke/ iBw woB dh iku dZ;h. G[Zb/ GNfenK B{z fiazdrh fiT{D dk tZb ;wMk e/ fJ;wB[Zyk d/jh B{z ;cbk eoBk f;ykfJnk. ;G soQK dhnK r[bkwhnK s'V e/ f;Zy fizadrhd/ ;akj ;tko pDk fdZs/. r[o{ dh f;Zfynk ;dek ;?IeV/ ;kbK d/ ikpo jkewK B{zjok e/ pkd;akjs dhnK rZdhnK s/ g[Zi rJ/. fJj jo soQK dh ;{M f;nkDg r[o{s'I gqkgs j'Jh ;h. id'I Gh f;Zy ;fsr[o{ s'I p/w[y j'J/, sd'I jh y[nkoh gZb/ gJh. okiGkr Gh frnk, fJZias nkpo{ Gh rJh. r[opkDh dk gktB puB j?L-

ntr[Dh Gog[{o j? r[D Gh t;fj Bkb..ntr[Dh Gog[{o j? r[D Gh t;fj Bkb..ntr[Dh Gog[{o j? r[D Gh t;fj Bkb..ntr[Dh Gog[{o j? r[D Gh t;fj Bkb..ntr[Dh Gog[{o j? r[D Gh t;fj Bkb..ftD[ ;fsr[o r[D B ikgBh fiuo[ ;pfd B eo/ phuko.. (936)ftD[ ;fsr[o r[D B ikgBh fiuo[ ;pfd B eo/ phuko.. (936)ftD[ ;fsr[o r[D B ikgBh fiuo[ ;pfd B eo/ phuko.. (936)ftD[ ;fsr[o r[D B ikgBh fiuo[ ;pfd B eo/ phuko.. (936)ftD[ ;fsr[o r[D B ikgBh fiuo[ ;pfd B eo/ phuko.. (936)p/nzs T[u/ ihtB tkb/ goT[geko d/ w[iZ;w/ ;fsr[o{ ih B{z @@gzE d'yh##

iK nfrnkBh b/yeK B/ @@Bk;wM pDkT[D## ftu e'Jh e;o pkeh BjhI SZvh. fJ;soQK dhnK @@r[o{ fBzfdnk## Bkb Gog{o ejkDhnK sK pj[s jB. tzBrh wkso e[ZMe[ g/;a eo fojk jK sK fe ro{ B{z fgnko eoB tkb/ wkJh GkJh ;[u/s j' ikD.e'Jh nfijh rZb Bk fbyD p'bD, fi; Bkb r[o{ ih dh niaws B{z m/; g[Zidh j't/. 1) wfjs/ u"e tkb/ frL r[opuB f;zx (Ne;kbhJ/) nkgDh g[;se r[opkDhgkm do;aB (gzBk-230) ftu fbyd/ jB fe eoskog[o (j[D gkfe;skB) ftu fJe;kXK dk N'bk nkfJnk. r[o{ BkBe ;kfjp fes/ pkjo rJ/ j'J/ ;B. GkJh bfjDkih B/ fJBKQ dh nkT[ Grs ehsh. G'iB SeD, nkokw eoB s'I pknd fJj ;kXKd/ w[yh ;zs o/D B/ GkJh bfjDk ih B{z g[ZfSnk ! @@g[oyk, s[jkvk r[o{wzso eh j?<##

[149]

GkKJh bfjDk ih - @@;kvk r[owzso @@tkfjr[o{## j?##.;zs o/D - @@s/ s[jkvk wkbk wzso fejVk j? <##bfjDk ih - ih fJj sK gsk BjhI, g[ZS e/ dZ;Krk.id'I r[o{ BkBe ;kfjp nkJ/ sK GkJh bfjDk ih B/ g[ZfSnk sK T[; tes

r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ T[ukoD ehsk- @@» ;fsBkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ fBot?o[@@» ;fsBkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ fBot?o[@@» ;fsBkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ fBot?o[@@» ;fsBkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ fBot?o[@@» ;fsBkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ fBot?o[nekb w{ofs, ni{Bh ;?Gz r[o gq;kfd.. ig[.. nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[nekb w{ofs, ni{Bh ;?Gz r[o gq;kfd.. ig[.. nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[nekb w{ofs, ni{Bh ;?Gz r[o gq;kfd.. ig[.. nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[nekb w{ofs, ni{Bh ;?Gz r[o gq;kfd.. ig[.. nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[nekb w{ofs, ni{Bh ;?Gz r[o gq;kfd.. ig[.. nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[BkBe j';h Gh ;u[..BkBe j';h Gh ;u[..BkBe j';h Gh ;u[..BkBe j';h Gh ;u[..BkBe j';h Gh ;u[..11111.. .. .. .. .. fJj ;kvk wkbk wzso j?. Ne;kbhJ/ r[opuB f;zx B/fe;/ g[oksB rqzE dk jtkbk BjhI fdZsk fe T[; B{z fJ; wzso pko/ feE'I frnkBj'fJnk. fpBQK ;p{sK s'I fJjBK B/ tZv/ tZv/ tiaBh rZg fby fdZs/ jB. M{m B{z S[gkT[Dtk;s/ fJe j'o tZvk M[m fJj p'fbnk iKdk j? fe @@;kv/ e'b d;w/I gkfs;akj tZb'IdZ;h (;hBk p;hBk) ofjs wfonkdk j?. ;kB{z e'Jh j'o ;p{s d/D dh b'V BjhI j?##.r[o{ xo ftu wkbk dh e'Jh wkBsk BjhI j?. wkbk d/ fto[ZX ;?IeV/ gqwkD fdZs/ ik;ed/ jB. fJj b'e fi; B{z @@wkbk wzso rodkBd/ jB T[j wzrbk uoB j?. T[jGh » s'I r[ogq;kfd se. nZr/ d' vzvhnK jB fco @@ig[## f;ob/y j?, fco d'vzvhnK jB nZr/ fJe ;b'e j?- @@nkfd ;u[HHHHHH##. gsk BjhI fJjBK b'eK dh fet/gsk BjhI fJjBK b'eK dh fet/gsk BjhI fJjBK b'eK dh fet/gsk BjhI fJjBK b'eK dh fet/gsk BjhI fJjBK b'eK dh fet/I fjzws g? iKdh j?, nfij/ M{m p'bD dh fbyD dh< s/ ;fsr[o{ ih Bkb'I f;nkD/I fjzws g? iKdh j?, nfij/ M{m p'bD dh fbyD dh< s/ ;fsr[o{ ih Bkb'I f;nkD/I fjzws g? iKdh j?, nfij/ M{m p'bD dh fbyD dh< s/ ;fsr[o{ ih Bkb'I f;nkD/I fjzws g? iKdh j?, nfij/ M{m p'bD dh fbyD dh< s/ ;fsr[o{ ih Bkb'I f;nkD/I fjzws g? iKdh j?, nfij/ M{m p'bD dh fbyD dh< s/ ;fsr[o{ ih Bkb'I f;nkD/pDB dh <pDB dh <pDB dh <pDB dh <pDB dh <2) ;fsr[o{ nwodk; ih B{z f;ZyK B/ p/Bsh ehsh, @@ih ft;kyh ns/ fdtkbhs/ tZv/ i'V w/b/ efonk eo', sK fe f;Zy ;zrsK j[wjz[wk e/ nkT[DHHHHH. fJ; ;kyhs'I fJT[I wfj;{; j[zdk j? fe ;fsr[o{ ih B{z fJj rZb Bk ;[ZMh, f;ZyK B{z ;[ZM rJh.;fsr[o{ ih B/ f;ZyK dh rZb wzB e/ S/ wjhfBnK wro'I fdtkbh ft;kyh s/ tZv/ i'Vw/b/ eoB/ ;a[o{ eo fdZs/. j? Bk ewkb dh ;'u. r[o{ ;woZE j? nG[Zb j? d{o dh;'u oZyD tkbk j?. go r[o{ B{z fJj fynkb Bk nkfJnk fe ;kb ftu d' tkoh i'Vw/b/ ehs/ ikD/ ukjhd/ jB. f;ZyK B/ B/e ;bkj fdZsh toBk fJj w/b/ sK bZrD/ jhBjhI ;B. tkj tkj ! f;Zy fJzB/ f;nkD/ s/ ;fsr[o{ Bk;wM <r[opkDh dk c[owkBtkj tkj ! f;Zy fJzB/ f;nkD/ s/ ;fsr[o{ Bk;wM <r[opkDh dk c[owkBtkj tkj ! f;Zy fJzB/ f;nkD/ s/ ;fsr[o{ Bk;wM <r[opkDh dk c[owkBtkj tkj ! f;Zy fJzB/ f;nkD/ s/ ;fsr[o{ Bk;wM <r[opkDh dk c[owkBtkj tkj ! f;Zy fJzB/ f;nkD/ s/ ;fsr[o{ Bk;wM <r[opkDh dk c[owkBsK fJ; soQK nrtkJh eo fojk j? L-sK fJ; soQK nrtkJh eo fojk j? L-sK fJ; soQK nrtkJh eo fojk j? L-sK fJ; soQK nrtkJh eo fojk j? L-sK fJ; soQK nrtkJh eo fojk j? L-

XB XoDhXo[ nkfg ni'Bh, s'fb p'fb ;u[ g{ok..XB XoDhXo[ nkfg ni'Bh, s'fb p'fb ;u[ g{ok..XB XoDhXo[ nkfg ni'Bh, s'fb p'fb ;u[ g{ok..XB XoDhXo[ nkfg ni'Bh, s'fb p'fb ;u[ g{ok..XB XoDhXo[ nkfg ni'Bh, s'fb p'fb ;u[ g{ok..eos/ eh fwfs eosk ikD? e? ikD? r[o[ ;{ok.. (gzBk 930)eos/ eh fwfs eosk ikD? e? ikD? r[o[ ;{ok.. (gzBk 930)eos/ eh fwfs eosk ikD? e? ikD? r[o[ ;{ok.. (gzBk 930)eos/ eh fwfs eosk ikD? e? ikD? r[o[ ;{ok.. (gzBk 930)eos/ eh fwfs eosk ikD? e? ikD? r[o[ ;{ok.. (gzBk 930)

[150]

3) fJ; s'I wro'I fJe fdB w"ek ikDe/ f;ZyK B/ ;fsr[o{ nwodk; ih B{z p/Bsh ehsh, @@ih r'fJzdtkb fty/ fJe nfijh pT[bh pDkT[D dh feogk eo' fe f;ZyKdh @@u[ok;h## eZNh ikt/##. ;fsr[o{ ih B/ f;ZyK dh ;bkj wzBe/ pT[bh g[ZND dk j[ewd/ fdZsk. pj[s bzw/ no;/ sZe fJj g[NkJh dh ;/tk ubdh ojh, fJjBK fdBK ftunepo pkd;akj B/ fus"V d/ feb/ B{z x/ok gkfJnk j'fJnk ;h. s/ febk pVk wiap{sj'D eoe/, fiZfsnk BjhI ik fojk ;h. nepo B/ nkgD/ ;/te sh;o/ gkfs;kaj e'bp/Bsh eoB G/i/ fe febk ;o j'D dh n;ahotkd fdU. ;fsr[o{ B/ @@n;ahotkd##fdzfdnk fJj ;aos Gh bk fdZsh fe @@fi; fdB pT[bh dk @@eV##N[ZN/rk T[;/ fdB@@fi; fdB pT[bh dk @@eV##N[ZN/rk T[;/ fdB@@fi; fdB pT[bh dk @@eV##N[ZN/rk T[;/ fdB@@fi; fdB pT[bh dk @@eV##N[ZN/rk T[;/ fdB@@fi; fdB pT[bh dk @@eV##N[ZN/rk T[;/ fdBfebk fiZfsnk ikt/rk##.febk fiZfsnk ikt/rk##.febk fiZfsnk ikt/rk##.febk fiZfsnk ikt/rk##.febk fiZfsnk ikt/rk##. jkbKfe r[o{ xo ftu to ;okg dh e'Jh t[Zes BjhI j?.pT[bh dk eV N[ZNDk s/ febk fiZfsnk ikDk fJjBK rZbK dk nkg; ftu e'Jh ;[w/b BjhI j?. go nfijhnK w{oysk GohnK rZbK Gh i'V fdZshnK rJhnK. fco r[o{nowdk; ih B/ fJ; pT[bh dhnK @@84 gT[VhnK## pDkJhnK sK fe f;ZyK dh @@u[ok;h@@u[ok;h@@u[ok;h@@u[ok;h@@u[ok;h## eZNh ikt/. nc;'; pj[s pj[s ! gfjbh rZb sK 84 dk vo jh M{mk j?. ;fsr[o{B/ fJjBK pqkjwDh gkyzvK s'I f;ZyK B{z g{oh soQK w[es eo fdZsk j?. i/ pzXBK s'I w[esj'Dk j? sK r[opkDh ;wM ftuko Bkb j'tKr/, Bk fe gT[VhnK s/ p?m e/ fJ;aBkBeoB Bkb. nZi Gh Bk;wM f;Zy ig[ih d/ gkm ns/ pT[bh fJ;aBkB eoe/ u[ok;hnZi Gh Bk;wM f;Zy ig[ih d/ gkm ns/ pT[bh fJ;aBkB eoe/ u[ok;hnZi Gh Bk;wM f;Zy ig[ih d/ gkm ns/ pT[bh fJ;aBkB eoe/ u[ok;hnZi Gh Bk;wM f;Zy ig[ih d/ gkm ns/ pT[bh fJ;aBkB eoe/ u[ok;hnZi Gh Bk;wM f;Zy ig[ih d/ gkm ns/ pT[bh fJ;aBkB eoe/ u[ok;heZND d/ pqkjwDh Gow ikb ftu c;/ nkw t/y/ ik ;ed/ jB.eZND d/ pqkjwDh Gow ikb ftu c;/ nkw t/y/ ik ;ed/ jB.eZND d/ pqkjwDh Gow ikb ftu c;/ nkw t/y/ ik ;ed/ jB.eZND d/ pqkjwDh Gow ikb ftu c;/ nkw t/y/ ik ;ed/ jB.eZND d/ pqkjwDh Gow ikb ftu c;/ nkw t/y/ ik ;ed/ jB.

n;b ftu ghD tkb/ gkDh dh b'V g{oh eoB tk;s/ fJj y{j brtkfJnkfrnk ;h. id'I gkDh dhnK b'VK pj[s tX rJhnK sK fJ; pT[bh B{z @@Ykb{ y{j##dko{g fdZsk frnk. Gkt y{jh ftu'I gkDh fbnkT[D bJh YkbP{ fijk okj pDk fdZskfrnk sK fe eJh pzd/ fJeZm/ jh gkDh eZY ;eD. T[; fJbke/ d/ pia[orK B/ dZf;nkfe g[okD/ ;w/ ftu fJE/ @@84 eZND tkbh e{VQ fefonk## BjhI ;h. fJj sK r[o{nwodk; s'I wro'I jh BjhI ;r'I d;w/ gkfs;akj s'I Gh pj[s wro'I gqubs ehsh rJhj?. fiE/ ;aoXkb{nK B{z e[okj/ Gh gkfJnk ik fojk j? s/ b[ZfNnk Gh ik fojk j?.;fsr[o{ sK fJ; soQK T[gd/;a eo oj/ jB L-

ifb wfb ekfJnk wKihn? GkJh, Gh w?bk sB[ j'fJn..ifb wfb ekfJnk wKihn? GkJh, Gh w?bk sB[ j'fJn..ifb wfb ekfJnk wKihn? GkJh, Gh w?bk sB[ j'fJn..ifb wfb ekfJnk wKihn? GkJh, Gh w?bk sB[ j'fJn..ifb wfb ekfJnk wKihn? GkJh, Gh w?bk sB[ j'fJn..frnkB wjkof; BkJhnk GkJh wB[ sB[ fBowb[ j'fJ.. (637)frnkB wjkof; BkJhnk GkJh wB[ sB[ fBowb[ j'fJ.. (637)frnkB wjkof; BkJhnk GkJh wB[ sB[ fBowb[ j'fJ.. (637)frnkB wjkof; BkJhnk GkJh wB[ sB[ fBowb[ j'fJ.. (637)frnkB wjkof; BkJhnk GkJh wB[ sB[ fBowb[ j'fJ.. (637);' ;fsr[o{ y[d ikDd/ ;B fe ;wki GbkJh bJh eh ehsk ikDk ukjhdk

[151]

j?. i/ f;Zy f;nkD/ j[zd/ sK nZi sZe GNed/ feT[I fcod/, uzr/ok ihtB feT[I Bki/ f;Zy f;nkD/ j[zd/ sK nZi sZe GNed/ feT[I fcod/, uzr/ok ihtB feT[I Bki/ f;Zy f;nkD/ j[zd/ sK nZi sZe GNed/ feT[I fcod/, uzr/ok ihtB feT[I Bki/ f;Zy f;nkD/ j[zd/ sK nZi sZe GNed/ feT[I fcod/, uzr/ok ihtB feT[I Bki/ f;Zy f;nkD/ j[zd/ sK nZi sZe GNed/ feT[I fcod/, uzr/ok ihtB feT[I BkpDk b?Id/ <pDk b?Id/ <pDk b?Id/ <pDk b?Id/ <pDk b?Id/ <4) fJe j'o ejkDh w[skpe r[o{ noiB ;kfjp ih B{z @@pkDh T[soB'I## pzdj' rJh. pVh e'f;a;a ehsh fXnkB fNekfJnk, r[o{ BkBe d/ uoBK ftu nodk;KehshnK. nekb g[oy nZr/ i'dVh ehsh rJh. e'Jh ckfJdk Bk j'fJnk. fe;/ ;/tef;Zy B/ dZ; gkJh - @@;fsr[o{ ih ! pkpk ;qh uzd pj[s eoBh tkbk j?, T[; B/ pVhsgZf;nk ehsh j?. j'o tZvh rZb fJj fe T[j r[o{ BkBe ;kfjp ih dk ;kfjpiakdkj?. fBwosk ;fjs T[jBK nZr/ p/Bsh eo', iao{o w;bk jZb j' ikt/rk##. gzit/I BkBeuZb e/ pkpk ;qh uzd d/ fNekD/ s/ g[Zi/ fBwosk ;fjs p/Bsh ehsh - @@g{iD:'rwjkswk ih ! gktB pkDh ;[ywBh T[uko fojk ;h fe ;'bK n;NgdhnK s'I pkndpkDh T[uoB'I pzd j' rJh. eo' feogk fdT[ n;ahotkd HHHHH##.

pkpk ;qh uzd B/ n;ahotkd Gh fdZsk s/ Bkb jh fJe ;b'e T[ukoe/ fdZsk,fJj ;b'e ;h @@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h fG ;u[.. @@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h fG ;u[.. @@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h fG ;u[.. @@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h fG ;u[.. @@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h fG ;u[.. fJj;b'e ;[ywBh dh ;skothI n;Ngdh d/ ;[ao{ ftu fbfynk j'fJnk j?. fJE/ ;fsr[o{noiB ;kfjp ih Bkb x'o nfsnkuko ehsk frnk j?. gfjbk fe pkDh T[soB' pzdj' rJh. d{ik fJe f;Zy d/ nky/ bZr e/ pkpk ;hq uzd s'I n;ahotkd b?D uZb gJ/. shik, T[jBK B{z r[o{ dh niws ns/ tkfjr[o{ dh n;hwsk s/ Go';k Bk fojk.i' r[opkDh dk ;b'e r[o{ noiB ;kjkfp e'b gfjbK jh w"i{d ;h T[jh ;b'e pkpk;qh uzd B/ , r[o{ ih B{z d/ fdZsk < fJj ;b'e sK r[o{ BkBe ;kfjp dk gfjbK jhfbfynk j'fJn ig[ pkDh d/ w[ZY ftu t/fynk ik ;edk j?. fJ; e[{VQ ejkDh ftur[o{ noiD ;kfjp ih B{z ;qh uzd e'b ub/ ikD dh ;bkj d/D tkbk f;Zy Gh pj[s@@f;nkDk## j?. ;qh uzd pVh eoBh tkbk r[o{ Bkbk'I tZvk do;kfJn frnk j?. fJj;b'e @@nkfd ;u[##HHHHHHH tkbk i/ pkpk ;qh uzd B/ T[ukoB ehsk ;h sK r[o{ noiB;kfjp B/ T[; dk Bkw ;a[o{ ftu feT[I Bk fbfynk < fco fJ; ;b'e ftu @@BkBe##Bkw ekft ;ze/sh ;akfwb j?, id'I ekft ;ze/sh ;qh uzd j'Dk ukjhdk ;h. n;b ;koz;afJj j? fe ;fsr[o{ B{z BhtK s/ pkpk ;qh uzd B{z tZvk ftykT[D bJh ;kyhekoK B/ tZv/tZv/ gkg eow ehs/ B/. e[M pqkjwDK B/ e[ZM ;qh uzd d/ ukNfVnK B/. id'I fe fJje[V ejkDhnK fe;/ dbhb s/ yohnK BjhI T[sodhnK. r[opkDh dh nzdobh rtkjh

[152]

sK fJT[I ;/X pya;a ojh j? -XofB rrB Bt yzv wfj i'fs ;to{gh ofjU Gfo..XofB rrB Bt yzv wfj i'fs ;to{gh ofjU Gfo..XofB rrB Bt yzv wfj i'fs ;to{gh ofjU Gfo..XofB rrB Bt yzv wfj i'fs ;to{gh ofjU Gfo..XofB rrB Bt yzv wfj i'fs ;to{gh ofjU Gfo..GfB wE[ok eS[ G/d[ BjhI r[o{ noiB gosy jfo..GfB wE[ok eS[ G/d[ BjhI r[o{ noiB gosy jfo..GfB wE[ok eS[ G/d[ BjhI r[o{ noiB gosy jfo..GfB wE[ok eS[ G/d[ BjhI r[o{ noiB gosy jfo..GfB wE[ok eS[ G/d[ BjhI r[o{ noiB gosy jfo.. (1408)(1408)(1408)(1408)(1408)

5) fJe e{V ejkDh w[skpe dopko ;kfjp (nzfwqs;o) d/ ;q'to ftu ehV/(feow) g?D bZr gJ/. ;fsro{ ih B/ pVhnK e'f;a;aK ehshnK, ;G ftnoE rJhnK.pVh w[;aeb g?dk j'Jh. nzs B{z fJe ;/te f;Zy B/ ;fsr[o{ ih dh gq/;akBh d{o eoBbJh ;[MkU fdZsk. @@;fsr[o{ ih s[;hI gfjbK Gh pkpk ;qh uzd s'I bkjk gqkgs eou[Ze/ j'. j[D Gh T[jh w;bk ;[bMkT[Dr/##. r[o{ ih ;qh uzd d/ nZr/ ik cfonkdhj'J/. ;q'to dk gkDh rzdk j'D pko/ dZf;nk. ;qh uzd B/ fejk fe ;kv/ fJ;aBkB eoBs'I pknd i' gkDh Bkbh okjhI N'J/ ftu ubk ik fojk j? fJ; dh rkro Goe/ b?ikT[ ;q'to ftu fJj ib gk fdU. T[; s'I wro'I ;q'to ftu feow BjhI g?Dr/.##r[o{ ih B/ fJ; T[gd/;a B{z ;theko eofdnK pkpk ;qh uzd d/ fJ;aBkB ehs/ w?b/ gkDhdh rkro Goh. f;o s/ oZy d/ ;aoXk Bkb nzfwqs;o fbnkJ/. nodk; eoe/ fJjgkDh ;q'to ftu gkfJnk frnk. T[; s'I wro'I ;q'to d/ ib ftu edh ehV/ BjhI gJ/. nfijhnK p/ f;o g?o dhnK ;kyhnK dk nzs ;[wko e'Jh BjhI. eh fJj ;kok xNBkuZeo ;Zu j' ;edk j? < ;qh uzd dk fJ;aBkB ehsk w?bk gkDh r[o{ noiB ihfBnkT[Dk ;theko eo ;ed/ ;B < fJj e/tb nzBQ/ ;aoXkb{nK dhnK w{oysk GohnKrZgK jB, j'o fJ; ftZu e'Jh sZs dh ftuko BjhI j?. ;hq uzd pko/ ihtB tkb/r[of;Zy GkJh r[odk; ih s'I gZ[ShJ/ eh efjzd/ jB L-

@@pkb ish j? f;oh uzd, pkpkDk d/j[ok pDkfJnk..@@pkb ish j? f;oh uzd, pkpkDk d/j[ok pDkfJnk..@@pkb ish j? f;oh uzd, pkpkDk d/j[ok pDkfJnk..@@pkb ish j? f;oh uzd, pkpkDk d/j[ok pDkfJnk..@@pkb ish j? f;oh uzd, pkpkDk d/j[ok pDkfJnk..f;oh uzd B/ r[owfonkdk s'I T[bN ftnkj BjhI eokfJnk. r[o{ BkBe

;kjfp dh wVQh pDk e/ G/Nk g{ik fJeZmh eoB d/ okj g? frnk.@@bZywh dk;j[ Xow uzd g'sk j'fJ e? nkg[ rDkfJnk.. @@bZywh dk;j[ Xow uzd g'sk j'fJ e? nkg[ rDkfJnk.. @@bZywh dk;j[ Xow uzd g'sk j'fJ e? nkg[ rDkfJnk.. @@bZywh dk;j[ Xow uzd g'sk j'fJ e? nkg[ rDkfJnk.. @@bZywh dk;j[ Xow uzd g'sk j'fJ e? nkg[ rDkfJnk.. (G(G(G(G(GHHHHHr[r[r[r[r[HHHHH, 33-26), 33-26), 33-26), 33-26), 33-26)fJ; dk d{ik Gok e[M mhe fojk go bywh dk; d/ g[Zso Xow uzd B/

r[o{ BkBe dh nz; j'D dk rop ehsk, nkgD/ nkg dh g{ik eokJh. ;' r[o{ BkBedk g[Zso j'Dk fe;/ b/y/ ftu BjhI i/ fgsk r[o{ dh nkfrnk w[skpe ihtB ubD BjhIpDkfJnk. GkJh r[odk; ih B/ pkpk ;qh uzd s/ bywh dk; fto[ZX Gh ;yas fNZgDhnK

[153]

ehshnK j'JhnK jB. i' nZi ;zs s/ pkpk nytk e/ r[o wfonkdk dh T[bzxDk eoe/r[o{ dh nz; pz; ftu'I j'D dk jzeko bJh fcod/ jB T[jBK B{z edh fJjBK gzeshnKB/ fcNeko BjhI gkJh < r[o{ ih d/ g[Zso T[j jB i' T[jBK dk j[ew f;o wZE/;thekod/ jB. toBk ;opi's f;zx (p/dh) tor/ ;kX b'eK s'I g{ik eokT[D dk gkyzveod/ jh ofjDr/.6) fJ; ejkDh w[skpe fJe fdB ehosB eofdnK fJe ehosBh iE/ B/ pkpkw/jopkB dh fbyh eftsk B{z r[o{ dh pkDh ;wM e/ ;zrsK ;Bw[Zy rkfJnk. pkndftZu ;fsr[o{ ih e'b fJZe f;Zy B/ f;aekfJs eo fdZsh. ;fsr[o{ ih B/ T[; ehosBhJ/B{z p[bk e/ itkp sbph ehsh. T[; f;Zy B/ p/Bsh ehsh - @@;fsr[o{ ih n;hI b'eG[ZbDjko jK. ;kB{z r[opkDh ns/ eftsk dh gSkD BjhI j?. s[;hI r[opkDh B{z ;'X;ztko e/ fJZe tZyoh g'Eh pDk fdT[. n;hI nZr/ s'I T[; g'Eh ftZu'I jh ehosB efonkeoKr/##HHHHHHH. fJj rZb ;fsr[o{ noiB ;kfjp ih d/ wB B{z Gk rJh. g{oh ;'uftuko wro'I T[jBK GkJh r[odk; ih dh ;/tk bkJh fe fBo'b pkDh dh g'Eh fsnkoeo'. GkJh r[odk; ih B/ pVh fwjBs s/ f;nkDg Bkb @@eZuh gZeh## pkDh dk fBy/Vk eoe/ g'Eh fsnko ehsh. fJjh g'Eh ;kfjp dopko ;kfjp fty/ gqek;awkB j'Jh.nZr'I ;wK gk e/ B"t/I ;fsr[o{ ih B/ nkgDh pkDh ftu ;akfwb eo fdZsh. nkgDk;oho fsnkrD s'I gfjbK, d;w/I ;fsr[oK B/ fJ; g'Eh B{z @@r[o{ rzqE## j'D dk wkDd/ fdZsk##HHHHH. tkj w/oh e"w d/ fbykohU ! bzw/ ;w/I s'I nZi sKJh fJjBK BfyZXejkDhnK B{z jh @@fJfsjk;## ;wMh p?m/ j'. gqukoe bkDk sK j'o Gh xZN gfVQnkj'fJnk j?.T[; B/ v[{zxh y'i fet/I eoBh j? < r[o{ BkBe ;kfjp ;?IeV/ ;kbK sZe GftZypko/ ;'u oZyd/ ;B. T[jBK B/ y[d GrsK dh pkDh gquko d"fonK tes fJeZsoehsh. nkgDh pkDh fpBK fwbktN s'I ;KG e/ r[o{ nzrd ;kfjp ih d/ ;g[od eofdZsh, ;w/s Grs pkDh d/. fJ;/ soQK shi/ u"E/ ;fsr[oK dh pkDh ;akfwb j' e/ fJj@@ghT[ dkd/ ek yikBk## @@ghT[ dkd/ ek yikBk## @@ghT[ dkd/ ek yikBk## @@ghT[ dkd/ ek yikBk## @@ghT[ dkd/ ek yikBk## r[o{ noi[B ;kfjp ih B{z gqkgs j'fJnk. T[jBK pj[s ;kohpkDh y[d ouh. GZNK ns/ fszB f;ZyK dhI pkDh :'r ikDe/ ;akwb eo bJh. f;Zy e"wB{z gZe/ g?ohI yVQh eoB tk;s/ fJ; dk nkgDk fbysh o{g ftu (Xow rzqE) j'Dk nshiao{oh ;h. Xow g[;se s'I fpBQK e'Jh Xow nkgD/ n;{b fBoXkos BjhI eo ;edk.BkBe fBozekoh ih dh fJbkjh rZdh s/ fpokiwkB gzit/I BkBe, fJzB/ nDikD BjhI

[154]

;B fe gsk jh Bk j't/ pkDh dh ;zGkb eoB dk. fJ; pkDh B/ BthI e"w BthI;fGnsk Bt/I n;{bK B{z iBw d/Dk ;h. ;fsr[o{ fJ; dh wjkBsk s'I nDikD fet/I j' ;ed/ ;B < @@f;ZyK B/ nkfynk pkDh dh g'Eh fsnko eo'HHHHHHH##. f;Zy fiankdkf;nkD/ j'J/ s/ ;fsr[o{ ih B{z pkDh dh edo jh BjhI ;h< nfijhnK rZbK fbyD s/p'bD tkfbnK B/ edh ;'funk jh BjhI < iK fco fe;/ ;kfi;a nXhB fJj e[{V e[coubkfJnk frnk j?< gktB puB jB-

w/o/ ;kfjp s{z w? wkD fBwkDh..w/o/ ;kfjp s{z w? wkD fBwkDh..w/o/ ;kfjp s{z w? wkD fBwkDh..w/o/ ;kfjp s{z w? wkD fBwkDh..w/o/ ;kfjp s{z w? wkD fBwkDh..nodkf; eoh gqG ngB/ nkr? ;[fD ;[fD ihtK s/oh pkDh.. (749)nodkf; eoh gqG ngB/ nkr? ;[fD ;[fD ihtK s/oh pkDh.. (749)nodkf; eoh gqG ngB/ nkr? ;[fD ;[fD ihtK s/oh pkDh.. (749)nodkf; eoh gqG ngB/ nkr? ;[fD ;[fD ihtK s/oh pkDh.. (749)nodkf; eoh gqG ngB/ nkr? ;[fD ;[fD ihtK s/oh pkDh.. (749)

7) j'o nZr/ ubhJ/l ;fsr[o{ noiB ;kjfp ih d/ ;g[Zso pkbe jfor'fpzd ihdk wzrDk uzd{ dh bVeh Bkb j' frnk. ;kohnK o;wK g{ohnK j' rJhnK, d't/I fXoK;zs[;aN ;B. e[ZM fdBK wro'I fdZbh d/ f;ZyK B/ gzuw r[od/t e'b ;aekfJs fby G/ih fe uzd{ B/ jzeko Go/ puB p'b/ jB. nkgD/ nkg B{z T{uk s/ r[o{ xo B{z BhtKnkfynk j?.##u[pko/ dh fJZN Bkbh ftu bk fdZsh##. fJj fuZmh gVQ e/ ;fsr[o{ ihB/ fJ; fo;as/ s'I i[nkp d/ fdZsk. j[D fJ; gqubs ;kyh dk fJZe fJZe B[esk b?e/ ftuko eo bJhJ/. (T) pkbe jfor'fpzd B{z id'I r[orZdh s/ fpokiwkB ehsk frnk j?, sd'I T[jBK dhT[wo e/tb frnkoK e[ ;kb ;h. wzrDh tkbh rZbpks xZN' xZN fJZe ;kb gfjbKtkgoh j't/rh. T[; tes pkbe dh T[wo e/tb d; ;kb pDdh j?. r[o{ noiB;kfjp tor/ wjK g[oy B{z fJzBh eh ekjb gJh ;h fe fBZe/ fij/ pZu/ dk wzrDk iKftnkj eoB d/ okj g? ikD < (n) wjkB e';a gzBk 482, feqs GkJh ekjB f;zx BkGk, ns/ j'o fJfsjk;e ;o'spko pko fJj fby oj/ jB fe uzd{ bj"o fBtk;h ;h. ;aekfJs G/iD tkb/ fdZbhd/ f;Zy ;B. fJj eh r'oyXzdk j? < bj"o s'I fdZbh ;kY/ gzi ;" feb' whNo dhd{oh s/ j?. nktkikJh d/ ;kXB Gh T[jBK fdBK ftu xZN ocsko tkb/ ;B. r[o{noi[B ;kfjp y[d edh fdZbh BjhI rJ//. fco fdZbh fBtk;h ;zrs B{z uzd{ d/ jzekohj'D dk feE'I gsk bZfrnk < (J) r[o{ noiB ;kfjp ih B/ fdZbh dh ;zrs tZb'I nkJKh fuZmh B{z fJe dw ;Zu;theko eoe/ fo;as/ s'I BKj eo fdZsh. eh fJ; ys dh n;bhns pko/ gVskb BjhI

[155]

eoBh pDdh ;h< eh ;fsr[o{ ih B/ uzd{ Bkb fwb e/ g[ZSfrZS ehsh ;h < gqubsotkfJs w[skpe r[o{ ikDh ikD j?, (;aoXk dk fJe gZy) eh gzit/I r[o{ BkBe B{z y[dfo;sk i'VB s'I gfjbk gsk BjhI ;h fe uzd{ fej' fijk fJB;kB j? < (;) ;fsr[o{ ih B{z fJj BjhI gsk ;h fe uzd{ dh ;oeko sZe gj[zu j?< fJ; fo;as/d/ N[ZND dk Bshik pVk fGnkBe j't/rk, ;ajhdh Gh j' ;edh j?. f;ZyK dk ikBhwkbh B[e;kB Gh j' ;edk j?. id'I uzd{ Bkb d[;awDh g? rJh sK fJ; ekoB ;oekoBkb izr Gh j'Dr/. fdZbh dh ;zrs tZb'I fbyh fuZmh B{z ;fsr[o{ ih B/ ;theko eofbnk, BshfinK tZb fXnkB jh Bk frnk < fJE/ fco T[jh rZb fe ;fsr[o{ ih B/sZNcZN f;ZyK dh rZb wzB bJh . nkgDh neb dh tos'I jh Bk ehsh. fJ; dk f;ZXkwsbp fe f;Zy r[o{ ih Bkb'I pj[s/ f;nkD/ ;B < i/ f;Zy fJzB/ jh ;wMdko ;B fco;fsr[o{ ih dh f;Zfynk, nrtkJh dh sK b'V jh e'Jh BjhI . r[opkDh sK fJT[I;/X pya;a ojh j?.

r[o eh wfs s{z b/fj fJnkB/.. Grfs fpBk pj[ v{p/ f;nkB/.. (288)r[o eh wfs s{z b/fj fJnkB/.. Grfs fpBk pj[ v{p/ f;nkB/.. (288)r[o eh wfs s{z b/fj fJnkB/.. Grfs fpBk pj[ v{p/ f;nkB/.. (288)r[o eh wfs s{z b/fj fJnkB/.. Grfs fpBk pj[ v{p/ f;nkB/.. (288)r[o eh wfs s{z b/fj fJnkB/.. Grfs fpBk pj[ v{p/ f;nkB/.. (288)8) B"t/I BkBe r[o{ s/r pjkdo ih u[ozik e[ ;kb fizadrh jzYk u[Ze/ jB.gktB r[opkDh B{z nZyo nZyo gVQ ftuko u[Ze/ jB. d/;KsoK dk bzwk GowD eoe/uzrh soQK d[Bhnk B{z t/y goy u[Ze/ jB. fJZe fdB (wJh 1675) e;awhoh pqkjwD d[ZyKd/ ;skJ/, ;oekoh ipo nZr/ p/p; nBzdg[o fty/ ;fsr[o{ e'b nkD cfonkdh j'J/. @@ih n;kvk Xow yso/ ftu j?, pj[Vh eo'HHHHH##. @@ih n;kvk Xow yso/ ftu j?, pj[Vh eo'HHHHH##. @@ih n;kvk Xow yso/ ftu j?, pj[Vh eo'HHHHH##. @@ih n;kvk Xow yso/ ftu j?, pj[Vh eo'HHHHH##. @@ih n;kvk Xow yso/ ftu j?, pj[Vh eo'HHHHH##. ;fsr[o{ ih T[jBK dh ftfEnk;[De/ rzGhosk Bkb ;'uD bZr/. fJsB/ B{z pkbe r'fpzd okJ/ jkDhnK Bkb y/Yd/fgsk ih e'b Y[Ze e/ nk p?m/. ;kfonK B{z v{zxhnK ;'uK ftZu t/y e/ g[ZfSnk -

@@fgsk ih ! fJj b'e e"D jB, fJj fJzB/ d[yh feT[I jB##<;fsr[o{ ih - @@p/Nk fJj e;awho s'I nkJ/ d[fynko/ pqkjwD jB. n"ozri/

p fJjBK B{z w[;bwkB pDk fojk j?. fJjBK dk Xow pukT[D bJh, fJjBK d/;t?wkD dh oZfynk bJh fe;/ wjK g[oy B{z nkgDk f;o tkoBk gt/rk. sK fJjBKdk Xow pu ;edk j?##.r'fpzd okJ/ - @@fgsk ih ! s[jkv/ Bkb'I tZvk wjKg[oy j'o e"D j' ;edk j? < s[;hIfJjBK bJh nkgDk pbhdkB fdUHHHHH##.

fJj ftuko ;[D e/ ;fsr[o{ ih B{z s;Zbh j' rJh s/ ;ajhdh bJh fdZbh

[156]

B{z uZb gJ/.gq/wh iB'I ! r[of;Zy' !! fco fXnkB fJekro eo' !!! r[o{ s/r pjkdo ih

dh T[wo ns/ ihtB siopk T[go fpnkB ehsk ik u[Zfenk j?. eh r[o{ s/r pjkdo;kfjp ih B/ fJj wjZst g{oB fBoDk y[d BjhI ehsk < ;fsr[o{ ih sK T[dk; (rzGhos/ ykw';a) u[Zg p?m/ oj/, e'Jh c?;bk Bk eo ;e/. pkbe r'fpzd okJ/ i' e/tb ;kY/B" e[ ;kb d/ ;B, T[j MZNgZN c?;bk ;[Dk fdzd/ jB. T[wo Gh S'Nh, r[o rZdh s/fpokiwkB Gh BjhI j'J/, fizadrh dk ft;akb siopk Gh pj[sk BjhI. go r[o{ s/rpjkdo s/ jkth j' rJ/, nkgDk c?;bk wzBtk rJ/. ;fsr[o{ ih Gh rZbpks eoBtk;s/ BjhI rJ/, w;b/ Bz[ { ;aKswJh sohe/ ;[bMkT[D BjhI rJ/. ;r'I f;ZX/ jh@@;h; tkoB rJ/##.@@;h; tkoB rJ/##.@@;h; tkoB rJ/##.@@;h; tkoB rJ/##.@@;h; tkoB rJ/##. MZN d/Dh @@;h; tkoB rJ/## @@;h; tkoB rJ/## @@;h; tkoB rJ/## @@;h; tkoB rJ/## @@;h; tkoB rJ/## efj d/Dk, fJj e'Jh pZfunKdh y/Y ;h< fJ; ;koh tkosk bkg ftu'I ;fsr[o{ s/rpjkdo dh ;{M f;nkDgs/ d{o nzd/;ah xNkJh rJh j?. pkbe r'fpzd okJ/ Bz{ @@fiankdk f;nkDk## f;ZXehsk frnk j?. eh fJe f;Zy, ;kfjpiakdk ;fsr[o{ ih Bkb'I ;wMdko j' ;edkj?< gktB r[opkDh sK ;wMk ojh j? -G{b/ wkofr fiBfj pskfJnk.. n?;k r[o tvGkrh gkfJnk.. (gzBk-803)G{b/ wkofr fiBfj pskfJnk.. n?;k r[o tvGkrh gkfJnk.. (gzBk-803)G{b/ wkofr fiBfj pskfJnk.. n?;k r[o tvGkrh gkfJnk.. (gzBk-803)G{b/ wkofr fiBfj pskfJnk.. n?;k r[o tvGkrh gkfJnk.. (gzBk-803)G{b/ wkofr fiBfj pskfJnk.. n?;k r[o tvGkrh gkfJnk.. (gzBk-803)

9) nB/e ekoi ;zg{oB eoB s'I pkd, nDfrDs izr bVB wro'I, p/nzsb'eK Bz{ iBw woB dh ;'Mh py;a e/, nEkj w[;hpsK ftu nv'b ofj e/, Bt/I ehoshwkB ;Ekgs eoB tkb/, d;w gkfs;akj ji{o uwe"o dh rVQh ftu nkDg[Zi/. fJE/ ;z;ko dh nB'yh izr bVh rJh. fJ; izr d/ :'fXnK B/ ;{owrshdhnK f;yoK S'j bJhnK. ;fsr[o{ ih B/ fJj izr fi; ;{M ns/ izrh dkn g/uK dh T[Zusw fw;kb ekfJw ehsh, T[j nkgD/ nkg ftu fJe Bt/ebh dk;skBj?. go gqubs @@fJfsjk; w[skpe##@@fJfsjk; w[skpe##@@fJfsjk; w[skpe##@@fJfsjk; w[skpe##@@fJfsjk; w[skpe## ;fsr[o{ ih izr ftu bV e/ ;ajhd j'Dkukj[zd/ ;B. pu/ j'J/ f;ZyK B/ r[owsk ehsk. d;w gkfs;akj ih Bz{ nkgDk@@j[ew## ;[Dk fdZsk. @@r'fpzd f;zx ! s[;hI ni/ izr ftu i{M e/ ;ajhdh BjhI@@r'fpzd f;zx ! s[;hI ni/ izr ftu i{M e/ ;ajhdh BjhI@@r'fpzd f;zx ! s[;hI ni/ izr ftu i{M e/ ;ajhdh BjhI@@r'fpzd f;zx ! s[;hI ni/ izr ftu i{M e/ ;ajhdh BjhI@@r'fpzd f;zx ! s[;hI ni/ izr ftu i{M e/ ;ajhdh BjhIgkT[Dh. jkbh gzE Bz{ s[jkvh vkYh b'V j?. s[jkBz{ @@r[o{ o{g## ykb;k gzEgkT[Dh. jkbh gzE Bz{ s[jkvh vkYh b'V j?. s[jkBz{ @@r[o{ o{g## ykb;k gzEgkT[Dh. jkbh gzE Bz{ s[jkvh vkYh b'V j?. s[jkBz{ @@r[o{ o{g## ykb;k gzEgkT[Dh. jkbh gzE Bz{ s[jkvh vkYh b'V j?. s[jkBz{ @@r[o{ o{g## ykb;k gzEgkT[Dh. jkbh gzE Bz{ s[jkvh vkYh b'V j?. s[jkBz{ @@r[o{ o{g## ykb;k gzE@@j[ew## fdzdk j?, fe;/ Gh sohe/ ;jh ;bkws rVh ftu'I fBeb/ e/ ub/@@j[ew## fdzdk j?, fe;/ Gh sohe/ ;jh ;bkws rVh ftu'I fBeb/ e/ ub/@@j[ew## fdzdk j?, fe;/ Gh sohe/ ;jh ;bkws rVh ftu'I fBeb/ e/ ub/@@j[ew## fdzdk j?, fe;/ Gh sohe/ ;jh ;bkws rVh ftu'I fBeb/ e/ ub/@@j[ew## fdzdk j?, fe;/ Gh sohe/ ;jh ;bkws rVh ftu'I fBeb/ e/ ub/ikU##.ikU##.ikU##.ikU##.ikU##.

j?okBh ns/ nc;'; j? fe ;kohnK fiazw/tkohnK pky{ph fBGkT[D tkb/

[157]

nG[Zb r[o{ fJE/ ;ajhdh gkT[D tkbh @@rbsh## @@rbsh## @@rbsh## @@rbsh## @@rbsh## eoB bZr/ ;B. fJj sK µ[eoj? fe f;Zy pj[s @@f;nkD/ fBeb/##@@f;nkD/ fBeb/##@@f;nkD/ fBeb/##@@f;nkD/ fBeb/##@@f;nkD/ fBeb/##, T[jBK ;fsr[o{ ih Bz{ tkb tkb puk fbnk.T[j Gh @@r[o{## @@r[o{## @@r[o{## @@r[o{## @@r[o{## pD e/. nro fJ; tes fJj f;nkDg, f;Zy Bk tosd/ sK gskBjhI fesB/ fGnkBe f;ZN/ fBebD/ ;B. tkj ! w/oh e"w d/ wbkj' tkj !!:[ZXBhsh ftu fBg[zB, ;kXK d/ fBjZE/ N'fbnk Bz{ d/; dh nfs ;aesh;akbh c"iBkb, bzwh s/ n;kthI izr bVB d/ ;woZE pDkT[D tkb/ ;fsr[o{,fJE/ @@rbsh##@@rbsh##@@rbsh##@@rbsh##@@rbsh##eoB bZr/ ;B < fJj sK Gbk j't/ GkJh dfJnk f;zx ns/ ;kEh f;zxK dk, fiBQK;fsr[o{ ih Bz{ @@j[ew d/ e/ puk fbnk,## toBkHHHHHHHHH<@@j[ew d/ e/ puk fbnk,## toBkHHHHHHHHH<@@j[ew d/ e/ puk fbnk,## toBkHHHHHHHHH<@@j[ew d/ e/ puk fbnk,## toBkHHHHHHHHH<@@j[ew d/ e/ puk fbnk,## toBkHHHHHHHHH<10H T[go tofDs ejkDhnK dk jh n;o j? fe nZi pj[ frDsh f;Zy bkDkr[opkDh o{gh r[o{ dk j[ew wzB e/ ihtB pshs eoB dh Ekt/I, r[o{ s'I f;nkDk,nkeh ;aohe iK pkrh j'fJnk Bjh t/fynk ik fojk < ny/ ih @@r[o{ thj ft;t/, ;zrs fJZeh ft;t/##. ;zrs r[o{ s'I tZvh. id'I fJfsjk;ekoK, gqukoeK, ethnK,bhvoK, Xow w[yhnK B/, bZyK tko fJjh d[jokfJnk j? @@ykb;k r[o{## j?. fJ;gquko s'I pknd ;fsr[o{ ih Bz{ tZvk nG[Zb iK f;ZyK dk ofjpo ekjd/ bJhwzBDk j? < jo e'Jh nkg' nkgDh Ekt/I r[o{ j?. ;kX Gh y[d r[o{ pD rJ/, s/ bhvo, b'e Gh r[o{. gzE dh jo N[ZNh c[ZNh iE/pzdh r[o{ pD rJh j?.fJjBK pj[s ;ko/ pDktNh s/ gkyzvh @@r[o{nK## B/ wzd eos{sK okjhI oZph i's;fsr[o{ ih Bz{ Gh eZy'I j"bk eo fdZsk j?.

G[bD nzdfo ;G[ e' nG[b[ r[o{ eosko..G[bD nzdfo ;G[ e' nG[b[ r[o{ eosko..G[bD nzdfo ;G[ e' nG[b[ r[o{ eosko..G[bD nzdfo ;G[ e' nG[b[ r[o{ eosko..G[bD nzdfo ;G[ e' nG[b[ r[o{ eosko..r[owfs wB[ ;wMkfJnk bkrk fs;? fgnko[.. (gzBk 61)r[owfs wB[ ;wMkfJnk bkrk fs;? fgnko[.. (gzBk 61)r[owfs wB[ ;wMkfJnk bkrk fs;? fgnko[.. (gzBk 61)r[owfs wB[ ;wMkfJnk bkrk fs;? fgnko[.. (gzBk 61)r[owfs wB[ ;wMkfJnk bkrk fs;? fgnko[.. (gzBk 61)G{b/ eT[ r[fo wkofr gkfJnk.. nto fsnkfr jfo Grsh bkfJnk..G{b/ eT[ r[fo wkofr gkfJnk.. nto fsnkfr jfo Grsh bkfJnk..G{b/ eT[ r[fo wkofr gkfJnk.. nto fsnkfr jfo Grsh bkfJnk..G{b/ eT[ r[fo wkofr gkfJnk.. nto fsnkfr jfo Grsh bkfJnk..G{b/ eT[ r[fo wkofr gkfJnk.. nto fsnkfr jfo Grsh bkfJnk..iBw woB dh sqk; fwNkJh.. r[o g{o/ eh p/nzs tvkJh.. (864)iBw woB dh sqk; fwNkJh.. r[o g{o/ eh p/nzs tvkJh.. (864)iBw woB dh sqk; fwNkJh.. r[o g{o/ eh p/nzs tvkJh.. (864)iBw woB dh sqk; fwNkJh.. r[o g{o/ eh p/nzs tvkJh.. (864)iBw woB dh sqk; fwNkJh.. r[o g{o/ eh p/nzs tvkJh.. (864)GkJh r[odk; ih pVk ;'jDk fbyd/ jB -r[of;yh dk eow J/j r[oc[owkJ/ r[of;y eoDk.. (28-10)r[of;yh dk eow J/j r[oc[owkJ/ r[of;y eoDk.. (28-10)r[of;yh dk eow J/j r[oc[owkJ/ r[of;y eoDk.. (28-10)r[of;yh dk eow J/j r[oc[owkJ/ r[of;y eoDk.. (28-10)r[of;yh dk eow J/j r[oc[owkJ/ r[of;y eoDk.. (28-10);fsr[o{ Bz{ fgnko eoB tkb/ f;Zy sK ;dk jh r[opkDh o{gh

@@w[ytke## ftu'I nkgDh fizadrh bJh nrtkJh gqkgs eod/ jB. i/ fJE/ b'egfjbK jh r[o{ Bz{ ws d/D i'r/ j[zd/ fco GowK ftu feT[I g?Id/ < jikoK ;kbsZe r[bkwh dhnK izihoK ftu feT[I ieV/ ofjzd/ < i/ fes/ ;fsr[o{ ih B/ ;w{je

[158]

o{g ftu ;zrs dh tfvnkJh ehsh j? sK fJ; dk wsbp j? fe ;kBz{ ws d/e/ ;Zuw[Zu T[Zu/ ihtB tkb/ pDkT[Dk ukj[zd/ jB. n;hI ;ko/ obe/ Gh, fJeZb/;fsr[o{ BkBe ;kfjp dh pqkpoh BjhI eo ;ed/. f;Zy gzE gfjbK jh r[opkDhs'I ;ZyDk j?, nfij/ ftukoK Bkb j'o e[okj/ gt/rk, r[owkor s'I GNe ikt/rk.n;hI rbshnK d/ g[sb/, fo;ats y'o, ;aokph, ftGukoh, M{m/ eoweKvh, ekfJon;hI rbshnK d/ g[sb/, fo;ats y'o, ;aokph, ftGukoh, M{m/ eoweKvh, ekfJon;hI rbshnK d/ g[sb/, fo;ats y'o, ;aokph, ftGukoh, M{m/ eoweKvh, ekfJon;hI rbshnK d/ g[sb/, fo;ats y'o, ;aokph, ftGukoh, M{m/ eoweKvh, ekfJon;hI rbshnK d/ g[sb/, fo;ats y'o, ;aokph, ftGukoh, M{m/ eoweKvh, ekfJons/ gziK ftekoK (ekw, eq'X, b'G, w'j ns/ jzeko) ftu rq;/ j'J/, r[o{ s'I tZv/ns/ gziK ftekoK (ekw, eq'X, b'G, w'j ns/ jzeko) ftu rq;/ j'J/, r[o{ s'I tZv/ns/ gziK ftekoK (ekw, eq'X, b'G, w'j ns/ jzeko) ftu rq;/ j'J/, r[o{ s'I tZv/ns/ gziK ftekoK (ekw, eq'X, b'G, w'j ns/ jzeko) ftu rq;/ j'J/, r[o{ s'I tZv/ns/ gziK ftekoK (ekw, eq'X, b'G, w'j ns/ jzeko) ftu rq;/ j'J/, r[o{ s'I tZv/@@f;nkD/# # fet/I j' ;ed/ jK < ;fsr[o{ ih dh nkyh rb wzBD ftu jh ;kvk@@f;nkD/# # fet/I j' ;ed/ jK < ;fsr[o{ ih dh nkyh rb wzBD ftu jh ;kvk@@f;nkD/# # fet/I j' ;ed/ jK < ;fsr[o{ ih dh nkyh rb wzBD ftu jh ;kvk@@f;nkD/# # fet/I j' ;ed/ jK < ;fsr[o{ ih dh nkyh rb wzBD ftu jh ;kvk@@f;nkD/# # fet/I j' ;ed/ jK < ;fsr[o{ ih dh nkyh rb wzBD ftu jh ;kvk;kfonK dk efbnkD j?. n;hI r[o{ gzE BjhI jK, ;r'I @@r[o{ dk gzE## jK. gzE;kfonK dk efbnkD j?. n;hI r[o{ gzE BjhI jK, ;r'I @@r[o{ dk gzE## jK. gzE;kfonK dk efbnkD j?. n;hI r[o{ gzE BjhI jK, ;r'I @@r[o{ dk gzE## jK. gzE;kfonK dk efbnkD j?. n;hI r[o{ gzE BjhI jK, ;r'I @@r[o{ dk gzE## jK. gzE;kfonK dk efbnkD j?. n;hI r[o{ gzE BjhI jK, ;r'I @@r[o{ dk gzE## jK. gzEdk noE j? o;sk, n;hI okj s/ N[oB tkb/ okjh iK gzEh jK. @@r[o{ rqzE##dk noE j? o;sk, n;hI okj s/ N[oB tkb/ okjh iK gzEh jK. @@r[o{ rqzE##dk noE j? o;sk, n;hI okj s/ N[oB tkb/ okjh iK gzEh jK. @@r[o{ rqzE##dk noE j? o;sk, n;hI okj s/ N[oB tkb/ okjh iK gzEh jK. @@r[o{ rqzE##dk noE j? o;sk, n;hI okj s/ N[oB tkb/ okjh iK gzEh jK. @@r[o{ rqzE##s/ @@r[o{ dk ;kfink gzE##(okj) ;fsr[o{ wjkB ;B. r[opkDh nZi Gh wjkBs/ @@r[o{ dk ;kfink gzE##(okj) ;fsr[o{ wjkB ;B. r[opkDh nZi Gh wjkBs/ @@r[o{ dk ;kfink gzE##(okj) ;fsr[o{ wjkB ;B. r[opkDh nZi Gh wjkBs/ @@r[o{ dk ;kfink gzE##(okj) ;fsr[o{ wjkB ;B. r[opkDh nZi Gh wjkBs/ @@r[o{ dk ;kfink gzE##(okj) ;fsr[o{ wjkB ;B. r[opkDh nZi Gh wjkBj?, b'V j? fBwosk g{ote fjod/ ftu t;kJhJ/, ;jh wknfBnK ftu f;Zyh Bz{j?, b'V j? fBwosk g{ote fjod/ ftu t;kJhJ/, ;jh wknfBnK ftu f;Zyh Bz{j?, b'V j? fBwosk g{ote fjod/ ftu t;kJhJ/, ;jh wknfBnK ftu f;Zyh Bz{j?, b'V j? fBwosk g{ote fjod/ ftu t;kJhJ/, ;jh wknfBnK ftu f;Zyh Bz{j?, b'V j? fBwosk g{ote fjod/ ftu t;kJhJ/, ;jh wknfBnK ftu f;Zyh Bz{;wMhJ/, fco fJ; w[skpe nkgDk ihtB YkbhJ/. r[o{ pyf;zd j?, okj gkt/;wMhJ/, fco fJ; w[skpe nkgDk ihtB YkbhJ/. r[o{ pyf;zd j?, okj gkt/;wMhJ/, fco fJ; w[skpe nkgDk ihtB YkbhJ/. r[o{ pyf;zd j?, okj gkt/;wMhJ/, fco fJ; w[skpe nkgDk ihtB YkbhJ/. r[o{ pyf;zd j?, okj gkt/;wMhJ/, fco fJ; w[skpe nkgDk ihtB YkbhJ/. r[o{ pyf;zd j?, okj gkt/rk.rk.rk.rk.rk.

;w[zd fto'fb ;oho[ jw d/fynk, fJe t;s[ nB{g fdykJh..;w[zd fto'fb ;oho[ jw d/fynk, fJe t;s[ nB{g fdykJh..;w[zd fto'fb ;oho[ jw d/fynk, fJe t;s[ nB{g fdykJh..;w[zd fto'fb ;oho[ jw d/fynk, fJe t;s[ nB{g fdykJh..;w[zd fto'fb ;oho[ jw d/fynk, fJe t;s[ nB{g fdykJh..r[o[ r'fpzd, r'fpzd r[o{ j?, BkBe G/d[ Bk GkJh.. (gzBk 442)r[o[ r'fpzd, r'fpzd r[o{ j?, BkBe G/d[ Bk GkJh.. (gzBk 442)r[o[ r'fpzd, r'fpzd r[o{ j?, BkBe G/d[ Bk GkJh.. (gzBk 442)r[o[ r'fpzd, r'fpzd r[o{ j?, BkBe G/d[ Bk GkJh.. (gzBk 442)r[o[ r'fpzd, r'fpzd r[o{ j?, BkBe G/d[ Bk GkJh.. (gzBk 442);' ;fsr[o XzB[ XzB[ fifB Gow rV[ s'fVnk..;' ;fsr[o XzB[ XzB[ fifB Gow rV[ s'fVnk..;' ;fsr[o XzB[ XzB[ fifB Gow rV[ s'fVnk..;' ;fsr[o XzB[ XzB[ fifB Gow rV[ s'fVnk..;' ;fsr[o XzB[ XzB[ fifB Gow rV[ s'fVnk..;' ;fsr[o tkj[ tkj[ fifB jfo f;T[ i'fVnk..;' ;fsr[o tkj[ tkj[ fifB jfo f;T[ i'fVnk..;' ;fsr[o tkj[ tkj[ fifB jfo f;T[ i'fVnk..;' ;fsr[o tkj[ tkj[ fifB jfo f;T[ i'fVnk..;' ;fsr[o tkj[ tkj[ fifB jfo f;T[ i'fVnk.. (gzBk 522)(gzBk 522)(gzBk 522)(gzBk 522)(gzBk 522)n;fEo ojj[ v'bj[ ws epj{ r[o e? puB nkXkfo..n;fEo ojj[ v'bj[ ws epj{ r[o e? puB nkXkfo..n;fEo ojj[ v'bj[ ws epj{ r[o e? puB nkXkfo..n;fEo ojj[ v'bj[ ws epj{ r[o e? puB nkXkfo..n;fEo ojj[ v'bj[ ws epj{ r[o e? puB nkXkfo..i? i? eko ;rb G{ wzvb w[y T[{ib dopkfo..i? i? eko ;rb G{ wzvb w[y T[{ib dopkfo..i? i? eko ;rb G{ wzvb w[y T[{ib dopkfo..i? i? eko ;rb G{ wzvb w[y T[{ib dopkfo..i? i? eko ;rb G{ wzvb w[y T[{ib dopkfo.. (gzBk 678)(gzBk 678)(gzBk 678)(gzBk 678)(gzBk 678);' fBwosk ;fjs noi'Jh j? fe r[o{ d/ fgZS/ N[ohJ/. T[jBK s'I okj

g[ZShJ/, G[ZbK rbshnK d{o eohJ/. ;fsr[o{ s'I nr/ Bk fBebhJ/, fizadrh dk okjg[ZS e/ ubhJ/. r[opkDh s'I f;Zfynk b? e/ iBw ;cbk eohJ/, s/ ;fsr[o{ ih dkeo'VK tko XzBtkd eohJ/, fiBQK B/ nDfrDs T[geko ehs/ jB. r[o{ Bz{ jhf;nkDk ;theko eohJ/HHHHHHHHH.

000000000000000

[159]

wkH skok f;zx dk n;bh fujok

fJfsjk; dhnK feskpK ftu d/F d/ pNtko/ ;zpzXh id'I fieo nkT[Idkj? sK r?o f;Zy b/ye, f;ZyK s/ j'J/ i[bw, popkdh ns/ T[ikV/ B{z B}o nzdk}jh eo iKd/ jB. pj[s/ f;Zy fbykoh Gh v[zxkJh sZe ikD s'I fpBK, gfjbKgqubZs XkoBktK nXhB jh @@BtK fJfsjk;##@@BtK fJfsjk;##@@BtK fJfsjk;##@@BtK fJfsjk;##@@BtK fJfsjk;## fbyh ik oj/ jB. fJfsjk;ekohd/ wkwb/ ftu nX[fBe iwkB/ d/ b/yeK ftu'I ;qL eow f;zx fj;N'ohnB dh y'ipj[s ehwsh j?. go T[j ;zskbh s'I gfjbK jh ;ohoe u'bk fsnkr rJ/. vkHrzvk f;zx ih fJe j'o ;wo ZE fJfsjk;eko ;B, go T[jBK d/; t zv pko /e [M BjhI fbfynk. eJh b/yeK B/ Bktb (Nq/B N{ gkfe;skB - y[Ftzs f;zx,fgzio - nzfwqsk gqshw) ejkDhnK (yZpb - e[btzs f;zx ftoe, N'Gk N/e f;zx,;nkds j;B wzN') ns/ BkNe (sw;-Gh;w ;kjBh) nkfde d/F tzv pko/ fby/. fJj isB pV/ ;hws fij/ ;B. y'i eoe/ tvnekoh, pj[w[Zyh fJfsjk; fbyDkpj[s i'yw Gfonk ns/ youhbk ekoi j?. Fq'wDh r[odtkok gqpzXe ew/Nhnes{po 1925 ftu ekB{zBh wkBsk gqkgs eoe/, f;ZyK dh B[wkfJzdk iE/pzdh d/o{g ftZu T[ZGo u[Zeh ;h. ezw eoB bJh fJe gb/N ckow w"i{d ;h. g?;/ dhe'Jh ewh BjhI ;h. r[iko/ i'r youk d/ e/, ftdtkBK dhnK ;/tktK b?e/, d/Ftzv ftu i' spkjh f;ZyK dh j'Jh T[;B{z ft;Eko ;fjs eJh fibdK ftufbytkDk pDdk ;h. ew/Nh d/ w[yhnK B/ j'o nB/e gkg eowK ftu'I, fJj GhfJe pZio gkg ehsk j?, fe fJ; ftF/ Bkb ;pzXs, fJe nZyo Gh BjhIfbytkfJnk frnk. fJ; ;ko/ fGnkBe ;w/I ftu, wk;No skok f;zx ns/ T[;d/;zrh ;kEh jh r[od[nkok gqpzX s/ ekpi ;B. i/ ukj[zd/ ezw F[o{ eotk ;ed/;B, go wBK ftu y'N ;h, ][d y'N/ ;B, fJ; gk;/ e'Jh fXnkB Bk fdZsk.

nzr/qih ;oeko B/ Gkos ftu fszB e"wK (fjzd{, w[;bwkB s/ f;Zy) dhB[wkfJzdrh B{z n;{bD s"o s/ ;theko ehsk ;h. fszBK fXoK s'I oki y'fjnk ;h.fszBK B{z tkg; d/Dk ukj[zd/ ;B. fJj n;{b Gh fbysh o{g ftu r'oh ;oekotb'I gotkfBnk frnk ;h, fe fszB/ e"wK pqkpo dh j?;hns oZydhnK jB. fJjBK

[160]

ftu nkpkdh d/ tZX iK xZN j'D dk e'Jh w;bk nfVek BjhI pD/rk. d/F tzv;w/I i/ fe;/ B[es/ s/ d' fXoK ;fjws jB, go shih fXo g{oB ;fjwsh BjhIfdzdh, sK nfijh wd bkr{ BjhI ehsh ikt/rh. e'Jh j'o i' fszBK fXoK B{zgotkBj't/, nfijk okj eZfYnk ikt/rk fJ; n;{b B{z @@thN' gkto## dh ;zfrnk fdZshrJh.

eKro; gkoNh i' fjzd{nK dh w[yh iwks ;h, T[j jo gZy'I ;'u ftukoeoe/, nZr/ edw tXk ojh ;h. nkikd Gkos ftu fjzd{ pj[bsk tkbk oki s/fjzd{ pj[bsk tkbk ;wki ;Ekgs eoB bJh ;[u/s ;h. rKXh Bfjo{ B/gkfe;skB pDkT[Dk gotkB fJ;/ bJh ehsk ;h fe i/ eo fJzBh tZvh w[;bwkBnkpkdh ;z:[es Gkos ftu ofj rJh sK fjzd{ ;oeko wBwkB/ c?;b/ BjhI eo;e/rh. pqkpo dh izri{ fXo B{z dpkT[Dk nk;kB BjhI j't/rk.

fiBkj B/ nyho se Gkos B{z fJeZmk oZyD ftu, g{oh tkj bkJh.eKro;h bhvoK B/ ikDp[ZMe/, nfij/ jkbks g?dk ehs/ fe pj[frDsh w[;bwkB,tZyok d/F wzrD. w[;bwkBK dk w[yh wip{o j'e/ gkfe;skB b?D dh wzr i'odkosohe/ T[mkt/ sK fe xZN frDshnK, fjzd{ Xow ftu iip eo bJhnK ikD. fjzd{bhvoK tb'I pko pko ;skJ/ w[;bwkBK B/ gkfe;skB gqkgsh dk fdqV c?;bk eofbnk.

fjzd{ bhvo nkgDh EK ;gFZN ;B fe f;ZyK torh xZN frDsh B{zd[p/b pDkT[Dk pj[sk w[;feb BjhI j't/rk. id'I fe fJjBK d/ pj[s/ bhvo Ghnzdo'I fjzd{ jh jB. e'Jh ;gFZN c?;bk b?D s'I n;woE jB, GftZy dhfGnkBesk s'I vo/ j'J/ jB. e[ZM N[efVnK pdb/, yohd/ Gh ik ;ed/ jB. ;qHpbd/t f;zx i' wk;No dh ;Zih pKj ;h, r[gs ;wM"sk eoe/ f;ZyK B{z f;yod[gfjo/ drk d/ frnk. wk;No B/ ;koh T[wo pbd/t f;zx d/ fto[ZX edh }pkBBk y'jbh. fJ;dk wsbp j? fe ;kok e[M ;'uh ;wMh ;kfiF sfjs jh e"w B{zjB/oh yZv ftu ;[ZfNnk ik fojk ;h. d{ik vkH r'gkb f;zx ;h i' ;kipki eoe/, f;ZyK d/o'j s'I pudk puKdk pd/F ftu Gkos dk okid{s ik bZfrnk. eJh ;ko/nekbh bhvo eKro; ftu obd/ oj/, pkjo fBebd/ oj/. n;b ftu fJj

[161]

b[ZeD whNh dh y/Y ;h, fBs fdB nkw f;Zy B{z Bw'Fh ns/ y[nkoh tZb XZfenkik fojk ;h. e[ZM iwho co'; b'e wfjb T[;ko oj/ ;B. wo[ZfpnK d/ wkbepD oj/ ;B. nkgD/ g[ZsoK XhnK dhnK tZvhnK B"eohnK brtk oj/ ;B. ;'B/uKdh Bkb nkgDhnK si'ohnK Go oj/ ;B. nkw f;Zy do do dhnK m'eoK ykoj/ ;B. f;o b[ekD bJh SZs bZG oj/ ;B. g/N B{z M[bek d/D bJh d' o'NhnKpdb/ bzwhnK eskoK ftu eFN MZb oj/ ;B. nkgD/ ftSV/ ;e/ ;zpzXhnK B{zbZGd/, jko jzG u[Ze/ ;B. wo frnK B{z o'IfdnK dhnK nZyK d/ nZEo{ w[Ze rJ/;B. rb ftu w?b/ cN/ p;so gkJh, gEok u[ehnK nZyK ;kjwD/ nkgDhnK XhnKG?Dk Bkb i' tfj;h ;b{e j'fJnk ;h, T[;B{z G[bk d/Dk ukj[zd/ ;B. wfjbKfwbyK d/ wkbe ;G e[M b[Nk e/ c[NgkEK s/ oksK r[ikoB bJh wip{o ;B.fJ; pj[s tZv/ d/; ftu e'Jh ngDk BjhI ;h. Gkosh ;oeko s/ fjzd{ izsknkikdh d/ FkBdko iFB wBk oj/ ;B. f;Zy e"w nZXh s'I finkdk T[&ZiV u[Zeh;h. ;G e[M rtk u[Zeh ;h, iwhB xo XB, fJZis ns/ ngD/ ;e/ ;pzXh.

nsh fBxoh nt;Ek ftu ftbe oj/ f;Zy, wk;No ih B{z nkgD/ fdbs/ bZr/ v{zx/ iyw ftykDk ukj[zd/ ;B. i' e[M T[jBK Bkb tkgfonk j? T[;dk@@n;b fizw/tko e"D j?##, @@n;b fizw/tko e"D j?##, @@n;b fizw/tko e"D j?##, @@n;b fizw/tko e"D j?##, @@n;b fizw/tko e"D j?##, g[ZSDk ukj[zd/ ;B. wk;No skok f;zx ih dk @@e'wbfjodk## fjodk## fjodk## fjodk## fjodk## fJj ;ko/ d[Zy podk;s Bk eo ;fenk. d[fynko/ ftbed/ b'eK dhnKuheK B/ ezBK d/ gVd/ gkV fdZs/. nZyK B/ fdb d/ i]w t/yD'I BKj eo fdsh.fdB oks d[fynko/ f;ZyK d/ ftobkg ;[De/ wk;No ih dk Bki[e wB xpokfrnk. f;Zy e"w d/ @@wjkB B/sk## @@wjkB B/sk## @@wjkB B/sk## @@wjkB B/sk## @@wjkB B/sk## dh ikB pVh ehwsh j'D eoe/ pukT[Dhio{oh ;h. ;ko/ w[yh jwdod f;Zy bhvoK B/ @@;op;zwsh## @@;op;zwsh## @@;op;zwsh## @@;op;zwsh## @@;op;zwsh## Bkb wk;No skokf;zx ih B{z fszB wjhfBnK tk;s/ ;torh ;[y G'rD bJh fFwb/ G/i fdZsk.;torh ;[y G'rD bJh fFwb/ G/i fdZsk.;torh ;[y G'rD bJh fFwb/ G/i fdZsk.;torh ;[y G'rD bJh fFwb/ G/i fdZsk.;torh ;[y G'rD bJh fFwb/ G/i fdZsk.

gof;ZX ftukotkB Bhs;/ B/ fejk ;h - @@n;hI pj[s ewhDhnK ukbK@@n;hI pj[s ewhDhnK ukbK@@n;hI pj[s ewhDhnK ukbK@@n;hI pj[s ewhDhnK ukbK@@n;hI pj[s ewhDhnK ukbKuZbhnK. pVhnK Bhu joesK ehshnK. ;kvh wZekoh gkyzv ns/ d'rbkgD t/uZbhnK. pVhnK Bhu joesK ehshnK. ;kvh wZekoh gkyzv ns/ d'rbkgD t/uZbhnK. pVhnK Bhu joesK ehshnK. ;kvh wZekoh gkyzv ns/ d'rbkgD t/uZbhnK. pVhnK Bhu joesK ehshnK. ;kvh wZekoh gkyzv ns/ d'rbkgD t/uZbhnK. pVhnK Bhu joesK ehshnK. ;kvh wZekoh gkyzv ns/ d'rbkgD t/ye/, ;kv/ fto'Xh fJzB/ i'o dh mjke/ brke/ jZ;/ s/ j;d/ jh ub/ rJ/. s/ye/, ;kv/ fto'Xh fJzB/ i'o dh mjke/ brke/ jZ;/ s/ j;d/ jh ub/ rJ/. s/ye/, ;kv/ fto'Xh fJzB/ i'o dh mjke/ brke/ jZ;/ s/ j;d/ jh ub/ rJ/. s/ye/, ;kv/ fto'Xh fJzB/ i'o dh mjke/ brke/ jZ;/ s/ j;d/ jh ub/ rJ/. s/ye/, ;kv/ fto'Xh fJzB/ i'o dh mjke/ brke/ jZ;/ s/ j;d/ jh ub/ rJ/. s/T[jBK dh j;fdnK dh jh w"s j' rJh.## T[jBK dh j;fdnK dh jh w"s j' rJh.## T[jBK dh j;fdnK dh jh w"s j' rJh.## T[jBK dh j;fdnK dh jh w"s j' rJh.## T[jBK dh j;fdnK dh jh w"s j' rJh.## f;Zy ntkw FkfJd fJzBk ewi'o fdbBjhI j? fe nkgD/ bhvoK dhnK wekohnK s/ d'rbkgD t/ye/ j;dk j'fJnk

[162]

tkfjr[o{ d/ uoBK ftu ik fpoki/. fiT[Id/ ofje/ ni/ d{b/ f;Zy gzE B/, nkgD/bhvoK jZE'I j'o y[nko j'Dk ;h. fsb fsb eoe/ ;wZ[uh e"w B/ edw-p-edwnksw jZfsnk tb tXDk ;h. ;' wVhnK d/ okj ik fojk j? fJj ;'jDk d{bkgzE. gfjbK okiBhse b'e spkjh d/ okj gkT[Id/ ;B. nZi T[jBK d/ jEm'e/, Xkowe rZdhnK s/ fpokiwkB, wjK g[ikoh Gh f;Zy gzE dh fefonk ;'X e/,;'fjbk gVe/, nzsw nodk; eoe/, d/;h fxT[ s'I pDh so d/r dk y[Zbk rZckSee/ dkjV/ s/ jZE c/oe/, r'rV gb'; e/ jh FKsh dk nB[Gt eoBr/, fJ;s'IgfjbK edkfus BjhI.

w[;bwkBK B/ nkgDh f;nkDg Bkb gkfe;skB pDtk fbnk. fjzd{nK B/fdZbh ftu jo ftukoXkok Bkb ;pzXs fjzd{ bhvoK dh eohw fpmkJh j'Jh ;h.i' b'V g?D s/ Bfjo{ gN/b s/ rKXh B{z ;bkj wFtok fdzdh ofjzdh ;h. wk;Noskok f;zx n?Iv ezL B/ nfijk e'Jh gqpzX Bk ehsk fe ;ko/ f;ZyK dh e'Jh ;KMhokfJ iK ;KMh :'iBk fsnko ehsh ikt/. XV/pzdh s'I T[go T[me/, f;Zy e"w d/;w{je fjZsK dh soiwkBh eoB tkbk e'Jh ;KMk ckow{bk nyfsnko ehsk ikt/. ;r'II wk;No B/ j'o pZ}o gkg fJj ehsk fe Bfjo{ d/ nky/ bZr e/, @@;ZskgfotosB## bJh ezw eo ojh ew/Nh nZr/ ik e/ p/Bsh ehsh - @@w?I f;Zy e"w@@w?I f;Zy e"w@@w?I f;Zy e"w@@w?I f;Zy e"w@@w?I f;Zy e"wdk w[yh j'D d/ Bks/, nkgDh @@thN' gkto## tkg; b?Idkdk w[yh j'D d/ Bks/, nkgDh @@thN' gkto## tkg; b?Idkdk w[yh j'D d/ Bks/, nkgDh @@thN' gkto## tkg; b?Idkdk w[yh j'D d/ Bks/, nkgDh @@thN' gkto## tkg; b?Idkdk w[yh j'D d/ Bks/, nkgDh @@thN' gkto## tkg; b?Idk jK. s[;hI i' e[M jK. s[;hI i' e[M jK. s[;hI i' e[M jK. s[;hI i' e[M jK. s[;hI i' e[Mddddd/Dk j ? eKro; B { z d / fdU, n;h I nkg //D k j ? eKro; B { z d / fdU, n;h I nkg //D k j ? eKro; B { z d / fdU, n;h I nkg //D k j ? eKro; B { z d / fdU, n;h I nkg //D k j ? eKro; B { z d / fdU, n;h I nkg / T[;s ' I b? btKr/. T[;s ' I b? btKr/. T[;s ' I b? btKr/. T[;s ' I b? btKr/. T[;s ' I b? btKr/.## Gkos d/## Gkos d/## Gkos d/## Gkos d/## Gkos d/nkyoh tkJh; okJ/ bkov w"IN p?NB B/ pko pko, sbyh Go/ bfji/ ftunkyoh tkJh; okJ/ bkov w"IN p?NB B/ pko pko, sbyh Go/ bfji/ ftunkyoh tkJh; okJ/ bkov w"IN p?NB B/ pko pko, sbyh Go/ bfji/ ftunkyoh tkJh; okJ/ bkov w"IN p?NB B/ pko pko, sbyh Go/ bfji/ ftunkyoh tkJh; okJ/ bkov w"IN p?NB B/ pko pko, sbyh Go/ bfji/ ftug[ZfSnk ;odko ih ! ;'u bU !! nfij/ tes i/ pzdk rbsh eo ikt/ w[Ve/g[ZfSnk ;odko ih ! ;'u bU !! nfij/ tes i/ pzdk rbsh eo ikt/ w[Ve/g[ZfSnk ;odko ih ! ;'u bU !! nfij/ tes i/ pzdk rbsh eo ikt/ w[Ve/g[ZfSnk ;odko ih ! ;'u bU !! nfij/ tes i/ pzdk rbsh eo ikt/ w[Ve/g[ZfSnk ;odko ih ! ;'u bU !! nfij/ tes i/ pzdk rbsh eo ikt/ w[Ve/tes jZE BjhI nkT[Idk s[jkvh g{oh f;Zy e'w d/ GftZy dk ;tkb j?, fizdrhtes jZE BjhI nkT[Idk s[jkvh g{oh f;Zy e'w d/ GftZy dk ;tkb j?, fizdrhtes jZE BjhI nkT[Idk s[jkvh g{oh f;Zy e'w d/ GftZy dk ;tkb j?, fizdrhtes jZE BjhI nkT[Idk s[jkvh g{oh f;Zy e'w d/ GftZy dk ;tkb j?, fizdrhtes jZE BjhI nkT[Idk s[jkvh g{oh f;Zy e'w d/ GftZy dk ;tkb j?, fizdrhns/ w"s dkHHH.##ns/ w"s dkHHH.##ns/ w"s dkHHH.##ns/ w"s dkHHH.##ns/ w"s dkHHH.##

w?I i' c?;bk eo fbnk j?, T[j ;'u ;wM e/ ehsk j?. fjzd{ ns/eKro; gkoNh s/ w?B{z g{ok Go';k j?. ;kB{z tZyoh shih fXo wzB e/ @@thN' gktob?D dh b'V Bjh@@. wk;No ih B/ d' N[Ze c?;bk ;[Dk fdZsk.

w"IN p?NB B/ fco d[pkok g[ZfSnk - @@s[;hI fJzBk wjZstg{oB c?;bk ;ko/gZyK B{z ftuko e/ fbnk j? < i/ jK sK nkgDh @@thN' gkto ysw eoB dh

[163]

sithi fby e/ fdU. s[jkv/ i[pkBh nky/ s/ eJh fe;w d/ Fze/ yV/ j' ;ed/jB.## f;Zy e"w d/ tkfjd B/sk, wk;No skok f;zx B/ g{oh f;Zy e"w dh ;kjf;Zy e"w d/ tkfjd B/sk, wk;No skok f;zx B/ g{oh f;Zy e"w dh ;kjf;Zy e"w d/ tkfjd B/sk, wk;No skok f;zx B/ g{oh f;Zy e"w dh ;kjf;Zy e"w d/ tkfjd B/sk, wk;No skok f;zx B/ g{oh f;Zy e"w dh ;kjf;Zy e"w d/ tkfjd B/sk, wk;No skok f;zx B/ g{oh f;Zy e"w dh ;kjor s/ S[oh c/o fdZsh. p/p; F/oK dh e"w B{z G/vK Bkb'A Gh ewi'o eo fdZsk.or s/ S[oh c/o fdZsh. p/p; F/oK dh e"w B{z G/vK Bkb'A Gh ewi'o eo fdZsk.or s/ S[oh c/o fdZsh. p/p; F/oK dh e"w B{z G/vK Bkb'A Gh ewi'o eo fdZsk.or s/ S[oh c/o fdZsh. p/p; F/oK dh e"w B{z G/vK Bkb'A Gh ewi'o eo fdZsk.or s/ S[oh c/o fdZsh. p/p; F/oK dh e"w B{z G/vK Bkb'A Gh ewi'o eo fdZsk.;kj;s jhDhnK G/vK Bz{ fjzd[;skB o{gh tkV/ ftu x/o e/ pzB fpmk fdZsk.;kj;s jhDhnK G/vK Bz{ fjzd[;skB o{gh tkV/ ftu x/o e/ pzB fpmk fdZsk.;kj;s jhDhnK G/vK Bz{ fjzd[;skB o{gh tkV/ ftu x/o e/ pzB fpmk fdZsk.;kj;s jhDhnK G/vK Bz{ fjzd[;skB o{gh tkV/ ftu x/o e/ pzB fpmk fdZsk.;kj;s jhDhnK G/vK Bz{ fjzd[;skB o{gh tkV/ ftu x/o e/ pzB fpmk fdZsk.pfxnkVK B{z id'A Gh G[Zy uwe/, skik r';s ykD B{z fdb eo/, row y{B ghDpfxnkVK B{z id'A Gh G[Zy uwe/, skik r';s ykD B{z fdb eo/, row y{B ghDpfxnkVK B{z id'A Gh G[Zy uwe/, skik r';s ykD B{z fdb eo/, row y{B ghDpfxnkVK B{z id'A Gh G[Zy uwe/, skik r';s ykD B{z fdb eo/, row y{B ghDpfxnkVK B{z id'A Gh G[Zy uwe/, skik r';s ykD B{z fdb eo/, row y{B ghDB{z fus ukj/, tkV/ ftub/ fe;/ Gh b/b/ B{z X"D s'I cV bt/,, ;zxh wo'V d/B{z fus ukj/, tkV/ ftub/ fe;/ Gh b/b/ B{z X"D s'I cV bt/,, ;zxh wo'V d/B{z fus ukj/, tkV/ ftub/ fe;/ Gh b/b/ B{z X"D s'I cV bt/,, ;zxh wo'V d/B{z fus ukj/, tkV/ ftub/ fe;/ Gh b/b/ B{z X"D s'I cV bt/,, ;zxh wo'V d/B{z fus ukj/, tkV/ ftub/ fe;/ Gh b/b/ B{z X"D s'I cV bt/,, ;zxh wo'V d/t/. wk;No ih B/ nkgD/ jZEhI f;Zy et/. wk;No ih B/ nkgD/ jZEhI f;Zy et/. wk;No ih B/ nkgD/ jZEhI f;Zy et/. wk;No ih B/ nkgD/ jZEhI f;Zy et/. wk;No ih B/ nkgD/ jZEhI f;Zy e"w dh w"s d/ gotkB/ s/ pV/ ;fji"w dh w"s d/ gotkB/ s/ pV/ ;fji"w dh w"s d/ gotkB/ s/ pV/ ;fji"w dh w"s d/ gotkB/ s/ pV/ ;fji"w dh w"s d/ gotkB/ s/ pV/ ;fjiBkb d;ys eo fdBkb d;ys eo fdBkb d;ys eo fdBkb d;ys eo fdBkb d;ys eo fd ZZ ZZ Zs /.s/.s/.s/.s/. fby e/ rtoBo ioBb dh ;Gk ftu d/ fdZsk fe fby e/ rtoBo ioBb dh ;Gk ftu d/ fdZsk fe fby e/ rtoBo ioBb dh ;Gk ftu d/ fdZsk fe fby e/ rtoBo ioBb dh ;Gk ftu d/ fdZsk fe fby e/ rtoBo ioBb dh ;Gk ftu d/ fdZsk fe@@f;Zy e"w nkgD/ bJh e'Jh tyok jZe nfXeko BjhI u@@f;Zy e"w nkgD/ bJh e'Jh tyok jZe nfXeko BjhI u@@f;Zy e"w nkgD/ bJh e'Jh tyok jZe nfXeko BjhI u@@f;Zy e"w nkgD/ bJh e'Jh tyok jZe nfXeko BjhI u@@f;Zy e"w nkgD/ bJh e'Jh tyok jZe nfXeko BjhI ukj[ zdh. i' btKr/kj[ zdh. i' btKr/kj[ zdh. i' btKr/kj[ zdh. i' btKr/kj[ zdh. i' btKr/eKro; (n;b ftu fjzd{) s' I b? btKr/.eKro; (n;b ftu fjzd{) s' I b? btKr/.eKro; (n;b ftu fjzd{) s' I b? btKr/.eKro; (n;b ftu fjzd{) s' I b? btKr/.eKro; (n;b ftu fjzd{) s' I b? btKr/. n;hI nkgD/ shih fXo tkb/ ;ko/ n;hI nkgD/ shih fXo tkb/ ;ko/ n;hI nkgD/ shih fXo tkb/ ;ko/ n;hI nkgD/ shih fXo tkb/ ;ko/ n;hI nkgD/ shih fXo tkb/ ;ko/nfXeko eKro; B{z d/ oj/ jKHHH.## ;Zsk gfotosB##, tkb/ g/goK ftu wk;NonfXeko eKro; B{z d/ oj/ jKHHH.## ;Zsk gfotosB##, tkb/ g/goK ftu wk;NonfXeko eKro; B{z d/ oj/ jKHHH.## ;Zsk gfotosB##, tkb/ g/goK ftu wk;NonfXeko eKro; B{z d/ oj/ jKHHH.## ;Zsk gfotosB##, tkb/ g/goK ftu wk;NonfXeko eKro; B{z d/ oj/ jKHHH.## ;Zsk gfotosB##, tkb/ g/goK ftu wk;Noih tb'I fbyh fJj fuZmh nZi Gh w"i{d j?. (fwsh 3-6-1947 B{z fJj fuZmh fbyih tb'I fbyh fJj fuZmh nZi Gh w"i{d j?. (fwsh 3-6-1947 B{z fJj fuZmh fbyih tb'I fbyh fJj fuZmh nZi Gh w"i{d j?. (fwsh 3-6-1947 B{z fJj fuZmh fbyih tb'I fbyh fJj fuZmh nZi Gh w"i{d j?. (fwsh 3-6-1947 B{z fJj fuZmh fbyih tb'I fbyh fJj fuZmh nZi Gh w"i{d j?. (fwsh 3-6-1947 B{z fJj fuZmh fbyfdZsh rJh).fdZsh rJh).fdZsh rJh).fdZsh rJh).fdZsh rJh).

;qH eg{o f;zx ih B/ Gkt/I nkgDh :kdFks d/ ;jko/ pj[s e[M fbfynk;h. T[j j? ;h ;Zu' ;Zu, @@;kuh ;kyh## nkgDh pj[ uofus g[;se dk Bkwfpbe[b Y[etK oZfynk frnk ;h. fit/I pj[ frDsh fjzd{ ;wki B/ ns/ oki;hskes B/, f;ZyK dh jo ikfJi wzr Gh rbs f;ZX eo fdZsh j?. ;Zm ;kb s'If;Zy ftbed/ sVcd/ nk oj/ jB. Gkosh jkew NZ; s'I wZ; BjhI j[zd/. fJ;/ soQKd{ik d[ydkJh gfjb{ fJj j? fe ;q'wDh ew/Nh dk g?;k ns/ Xow n;EkBK dhoki;h roiK tk;s/ tos' eoe/ Fq'wDh nekbh db nkgD/ tZyo/ ftukoK tkb/f;ZyK B{z Gh o'b e/ oZy fdzdk j?. rZdh dh jt; fgZS/ nzB/ j'e/ bhvo b'e, fezBKfBtkDk ftu roe j' ;ed/ jB. fJj sK e'Jh ihts iwho tkbk jh goy;edk j?.

d/F tzv s'I wro'I Gkos dh oki ;Zsk fjzd{nK d/ jZE nk rJh. f;ZyKdk toswkB sK T[ifVnK jh ;h, Gfty Gh g{oh soQK nzXekowJh ;h. b? d/ e/byK ikBK tkoe/, nopK dh ikfJdkd spkj eotke/, bhvoK tb'I jikoKrdkohnK eoe/, tZN/ ftu eh fwfbnk < ;qH pbd/t f;zx Bkwh ;yF B{z e/Ido

[164]

ftu wzsoh pDk fdZsk frnk. wk;No skok f;zx B{z d[BhnK Go d/ f;ZyK tb'IbkjDsK g?D bZrhnK. d;' fjzd{nK d/ d[zwSb/ pDe/ eh yZfNnk< nkgD/ nkg B{z;Zuk ;kps eoB bJh wk;No B/ gqXkB wzsoh itko bkb Bkb w[bkeks eoBdk tes b? fbnk. fwZEh sohe s/ d'tK dh fwbDh j'Jh. nZX/ e[ xzN/ dhw[bkeks s'I pkd wk;No ih, dcso ftu' I pkjo nke/ t/fNzr o{w ftu e[o;hs/ p?m rJ/. Bfjo{ B{z fwbD tes fe;/ ;kEh B{z nzdo Bkb b?e/ BjhI rJ/.pkjo nke/ f;o cVe/ p?m rJ/, p/u?Bh dk BkNe fijk ehsk. nzdo i' ;kohr[gs tkosk j'Jh, Uj fe;/ B{z BjhI dZ;h. Bfjo{ tb'I ej/ rJ/ (FkfJd <)_ d'Fpd efj ;[DkJ/ - @@wk;No ih ! fJB pks'I e' S'V/, np tes pdb frnkj?.## gquko fJj ehsk frnk fe wk;No ih rF yke/ fvZr gJ/. gkDhfgbkfJnk, w;hII j'F ftu nkJ/. gqXkB wzsoh d/ dcso ftu'I fJj efjzd/ pkjonk rJ/ - @@jkJ/ UJ/ b'e' n;hI gZN/ rJ/, ;kv/ Bkb X'yk j'fJnk j?.## id'I fefJj X'yk BjhI ;h, gfjbK s'I fsnko ehsh rJh ;kfi; ;h. f;ZyK dh ;koh skes(thN' gkto) gfjbK jh T[jBK d/ jtkb/ eo fdZsh rJh ;h. fco j[D fJjwrowZS d/ nEo{ feT[I < wk;No T[; tes BjIhI o'fJnk pbfe ;koh f;y e"wo' ojh j?, j'o gsk BjhI fezBh d/o se HHHH< pDktNh fijk wkDskD d/D bJhr'oh ;oeko tb'I nkikdh pyF d/D dh y[Fh ftu nkikd Gkos dk gfjbkok;Nogsh iK rtoBo iBob Gh bkovw"IN p?NB B{z jh Ekg fdZsk frnk.d/; d/ gqXkB wzsoh ;qh Bfjo{ B{z fwbe/ wk;No ih B/ f;ZyK bJh e[ZM yk; b?Ddk y/yD ehsk. fdZbh d/ eJh uZeo bkJ/ eJh @@XwehnK Go/## fpnkB dkr/.;kv/ Bkb ehs/ tkjd/ g{o/ eo' toBkHHHHH < Bfjo{ ikDdk ;h fe fJjBK fsbKftubk s/b ed/ dk ysw j' u[Zfenk j?. wk;No ih B/ fJe SbKr brkJh. f;Zye"w B{z r[wokj eoB tk;s/, Gkos d/ rtoBo iBob B{z fwbe/, wk;No ih B/f;Zy e"w dk r[nkfunk teko pjkb eokT[D bJh, e[M fonkfJsK d/D bJh ikp/Bsh ehsh. ny/, @@ih ;kv/ Bkb eKro; gkoNh B/ i' tkfjd/ ehs/ ;B, T[jg{o/ eoB s'I fJBekoh j?.##

rtoBo iBob - @@w?I s[jkB{z T[; tes u/sktBh fdsh ;h fe nkgDh

[165]

thN' gkto Bk SZv'. s[;hI w/oh rb nD;[Dh eo fdZsh. j[D s[jkB{z gsk j'Dkukjhdk j? fe w?I ;ko/ nfXeko Gkos dh r"ofwzN B{ z d/ u[ Z fenk jK. j[D w/o/ e'b e'Jh nfXeko BjhI j?. w?I e/tb o;wh fijk w[yh jK.##

wk;No ih- @@s[;hI fco Gh tZvh g';N s/ j', tZvh gj[zu oyd/ j', f;ZyKtk;s/ e[ZM eo'.##

rtoBo iBob - @@w?I f;oc s[jkvh f;cko; eo ;edk jK fe fJjBKftukfonK dh rZb fXnkB Bkb ;[D bU. i/ e[M d/ ;ed/ j' sK d/ fdU, fJ;s'I tX w?I e[M BjhI eo ;edk.@# Gb/ b'e rtoBo iBob B/ f;ckoF ehsh.;qh Bfjo{ B/ Bionzdki eo fdZsh. wk;No ih fpZN fpZN t/yd/ ofj rJ/. fJ;soQK pjkdoK dh f;Zy e"w B{z fgzio/ ftu g[nke/, wk;No ih j[oh pkjo yb'e/ni/ Gh dwri/ wko oj/ ;B @@s[;hI w/ok ;kE fdU. nkgK w'ou/ bktKr/ i/jbKGo fdnKr/, jZv r'v/ s[VtKr/. f;Zy e"w d/ jZe b? e/ ojKr/HHHHHHHHH.## w'ou/ bke/ Gh wk;No ih B/ nkgDk, nzd'bB c/bQ eotkfJnk. p/nzs e[ZN g[nk fdZsh,fwfbnk X/bk Gh Bk. nfij/ @@wjkB bhvoK## dh nz;-pz; Gh tZfvnK dh yZNhewkJh yKfdnK oki ;[Zy G'rdh j?. eh fJj fJfsjk; dh f;sw iohch BjhIfrDh ikt/rh< f;Zy e"w nZr'I e'Jh ;pe b? ;e/rh< @@gzE osB wk;No skokf;zx ih, gzE osB ;qL r[ouoB f;zx N"jVk##. fJj @@gzE osB## fyskp f;Zye"w Bz{ spkj eoB tkfbnK bJh jh okyt/I jB< w"i{dk ;w/I sK gzE osBK dhnKj/VQK jh dBdBKdhnK fco ojhnK jB. fezB/ ;ko/ @@;zs## nkgD/ BktK Bkb gzEosB brk u[Ze/ jB. gzE osB Bkw tkb/ ;BwkB Bz{ Gh o'b e/ oZy fdZsk e"wd/ rZdko N'b/ B/.

eo? d[jeow fdykt? j'o[.. okw eh dorj pkXk u'o[..eo? d[jeow fdykt? j'o[.. okw eh dorj pkXk u'o[..eo? d[jeow fdykt? j'o[.. okw eh dorj pkXk u'o[..eo? d[jeow fdykt? j'o[.. okw eh dorj pkXk u'o[..eo? d[jeow fdykt? j'o[.. okw eh dorj pkXk u'o[..

nfBe gVd/ wfj ewkt? fteko.. fyB wfj gqrN j'fj ;z;ko..nfBe gVd/ wfj ewkt? fteko.. fyB wfj gqrN j'fj ;z;ko..nfBe gVd/ wfj ewkt? fteko.. fyB wfj gqrN j'fj ;z;ko..nfBe gVd/ wfj ewkt? fteko.. fyB wfj gqrN j'fj ;z;ko..nfBe gVd/ wfj ewkt? fteko.. fyB wfj gqrN j'fj ;z;ko..(gzBk - 194)

000000000000000

[166]

GkJh, f;odko, fe ;zsHHHHHHHH<

n;{bD s"o s/ fJ; ftZu d' oktK BjhI jB fe @@pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh,@@pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh,@@pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh,@@pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh,@@pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh,ftfu pkDh nzfwqs[ ;ko/.. r[o[ pkDh ej? ;/te[ iB[ wkB? gosfy r[o[{ fB;sko/ftfu pkDh nzfwqs[ ;ko/.. r[o[ pkDh ej? ;/te[ iB[ wkB? gosfy r[o[{ fB;sko/ftfu pkDh nzfwqs[ ;ko/.. r[o[ pkDh ej? ;/te[ iB[ wkB? gosfy r[o[{ fB;sko/ftfu pkDh nzfwqs[ ;ko/.. r[o[ pkDh ej? ;/te[ iB[ wkB? gosfy r[o[{ fB;sko/ftfu pkDh nzfwqs[ ;ko/.. r[o[ pkDh ej? ;/te[ iB[ wkB? gosfy r[o[{ fB;sko/..........(gzBk- 982) jo fJZe ;[u/s ;/te ftuko ;fjs r[opkDh gV/, T[;~ ;wM/ s/ T[;nB[;ko nkgDk ihtB YkbD dh e'fFF eo/. fit/I nkw ;wki ftZu e[ZM fpwkohnKc?b iKdhnK jB. T[jBK d/ fJbki bJh dtkJhnK ns/ vkeNo (uzr/ iK p[o//) GhnkD g[Zid/ jB. pj[sh tkoh nfijk Gh t/yD ftZu nkfJnk j?, fpwkoh j[zdh BjhI,g?dk eo fdZsh iKdh j?. iK fJT[I efj bJhJ/, fpwkoh dk Gow g?dk eoe/, G? Ghsehsk iKdk j?. vfonk wB[Zy jh vkeNo s'I fSZb b[jkJ/rk. f;ZyK ftZu r[opkDh gVQBftukoB s'I nt/;bkgD j?. fJj fBokFsk nkJh feT[I< fJ; d/ f}zw/tko f;ZyK d/ Xoww[yh jB. fiBQK B/ gzE dh fBZxo ojh jkbs tZb edh nZy g[ZN e/ BjhI t/fynk.fJ;/ rcbs ekoB j'o eJh fpwkohnK g?dk j' rJhnK fJjBK ftZu'I fJZe fpwkoh j?@@;kX, ;zs, pqjwfrnkBh## nytkT[D tkb/ b[N/o/ N'b/. fJj b'e X'y/pk}hnK, p/@@;kX, ;zs, pqjwfrnkBh## nytkT[D tkb/ b[N/o/ N'b/. fJj b'e X'y/pk}hnK, p/@@;kX, ;zs, pqjwfrnkBh## nytkT[D tkb/ b[N/o/ N'b/. fJj b'e X'y/pk}hnK, p/@@;kX, ;zs, pqjwfrnkBh## nytkT[D tkb/ b[N/o/ N'b/. fJj b'e X'y/pk}hnK, p/@@;kX, ;zs, pqjwfrnkBh## nytkT[D tkb/ b[N/o/ N'b/. fJj b'e X'y/pk}hnK, p/JhwkKBhnK sK y{p eod/ jB, go T[IM j[zd/ B/ ekfJo fposh tkb/ s/ g{o/ jZv jokw,JhwkKBhnK sK y{p eod/ jB, go T[IM j[zd/ B/ ekfJo fposh tkb/ s/ g{o/ jZv jokw,JhwkKBhnK sK y{p eod/ jB, go T[IM j[zd/ B/ ekfJo fposh tkb/ s/ g{o/ jZv jokw,JhwkKBhnK sK y{p eod/ jB, go T[IM j[zd/ B/ ekfJo fposh tkb/ s/ g{o/ jZv jokw,JhwkKBhnK sK y{p eod/ jB, go T[IM j[zd/ B/ ekfJo fposh tkb/ s/ g{o/ jZv jokw,ftjbV.ftjbV.ftjbV.ftjbV.ftjbV.

r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ ;wkih tyo/tK ysw eoB bJh nB/eK j'o Yzrsohe/ tos/, T[E/ fJZe nsh wjZstg{oB Fpd gqubs ehsk ;h @@GkJh##. @@GkJh##. @@GkJh##. @@GkJh##. @@GkJh##. T[wo Go;kE wkBD tkb/ r[o{ BkBe ;kfjp ih d/ B}o/ eow, wodkBK ih ;B @@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##.iksh iK ;wkih pzXB s'V e/, Xkowe o'eK T[bzx e/ wodkBk ih r[o{ BkBe ;kfjpd/ @@Gok## @@Gok## @@Gok## @@Gok## @@Gok## ;B. GkJh dk J/j' wsbp j?. T[; ;w/I d/ j'o pj[s ;ko/ ;/te f;ZyKdk Bkw, fJfsjk; ftZu'I fwb iKdk j?. i' ;ko/ jh GkJh bep Bkb ;fseko/ iKd/;B. GkJh bkb', GkJh ;Bw[Zy, GkJh i? okw s/ GkJh bfjDk ih, i' pknd ftZu r[o{gdth ~ g[Zi/. r[o{ nwodk; ih tv/oh T[wo ftZu r[o{ dh ;/tk bJh jkio j'J/ ;B.fJ; bJh ;ko/ T[jBK ~ @@pkpk ih## iK pkpk nwodk; ih nkyD bZr gJ/. u"E/r[o{ okwdk; ih gfjbK @@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##@@GkJh## i/mk ih ;B. fJj T[Zsw otkfJs fJ;/ soQK nZr/

[167]

gqtkfjs j[zdh ojh. r[odk; ih GkJh, fpXh uzd GkJKh, fgokDk s/ fgokrk GkJh. wshdk; ;sh dk; GkJh, wBh f;zx GkJh. dfJnk f;zx, Xow f;zx, fjzws f;zx, w'jewf;zx s/ ;kfjp f;zx ih, gzi/ fgnko/ @@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##@@GkJh##@@GkJh## bep Bkb :kd ehs/ iKd/ jB.

GkJh nkyD Bkb wK ikJ/ Gok tork fBZxk nfj;k; j[zdk j?. ftZEK d{ohnKysw j[zdhnK B/, pqkposk tkbk fgnko vbeK wkodk j?. r[o{ ekb ftZu ;ko/ f;Zy@@GkJh GkJh##@@GkJh GkJh##@@GkJh GkJh##@@GkJh GkJh##@@GkJh GkJh## pD/ oj/. n"osK ~ wkJhnK nky e/ ;fseko fdZsk iKdk ;h. d'tKfXoK bJh ;KMk T[ukoD nZi Gh gqubs j?, @@wkJh, GkJh##. @@wkJh, GkJh##. @@wkJh, GkJh##. @@wkJh, GkJh##. @@wkJh, GkJh##. fw;bK d/ ;w/I ftZu Ghe'Jh f;Zy tyo/t/I tkbk bep nkgD/ Bkw Bkb BjhI i'V ;fenk. f;Zy gzE d/ nsh;fseko/ ;{ow/, iZ;k f;zx nkjb{tkbhnk, uVQs f;zx, eg{o f;zx nkfd d/ BktK BkbGh g[oksB fbysK ftZu GkJh Fpd jh tfsnk frnk j?. Btkp iK ;odko sK pj[spknd d/ Fpd jB. oDihs f;zx B/ ;koh T[wo ski iK ebrh BjhI bkJh. sysbk e/ BjhI p?fmnk. T[go bJh Bikw j?dokpkd B/ pj[s ehwsh ukBDh G/ih ;h.t/yfdnK jh oDihs f;zx B/ T[j ukBDh, dopko ;kjfp nzfwqs;o nogD eo fdZsh.y[d skD e/ j/mK Bk p?mk. fJj wjkokik tkbh fbys sK nzrq/iK dhnK fbysK ftZu'InkJh j?. feT[Ife nzrq/i b'e, i/ oDihs f;zx ~ fJZe f;Zy o{g ftZu g/F eod/, sd'IfJZe sK nkw f;Zy dh T[; Bkb fdbh jwdodh tX ikDh ;h. d{ik r'fonK B/ fJZeFeshFkbh wjkoki/ s'I p/nzs skes tos e/ y{B v'bQthI izr s'I pknd oki y'fjnk;h. fJ; soQK fbyD Bkb nzrq/iK dh nkgDh skes tXthI gqrN j[zdh ;h. fJZe f;zys'I oki y'fjnk sK ekjdk y'fjnk< fJZe pkdFkj dk oki y'j/ ikD Bkb jh T[jBKdh FkB pDdh ;h.

nkX[fBe }wkB/ ftub/ f;o eZYt/I r[of;ZyK d/ Bkw Bkb, GkJh Fpd jhfbfynk p'fbnk iKdk ;h. fw;kb bJh GkJh tho f;zx, GkJh ekjB f;zx, GkJh i'Xf;zx GkJh jhok f;zx okrh nkfd. Fq'wDh ew/Nh BK/ e[M r[of;ZyK ~ T[jBK dh gzEe;/tk dh edo eofdnK i' fyskp nekb sys ;kfjp s'I fdZs/ ;B, T[jBK ftZu@@GkJh## dk jh fyskp ;h. fit/I ;qL eg{o f;zx ~ @@GkKJh## dk fyskp (13-10-73)d/ e/ wkD fdZsk frnk ;h. fgzq;hgb joGiB f;zx uzvhrVQ tkfbnK ~ Gh @@GkJh##dh T[gkXh nekb sys tZb'I fdZsh rJh ;h. rqzEh f;zx eEktkue okrh s/ YkvhnKd/ BKtK Bkb nZi skJhI @@GkJh## Fpd fbfynk p'fbnk iKdk j?. jK gqpzXe @@GkJh##

[168]

nytkT[Dk edh g;zd BjhI eod/. T[j wkbe jB, okrh rqzEh B"eo jB. wkbenkgD/ @@B"eoK## d/ pqkpo fet/I j' ;edk j?< fit/I ephfbnK d/ ;odko, fJbkfenKd/ ;odko j'fJnk eod/ ;B. nZi fJj gqXkB ;eZso nkfde r[od[nko/ d/ @@;odko##sK j?r/ Jh. id'I fw;bK d/ nyho fij/ ;w/I f;ZyK B/ fJbke/ wZb e/, nkgDhnK S'NhnKS'NhnK fonk;sK ekfJw eo bJhnK, T[; tes w'joh f;ZyK B/ pkehnK Bkb'I tZvko[spk XkoB eoB dk tZyok okj nyfsnko eofdnK, @@;odko## @@;odko## @@;odko## @@;odko## @@;odko## nytkT[Dk F[o{ eofdZsk. f;ZyK ftZu'I pqkposk tkbh GktBk ysw j'Dh F[o[{ j' rJh. wkbe s/ B"eo tkbktZvk S'Nk, T[u Bhu tkbk fxBkT[Dk o[{g nk gqrN j'fJnk.

fJ; s'I nrbk popkdh tkb/ okj s'oB tkbk edw ;h nkgD/ Bkw BkbnZr/ iK fgZS/, @@;zs, pqjw frnkBh## @@;zs, pqjw frnkBh## @@;zs, pqjw frnkBh## @@;zs, pqjw frnkBh## @@;zs, pqjw frnkBh## nkfd dh T[gkXh bkT[Dh. GkJh tor/ gftZsoGktBktK g?dk eoB tkkb/ Fpdk dk fsnkr eoBk. id'I fJj wBw[y, f;Zy ns/ GkJhbep s'I w[{zj w'V frnk, fco f;Zyh dhnK pkeh gqzgoktK feT[I fBGkJ/rk< fJ; e[okj/gJ/ ftnesh B/ r[of;ZyK Bkb @@cfsj## dh ;KM ysw eo fdZsh. feT[Ife fJj j[D@@nkw## f;Zy BjhI fojk ;h, f;ZyK Bkb'I eJh doi/ T{uk @@;zs wjKg[oy## pD frnk;h. nfijh nt;Ek XkoB dk f;ZXk noE ;h nkgDh fBZih g{ik. ;/teK s'I ;/tkeokT[Dh @@uoB## g[ikT[D/. @@Grsh sgZf;nk ubhj/## eZND/, s/ @@Bkw f;woB##torhnK r[ows fto'Xh ekotkJhnK dk nbzpodko j'D dk u/fbnK tZb'I gqukoeokT[Dk. y[d T{u/ EK nk;D iwkT[Dk, @@f;ZyK ;/teK## ~ Bht/I EK fpmkT[DK. fJ;w[csy'o/ wZmkXh; s/ nkg{z pD/ ;zs B/, nf;ZX/ o{g ftZu r[o{ j'D dk n?bkB eo fdZsk.i/ sK fJj wB[Zy f;Zy j? sK @@;zs## BjhI j' ;edk. i/ ;zs j? sk f;Zyh s'I frnk.i/ sK fJj wB[Zy f;Zy j? sK @@;zs## BjhI j' ;edk. i/ ;zs j? sk f;Zyh s'I frnk.i/ sK fJj wB[Zy f;Zy j? sK @@;zs## BjhI j' ;edk. i/ ;zs j? sk f;Zyh s'I frnk.i/ sK fJj wB[Zy f;Zy j? sK @@;zs## BjhI j' ;edk. i/ ;zs j? sk f;Zyh s'I frnk.i/ sK fJj wB[Zy f;Zy j? sK @@;zs## BjhI j' ;edk. i/ ;zs j? sk f;Zyh s'I frnk.fJ; ~ d' d' o[sfpnK s/ Gh ;po Bk nkfJnk, ;r'I ;qh wkB, ;zs, pqjwfrnkBh 108,ftfdnk wkoszv (;{oi) nkfd sZe, nDfrDs fvrohnK nkgD/ BktK d/ nZr/ fgZS/ bkbJhnK. fGzvoK tkb/ frnkKBh r[opuB f;zx B/ nkgD/ Bkw Bkb sK i' ftF/FD bkJ/jh ;B. nkgD/ s'I gfjb/ v/ok w[yh frnkBh ;[zdo f;zx dh skohc eoB d/ ;ko/foekov jh s'V fdZs/ jB. fJsB/ ftF/FD sK nZi sZe fe;/ r[o{ ftnesh d/ BkwBkb Gh BjhI bkJ/ rJ/. fJj b'e j[D f;Zy BjhI oj/, wjkB goT[gekoh r[o{ GhfJjBK B/ wkw{bh (;fsr[o{ ih w[nkc eoBk, s[jkv/ ;/teK dhnK fbysK dk f}eo eofojk jK) fijk ;/te pDk Xfonk j?. bU ih ! frnkKBh ;[zdo f;zx d/ yk; Bkw

[169]

gVQ' L- w[oko/, ;qh ;zs, dhB fdnkb, r';kJhI, ;[nkwh, nzsoikwh, jfo;zs, ;zs nrkXw[oko/, ;qh ;zs, dhB fdnkb, r';kJhI, ;[nkwh, nzsoikwh, jfo;zs, ;zs nrkXw[oko/, ;qh ;zs, dhB fdnkb, r';kJhI, ;[nkwh, nzsoikwh, jfo;zs, ;zs nrkXw[oko/, ;qh ;zs, dhB fdnkb, r';kJhI, ;[nkwh, nzsoikwh, jfo;zs, ;zs nrkXw[oko/, ;qh ;zs, dhB fdnkb, r';kJhI, ;[nkwh, nzsoikwh, jfo;zs, ;zs nrkXngko, ;zs f;oski, nekb o{g, gqG{, BkE, ;kJhI, jfo ih, wfonkdk gqF'sw, nkfd.ngko, ;zs f;oski, nekb o{g, gqG{, BkE, ;kJhI, jfo ih, wfonkdk gqF'sw, nkfd.ngko, ;zs f;oski, nekb o{g, gqG{, BkE, ;kJhI, jfo ih, wfonkdk gqF'sw, nkfd.ngko, ;zs f;oski, nekb o{g, gqG{, BkE, ;kJhI, jfo ih, wfonkdk gqF'sw, nkfd.ngko, ;zs f;oski, nekb o{g, gqG{, BkE, ;kJhI, jfo ih, wfonkdk gqF'sw, nkfd.g[;se r[ow[y gqekF d/ gzB/ - 346, 355, 378, 398, 435, 436, 442, 411, 433,g[;se r[ow[y gqekF d/ gzB/ - 346, 355, 378, 398, 435, 436, 442, 411, 433,g[;se r[ow[y gqekF d/ gzB/ - 346, 355, 378, 398, 435, 436, 442, 411, 433,g[;se r[ow[y gqekF d/ gzB/ - 346, 355, 378, 398, 435, 436, 442, 411, 433,g[;se r[ow[y gqekF d/ gzB/ - 346, 355, 378, 398, 435, 436, 442, 411, 433,453, 459, 496, 501, 519, 520, 540, 583, 593, . Skge- wfjs/ u"e tkbh453, 459, 496, 501, 519, 520, 540, 583, 593, . Skge- wfjs/ u"e tkbh453, 459, 496, 501, 519, 520, 540, 583, 593, . Skge- wfjs/ u"e tkbh453, 459, 496, 501, 519, 520, 540, 583, 593, . Skge- wfjs/ u"e tkbh453, 459, 496, 501, 519, 520, 540, 583, 593, . Skge- wfjs/ u"e tkbhNe;kb.Ne;kb.Ne;kb.Ne;kb.Ne;kb.

j[D nZr/ fJj ;wM bJhJ/ fe ;zs Fpd feBQK noEK ftZu nkfJnk j?<nkj i' ekwh, eq'Xh, bkbuh, wkfJnk t/jV/ eo'VK d/ wkbe, BzrhnK bZsK, bzw/ M[Zr/e[fJzNb s'I tZX dhnK E[Zb E[Zb eodhnK r'rVK tkb/ b'eK dhnK XkVK f;Zyh dk ib{;eZYdhnK x[zw ojhnK jB. eh fJjBK ~ ;fsr[o{ ih B/ ;zs nkye/ ;BwkB fdZsk j?<fjzd{ ;wki ftZu nfij/ ftjbV ;kX gfjb/ ;w/I ftZu Gh nDfrDs ;B. nZi Gh e'Jhewh BjhI nkJh. f;ZyK ftZu nfij/ b[N/o/ s/ w[csy'fonK dh ;fsr[o{ ih B/ feXo/tfvnkJh BjhI ehsh. fJZE/ sK e/tb f;Zy, f;zx iK ykb;/ pDkfJnk j?, ;kX BjhI.fiBQK FpdK dh e[tos'I eofdnK fJj b'e nkgD/ Bkw Bkb i'Vd/ jB, }ok ;wMbJhJ/.

;zs eh fBzdk BkBek, pj[fo pj[fo ntsko.. (;[ywBh);zs eh fBzdk BkBek, pj[fo pj[fo ntsko.. (;[ywBh);zs eh fBzdk BkBek, pj[fo pj[fo ntsko.. (;[ywBh);zs eh fBzdk BkBek, pj[fo pj[fo ntsko.. (;[ywBh);zs eh fBzdk BkBek, pj[fo pj[fo ntsko.. (;[ywBh)j/ GkJh ! i' ftnesh ;zs (r[o{) dh FoD nkt/rk, T[;dk ftekoK tZb'I fB;skok j'ikt/rk. i' r[o{ dh fBzdk eo/rk T[j ftekoK ftZu roe j'D s'I pu BjhI ;e/rk.nZr'I ;Zs gT[VhnK fJ;/ Gkt ~ ;gFN eodhnK fbyhnK j'JhnK jB. fit/I L-;zs (r[o{) e? d{yfB nkoik xN?.. ;zs (r[o{) e? d{yfB iw s/ Bjh S[N?..

nfijk e'Jh ;zs BjhI i' fJzB/ r[DK dk y}kBk j't/, fJj r[D e/tb ;fsr[o{ ftZuiK nekb g[oy ftZu jB. ;zs ek fBzde wjk jfsnkok.. ;zs ek fBzde gow/;[fo wkok.. ;zs ek fBzde wjk jfsnkok.. ;zs ek fBzde gow/;[fo wkok.. ;zs ek fBzde wjk jfsnkok.. ;zs ek fBzde gow/;[fo wkok.. ;zs ek fBzde wjk jfsnkok.. ;zs ek fBzde gow/;[fo wkok.. ;zs ek fBzde wjk jfsnkok.. ;zs ek fBzde gow/;[fo wkok.. ;zs e/ d'yh eT[ nto[ B okyBjko[.. BkBe ;zs Gkt? sk bJ/ T[pkfo.. ;zs e/ d'yh eT[ nto[ B okyBjko[.. BkBe ;zs Gkt? sk bJ/ T[pkfo.. ;zs e/ d'yh eT[ nto[ B okyBjko[.. BkBe ;zs Gkt? sk bJ/ T[pkfo.. ;zs e/ d'yh eT[ nto[ B okyBjko[.. BkBe ;zs Gkt? sk bJ/ T[pkfo.. ;zs e/ d'yh eT[ nto[ B okyBjko[.. BkBe ;zs Gkt? sk bJ/ T[pkfo.. (;[ywBh)

nfijk e'Jh ;zs BjhI i' wB[Zy ~ n"r[DK tZb'I w'V e/ r[DtkB pDk d/nfijk e'Jh ;zs BjhI i' wB[Zy ~ n"r[DK tZb'I w'V e/ r[DtkB pDk d/nfijk e'Jh ;zs BjhI i' wB[Zy ~ n"r[DK tZb'I w'V e/ r[DtkB pDk d/nfijk e'Jh ;zs BjhI i' wB[Zy ~ n"r[DK tZb'I w'V e/ r[DtkB pDk d/nfijk e'Jh ;zs BjhI i' wB[Zy ~ n"r[DK tZb'I w'V e/ r[DtkB pDk d/t/. fJj ;ko/ T[Zsw r[D sK e/tb s/ e/tb r[o{ ftZu jB. gqsZy ~ gowkD dht/. fJj ;ko/ T[Zsw r[D sK e/tb s/ e/tb r[o{ ftZu jB. gqsZy ~ gowkD dht/. fJj ;ko/ T[Zsw r[D sK e/tb s/ e/tb r[o{ ftZu jB. gqsZy ~ gowkD dht/. fJj ;ko/ T[Zsw r[D sK e/tb s/ e/tb r[o{ ftZu jB. gqsZy ~ gowkD dht/. fJj ;ko/ T[Zsw r[D sK e/tb s/ e/tb r[o{ ftZu jB. gqsZy ~ gowkD dhb'V BjhI, @@;zsK d/ ;/te## nDgVQ bkJhbZr, Gow rq;/, neb'I ;ZyD/, r[opkDh dhb'V BjhI, @@;zsK d/ ;/te## nDgVQ bkJhbZr, Gow rq;/, neb'I ;ZyD/, r[opkDh dhb'V BjhI, @@;zsK d/ ;/te## nDgVQ bkJhbZr, Gow rq;/, neb'I ;ZyD/, r[opkDh dhb'V BjhI, @@;zsK d/ ;/te## nDgVQ bkJhbZr, Gow rq;/, neb'I ;ZyD/, r[opkDh dhb'V BjhI, @@;zsK d/ ;/te## nDgVQ bkJhbZr, Gow rq;/, neb'I ;ZyD/, r[opkDh dh;wM s'I e'o/, ;z;koh frnkB tZb'I ykbh, pjkdoh tZb'I p[}fdb j'fJnk eod/ jB.;wM s'I e'o/, ;z;koh frnkB tZb'I ykbh, pjkdoh tZb'I p[}fdb j'fJnk eod/ jB.;wM s'I e'o/, ;z;koh frnkB tZb'I ykbh, pjkdoh tZb'I p[}fdb j'fJnk eod/ jB.;wM s'I e'o/, ;z;koh frnkB tZb'I ykbh, pjkdoh tZb'I p[}fdb j'fJnk eod/ jB.;wM s'I e'o/, ;z;koh frnkB tZb'I ykbh, pjkdoh tZb'I p[}fdb j'fJnk eod/ jB.e/tb @@eko ;/te##. r[o{ d/ f;Zy r[DK Bkb Gog{o, goT[gekoh, :'X/ j'fJnk eod/e/tb @@eko ;/te##. r[o{ d/ f;Zy r[DK Bkb Gog{o, goT[gekoh, :'X/ j'fJnk eod/e/tb @@eko ;/te##. r[o{ d/ f;Zy r[DK Bkb Gog{o, goT[gekoh, :'X/ j'fJnk eod/e/tb @@eko ;/te##. r[o{ d/ f;Zy r[DK Bkb Gog{o, goT[gekoh, :'X/ j'fJnk eod/e/tb @@eko ;/te##. r[o{ d/ f;Zy r[DK Bkb Gog{o, goT[gekoh, :'X/ j'fJnk eod/

[170]

jB. fgSb/ bzw/ ;w/I sZe izr j[zd/ oj/. f;Zy ;{ow/ s/rK tkj[zd/ oj/, d[FwDK d/jB. fgSb/ bzw/ ;w/I sZe izr j[zd/ oj/. f;Zy ;{ow/ s/rK tkj[zd/ oj/, d[FwDK d/jB. fgSb/ bzw/ ;w/I sZe izr j[zd/ oj/. f;Zy ;{ow/ s/rK tkj[zd/ oj/, d[FwDK d/jB. fgSb/ bzw/ ;w/I sZe izr j[zd/ oj/. f;Zy ;{ow/ s/rK tkj[zd/ oj/, d[FwDK d/jB. fgSb/ bzw/ ;w/I sZe izr j[zd/ oj/. f;Zy ;{ow/ s/rK tkj[zd/ oj/, d[FwDK d/nkj{ bkj[zd/ oj/. uoyVhnK s/ uVQd/ oj/. cK;h d/ oZ;/ u[zwd/ oj/, i/jbK ftZunkj{ bkj[zd/ oj/. uoyVhnK s/ uVQd/ oj/. cK;h d/ oZ;/ u[zwd/ oj/, i/jbK ftZunkj{ bkj[zd/ oj/. uoyVhnK s/ uVQd/ oj/. cK;h d/ oZ;/ u[zwd/ oj/, i/jbK ftZunkj{ bkj[zd/ oj/. uoyVhnK s/ uVQd/ oj/. cK;h d/ oZ;/ u[zwd/ oj/, i/jbK ftZunkj{ bkj[zd/ oj/. uoyVhnK s/ uVQd/ oj/. cK;h d/ oZ;/ u[zwd/ oj/, i/jbK ftZus;hj/ MZbd/ oj/. go ;ko/ ;kX ;zs d[ZX ghD/ wi~ pD/, G"fonK ftZu p?m e/s;hj/ MZbd/ oj/. go ;ko/ ;kX ;zs d[ZX ghD/ wi~ pD/, G"fonK ftZu p?m e/s;hj/ MZbd/ oj/. go ;ko/ ;kX ;zs d[ZX ghD/ wi~ pD/, G"fonK ftZu p?m e/s;hj/ MZbd/ oj/. go ;ko/ ;kX ;zs d[ZX ghD/ wi~ pD/, G"fonK ftZu p?m e/s;hj/ MZbd/ oj/. go ;ko/ ;kX ;zs d[ZX ghD/ wi~ pD/, G"fonK ftZu p?m e/@@Grsh## eod/ oj/, wzso gVQd/ oj/. fg;s/ pdkwK tkkbk d[ZX Sed/ oj/. phphnK@@Grsh## eod/ oj/, wzso gVQd/ oj/. fg;s/ pdkwK tkkbk d[ZX Sed/ oj/. phphnK@@Grsh## eod/ oj/, wzso gVQd/ oj/. fg;s/ pdkwK tkkbk d[ZX Sed/ oj/. phphnK@@Grsh## eod/ oj/, wzso gVQd/ oj/. fg;s/ pdkwK tkkbk d[ZX Sed/ oj/. phphnK@@Grsh## eod/ oj/, wzso gVQd/ oj/. fg;s/ pdkwK tkkbk d[ZX Sed/ oj/. phphnKs'I wkbFK eokT[Id/ oj/. o/Fwh rZfdnK s/ bzw/ g? e/, x[okV/ wkod/ oj/. ;kXK d/s'I wkbFK eokT[Id/ oj/. o/Fwh rZfdnK s/ bzw/ g? e/, x[okV/ wkod/ oj/. ;kXK d/s'I wkbFK eokT[Id/ oj/. o/Fwh rZfdnK s/ bzw/ g? e/, x[okV/ wkod/ oj/. ;kXK d/s'I wkbFK eokT[Id/ oj/. o/Fwh rZfdnK s/ bzw/ g? e/, x[okV/ wkod/ oj/. ;kXK d/s'I wkbFK eokT[Id/ oj/. o/Fwh rZfdnK s/ bzw/ g? e/, x[okV/ wkod/ oj/. ;kXK d/;/teK B/ j'o pV/ uzd ukVQ/ jB, go pjkdoh tkkbk ekoi ed/ G[Zbe/ Gh BjhI;/teK B/ j'o pV/ uzd ukVQ/ jB, go pjkdoh tkkbk ekoi ed/ G[Zbe/ Gh BjhI;/teK B/ j'o pV/ uzd ukVQ/ jB, go pjkdoh tkkbk ekoi ed/ G[Zbe/ Gh BjhI;/teK B/ j'o pV/ uzd ukVQ/ jB, go pjkdoh tkkbk ekoi ed/ G[Zbe/ Gh BjhI;/teK B/ j'o pV/ uzd ukVQ/ jB, go pjkdoh tkkbk ekoi ed/ G[Zbe/ Gh BjhIehsk. v/fonK d/ eko ;/teK B/ sK ekfJoK tkbh f}zdrh r[[}koBh jh ;h, fJjBKehsk. v/fonK d/ eko ;/teK B/ sK ekfJoK tkbh f}zdrh r[[}koBh jh ;h, fJjBKehsk. v/fonK d/ eko ;/teK B/ sK ekfJoK tkbh f}zdrh r[[}koBh jh ;h, fJjBKehsk. v/fonK d/ eko ;/teK B/ sK ekfJoK tkbh f}zdrh r[[}koBh jh ;h, fJjBKehsk. v/fonK d/ eko ;/teK B/ sK ekfJoK tkbh f}zdrh r[[}koBh jh ;h, fJjBKd/ ;ko/ @wjkg[oyK## ftZu'I e'Jh fJZe Gh }[bw d/ fto[ZX nktk} p[bzd BjhI eod/ ;ko/ @wjkg[oyK## ftZu'I e'Jh fJZe Gh }[bw d/ fto[ZX nktk} p[bzd BjhI eod/ ;ko/ @wjkg[oyK## ftZu'I e'Jh fJZe Gh }[bw d/ fto[ZX nktk} p[bzd BjhI eod/ ;ko/ @wjkg[oyK## ftZu'I e'Jh fJZe Gh }[bw d/ fto[ZX nktk} p[bzd BjhI eod/ ;ko/ @wjkg[oyK## ftZu'I e'Jh fJZe Gh }[bw d/ fto[ZX nktk} p[bzd BjhI eo;fenk. fjZe skD e/ BjhI yb' ;fenk. T[IR fJj ;ko/ nkgD/ nkg ~ r[o{ Bkb'I;fenk. fjZe skD e/ BjhI yb' ;fenk. T[IR fJj ;ko/ nkgD/ nkg ~ r[o{ Bkb'I;fenk. fjZe skD e/ BjhI yb' ;fenk. T[IR fJj ;ko/ nkgD/ nkg ~ r[o{ Bkb'I;fenk. fjZe skD e/ BjhI yb' ;fenk. T[IR fJj ;ko/ nkgD/ nkg ~ r[o{ Bkb'I;fenk. fjZe skD e/ BjhI yb' ;fenk. T[IR fJj ;ko/ nkgD/ nkg ~ r[o{ Bkb'IGh T[uk nytkD dk b[etK gkg ewk oj/ jB. nDikD f;Zy fJjBK @@;ZiD mZrK##Gh T[uk nytkD dk b[etK gkg ewk oj/ jB. nDikD f;Zy fJjBK @@;ZiD mZrK##Gh T[uk nytkD dk b[etK gkg ewk oj/ jB. nDikD f;Zy fJjBK @@;ZiD mZrK##Gh T[uk nytkD dk b[etK gkg ewk oj/ jB. nDikD f;Zy fJjBK @@;ZiD mZrK##Gh T[uk nytkD dk b[etK gkg ewk oj/ jB. nDikD f;Zy fJjBK @@;ZiD mZrK##~ BwFekoK eo oj/ jB.~ BwFekoK eo oj/ jB.~ BwFekoK eo oj/ jB.~ BwFekoK eo oj/ jB.~ BwFekoK eo oj/ jB.

r[opkDh ftZu ;zs Fpd pj[s ;ko/ noEK ftZu nkfJnk j?. nkU e[ZMtzBrhnK t/yhJ/ L-1H ;zsOoZp L-1H ;zsOoZp L-1H ;zsOoZp L-1H ;zsOoZp L-1H ;zsOoZp L- Gkr[ j'nk r[fo @@;zs[## fwbkfJnk..Gkr[ j'nk r[fo @@;zs[## fwbkfJnk..Gkr[ j'nk r[fo @@;zs[## fwbkfJnk..Gkr[ j'nk r[fo @@;zs[## fwbkfJnk..Gkr[ j'nk r[fo @@;zs[## fwbkfJnk..

gqG npBk;h xo wfj gkfJnk.. (97)gqG npBk;h xo wfj gkfJnk.. (97)gqG npBk;h xo wfj gkfJnk.. (97)gqG npBk;h xo wfj gkfJnk.. (97)gqG npBk;h xo wfj gkfJnk.. (97)n;hI tZv/ GkrK tkb/ j' rJ/, feT[Ife r[o{ B/ gow/Fo ~ fwbk fdZsk. fJj

frnkB pyF fdZsk fe pkjo GNeD dh }o{os BjhI, oZp nzdo jh w"i{d j?.;fsr[fo @@;zs[## fwbkfJnk, w;sfe Xo e? jE[..;fsr[fo @@;zs[## fwbkfJnk, w;sfe Xo e? jE[..;fsr[fo @@;zs[## fwbkfJnk, w;sfe Xo e? jE[..;fsr[fo @@;zs[## fwbkfJnk, w;sfe Xo e? jE[..;fsr[fo @@;zs[## fwbkfJnk, w;sfe Xo e? jE[..

tvk ;kfjp[ r[o{ fwbkfJnk fifB skfonk ;rb irs[.. (958)tvk ;kfjp[ r[o{ fwbkfJnk fifB skfonk ;rb irs[.. (958)tvk ;kfjp[ r[o{ fwbkfJnk fifB skfonk ;rb irs[.. (958)tvk ;kfjp[ r[o{ fwbkfJnk fifB skfonk ;rb irs[.. (958)tvk ;kfjp[ r[o{ fwbkfJnk fifB skfonk ;rb irs[.. (958)r[o{ B/ feogk eoe/ nfijk frnkB pyF fdZsk fe oZp pko/ ;'Mh j' rJh .

;kfonK s'I wjkB gow/Fo r[o{ B/ fwbk fdZsk. T[j tkfjr[o{ fi;B/ ;kok ;z;koskfonk j?.2H ;zsOr[o{ L-2H ;zsOr[o{ L-2H ;zsOr[o{ L-2H ;zsOr[o{ L-2H ;zsOr[o{ L- uoB GJ/ @@;zs## p'fjEk so/ ;kro i/s..uoB GJ/ @@;zs## p'fjEk so/ ;kro i/s..uoB GJ/ @@;zs## p'fjEk so/ ;kro i/s..uoB GJ/ @@;zs## p'fjEk so/ ;kro i/s..uoB GJ/ @@;zs## p'fjEk so/ ;kro i/s..

wkor gkJ/ T[fdnkB wfj @@r[fo## d;/ G/s.. (910)wkor gkJ/ T[fdnkB wfj @@r[fo## d;/ G/s.. (910)wkor gkJ/ T[fdnkB wfj @@r[fo## d;/ G/s.. (910)wkor gkJ/ T[fdnkB wfj @@r[fo## d;/ G/s.. (910)wkor gkJ/ T[fdnkB wfj @@r[fo## d;/ G/s.. (910)r[o{ d/ frnkB o{gh uoBK okjhI ;z;ko ;kro s'I gko j' ikJhdk j?. ihtB

;co dh GNeDk w[ek e/, r[o{ B/ f}zdrh fiT{D dk ;[ykbk okj ;wMk fdZsk j?.- efo feogk @@;zs## fwb/ w'fj, fsB s/ Xhoi[ gkfJnk..- efo feogk @@;zs## fwb/ w'fj, fsB s/ Xhoi[ gkfJnk..- efo feogk @@;zs## fwb/ w'fj, fsB s/ Xhoi[ gkfJnk..- efo feogk @@;zs## fwb/ w'fj, fsB s/ Xhoi[ gkfJnk..- efo feogk @@;zs## fwb/ w'fj, fsB s/ Xhoi[ gkfJnk..@@;zsh wzs[## dhU w'fj fBoGT[, @@r[o## dk ;pd ewkfJnk.. @@;zsh wzs[## dhU w'fj fBoGT[, @@r[o## dk ;pd ewkfJnk.. @@;zsh wzs[## dhU w'fj fBoGT[, @@r[o## dk ;pd ewkfJnk.. @@;zsh wzs[## dhU w'fj fBoGT[, @@r[o## dk ;pd ewkfJnk.. @@;zsh wzs[## dhU w'fj fBoGT[, @@r[o## dk ;pd ewkfJnk.. ( 2 0 5 )( 2 0 5 )( 2 0 5 )( 2 0 5 )( 2 0 5 )

[171]

oZp B/ feogk ehsh s/ w?~ r[o{ fwb frnk, fi; d/ frnkB ;dek wBfNekT[ ftu nk frnk. r[o{ ;zs B/ fBoGT[ j'D dk sohek ;wMk fdZsk. sohek ehj? r[o{ dh f;Zfynk w[skpe ihtB pshs eoBk.3H ;zsOGrs L-3H ;zsOGrs L-3H ;zsOGrs L-3H ;zsOGrs L-3H ;zsOGrs L- Gb' epho dk; dk;B e', T[sw ;?B iB BkJh..Gb' epho dk; dk;B e', T[sw ;?B iB BkJh..Gb' epho dk; dk;B e', T[sw ;?B iB BkJh..Gb' epho dk; dk;B e', T[sw ;?B iB BkJh..Gb' epho dk; dk;B e', T[sw ;?B iB BkJh..

T{u s/ T{u Bkw d/T[ ;wdo;h, oftdk; mke[o pfD nkJh..T{u s/ T{u Bkw d/T[ ;wdo;h, oftdk; mke[o pfD nkJh..T{u s/ T{u Bkw d/T[ ;wdo;h, oftdk; mke[o pfD nkJh..T{u s/ T{u Bkw d/T[ ;wdo;h, oftdk; mke[o pfD nkJh..T{u s/ T{u Bkw d/T[ ;wdo;h, oftdk; mke[o pfD nkJh..ihT[ fgzv sB[ XB[ ;kXB ek fJj[ wB[ @@;zs## o/BkJh..ihT[ fgzv sB[ XB[ ;kXB ek fJj[ wB[ @@;zs## o/BkJh..ihT[ fgzv sB[ XB[ ;kXB ek fJj[ wB[ @@;zs## o/BkJh..ihT[ fgzv sB[ XB[ ;kXB ek fJj[ wB[ @@;zs## o/BkJh..ihT[ fgzv sB[ XB[ ;kXB ek fJj[ wB[ @@;zs## o/BkJh..@@;zs## gqskfg Gow ;fG Bk;/, BkBe fwb/ r[;kJh.. (1208)@@;zs## gqskfg Gow ;fG Bk;/, BkBe fwb/ r[;kJh.. (1208)@@;zs## gqskfg Gow ;fG Bk;/, BkBe fwb/ r[;kJh.. (1208)@@;zs## gqskfg Gow ;fG Bk;/, BkBe fwb/ r[;kJh.. (1208)@@;zs## gqskfg Gow ;fG Bk;/, BkBe fwb/ r[;kJh.. (1208)

j/ GkJh ! epho Gbk fJB;kB, fBwosk ftZu ofjzdk j?. ;?B BkJh pj[sT[Zsw ihtB tkbk j?. T[funK s'I T[u/ ihtB tkbk Bkwd/t j?, fi; dh gow/Fo BkbfJe;[osk pDh j'Jh j?. w/oh ikB, w/ok ;oho nfij/ ;zsK dh ;/tk ftZu jk}o j?.nfij/ ;zs g[oyK dh w?I nkgD/ nkg ~ uoB X{Vh ikDdk jK. nfij/ ;zsK dh feogk;dek ;kv/ ;ko/ Gow Bk; j' rJ/. fJjBK dh pd"bs gow/Fo Bkb fwbkg j'frnk.4H ;zsOf;Zy L-4H ;zsOf;Zy L-4H ;zsOf;Zy L-4H ;zsOf;Zy L-4H ;zsOf;Zy L- @@;zs## iBj[ fwfb GkJhj', ;uk Bkw ;wkfb..@@;zs## iBj[ fwfb GkJhj', ;uk Bkw ;wkfb..@@;zs## iBj[ fwfb GkJhj', ;uk Bkw ;wkfb..@@;zs## iBj[ fwfb GkJhj', ;uk Bkw ;wkfb..@@;zs## iBj[ fwfb GkJhj', ;uk Bkw ;wkfb..

s';k pzXj[ ihn ek n?E/ T[E/? Bkfb..s';k pzXj[ ihn ek n?E/ T[E/? Bkfb..s';k pzXj[ ihn ek n?E/ T[E/? Bkfb..s';k pzXj[ ihn ek n?E/ T[E/? Bkfb..s';k pzXj[ ihn ek n?E/ T[E/? Bkfb..@@r[o## g{o/ s/ gkJhn? ngDh Bdfo fBjkb.. (39)@@r[o## g{o/ s/ gkJhn? ngDh Bdfo fBjkb.. (39)@@r[o## g{o/ s/ gkJhn? ngDh Bdfo fBjkb.. (39)@@r[o## g{o/ s/ gkJhn? ngDh Bdfo fBjkb.. (39)@@r[o## g{o/ s/ gkJhn? ngDh Bdfo fBjkb.. (39)

j/ GkJh r[of;Zy' ! fwb e/ ub', r[o{ d/ j[ew dh gkbDk eo'. fJ; r[o{[d/ frnkB ~ ihtB ;co bJh gdkoE ikDe/, Bkb pzBQ bT[. nfijk ihtB dkBd/D tkbk y}kBk g{o/ r[o{ s'I jh gqkgs j' ;edk j?.5H ;zsOmZr L-5H ;zsOmZr L-5H ;zsOmZr L-5H ;zsOmZr L-5H ;zsOmZr L- fjod? fiB e? egN j? pkjo' @@;zs## ejkfj..fjod? fiB e? egN j? pkjo' @@;zs## ejkfj..fjod? fiB e? egN j? pkjo' @@;zs## ejkfj..fjod? fiB e? egN j? pkjo' @@;zs## ejkfj..fjod? fiB e? egN j? pkjo' @@;zs## ejkfj..

fsq;Bk w{fb B u{eJh nzfs rJ/ gS[skfj.. (391)fsq;Bk w{fb B u{eJh nzfs rJ/ gS[skfj.. (391)fsq;Bk w{fb B u{eJh nzfs rJ/ gS[skfj.. (391)fsq;Bk w{fb B u{eJh nzfs rJ/ gS[skfj.. (391)fsq;Bk w{fb B u{eJh nzfs rJ/ gS[skfj.. (391)j/ GkJh ! fiBQK d/ fjod/ nzdo y'N j?, X'yk co/p j?. pkjo'I ;zsfroh tkbk

G/yh pkDk gkfJnk j'fJnk j?. nfij/ b'e bkbu ftZu rq;/ j'J/ wkfJnk ekoB Xkowegfjokt/ Bkb b'eK ~ b[ZNd/ jB. gsk bZrD s/ w{zj ftykD i'r/ BjhI ofjzd/. fcogSskt/ d/ jzM{ pjkT[Id/ jB.

ri ;kY/ s? s? X'shnK, fsjo/ gkfJfB sr..ri ;kY/ s? s? X'shnK, fsjo/ gkfJfB sr..ri ;kY/ s? s? X'shnK, fsjo/ gkfJfB sr..ri ;kY/ s? s? X'shnK, fsjo/ gkfJfB sr..ri ;kY/ s? s? X'shnK, fsjo/ gkfJfB sr..rbh fiBk igwkbhnK b'N/ jfE fBpr..rbh fiBk igwkbhnK b'N/ jfE fBpr..rbh fiBk igwkbhnK b'N/ jfE fBpr..rbh fiBk igwkbhnK b'N/ jfE fBpr..rbh fiBk igwkbhnK b'N/ jfE fBpr..T[J/ jfo e/ @@;zs## B nkyhn? pkBko; e/ mr.. (476)T[J/ jfo e/ @@;zs## B nkyhn? pkBko; e/ mr.. (476)T[J/ jfo e/ @@;zs## B nkyhn? pkBko; e/ mr.. (476)T[J/ jfo e/ @@;zs## B nkyhn? pkBko; e/ mr.. (476)T[J/ jfo e/ @@;zs## B nkyhn? pkBko; e/ mr.. (476)

[172]

j/ GkJh ! ;'jDhnK ;c?d X'shnK (iK ;[zdo u'b/) gkJhnK j'D. fszB bVhJ/;z[do iB/T{ (Gkt/I feogkBK) gfjB/ j'D. jZEK ftZu fbFed/ b'N/ rVt/ cV/ j'D.t/yDk fes/ rbsh Bkb fJjBK ~ ;zs g[oy Bk ;wM b?Dk. fJj sK pBko;h mZrjB. j[D sK nZr'I fJj ftnzr Gh gqubs j' rJ/ jB L-

@@fJj r[o e/ f;Zy Bk nkyhn?, jfowzdo e/ mZr##. (b'e'esh)GkJh r[odk; ih s'I g[ZShJ/ fe r[ows ftZu ;kX ;zs dh eh j?;hns j? ih <

1H Ezw/ e'fJ B ;kX fpB[ ;kX B fd;? ifr ftu e'nk..1H Ezw/ e'fJ B ;kX fpB[ ;kX B fd;? ifr ftu e'nk..1H Ezw/ e'fJ B ;kX fpB[ ;kX B fd;? ifr ftu e'nk..1H Ezw/ e'fJ B ;kX fpB[ ;kX B fd;? ifr ftu e'nk..1H Ezw/ e'fJ B ;kX fpB[ ;kX B fd;? ifr ftu e'nk.. Xow XT[b[ g[eko? sb? yV'nk.. (tko 1 gT[Vh 22) Xow XT[b[ g[eko? sb? yV'nk.. (tko 1 gT[Vh 22) Xow XT[b[ g[eko? sb? yV'nk.. (tko 1 gT[Vh 22) Xow XT[b[ g[eko? sb? yV'nk.. (tko 1 gT[Vh 22) Xow XT[b[ g[eko? sb? yV'nk.. (tko 1 gT[Vh 22)2H gzu pko rzr ikJ/, pko gzu gqkr BkJQ/,2H gzu pko rzr ikJ/, pko gzu gqkr BkJQ/,2H gzu pko rzr ikJ/, pko gzu gqkr BkJQ/,2H gzu pko rzr ikJ/, pko gzu gqkr BkJQ/,2H gzu pko rzr ikJ/, pko gzu gqkr BkJQ/, s?;k gz[B J/e r[of;y eT[ BtkJ/ ek.. s?;k gz[B J/e r[of;y eT[ BtkJ/ ek.. s?;k gz[B J/e r[of;y eT[ BtkJ/ ek.. s?;k gz[B J/e r[of;y eT[ BtkJ/ ek.. s?;k gz[B J/e r[of;y eT[ BtkJ/ ek..

f;Zy eT[ fgbkJ/ gkBh, GkT[ efo e[oy/s, n;w/X ir cb, f;y eT[ fitkJ/ ek..f;Zy eT[ fgbkJ/ gkBh, GkT[ efo e[oy/s, n;w/X ir cb, f;y eT[ fitkJ/ ek..f;Zy eT[ fgbkJ/ gkBh, GkT[ efo e[oy/s, n;w/X ir cb, f;y eT[ fitkJ/ ek..f;Zy eT[ fgbkJ/ gkBh, GkT[ efo e[oy/s, n;w/X ir cb, f;y eT[ fitkJ/ ek..f;Zy eT[ fgbkJ/ gkBh, GkT[ efo e[oy/s, n;w/X ir cb, f;y eT[ fitkJ/ ek..

i?;/ ;s wzdo ezuB e/ T[;ko dhB/, s?;k g[zB f;y eT[ fJe ;pd f;ykJ/ ek.. i?;/ ;s wzdo ezuB e/ T[;ko dhB/, s?;k g[zB f;y eT[ fJe ;pd f;ykJ/ ek.. i?;/ ;s wzdo ezuB e/ T[;ko dhB/, s?;k g[zB f;y eT[ fJe ;pd f;ykJ/ ek.. i?;/ ;s wzdo ezuB e/ T[;ko dhB/, s?;k g[zB f;y eT[ fJe ;pd f;ykJ/ ek.. i?;/ ;s wzdo ezuB e/ T[;ko dhB/, s?;k g[zB f;y eT[ fJe ;pd f;ykJ/ ek..

i?;/ ph; pko doFB ehnk ;kX ekj{, s?;k cb f;y eT[ ukg gr ;[nkJ/ ek.. (673)i?;/ ph; pko doFB ehnk ;kX ekj{, s?;k cb f;y eT[ ukg gr ;[nkJ/ ek.. (673)i?;/ ph; pko doFB ehnk ;kX ekj{, s?;k cb f;y eT[ ukg gr ;[nkJ/ ek.. (673)i?;/ ph; pko doFB ehnk ;kX ekj{, s?;k cb f;y eT[ ukg gr ;[nkJ/ ek.. (673)i?;/ ph; pko doFB ehnk ;kX ekj{, s?;k cb f;y eT[ ukg gr ;[nkJ/ ek.. (673)TZ[u e'Nh d/ ftdtkB GkJh r[odk; ih ;wMk oj/ jB. j/ GkJh ! gzi ;s

tkoh i/ rzrk dk fJFBkB eoBk j't/. eJh tkoh gokr shoE dk fJFBkB eoB dkwB j't/. fJjBK Bkb'I tZX e/ fJZe goT[gekoh r[of;Zy dk fJFBkB eotk d/thI, tXwjksw fwb/rk. e[o{y/so ftZu ;{oi frqjD ;w/I b'ehI i' dkB nkfd eod/ jB. T[;s'I tZX cb f;Zy ~ ib SekJ/ dk fwbdk j?. b'ehI nsh youhbk ezw nFtw/X iZreod/ jB T[;d/ wjksw s'I tZX cb f;Zy ~ goFkdk SekT[D s/ fwb/rk. i/ eo s{z;'B/ dh eJh wfjb T[;ko d/ dkB eo d/t/I fJ; s'I Gh tZvk wjksw r[of;Zy ~r[pokDh f;yk d/D ftZu j?. nDfrDs tkoh e'Jh wB[Zy, ;kXK ;zsK d/ doFB eo/, ;/tk eodkoj/ fJ; Bkb'I fes/ f}nkdk wjksw, r[of;y ~ ftFokw eokT[Dk, w[Zmh ukgh eoBhfes/ tZX e/ j?. fJE/ fJj fXnkB oj/ fe goT[gekoh r[of;ZyK dh ;/tk tZb gq/oBkj?. pkjoh gfjokt/ eoe/ ftjbV f;ZyK dh ;/tk dh rZb BjhI j?. r[or[y iK r[of;Zydk wsbp jh J/j j? fe nfij/ Bkw tkbk ftnesh fBZi s'I T[Zgo T[Zm u[Zfenk j?.;ko/ b'e T[; d/ nkgD/ jB.

@@r[o{## bJh j'o pj[s ;ko/ Fpd tos/ rJ/ jB, nkT[ T[jBK tZb Gh;o;oh fijh B}o wkohJ/.

[173]

ngB/ @@iB## ek godk Yke?.. ngB/ @@;/te## dh ;ogo oky?..ngB/ @@iB## ek godk Yke?.. ngB/ @@;/te## dh ;ogo oky?..ngB/ @@iB## ek godk Yke?.. ngB/ @@;/te## dh ;ogo oky?..ngB/ @@iB## ek godk Yke?.. ngB/ @@;/te## dh ;ogo oky?..ngB/ @@iB## ek godk Yke?.. ngB/ @@;/te## dh ;ogo oky?..ngB/ @@dk;## eT[ d/fJ tfvnkJh.. ngB/ @@;/te##eT[ Bkw[ igkJh.. ngB/ @@dk;## eT[ d/fJ tfvnkJh.. ngB/ @@;/te##eT[ Bkw[ igkJh.. ngB/ @@dk;## eT[ d/fJ tfvnkJh.. ngB/ @@;/te##eT[ Bkw[ igkJh.. ngB/ @@dk;## eT[ d/fJ tfvnkJh.. ngB/ @@;/te##eT[ Bkw[ igkJh.. ngB/ @@dk;## eT[ d/fJ tfvnkJh.. ngB/ @@;/te##eT[ Bkw[ igkJh.. (285)

T[gobhnK gzeshnK ftZu @@iB, ;/te s/ dk;##, r[o{ tk;s/ nkfJnk j?.go sohek tZy' tZyok j?. j'o t/y' L-

i' feS[ eo? ;'Jh gqG wkBfj @@UfJ## okw Bkw ozfr oks/..i' feS[ eo? ;'Jh gqG wkBfj @@UfJ## okw Bkw ozfr oks/..i' feS[ eo? ;'Jh gqG wkBfj @@UfJ## okw Bkw ozfr oks/..i' feS[ eo? ;'Jh gqG wkBfj @@UfJ## okw Bkw ozfr oks/..i' feS[ eo? ;'Jh gqG wkBfj @@UfJ## okw Bkw ozfr oks/..@@fsB## eh ;'Gk ;GBh EkJh @@fiBQ## gqG e/ uoD goks/@@fsB## eh ;'Gk ;GBh EkJh @@fiBQ## gqG e/ uoD goks/@@fsB## eh ;'Gk ;GBh EkJh @@fiBQ## gqG e/ uoD goks/@@fsB## eh ;'Gk ;GBh EkJh @@fiBQ## gqG e/ uoD goks/@@fsB## eh ;'Gk ;GBh EkJh @@fiBQ## gqG e/ uoD goks/w/o/ okw !w/o/ okw !w/o/ okw !w/o/ okw !w/o/ okw !jfo @@;zsk## i/tv B e'Jh..jfo @@;zsk## i/tv B e'Jh..jfo @@;zsk## i/tv B e'Jh..jfo @@;zsk## i/tv B e'Jh..jfo @@;zsk## i/tv B e'Jh..@@Grsk## pfD nkJh gqG ngB/ f;T[, ifb Efb wjhnf@@Grsk## pfD nkJh gqG ngB/ f;T[, ifb Efb wjhnf@@Grsk## pfD nkJh gqG ngB/ f;T[, ifb Efb wjhnf@@Grsk## pfD nkJh gqG ngB/ f;T[, ifb Efb wjhnf@@Grsk## pfD nkJh gqG ngB/ f;T[, ifb Efb wjhnfbbbbb ;'Jh..ojkT[.. (748) ;'Jh..ojkT[.. (748) ;'Jh..ojkT[.. (748) ;'Jh..ojkT[.. (748) ;'Jh..ojkT[.. (748)fJBQK gzeshnK ftZu Gh BKt ns/ gVBKt dh tos'I eofdnK ;fsr[o{ ih

B/ @@UfJ, fsB, fiBQ, ;zs s/ Grs##@@UfJ, fsB, fiBQ, ;zs s/ Grs##@@UfJ, fsB, fiBQ, ;zs s/ Grs##@@UfJ, fsB, fiBQ, ;zs s/ Grs##@@UfJ, fsB, fiBQ, ;zs s/ Grs## Fpd r[o{ tk;s/ tofsnk j?. fJzBhnK y{phnKe/tb r[o{ ftZu jh j' ;edhnK jB. fJjBK ;kohnK gzeshnK ftZu'I v/o/dko b'eK B/r[o{ dh pqkpoh eoB bJh, @@;zs## Fpd nkgD/ Bkw Bkb fcZN do fbnk. iB dk;iB dk;iB dk;iB dk;iB dk;;/te Grs uzr/ BjhI bZr/, Gbk feT[I< ;/te Grs uzr/ BjhI bZr/, Gbk feT[I< ;/te Grs uzr/ BjhI bZr/, Gbk feT[I< ;/te Grs uzr/ BjhI bZr/, Gbk feT[I< ;/te Grs uzr/ BjhI bZr/, Gbk feT[I< fjzd{ ;wki ftZu ;kX ;zs Fpd ;dhnK s'Ig{ik dh jZd sZe wzBD:'r ufbnk nk fojk j?. fJjBK b'eK B/ f;Zy ;wki ~ b[ZNe/ Gh ykDk j? s/ pqkjwDh dbdb ftZu gh roe eoBk j?. fJ;/ bJh nkgD/ BktKBkb'I f;Zy Fpd fsnkr e/ ;zsg[D/ dk b/pb bkT[Id/ jB. r[o{ ;kfjpkB ns/ pkDhou?sk GrsK B/ fBwosk ftZu nkgD/ nkg ~ @@Bhu, ehN, w{oy, rtko, e{eo##@@Bhu, ehN, w{oy, rtko, e{eo##@@Bhu, ehN, w{oy, rtko, e{eo##@@Bhu, ehN, w{oy, rtko, e{eo##@@Bhu, ehN, w{oy, rtko, e{eo##nkfd Gh fbfynk j?. fco T[j gowkD ny"sh ;zs feT[I BjhI nkgD/ Bkw Bkb fbyd/< nkU fJ; soQK d/ gowkD gVQhJ/ L-

BkBe @@Bhu[## ej? thuko[.. tkfonk B iktk J/e tko.. (ig[-4)BkBe @@Bhu[## ej? thuko[.. tkfonk B iktk J/e tko.. (ig[-4)BkBe @@Bhu[## ej? thuko[.. tkfonk B iktk J/e tko.. (ig[-4)BkBe @@Bhu[## ej? thuko[.. tkfonk B iktk J/e tko.. (ig[-4)BkBe @@Bhu[## ej? thuko[.. tkfonk B iktk J/e tko.. (ig[-4)Bhu BkBe fJT[I ftuko e/ d; fojk j?. gowkswK dhnK dksK bJh tkoB/

BjhI ikfJnk ik ;edk.epho e{eo okw e' w[shnk w/o' BkT[..epho e{eo okw e' w[shnk w/o' BkT[..epho e{eo okw e' w[shnk w/o' BkT[..epho e{eo okw e' w[shnk w/o' BkT[..epho e{eo okw e' w[shnk w/o' BkT[..rb/ jwko/ i/toh ij fyzu? sj ikT[..(1368)rb/ jwko/ i/toh ij fyzu? sj ikT[..(1368)rb/ jwko/ i/toh ij fyzu? sj ikT[..(1368)rb/ jwko/ i/toh ij fyzu? sj ikT[..(1368)rb/ jwko/ i/toh ij fyzu? sj ikT[..(1368)

fJ; ;b'e ftZu epho ih y[d bJh e{eo (e[Zsk) Fpd dh tos'I eod/jB. nkgD/ rb ftZu oZ;h gJh j'Jh fbyd/ jB. eh nZi tkb/ v/o/dko @@;zs## Fpd~ fsnkr e/ nkgD/ Bkw Bkb e{eo Fpd fbyDk gqtkB eoBr/<

epho e{eo GT[eBk, eozr fgS? T[fm XkfJ..epho e{eo GT[eBk, eozr fgS? T[fm XkfJ..epho e{eo GT[eBk, eozr fgS? T[fm XkfJ..epho e{eo GT[eBk, eozr fgS? T[fm XkfJ..epho e{eo GT[eBk, eozr fgS? T[fm XkfJ..

[174]

eowh ;fsr[o[ gkfJnk, fifB jT[ bhnk SvkfJ.. (1375)eowh ;fsr[o[ gkfJnk, fifB jT[ bhnk SvkfJ.. (1375)eowh ;fsr[o[ gkfJnk, fifB jT[ bhnk SvkfJ.. (1375)eowh ;fsr[o[ gkfJnk, fifB jT[ bhnk SvkfJ.. (1375)eowh ;fsr[o[ gkfJnk, fifB jT[ bhnk SvkfJ.. (1375)fJ; ;b'e ftZu epho ih ;wMkT[Id/ jB fe w?I wB eoe/ e{eo (e[Zsk) tKr

jK. go ;fsr[[o{ B/ feogk eoe/ T[; p[oh fposh s'I puk fbnk.w?I w{oy eh e/se pks j?, e'fN gokXh sfonk o/..w?I w{oy eh e/se pks j?, e'fN gokXh sfonk o/..w?I w{oy eh e/se pks j?, e'fN gokXh sfonk o/..w?I w{oy eh e/se pks j?, e'fN gokXh sfonk o/..w?I w{oy eh e/se pks j?, e'fN gokXh sfonk o/..r[o[ BkBe fiB ;[fDnk g/fynk ;/ fcfo roGkf; B gfonk o/.. (612)r[o[ BkBe fiB ;[fDnk g/fynk ;/ fcfo roGkf; B gfonk o/.. (612)r[o[ BkBe fiB ;[fDnk g/fynk ;/ fcfo roGkf; B gfonk o/.. (612)r[o[ BkBe fiB ;[fDnk g/fynk ;/ fcfo roGkf; B gfonk o/.. (612)r[o[ BkBe fiB ;[fDnk g/fynk ;/ fcfo roGkf; B gfonk o/.. (612);fsr[o{ ih nkgD/ nkg ~ fJE/ w{oy efj oj/ jB. f;ZyK ~ gsk j? fe

;kfjp ih pj[s wjkB ;B, fJj fBwosk dk Yzr j?. go eh ;kX bkDk fJ; w{oyFpd dh tos'I, fbys o{g ftZu nkgD/ BktK Bkb eo ;e/rk<

fJZe j'o Fpd i' nsh skVBk Gfonk j?, ;fsr[o{ BkBe ;kfjp ih B/nkgD/ T[go Y[ek e/ fbfynk j?. gVQ' L-

J/e[ ;[nkB[, d[fJ ;[nkBh Bkfb.. Gbe/ GT[efj, ;dk pfJnkfb..J/e[ ;[nkB[, d[fJ ;[nkBh Bkfb.. Gbe/ GT[efj, ;dk pfJnkfb..J/e[ ;[nkB[, d[fJ ;[nkBh Bkfb.. Gbe/ GT[efj, ;dk pfJnkfb..J/e[ ;[nkB[, d[fJ ;[nkBh Bkfb.. Gbe/ GT[efj, ;dk pfJnkfb..J/e[ ;[nkB[, d[fJ ;[nkBh Bkfb.. Gbe/ GT[efj, ;dk pfJnkfb..e{V[ S[ok, w[mk w[odko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..e{V[ S[ok, w[mk w[odko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..e{V[ S[ok, w[mk w[odko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..e{V[ S[ok, w[mk w[odko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..e{V[ S[ok, w[mk w[odko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..w? gfs eh gzfd, B eoDh eh eko.. jT[ fprV/ o{fg ojk, fpeokb..w? gfs eh gzfd, B eoDh eh eko.. jT[ fprV/ o{fg ojk, fpeokb..w? gfs eh gzfd, B eoDh eh eko.. jT[ fprV/ o{fg ojk, fpeokb..w? gfs eh gzfd, B eoDh eh eko.. jT[ fprV/ o{fg ojk, fpeokb..w? gfs eh gzfd, B eoDh eh eko.. jT[ fprV/ o{fg ojk, fpeokb..s/ok J/e[ Bkw[, sko/ ;z;ko.. w? J/jk nk;, J/j' nkXko[..ojkT[..s/ok J/e[ Bkw[, sko/ ;z;ko.. w? J/jk nk;, J/j' nkXko[..ojkT[..s/ok J/e[ Bkw[, sko/ ;z;ko.. w? J/jk nk;, J/j' nkXko[..ojkT[..s/ok J/e[ Bkw[, sko/ ;z;ko.. w? J/jk nk;, J/j' nkXko[..ojkT[..s/ok J/e[ Bkw[, sko/ ;z;ko.. w? J/jk nk;, J/j' nkXko[..ojkT[..w[fy fBzdk, nkyk fdB[ okfs.. go xo[ i'jh, Bhu ;Bkfs..w[fy fBzdk, nkyk fdB[ okfs.. go xo[ i'jh, Bhu ;Bkfs..w[fy fBzdk, nkyk fdB[ okfs.. go xo[ i'jh, Bhu ;Bkfs..w[fy fBzdk, nkyk fdB[ okfs.. go xo[ i'jh, Bhu ;Bkfs..w[fy fBzdk, nkyk fdB[ okfs.. go xo[ i'jh, Bhu ;Bkfs..ekw[ eq'X[ sfB t;fj uzvkb.. XkDe o{fg ojk, eosko..ekw[ eq'X[ sfB t;fj uzvkb.. XkDe o{fg ojk, eosko..ekw[ eq'X[ sfB t;fj uzvkb.. XkDe o{fg ojk, eosko..ekw[ eq'X[ sfB t;fj uzvkb.. XkDe o{fg ojk, eosko..ekw[ eq'X[ sfB t;fj uzvkb.. XkDe o{fg ojk, eosko..ckjh ;[ofs, wb{eh t/;[.. jT[ mrtkVk, mrh d/;[..ckjh ;[ofs, wb{eh t/;[.. jT[ mrtkVk, mrh d/;[..ckjh ;[ofs, wb{eh t/;[.. jT[ mrtkVk, mrh d/;[..ckjh ;[ofs, wb{eh t/;[.. jT[ mrtkVk, mrh d/;[..ckjh ;[ofs, wb{eh t/;[.. jT[ mrtkVk, mrh d/;[..yok f;nkDk, pj[sk Gko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..yok f;nkDk, pj[sk Gko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..yok f;nkDk, pj[sk Gko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..yok f;nkDk, pj[sk Gko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..yok f;nkDk, pj[sk Gko[.. XkDe o{fg ojk, eosko..w? ehsk B iksk, jokw y'o[.. jT[ fenk w{j[ d/;k, d[;N[ u'o[..w? ehsk B iksk, jokw y'o[.. jT[ fenk w{j[ d/;k, d[;N[ u'o[..w? ehsk B iksk, jokw y'o[.. jT[ fenk w{j[ d/;k, d[;N[ u'o[..w? ehsk B iksk, jokw y'o[.. jT[ fenk w{j[ d/;k, d[;N[ u'o[..w? ehsk B iksk, jokw y'o[.. jT[ fenk w{j[ d/;k, d[;N[ u'o[..BkBe[ Bhu[, ej/? phuko[.. XkDe o{fg ojk, eosko.. (wL1-24)BkBe[ Bhu[, ej/? phuko[.. XkDe o{fg ojk, eosko.. (wL1-24)BkBe[ Bhu[, ej/? phuko[.. XkDe o{fg ojk, eosko.. (wL1-24)BkBe[ Bhu[, ej/? phuko[.. XkDe o{fg ojk, eosko.. (wL1-24)BkBe[ Bhu[, ej/? phuko[.. XkDe o{fg ojk, eosko.. (wL1-24)nsh fBwosk ftZu nk e/ ;ko/ e[VZsD tkb/ Fpd ;fsr[o{ ih B/ nkgD/

nkg s/ Y[ekJ/ jB. ;zy/g ;ko fJT[I j?- w/o/ nzdo b'G o{gh eZ[sk j?. nk;k fsqFBko{gh nzdo d' e[ZshnK jB. ;t/o/ Fkw w?~ GT[Ie GT[Ie e/ e[okj/ gk fdzdhnK jB.wkB' w?I M{m o[{gh S[ok gefVnk j?, s/ gokJ/ jZe ~ veko fojk jK. w/oh iks (Bht/I ezwK s/ BhthI ;'u ekoB) nsh xNhnk j?. w/oh ;wki ftZu e'Jh fJZ}s BjhI j?,Bk T{uh eoDh j?. fJ; soQK w/oh Feb ;{os fpeokb o{g XkoB eo rJh j?. s/o/ Bkw dk nk;ok j?, i' ;ko/ ;z;ko ~ skoB d/ ;woZE j?. tkfjr[o{ ih ! w?I s/oh jh UN sekJh j?. t?;/ w?I fBzdk Gh fdB oks eodk jK. gokJ/ wkb s/ gokJ/

[175]

o{g s/ w?I ;dk pd B}o fNekJh oZydk jK. ekw s/ eq'X w?~ uzvkb tork pDk oj/jB. fJ;/ bJh w?I pj[s p[ok jK. w/oh ;[osh d{finK ~ ckj b?D bJh fsnko j?.go gfjoktk w/ok nsh ;'jDk ns/ Xkowe fdZy tkbk j?. w?I mZrhnK wko e/ ;G~ b[ZND dh fJZSk oZydk jK. pj[s f;nkDk nytkT[Idk jK, go gkgK dk Gko nkgD/T[Zs/ bZdh ik fojk jK. j/ gow/Fo ih ! w?I pj[s p[ok jK. w?I e'Jh uzrk ezw BjhIehsk. Bk uzfrnkJh ~ ;wfMnk. fBo/ jokw y'oK tkb/ w//o/ ezw jB. u'oK d[FNKtkb/ ezw eoe/, w?I sK w{zj fdykT[D i'rk Gh BjhI fojk. Bhu BkBe fJj ftukog/F eodk j?. j/ oZp ih ! fJjBK ekoBK eoe/ w?I nsh xNhnk fijk jK.

wjkB goT[gekoh r[DK Bkb Gog{o, oZph B{o nkfd r[o{ BkBe ;kfjp ihnkgD/ nkg ~ e{eo (e[Zsk) M{mk, ekfsb, gokfJnk jZe ykD tkbk, BhthI iks tkbknky oj/ jB. fJZ}s s'I ;ZyDk, fprV/ o{g tkbk, fBzde, u'o, ekwh, eq'Xh, ;G ~ckj b?D tkbk, d/; d/;KsoK ~ mZr b?D tkbk, gkgh, jokwy'ohnK eoB tkbk, d[FNGh nkgD/ nkg ~ nkfynk j?. r[opkDh ftZu'I wBwo}h dhnK @@;zs s/ pqjw frnkBh##@@;zs s/ pqjw frnkBh##@@;zs s/ pqjw frnkBh##@@;zs s/ pqjw frnkBh##@@;zs s/ pqjw frnkBh##torhnK gzeshnK u[Zee/ jo @@n?ok r?ok BZE{ y?ok##@@n?ok r?ok BZE{ y?ok##@@n?ok r?ok BZE{ y?ok##@@n?ok r?ok BZE{ y?ok##@@n?ok r?ok BZE{ y?ok## ngD/ Bkw d/ nZr/ fgZS/ fugekJhfcodk j?. ny/ ih r[opkDh ftZu fJj ;zs nkfd gzeshnK ;kv/ bJh jh fbyhnKj'JhnK jB. nkj i' gzeshnK r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ nkgD/ nkg s/ Y[ek e/fbyhnK jB, fJjBK ftZu'I e'Jh fJZe gzesh Gh fe;/ ny"sh ;zs B/ nkgD/ Bkw BkbfeT[I BjhI fbyh< fJj Gh sK r[opkDh j?. r[o{ ih ~ sK fJ; soQK fbyDk p[ok BjhIbZrk. Gbk nZi d/ @@;ZiD mZrK##@@;ZiD mZrK##@@;ZiD mZrK##@@;ZiD mZrK##@@;ZiD mZrK## ~ nkgD/ Bkw Bkb nfijhnK gzeshnK fbyD s'IfeT[I Fow nkT[Idh j?< ;zs froh d/ gfjokt/ ftZu nZi nBzs mZr, u'o gkgh,,;zs froh d/ gfjokt/ ftZu nZi nBzs mZr, u'o gkgh,,;zs froh d/ gfjokt/ ftZu nZi nBzs mZr, u'o gkgh,,;zs froh d/ gfjokt/ ftZu nZi nBzs mZr, u'o gkgh,,;zs froh d/ gfjokt/ ftZu nZi nBzs mZr, u'o gkgh,,d[okukoh, gzE ~ b[ZN e/ yk oj/ jB. wb{eh t/; gfjB e/ Xow n;EkBK ftZud[okukoh, gzE ~ b[ZN e/ yk oj/ jB. wb{eh t/; gfjB e/ Xow n;EkBK ftZud[okukoh, gzE ~ b[ZN e/ yk oj/ jB. wb{eh t/; gfjB e/ Xow n;EkBK ftZud[okukoh, gzE ~ b[ZN e/ yk oj/ jB. wb{eh t/; gfjB e/ Xow n;EkBK ftZud[okukoh, gzE ~ b[ZN e/ yk oj/ jB. wb{eh t/; gfjB e/ Xow n;EkBK ftZue[eow eo oj/ jB. fBZs M{m p'bd/ jB, G'b/ FoXkb{nK ~ e[okj/ Gh gkT[Id/ jB,e[eow eo oj/ jB. fBZs M{m p'bd/ jB, G'b/ FoXkb{nK ~ e[okj/ Gh gkT[Id/ jB,e[eow eo oj/ jB. fBZs M{m p'bd/ jB, G'b/ FoXkb{nK ~ e[okj/ Gh gkT[Id/ jB,e[eow eo oj/ jB. fBZs M{m p'bd/ jB, G'b/ FoXkb{nK ~ e[okj/ Gh gkT[Id/ jB,e[eow eo oj/ jB. fBZs M{m p'bd/ jB, G'b/ FoXkb{nK ~ e[okj/ Gh gkT[Id/ jB,d'jhI jZEhI b[ZN Gh eod/ jB.d'jhI jZEhI b[ZN Gh eod/ jB.d'jhI jZEhI b[ZN Gh eod/ jB.d'jhI jZEhI b[ZN Gh eod/ jB.d'jhI jZEhI b[ZN Gh eod/ jB.

f;Zy gzE ftZu GkJh Fpd pj[s ;fseko tkbk ;h, T[j fsnkr fdZsk.;odko Fpd Gh wep{b j'fJnk ;h, T[j Gh g;zd BjhI. tZyok pkDk gfjB e/v/ok, mkm, Ne;kb pDk e/ @@;zs## @@;zs## @@;zs## @@;zs## @@;zs## pD e/ nkgDh g{ik eotkJh ik ojh j?. gzE~ y/o{z y/o[{z ehsk ik fojk j?. nZi jkbs fJj pD rJh j? fe @@;zs## j'Dk fJZeuzrk seVk ftT[gko pD u[Zfenk j?. fJ; ftT[gko ~ r[o{ rqzE ;kfjp ns/ r[odtko/

[176]

okjhI tXkfJnk iKdk j?. fJZe yk; fe;w d/ gfjokt/ d[nkok @@Xowh## @@Xowh## @@Xowh## @@Xowh## @@Xowh## j'D dk BkNeehsk iKdk j?. fco nkw fBwkD/ f;ZyK dh b[ZN ehsh iKdh j?. skesto oki;h b'eKs'I t'NK d/ e/ B'N ewkJ/ iKd/ jB. ;KMhnK }whBK s/ ep}/ eoe/ r[od[nko/ dkpjkBk bk e/ nkgDh e'mh s/ eJh ;kohnK d[ekBK pDk e/ feokJ/ s/ uVQk fdZshnKiKdhnK jB. g[Zso g'sfonK, ;e/ ;pzXhnK dhnK g[;sK dhnK o'NhnK yohnK eobJhnK iKdhnK jB. GkJh r[odk; ih c[owkB eod/ jB-;kXB d[okfJ e?, n;kX ngokX eo?, T[bNhn? ukb ebhekb Gqw Gkyhn?..(532);kXB d[okfJ e?, n;kX ngokX eo?, T[bNhn? ukb ebhekb Gqw Gkyhn?..(532);kXB d[okfJ e?, n;kX ngokX eo?, T[bNhn? ukb ebhekb Gqw Gkyhn?..(532);kXB d[okfJ e?, n;kX ngokX eo?, T[bNhn? ukb ebhekb Gqw Gkyhn?..(532);kXB d[okfJ e?, n;kX ngokX eo?, T[bNhn? ukb ebhekb Gqw Gkyhn?..(532)

;kX{nK tor/ G/y ns/ sohe/ ngDk e/ nDfrDs mZr b'e G'b/ ;/teK ~b[ZN e/ yk oj/ jB. }wkB/ dh ukb jh T[bNh j' rJh j?. n;kX (gkgh) pzd/, ny"sh;zsskJh okjhI tZv/ tZv/ ngokX eo oj/ jB. ;fsr[o{ ih ! frnkB dh jB/oh trkfdU. sK fe s[jkvk ;kfink d{bk gzE Fpd okjhI ihtB ;/X b?D bZr gt/.

000000000000000

[177]

“Xkofwe M{m”

;fsr[o{ BkBe ;kfjp ih B/ rzGho fuzsB s'I pknd bzwh ekoi ftXhfsnko ehsh. T[; dh o{g o/yk T[bhe e/ nkgD/ ftukoK B{z nwbh ikwk gfjBkT[Dtk;s/ ;[bskBg[o s'I @@ufVnk ;'XfD Xos b'ekJh##, @@ufVnk ;'XfD Xos b'ekJh##, @@ufVnk ;'XfD Xos b'ekJh##, @@ufVnk ;'XfD Xos b'ekJh##, @@ufVnk ;'XfD Xos b'ekJh##, bzw/ ;co nkozG fdZs/. fiE/fes/ Xow B{z ebzes eo oj/ ny"sh Xowh Xkowe G/y Xko e/ G"bh Gkbh izsk dky{B vhe oj/ ;B. ;fsr[o{ ih B/ T[;/ EK g[Zi e/ Xow d/ p[oe/ B{z sko sko ehsk.fJjBK wB[Zysk d/ d[;awDK dk n;bh fujok iZr ikjo ehsk. ;fsr[o{ ih B/ d;KikfwnK okjhI p/y'Ic ;Zu dh ntkia p[bzd ehsh. y[d ;Zu wkor s/ ubd/ oj/, Gkt/I fJ; dh fezBh tZvh ehws feT[I Bk skoBh gJh. nkgD/ g?o'ekoK B{z ikB dh pkihbk e/Gjh ;Zu wkor s/ ubd/ ofjD dh pko pko skehd ehsh. fJ;/ ekoB ;fsr[o{ih d/ ihtB ekb ftu Gh s/ T[jBK s'I wro'I bzw/ ;w/I sZe Gh y{B dhnK BdhnKpjk e/ ;ohoK B{z fuotk e/, pZfunK d/ N[eV/ eotk e/, ;" ;kb sZe izrbh tk;;" ;kb sZe izrbh tk;;" ;kb sZe izrbh tk;;" ;kb sZe izrbh tk;;" ;kb sZe izrbh tk;eoe/ Gh f;Zy ;{ofwnK B/ nv'b ofj e/ ;Zu s/ gfjok fdZsk. f;ZyK dh pjkdoheoe/ Gh f;Zy ;{ofwnK B/ nv'b ofj e/ ;Zu s/ gfjok fdZsk. f;ZyK dh pjkdoheoe/ Gh f;Zy ;{ofwnK B/ nv'b ofj e/ ;Zu s/ gfjok fdZsk. f;ZyK dh pjkdoheoe/ Gh f;Zy ;{ofwnK B/ nv'b ofj e/ ;Zu s/ gfjok fdZsk. f;ZyK dh pjkdoheoe/ Gh f;Zy ;{ofwnK B/ nv'b ofj e/ ;Zu s/ gfjok fdZsk. f;ZyK dh pjkdohns/ gke ihtB d/ d[FwDK B/ Gh ;'fjb/ rkJ/. fjzd{ w[;bwkBK d/ w[ekpb/ f;ZyKns/ gke ihtB d/ d[FwDK B/ Gh ;'fjb/ rkJ/. fjzd{ w[;bwkBK d/ w[ekpb/ f;ZyKns/ gke ihtB d/ d[FwDK B/ Gh ;'fjb/ rkJ/. fjzd{ w[;bwkBK d/ w[ekpb/ f;ZyKns/ gke ihtB d/ d[FwDK B/ Gh ;'fjb/ rkJ/. fjzd{ w[;bwkBK d/ w[ekpb/ f;ZyKns/ gke ihtB d/ d[FwDK B/ Gh ;'fjb/ rkJ/. fjzd{ w[;bwkBK d/ w[ekpb/ f;ZyKdh frDsh fpbe[b E'VQh ;h. go ;fsr[o{ tZb'I p];/ nB/e r[DK d/ XkoBh j'Ddh frDsh fpbe[b E'VQh ;h. go ;fsr[o{ tZb'I p];/ nB/e r[DK d/ XkoBh j'Ddh frDsh fpbe[b E'VQh ;h. go ;fsr[o{ tZb'I p];/ nB/e r[DK d/ XkoBh j'Ddh frDsh fpbe[b E'VQh ;h. go ;fsr[o{ tZb'I p];/ nB/e r[DK d/ XkoBh j'Ddh frDsh fpbe[b E'VQh ;h. go ;fsr[o{ tZb'I p];/ nB/e r[DK d/ XkoBh j'DekoB f;Zy ;kfonK s/ Gko{ ;B. f;Zy j'D dk d{ik wfjBk jh fJj ;h fe fJjekoB f;Zy ;kfonK s/ Gko{ ;B. f;Zy j'D dk d{ik wfjBk jh fJj ;h fe fJjekoB f;Zy ;kfonK s/ Gko{ ;B. f;Zy j'D dk d{ik wfjBk jh fJj ;h fe fJjekoB f;Zy ;kfonK s/ Gko{ ;B. f;Zy j'D dk d{ik wfjBk jh fJj ;h fe fJjekoB f;Zy ;kfonK s/ Gko{ ;B. f;Zy j'D dk d{ik wfjBk jh fJj ;h fe fJjpj[s B/e fJB;kB jB.pj[s B/e fJB;kB jB.pj[s B/e fJB;kB jB.pj[s B/e fJB;kB jB.pj[s B/e fJB;kB jB.

j[D pj[s ;kok gkDh g[bK j/m dh bzx u[Zfenk j?. fJ; rZb s/ brGr;ko/ f;nkD/ b'e fJZe wZs jB fe okiBhsh co/ph, M{m/ ns/ r[zv/ b'eK dh FeshFkbhgBkjrkj pD u[Zeh j?. B/V GftZy ftZu fJ; dk ;[XoBk n;zGt gqshs j' fojk j?.nkyoh N/e ofj iKdh j? Xow s/. FkfJd ;Zu/ Xowh b'e wB[Zysk B{z nfrnkBsk ftZu'IMzi'Ve/ irkT[Dr/. oki;h b[N/fonK dk ns/ GfoFZN ;oekoh nc;oK dk n;bh(eo{o) fujok ;G d/ ;jkwD/ fbnkT[Dr/. j'fJnk fJ; d/ n?B T[bN, Xkofweo'fbnK ftu ;i/ b'e Xow n;EkBK ftZu p?mD tkb/ Xowh G/y tkb/, Xkowe rqzEKns/ tZv/ tZv/ wjkg[oyK d/ jtkb/ d/D tkb/ y[d p/JhwkBh dh dbdb ftu roe j'rJ/ jB. j'o gkg eow fJj fe ikbw okiBhseK d/ jZE m'e/ pD u[Ze/ jB. r?o

[178]

f;Zy fJ; soQK eoB sK Gh pj[s nc;'; j[zdk j?. go f;Zy nytkT[D tkb/ jhXkowe e[o;hnK s/ fpokiwkB b'e jh wekoK tkbh esko ftu yVQ/ j'D,HHHHHHHt/y ;[De/ o{j e[obk T[Zmdh j?.

fjzd{ ;wki d/ Xkowe nky/ iKd/ rzqE, gqkG'fse ns/ purkBhnK eEktK BkbBZe' BZe Go/ t/y/ ik ;ed/ jB. f;aq;Nh dh T[sgsh fszBK d/tfsnK (pqjwk fp;aB{z s/fFt) dk iBw ns/ ;GBK ihtK dk b/yk i'yk eoBk eg'b ebgDk s'I fpBK e[M GhBjhI j?. fJjBK d/tfsnK dhnK gsBhnK, n"bkd, ;tkohnK ns/ fJjBK d/ ;ko/ ezwHHHHHHHH. gVQe/ ;aow Bkb f;o M[e iKdk j?. u"th ntsko, rD/;a, jB{wkB, oktD,d[ork d/th, rzrk wJhnk HHHHH fJj fJZe'-fJZe bki[nkp tZyoh fe;w dhnK B;bK;aebK tkb/ fe; Xosh d/ iht jB< fjzd{ ;N/iK s/ jh BjhI pbfe f;Zy ;N/iK s/pVh @@;aoXk##@@;aoXk##@@;aoXk##@@;aoXk##@@;aoXk## ;fjs fJjBK d/ ihtB ekoBkw/ G'bhnK ;zrsK B{z iBw woB s'I w[eseoB bJh ;otD eotkJ/ ik oj/ jB. jiakoK ;kb s'I ftuko/ p/p; b'eK B{z gZEoKd/ GrtkBK nZr/ vzvT[s pzdBk eoB s/ bkfJnk j'fJnk j?. fBZeh ehVh s'I b? e/eK, e[Zs/, y's/, rktK, wZMK, jkEh x'fVnK s'I b? e/, pB;gsh o[Zy fpoy, dfonk, nZr,jtk, gkDh, Gh oZp pDk e/ go'; fdZs/ rJ/. Xosh, uzd, ;{oi ;w/s pqkjwD g[ikohB/, wB[Zy B{z ;kfonK nZr/ bzwk gk fdZsk frnk. pj[s ;ko/ ukbke fe;w d/ g[ikohb'e okiBhseK dh ;ogq;sh ns/ fwbhG[rs Bkb nZi Gh fJjh e[eow eod/ nk oj/jB.

ub' SZv' nBwshnK dhnK fJjBK p/f;o g?o dhnk ejkDhnK B{z T[jBK d/tv/fonK i' fby fdZsk, fi; rZb B{z g[ikoh tor B/ b'e wBK ftu XZe fdZsk, T[jBKB/ sK T[;/ soQK ihtB rZvh fizadrh dk p'Mk Y'Dk jh j?. x'o dZ[y dh rZb fJj j?fe ;{oitZs o";aB r[opkDh dk ukBD f;ZyK dh nrtkJh tk;s/ w"i{d j't/. go f;ZyT[BQK jh jB/ohnK yZvK ykJhnK ftu roed/, X;d/ ub/ ik oj/ jB. ;fsr[o{ ih B/@@nkfd ;u[##@@nkfd ;u[##@@nkfd ;u[##@@nkfd ;u[##@@nkfd ;u[## s'I T[gd/;a ;[ao{ ehsk. @@wk; g[oh##@@wk; g[oh##@@wk; g[oh##@@wk; g[oh##@@wk; g[oh## ftu yb' e/ Gh @@;u[ ;[DkfJ;h@@;u[ ;[DkfJ;h@@;u[ ;[DkfJ;h@@;u[ ;[DkfJ;h@@;u[ ;[DkfJ;h;u[ dh p/bk## ;u[ dh p/bk## ;u[ dh p/bk## ;u[ dh p/bk## ;u[ dh p/bk## dh f;zx roi Bkb ;Zu p'bd/, ;Zu d/ wkor s/ ubd/ j'J/, nkgD/;/teK B{z ;Zu d/ gKXh pDkT[Id/ oj/. fisBh d/o f;ZyK B/ ;Zu wkor XkoB eohoZfynk, T[sBh d/o nZr/ tXd/ rJ/. id'I f;Zy gzE M{m tkb/ gk;/ uZb fgnk, r[DKB{z sbKibh d/ fdZsh, ;fsr[o{ B/ M{fmnk dk ;kE d/Dk SZv fdZsk. f;Zy fvZrd/ rJ/

[179]

jkod/ rJ/, nZehI gbkjhI jZE wkod/ oj/, fBok;ask s'I f;tkJ/ e[M jZE Bk nkfJnk.e[M fJe T[IrbK s/ frD/ ikD i'r/ f;Zy jB i' fJ; co/p dk eo{g fujok

Bzrk eoB bJh ewo eZ;/ eoh g{oh fsnkoh ftZu jB. pkeh nkw f;Zy s'I ;a[o{ eohJ/T[u/ p[oiK se e{V dk jh p'bpkbk ;kc fd; fojk j?. nkT[ ;zy/g ftu fJZe-fJZedh uho ckVQ eohJ/ L- 1H r[o{ rozE ;kfjp dh ji{oh ftu dhtkB ;id/ jB. ;N/i ;?eNoh Bkwp'be/ d;dk j? HHHH f;zx ih d' fwzN tk;s/ ;zrsK d/ do;aB eoBr/. do;aB eoBtkb/ f;zx ih wkJhe B{z nfijk iZck wkod/ jB fe nZXk g"DK xzNk phs iKdk j?.go T[; d/ d' fwzN ni/ ysw j'D dk BK BjhI b?Id/. fco ehosBhJ/ ;akfJd jh edhnkgD/ fwZE/ ;w/I nzdo ;wkgsh eoB. eth;ao Ykvh eEk tkb/ Gbk fJj ;ko/ feT[Ife;/ s'I fgZS/ ofjD< T[IR dhtkB fwZE/ ;w/I s'I gfjb'I jh d' xzN/ b/N Fa[o{ j[zdk j?.;wkgsh d' fszB xzN/ b/N j' ikt/ sK ekjdh j?okBh< Xkowe ;N/i i[ j'Jh.Xkowe ;N/i i[ j'Jh.Xkowe ;N/i i[ j'Jh.Xkowe ;N/i i[ j'Jh.Xkowe ;N/i i[ j'Jh. 2H ;N/i s/ r[opkDh dk ehosB eoB dh Ekt/I ny"sh ;zs eZuhnK fgbhnKouBktK gVQe/ ;zrs ns/ ;fsr[o{ ih dk ;ao/nkw fBokdo eod/ jB. r[o{ ;kfjpkBtZb'I fdZs/ nBzs goT[geko ft;koe/, nkgD/ s'I gfjbK j' u[Ze/ v/o/dkoK d/ ;'fjb/ rkJhiKd/ jB. id'I fe n;bhns ftu T[jBK G{sg{ot v/o/dkoK ftu fpnkB ehsk frnke'Jh r[D BjhI j[zdk. ;N/iK s/ pVh YhmskJh Bkb M{m p'fbnk iKdk j?. ehosBhnKftu eEk dk wkfjo e'Jh ftobk j?. go pj[s/ okrh eEk tfynkB dk MZ; g{ok GheoB bZr g?Id/ jB. fco p/o;hnK s/ p/-f;o g?o dhnK ejkDhnK ;[Dk e/ nkgDhneb dk fdtkbk ;G d/ ;kjwD/ eZYd/ nkw t/y/ ik ;ed/ jB. w"i{dk ehosBhifEnK ftu'I, GkJh jopz; f;zx irkXoh tkb/, pbftzdo f;zx ozrhbk (uzvhrVQ) ns/GkJh uoBihs f;zx (bkb) tZb'A nkgD/ ehosB dh nkV ftu nfijhnK M{m dhnkgzvK (g"okDe eEktK), f;ZyK nzdo Xe/bhnK ik ojhnK jB, fiBQK dk nzs gkoktkoe'Jh BjhI. fiBQK d/th d/tfsnK B{z r[opkDh w{b'I oZd eodh j?, i' e/tb ebgDk s/nXkos jB. i' nDftfrnkBe jB, T[jh gZEo i[Zr dhnK M{mhnK gzvK f;Zy wBKnzdo Xe/bD dk pZio gkg ehsk ik fojk j?. pkeh v/o/dko ;kX s/ Ne;kbK tkb/sK pj[s bzw/ ;w/ Is'I f;ZyK B{z r[wokj eod/ nk oj/ jB. fJj ;ko/ @@Xowh g[oy##@@Xowh g[oy##@@Xowh g[oy##@@Xowh g[oy##@@Xowh g[oy##i[ j'J/.i[ j'J/.i[ j'J/.i[ j'J/.i[ j'J/.

[180]

3H r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ ;opZs wB[Zy wkso B{z nkgDh fgnko rbteVhftu b? e/ ;wki ftu c?fbnk iksgksh e'jV w[ZY'I oZd eo fdZsk. jo fJB;kB B{zpokpo dk doik fdZsk. d;w gks;akj B/ yzv/ eh gkj[b d/ e/ ;zg{oDsk dh w'jobk fdZsh. N[efVnK ftu tzvh j'Jh ewia'o ;fGnsk B{z J/esk d/ skesto ;{so ftugo'D dk ;cb ekoi ehsk. w;zd g[Dk, ;yFh v/o/dkoh, nkg' nkgDk ihtB Yzr,w{b'I oZd eoe/ r[ow[y iK ykb;k pDkfJnk. go nZi uko/ pzBQ/ f;Zy xZN v/o/dkow;zd pj[s/ Biao nk oj/ jB. fizB/ e[ f;Zy fd;d/ jB fJj @@r[o{ e/ xZN s/ ;kXKe/ fiankdk## jB. e'Jh nkgD/ nkg B{z GkJh wodkBk dh pz; d; fojk j? s/ e'Jh;'Yh p/dh pD e/ r[o{ ;kfjpkB dk T[ZsokfXekoh j'D dk Y'b fgZN fojk j?. fit/I fe GkJh ;opi's f;zx (p/dh-T{B/ tkb/) r[o{ BkBe ;kfjp ih dh u"XthI n"bkd j'Ddk gNk rb ftu gkJh fcod/ jB fco sK g[fb; nca;o (;kpek) feoB p/dh ns/fcbwh Bkuh wzdok p/dh Gh ;opi's f;zx p/dh dhnK jh fo;as/dko j'JhnK. S/t/I gks;akj ih dk fJZe pjkdo f;Zy j'fJnk j? GkJh fpXh uzd. y[droia v/o/dkoK B/nkgDh rZdh tZyoh ubk bJh j? fpXhuzdhJ/. ;/tk gzEh ;zgodkfJ B/ nkgDk fgS'eVGkJh xBZJhnk ih Bkb ik fugekfJnk. fJe j'o v/o/dko bkD/ B/ gfjbK GkJh wBhf;zx Bkb nkgDk fo;ask rzfYnk. fco ;Zso d/ djke/ ftu X'ph gNek wko e/ GkJhwBh f;zx B{z p/dktk d/ e/ pkpk dhg f;zx B{z nkgDk gfjbk w[yh x'f;as eo fdZsk.id'I fe fJfsjk;e ;ZukJh fJj j? fe Ne;kb Bk r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ GkJh wBhf;zx ih okjhI ubkJh j? s/ Bk jh pkpk dhg f;zx ih okjhI. Ne;kbhnK dk fjwkbkgops fiZvk M{m j[D pj[sh d/o BjhI uZb/rk. d;w gkfs;akj ;w[Zu/ ykb;k gzE B{zfJZe fij/ nfXeko d/ e/ rJ/ ;B, Bk fe rZdhnK ubk e/ rJ/ ;B.4 ;zB 1984 s'I Ne;kb tkb/ @@n;bh d;w gkfs;akj d/ ;ki/ fBtki/ f;Zy##@@n;bh d;w gkfs;akj d/ ;ki/ fBtki/ f;Zy##@@n;bh d;w gkfs;akj d/ ;ki/ fBtki/ f;Zy##@@n;bh d;w gkfs;akj d/ ;ki/ fBtki/ f;Zy##@@n;bh d;w gkfs;akj d/ ;ki/ fBtki/ f;Zy##;ao/nkw jZd doi/ dh YhmskJh Bkb f;Zy e"w B{z r[wokj eod/ nk oj/ jB. joo'ia ;?IeV/ tkoh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh gktB jia{oh ftu jikoK bZyK d/ fJeZmK ftue[co s'fbnk frnk, @@pkpk ioB/?b f;zx uVQdh ebk ftu j?##. @@pkpk ioB/?b f;zx uVQdh ebk ftu j?##. @@pkpk ioB/?b f;zx uVQdh ebk ftu j?##. @@pkpk ioB/?b f;zx uVQdh ebk ftu j?##. @@pkpk ioB/?b f;zx uVQdh ebk ftu j?##. Ne;kbhnK d/N[eVp'u p[bko/ f;Zy ;N/iK s/ pkjtK T[bko T[bko e/ nkyd/ oj/- @@i' ftnesh fJj@@i' ftnesh fJj@@i' ftnesh fJj@@i' ftnesh fJj@@i' ftnesh fJjefjzdk j? fe pkpk ioB?b f;zx ;ajhd j' frnk j?, T[; dh ihG ftu nfij/ ehV/efjzdk j? fe pkpk ioB?b f;zx ;ajhd j' frnk j?, T[; dh ihG ftu nfij/ ehV/efjzdk j? fe pkpk ioB?b f;zx ;ajhd j' frnk j?, T[; dh ihG ftu nfij/ ehV/efjzdk j? fe pkpk ioB?b f;zx ;ajhd j' frnk j?, T[; dh ihG ftu nfij/ ehV/efjzdk j? fe pkpk ioB?b f;zx ;ajhd j' frnk j?, T[; dh ihG ftu nfij/ ehV/g?Dr/ i' edh woBr/ jh BjhI, u{zv u{zv yKd/ ofjDr/ HHHH. g?Dr/ i' edh woBr/ jh BjhI, u{zv u{zv yKd/ ofjDr/ HHHH. g?Dr/ i' edh woBr/ jh BjhI, u{zv u{zv yKd/ ofjDr/ HHHH. g?Dr/ i' edh woBr/ jh BjhI, u{zv u{zv yKd/ ofjDr/ HHHH. g?Dr/ i' edh woBr/ jh BjhI, u{zv u{zv yKd/ ofjDr/ HHHH. fJjBK dk thj ;kb

[181]

sZe fojk @@ezw ubkT{## Ne;kb w[yh GkJh mke[o f;zx @@pqjw frnkBsk##@@pqjw frnkBsk##@@pqjw frnkBsk##@@pqjw frnkBsk##@@pqjw frnkBsk## dh wjkBT[u nt;Ek ftu'I gqtuB eodk fojk fe @@w?I s[jkB{z pkpk ioB?b f;zx dh pKj cVk@@w?I s[jkB{z pkpk ioB?b f;zx dh pKj cVk@@w?I s[jkB{z pkpk ioB?b f;zx dh pKj cVk@@w?I s[jkB{z pkpk ioB?b f;zx dh pKj cVk@@w?I s[jkB{z pkpk ioB?b f;zx dh pKj cVke/ jh woKrk##. e/ jh woKrk##. e/ jh woKrk##. e/ jh woKrk##. e/ jh woKrk##. T[; dh nkgDh pqjw frnkBsk Gh gJh y{j ftu, pkpk ioB?b f;zxB{z Gh fJjBK eZy'I j"bk eo fdZsk. Bkb fJjBK d/ fgSbZrK B/ Gh nkgDh fJZias b[jkbJh j?. gfjbK fJZe' v/o/ ftu'I tZv/ T[gZdo s'I pknd pqjw frnkBsk d' N[efVnKftu tzvh rJh ;h. frnkBh w'jD f;zx fJe gk;/ s/ frnkBh eosko f;zx d{i/ gk;/. fJZev/ok fGzvoK (w'r/ B/V/) d{ik v/ok wfjs/ u"e fty/. j[D GkJh mke[o f;zx d/ ubkDkeoB s/ pqjwfrnkBsk dhnK fco d' Y/ohnK g? rJhnK, fJe gk;/ GkJh okw f;zx@@gZek w[yh##. @@gZek w[yh##. @@gZek w[yh##. @@gZek w[yh##. @@gZek w[yh##. d{i/ gk;/ GkJh joBkw f;zx @@ezw ubkT{## @@ezw ubkT{## @@ezw ubkT{## @@ezw ubkT{## @@ezw ubkT{## w[yh. fJZeh ;kb s'I M{mp'b e/ ni/ sZe fYZv BjhI Gfonk fJjBK tZv/ pqjwfrnkBhnK dk< fJe iawkBk ;hfe f;Zy dh ikB Gkt/I ubh ikt/ go M{m BjhI p'bdk ;h. iwhBK s/ fo;as/dkohnKdk ;Zu' ;Zu fBskok r[o{ rzqE ;kfjp dh ji{oh ftu j[zdk ;h. e'Jh M{mk pzdk r[o{dh e;w BjhI yKdk ;h. nkj gkg dh p/Vh ftu ;tko Ne;kbhJ/ wBw[ZyK B/ r[o{dh ji{oh ftu M{m p'bD d/ ;ko/ foekov wks gk fdZs/ jB. f;Zy wBK ftu'I r[o{dk fBowb G? ysw eotk fdZsk j?. eh f;Zy Xow p; co/phnK s/ M{fmnK dk Xowjh pD frnk j? < nkgD/ nkg B{z f;ZyK d/ tZv/ u"Xoh (iE/dko) nytkD tkb/ fJjBKb'eK B{z e'Jh ;iak d/ ;edDr/< eh nfij/ b'e jh gzE d/ ;dk Xow w[yh pD/ofjDr/<

Ne;kb tkfbnK tZb'I fgSb/ ;Zso ;kb s'I @@f;Zy ofjs wfonkdk## wzBDs'I g{oh soQK prkts ehsh j'Jh j?. frnkBh r[opuB f;zx nkgDh fbyh feskp@@r[opkDh gkm do;aB## d/ gzBk BzL 41 s/ fbydk j?- @@r[o{ r'fpzd f;zx ih e'bfJe r'ji eEk dh g'Eh j'fJnk eodh ;hHHHHHH##. Bk e'Jh r'ji g'Eh ed/ ;h Bk nZij?.frL r[opuB f;zx B/ nkgD/ rg"fVnK B{z ;Zu ;kps eoB bJh fyZu X{j e/ d;wgkfs;akj B{z Gh Bkb Fkwb eo fbnk. r[o{ BkBe ;kfjp ih d;t/I ;o{g ftu g[Zie/ eh nkgD/ ;s wkor (r[opkDh) s'I GNe rJ/ ;B< ih BjhI w/o/ ;fsr[o{ ih B/r[opkDh s'I T[bN (efjDh s/ eoBh fJe;ko) fJe ;apd Gh edh w[ykofpzd s'I BjhIT[ukfonk. Ne;kbhnK B/ nekb sys tZb'I gqtkfDs @@ofjs wfonkdk## tZb fgZmeoe/, nkgDh v/o/dkoh tkbh (pqkjwDh eow eKv gkyzv ikb) wfonkdk pDk bJh.

[182]

T[go'I gkg eow fJj ehsk fe fJ; gkyzv d/ fbykoh (r'ji g'Eh) d;w gkfs;akjih B{z x'f;as eo fdZsk. Bkb jh fJj e[co Gh s'fbnk frnk fe ;kvh (Ne;kb)wfonkdk @@;hBk p;hBk r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I ubh nk ojh j?##. pZio gkg BjhI@@;hBk p;hBk r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I ubh nk ojh j?##. pZio gkg BjhI@@;hBk p;hBk r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I ubh nk ojh j?##. pZio gkg BjhI@@;hBk p;hBk r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I ubh nk ojh j?##. pZio gkg BjhI@@;hBk p;hBk r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I ubh nk ojh j?##. pZio gkg BjhIsK j'o eh j?< fJj ;ko/ Xowh g[oy jB Bk <sK j'o eh j?< fJj ;ko/ Xowh g[oy jB Bk <sK j'o eh j?< fJj ;ko/ Xowh g[oy jB Bk <sK j'o eh j?< fJj ;ko/ Xowh g[oy jB Bk <sK j'o eh j?< fJj ;ko/ Xowh g[oy jB Bk <

i{B 84 ftu dopko ;kfjp s/ c"ih jwb/ s'I b? e/ 31 nr;s 1995 (p/nzs f;zx w[Zy wzsoh d/ woB sZe) sZe, gzikp B{z y{B d/ dfonk ftu v'fpnk frnk.xo xo bKp{ bZr/, t?D gJ/ T[ikVk j'fJnk. e[ZM ny"sh ykVe{ (n;b ftu ;oekohfpZbhnK) gSkD pdb e/ pd/;aK ftu ub/ rJ/. Gkosh y[chnk J/iz;hnK dh Ffj ns/;ogq;sh Bkb fJjBK nB/e jZEezv/ tos e/, r[od[nkfonK s/ epia/ iwk bJ/.;aKswJh Bhsh tkb/ gqpzXeK B{z ngwkBs ehsk frnk. ;oekoh NkT{N iK eKro;hnky e/ pdBkw ehsk frnk. eJh EktK s/ r[od[nkfonK dk gqpzX r[zvkrodh Bkby'fjnk frnk. T[; s'I pknd F[o{ j'fJnk d"o r[o{ dhnK r'beK B{z p/ofjwh Bkbb[ZND dk. fJjBK ny"sh ykVe{nK tZb'I g?;k t;{b eoB bJh e[M c[owkB ikoh ehs/rJ/ - (T) ykfb;skB dh gqkgsh bJh jfEnko yqhdD/. (n) ykVe[{nK tZb'I bVh ik ojh bVkJh ftu :'rdkB gkT[Dk. (J) wko/ rJ/ ykVe{nK d/ gqtkoK dh wZdd eoBh. (;) rohp gqtkoK dhnK pZuhnK d/ ftnkj eoB/. (j) ;e{b ekbi s/ j;gskb y'bQD/. (e) ykVe{nK tk;s/ uzr/ tehb eoB/ s/ w[eZdw/ bVB/. (y) ykfb;skB (ibktsB) ;oeko d/ gqXkB wzsoh ok;aNogsh ns/ tiaho wzvbh dhnK sBykjK. (r) Gkos ;oeko fto[ZX EK EK w[}kjo/ eoB/. (x) Bro ehosB eYD/, r[og[opK s/ nghbK eoe/ j'o g?;k wzrDkHHHHHHHHH.

T[go tofDs YzrK d[nkok ;aoXktkB feosh f;ZyK Bz[{ pVh p/ ofjwh Bkbb[ZfNnk frnk. j'o sK j'o yk; tZv/ fJeZmK tes okrhnK YkvhnK ns/ eEk tkueKBz{ ;N/i s/ ;zrs tZb'I fdZsh rJh wkfJnk Gh jVZg eoB' ;aow BK ehsh rJh. fiBQKrZbK dk T[go fiaeo ehsk frnk, T[BQK EktK$ftneshnK tk;s/ c[ZNh e"vh BjhI gj[zuh.

[183]

jK ykfb;skB d/ nkg[z{ pD/ u"XohnK d/ p?Ie p/Ib?II; tXd/ rJ/. eJh eJh e'mhnKiwhBK ekoK d/ wkfbe pDd/ rJ/. nkgD/ gfotkoK s/ fo;as/dkoK Bz{ pd/;aK ftu ;?NeotkT[Id/ rJ/.nkw f;Zy pd/;aK ftu b[NhId/ oj/ s/ gzikp ftub/ f;Zy T[;/ soQK d[ZyG'rd/ oj/, i/bQK ftu ;Vd/ oj/. nfij/ b[N/o/ BK gfjbK ykfb;skBh ;B BK nZijB. BK fJBQK e'b e'Jh GftZy dh o{g o/yk j?.7H Xow tZb'I nDikD go nzBh ;aoXk ftu @@Xow## @@Xow## @@Xow## @@Xow## @@Xow## ewk oj/ f;ZyK Bz{ d{ihtZvh fXo i' d't/I jZEhI b[ZNdh nk ojh j? (s/ nZi Gh b[ZN ikoh j?) T[j j? ;kX bkDk.fsnkr dk T[gd/;a eoB tkb/ ozr pozr/ ;kX eo'VK ftu y/Y oj/ jB. frq;s s'IT[gokw @@pqjw frnkBh## @@pqjw frnkBh## @@pqjw frnkBh## @@pqjw frnkBh## @@pqjw frnkBh## NZpodkoK Bkb'I jiakoK r[DK tZX fjo;h bkbuh gqsZy fd;oj/ jB. @@dkB##@@dkB##@@dkB##@@dkB##@@dkB## okjhI gob'e ;cbk eoB d/ ;zx gkVt/I T[gd/;a eoB tkb/, nkgD/Xow GoktK dk y{B fBu'V e/ fJeZso ehs/ rJ/ nEkj XB okjhI y{p @@nkgDk@@nkgDk@@nkgDk@@nkgDk@@nkgDkb'e##;ztko b'e##;ztko b'e##;ztko b'e##;ztko b'e##;ztko oj/ jB. Gkt/I pj[ frDsh ;kXK B/ r[opkDh T[gd/;aK dh T[bzxDK eoe/frq;s Xow tZb'I w{zj w'fVnk j'fJnk j?. go bkbuh sK fJj b'e nkw frq;shnKBkb'I jiakoK r[DK fiankdk jB. v/o/ mkm e'mhnK, wfjzrhnK ekoK, J/H;hH o{w,nkbh;akB u'b/ p?vZ, eki{ fg;s/, pdkw s/ cb. E[be E[be eodhnK Gkoh Goewr'rVK. i' nEkj wkfJnk fJBQK B/ Xow d/ BK s/ f;ZyK s'I b[ZNh j?, T[j ;koh fJBQKdh fBZih ikfJdkd j?. e'Jh wkJh dk bkb iK ekBz{B ;kX Bz{ v/o/ s'I tZy BjhI eo;edk, T[j Gkt/I fi; soQK ih ukj/ T[; ikfJdkd dh tos'I eo/.8H d/;a-ftd/;a ftu t;dhnK f;Zy iE/pzdhnK B[z{ T[iZV/ gzikp bJh wro wZStkb/ jzM{ pjKfdnK pj[s tko ;[fDnk t/fynk j?. GftZy dh o{g o/yk T[bhe e/ f;Zye"w Bz{ pj[gosh r[bkwh ftu'I eZYD bJh e'Jh ekoi ftXh BjhI T[bheh rJh. f;Zyo{g tkb/ ;kXK$f;ZyK Bz{ (wkB f;zx g/ot/ tkbk ns/ gkoNh) T[Vh;k ftu nkJ/ ;w[zdohs{ckB ghVsK dh sebhca B/ ftnke[b eo fdZsk. T[j bZyK wD nzB dkDk, ezpb,fp;so/, pkbD dtkJhnK b? e/ T[Vh;k oki ftu b'VtzdK dh @@vkYh ;aoXk## Bkb;/tk eod/ oj/. r[ioks d/ G{ukb ghVQsK dh yapo gVQe/ f;Zy iE/pzdhnK dh ns/@@;zsK## dh BhIdo nb'g j' rJh. T[BQK nghbK eoe/ p/nzs XB wkb fJeZso ehsk.jiakoK NoZeK s/ ;wkB bZd e/ d[fynko/ r[ioksh G{ukb ghVsK dh ;/tk ftu ik jkioj'J/. n? w/oh e"w d/ wbkj', ;zs' ! s[jkBz{ gzdoK ;kb brksko gzikp ftu'I T[md/n? w/oh e"w d/ wbkj', ;zs' ! s[jkBz{ gzdoK ;kb brksko gzikp ftu'I T[md/n? w/oh e"w d/ wbkj', ;zs' ! s[jkBz{ gzdoK ;kb brksko gzikp ftu'I T[md/n? w/oh e"w d/ wbkj', ;zs' ! s[jkBz{ gzdoK ;kb brksko gzikp ftu'I T[md/n? w/oh e"w d/ wbkj', ;zs' ! s[jkBz{ gzdoK ;kb brksko gzikp ftu'I T[md/

[184]

bKp{ Biao Bk nkJ/. xo-xo ftbedhnK wktK G?DK d/ eb/ik ftzBd/ t?D ;[DkJhbKp{ Biao Bk nkJ/. xo-xo ftbedhnK wktK G?DK d/ eb/ik ftzBd/ t?D ;[DkJhbKp{ Biao Bk nkJ/. xo-xo ftbedhnK wktK G?DK d/ eb/ik ftzBd/ t?D ;[DkJhbKp{ Biao Bk nkJ/. xo-xo ftbedhnK wktK G?DK d/ eb/ik ftzBd/ t?D ;[DkJhbKp{ Biao Bk nkJ/. xo-xo ftbedhnK wktK G?DK d/ eb/ik ftzBd/ t?D ;[DkJhBk fdZs/. o[b rJhnK wk;{w fiazdK, fBZe/ pkbeK d/ jT[e/ jzM{ Gh Bk fd;/. p}[orBk fdZs/. o[b rJhnK wk;{w fiazdK, fBZe/ pkbeK d/ jT[e/ jzM{ Gh Bk fd;/. p}[orBk fdZs/. o[b rJhnK wk;{w fiazdK, fBZe/ pkbeK d/ jT[e/ jzM{ Gh Bk fd;/. p}[orBk fdZs/. o[b rJhnK wk;{w fiazdK, fBZe/ pkbeK d/ jT[e/ jzM{ Gh Bk fd;/. p}[orBk fdZs/. o[b rJhnK wk;{w fiazdK, fBZe/ pkbeK d/ jT[e/ jzM{ Gh Bk fd;/. p}[orpkfpnK dhnK g[fb; ;N/;aBK ftu p[ZuVK tZb'I bZEhnK gZrK s/ g[NhIdhnK ;c?adpkfpnK dhnK g[fb; ;N/;aBK ftu p[ZuVK tZb'I bZEhnK gZrK s/ g[NhIdhnK ;c?adpkfpnK dhnK g[fb; ;N/;aBK ftu p[ZuVK tZb'I bZEhnK gZrK s/ g[NhIdhnK ;c?adpkfpnK dhnK g[fb; ;N/;aBK ftu p[ZuVK tZb'I bZEhnK gZrK s/ g[NhIdhnK ;c?adpkfpnK dhnK g[fb; ;N/;aBK ftu p[ZuVK tZb'I bZEhnK gZrK s/ g[NhIdhnK ;c?addkjVhnK Gh BK fd;hnK. p; T[Vh;k d/ s{caakB ghVs, r[ioks d/ G{ukb ghVQsdkjVhnK Gh BK fd;hnK. p; T[Vh;k d/ s{caakB ghVs, r[ioks d/ G{ukb ghVQsdkjVhnK Gh BK fd;hnK. p; T[Vh;k d/ s{caakB ghVs, r[ioks d/ G{ukb ghVQsdkjVhnK Gh BK fd;hnK. p; T[Vh;k d/ s{caakB ghVs, r[ioks d/ G{ukb ghVQsdkjVhnK Gh BK fd;hnK. p; T[Vh;k d/ s{caakB ghVs, r[ioks d/ G{ukb ghVQsBiao nkJ/ jB. iK fco ;[Bkwh bfjoK d/ wko/ fd; gJ/ jB. fJB;kBhns d/ Bks/Biao nkJ/ jB. iK fco ;[Bkwh bfjoK d/ wko/ fd; gJ/ jB. fJB;kBhns d/ Bks/Biao nkJ/ jB. iK fco ;[Bkwh bfjoK d/ wko/ fd; gJ/ jB. fJB;kBhns d/ Bks/Biao nkJ/ jB. iK fco ;[Bkwh bfjoK d/ wko/ fd; gJ/ jB. fJB;kBhns d/ Bks/Biao nkJ/ jB. iK fco ;[Bkwh bfjoK d/ wko/ fd; gJ/ jB. fJB;kBhns d/ Bks/;koh d[BhnK d/ wB[Zy ;kv/ nkgD/ G?D Gok jB. go nkgfDnK Bz{ wod/ ftbed/;koh d[BhnK d/ wB[Zy ;kv/ nkgD/ G?D Gok jB. go nkgfDnK Bz{ wod/ ftbed/;koh d[BhnK d/ wB[Zy ;kv/ nkgD/ G?D Gok jB. go nkgfDnK Bz{ wod/ ftbed/;koh d[BhnK d/ wB[Zy ;kv/ nkgD/ G?D Gok jB. go nkgfDnK Bz{ wod/ ftbed/;koh d[BhnK d/ wB[Zy ;kv/ nkgD/ G?D Gok jB. go nkgfDnK Bz{ wod/ ftbed/SZv e/, p/rkfBnK dk fceo eoBk w{oysk s'I f;tkJ/ j'o eh j?<SZv e/, p/rkfBnK dk fceo eoBk w{oysk s'I f;tkJ/ j'o eh j?<SZv e/, p/rkfBnK dk fceo eoBk w{oysk s'I f;tkJ/ j'o eh j?<SZv e/, p/rkfBnK dk fceo eoBk w{oysk s'I f;tkJ/ j'o eh j?<SZv e/, p/rkfBnK dk fceo eoBk w{oysk s'I f;tkJ/ j'o eh j?<

XV/pzdh s'I T[go T[me/ r[ow[yh ihtB pshs eo oj/ ftdtkB r[of;ZyK dhfJe gVskbhnk ew/Nh (efw;aB) pD/. Xow d/ Bkw s/ p'fbnk frnk nfwDtk M{m,ns/ ;zrsK s'I b[ZN/ rJ/ p/fj;kp/ XB dh rfjokJh Bkb gVskb eo/. Bkb jh x'ythIBiao Bkb fJj goy/ fe d/;a ftd/;a ftu nkg{z pD/ p?m/ f;ZyK d/ u"XohnK B/ fezBkg?;k ;jh EK s/ g[ukfJnk s/ feBK yk e/ veko wko rJ/. ykVe{ tkd s'I gfjbK fJBQKdhnK ikfJdkdK, iwQK g{zihnK fezBhnK ;B. ;aoXkb{ f;ZyK s'I nB/e sohe/ g?;k b[ZNe/ fezBhnK iawhBK$e'mhnK pDkJhnK jB. fJBQK d/ ewkJh d/ ;kXB eh ;B, ;GgVskb ehsh ikt/. i/ edh fJ; soQK j' ;e/ sK gsk bZr/ fe wbe Gkr' T[BQK;fwnK ftu fes/ fJZe nZXk ;h. T[;Bz{ Gh r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ m'ethI fcNekogkJh ;h. nZi wbe Gkr'nK dk nzs gkoktko jh BjhAI. s/ r[o{ BkBe tork bkjDsKgkT[D tkbk Gh e'Jh BjhI fojk brdk. f;sw dh rZb fJj fe r[o{ BkBe ;kfjpih dk Bkw tos e/, T[;/ d/ Xow ;EkB ftu, T[;/ tZb'I py;/a ;o{g tkb/ fJj d[;aNeow eo oj/ jB.

@@je[ gokfJnk BkBek T[;[ ;{no T[;[ rkfJ..@@je[ gokfJnk BkBek T[;[ ;{no T[;[ rkfJ..@@je[ gokfJnk BkBek T[;[ ;{no T[;[ rkfJ..@@je[ gokfJnk BkBek T[;[ ;{no T[;[ rkfJ..@@je[ gokfJnk BkBek T[;[ ;{no T[;[ rkfJ..r[o[ gho jkwk sk go/ ik w[odko[ B ykfJ..r[o[ gho jkwk sk go/ ik w[odko[ B ykfJ..r[o[ gho jkwk sk go/ ik w[odko[ B ykfJ..r[o[ gho jkwk sk go/ ik w[odko[ B ykfJ..r[o[ gho jkwk sk go/ ik w[odko[ B ykfJ..rbh fG;fs B ikJhn? S{N? ;u[ ewkfJ..rbh fG;fs B ikJhn? S{N? ;u[ ewkfJ..rbh fG;fs B ikJhn? S{N? ;u[ ewkfJ..rbh fG;fs B ikJhn? S{N? ;u[ ewkfJ..rbh fG;fs B ikJhn? S{N? ;u[ ewkfJ..wkoD gkfj jokw wfj j'fJ jbkb[ Bk ikfJ..wkoD gkfj jokw wfj j'fJ jbkb[ Bk ikfJ..wkoD gkfj jokw wfj j'fJ jbkb[ Bk ikfJ..wkoD gkfj jokw wfj j'fJ jbkb[ Bk ikfJ..wkoD gkfj jokw wfj j'fJ jbkb[ Bk ikfJ..BkBe rbh e{VhJh e[{V' gb? gkfJ..##BkBe rbh e{VhJh e[{V' gb? gkfJ..##BkBe rbh e{VhJh e[{V' gb? gkfJ..##BkBe rbh e{VhJh e[{V' gb? gkfJ..##BkBe rbh e{VhJh e[{V' gb? gkfJ..##

(gzBk-151)edh ;[fDnk ;h fe tZvh wZSh S'Nh wZSh Bz{ yKfdnK d/o BjhI eodh. fco

;[fDnk fe pqkjwD B/ nkgD/ jh Xow GoktK Bz{ ;dhnK sZe fpBQK feoe b[ZNe/ ykXk.

[185]

fco gfVnk fe w[;bwkBK s/ r'fonK B/ nkgDh fonkfJnk s/ pV/ i[bw ehs/. fJj;G phs/ dhnK ejkDhnK jB. n;hI T[; tes Bkb'I pj[s ftek; eo rJ/ jK. j'oe'Jh b[ZN e/ ykDk nZi ;"yk BjhI. f;ZyK d/ u"XohnK (Xkofwe, okiBhfse, gqpzXe,gqukoe s/ ;kX bkD/) B/ ;"yk okj bZG fbnk. ftofbnK B{z SZv e/ nZi pj[s jhrbhi sohe/ tos e/ g?;k ewkfJnk ik fojk j?. Xkofwe ;N/iK s/ rZi e/ e[cop'fbnk ik fojk j?. nkgD/ jh Xow GkJhnK G?DK Bz{ r[zwokj Gh ehsk ik fojk j?.T[BQK dk y{B Gh vheK bk e/ ghsk ik fojk j?. r[o{ c[owkB fJT[I jB-

BkBe pdok wkbek Ghsfo Xfonk nkfD..BkBe pdok wkbek Ghsfo Xfonk nkfD..BkBe pdok wkbek Ghsfo Xfonk nkfD..BkBe pdok wkbek Ghsfo Xfonk nkfD..BkBe pdok wkbek Ghsfo Xfonk nkfD..y'N/ yo/ goyhnfB ;kfjp e/ dhpkfD..y'N/ yo/ goyhnfB ;kfjp e/ dhpkfD..y'N/ yo/ goyhnfB ;kfjp e/ dhpkfD..y'N/ yo/ goyhnfB ;kfjp e/ dhpkfD..y'N/ yo/ goyhnfB ;kfjp e/ dhpkfD.. (789)(789)(789)(789)(789)u'o ;bkj/ uhs[ Bk Ghi?.. i/ pdh eo/ sk s;{ B Shi? ..u'o ;bkj/ uhs[ Bk Ghi?.. i/ pdh eo/ sk s;{ B Shi? ..u'o ;bkj/ uhs[ Bk Ghi?.. i/ pdh eo/ sk s;{ B Shi? ..u'o ;bkj/ uhs[ Bk Ghi?.. i/ pdh eo/ sk s;{ B Shi? ..u'o ;bkj/ uhs[ Bk Ghi?.. i/ pdh eo/ sk s;{ B Shi? ..u'o eh jkwk Go? Bk e'fJ.. u'o[ ehnk uzrk feT[ j'fJ..u'o eh jkwk Go? Bk e'fJ.. u'o[ ehnk uzrk feT[ j'fJ..u'o eh jkwk Go? Bk e'fJ.. u'o[ ehnk uzrk feT[ j'fJ..u'o eh jkwk Go? Bk e'fJ.. u'o[ ehnk uzrk feT[ j'fJ..u'o eh jkwk Go? Bk e'fJ.. u'o[ ehnk uzrk feT[ j'fJ.. (662)(662)(662)(662)(662)T[xo rfJnk i?;/ y'Nk Yp{nk Bdfo ;okck nkfJnk..T[xo rfJnk i?;/ y'Nk Yp{nk Bdfo ;okck nkfJnk..T[xo rfJnk i?;/ y'Nk Yp{nk Bdfo ;okck nkfJnk..T[xo rfJnk i?;/ y'Nk Yp{nk Bdfo ;okck nkfJnk..T[xo rfJnk i?;/ y'Nk Yp{nk Bdfo ;okck nkfJnk..nzsfoikwh ;G feS[ ikB? T[;s/ ejk SgkfJnk..nzsfoikwh ;G feS[ ikB? T[;s/ ejk SgkfJnk..nzsfoikwh ;G feS[ ikB? T[;s/ ejk SgkfJnk..nzsfoikwh ;G feS[ ikB? T[;s/ ejk SgkfJnk..nzsfoikwh ;G feS[ ikB? T[;s/ ejk SgkfJnk.. (381)(381)(381)(381)(381)wBw[y[ w[rX[ nr? u/s? BkjhI d[fy bkr? gS[skJh..wBw[y[ w[rX[ nr? u/s? BkjhI d[fy bkr? gS[skJh..wBw[y[ w[rX[ nr? u/s? BkjhI d[fy bkr? gS[skJh..wBw[y[ w[rX[ nr? u/s? BkjhI d[fy bkr? gS[skJh..wBw[y[ w[rX[ nr? u/s? BkjhI d[fy bkr? gS[skJh.. (1344)(1344)(1344)(1344)(1344)

000000000000000

[186]

gzikp d/ gkDh s/ vkek

gzikp y/sh gqXkB ;{pk j?. ihtB dk nkXko gkDh fJE'I dh gfjbh b'Vj?. g[okD/ ;fwnK ftu e/tb po;ks dk jh ;jkok ;h. ;wK gk e/ dfonktKftu'I uV;K (uwV/ s'I pfDnk tZvk v'b) okjhI pbdKI Bkb fyZu e/, gkDh dh tos'Iehsh ikD bZrh. ;ko/ fJbkfenK dh b'V dfonk d/ gkDh g{oh BjhI eod/ ;B.fJ; bJh y{j g[ZN/ ikD bZr/. uV; s'I pknd b'j/ dhnK fNzvK tkb/ gqpzX dhekY fBebh. y/sh j'o tX/o/ j'D bZr gJh. y{j ftu'I gkDh eZY e/ tos'I ftufbnkT[D s/ youk, ns/ fwjBs pj[s eoBh g?Idh ;h. fJ; s'I ;"yk okj ;hdfonktK Bz{ pzB wkoe/,l BfjoK okjhI y/sK sZe gkDh g[idk eoBk. fJ; Bt/I ezwdh F[o{nks nzro/iaK B/ 1860 JhL ftu ehsh. bZrGr thj ;kb sZe fJ; tZvh@@;ojzd## Bfjo dh g[NkJh j'D s/ 1881 JhL Bz{ fJ; ftu gkDh SZfvnk frnk.wkbt / d / b ZyK J /eV oep / / B z { fJ; Bfjo okjh I f; z fink frnks/, nZr/ Bkb'I c;bK uzrk bkjk d/D bZrhnK. fJ;/ @@o'gV j?v toe;## s'I fJe@@pkohfp;s d[nkp## Bfjo eZYh rJh. fJ; Bkb d[nkp/ d/ ft;akb fJbke/ Bz{gkDh gqkgs j'fJnk. c;bK dk MkV tfXnk.

;zB 1947 s'I ekch ;wK gfjbK fJZe nzro/i nc;o B/ f;aeko eod/tes wfj;{; ehsk fe fJe pzB wkoe/, v?w pDkJ/ ikD dh pj[s ;zGktBk w"i{dj?. ;zB 1950 s'I 1957 sZe, fJ; gqki?eN s/ Gkos ;oeko B/ ezw pV/ i'ao ;'aoBkb ehsk. fJ; gqki?eN Bz{ GkyVk Bfjo eoe/ ikfDnk frnk. fJ; dh bzpkJhS/ ;" feb'whNo s'I th tZX jh pDdh j?. i' r'fpzd ;kro v?w s'I trdh j'Jh;ojzd B/V/ fJ; dhnK d' ;akyktK pD iKdhnK jB. j?okBh dh rZb fJj j? fegzikp ftu'I fJj Bfjo pj[s bzwK o;sk s?j eodh j'Jh, jfonkD/ ftu dkybj' iKdh j?. gzikp Bz{ fJ; ftu'I s[gek gkDh BjhI fdZsk iKdk. fe;/ EK fJ; ftu'Igzikp bJh ;kJhcB eZY e/, BfjoK ;{J/ iK ykb/ BjhI pDkJ/ rJ/. ;kok gkDhf;Xk jfonkD/ ns/ oki;EkB Bz{ G/i fdZsk. GkyVk Bfjo pDkT[D tes uko ;"c[ZN u"VkJh ftu iawhB, w[Zy pzB s'I F[o{ j' e/ ;ko/ gzikp ftu'I dh S/ ;"

[187]

feb'whNo ftubh Xosh, gzikp d/ fe;kBK s'I y'j bJh. T[; tes bko/ fJjbkJ/ rJ/ fe s[jkBz{ c;bK bJh fizBK ukj'r/, gkDh fdZsk ikt/rk. fJE'I d/ fe;kBBz{ fJe p{zd gkDh GkyVk ftu'I BjhI fdZsk frnk. Bfjo Bek Be Goh tr ojhj[zdh j?. gzikp dk fe;kB ngDhnK c;bK Bz{ ;[Ze ojhnK t/y e/, jzM[{ pjk fojkj[zdk j?.

id'I (1957) gzikp dh fjZe s/ w/jbdh GkyVk nZr/ bzxkdh j'Jh,jfonkD/ s/ oki;EkB d/ y/sK Bz{ ;o;pi pDk ojh ;h. gzikp d/ ftbe oj/fe;kBK Bz{ y{j bkT[D bJh eoi/ fdZs/ rJ/. y{j fijVk sd'I pbdkK Bkb ubdk;h. fi; Bz{ tkj[zd/ j'J/ pbdK ns/ fe;kBK dk j[bhnk ftrV iKdk ;h. nZr/y/sK ftu Gh ;kok fdB ygkJh eoe/, v/Y d' ftZx/ c;b Bz{ jbek fijk gkDhbrdk ;h. u"E/ fdB c;b fco gkDh Bz{ so; ojh j[zdh ;h. w/oh nkgDh ;[osnzdo fJj ;kok wkiok tkgfonk, w?I y[d t/fynk j?. fizBK BfjoK ftu shj ukbh;kb gfjbK edh edkJh gkDh trdk, c;bK sZe gj[zu iKdk ;h. w"i{dk ;w/I ftu T[j ;kohnK BfjoK jw/;ak gkDh tb'I ykbh j[zdhnK jB. i' S'N/ ;{J/fBebd/ ;B, T[j sK j"bh-j"bh pzd jh j' rJ/ jB. b'eK B/ tkj e/ y/sK ftu;akfwb eo bJ/ jB. ;fjoK d/ B/V/ epik eoe/, xo/b{ tos'I ftu b? nKd/ jB.o'gV s'I fBebD tkbh ;ojzd Bfjo dh fJe ;akyk, d'okj/ B/fVUI bzv/ fgzvK s'I,tZy j'e/, b[fXnkD/ ftudh bzxdh j?. w?I y[d t/ydk fojk jK, fJj e/tb po;ksd/ fdBK ftu pzd j'fJnk eodh ;h, iK ;ckJh eoB ;w/I pzd eod/ ;B. toBk;kb ftu d; wjhB/ iao{o trdh ;h. w"i{dk ;w/I ftu fJj Bfjo d' wjhB/ gkDhb? e/ nkT[Idh j? s/ d; wjhB/< y[ad fgnk;h wodh j?, y/sK Bz{ gkDh feE'Ifgnkt/rh< d[ydkJh gfjb{ fJj Gh j? fe Bfjoh gkDh dh gqkgsh tk;s/, e'JhtZvh b'e bfjo, g?dk BjhI ehsh rJh. ftdtkB spek rcbs ftu ;[Zsk j'fJnkj?. okiBhfse b'e p/JhwkB jB. gzikp dk okyk< e'Jh BjhI j?.

id'I nBki dh b'V tZX rJh, Gkos d/ gzikj gqsh;as b'e G[ywkoh d/feBko/ ik gj[zu/, sK Gkos ;oeko Bzz [ { @@ghHn?bH 480## nsh ;aowBke ;wM"skeoe/, nwohek s'I eDe yohdDh gJh. fJj T[j eDe ;h i' T[E/ e/tb gF{nKBz{ ytkJh iKdh ;h. nwoheBK d/ x'V/, rktK, wZMK s/ Gkos ftub/ wB[Zy, fJe

[188]

pokpo< tkj @@w/o/ Gkos wjkB## BjhI oh;K s/ohnK. fJe BthI ;ehw sfjs fcofe;kBK Bz{ p'o bkT[D ns/ fJziD yqhdD tk;s/ eoi/ d/D/ F[o{ eo fdZs/. fJ;soK ;'e/ d/ ;skJ/ fe;kBK B/ XVk XV eoi/ u[Ze e/ p'o bkJ/, fJziD yqhd/.Bfjoh gkDh i' w[cs d/ Gk (nsh ;;sk) fwbdk j?, T[;Bz{ y'j e/ gzikp d/fe;kBK Bz{ pj[sh w[;aZes tkbk s/ bZe s'VB tkbk youhbk okj nyafsnko eoBkfgnk. T[;dh nZXh e[ c;b dh ewkJh s/b ykd, ns/ fJziBK dh yqhd ns/w[ozws s/ jh ubh iKdh ;h. fJ; s'I wro'I BtK cokv ehsk frnk, fe;kBK BKbfe wfjzx/ vhiab ns/ fJziB d/ you/ s'I puD dk nk;kB sohek j?, fpibh dhnKw'NoK brtkT[DhnK. fJ; @@jfo uzd"oh## @@jfo uzd"oh## @@jfo uzd"oh## @@jfo uzd"oh## @@jfo uzd"oh## (pDktNh uhi) fgZS/ fco fe;kB d"Vfgnk. Gkoh fo;atsK d/ e/, fpibh d/ e[B?eFB fwbd/ ;B, T[j fdZshnK. w'NoKyqhdhnK. gzikp dk yopKI o[fgnk o[V frnk. fpibh ;dk jh o[;h ofjzdh. w'NoKd/ Bkb T[jh vhiab fJziD oZyD/ gJ/, sK fe c;b ;[e Bk ikt/. j[D sK jkbsfJj j? fe gzdoK gzdoK ;kb j' rJ/ fiBK Bz{ w'NoK bJh ;feT{foNh Goh Bz{,T[jBK dh Gh tkoh BjhI nkJh. T[IR u'DK d/ B/V/ nke/ ;ko/ T[whdtko Bkjo/i?eko/ s/ bko/ pV/ d/ iKd/ jB.

thj e[ ;kb gfjbK ;oekoh s"o s/ r[opkDh dh fJe gzesh fby e/goukoh rJh, p'ov bkJ/ rJ/. i' fJT[I ;h-

gfjbk gkDh ihT[ j?, fis jfonk ;G e'fJ.. (tko nk;k)gfjbk gkDh ihT[ j?, fis jfonk ;G e'fJ.. (tko nk;k)gfjbk gkDh ihT[ j?, fis jfonk ;G e'fJ.. (tko nk;k)gfjbk gkDh ihT[ j?, fis jfonk ;G e'fJ.. (tko nk;k)gfjbk gkDh ihT[ j?, fis jfonk ;G e'fJ.. (tko nk;k)iKiKiKiKiK

gtD[ r[o{ @@gkDh fgsk## wksk Xos[ wjs.. (ig[)gtD[ r[o{ @@gkDh fgsk## wksk Xos[ wjs.. (ig[)gtD[ r[o{ @@gkDh fgsk## wksk Xos[ wjs.. (ig[)gtD[ r[o{ @@gkDh fgsk## wksk Xos[ wjs.. (ig[)gtD[ r[o{ @@gkDh fgsk## wksk Xos[ wjs.. (ig[)r[opkDh dhnK gzeshnK dk ;jkok b? e/ gqukfonk frnk, b'e' ! gkDh

pVk ehwsh j?, nikJhI Bk r[nkU, ;ziw Bkb tos'. gzikp Bz{ fJj gkm gVQke/ gkDh jfonkD/ s/ oki;EkB tZb Bz{ s'fonk ik fojk ;h. gkDh @@nikJh## ikDs'I o'eD bJh, gzikp ftu fJe wfjewk fNT{pt?Zb ekog'o/;aB y'fbnk frnk.fJ; ftGkr B{z, BfjoK ;{J/ s/ ykb/ gZe/ eoB dk ezw ;"Ifgnk frnk. jikoKfeb'whNo BfjoK s/ ykb/ gZe/ eo fdZs/ rJ/. nca;oK s/ tihoK B/ si'ohnK GobJhnK. m/e/dkoK B/ jZE ozr bJ/. ykb/ pj[s S/sh N[ZN rJ/ gkDh s'I fgnk;/wo rJ/. gZe/ ykfbnK dk fe;kBK Bz{ E'Vk fijk ckfJdk sd'I j'Dk ;h, nro

[189]

T[jBK ftu gkDh nkT[Idk. ykfbnK Bz{ gZe/ eoB dk youk fe;kBK Bz{ gk fdZskfrnk. @@gkDh fgsk## ih B/ do;aB jh Bk fdZs/.@@gkDh fgsk## ih B/ do;aB jh Bk fdZs/.@@gkDh fgsk## ih B/ do;aB jh Bk fdZs/.@@gkDh fgsk## ih B/ do;aB jh Bk fdZs/.@@gkDh fgsk## ih B/ do;aB jh Bk fdZs/.

gkDhnK dh nzsook;aNoh ekBz{B w[skpe tzv eoB bJh uzvhrVQ d/fJe ;[fjod ;ZiD B/, gzikp s/ jfonkDk jkJh e'oN ftu, @@b'e fjs## gNh;aBdkfJo eo fdZsh. fJj noih (ckJhb) fJe iZi e'b ftuko bJh g[idh, e[MfdBK s'I pknd, fpBK e'Jh fNgDh d/ nZr/ ;oek fdZsh iKdh. uko e[ ;kb gzikpdh fe;ws Bkb i[Vh, fJj wjZst g{oB ckJhb, eufjohnK d/ nzdo ;cao eodhojh. fJsB/ Bz{ jkJhe'oN ftu fJe Bt/I iZi, ;odkoHHHHHHHHHH;zXktkbhnk dhfB:[esh j' rJh. id'I T[jh gkDhnK tkbh ckJhb ehVh ukb/ ubdh j'Jh ;qL ihd/ w/i s/ nkD Y[Zeh. T[jBK t/yh goyh, ikfJik fbnk s/ ;[DtkJh bJh sohegk fdZsh. ;kEh iZiK B/ tofink, fJj @@rbsh## Bk eo'. fJ; cBhno Bkr dhgNkoh Bk y'b'. ;odko ih s/ e'Jh n;o Bk j'fJnk. ;r'I fdqVsk Bkb T[jBKefj fdZsk, fe w?I fJ; e/; Bz{ feBko/ bk e/ jh ojKrk. e[M jh fdBK nzdo;[gohw e'oN tZb'I c?;bk o'e b?D dh @@;yas jdkfJs## nk rJh. ;qL;zXktkbhnk Bk o[e/. ;[gohw e'oN d/ uhc i;fN; ;kfjp ih B/ ;ko/ fB:wK Bz{T[bzx e/ fJj ckJhb fdZbh wzrtk bJh. j'o bZyK ckJhbK d/ j/mK dcB eofdZsh rJh. thj ;kb s'I fJ; Bz{ jtk sZe BjhI brD fdZsh rJh. s/ ;L;zXktkbhnk i;fN; ;kfjp gzikp d/ gkDhnK ftu o'jV e/ (pdbh eoe/)skfwbBkv{ G/i fdZsk frnk. ypodko ! i/ fe;/ B/ gzikp d/ jZeK dh rZb ehshgzikp d/ Gb/ tkbk fJB;kca ehsk. pdbh eo d/Dh sK ;G s'I S'Nh fijh ;aikj?. fJ; s'I tv/ohnK ;iktK nDrfDs ni/ okythnK jB. @@;s: w/t i:s/##@@;s: w/t i:s/##@@;s: w/t i:s/##@@;s: w/t i:s/##@@;s: w/t i:s/##

gkDhnK d/ e[dosh fB:w (ns/ nzsook;aNoh ekBz{B) d/ y'ih ftdtkBgq'L fw;b ns/ iBob thbQo (nwoheh) B/ pj[s fwjBs s'I pknd 400 gzfBnKdh fJe g[;se 1967 ftu SgkJh ;h. fJj feskp Gkosh dfonktK dh tzv pko/;G s'I tXhnk wzBh rJh. dfonkJh gkDhnK Bkb ;zpzXs w;b/ fJ; feskp s'I;//X b? e/ ;[bMkJ/ ik ;ed/ jB. wjkokik pjktbg[o, ns/ rzrk Bro d/ oki/Bkb ;zB 1918 ftu, ns/ ;szpo 1920 Bz{ d' tko gkDh gqkgs eoB d/ ;wM"s/j'J/. T[jBK d't/I jkewK B/ gzikp s'I gkDh w[Zb T[sko e/ fbnk ;h. Gkt/I ;ko/

[190]

Gkos ftu oki sK r'fonK dk jh ;h. ;sb[i iwBk fbze Bfjo (n?;HtkJhHn?b)pDkT[D s/ Gkos ;oeko eo'VK o{g? popkd eo u[Zeh j?. fJ;/ Bfjo dk BhIjgZEo (1982) i' fJzdoK rKXh B/ oZfynk ;h. fJ; gzikp wko{ BhIj gZEo B/, gkDhsK Gkt/I n?;HtkJhHn?bH okjhI BjhI fbnk. gzikp Bz{ y{B d/ dfonk ftu iao{o v'pfdZsk. gkDh y'j/ ikD d/ o'; tZi'I nekbh db B/ eg{oh (fiE/ BhIj gZEo oZfynk;h) s'I Gkos ;oeko fto[ZX w'ouk bk e/, frqcaskohnK dk fprb tik fdZsk.fJE'I pdb e/ w'ouk nzfwqs;o ubk frnk. T[Xo GkJh ioB?b f;zx B/, GkJhnwqhe f;zx s/ GkJh mkok f;zx dh BkikfJia frqcskoh d/ fto'X ftu, @@w'ouk##bkfJnk j'fJnk ;h. nzfwqs;o gjz[u e/ d't/I @@w'ou/## fJeZm/ j' rJ/. fBs fdBfrqcskohnK j'D bZrhnK. nekbh db B/ Gkos ;oeko fto[ZX, Bk fwbtosDeoB dh sohe fwE fdZsh. fJ; s'I r[Z;k yk e/, fJzdok rKXh B/ gzikp s/ c"iKukjV fdZshnK. f;ZyK dh spkjh r[oXkwK dk ftBk;a. ykVe{nK dk T[Gko, Gkoshc"iK tZb'I gzdoK e[ ;kb sZe f;Zy B"itkBK dk pVh p/ofjwh Bkb f;aeko ehskiKdk fojk. e/tb gkDh wzfrnk ;h, T[j Gh @@nkgDk gkDh##. p/rkBk jZe BjhIukfjnk ;h. ;w/I ;w/I dk c/o j?. fJe T[j iawkBk ;h fe w[rb ikpoK Bz{ f;ZyKB/ b'j/ d/ uD/ upkJ/. npdkbh s/ d[okBh d/ g?oK j/m nZr pkb fdZsh. pzBbikJhnK ik ojhnK w[fNnkoK tkg; fbnKdhnK. r'fonK Bz{ nfij NZeo/ fe@@;akj w[jzwdk f;zxK B/ r'fonK d/ tKr fBzp{nK bj{ fBu'V ;[ZN/##, tkbh jkbs@@;akj w[jzwdk f;zxK B/ r'fonK d/ tKr fBzp{nK bj{ fBu'V ;[ZN/##, tkbh jkbs@@;akj w[jzwdk f;zxK B/ r'fonK d/ tKr fBzp{nK bj{ fBu'V ;[ZN/##, tkbh jkbs@@;akj w[jzwdk f;zxK B/ r'fonK d/ tKr fBzp{nK bj{ fBu'V ;[ZN/##, tkbh jkbs@@;akj w[jzwdk f;zxK B/ r'fonK d/ tKr fBzp{nK bj{ fBu'V ;[ZN/##, tkbh jkbspD rJh. go nZi f;Zy e"w nkgDk gkDh gzikp d/ y/sK tZb BjhI w'V ;edh.pD rJh. go nZi f;Zy e"w nkgDk gkDh gzikp d/ y/sK tZb BjhI w'V ;edh.pD rJh. go nZi f;Zy e"w nkgDk gkDh gzikp d/ y/sK tZb BjhI w'V ;edh.pD rJh. go nZi f;Zy e"w nkgDk gkDh gzikp d/ y/sK tZb BjhI w'V ;edh.pD rJh. go nZi f;Zy e"w nkgDk gkDh gzikp d/ y/sK tZb BjhI w'V ;edh.pj[s gkDh g[bK d/ j/mdh fBs bzxdk ik fojk j?. ;kv/ dfonk ;[Ze/, ;kvhnKpj[s gkDh g[bK d/ j/mdh fBs bzxdk ik fojk j?. ;kv/ dfonk ;[Ze/, ;kvhnKpj[s gkDh g[bK d/ j/mdh fBs bzxdk ik fojk j?. ;kv/ dfonk ;[Ze/, ;kvhnKpj[s gkDh g[bK d/ j/mdh fBs bzxdk ik fojk j?. ;kv/ dfonk ;[Ze/, ;kvhnKpj[s gkDh g[bK d/ j/mdh fBs bzxdk ik fojk j?. ;kv/ dfonk ;[Ze/, ;kvhnKBfjoK ;[ZehnK, ;kv/ ;{J/ ykb/ ;[Ze/. ;kvh Xosh ;[Zeh c;bK ;V rJhnK. @@i/BfjoK ;[ZehnK, ;kv/ ;{J/ ykb/ ;[Ze/. ;kvh Xosh ;[Zeh c;bK ;V rJhnK. @@i/BfjoK ;[ZehnK, ;kv/ ;{J/ ykb/ ;[Ze/. ;kvh Xosh ;[Zeh c;bK ;V rJhnK. @@i/BfjoK ;[ZehnK, ;kv/ ;{J/ ykb/ ;[Ze/. ;kvh Xosh ;[Zeh c;bK ;V rJhnK. @@i/BfjoK ;[ZehnK, ;kv/ ;{J/ ykb/ ;[Ze/. ;kvh Xosh ;[Zeh c;bK ;V rJhnK. @@i/fes/ gkDh j? sK e/tb fe;kBK dhnK nZyK ftu. i/ nZyK ftu'I trd/ gkDh Bz{fes/ gkDh j? sK e/tb fe;kBK dhnK nZyK ftu. i/ nZyK ftu'I trd/ gkDh Bz{fes/ gkDh j? sK e/tb fe;kBK dhnK nZyK ftu. i/ nZyK ftu'I trd/ gkDh Bz{fes/ gkDh j? sK e/tb fe;kBK dhnK nZyK ftu. i/ nZyK ftu'I trd/ gkDh Bz{fes/ gkDh j? sK e/tb fe;kBK dhnK nZyK ftu. i/ nZyK ftu'I trd/ gkDh Bz{fJe EkJhI bzxkfJnk ikt/, ;akfJd fJe dfonk pD ikD/HHHHHH##.fJe EkJhI bzxkfJnk ikt/, ;akfJd fJe dfonk pD ikD/HHHHHH##.fJe EkJhI bzxkfJnk ikt/, ;akfJd fJe dfonk pD ikD/HHHHHH##.fJe EkJhI bzxkfJnk ikt/, ;akfJd fJe dfonk pD ikD/HHHHHH##.fJe EkJhI bzxkfJnk ikt/, ;akfJd fJe dfonk pD ikD/HHHHHH##.

gfNnkb/ fiabQ/ dh ;wkDk wzvh d/ B/fVUI, gfjbK tr ojh GkyVk Bfjoftu'I, fJe j'o Bfjo eZY e/ (jK;h p[NkDk) fsnko eo bJh j?. gfjbK trojh Bfjo yB"oh sZe, gzikp d/ y/sK ftu'I dh bzxdh j?. j' ;edk j? gzikpd/ fe;kB edh fJ; Bfjo ftu'I gkDh gqkgs eoB dh e'f;a;a eoB u'oh iK ;hBki'oh. ;wkD/ s'I okj pdb e/, fJj Bfjo jfonkD/ ftu dkyb eo fdZsh rJh

[191]

j?. j'o rip gJh 06-06-2001 ftu ;qL gqek;a f;zx pkdb ;oeko ftu wzsoh,ns/ pkdb d/ fo;as/dko s/ b'e fBowkD wzsoh ;qL nikfJp f;zx w[yw?bg[o B/fJ; @@wkbtk wko{##@@wkbtk wko{##@@wkbtk wko{##@@wkbtk wko{##@@wkbtk wko{## Bfjo dk BhIj gZEo oZfynk ;h. n?;HihHghH;hH d/ekoiekoDh d/ w?Ipo i'frzdo f;zx gzioE Bkb ;B. BhIj gZEo s/ d'BK dk BKgfVQnk ik ;edk j?. @@gzE osB## ;qL r[uoB f;zx N"jVk fJ; gkg eow pko/T[Zuk ;kj th Bk b? ;e/. nopK gsh ;qL ;[oihs f;zx oZyVk fJ; Bfjo d/ g[Zbs'I nB/eK tkoh bzfxnk j?. ;qL jofdnkb f;zx okibk d/ p/N/ ;qL irsko f;zxokibk d/ e'm/ s'I yb' e/ Bfjo ftu'I dh trdk gkDh ;kc fd;dk j?. go fJjBKb'eK dh nkswk wo u[Zeh j?. j[D ;ko/ gzikp Bz{ ;w;akB xkN G/i e/ bKp{ bke/ FkfJd fJj @@;[Zy dh BhId## ;"I ;eDr/. gzikp ftu'I dh tr ojh Bfjo T[go'Ijtk bzx e/, gzikp d/ y/sK tZb edh d' p{zdK gkDh b? nkT[Idh ;h. gzikp dke'Jh fgnk;k v'b Goe/ fJ; ftu'I gkDh gh b?Idk ;h. Gkt/I fJj Bfjo fJZNK BkbgZeh ehsh j'Jh j?. fco Gh E'VQk E'vQk fo; e/ gkDh gzikp dh Xosh ftu gqt/;a eo iKdk ;h. vkjfYnK B/ Goh g{oh Bfjo dk w[jkDk jh jfonkD/ Bz{ w'Vfbnk. ;kv/ nkgfDnK B/ nkgD/ okjhI gzikp dh Xosh Bz[ { pzio pDkT[D d/ ekb/ekoBkw/ dk ekb/ fdB ekbk BhIj gZEo oZy e/ f;ZyK d/ eb/i/ ftu yzio y'GfdZsk.

GkyVk v?w s'I gkDh oki;EkB d/ fNfpnK se g[ukDk, iK s/ fBohw{oysk j?. iK fco ;kfi;a sfjs f;ZyK Bz{ popkd eoB dh :'iBk j?. BfjoKokjhI jiko whb sZe gkDh id'I ubdk j? sK 25 gqsh;as Xosh ;'y b?Idh j?.fJsBk e[ jh jtk ftu T[v iKdk j?. fiBK ft;akb o/sb/ fNZfpnK ftu dfonkroe j' iKd/ jB. xZro Bdh dk p/ pjk gkDh, jo ;kb jzB[{wkBrV d/ fNfpnKftu ;wk iKdk j?. fJ; Bfjo GkyVk dk gj[zfunk gkDh, c;bK johnK BjhI eo;edk. jK !!!!! E'Vk pj[s ghD d/ ezw nk ;edk j?.

oki;EkB dh fJe ;z;Ek B/ fJj ;ot/ fog'oN nyapkoK ftu fdZsh ;hfe gzikp ftu'I fbnKdk Bfjoh gkDh oki;EkB dk ;ztko e[M BjhI ;fenk. jKgzikp iao{o T[ZiV frnk j?. gzikp ftubk ;ot/ wfjewk, nkgDh fog'oN nzeVkftGkr Bz{ jo ;kb fsnko eoe/ G/idk j?. fJ; nzeVk dcaso ftu gzikp pko/

[192]

jo soK dh ikDekoh j[zdh j?. go Xosh j/mb/ gkDh pko/ fJE/ ;kok foekovrbs j?. Xosh ftubk gkDh fi; s/ih Bkb j/mK T[sodk ik fojk j?, T[sBkfbfynk BjhI iKdk. id'I Gkosh fe;kB :{BhnB d/ w[yh fe;kBK d/ fXnkB ftufJj rb nkJh. gVskb eoB s/ gsk brk thj s'I gzMh c[ZN gkDh dh ;sk xNftykJh rJh ;h. Gkt gkDh j/mK ubk frnk, ;Zso c[ZN, go df;nk frnkgzskbh s'I gzikj c[ZN. n?vk jB/o<

gzikp d/ w[Zy wzsohnK s'I e/Ido B/ pKj wo'V e/, gkDh s/ vkek wkoBtor/ g/goK s/ jw/;aK d;syas eotkJ/ jB. fe;/ w[Zy wzsoh dh iawho B/nzrVkJh Bk bJh, G/vK pD BhthnK gkJh oj/. ;qL nwfozdo f;zx w[Zy wzsohgzikp B/ @@nZXh e[ pVQe## wkoh ;h. id'I Gkosh ;[gohw e'oN tb'I gzikp ;oekoBz{ j[ew d/ fdZsk fe nkgD/ fJbke/ ftu n?;HtkJhHn?bH Bfjo s[ozs pDk e/ fdZshikt/. id'I iZi ;kfjp Bz{ g[ZfSnk frnk fe fJj ;{fpnK dk nkg;h wkwbk j?.ok;aNoh s/ nzsook;aNoh ekBz{BK w[skpe s[;hI fJ; soQK gzikp dk gkDh BjhI y'j;ed/. iZi ;kfjp B/ fJo;akd cowkfJnk-@@w?I gkDh E'Vk Jh y'fjnk ;h. w?I sKBfjo pDk e/ d/D dk j[ew fdZsk ;h.##@@ih Bfjo ekjd/ tk;s/ ;h< gkDh SZvD tk;s/##<@@fJ; rb Bkb w/ok e'Jh skbe BjhI j?##. iZi ;kfjp B/ G'b/gD Bkbnkfynk. ftXkB ;Gk ftu wsk gk; eotk e/ Gkt/I ;L nwfozdo f;zx B/ BfjopDkT[D s'I fBiks gk bJh j?. go @@fizBk gkDh (i[bkJh 2004) Bz{ jfonkD/ s/oki;EkB Bz{ ik fojk ;h T[j gfjbK tKr jh iKdk oj/rk##, s/ w'jo Gh bkfdZsh.

gzikp gzi dfonktK dh Xosh ;h. nZi ;ko/ dfonk ;[Ze rJ/ jB. jKnZi eZb ;oekoK dh feqgk ;dek, fJe j'o dfonk gzikp ftu trdk j?, ;aokpdk dfonk. i' gzikp dh i[nkBh Bz{ o'jVh ik fojk j?. gzikp ftu'I o[ZyK dk Ghykswk j' frnk j?. o[ZyK ekoB po;ksK j' ikfJnk eodhnK ;B. j[D T[j GhBjhI nkT[IdhnK. fJe' uhia pkeh j?, jT[e/ f;;ehnK, popkdh s/ w"s, ;ko/ gzikpdh.

gkDh dh tfvnkJh ;fsr[o{ ih fJT[I eo oj/ jB-

[193]

gkDh ftuj[ osB T[gzB/, w/o[ ehnk wkXkDh..gkDh ftuj[ osB T[gzB/, w/o[ ehnk wkXkDh..gkDh ftuj[ osB T[gzB/, w/o[ ehnk wkXkDh..gkDh ftuj[ osB T[gzB/, w/o[ ehnk wkXkDh..gkDh ftuj[ osB T[gzB/, w/o[ ehnk wkXkDh..nm;fm shoE d/th Ekg/, g{oph br? pkDh..nm;fm shoE d/th Ekg/, g{oph br? pkDh..nm;fm shoE d/th Ekg/, g{oph br? pkDh..nm;fm shoE d/th Ekg/, g{oph br? pkDh..nm;fm shoE d/th Ekg/, g{oph br? pkDh..BkfJ fBtkik Bks? g{ik, BktfB ;dk ;[ikDh..BkfJ fBtkik Bks? g{ik, BktfB ;dk ;[ikDh..BkfJ fBtkik Bks? g{ik, BktfB ;dk ;[ikDh..BkfJ fBtkik Bks? g{ik, BktfB ;dk ;[ikDh..BkfJ fBtkik Bks? g{ik, BktfB ;dk ;[ikDh..w[fJnk ihtfdnK rfs j't? iK f;fo gkJhn? gkDh..w[fJnk ihtfdnK rfs j't? iK f;fo gkJhn? gkDh..w[fJnk ihtfdnK rfs j't? iK f;fo gkJhn? gkDh..w[fJnk ihtfdnK rfs j't? iK f;fo gkJhn? gkDh..w[fJnk ihtfdnK rfs j't? iK f;fo gkJhn? gkDh..BkBe f;oy[E? ;?skBh, J/Bk rbk Bk gkDh, ..BkBe f;oy[E? ;?skBh, J/Bk rbk Bk gkDh, ..BkBe f;oy[E? ;?skBh, J/Bk rbk Bk gkDh, ..BkBe f;oy[E? ;?skBh, J/Bk rbk Bk gkDh, ..BkBe f;oy[E? ;?skBh, J/Bk rbk Bk gkDh, ..t[m? (gkDh) j'fJn? j'fJ fpbktb, ihnk i[rfs ;wkDh..t[m? (gkDh) j'fJn? j'fJ fpbktb, ihnk i[rfs ;wkDh..t[m? (gkDh) j'fJn? j'fJ fpbktb, ihnk i[rfs ;wkDh..t[m? (gkDh) j'fJn? j'fJ fpbktb, ihnk i[rfs ;wkDh..t[m? (gkDh) j'fJn? j'fJ fpbktb, ihnk i[rfs ;wkDh..t{m? (gkDh) nzB ewkd[ egkjk, ;G;? gVdk j't?..t{m? (gkDh) nzB ewkd[ egkjk, ;G;? gVdk j't?..t{m? (gkDh) nzB ewkd[ egkjk, ;G;? gVdk j't?..t{m? (gkDh) nzB ewkd[ egkjk, ;G;? gVdk j't?..t{m? (gkDh) nzB ewkd[ egkjk, ;G;? gVdk j't?..t[m? xkj[ uofj fBs ;[oGh (rktK wZMK) ;k XB djh fpb't?..t[m? xkj[ uofj fBs ;[oGh (rktK wZMK) ;k XB djh fpb't?..t[m? xkj[ uofj fBs ;[oGh (rktK wZMK) ;k XB djh fpb't?..t[m? xkj[ uofj fBs ;[oGh (rktK wZMK) ;k XB djh fpb't?..t[m? xkj[ uofj fBs ;[oGh (rktK wZMK) ;k XB djh fpb't?..fss[ fxfJ (xhU) j'w ir ;d g{ik, gfJn? ekoi[ ;'j?.. (gzBk- 148)fss[ fxfJ (xhU) j'w ir ;d g{ik, gfJn? ekoi[ ;'j?.. (gzBk- 148)fss[ fxfJ (xhU) j'w ir ;d g{ik, gfJn? ekoi[ ;'j?.. (gzBk- 148)fss[ fxfJ (xhU) j'w ir ;d g{ik, gfJn? ekoi[ ;'j?.. (gzBk- 148)fss[ fxfJ (xhU) j'w ir ;d g{ik, gfJn? ekoi[ ;'j?.. (gzBk- 148)

j[D id'I nzB ;zeN Gkos ftu'I ysw j' frnk j?. BthnK seBheKokjhI ;kohnK ;N/NK d/ fe;kB nzB g?dk eoe/ fYZv Go b?D i'r/ j' rJ/ jB.nfij/ ;w/I f;Zy fe;kBh Bz{ w[;hpsK ftu v'p fdZsk j?. ftd/;aK ftu'I Gkt/I wfjzr/w[Zb sko e/ nBki wzrkT[Dk gt/, wzrk b?Id/ jB. go gzikp d/ fe;kB Bz{ w[Bkc/tkbk w[Zb BjhI fdZsk iKdk. fJ; soK gzikj-;Zm ;kbK ftu fe;kB ;"yk j'D dhEkt/I, j'o rohp j' frnk. eoi/ s'I szr nk e/ y[de[;ahnK d/ okj g? frnk iKftd/;aK dhnK jB/ohnK r[cktK ftu r[nku frnk. okj ftykT[D tkbk pKj cVBtkbk e'Jh Biao BjhI nkT[Idk. ;fsr[o{ ih pj[Vh eoB, e'Jh d{o nzd/; nkr{e"w Bz{ pya;a d/D. gzikp ftu'I u[D/ n?wHghH J/B/ ekfJo s/ ewhD/ pD u[e/ jBfe gkobhw?IN ftu fe;/ B/ gzikp d/ fJjBK w[zfdnk pko/ edh ipkB se BjhIy'jbh. ftdtkB spe/ B/ fJjBK oki B/sktK B{z edh bkjBsK BjhI gkJhnK. ehgzikp ftu e'Jh fiT[Idh iwho tkbk ihts BjhI j? i' ;Zu p'b ;e/ ns/ ;Zu fby;e/<

000000000000000

[194]

Pq'wDh ew/Nh d/ nZ;h ;kb

r[o{ BkBe ;kfjp ih fi; fJbke/ ftZu nkgD/ wZs d/ gquo bJh iKd/ T[;fJbke/ ftZu fe;/ fJe f;Zy B{z w[yh Ekg e/ @@Xow;akb## @@Xow;akb## @@Xow;akb## @@Xow;akb## @@Xow;akb## ekfJw eod/ sK fe gzdoKfdBK wro'I iK wjhB/ wro'I ;zrsK fJeZso j' e/ r[opkDh dh ftuko eoB. d[Zy ;[Zy;KM/ eoB. fJZe d{i/ dh ;jkfJsk eofdnK ;wki B{z wkBf;e nkofEe ;wkie s/okiBhse gZyK s'I ikro{e eoB. fJj w[ZYb/ isB ;B. shi/ gkfs;akj ih B/ fJ;gqpzX ftZu ;[Xko eoe/, fJbkek tzv eo fdZsh. T[; ;w/I Gkos ftZu pkJh ;N/NK iKtZv/ oki ;B. r[o{ nwo dk; ih B/ nkgD/ pkJh okiK d/ w[yh, @@wzihdko## @@wzihdko## @@wzihdko## @@wzihdko## @@wzihdko## EkgfdZs/. fJjBk dhnK ;akyktK d/ s"o s/ ptzik @@ghjV/##@@ghjV/##@@ghjV/##@@ghjV/##@@ghjV/## (gquko e/Ido) ;Ekgs eo fdZs/. fJj gqpzX Gkt/I uzrk ;h go r[o{ okw dk; ih B/, @@d;tzX## dh gqzgok ikoh eofdZsh, ns/ ;kok fj;kp S/ wjhfBnK wro'I nzfwqs;o nk e/ ftykT[Dk iao[{oh eo fdZskfrnk. fJ; B{z w;zd gqEk fejk frnk. fJ; gqeko dh ;/tk bzwK ;wK ubdh ojh.j"bh j''"bh ftrkV g?Idk frnk. d;t/I ;fsr[oK sZe fJjBK w;zdK dhnK b[ZNK y'jKiZr ikjo j'JhnK. d;w r[o{ B/ w;zdfroh f;;Nw g{oh soQK ysw eo fdZsk. ykb;/B{z f;ZXk r[o{ Bkb i'V fdZsk. ;zB 1708 s'I 1799 sZe, f;ZyK Bz{ brksko je{ws Bkbi{MDk fgnk. fgzv, ;afjo, xo, fsnkrD/ gJ/. fJjBK fpyV/ jkbksK ftZu T[dk;h ;kXs/ pqkjwD b'e, r[od[nkfonK s/ ekpia j' rJ/. wjkokik oDihs f;zx B/ oki dhnKjZdK tXkT[D s/ pj[s i'ao bkfJnk. nzdo{Bh fto'X B{z ekp{ ftZu oZyD tk;s/ pVhf;nkDg Bkb ezw ehsk. go Xow gquko iK r[od[nkok gqpzX tZb fXnkB Bk d/;fenk.

r[od[nkfonK d/ jkbks pd s'I pdso jz[d/ rJ/. ;zB 1873 ftZu ;a[o{ j'e/ f;zx ;Gk bfjo B/ u/sBsk fbnkT[D ftZu nZSk yk;k :'rdkB gkfJnk. go ni/;wK nB[e{b BjhI ;h ;[Xko ftZu d/o j[zdh rJh. ;zB 1920 ftZu f;ZyK d/ i';a B/T[pkbk ykXk. g[ikohnK tZb'I nsh Bhu eow r[od[nkfonK ftZu ehs/ ikD bZr/. ;B.r[o{ xoK dhnK r'beK ns/ iawhBK popkd ehshnK ikD bZrhnK. bzwh id' ifjds'I pknd nB/eK w[;hpsK MZb e/, f;ZyK dh Xow gqsh tckdkoh ns/ fdqVsk t/y e/

[195]

, nzr/qia ;oeko B/ ;zB 1925 ftZu f;Zy r[od[nkok ekB{zB gk; eo fdZsk. fJ;/ ekB{zBsfjs 18 i{B 1926 B{z ;q'awDh r[od[nkok ew/Nh bJh gfjbh u'D j'Jh. fJ; soQKi/s{ w?IpoK B/ gqpzX ;zGkfbnk.

Gkt/I gqpzXeh siopk BjhI ;h Xow pko/ pj[sk frnkB BjhI ;h. fco GhXow gqsh tckdkoh B/ ;a[[o{ d/ gZuh shj ;kb ;aq'wDh ew/Nh dk ezw mhe ubdk fojk,nZi tKr @@whvhnk## (nypkoK fo;kb/ NhHthH u?Bb, fJzNoB?N) BjhI ;h. i/ feXo/@@Xow eow## eh T[bzxDk j'Jh Gh sK pkjo Gkc BjhI fBebh. j[D id'I e[opkBhtkb/ f;Zy ;ko/ ftS[V u[Ze/ jB. f;Zy nkr{nK ftZu Xow gqsh tckdkoh BKj d/ pokpojh j?. whvhJ/ tZb'I skfJBks u[;s gZsoeko X[o nzdo dhnK ewhnK iZr ikjo eofdzd/ jB. f;Zy w;fbnK pko/ w"i{dk ;w/I ftZu gfjbK wjhBktko w?riahB s/ Btzpo2005 s'I o'iakBK ;g'e;w?B okjhI ;qH i'frdo f;zx B/ fi; p/pkeh Bkb fbfynk j?,T[j nkgDh fw;kb nkg j?. Xow gZy'I f;Zy j'D eoe/ r[od[nkfonK d/ gqpzXe j'Ddh j?;hns ftZu, nkgD/ gzE dh uVQdh ebk bJh ezw Bk eoe/ f;Zy w[yhnK B/ pj[sfBok;a ehsk j?. fJjBK b'eK dh efjDh s/ eoBh ftZu iawhB n;wkB fizBK nzsoj?. brGZr jo r[od[nko/ s/ bZmwko fe;w d/ r[zv/ ekpia j' u[Ze/ jB. rZb ;qa'wDhbrGZr jo r[od[nko/ s/ bZmwko fe;w d/ r[zv/ ekpia j' u[Ze/ jB. rZb ;qa'wDhbrGZr jo r[od[nko/ s/ bZmwko fe;w d/ r[zv/ ekpia j' u[Ze/ jB. rZb ;qa'wDhbrGZr jo r[od[nko/ s/ bZmwko fe;w d/ r[zv/ ekpia j' u[Ze/ jB. rZb ;qa'wDhbrGZr jo r[od[nko/ s/ bZmwko fe;w d/ r[zv/ ekpia j' u[Ze/ jB. rZb ;qa'wDhew/Nh tb/ r[od[nko/ sZe ;hws Bk ofj e/ nZi jo r[od[nko/ dk gqpzX wbeew/Nh tb/ r[od[nko/ sZe ;hws Bk ofj e/ nZi jo r[od[nko/ dk gqpzX wbeew/Nh tb/ r[od[nko/ sZe ;hws Bk ofj e/ nZi jo r[od[nko/ dk gqpzX wbeew/Nh tb/ r[od[nko/ sZe ;hws Bk ofj e/ nZi jo r[od[nko/ dk gqpzX wbeew/Nh tb/ r[od[nko/ sZe ;hws Bk ofj e/ nZi jo r[od[nko/ dk gqpzX wbeGkr'nK, e"v/ okya;aK s/ ;ZiD mZrK d/ jZEK ftZu j?. fiZdD s'I ;aq'wDh ew/Nh j'IdGkr'nK, e"v/ okya;aK s/ ;ZiD mZrK d/ jZEK ftZu j?. fiZdD s'I ;aq'wDh ew/Nh j'IdGkr'nK, e"v/ okya;aK s/ ;ZiD mZrK d/ jZEK ftZu j?. fiZdD s'I ;aq'wDh ew/Nh j'IdGkr'nK, e"v/ okya;aK s/ ;ZiD mZrK d/ jZEK ftZu j?. fiZdD s'I ;aq'wDh ew/Nh j'IdGkr'nK, e"v/ okya;aK s/ ;ZiD mZrK d/ jZEK ftZu j?. fiZdD s'I ;aq'wDh ew/Nh j'IdftZu ftZu ftZu ftZu ftZu nkJh j? T[d'I s'I b? e/ nZi sZe dk b'/yk i'yk e'Jh Gh f;nkDk fnkJh j? T[d'I s'I b? e/ nZi sZe dk b'/yk i'yk e'Jh Gh f;nkDk fnkJh j? T[d'I s'I b? e/ nZi sZe dk b'/yk i'yk e'Jh Gh f;nkDk fnkJh j? T[d'I s'I b? e/ nZi sZe dk b'/yk i'yk e'Jh Gh f;nkDk fnkJh j? T[d'I s'I b? e/ nZi sZe dk b'/yk i'yk e'Jh Gh f;nkDk ftttttnesh eonesh eonesh eonesh eonesh eot/y/.t/y/.t/y/.t/y/.t/y/. Bshi/ nkgD/ nkg p'b e/ eo{o ;Zu ;kjwD/ fbnkT[Dr/. Bshi/ nkgD/ nkg p'b e/ eo{o ;Zu ;kjwD/ fbnkT[Dr/. Bshi/ nkgD/ nkg p'b e/ eo{o ;Zu ;kjwD/ fbnkT[Dr/. Bshi/ nkgD/ nkg p'b e/ eo{o ;Zu ;kjwD/ fbnkT[Dr/. Bshi/ nkgD/ nkg p'b e/ eo{o ;Zu ;kjwD/ fbnkT[Dr/.

p/nzs g?;k ns/ ;kXB j'D d/ pkti{d ;aq'wDh ew/Nh B/ nkgDh fiazw/tkoh BjhIfBGkJh. r[od[nkok gqpzX okjhI ;a'qwDh ew/Nh, d[Bhnk Go d/ f;ZyK B{z nkgD/ Bkb i'V;edh j?. fJjBK tZb'I T[u f;Zfynk gqkgs r[DtkB gqukoe f;Zy ;ko/ r[od[nkfonKftZu ;zrsK B{z fwnkoh r[ows f;Zfynk d/D. jo soQK dk ;'fXnk j'fJnk xZN s'I xZNehws s/ ;kohnK tZvhnK Gk;aktK ftZu Sgtk e/ ;kfjs G/iD. T[Zu gkJ/ d/ xZN'-xZNfszB o'iakBk nypki (gzikph, fjzdh, nzro/iah) b'ekJh sZe gj[zuD. nkvhU thvhU;hvhia ftdtkB r[of;ZyK s'I fsnko eotk e/, d[Bhnk Go ftub/ r[od[nkfonK ftZuG/ihnK ikD. r[opkDh ;zEk gkm s/ noE p'X eokT[D bJh ft;akb gqpzX ehs/ ikD.d[Bhnk ftZu c?b/ f;ZyK d/ w;b/ jZb eokT[D bJh yk; ftf;anK d/ wkfjo r[of;ZyK

[196]

dhnK ew/NhnK pDkJhnK ikD. nkgDk o/vhU s/ NhHthH u?Bb j't/. fiZE'I f;ZyK Bkb;pzXs ;ko/ soQK d/ w;b/ ns/ Xow frnkB xo xo gZ[idk j't/. pZfunK phphnKpia[orK dh wkBf;e pDso w[skpe, p"fXe ftek; bJh T[gokb/ ehs/ ikD. rZb eh;qa'wDh ew/NKh f;ZyK Bkb ;pzXs jo soQK d/ ftGkr y'bQ/. fJzNoB?N okjhI g{oh f;Zye"w fJe ;{so ftZu gq'Jh ikt/. fiE/ f;Zy wkJh GkJh Xow pko/ frnkBtkB j'D,nkofEe gZy'I wiap{s j'D, okiBhfse gZy'I wkD Bkb ofj ;eD.

jkJ/ ;fsr[o{ ih ! pj[Vh eo'. s[jkvhnK r'beK b[ZNhnK ik ojhnK jB.jkJ/ ;fsr[o{ ih ! pj[Vh eo'. s[jkvhnK r'beK b[ZNhnK ik ojhnK jB.jkJ/ ;fsr[o{ ih ! pj[Vh eo'. s[jkvhnK r'beK b[ZNhnK ik ojhnK jB.jkJ/ ;fsr[o{ ih ! pj[Vh eo'. s[jkvhnK r'beK b[ZNhnK ik ojhnK jB.jkJ/ ;fsr[o{ ih ! pj[Vh eo'. s[jkvhnK r'beK b[ZNhnK ik ojhnK jB.s[jkv/ bzroK B{z ;zBQ bZr oj/ jB. s[jkv/ o[wkb/ uKdBh u"o b[ZN/ ik oj/ jB.s[jkv/ bzroK B{z ;zBQ bZr oj/ jB. s[jkv/ o[wkb/ uKdBh u"o b[ZN/ ik oj/ jB.s[jkv/ bzroK B{z ;zBQ bZr oj/ jB. s[jkv/ o[wkb/ uKdBh u"o b[ZN/ ik oj/ jB.s[jkv/ bzroK B{z ;zBQ bZr oj/ jB. s[jkv/ o[wkb/ uKdBh u"o b[ZN/ ik oj/ jB.s[jkv/ bzroK B{z ;zBQ bZr oj/ jB. s[jkv/ o[wkb/ uKdBh u"o b[ZN/ ik oj/ jB.s[jkv/ BK dhnK iawhBK y[od p[od ehshnK ik ojhnK jB.s[jkv/ BK s/ uZb oj/s[jkv/ BK dhnK iawhBK y[od p[od ehshnK ik ojhnK jB.s[jkv/ BK s/ uZb oj/s[jkv/ BK dhnK iawhBK y[od p[od ehshnK ik ojhnK jB.s[jkv/ BK s/ uZb oj/s[jkv/ BK dhnK iawhBK y[od p[od ehshnK ik ojhnK jB.s[jkv/ BK s/ uZb oj/s[jkv/ BK dhnK iawhBK y[od p[od ehshnK ik ojhnK jB.s[jkv/ BK s/ uZb oj/;e{b ekbi s/ j;gskbK B{z b[ZfNnk ik fojk j?. ykb;k wkou s/ u/sBk wkouK;e{b ekbi s/ j;gskbK B{z b[ZfNnk ik fojk j?. ykb;k wkou s/ u/sBk wkouK;e{b ekbi s/ j;gskbK B{z b[ZfNnk ik fojk j?. ykb;k wkou s/ u/sBk wkouK;e{b ekbi s/ j;gskbK B{z b[ZfNnk ik fojk j?. ykb;k wkou s/ u/sBk wkouK;e{b ekbi s/ j;gskbK B{z b[ZfNnk ik fojk j?. ykb;k wkou s/ u/sBk wkouKokjhI ;aoXktkBK dh ;aoXk b[ZNh ik ojh j?. Bro ehosBK s/ o?D ;pkJh ehosBKokjhI ;aoXktkBK dh ;aoXk b[ZNh ik ojh j?. Bro ehosBK s/ o?D ;pkJh ehosBKokjhI ;aoXktkBK dh ;aoXk b[ZNh ik ojh j?. Bro ehosBK s/ o?D ;pkJh ehosBKokjhI ;aoXktkBK dh ;aoXk b[ZNh ik ojh j?. Bro ehosBK s/ o?D ;pkJh ehosBKokjhI ;aoXktkBK dh ;aoXk b[ZNh ik ojh j?. Bro ehosBK s/ o?D ;pkJh ehosBKokjhI frnkB s'I ;ZyD/ ehsk ik fojk j?. ;aq'wDh ew/Nh w?Ipo okirZdh b[ZND dhokjhI frnkB s'I ;ZyD/ ehsk ik fojk j?. ;aq'wDh ew/Nh w?Ipo okirZdh b[ZND dhokjhI frnkB s'I ;ZyD/ ehsk ik fojk j?. ;aq'wDh ew/Nh w?Ipo okirZdh b[ZND dhokjhI frnkB s'I ;ZyD/ ehsk ik fojk j?. ;aq'wDh ew/Nh w?Ipo okirZdh b[ZND dhokjhI frnkB s'I ;ZyD/ ehsk ik fojk j?. ;aq'wDh ew/Nh w?Ipo okirZdh b[ZND dhe'f;a;a eod/ jB. okiBhse p[oS/, Xow d/ BK s/ t'NK ns/ XB b[ZNd/ jB. ;N/e'f;a;a eod/ jB. okiBhse p[oS/, Xow d/ BK s/ t'NK ns/ XB b[ZNd/ jB. ;N/e'f;a;a eod/ jB. okiBhse p[oS/, Xow d/ BK s/ t'NK ns/ XB b[ZNd/ jB. ;N/e'f;a;a eod/ jB. okiBhse p[oS/, Xow d/ BK s/ t'NK ns/ XB b[ZNd/ jB. ;N/e'f;a;a eod/ jB. okiBhse p[oS/, Xow d/ BK s/ t'NK ns/ XB b[ZNd/ jB. ;N/ih ebkeko (f;XKs jhD ehosBhJ/, Ykvh b?euoko s/ eEktkue) ;zrsK dhih ebkeko (f;XKs jhD ehosBhJ/, Ykvh b?euoko s/ eEktkue) ;zrsK dhih ebkeko (f;XKs jhD ehosBhJ/, Ykvh b?euoko s/ eEktkue) ;zrsK dhih ebkeko (f;XKs jhD ehosBhJ/, Ykvh b?euoko s/ eEktkue) ;zrsK dhih ebkeko (f;XKs jhD ehosBhJ/, Ykvh b?euoko s/ eEktkue) ;zrsK dhewkJh b[ZNd/ jB. tZN/ ftZu gZb/ nfrnkBsk iK nzXft;atk; jh gkT[Id/ jB. sysKewkJh b[ZNd/ jB. tZN/ ftZu gZb/ nfrnkBsk iK nzXft;atk; jh gkT[Id/ jB. sysKewkJh b[ZNd/ jB. tZN/ ftZu gZb/ nfrnkBsk iK nzXft;atk; jh gkT[Id/ jB. sysKewkJh b[ZNd/ jB. tZN/ ftZu gZb/ nfrnkBsk iK nzXft;atk; jh gkT[Id/ jB. sysKewkJh b[ZNd/ jB. tZN/ ftZu gZb/ nfrnkBsk iK nzXft;atk; jh gkT[Id/ jB. sysKd/ @@iE/dko## ftdtkBK dh ftZfdnk ns/ y'i (j[ewBkw/ okjhI fpBQK m'; ekoB gzEd/ @@iE/dko## ftdtkBK dh ftZfdnk ns/ y'i (j[ewBkw/ okjhI fpBQK m'; ekoB gzEd/ @@iE/dko## ftdtkBK dh ftZfdnk ns/ y'i (j[ewBkw/ okjhI fpBQK m'; ekoB gzEd/ @@iE/dko## ftdtkBK dh ftZfdnk ns/ y'i (j[ewBkw/ okjhI fpBQK m'; ekoB gzEd/ @@iE/dko## ftdtkBK dh ftZfdnk ns/ y'i (j[ewBkw/ okjhI fpBQK m'; ekoB gzEu'I S/eDk) B{z b[ZNd/ jB. skesto b'e iE/dkoK dk ;t?wkD b[ZNd/ jB. iE/dkou'I S/eDk) B{z b[ZNd/ jB. skesto b'e iE/dkoK dk ;t?wkD b[ZNd/ jB. iE/dkou'I S/eDk) B{z b[ZNd/ jB. skesto b'e iE/dkoK dk ;t?wkD b[ZNd/ jB. iE/dkou'I S/eDk) B{z b[ZNd/ jB. skesto b'e iE/dkoK dk ;t?wkD b[ZNd/ jB. iE/dkou'I S/eDk) B{z b[ZNd/ jB. skesto b'e iE/dkoK dk ;t?wkD b[ZNd/ jB. iE/dkooki;h skes dh Sso SkfJnk j/m ftGukohnK pbksekohnK gzE d'yhnK s'I w'NhnKoki;h skes dh Sso SkfJnk j/m ftGukohnK pbksekohnK gzE d'yhnK s'I w'NhnKoki;h skes dh Sso SkfJnk j/m ftGukohnK pbksekohnK gzE d'yhnK s'I w'NhnKoki;h skes dh Sso SkfJnk j/m ftGukohnK pbksekohnK gzE d'yhnK s'I w'NhnKoki;h skes dh Sso SkfJnk j/m ftGukohnK pbksekohnK gzE d'yhnK s'I w'NhnKoewK b[ZNd/ jB. eko ;/te fe;kBK s'I p/nzs eDe M'Bk b[ZNd/ jB. r[o{ rqzEoewK b[ZNd/ jB. eko ;/te fe;kBK s'I p/nzs eDe M'Bk b[ZNd/ jB. r[o{ rqzEoewK b[ZNd/ jB. eko ;/te fe;kBK s'I p/nzs eDe M'Bk b[ZNd/ jB. r[o{ rqzEoewK b[ZNd/ jB. eko ;/te fe;kBK s'I p/nzs eDe M'Bk b[ZNd/ jB. r[o{ rqzEoewK b[ZNd/ jB. eko ;/te fe;kBK s'I p/nzs eDe M'Bk b[ZNd/ jB. r[o{ rqzE;kfjp dh nkV b? e/ fBwkD/ ;/te d[ekB wekB gbkN iawhB torh ikfJdks;kfjp dh nkV b? e/ fBwkD/ ;/te d[ekB wekB gbkN iawhB torh ikfJdks;kfjp dh nkV b? e/ fBwkD/ ;/te d[ekB wekB gbkN iawhB torh ikfJdks;kfjp dh nkV b? e/ fBwkD/ ;/te d[ekB wekB gbkN iawhB torh ikfJdks;kfjp dh nkV b? e/ fBwkD/ ;/te d[ekB wekB gbkN iawhB torh ikfJdksb[ZNd/ jB. r?o f;ZyK B{z r[od[nkfonK ftZu p[bk e/ T[jBK B{z f;o'g/ G/N eoe/b[ZNd/ jB. r?o f;ZyK B{z r[od[nkfonK ftZu p[bk e/ T[jBK B{z f;o'g/ G/N eoe/b[ZNd/ jB. r?o f;ZyK B{z r[od[nkfonK ftZu p[bk e/ T[jBK B{z f;o'g/ G/N eoe/b[ZNd/ jB. r?o f;ZyK B{z r[od[nkfonK ftZu p[bk e/ T[jBK B{z f;o'g/ G/N eoe/b[ZNd/ jB. r?o f;ZyK B{z r[od[nkfonK ftZu p[bk e/ T[jBK B{z f;o'g/ G/N eoe/gqXkB ;eZso nkgD/ bJh M{mh gq;za;k b[ZNd/ jB. pj[s ;ko/ ;/te r[opkDh SgkT[DgqXkB ;eZso nkgD/ bJh M{mh gq;za;k b[ZNd/ jB. pj[s ;ko/ ;/te r[opkDh SgkT[DgqXkB ;eZso nkgD/ bJh M{mh gq;za;k b[ZNd/ jB. pj[s ;ko/ ;/te r[opkDh SgkT[DgqXkB ;eZso nkgD/ bJh M{mh gq;za;k b[ZNd/ jB. pj[s ;ko/ ;/te r[opkDh SgkT[DgqXkB ;eZso nkgD/ bJh M{mh gq;za;k b[ZNd/ jB. pj[s ;ko/ ;/te r[opkDh SgkT[Dd/ Bkw s/ eJh g'EhnK tzvD d/ Bkw s/ eJh ;ko/ nrB G/N eoB d/ Bkw s/ g{ohd/ Bkw s/ eJh g'EhnK tzvD d/ Bkw s/ eJh ;ko/ nrB G/N eoB d/ Bkw s/ g{ohd/ Bkw s/ eJh g'EhnK tzvD d/ Bkw s/ eJh ;ko/ nrB G/N eoB d/ Bkw s/ g{ohd/ Bkw s/ eJh g'EhnK tzvD d/ Bkw s/ eJh ;ko/ nrB G/N eoB d/ Bkw s/ g{ohd/ Bkw s/ eJh g'EhnK tzvD d/ Bkw s/ eJh ;ko/ nrB G/N eoB d/ Bkw s/ g{ohe"w B{z b[ZNd/ jB. ny"sh ;zs wjKg[oy nzBQh ;aoXk ftZu roe eoe/ b[ZNd/ jBHHHHH.e"w B{z b[ZNd/ jB. ny"sh ;zs wjKg[oy nzBQh ;aoXk ftZu roe eoe/ b[ZNd/ jBHHHHH.e"w B{z b[ZNd/ jB. ny"sh ;zs wjKg[oy nzBQh ;aoXk ftZu roe eoe/ b[ZNd/ jBHHHHH.e"w B{z b[ZNd/ jB. ny"sh ;zs wjKg[oy nzBQh ;aoXk ftZu roe eoe/ b[ZNd/ jBHHHHH.e"w B{z b[ZNd/ jB. ny"sh ;zs wjKg[oy nzBQh ;aoXk ftZu roe eoe/ b[ZNd/ jBHHHHH.fe;/ iawkB/ d/ ;G s'I f;nkD/ f;Zy nZi jo gZy'I bZ[N/ ik u[Ze/ jB. XB (g?;k) Xowfe;/ iawkB/ d/ ;G s'I f;nkD/ f;Zy nZi jo gZy'I bZ[N/ ik u[Ze/ jB. XB (g?;k) Xowfe;/ iawkB/ d/ ;G s'I f;nkD/ f;Zy nZi jo gZy'I bZ[N/ ik u[Ze/ jB. XB (g?;k) Xowfe;/ iawkB/ d/ ;G s'I f;nkD/ f;Zy nZi jo gZy'I bZ[N/ ik u[Ze/ jB. XB (g?;k) Xowfe;/ iawkB/ d/ ;G s'I f;nkD/ f;Zy nZi jo gZy'I bZ[N/ ik u[Ze/ jB. XB (g?;k) Xows/ oki gZb/ BjhI fojk. frnkB s/ ;t?wkD ed/ dk T[v u[Zfenk j?. fJZe' rZb gZb/s/ oki gZb/ BjhI fojk. frnkB s/ ;t?wkD ed/ dk T[v u[Zfenk j?. fJZe' rZb gZb/s/ oki gZb/ BjhI fojk. frnkB s/ ;t?wkD ed/ dk T[v u[Zfenk j?. fJZe' rZb gZb/s/ oki gZb/ BjhI fojk. frnkB s/ ;t?wkD ed/ dk T[v u[Zfenk j?. fJZe' rZb gZb/s/ oki gZb/ BjhI fojk. frnkB s/ ;t?wkD ed/ dk T[v u[Zfenk j?. fJZe' rZb gZb/ofj rJh y[nkoh s/ u"Ij gZyh y[nkoh.ofj rJh y[nkoh s/ u"Ij gZyh y[nkoh.ofj rJh y[nkoh s/ u"Ij gZyh y[nkoh.ofj rJh y[nkoh s/ u"Ij gZyh y[nkoh.ofj rJh y[nkoh s/ u"Ij gZyh y[nkoh.

;aq'wDh ew/Nh pDh B{z nZ;h ;kb s'I fiankdk ;wK j' frnk j?. fJjBK nZ;h

[197]

;kbK ftZu nZ;h gqsh;as f;Zy nytkT[D tkb/ wVQhnK epoK B{z g[{iD bZr gJ/. ;apdr[o{ (frnkB) B{z G[Zb p?m/. fJjBK nZ;h ;kbK ftzu shoE :ksoktK s/ nZ;h gqsh;asb'e XB s/ ;wK popkd eoB bZr gJ/. fJjBK 80 ;kbK ftZu 80 gqsh;as f;ZyftGukoh, mZr s/ fo;atsy'o pD u[Ze/ jB. fgSb/ 80 ;kbK ftZu 80 gqsh;as f;ZyBf;anK ftZu fizadrh spkj eo u[Ze/ jB. bzw/ ;w/I d/ rbs gquko ekoB, 80 gqsh;asf;Zy okXk ;[nkwhnK, fBozeko, ;Zu/ ;"d/ ns/ f;Zy ;aebK tkb/ @@;zsK pqjwfrnkBhnK##d/ r[bkw pD u[Ze/ jB. tos eotk u"E dhtkbh, b'jVh, j'bh, ;aokX, ezieK, w{oshg{ik nkfde 80 gqsh;as f;ZyK dh fiazdrh dk nN[N fjZ;k pD u[Ze/ jB. ;aq'wDh nekbhdb 80 gqsh;as f;Zyh n;{bK B{z fsnkr e/, fjzd{nK d/ Grt/I eoB ftZu roe j'u[Zfenk j?. r[o{ rqzE ;kfjp dh pkDh B{z ;wM ftuko e/, ihtB ;ztkoB dh ;wM80 gqsh;as f;Zy ft;ko u[Zfenk j?. s/ wzso ikg, wkbkk, nyzvgkm, ;zgN gkm s/feokJ/ d/ gkm, m/e/ d/ gkm eokT[D d/ e[okj/ g? u[Zfenk j?. nZ;h gqsh;as f;Zygqukoe, Xow B{z Xzd/ d/ s"o s/ tos oj/ jB, fizadrh ;ztkoB bJh BjhI. nZ;hgqsh;as f;Zy dkjVh e/; eNtk u[Ze/ jB. r[o{ rqzE ;kfjp B{z wZEk N/eD tkb/ 80gqsh;as f;Zy gZrK B{z fsnkr u[Ze/ jB. f;sw fJj fe d;skoK ;ikT[DhnK G[Zb u[Ze/jB. 80 gqsh;as f;ZyK B{z r[opkDh d/ noE BjhI nkT[Id/. ;wM e/ edh y[d gkmBjhI eod/. fJfsjk; s'I tkfec BjhI jB. f;Zy ofjs wfonkdk s'I nDikD jB. j'os/ j'o uko e[ fwzNK ftZu ysw j' ikD tkbh nodk; sZe f;Zy BjhI eo ;ed/. nZ;hgqsh;as r[od[nkfonK ftZu r[opkDh d/ T[gd/;aK s'I T[bN toskok tos fojk j?. e"Dfizaw/tko j? fJ; fBZxo oj/ jkbks bJh < fBo;zd/j ;aq'wDh r[od[nkok gqpzXeew/Nh nzfwqs;o ns/ fdZbh f;Zy r[od[nkok ew/Nh, ;w/s b'eb ew/NhnK d/. fgSb/;w/I ftZu e[okj/ gJ/ gqpzXeK B{z eJh tko pdfbnk ik u[Zfenk j?. j[D fco r[od[nkokgqpzX 99 gqsh;as fBxko ftZu ik u[Zfenk j?. f;Zy gzE d/ ;[u/s tor B{z gqpzX pdbDns/ ;[XkoB tk;s/ GftZy w[yh BhshnK T[bhe e/ m'; ezw eoBk gt/rk. toBk jkbksj'o fBxodh ubh ikt/rh.

fgSb/ e[M ;w/I d'jokB f;Zy gzE d/ w[yhnK s/ fij' fij/ ;zrhB s/ ;aowBkefJbiakw bZr/ jB, gVQ ;[D e/ gkDh gkDh j' ikJhdk j?. s[;hI Gh gVQ e/ nzdkiakbkU n;{b feZE/ yVQ/ jB L-

[198]

@@f;Zy gzE d/ e[opkBhnK Go/ fJfsjk; Bkb fJ; s'I tZvk wiake j'o ehj' ;edk j? fe phph izrho e"o torh v/o/dkoBh, n?;H ihH ghH ;hH dh gqXkB ofju[Zeh j?. nkgDh p/Nh B{z esb eo d/D d/ e/; ftZu ndkbsK ftZu g/;ahnK G[rsojh j?. eo'VK o[g? dh iawhB jVZg eoB tkbk bkbuh fJB;kB frnkBh g{oB f;zxnekb sys dk iE/dko j?. gq'L wBihs f;zx tork gqkgoNh vhbo (dbkb) e/;rVQnBzdg[o dk iE/dko j?. nkgDh B{zj B{z v[Zp e/ woB bJh wip{o eoB d/ e/; ftZu,frnkBh e/tb f;zx sys dwdwk ;kfjp dk iE/dko ndkbsK d/ uZeo eZN fojkj?, i/bQ dh jtk yk fojk j? g[Zso B{z ;Zs ;kb dh e?d j' u[Zeh j?. f;ZyK d/ Xkowew[yh ns/ n?;H ihH ghH ;hH d/ w?Ipo ;oekoh e[o;h dh gqkgsh d/ bkbu ftZu ftekT{pD/ p?m/ jB. ;aqh e;awhok f;zx tork gkyzvh ;kX, pkdbfenK d/ r[ows f;XKsgqukoe ;zs ;wki dk gqXkB pD e/, f;Zyh d/ n;{bK dhnK ;ao/nkw XZihnK T[vk fojkj?. ykkb;k gzE fJ; tos oj/ gkg tosko/ B{z t/y e/ Gh rcbs dh r[{VQh BhId ftZu;[Zsk j'fJnk j?.## (d/; gzikp ibzXo-iBtoh-2000) nZr/ j'o uzd ufVQnk t/y' L-

@@nekb syas dk w"i{dk iE/dko gq'L wBihs f;zx dh skiak pd/;a c/oh dk;kok you i' fe v/Y eo'V s'I tZX j?, Gkos dh y[chnk J/iz;h okn B/ ndk ehskj?. ;qL p{Nk f;zx ;kpek frqj wzsoh d/ xo n;a'e o'v fty/ fJj r[gs whfNzr j'Jh.fJj ;koh oew fJE/ jh pd/;ah eoz;h ftZu ndk ehsh rJh. nwqhek e?B/vk s/fJzrb?Iv d/ d{s xoK B{z GkJh wBihs f;zx bJh y[chnk ;feT[oNh d/D bJh fejkfrnk. gZsoeko tZb'I id' gqXkB ;qH r[ouoB f;zx N"jVk B{z fJ; pko/ g[ZfSnk sKT[jBK fejk fe r[gs gVskb ehsh ik ojh j?. t/ot/ fwbD s/ gq'H wBihs f;zxB{z fe;/ tes Gh nj[d/ s'I jNkfJnk ik ;edk j?.## (jtkbk-gzikp NkJhwiafJzNoB?;aBb :{He/H 24-8-94 gzBk-3)

(f;zx ;kfjp) GkJh wBihs f;zx tZb'I fJZe j'o @@Xow ekoi## @@Xow ekoi## @@Xow ekoi## @@Xow ekoi## @@Xow ekoi## ehsk frnkgVQ'L-

@@Bt/I ;afjo d/ bkrb/ fgzv ftubh iawhB T[;d/ wkbe ;qH Gkr f;zx B/Xow noE d/D dh fJZSk gqrN ehsh. feT[Ife T[; dk ;kok gqtko g?;/ tZb'I ;woZE;h. ;qH Gkr f;zx B/ gq'H wBihs f;zx nZr/ nkgDk gq;skt oZfynk. s[;hI w/oh iawhBftZu ;e{b pDkU, ekbi pDkU iK r[od[nkok pDkU. w?I d;w r[o{ d/ Bkw s/ ;koh

[199]

iawhB nogD eoBh ukj[zdk jK. GkJh wBihs f;zx B/ ;qH Gkr f;zx s'I iao{oh g/goK s/ d;ys eotk bJ/. ft;atk; d[nkfJnk fe s[jkvh iawhB ftZu Xow gqukotk;s/ ekbi pDkfJnk ikt/rk. ;wK phsdk frnk. fJj iawhB X'y/ Bkb @@r[ows@@r[ows@@r[ows@@r[ows@@r[ows;kro Nq;N## ;kro Nq;N## ;kro Nq;N## ;kro Nq;N## ;kro Nq;N## d/ Bkw eotk bJh, i' GkJh wBihs f;zx dk nkgDk jh ;h. e[ZMno;/ wro'I ;koh iawhB 63 bZy 25 jiako o[g? B{z t/u fdZsh rJh. ;ko/ o[g? GkJhwBihs f;zx B/ nkgD/ fBZih yks/ ftZu iwQk eotk bJ/. ;qH Gkr f;zx :{H e/H fBtk;hB{z id'I fJ; X'y/ dk gsk bZfrnk T[j ;dwk podk;as Bk eo ;fenk. fdb dk d"okg? frnk gqkD gzy/o{ T[vkoh wko rJ/.## (d/;a ;/te uzvhrV-21-9-1999)j'o r"o c[owkUL-j'o r"o c[owkUL-j'o r"o c[owkUL-j'o r"o c[owkUL-j'o r"o c[owkUL-

phph irho e"o B/ ehs/ tknd/ w[skpe (;zB 1999 ftZu) ;qH gqek;a f;zxpkdb B{z nkT[D tkbhnK u'DK tk;s/ r[od[nkfonK d/ ykfsnK ftZu'I (r'beK ftZu') g?;kfdZsk. fJj g?;k fpbfvzr czv bJh ;h. Xow gquko bJh oZfyn frnk ;h. iK fcobzro tkb/ yks/ ftu'I ;h. fJ; dk t/otk fJT[I j? L-

nzfwqs;o d/ ykfsnK ftu'I 4 eo'V 80 bZy 57 jiako o[g?.cfsjrVQ ;kfjp yks/ ftZu' 2 eo'V 15 bZy 23 jiako o[g?.d{yfBtkoB gfNnkbk s'I 1 eo'V 65 bZy 32 jiako o[g?.nBzdg[o ;kfjp s'I 1 eo'V 75 bZy 20 jiako o[g?.w[es;o yks/ s'I 0 eo'V 92 bZy 00 jiako o[g?.nkbwrho s'I 85 bZy 10 jiako o[g?.j/oQK yks/ ftZu'I 00 eo'V 64 bZy 72 jiako o[g?.soBskoB s'I 00 eo'V 50 bZy 12 jiako o[g?.nyapkoh fog'oNK w[skpe S/ eo'V o[g? dh ;aokp wzrtk e/ tzvh rJh.

fJZeb/ cohd e'N jbe/ ftZu (;[ypho f;zx pkdb n?wH ghH dk jbek) d' eo'V o[g?dh ;aokp tzvh rJh. (jtkbk- f;Zy fto;k wkf;e e?B/vk ;szpo 1999) gfjbK ehs/tknd/ w[skpe phph irho e"o B{z d[pkok n?;HihHghH;hH dh gqXkB pDkfJnk frnk.feT[Ife ;qH pkdb B/ r'beK B{z u'D czv tk;s/ fco tosDk j?. (d[pkok Sfgnk-d/; gzikp, wkf;e ibzXo, nes{po 2004)

ftdtkB b/ykohnK tZb'I j'o Gh gki T[xkV/ rJ/ jB, gV'Q L-

[200]

@@frnkBh i'frzdo f;zx t/dKsh B/ fiE/ j'o nB/e gkg eow ehs/ jB, f;ZyXow dk Gkoh B[e;kB ehsk j?. T[E/ fJ; B/ nj[d/ dh d[otos'I eoe/ d' eo'V o[g?s'I tZX dh oew fJeZso eoe/ veko bJh j?. (vkH jofizdo f;zx fdbrho, nekbsys dk fJfsjk; s/ cb;ck, gzBk-26)##

iE/dko Xkowe u'fbnK ftZu t/;atktK jB (T[jh gzBk-603)GkJh wBihs f;zx B{z e/;rVQ dh iE/dkoh s'I T[skoe/ w{zj s/ fuZeV wbe/

eZfYnk frnk ;h. (T[jh gzBk-559)fJ;/ feskp ftZu frnkBh w'jD f;zx (;kpek j?v rzqEh dopko ;kfjp

nzfwqs;o B{z @@o/b{ eZNk## dZf;nk frnk j?.;aq'wDh ew/Nh ns/ iE/dkoK dh Bk ;wMh dh w{zj p'bdh fJZe j'o s;tho;zB 1978 dh ft;kyh s/ i' ;wkrw fBozekohnK tZb'I nzfwqs;o ehsk ik

fojk ;h. T[; B{z o'eD rJ/ ;aKswJh f;zxK s/ fBozekohnK tZb'I r'bh ubkT[D ekoB;skoK pzd/ wko/ rJ/ ;B. s/oK f;Zy uko nkw Bkrfoe. fJ;/ ekoB d'jK fXoKftueko tZvk tpkb T[m fgnk. d; i{B 1978 B{z fBozekohnK Bkb'I ;KM s'V b?DbJh @@j[ewBkwk## ikoh j'fJnk. fBozekoh w[yh ;qh jod/t f;zx B/ nekb sys d/iE/dko tZb 12-3-1982 B{z fuZmh fby e/ p/Bsh ehsh, fe @@;kvhnK G[ZbK py;a@@;kvhnK G[ZbK py;a@@;kvhnK G[ZbK py;a@@;kvhnK G[ZbK py;a@@;kvhnK G[ZbK py;afdZshnK ikD. n;hI nkgDhnK g[;seK ftu'I fJsokia :'r ;wZroh eZYD bJhfdZshnK ikD. n;hI nkgDhnK g[;seK ftu'I fJsokia :'r ;wZroh eZYD bJhfdZshnK ikD. n;hI nkgDhnK g[;seK ftu'I fJsokia :'r ;wZroh eZYD bJhfdZshnK ikD. n;hI nkgDhnK g[;seK ftu'I fJsokia :'r ;wZroh eZYD bJhfdZshnK ikD. n;hI nkgDhnK g[;seK ftu'I fJsokia :'r ;wZroh eZYD bJhfsnko jK, fit/I s[;hI ;[Mk fdUr/.##fsnko jK, fit/I s[;hI ;[Mk fdUr/.##fsnko jK, fit/I s[;hI ;[Mk fdUr/.##fsnko jK, fit/I s[;hI ;[Mk fdUr/.##fsnko jK, fit/I s[;hI ;[Mk fdUr/.## nc;'; fe ;aq'wDh ew/Nh w?IpoK s'I ;bkj b?e/ iE/dko r[ofdnkB f;zx niB'jk B/ fJj uzr/ih j[ew ;[Dk fdZsk fe fBozekoh w[yhy[d nekb sys s/ nk e/ w[nkch wzrh. J/esk j[zdh j[zdh f;nkDg s'I fpBK y{j yks/gk fdZsh. (jtkbk-o'iakBk ;g'e;w?B- 12-03-2007)

g[fb; tZb'I ykVe{nK B{z wkoB d/ pjkB/ f;ZyK s/ nEkj ia[bw ehsk. jiakoKgotko popkd eo fdZs/ rJ/. nDfrDs pZu/ :shw j' rJ/. fJjBK :shw pZfunKdh ;zGkb dk ezw, ;aq'wDh ew/Nh ns/ fdZbh ew/Nh B{z gfjb d/ nkXko s/ eoBkukjhdk ;h. pj[s ;kohnK phphnK ftXtk j' rJhnK. ia[bwK ekoB gkrb j'rJhnK.xo ftZu fJbki bJh g?;k BjhI, pZfunk dk g/N GoB bJh nzB dkDk BjhI. g[fb;pko pko gq/FkB eo ojh j?. ;zB 1984 s'I 1993 sZe ia[bw dh jB/oh trdh ojh.fJjBK o[b oj/ r[o{ BkBe d/ g[ZsoK XhnK B{z fBZih ;kXB tos e/ ;kXkoB fijhnK

[201]

;j{bsK d[nkok, ;oekoh yso/ f;o s/ MZb e/ e[M B/e fJB;kBK B/ ;KfGnk fJjBKpZfunK B{z f;o YeD bJh nk;ok fdZsk. eZgVk bhVk nzB gkDh fdZsk. d/;aftd/;a d/ gq/whnK B/ g?;/ tZb'I ;jkfJsk ehsh. fJjBK dh ;kdh fijh gVQkJh Gh j'DbZr gJh. j[D pZu/ pZuhnK i[nkB j' u[Ze/ jB. ftnkj[D d/ you/ ns/ b'VhId/ B/efo;as/ bZGD/ j'o efmB ezw j?. fJjBK pZfunK B{z p/rkBrh ns/ p[okJhnK s'I tesf;o pukDk pVk iao{oh ;h. fBZih ;z;EktK B/ ;kXBK w[skpe fJj ;/tk ehsh. gojkJ/ oZp ih fdZbh ew/Nh s/ ;aq'wDh ew/Nh (;w/s b'eb ew/NhnK ) B/ f;'Zy e"w d/iKpkia :'fXnK d/ pZfunK Bkb, tZvk X'qj ewkfJnk j?. fe;/ dh ;zGkb BjhI ehsh.id'I fe gqw[Zy coia jh fJjBK dk pDdk ;h. fJjBK tZvhnK ;z;EktK B/, g{oh f;Zye"w Bkb ft;atk;xks ehsk j?. r[o{ Bz{ ;kwosZy p/dktk fdZsk j?. @@rohp dk wz{j@@rohp dk wz{j@@rohp dk wz{j@@rohp dk wz{j@@rohp dk wz{jr[o{ eh r'be## r[o{ eh r'be## r[o{ eh r'be## r[o{ eh r'be## r[o{ eh r'be## tkb/ n;{b Bz{ g?oK j/m wX'fbnk j?. T[; r[o{ eh r'be Bz{n?;qg;sh tk;s/, okiBhsh d/ rzd ftu ;[ZND tk;s/, popkd ehsk frnk j?. b'VtzdKsZe g?;k BjhI g[ukfJnk frnk.

;aq'wDh ew/Nh B/ y[d fJZe feskp Skgh j? @@;qa'wDh ew/Nh d/ ws/## id'I ew/Nh w?Ipo ;kb ftZu d' uko tkoh o;wh s"o s/ fJeZm j[zd/ jB. d/;a ftd/;a ftu'InkJhnK fuZNhnK ns/ ;aekfJsK s/ @@rzGho ftukoK## @@rzGho ftukoK## @@rzGho ftukoK## @@rzGho ftukoK## @@rzGho ftukoK## eod/ jB. fi; ;oeko B/ iKiE/pzdh B/ f;ZyK pko/ e'Jh tXheh ehsh j[zdh j?. T[; fto[ZX ;aq'wDh ew/Nh wsk gk;eodh j? wsk nypkoK tZb G/i fdZsk iKdk j?. ;q'awDh ew/Nh nkokw Bkb ;"I iKdhj? fe n;hI tZvk wknoek wko fbnk j?. T[; ws/ B{z bkr{ eokT[D tk;s/ d[pkok:kd gZso Gh BjhI fbyd/. ukjhdk sK fJj ;h fe ;pzXs fXo B{z o'; gZso G/iDs'I pknkd j'o yas fby/ ikD. v?g{N/;aB d/ o{g ftu f;Zy ik e/ rZbpks eod/.nc;'; fe nfijk e[ZM Gh BjhI ehsk iKdk. p; pVh fwjBs Bkb wsk gk; ehskp; pVh fwjBs Bkb wsk gk; ehskp; pVh fwjBs Bkb wsk gk; ehskp; pVh fwjBs Bkb wsk gk; ehskp; pVh fwjBs Bkb wsk gk; ehskiKdk j?.iKdk j?.iKdk j?.iKdk j?.iKdk j?.

iE/dkoK dh fvT{Nh eh j?< nfXeko y/so eh j?< ftfdne :'rsk eh j?<bkT[D ns/ poyk;s eoB d/ fB:w eh jB< d/;a ftd/;a ftu'I nkJ/ g?;/ dh iE/dkoB/ o;hd eZN e/ wkfJnk dcso iwQK eotkDh j? fe nkgD/ p'M/ ftZu gk b?Dh j?<r[od[nkfonK ftZu'I ns/ ;aoXkb{ f;ZyK tZb'I p/nzs XBok;ah bhvoK ns/ iEdkoK B{zfwbdh j?, T[; dk edh fj;kp fdZsk frnk j?< coh tzfvnk ikD tkbk fbNo/uo

[202]

n;b fezBh frDsh ftZu SgkfJnk frnk s/ ekriaK ftzu fezBk ftykfJnk frnk<r'beK ftZu'I n;b wkfJnk fezBh fBebh s/ o;hd eZN e/ dcso fezBh iwQk eotkJh<iawhBK dk, m/ek fe; o/N s/ fbnk frnk s/ T[; fJbke/ ftZu J/eV dk n;bo/N eh j?< r[od[nkfonK Bkb ;pzXs d[ekKBK dk feokfJnk fezBk t;{fbnk ik fojkj? s/ ekriaK ftZu fezBK uVQdk j?< T[; wkoehN ftZu d[ekBK dk n;b feokfJnkfezBk fwb ;edk j?< feokJ/dkoK ftZu gqXkBK ;eZsoK, ew/Nh w?IpoK d/ GkJh, Gshi/s/ g[ZsoK B{z feBhnK d[ekBKK fBr{D/ fij/ feokJ/ s/ fdZshnK j'JhnK jB< brGr ;ko/r[od[nkfonK s/ wkchnk ro'j fe;w d/ b'e ekpia j' u[Ze/ jB. nro f;Zy gzE e[zGeoBh BhId ftZu' Bk ikfrnkk sK ;kvk ;opBk; sk j'fJnk jh fgnk j?.

Gkos ;oeko B/ wB[Zyh nfXekoK B{z e[ubD tkb/ ekb/ ekB{zB pDk e/ f;ZyitkBh dk gzdoK ;kb xkD ehsk. uzr/ia ykB iaeohnk ykB s/ fjNbo tor/ iakbwGh Gkosh g[fb; ns/ c"i tZb'I ehs/ ia[bwK ekoB ;aow;ako j' oj/ j'Dr/. ;akfJd fJzB/tfj;ah eko/ T[jBK Gh Bk ehs/ j'D. ub' wzB b?Id/ jK fe vkjfYnK nZr/ n;hI p/p; ;K. ;aesh jhD/ ;K. go fJjBK j'JhnK phshnK B{z fbysh o{g sK fdZsk ik;edk ;h. ;zB 1978 s'I b? e/ 1993 se fezB/ f;ZyK B{z ;oekoh c'o;K tZb'I w[ekpb/pDk e/ wkfonk frnk< fezB/ b'eK B{z rkfJp eo fdZsk frnk< fezB/ B'i[nkBK B{z ngzriK Bekok eo fdZsk frnk< fezBhnK G?DK Bkb ipo fiBkj ehs/ rJ/< fezfBnK d/xo b[ZN/ rJ/< fJ; dfj;as s'I vod/ fezB/ f;Zy xo' ub/ rJ/< fezB/ f;ZyK B/ dkjVhe/; eNtk e/ ikB pukJh< fezB/ B"i[nkBK B{z i'Xg[o nkfd d{o dhnK i/jbK ftZu s;hj/fdZs/ rJ/< e[Zb fezB pZu/ :shw j' rJ/< :shw pZu/ nZi eZbQ fe; jkbs ftZu jB<T[jBK dhnK ;ohoe b'VK g{ohnK e'D eo foj j?< gzikp ftZu fezB/ f;ZyK B{z e?dehsk frnk< T[jBK ftZu' fezBhnK B{z fezBh fezBh ;iak j'Jh< ;iak ekoB T[jBK d/gqtko Bkb eh phsh< r[iakok fet/I j[zdk fojk< pZfunK s/ phphnK s/ eh n;o fgnk<vok Xwek e/ g[fb; tkfbnK B/ brGr feaBk g?;k fo;ats ti'I f;ZyK s'I fbnk< f;ZyKd/ xoK ftZu'I g[fb; s/ ;hH nkoH ghH n?cH tkfbnK B/ eh eh ehwsh ;kwkB iK ;'BkuKdh b[ZfNnk, T[; dh fezBh e[ ehws j't/rh< fezb? ykVe{nK d/ xo Ykj/ rJ/< fezB/ykVe{nK d/ xoK e'mhnK s/ iawhBK s/ g[fb; tkfbnK B/ gZek epiak jh iwk fbnk<g[fb; tkfbnK B{z Brdh fJBkw ftZu ;oeko B/ fezBk g?;k fdZsk< fJBkwh ykVe{nK

[203]

B{z wkoB pdb/ fezBhnK ;g?;aB soZehnK fdZshnK< ;oeko tZb'I fezB/ w?vb fdZs/ rJ/< fezB/w[zfvnK B{z ;oekoh w[ypo (ekbhnK fpZbhnK) pDk e/ G/; s/ gSkD tNk e/ (n;bftZu dkjVh e/; eNk e/) y"cidk eoe/, d/;a ftd/;a ftZu p;k e/ eh eh ezw fbnkfrnk< ;qa'wDh ew/Nh (ns/ fdZbh ew/Nh) dk gqEw coia pDdk ;h fe ftdtkB ;ZiDKB{z b'VhId/ you/ d/ e/ T[go tofDs y'i tk;s/ bkfJnk ikDk ukjhdk ;h. ;H i;tzsf;zx ykbVk B/ i' ezw ehsk j? T[j ezw y[d F'qwDh ew/Nh B{z eoBk ukjhdk ;h.;H ykbVk B{z gzE osB dk fyskp fwbDk ukjhdk ;h. go fJj fyskp sK gzEerdkoK B{z fdsk ik fojk j?. ;aH e[bdhg f;zx (foNkfJo iZi ;[gqhw e'oN) B/ ghgbewh;aB BK dh gVskbhnk ew/Nh pDkJh ;h, ;zB 1997 ftZu. w[Zy wzsoh ;qH gqek;aw[Zy wzsoh ;qH gqek;aw[Zy wzsoh ;qH gqek;aw[Zy wzsoh ;qH gqek;aw[Zy wzsoh ;qH gqek;apkdb B/ ;qH e[bdhg f;zx B{z nfijh gVskb s'I o'e fdZsk ;h, jkJh e'oN ftzupkdb B/ ;qH e[bdhg f;zx B{z nfijh gVskb s'I o'e fdZsk ;h, jkJh e'oN ftzupkdb B/ ;qH e[bdhg f;zx B{z nfijh gVskb s'I o'e fdZsk ;h, jkJh e'oN ftzupkdb B/ ;qH e[bdhg f;zx B{z nfijh gVskb s'I o'e fdZsk ;h, jkJh e'oN ftzupkdb B/ ;qH e[bdhg f;zx B{z nfijh gVskb s'I o'e fdZsk ;h, jkJh e'oN ftzue/; dkfJo eoe/. e/; dkfJo eoe/. e/; dkfJo eoe/. e/; dkfJo eoe/. e/; dkfJo eoe/. f;ZyK dk w[yh jo w[jki s/ f;Zy gzE d/ fto'X ftZu G[rs/< j?Bk j?okBh< ;q'wDh ew/Nh ftzu feE/ fJzBh i[nos ns/ f;nkDg fe f;ZyK s/ j'J/ n;hwia[bwK dh dk;skB fby e/ (y'i eoe/) ;z;ko d/ fJB;kc g;zd f;nkfDnK nZr/ oZy/;e/. ia[bw dh jB/oh trdh B{z shj ;kb j'D bZr/ jB. ;a'qwDh ew/Nh B/ r[o{ BkBed/ pZfunK Bkb f;yobh rZdkoh ehsh j?. Bk ekpb/ w[nkc Xo'j ewkfJnk j?. gzEdk ;[u/s tor fJjBK gzEe ;aebK tkb/ gzE d'yhnK s'I edh gkg eowK dk i[nkpwzr/rk< g[oksB ;w/I d/ w;zd e/tb f;ZyK dh ewkJh b[ZNd/ ;B. d;w gkfs;akj ihB/ T[jBK d/ ;ko/ nfXeko ysw eoe/ ykb;/ B{z f;ZXk nkgD/ Bkb ;zgoe eoB bJhj[ew d/ fdZsk. nZi tkb/ w;zd T[jBK s'I fes/ tZX fGnkBe jB. ;oeko tZb'I wkBskgqkgs jB. nB/e fe;w dhnK oki;h skesK d/ wkbe jB. fJj e/tb f;ZyK dkg?;k jh BjhI b[ZNd/ f;ZyK e'b i' Gh j? fJ; ;G e[M Bz{ b[ZNd/ jB. r[o{ BkBe ;kfjpih dk fJj ;ab'e eh fJjBK wBw[yK s/ fJzB fpzB Bjh Y[edk<

wkD; ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJfB fsB rfb skr..wkD; ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJfB fsB rfb skr..wkD; ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJfB fsB rfb skr..wkD; ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJfB fsB rfb skr..wkD; ykD/ eofj fBtki.. S[oh trkfJfB fsB rfb skr..fsB xfo pqkjwD g{ofj Bkd.. T[Bk Gh nktfj UJh ;kd..fsB xfo pqkjwD g{ofj Bkd.. T[Bk Gh nktfj UJh ;kd..fsB xfo pqkjwD g{ofj Bkd.. T[Bk Gh nktfj UJh ;kd..fsB xfo pqkjwD g{ofj Bkd.. T[Bk Gh nktfj UJh ;kd..fsB xfo pqkjwD g{ofj Bkd.. T[Bk Gh nktfj UJh ;kd..e{Vh okf; e{Vk tkgko[.. e{V[ p'fb eofj nkjko[..e{Vh okf; e{Vk tkgko[.. e{V[ p'fb eofj nkjko[..e{Vh okf; e{Vk tkgko[.. e{V[ p'fb eofj nkjko[..e{Vh okf; e{Vk tkgko[.. e{V[ p'fb eofj nkjko[..e{Vh okf; e{Vk tkgko[.. e{V[ p'fb eofj nkjko[..;ow Xow ek v/ok d{fo.. BkBe e{V[ ofjnk Gog{fo..;ow Xow ek v/ok d{fo.. BkBe e{V[ ofjnk Gog{fo..;ow Xow ek v/ok d{fo.. BkBe e{V[ ofjnk Gog{fo..;ow Xow ek v/ok d{fo.. BkBe e{V[ ofjnk Gog{fo..;ow Xow ek v/ok d{fo.. BkBe e{V[ ofjnk Gog{fo..wE? fNek s/fV X'sh eykJh.. jfE S[oh irs ek;kJh..HH (wjbk 1- 471)wE? fNek s/fV X'sh eykJh.. jfE S[oh irs ek;kJh..HH (wjbk 1- 471)wE? fNek s/fV X'sh eykJh.. jfE S[oh irs ek;kJh..HH (wjbk 1- 471)wE? fNek s/fV X'sh eykJh.. jfE S[oh irs ek;kJh..HH (wjbk 1- 471)wE? fNek s/fV X'sh eykJh.. jfE S[oh irs ek;kJh..HH (wjbk 1- 471)wB[Zysk s/ x'o ia[bw eoB tkb/ fBtki gVQe/ Xowh pDB dk y/yD eod/

[204]

jB. fiBQK B/ rb ftZu iB/T{ gkfJnk j'fJnk j? T[j Gh rohpK d/ (wkB') rb tZYoj/ jB. pqkjwD (g[ikoh, Xow w[yh iE/dko) ikbw d/ xo ykDk yk e/ T[jBK dhuVQdh ebQk dh nodk; eodk j?. fJ; soQK gkghnK dk XkB ykDk s/ T[jBK dhnodk; eoB eoe/ Xow w[yh Gh gkgK dk fjZ;/dko j?. fJj ;ko/ b'e M[{m/ jB, M{Pmfefonk Bkb XB fJeZmk eod/ jB. e{VQ dh ewkJh Bkb g/N g{osh eod/ jB.fJjBK Xkowe gfjokt/ tkb/ gkyzvh s/ gkgh Xow w[yhnK B/ ;aow bkj SZvh j?. XowfJjBK d/ B/V/ Gh BjhI j?. j/ BkBe ! fJjBK B/ ;ko/ pzB/Q M{m dhnK d[ekBK ubkoZyhnK jB. fJj b'e Gkt/I fBtkih j'D Gkt/I g{ik eoB tkb/, fNZek X'sh izi{ tkb/pqkjwD j'D, Gkt/I f;ZyK d/ nkr{, ;kfonK B/ nkgD/ ;wki B{z b[ZN e/ ykD bJh ia[bwdh S[oh jZE ftZu cVh j'Jh j?. pu ikT[ fJjBK s'I, fJjBK Xow d'yhnK B/ nZ;hgqsh;as f;ZyK B{z spkjh tkbh yZv ftu XZe fdZsk j?. i/ ni/ Gh BK ;zGb/ sK ;w{zje;opBk; j'fJnk jh ;wM'. edh ;'funk j? fJ; pko/<

000000000000000

[205]

r[o{ bkX' o/ ` ;Zu eh j?HHHHHH<

r[o{ s/rpjkdo ih fizBh wjkB j;sh ;B, ;kv/ fJfsjk;ekoK B/,T[sBhjh bkgotkjh r[o{ ih dk ihtB t/otk fbyD bJh tosh j?. ;kv/ eEkeko fpBK;'u/ ftuko/, T[jh e[co ejkDhnK i' fe r[opkDh d/ n;{bK s'I T[bN jB,brksko ;[Dk oj/ jB. ;fsr[o{ ih dh wjkB ;yaFhns Bz{ pko-pko ebzeseoB tork pZio gkg eod/ nk oj/ jB. nkgD/ tZb'I fJj b'e Xow dh ;/tkeo oj/ jB. fJ; soQK d/ gouko Bkb f;Zy gzE dk e[M ;zto Gh fojk j?,ftuko:'r rb j?. r[o{ ih d/ ihtB Bz{ ;wMD bJh, n;hI fszB GkrK ftu tzveo b?Id/ jK. gfjbK gzi G{se ;oho d/ gqrN j'D s'I b? e/ r[orZdh sZe. d{ikr[orZdh s/ fpoki e/ ehs/ rJ/ nDfrDs T[gekoh ekoi. shik wB[Zyh nfXekoKdh okyh bJh fdZsh rJh bk;kBh Fjhdh. j[D fJjBK fszBk gZyK dh uouk iaokft;Eko Bkb.

pkbe s/r pjkdo dk iBw 1 ngq?b, 1621 ftu wksk BkBeh ih,fgsk r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ih d/ xo, r[o{ e/ wfjb nzfwqs;o fty/ j'fJnk.S/t/I ;fsr[o{ ih r[o{ BkBe ;kfjp dh rZdh s/ fpokiwkB j' e/, fizaw/tkohnK fBGkoj/ ;B. ;t? oZfynk fjs T[jBK Bz{ eJh izr Gh bVB/ gJ/. nfij/ jkbks ftupkbe s/r pjkdo ih @@;w/I dh b'V w[skpe jo soQK dh f;Zfynk gqkgs eooj/ ;B. fgsk ih dh fBrokBh ftu T[jBK dk ihtB f;Zyh ;Ku/ ftu Ybdks/ gogZe j[zdk frnk. eosko g[o tkbh u"Eh izr ftu, nZbQV T[wo d/ rGohN,go ;ohoe ns/ wkBf;e gZy'I wip{s s/r pjkdo B/, izr ftu fJZe jzY/ tos/i'X/ tKr, s/r d/ i"jo ftykJ/. id'I fe fgsk r[o{ ih ;ko/ ;{ofwnK ftu ][dbV oj/ ;B. E'Vh ftZE s/ eoskog[o fBtk;h phphnK pZu/, fJ; izr ftupjkdoK d/ j"I;b/ B{z t/y oj/ ;B. r[o{ gqtko ns/ f;ZyK d/ gqtko Gh SZsK s/yb' e/ ;kj o'eh fJ; izr dk fdqF t/y oj/ ;B. ;kfonK B/ t/fynk fe jofJe f;Zy B/ TZ[sw doi/ dh db/oh ftykJh s/ fJj izr r[o{ jfor'fpzd ;kfjpfiZs rJ/, s/ d[FwDK Bz[ { wz{j dh ykDh gJh. s/rpjkdo ih Bz{ fgsk r[o{ ih B/

[206]

ftF/F fgnko fdZsk, S'Nh T[wo tZvh db/oh ekoB.id'I izrK :[ZXK tb'I ftjb fwbh sK s/r pjkdo ih vz{xk w[skfbnk

eoB fJeKs ftu ub/ iKd/. fJ;bkw Xow pko/ uzrk nfXn?B ehsk. fJ;bkwhoki tZb'I r?o w[;bwkBK Bkb, i' nsh em'o s/ wB[Zysk s'I frfonk ;b{e ehskiKdk ;h, T[; Bz{ ;wfMnk. b'eK Bz{ pqkjwDK s'I i'rhnK tZb'I fit/I b[ZfNnk ikfojk ;h T[; dh o{g o/yk fsnko ehsh. fJjBK nDgVQ ewi'ao s/ B/skjhD b'eKBz{ fet/I frnkB fdZsk ikt/. fet/I fJjBK Bz{ ftekoK s'I puk e/ J/esk d/ ;{softu go' e/, ikbw dh iVQ g[ZND bJh fsnko ehsk ikt/. fJ; ;ko/ ekoi dhGftZy w[yh o{g o/yk fsnko ehsh. T[jBK d/ v{zx/ nfXn?B s'I nkw b'ekJh Bz{ckfJdk g[ukT[D bJh ;st/I gkfsFkj ih B/ (r[o{) s/r pjkdo ih Bz{, d{o dokid/ bzw/ Xow gquko d"fonK s/ G/fink. Ykek pzrkb n;kw nkfd d/ bzw/ gqukod"o/ r[orZdh fwbD s'I gfjbK ehs/ rJ/ ;B. @@GZN tjhnK## s/ nXkos Sghg[;se r[o{ ehnK ;kyhnK (;zgkde gq'L fgnkok gdw, 1995) ftu sohetko t/otk doi j?, fe pkpk s/r pjkdo ih, fe; fdB rzrk shoE s/ rJ/, ed'IfJbkjpkd, ed'I gNB/ s/ ed'I nk;kw pzrkb ftu rJ/ ;B. T[jBK d/ xo pkber'fpzd okJ/ dk iBw Gh ;zB 1661 ftu j'fJnk, fbysK w"i{d jB. Gkt/I gqubs1666 j' frnk. y?o fJj e'Jh f;XKse w;bk BjhI j?, T[wo dk gzi ;kb tZXiK xZN j'Dk.

(r[o{) s/rpjkdo ih d/ gquko d"o/ ns/ T[jBK dh uoB S'j gqkgsfJfsjk;e n;EkBK dk nro rfjokJh Bkb b/yk i'yk ehsk ikt/ sK j?okBhiBe Bshi/ fBebDr/. fJzBhnK bzwhnK :ksoktK gfjbK r[o{ BkBe ;kfjp ihB/ ehshnK ;B. fJj Gh :kd oj/ r[o{ BkBe ;kfjp ih dh gfjbh :ksok d;;kb s'I tZX ;w/I dh ;h. f;oc bzek d/ ;cao Bz{ eZN d/JhJ/ pkeh ;GBK EktKs/ pkpk s/rpjkdo ih rJ/ ;B. fJzB/ bzw/ ;co e'Jh @@nZyK whN e/## BjhI j'ikfJnk eod/. fi; we;d tk;s/ r[o{ BkBe ;kfjp ih rJ/ ;B, T[;/ftukoXkok Bz[ { j'o gquzv eoB, pkpk s/r pjkdo ih rJ/ ;B. gzikp s'I pkjod/ bzw/ gquko d"o/ T[jBK fdBk d/ jB, id'I T[j jkbh fJe f;Zy gqukoe iK r[o{tZb'I :'r ikDe/ G/i/ rJ/ ;kfjpiakd/ ;B. r[o{ rZdh sK 1664 ftu gqkgs j'Jh

[207]

;h. fJjBK Xow n;EkBK dh F'Gk fJ; eoe/ tZX rJh, feT[Ife pkpk s/rpjkdo ih ;wK nkT[D s/, r[o{ gdth Bz{ gqkgs j' rJ/. fit/I r[o{ pDB s'IgfjbK dhnK xNBktK iK n;EkB pkeh r[oftneshnK Bkb ;pzXs pj[s gqf;ZXj' rJ/. i' e'Jh r[o{ gdth sZe BjhI gZ[fink, T[; Bkb ;pzXs xNBktK ik;EkB fJfsjk; d/ jB/o/ ftu r[nku iKd/ jB. ;kfjpiakdk r'fpzd okJ/ ih gNBkftu (gzi G{se ;oho)gqrN/. r[orZdh sK T[jBK Bz{ 1675 JhL ftu nkBzdg[ofty/ fwbh j?. T[; s'I gfjbK pkbe o{g tkb/ ;ko/ r[odtko/ tZvh wjkBsk jk;beo rJ/. fit/I gNB/ s'I ub e/, T[j gzikp tb rJ/. r[osk Bz{ gqkgs j'D s'Iwro'I p/nzs EktK s/ r[od[nko/ pDk bJ/, fiE/ r[o{ pDB s'I wro'I d;t/I BkBeedh Gh BjhI rJ/. fJj yk; fynkb oj/ fe r[o{ BkBe ;kfjp iBw s'I jhfJj yk; fynkb oj/ fe r[o{ BkBe ;kfjp iBw s'I jhfJj yk; fynkb oj/ fe r[o{ BkBe ;kfjp iBw s'I jhfJj yk; fynkb oj/ fe r[o{ BkBe ;kfjp iBw s'I jhfJj yk; fynkb oj/ fe r[o{ BkBe ;kfjp iBw s'I jhf;ZyK d/ r[o{ ;B. pkeh ;ko/ r[o{ ftnesh, iBw s'I r[o{ BjhI ;B. fi; fdBf;ZyK d/ r[o{ ;B. pkeh ;ko/ r[o{ ftnesh, iBw s'I r[o{ BjhI ;B. fi; fdBf;ZyK d/ r[o{ ;B. pkeh ;ko/ r[o{ ftnesh, iBw s'I r[o{ BjhI ;B. fi; fdBf;ZyK d/ r[o{ ;B. pkeh ;ko/ r[o{ ftnesh, iBw s'I r[o{ BjhI ;B. fi; fdBf;ZyK d/ r[o{ ;B. pkeh ;ko/ r[o{ ftnesh, iBw s'I r[o{ BjhI ;B. fi; fdBs'I fiazw/tkoh ;"Igh rJh ;h T[; fdB s'I r[o{ pD/ ;B.s'I fiazw/tkoh ;"Igh rJh ;h T[; fdB s'I r[o{ pD/ ;B.s'I fiazw/tkoh ;"Igh rJh ;h T[; fdB s'I r[o{ pD/ ;B.s'I fiazw/tkoh ;"Igh rJh ;h T[; fdB s'I r[o{ pD/ ;B.s'I fiazw/tkoh ;"Igh rJh ;h T[; fdB s'I r[o{ pD/ ;B.

(r[o{) s/rpjkdo ;kfjp Bkb ;zpzXs ;ko/ tkfens obrZv j' rJ/jB. r[o{ pDB s'I gfjbK dh xNBk fejVh j? s/ r[o{ Ekg/ ikD s'I wro'I dhxNBk fejVh j?, gSkD eoBh brGr n;zGt fijh j' rJh j?. fizB/ ezw (r[o{)s/r pjkdo ;kfjp ih B/ ehs/ jB, nro T[j @@SZph ;kb G'o/ ftu p?m e/@@SZph ;kb G'o/ ftu p?m e/@@SZph ;kb G'o/ ftu p?m e/@@SZph ;kb G'o/ ftu p?m e/@@SZph ;kb G'o/ ftu p?m e/sg eod/ oj/## sg eod/ oj/## sg eod/ oj/## sg eod/ oj/## sg eod/ oj/## sK fJzB/ tv/o/ ekoi s/ fJzBK bzwk ;co ;zGt jh BjhI j?. T[jr[opkDh d/ j[ewK Bz{ uzrh soK ;wMd/ ;B, fe ig sg iK G'fonK ftu tVe/ ;wkXhnK bkT[DhnK, r[o{ xo ftu gqtkB BjhI jB. fJj ;wkXhnK tkbh c}{bfijh e;so sK i'rh nkfd ;dhnK s'I eod/ nk oj/ ;B. fi; Bz{ r[o{ BkBe;kfjp ih B/ EK EK pkDh ftu oZd ehsk j?. nfijh e{V fefonk fe;/ ;XkoDfij/ f;Zy B/ Gh edh BjhI ehsh. fjZe d/ skD fpBK ;p{sK s'I (r[o{) s/rpjkdo;kfjp Bz{ r[opkDh T[gd/;aK s'I T[bN G"o/ ftu @@SZph ;kb sg eod/## ftykfdZsk. fizBK fdBK ftu T[jBK tZb'I gzikp ftu e'Jh ;orowh Biao BjhI nkJh,fizBK fdBK ftu T[jBK tZb'I gzikp ftu e'Jh ;orowh Biao BjhI nkJh,fizBK fdBK ftu T[jBK tZb'I gzikp ftu e'Jh ;orowh Biao BjhI nkJh,fizBK fdBK ftu T[jBK tZb'I gzikp ftu e'Jh ;orowh Biao BjhI nkJh,fizBK fdBK ftu T[jBK tZb'I gzikp ftu e'Jh ;orowh Biao BjhI nkJh,T[jBK fdBK ftu T[j gzikp'I pkjo, rcbs dh BhId ftu ;[Zs/ b'eK Bz[ { irQkT[jBK fdBK ftu T[j gzikp'I pkjo, rcbs dh BhId ftu ;[Zs/ b'eK Bz[ { irQkT[jBK fdBK ftu T[j gzikp'I pkjo, rcbs dh BhId ftu ;[Zs/ b'eK Bz[ { irQkT[jBK fdBK ftu T[j gzikp'I pkjo, rcbs dh BhId ftu ;[Zs/ b'eK Bz[ { irQkT[jBK fdBK ftu T[j gzikp'I pkjo, rcbs dh BhId ftu ;[Zs/ b'eK Bz[ { irQkoj/ ;B. je{ws tZb'I ehs/ i'ao iapo d/ fto'X ftu iapod;s bkwpzdh eooj/ ;B. je{ws tZb'I ehs/ i'ao iapo d/ fto'X ftu iapod;s bkwpzdh eooj/ ;B. je{ws tZb'I ehs/ i'ao iapo d/ fto'X ftu iapod;s bkwpzdh eooj/ ;B. je{ws tZb'I ehs/ i'ao iapo d/ fto'X ftu iapod;s bkwpzdh eooj/ ;B. je{ws tZb'I ehs/ i'ao iapo d/ fto'X ftu iapod;s bkwpzdh eooj/ ;B. ihtB ns/ w"s d/ noE ;wMk oj/ ;B. p/ r?os ihtB Bkb'I FkBoj/ ;B. ihtB ns/ w"s d/ noE ;wMk oj/ ;B. p/ r?os ihtB Bkb'I FkBoj/ ;B. ihtB ns/ w"s d/ noE ;wMk oj/ ;B. p/ r?os ihtB Bkb'I FkBoj/ ;B. ihtB ns/ w"s d/ noE ;wMk oj/ ;B. p/ r?os ihtB Bkb'I FkBoj/ ;B. ihtB ns/ w"s d/ noE ;wMk oj/ ;B. p/ r?os ihtB Bkb'I FkBtkbh w"s fes/ T[&Zsw j'fJnk eodh j?. fi;Bz{ fJj b'e ihtB wzBh p?m/ ;B,tkbh w"s fes/ T[&Zsw j'fJnk eodh j?. fi;Bz{ fJj b'e ihtB wzBh p?m/ ;B,tkbh w"s fes/ T[&Zsw j'fJnk eodh j?. fi;Bz{ fJj b'e ihtB wzBh p?m/ ;B,tkbh w"s fes/ T[&Zsw j'fJnk eodh j?. fi;Bz{ fJj b'e ihtB wzBh p?m/ ;B,tkbh w"s fes/ T[&Zsw j'fJnk eodh j?. fi;Bz{ fJj b'e ihtB wzBh p?m/ ;B,

[208]

T[j gF{nK Bkb'I Gh pdso i{B ;h ny"sh @@u"ok;h bZy ftu'I fJe i{B## s/T[j gF{nK Bkb'I Gh pdso i{B ;h ny"sh @@u"ok;h bZy ftu'I fJe i{B## s/T[j gF{nK Bkb'I Gh pdso i{B ;h ny"sh @@u"ok;h bZy ftu'I fJe i{B## s/T[j gF{nK Bkb'I Gh pdso i{B ;h ny"sh @@u"ok;h bZy ftu'I fJe i{B## s/T[j gF{nK Bkb'I Gh pdso i{B ;h ny"sh @@u"ok;h bZy ftu'I fJe i{B## s/p;.p;.p;.p;.p;.

nk;kw pzrkb d/ fJBebkph d"o/ ;w/I jh (r[o{) s/r pjkdo ih Bz{yapo fwbh fe ;st/I gkfsFkj r[o{ jfookfJ ;kfjp ih nuBu/sh Go i[nkBh dhT[wo ftu (31 ;kb) i'sh i'fs ;wk rJ/ jB. r[orZdh dh ;/tk r[o{ jfofeFB;kfjp ih Bz{ ;"Ig rJ/ jB. fJj yapo T[jBK sZe pj[s d/o wro'I gj[zuh.feT[Ife T[jBK fdBK ftu nZi tork e'Jh vke dk gqpzX BjhI ;h. Bkb/ fgZS/gotko tkfbnK Bz{ fJj yapo Gh BjhI j[zdh ;h fe ;zpzXs ftnesh fe; EK, fe;fJbke/ ftu fNfenk j'fJnk j?. i' fuZmh b? e/ e'Jh ;/te (r[o{) s/r pjkdotZb G/fink frnk ;h T[j gsk BjhI fezBhnK w[FebK s'I pkd ;zB 1663 ftufwb ;fenk. ;koh yapo fwbD s'I pknd, ;zpzXs fJbkfenK dk ezw w[yh f;ZyKBz{ ;"Ig e/, tkfg; gzikp tZb Bz[ uZb gJ/. sK fe Bt/I jkbks dk iakfJik fbnkik ;e/. gzikp s'I pkjo tos oj/ tosko/ s'I ;fsr[o{ ih Bz{ ikD{ eotkfJnkik ;e/. b'V g?D s/ BthI oDBhsh xVh ik ;e/.

(r[o{) s/r pjkdo ih wzfibk s?j eod/ nZX wkou 1664 ftu, fdZbhnkD g[Zi/. fJE/ nke/ T[jBK Bz{ yapo fwbh fe r[o{ jfofeFB ;kfjp n"ozri/apd/ ;Zd/ s/ fdZbh nkJ/ j'J/ jB. E'Vk nkokw eoB s'I pknd (r[o{) s/r pjkdoih, okik okw f;zx d/ pzrb/ ;zB 1664 wkou wjhB/ dh fJZeh sohe Bz[ fwb/. w[yh f;ZyK ns/ ;fsr[o{ ih Bz{ ;koh ikDekoh fdZsh. fJZXo n"ozri/ap d/ tsho/pko/ ikDekoh bJh. n"ozri/ap B/ r[o{ jfofeFB ih Bz[ { id'I nkgD/ dopko ftufwbD tk;s/ ;Zfdnk ;h. T[; tes Gkt/I I ftykt/ bJh T[;B/ r[o{ ih dk pj[s;fseko ehsk ;h. go T[; dopko ftu i' cbK dk o;, ;fsr[o{ ih Bz[ {fgbkfJnk frnk ;h, T[; ftu e'Jh wko{ iafjo fwbkfJnk frnk ;h. T[;/ ;w/I s'I ;fsr[o{ ih dh f;js ewi'ao g?Dh F[o{ j' rJh ;h. fJ;/ nt;Ek ftu (r[o{)s/rpjkdo ih T[[jBK Bz{ fwb/ ;B. gzEe jkbks pko/ iao{oh ftukoK ehshnK.r[of;ZyK s'I ;ko/ xNBk eow pko/ ikDekoh jkf;b ehsh. ;st/I gkfsFkj pko/i' d[y ;kMK eoB nkJ/ ;h. nr'I j'o Gh rzGho w;bk ;Bw[Zy nkD yb'sk ;h.wkou 24 ;zB 1664 Bz[ { nkgDk ;ohoe ;wK g[Zfrnk ikDe/ nmZt/I r[oK B/ (r[o{)wkou 24 ;zB 1664 Bz[ { nkgDk ;ohoe ;wK g[Zfrnk ikDe/ nmZt/I r[oK B/ (r[o{)wkou 24 ;zB 1664 Bz[ { nkgDk ;ohoe ;wK g[Zfrnk ikDe/ nmZt/I r[oK B/ (r[o{)wkou 24 ;zB 1664 Bz[ { nkgDk ;ohoe ;wK g[Zfrnk ikDe/ nmZt/I r[oK B/ (r[o{)wkou 24 ;zB 1664 Bz[ { nkgDk ;ohoe ;wK g[Zfrnk ikDe/ nmZt/I r[oK B/ (r[o{)

[209]

s/r pjkdo Bz{ nkgD/ wB dh rZb efj fdZsh. @@s[;hI f;ZX/ pekb/ ub/ ikU,s/r pjkdo Bz{ nkgD/ wB dh rZb efj fdZsh. @@s[;hI f;ZX/ pekb/ ub/ ikU,s/r pjkdo Bz{ nkgD/ wB dh rZb efj fdZsh. @@s[;hI f;ZX/ pekb/ ub/ ikU,s/r pjkdo Bz{ nkgD/ wB dh rZb efj fdZsh. @@s[;hI f;ZX/ pekb/ ub/ ikU,s/r pjkdo Bz{ nkgD/ wB dh rZb efj fdZsh. @@s[;hI f;ZX/ pekb/ ub/ ikU,w/ok nzsw ;wK pj[s B/V/ nk frnk j?. w?E'I wro'I r[o{ BkBe dh fJ; wjkBw/ok nzsw ;wK pj[s B/V/ nk frnk j?. w?E'I wro'I r[o{ BkBe dh fJ; wjkBw/ok nzsw ;wK pj[s B/V/ nk frnk j?. w?E'I wro'I r[o{ BkBe dh fJ; wjkBw/ok nzsw ;wK pj[s B/V/ nk frnk j?. w?E'I wro'I r[o{ BkBe dh fJ; wjkBw/ok nzsw ;wK pj[s B/V/ nk frnk j?. w?E'I wro'I r[o{ BkBe dh fJ; wjkBgdth d/ s[;hI nfXekoh j't'r/. r[of;Zy ;zrsK fdZbh s'I tkg; gos e/ s[jkBz{gdth d/ s[;hI nfXekoh j't'r/. r[of;Zy ;zrsK fdZbh s'I tkg; gos e/ s[jkBz{gdth d/ s[;hI nfXekoh j't'r/. r[of;Zy ;zrsK fdZbh s'I tkg; gos e/ s[jkBz{gdth d/ s[;hI nfXekoh j't'r/. r[of;Zy ;zrsK fdZbh s'I tkg; gos e/ s[jkBz{gdth d/ s[;hI nfXekoh j't'r/. r[of;Zy ;zrsK fdZbh s'I tkg; gos e/ s[jkBz{r[orZdh s/ fpokiwkB eotk d/DrhnK. FkfJd nkgDh fJj nkyoh w[bkeksr[orZdh s/ fpokiwkB eotk d/DrhnK. FkfJd nkgDh fJj nkyoh w[bkeksr[orZdh s/ fpokiwkB eotk d/DrhnK. FkfJd nkgDh fJj nkyoh w[bkeksr[orZdh s/ fpokiwkB eotk d/DrhnK. FkfJd nkgDh fJj nkyoh w[bkeksr[orZdh s/ fpokiwkB eotk d/DrhnK. FkfJd nkgDh fJj nkyoh w[bkeksj't/rh##.j't/rh##.j't/rh##.j't/rh##.j't/rh##.

j[ew wzB e/ (r[o{)s/r pjkdo e[M ;zrhnK ;w/s, pekb/ tb N[o gJ/.fJXo 30 wkou, 1664 Bz{ r[o{ jfofeFB ih B/ ;oho fsnkr fdZsk. f;ZyK tk;s/n;fj ;dwk ;h. nekb g[oy dk GkDk ikD e/ ;theko eoBk jh g?Dk ;h.r[o{ ih d/ ;oho Bz{ nzsw doFBK bJh fNekfJnk frnk. fiZE'I feZE'I gsk brdkfrnk, r[o{ xo d/ FoXkb{ tjhoK xZs e/ nkT[D bZr/. fJ; soQK ;kohnK nzswo;wK fBGkT[fdnK, d[y ;[y ;KM/ eofdnK, eJh fdB pshs j' rJ/. T[gzz qs ;koktjho, fi; ftu phphnK pZu/ s/ p}[or Gh Fkwb ;B, wzIiabK wkodk eJh EkJhIgVkn eodk, pekb/ g[Zi frnk. ;ko/ w[yh f;ZyK B/ r[o{ s/r pjkdo ;kfjp Bkbftuko eoe/, 11-08-1664 r[orZdh dh o;w ndk eoB tk;s/, d{o B/V/ d/ ;/teK ns/ w;zdK tZb ys fby fdZs/ rJ/. sK fe fJ; fdB ;ko/ j[zw j[zwk e/g[ZiD, ;fsr[o{ ih Bz{ G/NktK nogD eoB. ;opZs ykb;k o{gh tZv/ fJeZm ftudog/;a w;fbnK s/ ftukoK ehshnK ik ;eD, Bkb jh Bt/I fB:[es ehs/ ;fsr[o{s'I GftZy tk;s/ fdFk fBod/F gqkgs eo ;eD.

gqubZs ;kyhnK w[skpe @@pekb/ ftu pkJh wzihdko rZdhnK bk e/@@pekb/ ftu pkJh wzihdko rZdhnK bk e/@@pekb/ ftu pkJh wzihdko rZdhnK bk e/@@pekb/ ftu pkJh wzihdko rZdhnK bk e/@@pekb/ ftu pkJh wzihdko rZdhnK bk e/p?m rJ/, s/ r[o{ j'D dk M{mk dkntk eoB bZr/##. p?m rJ/, s/ r[o{ j'D dk M{mk dkntk eoB bZr/##. p?m rJ/, s/ r[o{ j'D dk M{mk dkntk eoB bZr/##. p?m rJ/, s/ r[o{ j'D dk M{mk dkntk eoB bZr/##. p?m rJ/, s/ r[o{ j'D dk M{mk dkntk eoB bZr/##. nZi sZe e'Jh GhfJfsjk;eko fJjBK pkJh gkyzvhnK d/ Bkw BjhI frDk ;fenk. j'o s/ j'o GkJh;zs'y f;zx (;{oi gqekF) Gh ;kfonK d/ Bkw BjhI fby ;fenk. id'I fe pkJhftnesh r[o{ e/ gqtko ftu rZdh dh dknt/dkoh tk;s/ bGd/ jh BjhI. jK e[Me[ ][droia b'e ;w/I dh Biakes dk ckfJdk T[mkT[D dh ske ftu }o{o ofjzd/jB. fJ; wB;k Bkb fe uzrh u'yh wkfJnk nk ojh j?, Bkb/ b'ehI M[e-M[eBw;ekoK eod/ jB. fco feT[I Bk r[o[{ j'D dk Y'b TZ[uh- TZ[uh tik d/JhJ/. Gkt/I fe nfij/ eZu/ fgZb/ ny"sh r[o{ s/ ;kX ;zs, ;wki Bz{ i'eK pDe/ nZiGkt/I fe nfij/ eZu/ fgZb/ ny"sh r[o{ s/ ;kX ;zs, ;wki Bz{ i'eK pDe/ nZiGkt/I fe nfij/ eZu/ fgZb/ ny"sh r[o{ s/ ;kX ;zs, ;wki Bz{ i'eK pDe/ nZiGkt/I fe nfij/ eZu/ fgZb/ ny"sh r[o{ s/ ;kX ;zs, ;wki Bz{ i'eK pDe/ nZiGkt/I fe nfij/ eZu/ fgZb/ ny"sh r[o{ s/ ;kX ;zs, ;wki Bz{ i'eK pDe/ nZith fuzpV/ j'J/ y{B gh oj/ jB. gfjbK Gh nfij/ b'eK dh e'Jh ewh BjhI ;h.th fuzpV/ j'J/ y{B gh oj/ jB. gfjbK Gh nfij/ b'eK dh e'Jh ewh BjhI ;h.th fuzpV/ j'J/ y{B gh oj/ jB. gfjbK Gh nfij/ b'eK dh e'Jh ewh BjhI ;h.th fuzpV/ j'J/ y{B gh oj/ jB. gfjbK Gh nfij/ b'eK dh e'Jh ewh BjhI ;h.th fuzpV/ j'J/ y{B gh oj/ jB. gfjbK Gh nfij/ b'eK dh e'Jh ewh BjhI ;h.

[210]

nZi Gh E'e ftu dzGh gkyzvh, ;zs pqjw frnkBh s/ ny"sh r[o{, M'bhnK nZvnZi Gh E'e ftu dzGh gkyzvh, ;zs pqjw frnkBh s/ ny"sh r[o{, M'bhnK nZvnZi Gh E'e ftu dzGh gkyzvh, ;zs pqjw frnkBh s/ ny"sh r[o{, M'bhnK nZvnZi Gh E'e ftu dzGh gkyzvh, ;zs pqjw frnkBh s/ ny"sh r[o{, M'bhnK nZvnZi Gh E'e ftu dzGh gkyzvh, ;zs pqjw frnkBh s/ ny"sh r[o{, M'bhnK nZve/ Ghy wzrd/ u/fbnK Bz{ b[ZNe/ yKd/, nkw jh t/y/ ik ;ed/ jB.e/ Ghy wzrd/ u/fbnK Bz{ b[ZNe/ yKd/, nkw jh t/y/ ik ;ed/ jB.e/ Ghy wzrd/ u/fbnK Bz{ b[ZNe/ yKd/, nkw jh t/y/ ik ;ed/ jB.e/ Ghy wzrd/ u/fbnK Bz{ b[ZNe/ yKd/, nkw jh t/y/ ik ;ed/ jB.e/ Ghy wzrd/ u/fbnK Bz{ b[ZNe/ yKd/, nkw jh t/y/ ik ;ed/ jB. pekb/ ftupkJh gkyzvhnK tZb'I r[o{ j'D dk n?bkB fe;/ Gh dbhb s/ yok BjhI T[sodk.i' ftnesh r[o{ ;kfjp ih dk Biao/eow j[zdk ;h, T[; pko/ gfjbK jh f;ZyK Bz{gsk bZr iKdk ;h. ;fsr[o{ fe; Bz{ f}nkdk fiazw/tkoh d/ ezw ;zGkb oj/ jB.;/tk ftu tZX ;wK e"D jkiao ofjzdk j?. ftdtsk iK frnkB fe;B/ tXhe jk;behsk j?. jT[w? jzeko s'I ofjs, fwmp'bVk ftekoK s'I d{o s/ oZph r[DK BkbGog{o e"D j?, fJj rZbK S[ghnK BjhI ofj ;edhnK. fiBQK pkJh dzGh r[o{nKdk fbysK ftu iK f;Zy ;N/iK s/ pko-pko/ fiaeo ehsk ik fojk j?, T[jBk dke'Jh Bkw Gh Bk ikDdk j't/< j? Bk j?okBh tkbh rZb < T[xVtK Bkw e/tbXhowb dk nkfJnk j?. Xho wZb B/ sK skes dh tos'I eoe/, r[orZdh y'jDdk d[FNeow ehsk ;h, G[b/y/ tkbh e'Jh r[zikfJF BjhI ;h.

r[o f;XksK s'I T[bN gqubZs eo fdZsh rJh ejkDh w[skpe, GkJhwZyD Fkj ih dk ijk} v[ZpD bZrk ;h. T[;B/ r[o{ BkBe i's dk fXnkB Xoe/, p/Vk pzB/ br ikD dh nodk; ehsh. G/Nk tk;s/ ;'B/ dhnK 500 w'joK Gh;[ZyhnK. p/Vk feBko/ bZr frnk. nEkj y[Fh ftu GkJh wZyD Fkj, w'joK b?e/ pekb/ g[Zfink. fJE/ nke/ jkbks jh ftrV/ Biao nkJ/. pkJh r[o{ EkT[I EkJhIwZE/ fNekT[D bJh g;hB' g;hBh j'J/ Biao nkJ/. fJjBK ftu'I n;bh e'D j? <fet/I gsk bZr/< T[; B/ fJe soshp bVkJh. mhe j? wBk ! ;ko/ r[o{nK nZr/d'-d' w'joK oZy e/ wZEk N/ed/ ubd/ jK, i/ e'Jh n;bh @@ikDh ikD r[o{##@@ikDh ikD r[o{##@@ikDh ikD r[o{##@@ikDh ikD r[o{##@@ikDh ikD r[o{##j'fJnk sK wzr e/ gzi ;" w'joK b? bt/rk. fJ;/ soQK ehsk frnk , ;kfonK B/bzwhnK nodk;K ehshnK. nFhotkdK d/ e/ fBjkb eo fdZsk, go gzi ;" w'joKfe;/ Bk wzrhnK. @@e'Jh j'o r[o{ Gh j? fJE/ fes/ <## wZyD Fkj ih B/ ikDekoKs'I g[fSnk. @@jK GkJh ih ! fJe G"o/ ftu p?mk pkpk s/rk Gh j?, T[; Bz{ ;bkweoB ftu e'Jh joia BjhI##. GkJh wZyD Fkj ih, G'o/ ftu nZgV/. d' w'joKuoBK s/ oZyhnk s/ ;h; M[ek fdZsk.

@@g[oyk ! puBK s/ yo/ T[sohdk j?, s{z sK gzi ;" w'joK dh wzBs wzBh;h, d/ fojk j?I e/tb d' w'joK < s/o/ v[pd/ ijk} Bz{ w'Yk bk e/ XZek bkfJnk,

[211]

pkjo eZfYnk. nkj t/y s/o/ g[okD/ ijk} ftu'I, XZek bkT[IfdnK w/o/ w'Y/ ftuy[ZG rJ/ feZb.

t/y sK ;jh fezB/ v[z {x/ iayw j' rJ/ jB##. wZyD Fkj uoBK s/ Yfjfgnk, ;kohnK w'joK Y/oh eo fdZshnK. tkj' dkjh SZs s/ uV frnk, gZb{c/fonk ia'odko nktkia ftu e{fenk - @@r[o{ bkX' o/ ! r[o{ bkX' o/HHHHHHHH!!## GkJhih B/ fJeZm/ j'J/ b'eK Bz{ ;koh j'Jh phsh ;[DkJh, ;kfonK B/ (r[o{) s/r pjkdoih d/ uoBK s/ wZEk N/fenk. fco r[o{ ih SZph ;kbK wro' G'o/ ftu'I pkjo nkJ/HHHHHHHHHHHH. nky' ih ;fsBkw tkfjr[o{.##

gkme iB' ! fJ; ;kyh B{z fJe tkoh fco BhM Bkb gVQBk, ewia'ohnKnkgD/ nkg T[xV g?DrhnK.1H fJ; ;kyh w[skpe r[o{ jfofeFB nDikD f;ZX j[zd/ jB. Gkt feT[jBk B/ B't/I r[o{ d/ Bkw pko/ ;gZFN n?bkB BjhI ehsk, nX{oh rZb SZv fdZsh.;N/iK s/ fJj Gh NkjoK wkoBhnK fe r[o{ nG[Zb j?, go y[d jh r[o{ Bz{ G[bZeVrodkBd/ ofjDk< id'I fe n;bhns fJj j? fe 21 s'I 24 wkou 1664 Bz{ fdZbhfty/, nZmt/I ;fsr[oK B/ ;kfonK d/ ;kjwD/, nkgDk c?;bk ;[Dk fdZsk ;h fe @@w/ok ;wK g[Zr frnk j?, nr'I pkpk s/r pjkdo ih, r[orZdh dh fiazw/tkoh;zGkbDr/.## fJ; tes r[o{ gqtko jkiao ;B. w[yh f;Zy fit/I GkJh wshdk;,GkJh ;sh dk;, GkJh wBh f;zx, GkJh T[dk, GkJh r[opyF nkfd. fdZbh dhnKp/nzs ;zrsK Bz{ Gh fJ; rZb dk uzrh soK gsk ;h. G[b/y/ dh r[zikfJF e'JhBjhI ;h. nc;'; fe r[o{ ih Bz{ G[bZeV pDk fdZsk frnk.

r[o{ BkBe ;kfjp ih B/ r[orZdh dk e'Jh G[b/yk BjhI ofjD fdZsk.n?bkBhnK GkJh bfjDk ih Bz{ nkgDh EK s/ fB:[es ehsk. fco Gh ;qh uzd B/py/Vk yVk ehsk. r[o{ nzrd ;kfjp ih B{z [ nkgDk ;do w[ekw eoskog[o SZve/, yv{o nkT[Dk fgnk. @@;qh uzdhJ/## nZi skJhI r[o{ s'I pkrh t/y/ ik ;ed/ jB.r[o{ nzrd ;kfjp ih d/ p/N/, pkpk nwodk; s/ pj[s yck ;B. ukj[zd/ ;B rZdhg[ZsoK Bz{ jh fwb/. fco r[o{ nwodk; ih d/ g[ZsoK, GkJh i/mk ih B{z r[o{ wzBDs'I fJBeko ehsk. Gkt/I tesh s"o s/ b'e bki ekoB fJe tkoh Bw;eko eofdZsh. w'joh (r[o{ nwodk; dk fJe g[Zso) B/ r'fJzdtkb fty/ pkekfJdk r[o{

[212]

j'D dk n?bkB eo fdZsk ;h. fJ; soQK fgsk r[o{ okwdk; ih Bkb T[jBk dktZvk p/Nk, fgqEh uzd r[orZdh y'jD tk;s/ ;dk bVdk fojk. T[; B/ r[o{ noiB;kfjp Bz{ Gh pj[s w[FebK ftu gkfJnk. jkbKfe rZdh d/D d/ Yzr ftu e'Jhewh BjhI ;h. p; fpbe[b fJ;/ gq;zr ftu id'I xNBktK Bz{ ftukoKr/ sK ;ko/Fze/ G[b/y/ ysw j' ikDr/. fJj f;oc e[M ;w/I dk ci{b tkt/bk ;h, r[zwokjeoB dk e"Mk :sB ;h. go frnkBtkB f;Zy j[D r[zwokj j'D tkb/ BjhI ;B.2H @@GkJh wZyD Fkj ih B/ v[pd/ ijkia Bz{ feBko/ bkT[D dh wzBswzBhHHHHHH##. r[o{ xo d/ ftu wzBsK wzBD iK ;[ZyDk dk e'Jh n;{b gqtkB BjhIj?. e/tb nekb g[oy s/ Go';k oZyDk ikfJia j?. ftukoB tkbh rZb fJj Ghj? fe gzikp d/ B/V/ s/V/ fes/ ;w[zdo BjhI brdk. dfonktK ftu ;kXkoBfeFshnK ubdhnK ;B, ijkia BjhI. fco wZyD Fkj dk ijkia fejV/ ;w[zdoftu cf;nk ;h< e'Jh Bkw dZ;D bJh fsnko BjhI j?.3H i/ wzB bJhJ/ fe wZyD Fkj ih B/ nodk; eo bJh. go T[; d/v[Zpd/ ijkia Bz{ feBko/ bkT[D tk;s/ ;ohoe s"o s/ r[o{ s/r pjkdo ih, pekb/s'I nZy d/ c'o ftu gj[zu ;ed/ jB< nDfrDs f;Zy w[Ffeb ;w/I ;fsr[o{ nr/nodk;K eod/ ;B. ;jkfJsk bJh d[jkJh fdzd/ ;B. eh ;fsr[o{ ;kfonK dhwdd tk;s/ jo Ekt/I gj[zu ;ed/ ;B < fJj ;zGt jh BjhI j?. nfijhnK j'oGh eJh ejkDhnK gqubZs ehshnK j'Jhnk fwb iKdhnK jB. i' e/tb FoXk dkjh gqrNktk jB. fJ; ejkDh w[skpe sK gzi ;" w'joK gqkgs eoB bJh r[o{s/r pjkdo ih Bz{ nkgDk iyawh j'fJnk w'Yk Gh ftykT[D fgnk. sK fe GkJhwZyD Fkj Bz[{ ftFtk; nk ikt/.4H id'I GkJh wZyD Fkj Bz{ ftFtk; j' frnk fe fJjh n;bh r[o{ j? sdT[j SZs s/ uVQ frnk. @@r[o{ bkX' o/HHHHHHH## dk j'ek fdZsk. ;'uDk pDdk j?fe GkJh wZyD Fkj B/ nzdo tVe/ fJeZb/ B/ s;Zbh eo bJh fe n?j' n;bhr[o{ j?. go d{i/ f;ZyK dh eh wip{oh ;h fe fJe Ugo/ ftnesh dh nkyh rbs/ fpBK goy s'I :ehB eoB< wZyD Fkj rbs fpnkB Gh eo ;edk ;h. j';edk ;h e'Jh gkyzvh r[o{ bkbu d/ e/ n?t/I j'ek d[nk fdzdk <5H fdZbh s'I nkfJnk f;ZyK dk tZvk ekcbk w"i{d ;h, T[jBK d/ j[zfdnK

[213]

fe;/ gkyzvh r[o{ dh fJj fet/I fjzws g? rJh fe nkgD/ nkg Bz[ { B"tK r[o{ n?bkBeo/< w'jspo f;Zy nk e/ dZ; BjhI ;ed/ ;B, fe GkJh r[of;Zy', ;kv/ ;kjwD/;koh rZbpks j'Jh j?. r[o{ jfofeFB ih B/ B"t/I EK r[o{ s/r pjkdo ih Bz[ {u[fDnk j?. FZe dh e'Jh r[zikfJF BjhI j?. n;hI ;ko/ s/ gqtko d/ w?IpouFwdhd rtkj jK.6H fJ; ejkDh w[skpe sK r[o{ jfofeFB ih s'I Gh rbsh j' rJh.T[jBK B/ nX[{oh rZb efj e/ ;zrsK Bz[ { d[pXk ftu gk fdZsk. @@pkpk pekb/HHHHH##fJ; dk wsbp GkJh wZyD Fkj f;nkDk fBefbnk. nZmt/I gkfsFkj s'I j'Jh@@rbsh## Bz{ wZyD Fkj ih B/ do[;s ehsk. tkj w/oh e"w d/ goukoe' tkj.7H j'o ;ko/ f;Zy Gh p/ fJspko/ ;kps j' rJ/, fe;/ s/ pekbk fBtk;hnKB/ :ehB Bk ehsk. pkJh r[o{ nkg' nkgDh Ekt/I rZdhnK bk e/ p?m/ oj/. GkJhwsh dk;, GkJh ;sh dk; nkfd dh rb fe;/ Bk ;[Dh. wZyD Fkj dh nkyh@@r[o{ bkX' o/## ;kfonK MNgN gotkB eo bJh< eh fJ;Bz{ fJfsjk; wzB bJhJ/<8H r[o{ s/r pjkdo n;kw pzrkb d/ Xow gquko d"o/ s/ fJeZb/ BjhI ;B.T[jBK Bkb gqtko ;h, r[of;ZyK dk tZvk ekcbk ;h. T[jBK ftu'I fe;/ B/ BkdZf;nk fe n?j i'' pkJh wzihdko jB, fJj gkyzvh ;kX jB. fJjBK ftu'I r[o{e'Jh BjhI j?. r[o{ s/r pjkdo ih Bz[ { r[o{ Ekfgnk frnk j?. n;b rZb dkfiaeo T[s/ nk uZ[fenk j? fe bZGD dh b'V sk g?Idh, nro r[o{ r[nkfunk j[zdk.G'o/ ftu b[fenk j[zdk. T[j sK efEs G'o/ ftu tVe/ tes ns/ ;oho dk BkFwkoB dh Ekt/I wB[Zysk dh ;/tk bJh d{o g{op d/ d"o/ s/ ;B, ;p{s w"i{d jB.id'I fJj fJZe'-fJZe ukph jZE ftu nk ikt/ fe r[o{ s/rpjkdo ih B/ SZph ;kbsK eh nkgD/ ihtB dh fJe xVh Gh nikJh BjhI r[nkJh. T[j wB[Zysk d/efbnkD bJh fdB oks :sBFhb ofjzd/ ;B. fco @@pkpk pekb/## tkbh nX{ohgzesh r[o{ jfofeFB ih s'I nytk e/, T[jBK Bz{ GZ[bK eoB tkbk BjhI pDkT[Dkgt/rk. fco Bkb fdZbh rJh ;zrs Bz{ Gh p/-fJspkoh BjhI pDkT[Dkgt/rk. fco wZyD Fkj dh nodk; s/ w'joK oZy e/ r[o{ dh goy eoB dhe[o]s phwkoh Gh rb'I bZE ikt/rh. GkJh wZyD Fkj dk ijkia Gh v[pZD'I puikt/rk. r[o{ s/r pjkdo ih d/ w'fYnK s/ iyaw Gh BjhI j'Dr/. r[o{ ih B[{ z

[214]

nkgD/ tkbhnK gzi ;" w'joK dh wzr Gh BjhI eoBh gt/rh. f;oc T[jBK ;p{sKBz[ { rfjokJh Bkb gVQ ftuko bJhJ/, fiE'I fJj fBFuk pMdk j? fe r[opkDh dhftukoXkok s'I fto[ZX ike/, r[o{ s/r pjkdo ih Bz{ Grsh sgZf;nk eoB dh e'Jhiao{os jh BjhI ;h. r[otko jB-

;' ig[ ;' sg[ fi ;fsr[o Gkt?.. ;fsr[o e? GkD? tfvnkJh gkt?..;' ig[ ;' sg[ fi ;fsr[o Gkt?.. ;fsr[o e? GkD? tfvnkJh gkt?..;' ig[ ;' sg[ fi ;fsr[o Gkt?.. ;fsr[o e? GkD? tfvnkJh gkt?..;' ig[ ;' sg[ fi ;fsr[o Gkt?.. ;fsr[o e? GkD? tfvnkJh gkt?..;' ig[ ;' sg[ fi ;fsr[o Gkt?.. ;fsr[o e? GkD? tfvnkJh gkt?..BkBe nkg[ S'fv r[o wkfj ;wkt?.. (509)BkBe nkg[ S'fv r[o wkfj ;wkt?.. (509)BkBe nkg[ S'fv r[o wkfj ;wkt?.. (509)BkBe nkg[ S'fv r[o wkfj ;wkt?.. (509)BkBe nkg[ S'fv r[o wkfj ;wkt?.. (509)

j'oL-ig sg ;ziw eow B ikBk, Bkw[ igh gqG s/ok..ig sg ;ziw eow B ikBk, Bkw[ igh gqG s/ok..ig sg ;ziw eow B ikBk, Bkw[ igh gqG s/ok..ig sg ;ziw eow B ikBk, Bkw[ igh gqG s/ok..ig sg ;ziw eow B ikBk, Bkw[ igh gqG s/ok..r[o[ gow/;o[ BkBe G/fNU, ;ku? ;pfd fBp/ok..(gzBk - 878)r[o[ gow/;o[ BkBe G/fNU, ;ku? ;pfd fBp/ok..(gzBk - 878)r[o[ gow/;o[ BkBe G/fNU, ;ku? ;pfd fBp/ok..(gzBk - 878)r[o[ gow/;o[ BkBe G/fNU, ;ku? ;pfd fBp/ok..(gzBk - 878)r[o[ gow/;o[ BkBe G/fNU, ;ku? ;pfd fBp/ok..(gzBk - 878)T[j ;[bZyDh xVh nk rJh id'I r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih Bz[ {

r[orZdh s/ fpokiwkB j'J/ t/yD bJh, T[gd/F ;[DB bJh pj[s tZvh frDshftu, f;Zy ;zrsK nkD gjz[uhnK. 11 nr;s, 1664 tkb/ fdB, pekbk fty/ r[o{s/rpjkdo ih Bz{ ;kfonK B/ fpBK FzeK, r[o{ ;theko ehsk, Bw;ekoK ehshnK,nkd/F gqkgs ehs/. p; frDsh d/ Jhoykb{ ftnesh ;B i' n"ozri/p s'I GkohoewK b? e/, r[o{ BkBe ;kfjp tZb'I F[o{ ehs/ j'J/ fJBebkp B{z c/jb eoBkukj[zd/ ;B. fJjBk ftu'I gqw[y ;h Xho wZb. fJj r[o{ jfor'fpzd ;kfjp d/ p/N/ r[ofdZsk ih dk g[Zso ;h. fJ; dk iBw 1627 ftu j'fJnk ;h. id'I r[o{jfookfJ ih Bz{ r[orZdh dh ;/tk fwbh, T[; tes Gh fJ; B/ vNe/ fto'X ehsk.pokpo nkgD/ r[o{ j'D dk n?bkB eotk fdZsk, nkgD/ tZb'I w;zd Gh fB:[esehs/. n"ozri/ap s'I nkd/F gqkgs eoe/, fJ;B/ nkgD/ pdwkF N'b/ s'I 9 nes{po1664 Bz{ r[o{ s/r pjkdo ;kfjp s/ jwbk eotk fdZsk. r'bh uZbh, ;kwkBb[ZfNnk frnk, go y[Ffe;wsh Bz{ r[o{ s/r pjkdo ih pu rJ/. fJe jE fbysphV ns/ j'o ehwsh ;wkB b? e/ fJj eoskog[o Bz{ BZ; frnk. GkJh wZyD Fkjdh nrtkJh ftu, f;ZyK dk fJe seVk iZEk fJ; d/ v/o/ s/ ik fgnk. uzrhfrZdV e[ZN fJjBK Bz{ gJh, go r[o{ s/r pjkdo ih d/ uoBK s/ fvZr e/ w[nkchwzr e/ pekbk SZv rJ/. f;ZyK B/ r[o{ ih d[nkb/ gfjok ;ys eo fdZsk.S/sh jh tjho ns/ gqtko ;w/s, B"t/I r[o{ ih ehosg[o ub/ rJ/.

bzw/ ;w/I dh T[vhe s'I wro'I n"ozri/p B/ Xhowb T[;d/ g[Zso okw uzd

[215]

ns/ ;hj/I w;zd Bz[ { fdZbh ;Zd fbnk. fdZsk frnk @@ezw## Bk eoB bJh itkpsbph ehsh. s;Zbh pyF itkp bk fwbD ekoB, fJjBK fszBK Bz{ oDEzp'o d/feb/ ftu e?d eotk fdZsk.

fJXo r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih B/ ;w/I dh Biakes gSkDfdnKwky'tkb dh iawhB uzgk okDh (ftXtk okik dhg uzd) s'I yohd e/ nkBzdg[o dhBhIj oZy fdZsh. r[of;ZyK dh :'rsk w[skpe ;/tk bk fdZsh s/ y[d Xow gqukotjho Bkb b? e/ wkbt/ tZb fBeb s[o/. nZi d/ jfonkD/ ftu XwXkD (ihIdfibQk) d/ ;EkB s/ ;fsr[o{ ih mfjo/ j'J/ ;B. brGr shj jiako f;Zy nki[fVnk. n"ozri/p d/ j[ew d[nkok c"ih ewKvo nkbw yK o'j/b/ B/, fJ; ;EkBs'I ;fsr[o{ ih Bz{ gfjbhtko frqcsko ehsk fJj xNBk 08-11-1665 dh j?.fdZbh fty/ d' wjhB/ s'I tZX ;wK e?d oZy e/ okik i? f;zx d/ ftu g?D s/ fojk,eo fdZs/ rJ/. fJj fXnkB oj/ fe G'o/ ftu tVe/ sgZf;nk eoB tkb/ fe;/ ;kXs'I n"ozri/p Bz{ e'Jh ysok BjhI ;h. Gkt/I ;koh T[wo G'o/ ftu p?mk ofjzdk. gon"ozri/p r[o{ ih d/ eqKshekoh ftukoK s'I ikD{ ;h. b'eK dhnK GhVK r[o{ ihBz{ ;[DB nkT[IdhnK ;B. r[o{ ih oki;h i[bwK fto[ZX y[Zb e/ p'bd/ ;B. gkyzvhXowhnK Bz{ fcNekoK gkT[Id/ ;B. b'eK Bz{ seV/ j'e/ i[bw dk w[ekpbk eoBbJh gq/fos eo oj/ ;B. fJjBK ekoBK eoe/ jh ;fsr[[o{ ih Bz{ r[o{ pDfdnKjh, fJe ;kb d/ nzdo frqcasko eo fbnk.

d{ih tko fco ;fsr[o{ ih Bz{ i{B wjhB/ 1670 ftu nkro/ d/ B/fVUIfrqcsko eo fbnk frnk. fdZbh fty/ d' wjhB/ s/oK fdB e?d ftu oj/, go fJ;tkoh Gh fojk eo fdZs/ rJ/. shih tkoh e;awhoh pqkjwDK d/ nfXekoK dh okyheoB dk n?bkB eoB s'I pknd, wbeg[o ozxVk, o'gV B/fVUI, EkD/dko B{owj[zwd B/ frqcsko ehsk. i[bkJh 12 ;zB 1675 Bz{. gfjbK p;h gmkDK e?d oZy/rJ/, j[ew fwbD s/ fgzio/ ftu pzd eoe/, fszB/ gqw[Zy f;ZyK ;w/s, fdZbh Bz{ G/i fdZs/ rJ/. nZr/ dhnK xNBktK dk gkmeK Bz{ Gbh goeko gsk j?. frnkoKBtzpo 1675 Bz{ r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih d/ ;kjwD/ nfsnzs fBodJhg[D/ tkb/s;hj/ d/e/, fszB pjkdo f;ZyK Bz{ ;ajhd ehsk frnk. ;akw shi/ gfjo r[o{ s/rpjkdo ;kfjp Bz{ fgzio/ ftu'I eZfYnK frnk. G? Ghs eoB tkb/ vokt/ fdZs/

[216]

rJ/. bkbu fdZs/ rJ/, eokwksK ftykT[D bJh fejk frnk. ;fsr[o{ ih nkv'bnt;Ek ftu n;{bK s/ fNe/ oj/. ekih B/ cstk gVQe/ ;[DkfJnk, ibkd dhsbtko ubh, y{B d/ c[jko/ c[ZN/, r[o{ ih dk ;h; XV Bkb'I nbZr eo fdZskfrnk.

gfjbK fsnko ehsh ;ehw w[skpe GkJh i?sk BkB[{ r[opya;k ih B/;h; u[Ze e/ nBzdg[o g[ukD dh fizw/tkoh ep{bh. fJ; dodBke xNBk Bz{;[DfdnK fpoX pkpk r[ofdZsk ih d"ok g?D s/ dw s'V rJ/. fJj pkpk p[ZYkih d/ ;g[Zso ;B. fwZNh d/ y[ZbQ/ w{zj tkb/ tZv/ posD ftu ;h; Bz{ fNek fbnkfrnk. nkb/-d[nkb/ fBzw dhnK gZshnK oZyhnK rJhnK, sK fe feow Bk g?D s/p' Bk g?dk j't//. w[Zy okj SZve/ T[ikVK ftu'I dh pud/ puKd/, ikDeko f;ZyKs'I b'VhIdh ;jkfJsk b?Id/, wzibK wkod/, ehosg[o g[Zi rJ/. fdZs/ rJ/ ;[B/j/ s/r[o{ r'fpzd f;zx ih f;ZyK dk tZvk ekcbk b? e/ gqtko ;w/s ehosg[o nk rJ/. GkJh i?sk ih s'I fJE/ jh ;ajhd fgsk dk eZfNnk ;h; gqkgs ehsk. i?sk ihBz{ @@r[o{ ek p/Nk## nkye/ wkD fdZsk. Btzpo ;skoK 1675 Bz{ nkBzdg[o fty/,B"t/I r[o{ ih dk ;h; ;;ekfonk frnk. fJ; EK nZi eb r[od[tkok ;h; rzipfDnk j'fJnk j?.

n"ozri/p fto[ZX f;ZyK d/ nzdo r[Z;k T[pkb/ ykD bZrk. nes{po 17,n"ozri/p fto[ZX f;ZyK d/ nzdo r[Z;k T[pkb/ ykD bZrk. nes{po 17,n"ozri/p fto[ZX f;ZyK d/ nzdo r[Z;k T[pkb/ ykD bZrk. nes{po 17,n"ozri/p fto[ZX f;ZyK d/ nzdo r[Z;k T[pkb/ ykD bZrk. nes{po 17,n"ozri/p fto[ZX f;ZyK d/ nzdo r[Z;k T[pkb/ ykD bZrk. nes{po 17,1676 Bz[ { id'I T[j Btki ndk eoe/ tkg; w[V fojk ;h, f;ZyK B/ fJZNK tZfNnK1676 Bz[ { id'I T[j Btki ndk eoe/ tkg; w[V fojk ;h, f;ZyK B/ fJZNK tZfNnK1676 Bz[ { id'I T[j Btki ndk eoe/ tkg; w[V fojk ;h, f;ZyK B/ fJZNK tZfNnK1676 Bz[ { id'I T[j Btki ndk eoe/ tkg; w[V fojk ;h, f;ZyK B/ fJZNK tZfNnK1676 Bz[ { id'I T[j Btki ndk eoe/ tkg; w[V fojk ;h, f;ZyK B/ fJZNK tZfNnKBkb jZbk p'b fdZsk. Gkt/I n"ozri/p pu frnk, go f;ZyK d/ o'j dk T[;Bz{Bkb jZbk p'b fdZsk. Gkt/I n"ozri/p pu frnk, go f;ZyK d/ o'j dk T[;Bz{Bkb jZbk p'b fdZsk. Gkt/I n"ozri/p pu frnk, go f;ZyK d/ o'j dk T[;Bz{Bkb jZbk p'b fdZsk. Gkt/I n"ozri/p pu frnk, go f;ZyK d/ o'j dk T[;Bz{Bkb jZbk p'b fdZsk. Gkt/I n"ozri/p pu frnk, go f;ZyK d/ o'j dk T[;Bz{nfj;k; j' frnk. fJe f;Zy Bz{ cV e/ esb eo fdZsk frnk. r[[o{ s/rnfj;k; j' frnk. fJe f;Zy Bz{ cV e/ esb eo fdZsk frnk. r[[o{ s/rnfj;k; j' frnk. fJe f;Zy Bz{ cV e/ esb eo fdZsk frnk. r[[o{ s/rnfj;k; j' frnk. fJe f;Zy Bz{ cV e/ esb eo fdZsk frnk. r[[o{ s/rnfj;k; j' frnk. fJe f;Zy Bz{ cV e/ esb eo fdZsk frnk. r[[o{ s/rpjkdo ;kfjp ns/ fszB pjkdo f;ZyK dh Fjhdh ekoB d/F ftu jo e'Jhpjkdo ;kfjp ns/ fszB pjkdo f;ZyK dh Fjhdh ekoB d/F ftu jo e'Jhpjkdo ;kfjp ns/ fszB pjkdo f;ZyK dh Fjhdh ekoB d/F ftu jo e'Jhpjkdo ;kfjp ns/ fszB pjkdo f;ZyK dh Fjhdh ekoB d/F ftu jo e'Jhpjkdo ;kfjp ns/ fszB pjkdo f;ZyK dh Fjhdh ekoB d/F ftu jo e'Jhe[obk T[fmnk. nDyhb/ B"itkB iawhBK t/u e/, jfEnko yohdD bZr/. rfjD/e[obk T[fmnk. nDyhb/ B"itkB iawhBK t/u e/, jfEnko yohdD bZr/. rfjD/e[obk T[fmnk. nDyhb/ B"itkB iawhBK t/u e/, jfEnko yohdD bZr/. rfjD/e[obk T[fmnk. nDyhb/ B"itkB iawhBK t/u e/, jfEnko yohdD bZr/. rfjD/e[obk T[fmnk. nDyhb/ B"itkB iawhBK t/u e/, jfEnko yohdD bZr/. rfjD/rZN/ t/u e/ x'V/ yohd/. ekcb/ pDk e/ f;oK s/ eZcD pzB e/, nkBzdg[o tZbrZN/ t/u e/ x'V/ yohd/. ekcb/ pDk e/ f;oK s/ eZcD pzB e/, nkBzdg[o tZbrZN/ t/u e/ x'V/ yohd/. ekcb/ pDk e/ f;oK s/ eZcD pzB e/, nkBzdg[o tZbrZN/ t/u e/ x'V/ yohd/. ekcb/ pDk e/ f;oK s/ eZcD pzB e/, nkBzdg[o tZbrZN/ t/u e/ x'V/ yohd/. ekcb/ pDk e/ f;oK s/ eZcD pzB e/, nkBzdg[o tZbub gJ/. d;w gkfs;akj ih d/ uoBk ftu wZEk N/ee/ p/Bsh eod/, @@;fsr[oub gJ/. d;w gkfs;akj ih d/ uoBk ftu wZEk N/ee/ p/Bsh eod/, @@;fsr[oub gJ/. d;w gkfs;akj ih d/ uoBk ftu wZEk N/ee/ p/Bsh eod/, @@;fsr[oub gJ/. d;w gkfs;akj ih d/ uoBk ftu wZEk N/ee/ p/Bsh eod/, @@;fsr[oub gJ/. d;w gkfs;akj ih d/ uoBk ftu wZEk N/ee/ p/Bsh eod/, @@;fsr[oihU ! r[o{ fgsk ;kvh fJZis nDy bJh nkgDk nkg e[opkB eo rJ/. n;hIihU ! r[o{ fgsk ;kvh fJZis nDy bJh nkgDk nkg e[opkB eo rJ/. n;hIihU ! r[o{ fgsk ;kvh fJZis nDy bJh nkgDk nkg e[opkB eo rJ/. n;hIihU ! r[o{ fgsk ;kvh fJZis nDy bJh nkgDk nkg e[opkB eo rJ/. n;hIihU ! r[o{ fgsk ;kvh fJZis nDy bJh nkgDk nkg e[opkB eo rJ/. n;hIs[jkv/ j[ew dh T[vhe ftu jK ekfJo pDe/ j[D n;hI ihU BjhI ;eKr/. j[Ds[jkv/ j[ew dh T[vhe ftu jK ekfJo pDe/ j[D n;hI ihU BjhI ;eKr/. j[Ds[jkv/ j[ew dh T[vhe ftu jK ekfJo pDe/ j[D n;hI ihU BjhI ;eKr/. j[Ds[jkv/ j[ew dh T[vhe ftu jK ekfJo pDe/ j[D n;hI ihU BjhI ;eKr/. j[Ds[jkv/ j[ew dh T[vhe ftu jK ekfJo pDe/ j[D n;hI ihU BjhI ;eKr/. j[Dnkiakdh iK w"s fJ; s'I xZN e[M ;theko BjhI, s[;hI nkfrnk fdU.## r[o{nkiakdh iK w"s fJ; s'I xZN e[M ;theko BjhI, s[;hI nkfrnk fdU.## r[o{nkiakdh iK w"s fJ; s'I xZN e[M ;theko BjhI, s[;hI nkfrnk fdU.## r[o{nkiakdh iK w"s fJ; s'I xZN e[M ;theko BjhI, s[;hI nkfrnk fdU.## r[o{nkiakdh iK w"s fJ; s'I xZN e[M ;theko BjhI, s[;hI nkfrnk fdU.## r[o{r'fpzd f;zx ih B/ ;w/I dh Biakes ;wMfdnK fJjBK Bz[ { Xhoi d/Dk. nkT[Dr'fpzd f;zx ih B/ ;w/I dh Biakes ;wMfdnK fJjBK Bz[ { Xhoi d/Dk. nkT[Dr'fpzd f;zx ih B/ ;w/I dh Biakes ;wMfdnK fJjBK Bz[ { Xhoi d/Dk. nkT[Dr'fpzd f;zx ih B/ ;w/I dh Biakes ;wMfdnK fJjBK Bz[ { Xhoi d/Dk. nkT[Dr'fpzd f;zx ih B/ ;w/I dh Biakes ;wMfdnK fJjBK Bz[ { Xhoi d/Dk. nkT[D

[217]

tkb/ ysoBke jkbks tk;s/ fsnko eoB bJh efjDk s/ nkBzdg[o ftu e[Mtkb/ ysoBke jkbks tk;s/ fsnko eoB bJh efjDk s/ nkBzdg[o ftu e[Mtkb/ ysoBke jkbks tk;s/ fsnko eoB bJh efjDk s/ nkBzdg[o ftu e[Mtkb/ ysoBke jkbks tk;s/ fsnko eoB bJh efjDk s/ nkBzdg[o ftu e[Mtkb/ ysoBke jkbks tk;s/ fsnko eoB bJh efjDk s/ nkBzdg[o ftu e[M;wK fNe e/ :[ZX Bhsh f;ZyD dh jdkfJs eoBh.;wK fNe e/ :[ZX Bhsh f;ZyD dh jdkfJs eoBh.;wK fNe e/ :[ZX Bhsh f;ZyD dh jdkfJs eoBh.;wK fNe e/ :[ZX Bhsh f;ZyD dh jdkfJs eoBh.;wK fNe e/ :[ZX Bhsh f;ZyD dh jdkfJs eoBh.

i' eFwhoh pqkjwD n"ozri/p d/ i[bwK s'I gq/FkB j'e/ nkBzdg[o nk e/cfonkdh j'J/ ;B. fJE/ :kd eotkDk iao{oh j? fe pqkjwD iBw s'I jh fjzd{;wki dk Xow r[o{ j?. fJj b'e ekcb/ pDk e/, bzw/ ;w/I sZe yZsoh okfinK,okig{s okfinK ns/ wokfmnK Bz{ nkgDh d[Zy Goh ftfEnk ;[Dk e/, wdd dhg[eko eod/ oj/. go n"ozri/p dh n;hw skes s'I ;ko/ Eo Eo ezpd/ ;B. fJ;/bJh ;kfonK B/ pqkjwDK dh pKj cVB s'I fJBeko eo fdZsh. nsh wk:{;h ftu,jko jzG e/ fJj b'e r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih d/ uoBK ftu cfonkdh j'J/. ;koh j'Jh phsh efj ;[DkJh. id'I ;fsr[o{ ih B/ g[fSnk fe nro w?I ;oekoBkb rZbpks eoB tk;s/ iktK sK fJj ;gFZN eo fdU fe s[;hI r[o{ xo Bkbeh foFsk pDkfJnk j? < w?I fe; j?;hns ftu s[jkv/ pko/ rZbpks eoK < feogkokw B/ s[ozs p/Bsh gZso fbfynk, fi; ftu je{ws tZb'I ehs/ ik oj/ i[bwK d/;zy/g t/otk ;h. d/F oND dk fiaeo ehsk frnk ;h. ;ko/ fjzd{ okfinK tZb'IftykJh ekfJosk dk toBD ;h. nzs ftu ;kfonK B/ r[o{ s/r pjkdo ih Bz{nzs ftu ;kfonK B/ r[o{ s/r pjkdo ih Bz{nzs ftu ;kfonK B/ r[o{ s/r pjkdo ih Bz{nzs ftu ;kfonK B/ r[o{ s/r pjkdo ih Bz{nzs ftu ;kfonK B/ r[o{ s/r pjkdo ih Bz{fbysh o{g ftu nkgDk Xow r[o{ ;theko ehsk. nkgD/ ihtB Bkb ;zpzXsfbysh o{g ftu nkgDk Xow r[o{ ;theko ehsk. nkgD/ ihtB Bkb ;zpzXsfbysh o{g ftu nkgDk Xow r[o{ ;theko ehsk. nkgD/ ihtB Bkb ;zpzXsfbysh o{g ftu nkgDk Xow r[o{ ;theko ehsk. nkgD/ ihtB Bkb ;zpzXsfbysh o{g ftu nkgDk Xow r[o{ ;theko ehsk. nkgD/ ihtB Bkb ;zpzXsjo soK dk c?;bk b?D dk nyfsnko r[o{ ih Bz{ ;"Ig fdZsk.jo soK dk c?;bk b?D dk nyfsnko r[o{ ih Bz{ ;"Ig fdZsk.jo soK dk c?;bk b?D dk nyfsnko r[o{ ih Bz{ ;"Ig fdZsk.jo soK dk c?;bk b?D dk nyfsnko r[o{ ih Bz{ ;"Ig fdZsk.jo soK dk c?;bk b?D dk nyfsnko r[o{ ih Bz{ ;"Ig fdZsk.

r[cktK G'fonK ftu p?m e/ nZyK pzd eoe/, wkbk c/oB tkb/, wzsooND tkb/, ubhj/ eZND tkb/, ;wkXhnK bkT[D tkb/, fjzd[;skB ftu bZyK ;kX;B. ;dhnK s'I fJjh wzso ikg T[j eod/ nk oj/ ;B. go fjzdtk;h izsk j'oezrkb, j'o p[iafdb, j'o gkyzvh, j'o nfrnkBh pDdh ik ojh ;h. xo T[ZiVrJ/, B{zjK XhnK dhnK fJZiasK xZN/ o[b rJhnK, Xow n;EkB fwZNh ftu fwbrJ/. fe;/ szso wzso B/ i[bw B{z [ Bk Ezfwnk. eh r[o{ s/r pjkdo fJzB/ jhnDikD ;B fe nkgDh fizdrh d/ nsh ehwsh SZph ;kb fe;/ G'o/ ftu tVe/popkd eo fdzd/< ih BjhI !T[j b'eK Bz{ ikfrqs eoB tk;s/ bzw/ gquko d"o/ eooj/ ;B. f;Zy e"w nzdo'I izri{ iaipk ysw eoB bJh nfij/ wzso ikgK s/G'fonK ftu nZyK pzd eoe/, Grsh eoB dhnK ejkDhnK f;ZyK d/ nzdo m';hnKik ojhnK jB. sK fe f;Zy e/tb nzdo tV e/ wkbk c/oB i'r/ ofj ikD,

[218]

tkfjr[o{ wzso igd/ ofjD, s/ r[bkw pD/ ofjD.fJ;/ soQK dh fJe xNBk r[o{ nwodk; ih Bkb BZEh ehsh j'Jh

fwbdh j?. ny/ id'I r[o{ nzrd ;kfjp d/ p/N/ dks{ B/, Sksh ftu bZs wkohsK wk:{; j' e/ r[o{ ih pk;oe/ fgzv ftu ub/ rJ/. fJZe e'm/ ftu b[ee/dotki/ pzd eoe/ p?m rJ/. eJh fdBK s'I wro'I pkpk p[ZYk ih B/ r[o{ bZG e/;zrsK Bz{ fdZsk. jkbks Bkb w[ekpbk eoB dh Ekt/I ;fsr[o{ ih b[ed/ fcod/oj/< @@r[o{ bkX' o/## tkbh ejkDh ftu Gh nZmt/I r[o{ ih Bk;wM pDk fdZs/ rJ/. ;ko/;zrh f;Zy neb s'I ;ZyD/ pDk fdZs/. r[o{ s/r pjkdo ;kfjp Gh r[opkDh d/T[gd/;aK s'I T[bN ike/, G'o/ ftu tV e/ SZph ;kb sgZf;nk eod/ oj/. nebdk e'N ;G s'I f;nkDk i/ e'Jh fBefbnk sK T[j ;h GkJh wZyD ;akj b[pkDkih. fi;B/ feogk eoe/ ;[ZyDk ;[Zye/, w'joK d[nkok goy eoe/ @@r[o{ bZG##fbnk. toBk g{o/ f;Zy ;wki B/ r[o{ s'I tKM/ ofj ikDk ;h. pekb/ ftu p?m/pkJh gkyzvh r[o{nK B/ nkgDh d[ekB ubkJh oZyDh ;h. nekb g[oy ofjwseoB, f;Zy b/yeK gqukoeK Bz{ ;[wZs d/D, sK fe T[j nkgD/ e'wb fus G?DKGoktK Bz{ r[ows s'I T[bN ejkDhnK Bk go';d/ ofjD. g{oh goy gVu'b s'Ipknd jh ftuko ;zrsK nZr/ oZy/ ikD sK fe f;Zy ;wki frnkBtkB j' e/r[ows nB[;koh ihtB fiT[ ;e/. nkgD/ goT[gekoh r[o{nK dk :'r ;fsekopjkb ehsk ik ;e/.

;' w[esk ;z;kfo fi r[fo T[gd/f;nk..;' w[esk ;z;kfo fi r[fo T[gd/f;nk..;' w[esk ;z;kfo fi r[fo T[gd/f;nk..;' w[esk ;z;kfo fi r[fo T[gd/f;nk..;' w[esk ;z;kfo fi r[fo T[gd/f;nk..fs; eh rJh pbkfJ fwN/ nzd/f;nk..fs; eh rJh pbkfJ fwN/ nzd/f;nk..fs; eh rJh pbkfJ fwN/ nzd/f;nk..fs; eh rJh pbkfJ fwN/ nzd/f;nk..fs; eh rJh pbkfJ fwN/ nzd/f;nk..fs;ek do;B[ d/fy irs[ fBjkb[ j'fJ..fs;ek do;B[ d/fy irs[ fBjkb[ j'fJ..fs;ek do;B[ d/fy irs[ fBjkb[ j'fJ..fs;ek do;B[ d/fy irs[ fBjkb[ j'fJ..fs;ek do;B[ d/fy irs[ fBjkb[ j'fJ..iB e? ;zfr fBjkb[ gkgk w?b[ X'fJ..iB e? ;zfr fBjkb[ gkgk w?b[ X'fJ..iB e? ;zfr fBjkb[ gkgk w?b[ X'fJ..iB e? ;zfr fBjkb[ gkgk w?b[ X'fJ..iB e? ;zfr fBjkb[ gkgk w?b[ X'fJ..nzfwqs ;kuk BkT[ T[E? ikghn?..nzfwqs ;kuk BkT[ T[E? ikghn?..nzfwqs ;kuk BkT[ T[E? ikghn?..nzfwqs ;kuk BkT[ T[E? ikghn?..nzfwqs ;kuk BkT[ T[E? ikghn?..wB eT[ j'fJ ;zs'y[ G[yk Xqkghn?..wB eT[ j'fJ ;zs'y[ G[yk Xqkghn?..wB eT[ j'fJ ;zs'y[ G[yk Xqkghn?..wB eT[ j'fJ ;zs'y[ G[yk Xqkghn?..wB eT[ j'fJ ;zs'y[ G[yk Xqkghn?..fi;[ xfN tf;nk BkT[ fs;[ pzXB ekNhn?..fi;[ xfN tf;nk BkT[ fs;[ pzXB ekNhn?..fi;[ xfN tf;nk BkT[ fs;[ pzXB ekNhn?..fi;[ xfN tf;nk BkT[ fs;[ pzXB ekNhn?..fi;[ xfN tf;nk BkT[ fs;[ pzXB ekNhn?..r[ogqfd feB? ftob? jfo XB[ ykNhn?..r[ogqfd feB? ftob? jfo XB[ ykNhn?..r[ogqfd feB? ftob? jfo XB[ ykNhn?..r[ogqfd feB? ftob? jfo XB[ ykNhn?..r[ogqfd feB? ftob? jfo XB[ ykNhn?.. (519)(519)(519)(519)(519)

000000000000000