Ãàð×èÃ - nlm.mn...5 18 íàñ õ¿ðòýëõ á¿õ õ¿íèéã õ¿¿õýä ãýíý....

Ãàð×èÃ

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé ÿàãààä ìýäýõ õýðýãòýé âý? ................... 2

Õ¿¿õýä ãýæ õýí áý? ....................................................................................................... 3

Õ¿¿õýä ÿìàð ýðõòýé âý? .......................................................................................... 4

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õýí õàíãàí õàìãààëäàã âý? ................................... 10

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíö ãýæ þó âý? ................................................ 13

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíöèéí õÿëáàðøóóëñàí òîâ÷ëîë .. 14

Õàâñðàëò: Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíö /àëáàí ¸ñíû õóâèëáàð/ ......................................................................................... 22

Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí òàéëáàð:

Í¯Á - Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà

ÕÝÊ - Õ¿¿õäèéí Ýðõèéí òóõàé Í¯Á-ûí Êîíâåíö

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã ÿàãààä ìýäýõ õýðýãòýé âý?

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàí áýõæ¿¿ëýõ íü áèäíèé èðýýä¿éäýý ºãºõ áàòàëãàà þì.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Í¯Á-ûí Êîíâåíöèä õ¿¿õäèéí ýäëýõ íààä çàõûí ýðõ¿¿äèéã áàòàëãààæóóëàí ãàðãàñàí. Ýäãýýð ñóóðü çàð÷ìóóäûã äîðäóóëàõã¿éãýýð óëñ ¿íäýñòýí á¿ð äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã áèëýý.

Õ¿¿õäèéí Ýðõèéí Êîíâåíöèéí äàãóó õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõ ¿¿ðãèéã òºð çàñàã íü õ¿ëýýæ áóé ìýò áîëîâ÷ óã ÷àíàðòàà òóõàéí óëñ îðíû èðãýí á¿ð, ãýð á¿ë, áàéãóóëëàãà, îëîí íèéò áîëîí õ¿¿õä¿¿ä ÷ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿íäýòãýõ, õàíãàí õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé þì.

Íýãýíò ¿¿ðýã õ¿ëýýæ áóé òóë õ¿¿õäèéí ýðõèéí òàëààð ìýäëýãòýé áàéõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

4

5

18 íàñ õ¿ðòýëõ á¿õ õ¿íèéã õ¿¿õýä ãýíý.Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Í¯Á-ûí Êîíâåíö íü õ¿¿õäèéí òóõàé óëàìæëàëò îéëãîëòûã õàëñàí þì.

Õ¿¿õäèéí òóõàé óëàìæëàëò îéëãîëòîîð Õ¿í áèø ýý, õ¿¿õýä áàéíà ãýäýã áàéñàí áîë øèíý õàíäëàãààð õ¿¿õýä áîë Õ¯Í ãýæ àâ÷ ¿çýõ áîëñîí. Ìºí õ¿¿õäèéí åðòºíöèéã þó ÷ áè÷ýýã¿é õîîñîí öààñòàé ç¿éðëýäýã áàéñàí áîë õ¿¿õýä á¿õýí ººðèéí åðòºíöòýé, ººðºº ººðèéí àìüäðàëàà öîãöëîîí á¿òýýã÷, õ¿¿õýä á¿ð äàõèí äàâòàãäàøã¿é ãýæ àâ÷ ¿çýõ áîëñîí.

Õ¿¿õýä ãýæ õýí áý?18 íàñ õ¿ðòýëõ á¿õ õ¿íèéã õ¿¿õýä ãýíý.

Õ¿¿õýä áîë ãýð á¿ëä ç¿ãýýð ë íýã õàëàìæ õ¿ðòýýä ñóóæ

áàéäàã íÿëõ áèå áèø, ýöýã ýõèéí ºì÷ ÷ áèø. Òýä áîë

ººðèéí ãýñýí ýðõòýé õ¿ì¿¿í áèëýý. Õ¿¿õýä íü ãýð á¿ëèéí

íýãýí ãèø¿¿í, öààøëààä íèéãýìäýý íýãýí õóâü õ¿í, òýðýýð

ýðõ ÷ ýäëýõ ¸ñòîé, ìºí ººðèéí íàñ, õºãæëèéí îíöëîãò

òîõèðñîí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý.

6

Õ¿¿õýä ÿìàð ýðõòýé âý?Õ¿¿õýä ÿìàð ýðõòýéã ìýäýõèéí òóëä þóíû ºìíº õ¿¿õäýä þó õýðýãòýé áàéíà ãýäãèéã ìýäðýõ íü ÷óõàë. Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Í¯Á-ûí Êîíâåíöèä õ¿¿õäèéí íààä çàõûí ýðõ¿¿äèéã õóóëü÷èëñàí. Ýäãýýð ýðõ íü õ¿¿õäèéí çàéëøã¿é õýðýãöýýí äýýð ¿íäýñëýñýí áàéíà.

Òàíñàã îð÷èí Êîìïüþòåðòàé áàéõ Òºëáºðòýé ñóðãóóëü Áóñäàä ýðõëýõ ªºðèéíõºº áîäëûã òóëãàõ Óíàäàã äóãóéòàé áàéõ Àìòòàí èäýõ ¯íýòýé áýëòãýëèéí õóâöàñ Øèéäâýð ãàðãàã÷ áàéõ

Öýâýð îð÷èí Ìýäýýëýë àâàõ Áîëîâñðîë Õàéð õàëàìæèíä áàéõ ¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ Àìðàõ, òîãëîõ Ýð¿¿ë õîîë õ¿íñ Ýð¿¿ë ìýíä Íèéãìèéí àìüäðàëä îðîëöîõ

Õ¿¿õäèéí õýðýãöýýíèé çàðèì æèøýý:

Õ¿¿õäèéí õ¿ñëèéí çàðèì æèøýý:

7

Õ¿¿õýä ÿìàð ýðõòýé âý?Õ¿¿õäèéí ýðõèéã äºðâºí á¿ëýãò àâ÷ ¿çäýã.

1. Ýñýí ìýíä àÌÜÄðàÕ2. ÕªÃÆèÕ3. Àëèâàà ìóó íºëººíººñ ÕàÌÃààËàÃÄàÕ4. Ãýð á¿ë, íèéãìèéí àìüäðàëä ÎðÎËÖÎÕ

Õ¿¿õýä õýäýí ýðõòýé ãýäýã òàëààð ÿðèõ íü óòãàã¿é, õàðèí ¿íäñýí äºðâºí ýðõèéã îéëãîæ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ íü ÷óõàë þì.

8

àÌÜÄðàÕ ýðõýä õàìààðàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéí æèøýý:

• Õ¿¿õýä á¿ð ýñýí ìýíä ýð¿¿ë ñàðóóë ºñ÷ áîéæèõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 6-ð ç¿éë) Òà çºâøººðºãäñºí ãàçàð ãýð áàéøèíãàà áàðüæ, ýð¿¿ë àõóéä íèéöñýí áèå çàñàõ ãàçàð, õîãèéí ñàâòàé áàéõ õýðýãòýé.

• Õ¿¿õýä á¿ð òºðìºãöºº íýð àâàõ, á¿ðòãýãäýõ, èðãýíèé õàðúÿàëàëòàé áîëîõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 7-ð ç¿éë) Òà îðøèí ñóóãàà ãàçðàà çààâàë á¿ðòã¿¿ëæ, øèíý õ¿¿õýääýý òºðñíèé ãýð÷èëãýýã íü àâààðàé.

• Õ¿¿õýä á¿ð ãýð á¿ëèéí õîëáîî, õóâèéí îíöëîã áàéäëàà õàäãàëàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 8-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õýääýý ñàéí ýöýã/ýõ áàéõ äàäëûã ýçýìøýýðýé.

• Õ¿¿õýä á¿ð ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíä á¿ðýí õàìðàãäàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 24-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäýý öàã õóãàöààíä íü äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðóóëààðàé.

Õ¿¿õýä ÿìàð ýðõòýé âý?

ÕªÃÆèÕ ýðõýä õàìààðàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéí æèøýý:

• Õ¿¿õäèéí õºãæèæ áóé àâúÿàñ ÷àäâàðûíõ íü äàãóó òýäíèéã çºâ ÷èãë¿¿ëýí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ¸ñòîé. (ÕÝÊ-èéí 5-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäèéí àâúÿàñ ÷àäâàðûíõ íü äàãóó òºðºë á¿ðèéí äóãóéëàí ñåêöýíä õ¿¿õäýý õàìðóóëààðàé.

• Òà õ¿¿õäýä àøèãòàé ìýäýýëýë ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõèéã äýìæèõ ¸ñòîé. (ÕÝÊ-èéí 17-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäýä õ¿ð÷ áóé ìýäýýëýë ò¿¿íä õîð ó÷ðóóëàõã¿é áàéãàà ýñýõýä õÿíàëò òàâèàðàé.

• Õ¿¿õýä á¿ð ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 28-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäýý öýöýðëýã ñóðãóóëüä õàìðóóëààðàé.

Õ¿¿õýä á¿ð ºâ ñî¸ëîî ýçýìøèõ, ñ¿ñýãëýõ, øàøíû çàí ¿éë ¿éëäýõ ýðõòýé. (ÕÝÊ- èéí 30-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäèéíõýý ºâ ñî¸ëîî ýçýìøèõýä íü çºâ ÷èãë¿¿ëýí ñóðãààðàé.


•

10

ÕàÌÃààËàÃÄàÕ ýðõýä õàìààðàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéí æèøýý:

• Õ¿¿õýä ººðèéí íóóöòàé áàéõ, íóóöàà àëäàãäàõààñ õàìãààëàãäàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 16-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õýääýý áàãà ÷ ãýñýí ººðèéí ãýñýí îðîí çàé áèé áîëãîæ ºãººðýé.

• Õ¿¿õýä á¿ð õ¿÷èðõèéëëèéí àëèâàà õýëáýðýýñ õàìãààëàãäàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 19-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäèéã õ¿÷èðõèéëëýýñ õàìãààëàõ, õ¿¿õýäòýé çºâ õàðüöàõ á¿õèé ë àðãà äàäàëä ñóðàëöààðàé.

• Õ¿¿õýä á¿ð ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ õýðýãëýõ, ò¿¿íèé ìóó íºëººíººñ õàìãààëàãäàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 33-ð ç¿éë) Òà ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí õîð íºëººã õ¿¿õä¿¿äýä îéëãóóëààðàé.

• Õ¿¿õýä á¿ð õóëãàéëàãäàõ, õóäàëäàãäàõààñ õàìãààëàãäàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 35-ð ç¿éë) Õ¿¿õýääýý àíõààðàë õàëàìæ òàâüæ, ìóó õ¿ì¿¿ñò óðóó òàòàãäàõààñ ñýðãèéëýýðýé.


11

ÎðÎËÖÎÕ ýðõýä õàìààðàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéí æèøýý:

• Õ¿¿õýä á¿ð ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõòýé.

(ÕÝÊ-èéí 12-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäèéí

ñàíàà áîäëûã ñîíñîæ, ò¿¿íä íü õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ õýðýãòýé.

• Õ¿¿õýä á¿ð õýðýãöýýòýé ìýäýýëëýý ýðæ õàéõ, îëæ àâàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 13-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäýý çºâ ÷èãë¿¿ëæ, õýðýãòýé ç¿éëèéã íü çààæ ñóðãààðàé.

• Õ¿¿õýä á¿ð ýâëýëäýí íýãäýõ, òàéâàí çàìààð õóðàí öóãëàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 15-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäèéí òºðºë á¿ðèéí êëóá, áàéãóóëëàãûã äýìæèæ òýäýíä çààæ çºâëººðýé.

• Õ¿¿õýä á¿ð íàñ, õºãæëèéíõºº îíöëîãò òîõèðñîí òîãëîîì íààäàìä îðîëöîõ, àìðàõ ýðõòýé. (ÕÝÊ-èéí 31-ð ç¿éë) Òà õ¿¿õäýý àìðàëò çóãààëãààð ÿâóóëàõäàà àþóëã¿é áàéäëûã íü ñàéí õàíãààðàé.


12

Ìîíãîë Óëñàä àìüäàð÷ áàéãàà õýí áîëîâ÷, îðøèí áàéãàà ÿìàð ÷ áàéãóóëëàãà Ìîíãîë óëñàä õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàí õàìãààëàõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýíý.

Ãýõäýý õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã þóíû ºìíº ýöýã ýõèéí ç¿ãýýñ àâàõ ¸ñòîé. Õýðýâ ãýð á¿ëèéí õ¿ðýýíä õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàæ ÷àäàõã¿é áàéâàë òºð îðîëöîæ õ¿¿õäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëäàã.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õýí õàíãàí õàìãààëäàã âý?

Òºð

Õ¿¿õýä

Ýöýã ýõ, ãýð á¿ë

èðãýä, îëîí íèéò

àæ àõóéí íýãæ

Áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷

Òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ

áàéãóóëëàãóóä

13

Õ¿íèé ýðõ ãýæ áàéñààð àòàë õ¿¿õäèéí ýðõ ãýæ òóñàä íü ÿðèàä áàéãààãèéí ãîë ó÷èð ýíä ë îðøèíî. Õ¿¿õäèéí ýðõýý ýäëýõ ÿâäàë íü íàñàíä õ¿ðýã÷äýýñ ñàëøã¿é õàìààðàëòàé áàéäàã.

Æèøýý íü: õ¿¿õýä ýñýí ìýíä ýð¿¿ë ñàðóóë ºñ÷ òîðíèõ ýðõòýé áîë, ýöýã ýõèéí ç¿ãýýñ õ¿¿õäýý öàã õóãàöààíä íü óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàðèëãàä õàìðóóëàõ, ýð¿¿ë ìýíäýä íü áàéíãà ñàíàà òàâüæ áàéõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýíý.

Õ¿¿õýä õ¿÷èðõèéëëèéí àëèâàà ìóó íºëººíººñ õàìãààëàãäàõ ýðõòýé ó÷èð õ¿¿õýäòýé ýåëäýã ñàéí õàðüöàõ õàðèëöààíû àðãàä ñóðàëöàõ ¿¿ðãèéã òà õ¿ëýýíý ãýñýí ¿ã.

Ýíý ìýò÷èëýí ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä íýðëýãäñýí á¿õèé ë õ¿¿õäèéí ýðõ¿¿äèéã íýã á¿ð÷ëýí ¿çýýä íàñàíä õ¿ðýã÷ òà ººðèéíõºº ¿¿ðãèéã òóñ á¿ðò íü õàðüöóóëàí áîäîîðîé.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã íàñàíä õ¿ðýã÷èä õýðõýí õàíãàõ âý?

14

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõàä õ¿¿õýä ººðºº ÷ ÷óõàë ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý

Õ¿¿õäýä õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé çààõ íü òýä ÷ áóñäûí ýðõèéã õ¿íäýòãýæ ñóðàõàä ÷óõàë àëõàì áîëäãèéã ñàíààðàé.

Õ¿¿õýä á¿ð ýð¿¿ë öýâýð îð÷èíä àìüäðàõ ýðõòýé ãýäýã áîë õ¿¿õýä îð÷íîî öýâýð ýð¿¿ë áàéëãàõàä íü îðîí íóòàãòàà, ààâ ýýæäýý òóñëàõ ¿¿ðýãòýé. Õ¿¿õýä á¿ð àëèâàà ìóó íºëººíººñ õàìãààëàãäàõ ýðõòýé áîë õ¿¿õýä ¿å òýíãèéíõíýý äýýðýëõýæ äîðîìæèëæ áîëîõã¿é. Èíãýñíýýð õ¿¿õýä ÷ ãýñýí õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëæ áàéíà ãýñýí ¿ã.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõàä õ¿¿õýä ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý?

Õ¿¿õýä:

� ªºðºº ýðõ ýäëýõ áîëîâ÷ ò¿¿íèé õàæóóãààð

¿¿ðýã õ¿ëýýäýã áîëîõûã,

� ¯¿ðýã õ¿ëýýäýã áîë òýäãýýð ýðõ ¿¿ðãýý ìýäýæ

áàéõ ¸ñòîé áîëîõûã àÍÕààðààðàÉ.

15

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíö ãýæ þó âý?

1989 îíû 11-ð ñàðûí 20-íä Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí 44-ð ÷óóëãàíààð “Õ¿¿õäèéí Ýðõèéí Êîíâåíö”-èéã àíõ áàòàëñàí áèëýý. Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíö íü õ¿¿õäèéí ýñýí ìýíä áîéæèõ, áàãààñàà õºãæèõ, áîëîâñðîë îëãîõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ àâàõ, ñàéí ñàéõàí àìüäðàõ, àæ òºðºõ çýðýã íèéãýì ýäèéí çàñàã, èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõ¿¿äèéã áàãòààñàí ÷óõàë áè÷èã áàðèìò þì.

Êîíâåíö íü õ¿¿õäèéí ýðõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, õÿíàõ áà Êîíâåíöèéí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ãýñýí àãóóëãóóä á¿õèé 54 ç¿éëýýñ á¿ðäýíý.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Í¯Á-ûí Êîíâåíö íü ò¿¿õýíä õàìãèéí îëîí óëñ õ¿ëýýí çºâøººðñºí õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõ áè÷èã áàðèìò þì.

Óã Êîíâåíöèä Ìîíãîë Óëñ 1990 îíä íýãäýí îðñîí áà Êîíâåíöèéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ ¿¿äíýýñ Ìîíãîë Óëñ 1996 îíä Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òóõàé õóóëèéã áàòëàí ãàðãàñàí.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíö ãýæ þó âý?

16

Ýíä Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíöèéí ç¿éë çààëò á¿ðèéí åðºíõèé óòãà ñàíààã ñèéð¿¿ëýí õ¿ðãýæ áàéíà. Ýíý íü àëáàí ¸ñíû áàðèìò áè÷ãèéí õóâèëáàð áèø áºãººä çºâõºí óíøèã÷ òàíä õÿëáàðøóóëàí îéëãóóëàõ çîðèëãîòîé.

Ýíýõ¿¿ Êîíâåíö íü íèéò 54 ç¿éëòýé. 43-54-ð ç¿éë¿¿äýä õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõàä óëñ îðîí, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä õýðõýí õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð òóñãàñàí.

Ãàðûí àâëàãûí õàâñðàëòààñ òà Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíöèéí ìîíãîë õýëíýý õºðâ¿¿ëýãäñýí àëáàí ¸ñíû ýõèéã ¿çýæ áîëíî.

Òîâ÷èëñîí õóâèëáàðààñ äýëãýð¿¿ëýí ìýäýýëýë àâàõ øààðäëàãàòàé áîë õàâñðàëòûã àøèãëàíà óó.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíöèéí õÿëáàðøóóëñàí òîâ÷ëîë

17

1-ð ç¿éë: “Õ¿¿õýä” òîäîðõîéëîëò18 íàñ õ¿ðýýã¿é õ¿í á¿ð ýíý Êîíâåíöèä çààñàí ýðõ¿¿äèéã ýäýëíý.

2-ð ç¿éë: ¯ë ÿëãàâàðëàõÝäãýýð á¿õ ýðõèéã õ¿¿õýä á¿ð ÿìàð íýãýí ÿëãàâàðã¿éãýýð ýäëýõ ¸ñòîé. Òºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã àëàã÷ëàëã¿é õàìãààëíà. Òºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðýýñ õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé.

3-ð ç¿éë: Õ¿¿õäèéí ÿçãóóð ýðõ àøèãÕ¿¿õýäòýé õàìààðàëòàé á¿õèé ë àñóóäàëä õ¿¿õäèéí ýðõ àøãèéã íýí òýðã¿¿íä àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé.

4-ð ç¿éë: Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõÒºð çàñàã íü ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä çààãäñàí ýðõèéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ ¿¿ðýãòýé.

5-ð ç¿éë: Ýöýã ýõ, ãýð á¿ë, îëîí íèéòèéí ýðõ, ¿¿ðýãÒºð çàñàã íü ýöýã ýõèéí õ¿¿õäýý çàëàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ýðõèéã õ¿íäýòãýíý.

6-ð ç¿éë: Àìüä ìýíä áàéõ, ºñ÷ õºãæèõÕ¿¿õýä á¿ð àìüä ÿâàõ ýðõòýé. Òºð çàñàã íü õ¿¿õäèéí àìüä ìýíä, ýð¿¿ë ñàðóóë ºñ÷ òîðíèõ ýðõèéã àëü áîëîõ äýýä çýðãýýð õàíãàíà.

7-ð ç¿éë: Èðãýíøèë áà íýð àâàõÕ¿¿õýä òºðìºãöºº íýð àâàõ, èðãýíèé õàðúÿàëàëòàé áîëîõ, ò¿¿í÷ëýí áîëîìæèéí õèðýýð ýöýã ýõýý ìýäýõ, òýäíèé õàéð õàëàìæèéã õ¿ðòýõ ýðõ ýäýëíý.

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Êîíâåíö

/Õÿëáàðøóóëàí òîâ÷èëñàí õóâèëáàð/

18

8-ð ç¿éë: Õóâèéí îíöëîã áàéäëàà õàäãàëàõÕ¿¿õýä õóóëü áóñààð íýð, èðãýíøèë, ãýð á¿ëèéí õîëáîî çýðýã õóâèéí îíöëîã áàéäëàà àëäàõàä õ¿ðâýë òºð çàñàã íü íýí äàðóé ñýðãýýõýä íü òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ õàìãààëíà.

9-ð ç¿éë: Ýöýã ýõýýñýý ñàëàõã¿é áàéõÕ¿¿õäýä õîð óðøèã ó÷ðàõààñ áóñàä òîõèîëäîëä õ¿¿õýä á¿ð ýöýã ýõòýéãýý õàìò áàéõ ýðõòýé.

10-ð ç¿éë: Ãýð á¿ëäýý ýðãýí íýãäýõÕ¿¿õýä ýöýã ýõýýñýý ººð óëñàä áàéãàà òîõèîëäîëä ýöýã ýõòýéãýý î÷èæ óóëçàõ, òýäýíòýé õàìò àìüäðàõ ýðõòýé.

11-ð ç¿éë: Õ¿¿õäèéã õóóëü áóñààð øèëæ¿¿ëýõ, áóöààõã¿é áàéõÒºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã õóëãàéëàõ áîëîí õóäàëäààëàõòàé òýìöýõ àðãà õýìæýý àâíà.

12-ð ç¿éë: Õ¿¿õäèéí ñàíàà áîäëûã õ¿íäýòãýõÕ¿¿õýä ººðèéí ñàíàà áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõòýé áºãººä õ¿¿õäèéí ýíýõ¿¿ ñàíàà áîäëûã õ¿íäýòãýí àíõààðàëäàà àâàõ ¸ñòîé.

13-ð ç¿éë: Ìýäýýëýë ò¿ãýýõ, õ¿ðòýõ ýðõ ÷ºëººÕ¿¿õýä ÿðèõ, áè÷èõ, á¿òýýë òóóðâèõ çýðýã ÿíç á¿ðèéí çàìààð ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâàõ, ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõòýé. Ãýõäýý áóñäûí ýðõýíä õàëäàæ áîëîõã¿é.

19

14-ð ç¿éë: Èòãýë ¿íýìøèë, øàøèí ø¿òëýãèéí ýðõ ÷ºëººÕ¿¿õýä ÷ºëººòýé áîäîæ ñýòãýõ, ººðèéí õ¿ññýí ç¿éëäýý èòãýí ñ¿ñýãëýõ ýðõòýé. Òºð çàñàã íü õ¿¿õäèéí ýíý ýðõýý ýäëýõýä íü òóñëàõ, ÷èãë¿¿ëýõ ýöýã ýõèéí ýðõ, ¿¿ðãèéã õ¿íäýòãýíý.

15-ð ç¿éë: Ýâëýëäýí íýãäýõ ýðõ ÷ºëººÁóñäûí ýðõ ÷ºëººíä õàëäàõã¿éãýýð õ¿¿õýä á¿ð ýâëýëäýí íýãäýõ ýðõòýé.

16-ð ç¿éë: Õóâèéí íóóöÕ¿¿õýä á¿ð õóâèéí íóóöàà õàäãàëàõ ýðõòýé. Õ¿¿õäèéí õóâèéí áîëîí ãýð á¿ëèéí àìüäðàëä õºíäëºíãººñ îðîëöîæ áîëîõã¿é.

17-ð ç¿éë: Ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýñ ìýäýýëýë àâàõ

Õ¿¿õýä äýëõèéí àëü ÷ õýñãýýñ òºðºë á¿ðèéí ñóâãààð

ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýðõòýé. Ãýõäýý õ¿¿õäýä õ¿ð÷ áàéãàà ìýäýýëýë íü òýäýíä ìóó íºëºº ¿ç¿¿ëýõã¿é áàéõ ¸ñòîé.

18-ð ç¿éë: Ýöýã ýõèéí ¿¿ðýã õàðèóöëàãàÕ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèëä ýöýã ýõ íü àäèë òýãø õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý. Ýöýã ýõèéí ýíýõ¿¿ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä íü òºð çàñàã íü çîõèõ äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

20

19-ð ç¿éë: Õ¿÷èðõèéëýë, õàéõðàìæã¿é õàíäàõààñ õàìãààëàãäàõÒºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã ìóó íºëººíä àâòàõ, õ¿¿õäýä õàéõðàìæã¿é õàíäàõ çýðýã á¿õ òºðëèéí õ¿÷èðõèéëëýýñ õ¿¿õäèéã õàìãààëíà.

20-ð ç¿éë: Ãýð á¿ëýýñýý õàãàöñàí õ¿¿õäèéí ýðõÕýðýâ ãýð á¿ë íü õ¿¿õäèéã àñðàí õàìãààëàõ áîëîìæã¿é áîëñîí áîë òóõàéí õ¿¿õäèéí õýë, ñî¸ë, èòãýë ¿íýìøëèéã õ¿íäýòãýí õàëàìæëàõ ººð õýí íýã íü àñðàí õàìãààëàõ ¸ñòîé.

21-ð ç¿éë: ¯ð÷ëýëòÒºð çàñàã íü õ¿¿õäèéí ýðõ àøãèéã àëü áîëîõ äýýä çýðãýýð õàíãàñàí ¿ð÷ëýëòèéí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.

22-ð ç¿éë: Ä¿ðâýã÷ õ¿¿õýäÒºð çàñàã íü ä¿ðâýí èðýã÷ õ¿¿õäèéã ýöýã ýõýä íü ýðãýí íýãä¿¿ëýõýä àíõààð÷ àæèëëàõ áºãººä ýäãýýð õ¿¿õä¿¿ä áóñàä õ¿¿õýäòýé àäèë ýðõ ýäýëíý.

23-ð ç¿éë: Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýäÕºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä á¿ðýí ä¿¿ðýí àìüäðàõ, ñóð÷ õºãæèõºä øààðäëàãàòàé îíöãîé ýðõèéã ýäýëíý.

24-ð ç¿éë: Ýð¿¿ë ìýíäÕ¿¿õýä á¿ð áîëîìæèéí äýýä ò¿âøèíä ýð¿¿ë áàéõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí çºâëºãºº ìýäýýëëèéã àâàõ ýðõòýé.

21

25-ð ç¿éë: Òîãòìîë ¿íýëæ öýãíýõÕ¿¿õýä á¿ð ººðò íü ¿ç¿¿ëæ áóé ýì÷èëãýý ñóâèëãàà, àñðàí õàìãààëàõ ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé íºõöºë áàéäëûí òàëààð òîãòìîë ¿íýëæ öýãíýõ ýðõòýé.

26-ð ç¿éë: Íèéãìèéí õàìãààëàëÍèéãìèéí õàëàìæ àíõààðàë øààðäàãäñàí õ¿¿õäýä òºðººñ íèéãìèéí õàëàìæ ¿ç¿¿ëíý.

27-ð ç¿éë: Íèéãìèéí õºãæëèéã õàíãàõóéö ò¿âøèíä àìüäðàõÝöýã ýõ, õ¿¿õäèéã õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ íü õ¿¿õäèéí ºñºëò áîéæèëòîä øààðäàãäàõóéö àìüäðàëûí íºõöëèéã áîëîìæèéíõîî õýðýýð õàíãàõ ¸ñòîé. Æèøýý íü, õ¿¿õýä õîîë õ¿íñ, õóâöàñ õóíàð, îðîí áàéðààð õàíãàãäàõ ýðõòýé.

28-ð ç¿éë: ÁîëîâñðîëÕ¿¿õýä á¿ð ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõòýé. Ñóóðü áîëîâñðîëûã ¿íý òºëáºðã¿é îëãîíî. Åðºíõèé áîëîí òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíä áîëîâñðîë õ¿¿õýä á¿ðò õ¿ðòýýìæòýé áàéõ ¸ñòîé.

29-ð ç¿éë: Õ¿¿õäýä îëãîõ áîëîâñðîëûí àãóóëãàÕ¿¿õäýä îëãîõ áîëîâñðîë íü õ¿¿õäèéí àâúÿàñ, ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, áèå õ¿í áîëîí òºëºâøèõºä íü ÷èãëýõ ¸ñòîé. Õ¿¿õäèéã áóñäûí ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, ¿íäýñíèé ñî¸ë, ¿íýò ç¿éëèéã õ¿íäýòãýõ ¿çëýýð õ¿ì¿¿æ¿¿ëíý.

30-ð ç¿éë: ¯íäýñíèé öººíõ õ¿¿õäèéí ýðõ¯íäýñíèé öººíõºä õàðúÿàëàãäàõ õ¿¿õýä ººðèéí ºâºðìºö ñî¸ë, çàí çàíøëàà äàãàõ, òºðºëõ õýëýýðýý ÿðèõ ýðõòýé.

22

31-ð ç¿éë: Àìðàõ, òîãëîõÕ¿¿õýä á¿ð ñî¸ë, óðëàãèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ, àìðàõ, ÷ºëººò öàãàà ç¿é çîõèñòîé ºíãºð¿¿ëýõ ýðõòýé.

32-ð ç¿éë: Ýäèéí çàñãèéí ìºëæëºãÕ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëä ñààä áîëîõ õºäºëìºð õèéëãýõ, ìºíãº îëîõ çîðèëãîîð õ¿¿õäèéã àøèãëàæ áîëîõã¿é.

33-ð ç¿éë: Ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí õîð íºëººíººñ õàìãààëàõÒºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã ìàíñóóðóóëàõ áîëîí ñýòãýöýä íºëººëºõ áîäèñ õýðýãëýõ, ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, õóäàëäààëàõ ÿâöàä õ¿¿õäèéã îðîëöóóëàõààñ ñýðãèéëýõ á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.

34-ð ç¿éë: Áýëãèéí ìºëæëºãÕ¿¿õäèéã ñàäàð ñàìóóíä óðóó òàòàõ, òýäíèéã ìºëæëºãèéí çîðèëãîîð áèåý õóäàëäàõ, ñàäàð

ñàìóóíûã ä¿ðñýëñýí ìàòåðèàëä àøèãëàõûã õîðèãëîíî.

35-ð ç¿éë: Õ¿¿õäèéã õóäàëäàõààñ ñýðãèéëýõÒºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã õóëãàéëàõ, õóäàëäàõ ÿâäëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä øààðäëàãàòàé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.

36-ð ç¿éë: Ìºëæëºãèéí á¿õ õýëáýðýýñ õàìãààëàõÒºð çàñàã íü õ¿¿õäèéã õîõèðîîõ á¿õ õýëáýðèéí ìºëæëºã áóþó õ¿¿õýä àøèãëàãäàõ ÿâäàëòàé òýìöýíý.

23

37-ð ç¿éë: Õ¿¿õäýä øèéòãýë îíîãäóóëàõÕ¿¿õäýä ýð¿¿ ø¿¿ëò òóëãàõ, õýðöãèéãýýð õàðüöàõã¿é áàéõ ¸ñòîé. Õ¿¿õäèéã áàðèâ÷ëàõ, ñààòóóëàõ, õîðèõ àðãà õýìæýýã õàìãèéí áîãèíî òîõèðîìæòîé õóãàöààíä, ýöñèéí àðãà õýìæýý áîëãîí õýðýãëýíý. Ýðõ ÷ºëººãºº õàñóóëñàí õ¿¿õäèéã ãýð á¿ëòýéãýý õàðèëöààòàé áàéõ, óóëçàõ áîëîìæîîð õàíãàíà.

38-ð ç¿éë: Äàéí áîëîí çýâñýãò ìºðãºëäººíººñ õàìãààëàõÒºð çàñàã íü äàéíû õîð óðøãààñ õ¿¿õäèéã õàìãààëíà. 15 íàñíààñ äîîø õ¿¿õäèéã äàéí áàéëäààíû ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöóóëæ áîëîõã¿é.

39-ð ç¿éë: Õîõèðîã÷èéã íºõºí ñýðãýýõÒºð çàñàã íü õ¿÷èðõèéëýë, õàéõðàìæã¿é õàðüöàõ áîëîí áóñàä ç¿é áóñ õàðèëöààíààñ õîõèðñîí õ¿¿õäýä áèå áÿëäàð áîëîí ñýòãýë ñàíààíû íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýýã àâàõ ¸ñòîé.

40-ð ç¿éë: Õ¿¿õäèéã ø¿¿õÕóóëü çºð÷ñºí ÿìàð ÷ õ¿¿õýä ººðèéãºº ºìãººëºõ, ºìãººë¿¿ëýõ áîëîìæîîð õàíãàãäàõ ¸ñòîé.

41-ð ç¿éë: ¯íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæÒóõàéí óëñûí õóóëü òîãòîîìæ íü õ¿¿õäýä ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí ç¿éë çààëòààñ èë¿¿ áîëîìæ îëãîæ áàéâàë òýäãýýð õóóëèéã äàãàæ ìºðäâºë çîõèíî.

42-ð ç¿éë: Êîíâåíöèéã ñóðòàë÷ëàõÒºð çàñàã íü ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí çàð÷èì, çààëòóóäûã õ¿¿õýä áîëîí íàñàíä õ¿ðýã÷äýä òàíèóëàí ñóðòàë÷ëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.

24

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÝÐÕÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ÊÎÍÂÅÍÖ

1989 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 20-íû ºäºð áàòàëæ,

1990 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 2-íû ºäºð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí*

ÓÄÈÐÒÃÀË

Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîã÷ óëñóóä,

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ä¿ðýìä òóíõàãëàñàí çàð÷ìóóäûí äàãóó íèéãìèéí á¿õ ãèø¿¿äèéí óãààñ çàÿàñàí íýð òºð, òýãø, ñàëøã¿é ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ íü äýëõèé äàõèíä ýðõ ÷ºëºº, øóäàðãà ¸ñ, ýíõ òàéâíûã õàíãàõ ¿íäýñ áîëíî ãýæ ¿çýæ;

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé àðä ò¿ìýí ä¿ðýìäýý õ¿íèé ¿íäñýí ýðõ, õóâü õ¿íèé íýð òºð, ¿íý öýíýä èòãýäãýý íîòîëæ, íèéãìèéí äýâøëèéã õàíãàõ, àìüäðàëûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõýä èë¿¿ ýðõ ÷ºëººòýéãýýð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ñàíàëòàé áàéãààã àíõààð÷;

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà íü Õ¿íèé ýðõèéí ò¿ãýýìýë òóíõàãëàëä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêòóóäàä çààñàí á¿õèé ë ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õ¿í á¿ð àðüñ ¿íäýñ, àðüñíû ºíãº, õ¿éñ, õýë, øàøèí ø¿òëýã, óëñ òºðèéí áîëîí áóñàä ¿çýë áîäîë, ¿íäýñíèé õèéãýýä íèéãìèéí ãàðàë, ýä õºðºíãèéí áàéäàë, òºðñºí áîëîí áóñàä áàéäëûã ¿ë õàðãàëçàí, àëèâàà ÿëãàâàðã¿éãýýð ýäëýõ ̧ ñòîéã õ¿ëýýí çºâøººð÷;

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà Õ¿íèé ýðõèéí ò¿ãýýìýë òóíõàãëàëä õ¿¿õýä îíöãîé õàëàìæ, òóñëàëöàà àâàõ ýðõòýé ãýæ òóíõàãëàñíûã ñàíàæ;

ãýð á¿ë, ò¿¿íèé ãèø¿¿äèéí, ÿëàíãóÿà õ¿¿õäèéí ºñºæ áîéæèõ, àæ òºðºõ æàì ̧ ñíû îð÷èí, íèéãìèéí ¿íäñýí íýãæ áîëîõûí õóâüä íèéãýìä õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã á¿ðýí

õýìæýýãýýð ¿¿ð¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé õàìãààëàëò, òóñëàëöàà õ¿ðòýõ ¸ñòîéã îéëãîæ;

àç æàðãàë, õàéð, îéëãîëöîë á¿õèé ãýð á¿ëèéí îð÷èíä ºñºæ áîéæèõ íü õ¿¿õäèéí á¿ðýí, ºâ òýãø õºãæëèéã õàíãàõ áîëîõûã õ¿ëýýí çºâøººð÷;

õ¿¿õäèéã íèéãýìä áèå äààí àæ òºðºõºä á¿ðýí áýëòãýõ, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ä¿ðýìä òóíõàãëàñàí òºãñ ¿çýë ñàíàà, ÿëàíãóÿà ýíõ òàéâàí, íýð òºð, òýâ÷ýýð, ýðõ ÷ºëºº, òýãø ýðõ áîëîí ýâ ñàíààíû íýãäýë á¿õèé ¿çýëòýéãýýð ºñºí õ¿ì¿¿æèõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ;

õ¿¿õäýä èéì îíöãîé õàëàìæ òàâèõ øààðäëàãà áàéãàà òóõàé Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé 1924 îíû Æåíåâûí òóíõàãëàë, Åðºíõèé Àññàìáëåéãààñ 1959 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 20-íû ºäºð áàòëàñàí Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóíõàãëàë áîëîí Õ¿íèé ýðõèéí ò¿ãýýìýë òóíõàãëàë, Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêò /òóõàéëáàë 23, 24 ä¿ãýýð ç¿éë¿¿ä/, Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêò /òóõàéëáàë 10 äóãààð ç¿éë/, ò¿¿í÷ëýí õ¿¿õäèéí àæ áàéäëûí àñóóäàë ýðõýëñýí îëîí óëñûí áîëîí òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóäûí õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷èã, ä¿ðýìä òóñãàãäàæ õ¿ëýýí çºâøººðñíèéã àíõààðàëäàà àâ÷;

“õ¿¿õäèéí áèå áÿëäàð, îþóí óõààí ã¿éöýä òºëºâøººã¿éí óëìààñ ò¿¿íèéã òºðºõººñ ºìíº áîëîí òºðñíèé äàðàà îíöãîé õàëàìæ, õàìãààëàëò, ò¿¿íèé äîòîð ýðõ ç¿éí çîõèõ õàìãààëàëò øààðäëàãàòàéã” Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóíõàãëàëä çààñíûã àíõààðàëäàà àâ÷;

õ¿¿õäèéí àæ áàéäàë, õàìãààëàëòûí òàëààðõè íèéãýì, ýðõ ç¿éí çàð÷ìûí òóõàé òóíõàãëàëûí çààëò, ÿëàíãóÿà óëñ áîëîí óëñ õîîðîíä õ¿¿õýä õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ, ¿ð÷ë¿¿ëýõýýð øèëæ¿¿ëýõ, Íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿ì¿¿ñèéí õýðãèéã õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíû òóõàé Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí íààä çàõûí æèøèã ä¿ðýì /Áýýæèíãèéí ä¿ðýì/, Îíö áàéäàë áîëîí çýâñýãò ìºðãºëäººíèé ¿åä ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õä¿¿äèéã õàìãààëàõ òóõàé òóíõàãëàëûí çààëòûã èø ¿íäýñ áîëãîæ;

* Ìîíãîë Óëñ 1990.01.26-íä ãàðûí ¿ñýã çóðæ, 1990.07.05-íä ñî¸ðõîí áàòëàñàí

ÕÀÂÑÐÀËÒ

25

äýëõèéí óëñ á¿ðò õ¿íä íºõöºëä àìüäàð÷ áóé õ¿¿õýä áàéãàà áºãººä òýäýíä îíöãîé àíõààðàë øààðäëàãàòàéã õ¿ëýýí çºâøººð÷;

õ¿¿õäèéã õàìãààëàõ, ºâ òýãø õºãæ¿¿ëýõýä àðä ò¿ìýí á¿ðèéí óëàìæëàë, ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñ ÷óõàë ãýäãèéã õàðãàëçàí ¿çýæ;

óëñ á¿ðò, ÿëàíãóÿà õºãæèæ áàéãàà îðíóóäàä õ¿¿õäèéí àìüäðàëûí íºõöëèéã ñàéæðóóëàõàä îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà ÷óõàë áîëîõûã õ¿ëýýí çºâøººð÷,

äîð äóðäñàí ç¿éëèéã õýëýëöýí òîõèðîëöîâ:

I ÕÝÑÝÃ

1 ä¿ãýýð ç¿éë

Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí çîðèëãîä òóõàéí õ¿¿õäýä õýðýãëýõ õóóëèéí äàãóó òýðýýð 18 íàñíààñ ºìíº íàñàíä õ¿ðñýíä òîîöîãäîîã¿é áîë 18 íàñ õ¿ðýýã¿é õ¿í á¿ðèéã õ¿¿õýä ãýíý.

2 äóãààð ç¿éë 1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí, ò¿¿íèé

ýöýã, ýõ áóþó õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷èéã àðüñ ¿íäýñ, àðüñíû ºíãº, õ¿éñ, õýë, øàøèí, óëñ òºðèéí áîëîí áóñàä ¿çýë áîäîë, ¿íäýñ, óãñàà, íèéãìèéí ãàðàë, ýä õºðºíãº, ýð¿¿ë ìýíä, òºðñºí áîëîí áóñàä áàéäëààñ ¿ë øàëòãààëàí àëèâàà õýëáýðýýð àëàã÷èëàõã¿é ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä çààñàí á¿õ ýðõèéã õàðüÿàëàëäàà áàéãàà õ¿¿õýä á¿ðèéí õóâüä õ¿íäýòãýí õàíãàíà.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéã, ò¿¿íèé ýöýã ýõ, õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷ áîëîí ãýð á¿ëèéí áóñàä ãèø¿¿íèé áàéäàë, ¿éë àæèëëàãàà, ¿çýë áîäîë áîëîí èòãýë ¿íýìøëèéã ¿íäýñëýí àëèâàà õýëáýðýýð àëàã÷èëàõã¿é áºãººä øèéòãýõýýñ õàìãààëàõ á¿õ çîõèñòîé àðãà õýìæýýã àâíà.

3 äóãààð ç¿éë

1. Íèéãìèéí õàìãààëëûí óëñûí áóþó õóâèéí áàéãóóëëàãà, ø¿¿õ, çàõèðãààíû áîëîí õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãààñ õ¿¿õäèéí òàëààð ÿâóóëàõ àëèâàà ¿éë

àæèëëàãààíä þóíû ºìíº õ¿¿õäèéí äýýä àøèã ñîíèðõëûã õàíãàõàä àíõààðëàà õàíäóóëíà.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí ýöýã ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷ áóþó ò¿¿íèé òºëºº õóóëèéí äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áóñàä ýòãýýäèéí ýðõ, ¿¿ðãèéã õàðãàëçàí, õ¿¿õäèéã õàìãààëàõ, õàëàìæëàõ çîðèëãîîð õóóëü òîãòîîõ áîëîí çàõèðãààíû á¿õèé ë çîõèñòîé àðãà õýìæýýã àâíà.

3. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéã õàëàìæëàõ, õàìãààëàõ ¿¿ðýã á¿õèé ãàçàð, àëáà, áàéãóóëëàãûã àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò, ÿëàíãóÿà àæèë÷äûí îðîí òîî, ÷àäàâõèä õÿíàëò òàâèõ ¿¿äíýýñ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí æèøèãò íèéöñýí íºõöëººð õàíãàíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé õóóëü òîãòîîõ, çàõèðãààíû áîëîí áóñàä á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà. Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã íººö áîëîëöîîíäîî òóëãóóðëàæ äýýä çýðãýýð àøèãëàõ, øààðäëàãàòàé áîë, îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä àâíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä ýöýã ýõ, çîõèõ òîõèîëäîëä, íóòãèéí ¸ñ çàíøëûí äàãóó ºðãºòãºñºí ãýð á¿ë, íèéãýìëýãèéí ãèø¿¿ä, àñðàí õàìãààëàã÷ áîëîí õ¿¿õäèéí ºìíººñ õóóëèéí äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áóñàä ýòãýýäèéí õàðèóöëàãà, ýðõ, ¿¿ðãèéã õ¿íäýòãýí, õºãæèæ áóé õ¿¿õäèéí ÷àäàâõèä íèéö¿¿ëýí ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä çààñàí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõýä óäèðäàí ÷èãë¿¿ëíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí àìüä ÿâàõ æàì ¸ñíû ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí àìüäðàõ, ýñýí ìýíä õºãæèõ áîëîëöîîã äýýä çýðãýýð á¿ðä¿¿ëýí õàíãàíà.


1. Õ¿¿õýä òºðìºãöºº á¿ðòã¿¿ëýõ, òºðñºí öàãààñàà íýð àâàõ, èðãýíèé õàðüÿàëàëòàé

26

áîëîõ, ò¿¿í÷ëýí ýöýã ýõýý áîëîìæèéí õýðýýð ìýäýõ, õàéð õàëàìæèéã íü õ¿ðòýõ ýðõ ýäýëíý.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýäãýýð ýðõèéã, ÿëàíãóÿà õ¿¿õýä èðãýíèé õàðüÿàëàëã¿é áîëîõ òîõèîëäîëä ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ, õîëáîãäîõ îëîí óëñûí áàðèìò áè÷ãèéí äàãóó õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãòýý íèéö¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õóóëüä çààñàí èðãýíèé õàðüÿàëàëòàé áàéõ, íýð àâàõ, ãýð á¿ëèéí õîëáîîãîî õàäãàëàõ çýðãýýð õóâèéí îíöëîã áàéäëàà õàäãàëàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿íäýòãýõ, ¿¿íä õóóëü áóñààð îðîëöîõã¿é áàéõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õýä õóâèéí îíöëîã áàéäëàà çàðèì òàëààð áóþó á¿õýëä íü õóóëü áóñààð àëäàõàä õ¿ðâýë äàðóé ñýðãýýí òîãòîîõîä ÷èãëýñýí òóñëàìæ, õàìãààëàëò ¿ç¿¿ëíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí äýýä àøèã ñîíèðõëûã õàíãàõàä øààðäëàãàòàé õýìýýí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, ø¿¿õèéí øèéäâýðèéí äàãóó, õýðýãëýãäýõ õóóëü, æóðìûã ¿íäýñëýí øèéäâýð ãàðãàñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä õ¿¿õäèéã õ¿ñýë çîðèãèéíõ íü ýñðýã ýöýã ýõýýñ íü ñàëãàõã¿é áàéõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý. Èéì øèéäâýðèéã ýöýã ýõ õ¿¿õýääýý õýðöãèéãýýð õàðüöàõ, àíõààðàë, õàëàìæã¿é îðõèõ, ýñõ¿ë ýöýã ýõ íü òóñäàà àìüäàðäàã òîõèîëäîëä õ¿¿õäèéí îðøèí ñóóõ ãàçðûí òàëààð çîõèõ øèéäâýðèéã ãàðãàíà.

2. Ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ õýñýãò çààñíû äàãóó õîëáîãäîõ àëèâàà àñóóäëûã õýëýëöýõýä ñîíèðõîã÷ á¿õ òàëûã îðîëöóóëæ, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ áîëîëöîîã òýäãýýðò îëãîíî.

3. Õ¿¿õäèéí äýýä àøèã ñîíèðõîëä õàðøëàõã¿é áîë ýöýã ýõèéíõýý àëü íýãíýýñ áóþó õî¸óëàíãààñ ñàëæ õàãàöñàí õ¿¿õýä ýöýã, ýõèéíõýý àëü àëèíòàé áàéíãà õóâèéí áîëîí øóóä õàðèëöàà õîëáîîòîé áàéõ ýðõèéã îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿íäýòãýíý.

4. Õ¿¿õäèéí ýöýã ýõèéí àëü íýã íü áóþó õî¸óëàà ýñõ¿ë õ¿¿õýä íü áàðèâ÷ëàãäàõ, õîðèãäîõ, öºëºãäºõ, õººí çàéëóóëàãäàõ

áóþó íàñ áàðàõ /òóõàéí óëñûí õÿíàëòàä áàéõ õóãàöààíä íàñ áàðàõ/ çýðãýýð îðîëöîã÷ óëñûí ñàíàà÷ëàãààð àâñàí àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä õ¿¿õýä ýöýã ýõèéí àëü íýãíýýñ áóþó õî¸óëàíãààñ ñàëàõ òîõèîëäîëä àëèâàà øàëòãààíààð õ¿¿õäèéí ñàéí ñàéõàí áàéäàëä õîð ó÷ðóóëàõààðã¿é áîë îðîëöîã÷ óëñóóä ýöýã ýõ, õ¿¿õäýä, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ãýð á¿ëèéí áóñàä ãèø¿¿äýä, òýäãýýðèéí õ¿ñýëòýýð àëãà áîëñîí ãèø¿¿íèé îðøèí áàéãàà ãàçðûí òàëààð øààðäàãäàõ ìýäýýëýë ºãíº. Öààøèä îðîëöîã÷ óëñóóä èéíõ¿¿ õ¿ñýëò ãàðãàõ íü çîõèõ õ¿ì¿¿ñò ñºðºã ¿ð äàãàâàð áèé áîëãîõã¿é áàéõûã õàíãàíà.


1. 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1 äýõ õýñýãò çààñàí ¿¿ðãèéíõýý äàãóó ãýð á¿ëòýéãýý íýãäýõ çîðèëãîîð îðîëöîã÷ óëñàä î÷èõ áóþó ãàðàõ òóõàé õ¿¿õýä, ò¿¿íèé ýöýã, ýõýýñ ãàðãàñàí õ¿ñýëòèéã íààøòàé, ýíýðýíã¿é, øóóðõàé áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë çîõèíî. Èéì õ¿ñýëò íü õ¿ñýëò ãàðãàñàí õ¿í, ò¿¿íèé ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äýä ñºðºã ¿ð äàãàâàð áèé áîëãîõã¿é áàéõûã îðîëöîã÷ óëñ õàíãàíà.

2. Ýöýã ýõ íü ººð óëñàä àìüäàð÷ áàéãàà õ¿¿õýä îíöãîé øàëòãààíã¿é òîõèîëäîëä ýöýã ýõòýéãýý òîãòìîë õóâèéí áîëîí øóóä õàðèëöààòàé áàéõ ýðõòýé. Ýíý çîðèëãîîð, ìºí 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 2 äàõü õýñýãò çààñàí ¸ñîîð, îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéíõýý äàãóó ýõ îðíîîñîî áóþó ººð àëèâàà óëñààñ ãàðàõ, ýõ îðîíäîî ýðãýæ èðýõ õ¿¿õäèéí áîëîí ò¿¿íèé ýöýã, ýõèéí ýðõèéã õ¿íäýòãýíý. Àëèâàà îðíûã îðõèí ãàðàõ ýðõèéí õóâüä ãàãöõ¿¿ ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí äýã æóðàì, íèéòèéí ýð¿¿ë ìýíä, ¸ñ ñóðòàõóóí, áóñäûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ õóóëèàð òîãòîîñîí áîëîí ýíýõ¿¿ Êîíâåíöîîð õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóñàä ýðõòýé íèéöñýí õÿçãààðëàëò õèéíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéã õóóëü áóñààð øèëæ¿¿ëýõ áóþó ãàäààä óëñààñ ýõ îðîíä íü áóöààõã¿é áàéõòàé òýìöýõ àðãà õýìæýý àâíà.

27

2. Ýíý çîðèëãîîð îðîëöîã÷ óëñóóä õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò õýëýëöýýð áàéãóóëàõ áóþó õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áàéãàà õýëýëöýýðò íýãäýí îðîõ àðãà õýìæýý àâíà.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ººðèéí ¿çýë áîäîëòîé áàéõ ÷àäâàð á¿õèé õ¿¿õäèéã ººðòýé íü õîëáîîòîé á¿õ àñóóäëààð ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõýýð õàíãàõ áºãººä õ¿¿õäèéí íàñ, òºëºâøëèéí áàéäëûã õàðãàëçàí ò¿¿íèé ¿çýë áîäîëä çîõèõ à÷ õîëáîãäîë ºãíº.

2. Ýíý çîðèëãîîð ººðòýé íü õîëáîîòîé àñóóäëûã ø¿¿õ áóþó çàõèðãààíû æóðìààð õýëýëö¿¿ëýõýä øóóä, ýñõ¿ë ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó òºëººëºã÷ººð áóþó çîõèõ áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí ¿ã õýëýõ áîëîëöîîã õ¿¿õäýä îëãîíî.


1. Õ ¿ ¿ õ ý ä ¿ ç ý ë á î ä ë î î ÷ º ë º º ò ý é èëýðõèéëýõ ýðõòýé; ýíý ýðõ íü òºðºë á¿ðèéí ìýäýýëýë, ¿çýë ñàíààã óëñûí õèë õÿçãààðûã ¿ë õàðãàëçàí àìààð, áè÷ãýýð, õýâëýìýë áóþó óðëàãèéí á¿òýýëèéí õýëáýðýýð, õ¿¿õäèéí ñîíãîñîí ìýäýýëëèéí áóñàä àðãà õýðýãñëýýð ýðýõ, îëæ àâàõ, äàìæóóëàõ ýðõ ÷ºëººã áàãòààíà.

2. Ý í ý ý ð õ è é ã õ ý ð ý ã æ ¿ ¿ ë ý õ ý ä çàðèì õÿçãààðëàëò òîãòîîæ áîëîõ áºãººä ýíý íü õóóëüä çààñíààð: (a) áóñäûí ýðõ, íýð õ¿íäèéã õ¿íäýòãýõ;(b) ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí

äýã æóðàì, íèéòèéí ýð¿¿ë ìýíä, ¸ñ ñóðòàõóóíûã õàìãààëàõàä øààðäëàãàòàé áàéâàë çîõèíî.


1. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä í ü ÷ º ë º º ò ý é áîäîæ ñýòãýõ, øàøèí ø¿òýõ, ñ¿ñýãëýõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿íäýòãýíý.

2. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä õ ¿ ¿ õ ý ä ý ð õ ý ý õýðýãæ¿¿ëýõýä ººð÷ëºãäºæ áóé ÷àäâàðò íü íèéö¿¿ëýí, ýöýã ýõèéí õèéãýýä çîõèõ òîõèîëäîëä õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷èéí óäèðäàõ ýðõ, ¿¿ðãèéã õ¿íäýòãýíý.

3. Øàøèí ø¿òýõ áóþó èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ ýðõ ÷ºëºº íü ãàãöõ¿¿ ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí äýã æóðàì, õ¿í àìûí ¸ñ ñóðòàõóóí, ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áóñäûí ¿íäñýí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ õóóëèàð òîãòîîñîí õÿçãààðëàëòàä çàõèðàãäàæ áîëíî.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýâëýëäýí íýãäýõ, òàéâàí çàìààð õóðàí öóãëàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº.

2. Ýíýõ¿¿ ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàãöõ¿¿ àðä÷èëñàí íèéãýìä ¿íäýñíèé áîëîí íèéãìèéí àþóëã¿é áàéäàë, äýã æóðàì, ýð¿¿ë ìýíä, ¸ñ ñóðòàõóóí, áóñäûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ àøèã ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ õóóëüä íèéö¿¿ëýí òîãòîîñîí õÿçãààðëàëòààñ ººð õÿçãààðëàëò òîãòîîæ áîëîõã¿é.


1. Íýã ÷ õ¿¿õäèéí õóâèéí áîëîí ãýð á¿ëèéí àìüäðàë, îðîí áàéðíû õàëäàøã¿é áàéäàë áîëîí çàõèäàë õàðèëöààíû íóóöàä õºíäëºíãººñ, õóóëü áóñààð áóþó äóð ìýäýí îðîëöîõ, ýñõ¿ë ò¿¿íèé íýð òºð, àëäàð õ¿íäýä õóóëü áóñààð õàëäàæ áîëîõã¿é.

2. Õ¿¿õýä õºíäëºíãèéí èéì îðîëöîî, õàëäëàãààñ õóóëèàð õàìãààëóóëàõ ýðõòýé.


Îðîëöîã÷ óëñóóä îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ÷óõàë ¿¿ðãèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷, õ¿¿õýä íü îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé àëèâàà ýõ ñóðâàëæààñ ìýäýýëýë, ìàòåðèàë îëæ àâàõ, ÿëàíãóÿà õ¿¿õäèéí íèéãýì, îþóí óõààí, ¸ñ ñóðòàõóóíû ñàéí ñàéõàí áàéäàë, áèå áÿëäàð, ñýòãýë ç¿éí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéã äýìæèõýä ÷èãëýñýí ìýäýýëýë, ìàòåðèàë îëæ àâàõ áîëîìæîîð õàíãàíà.

Ýíý çîðèëãîîð îðîëöîã÷ óëñóóä:

(à) î ë î í í è é ò è é í ì ý ä ý ý ë ë è é í õýðýãñëýýð õ¿¿õäýä íèéãýì, ñî¸ëûí õàðèëöààíä àøèãòàé áºãººä 29 ä¿ãýýð ç¿éëèéí ¿çýë ñàíààíä

28

íèéöñýí ìýäýýëýë, ìàòåðèàë äýëãýð¿¿ëýõèéã õºõè¿ëýí äýìæèíý;

(b) ñî¸ëûí, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí àëèâàà ýõ ñóðâàëæààñ èéì ìýäýýëýë, ìàòåðèàëûã áîëîâñðóóëàõ, ñîëèëöîõ, äýëãýð¿¿ëýõ òàëààðõè îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã õºõè¿ëýí äýìæèíý;

(c) õ¿¿õäèéí óðàí çîõèîëûí íîì õýâëýõ, äýëãýð¿¿ëýõèéã õºõè¿ëýí äýìæèíý;

(d) õ¿í àìûí öººíõ áóþó óóãóóë õ¿í àìä õàìààðàõ õ¿¿õäèéí õýëíèé øààðäëàãûã îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð îíöãîé àíõààðàõûã õºõè¿ëýí äýìæèíý;

(e) 13, 18 äóãààð ç¿éëèéí çààëòàä ¿íäýñëýí õ¿¿õäèéí ñàéí ñàéõàí áàéäàëä õîõèðîë ó÷ðóóëàõ ìýäýýëýë, ìàòåðèàëààñ ò¿¿íèéã õàìãààëàõ çàð÷èì áîëîâñðóóëàõûã õºõè¿ëýí äýìæèíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë áîëîí õºãæèëä ýöýã ýõ, íèéòèéí áîëîí òýãø õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ çàð÷ìûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, ýíý òàëààð áîëîìæèéíõîî õýðýýð õ¿÷èí ÷àðìàéëò òàâèíà. Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë áîëîí õºãæèëä ýöýã, ýõ áóþó òîäîðõîé òîõèîëäîëä õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷èä ãîë õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý. Õ¿¿õäèéí äýýä àøèã ñîíèðõîë íü òýäíèé àíõààðàë ÷èãëýõ ãîë ç¿éë ìºí.

2. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä çààñàí ýðõèéã äýìæèí õýðýãæ¿¿ëýõ, áàòàëãààæóóëàõûí òóëä îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õýä õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä íü ýöýã ýõ, õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷èä çîõèõ òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áºãººä õ¿¿õýä àñðàí õàìãààëàõ áàéãóóëëàãà, àæèë ¿éë÷èëãýýã õºãæ¿¿ëýõ ÿâäëûã õàíãàíà.

3. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýöýã ýõ íü àæèë õèéäýã õ¿¿õä¿¿ä ººðñäºä íü çîðèóëñàí àñðàìæèéí àëáà, ãàçðûí ¿éë÷èëãýýã àøèãëàõ ýðõýý ýäëýõýä øààðäëàãàòàé á¿õèé ë àðãà õýìæýýã àâíà.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýöýã ýõ, õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷, õ¿¿õäèéã àñðàí õàëàìæèëæ áàéãàà áóñàä õ¿í õ¿¿õäèéã

áèå áÿëäàð, ñýòãýë ç¿éí õóâüä á¿õèé ë õýëáýðýýð äàðàìòëàõ, äîðîìæëîõ, ñºðãººð àøèãëàõ, õàéð õàëàìæã¿é îðõèõ, ç¿é áóñààð õàíäàõ, õýðöãèéãýýð õàðüöàõ, àëáàäàí õºäºëìºðë¿¿ëýõ áóþó áýëãèéí õ¿÷èðõèéëëýýñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð õóóëü òîãòîîõ, çàõèðãààíû, íèéãìèéí áîëîí ãýãýýðëèéí á¿õèé ë øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý àâíà.

2. Õàìãààëàëòûí èéì àðãà õýìæýý íü õ¿¿õýä, òýäíèéã àñðàí õàëàìæèëäàã õ¿ì¿¿ñò øààðäëàãàòàé òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð íèéãìèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ, ò¿¿í÷ëýí õ¿¿õäýä õýðöãèéãýýð õàíäàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, èëð¿¿ëýõ, ìýäýýëýõ, àâ÷ õýëýëöýõýýð øèëæ¿¿ëýõ, ìºðäºí áàéöààëò ÿâóóëàõ, ýì÷ëýõ, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ø¿¿õ àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýã òóñãàñàí æóðìûã àãóóëíà.


1. Ãýð á¿ëèéí îð÷íîîñîî ò¿ð áóþó á¿ðýí õàãàöñàí, ýñõ¿ë èéì îð÷èíä áàéõ íü õ¿¿õäèéí äýýä àøèã ñîíèðõîëä íèéöýõã¿é áîë õ¿¿õäýä óëñààñ îíöãîé õàìãààëàëò, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý.

2. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä ¿ í ä ý ñ í è é õ ó óëü òîãòîîìæèéíõîî äàãóó èéì õ¿¿õäèéã ººð îð÷èíä àñðàí õàëàìæëàõ áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.

3. Õ¿¿õäèéã èéíõ¿¿ àñðàí õàëàìæëàõ íü àñðàìæ õàìãààëàëòàä ò¿ð øèëæ¿¿ëýõ, ëàëûí øàøèíòíû õóóëü ¸ñíû äàãóó “êàôàëà” õýðýãëýõ, ¿ð÷ë¿¿ëýõ áóþó øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õ¿¿õäèéã àñðàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ çîõèõ áàéãóóëëàãàä ºãºõ çýðýã õóâèëáàðòàé áàéæ áîëíî. Ýäãýýð õóâèëáàðûã àâ÷ ¿çýõäýý õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æëèéí çàëãàìæ ÷àíàðûã ýðõýìëýõèéí äýýð ò¿¿íèé ãàðàë óãñàà, øàøèí áîëîí ñî¸ëûí õàìààðàë, òºðºëõ õýëèéã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàí ¿çýõ ¸ñòîé.


1. ¯ ð ÷ ë ý ë ò è é í ò î ã ò î ë ö î î á ¿ õ è é áîëîí ò¿¿íèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí îðîëöîã÷ óëñóóä íü õ¿¿õäèéí äýýä àøèã ñîíèðõëûã íýí òýðã¿¿íä òàâèõ áºãººä òýäãýýð íü:

29

(à) õ¿¿õäèéí ýöýã ýõ, òºðºë ñàäàí, õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷ íàðûí ç¿ãýýñ õ¿¿õýä ¿ð÷ë¿¿ëýõèéã çºâøººðñºí, ýñõ¿ë äýýðõ ñîíèðõîã÷ õ¿ì¿¿ñ øààðäëàãàòàé çºâëºãºº àâñíû ¿íäñýí äýýð ¿ð÷ë¿¿ëýõ çºâøººðëºº òîäîðõîé ìýäýýëýëòýéãýýð ºãñºí, ¿ð÷ëýëòýä õàìààðàõ áîëîí íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðýýñ àâñàí á¿õ ìýäýýëëèéã ¿íäýñëýí äàãàæ ìºðäºæ áàéãàà õóóëü, æóðìûí äàãóó ãàðãàñàí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí øèéäâýðýýð õ¿¿õäèéã ¿ð÷ë¿¿ëíý;

(b) õýðýâ õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë áóþó ¿ð÷ëýëòèéã õàíãàæ ÷àäàõóéö ãýð á¿ëä áàéëãàõ áóþó õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ çîðèëãîîð øèëæ¿¿ëýõ, ýñõ¿ë òóõàéí õ¿¿õäèéí òºðñºí îðîíä çîõèõ ¸ñîîð íü àñðàìæëàõ áîëîìæã¿é áºãººä ººð îðîíä ¿ð÷ë¿¿ëýõ íü õ¿¿õäèéã àñàð÷ õàìãààëàõ áîëîìæòîé àðãà õýìýýí àâ÷ ¿çýæ, õ¿¿õäèéã àñðàí õàìãààëàëòàä ò¿ð øèëæ¿¿ëýõ, òîõèðîõ ãýð á¿ëä ¿ð÷ë¿¿ëýõ, ýñõ¿ë ýõ îðîíä íü çîõèõ ¸ñîîð àñðàí õàëàìæëàõ áîëîìæã¿é áîë ¿íäýñòýí äàìíàí ¿ð÷ë¿¿ëýõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº;

(c) õ¿¿õäèéã óëñ õîîðîíä ¿ð÷ë¿¿ëýõ òîõèîëäîëä òóõàéí óëñàä õ¿¿õýä ¿ð÷ë¿¿ëýõýä äàãàæ ìºðääºã áàòàëãàà áîëîí õýì õýìæýýã àäèë õýìæýýíä õàíãàíà;

(d) óëñ õîîðîíä ¿ð÷ë¿¿ëýõ õ¿¿õäèéã øèëæ¿¿ëýí ñóóðüøóóëàõàä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñ ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíààñ ñàíõ¿¿ãèéí àøèã õîíæîî îëîõã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé á¿õ àðãà õýìæýý àâíà;

(e) ýíý ç¿éëèéí çîðèëòûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ øààðäëàãàòàé áîë õî¸ð òàëò áóþó îëîí òàëò õýëýëöýýð áàéãóóëàõ, òýð÷ëýí õ¿¿õäèéã ººð óëñàä øèëæ¿¿ëýí ñóóðüøóóëàõ àæëûã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð ã¿éöýòã¿¿ëýõèéã çîðèíî.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýöýã ýõ íü áóþó ººð áóñàä õ¿í äàãàëäñàí ýñýõèéã ¿ë õàðãàëçàí ä¿ðâýã÷èéí ýðõ îëæ àâàõûã õ¿ññýí áóþó äàãàæ ìºðäºæ áàéãàà îëîí óëñûí áóþó äîòîîäûí õóóëü, æóðìûí

äàãóó ä¿ðâýã÷ õýìýýí òîîöîãäîõ õ¿¿õäýä ýíýõ¿¿ Êîíâåíö áîëîí òóõàéí îðíû íýãäýí îðñîí õ¿íèé ýðõèéí áóþó õ¿ì¿¿íëýãèéí îëîí óëñûí áóñàä áàðèìò áè÷èãò çààñàí ýðõýý ýäëýõýä çîõèõ õàìãààëàëò, õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã àâíà.

2. Ýíý çîðèëãîîð îðîëöîã÷ óëñóóä ä¿ðâýã÷ õ¿¿õäèéã õàìãààëàõ, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ìºí ò¿¿íèéã ãýð á¿ëòýé íü íýãòãýõýä øààðäàãäàõ ìýäýýëýë îëæ àâàõ ¿¿äíýýñ õ¿¿õäèéí ýöýã ýõ áóþó ãýð á¿ëèéí áóñàä ãèø¿¿íèéã ýðýí ñóðâàëæëàõ òàëààð Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà áîëîí çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà áóþó Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí àæèëëàäàã çàñãèéí ãàçðûí áóñ áàéãóóëëàãààñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿÷èí ÷àðìàéëòàä çîõèõ äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. Ýöýã ýõ áóþó ãýð á¿ëèéí áóñàä ãèø¿¿í íü îëäîõã¿é áîë ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä çààñàí ¸ñîîð ãýð á¿ëýýñýý àëèâàà øàëòãààíààð ò¿ð áóþó á¿ðìºñºí õàãàöñàí õ¿¿õäýä õàìààðàõ õàìãààëàëòûã òóõàéí õ¿¿õäýä íýãýí àäèë àâíà.


1. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä ò à õ è ð ä ó ò ó ó áóþó îþóíû õîìñäîëòîé õ¿¿õäèéí íýð òºðèéã õ¿íäýòãýí ººðòºº òóëãóóðëàõ, íèéãìèéí àìüäðàëä èäýâõòýé îðîëöîõ áîëîìæòîé îð÷èíä á¿ðýí á¿òýí, çîõèñòîé àìüäðàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.

2. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä ò à õ è ð ä ó ò ó ó áóþó îþóíû õîìñäîëòîé õ¿¿õýä îíöãîé õàëàìæ õ¿ðòýõ ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷, õ¿¿õýä áîëîí ò¿¿íèé ýöýã ýõ, àñðàí õàëàìæëàõ áóñàä õ¿íèé íºõöºë áàéäëûã õàðãàëçàí, òýäíèé ãàðãàñàí õ¿ñýëòèéí äàãóó íººö áîëîìæèéíõîî õýðýýð òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, îíöãîé õàëàìæ àíõààðàë òàâèõûã äýìæèíý.

3. Ýíý ç¿éëèéí 2 äàõü õýñýãò çààñíû äàãóó òàõèð äóòóó áóþó îþóíû õîìñäîëòîé õ¿¿õäèéí îíöãîé õýðýãöýýã óõàìñàðëàí, ýöýã ýõ áóþó õ¿¿õäèéã àñðàí õàëàìæëàõ áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí ñàíõ¿¿ãèéí íººö áîëîëöîîã õàðãàëçàí òóñëàìæèéã àëü áîëîõîîð ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýõ áºãººä ýíýõ¿¿ òóñëàìæ íü õ¿¿õäèéí õºãæèë, ò¿¿íèé äîòîð õ¿¿õäèéí ñî¸ëûí áîëîí îþóí óõààíû õºãæëèéã õàíãàõ,

30

íèéãìèéí àìüäðàëä îðîëöîõ áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ ñóðãàëò, ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí íºõºí ñýðãýýõ ¿éë÷èëãýý, õºäºëìºð ýðõëýõýä áýëòãýõ, àìðàëò, ÷ºëººò öàãèéí áîëîìæîîð õàíãàõàä ÷èãëýíý.

4. Îðîëöîã÷ óëñóóä íü íºõºí ñýðãýýõ àðãà, ìýðãýæëèéí áýëòãýëèéí òàëààðõè ìýäýýëýë îëæ àâàõ çýðãýýð òàõèð äóòóó áóþó îþóíû õîìñäîëòîé õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿éë÷èëãýý, ñýòãýë ç¿éí áîëîí ôóíêö ýì÷èëãýýíèé ñàëáàðò ìýäëýã òóðøëàãàà ºðãºæ¿¿ëýõ, óð ÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õîëáîãäîõ ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ÿâäëûã õºõè¿ëýí äýìæèíý. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí õºãæèæ áóé îðíóóäûí ýðýëò õýðýãöýýíä îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëáàë çîõèíî.

24 ä¿ãýýð ç¿éë 1. Îðîëöîã÷ óëñóóä áîëîìæèéí äýýä

ò¿âøèíä ýð¿¿ë áàéõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí íºõºí ñýðãýýõ, ºâ÷íèéã ýì÷ëýõ íºõöºë áîëîëöîî, àðãà õýðýãñëýýð õàíãàãäàõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýð¿¿ë ìýíäèéí èéì ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ ýðõèéã õºñºðä¿¿ëýõã¿é áàéõ òàëààð õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàâàë çîõèíî.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýíýõ¿¿ ýðõèéã

á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëæ äàðààõü àðãà õýìæýýã àâíà:(à) íÿëõñûí áîëîí õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí

ò¿âøèíã áóóðóóëàõ; (b) íýí òýðã¿¿íä àíõàí øàòíû ýìíýëýã-

àðèóí öýâðèéí òóñëàìæèéã ºðãºæ¿¿ëýõýä àíõààðëàà õàíäóóëàí á¿õ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ, ýìíýëãèéí çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëýõ;

(c) õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí áîõèðäîõ ýðñäýë, àþóëûã àíõààðàëäàà àâ÷, àíõàí øàòíû ýìíýëýã-àðèóí öýâðèéí òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä óíäíû öýâýð óñ, òýæýýëëýã õîîë õ¿íñýýð õàíãàõ, áýëýí òåõíîëîãè àøèãëàõ çàìààð ºâ÷èí ýìãýã, õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàëòàé òýìöýõ;

(d) òºðºõèéí ºìíº áîëîí òºðñíèé äàðàà ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ çîõèñòîé ¿éë÷èëãýýãýýð æèðýìñýí ýõ÷¿¿äèéã õàíãàõ;

(e) õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, õîîë òýæýýë,

õºõººð õîîëëîõûí äàâóó òàë, ýð¿¿ë àõóé, àìüäðàõ îð÷íû àðèóí öýâýð, îñîë àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààðõè ìýäýýëëýýð íèéãìèéí á¿õ äàâõàðãà, ò¿¿íèé äîòîð ýöýã ýõ, õ¿¿õäèéã õàíãàõ, ò¿¿í÷ëýí ýíý òàëûí áîëîâñðîëòîé áîëîõ, ñóóðü ìýäëýãýý àøèãëàõàä äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;

(f) ýð¿¿ë ìýíäèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý, ýöýã ýõ÷¿¿äýä çîðèóëñàí óäèðäàìæ çààâàð, ãýð á¿ë òºëºâëºëòèéí áîëîâñðîë, ¿éë÷èëãýýã õºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã àâíà.

3. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õîõèðîîõ óëàìæëàëò äàäëûã óñòãàõ çîðèëãîîð ¿ð íºëººòýé áºãººä çîõèñòîé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.

4. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýíý ç¿éëä õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýðõèéã ààæìààð á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã õºõè¿ëýí äýìæèæ, õºãæ¿¿ëíý. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí õºãæèæ áóé îðíóóäûí ýðýëò õýðýãöýýíä îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä àñðàí õàìãààëàõ, áèåèéí áîëîí ñýòãýë ç¿éí ýì÷èëãýý õèéõ çîðèëãîîð ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí øèéäâýðýýð àñðàìæèíä àâñàí õ¿¿õäèéí ýì÷èëãýý, ñóâèëãàà, àñðàí õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí áóñàä á¿õ íºõöëèéã òîãòñîí õóãàöààíä ¿íýëæ ä¿ãí¿¿ëýõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õýä á¿ð íèéãìèéí õàëàìæ, ò¿¿íèé äîòîð íèéãìèéí äààòãàëä õàìðàãäàõ ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷, ýíýõ¿¿ ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã ¿íäýñíèéõýý õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó àâíà.

2. Õ¿¿õäèéí áîëîí ò¿¿íèéã òýæýýí òýòãýõ ¿¿ðýã á¿õèé õ¿ì¿¿ñèéí íººö áîëîìæ, íºõöºë áàéäàë, õ¿¿õýä ººðºº áóþó ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ òýòãýìæ õ¿ñ÷ ãàðãàñàí ºðãºäºë, õîëáîãäîõ áóñàä ç¿éëèéã õàðãàëçàí òýòãýìæ îëãîíî.


1. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä á è å á ÿ ë ä à ð , îþóí óõààí, îþóí ñàíààíû áîëîí íèéãìèéí õºãæëèéã õàíãàõ ò¿âøèíä

31

àæ òºðºõ õ¿¿õýä á¿ðèéí ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº.

2. Ýöýã ýõ áóþó õ¿¿õäèéí òºëºº ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ áàéãàà áóñàä õ¿í õ¿¿õäèéã õºãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ àìüäðàëûí íºõöëèéã ººðñäèéí ÷àäàâõè, ñàíõ¿¿ãèéí áîëîìæèéí õýðýýð õàíãàõ ¿íäñýí ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.

3. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýíýõ¿¿ ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ¿íäýñíèé íºõöºë, õºðºíãº áîëîëöîîíäîî íèéö¿¿ëýí ýöýã ýõ, õ¿¿õäèéí òºëºº õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ áóé áóñàä õ¿íä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâ÷, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ìàòåðèàëëàã òóñëàìæ, ÿëàíãóÿà õóâöàñ, îðîí ñóóöààð õàíãàõ õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý.

4. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ ¿ ¿ õäèéí ýöý ã ý õ áîëîí ò¿¿íèé òàëààð õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áóñàä õ¿í ººðèéí óëñàä áîëîí õèëèéí ÷àíàäààñ õ¿¿õäýý òýæýýí òýòãýõ ÿâäëûã ñýðãýýõýä ÷èãëýñýí á¿õèé ë øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã àâíà. Òóõàéëáàë, õ¿¿õýä áîëîí ò¿¿íèé òàëààð ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ õ¿í ººð óëñàä îðøèí ñóóäàã áîë îðîëöîã÷ óëñóóä îëîí óëñûí õýëýëöýýðò íýãäýí îðîõ áóþó õýëýëöýýð áàéãóóëàõ, áóñàä çîõèñòîé àðãà õýìæýý àâàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷, ýíý ýðõèéã òýãø áîëîìæèéí ¿íäñýí äýýð ààæìààð õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõü àðãà õýìæýý àâíà:(à) áàãà áîëîâñðîëûã ¿íý òºëáºðã¿é,

çààâàë ýçýìø¿¿ëýõ; (b) äóíä áîëîâñðîëûí îëîí õýëáýð,

ò¿¿íèé äîòîð åðºíõèé áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûã õ¿¿õýä á¿ðò õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ, õºãæ¿¿ëýõ, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áóþó ¿íý òºëáºðã¿é áîëîâñðîë îëãîõ;

(c) õ¿í á¿ð ÷àäâàðòàà ò¿øèãëýí äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõ áîëîëöîîã øààðäëàãàòàé á¿õ àðãà çàìààð õàíãàõ;

(d) áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí áýëòãýë îëãîõ òàëààðõè ìýäýýëëèéã õ¿¿õýä á¿ðò õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ;

(e) õ¿¿õäèéí õè÷ýýëèéí îðîëöîîã òîãòìîëæóóëàõ áîëîí ñóðãóóëü çàâñàðäàëòûí ò¿âøèíã áóóðóóëàõ.

2. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä ñ ó ð ã ó ó ë è é í äý ã æóðìûã äýìæèõ ¿¿äíýýñ õ¿¿õäèéí íýð òºðä õ¿íäýòãýëòýéãýýð õàíäóóëàõ á¿õèé ë àðãà õýìæýýã ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä íèéö¿¿ëýí àâíà.

3. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä á î ë î â ñ ð î ë îëãîõòîé õîëáîãäñîí àñóóäëààðõè òóõàéëáàë, äýëõèé äàõèíä áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäààã¿é, õàðàíõóé á¿ä¿¿ëýã áàéäëûã àðèëãàõ, øèíæëýõ óõààí-òåõíèêèéí ìýäëýã áîëîí ñóðãàëòûí îð÷èí ¿åèéí àðãûã ýçýìøèõ áîëîëöîî á¿ðä¿¿ëýõýä îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã õºõè¿ëýí äýìæèæ, õºãæ¿¿ëíý. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí õºãæèæ áóé îðíóóäûí ýðýëò õýðýãöýýíä îíöãîé àíõààðàë òàâüáàë çîõèíî.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ ¿ ¿ õäýä îë ãîõ áîëîâñðîë äàðààõü ç¿éëä ÷èãëýõ ¸ñòîé õýìýýí ¿çýæ áàéíà:(à) õ¿¿õäèéã áèå õ¿í áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõ,

àâüÿàñ áèëýã, îþóíû áîëîí áèåèéí ÷àäàâõèéã á¿ðýí òºãñ õºãæ¿¿ëýõ;

(b) õ¿íèé ýðõ, ¿íäñýí ýðõ ÷ºëºº áîëîí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ä¿ðýìä òóíõàãëàñàí çàð÷ìûã õ¿íäýòãýõ ¿çëýýð õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ;

(c) ýöýã ýõ, ñî¸ë, õýë, ¿íýò ç¿éëñ, àìüäàð÷ áàéãàà óëñûíõàà áîëîí òºðñºí óëñ îðíûõîî ¿íäýñíèé ¿íýò ç¿éëñ áîëîí ººðèéíõººñºº ÿëãààòàé ñî¸ë èðãýíøëèéã õ¿íäýòãýõ ¿çëèéã òºëºâø¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ;

(d) õàðèëöàí îéëãîëöîë, ýíõèéã ýðõýìëýõ, õ¿ëöýí òýâ÷èõ, ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõ òýãø áàéäàë, àëèâàà àðä ò¿ìýí, óãñààòíû áîëîí øàøíû á¿ëýã, íóòãèéí óóãóóë èðãýäèéã õ¿íäýòãýõ ¿çëèéã õ¿¿õäýä òºëºâø¿¿ëæ ÷ºëººò íèéãýìä õàðèóöëàãàòàé àìüäðàõàä áýëòãýõ;

(e) á à é ã à ë ü î ð ÷ í û ã õ à é ð ë à í õ¿íäýòãýõ ¿çëýýð õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ.

2. Ýíý ç¿éë áîëîí 28 äóãààð ç¿éëèéí àëèâàà õýñãèéã õóâü õ¿ì¿¿ñ õèéãýýä áàéãóóëëàãà ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ õýñýãò çààñàí çàð÷ìûã áàðèìòëàí, òºðººñ òîãòîîñîí áîëîâñðîëûí íààä

32

çàõûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí ñóðãóóëü, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõàä ÷èãëýñýí õóâü õ¿í, áàéãóóëëàãûí ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàñàí áàéäëààð òàéëáàðëàæ áîëîõã¿é.


Óãñààòàí, øàøèí áóþó õýëíèé öººíõ, íóòãèéí óóãóóë èðãýä á¿õèé óëñàä èéì öººíõºä õàðúÿàëàãäàõ õ¿¿õýä ººðèéí á¿ëãèéí áóñàä ãèø¿¿íèé õàìò ñî¸ëîî äàãàõ, øàøíàà ø¿òýõ, çàí ¿éëýý ¿éëäýõ, ò¿¿í÷ëýí òºðºëõ õýëýýðýý ÿðèõàä ñààä òàâüæ áîëîõã¿é.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí àìðàõ, ÷ºëººò öàãàà ºíãºð¿¿ëýõ, íàñíûõàà îíöëîãò òîõèðñîí òîãëîîì áîëîí íààäàìä îðîëöîõ, ñî¸ëûí àìüäðàë, óðëàí á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãàíä ÷ºëººòýé îðîëöîõ ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä íü ñî¸ëûí áîëîí óðàí á¿òýýëèéí àìüäðàëä á¿ðýí îðîëöîõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã äýìæèí õ¿íäýòãýæ, ñî¸ë, óðàí á¿òýýë, àìðàëò, ÷ºëººò öàãèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ çîõèñòîé áîëîí òýãø áîëîëöîî îëãîõîä äºõºì ¿ç¿¿ëíý.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýäèéí çàñãèéí ìºëæëºãººñ õàìãààëóóëàõ, õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, áèå áÿëäàð, îþóí óõààí, ñýòãýë ñàíàà, ¸ñ ñóðòàõóóí, íèéãìèéí õºãæèëä àþóëòàé áîëîâñðîë ýçýìøèõýä íü ñààä áîëîõ àæèë ýðõëýõýýñ õàìãààëóóëàõ ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðíº.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýíý ç¿éëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ õóóëü òîãòîîõ, çàõèðãàà, íèéãìèéí áîëîí áîëîâñðîëûí àðãà õýìæýý àâíà. Ýíý çîðèëãîîð îëîí óëñûí áóñàä áàðèìò áè÷ãèéí õîëáîãäîõ çààëòûã óäèðäëàãà áîëãîí, îðîëöîã÷ óëñóóä:(à) àæèëä àâàõ íàñíû äîîä õÿçãààðûã

òîãòîîæ;(b) àæëûí öàã áîëîí õºäºëìºðèéí

íºõöëèéã çîõèñòîé çîõèöóóëæ; (c) ýíý ç¿éëèéã ¿ð ä¿íòýé õýðýãæ¿¿ëýõ

¿¿äíýýñ îíîãäóóëàõ ÿë øèéòãýë áîëîí àâ÷ áîëîõ áóñàä àðãà õýìæýýã çààæ òîãòîîíî.


Îðîëöîã÷ óëñóóä îëîí óëñûí õîëáîãäîõ ãýðýýí¿¿äýä òîäîðõîéëñîí ìàíñóóðóóëàõ áîëîí ñýòãýöýä íºëººòýé áîäèñûã õóóëü áóñààð õýðýãëýõ ÿâäëààñ õ¿¿õäèéã õàìãààëàõ, ýäãýýð áîäèñûã õóóëü áóñààð ¿éëäâýðëýõ, áîðëóóëàõàä õ¿¿õäèéã àøèãëàõààñ ñýðãèéëýõ ¿¿äíýýñ õóóëü òîãòîîõ, çàõèðãàà, íèéãýì, áîëîâñðîëûí áîëîí øààðäëàãàòàé áóñàä á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéã áýëãèéí çàìààð àøèãëàí ìºëæèõ á¿õèé ë õýëáýðýýñ õàìãààëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý. Ýíý çîðèëãîîð îðîëöîã÷ óëñóóä äàðààõü ç¿éëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä ÷èãëýñýí ¿íäýñíèé, õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò øààðäëàãàòàé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà:

(à) õ¿¿õäèéã áýëãèéí õóóëü áóñ àëèâàà àæèëëàãààíä òàòàí îðîëöóóëàõ áóþó øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ;

(b) õ¿¿õäèéí áèåèéã ¿íýë¿¿ëýõ áóþó áýëãèéí õóóëü áóñ áóñàä àæèëëàãààíä àøèãëàí ìºëæèõ;

(c) õ¿¿õäèéã ñàäàð ñàìóóí ¿ç¿¿ëáýð áîëîí ò¿¿íèéã ñóðòàë÷èëñàí ìàòåðèàëä àøèãëàõ.


Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéã àëèâàà çîðèëãî, õýëáýðýýð õóëãàéëàõ, õóäàëäàõ áóþó õèë äàìæóóëàí õóäàëäàõ ÿâäëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä ÷èãëýñýí ¿íäýñíèé, õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò øààðäëàãàòàé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéí àæ áàéäëûã àëèâàà áàéäëààð õîõèðîîõ àëèâàà áóñàä õýëáýðèéí ìºëæëºãººñ õ¿¿õäèéã õàìãààëíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä:(à) õ ¿ ¿ õäýä ýð¿ ¿ ø¿¿ëò ò óë ã à õ ,

õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð, íýð òºðèéã íü äîðîìæëîí õàðüöàõ áóþó øèéòãýõã¿é áàéõ, 18 íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäèéí ¿éëäñýí ãýìò

33

õýðýãò öààçààð àâàõ áóþó ñóëëàõ áîëîìæã¿éãýýð á¿õ íàñààð íü õîðèõ ÿë îíîãäóóëàõã¿é áàéõ;

(b) õ¿¿õäèéí ýðõ ÷ºëººã õóóëü áóñààð áóþó äóð ìýäýí õÿçãààðëàæ áîëîõã¿é. Õ¿¿õäèéã áàðèâ÷ëàõ, ñààòóóëàõ, õîðèõ àðãà õýìæýýã õàìãèéí áîãèíî òîõèðîìæòîé õóãàöààíä ýöñèéí àðãà õýìæýý áîëãîí õýðýãëýõ;

(c) ýðõ ÷ºëººãºº õàñóóëñàí õ¿¿õýä á¿ðä íàñíûõ íü õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýý øààðäëàãûã õàðãàëçàí íýð òºðèéã íü õ¿íäýòãýí, õ¿íëýã õàíäàíà. Äýýä àøèã ñîíèðõîëä íü õàðøèëíà ãýæ ¿çýýã¿é áîë ýðõ ÷ºëººãºº õàñóóëñàí õ¿¿õýä á¿ðèéã íàñàíä õ¿ðýã÷äýýñ òóñãààðëàõ, îíöãîé íºõöºë áàéäëààñ áóñàä òîõèîëäîëä ãýð á¿ëòýéãýý õàðèëöààòàé áàéõ, óóëçàõ áîëîìæîîð õàíãàõ;

(d) ýðõ ÷ºëººãºº õàñóóëñàí õ¿¿õýä á¿ð ýðõ ç¿éí áîëîí áóñàä çîõèõ òóñëàëöààã äàðóé àâàõ, ò¿¿í÷ëýí ýðõ ÷ºëººãºº õàñóóëñàí íü õóóëèéí ¿íäýñëýëòýé ýñýõèéã ø¿¿õ áóþó ýðõ á¿õèé õàðààò áóñ, àëü íýã òàëûí ýðõ àøèãò ¿éë÷ëýõã¿é áàéãóóëëàãààð òîãòîîëãîõ, øóóðõàé øèéäâýðë¿¿ëýõ ýðõòýé.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä çýâñýãò ìºðãºëäººíèé ¿åä òóõàéí óëñàä äàãàæ ìºðäºõ îëîí óëñûí õ¿ì¿¿íëýãèéí ýðõ ç¿éí õ¿¿õäýä õîëáîãäîõ æóðìûã õ¿íäýòãýí õýðýãæ¿¿ëíý.

2. Îðîëöîã÷ óëñóóä 15 íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäèéã äàéí òóëàëäààíä áèå÷ëýí îðîëöóóëàõã¿é áàéõ áîëîëöîîòîé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.

3. Îðîëöîã÷ óëñóóä 15 íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿íèéã çýâñýãò õ¿÷èíä àëáà õààëãàõààñ òàòãàëçàíà. 15 íàñàíä õ¿ðñýí áîëîâ÷ 18 íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿ì¿¿ñèéã öýðýãò äàé÷ëàõäàà íàñààð àõìàäûã íü ýëñ¿¿ëýõèéã óðüòàë áîëãîíî.

4. Çýâñýãò ìºðãºëäººíèé ¿åä ýíãèéí àðä èðãýäèéã õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí îëîí óëñûí õ¿ì¿¿íëýãèéí ýðõ ç¿éãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéíõýý äàãóó îðîëöîã÷ óëñóóä çýâñýãò ìºðãºëäººíä ºðòñºí õ¿¿õä¿¿äèéã õàìãààëàõ, àñðàí õàëàìæëàõ áîëîëöîîòîé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà.


Îðîëöîã÷ óëñóóä õ¿¿õäèéã ¿ë õàéõðàõ, ìºëæèõ, ç¿é áóñààð àøèãëàõ, ýð¿¿ ø¿¿ëò òóëãàõ, õýðöãèé, õ¿íëýã áóñ, íýð òºðèéã íü äîðîìæèëñîí õàðüöàà, õàíäëàãà, çýâñýãò ìºðãºëäººíèé õîõèðîã÷ õ¿¿õäèéã áèå áÿëäàð, ñýòãýë ç¿éí õóâüä íºõºí ñýðãýýõ, íèéãìèéí àìüäðàëä áóöààí îðóóëàõàä òóñ äºõºì áîëîõ øààðäëàãàòàé á¿õ àðãà õýìæýýã àâíà. Èéíõ¿¿ íºõºí ñýðãýýõ, íèéãýìä íýãòãýõ ¿éë ÿâö íü õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, íýð òºð, ¿å òýíãèéõíèé õ¿íäýòãýë õàíãàãäñàí íºõöºëä õýðýãæèõ ¸ñòîé.


1. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýð¿¿ãèéí õóóëü çºð÷ñºí õýìýýí ñýæèãëýãäñýí, ÿëëàãäñàí, ãýì áóðóóòàé íü òîãòîîãäñîí õ¿¿õäèéí íýð òºð, ¿íý öýíý, õ¿íèé ýðõ, áóñäûí ¿íäñýí ýðõ ÷ºëººã õ¿íäýòãýõ ¿çëèéã áàòàòãàõ, íèéãìèéí àìüäðàëä áóöààí îðóóëàõ øààðäëàãà, íàñíû îíöëîãèéã õàðãàëçàí, íèéãýìä á¿òýýë÷ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ýðõèéã õ¿íäýòãýí õàíäàíà.

2. Ýíý çîðèëãîîð îëîí óëñûí áàðèìò áè÷ãèéí õîëáîãäîõ çààëòûã àíõààðàëäàà àâ÷, îðîëöîã÷ óëñóóä äàðààõü ç¿éëèéã õàíãàíà:(à) õ¿¿õäèéã õýðýã ¿éëäýãäýõ ¿åä ¿íäýñíèé

õóóëü áóþó îëîí óëñûí ýðõ ç¿éãýýð õîðèãëîîã¿é áàéñàí ¿éëäýë, ýñ ¿éëäýëä õîëáîí õóóëü çºð÷ñºí õýìýýí ñýðäýõ, ÿëëàõ, áóðóóòãàõã¿é áàéõ;

(b) ýð¿¿ãèéí õóóëü çºð÷ñºí õýìýýí ñýðäýãäñýí áóþó ÿëëàãäàã÷ààð òàòàãäñàí õ¿¿õýä á¿ðèéã äàðààõü íààä çàõûí áàòàëãààãààð õàíãàíà:i/ ãýì áóðóóòàé íü õóóëèéí äàãóó

íîòëîãäîõ õ¿ðòýë ãýì áóðóóã¿éä òîîöîõ;

ii/ ÿìàð õýðýãò ÿëëàãäàã÷ààð òàòàæ áàéãààã ººðò íü øóóä áºãººä øóóðõàé ìýäýãäýõ, çîõèõ òîõèîëäîëä ýöýã ýõ, ò¿¿íèé õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷ààð íü äàìæóóëàí ìýäýãäýæ, ºìãººëºã÷, ýðõ ç¿éí áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;

iii/ ý ð õ ç ¿ é í á î ë î í á ó ñ à ä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ, õ¿¿õäèéí

34

äýýä àøèã ñîíèðõîëä õàðøëàõã¿é áîë íàñ, íºõöºë áàéäàë, ýöýã ýõ, õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷äûí õ¿ñýë çîðèãèéã õàðãàëçàí íýã òàëûí ýðõ àøèãò ¿éë÷ëýõã¿é, õàðààò áóñ, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, ø¿¿õýýð àñóóäëûã øóäàðãà ø¿¿ëãýõ;

iv/ ìýä¿¿ëýã ºãºõ, ãýì áóðóóãàà õ¿ëýýõèéã àëáàäàõã¿é áàéõ; ýñðýã ìýä¿¿ëýã ºãºõ ãýð÷èéã áàéöààõ, áàéöààëãàõ, ýðõ òýãø íºõöºëä õ¿¿õäèéí ºìíººñ ãýð÷èéã áàéöààõ, ãýð÷èéã áàéëöóóëàõ;

v/ ýð¿¿ãèéí õóóëü çºð÷ñºí õýìýýí ãàðãàñàí øèéäâýð, ò¿¿íèé äàãóó àâñàí àðãà õýìæýýã íýã òàëûí ýðõ àøèãò ¿éë÷ëýõã¿é, õàðààò áóñ, ýðõ á¿õèé äýýä øàòíû áàéãóóëëàãààð õÿíóóëàõ;

vi/ áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààíû õýëèéã îéëãîõã¿é áóþó óã õýëýýð ÿðüæ ÷àäàõã¿é áîë îð÷óóëàã÷èéí òóñëàëöàà ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýõ;

vii/ õ ý ð ý ã õ ÿí àí øèéäâýðëý õ àæèëëàãààíû á¿õ øàòàíä õ¿¿õäèéí õóâèéí áàéäëûã á¿ðýí õ¿íäýòãýõ.

3. Îðîëöîã÷ óëñóóä ýð¿¿ãèéí õóóëü çºð÷ñºí õýìýýí ñýæèãëýãäñýí, ÿëëàãäñàí áóþó ãýì áóðóóòàé íü òîãòîîãäñîí õ¿¿õäýä õàìààðàõ õóóëü, æóðàì, òóñãàé áàéãóóëëàãà, àëáà áàéãóóëàõàä òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëáýë çîõèíî:(à) ýð¿¿ãèéí õóóëü çºð÷èõ ÷àäâàðòàéä

òîîöîõ íàñíû äîîä õÿçãààðûã òîãòîîõ; (b) øààðäëàãàòàé áºãººä çîõèñòîé

òîõèîëäîëä ýäãýýð õ¿¿õäèéí õ¿íèé ýðõ, ýðõ ç¿éí áàòàëãààã á¿ðýí õ¿íäýòãýæ õýðýã õÿíàí øèéäâýðëýõ àëáàí ¸ñíû òîãòîëöîîíîîñ ãàäóóð õàðüöàõ.

4. Õ¿¿õäèéí àæ áàéäàë, ¿éëäñýí õýðãèéí áàéäàëä òîõèðóóëàí õàíäàõ ¿¿äíýýñ àñðàìæëàõ, õÿíàí õàðãàëçàõ, çºâëºãºº ºãºõ, òóðøèëòûí õóãàöàà òîãòîîõ, àñðàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ãàçàð, áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ, ÷èãë¿¿ëýõ òóõàé çàõèðàìæ ãàðãàõ, ò¿ð àñðàìæèä øèëæ¿¿ëýõ çýðãýýð áóñàä îëîí õóâèëáàðûí àðãà õýìæýý àâàõ íü ÷óõàë.


Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí àëèâàà çààëò õ¿¿õäèéí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä èë¿¿ äºõºì ¿ç¿¿ëæ áàéãàà:

(à) îðîëöîã÷ óëñûí õóóëü òîãòîîìæ, ýñõ¿ë

(b) òóõàéí óëñûí õóâüä äàãàæ ìºðäºõ îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýíä òóñãàãäñàí àëèâàà çààëòûã õºíäºõã¿é.

II ÕÝÑÝÃ


Îðîëöîã÷ óëñóóä ¿ð íºëººòýé, çîõèñòîé àðãà õýðýãñëýýð Êîíâåíöèéí çàð÷èì, çààëòóóäûã íàñàíä õ¿ðýã÷èä áîëîí õ¿¿õä¿¿äýä òàíèóëàí ñóðòàë÷ëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.


1. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí äàãóó õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàðñàí àõèö äýâøëèéã õýëýëöýõ çîðèëãîîð Õ¿¿õäèéí ýðõèéí àñóóäàë ýðõýëñýí õîðîîã áàéãóóëàõ áºãººä ýíý Õîðîî íü äîð äóðäñàí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý.

2. Õîðîî íü ¸ñ ñóðòàõóóíû ýðõýì äýýä ÷àíàðûã ýçýìøñýí, ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä õàìààðàõ àñóóäëààð ºíäºð ìýäëýã, ÷àäâàð õóðèìòëóóëñàí àðâàí ìýðãýæèëòíýýñ á¿ðäýíý. Õîðîîíû ãèø¿¿äèéã îðîëöîã÷ óëñóóä ººðèéí èðãýäýýñ ñîíãîõ áºãººä òýäãýýð íü ººðñäèéí íýðèéí ºìíººñ àæèëëàíà. ×èíãýõäýý ãàçàð ç¿éí òýãø õóâààðèëàëò áîëîí ýðõ ç¿éí ãîë òîãòîëöîîíû òºëººëëèéã õàðãàëçàíà.

3. Õîðîîíû ãèø¿¿äèéã îðîëöîã÷ óëñóóäààñ íýðèéã íü äýâø¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéí æàãñààëòààñ íóóö ñàíàë õóðààëòààð ñîíãîíî. Îðîëöîã÷ óëñ á¿ð ººðèéí èðãýäèéí äîòðîîñ íýã õ¿íèé íýðèéã äýâø¿¿ëæ áîëíî.

4. Õîðîîã ñîíãîõ àíõíû ñîíãóóëèéã ýíýõ¿¿ Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø çóðãààí ñàðûí äîòîð ÿâóóëàõ áºãººä äàðààãèéí ñîíãóóëèéã 2 æèë òóòàìä ÿâóóëíà. Ñîíãóóëü á¿ðèéã ÿâóóëàõààñ íààä çàõ íü 4 ñàðûí ºìíº Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

35

îðîëöîã÷ óëñóóäàä çàõèäàë èëãýýæ, õî¸ð ñàðûí õóãàöààíä õ¿ì¿¿ñèéíõýý íýðèéã äýâø¿¿ëýõèéã ñàíàë áîëãîíî. Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà èéíõ¿¿ íýð äýâøèãäñýí õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéã ¿ñãèéí äýñ äàðààëëààð æàãñààæ íýð äýâø¿¿ëñýí óëñûã çààí ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîã÷ óëñóóäàä õ¿ðã¿¿ëíý.

5. Ñ î í ã ó ó ë è é ã Å ð º í õ è é í à ð è é í áè÷ãèéí äàðãààñ çàðëàí õóðàëäóóëñàí îðîëöîã÷ óëñóóäûí õóðàëäààí äýýð Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òºâ áàéðàíä ÿâóóëíà. Îðîëöîã÷ óëñóóäûí ãóðàâíû õî¸ð õóðàëäààíû á¿ðýëäýõ¿¿íèéã õàíãàõ áºãººä õàìãèéí îëîí ñàíàë àâñàí áºãººä ñàíàë õóðààëòàä îðîëöîæ ñàíàë ºãñºí îðîëöîã÷ óëñóóäûí òºëººëºã÷äèéí äèéëýíõè îëîíõèéí ñàíàë àâñàí íýð äýâøèã÷èéã õîðîîíû ãèø¿¿íýýð ñîíãîíî.

6. Õîðîîíû ãèø¿¿ä äºðâºí æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîãäîíî. Òýäãýýðèéí íýðèéã äàõèí äýâø¿¿ëñýí òîõèîëäîëä äàõèí ñîíãîãäîõ ýðõòýé. Àíõíû ñîíãóóëèàð ñîíãîãäñîí òàâàí ãèø¿¿íèé á¿ðýí ýðõèéí õóãàöàà õî¸ð æèëèéí äàðàà äóóñàõ áºãººä àíõíû ñîíãóóëèéã ÿâóóëæ äóóññàí äàðóéä äýýðõ òàâàí ãèø¿¿íèéã õóðàëäààíû äàðãà øîäîæ òîãòîîíî.

7. Õîðîîíû àëü íýã ãèø¿¿í íàñ áàðàõ áóþó îãöðîõ, ýñõ¿ë áóñàä øàëòãààíààð õîðîîíû ãèø¿¿íèé ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ ÷àäàõã¿éä õ¿ðâýë, òóõàéí õ¿íèé íýðèéã äýâø¿¿ëñýí îðîëöîã÷ óëñ ººðèéí èðãýäèéí äîòðîîñ õîðîîíû çºâøººðñíººð ººð ìýðãýæèëòíèéã ¿ëäñýí õóãàöààíä òîìèëîí àæèëëóóëíà.

8. Õîðîî ¿éë àæèëëàãààíûõàà æóðàì áàòàëíà.

9. Õ î ð î î à æ è ë ò í ó ó ä à à õ î ¸ ð æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîíî.

10. Õîðîîíû õóðàëäààíûã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òºâ áàéðàíä áóþó õîðîîíîîñ òîãòîîñîí òîõèðîìæòîé áóñàä ãàçàð õèéíý.

Õîðîî æèë á¿ð õóðàëäàíà. Õîðîîíû õóðàëäààíû ¿ðãýëæëýõ õóãàöààã òîãòîîõ, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ººð÷ëºõ àñóóäëûã ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîã÷ óëñóóäûí õóðàëäààí äýýð Åðºíõèé Àññàìáëåéí áàòëàñíààð øèéäâýðëýíý.

11. Ýí ý õ ¿ ¿ Êîíâ åíöèéí ä à ã ó ó Õîðîî àæèë ¿¿ðãýý ¿ð íºëººòýé

ã¿éöýòãýõýä øààðäëàãàòàé õ¿í õ¿÷, õºðºíãº õýðýãñëýýð Íýãäñýí ̄ íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà õàíãàíà.

12. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí äàãóó áàéãóóëàãäñàí Õîðîîíû ãèø¿¿ä Åðºíõèé Àññàìáëåéãààñ áàòàëñíû äàãóó Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ Àññàìáëåéí òîãòîîñîí íºõöºë, æóðìààð öàëèí õºëñ àâíà.


1. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä Ê î í â å í ö è ä õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýðõèéã õàíãàõ òàëààð àâñàí àðãà õýìæýý áîëîí ýäãýýð ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàðñàí àõèö äýâøëèéí òàëààðõè òàéëàíã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãààð óëàìæëàí Õîðîîíä õýëýëö¿¿ëýõýýð äîð çààñàí õóãàöààíä èð¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé:(à) òóõàéí îðîëöîã÷ óëñûí õóâüä

Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø õî¸ð æèëèéí äîòîð;

(b) ¿¿íèé äàðàà òàâàí æèë òóòàìä. 2. Ýíý ç¿éëèéí äàãóó ãàðãàõ òàéëàíä

ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí äàãóó õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí õýðýãæèëòèéí áàéäàëä íºëººëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éë, áýðõøýýë áàéãàà áîë òýäãýýðèéã òóñãàíà. Ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ Êîíâåíö òóõàéí îðîíä õýðõýí äàãàæ ìºðäºãäºæ áàéãàà òóõàé õîðîîíä á¿ðýí îéëãóóëàõàä õàíãàëòòàé ìýäýýëëèéã òàéëàíä îðóóëíà.

3. Õîðîîíä èæ á¿ðýí àíõíû òàéëàíãàà èëãýýñýí îðîëöîã÷ óëñ ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí (b) äýä õýñýãò çààñíû äàãóó ãàðãàõ äàðààãèéí òàéëàíäàà ºìíº ºãñºí ¿íäñýí ìýäýýëëèéã äàâòàõ øààðäëàãàã¿é.

4. Õîðîî ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí õýðýãæèëòòýé õîëáîãäñîí íýìýëò ìýäýýëëèéã îðîëöîã÷ óëñààñ õ¿ñ÷ áîëíî.

5. Õîðîî Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí çºâëºëººð äàìæóóëàí Åðºíõèé Àññàìáëåéä ¿éë àæèëëàãààãàà õî¸ð æèë òóòàìä òàéëàãíàíà.

6. Î ð î ë ö î ã ÷ ó ë ñ ó ó ä ò à é ë à í ã à à ººðèéí óëñûí îëîí íèéòýä ºðãºíººð õ¿ðòýõ¿éö áîëîëöîîãîîð õàíãàíà.

36


Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéã ¿ð íºëººòýé õýðýãæ¿¿ëýõ, Êîíâåíöèéí õàìðàõ ñàëáàðò îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã õºõè¿ëýí äýìæèõ çîðèëãîîð:

(à) Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õ¿¿õäèéí ñàí áîëîí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí áóñàä áàéãóóëëàãà ººðñäèéí á¿ðýí ýðõèéí õ¿ðýýíä áàãòàõ ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí çààëòóóäûí õýðýãæèëòèéí òóõàé àñóóäëûã õýëýëöýõýä òºëººëºã÷ºº îðîëöóóëàõ ýðõòýé.

Õîðîî Íýãäñýí ̄ íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õ¿¿õäèéí ñàí áîëîí øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ýðõ á¿õèé áóñàä áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõýä õàìààðàõ àñóóäëààðõè Êîíâåíöèéí õýðýãæèëòèéí òàëààð ìýðãýæèëòíèé çºâëºãºº àâàõ õ¿ñýëò ãàðãàæ áîëíî.

Õîðîî òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õ¿¿õäèéí ñàí, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí áóñàä áàéãóóëëàãààñ ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä áàãòàõ ñàëáàðò Êîíâåíöèéí õýðýãæèëò ÿìàð áàéãàà òàëààð òàéëàí, òàéëàí ãàðãàõûã õ¿ñ÷ áîëíî.

(b) Õîðîî, çîõèñòîé ãýæ ¿çâýë, òåõíèêèéí çºâëºãºº áóþó òóñëàëöàà õ¿ññýí, ýñõ¿ë èéì çºâëºãºº, òóñëàëöàà øààðäëàãàòàé áàéãààã èëýðõèéëñýí îðîëöîã÷ óëñûí àëèâàà òàéëàíã ýäãýýð õ¿ñýëò, èëýðõèéëñýí ç¿éëèéí òàëààðõè ººðèéí àæèãëàëò, ñàíàëûí õàìò Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òºðºëæñºí áàéãóóëëàãà, Õ¿¿õäèéí ñàí áîëîí ýðõ á¿õèé áóñàä áàéãóóëëàãàä õ¿ðã¿¿ëíý;

(c) Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òîäîðõîé àñóóäëààð ººðèéí íýðèéí ºìíººñ ñóäàëãàà ÿâóóëàõ õ¿ñýëòèéã Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä ãàðãàõûã Åðºíõèé Àññàìáëåéä Õîðîîíîîñ çºâëºæ áîëíî;

(d) Õîðîî ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí 44, 45 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó àâñàí ìýäýýëýëä

¿íäýñëýí ñàíàë, åðºíõèé çºâëºìæèéã ãàðãàæ áîëíî. Èéì ñàíàë, åðºíõèé çºâëºìæèéã îðîëöîã÷ óëñààñ ãàðãàñàí òàéëáàðûí õàìò õîëáîãäîõ oðîëöîã÷ óëñàä õ¿ðã¿¿ëæ Åðºíõèé Àññàìáëåéä ìýäýãäýíý.

III ÕÝÑÝÃ


Ýíýõ¿¿ Êîíâåíö á¿õ óëñ ãàðûí ¿ñýã çóðàõàä íýýëòòýé áàéíà.


Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòàëíà. Ñî¸ðõîí áàòëàñàí áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëíà.


Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä á¿õ óëñ íýãäýí îðæ áîëíî. Èéíõ¿¿ íýãäýí îðñîí òóõàé áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã Íýãäñýí ̄ íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëíà.


1. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíö Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õîðü äàõü ñî¸ðõîí áàòëàñàí áóþó íýãäýí îðñîí òóõàé áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã õàäãàëóóëñàí ºäðººñ õîéø ãó÷ äàõ ºäºð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.

2. Ý í ý õ ¿ ¿ Ê î í â å í ö è é ã ñ î ¸ ð õ î í áàòëàñàí áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðñîí òóõàé õîðü äàõü áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã õàäãàëóóëñíààñ õîéø Êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàñàí áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðñîí àëèâàà óëñûí õóâüä ýíýõ¿¿ Êîíâåíö òóõàéí óëcûí ñî¸ðõîí áàòëàñàí áóþó íýãäýí îðñîí òóõàé áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã õàäãàëóóëñàí ºäðººñ õîéø ãó÷ äàõü ºäºð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.


1. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ õ¿ñýëòýý îðîëöîã÷ àëèâàà óëñ

37

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí íýð äýýð ãàðãàæ áîëíî.

Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ãàðãàñàí õ¿ñýëòèéã îðîëöîã÷ óëñóóäàä õ¿ðã¿¿ëæ, ò¿¿íèéã õýëýëöýæ, ñàíàë õóðààõ çîðèëãîîð áàãà õóðàë õóðàëäóóëàõ ýñýõ òàëààð ñàíàëàà èð¿¿ëýõèéã õ¿ñíý. Ýíýõ¿¿ ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø äºðâºí ñàðûí äîòîð îðîëöîã÷ óëñóóäûí íààä çàõ íü ãóðàâíû íýãýýñ äîîøã¿é íü èéì áàãà õóðàë õóðàëäóóëàõ ñàíàëûã äýìæâýë, Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí èâýýë äîð óã áàãà õóðëûã çàðëàí õóðàëäóóëíà. Óã áàãà õóðàëä áàéëöàæ, ñàíàë õóðààëòàä îðîëöñîí óëñóóäûí îëîíõèéí ñàíàë àâñàí àëèâàà ººð÷ëºëòèéã áàòëóóëàõààð Åðºíõèé Àññàìáëåéä îðóóëíà.

2. Ýíý ç¿éë 1 äýõ õýñýãò çààñàí æóðìààð õýëýëöñýí ººð÷ëºëò Íýãäñýí ̄ íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé Àññàìáëåé áàòàëæ, îðîëöîã÷ óëñóóäûí ãóðàâíû õî¸ð íü õ¿ëýýí àâñíààð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.

3. Õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ò¿¿íèéã áàòëàñàí óëñóóä çààâàë äàãàæ ìºðäºõ áºãººä îðîëöîã÷ áóñàä óëñûí õóâüä ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí çààëòóóä, ò¿¿í÷ëýí òýäãýýðèéí ºìíº áàòëàñàí ººð÷ëºëò¿¿ä õ¿÷èíòýé õýâýýð ¿ëäýíý.


1. Ý í ý õ ¿ ¿ Ê î í â å í ö è é ã ñ î ¸ ð õ î í áàòëàõ áóþó íýãäýí îðîõäîî óëñóóäûí õèéñýí òàéëáàðûí ýõ õóâèéã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà õ¿ëýýí àâ÷, á¿õ óëñàä õ¿ðã¿¿ëíý.

2. Ý í ý õ ¿ ¿ Ê î í â å í ö è é í ç î ð è ë ã î , çîðèëòîä ¿ë íèéöñýí òàéëáàð õèéõèéã çºâøººðºõã¿é.

3. Íýãäñýí ̄ íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä çîõèõ ¸ñîîð ìýäýãäýæ òàéëáàðûã õýäèéä ÷ ýã¿¿ëýí àâ÷ áîëîõ áºãººä Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ýíý òóõàé á¿õ óëñàä ìýäýãäýíý. Ýíý ìýäýãäýë íü ò¿¿íèéã Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà õ¿ëýýí àâñàí ºäðººñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.


Îðîëöîã÷ àëèâàà óëñ Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä áè÷ãýýð ìýäýãäýæ ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéã öóöàëæ áîëíî. Öóöëàõ òóõàé ìýäýãäýë íü ò¿¿íèéã Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà õ¿ëýýí àâñàí ºäðººñ õîéø íýã æèëèéí äàðàà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.


Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí ýõèéã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà õàäãàëíà.


Àíãëè, àðàá, èñïàíè, îðîñ, ôðàíö, õÿòàä õýëýýð ¿éëäñýí ýõ áè÷âýð¿¿ä íü àäèë õ¿÷èíòýé áºãººä ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí æèíõýíý ýõèéã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëíà.

¯¿íèéã áàòàëæ, ººðñäèéí çàñãèéí ãàçðààñ çîõèõ á¿ðýí ýðõ îëãîãäñîí ãàðûí ¿ñýã çóðàãñàä ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñãýý çóðàâ.

Áîëîâñðóóëñàí: Á.ÖîãáàÿðÕÿíàñàí: Æ.ÎþóíöýöýãÇóðãèéã çóðñàí: ×.ÌºíõáàÿðÝõèéã áýëòãýñýí: Ã.Áîëîðöýöýã

Õýâëýëèéí õóóäàñ: 2.25 õ.õÕýâëýëèéã: “ÎÁ ÏÐÅÑÑ” ÕÕÊîìïàíè

Òàíä ñàíàë, õ¿ñýëò áàéâàë äýýðõ õàÿãóóäààð õàíäàíà óó.

Çàñãèéí Ãàçðûí Õýðýãæ¿¿ëýã÷ Àãåíòëàã Õ¿¿õäèéí Òºëºº ãàçàð

Õàÿã: Óëààíáààòàð-48, Áàãà òîéðóó-44À, èíäåêñ-141914, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Õ¿¿õäèéí òºëºº ãàçðûí áàéðÓòàñ: 262109, 262737Ôàêñ: (976-11) 322048È-ìýéë: [email protected]Âýá: www.nac.gov.mn

Íîðâåãèéí Òóñëàìæèéí ÁàéãóóëëàãàÕ¿¿õäèéí Ýðõ-Õºãæèë òºñºë

Õàÿã: Óëààíáààòàð, Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã, 2-ð õîðîîÖàãäààãèéí 801-ð àíãèéí õîòõîíäÓòàñ: 458636, 457084Ôàêñ: (976-11) 451260È-ìýéë: [email protected]Âýá: www.nlmmon.org

Ãàð×èÃ - nlm.mn...5 18 íàñ õ¿ðòýëõ á¿õ õ¿íèéã õ¿¿õýä ãýíý....

Documents