fizika...6 saxelmzrvanelos gacnoba saxelmzrvanelosi yoveli temistvis, masalis xasiatis...

Çap üçün deyil

mailto:[email protected]

baqo – 2017

gTxovT saxelmZRvanelosTan dakavSirebuli Tqveni gamoxmaureba,

SeniSvnebi da winadadebebi gamoagzavnoT da

eleqtronul misamarTebze. winaswar madlobas mogaxsenebT CvenTan TanamSromlobisaTvis!

[email protected]

[email protected]

7

fizika mirzali murguzovi

rasim abdurazagovi

rovSan alievi

dilbar alieva

ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების მე-7 კლასისათვის ფიზიკის საგნის

saxelmZRvanelo

Çap üçün deyil

54

7Sina ar si

fizika saxelmZRvanelos gacnoba . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1.1. meqanikuri moZraobis aRwera . . . . . . . . . . . . . 81.2. wrfivi Tanabari moZraoba . . . . . . . . . . . . . 111.3. moZraobis fardobiToba . . . . . . . . . . . . . . 131.4. wrfivi araTanabari moZraoba . . . . . . . . . . . . 161.5. moZraobis warmodgena grafikulad . . . . . . . . . . 181.6. Tanabari moZraoba wrewirze: moZraobis periodi da sixSire . 221.7. siCqare da aCqareba wrewirze Tanabari moZraobis dros . . 25

• Semajamebeli davalebebi . . . . . . . . . . . . . 28

2.1. Zala. Zalebis tolqmedi . . . . . . . . . . . . . . 302.2. sxeulis inertuloba. niutonis pirveli kanoni . . . . . 322.3. niutonis meore kanoni . . . . . . . . . . . . . . . 342.4. niutonis mesame kanoni . . . . . . . . . . . . . . . 372.5. msoflio mizidulobis kanoni . . . . . . . . . . . . 392.6. simZimis Zala . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422.7. drekadobis Zala. hukis kanoni . . . . . . . . . . . . 452.8. wona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482.9. xaxunis Zala . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50


3.1. meqanikuri muSaoba . . . . . . . . . . . . . . . . 563.2. simZlavre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593.3. energia. potenciuri da kinetikuri energia . . . . . . . 613.4. razea damokidebuli potenciuri energia? . . . . . . . 64 3.5. razea damokidebuli kinetikuri energia? . . . . . . . . 673.6. energiis mudmivobis kanoni . . . . . . . . . . . . . 71


1. meqanikuri moZraoba

2. meqanikuri moZraobis warmoSobis mizezebi

3. meqanikuri muSaoba da energia

4. wneva

5. martivi meqanizmebi. sxeulebis wonasworoba

6. meqanikuri rxevebi da talRebi

4.1. myari sxeulis wneva . . . . . . . . . . . . . . . . 764.2. airebis wneva . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 4.3. siTxeebis wneva . . . . . . . . . . . . . . . . . 804.4. wnevis gadacema siTxeebsa da airebSi . . . . . . . . . 824.5. ziarWurWeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . 844.6. hidravlikuri manqana . . . . . . . . . . . . . . . 854.7. atmosferuli wneva . . . . . . . . . . . . . . . . 884.8. atmosferuli wnevis gazomva . . . . . . . . . . . . 904.9. arqimedes kanoni . . . . . . . . . . . . . . . . . 934.10. sxeulebis curvis pirobebi: gemebis curva, haernaosnoba . 97

• Semajamebeli davalebebi . . . . . . . . . . . . 102

5.1. martivi meqanizmebi. berketi . . . . . . . . . . . . 104 5.2. WoWonaqebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1075.3. daxrili sibrtye . . . . . . . . . . . . . . . . 1105.4. meqanikis `oqros wesi~. daxrili sibrtyis margi qmedebis

koeficienti (mqk) . . . . . . . . . . . . . . . . 1125.5. sxeulebis wonasworoba . . . . . . . . . . . . . . 115


6.1. rxeviTi moZraoba. meqanikuri rxevebi . . . . . . . . . 1206.2. rxeviTi moZraobis damaxasiaTebeli fizikuri sidideebi . . 1236.3. talRa. meqanikuri talRebi . . . . . . . . . . . . 126 6.4. meqanikuri talRis saxeebi, talRis damaxasiaTebeli fizikuri

sidideebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1286.5. bgeriTi talRebi . . . . . . . . . . . . . . . . 1326.6. bgeris siCqare. eqo . . . . . . . . . . . . . . . . 1366.7. talRebi, romlebsac adamianis yuri ver SeigrZnobs.

seismuri talRebi . . . . . . . . . . . . . . . . 140 • Semajamebeli davalebebi . . . . . . . . . . . . . 144

Çap üçün deyil

6

saxelmZRvanelos gacnobasaxelmZRvaneloSi yoveli TemisTvis, masalis xasiaTis gaTvaliswinebiT,gamoyenebulia Txrobis garkveuli Tanmimdevroba:

motivacia. saintereso situaciebisa da movlenebis aRwera, romelic kiTxvebiT mTavrdeba.

ganmartebebi. gakveTilis mTavari Semadgenelia: ZiriTadi cnebebi, axsna-ganmartebebi Temis irgvliv, gansazRvrebebi da wesebi.

amocanebis amoxsna. mniSvne-lovania Temis SeswavlisTvis.

kvleva. sxvadasxva davalebebi, laboratoriuli samuSaoebi da cde-bi, romlebic mima-rTulia movlenebis mizezSedegobrivi kavSirebis gamovlenisaken.

3

1

iciT Tu ara? TemasTan dakavSirebuli sasar-geblo informacia.

SeZenili codnis gamoyeneba. davalebebi da cdebi SeZenili codnis gasamyareblad.

ra SeityveT? SeZenili informaciis ganzogadeba sakvanZo sityvebis gamoyenebiT.

sakvanZo sityvebi. axali sityvebi da terminebi.

SeamowmeT Tqveni codna. kiTxvebi da davalebebi, romlebic mimarTulia SemoqmedebiTi unarebis ganviTarebasa da SeZenili codnis Sefasebisaken.

10. proeqti. proeqtebi eqsperimentuli xasiaTisaa. maT gansaxorcieleblad SesaZlebelia sxvadasxva resursis gamoyeneba.

4

10

Semajamebeli davalebebi. kiTxvebi da davalebebi yoveli Tavis irgvliv.

8

11

2

6

7

9

5

Çap üçün deyil

•

Çap üçün deyil

8

•

•

•

•

Çap üçün deyil

9

•

•

l s

SI

[l ] = 1 .

•

s

•

t

SI t

•

v .

•

=𝑠

𝑡

SI :

Çap üçün deyil

10

Çap üçün deyil

11

1 =𝑙1𝑡1

; 2 =𝑙2𝑡2

; 3 =𝑙3𝑡3

.

t1, t2, t3 l1, l2, l3

A – B

•

Çap üçün deyil

12

•

const.

l = vt.

const

Çap üçün deyil

13

•

•

A4

Çap üçün deyil

14

v2,1= v2 - v1,

2,1=2–1=100 –60 =40 .

Çap üçün deyil

15

M

N

Çap üçün deyil

16

=8 .

Çap üçün deyil

17

=8

=l

t,

l t

𝑎 = − 0

𝑡,

a – 0– –

𝑡 – ( − 0).

SI 1 2 ∶

[𝑎] =[ − 0]

[𝑡]=

1

1= 1

2

SI:

s1

t1

s2

t2

v

=

𝑠

𝑡, s

s = s1 + s2 .

𝑡 −

t = t1 + t2.

=s1+s2

t1+t2.

=900 +400

60 +40=

=1300

100=13 .

: =13

v

Çap üçün deyil

18

(s) 0-3 3-6 6-9 9-12 12-15

(t) 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20

)ts

(v 0,75 0,75 0,75 0,75 0,75

Çap üçün deyil

19

t

v t

Çap üçün deyil

20

;

-

Çap üçün deyil

21

Çap üçün deyil

22

Çap üçün deyil

23

v = const.

T=t

N,

T N

t SI

[T] = 1 .

A

A

A

n

n=N

t.

SI

[𝑛]

T=1

n, n=

1

T .

Çap üçün deyil

24

1 N1=1 t1= T1= n1=

2 N2=10 t2= T1= n2=

3 N3=15 t3= T3= n3=

Çap üçün deyil

25

Çap üçün deyil

26

R-

t = T

l = 2πR π

=𝑙

𝑡=

2𝜋𝑅

𝑇.

n = 1/T

=2Rn.

𝑎 =2

𝑅 .

π

:

: :

R= 2

=15

=3

... = .....,

T = .....,

n = ......

T =.......,

n =........

:

T– ? n –?

M

Çap üçün deyil

27

π

Çap üçün deyil

28

N

M

M

v v

Çap üçün deyil

•

Çap üçün deyil

30

•

F

•

SI

F

Çap üçün deyil

31

dinamis

metreo

•

F F F

F1 F2

Çap üçün deyil

32

SI

•

Çap üçün deyil

33

inertis

•

•

•

Çap üçün deyil

34

Çap üçün deyil

35

•

а =𝐹

𝑚,

m 𝐹 – а –

𝐹 =mа . SI

[F] = [m] [a] = = =

Çap üçün deyil

36

SI

M

M

Çap üçün deyil

37

F 1= – F 2.

F 1 F 2 –

m1·a1= m2· а2𝑎1

𝑎2=

𝑚2

𝑚1

( 𝜐 0=0)

t

a1=𝜐1

𝑡 ; а2=

𝜐2

𝑡.

Çap üçün deyil

38

t – 𝜐1 𝜐2 –

𝜐1

𝜐2=

𝑚2

𝑚1

𝑚2=𝜐1𝑚1

𝜐2; 𝑚1=

𝜐2𝑚2

𝜐1

𝜐1=𝑆1

𝑡; 𝜐2=

𝑆2

𝑡.

5.

v1 /v2 = m2 /m1

Çap üçün deyil

39

•

•

•

g0 ~ М

𝑟2.

Çap üçün deyil

40

g0 M r

F=G𝑚1𝑚2

𝑟2 .

F m1 m2

r G

SI

[𝐺]=[𝐹]·[𝑟2]

[𝑚1]·[𝑚2]=

G

r

Çap üçün deyil

41

G

Мс=

Мз=

𝑟 =

G=6,67·10-11

F=?

F=GМсМз

𝑟2 .

v1 v2 m1/m2

SI

G

Çap üçün deyil

42

Çap üçün deyil

43

𝐹 =m·g .

𝐹 – m g –

g

Çap üçün deyil

44

g

g

g g

g

Çap üçün deyil

45

•

•

Çap üçün deyil

46

•

•

F k x

F x

k

SI

Çap üçün deyil

47

F = mg

Çap üçün deyil

48

��

Т

Р

P = mg.

Çap üçün deyil

49

F = mg,

mg

Çap üçün deyil

50

F

F

F = F

F = F F

Çap üçün deyil

51

F > F

F = F F ≠

F < F

F = F F ≠

F < F F F

F μ F

Çap üçün deyil

52

F

F mg.

μ

m

m m

Çap üçün deyil

53

F μ F

F μ F

F μ P

μ F F P

Çap üçün deyil

54

G

M

Çap üçün deyil

•

Çap üçün deyil

56

•

Çap üçün deyil

57

A = F · s A F

s

SI

-

[A] = [F] [s] = ·

Çap üçün deyil

58

A = F · s

1 0,1 ... ...

2 0,1 ... ...

3 0,1 ... ...

A = F · s

1 0,1 ... ...

2 0,2 ... ...

3 0,3 ... ...

SI

Çap üçün deyil

59

.tA

N

N A t

SI

[N] = [A]/[t]

Çap üçün deyil

60

g

SI

x

g

Çap üçün deyil

61

Çap üçün deyil

62

potentia

kinetikos

E SI

[E]

Çap üçün deyil

63

SI

Çap üçün deyil

64

h

F

A = Fh

0,5 0,9 – …

1 0,9 – …

Çap üçün deyil

65

h

A = F · h = mgh

E

mgh

E = mgh.

F kx

• k

Çap üçün deyil

66

g

Çap üçün deyil

67

Çap üçün deyil

68

A = F s

E

•

Çap üçün deyil

69

g

Çap üçün deyil

70

g

m1 = 4m m2 = 2m m3=m

Çap üçün deyil

71

E = E E

Çap üçün deyil

72

m v

h

v

E = E mgh.

h

h

E = const; E = E E const;

E = = mgh = const

Çap üçün deyil

73

Çap üçün deyil

74

) A1 = A2>A3 ) A1 = A2<A3 ) A2>A1>A3 ) A1>A2 = A3 ) A1<A2 = A3

g

g

Çap üçün deyil

Çap üçün deyil

76

p

F S

.SF

p

Çap üçün deyil

77

SI

SI

F1=20 F2=20 S1=1 2 S2=0,1 2

Çap üçün deyil

78

S

U

Çap üçün deyil

79

U

U

Çap üçün deyil

80

•

•

p = ρgh. p h ρ g

p= 𝐹

𝑆,

F

S

Çap üçün deyil

81

F mg

m

m = ρV,

ρ V

V = Sh, S h

ρ ρ g

ρ g

g

Çap üçün deyil

82

Çap üçün deyil

83

Çap üçün deyil

84

•

•

р1=р2→ ρgh1=ρgh2 → h1=h2

•

р1=р2 ρ1gh1=ρ2gh2 ℎ2

ℎ1=ρ1

ρ2.

h1 ρ

h2 ρ2

•

Çap üçün deyil

85

) V1>V2>V3; ) V1>V2 = V3; ) V1 = V2 = V3;

) V1 = V2>V3; ) V1 = V2<V3.

•

p1 = p2.

𝐹1

𝑆1=

𝐹2

𝑆2

𝐹2

𝐹1=

𝑆2

𝑆1.

Çap üçün deyil

86

S1 S2

F1 F2

•

S2

S1

F2=F1S2

S1.

S1 S2 F1 F2

g

S1=1 2

m =5

m =10000

g = 10 / 2

S– ?

…

𝐹2𝐹1

=𝑆2𝑆1

F1= m ·g

F2= m ·g

S2=…

S2=… 2

Çap üçün deyil

87

𝑆2

𝑆1-

SI

ρ

ρ g

MN

Çap üçün deyil

88

•

•

atmos sphair

Çap üçün deyil

89

Çap üçün deyil

90

Çap üçün deyil

91

p = p

p ρ gh ≈

baros

°C

• °C

h p

Çap üçün deyil

92

a an

aera

°C

Çap üçün deyil

93

•

Çap üçün deyil

94

F ρ gV F m g = P

F

ρ V

m P

P P F

P P

F

P0 = V = P = P = F ρ gV =

Çap üçün deyil

95

N

I.

II.

Çap üçün deyil

96

Çap üçün deyil

97

• Почему айсберг не тонет

в океанских водах?

• Что поднимает аэростат

в воздух?

• Почему некоторые тела

могут плавать в воде и

летать в воздухе?

Çap üçün deyil

98

F F

F F

m g ρ gV ρ ρ

F F

m g ρ gV ρ ρ

F F

V

ρ gV mg

ρ ρ ρ V ρ V.

Çap üçün deyil

99

Çap üçün deyil

100

Çap üçün deyil

101

Çap üçün deyil

102

) p1 = p3>p2

) p1 = p3 = p2

) p1>p3>p2

) p1 = p3<p2

) p2<p1>p3

g

ρ

ρ g

ρ ρ

g

Çap üçün deyil

•

Çap üçün deyil

104

•

•

•

•

•l

Çap üçün deyil

105

•

𝐹2

𝐹1 =

𝑙1

𝑙2 F1 l1=F2 l2.

•

M

М=F· l. SI

[М]=[F]·[l]=1 · .

M1 = M2.

A B

F

Çap üçün deyil

106

l

l

Çap üçün deyil

107

•

𝐹2

𝐹1 =

𝒍1

𝒍2=

𝑟

𝑟=1 → F1=F2.

𝐹2

𝐹1=

𝒍1

𝒍2=

𝑟

2𝑟=

1

2 F2=

𝐹1

2.

Çap üçün deyil

108

Çap üçün deyil

109

1.

F

g

2.

Р,

��

��

F1

F2

Çap üçün deyil

110

.

•

•

h

F

F

Çap üçün deyil

111

•

AB l BC

h

g

g

Çap üçün deyil

112

F1 =1000

s1 = 0,3

A ─ ?

F2 = 200

s2 = 1,5

A2 ─?

A1 = F1s1 A2 = F2s2

A1 = .... A2 = ...

Çap üçün deyil

113

• m h

A mgh

• l

A Fl

•

η

h l

h

F

F

Çap üçün deyil

114

g

g

Çap üçün deyil

115

•

Çap üçün deyil

116

•

•

•

A

O O

O

Çap üçün deyil

117

Çap üçün deyil

118

F F

F l

F

°

g

m K

Çap üçün deyil

•

Çap üçün deyil

120

•

Çap üçün deyil

121

O

Çap üçün deyil

122

Çap üçün deyil

123

•

•

A x SI

A x

T

SI

T

t N

Т=t

N.

Çap üçün deyil

124

1 4 1

2 2 2

3 5 3

ν

t N

ν=𝑁

𝑡.

SI

Т=1

𝜈; ν=

1

𝑇.

Çap üçün deyil

125

1 5 3

2 4 1

3 6 2

SI

Çap üçün deyil

126

•

•

•

Çap üçün deyil

127

Çap üçün deyil

128

•

•

•

•

Çap üçün deyil

129

•

λ

SI

λ

Çap üçün deyil

130

•

λ

𝜐 =𝜆

Т.

𝜐 T

Т=1

𝜈,

𝜐=λν. •

Çap üçün deyil

131

M N

O

Çap üçün deyil

132

•

•

Çap üçün deyil

133

•

Çap üçün deyil

134

Çap üçün deyil

135

Çap üçün deyil

136

•

•

.

Çap üçün deyil

137

•

Çap üçün deyil

138

h=𝜐𝑡

2.

•

h –

𝜐 –

t –

t

2 –

Çap üçün deyil

139

Çap üçün deyil

140

•

•

•

Çap üçün deyil

141

ν =

λ=

t=

𝜐= λν= · =

𝜐t

infra

Çap üçün deyil

142

P S L

P

S

L

Çap üçün deyil

143

L

P

P

L

𝜐1= к

𝜐2= к =

t=

Çap üçün deyil

144

Çap üçün deyil

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT HİMNİ

Üzeyir Hacıbəylinin,

Əhməd Cavadındır.

Azərbaycan! Azərbaycan!Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!Minlərlə can qurban oldu!Sinən hərbə meydan oldu!Hüququndan keçən əsgərHərə bir qəhrəman oldu!

Sən olasan gülüstan,Sənə hər an can qurban!Sənə min bir məhəbbətSinəmdə tutmuş məkan!

Namusunu hifz etməyə,Bayrağını yüksəltməyəCümlə gənclər müştaqdır!Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!Azərbaycan! Azərbaycan!

Musiqisi

sözləri

FİZİKA – 7Ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinfi üçün Fizika fənni üzrə dərslik

Gürcü dilində

Tərtibçi heyət:

Müəlliflər:

Tərcüməçi Redaktor Bədii redaktor T.MəlikovTexniki redaktor Z.İsayevDizayner Rəssamlar M.Hüseynov, E.MəmmədovKorrektor

Dərsliyin gürcü dilində nəşri “Deogene” nəşriyyatı ilə birgə həyata keçirilmişdir.

© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2017

Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron informasiya vasitələri ilə yaymaq

qanuna ziddir.

1Hesab-nəşriyyat həcmi 7,8. Fiziki çap vərəqi 9. Səhifə sayı 144. Kağız formatı 70 ґ 100 / . 16

Tiraj 200. Pulsuz. Bakı – 2017.

“Bakı” nəşriyyatıBakı, AZ 1001, H.Seyidbəyli küç. 30

Mirzəli İsmayıl oğlu Murquzov Rasim Rəşid oğlu Abdurazaqov Rövşən Mirzə oğlu Əliyev

Q.Kareli L.Kadakidze

Q.Baqrationi

L.Umikaşvili

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24.07.2014-cü il tarixli 842 №-li əmri ilə təsdiq olunmuşdur.

Çap üçün deyil

fizika...6 saxelmzrvanelos gacnoba saxelmzrvanelosi yoveli temistvis, masalis xasiatis...

Documents