for underdøler og venene deira – heime og ute 18. årgang ... · - desember 2011. info om...

nderdølenfor underdøler og venene deira – heime og ute18. årgang * desember 2011 * kr 70,–

Geitostfestivalen 2011 - Les meir om Sveinung (7), Håvard (4 ½) og Åmund (9) Lie og brimostformings-konkurransen

BLADET FOR BYGDA MED OVER 80 INNBYGGJARAR

Med meterstokk i verdsarven s 12

Lånesko!? Svar på s 10

2 | Underdølen - desember 2011

Info om betalingDet er mange som lurer på kva tid dei skal betale for Under-dølen. Me sender ut rekning på våren. Sommarnummeret skal vere i posten før 20. juni, og julenummeret før 20. desember. Det lettar arbeidet for oss om du sender oss e-postadressa di, så kan me sende rekning og annan informasjon pr e-post. Ta kontakt med redaksjonen om du har spørsmål!

Tekst:

Sigrun YtrefjordMonica FindenSolrun HjelleflatTorill DomaasLisanne de BlecourtGunhild Strand BorlaugRoald UnderdalPascale BaudonnelIvar Bjarne UnderdalLeif FindenÅsmund F. DaleAnne Marie Liljebjelke

Bilete:

Stein Ove BorlaugChristel DomaasCamilla Skjær Brugrand/Sogn AvisThomas BommelaerPascale BaudonnelYlva SvärdStine KarlsenÅsmund F. DaleJarle SandvikMonica FindenBrita Underdal

Bidragsytarar i dette nummeret:

Gode lesar av Underdølen!Folketalet i Undredal har vore i svingingar opp gjennom åra. Om me tek eit historisk tilbakeblikk, så var folketalet i perioden 1935 til 1946 på eit stabilt høgt nivå rundt 250 innbyggjarar. Etter krigen gjekk folketalet kraftig tilbake, og nådde botn i 1990 med 108 innbyggjarar. Utover i 1990-åra auka barnetalet kraftig, og det resulterte i ny skule og ny barnehage i eitt og same bygg. Etter tal frå Statistisk Sentral-byrå var Undredal oppe i så mykje som 121 personar mot siste halvdel av I990-talet.

I den store folketeljinga i 2001 låg innbyggjartalet på 112 personar. Sidan den tid har talet gått jamt og trutt nedover. Me har rekna litt på dette, og funne ut at frå teljinga i 2001 og til i dag så har talet på innbyggjarar minka med 34 personar. Det er ganske mykje, og talet i dag er uoffisielt 78 personar. Det er ikkje alle desse som bur fast i bygdi heller, men dei står i folkeregisteret. Me veit at nokre personar er på leit etter nye plassar å busetje seg, og her er mange eldre personar.

Bygda og dei som bur her bør gjere noko for å få auka folketalet. Dersom ein ser tilbake på utviklinga, så er det nettopp det som har skjedd. Ein har klart å snu den negative utviklinga med å satse på noko positivt for alle i bygda. Kva det skal vere for noko har ikkje redaksjonen i Underdølen oppskrifta på, men her kan kvar og ein få tenkje ut kva som må til for å få folk til å bli verande i Undredal. Det kan sjå ut som om det ikkje lenger er noko som ”samlar” bygdefolket.

Me nærmar oss julehøgtida, og når lesarane får bladet i post-kassane, så er dei fleste i julestemning. Julehøgtida kan me bruke på ein god måte, mellom anna til å ta vare på kvarandre.

Me ønskjer lesarane våre ei fredeleg jul og eit godt nytt år!

RedaksjonHanna Hj. Borlaug, tlf 576 31 742, [email protected] K. Marstein, tlf 907 18 655, [email protected]

Anna K. Marstein er bladet sin faste fotografAnsvarleg utgjevar: Undredal Bygdeutvikling AS, 5746 UndredalEigar: Undredal Grendalag Kontonr: 3745 30 28756 (OBS, nytt nummer)

Utforming: Oransje webdesign, StangeTrykt hjå: Erik Tanche Nilssen AS, Skien på 130 g Profi silkOpplag: 400

FristFrist for stoff til sommarnummeret er 1. mai, men me tek imot bidrag fortløpande.

Send stoff – send bilete!

Åremålsdagar – første del av 201210 år Monica Hylland Hjellum 28.02.0215 år Per Rune Underdal Skarsbø 26.02.9725 år Linn Janette Underdal Skarsbø 28.02.87 Tormod Underdal 15.06.8740 år Jarle Skarsbø 03.06.7245 år Anita Fjellheim 28.01.67 May Britt Eraker 02.03.6750 år Erna Underdal Skarsbø 17.01.6260 år Leif Finden 01.01.52 Leif Inge Underdal 16.03.5280 år Ingebjørg Borlaug 27.02.32

Fødde20. mai i år fekk Laila Stegen og Hølje Tveit ein gut som heiter Kato Andrè

Dåp19. juni: Camilla Underdal vart døypt i Underdal kyrkje.

Kato Andrè vart døypt i Vangen kyrkje 13. november

Konfirmasjon 2012Det vert konfirmasjon 3. juni. Konfirmanten er Per Rune Underdal Skarsbø. Her kan datoen bli endra.

Vigsel i Undredal kyrkje24. september: Ausra Labokaite og David Sætre Ludvigsen

Kyrkjeleg velsigning06.08.11: Daria Kuznetsova og Carl Johan Martin Nyberg

AvlidneKristina Elvheim f. 16.02.1919, vart gravlagt frå Vangen kyrkje 27.07.2011

desember 2011 - Underdølen | 3

LEIARHELSING

Kjære alle Undredøler og alle gjester, både små og store, som har funne vegen hit i dag!

Det er ei stor ære for meg å få opne Geitostfestivalen 2011, ein festival som har vore arrangert kvart andre år i ei årrekkje her i Undredal. Eg har aldri vore på denne festi-valen før, så eg har gledd meg og sett fram til denne dagen.

Som gammal sogning frå Kaupanger som har budd i Oslo i mange år, blir eg skikkeleg glad og stolt av å sjå alt det de har fått til her i Undredal og i bygdene rundt, som Aur-land, Lærdal, Flåm og Gudvangen. Det er heilt tydeleg at det er mange gode krefter både her og i heile regionen som job-bar fram berekraftige prosjekt som vil styrke reiselivsnæringa framover.

I sommar hadde eg besøk frå Austlandet, og eg ville gjerne ta dei med til Undredal. Vi gjekk for å få ei omvising i kyrkja, og fekk beskjed av den søte jenta som var omvisar at det kom til å ta om lag 20 minutt. Eg tenkte for meg sjølv at er det mogleg å fortelje så mykje om eit så lite hus? Men det skjønte eg fort - at Undredal har ei lang historie, og ein blir audmjuk over slekter som har klort seg fast i desse vestlandsbygdene, og klart å finne seg ein leveveg.

Det er mykje som har skjedd i utviklinga dei siste åra her i landet, infrastrukturen og sær-leg landbruket har endra seg radikalt. Det har kravd store omstillingar, særleg i distrikta og på vestlandet, og det gjer at reiselivet blir ei enda viktigare distriktsnæring enn det har vore før. Nå har det alltid vore turistar i Sogn, og me kjenner dei best som gjennomfartstrafikk. Då eg voks opp på Kaupanger kom dei gjerne over Vikafjellet eller Sognefjellet og var på veg til Gudvangen. Og det næraste turistane kom kortreist mat den gongen, var den korga med jordbær som vi ungane selde på kaien mens dei venta på ferja til Gudvangen.

Turistane har også endra seg: det er ikkje lenger berre bubilar frå Tyskland som vil sjå vakker natur og stavkyrkjer. I dag vil turistane oppleve meir. Dei reiser rundt i regionen og vil høyre meir om korleis det er å bu på ein slik stad, kva ein lever av, om tradisjonar, og dei vil smake på den lokale maten. Dette har de verkeleg gripe fatt i her i Undredal, ei lita bygd som har fått til mykje på kort tid. Her har de gjort eit skikkeleg stykke arbeid, både med å leggje til rette for

besøk, løfte fram ”Sognekulturen,” og by på smaksprøvar av lokal mat, der geitosten har ein nøkkelposisjon. Dette gjer de på ein måte som vi sogningar kjenner oss att i, og stolt vil vise fram til alle som kjem på besøk.

Men det er klart at aukande tal besøkande ikkje berre gir auka inntekter, men også slitasje og belastning på desti-nasjonen om ein ikkje i møtekommer dette. Primærbehov som informasjon og få gå på toalettet forventar gjestene å få dekt. Dette har Undredal Grendalag og Undredal Byg-deutvikling jobba målbevisst med. I dag står servicebygget klart for å ta seg av dette, slik at ikkje lokalsamfunnet må

slite med at folk gjer i frå seg i hagane til folk, og turisten kan huske den vakre bygda og den gode geitosten, i staden for at ein brukte mesteparten av tida til å leite etter eit toalett. Dette er bærekraftig reiseliv.

Når det gjeld geitosten har de vist at endring nødvendigvis ikkje fører til at ein sluttar med dei gode tradisjonane, men at ein fører tradisjonane inn i ei meir moderne tid – dette har de fått til med geitosten. Ved å kjempe ved barrikadane har de klart å behalde pro-duksjonsmetodane med upasteurisert mjølk, og likevel klart å tilpasse dykk krava i dag. Dette står det stor respekt av. Bestemor mi var budeie i Fresvik-Jordalen. Her laga dei brimost, og ein slags kvitost som far min fortalte at dei kalla for ”drepost”. Har de høyrt det uttrykket før? Eg spurte far min om kvifor dei kalla den for ”drepost”.

- Den var så pinnande hard, sa han. Så hard at du kunne slå i hel ein mann med? spurte eg. - Ja sa han, den eigna seg veldig godt som trillebårhjul!

Då forstår ein at osten også har hatt ei radikal produkt-utvikling når Undredal Stølsysteri i dag kan tilby kjempe-god kvitost som ikkje lenger er hard, men er alt frå salta, fersk og vellagra, i tillegg til den tradisjonelle brimosten. Eg må sei at vellagring heime hos oss er eit framandord, då osten aldri rekk å bli særleg gammal i vårt kjøleskåp – så i dag har eg med meg handleliste frå far min, og eg sjølv skal smaka på den vellagra osten.

Så de har all grunn til å lage festival her i Undredal, gled dykk over og vær stolt over alt de har fått til, og gratulere med nytt servicebygg! - Mens vi andre kan glede oss til å smake på godsakene og lære meir om det lokale handver-ket. Eg ynskjer dykk alle ein riktig god dag – og erklærar hermed både festivalen og servicebygget for opna!

Tale ved opninga av Geitostfestivalen i Undredal 2011ved Solrun Hjelleflat, dagleg leiar i Aurland Ressursutvikling

Foto: Camilla Skjær Brugrand, Sogn Avis


BYGDANYTT

Det er om lag eitt år sidan busskuret og rundkøyringa på Langhuso vart laga, og det er om lag to år sidan

Flenjatunnelen vart oppgradert. I vår vart området på Langhuso ved E16 sådd til, og massar er blitt jamna utover. Dette er i tråd med planane for området, jf artikkelen eg skreiv i haustutgåva av Underdølen i fjor.

Området fekk heilt nytt busskur i haust. I slutten på oktober starta arbeidet med asfaltering av begge inngangs-partia til Flenjatunnelen, både i Flåm og på Langhuso. Det var høgst naudsynt og ønskjeleg at dette arbeidet vart gjort dersom ikkje det skulle skje ulykker der. Berre så synd at ikkje heile tunnelen vart teken. Dette skulle ha vore gjort sommaren 2010, men det var ikkje midlar til det då. Betre seint enn aldri, og innfallsporten til Undredal ser ikkje så verst ut no.

Det som står att er skilting både på Langhuso og vi-dare nedover dalen. Spesielt viktig er det å få opp skilt om parkering på Langhuso. Det er merka opp for parkering. Rundkøyringa på Langhuso er meint som innkøyring for bussane, men veldig ofte er det både bilar, bubilar eller trailerar der. Her skulle det vore merkt med skilt for buss. Så skulle det etter mi meining vore skilta med forbod mot villcamping, slik det er alle andre stader. Det gjeld òg i bygda vår!

No seinhaustes er dei begynt med grøftene nedover dalen. Det er Einemo frå Lærdal som utfører arbeidet. Det er avmerkte punkt nedetter heile dalen, og me håpar at grøftene i Helgabakken blir tekne no. Dei har ikkje vore gjort noko med sidan raset i 2008.

Skogen har vokse opp i rekordfart langsmed vegen frå krysset ved E 16, ned på “skøytebana” og på selbøen. Der er det nesten som å køyre i tunnel. Elvegranden gror snart igjen på heile Langhuso, i takt med resten av dalen. Det hjelper ikkje så mykje om Statens vegvesen tek noko av kantane nedetter dalen ein gong i året. Dyra klarar ikkje å halde veksten nedåt. Kva gjer ein når me ikkje klarar å stoppe tilgroinga? Det er heilt klart eit problem på som-maren når sikten er lik null, og utsikten for turistar og besøkjande ikkje er noko å syne fram i det heile. Her er berre skog.

Vedlikehaldet av vegen i dalen er vel ikkje det beste, i alle fall når ein ser litt nøyare etter. Framme i Hagen, mot elvi, held vegen på å sige ut, og det kan ende med at vegen vert hengjande i lause lufti til slutt.

Har nokon gode løysingar, så er det berre å komme med dei i neste utgåve av bladet.

HB

Visste du at -- gråtrosten var så fin? Den er ein hyppig gjest i Undredal om sommaren saman med mange andre. Men det er sjeldan me får beundre dens vakre fargar. Stort sett ser me den fly unna skrikande, og då ser me berre den gråe stumpen hans. Undredal har eit rikt fugleliv, takka vera mange ulike naturtyper: skog, fjord, elv, elveos, dyrkamark, beite. Det er verdt å ta seg tid til å kikra på dei.

Tekst og bilde: Pascale Baudonnel

Langhuso og dalføret nedanfor

Volleyballbana vart påbegynt tidleg på våren i år, og få hadde vel trudd at graset skulle gro så fort. Heldigvis var Vårherre med og ga nok nedbør, slik at spiringa kom godt i gang.

Plassen ved nettet har vore mykje i bruk, spesielt på et-tersommaren. Ungdommane i bygdi og dei som kom heim på ferie har hatt mange timar med volleyballspel, og dei har

kosa seg mykje med spelet. Det har òg vore turistar som har brukt bana, spesielt dei som låg på campingplassen. Bana har vore eit samlingspunkt for mange, både for yngre og eldre. Det er eit positivt tiltak som vart laga til av ungdom-mane sjølve, og me håpar at dei er nøgde med resultatet.

Me håpar på både godt ver og godt spel neste år!HB

Volley, volley!


BYGDANYTT

Nærøyfjorden Verdsarvpark fekk for ei tid tilbake, saman med Aurland Naturverkstad og Ressursenteret

på SJH, i oppdrag å følge opp Fylkesmannen i Sogn og Fjordane sine avtalar med gardbrukarar med driftsenter innanfor verdsarvområdet.

Fylkesmannen hadde ei avtale med den enkelte brukaren som var generell i utforminga og sa lite om tiltak på kvar enkelt gard. Arbeidet som no er utført konkretiserer avta-len for den enkelte brukaren. Resultatet er blitt ein plan for kvart enkelt bruk med kart som viser areal, kantsoner og miljøverdiar, og ein enkel plan for korleis og når dei skal skjøttast. Oppsettet liknar planane som Aurland Na-turverkstad tidlegare har laga for m.a. Stokko og Stigen på oppdrag frå Fylkesmannen.

Oppstarten på arbeidet var eit møte som vart halde på skulehuset i Undredal 10. mai. Her fekk dei enkelte avtalepartane ein presentasjon av oppfølgingsarbeidet, ein introduksjon til skjøtselsplanar, og moglegheit til å presentere seg sjølve og sin gard

Åsmund frå Verdsarvparken og Siri frå Aurland Natur-verkstad var på synfaring til dei forskjellige bruka i løpet av sommaren, og no har alle eigarane fått sin skjødselsplan.

Tekst og foto: Åsmund F. DaleNærøyfjorden Verdsarvpark

Ras ved LangasetehammarenMåndag 3. oktober gjekk det eit kring 10 m breitt og ein meter høgt jord- og steinras ved Langasete i Helgabakken. Dei første som fôr på arbeid merka ikkje noko. Om lag kl 08.25 kom massane ned og sperra vegbana. Autovernet fekk ein del skade, og vart vølt i slutten av oktober. Skulebussen på veg innover klarte akkurat å passere i tide. Vegen opna att kl 13.30, men utover ettermiddagen fortsette oppryddingsarbeidet, slik at det vart litt venting for dei som skulle heim att til bygdi.

HHBFoto: Stein Ove Borlaug

Gullost frå UndredalPå Landsutstillinga for gardsost, som vart arrangert av Norsk Gardsost på Måltidets Hus i Stavanger i september, fekk Sognekvitost frå Undredal Stølsysteri BA gullmedalje. Samstundes vart Vellagra Kvit Undredal nominert i ka-tegorien “ost” frå region “Vestpå” i matprogrammet Det Norske Måltid som gjekk på TV2 i haust. I skrivande stund veit me ikkje kor høgt opp i konkurransen underdalsosten kom. Finalen var 10. desember, og då var bladet for lengst sendt i trykken. Men uansett: Me gratulerer med pris og nominasjon!

Skjødselsplanar i Verdsarven

Verdsarvbønder på skulebenken. Frå venstre: Nils Hjellum, Gjer-mund Teigen, Stig Arne Borlaug, Svein Tufte, Magne Underdal, Anna K. Marstein, Erna Skarsbø og Asle Mykkeltveitt

Anna K. Marstein og Huib van der Horst bak disken under Lærdalsmarknaden i sommar.


BYGDANYTT

Aurland kommune var våren 2005 med i eit kartleg-gingsarbeid utarbeidd av Direktoratet for Samfunns-

tryggleik og Beredskap. Alle område i Noreg skulle regis-trere klyngjetun med verneverdige trehus etter strenge retningsliner. Desse områda har i dag nasjonal verdi; her er freda bygg jf. Plan for verneverdige kulturminne i Aurland kommune. Direktoratet for samfunnstryggleik og bered-skap i samarbeid med Riksantikvaren ville sjå vinsten av ei brannteknisk og ei kulturhistorisk undersøking.

Hovudmålet med undersøkinga er å hindre tap av uerstat-telege nasjonale kulturminne, og å få eit nasjonalt oversyn av slike område. Målet er òg ikkje minst, å bevisstgjere dei som bur i slike område om kva verdiar som ligg i dei gamle bygga. Trehusmiljøet i Undredal sentrum er òg ein del av verdsarvområdet. Klyngjetunet med verneverdige trehus er til stor fare for stavkyrkja dersom det får utvikla seg ein brann der. Det er mange tomme hus som er fritidsbustader, og dei er det spesiell fare med. Stat og kommune har ei stor plikt på seg til å krevje samarbeid her.

Riksantikvaren har gjeve tilskot til utarbeiding av brann-sikringsplanar for dei områda som var med i det nasjonale prosjektet. I Aurland kommune var Lovi, Otternes og Un-dredal med. Arbeidet vart sett ut på anbod, og Cowi fekk tilslaget.

Det er ein føresetnad at kommunen set av midlar for at prosjektet skal kunne løyse ut eksterne midlar. Til sa-man har heile prosjektet fått 1,75 millionar kr i tillegg til planleggingsmidlar frå UNI-stiftinga, Riksantikvaren og Aurland kommune. Aurland kommune vedtok å setje av 400 000 kr på budsjettet i 2011 til brannsikring av Låvi, Otternes og Undredal. Undredal er prioritert mellom dei tre områda.

I brannsikringsplanen vert det lagt til grunn to soner for

Undredal. Sone 1 er sentrumsområdet og sone 2 er nær-områda. Brannsikringsplanen gir omfattande tiltak for dei husa som ligg i sone 1. I planen vert det tilrådd sprinkling av dei største samanbygde trehusa. Slangepostar skal set-jast opp og vere tilgjengelege for alle. Om sommaren er det lett tilgang på vatn frå både elva og sjøen. Om vinte-ren kan elva fryse til. Brannstasjonen Brannstasjonen i Undredal vart lagt ned 1. april i 2011, og fungerer no som depot. Det er særskilt viktig dersom vegen vert stengt

og brannvesenet frå Aurland må komme sjøvegen.

Ferjene kan tilkallast og kan vere ein god ressurs for Undredal. Dei har store vasskanonar som rekk langt. Elles legg planen til grunn kor viktig det er at alle tek ansvar. Førsteinnsatsen til dei som bur i området er ofte avgjerande.

På informasjonsmøtet i Undredal 14. juli i sommar orienterte brann-sjef Arvid Gilje om tiltaka i Undre-dal. Her var òg brannsjefen i Lærdal Johnny Skjerping, og fortalte om røynslene frå Lærdalsøyri.

Dei tiltaka som er planlagde i Un-dredal er desse:

•Om lag 6 slangepostar•Røykdetektorar kopla opp mot 110-sentralen• Loftssprinkling/sprinkling av ri-sikoobjekt•Anna jf brannsikringsplanen

I tillegg ei framskoten eining med sløkkjeskum og ustyr og ny brannbil med skjæresløkkar og utstyr.

Brannkummane er merkte. Grendalaget har fått kumspett, måling og brannstender. Det er inngått ein avtale mellom Aurland kommune og huseigarar om installering av røyk-detektorar. Det er viktig at det vert gitt god informasjon, og at det vert jamlege øvingar som går på uttak av vatn, brannslangar, brannkummar og elva. Det må veljast ny kontaktperson i Grendalaget for Kjell Krogstad, som er flytta.

Grendalaget har forventningar til politikarane, om at dei kan løyve midlar i budsjettet for 2012 til kommunal eigen-del på 0,5 mill kr. Hittil har kommunen sin eigendel berre vore på 18% av det totale beløp. Vert det ingen eigendel på kommunen, så får ikkje kommunen eksterne midlar.

Grendalaget har også forventningar til at det kjem ei framskoten eining med sløkkjeskum (skifte ut kommando-bilen), og ny brannbil med skjæresløkkar i økonomiplanen. Dette vil ha svært mykje å seie for rask sløkking, og då særskild i dette tette trehusmiljøet.

HB

I sommar brann det i ei flytebrygge utanføre. Det gjekk bra med naustet som sto like ved. Men kva viss det byrjar å brenne midt i bygdi? Stig Arne, Torbjørn og Atle Borlaug på land, Jarle Skarsbø i båten. Foto: Ylva Svärd

Brannsikring av trehusmiljøet i Undredal


Verdas minste cruisebåtI sommar er Undredal blitt trafikkert av ein båt med sjel

og stil: Båten har ei lang historie, men heiter ikkje noko slikt som Atløy eller Stavenes, i alle fall ikkje no lenger. Den heiter Fjord Vision. Skipperen som kjem ned landgan-gen i lusekofte og heimestrikka panneband heiter Mads Bekkelund. Han snakkar austlending, og ja – han er son til den store pianisten Kjell Bekkelund. Han er dessutan son til den store skodespelarinna Rut Tellefsen. - Så korleis i alle dagar hamna du her i Aurlandsfjorden, som skipper på verdas minste cruisebåt?

− Eg er glad i fjorden. Eg tok kystskippareksamen i fjor, men har drive profesjonelt med passasjertrafikk i 15 år. Eg starta rederiet Lusterfart for 3 ½ år sidan, då eg kjøpte denne båten. Den var opprinneleg lokalbåt i ruta Fjærland-Balestrand-Fresvik-Undredal-Aurland-Flåm. Den gongen heitte skuta “Vaagsøy” og gjekk med pas-sasjerar og gods. Her om bord er eg både vaktmeister og kaptein.

− Eg har forresten vore i Undredal ein gong før. Då hadde eg avtalt eit lite møte med Ivar Bjarne Underdal, som var ordførar på den tida. Eg ville finne ut kva Flåm Utvikling var for noko og om det var interessant for busi-nesen min. Eg spurte kona hans kvar eg kunne finne han. “Han er der oppe på jordet”, svarte ho og peika opp i lia. Så gjekk eg og kjærasten min opp til han. Der dreiv han og raka og hesja. Eg fekk meg ein liten prat med han. Men det enda med at kjærasten min og eg rakte heile jordet mens ordføraren reiste heim og la seg på sofaen, ler Mads og set dei uskuldsblå augo rett i augo på intervjuaren. Det er visst best å ro seg i land frå gamle røvarhistorier og komme tilbake til dagen i dag.

Du gjekk i rute med Fjord vision under Geitostfestivalen. Ko-rleis kom du på det, og korleis fungerte det?

− Ja, me gjekk i skytteltrafikk mellom Aurland og Gudvangen og låg i Undredal innimellom. Eg tippar me hadde med oss 30-40 personar frå Aurland og det same frå Gudvangen. Eg fekk ideen berre ei veke før festiva-len. Me sette opp plakatar i Gudvangen og i Aurland. Elles brukte me jungeltelegrafen og facebooksida mi og

Oppdrag Sognefjorden si. Den har 10 000 vener, så den kanalen er effektiv. Innimellom låg me til kai i Undredal. Det fungerte bra; det einaste som kunne vore annleis er at me det burde vore ein tilkomst mellom båten og bygda utanom festivalområdet. Me oppmoda gjestene våre om å betale billett, men eg kan ikkje garantere at alle gjorde det.

− Eg skal seie det var liv på Geitostfestivalen, det skal vere visst! Det var ein del fyll utanfor festivalområdet utpå natta, og me tok med oss kring 90, tenkjer eg, på siste turen til Aurland kl 01.15. Det trur eg sparte arrangøren for ein masse bryderi.

Kvifor har du valt Sognefjorden som arena for din aktivitet?

− Fjorden er framleis ein ubrukt ressurs. Eg har med mange utanlandske gjester - og norske forden saks skuld, og eg høyrer kva dei seier. Dei snakkar om magien ved å reise innover ein fjord som berre blir trongare og trongare. Og at det bur folk lang fjorden! “Oppdrag Sognefjorden”-serien som gjekk på TV i fjor fekk ei forresten overraskande positiv mottaking. Den ga ei kul, brei profilering av nas-jonal-ikonet, som eg trur har gjort noko med sogningane si sjølvkjensle på nasjonalt nivå.

Blir det meir “Oppdrag Sognefjorden”?

− Ja, på ein måte: I mars og april neste år blir det opptak i Nord-Noreg, nærare bestemt i områda nær Trom-sø, Senja, Vesterålen og Lofoten. Programma blir truleg sende utpå hausten 2012.

Til sommaren kjem Fjord Vision til å gå i området Bergen-Sogne-fjorden. Ruteplanen er ikkje klar enno.

Les meir om Mads Bekkelund og lidenskapane hans på www.madsb.net og facebook (søk på Oppdrag Sognefjorden og Mads Bekkelund)

Vaagsøy vart bygd i 1958 ved Løland Motorverkstad, Leirvik i Sogn. I 2008 kjøpte Mads Bekkelund skipet tilbake frå eigarar i Finland og ga ho namnet Fjord Vision. Bilde frå boka Dampen og kaia av Finn B. Førsund, Selja forlag 1998


Torill blei verande i bygda heile hausten og kom att etter jul. Sommaren 2006 dreiv ho kafeen for Leif Inge, og Christel hjelpte til etter at ho hadde stengt kyrkja for kvelden. Dei jobba veldig godt ilag, og serverte ein stor variasjon av heimelaga mat. Grønn glede var ein stor suksess. Kraft frå killingskrottar, lettdampa brennesle, fløyte og hasselnøtter var hovedingrediensar i suppa. Med opp til 13 bussar kvar dag var det stor aktivitet heile sommaren.

Den 10. oktober 2006 sette dei seg på flyet til Buenos Aires. Der mønstra dei på Hurtigruta Nord-Norge, og vart med på ei reise til Falklandsøyane, Sør-Georgia, Antarktis og Ildlandet. Det sørlegaste punktet dei besøkte var på 63.13.44. sørleg breddegrad. Der møtte dei fast is. Reisa heldt fram oppover til Chile og gjennom mange statar i USA for å treffe slekt. Etter at dei kom tilbake inviterte dei heile bygda til lysbildekveld i skulehuset. Dette er skildra i sommarnummeret av Underdølen i 2007.

Dei som har høyrt Torill snakke engelsk, merker at ho har god dreis på språket. Det kjem av at ho budde fem år i London og England. Kva var det som fekk deg til å bli her i bygda då Christel reiste i 2007?

- Det var det at eg hadde selt huset og fekk tilbod om jobben i grendalaget. Eg tenkte at Undredal kunne bli ein grei plass å bu. For i 2007 vart Torill headhunta til den nyoppretta stillinga som dagleg leiar i Grendalaget.

- Eg fekk vere med og forme stillinga. Det har vore viktig for meg å drive sosialt entreprenørskap i bygda, særleg med ungdomane. Dette er den offisielle definisjonen:

Ein sosial entreprenør anerkjenner eit sosialt problem og bruker verkemiddel frå forretningsverda for å bidra til å løyse problemet. Suksess i sosial entreprenørskap blir ikkje

målt i profitt, men i kor stor positiv innvirknad verksemda har på samfunnet.

- Eller slik eg vel å sjå på det: Å aktivisere dei unge på deira premissar, innafor bedrifta sine mål. Dei unge har mange evner og mange moglegheiter. Eg spør dei: Kva har du mest lyst til å gjere? Så prøver eg å kople deira ønskje til behov som ligg føre. Dersom ein tar tak i dei ressursane

som ligg føre, så kjem det som regel noko bra ut av det for alle partar.Du har og utvikla guidinga i kyrkja til eit høgkvalitets-produkt?

- Guidinga har vore eit naudsynt pengeinnsam-lingstiltak for å kunne drive den sosiale entreprenør-skapen i bygda, men det har samstundes vore ein del av entreprenørskapen. Eg har lagt mykje arbeid i å lage eit manus som kunne passe for alle omvisarane. Manuset skal vere så omfattande at kvar enkelt om-visar kan finne noko som han eller ho identifiserer seg med. På den måten får han eller ho eigearskap til kunnskapen og blir ein betre formidlar. Eg har dessutan som rettesnor at ein omvisar skal ha ein kunnskapsbase å ta av som er dobbelt så stor som det dei fortel i første omgang. For eksempel skal dei kunne gje utfyllande informasjon om utvandringa og om gardane i bygda når dei møter norskamerikanarar på leiting etter røtene sine.

At Torill og omvisarane i kyrkja har gjort ein god jobb vitnar alle kommentarane i gjesteboka om. Det er ikkje måte på kor positive dei er. Apropos kyrkja: Stemmer det at du går med ei bok om kyrkja vår i magen?

- Jau, eg vart inspirert av å leite i papira etter korrekt informasjon til omvisarmanuset. Eg fann så mykje stoff at eg fekk lyst til å skrive ei fagbok.

Ei fagbok? Du kan vel ikkje komme her og innbille deg at du kan noko om kyrkja, du som berre er ein glad amatør?

- Jau, og det er årsaken til at eg no går i gang med å studere historie ved Universitet i Tromsø. Eg er nøydd til å bli ein ekte akademikar for å bli akseptert i faglege krinsar. Difor har eg har tenkt å ta ein bachelor i historie. Ønsket mitt er å kunne studere norsk historie frå vikingtida, dvs omkring år 1050, til moderne tid. Planen er å skrive ei fagbok, men på ein slik måte at ho er tilgjengeleg for kven som helst som er interessert. Tanken er at kvart århundre i kyrkja si historie skal ha sitt kapittel.

Kva er du mest stolt av å ha fått til her i bygda?

- Det må bli summen av all aktiviteten til Grendalaget: Å få full aktivitet på Stokko, få slått dei gamle teigane, stiryddinga til Hovdungo og Stokko, det at me fekk slått gamlevegen mellom Melhus og Langhuso, så han vart god å bruke som tursti. Slåttefesten. At me klarte å skaffe pen-gar nok til å få gjennomført tiltaka. At me klarte å få eit resultat på 98 000 på Geitostfestivalen i 2007 var og veldig bra. Pengane vart brukt til å finansiere grøntanlegg og

Torill takkar avS å mykje som Torill har rekt å gjere her i bygda, skulle ein tru ho hadde budd her veldig lenge. Men det er

ikkje snakk om meir enn seks år. Historien starta med at ho skulle besøke dottera, Christel Domaas, hausten 2005. Christel sin far og resten av familien hans var nett flytta frå Undredal til Vadsø

Torill er ikkje tapt framom ei datamaskin, eller med eit greip i nevane, eller ved takka, eller framom ei forsamling, kort sagt: Ho er ein tusenkunstnar som har sett spor etter seg i Undredal. Foto: Christel Domaas


beplanting i bygda.Me fekk råd til å engasjere ungdomane i arbeid med så god betaling at dei tykte det var verd det. Så er eg stolt av at me omsider nådde gjennom hjå Statens Vegvesen, slik at me fekk laga ei fin innkøyrsle til bygda på Langhuso.

Underdølen har fått mange dikt frå deg gjennom åra. Dei hand-lar om kjærleik, respekt, håp og vonbrot. Korleis blir dikta dine til?

Mesteparten blir til på nattestid. Eg kan bli inspirtert av både personar og musikk.

Det er ikkje typisk underdølsk å levere slike dikt?

- Nei, men så er eg ikkje underdøl. Ein blottlegg seg sjølv ved å skrive dikt og vise dei til omverda. Men eg har aldri vore ein lukka person. Eg gir av det eg har for den som vil ta imot!

Hagestell er ein annan arena der du utfaldar deg rikt. Dam-men ved Torris-løa er eit eksempel. Og margarinkassane ved Telehuset, brannstasjonen og Nigardsnaustet med vakre blo-mar. Me andre steller med eigne hus og hagar, og du tek deg av skjønnheita i heile bygda!

- Ja, men du veit: bygda er den felles stova gjestane kjem inn i, anten dei er inviterte i eller ikkje. Det har vore ein slags tanketerapi for meg å gå omkring å vatne og stelle med blomane etter ein lang dag i kyrkja eller ved datamas-kina i skulehuset. Det gjer godt mens eg gjer det, og det gjer godt å sjå kor fint det blir.No byrjar eit nytt kapittel i ditt liv. Kva skulle du gjerne sett fullført no når du forlet oss?

- Eg skulle ønske at nokon tok tak i påbegynte prosjekt, som å gjere Torgersen-sjøbua ferdig. Det skulle vore lagt skiferheller på golvet inne. Steinen ligg klar i skulekjellaren. Så skulle betongkanten ute vore plastra med stein. Og taket må tjørebreiast, elles blir bordtaket øydelagt.

Miniarboretet (sjå Underdølen frå jula 2010) er eit hjarte-barn som eg gjerne skulle sett påbegynt. Og me hadde eit veldig godt interpretasjonskurs med James Carter i 2010 Det var lærerrikt. Det er mange ting frå kurset som burde vore sett ut i livet.Kva tenker du om kyrkja og formidlingsarbeidet du har vore involvert i der?

Det heng litt i lause lufta. Pga av stavkyrkjeprogrammet til Riksantikvaren stengte me kyrkja for omvising 31. au-gust i år. Viss me hadde hatt ope ut september som ynskt,

kunne me ha hatt kr. 30 000 meir i omsetning. No er Anne Marta Hoff ferdig med fotodokumentasjonen. I oktober kjem ei gruppe som skal lage prioriteringsliste over restau-reringstiltaka i kyrkja. Det praktiske arbeidet ser ikkje ut til å starte før etter nyttår. Dei skal mellom anna skifte bjelkar under golvet. Dette kjem til å ta lang tid. Berre sjå på dei andre kyrkjene som kom før oss. Arbeidet i Urnes tok visst tre gonger så lang tid som planlagt! Eg trur ikkje det blir nokon omvisarsesong eller annan bruk av kyrkja i 2012. Uansett går det ikkje an å marknadsføre noko me ikkje veit om me kan tilby. Så då står me der!

No reiser du til Averøya, og etter kvart Tromsø. Ser me noko til deg framover?

- Eg kjem til å følgje restaureringsarbeidet og undersøkje små detaljar som kan hjelpe meg å tidfeste hendingar i kyrkja si historie. Sjølv om eg er kritisk til planlegginga til Riksantikvaren i samband med Stavkyrkjeprogrammet, vil eg seie at eg har møtt berre rein velvilje frå Riksantikvaren i arbeidet med omvisarmanuset og alt det andre. Fagfolka der har stilt opp og vore gode diskusjonspartnarar for meg.

---Like før bladet går til trykkeriet har vi fått vite at Torill er vel framme i Tromsø. Det er enno uvisst om ho orkar å ta fatt på studiar etter jul. Det er helsa som avgjer. - Du veit hovudet er heller ikkje heilt det same som for 40 år sidan. Og Christel er på veg til New Zealand og Antarktis på nytt. Ho skal feire både jul og nyttår på Scottbasen.

AKM

Torill Domaas og Jorunn Heggdal stod for Sakte bevertning den 2. mai i Undredal Ungdomshus. Dette er damer som har kontroll over lappane!

StølsminneI julenummeret 2010 trykte me artikkelen “Stølsminne” av Erna Underdal Skarsbø. Bileta var tekne av Knut Nistad, som er gift med Solrunn, syster til Erna. Me tek like godt med eit bilete til frå sommaren 1979. Her ser me Signe Lise, dotter til ei anna syster av Erna, Målfrid, som gir “nete” (kraftfor) til geitene. Framme i Granden står Erna og mjølkar. Luklefin er fremst i biletet, Aske-kodla står ved kjerra. Skippi og Haralin er og med. Erna fortel at dei sette opp det vesle mjølkehuset til mjølkemaskina, som mor hennar, Lovisa, fekk tak i. Men Erna tykte det tok for lang tid og var for mykje “budl” med mjølkemaskina, så ho gjekk tilbake til å mjølke geitene for hand. Erna tok over garden i 1984. Då var ho 22 år gamal. AKM


Av Sivleslekt

Birger Hylland, som vaks opp på Stalheim, minns godt at onkelen til far hans sat på loftet og laga lånesko om vinteren. Kva lånesko er for noko skal eg greie ut om et-

terpå, men fyrst litt meir om onkelen. Onkelen vaks opp på Nåli, og var av Sivleslekt. Han var praktisk anlagt, og laga alt mogleg, mellom anna ølkjenger, som han selde til Stalheim Hotell for 25 kroner stykkjet. Stalheim Hotell selde dei i sin tur vidare til turistane for 100 kroner styk-kjet! Produksjonen føregjekk stort sett på loftet, og det var i 1945, på den tida Birger byrja på skulen. På dette loftet blei også låneskoa til.

Å sigla pao lånesko

Lånesko har ingenting med ut-lån å gjere, får eg vita. Ordet «låne» kjem frå «lodne» og ty-der at skinnet er loddent; altså hudsko med hår på. Birger for-tel at onkelen brukte hasane på kyri til å lage «foten» til des-se skoa. Hasane blei garva med alun. Skaftet på skoa, altså de-len der snøringa var, skar han ut av utgåtte beksaumstøvlar. So blei dei to delane sydde sa-man til det som blei lånesko. Hasane vart snudde slik at

håra peika bakover under solen. Dette var praktisk, for da vart dei gode å gå på når ein gjekk oppover bakkjen. «Og so gjekk det voldsomt fort unnabakkje», minst Birger: «For me sigla pao dei!».

Ei svære hedna

Etter møtet med Birger Hylland har eg undra meg litt over desse låneskoa, og lurte blant anna på korleis dei såg ut. Det blei til at eg måtte surfe litt på verdsveven for å finne ut meir. Det viste seg at denne typen hudsko har vore vanleg over heile vestlandet, men den har vore særleg lenge i bruk på Voss. Difor peikar alle kjeldene eg fann nettopp i retning Voss. Som bilete frå Norsk Folkemu-seum: lånesko i ulike utgåvar, alle frå Voss! Og eit anna namn på lånesko, med vossaklang i seg, dukka også opp: «hednasko». Eg spurte Tormod (han med fin vos-sabunad) om kva «hedna» tyder på hans språk. «Ei hedna da e hove da» forklarar han, «når me såg ei med stort oppsett haor so sa me: «Det var ei svære hedna». Altså, hovudet eller hår? Tormod

vart i tvil, og ringte ho mor på Voss. Svaret var klart: hedna tydar hår. Men, hår på hovudet vel å merke! Dette vart forvirrande, var det ikkje snakk om sko laga av hasane da?

Fotabunad til vettrebrukEit skriv frå Ivar Refsdal bringer klårheit i saka. I artikkelen «Fotabunad til vetrabruk i vossebygdene og der ikring» kan

Jakta på lånesko P å Geitostfestivalen i sommar rigga eg til garveri attmed Vindedalnaustet, og demonstrerte garving av kje-

skinn. Skinngarving er eit handverk som har gått i gløymeboka dei fleste stader, men likevel er det framleis nokon som hugsar tida då det var vanleg på gardane. Ein av dei er Birger Hylland frå Voss. Han fekk friska

opp gamle minne under geitostfestivalen, og eg lærte noko nytt. Her kjem historia om lånesko.

Ein fet blir forma til fetasko. Ill. frå Amy Lightfoot (2009)

Lisanne demonstrerer garving og kjem i prat med folk som har litt av kvart å fortelje på Geitostefstivalen i sommar.


ein lese om ulike typar lånesko, der namnet seier noko om kva dei er laga av. Dei som er laga av hasane på kyri blir også kalla for «fetasko». «Feta» tyder nemleg den nedste delen på bakbeina. «Hednasko» er derimot laga av skinnet frå hovudet til storfe! Vidare finnes også «kallskinn-sko», altså av kalveskinn. Man tager vad man haver.

Hest

«Han far brukte skantar av hest». No er det faren til Tor-mod som er i telefonen. Han hugsar også godt låneskoa, for faren hans igjen laga dei, og sjøl brukte han dei som unge. Til låneskoa kjøpte faren hesteskinn på slakteriet. Men det var berre småbetar: «skantar». Desse la han i ein stamp som sto i floren, og i stampa var det lake av orebark. Laken skulle impregnere skinnet slik at håret skulle sitte betre fast. So sydde han sko av dei med bektråd. Som nål brukte han grisebust. «Han laga til seg sjøl og ungane. Me brukte dei i skogen, og me sklei på dei når me skulle kjøyre

ved. Dei var gode og varme, me hadde halm el-ler avispapir i». Han legg til at dei berre var til heimebruk, dei hadde no helst andre sko når dei var ute blant folk.

Hadde eg hatt labba og lånesko..

Rykta spreier seg om at eg grev i vossabygdene si låneskohistoria. No er det besta til Tormod som fortel, og kanskje ho syng også, for alt eg veit. For eg får ein sms av mora om at besta kjenner til ein song, som mor hennar igjen song, der lå-nesko blir nemnde. «Du kjenner visa Eg ser deg, eg ser deg? Der ville han rodd over fjorden om han hadde hatt labbar og lodnesko.» Altså slik:

Eg ser deg, eg ser deg, men eg kan ikkje koma té deg. Hadd’ eg hatt labba og låneskoSkold’ eg ha rott uve fjorden noDao skolde eg ha kome té deg...(no mao de syngja!)

Opprop

No lurer eg på om det er nokon som les dette, gjerne ekte innfødde underdøler, som kjenner til lånesko//fetasko/hednesko? Det har då vore vanleg med både kyr og hest før i Undredal! Eller kanskje fanst det noko liknande av geiteskinn? Ta gjerne kontakt med geitostfestivalen sin demonstrasjonsgarvar (underskrivne), om du veit noko!

Vidare tenkjer eg at det kanskje finst ei framtid i dette. Tenk deg eit par lodne, varme støvlettar i tjukk tvekjøn-ningsgeitebukkeskinn! Slik som Stalheim hotell ein gong tente fire gonger innkjøpsprisen på sal av lånesko til tu-ristar, kan dette kanskje bli god butikk for Underdalsbui? Eit nisjeprodukt på lik line med undredalsosten? Følg med i neste episode, under Geitostfestivalen 2013!

Av Lisanne de Blécourt

Framfot, bakfot og ein bakfet av ei kyr. Ill. frå Amy Lightfoot (2009)

Lodnesko laga av Anders Bystøl, Vossestrand 1951. Bilete: Norsk Folkemu-seum.

Litteratur:

Refsdal, Ivar: «Fotabunad til ve-trabruk i vossebygdene og der ikring». By og Bygd. Norsk Fol-kemuseums Årbok 1655-1956.

Lightfoot, Amy: «Å sko seg. En vandring i hudskoens historie». Norsk Husflid. Nr 5 2009

Resten av teksten til songen:

ja té deg, ja té degDao skulde eg komma té degEg veit no so vel kva du vé meg!


Kvar har du vore med meterstokken til no?

Eg har vore på stølane Langhuso og Melhus. Så har eg vore på Hovdungo, på Vassete, i Botn og i Nordheimsdalen. Eg har att å sjå sela i Jonadalen og Nisedalen, og så skal eg ha meg ein tur til Stigen, både på garden og stølane som høyrer til. Det blir ikkje før til våren, tenkjer eg. Men eg har registrert hus i bygdi, både bustadhus, løer, utløer og naust.

Kan du fortelje kva du ser etter?

Eg registrerer ståande hus, dvs bygningar som har tak og veggar noko lunde intakt, og skal lage eit forslag til kva for hus som bør bevarast. Det kan vere fleire grunnar for å bevare eit hus. Det kan vere at det har ein spesiell stil eller er typiske for området dei står. På stølane har eg f.eks. registrert at dei fleste originale sela har ei grunnflate på omkring 3,5 x 3,5 m. Sjølve selet er tømra, mens skotet er sett opp i bindingsverk. Det er naturleg nok dei sela som ikkje har vore i bruk på lenge som er mest opphavelege. Men mange av dei er i så sterkt forfall at det ikkje vil bli mykje att av dei originale delane ved ei eventuell restaure-ring. Kulturminnefondet har ein regel som seier at minst 50 % av bygningen skal vere original etter restaurering for at dei skal gje tilskot. Problemet med gamle bygningar er ofte makk. Viss ein skal gå i gang med å restaurere må ein skifte ut nesten alle stokkane. Då mister ein litt av vitsen med restaurering. Då er det kanskje best å la husa stå som dei står, og berre syte for at taket er tett. Det er viktig å bevare bruksspor i gamle hus, slik som nedslitne dørstok-kar og gamle dørvridarar og beslag. Det er slike spor som minner oss om menneska som har budd der før oss.

Kva for bygningar kunne du tenkt deg å restaurere?

Det er to sel på Langhuso som ser ganske originale ut. Det eine tilhøyrer Edvin Flåm og det andre Peder Olai Vin-

dedal. Så kunne eg tenkt meg at begge seli på Hovdungo vert tekne vare på. Tenk om eitt av dei kunne vere ope for turgåarar! Det er nemleg slik at bygningane helst skal ha ein bruksverdi. Mange bygningar kan eigne seg til ut-leige, men andre kan fungere som overnattingsplass for turgåarar.

Kva er di mining om det som blir rekna som Undredal eldste hus, Edlingolastova, som har vore mykje omtala når det har vore snakk om restaurering? Og kva med Tørrisløa og Hansaløa?

Edlingolastova burde vore bevart, men det er opp til eigarane å bestemme. Når det gjeld Tør-risløa var eg ute og såg på den i lag med Arlen Bidne frå Fylkeskommunen si kulturavdeling og Gry Mørk frå Verdsarvparken. Arlen var redd for at viss ein begynte å restaurere løa så måtte ein nesten bygge ho opp på nytt. Alternativet er å halde taket tett og bevare bygningen lengst mogleg, slik den er. Det same gjeld Hansaløa. Det er ei av dei få bygningane i Undredal som står på same plassen som før utskiftinga rundt 1900. Den er veldig makk-eten. Stokkane er begynt å svikte og novene er oppetne. Viss ein skulle begynt å restaurere måtte ein byte ut mange stokkar. Men det hadde kanskje gått an å sette opp stendarar på utsida for å støtte opp stokkane, eller på innsida, med boltar gjennom stokkane viss det er feste i dei. Me må få ein

restaureringshandverkar til å sjå på desse bygningane. Dei er viktige for Undredal.

Naustet til Nils Hjellum på Hjødlabukti er døme på ein annan bygningstype som har særskilt verdi. Det er truleg bygt ein gong på 1800-talet. Det finst ein del slike muranaust i verdsarvområdet. På Styvi er det eitt som er restaurert med midlar frå Kulturminnefondet. På Bakka står det også eitt som er restaurert.

Jarle Sandvik i gang med registrering av selet på Øygarden i Nordheimsdalen. Foto: Tor Halvorsen, journalist i Hordaland.

Hansaløa er ei av dei eldste bygningane i Undredal

Med meterstokk i verdsarvenJ arle sandvik har fått kremjobben for ein kulturinteressert arkitekt: Han får reise høgt og lågt i Nærøy-

fjorden verdsarvområde og registrere gamle bygningar. Jobben fekk han av Nærøyfjorden Verdsarvpark, og han tek den innimellom andre oppdrag.


Så har me driftsbygningane. Løene til Bente Torgersen, Svenn Vidar Stegen og Anne Helene Langseth er tidsty-piske og ser ut til å vere i bra stand.

Har du inntrykk av at eigarane er interesserte i å restaure dei gamle bygningane sine?

Det veit eg ikkje. Eg har ikkje snakka med så mange. Det kom ein del folk på møtet med hadde i skulehuset 14. september, men det kunne godt ha kome fleire.

Til slutt: Kvifor skal vi ta vare på gamle bygningar?

Det kan vere mange grunnar til det: Me får dokumentert korleis folk levde før og kva slags byggemåtar dei brukte. Slik kan dei ha ein pedagogisk verdi. Dei er identitetsska-pande for bygdefolket og dei er viktige for turistane. Når vi er på reise i utlandet oppsøker vi ofte dei gamle bydelane, for der er det atmosfære og spor etter levd liv. På same måte ser turistane som kjem til Undredal at det har budd folk langs fjorden i lange tider. Dette blir ofte framheva når ein spør turistar kva dei set pris på ved å reise i Fjord-Norge.

Jarle Sandvik reknar med å vere ferdig med registrering-

sarbeidet til våren. Alle som vil diskutere restaurering av gamle hus kan ta kontakt med Jarle på tlf 412 00 594 eller [email protected].

AKM

Selet til Edvin Flåm på Langhuso burde vore bevart, meiner Jarle Sandvik

Streiftog i barndomens rike av Sigrunn Ytrefjord

F ilmen med tittelen ”Grønn var min barndoms dal” fører alltid tankane mine attende til min barndoms

grøne dal, som er Undredal.

Stupbratte fjell, bratte lier og ei fossande elv var råma kring eit lite veglaust bygdesamfunn. Husa låg i ei klynge nede ved fjorden, tett i tett for liksom å verja kvarandre mot omverda. Lengre framme i dalen var det utrygt å bu. Steinskreder og snøskreder sette ein stoppar for det.

I dette vesle bygdesamfunnet levde eg mine første år. Å få veksa opp i ei lita veglaus og avstengt bygd i det dei kalla ”dei harde trettiåra”, for så i førtiåra oppleve den 2. verdskrigen, var den beste herding ein kunne få – ein god nerk, som dei gamle sa.

Det var eit samfunn der nøysemd var sett i høgsetet. Ein kunne lett tenkja at dei livde etter eit ellevte bodord som lydde slik: Hugs du skal vera nøysam!

Det er så mange treffande ordtak eg hugsar frå barneåra. Når me ungane hadde lyst på noko som foreldra våre ikkje såg seg råd til, trøysta dei oss med ordtaket: ”Den som vil kjøpa alt ein ser må ofte gråta når andre ler”. Sanningsord. Eit anna ordtak lydde slik: Ein skal ikkje hoppa høgre enn staven rekk”. Sanningsord det òg. Ein skulle ikkje leva på borg – på forskot. Å ja, dei visste vèl kva dei snakka om.

Rart å vite at mest alle ein møtte som barn er borte. Eg ser dei føre meg i helg og søgnad – korleis dei på ein måte gav bygda liv og tryggleik. Eg tykkjer enno det ligg som ein dåm att av dei mellom fjella. I skyminga var det godt å krypa opp i fanget til ei bestemor, faster eller moster, som drog krakken bortåt glaset og synte oss leia og vegen, slik Alf Prøysen skildrar det i Julekveldsvise. Så godt å kjenne varmen frå dei strøyme mot deg og gjere deg døsig av vel-være. Eit godt føredøme er ein god arv.

Det var eit enkelt, men hardt liv for å livberge seg og sine. Ein fekk ikkje vera arbeidssky. Tidleg opp og seint i seng. Gardane var heller små og tungdrivne. Før slåmaskina

På besøk hjå Liv-faster i Flåm, 1940. Då var eg 10 år.

14 | Underdølen - desember 201114 | Underdølen - desember 2011

kom var det sjølvsagt langorven ein brukte, men stuttor-ven var òg flittig i bruk. I min barndom var det heilt vanleg med utmarkslått. Heilt opp så langt ein kunne kome i skortene, slo og lauva dei og bar det heim på ryggen.

Ja, alt dei nytta så naudleg vel,så ingen ting gjekk til spille. Dei slo og lauva frå fjøre til fjellsog grov i skårane ville.Med snidel og børatog – stuttorv med ”dott”dei leika med dauden i alvor og spott.

Sjoarevegen og kvilesteinen – kjende merke i soga vår.Børakaren fekk turka sveittenlindra trykket mot skulder sår. Mollstemt og lågmælt syng kvilesteinenom strevsame kår.

No er markastiane attgrodde og kvilesteinen gløymd. Då løypestrengen kom, var det som ein stor revolusjon. No kunne dei få renne børene heim frå marki.

Terrenget i Undredal er sers eigna for geitehald, og det har livberga folket i alle tider. No er Undredal nærast vorte verdas navle, etter at ein fekk vegutløysing. God marknads-føring gjer at folk kjem i hopetal for å kjøpa den nærings-rike geitosten. Men stølslivet er ikkje det same lenger. Eg var budeie eit par somrar før eg reiste ut. Då måtte me opp klokka fem om morgonen for å mjelka geitene, elles drog dei på beite. No ligg dyra på selbøen og jortar langt fram-etter morgonen, dette av di dei får kraftfôr i tillegg. Inne i skotet er det kome elektriske innordningar som gjer at ein rører brunosten med elektrisk straum. Eit stort fram-stig som sparar rygg og armar. Elles har dei no for lengst fått mjelkemaskinar. Me måtte stå i regn og ruskevêr å ta rundt dei våte geitene når me skulle mjelka, så me sjølve vart våte til skinnet. Men då var det stas når mjelkinga var unnagjort å koma inn i selet, kveikje i omnen med turr bjørkenever, og kjenne varmen breie seg i rommet. Angen av nykokt kaffi, angen av ost, sengehalmen og bjørkenever gjorde deg ør av velvære. Det er viktig å minnast lukter.

Om somrane medan eg var jentunge, fekk eg reise på ferie til Flåm. Eg hadde ei faster som budde eit stykke ute på strondi mot Aurland. Dette vart, og er, i minnet fram-leis mitt ferieparadis. Eg gledde meg i dagevis til dette, og ventetida kjendest alltid lang. Dei vesle tølene mine sto ferdigpakka i god tid. Eg reiste på dampen, men det var ikkje kvar dag den gjekk under kai i Undredal. Då måtte me bora den i fjorden. Dette var den store opplevinga i barndo-men – Flåm var noko heilt anna enn Undredal. Der hadde dei både bil og buss, for ikkje å snakka om Flåmsbana som vart opna i 1940. Det var som ei ny verd opna seg. Om et-termiddagane spaserte det turistar i hopetal forbi huset til faster mi. Dei kom frå Fretheim hotell, og det surra på fleire tungemål. Men aller best hugsar eg angen av sigarar og dyr parfyme. Det låg som ein eim av dei lenge etter dei var gått forbi, og eg saup det inn med stort begjær. Ei lita jente såg med drøymande auge etter eit slikt fylgje. Elles låg det store turistskip oppankra mest rett utanfor stoveglasa. Om kveldane var skipa opplyste – det var som eit Soria Moria slott, og ei stor oppleving.

Men det var Aurland som var hovudsokna, og liksom

”byen” vår. Der låg alle dei sentrale kontora. Der budde presten, doktaren og lensmannen. Der låg heradshuset, sparebanken og Sogn jord- og Hagebruksskule. Dit måtte me i all slags ærend både frå Flåm, Undredal og Gudvangen, men Flåm slapp båtreise. Og så kyrkja på Vangen – også nemnt som Sognedomen. Den ruva stort i landskapet. Dit måtte Underdølene reise for å gravleggja sine, då Undredal ikkje har gravplass. Det var noko anna å stiga inn i Vangs-kyrkja enn i den vesle kyrkja i Undredal med sitjeplassar til rundt 40 menneske.

Kyrkja på Vangen – eit landemerkeverdig den ruvar – traust som ei mormed kistemurar og gotiske bogar høgt over skip og korEnkel og stilrein – kvit og sakralkven reiste Gud slik ein katedral?

Ingen veit med sikkerheit kven det var – nokon trur det kanskje var kong Sverre som hadde gitt ein heilag lovnad då han og Birkebeinarane gjekk seg vill i fjella mellom Voss og Aurland i storm og uver. Dersom han berga livet, ville han reisa ei prektig kyrkje som takk for at dei vart berga. Og redda vart dei to gonger. Trass den storfelte Vangs-kyrkja – underdølene ville aldri byte kyrkje med Aurland. Den vesle stavkyrkja frå 1147 er eit klenodium av rang, og Undredal sitt varemerke nummer ein.

Tilbake til Flåm – mitt ferieparadis: Nå er Flåm vorte ein turistmagnet av stort format, og det er lite att av det Flåm eg minnest frå barneåra. Aurland kommune og pri-vate initiativtakarar har skapt ny næringsutvikling basert på turisme i stor stil. Slikt krev omstilling, særleg innan infrastrukturen. Eit lite kvitt koseleg hus ute på strondi er borte til fordel for ein promenade-sti langs fjorden. Eg min-nest Flåm som ein fredfull og idyllisk stad med solblank fjord der høgreiste hengebjørker spegla seg i sjøflata. Barn-domsminne er ofte solfylte. Det var eit herleg og sorglaust liv med varm omsorg frå menneske som var glad i deg, og som skapte tryggleik.

Desse barndomsminna vil alltid blenkja i minnet mitt som ein glimestein. Minna er berre mine, og ingen kan nokosinne ta dei frå meg.

Vetlebror Roald, 1 år, og eg, 4 år

ORGANISASJONSSTOFF


Glimt frå Geitostfestivalen

Med mange mann og godt ver gjekk rigginga greit.

Mange gode varer frå Skjerdal Støl-systeri og Sogn Jord- og Hage-bruksskule

Andrea Rica skapte høgtidsstemning i kyrkja med song og keltisk harpe

Matøkt i sola

Edvin Flåm stilte med sine vakre treprodukt og viste korleis dei vart til i dreiebenken. Anne Marie Liljebjelke slår av ein prat.

Dei minste tykte det var herleg å leike i strondi

Kyrkjelyden kosa seg under Messe ved fjorden sundag føremiddag. Kirsten Østmoe og Anne K. Flåm, sola og fjorden

Sogns lengste brygge-bordseta? My-kje godt på bordet laurdagskvelden Foto: Thomas B.

Tormod Underdal og Marita Foss Aase vann kvar sin klasse i hestaskokasting


ORGANISASJONSSTOFF

Blir det geitostfestival i år? Spørsmålet vart lufta på årsmøtet i UUL, og det vart vedteke at vi skulle gå

for eit arrangement. Det vart likavel langt utpå våren før det vart noko dreis på planlegginga, for nokre vilkår måtte oppfyllast: At spesielt ungdom i bygda etterlyste festivalen, at vi fekk musikk til begge kveldane og at leiaroppgåvene vart tillagt sommarjobben i grendalaget for Anna Elise. Det at ein person kunne jobba med festivalen på “heiltid” gjorde at det vart mindre press på dei andre i styret.

Men eit så stort arrangement krev jo mange frivillige, så det vart nokre dagar at det såg svart ut. I tillegg var veret ein usikkerheitsfaktor, og det at parkeringsarealet kunne bli veldig lite. Alt dette løyste seg, og vi fekk det finaste veret på heile sommaren. Programmet hadde bra breidde, frå irske tonar i kyrkja gjennom bodar, trekkspelmusikk, garving, åresal og leikar nedaføre til countrydans, ostetal-lerken, preik og frukost på på brygga.

Opninga av fesivalen var samtidig offisiell opning av servicebygget, som fungerte kjempebra som kjerne i festi-valområdet. Festivalkontoret var innbydande med mellom anna sal av fargerike T-skjorter med nytt trykk. Bodane har vel aldri før vore så fine. Ein raud tråd var satsinga på

lokal og tradisjonsrik mat, alt frå fokus på upasteuri-sert ost frå alle kantar av landet til heimelaga grill-mat frå Haugen Gards-mat. Det at vi sette vekk grilljobben og at vi ikkje hadde matbod på sundag letta arbeidet for dei frivillige, og er noko vi må gå for ved seinare arrangement.

Under denne festivalen fekk ungdomen i bygda vist at dei kan. Det var ein kjempekjekk gjeng som gir håp om fleire festivalar. Takk til alle som var med å ta eit tak, ung som gamal!

GSB

PS: Styreleiar Ivar Bjarne Underdal i Undredal Grendalag opplyser at overskotet etter festivalen vert ca kr.50.000, fordelt med kr 25.000 på Ungdomslaget og kr 25.000 på Grendalaget.

Blir det geitostfestival i år?

Geitostfestivalen er over og sit i minnet som ei fin oppleving på alle måtar. Rikeleg med god kultur,

både av song og musikk og ik-kje minst mat. Eg var so hel-dig at eg kom fredagen, like til kyrkjekonserten med Andrea Rice og hennar band. Den ir-ske harpa og songen var ei stor oppleving. Denne irske musik-ken har nok ein spesiell apell til oss nordmenn. Den fine salma til Christian Scriver frå 1686 sette krona på verket, og alle song med på sitt eige tungemål.

Med eit nyinkjøpt blått ar-meband kunde ein vera med på alt av underhaldning, leikar og anna, ikkje minst mat. Sikkert verdas lengste bord med i alle fall denna oppdekkinga: Røm-megraut og spekemat og ikkje minst både brun og kvit mylsa. Dei som sto for underhaldninga gjorde og at det letta på stem-ninga. Dei var ikkje ”mjøla i kjeften”, slik det står i Bygde-bok for Aurland. Det er nok å ta av, om me har slike som Jacob Sande og han Per Sivle i tankane.

Det fine med slike bordsete er å koma i lag og å kjenna

samhaldet. Sjølv vart eg sitjande ved midten på bordet med, for anledningen, berre heimvende Underdøler. Eg

kjende ingen frå før, men eg kjende meg heimkomen eg og. Frukosten på søndag er ei historie for seg sjølv. Det kom stadig nye folk og det vart ein lang frukost for dei fleste. Det var og eit matbord som Underdølene skal ha all ære av.

Både laurdag og søndag var sals-bodene opne med gode heimelaga handtverksprodukt både til å eta og ha på. Ein liten flik av Paradis fekk me og med på messa på Underdals-bryggja sundag med Kjell Svarstad som forrettar. Aurland Spelmannslag var organist og skapte høgtidsstem-ning for både gudstenesta og barne-dåpen. Dei høge berga ikring og ein blank Aurlandsfjord var ei fin ramme kring gudstenesta. Det ”var så stille som i kjerka” og ikkje eit vinddrag denne varme dagen. Nærare Paradis kjem du ikkje her på jorda.

Ein takk til alle som gjorde desse tre dagane så fine for oss. No har me enno eit godt minne frå Undredal å gøyma i vårt innerste hjertekammer!

Anne Marie Liljebjelke

Eit minne til å gøyma i vårt innerste hjertekammer

>>

ORGANISASJONSSTOFF


I ngen geitostfestival utan brimostformingskonkur-ranse! Det var aktivitet i den restaurerte Torgersen-sjøbui laurdag formiddag. Kathrine Vindedal og Maria

Underdal sytte for at dei som ville måla seg i ansiktet fekk det, og dei som ville laga figurar i brimost fekk det. Etter at konkurransen var avslutta tredde juryen saman, og et-ter kvart kunne utropar David Underdal (med stråhatt) kunngjere at vinnaren var Margrethe Tokvam frå Aurland med skulpturen “Sau med lam”. Andre gode bidrag var ein drage, ein traktor, ei budeie og ei tømrastove. Juryleiar Pascale Baudonnel (med skaut) overrekte ei nusseleg geit – eller var det ein av bukkane Bruse? - i premie

AKM

Brimostformingskonkurransen

Geitostfestivalen 2011 er historie. Her ser de ein del av den harde kjerne. Frå v: Maria Un-derdal (leikar, konkurransar), David Underdal (utropar), Atle U. Borlaug og Per Øystein Borlaug (altmoglegmenn), Anna Elise Borlaug (festival-sjef), Norvald Hjellum (parkering), Kenneth F. Vindedal (rigg), Marta Ø. Underdal (mat), Inger Oline Øy (mat dugnadsfolk/reinhald), Anne K. Flåm (moralsk støtte, reinhald).

Framme frå ve: Leif Inge Underdal (musikk/dans/underhaldning), Anna K. Marstein (bodar), Gunhild Strand Borlaug (moralsk støtte). Lisan-ne de Blecourt (økonomi) måtte reise tilbake til Sandane sundagskvelden. Olaf Skjerdal (lyd), måtte heim til Sogndal. Tormod Herre (altmog-legmann), reiste tilbake til Hafslo før bildet vart teke. Arvid Stegen (bos) var ikkje på møtet.

Foto: Brita Underdal


KULTUR

I språkspalta denne gongen skal vi ta for oss uttrykk som vert kalla paratagme. Det er nemningar på sidestilte

ord som saman dannar eit uttrykk. Her er nokre døme.

Det finst sikkert mange, mange fleire. Desse ofte moro-same dobbeltuttrykka gir liv til både tale- og skriftspråket vårt. Ikkje alle orda kjenner ein tydinga av, som t.d. babb? rubbel? bram?

Mange av orda i uttrykka er kontradiktatoriske, det vil seie at dei ofte står i motsetnad til kvarandre, som t.d. høgt mot lågt, smått mot stort.

Eg kjem i seinare nummer av bladet på sporet att med fleire ord på bokstaven S. God jul!

Helsing frå Roald Underdal

Alt og ingentingAtt og framAv og påAv og til

Brask og bramDitt og dattDød og pineGodt og gale

Fort og galeHeim og uteHer og derHer og nå

Hit og ditHu og hastHud og hårHytt og vêrHøgt og lågt

Klabb og babbLast og brastLite men godtMangt og mykje

Natt og dagNull og niksPikk og pakkPott og panne

Rubbel og bitRyk og reisSeint og tidlegSmått og stort

Storm og stilleSus og dusTitt og ofteTull og tøysØgje og løgje

Paratagme

1 Olaf Skjerdal - Laika2 Sigrun Borlaug - Dravle3 Kjell Krogstad - Odin4 Leif Finden - Kira5 Lars Nedberge - Athene6 Nils Hjellum - Kaira

7 Bente Torgersen - Bonso8 Anna Elise Borlaug - Selja9 Jarle Skarsbø - Bianco10 Pascale Baudonnel - Ronja11 Magne Underdal - Suzie

AKM

HundekonkurransenUnderdølen slo til med ny konkurranse i sommarnum-meret. Men: Var spørsmåla for vanskelege, eller er under-dølane late? Redaksjonen mottok berre to svar. Liv Jorunn Vestrheim leverte det spenstigaste forslaget og Norvald Hjellum det rettaste. Sidan han var parkeringsansvarleg for Geitostfestivalen og hadde festivalpass, fekk mora, Ingrid Hjellum, ein billett til kveldsseta på brygga laurdagskvel-den. Gratulerer til Norvald!

AKM

Her er løysinga på hundekonkurransen:

Bilettekst: “Denne trur eg høyrer til ein turist og heiter Prikken”, fore-slo Liv Jorunn Vestrhem. Det var eit morsomt forslag, men dessverre: Det er Lars Nedberge si Athene, med bustad i Bærum, men på som-marferie i Undredal då biletet vart teke.

Bilhaiku på Langhuso

Køyrer inn på skoddevåt E 16Mjuk og slettDen nye asfalten

Busshaiku på Langhuso

Grå som veret i sommarMamma kan køyre heim attBusskuret har vindauge

KULTUR


KYRKJA

Som me har skrive tidlegare så skal Undredal kyrkje restaurerast i regi av Stavkyrkjeprogrammet. No er ar-

beidet i gang!

Mange av dykk har sikkert lese i Sogn Avis om andre kyrkjer, f.eks.Borgund Stavkyrkje, som har vorte restaurert og om store, omfattande arbeid og kostnader på mange

millionar. For Undredal kyrkje er det Aurland kyrkjelege fellesråd som vert byggherre, men alle kostnadane vert dekte gjennom Stavkyrkjeprogrammet.

Nedre Jølster Bilelag v/Bjarne Sunde starta med mer-king og oppmåling 21. september. Raset som gjekk i Helga-bakken 3. oktober var ikkje berre til ulempe. Bjarne Sunde seier at i desse massane låg det mykje fin stein som kan brukast til utbetring og evnt. forhøging av kyrkjemuren. Stig Arne Borlaug fekk i oppdrag å skilje ut ein del steinar før frosta kjem slik at dei kan nyttast. Den 5. oktober var Bjarne Sunde og Erlend Gjelsvik, begge frå Nedre Jølster Bilelag, i gang med arbeidet. I løpet av den og påfylgjande dag fekk dei laus benkene og gjorde resten av arbeidet med merking. I tillegg vart elektrikar frå Aurland Elektriske førebudd på kva dei må gjere av arbeid.

Den 12. oktober kom Norsk Institutt for kulturminne-forsking (NIKU) til Undredal. Dei dekte tak og vegger slik at dei var beskytta mot støv og anna under restaurerings-perioden. Skipet i kyrkja var no tomt. Aurland Elektriske hadde kobla frå straumen og teke ned lysekrunene, Bjarne Sunde og Frode Voll hadde teke benker og varmeomnar ut i containeren der dei skal vere til arbeidet er ferdig. Anna Karine og Magne hadde allerede flytta orgelet, altarduken

og lysestakane til skulehuset. Der var det hausttakkefest 9. oktober. På hausttakkefesten vart det teke opp spørsmål om undredølene ynskjer å bruke Flåm kyrkje medan restau-reringa pågår eller om dei vil bruke alternativt lokale. Det var visst stemning for å bruke skulehuset til gudstenester i dei næraste månadane. Kyrkjestyret hadde saka opp i møte 19. oktober og det vart då vedteke at ein skal bruke

skulehuset i Undredal til gudstenester.

Etter at NIKU var fer-dige tok Bjarne og Frode vekk golvet i skipet. Så vart det ein liten pause i arbeidet til arkeologane skulle ha kome til staden 25. oktober. Arkeologane hadde meldt avbud til Sjur Mehlum, frå Riksantikva-ren, til denne dagen, men snikkarane, Sjur og kyr-kjeverja gjekk gjennom heile kyrkja (mest utven-dig) for å vurdere kva som skal gjerast. Dei observa-sjonane som vart gjort den dagen skal Sjur ta med seg tilbake til arkeo-logane og Riksantikvaren og så skal dei vurdere om kyrkja skal hevast nokre centimeter eller om ter-renget skal senkast. Det vart sagt at ein sannsyn-

legvis gjekk på den løysinga som førte til minst inngrep og minst endringar for kyrkja og området. Slik eg oppfatta stemningen blant dei som var der, så ser det ut til at heving av kyrkja er ut mest aktuelt. I skrivande stund (29. okto-ber) ser det ut til at det vert eit opphald i arbeidet inntil avgjerd er teken.

Det er førebels ikkje sagt noko om kor lang tid restaure-ringa vil ta. Om arbeidet er ferdig til våren, til sommaren el-ler om det tek lenger tid får me sjå etter kvart som arbeidet skrid fram. Både turistar og bygdefolk må vente i spaning.

Då me var samla i Undredal 25. oktober etterlyste eg lys ved sakristiet og kyrkja. Dette er ei sak som eg hadde mykje arbeid med med det same eg tok til i stillinga i januar 2008, men det kom aldri noko konkret ut av det frå Riksan-tikvaren si side. Ut frå at det er veldig mørkt rundt kyrkja utan den pullerten og lyktestolpen som skal vere der, så ba eg Riksantikvaren ta tak i saka så snart som råd. Arbeidet bør kunne takast uavhengig av resten av restaureringa, og straumpunkta står klare. Det er berre å få på plass pullert og lyktestolpe. Sjur Mehlum lova at dette skulle han ta tak i. Så gjenstår det å sjå – kjem det lys der snart?

Tekst og bilete: Monica Finden, kyrkjeverje

Endeleg er restaureringa i gang!

Halvor Slåtten, Gunhild Strand Borlaug og Bjarne Sunde studerer ei ribba kyrkje.


KYRKJA

For første gong på om lag 864 år er gudstenesta i bygda halden ein annan plass enn i kyrkja. På

grunn av restareringsarbeida i kyrkja vart hausttak-kefesten flytta til skulehuset. Det var litt rart, tykte kyrkjelyden, men vår nye prest, Clas Mørk Blom, er vant med både husandakt og gudstenester i utra-disjonelle lokaler frå si presteteneste i Finnmark, så han fann seg vel til rette mellom tavle, kritt og bokhyller.

AKM

Gjestestova vert bygningsmessig ferdigstilt før jul. Entreprenørane har opptrådt særs ryddig i samband med det avbrotet me fekk. Bygget er kostnadsmessig i tråd med budsjett, med eit mindre avvik grunna i avbrotet.

Meirkostandene elles er innanfor det som vi kan hand-tere. Det dreier seg om advokatkostnader og kjøp av tenes-ter i samband med endringa av reguleringsplanen. I tillegg var det lite gunstig at me ikkje fekk med oss dei fulle inn-tektene frå første sommarsesongen. Men det er slikt som

vert utjamna over heile nedbetalingstida for prosjektet.

Når det gjeld sanitærdelen er me veldig nøgde med den løysinga me har hatt i sommar. Me har ikkje teke endeleg stilling til korleis utleigeeiningane skal driftast. Med den støtten bygdefolket har vist er me fast bestemt på at denne skal me få til. Aurland Sparebank, som har handsama oss svært positivt, ryddig og profesjonelt, skal få att kvar ei-nanste krona!

IBU

KyrKjevalet Den 12. september var det kyrkjeval over heile lan-det. Alle som stod på listene vert med i sokneutvalet i sitt sokn. Oppslutnaden om kyrkjevalet var på Van-gen 22 %, Flåm 44 %, Undredal 46 % og Nærøy 49 %.

Knut Nedberge og Anna Karine Marstein vart valde til å representere Undredal sokn i kyrkjestyret: Gun-hild Strand Borlaug og Anita Fjellheim vart varare-presentantar.

Hausttakkefesten

Stoda for Gjestestova

Måndag den 1. august, dvs seie dagen etter Geiostfestival-helga, vart namnet på det nye huset i bygda offentleggjort med fynd og klem. Flåm musikklag var kome for å blåse namnet ein lang marsj. Og namnet vart Gjestestova.

Under Geitostfestivalen vart folk opp-moda om å levere namneforslag i ein kas-se på festivalkontoret. Det kom inn heile 17 forslag, og det var Anna K. Marstein sitt forslag som vart valt ut. I premie fekk ho ei lita perlegeit frå Afrika, overrekt av styremedlem Anne K. Flåm frå Grenda-laget.

Servicebygget = Gjestestova


LESARBREVKYRKJA

På ein flytur med Norwegian til Kroatia i fjor las eg flysel-skapet sitt magasin frå perm til perm. Der var det mykje god informasjon til reisande, mellom anna ein artikkel Arne Hjeltnes hadde skrive som heiter Verdt ei reise? Han hadde plukka fram 50 gode grunnar for å reise. Tre av desse ligg i Undredal og Flåm. Slett ikkje verst når heile verda er representert!

Er Undredal verkeleg verdt ei reise? Kva meiner dei som bur der? Er det fordi alt er så bra, at nokon aldri reiser bort? Vi har vel alle vår eigen grunn til kvifor vi reiser – eller let vere. Men, kva betyr det for Flåm eller Undredal at så mange vel å reise hit? Kva gjer du for at dei skal reise heim att med eit godt ferdaminne? Og vil du at dei skal kome attende?

Arne Hjeltnes er ein staut kar, som ikkje treng å bruke ”bridle” for å sjå godt. Han er verken langsynt, nærsynt eller trongsynt. Så finn deg ein av dei 50 grunnane og reis!

- Vert anbefala av ein globetrotter.Torill M. Domaas

Å reise er å leve - H.C.Andersen

Flytebryggje i Undredal?Skal me få mogeligheit til å landa båtane våre på forsvar-lig og komfortabelt vis i Undredal? Dette utkastet er ei mogeligheit for det.

Ikkje berre for dei fastbuande, men småbåttraffikken er veksande, og kor går det an å koma her til bygdi, leggja frå seg ein båt og ta ein tur på land med vissheit om at båten ligg trygt, ikkje som no, der besøkjande må sitja vakt på bryggja i tilfelle det kjem ei ferja eller ein annan båt som skal ha plass til å landa/ta om bord passasjerar.

Denne løysinga er ogso til stor nytte for dei fastbu-ande som kan bruka flytebryggja til både høylanding og ”pillalanding” samtidig som alle ilane med blåser som no nærmast stenger heile Gamlabryggja kan fjernast. Det må understrekast at feste til land er kjettingar som ligg på botnen så ingen av strendene blir stengt.

Det som er bøygen er vel finansieringa av prosjektet, men kommunen må vel koma inn her. Det har vorte bygd flyte-/gjestebryggjer både her og der i kommunen, så kvifor ikkje i Undredal òg? Med litt oppgradering av Gamlabryg-gja kunne det vorte ei skikkelig perle der nede, samtidig

er det kort veg til servicebygget for tilreisande som har behov for dèt. Kanskje Undredal bygdeutvikling kunne setja i gang ein prosess med detta?

Leif Finden

Selbøen på LanghusoPå Langhuso gjev hestebei-tinga fin grasvoll, nesten plen-lignande i enkelte område. Det er eit vakkert syn.

Men no i slutten av oktober har nokon køyrd i store ringer på eitt av disse finaste områda med grasdekke. Siden jorda er så blaut etter mykje regn er det blitt sølete og med mange stygge spor. Det er trist.

Pascale Baudonnel


ANNONSAR

GåveabonnementEg vil gjerne at

skal få eit abonnement på Underdølen.

Han/ho har denne adressa:

Eg som skal betale heiter:

Og har denne adressa:

Eg ber om å få rekning frå og med sommar-/julenummeret 2011. Abonnementet går til eg seier det opp skriftleg.

ÅRETS JULEGÅVE:Nyutgiven bok: Opptur Nærøyfjorden, med 88 turløy-per i området og 21 av dei på Undredalshalvøya + fine bilde og kart. Bøker er alltid ei fin julegåve og me har mange med lokale tema.

I NÆRBUTIKKEN UNDERDALSBUIkan du dessutan finna:• pinnakjøt lettrøykt etter Undredalstr.• svineribbe, juleskinke, sylteflesk • sauahove, lutafisk• fleire variantar av underdalsost• og det meste av ingr. til julebordet

Har du ikkje skaffa deg

den spesiallaga OSTEHØVELEN for brun undredalsost, som skjer syltunne skiver, så har me framleis nokre att.

Bur du utanbygds, kan me sende deg ein «julepakke» rett heim i stova. Kan det bli enklare ?

Ring oss på tlf. 57633080, eller ta kontaktepost: [email protected]å våre nettsider: www.visitundredal.no Velkomen til Underdalsbui !

KVIFOR FARE VIDE FOR Å FINNE JULEMAT OG JULEGÅVE ?

Me utvidar vårt visningskonsept og søkjer:

Sommarjobb i Undredal VerdsarvhusVert/vertinneMed hovudoppgåve:

• Informasjon, formidling, resepsjon/booking, kundekontakt

• “Ost i fokus”; ostebutikk og kreativ bruk av ost i menyar

Dette er jobb for ein utadvent person som likar å formidle verdiar av kulturarven med respekt og humør, og ta kreative utfordirngar saman med medarbeidarar

KafemedarbeiderMed hovudoppgåve:

• Sal, kasse, kundekontakt

Begge stillingane må rekne med å ta førefallande kafearbeid, servering og andre oppgåver ved tilskipingar

Underdalsbui/Nærbutikken UndredalSøkjer medarbeidar for:

• Gardsmat, ostebutikk, krambui/reiseminne

• kasse, forefallande butikkarbeid

For alle stillingar: Løn etter tariff. Bustad kan tilbydast i Un-dredal i leilegheit saman med andre arbeidstakarar, men med eige rom.

Spørsmål kan rettast til dagleg leiar Leif Inge Underdal,

tlf. 95137403 eller e-post.

Søknad kan sendast til Opplev Undredal AS, 5746 UNDRE-DAL, e-post: [email protected]

Velkomen til eit av dei mest interessante formid-lingskonsept i området.

Leige Ungdomshuset?Då tek du kontakt med leiaren i husnemndi, Edvin Flåm på tlf 5763 1723 eller mobil 952 78 225. Han kan gje deg opplysningar om prisar og anna.


ANNONSAR

Vil du annonsere i Underdølen?Her er prisane: Heil side kr 1000Halv side kr 500Tredjedels side kr 350Kvart side kr 250Bygdafolk annonserer gratis, men må leve-re trykklar annonse eller dekke kostnade-ne med utforming. Bladet sin formgjevar, Oransje webdesign, kan ta slike oppdrag.

GrasrotandelenGrasrotandelen er ei ordning som gjer det mogleg for spelarar hjå Norsk Tipping å gje sin del på fem prosent av innsatsbeløpet direkte til ein lokal organisasjon. Grasrotandelen gjeld for alle spela til Norsk Tipping, bort-sett frå Flax og Extra. Spelaren må ha Norsk Tipping sitt Spelarkort for å delta. Dei som har lyst å gje si støtte til Undredal Ungdomslag kan gjere det. Dei vil få rettleiing på Underdals-bui eller hjå ein annan kommisjonær hjå Norsk Tipping.

Styret i Undredal Ungdomslag

Tlf. 57 83 22 20 • [email protected] • www.selja.no

Boka får du i bokhandelen og hjå Selja Forlag

Opplev vill og vakker natur ved Nærøyfjorden og Aurlandsfjorden, i Flåmsdalen og Aurlands-dalen, på Fresvikbreen og Bleia. Fyldige turomtalar og alle rutene teikna inn på yfoto.

Pris kr 398,-

Bokslepp 28. oktober

OPPTUR NærøyfjordenOPPTUR Nærøyfjorden88 turar kring verdsarvfjordane

Borlaug båtskyssBåtskyss frå Gamlebryggja i UndredalMobil Marius 480 76 313 - Mobil Stein Ove 413 30 973

Turar til Horten, Nedbergo, Stigen og andre stader etter førespurnad. Pris etter avtale

Borlaug vedsal i UndredalNorsk ved!

Marius mob. 480 76 313 - Stein Ove mob. 413 30 973

Bjørk 60 l sekker kr. 70,- Kveikjeved 60 l sekker kr 30,-

DU RINGER OG ME

BRINGER!!

Filt Ferie i Undredal

Eke Krug fra GALLERIET PÅ BRYGGA arrangerer en filt-‐ferie

med Harm Harms fra den nederlandske bedriften HAWAR

Fra 6. til 11. september 2011

Undervisningen blir fra kl 9:00 til kl 13:00 hver dag

Kurs info, påmelding og praktisk informasjon: [email protected]

Fra 3. til 7. juli 2012


Returadresse:Undredal Grendalag5746 UndredalB

Aktivitetskalendar jula 2011 og første halvår 2012

Foto PB

04. desember 16.00 Skulen? Lysmesse. Me minnest dei som er gått bort siste året

24. desember 23.00 Skulen? Julenattsmesse

2. juledag 16.00 Ungdomshuset Juletrefest. Gang rundt juletreet, matøkt, leikar for små og store. Kvar familie tek med seg eit fat med mat. Servering av kakao. Vaksne kr 50,- Arr. UUL

4. juledag 19.00 Ungdomshuset Marknadsfest med åresal, trekking av loddbøker, pilkast og dans. Arr. UUL

15. januar 11.00 Skulen? Gudsteneste

15. januar 14.00 Skulen Årsmøte Undredal Bygdeutvikling og Grendalag

12. februar Etterm. Ungdomshuset Årsmøte Undredal Ungdomslag

26. februar 14.00 Skulen? Gudsteneste

Ikkje tidfesta Etterm. Skulen Årsmøte Undredal Grunneigarlag

18. mars 14.00 Skulen? Gudsteneste

01. april 11.00 Skulen? Gudsteneste

17. mai Heile dagen Heile bygda 17. mai-feiring med salutt, folketog, festmiddag, leikar og kaffi. Nemnda: Edvin, Nina og May Britt

03. juni 11.00 eller 13.00

Flåm kyrkje/

Undredal

Viss Undredal kyrkje ikkje er klar etter restaureringa, blir konfirmasjonen i Flåm kyrkje

NB: Det er usikkert om gudstenestene blir i Undredal. Viss ikkje kan det bli arrangert felles transport til Flåm kyrkje. Ta alle tidspunkt med ei klype salt.

for underdøler og venene deira – heime og ute 18. årgang ... · - desember 2011. info om...

Documents