แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม : กรณศกษาชมชนรมน�าจนทบร จงหวดจนทบร

โดย

นายภาสกร คาภแสน

การคนควาอสระน�เปนสวนหน+งของการศกษาตามหลกสตรปรญญาภมสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาภมสถาปตยกรรม

ภาควชาการออกแบบและวางผงชมชนเมอง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2552

ลขสทธ6ของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม : กรณศกษาชมชนรมน�าจนทบร จงหวดจนทบร

โดย

นายภาสกร คาภแสน

การคนควาอสระน�เปนสวนหน+งของการศกษาตามหลกสตรปรญญาภมสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาภมสถาปตยกรรม

ภาควชาการออกแบบและวางผงชมชนเมอง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2552

ลขสทธ6ของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

CULTURAL LANSCAPE MANAGEMENT : A CASE STUDY OF CHANTHABOON

COMMUNITY, CHANTHABURI

By

Passakorn Kamphusaen

An Independent Study Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

MASTER OF LANDSCAPE ARCHITECTURE

Department of Urban Design and Planning

Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY

2009

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหการคนควาอสระเร�อง “ แนวทางการ

จดการภมทศนวฒนธรรม : กรณศกษาชมชนรมน� าจนทบร จงหวดจนทบร ” เสนอโดย นายภาสกร คาภแสน เปนสวนหน� งของการศกษาตามหลกสตรปรญญาภมสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาภมสถาปตยกรรม

..................................................................

(รองศาสตราจารย ดร.ศรชย ชนะตงกร)

คณบดบณฑตวทยาลย

วนท�..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยท�ปรกษาการคนควาอสระ

รองศาสตราจารย ดร.ชยสทธ5 ดานกตตกล

คณะกรรมการตรวจสอบการคนควาอสระ

.................................................... ประธานกรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.รจโรจน อนามบตร)

............/......................../..............

.................................................... กรรมการ

(อาจารย ดร.สนนาถ ศกลรตนเมธ)

............/......................../..............

.................................................... กรรมการ

(รองศาสตราจารย ดร.ชยสทธ5 ดานกตตกล)

............/......................../..............

ง

51060205 : สาขาวชาภมสถาปตยกรรม

คาสาคญ : ภมทศนวฒนธรรม / แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม

ภาสกร คาภแสน : แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม : กรณศกษาชมชนรมน@าจนท

บร จงหวดจนทบร. อาจารยท�ปรกษาคนควาอสระ : รศ.ดร.ชยสทธ5 ดานกตตกล. ABC หนา.

การวจยคร@ งน@ มวตถประสงคเพ�อทาการศกษากระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรม

เพ�อใหสามารถระบองคประกอบและประเภทของภมทศนวฒนธรรม สาหรบการเสนอแนวทางใน

การจดการภมทศนว ฒนธรรม ของชมชนรมน@ าจนทบร จงหวดจนทบร การวจยคร@ งน@ ได

ทาการศกษาในสองระดบคอ ระดบกวางคอการเกบขอมลในพ�นท+ชมชนท+จดไวในฐานขอมลตางๆ

และในระดบพ�นท+ดวยวธการสารวจภาคสนาม โดยใชแบบสงเกตบนทกขอมลดานคณคาและ

ความสาคญของพ@นท�องคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมท�เก�ยวของในพ@นท�กรณศกษา

การวเคราะหขอมลใช การจดหมวดหมขอมล การจาแนกประเภทขอมล การวเคราะห

ปจจยภายในและภายนอกท�สงผลกระทบตอภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@าจนทบร

ผลการวจยพบวา

A.องคประกอบภมทศนวฒนธรรมท�เปนรปธรรมประกอบดวย อาคารและส�งปลกสราง

ท�มความโดดเดนทางสถาปตยกรรมและความเกาแก สวนท�เปนนามธรรมไดแก ประวตศาสตรการ

ต@งถ�นฐาน วถชวต ภมปญญาทองถ�นในการปรบสภาพท�อยอาศยใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมรม

แมน@าจนทบรและการอยรวมกนของวถทางความเช�อท�แตกตาง

B.ภมทศนวฒนธรรมของพ@นท� ชมชนรมน@ าจนทบรน@ นจดอยในประเภทภมทศน

วฒนธรรมแบบชมชนเมองท�แสดงถงระยะเวลาอนยาวนานในการปรบเปล�ยนรปแบบของ

องคประกอบทางภมทศนวฒนธรรม ต@งแตยคแรกของการเขามาต@งถ�นฐานมาจนถงในยคปจจบนซ� ง

วถชวตของชมชนพ�งพาระบบทางธรรมชาตนอยลง

3. แนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมน@นใชวธการอนรกษและพฒนาในขอบเขต

ของพ@นท�ระดบตางๆตามระดบคณคาความสาคญของพ@นท�องคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมซ� ง

ความย �งยนภายในชมชนน@นตองเกดจากการดแลรกษาอตลกษณจากคนในชมชน หนวยงานทองถ�น

และเอกชนรวมมอกน

ภาควชาการออกแบบและวางผงชมชนเมอง บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2552

ลายมอช�อนกศกษา........................................

ลายมอช�ออาจารยท�ปรกษาการคนควาอสระ ........................................

จ

51060205: MAJOR: LANDSCAPE ARCHITECTURE KEY WORD : CULTURAL LANDSCAPE / MANAGEMENT PROCESS OF CULTURAL LANDSCAPE

PASSAKORN KAMPHUSAEN: CULTURAL LANSCAPE MANAGEMENT: A CASE STUDY OF CHANTHABOON COMMUNITY, CHANTHABURI. INDEPENDENT STUDY ADVISOR: ASSOC. PROF. CHAIYASIT DANKITTIKUL, Ph. D. 128 pp.

The Purpose of this research was to studys the management process of cultural landscape indicating to the elements and the type of cultural landscape. For the offering ways in the cultural landscape management: a case study of Chanthaboon community, Chanthaburi, this research studied in two levels; was wide level that gathers data in the community area arranged in database and in the floor level by fieldwork survey using the observation form that noted the valued data and the significance of elements of cultural landscape. The analysis data used subsuming data, classifying data, analysis of the internal and external factors that impacted the cultural landscape of Chanthaboon community. The results of the study were: 1. Elements of the concrete cultural landscape are comprised of buildings and structures that are outstanding in architecture and antiquity. Elements of the abstract cultural landscape are comprised of history of settlement, way of life, folk wisdom for gentrifying resident to fit the environment in Chanthaboon community and living together by the different lifestyles and beliefs. 2. The cultural landscape of Chanthaboon community are arranged in type of urban area of cultural landscape indicated to long time period for adapting form of cultural landscape elements since early era of settlement to present that the way of life of the community less depends on natural system. 3. The management process of cultural landscape uses conservative method and develops the bound of area in levels following the value of the elements area of cultural landscape that the permanence in community must occur by taking care the identity from the cooperation of people in the community, local authorities and individual.

Department of Urban Design and Planning Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2009 Student's signature ........................................ Independent Study Advisor's signature ........................................

ฉ

กตตกรรมประกาศ

การคนควาอสระในเร�อง แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม: กรณศกษาชมชน

รมน@ าจนทบร จงหวดจนทบร ฉบบน@ สาเรจลลวงได ดวยไดรบความกรณาอยางสงจาก รอง

ศาสตราจารย ดร. ชยสทธ5 ดานกตตกล อาจารยท�ปรกษาการคนควาอสระ รวมท@งคณะกรรมการ

ตรวจสอบการคนควาอสระ ผชวยศาสตราจารย ดร. รจโรจน อนามบตร ประธานกรรมการ และ

อาจารย ดร. สนนาถ ศกลรตนเมธ ท�กรณาใหคาแนะนาขอคดเหนทางดานวชาการตลอดจนใหความ

กรณาตรวจสอบปรบปรงแกไขขอบกพรองตางๆอนเปนประโยชนแกงานวจย ผศกษามความ

ซาบซ@ งในความกรณาของทานเปนอยางย�ง และขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงมา ณท�น@ ซ� ง

ผลสาเรจจากการทางานคร@ งน@ หากมส� งใดเปนประโยชนในทางการศกษา หรอการนาไปใชจรง

ผวจยขอมอบผลสาเรจและความดเหลาน@นใหคณาจารยผท�ไดเอยนามมาขางตน แตหากมส� งใด

ผดพลาด ขาดตกบกพรอง หรอไมถกตองผวจยขอนอมรบไวเอง เพราะเปนเหตอนเกดจากความ

บกพรองของผวจยท�ไมไดทาการปรบปรงตามคาแนะนาอยางครบถวน

ขอกราบขอบพระคณคณพอ คณแม ผซ� งคอยสนบสนนและเปนกาลงใจเสมอมา

ขอขอบคณคณาจารยทกทาน ในภาควชาการออกแบบและวางผงชมชนเมองมหาวทยาลยศลปากร

ท�ใหความรประสทธ5 ประสาทวชาในดานตางๆ ขอขอบพระคณทานผแตงตาราทกเลมท�ผศกษาได

ใชประกอบการทางานวจย และสดทายน@ผศกษาขอมอบคณคาและประโยชนอนพงมจากงานวจย

ฉบบน@แดผมพระคณทกทาน

ช

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย .................................................................................................................... ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ............................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ ..................................................................................................................... ฉ

สารบญภาพ ............................................................................................................................... ฏ

สารบญแผนท� ............................................................................................................................ ฑ

บทท�

1 บทนา ............................................................................................................................. 1

ความเปนมาและความสาคญของปญหา ................................................................ 1

วตถประสงค .......................................................................................................... B

ขอบเขตของการวจย .............................................................................................. B

ข@นตอนการวจย ..................................................................................................... L

วธการวจย .............................................................................................................. M

ขอตกลงเบ@องตน ................................................................................................... M

นยามศพทท�ใชในการวจยและการศกษาความหมายท�เก�ยวของ ............................ N

ผลท�จะไดรบจากการวจย ....................................................................................... N

การนาเสนอผลการวจย .......................................................................................... 7

2 การศกษาความหมาย ทฤษฎ แนวคด เอกสารงานวจยท�เก�ยวของ และกรณศกษา ......... 8

ความหมายท�เก�ยวของกบการจดการภมทศนวฒนธรรม ....................................... 8

ทฤษฎ แนวคด ท�เก�ยวของ ..................................................................................... 10

แนวคด เก�ยวกบการอนรกษ ........................................................................... 10

ทฤษฎเก�ยวกบปจจยการเลอกแหลงและลกษณะท�อยอาศย ............................ 11

รปแบบการต@งถ�นฐานของชมชนรมน@าและยานเกา ........................................ 14

เอกสารและงานวจยท�เก�ยวของ .............................................................................. 15

การประเมณคณคาท�เก�ยวของกบมรดกทางวฒนธรรม ................................... 15

ระบบเพ�อการอนรกษส�งแวดลองทางวฒนธรรม ............................................ 16

แนวคดการจดการภมทศนทางวฒนธรรม ...................................................... BS

การศกษาแนวคดการพฒนาอยางย �งยน ........................................................... 26

ซ

บทท� .......................................................................................................................................... หนา

3 การดาเนนงานวจย ......................................................................................................... 29

กรอบทฤษฎหรอ แนวความคด.............................................................................. 29

การจดการขอมล ............................................................................................. 29

การแปลความหมายขอมล .............................................................................. 30

การวเคราะหขอมลเพ�อการวางแผน ................................................................ 30

การสรปผลการดาเนนงาน .............................................................................. 30

กระบวนการวจย .................................................................................................... 32

การศกษารวบรวมขอมล ................................................................................. 32

การแปลความหมายขอมล .............................................................................. 32

การระบส�งแวดลอมศลปกรรม วฒนธรรม ..................................................... 32

สารวจจดทาเอกสารขอมล .............................................................................. 32

การพจารณาคณคาความสาคญ ....................................................................... 33

วเคราะหสถานการณในปจจบน ภยคคามและแนวโนมการเปล�ยนแปลง ...... 33

จดทาขอเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม ................................ 33

การเลอกพ@นท�กรณศกษา ....................................................................................... 33

เคร�องมอท�ใชในการวจย ........................................................................................ 34

การบนทกและการสารวจลกษณะทางกายภาพของพ@นท� ............................... 34

แบบสมภาษณ................................................................................................. 34

การเกบรวบรวมขอมล ........................................................................................... 34

ขอมลและประเภทขอมล ................................................................................ 34

การเกบขอมล.................................................................................................. 35

การวเคราะหขอมล ................................................................................................ 36

4 บรบทของพ@นท�ศกษา ....................................................................................................... 38

ขอมลท�วไปของจงหวดจนทบร ............................................................................. 38

ลกษณะ ภมประเทศ ........................................................................................ 38

แหลงน@า .......................................................................................................... 40

ประชากร ........................................................................................................ 42

บรบทของพ@นท�ศกษา ........................................................................................... 43

ความเปนมาของพ@นท�ศกษา ............................................................................ 43

ฌ

บทท� .......................................................................................................................................... หนา

ท�ต@ง................................................................................................................. 44

การเขาถงพ@นท� ................................................................................................ 46

สภาพท�วไป .................................................................................................... 47

ประวตศาสตรและความเปนมา ............................................................................. 55

การจดการขอมลดานภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน@าจนทบร ........................ 59

การสรปคณลกษณะสาคญ ............................................................................. 59

การแปลความหมายขอมล ..................................................................................... 66

กลมชนชาต หรอชาตพนธ .............................................................................. 66

ประวตศาสตรการต@งถ�นฐานของชมชน ......................................................... 67

ศาสนา ความเช�อ ประเพณและพธกรรม ......................................................... 69

การระบส�งแวดลอมทางวฒนธรรม ....................................................................... 69

การสารวจจดทาเอกสารขอมล ............................................................................... 73

คณคาและความสาคญดานภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�กรณศกษา ...................... 75

การสรปคณคาและความสาคญดานภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�กรณศกษา ......... 76

คณคาดานประวตศาสตร (Historic Value) ..................................................... 76

คณคาทางดานสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Value) ..................... 76

คณคาดานเอกลกษณเฉพาะทองท� (Rarity and Uniqueness Value) ................ 78

คณคาดานสงคม (Social Value) ..................................................................... 78

5 การศกษาวเคราะหสถานการณประเดนปญหาและ

อปสรรคในการดารงรกษายานชมชน ............................................................................... 80

การวเคราะหศกยภาพและปญหาในพ@นท�กรณศกษา ............................................. 80

ศกยภาพ ........................................................................................................... 82

ปญหา .............................................................................................................. 83

เหตและปจจยท�สงผลกระทบตอภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@าจนทบร............... 85

ปจจยท�สงเสรมภมทศนวฒนธรรมยงดารงอยตอไปได ................................... 85

ปจจยคกคามท�ทาใหภมทศนวฒนธรรมเส�อมสภาพลง ................................... 85

สรปการศกษาและการวเคราะหขอมล .................................................................... 87

ภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน@าจนทบร .................................................... 87

ทศทางการเปล�ยนแปลงของชมชน .................................................................. 87

ญ

บทท� .......................................................................................................................................... หนา

6 การเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@าจนทบร ...................... 89

องคประกอบทางดานภมทศนวฒนธรรมท�เก�ยวของกบชมชนรมน@าจนทบร ......... 89

ทางรปธรรม .................................................................................................... 89

ทางนามธรรม .................................................................................................. 89

การกาหนดวตถประสงคเพ�อเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม ........ 91

วตถประสงคระยะส@น (Immediate Objective) ................................................ 93

วตถประสงคระยะยาว (Development Objective) ........................................... 93

แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@าจนทบร ................................... 93

รปแบบและวธการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรม .......... 94

แนวทางในการจดการพ@นท�องคประกอบทางวฒนธรรม ................................ 95

มาตรการควบคมและการสรางแรงจงใจ ................................................................. 101

มาตรการแรงจงใจ (Enabling Measure) .......................................................... 101

มาตรการเชงควบคม (Controlling Measure) ................................................... 101

บทบาทของหนวยงานและบคลากรท�เก�ยวของ ...................................................... 102

หนวยงานสวนทองถ�น (ระดบปฏบตการและระดบยทธศาสตร) .................... 102

หนวยงานสวนกลางระดบชาต (ระดบนโยบาย) .............................................. 102

ภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน@าจนทบรสความย �งยน ....................................... 104

7 บทสรป .......................................................................................................................... 106

สรปผลการวจย ....................................................................................................... 104

ขอมลแนวความคดและทฤษฎ ท�เก�ยวของในการจดการภมทศนวฒนธรรม ... 104

ผลวเคราะหองคประกอบและกระบวนการจดการ .......................................... 104

ผลการวเคราะหสถานการณ ประเดนปญหาและอปสรรค .............................. 107

แนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�กรณศกษาอยางย �งยน....... 107

ขอบกพรองในการวจย ........................................................................................... 104

การเกบขอมล................................................................................................... 108

การวเคราะหขอมล .......................................................................................... 108

การมสวนรวมของชมชน ................................................................................. 108

ขอเสนอแนะสาหรบการทาวจยข@นตอไป ............................................................... 108

การศกษาทศนคตของประชากรในชมชนและบรเวณใกลเคยง ....................... 109

ฎ

การศกษาความตองการและความสาคญเรงดวนของชมชน............................. 109

การศกษาในข@นตอนการบรณาการเขาสแผนทองถ�น ...................................... 109

บรรณานกรม ............................................................................................................................. 110

ภาคผนวก .................................................................................................................................. 112

ภาคผนวก ก ............................................................................................................ 113

ภาคผนวก ข ............................................................................................................ 122

ประวตผวจย .............................................................................................................................. 128

ฏ

สารบญภาพ

ภาพท� หนา

1 แสดงพ@นท�ศกษาระดบจงหวด จงหวดจนทบร .................................................. S

2 แสดงพ@นท�ศกษาระดบพ@นท� ชมชนรมน@าจนทบร ............................................. S

3 ภาพถายดาวเทยมแสดงการต@งถ�นฐานชมชนรมน@าจนทบร ป พ.ศ.2550 ........... 39

4 ภาพถายดาวเทยมแสดงท�ต@งชมชนรมน@าจนทบร ............................................... 44

5 แสดงขอบเขตพ@นท�ศกษา ................................................................................... 45

6 ลกษณะการปลกสรางบานเรอนรมน@าในปจบน ................................................ 47

7 สถาปตยกรรมอาคารในแบบชโนโปรตกส ....................................................... 50

8 บรเวณทาหลวงในปจจบนและรองรอยของเสาทาเรอท�ยงคงปรากฏอย ............ 51

9 ทาเรอท�ใชรบเสดจเม�อคร@ ง ร.5 เสดจประพาส ................................................... 51

10 ลกษะอาคารบานเรอนหองแถวในแบบชาวจน ................................................ 52

11 อาชพขายขนมแบบโบราณท�ยงคงคาขายอย .................................................... 53

12 รานขายยาสมนไพรจนท�ยงคงคาขายมาจนถงปจจบน ..................................... 53

13 ความหลากหลายทางความเช�อ......................................................................... 54

14 วฒนธรรมการแตงกายในอดตท�บงบอกถงเช@อชาต .......................................... 54

15 ประเพณตางๆท@งของชาวไทยและคนไทยเช@อสายจน ..................................... 55

16 บานลมเม�อคร@ งในอดต .................................................................................... 56

17 วดโบสถถกสรางข@นเม�อ พ.ศ.2395 .................................................................. 57

18 ถนนสขาภบาลในอดต ..................................................................................... 57

19 ทาเรอรบเสดจในอดต ...................................................................................... 58

20 วดโบสถเมอง .................................................................................................. 59

21 วดเขตรนาบญญาราม (ฮกช�งย�) ........................................................................ 60

22 วดจนทนาราม .................................................................................................. 61

23 วดใหมเมองจนทบร ......................................................................................... 62

24 วดแมพระปฏสนธนรมล (โบสถวดคาทอลก) ................................................. 63

25 ศาลเจาท�และศาลเจาตwวเลาเอ@ย ......................................................................... 63

26 ลกษณะของรปแบบอาคารและวสดตกแตง ..................................................... 64

27 ลกษณะของอาคารบานเรอนท�อยรมน@า ........................................................... 65

28 การกาหนดขอบเขตพ@นท�สารวจ ...................................................................... 73

ฐ

ภาพท� ...................................................................................................................................... หนา

29 สญลกษณของชมชนรมน@าจนทบร ................................................................... 81

30 บานโภคบาลรานคาขายผาท�เคยอยในอาณตของฝร�งเศส ................................. 123

31 บานขนบรพาภผล (รานขนมไขปาไต) ............................................................. 124

32 รานไอศกรมตราจรวด ...................................................................................... 125

33 รานจงกวงอน เปนรานขายยาจนท�มช�อเสยงรานแรก ๆ ในเมองจนทบร .......... 126

34 รานปลา รมน@า .................................................................................................. 127

ฑ

สารบญแผนท+

แผนท� หนา

1 แสดงแมน@าและโครงขายการสญจร จงหวดจนทบร ......................................... LA

2 แสดงการใชประโยชนอาคารในปจจบน ........................................................... LC

3 แสดงระดบช@นความสงของพ@นท�ศกษา ............................................................. 49

4 แสดงกลมสาระสาคญสภาพแวดลอมสรรคสราง (Built Environment) ............ 70

5 แสดงกลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment) 71

6 แสดงสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม .................................................................. 72

7 แสดงขอบเขตพ@นท�ศกษา ชมชนรมน@าจนทบร .................................................. 74

8 แสดงพ@นท�ปญหาชมชนรมน@าจนทบร ............................................................... 84

9 แสดงองคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@าจนทบร ........................ 90

10 แสดงการใชประโยชนอาคารของชมชนรมน�าจนทบร ..................................... 114

11 แสดงประเภทอาคารของชมชนรมน�าจนทบร .................................................. 115

12 แสดงรปแบบอาคารของชมชนรมน�าจนทบร ................................................... 116

13 แสดงวสดกอสรางอาคารของชมชนรมน�าจนทบร ........................................... 117

14 แสดงรปทรงหลงคาอาคารของชมชนรมน�าจนทบร ......................................... 118

15 แสดงสภาพคาอาคารของชมชนรมน�าจนทบร .................................................. 119

16 แสดงความเกาแกของคาอาคาร ......................................................................... 120

17 แสดงกรรมสทธ4 ของผใชคาอาคารชมชนรมน�าจนทบร .................................... 121

1

บทท+ 1

บทนา

การดาเนนชวตของมนษยกบสภาพแวดลอมภายใตขดขอจากดทางธรรมชาตนบต@งแต

คร@ งอดต มนษยไดศกษาเรยนรว ธใชชวตรวมกนเพ�อให เ กดความปกตสขของสวนรวม

สภาพแวดลอมไดถกปรบปรงและเปล�ยนแปลงเพ�อตอบสนองในดานความจาเปนพ@นฐานและเพ�อ

ความเจรญงอกงามของสงคม กอเกดรปแบบของ “วฒนธรรม” และผลแหงการดาเนนไปของ

วฒนธรรมน@นไดท@งรองรอย “มรดกทางวฒนธรรม” ท�ควรคาแกการศกษาเรยนรถงความเปนมา

และความเปนไปในการใชชวตอยางเคารพตอธรรมชาต อนเน�องมาจากการท�ทรพยากรน@นยอมม

การเส�อมสภาพ สญสลายหรอหมดไป “การจดการ” จงเปนอกหนทางหน�งท�จะนาไปสแนวทางของ

การพฒนาอยางย �งยนตอไปไดในอนาคต การศกษาเร�อง “ภมทศนวฒนธรรม” น@นเปนการศกษา

เพ�อท�จะทาความเขาใจในปรากฏการณของส� งแวดลอมและวฒนธรรมท�เกดข@ นและเพ�อศกษา

องคประกอบ กระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมในแนวทางท�เหมาะสม โดยในบทน@ จะ

กลาวถงความสาคญและรปแบบข@นตอนในการศกษา ซ� งมเน@อหาและรายละเอยดดงน@

1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา

การพฒนาเมองท�ผานมาไดสรางความเสยหายใหกบระบบธรรมชาตของโลก ทาใหม

กระแสของ “การพฒนาแบบย�งยน (Sustainable Development)” เพ�อใหการพฒนาท�ตองเดนหนาม

ความรอบคอบใสใจกบสภาวะของโลกมากข@น แนวความคดน@ ไดถกนามาใชและประยกตใชกน

อยางแพรหลายในหลายองคกรท�วโลกดวยจดมงหมายเดยวกนคอการจดการจดสรรการใช

ทรพยากรท�มอยอยางจากดใหคมคาและยาวนานท�สด รวมถงกระแสแนวความคดเร�อง “ภมทศน

วฒนธรรม(Cultural Landscape)” กไดมการกลาวถงกนอยางแพรหลายดวยเชนกน สวนในประเทศ

ไทยเองน@นหลายหนวยงานกไดเร�มดาเนนการท�เก�ยวของกบภมทศนวฒนธรรม ดวยกระแสการ

พฒนาในปจจบนท�ใหความตระหนกวา ภมทศนวฒนธรรมซ� งเปนสภาพแวดลอมท�อยรอบตวเรา

น@นเปนส�งจาเปนท�ตองเรยนรและทาความเขาใจ เน�องดวยสภาพแวดลอมในปจจบนไดถกทาลายลง

ไปอยางมากมาย เพยงเพราะเราขาดความรความเขาใจในคณคาและความสาคญ จนปลอยปะละเลย

หรอการพฒนาโดยไมไดคานงถงผลกระทบท�จะตามมา สงผลใหเกดความเสยหาย เส�อมโทรม หรอ

สญสลายของมรดกทางธรรมชาต ส�งแวดลอมและวฒนธรรมอนดงามไปในท�สด

2

ยานชมชนรมน@ าจนทบร เปนอกหน� งชมชนท�มการเปล�ยนแปลงมาอยางยาวนาน ม

บนทกในหลกฐานทางประวตศาสตรความเปนมาของเมองจนทบร ในปจจบนกยงคงปรากฏ

รองรอยของการจดการภมทศนและมรดกทางวฒนธรรมท�แสดงถงความเคยเจรญรงเรองเม�อคร@ ง

อดต ไมวาจะเปนรปแบบในการต@งถ�นฐานบนพ@นท�รมแมน@ าจนทบร วถชวตของยานการคาเกา

รปแบบทางสถาปตยกรรมและศลปกรรมของอาคารบานเรอนท�มรปแบบผสมผสานกนในแบบ

ไทย จนญวนและฝร�งเศส หรอองคประกอบทางวฒนธรรมในดานตางๆท�ทรงคณคาและควร

ทาการศกษาใหเขาใจอยางเปนระบบ

ดวยความตระหนกถงคณคาในมรดกทางธรรมชาต ศลปะและวฒนธรรมดงกลาวน@ จง

สมควรอยางย�งท�ตองทาการศกษาองคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมและกระบวนการจดการภม

ทศนวฒนธรรมของยานชมชนรมน@ าจนทบรอยางเปนข@นตอนมระเบยบแบบแผน เพ�อใหทราบถง

แนวทางโดยรวมของการจดการภมทศนวฒนธรรมเหลาน@ อยางสอดคลองกบการพฒนาของยาน

ชมชนรมน@าจนทบรในลาดบตอไป

2 วตถประสงค

2.1 เพ�อศกษา ขอมลแนวความคดและทฤษฎ ท� เก� ยวของในการจดการภมทศน

วฒนธรรม

B.B เพ�อศกษาวเคราะหองคประกอบและกระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชน

รมน@าจนทบร

B.S เพ�อศกษาวเคราะหสถานการณ ประเดนปญหาและอปสรรคในการดารงรกษายาน

ชมชน

B.L เพ�อจดทาขอเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�กรณศกษา

อยางย �งยน

3 ขอบเขตของการวจย

3.1 ขอบเขตดานพ�นท+

ชมชนรมน@ าจนทบรซ� งอยภายในเขตเทศบาลเมองจนทบร จงหวดจนทบร ตามแนว

ชายฝ�งของแมน@ าจนทบร โดยทาการศกษาในรายละเอยดเฉพาะบรเวณกลมบานเรอนสองฝ�งถนน

สขาภบาลจากบรเวณสะพานวดจนทนารามจนสดถนนบรเวณซอยตรอกกระจาง ระยะทางประมาณ

Aกโลเมตร

3

ภาพท� A แสดงพ@นท�ศกษาระดบจงหวด จงหวดจนทบร

ภาพท� B แสดงพ@นท�ศกษาระดบพ@นท� ชมชนรมน@าจนทบร

ท�มา : จนทบร [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก http : // www.googleearth.com

ตาแหนงพ�นท+ศกษา

สะพานวดจนทนาราม

ซอยตรอกกระจาง

แมน� าจนทบร

บรเวณพ�นท+ศกษา

N

N

4

3.2 ขอบเขตดานเน�อหา

S.B.A แนวคดและทฤษฎท�จะใชในการดาเนนการศกษาวจยเฉพาะในสวนท�มความ

เก�ยวของกบการจดการภมทศนวฒนธรรม

3.2.2 การจดการขอมลและการแปลความหมายขอมลเพ�อระบพ@นท�หรอ

องคประกอบของภมทศนวฒนธรรมชมชนกรณศกษา หมายถงการกาหนดวา หนวยพ@นท�ทาง

ประวตศาสตรใด สภาพทางภมศาสตรหรอขอบเขตพ@นท�ท�ครอบคลมองคประกอบสาคญใดท�ม

คณคาและถอวาเปนมรดกวฒนธรรมของเมองหรอชมชน ซ� งควรจะประกอบไปดวยดานกายภาพท�

จบตองได (Tangible) และดานวถชวต จารต ประเพณซ� งจบตองไมได (Intangible)

3.2.3 องคกรบคลากรผ ม สวนไดสวนเสยหรอหนวยงานท� เก�ยวของในพ@นท�

กรณศกษา

3.2.4 การเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม จากการวเคราะห

แนวโนมสถานการณปจจบน ประเดนปญหา ปจจยภายใน ปจจยภายนอกและหาขอสรปเพ�อการ

กาหนดและเสนอแนวทางในการจดการภ มทศนวฒนธรรมของพ@นท�กรณศกษาใหมความ

สอดคลองกบการพฒนาของชมชนอยางย �งยน

4 ข�นตอนการวจย

L.A ศกษาแนวคด ทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ การศกษาเบ@องตนจะทาการศกษาเพ�อ

ทาความเขาใจเก�ยวกบความหมายของภมทศนวฒนธรรมรวมไปถง แนวคด ทฤษฎและงานวจยท�

เก�ยวของกบภมทศนวฒนธรรม

L.B ออกแบบการวจย (Research Design) กาหนดกรอบ ทฤษฎ แนวคด วธการ

เคร�องมอ รายละเอยดในการวจยและการเลอกพ@นท�กรณศกษา

L.S ดาเนนการวจยโดยศกษารวบรวมขอมลทตยภม จดทาแผนกายภาพ ระบพ@นท�

สารวจเบ@องตนไดแกขอมลสภาพท�วไปของพ@นท� ขอมลดานประวตศาสตรของเมองจนทบรและ

ยานชมชนรมน@าจนทบร ภาพถายท�เก�ยวของกบชมชนในอดต แผนท� ภาพถายทางอากาศท@งในอดต

และปจจบน

L.L ระบแหลงส�งแวดลอมทางวฒนธรรม ไดแก ระบพ@นท�ท�มความสาคญเบ@องตน โดย

เกดจากการนาขอมลรายช�อสาระสาคญทางดานตางๆของพ@นท�มาจดทาผงกายภาพและนามา

วเคราะหหาพ@นท�สาคญ

5

4.5 สารวจจดทาเอกสารขอมล ไดแกดาเนนการเกบขอมลภาคสนามเพ�มเตมเพ�อเปน

ขอมลในการกาหนดนโยบายและแนวทางในการบรหารจดการของพ@นท�ท�ไดรบการระบใน

ข@นตอนท�แลวโดยม 2 สวนคอ

L.M.A การระบขอบเขตเบ@องตนเพ�อการสารวจ โดยเม�อระบตาแหนงพ@นท�ท�จะม

การสารวจแลว จงทาการสารวจในรายละเอยดมากข@ นและเฉพาะกบคนในพ@นท� เพ�อกาหนด

ขอบเขตบรเวณท�ควรจะทาการสารวจท�ครอบคลมองคประกอบสาคญไดอยางครบถวน

L.M.B ทาการสารวจภาคสนาม เพ�อใหเหนถงตาแหนงองคประกอบสาคญและ

สภาพทางกายภาพโดยรวม

4.6 วเคราะหขอมลส�งแวดลอมทางวฒนธรรมท@งหมดท�ไดจากการสารวจภาคสนามเพ�อ

สรปประเดนคณคาและความสาคญของส�งแวดลอมวฒนธรรมในแตละองคประกอบ

4.7 วเคราะหสถานการณในปจจบน ภยคคามและแนวโนมการเปล�ยนแปลง โดยมองท@ง

ปจจยภายในและปจจยภายนอก

4.8 อภปรายผลและจดทาขอเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนพ@นท�

กรณศกษา

4.9 การจดทารายงานสรปผลการศกษา

5 วธการวจย

5.1 การทบทวนเอกสาร (Literature Review) ไดแก การศกษาเอกสารรายงานส�งตพมพ

ขอมลดจตอลท�เก�ยวของกบชมชนท�อยอาศยด@งเดม

5.2 ขอมลดานกายภาพของพ@นท�ใชวธการสารวจ ภาคสนามและบนทกภาพถายสภาพ

ปจจบนของพ@นท� และการบนทกลงในแผนท�สารวจ

5.3 การสมภาษณ เนนการสมภาษณผดาเนนการหรอขบเคล�อนโครงการ (Actors) ใน

ชมชนซ�งมท@งประชาชน เจาของอาคาร เก�ยวกบทศทางและแนวโนมในการเปล�ยนแปลงของชมชน

5.4 การวเคราะขอมลเร�ององคประกอบและกระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมใช

วธการแบงประเภทขอมล จดกลมขอมล และการเปรยบเทยบขอมลจากแผนท�การสารวจ

6 ขอตกลงเบ�องตน

N.A กระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมท�ใชในการศกษาคร@ งน@ ใชกรอบแนวความคด

ของระบบเพ�อการอนรกษส�งแวดลอมทางวฒนธรรม (Cultural Environment Conservation System)

CECS ซ� งไดปรบปรงใหเหมาะสมกบระยะเวลาในการวจยและการจดการกบพ@นท�ชมชน

6

N.B การวจยในคร@ งน@ เปนการศกษาในเร� องขององคประกอบและกระบวนการการ

จดการภมทศนวฒนธรรมเพ�อเสนอแนวทางในการจดการพ@นท�ชมชนรมน@ าจนทบรในอนาคตซ� ง

ขอบเขตทางดานเน@อหาน@นจะยงไมครอบคลมถงการจดทาแผนบรณาการเขาสแผนพฒนาระดบ

ทองถ�น

7 นยามศพทท+ใชในการวจยและการศกษาความหมายท+เก+ยวของ

W.X ภมทศนวฒนธรรม (Cultural Landscape) หมายความวาพ@นท�ทางภมศาสตรท�

ประกอบดวยแหลงทรพยากรทางวฒนธรรมและธรรมชาต อนมความเก�ยวเน�องกบพฒนาการทาง

ประวตศาสตรและมคณคาทางดานความงาม ภมทศนวฒนธรรมแสดงใหเหนถงตนกาเนดและ

พฒนาการของสงคมหน�งๆ ผานลกษณะทางกายภาพและการใชงานของพ@นท�

7.2 ส�งแวดลอมวฒนธรรม (Cultural Environment) หมายความวาพ@นท�หรอบรเวณทาง

ภมศาสตรท�สะทอนและบอกเลาเร�องราวอนเก�ยวเน�องกบประวตศาสตรและการพฒนาทางสงคม

ของมนษย อนมคณคาท@งในอดตและปจจบน โดยใหความสาคญกบพ@นท�โดยรวมมากกวาสถานท�

จดเดยว จงสามารถสะทอนวถชวตของผคนโดยท�วไปได

7.3 กระบวนการจดการ (Management Process) หมายความวาการดาเนนงานตาม

ข@นตอนและวธการ อยางมระเบยบแบบแผน ซ� งในท�น@ ไดแก การจดการขอมล การแปลความหมาย

ขอมล การวเคราะหขอมล และการสรปผลการดาเนนงาน

�.L กระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรม (Management Process of Cultural

Landscape) หมายความวา การดาเนนงานตามข@นตอนและวธการอยางมระเบยบแบบแผน ไดแก

การจดการขอมล การแปลความหมายขอมล การวเคราะหขอมลและการสรปผลการดาเนนงาน

เก�ยวกบพ@นท�ทางภมศาสตรท�ประกอบดวยแหลงทรพยากรทางวฒนธรรมและธรรมชาตอนมความ

เก�ยวเน�องกบพฒนาการทางประวตศาสตรและมคณคาทางดานความงาม ภมทศนวฒนธรรมแสดง

ใหเหนถงตนกาเนดและพฒนาการของสงคมหน� งๆผานลกษณะทางกายภาพและการใชงานของ

พ@นท�

8 ผลท+จะไดรบจากการวจย

8.1 ทราบถงกระบวนการและแนวทางท�ใชในการจดการภมทศนวฒนธรรม

C.B ทราบถงประเภทและองคประกอบของภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�กรณศกษา

C.S ทราบถงคณคาและความสาคญในแตละองคประกอบของภมทศนวฒนธรรมใน

พ@นท�กรณศกษา

7

C.L ทราบถงแนวทางเพ�อการจดการภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�กรณศกษาโดยคานงถง

ความเปนไปไดทางดานส�งแวดลอม เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม อนนาไปสแนวทางในการ

พฒนาชมชนรมน@าจนทบรอยางย �งยน

9 การนาเสนอผลการวจย

การนาเสนอผลการศกษาจะเปนในรปของรายงานโดยมรายละเอยดประกอบดวย

เน@อหาตารางขอมล แผนท� รปภาพ แผนภม แผนผงบรเวณ

8

บทท+ \

การศกษาความหมาย ทฤษฎ แนวคด เอกสารงานวจยท+เก+ยวของ และกรณศกษา

เพ�อทาความเขาใจความหมาย ทฤษฎ แนวคดท�มความเก�ยวของในการจดการภมทศน

วฒนธรรมไปจนถง กรอบแนวคดท�ใชในการวจยและการเลอกชมชนพ@นท�กรณศกษา ในบทน@ จงได

ทาการศกษาโดยเน@อหาสาคญแบงออกเปน 2 สวนทคอ สวนท� A ความหมาย ทฤษฎ แนวคด

เอกสารงานวจยท�เก�ยวของ สวนท� B การกาหนดกรอบแนวคดและการเลอกชมชนพ@นท�ศกษาเพ�อใช

ศกษาองคประกอบและแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม

1 ความหมายท+เก+ยวของกบการจดการภมทศนวฒนธรรม

แนวคดและการใหคาจากดความของสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต และ

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร โดยไดใหความหมายภมทศนวฒนธรรมวา

“ภมทศน” หมายถง การรบรสภาพแวดลอมภมประเทศท@ งท�ปรากฏตามจรง และ

ภาพลกษณ ในจตใจท� รสกได (พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน BMLB อางถงในกระทรวงวฒนธรรม BML�:14)

“วฒนธรรม” หมายถง ส�งท�มนษยทาข@น สรางข@น คดข@น เพ�อใชในการดารงอย สบทอด

และ พฒนาสงคมของตนเอง แสดงถงความเจรญงอกงามของสงคมมนษย เปนประโยชนท@ง ทาง

กาย เชน การบรโภค การใชสอย หรอประโยชนทางใจ เชน การชมส�งท�เจรญตา เจรญใจ (ชนญ

วงษวภาค BML� อางถงในแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม BML�:14)

สอดคลองกบการแบงวฒนธรรมออกเปน 2 สวนคอ “ทางรปธรรม” ไดแก บานเรอน

ศาสนสถาน การแตงกาย อาหาร หตถกรรม งานศลปะ จตรกรรม ประต มากรรม สถาปตยกรรม

งานฝมอ การใชเวลาวาง การพกผอน และการสนทนาการ และ “ทางนามธรรม” ไดแก คตความเช�อ

ขนบธรรมเนยมประเพณ ภาษา วรรณคด สภาพครอบครว การเมอง การปกครอง การศกษา ศาสนา

สาธารณสข ดงน@น ภมทศนวฒนธรรม กคอทกส�งทกอยางท@งทางรปธรรมและนามธรรมอนเปนส�ง

ท�ผคนในกลมยดถอรวมกน (คานยม) และไดกระทาตอสภาพแวดลอมภมประเทศ เพ�อสรางความ

เจรญงอกงาม และพฒนาสงคมของมนษย (คณะกรรมการเอกลกษณของชาต BML� อางถงใน

กระทรวงวฒนธรรม BML�:14)

9

นกภมศาสตรยงไดใหความหมายของภมทศนวฒนธรรมไววา เปนรองรอยและ

หลกฐานการเปล�ยนแปลงผนแผนดน พ@นท�ภมประเทศและสภาพแวดลอมโดยมนษย จากกจกรรม

ตามวถชวตของชมชนหรอชาตพนธน@น ซ� งแสดงออกในลกษณะรปธรรมและนามธรรม อนได

เรยนรและถายทอดส�งสมกนมาอยางยาวนาน เปนพฒนาการต@งแตบรรพบรษสรนลกหลาน อาท

การสรางบานเรอนพกอาศย ส�งกอสราง สถาปตยกรรมตางๆ ถนนหนทาง พ@นท�เกษตรกรรมและ

ชมชน อนเปนส�งท�จบตองได และรวมท@งส�งท�จบตองไมไดคอ บรรยากาศท�รบรไดเปนจนตภาพ

เฉพาะของชมชนแหงน@น โดยอาจจะเรยกวาเปนบคลกของพ@นท�น@น (เอกลกษณ) อนรบรไดจาก

ภาพท�เหน เสยงท�ไดยน กล�นท�ไดรบ และวถชวตของผคนท�อยแหงน@น (Human Geography

Culture 1977 อางถงในกระทรวงวฒนธรรม BML�:AN)

โครงการอนรกษส� งแวดลอมศลปกรรมไดใหคาจากดความภมทศนวฒนธรรมไววา

เปนพ@นท�ทางภมศาสตรท�ประกอบดวยแหลงทรพยากรทางวฒนธรรมและทางธรรมชาต อนมความ

เก�ยวเน�องกบพฒนาการทางประวตศาสตรและมคณคาดานความงาม ภมทศนวฒนธรรมวฒนธรรม

แสดงใหเหนถงตนกาเนดและนยามขางตนไดสอดคลองกบความหมายของคาวา “ส�งแวดลอมทาง

วฒนธรรม ( Cultural Environment)” ซ� งโครงการอนรกษส�งแวดลอมศลปกรรมไดอธบายไววา

เปนพ@นท�หรอบรเวรทางภมศาสตรท�สะทอนและบอกเลาเร�องราวอนเก�ยวเน�องกบประวตศาสตร

และพฒนาการของสงคมของมนษย อนมคณคาท@งในอดตและปจจบน โดยใหความสาคญกบคณคา

ของพ@นท�โดยรวมมากกวาสถานท�จดเดยว จงสามารถสะทอนวถชวตของผคนโดยท�วไปได

(คณะทางานโครงการอนรกษส�งแวดลอมศลปกรรม BMLC อางถงในกระทรวงวฒนธรรม BML�:17)

เกรยงไกร เกดศร ไดประมวลขอมลจากแหลงตางๆ และไดใหความหมายภมทศน

วฒนธรรมไววา เปนผลท�แสดงออกมาในรปของภมทศน ธรรมชาตท�มองเหน โดยการท�วฒนธรรม

เปนผกระทา มธรรมชาตเปนส�อกลาง น�นคอ ภมทศนวฒนธรรม คอผลของการกระทาดงกลาว และ

เปนผลผลตท�เหนไดอยางเดนชดของความเก�ยวเน�องกนระหวางผลการกระทาของชมชนมนษยชาต

โดยกอรปข@นจากผลของวฒนธรรม และความสามารถเทาท�จะเปนไปตามแตท�ธรรมชาตแวดลอม

จะเอ@ออานวย ซ� งกคอมรดกอนทรงคณคาท�ตกทอดมาจากววฒนาการทางธรรมชาตและความ

พยายามของมนษยตลอดทกยคทกสมย (เกรยงไกร เกดศร อางถงในกระทรวงวฒนธรรม BML�:17)

คณะกรรมการมรดกโลกไดใหความหมายภมทศนวฒนธรรมไววาเปนผลลพธท�เกดข@น

จากการผสมผสานกนระหวางธรรมชาตและมนษย โดยแสดงใหเหนถงววฒนาการของสงคมมนษย

และการต@งถ�นฐานของมนษยผานกาลเวลามาจนกระท�งปจจบน ภายใตอทธพลของขอจากดทาง

กายภาพ โดยท�ส�งแวดลอมทางธรรมชาตเปนตวกาหนดรปแบบ ตลอดจนเปนการสบตอในทาง

สงคม เศรษฐกจ และแรงกดดนทางวฒนธรรมท@งปจจยภายนอกและปจจยภายใน โดยพ@นท�ดงกลาว

10

ไดผานการเลอกเฟนตามหลกเกณฑของคณคาในความโดดเดนอนเปนสากล จนสามารถเปนตว

แทนท�ชดเจนของภมทศนวฒนธรรม รวมไปถงการแสดงใหเหนถงหวใจสาคญของวฒนธรรม

แหงภมภาค (เกรยงไกร เกดศร 2548 อางถงในกระทรวงวฒนธรรม BML�:18) “การจดการภมทศน

วฒนธรรม” คอศาสตรและศลปแหงการดาเนนการตอทกส� งทกอยางท�มนษยไดกระทาตอ

สภาพแวดลอมภมประเทศ ซ� งไดสรางความเจรญรงเร�องตอสงคมมนษย หรอการดาเนนธระกบ

พ@นท�ทางภมศาสตร ซ� งมความเก�ยวเน�องกบพฒนาการสงคมมนษย (กระทรวงวฒนธรรม BML�:18)

2 แนวคดและทฤษฎ ท+เก+ยวของ

2.1 แนวคดเก+ยวกบการอนรกษ

2.1.1 การอนรกษศลปกรรมในแนวคดตะวนตก

พ@นฐานแนวความคดเชงอนรกษเปนปรชญาครอบคลมแนวคด ความเช�อ ทศนคต

แบบวเคราะหวสย หรอท�เรยกวา Analytic ไดแก การท�ใชขบวนการคดในเร�องใดๆ กตามในการ

อธบายปรากฏการธรรมชาต สรางสรรค การหาเหตผลในการสรางเร�องราวตางๆ เปนวธท�จะตอง

แยกแยะวเคราะหเปนข@นเปนตอน กระบวนการในการคดแบบน@ มมาต@งแตอารยะธรรมยคโบราณ

ของตะวนตก คอ อารยะธรรมกรก ตามประวตศาสตรตะวนตกจะมการกลาวถงนกปราชญกรกซ� ง

บคคลเหลาน@ เปนผใหกาเนดวชาความรใหแกทางตะวนตก ท@งทางดานการคานวณ คณตศาสตร

เรขาคณต รวมไปถงทฤษฏความรตางๆ ซ� งบคคลเหลาน@นจะมองดส�งตางๆ มใชดเพยงรปลกษณะ

ภายนอก แจจะมองลกลงไปอกวาส�งของตางๆ เหลาน@นมนเกดมาอยางไร เชน พธากอรส คดสตร

ทางคณตศาสตร บกรส คดทฤษฏทางเรข าคณต อรสโตเตลเปนคนแรกท�พยายามอธบาย

ปรากฏการณทางธรรมชาต ซ� งลกษณะการคดของนกปราชญเหลาน@นเปนลกษณะการคดท�มระบบ

แลวพยายามพสจนทาตามใหได นบเปนวธการทางวทยาศาสตร

งานศลปกรรมตะวนตกกมาจากแนวคดท�เปนระบบ ลกษณะแรกเร� มของงานศลปะ

ตะวนตกเร�มจากการเลยนแบบธรรมชาตใหมความเหมอนจรงมากท�สด ดงน@นจากลกษณะตางๆ ท�

กลาวมาขางตน จงทาใหกระบวนการคดของชาวตะวนตกมลกษณะท�จะคดคานงถงลกษณะเดมมาก

ท�สด และสามารถหนกลบไปศกษาไดอก เพราะเปนการสบทอดทางความร (ศรชย นฤมตรเรขการ

อางถงใน เมองโบราณ 2536)

2.1.2 การอนรกษศลปกรรมในแนวคดไทย (ตะวนออก)

ตามแนวคดของไทย เดมเปนการคดในแนวปรชญาตะวนออกเปนสวน

ใหญ นกคดตะวนออกไมใชวธการวเคราะหแบบตะวนตกแตอาจไดคาตอบเดยวกน เชน การคดใน

11

ใจกบการคดท�แสดงใหเหนได การท�นกคดมไดทาการวเคราะหเปนลาดบข@นตอน เราเรยกวา การ

คดแบบเบดเสรจ หรอการคดดวยญาณ (ญาณวสย Intuitive) ซ� งเปนความคดข@นละเอยดมาก เปน

การคดโดยใชพลงสมองคนหาคาตอบ โดยไมตองแจกแจงแลวไดคาตอบ ซ� งชาวตะวนตกยอมรบ

ไมได สวนในดานศลปะ ศลปะตะวนออก เชน ศลปะจน จะไมใชการเลยนแบบธรรมชาต แต

ผลงานศลปะจะเกดข@นจากภาพในใจ การสรางงานของจนน@น จตรกรจะออกไปสมผสธรรมชาตท�

ประทบใจแลวเกบเอามาสรางงาน มใชนาผนผาใบไปกางแลวลอกธรรมชาตของจรงลงไป หรอม

แบบรางกอน

ในเร�องของการอนรกษศลปกรรม ไทยเราจะเนนทางดานบญกรยา โดย

ถอวาเปนการสรางข@นใหมเพ�อผลบญในชาตหนา หรอเปนการอทศสวนกศล โดยไมคานงถงรป

แบบเดม เพราะถอวาส� งกอสรางหรองานศลปกรรมท�รวงโรยไปกเปนไปตามกฏไตรลกษณทาง

พทธศาสนา แตในปจจบนไทยเราไดรบทศนคตดานการอนรกษแบบตะวนตก ซ� งเขามาสมยรชกาล

ท� 4 เพ�มมากข@น ประกอบกบการไดเหนตวอยางจากตางประเทศ และจากชาวตะวนตกท�เดนทางเขา

มาในประเทศไทย ทาใหปจจบนการอนรกษศลปกรรมในประเทศไทยสวนใหญจงใชกระบวนการ

คดแบบตะวนตก (ศรชย นฤมตรเรขการ อางถงใน เมองโบราณ 2536)

2.2 ทฤษฎเก+ยวกบปจจยการเลอกแหลงและลกษณะท+อยอาศย

สาเหตหลกของการเลอกแหลงท�อยอาศยน@นเกดจากปจจยหลกทางดานเศรษฐกจ

ท@งส@น เน�องดวย ปจจยทางดานเศรษฐกจ เปนปจจยท�กอใหเกดปจจยทางดานอ�นๆ ตามมา เชน ดาน

สงคม ดานกายภาพท�เก�ยวของกบท�อยอาศย อาจกลาวไดวาความสามารถในการใชจายน@นเปน

ปจจยพ@นฐาน อนดบแรกในการเลอกแหลงท�อยอาศย สวนระยะทางไปยงแหลงงานและราคาท�ดน

ราคาของท�อยอาศย เปนปจจยท�ตามมาภายหลง การตดสนใจเลอกท�ตางกนน@นข@นกบงบประมาณ

และรายไดของผอยอาศย (Alonso A�N� และ Goodail A��B อางถงโดย อมร กฤษณพนธ BML�)

กลาววารายไดกบความพงพอใจจะมอทธพลตอการเลอกท�อยอาศย ซ� งสอดคลองกบ Park, Burgess

และ Mc Kenzie (อมร กฤษณพนธ BML�:AC-BA, อางจาก Park 1975 และ Kenzie A��M) เม�อผอย

อาศยมรายไดสงข@น โอกาสในการเลอกรปแบบบาน ท�ต@ง และส�งท�พอใจ จะอยในระดบท�สงข@น

ดวย เพราะความสามารถในการจายเพ�อใหไดส�งท�ดกวา ใหมกวา และแหลงท�มส�งอานวยความ

สะดวกน@นยอมมมากกวา โดยปจจยท�เกดเน�องจากปจจยทางเศรษฐกจน@นแบงไดเปน B ลกษณะ

ดงน@

12

2.2.1 ลกษณะทางกายภาพ

2.1.1. ลกษณะอาคารและพ@นท�ปลกสรางอาคาร (อมร กฤษณพนธ

BML�:AC-BA, อางจาก Goodail A��B) ไดกลาวถงลกษณะของบาน วาดจากความใหมเกาของบาน

สวนประกอบภายใน และความเหมาะสมกบขนาดของบานกบครอบครว โดย Willian H.Claure

(อมร กฤษณพนธ BML�:AC-BA, อางจาก Claure A��S) ไดอธบายเสรมไว ดงน@

2.1.1.1 แหลงท�อยอาศย ควารมความปลอดภยสง ระบายน@ าไดด

และควรอยใกลถนนและดนมลกษณะท�เหมาะสมในการกอสราง มบรการสาธารณะตางๆ ท�

สามารถเดนไปใชบรการได แตสาหรบชมชนรมน@ าน@นลกษณะการต@งบานเรอนมกอยใกลแมน@ าลา

คลองมากกวา การกอสรางบานเรอนใกลชดรมน@ าจงสามารถใชประโยชนจากน@ าได โดยสะดวก

มาก โดยเฉพาะการสญจรทางน@าโดยเรอ หลงจากน@นบทบาทการสญจร

ทางน@าจงคอยลดบทบาทลงเน�องจากการสญจรทางบกมบทบาทมากกวา

2.1.1.2 ท�อยอาศยควรอยในบรเวณท�มสภาพธรรมชาตสวยงาม

และควรอยหางจากส�งรบกวนจากควน กล�น เสยง ฝ นละออง และอทธพลของส�งท�ไมพงปรารถนา

ไมมบานหนาแนนนก และตองมความเปนสวนตว เงยบสงบ ไดรบแสงสวางเพยงพอ อากาศถายเท

ไดด

2.1.1.3 มระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการท�ด เพราะจะทา

ใหผอาศยไดรบบรการทางสงคมท�ด

2.1.2 ลกษณะของทาเลท�ต@งอาคาร เปนการพจารณาในเร�องระหวางทาเล

ท�ต@งแหลงงานและท�พกอาศย ซ� ง Alonso (A�N�),Jay Siegal (A���) และ Brain Goodail (A��B) ได

กลาววา การเขาถงแหลงงาน การกระจายตวของแหลงงาน มอทธพลตอการกระจายตวของท�อย

อาศยมากกวาปจจยอ�นๆ ครอบครวจะตองพจารณาระหวางความสะดวกของการเขาถงแหลงงาานข

องหวหนาครอบครวกบความเปนไปไดเก�ยวกบคาใชจายในการเดนทางจากบานไปท�ทางาน

ตลอดจนราคาท�ดนท�เหมาะสม ความตองการอ�นในการตดตอกบเมอง ซ� งราคาท�ดนบรเวณ

ศนยกลางเมองจะมราคาสง ในขณะเดยวกนราคาท�ดนน@นจะลดลงตามระยะทางท�หางจากศนยกลาง

เมองและแปรผกผนกบคาขนสง นอกจากน@นในพ@นท�เมองท�มการใหบรการสาธารณะท�ไมเทาเทยม

กนกจะมผลตอการเลอกแหลงท�อยอาศยโดยเฉพาะกลมผมรายไดสงยอมมความไดเปรยบกวา และ

ความสะดวกในการเขาถงเก�ยวกบการเดนทางไปประกอบกจกรรมตางๆ ทาใหผอยอาศยเลอกอยใน

บรเวณสองขางทางคมนาคม และกระจายอยรอบๆ ศนยกลางธรกจการคา ศนยกลางการทางาน และ

การศกษา (อมร กฤษณพนธ BML�:AC-BA, อางจาก Alonso A�N� ; Jay A��� และ Brain A��B)

13

2.2.2 ลกษณะทางสงคม

Harold Cater (A��M) และBrain Goodail (A��B) กลาววา ปจจยดานสงคม

จะเก�ยวกบความแตกตางกนในดานคณคา ความตองการและความพอใจของประชาชน โดย

จะสมพธกบกลมท�มความตองการและลกษณะนสยท�เหมอนกน ซ� ง Alonzo (A�N�) กลาวเสรมวา

วยของสมาชกในครอบครว น�นคอครอบครวท�มจานวนเดกมาก จะมผลใหตองใชพ@นท�มากข@น ซ� ง

มกเปนพ@นท�เขตชานเมอง นอกจากน@บรเวณท�โรงเรยนท�มการศกษาดต@งอย กจะมผลใหไดรบความ

สนใจในการเลอกเปนแหลงท�อยมากข@น สวนครอบครวท�ไมมเดกมกชอบความสะดวกสบายในการ

เขาถงส�งท�นาพอใจของเมองและพอใจอยในบานท�มพ@นท�ไมกวางมากนกบรเวณศนยกลางเมอง ซ� ง

สอดคลองกบ Harold Cater ท�กลาววา ความแตกตางของชวงอายจะมผลตอการเลอกท�อยอาศย เชน

ครอบครวท�มผสงอายเปนสวนใหญ จะตองการบานท�ต@งอยในบรเวณท�มความงาม และความเงยบ

สงบ เปนตน โดยท@งหมดข@ นอยกบความม�นคงทางเศรษฐกจของครอบครวน@นๆ นอกจากน@ น

Alonso ยงกลาวเพ�มไวอกวา การแบงแยกสผว เช@อชาต และชนช@นจะมผลตอการเลอกท�อยอาศย

ดวยเชนกน นอกจากน@ ในพ@นท�เมองท�มการใชบรการสาธารณะท�ไมเทาเทยมกน กจะมอทธพลตอ

การเลอกแหลงท�อยอาศย โดยเฉพาะกลมผมรายไดสง (อมร กฤษณพนธ BML�:AC-BA, อางจาก Cater

A��M ; Goodail A��B และ Alonso A�N�) มการกลาวเสรมโดย Steinberg (อมร กฤษณพนธ

BML�:AC-BA, อางจาก Steinberg A��N:LNS-LNL.) ใหความเหนวา ส�งท�มคณคาของเมองคอ การท�

สามารถใชประโยชนในเชงเศรษฐกจได เชน การทองเท�ยว การคา การพฒนาเศรษฐกจ โดยใช

ภาพลกษณดานสถาปตยกรรมท�มคณคาทางวฒนธรรมเปนตวเร�มตน การมองแบบน@ เปนการมอง

ประเดนใหเหนคณคาท�มอย ไมเพยงแตท�เปนกายภาพเทาน@นจะเหนวาปจจยหลกทางดานเศรษฐจ

เปนปจจยท�กอใหเกดปจจยทางดานอ�นๆ ตามมา เชน ดานสงคม ดานกายภาพท�เกท�ยวของกบท�อย

อาศย ซ� งกลาวไดวา ปจจยพ@นฐานอนดบแรกในการเลอกแหลงท�อยอาศย การตดสนใจเลอกท�

ตางกนยอมข@นอยกบงบประมาณและระดบรายไดของผอยอาศยเปนสาคญดวย

2.3 รปแบบการต�งถ+นฐานของชมชนรมน�าและยานเกา

เมองและชมชนตางๆในประเทศไทย มกต@งอยบนฝ�งแมน@ าลาคลอง โดยท�ในอดต

แหลงน@ ามบทบาทสาคญตอการดารงคชวตของชมชน กลาวคอ เปนแหลงอปโภคบรโภคของ

ครวเรอน ใชในการปรงอาหาร การซกลาง การชาระลางรางกาย การเกษตรกรรม การคมนาคม

ขนสง รวมท@งการปองกนขาศกศตร การต@งถ�นฐานของชมชนเมองด@งเดมจงมกอยบนฝ�งแมน@ าและ

ลาคลองสายหลก

14

ลกษณะของชมชนรมน@าโดยท�วไปมกจะประกอบดวย บานเรอนท�ปลกอยตามชาย

น@าท@งสองฝ�ง โดยมเรอนจานวนมากต@งอยในหนาตล�งเปนแนวแรก แลวจงตอดวยกลมเรอนท�ต@งอย

บนตล�งหรอหลงตล�งข@นไปอกหน�งหรอสองแถว ซ� งแลวแตอายแลวความแออดของชน โดยมพ@นท�

ดานหลงของบานพกอาศยท�ถกจดสรรไวเพ�อทาการเกษตรกรรม ซ� งเปนอาชพหลกของคนใน

ชมชนมาต@งแตโบราญ สวนวดท�เปนศนยกลางทางศาสนาและสงคมสวนใหญ จะต@งอยในบรเวณ

รมน@ า หรอดานหลงของพ@นท�เกษตรกรรม และมกจะหนหนาออกสทศเหนอ หรอทศตะวนออก ท�

เปนแมน@ า ลาคลอง โดยสวนใหญบรเวณท�เปนจดบรรจบกนของคลองตางๆ มกเปนบรเวณท�ม

อาคารเกาะกลมกนอยางหนาแนน และบรเวณน@ จะมเรอพายเปนจานวนมากมาจอดขายของกน จง

เกดเปนตลาดน@ าข@นมา (สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม อางใน

แหลงส�งแวดลอมทางวฒนธรรมรมคลองออมนนท BMLC:�)

ในชวง L� ปท�ผานมานบต@งแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท� A

(พ.ศ.BM�N-BM��) เปนตนมา ประเทศไทยมการพฒนาโครงขายการคมนาคมขนสงทางบกอยาง

ตอเน�อง ทาใหการใชรถยนตมากข@นจนเปนวถชวตในการดารงคชวตสมยใหมอกท@งการพฒนา

สาธารณปโภคและสาธารณปการอ�นๆกเกาะตดกบเสนทางถนนเปนหลก ทาใหเกดการพฒนา

ชมชนใหมตามเสนถนน

จากเดมท�เคยอาศยแมน@ าเปนเสนทางคมนาคมหลกทาใหเกดการต@งถ�นฐานของ

ชมชนและสรางหองแถวเพ�อคาขายข@นตรงยานท�เปนจดเปล�ยนถายผคนและสนคา เชน ทาเรอ ทา

รถ และสถานรถไฟ นอกจากน@ ยงมการสรางเรอนแถวคาขายคกบตลาดสดดวยเน�องจากแผงคาขาย

ในตลาดไมเอ@ออานวยตอการจดเกบสนคาและการอยอาศยของพอคาแมคาจงมการกอสรางเรอน

แถวอยลอมรอบตลาด (เกรยงไกร เกดศร 2551: 64) น� เปนพฒนาการของชมชนรมน@ าท�มการ

ปรบเปล�ยนรปแบบไปการศกษารปแบบของชมชนรมน@ าจงตองศกษาเก�ยวกบองคประกอบตางๆ

ของชมชนท�เปนปจจยเก@อหนนซ� งกนและกน การเปล�ยนแปลงไปขององคประกอบใดน@น อาจ

สงผลกระทบถงองคประกอบอ�นๆดวย

3 เอกสารและงานวจยท+เก+ยวของ

ในการศกษาขอมลสวนน@ ทางผวจยไดทาการศกษาทฤษฎ แนวคดจากเอกสารและ

งานวจยเก�ยวกบ องคประกอบและกระบวนการในการจดการภมทศนวฒนธรรม เน�องจากเวลาท�

จากดและเพ�อใหเหมาะสมกบระยะเวลาในการทาวจย โดยไดทาการศกษาแนวความคดคดท�มความ

เก�ยวของดงน@

15

3.1 การประเมณคณคาท+เก+ยวของกบมรดกทางวฒนธรรม

UNESCO ไดกาหนดไววา มรดกทางวฒนธรรม (Cultural Heritage) รวมถง

ส�งแวดลอมท�ถกสรางข@นและท@งระบบนเวศน โดยการอนรกษควรอยบนพ@นฐานของกระบวนการว

เคราะหซ� งเร�มจากการสารวจ ศกษาขอมลทางเอกสารและการจากดความในเร�องของลกษณะหรอ

ธรรมชาตของแหลงวฒนธรรมและคณคาตางๆ ท�เก�ยวของกบแหลงวฒนธรรมน@นๆ สามารถ

แบงเปน 2 กลมคอ (1) คณคาทางวฒนธรรม (2) คณคาทางสงคมเศรษฐกจ คณคาน@นข@นอยกบ

ลกษณะทางสงคมและสามารถเปล�ยนแปลงไดตลอดเวลา โดยเฉพาะมรดกทางวฒนธรรม แหลง

มรดกทางวฒนธรรมมการเปล�ยนแปลง เส�อมโทรมแตกสลาย ซ� งเปนไปตามลกษณะของสภา พ

อากาศท�มการเปล�ยนแปลง และลกษณะการใชงาน การเปล�ยนแปลงท�เกดข@นจงกลายเปนสวนหน�ง

ทางประวตศาสตรท�สาคญ

3.1.1 คณคาทางวฒนธรรม

S.A.A.A คณคาดานความเปนเอกลกษณ (Identity Value) อยบนพ@นฐาน

ของการระลกจดจาได เก�ยวของกบเร� องมมมองของสงคม รวมไปถงรปลกษณอ�นๆ เชน อาย

ประเพณ ความรสก ราลก อนสาวรย ความเล�อมใสในศาสนา การเมอง ความเปนชาตนยม คณคา

ของเอกลกษณมผลกระทบตอการอนรกษและบรณะแหลงมรดกวฒนธรรม หากการรบรไมถกตอง

อาจกลายเปนการทาลายมรดกท�มคณคาเหลาน@นไป คณคาเหลาน@สามารถสงเสรมโดยผานการให

ความรท�ถกตองและการฝกหดท�เหมาะสม

S.A.A.B คณคาดานศลปะ ดานเทคนค (Relative Artistic or Tech Value)

เปนคณคาท�มาจากการประเมนความสาคญทางประวตศาสตร โดยวธทางวทยาศาสตรและการ

วเคราะหตางๆ คณคาทางดานศลปะและดานเทคนค เปนผลมาจากการคนควา โดยมความต@งใจใน

การพสจนความสาคญของแหลงมรดกท�มความสาคญ ผานรปแบบของการดารงชพ เชน เคร�องมอ

ในการประกอบอาชพ งานฝมอ เปนตน

3.1.1.3 คณคาในเร�องความหายาก (Rarity Value) มความเก�ยวพนกบ

แหลงมรดกในรปแบบของผสราง ชวงเวลา พ@นท� และความเปนตวแทน หรอเปนเอกลกษณของ

แหลงมรดก คณคาในเร�องความหายากเก�ยวโยงกบคณคาดานความเปนเอกลกษณและคณคาดาน

ศลปะและดานเทคนค จะมปลตอระดบความเขมขนในการปกปองแหลงมรดก คณคาในเร�องความ

หายากท�สงอาจจะสงผลใหเปนแหละมรดกท�มความสาคญในระดบสง

3.1.2 คณคาทางสงคมเศรษฐกจ

3.1.2.1 คณคาดานเศรษฐกจ (Economic Value) สนบสนนสงเสรมใหม

การจดการแหลงมรดก ม 4 รปแบบคอ การทองเท�ยว การคา การใชงาน และส�งอานวยความสะดวก

16

หากขาดการวางแผนหรอวางแผนผดพลาด เนนเพยงรายไดโดยมองขามความสาคญดานอ�นๆ อาจ

นาไปสการทาลาย

S.A.B.B คณคาทางดานการใชสอย (Functional Value) เก�ยวพนกบคณคา

ดานเศรษฐกจ คณคาทางดานการใชสอย หมายถง รปแบบการใชสอยต@งแตแรกเร�ม หรอการใชสอย

ท�เพ�งรเร�มใชกนอยางกลมกลนผสานกนไดกบพ@นท� รปแบบการใชสอยในรปแบบประเพณ ท�สบ

ทอดกนมา จะเปนตวสงเสรมและสนบสนนคณคาความสาคญ หรอความหมายของพ@นท�

S.A.B.S คณคาทางดานขอมลและการศกษาหาความร (Educational Value)

รวมถงการใหขอมลทางดานการทองเท�ยวเชงวฒนธรรม สนบสนนใหการศกษาเก�ยวกบแหลง

มรดก ท�มความสาคญ แตอยางไรกตามไมควรท�จะสนบสนนการสรางใหม หรอการทาลายอาคาร

ด@งเดมเพราะจะทาใหหลกฐานทางประวตศาสตรเปล�ยนไป

S.A.B.L คณคาทางดานสงคม (Social Value) คณคาทางดานสงคมของ

แหลงมรดกมความเก�ยวพนกบประเพณ รวมถงรปแบบทนสมย เปนการดาเนนตามขอกาหนด แบบ

แผนหรอแนวทางของสงคมและวฒนธรรมของสงคมน@น คณคาทางดานสงคมสามารถทาใหเกด

ความสนใจเก�ยวกบสภาพแวดลอมในพ@นท�มากข@น และจะนาไปสการบารงรกษาและการซอมแซม

อาคารหรอสวนอ�นๆ

S.A.B.M คณคาทางดานการเมอง (Political Value) มกพบไดในวาระสาคญ

หรอเหตการณสาคญ ท�เกดในประวตศาสตร ณ ชวงเวลาใดเวลาหน� ง ความสาคญในการเมองจะ

เปนตวสนบสนน ใหมการจดหาทนและความเอาใจใสในพ@นท� โดยมการคมครอง การสราง

อนสรณสถาน เปนตน

3.2 ระบบเพ+อการอนรกษส+ งแวดลองทางวฒนธรรม (Cultural Environment

Conservation System : CECS)

โดยสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส� งแวดลอม กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม

ระบบเพ�อการอนรกษส� งแวดลอมทางวฒนธรรมน@ เกดจากการนาระบบเพ�อการ

อนรกษส�งแวดลอมทางวฒนธรรมของเดนมารกมาประยกตใช ไดแก ระบบการสารวจคณคาทาง

สถาปตยกรรมในสถาพแวดลอม SAVE (Survey of Architectural Value Environment) และ

ปรบเปล�ยนใหมความเหมาะสมกบบรบทของประเทศไทย ข@นตอน กระบวนการ สามารถแบงออก

ไดเปน 2 ระยะสาคญ คอ การศกษาระดบกวาง และการศกษาระดบรายละเอยด

17

การศกษาระดบกวาง

การศกษา

ยอนกลบ

การศกษาระดบรายละเอยด

การศกษา

ยอนกลบ

แผนภมท� A แสดงข@นตอนการศกษาของระบบเพ�อการอนรกษส�งแวดลอมทางวฒนธรรม

(สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม)

3.2.1 การศกษาระดบกวาง

3.2.1.1 การสรปคณลกษณะสาคญ ไดแ ก การสรปภาพรวมและ

คณลกษณะสาคญของจงหวดในดานตางๆ เพ�อสรปยอและคดกรองขอมลทตยภมท�มอยใหมความ

กระชบข@น คณลกษณะสาคญในดานตางๆ ท�ทาการสรปสามารถแบงไดเปน 3 เร�องดวยกน คอ เร�อง

ประวตศาสตรพฒนาการเมอง เร�องสภาพทางธรรมชาต และเร�องของภมทศนสถาปตยกรรมและ

ชมชน กลมสาระสาคญดานส�งแวดลอมมนษย (Built Environment)ครอบคลมองคประกอบทาง

1) การสรปคณลกษณะ

7) การกาหนดวตถประสงค

8) การเกบขอมลเชงลกเพ+อการวางแผน

9) การนาไปสการปฏบต

5) การจดความสาคญเรงดวน

4) การประเมณคณคาและการวเคราะห

3) การสารวจจดทาเอกสารขอมล

2) การระบส+งแวดลอมศลปกรรม

6) การบรณาการเขาสแผนระดบกวาง

18

กายภาพท�เก�ยวของกบมนษย ไดแก สถาปตยกรรม ส� งกอสราง โบราณสถาน ชมชน โครงสราง

เมอง แหลงโบราณคด ฯลฯ กลมสาระสาคญดานส�งแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment)

ครอบคลมองคประกอบทางกายภาพทางธรรมชาต ไดแก แมน@ าคคลอง แหลงน@ า ปาไม ฯลฯและ

กลมสาระสาคญดานประวตศาสตรวฒนธรรมและมรดกวฒนธรรมทางนามธรรม(Intangible

Environment) ครอบคลมหวขอท�เก�ยวเน�องกบองคประกอบท�ไมใชกายภาพ เชน เหตการณสาคญ

ทางประวตศาสตร วถชวต ประเพณ ภมปญญาทองถ�น กลมชนชาตพนธ แหลงการผลต แหลง

เกษตรกรรม และภมทศนทางวฒนธรรมท�โดดเดน ฯลฯ

3.2.1.2 การระบแหลงส�งแวดลอมทางวฒนธรรม ไดแก การระบพ@นท�ท�ม

ความสาคญเบ@องตน ตามสาระสาคญท�กาหนดอยางรอบดาน โดยเกดจากขอมลท�ไดจากการนา

รายช�อสาระสาคญทางดานตางๆของพ@นท�มาจดทาผงกายภาพตามสาระสาคญ กอนท�จะนามา

วเคราะหหาพ@นท�สาคญ

3.2.1.3 การสารวจจดทาเอกสารขอมล ไดแก การดาเนนการเกบขอมล

ภาคสนามเพ�มเตม เพ�อเปนขอมลในการกาหนดนโยบายและแนวทางในการบรหารจดการของพ@นท�

ท�ไดรบการระบในข@นตอนท�แลว โดยม 2 สวนสาคญ คอ การระบขอบเขตเบ@องตนเพ�อการสารวจ

เม�อไดมการระบตาแหนงพ@นท�ท�จะมการสารวจแลว พ@นท�ดงกลาวควรท�จะไดรบการพจารณาอก

คร@ งในรายละเอยดท�มากข@น และเฉพาะกบคนในวงท�อยในพ@นท� โดยใชแผนท�ฐานในมาตราสวนท�

ใหญข@นเปนแผนท�อางองในการพดคยขอมลตาแหนงขององคประกอบสาคญในพ@นท�น@นจะไดม

การระบในแผนท�อกคร@ งกอนท�จะไดมการแลกเปล�ยนพดคยถงขอบเขตบรเวณท�ควรจะไดมการ

สารวจภาคสนามเพ�อเกบขอมลเพ�มเตม โดยเกณฑในการพจารณาขอบเขตมไดแก หนวยพ@นท�ทาง

ประวตศาสตร เชน แนวกาแพงเมองเกา เขตการปกครองในอดต ฯลฯ สภาพทางภมศาสตร เชน ค

คลอง แมน@า ฯลฯ ขอบเขตพ@นท�ท�ครอบคลมองคประกอบสาคญไดอยางครบถวน สวนท�สองคอ ทา

การสารวจภาคสนาม พ@นท�ท�ไดรบการระบขอบเขตเบ@องตนจะไดรบการดาเนนการสารวจ โดยใช

วธการสารวจรวมกนกบคนในพ@นท� (Walk-Through Survey) ซ� งอาจเปนหวหนาชมชน เยาวชน

หรอผเฒาผแกในพ@นท� รวมกบคณะสารวจ การสารวจโดยการใหคนในพ@นท�พาคณะสารวจเดน

เพ�อใหเหนถงตาแหนงองคประกอบสาคญและสภาพทางกายภาพโดยรวมของพ@นท�

3.2.1.4 การประเมนคณคาและการว เคราะห ขอมลท�ไดของแหลง

ส�งแวดลอมทางวฒนธรรมท@งหมดท�ไดจากภาคสนามจะไดนามาประเมนคณคาและวเคราะหใน 3

ดานหลก อนประกอบดวย การประเมนคณคาความสาคญ (Significance) การประเมนคณคา

ความสาคญจะอางองถง 2 สวน เพ�อใชเปนเกณฑในการประเมน ไดแก คณคา (Value) และสภาพ

ความแทด@งเดม (Authenticity)

19

คณคา (Value) คอส� งท�ใหประโยชนไมวาจะเปนทางกายภาพหรอทาง

จตใจกบมนษย คณคาน@นข@นอยกบบรบททางสงคม และสามารถเปล�ยนแปลงไดตลอดเวลา โดย

คณคาเหลาน@อาจถกแบงเปน 2 กลมคอ คณคาทางวฒนธรรม (Cultural Value) โดยแบงออกเปน 3

ลกษณะ คอ คณคาทางดานความเปนเอกลกษณ (Identity Value) คณคาดานศลปะ ดานเทคนค

(Relative Artistic or Tech Value) และคณคาในเร�องความหายาก (Rarity Value) และ คณคาทาง

สงคม เศรษฐกจ โดยแบงออกเปน 5 ลกษณะดงน@ คณคาดานเศรษฐกจ (Economic Value) คณคา

ทางดานการใชสอย (Functional Value) คณคาทางดานขอมล และการศกษาหาความร (Educational

Value) คณคาทางดานสงคม (Social Value) และคณคาทางดานการเมอง (Political Value)

สภาพความแทด@ งเดม (Authenticity) คอการคงอยของคณคาน@นๆ โดย

แบงออกเปน 5 สวนท�สาคญ ไดแก ท�ต@ ง (Location) บรเวณโดยรอบ (Setting) ยงคงใชวสด

เหมอนเดม (Material) ยงคงรปรางแบบเดม (Style) และส�งสดทายคอ ฝมอชาง/เทคนคการกอสราง

(Craftsmanship)

ภยคกคามและแนวโนมการเปล�ยนแปลง (Threat and Trend) การ

วเคราะหในสวนน@ เปนการมองแนวโนมและปจจยถงการสญเสยไปของคณคา ความสาคญ และ

สภาพความแทด@งเดม ท�อาจเกดข@นในพ@นท�ท@งในระดบองคประกอบและภาพรวมของพ@นท� โดย

มองท@งปจจยภายในและภายนอกควบคกนไป ภยคกคามท�พจารณาจะเปนปจจยหลกท�จะนาไปส

แนวโนมการเปล�ยนแปลงของพ@นท�

การกาหนดแนวทางในการอนรกษพ@นท�เบ@องตน การวเคราะหในสวนน@

เปนการมองถงแนวทางท�จะเกบรกษาคณคาความสาคญของพ@นท�และปองกนภยคกคามท�จะเกดข@น

ขอมลท�ไดจากการสารวจภาคสนามในสวนน@ จะเปนแนวทางใหผประเมนและบคคลภายนอกซ� ง

ไมไดสมผสกบพ@นท�โดยตรง จะไดนามาใชประกอบการกาหนดนโยบายและแผนงาน

จากน@นจงบรณาการขอมลเขาสแผนระดบกวาง ขอมลท@งในสวนท�เปน

ระบบฐานขอมล (ทะเบยนแหลงส�งแวดลอมทางวฒนธรรมของจงหวด) และแผนท�แสดงตาแหนง

และขอบเขตแหลงส� งแวดลอมทางวฒนธรรม จะไดถกนามาเปล�ยนใหอยในรปของขอมล

สารสนเทศภมศาสตร(GIS) เพ�อนาไปใชเปนช@นของขอมลอนจะเปนขอมลประกอบสวนหน�ง ใน

กระบวนการจดทาผงเมองรวมของจงหวด หรอผงพฒนาจงหวดอ�นๆท�จะจดทาข@นในอนาคต

20

3.2.2 การศกษาระดบรายละเอยด

ข@นตอนการดาเนนการของการศกษาระดบรายละเอยด สามารถแบงยอย

ออกไดเปน 3 ข@นตอนไดแก การกาหนดวตถประสงค การเกบขอมลเชงลกเพ�อการวางแผน และ

การนาไปสการปฏบต โดยเปาหมายหลกของการศกษาในระดบรายละเอยด คอ แผนบรณาการและ

แผนปฏบตการระดบทองถ�น ซ� งไดผานกระบวนการมสวนรวมของคนในพ@นท� แผนดงกลาวจะ

ประกอบไปดวยขอมลเชงลก ท@งในสวนกายภาพและสงคม ท�จะไดนามาใชเปนตวกาหนดมาตรการ

และแนวทางท�ปฏบตไดจรง ตรงกบความตองการและวสยทศนของคนในพ@นท�และมความ

สอดคลองกบทรพยากรทางธรรมชาตและวฒนธรรมของพ@นท�

3.2.2.1 การกาหนดวตถประสงค เน�องจากแตละแหลงส� งแวดลอมทาง

วฒนธรรมมบรบทท�ตางกน ด@ งน@น จงมความจาเปนอยางย�งท�จะไดมการกาหนดวตถประสงค

เฉพาะของการดาเนนการในแตละพ@นท�ซ� งจะสงผลสาคญถง การกาหนดแผนงานและกรอบการ

ทางาน ใหมความสอดคลองเหมาะสมกบจดมงหมายรวมในอนาคตท�คาดหวงไวของคนในพ@นท�

รปแบบการกาหนดวตถประสงคอาจเร�มจากการระบประเดนปญหา (Problem Identification) การ

วเคราะหสภาวะแวดลอม (SWOT Analysis) แลวนามาแปลงเปนวตถประสงคท�ตอบรบและ

แกปญหาน@นๆ เพ�อใหเปนวตถประสงคยอย หรอวตถประสงคระยะส@น (Immediate Objective) ซ� ง

มความเหมาะสมกบปญหาในระยะส@นสามารถดาเนนการ และเหนผลไดอยางทนท พรอมกนน@น

อาจมการกาหนดวตถประสงคระยะยาว (Development Objective) ซ� งอาจไดจากการกาหนด

วสยทศนรวมกนของคนในพ@นท� โดยจะเปนเปาหมายท�อาจไมสามารถเกดข@นไดในทนทแตมความ

เหมาะสมกบการพฒนาอยางย �งยนของพ@นท�ในอนาคต

21

แผนภมท� B แสดงข@นตอนการศกษาของระบบเพ�อการอนรกษส�งแวดลอมทางวฒนธรรม

ในข@นตอนการดาเนนการศกษาระดบรายละเอยด

(สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม)

3.2.2.2 การเกบขอมลเชงลกเพ�อการวางแผน จากกรอบแนวทางการ

ดาเนนการท�ไดจากข@นตอนการกาหนดวตถประสงค ท@งในสวนท�เปนระยะส@นและระยะยาว จะเปน

ตวบงช@ ถงหวขอของขอมลท�เปนท�ตองการเพ�มเตมและขอมลท�จาเปนตองตรวจสอบกบคนในพ@นท�

เพ�อใหบรรลวตถประสงคดงกลาว ท@งในสวนขอมลกทางกายภาพและขอมลทางเศรษฐกจสงคม จง

จาเปนจะตองมการเกบขอมลเชงลก เพ�มจากรายงานแหลงส�งแวดลอมทางวฒนธรรม การเกบขอมล

แบงเปน 2 สวน ไดแก การเกบขอมลเชงลกทางสถาปตยกรรม และการวจยทางเศรษฐกจสงคม

การเกบขอมลเชงลกทางสถาปตยกรรม ไดแก การเกบบนทกขอมลหวขอ

หลกๆ อนมผลกบคณลกษณะสาคญของพ@นท�ของทกองคประกอบท�อยในพ@นท� เพ�มเตมจาก

แผนภมสรปข�นตอนการดาเนนการศกษาระดบรายละเอยด

ดาเนนการตอเน$องจากระยะท$ ( แหลง

การประชมกลมยอยกบเทศบาล

สารวจโดยสถาบนการศกษาและเจาหนาท+

การจดสมนาเชงปฏบตการทางการวางแผน

E.การกาหนดวตถประสงค การวเคราะประเดนปญหาและ

บทสรปประเดนปญหาวตถประสงค แนวทางการดาเนนการและวสยทศน

G.การเกบขอมลเชงลกเพ+อการวางแผน การวสารวจทางสถาปตยกรรมในระดบ

รายละเอยด การวจยทางเศรษฐกจและสงคม

H.การนาไปสการปฏบต การกาหนดมาตรการเพ+อการอนรกษและ พฒนาการจดทาผงกายภาพเพ+อการอนรกษ

ขอมลเชงลกทางกายภาพ

ขอมลเชงลกทางเศรษฐกจสงคม

แผนบรณาการเพ+อการอนรกษและแผนพฒนาพ�นท+

22

องคประกอบหลก ท�ไดเกบไปแลวในการศกษาระดบกวาง เพ�อใหไดมาซ� งขอมลในภาพรวมของ

พ@นท�ไมใชเพยงแตองคประกอบสาคญ การสารวจทางสถาปตยกรรมเพ�มเตมจะขยายขอบเขตการ

สารวจใหครอบคลมทกอาคารท�อยในพ@นท� โดยระดบความละเอยดของการสารวจจะยดหยนตาม

ความพรอมของบคลากรและงบประมาณของแตละพ@นท� แตอยางนอยควรท�จะครอบคลมตวแปร

หลก 6 ดาน ไดแก ประเภทอาคาร การใชสอยปจจบน ยคสมย รปแบบ วสดอาคาร รปทรงหลงคา

การเกบขอมลทางเศรษฐกจสงคม ไดแก การเกบขอมลเชงลกและการ

ตรวจสอบยนยนทศนคต ความคดเหนของประชาชนตอวตถประสงคและวสยทสนท�ไดกาหนดข@น

โดยใชเทคนควธท�เหมาะสมกนกบลกษณะของขอมลและผใหขอมล จะมท@งในสวนขอมลเชง

คณภาพ และขอมลเชงปรมาณ

การบนทกประวตศาสตรผานการบอกเลา เปนสวนประกอบท�สาคญมาก

ในการสงเสรมใหคนในทองถ�นรสกมสวนรวมในการอนรกษ เน�องจากวธการนน@ เปนการถายทอด

การสมภาษณผท�อาศยอยในทองถ�นในเร�องชวต และเหตการณในอดต รวมถงบางส�งบางอยางท�

ใกลชดเปนการสมภาษณเชงลก และบนทกประสบการณชวตของบคคล ประวตศาสตรบอกเลาท�

สมบรณจะสอบถามถงเร� องของบรรพบรษครอบครว ประสบการณชวตต@ งแตในวยเดกจนถง

ปจจบน และสอบถามในแงมมอ�นๆ มากเทาท�จะเปนไปได การใชขอมลท�ไดจากประวตศาสตร

บอกเลา จะทาใหทราบถงเร� องราวของส�งแวดลอมทางวฒนธรรมอยางละเอยด และตางไปจาก

หนงสอประวตศาสตร โดยท�วไปซ�งมกจะกลาวถงเร�องราวเฉพาะท�เก�ยวกบ ราชวงศ และศาสนา

3.2.2.3 การนาไปสการปฏบตขอมลท�ไดจากการเกบขอมลและสงเคราะห

ขอมลในระดบรายละเอยด จะไดมการมาจดทากระบวนการวางแผนผานเวทสาธารณะ โดยมเน@อหา

3 สวน สวนแรกไดแก

การสงเคราะหขอมลเชงลก ขอมลท�ไดเพ�มจากท@งทางกายภาพและทาง

เศรษฐกจสงคม ท@งในสวนวตถประสงค แนวทางการดาเนนการ จะถกนามาสงเคราะหเขาส

เคร�องมอในการวางแผน และผงกายภาพ จะทาใหไดรปแบบการดาเนนการท�ชดเจนข@ น และม

ความสมพนธกนกบทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมของพ@นท�ท�ไดจากการสารวจ รปแบบการ

ดาเนนการบางสวนจะไดมการนาไปแปลงใหอยในรปแบบท�เขาใจงายตอคนท�วไป เชน แผนท� 3

มต แผนพบประชาสมพนธ เพ�อสรางความเขาใจและการรสกมสวนรวมกอนท�จะมการกาหนดเปน

มาตรการและแผนงานโดยละเอยดในข@นตอไป

การกาหนดมาตรการเพ�อการอนรกษ ผลท�ไดจากการสงเคราะหขอมลจะ

ไดถกนามากาหนดมาตรการ เพ�อใชตอบสนองวตถประสงคและบรรลวสยทศนท�กาหนด มาตรการ

ม 2 รปแบบมาตรการเชงจงใจ Enabling Measure และมาตรการเชงควบคม Controlling Measure

23

มาตรการแรงจงใจ Enabling Measure ไดแก การยกเวนภาษบางประเภท

ใหกบอาคารอนรกษ รวมถงวสดทองถ�น การอานวยความสะดวกในการขออนญาตปรบปรงอาคาร

เกา การสรางประโยชนพเศษใหกบอาคารเกาหรออาคารใหมท�ดาเนนการตามคมอการออกแบบ

เชน การเพ�มสดสวนพ@นท�อาคารตอท�ดน (FAR or BCR) การมอบรางวลเผยแพรสสาธารณะ ใหกบ

อาคารท�อนรกษไดด การจดทากจกรรมสรางการรบรสาธารณะ (Public Awareness) เพ�อเผยแพร

ความรความเขาใจเก�ยวกบคณคาความสาคญในพ@นท� การออกเงนสนบสนน (Matching Fund)

รวมกบเจาของบานในการปรบปรงอาคาร

3.2.2.4 มาตรการเชงควบคม Controlling Measure เชน การกาหนดความ

สงและประโยชนการใชท�ดนและอาคาร การกาหนดวสดและสหลงคาการข@นทะเบยนโบราณสถาน

ใหกบอาคารอนรกษ

การจดทาผ งกายภาพเพ�อการอนรกษ ขอมลจากการดา เนนการในระดบ

รายละเอยด ท@งในสวนขอมลทางกายภาพ เศรษฐกจสงคม และวตถประสงค จะถกนามาวเคราะห

สงเคราะห ลงสผงกายภาพระดบพ@นท� โดยผงท�เสนอควรจะมความสมพนธสอดคลองกนกบฐาน

ทรพยากรท�ม และความตองการของคนในพ@นท�เพ�อนาไปสวสยทศนของชมชนท�วางไวโดยมการ

นามาตรการบางสวนท�เหมาะสมมาประกอบผงท�ไดจะครอบคลมท@งในระดบองคประกอบโดยม

โครงการยอยท�จะสงเสรมและสนบสนนวตถประสงคและมาตรการท�กาหนดท@งในสวนของภาครฐ

เอกชนและประชาชนท�วไป และในระดบพ@นท�โดยรวม ในรปแบบของผงการใชประโยชนท�ดน

กระบวนการท�ใชดาเนนการจะมรปแบบท�ตางกนไป โดยอาจอยในรปแบบของการจดประชมเชง

ปฏบตการขนาดเลกของผเก�ยวของหลก เพ�อสรปขอมลและประเดนท�สาคญกอนท�จะนาไปสการ

จดเวทสาธารณะขนาดใหญเพ�อชวยกนยกรางผงกายภาพ โดยปรกตข@นตอนน@ จะใชเวลานาน และ

จาเปนท�จะตองมบคลากรเฉพาะทางดานการวางแผนเขารวมดาเนนการ

3.3 แนวคดการจดการภมทศนทางวฒนธรรม

คณะทางานภมทศนวฒนธรรมโดยกระทรวงวฒนธรรมจดแบงภมทศนวฒนธรรม

ออกตามความเขมขนของการจดการของมนษยท�มตอสภาพแวดลอม ไดเปน 3 ประเภทคอ ชมชนท�

มภมทศนนาวฒนธรรม ชมชนท�มลกษณะเดนรวมกนท@ งภมทศนและวฒนธรรม ชมชนท�ม

วฒนธรรมนาภมทศน (สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตกระทรวงวฒนธรรม และคณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2549) โดยประเภทของภมทศนวฒนธรรมตามความ

เขมขนของการจดการสภาพแวดลอม 3 ประเภท ดงน@

24

3.3.1 ภมทศนวฒนธรรมแบบภมทศนนาวฒนธรรม

ลกษณะของชมชนท�มภมทศนเปนเอกลกษณสาคญโดดเดนคอ ชมชนท�

ยงประกอบไปดวยสภาพแวดลอมธรรมชาตอนอดมสมบรณ การต@งถ�นฐานมการแทรกตวอยใน

ระบบนเวศทางธรรมชาต ดวยการปรบตวใหอยรวมกนอยางมดลยภาพ อาท การต@งถ�นฐานบน

เทอกเขา รมแมน@ าในปาไม เปนตน ภมทศนวฒนธรรมลกษณะน@ ปราศจากการรบกวนความเจรญ

ทางดานวตถใดๆ จากภายนอก หรอจะมกเปนแตเพยงสวนนอย ไมสงผลตอวถชวตความเปนอย

อยางรนแรง หรอชดเจน เน�องมาจากมการอยอาศยท�พ� งพาธรรมชาต และปฏบตตนตอ

สภาพแวดลอมอยางออนนอม โดยปกตแลวผคนท�อาศยอยในภมทศนวฒนธรรมของตนเองอยบน

ขอจากดดานตางๆ ของคน มการใชปรพยากรท�มอยในทองถ�นใหเกดประโยชนสงสด หากจะซ@อหา

สนคาจากภายนอกชมชนกเพยงแตสนคาบางประเภทท�จาเปนและไมสามารถผลตไดในทองถ�น

เทาน@น

การจดการภมทศนในลกษณะน@ คอ การคานงถงความใกลชดกบ

ธรรมชาต การใชวสดปรงแตงท�ตองซ@อมาจากภายนอกชมชนใหนอยท�สด มความกลมกลนกบ

สภาพแวดลอม และไมเปนการทาลายท@งมลภาวะทางนเวศวทยา และเปนมลพษทางสายตา

3.3.2 ภมทศนวฒนธรรมแบบมลกษณะเดนรวมกนท�งภมทศนและวฒนธรรม

ชมชนท�มลกษณะโดดเดนท@งในแงภมทศนและวฒนธรรมรวมกนเปน

พ@นท�ท�มแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมท�เหมาะสมไดหลายหลายแนวทาง แตอยางไรกตาม

ในการจดการตางๆ กควรอาศยปจจยภายนอกใหนอยท�สดเทาท�จะทาได ควรใชทรพยากรท�มอยม

อยในทองถ�นท�มอยอยางอดมสมบรณในการจดการ และพงระลกวาการจดการภมทศนวฒนธรรมท�

มสดสวนของการพ� งพาทรพยากรธรรมชาตในทองถ�นจะกอใหเกดปญหานอยกวาการพ� งพา

ทรพยากรท�สงเคราะหข@น หรอทรพยากรใดๆท�ไมมในทองถ�น

3.3.3 ภมทศนวฒนธรรมแบบวฒนธรรมนาภมทศน สามารถแบงออกเปน 2

ลกษณะคอ

3.3.3.1 วฒนธรรมท�จบตองไดหรอเปนรปธรรมเปนหลกในการ

เปล�ยนแปลงภมทศน ในการจดการภมทศนวฒนธรรมประเภทน@สามารถทาไดหลากหลายรปแบบ

แตอยางไรกตามจะตองคานงถงเอกลกษณของพ@นท�เปนสาคญ และตองนามาเปนพ@นฐานความคด

ในการออกแบบหรอจดการในภมทศน ผลลพธของการจดการจะออกมาด หรอไมน@น ข@นอยกบ

ประสบการณ และความรความชานาญของคณะทางานเปนสาคญ สาหรบการจดการภมทศน

วฒนธรรมตองระมดระวงไมใหเกดความเปล�ยนแปลงท�กวางขวางและหลากหลาย เพราะหากเปน

การจดการท�ผดพลาดแลว ยอมสงผลกระทบทางลบท�รนแรงและชดเจนดวยเชนกน ดงน@นในการ

25

จดการภมทศนวฒนธรรมของชมชนลกษณะน@ มความจาเปนท�จะตองทาการศกษาเพ�อสรางความ

เขาใจชมชนอยางถองแท เพ�อกากบการจดการใหอยในกรอบของวฒนธรรมด@งเดมของตนได และ

ควรใหมผท�มความรมประสบการณเขามาแนะนาหรอวางกรอบความคดและแผนการจดการ ซ� ง

ตองไมเกนกาลงของชมชนท�จะดาเนนการเองได

3.3.3.2 วฒนธรรมท�จบตองไมไดหรอเปนนามธรรมเปนตวนาพาใหเกด

การเปล�ยนแปลงภมทศนลกษณะน@อาจจะไมไดเหนเปนประจกษแกสายตา แตตองการการวเคราะห

เชงลก ซ� งจะเกดข@นในชมชนท�มวฒนธรรมท�ซบซอน ซ� งอาจจะเปนชมชนเมองขนาใหญหรอขนาด

เลกกได หากแตชมชนน@นตองมเอกลกษณทางวฒนธรรมของชมชนท�โดดเดนอยางเหนไดชด ซ� ง

การจดการในลกษณะน@ อาจเปนการสงเสรมวฒนธรรมท�เปนนามธรรมดงกลาว ซ� งอาจจะเปนการ

บรหารจดการ หรอสนบสนนวฒนธรรมประเพณ แตท@งน@ ตองข@นอยกบความตองการของชมชน

และควรมการประเมนผลของการจดการหลงจากดาเนนงานจดการไปแลว

3.3.4 รปแบบและวธการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรม

3.3.4.1 การศกษาและการวจย (Study and Research) การศกษาภมทศน

วฒนธรรมของแตละพ@นท�ถอวาเปนการจดการภมทศนวฒนธรรมในข@นตอนแรก กลาวคอตอง

ทาการศกษาพ@นท�ในแงมมตางๆเพ�อใชเปนฐานขอมลในการวเคราะหพ@นท�ประเดนตางๆซ� ง

สามารถจาแนขอมลออกไดเปนสองประเภทคอขอมลพ@นฐานของพ@นท� และขอมลพ@นฐานผานการ

วเคราะห ซ� งในข@นตอนน@น@นผวจยไดทาการศกษามาแลวในระดบหน�ง ดงขอมลท�ปรากฏในขางตน

3.3.4.2 การดแลรกษา (Maintenance) คอข@นตอนแรกในการจดการ

มรดกทางวฒนธรรมท�มคณคาทางศลปวฒนธรรมหรออาคารท�มความสาคญท�ระบไวในหลกฐาน

ทางประวตศาสตร ใหคงอยในสภาพท�ม�นคง สมบรณและเรยบรอยอยเสมอ ดวยการดแลรกษาอย

อยางสม�าเสมอ และหากเกดการเส�อมสภาพกสามารถทาการซอมแซม ซ� งสามารถทาไดงายและไม

ตองอาศยผเช�ยวชาญในการ ไมส@นเปลองคาใชจายและทรพยากรมากนก

3.3.4.3 การรกษาใหคงสภาพ (Preservation) มกใชการจดการลกษณะน@

กบมรดกทางวฒนธรรมท�เปนโบราณสถานท�ขาดการใชสอยรวมสมยของปจจบนไปแลวคณคาของ

แหลงโบราณสถานเหลาน@ จะมประโยชนในแงของการศกษาโดยทาหนาท� เปนหลกฐานทาง

ประวตศาสตร โดยในสวนของบรเวณพ@นท�ท�ทาการศกษาในสวนของชมชนน@นยงไมปรากฏ

องคประกอบหรอมรดกทางวฒนธรรมใดท�ตองใชการจดการดวยวธน@

3.3.4.4 การบรณะ (Restoration) โดยซอมแซมปรบปรงใหมรดกทาง

วฒนธรรมหรอภมทศนวฒนธรรมใหกลมกลนกบของเดม ใหมากท�สด แตกควรทาใหสามารถ

แยกแยะถงส�งท�มอยเดมกบส�งท�ไดปรบปรงใหม การจดการในลกษณะดงกลาวมงหมายท�จะทาให

26

คณคาท�เปนนามธรรมดานตางๆ ท�เก�ยวเน�องกบพ@นท�น@นกลบมามความชดเจนมากย�งข@น โดยเฉพาะ

ในแงคณคาดานจตวญญาณ และคณคาดานการศกษา

3.3.4.5 ก า ร ป ฏ ส ง ข ร ณ ห ร อ ก า ร ส ร า ง ข@ น ใ ห ม ใ น ร ป แ บ บ เ ด ม

(Reconstruction) โดยทาใหมรดกทางวฒนธรรม และภมทศนวฒนธรรมท�เคยสญเสยรปรางไป

หรอพงทลายกลบมาอยในรปท�เคยเปน โดยใชจากหลกฐานภาพถาย โดยการสรางใหมน@ แมวาจะ

ไมสอดคลองกบแนวความคดการอนรกษท�คานงถงความแทจรงของอาคารหรอวสด แตทวาเม�อม

ความตองการใชสอยรวมสมย หรอในกรณท�อาคารน@นๆ เปนอาคารท�มความสาคญมากในแงของ

จตวญญาณ หรอการใชสอยของผคนกมเหตผลท�จะมการปฏสงขรณข@นใหมเพ�อตอบสนองตอการ

ใชสอยน@นๆ

3.3.4.6 การฟ@ นฟ (Rehabitation) เปนการสงเสรมใหกจกรรมแบบด@งเดม

ของพ@นท�กลบมาดา เนนตอไป เพ�อเปนการทาใหภ มทศนว ฒนว ฒนธรรม และมรดกทาง

สถาปตยกรรมท�มอยเดมแตไดซบเซาลงไปแลว กลบข@นมามชวตอกคร@ ง

3.3.4.7 การปรบประโยชนใชสอย ( Adaptation ) ดวยการเปล�ยนแปลง

หนาท�เดมของอาคาร หรอภมทศนวฒนธรรม แบบด@งเดมเพ�อตอบสนองตอหนาท�ใชสอยใหม แต

ในการปรบเปล�ยนรปแบบใชสอยใหมตองคานงคณคาดานตางๆ ของมรดกทางวฒนธรรมน@นเปน

หลกสาคญ เพราะวากจกรรมใหมบางประเภทอาจสงผลกระทบหรอลดทอนคณคาดานตางๆ ของ

มรดกทางวฒนธรรมลง สาหรบกจกรรมหรอการเปล�ยนแปลงการใชสอยใหมควรจะเคารพตอ

มรดกวฒนธรรมเดมหรอกจกรรมเดมท�มอยในพ@นท� ท@งในแงของประเภท ขนาด รปแบบ สดสวน

ส และพ@นผว ควรจะคลายคลงกบส�งท�มอยเดม และควรหลกเล�ยงการเลยนแบบท�อาจจะกอใหเกด

ความสบสนไดวาของส�งไหนเปนส�งเดม หรอของส�งไหนไดสรางข@นใหม

3.3.4.8 การพฒนาและสรางสรรคใหม ( Development and New Creation

) การพฒนาและสรางสรรคใหม เปนการจดการภมทศนวฒนธรรมท�สงผลกระทบตอพ@นท�มากท�สด

จากแนวคดเร� องการพฒนาท�ย �งยนท�คานงถงการใชทรพยากรท�มอยอยางคมคาและกอใหเกด

ประโยชนสงสด แนวความคดดงกลาวไมไดปฏเสธหรอเปนปรปกษตอการพฒนาหรอการ

สรางสรรคใหมแตอยางใด เพยงแตระบวาการพฒนาหรอการสรางสรรคใหมน@นตองมคณคา ม

ประโยชนใชสอยสงสดตอชมชนเจาของพ@นท� โดยไมสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตและ

สภาพแวดลอม

3.4 การศกษาแนวคดการพฒนาอยางย+งยน

คาจ ากดความของ “การพฒนาอยางย �งยน” ท�ก าเนดข@ นจากรายงานเร� อง

ส�งแวดลอมและการพฒนาอยางย �งยน (The Bruntland Report หรอ Our Common Future ) ซ� งเปน

27

รายงานท�จดทาข@นโดย the World Commission on Environment and Development ในป พ.ศ. BMS�

( ค.ศ. A�C� ) คอ “ การพฒนาท�สนองความตองการของปจจบนโดย ไมทาใหประชาชนรนตอไปใน

อนาคตตองประนประนอมยอมลดความสามารถของเขาในการท�จะสนองความตองการ ของเขา

เอง” (Sustainable Development is development that meets the needs of the present without

compromising the ability of future generations to meet their own needs)

การพฒนาจะตองถกจากดโดยความสามารถทางเทคโนโลยและองคกรทางสงคม

และขดความสามารถของชวมณฑล (Biosphere) ในการดดซบผลกระทบของกจกรรมตางๆ ของ

มนษยน�นคอ มนษยจะมงการพฒนาจนเกดความเสยหายตอส� งแวดลอมไมได เทคโนโลยและ

องคกรทางสงคมอาจถกใช เปนเคร�องมอในการพฒนา แตตองเปนเคร�องมอในการควบคมมใหการ

พฒนาเปนอนตรายตอส�งแวดลอม การพฒนาตองสามารถตอบสนองความจาเปนข@นพ@นฐานของ

มนษยโดยเฉพาะอยางย�งคนจนท�ตองมคณภาพชวตท�ดข@นใหสมศกด5 ศรของความเปนมนษย และ

การพฒนาน@ตองเปดโอกาสใหแกทกคนในการหวงท�จะมชวตท�ดข@นใหเปนจรงได เพ�อใหทกคนใน

สงคมมสวนรวมรบผดชอบในสงคมอยางยตธรรม พลเมองทกคนของประเทศจะตองมสวนรวม

อยางมประสทธผลและทดเทยมกนในระดบประเทศ และประชาธปไตยควรมบทบาทมากข@นใน

การตดสนใจเก�ยวกบกจกรรมระหวางประเทศ วถชวตท�ม�งคงจะตองอยภายในขอบเขตนเวศ

โดยเฉพาะอยางย�งประเทศตะวนตกและชนช@นผนาประเทศกาลงพฒนาควรลดการอปโภคบรโภค

ลง ขนาดของประชากร และการเพ�มของประชากร ตองสอดคลองกบศกยภาพทางการผลตของ

ระบบนเวศ โดยเฉพาะอยางย�งในประเทศท�กาลงพฒนาท�จะตองมจานวนประชากรไมใหเกน

ความสามารถในการเล@ยงดประชากรใหอยดกนดและไมอดตายกลาวอกนนยหน�ง คอ การพฒนาท�

ย �งยน เปนกระบวนการเปล�ยนแปลงเพ�อใหการใชทรพยากรธรรมชาต แนวทางการลงทน ทศทาง

ของการพฒนาทางเทคโนโลย และการเปล�ยนแปลงของสถาบนมนษยสอดคลองกบความจาเปนใน

อนาคตและในปจจบน

3.4.1 องคประกอบของสงคมท+มการพฒนาอยางย+งยน

3.4.1.1 ความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตและการใชทรพยากร

เชน ปรมาณแหลงน@ าและความเพยงพอของน@ าใชในปจจบน การใชพลงงานทดแทนอยางอ�น ท@ง

จากธรรมชาตและจากการประดษฐข@น ไดแก พลงงานน@า พลงงานลม พลงงานความรอนใตพภพ

พลงงานแกสชวภาพ และพลงงานแสงอาทตย และมการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

3.4.1.2 เศรษฐกจท�ม�นคงของชมชน คอ มการพฒนาท�ทาใหชมชนม

เศรษฐกจดอยางตอเน�องและควบวงจร

28

3.4.1.3 คณภาพชวตท�ดของประชากรในชมชน เชน มการอยดกนดอยใน

ท�ท�มอากาศด ปราศจากมลภาวะ มการจดสรรการใชประโยชนจากท�ดนอยางถกตองตามศกยภาพ

ของแตละพ@นท� มบรการสาธารณสขอยางท�วถง มการใหการศกษาอยางตอเน�องเปนตน

3.4.2 หลกการการพฒนาส+งแวดลอมท+ย+งยน

S.L.B.A รกษาและกระตนใหเกดความหลากหลาย การพฒนาท�จะนาไปส

ความย �งยนมหลายแนวทางท@งทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง มนษยจงควรรกษาและกระตนให

เกดความหลากหลายโดยไมผกขาดเฉพาะรปแบบท�ถกตองท�สดหรอสมบรณท�สดของวฒนธรรม

จรยธรรม ศาสนา และสงคม เพยงแนวทางใดทางหน�งเทาน@น

S.L.B.B ดาเนนการพฒนาหรอสรางระบบเศรษฐกจท�รวมเอาส�งแวดลอม

และเวลาในอนาคตเขาไวในกระบวนการตดสนใจ

S.L.B.S ตองแสวงหาแนวทางท�เหนรวมกนบนพ@นฐานของส�งแวดลอม

สงคม วฒนธรรมและศลธรรม ท�มความหลากหลาย

จากขอมลแนวความคดและทฤษฎ ท�ไดทาการศกษามาน@นทาใหไดทราบถงแนวทางใน

การกาหนดกรอบแนวคดและทฤษฎท�จะใชในการทาวจย กระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรม

ชมชนรมน@ าจนทบร ซ� งผวจยจงเลอกใชรปแบบการดาเนนงานท�ไดปรบใหมความเหมาะสมกบ

ขนาดพ@นท�กรณศกษาท�เปนชมชนและระยะเวลาในการดาเนนงานโดยไดทาการศกษาในสวน

เฉพาะของข@นตอนในภาพกวางและปรบเปล�ยนหวขอเพ�มเตม ในสวนของการวเคราะหเพ�อใหม

ความเหมาะสมกบระยะเวลาดาเนนงานมากข@นโดยมรายละเอยดดงท�จะกลาวในวธการดาเนนงาน

วจย

29

บทท+ 3

การดาเนนงานวจย

การดาเนนงานวจยสาหรบศกษาเร�องแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมสาหรบใช

ศกษา ชมชนรมน@าจนทบรน@ เปนผลมาจากการศกษาความหมาย ทฤษฎ แนวคดและเอกสาร งานวจย

ท�เก�ยวของ และกรณศกษาจากบทกอนหนาน@ โดยการศกษาในบทน@จะประกอบดวย การสรปกรอบ

ทฤษฎ แนวคด เพ�อวางแนวทางการวจย

1 กรอบทฤษฎหรอ แนวความคด

ในการศกษาวจยคร@ งน@ ผวจ ยไดใชกรอบแนวความคดของ ระบบเพ�อการอนรกษ

ส�งแวดลอมทางวฒนธรรม (Cultural Environment Conservation System) CECS ซ� งทางสานกงาน

นโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส� งแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

ส�งแวดลอมไดดดแปลงมาจากระบบเพ�อการอนรกษส�งแวดลอมทางวฒนธรรมของเดนมารกมา

ประยกตใช โดยไดปรบใหเขากบบรบทของประเทศไทย และรปแบบแนวคดการจดการภมทศน

ทางวฒนธรรมของสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรมมาปรบใชเปน

แนวทางในการศกษาพ@นท�องคประกอบและกระบวนการจดการทางวฒนธรรม

การออกแบบการวจยสาหรบการดาเนนงานในพ@นท�ศกษาท�ไดปรบเปล�ยนระบบเพ�อให

มความเหมาะสมกบบรบทของพ@นท�กรณศกษาท�เปนชมชนและระยะเวลาในการดาเนนงานโดยได

ทาการศกษาในสวนเฉพาะของข@นตอนในภาพกวางและปรบเปล�ยนหวขอเพ�มเตม ในสวนของการ

วเคราะหเพ�อใหมความเหมาะสมกบระยะเวลาดาเนนงานมากข@ นโดยรปแบบการดาเนนงาน

สามารถแบงไดเปน L ข@นตอนซ�งมรายละเอยดดงน@

1.1 การจดการขอมล

จากการศกษาแนวคดการจดการทางภ มทศนว ฒนธรรมของสานกงาน

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม จงสามารถจดกลมและประเภทของขอมล

เพ�อใหสามารถทราบถงความเช�อมโยงของขอมลเก�ยวของท@งหมดท�มอยแลวนามาแยกแยะขอมลใน

สวนท�มความสาคญเก�ยวของกบพ@นท�กรณศกษาโดยเฉพาะขอมลท�เก�ยวของกบภมทศนวฒนธรรม

โดยทาการสรปคณลกษณะสาคญในสามลกษณะคอ A)กลมสาระสาคญดานส�งแวดลอมมนษย B)

กลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาต และ S)กลมสาระสาคญดานประวตศาสตร

วฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรมทางนามธรรม

30

1.2 การแปลความหมายขอมล

การทาความเขาใจเก�ยวกบขอมลในทกดานถงเหตผลของท�มาและแนวโนมตางๆ

โดยสามารถแบงเปนลกษณะในการแปลความหมายของขอมลในสามลกษณะสาคญคอ A)กลมชน

ชาต หรอชาตพนธ B) ประวตศาสตรการต@งถ�นฐานของชมชน และ S) ศาสนา ความเช�อ ประเพณ

และพธกรรม โดยทาความเขาใจถงความเช�อโยงในดานกายภาพ สงคมและเศรษฐกจ และประเมณ

ความสาคญขององคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมท�มความเก�ยของกนในเบ@องตน

1.3 การวเคราะหขอมลเพ+อการวางแผน

เพ�อใหไดขอสรปดานคณคาและความสาคญ ทศทางแนวโนมการเปล�ยนแปลง

รวมไปถงภยคกคามท�สงผลตอการลดคณคาขององคประกอบดานภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�

กรณศกษา ท�จะเปนตวกาหนดแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�ชมชนรทน@ าจนท

บร

1.4 การสรปผลการดาเนนงาน

จากกระบวนการวจยในลาดบข@นตางๆผศกษาจะทาการรวบรวม และสรปปญหาท�

เกดข@นระหวางดาเนนงานวจย เพ�อใชเปนขอมลหรอแนวทางสาหรบการศกษาหรอวจยท�เก�ยวของ

ตอไป

แผนภมท� S แสดงข@นตอนในการดาเนนงานวจย

(ปรบปรงจากแนวคดของระบบ CECS)

1 การจดการขอมล

2 การแปลความหมายขอมล

, การวเคราะหขอมลเพ$อการวางแผน

/ การสรปผลการดาเนนงาน

31

แผนภมท� L แสดงข@นตอนในการดาเนนงานวจย

(.การจดการขอมล 1.1 การศกษารวบรวมขอมลและสรปสาระสาคญ 1.2 การแปลความหมายขอมล 1.3 การระบส+งแวดลอมศลปกรรม วฒนธรรม การจดทาแผนกายภาพ,การระบพ�นท+สารวจ 1.4 การสารวจจดทาเอกสารขอมล กาหนดขอบเขตพ�นท+เพ+อการสารวจ 1.5 การพจารณาคณคาความสาคญ ภยคกคาม และแนวโนมการเปล+ยนแปลง

- ศกษาเอกสารทางวชาการ,หนงสอ - คนควาจากแหลงขอมลทางอน เทอรเนท - เกบขอมลภาคสนาม - สอบถามผมความรในชมชน - โดยการปรกษาอาจารยท+ปรกษา และผเช+ยวชาญ

3. การวเคราะหขอมล G.E การวเคราะหประเดนปญหาและสภาพแวดลอม

,. การจดทาขอเสนอแนะแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม

- จากการสมภาษณและขอมล ภาคสนาม

- โดยผศกษา - จดทารายงานสรปผลการศกษา 4. การสรปผลการดาเนนงาน

32

2. กระบวนการวจย

\.X การศกษารวบรวมขอมล

ศกษาแนวคด ทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ การศกษาเบ@องตนจะทาการศกษาเพ�อ

ทาความเขาใจเก�ยวกบความหมายของภมทศนวฒนธรรมรวมไปถง แนวคด ทฤษฎและงานวจยท�

เก�ยวของกบภมทศนวฒนธรรม

2.2 การแปลความหมายขอมล

การทาความเขาใจเก�ยวกบขอมลในทกดานถงเหตผลของท�มาและแนวโนมตางๆ

โดยสามารถแบงเปนลกษณะในการแปลความหมายของขอมลในสามลกษณะสาคญคอ 1)กลมชน

ชาต หรอชาตพนธ 2) ประวตศาสตรการต@งถ�นฐานของชมชน และ 3) ศาสนา ความเช�อ ประเพณ

และพธกรรม โดยทาความเขาใจถงความเช�อโยงในดานกายภาพ สงคมและเศรษฐกจ และประเมณ

ความสาคญขององคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมท�มความเก�ยของกนในเบ@องตน

2.3 การระบส+งแวดลอมศลปกรรม วฒนธรรม

การสรปคณลกษณะสาคญ คอ เร�องประวตศาสตรพฒนาการเมอง เร�องสภาพทาง

ธรรมชาต และเร�องของภมทศนสถาปตยกรรมและชมชน โดยการจดทาแผนกายภาพ, การระบ

พ@นท�สารวจระบแหลงส�งแวดลอมทางวฒนธรรม ท�มความสาคญในเบ@องตน โดยเกดจากการนา

ขอมลรายช�อสาระสาคญทางดานตางๆของพ@นท�มาจดทาผงกายภาพและนามาวเคราะหหาพ@นท�

สาคญ

2.4 สารวจจดทาเอกสารขอมล

ไดแกดาเนนการเกบขอมลภาคสนามเพ�มเตมเพ�อเปนขอมลในการกาหนดนโยบาย

และแนวทางในการบรหารจดการของพ@นท�ท�ไดรบการระบในข@นตอนท�แลวโดยม 2 สวนคอ

B.L.A การระบขอบเขตเบ@องตนเพ�อการสารวจ โดยเม�อระบตาแหนงพ@นท�ท�จะม

การสารวจแลว จงทาการสารวจในรายละเอยดมากข@ นและเฉพาะกบคนในพ@นท� เพ�อกาหนด

ขอบเขตบรเวณท�ควรจะทาการสารวจท�ครอบคลมองคประกอบสาคญไดอยางครบถวนโดยเกณฑ

ในการพจารณาขอบเขตมดงน@

B.L.A.A หนวยพ@นท�ทางประวตศาสตร เชน แนวกาแพงเมองเกา เขตการ

ปกครองในอดต ฯลฯ

B.L.A.B สภาพทางภมศาสตร เชน คคลอง แมน@า ฯลฯ

B.L.A.S ขอบเขตพ@นท�ท�ครอบคลมองคประกอบสาคญไดอยางครบถวน

33

B.L.B ทาการสารวจภาคสนาม พ@นท�ท�ไดรบการระบขอบเขตเบ@องตนจะไดรบการ

ดาเนนการสารวจ โดยใชวธการสารวจรวมกนกบคนในพ@นท� (Walk-Through Survey) เพ�อใหเหน

ถงตาแหนงองคประกอบสาคญและสภาพทางกายภาพโดยรวมของพ@นท�

2.5 การพจารณาคณคาความสาคญ

การสรปคณคาความสาคญและการวเคราะห ขอมลท�ไดของแหลงส�งแวดลอมทาง

วฒนธรรมท@งหมดท�ไดจากภาคสนามจะไดนามาการสรปคณคาความสาคญ โดยจะอางองถง 2

สวน เพ�อใชเปนเกณฑในการวเคราะห ไดแก ในดานคณคา (Value) คอส�งท�ใหประโยชนไมวาจะ

เปนทางกายภาพหรอทางจตใจกบมนษย คณคาน@ นข@ นอยกบบรบททางสงคม และสามารถ

เปล�ยนแปลงไดตลอดเวลา ประกอบดวย คณคาทางวฒนธรรม (Cultural Value) และคณคาทาง

สงคม เศรษฐกจ

2.6 วเคราะหสถานการณในปจจบน ภยคคามและแนวโนมการเปล+ยนแปลง

ภยคกคามและแนวโนมการเปล�ยนแปลง (Threat and Trend) การวเคราะหในสวน

น@ เปนการมองแนวโนมและปจจยถงการสญเสยไปของคณคา ความสาคญ และสภาพความแท

ด@ งเดม ท�อาจเกดข@นในพ@นท�ท@งในระดบองคประกอบและภาพรวมของพ@นท� โดยมองท@งปจจย

ภายในและภายนอกควบคกนไป ภยคกคามท�พจารณาจะเปนปจจยหลกท�จะนาไปสแนวโนมการ

เปล�ยนแปลงของพ@นท�

2.7 จดทาขอเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม

การเสนอแนวทางในการจดการภมทศนว ฒนธรรมของพ@นท� เบ@องตน การ

วเคราะหในสวนน@ เปนการมองถงแนวทางท�จะเกบรกษาคณคาความสาคญของพ@นท�และปองกนภย

คกคามท�จะเกดข@น ขอมลท�ไดจากการสารวจภาคสนามในสวนน@ จะเปนแนวทางใหผประเมนและ

บคคลภายนอกซ� งไมไดสมผสกบพ@นท�โดยตรง จะไดนามาใชประกอบการกาหนดนโยบายและ

แผนงาน

3 การเลอกพ�นท+กรณศกษา

การศกษาในคร@ งน@ ไดคดเลอกพ@นท�บรเวณชมชนรมน@ าจนทบร จงหวดจนทบร เปน

พ@นท�กรณศกษาสาหรบการดาเนนงานวจย โดยชมชนรมน@ าจนทบรซ� งอยภายในเขตเทศบาลเมอง

จนทบร จงหวดจนทบร ตามแนวชายฝ�งของแมน@ าจนทบร โดยทาการศกษาบรเวณกลมบานเรอน

สองฝ�งถนนสขาภบาลจากบรเวณสะพานวดจนทนารามจนสดถนนบรเวณซอยตรอกกระจาง

ระยะทางประมาณ Aกโลเมตร เน�องจากชมชนรมน@าจนทบรเปนชมชนการคาท�เกาแก อายมากกกวา

A�� ป มกจกรรมท�เก�ยวของกบการคาภายในตลาดมการเปล�ยนแปลงชาหากเปรยบเทยบกบกระแส

34

การพฒนาจากชมชนภายนอกและวฒนธรรมทางสงคมท� มความหลากหลายอกท@งสภาพแวดลอม

ทางธรรมชาตและส�งท�มนษยสรางข@นน@นไดแสดงออกอยางเหนไดชดถงความเปนเอกลกษณของ

ชมชนอนไดแก การต@ งถ�นฐานรมน@ า หรอการเปนยานการคาเกาแก ชมชนรมน@ าจนทบรจงม

ลกษณะของภมทศนวฒนธรรมท�ควรคาตอการศกษาถงเร� ององคประกอบและแนวทางในการ

จดการภมทศนวฒนธรรม

4 เคร+องมอท+ใชในการวจย

เคร�องมอท�ใชในการดาเนนงานวจยคร@ งน@ ม B สวนคอ A)แบบบนทกและสารวจลกษณะ

ทางกายภาพของพ@นท� เพ�อใหไดขอมลทางกายภาพ และแผนท�ชมชน B) แบบสมภาษณแกนนาใน

การขบเคล�อนและพฒนาชมชน ผนาชมชนหรอคณะกรรมการชมชน

w.X การบนทกและการสารวจลกษณะทางกายภาพของพ�นท+

ครอบคลมตวแปรหลก N ดาน ไดแก A) ประเภทอาคาร B) การใชสอยในปจจบน

S) ยคสมย L)รปแบบ M )วสดอาคาร N)รปทรงหลงคา ขอมลท�ไดจะนาไปใชในการระบตาแหนง

พ@นท�องคประกอบของสถานท�ตางๆในพ@นท�ศกษา การจดทาแผนท�องคประกอบทางภมทศนวฒธน

ธรรมของชมชน เพ�อใชในการกาหนดแนวทางในการจดการพ@นท�ชมชนตอไปได

w.\ แบบสมภาษณ

การสมภาษณมวตถประสงคเพ�อสรางความเขาใจเก�ยวกบแนวโนมและทศทางการ

เปล�ยนแปลงของชมชน ผานการพดคยและตอบขอซกถามในประเดนปญหาท�สงสย และแสดง

ความคดเหนเก�ยวกบองคประกอบและกระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�ชมชนรมน@ า

จนทบร โดยประเดนในการสมภาษณสามารถแบงเปนหวขอใหญไดดงน@

L.B.A ลกษณะทางกายภาพและสภาพแวดลอม ของพ@นท�

L.B.B ความคดเหนเก�ยวกบลกษณะทางสงคม เศรษฐกจ ภายในชมชน

L.B.S ลกษณะการจดการภมทศนวฒนธรรมของชมชน

5 การเกบรวบรวมขอมล

x.X ขอมลและประเภทขอมล

ขอมลข@นปฐมภม เปนขอมลท�ไดจากการสมภาษณจากบคคลและหนวยงานท�

เก�ยวของกบงานวจย ขอมลข@นทตยภม เปนขอมลท�ไดจากเอกสาร หนงสอ บทความ งานวจยท�

เก�ยวของ แผนท�และรปภาพ

35

x.\ การเกบขอมล

x.\.X การเกบรวบรวมขอมลปฐมภม

M.B.A.A การเกบรวบรวมโดยใชแบบสารวจและแผนท� จะทาการสารวจ

จากแผนท� และแผนท�ภาพถายทางอากาศ พรอมกบการจดเกบขอมลแบบสารวจลกษณะทาง

กายภาพ เชนลกษณะทางกายภาพของชมชน อาคารบานเรอน การใชงานของพ@นท�โดยรอบ เปนตน

M.B.A.B การเกบขอมลโดยใชการสมภาษณ จะเปนการสบหาขอมลจาก

กลมเปาหมายในพ@นท�ศกษาเพ�อเขาใจถงพ@นฐานเก�ยวกบพฤตกรรม ทศนคต ความตองการ ความ

เช�อ คานยมของคนในชมชนรมน@าจนทบร

x.\.\ การเกบรวบรวมขอมลทตยภม

การเกบขอมลจากขอมลทตยภมจะเปนการสงเคราะหขอมลท�ไดจาก

แหลงขอมลตางๆจากทางเอกสาร ตารา หนงสอ บทความ ซ� งตวแปรท�มาจากขอมลทตยภม คอ

ลกษณะทางกายภาพ ขอกาหนดในการจดการ เปนตน ในการเกบรวบรวมขอมลจะข@ นอยกบ

ลกษณะของขอมลและตวแปร จากการทบทวนวรรณกรรม จงสามารถแบงการศกษาขอมลออกเปน

S ประเภทคอ

M.B.B.A ลกษณะทางดานกายภาพ เพ�อหาลกษณะท�สาคญของอาคารและ

สภาพแวดลอมภายในชมชนรมน@าจนทบร เปนตน

M.B.B.B ลกษณะทางดานสงคมเศรษฐกจและความคดเหนการพกอาศย

เพ�อหาลกษณะทางสงคมเศรษฐกจท�สาคญ ตลอดจนความคดเหนในเร� องการพกอาศยและ

สภาพแวดลอมในดานตางๆ

M.B.B.S องคประกอบของภมทศนวฒนธรรมของชมชนและคณคาของภม

ทศนวฒนธรรมเพ�อจะไดดาเนนงานตามกระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมอยางถกตองและไม

สงผลกระทบตอพ@นท�

36

ตารางท� 1 แสดงประเภทตวแปรในการวจย และวธการเกบขอมล (ลกษณะทางกายภาพ)

ตวแปรหลก ตวแปรยอย วธเกบขอมล

ลกษณะทาง

กายภาพ

สงเกต แบบสมภาษณ ขอมลทตยภม

ลกษณะการใชพ@นท�ของชมชน

พลวตวฒนธรรม

โครงสรางของอาคารรมน@ า

การใชวสดของอาคาร

ขนาดพ@นท�ชมชน

ลกษณะการใชพ@นท�รมน@ า

การตอเตม

การสญจรและยานพาหนะ

กจกรรมในชมชน

ตารางท� 2 แสดงประเภทตวแปรในการวจย และวธการเกบขอมล (ลกษณะทางดานสงคมเศรษฐกจ

และความคดเหนดานการพกอาศย)

ตวแปรหลก ตวแปรยอย วธเกบขอมล

ลกษณะทางดาน

สงคมเศรษฐกจและ

ความคดเหนดาน

การพกอาศย

สงเกต แบบสมภาษณ ขอมลทตยภม

ลกษณะประชากร

ความสมพนธของการอยอาศย

ภายในชมชนรมน@ าจนทบร

สาเหตการอยอาศยภายในชมชน

รมน@ าจนทบร

การมสวนรวมในกจกรรมของ

ชมชน

สภาพปญหาของการอยอาศย

การวางแผนในการพฒนาชมชนใน

อนาคต

รายไดหลกในพ@นท�

37

ตารางท� 3 แสดงประเภทตวแปรในการวจย และวธการเกบขอมล (องคประกอบและคณคาของภม

ทศนวฒนธรรม)

ตวแปรหลก ตวแปรยอย วธเกบขอมล

องคประกอบและ

คณคาของภม

ทศนวฒนธรรม

สงเกต แบบสมภาษณ ขอมลทตยภม

สภาพแวดลอมทางธรรมชาต

สภาพแวดลอมทางวฒนธรรม

เอกลกษณของชมชน

6 การวเคราะหขอมล

ขอมลปฐมภม มสองสวนคอ จากการสารวจทางกายภาพ ไดจากการใชแบบสารวจและ

แผนท� ภาพถายทางอากาศ โดยนาขอมลท�ไดน@ มาจดทาแผนท� ระบแหลงท�มคณคาทางวฒนธรรม

แยกเปนความสาคญในแตละดาน และสวนท�สองคอการเกบขอมลโดยใชแบบสมภาษณ จะเปนการ

สบหาขอมลจากกลมเปาหมายท�อยในพ@นท�ศกษาเพ�อทาความเขาใจถงพ@นฐานท�เก�ยวกบพฤตกรรม

ทศนคต ความตองการ ความเช�อ คานยมของคนในชมชน

ขอมลทตยภม เปนการสงเคราะหขอมลท�ไดมาจากแหลงขอมลตางๆ จากทางเอกสาร

ทางตารา หนงสอ บทความ และพ@นท�กรณศกษา โดยวเคราะหจากลกษณะทางกายภาพ ลกษณะทาง

สงคมเศรษฐกจ ลกษณะการจดการภมทศนวฒนธรรม

38

บทท+ 4

บรบทของพ�นท+ศกษา

ในการศกษาองคประกอบและกระบวนการในการจดการภมทศนวฒนธรรมน@น

จะทาการศกษาครอบคลมท@งในระดบกวางของจงหวดและในระดบพ@นท�กรณศกษาเพ�อใหทราบถง

ความสมพนธเช�อมโยงกนในแตละดานของขอมล ซ� งรายละเอยดมดงตอไปน@

1 ขอมลท+วไปของจงหวดจนทบร

จงหวดจนทบร ต@งอยทางทศตะวนออกของประเทศไทย มพ@นท�ประมาณ N,SSC ตาราง

กโลเมตร หรอประมาณ S,�NA,��� ไร มอาณาเขตตดตอดงน@

ทศเหนอ ตดตอกบจงหวดฉะเชงเทรา และจงหวดสระแกว

ทศตะวนออก ตดตอกบประเทศกมพชา และจงหวดตราด

ทศใต ตดตอกบจงหวดตราด และอาวไทย

ทศตะวนตก ตดตอกบอาวไทย จงหวดระยอง และจงหวดชลบร

1.1 ลกษณะ ภมประเทศ

จงหวดจนทบร มภมประเทศท�สามารถแบงออกไดเปนสามลกษณะคอ

ภเขาและเนนเขา ไดแก พ@นท�ทางดานทศตะวนตกเฉยงเหนอ ตดตอกบจงหวด

ระยอง และจงหวดฉะเชงเทรา มทวเขาชะมล ภเขาชะอม และเขาลาปลายประแกด ในเขตอาเภอแกง

หางแมวในทางตอนเหนอและตะวนออกของจงหวด มทวเขาจนทบรซ� งประกอบดวย เขาสอยดาว

เหนอ เขาตะเคยนทอง เขาพระบาทพลวง เขาปลอง เขาสอยดาวใต ทอดตวจากเขตตดตอจงหวด

สระแกวลงมาตอนกลางของจงหวด บรรจบกบเขาสามงามท�ย�นออกมาจากทวเขาบรรทดมา

ทางดานทศตะวนตก ทวเขาจนทบรครอบคลมพ@นท�ทางดานตะวนออก ของก�งอาเภอเขาคชฌกฏ

ทางดานตะวนตกของเขาสอยดาว และอาเภอบานโปงน@ ารอน สวนเขาสามงามอยทางใตของอาเภอ

โปงน@ารอน ดานตะวนออกของอาเภอมะขาม และทางตอนเหนอของอาเภอขลง

นอกจากน@ยงมภเขาสงไดแก ภเขาสระบาป อยในเขตตดตออาเภอเมอง ฯ อาเภอมะขาม และ

39

อาเภอขลง นอกจากน@นเปนเนนเขาท�กระจายอยท �วไปในทกอาเภอ

ท�ราบเชงเขา ไดแก พ@นท�ทางดานทศตะวนออกของเขาสอยดาว คออาเภอสอยดาว อาเภอ

โปงน@ ารอน ดานใตของเขาสามงามคอพ@นท�ตอนกลางของอาเภอขลง และดานทศตะวนออกของ

อาเภอมะขาม อกบรเวณหน�งอยระหวางเขาสอยดาวกบทวเขาชะมล ไดแกพ@นท�อาเภอแกงหางแมว

ก�งอาเภอคชฌกฏ และทางตอนเหนอของอาเภอทาใหม บรเวณน@พ@นท�สวนใหญจะมลกษณะเปนท�

ราบลกคล�น

ภาพท� 3 ภาพถายดาวเทยมแสดงการต@งถ�นฐานชมชนรมน@าจนทบร ป พ.ศ.2550

ท�มา : จนทบร [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก http : // www.googleearth.com

N

40

1.2 แหลงน�า

แมน@าจนทบร เปนแมน@าท�สาคญท�สดของจงหวดจนทบร มสาขาท�สาคญคอคลอง

ตารอง คลองตาหลว คลองทงเพล (คลองปรอหรอคลองพยาธ) ไหลมาบรรจบ มความยาวท@งส@น

ประมาณ ABS กโลเมตร

คลองตารอง ประกอบดวย คลองเส คลองทบมาก คลองยานยาว คลองจก คลอง

ดนสอ คลองบญมาก ซ� งมตนน@าจากสนเขาจนทบรตอนบน บรเวณเขตตดตอกบจงหวดสระแกว น@ า

สวนหน�งไหลไปทางทศเหนอไปบรรจบคลองพระสะทง อกสวนหน�งไหลมาทางใตลงสลมแมน@ า

จนทบร

คลองตารองไหลมาบรรจบกบคลองตาหลว ทางทศใตของบานคลองใหญ คลอง

ตาหลวมตนน@าจากยอด เขาสอยดาวใต เขาปลองและเขาตะเคยนทอง ไหลผานเทอกเขาจนทบรเปน

ระยะทางประมาณ AS กโลเมตร แลวจงไหลลงสเชงเขา ผานบานทงกะบล บานคลองใหญ แลวไหล

มาบรรจบกบคลองท�ตอนใตของบานคลองใหญ ลาน@ าชวงน@ เรยกวา คลองจนทบร ลาน@ าคดเค@ยว

มากทาใหเกดคงน@ ามากมาย ลาน@ าไหลผานบานน@ าขน บานทงตะเภา แลวมคลองตะเคยนทองไหล

มาบรรจบทางดานทศตะวนออก จากน@น ลาน@ าไหลผานบานคลอน@ าเปน บานพงกะแลง บานทงตา

อน มคลองน@าเปนซ� งเกดจากเขาลกชาง คลองลาพง หวยกระสอนอย หวยกระสอใหญซ� งเกดจากเขา

กระสอ คลองตะเคยนซ�งเกดจากเขาพระเวท ไหลมาบรรจบ

คลองจนทบรต@งแตใตบานทงตาอน มขนาดใหญข@น มคลองบซ คลองมาบชะโอน

และคลองแพรกชะโอน ซ� งเกดจากเขาแพรงขาหย�ง ไหลมาบรรจบท�บานเนนดนแดง จากน@นลาน@ า

จะไหลไปทางทศตะวนออกถงบานกระทง มคลองกระทงซ� งเกดจากเขาพระบาทหลวง ไหลมา

บรรจบ

คลองจนทบรไหลมาบรรจบกบคลองพยาธทางใตของบานพญาลาง ต@งแตบาน

พญาลางลงมา พ@นท�เปนท�ราบ บางแหงเปนท�ลม เกดหนองน@ ามากมาย เชน หนองพระเพลง หนอง

โลงโคง หนองตะโกรม หนองตะเคยนเฒา หนองกง หนองสามะสก หนองจระเข หนองตะพอง

หนองเสอ

ลาน@ าจนทบรไหลผานตวเมองจนทบร เม�อถงบานคลองน@ าใส ลาน@ าเร�มคดเค@ยว

และแยกสาขาออก จากกน เกดคลองลดท�บานเกาะลอย คลองลาแพน มขนาดใหญ แมน@ าจนทบร

นาจะเปนลาน@ าสายเดมท�ไหลลงสทะเลมากอน ปจจบนมคลองชายเคอง และคลองบางจะกา เช�อม

ลาน@าท@งสองสายน@อย

41

แผนท� A แสดงแมน@าและโครงขายการสญจรของจงหวดจนทบร

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

42

1.3 ประชากร

A.S.A ประชากร เม�อป พ.ศ.BML� มประมาณ BCL,���คน ความหนาแนนเฉล�ย

ประมาณ �L คนตอ A ตารางกโลเมตร อาเภอท�มประชากรมากสามอนดบคอ อาเภอเมอง ฯ อาเภอ

ทาใหม และอาเภอสอยดาว

A.S.B ศาสนา สวนใหญนบถอศาสนาพทธ ประมาณรอยละ �L.M ศาสนาครสต

ประมาณรอยละ B.M ศาสนาอสลามประมาณรอยละ �.A ศาสนาอ�น ๆ ประมาณรอยละ B.�มวดใน

พระพทธศาสนาอย BNMวด โบสถครสต � โบสถ และมสยด A มสยด

A.S.S อาชพ ประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม เชน ทาสวนผลไม

สวนยางพารา ทานา และประมง รวมประมาณรอยละ C� ประกอบอาชพดานธรกจภาคเอกชน

ประมาณรอยละ AL รบราชการประมาณรอยละ N

A.S.L กลมชนตาง ๆ นอกจากชาวไทยแลว ยงมกลมชนอ�นในจงหวดจนทบร ดงน@

ชาวชอง เช�อกนวาเปนชนพ@นเมองเดมในดนแดนแถบน@ สวนใหญ

รวมกลมกนอยบรเวณเชงเขาสอยดาว และเขาคชฌกฏ ในเขตอาเภอโปงน@ ารอน อาเภอมะขาม และ

ก�งอาเภอเขาคชฌกฏ โดยเฉพาะในตาบลตะเคยนทอง คลองพล และพลวง มภาษาพดและ

วฒนธรรมประเพณของตนเอง นบถอผบรรพบรษ มการทาพธเซนไหวทกป เปนการรวมญาต

เรยกวา พธเล@ ยงผห@ง ผโรง แตเดมชาวชองอาศยอยในพ@นท�ปาเชงเขา ปลกบานเรอนอาศยอยอยาง

งาย ๆ และมกโยกยายท�อย หากมคนตายในบาน อาชพ นอกจากปลกขาวไรแลว ยงเปนนกเกบของ

ปา และเปนพรานท�ชานาญ ปจจบนประกอบอาชพทาสวนผลไมและรบจาง

ชาวจน จนทบรมชมชนชาวจนด@งเดม อยตามชายฝ�งทะเลหลายแหง ท@งในเขต

อาเภอขลง อาเภอแหลมสงห และอาเภอทาใหม สวนใหญประกอบอาชพประมง และคาขาย ในเขต

อาเภอเมองมชมชนชาวจนเกาเปนจนฮกเก@ยน อยบรเวณรมแมน@ าจนทบร เรยกวา ยานทาหลวง ไป

ถงบรเวณชมชนชาวญวน ท�เรยกวา ตลาดลาง โดยมศาลเจาเปนท�หมายเขต ชาวจนเปนผบกเบกกอ

การหลายอยาง เชน การตอเรอสาเภา การคา รวมท@งเปนนายอากรสวยดวย

ชาวญวน ไดเขามาต@งถ�นฐานในจงหวดจนทบรต@งแตสมยอยธยาตอนปลาย จาก

ประวตวดคาทอลกจนทบร มวาสงฆราชซวปออง เดอซเซ ไดใหบาทหลวงเฮด เดนทางมาดแลพวก

คาทอลกชาวญวนท�อพยพหนภยทางศาสนาในญวนเขามาอยใน จนทบร กอนหนาท�บาทหลวงเฮด

เดนทางมาถง เม�อป พ.ศ.BBML (รชสมยพระเจาอยหวทายสระ) พบวาขณะน@ น จนทบรมพวก

คาทอลกชาวญวนอยประมาณ AS� คน บาทหลวงเฮดไดสรางโบสถหลงเลก ๆ ข@น ตอมาไดมการ

ยายอกสามคร@ ง จนมาต@งอยบรเวณปจจบน หลงจากน@นชมชนชาวญวนครสตกขยายตวข@นเร�อย ๆ

43

ตอมาเม�อชมชนชาวญวนรมแมน@ าจนทบร ไมสามารถขยายเขตไปไดอก จงแยกไปต@งในถ�นอ�นเชน

ท�อาเภอขลง อาเภอทาใหม และบานทาแฉลบ

ชาวเขมร เน�องจากจนทบรมเขตแดนตดตอกบประเทศกมพชา จงมหมบานชาว

เขมรอยตามแนวชายแดนหลายแหง เชน บานแหลม บานโอลาเจยก และบานผกกาด อาเภอโปงน@ า

รอน

ชาวกหลา เปนชนกลมนอยจากพมา เขามาอยในเขตจงหวดจนทบรในรชสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา ชาวกหลาเรยกตนเองวา ไต แตคนไทยจะเรยกวา ไทยใหญ ชาว

เขมรจะเรยกชาวตางชาตวา กาลา ช�อกหลา กเรยกตามภาษาเขมร แตเพ@ยนเสยงเปน กหลา

ผสงอายของชาวกหลาเลาใหฟงวา พวกเขาอพยพมาตามพลอย โดยเร�มเขามาทาพลอยท�

ตาบลบางกะจะ ตอมาไดอพยพไปทาพลอยท�บอไร แลวขามไปถงบอไพลน บอเวฬ และไดกลบมา

ต@งถ�นฐานในจนทบรในชวงหลงป พ.ศ.BL�C

1.3.5 ภาษาพดของชาวจนทบรจดอยในกลมภาษาไทยถ�นตะวนออก ซ� งโดยท�วไป

แลวจะคลายกบภาษาไทยกลาง จะตางกนบางตรงวธการออกเสยง ซ� งดหนกแนนจรงจง และมศพท

บางคาท�ใชกนเฉพาะทองถ�น การออกเสยงสงต�าหลายคาแตกตางไปจากสาเนยงกรงเทพ ฯ

นอกจากน@ สาเนยงในทองถ�นตาง ๆ ยงมระดบเสยงตางกนอก เชน สาเนยงทาใหม

สาเนยงขลง สาเนยงแหลมสงห และกลมหมบานตะกาดเงา บางกะไชย ชาหาน จะออกสาเนยง

คลายคลงกบสาเนยงทางภาคใต

2 บรบทของพ�นท+ศกษา

ชมชนรมน@ าจนทบรมอาณาเขตครอบคลมพ@นท�สองชมชนคอ ชมชนยอยท�สามและ

ชมชนยอยท�ส�และมลกษณะยาวไปตามแนวยาวของแมน@ าจนทบรโดยมถนนสขาภบาลเปนถนน

สายหลกในพ@นท�ชมชน ซ� งในรายละเอยดของชมชนมดงตอไปน@

2.1 ความเปนมาของพ�นท+ศกษา

ชมชนรมน@ าจนทบรถอไดวาเปนยานเกาหรอยานเมองเกาของเมองจนทบรโดยม

ประวตความเปนมาคอ เดมช�อช�อ ”ควนคราบร” ต@งอยเชงเขาสระบาป ชาวตะวนตกเรยกเมองน@ วา

“ชองเตอบอง” (CHANTEBON) จงสนนษฐานวานาจะเปนการออกเสยงเพ@ยนไปในเวลาตอมาเปน

จนตะบน หรอ จนทบร ตอมาเมองจนทบรไดยายมาสรางใหมท�บานหววง ตาบลพงทลาย ซ� งอยทาง

ฝ�งตะวนออกของแมน@าจนทบรจนถงสมยพระนารายณมหาราช (ระหวางพ.ศ.A���-BB��) จงยายมา

ต@งท�บานลมทางฝ�ง ตะวนตกของแมน@ า เน�องจากบานหววงเปนท�ลมน@ าทวมทกป สมยรชกาลท� L

ทรงพระราชทานอนญาตใหชาวเมองเลอกต@งถ�นฐานท�บานเนนวงหรอบานลมได ชาวเมองจงยาย

44

กลบมาท�บานลม คร@ นถงสมยรชกาลท� M จงโปรดเกลาฯใหยายเมองกลบมา ต@งเมองท�บานลม

ตามเดม

ชมชนรมน@าจนทบร ถอเปนสวนน�งของเมองจนทท�บานลมโดยนบพ@นท�บรเวณฝ�ง

แมน@ าจนทบรต@งแตทาสงห ทาหลวง ตลาดลาง ซ� งในอดตเรยกช�อวา ตลาดเหนอ ตลาดกลาง และ

ตลาดใต โดยมถนนสขาภบาลเปนถนนสายหลก

ภาพท� 4 ภาพถายดาวเทยมแสดงท�ต@งชมชนรมน@าจนทบร

ท�มา : จนทบร [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก http : // www.googleearth.com

2.2 ท+ต�ง

ชมชนต@งอยบรเวณรมแมน@าจนทบรอยภายในเขตเทศบาลเมองจนทบร ยานชมชน

รมน@าจนทบรมความยาวประมาณ 1 กโลเมตร โดยลกษณะยาวไปตามรมแมน@ าและถนนสขาภบาล

จากสะพานวดจนทนารามไปจนถงตรอกกระจาง คาบเก�ยวบรเวณพ@นท�เขตปกครองในสวนของ

ชมชนยอยท� 3 และชมชนยอยท� 4 โดยมอาณาเขตตดตอดงน@

N

[ ] ชมชนรมน�าจนทบร

45

ทศเหนอ เร�มจากสะพานวดจนทนารามตดกบชมชนยอยท� 1

ทศใต ตดแมน@าจนทบร

ทศตะวนออก ตดแมน@าจนทบร

ทศตะวนตก ตดกบพ@นท�ชมชนยอยท� 3 และชมชนยอยท� 4 ซ� งเปนยานพาณชยก

รรมของเมอง

ภาพท� 5 แสดงขอบเขตพ@นท�ศกษา

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

2.3 การเขาถงพ�นท+

46

B.S.A ทางหลวงหมายเลข 3 เปนเสนทางสายเกา เร�มตนจากบางนา-กรงเทพฯ ผาน

จงหวดชลบร บางแสน อาเภอศรราชา พทยา อาเภอสตหบ บานฉาง ระยอง และจนทบร รวม

ระยะทางประมาณ 330 กโลเมตร

B.S.B ทางหลวงหมายเลข 36 เปนเสนทางสายหลกในปจจบน เร�มตนท�กโลเมตร

140 ของถนนสขมวท บรเวณอาเภอบางละมง จงหวดชลบร เล@ ยวซายตรงสามแยกกระทงลาย ผาน

สนามแขงรถพระเซอรกต จนไปส@นสดท�ตาบลเชงเนน อาเภอเมองฯ จงหวดระยอง ระยะทาง 60

กโลเมตร จากน@นใชทางหลวงหมายเลข 3 ระยะทาง 108 กโลเมตร จนถงจงหวดจนทบร รวม

ระยะทางประมาณ 308 กโลเมตร

2.3.3 ทางหลวงหมายเลข 344 (บานบง-แกลง) เปนเสนทางสายหลกอกเสนทาง

หน� ง ซ� งชวยลดระยะทางไดถง 70 กโลเมตร เร�มตนจากกโลเมตรท� 98 ของถนนสขมวท บรเวณ

อาเภอเมองฯ จงหวดชลบร ผานอาเภอบานบง จงหวดชลบร อาเภอวงจนทร และอาเภอแกลง

จงหวดระยอง ระยะทาง 110 กโลเมตร จากน@นใชทางหลวง หมายเลข 3 ระยะทาง 58 กโลเมตร

จนถงจงหวดจนทบร รวมระยะทางประมาณ 266 กโลเมตร

B.S.L เสนทางเช�อมระหวางภาคตะวนออกเฉยงเหนอกบภาคตะวนออกเร�มตนท�

กโลเมตร 200 ของทางหลวง หมายเลข 33 บรเวณอาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร เล@ ยวขวาท�

กโลเมตร 230 จงหวดสระแกว เขาสทางหลวง หมายเลข 317 ระยะทาง 189 กโลเมตร ผานอาเภอวง

น@ าเยน อาเภอสอยดาว อาเภอโปงน@ ารอน อาเภอมะขาม จงหวดจนทบร รวมระยะทางจากอาเภอ

กบนทรบร-จงหวดจนทบร 219 กโลเมตร

B.S.M เสนทางสายมอเตอรเวย (ทางหลวงหมายเลข 7) เร�มตนท�ถนนศรนครนทร

กรงเทพฯ ไปส@นสดท�เมองพทยา จงหวดชลบร ระยะทาง 90 กโลเมตร จากน@นใชทางหลวง

หมายเลข 36 ระยะทาง 50 กโลเมตร และทางหลวงหมายเลข 3 อก 108 กโลเมตร รวมระยะทางจาก

กรงเทพฯ-จนทบร 248 กโลเมตร

2.4 สภาพท+วไป

2.4.1 ลกษณะทางกายภาพ

47

แมน@ าจนทบร มถ�นกาเนดจากเขาสอยดาวใต ในเขตอาเภอโปงน@ ารอน

และเขตเขาสามงาม เขาชะอมในเขตอาเภอมะขาม ไหลผานอาเภอเมองจนทบร ออกสอาวไทยใน

เขตอาเภอแหลมสงห ยานชมชนรมน@ าจนทบร เปนชมชนท�ต@งถ�นฐานอยบนท�ราบลมรมแมน@ าอย

ตรงบรเวณคงน@าดานใน ชายฝ�งมความลาดชนและสงจากระดบน@าปกตประมาณ 2-3 เมตร สภาพรม

ฝ�งไดมการปลกสรางอาคารบานเรอนและเข�อนกนน@ าเซาะเกอบจะท@งยานชมชน โดยเปนแบบ

โครงสรางยกลอยและดาดปองกนตล�ง

ภาพท� 6 ลกษณะการปลกสรางบานเรอนรมน@าในปจบน

48

แผนท� B แสดงการใชประโยชนอาคารในปจจบน

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

49

แผนท� S แสดงระดบช@นความสงของพ@นท�ศกษา

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

50

ลกษณะของอาคารพกอาศยมการใชงานแบบผสมผสานก�งพาณชย ยาวตลอดแนวสอง

ฝ�งถนนสขาภบาล มท@งแบบอาคารไม แบบผสม และแบบตกปน ซ� งจากการสารวจพบวาลกษณะ

ภายนอกของอาคารบงบอกถงระยะเวลาความเกาแกของอาคารไดอยางชดเจนและยงคงความเปน

เอกลกษณทางดานศลปกรรมท@งของแบบ ไทย จน ฝร�งเศสและแบบผสมผสานในการป@ นลวดลาย

บวประตหนาตางในแบบฝร�งเศสหรอการแกะสลกไมหรอฉลลวดลายลายระบายชายคา ชองลมไม

ฉลลายเถาดอกไม รางระเบยงเหลกหลอ ระบายชายคาดวยสงกะสฉลลายไทยใหญ ลกกรงหนาตาง

ไมฉลลายจน โดยเฉพาะการฉลลวดลายรปแบบเรอนขนมปงขง ดวยเพราะชาวจนทบรไดรบ

อทธพลจากการตดตอคาขายกบชาวตางประเทศเม�อสมย ร.5 ลกษณะการฉลลายของชางฝมอชาว

จนทบรจดไดวามเอกลกษณไมเหมอนใคร โดยเฉพาะการจาหลกฉลชองลมเปนภาพจาหลกนนรป

หวพยคฆสอดแทรก อยตามก�งเครอเถาหรอความคมเฉยบของลายท�แฝงไปดวยความออนชอยของ

ลายจาหลก

ภาพท� 7 สถาปตยกรรมอาคารในแบบชโนโปรตกส

เน�องจากสมยกอน ยานทาหลวง-ตลาดลาง มความสาคญตอบทบาทการคากบ

ตางประเทศของจนทบรในยคน@น คอ เปนจดท�เรอบรรทกสนคาของปาท�รวบรวมมาไดจากปาแถบ

ตะเคยนทอง น@ าขน คลองพล วงแซมในบรเวณเขาคชฌกฎและ เขาสอยดาวจะลองลงมาตามลาน@ า

จนทบรและมาเทยบทาท�ตลาดทาหลวง ในปจจบนจงยงคงมรองรอยของทาเรออยบาง แตไมไดใช

งานแลว

51

ภาพท� 8 บรเวณทาหลวงในปจจบนและรองรอยของเสาทาเรอท�ยงคงปรากฏอย

ภาพท� � ทาเรอท�ใชรบเสดจเม�อคร@ ง ร.M เสดจประพาส

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

เม�อศนยกลางการคาภายในเมองจนทบรยายไปอยท�ตลาดน@ าพ ลกษณะ ทาง

กายภาพของทาหลวง-ตลาดลางยงปรากฏใหเหนวฒนธรรมการต@งบานเรอนหรอ รานคาท�หนหลง

ใหแมน@า หนหนาเขาสถนน บานเรอนเปนเรอนตดดน นยมสรางเปนเรอนหลงใหญทรงจ�ว ใชวสด

ในทองถ�นกอสราง อาท ไมแฝก ใบจาก นยมย�นชายคากออกมาเพ�อเปนรานคาตดระเบยงทางเดน

ดานหนา ตามลกษณะท�พกอาศยก�งพาณชยอนเปนลกษณะวฒนธรรมการคาขายของชาวจน

52

ภาพท� A� ลกษะอาคารบานเรอนหองแถวในแบบชาวจน

2.4.2 ลกษณะทางสงคม

สภาพทางดานเศรษฐกจสวนใหญประกอบอาชพคาขายเน�องจากเปนยาน

การคาต@งแตอดตบานท�ตดเสนทาง คมนาคมของชมชนจะเปดรานหนาบานสนคาสวนใหญเปน

อาหารโบราณและของท�ระลกของชมชนอาชพรองลงมาคอ รบราชการและรบจางท�วไป สภาพ

ทางดานสงคมเปนชมชนเกาแกอาศยอยมานานมความเปนเครอญาตคนในชมชน รจกกนดสงผลให

เกดความรวมมอ กนดของคนในชมชนการส�อสาร ภายในชมชนใชวธแจงขาวผานเสยงตามสาย

และใชจดหมายเวยนมการรวมกลมตางๆไดแก กลมกองทนสวสดการชมชนตาบลวดใหมกลม

สจจะออมทรพยกลม วสาหกจชมชนกลมอาสาสมครสาธารณสขมลฐานอาสาสมครพฒนาสงคม

และความม�นคงของมนษย อาสาสมคร ปองกนภยฝายพลเรอนกรรมการอาสาตารวจชมชนเหลา

กาชาดจงหวดจนทบร นอกจากน@ ยงพบภมปญญาท�สาคญ ของชมนไดแก การทาขนมโบราณ ซ� ง

ศลปะและวฒนธรรมตางๆท�ยงคงพบเหนไดในปจจบนสามารถแยกออกในดานตางๆไดดงน@

53

ภาพท� 11 อาชพขายขนมแบบโบราณท�ยงคงคาขายอย

ภาพท� 12 รานขายยาสมนไพรจนท�ยงคงคาขายมาจนถงปจจบน

ดานศาสนา ศาสนาของชมชนรมน@าจนทบรในอดตท�สาคญม 2 ศาสนา คอ ศาสนา

พธ และศาสนาครสตชาวชมชนตลาดบนและตลาดกลาง สวนใหญนบถอศาสนาพธ และชมชน

ตลาดสวนหน� งรวมท@งกลมบานญวนนบถอศาสนาครสต โดยมศาสนสถานต@งอยสองฝากฝ�งรม

แมน@ าจนทบรตลอดแนวสขาภบาลไดแก วดโบสถ วดเขตรนาบญญารามศาลเจาต@วเลาเอwยศาลเจา

แมกวนอม และศาลเจาท� ตลาดลางต@งอยรมฝ�งตะวนตก สวนวดจนทนาราม อาสนวหารพระนางมา

รอาปฏสนธนรมลและศาลเจาพอสระบาป ต@งอยรมฝ�ง ตะวนออก

54

ภาพท� 13 ความหลากหลายทางความเช�อ

ดานวฒนธรรมชมชนรมน@าในอดตมการผสมผสานวฒนธรรมสามวฒนธรรม คอ

วฒนธรรมไทย จน ญวน เหนไดชดเจนในเร�องแตงกายภาษาพด การแตงงานขามเช@อชาต การแสดง

ง@วเปนภาษาไทย สาหรบวฒนธรรมการแตงกายปจจบนไมมการแตงกายตามเช@อชาตในวถชวต

ประจาวนแลว

ภาพท� 14 วฒนธรรมการแตงกายในอดตท�บงบอกถงเช@อชาต

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

ดานประเพณประเพณท�ปฏบตกนเปนประจาปชมชนรมน@ าจนทบร ไดแก การ

หลอเทยนพรรษาท�วดโบสถ การลอยกระทงและแขงขนเรอท�วดจนทนาราม การถอศลกนเจและ

55

การประกอบพธบชาดาวนพเคราะหท�วดเขตรนาบญญารามการแหเจาและการท@งกระจาดของ 4

ศาล เจา การบชาบรรพบรษ (เซงเมง) เปนตน

ภาพท� 15 ประเพณตางๆท@งของชาวไทยและคนไทยเช@อสายจน

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

3 ประวตศาสตรและความเปนมา

จากหลกฐานในหนงสอ ”แคมโบช” เขยนโดย ม.อดเมอร ชาวฝร�งเศส สมยพระเจาเสอ

กลาวถงบาทหลวงองคหน�งพบศลาจารกภาษาสนสกฤตท�ตาบลเขาสระบาป ขอความวา “เม�อ 1,000

กวาปมาแลว มเมองหน�ง ช�อ ”ควนคราบร”มอาณาเขตกวางขวางมากต@งอยเชงเขาสระบาป ชาวเมอง

เช@อชาตชอง ชาวตะวนตกเรยกเมองน@วา “ชองเตอบอง”(CHANTEBON) จงสนนษฐานวานาจะเปน

การออกเสยงเพ@ยนไปในเวลาตอมาเปนจนตะบน หรอ จนทบร ประมาณ พ.ศ.1400 -1763 ควนครา

บร อยในอานาจของขอมจนส@นสมยพระเจาชยวรมนท� 7 หลงจากน@นตกอยในอานาจของอาณาจกร

ไทยฝายใตซ� งมราชธานอยท�เมอง อทอง (สพรรณบร) มฐานะเปนประเทศราชหน� งใน 16 หวเมอง

เมองจนทบรโบราณยงมช�อในตานานท�พระธดงคจากลาวเลาไว อกช�อหน� งวา เมองเพนยดบาง

เมองกาไวบางดวย

ตอมาเมองจนทบรไดย ายมาสรางใหมท�บานหววง ตาบลพงทลาย ซ� งอยทางฝ� ง

ตะวนออกของแมน@าจนทบรจนถงสมยพระนารายณมหาราช (ระหวางพ.ศ.1900-2200) จงยายมาต@ง

ท�บานลมทางฝ�ง ตะวนตกของแมน@ า เน�องจากบานหววงเปนท�ลมน@ าทวมทกป ระหวางน@ มชาวจน

ชาวญวนอพยพล@ภยทางการเมองและการเบยดเบยนศาสนาเขามายงกรงศรอยธยาและเมองตางๆ

รวมท@งเมองจนทบรมการเผยแพรศาสนาในเมองจนทบรกอนเสยกรงศรอยธยา L เดอนพระยาวชร

ปราการมารวบรวมกาลงพล กาลงอาวธเสบยงอาหาร และตอเรอรบท�บานลมเพ�อนาไปใชในการ

56

กอบกเอกราชจากพมา ซ� งเหตการณตางๆ เหลาน@ สงผลตอ การพฒนาให เมองจนทบรรงเรองท@ง

ดานเศรษฐกจ สงคมและการคาขายอยางมาก จนถงสมยรชกาลท� 3 เกดกรณพพาทระหวางไทยกบ

ญวน เร�องเจาอนวงศ พระองคโปรดเกลาฯใหยายเมองจนทบรไปสรางท�ใหมท�บานเนนวงใน พ.ศ.

2377 มการสรางปอมปราการ ศาลหลกเมองและวดโยธานมตรไวภายในเมอง แตดวยเหต ท�เปนท�

สงกนดารน@าชาวเมองไมสมครใจไป

สมยรชกาลท� 4 เม�อญวนตกอยในความปกครองของฝร�งเศสแลวจงพระราชทาน

อนญาตใหชาวเมองเลอกต@งถ�นฐานท�บานเนนวงหรอบานลมไดชาวเมองจงยายกลบมาท�บานลม

และไดรวมกนสรางวดโบสถเม�อ พ.ศ.2395 คร@ นถงสมยรชกาลท� 5 เน�องจากเหนวาชาวเมองไม

สมครใจไปอยจงโปรดเกลาฯใหยายเมองกลบมา ต@งท�บานลมตามเดม ในชวง ร.ศ.112-123 (พ.ศ.

2436-2447)ฝร�งเศสยดเมองจนทบรเปนประกนนานถง 11 ปจากกรณพพาทอนโดจน สมยรชกาลท�

6-8 วถชวตชมชนรมน@ าท�บานลมดาเนนไป ตามเหตการณบานเมองผานยคสมยสงครามอนโดจน

และสงครามมหาเอเซยบรพา(พ.ศ.2484-2488) ยคขาวยากหมากแพงหลงสงครามโลก และยคนยม

ฝร�งสมยจอมพล ป.พบลสงคราม

ภาพท� 16 บานลมเม�อคร@ งในอดต

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

57

ภาพท� 17 วดโบสถถกสรางข@นเม�อ พ.ศ.2395

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

พ@นท�บานลมครอบคลมพ@นท�สาคญในประวตศาสตรเมองจนทบรในอดตกวา 300 ป คอ

บรเวณคายตากสน ศาลากลางหลงเกาศาล วดโบสถ และรมฝ�งแมน@ าจนทบรฟากตะวนตกต@งแตทา

สงห ทาหลวง ตลาดลาง ซอยกระจาง และซอยศรจนท ชมชนรมน@ าจนทบร ถอเปนสวนน� งของ

เมองจนทท�บานลมโดยนบพ@นท�บรเวณฝ�งแมน@าจนทบรต@งแตทาสงห ทาหลวง ตลาดลาง ซ� งในอดต

เรยกช�อวา ตลาดเหนอ ตลาดกลาง และ ตลาดใต โดยมถนนสขาภบาลเปนถนนสายหลกเพยงเสน

เดยวในสมยน@น

ภาพท� 18 ถนนสขาภบาลในอดต

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

58

ยานทาหลวงในอดตราว 100 ปข@นไป มความเจรญรงเรองมาก เปนแหลงศนยกลาง

การคาของเมองจนทบร มทาเทยบจอดเรอคาขายหลายแหงถนนสายแรกท�สรางข@นคอ ถนนรมน@ า

หรอถนนสขาภบาล จงถอวาชมชนรมน@ าเร�มตนจากหวถนนสขาภบาลคอ ยานทาหลวงซ� งในสมย

ร.5 (พ.ศ.2442) ไดจดต@งเมองจนทบรเปนมณฑลจนทบร ยานทาหลวงเปนท�ต@งของอาเภอทาหลวง

ซ� งได เปล�ยนแปลงมาจากดานเกบเงนภาษในสมย ร.4 และบรเวณน@ เปนศนยกลาง การเดนทางและ

การพาณชย ดงปรากฏหลกฐาน ในบนทกการเดนทางของ Henry Mouhot นกสารวจชาวฝร�งเศสท�

เดนทางจากสยามไปสารวจเมองกมพชาเม�อป พ.ศ.2402 และพระพทธเจาหลวงเสดจประพาสเมอง

จนทบรหลายคร@ ง คร@ ง สาคญคอ พ.ศ.2419 และพ.ศ.2450 ซ� งเปนคร@ งสดทาย กอนเสดจสวรรคต

(พ.ศ.2453) แตละคร@ งมการสรางทาน@ าท�ทาหลวงเปนท�รบเสดจในถนนตลาด จนทบรมการต@งซม

ปกธงแขวน โคมไฟตามรายทางอยางวจตรงดงามย�งและคร@ ง สดทายน@ พระองคไดเสดจพระราช

ดาเนนประพาสตลาดเมองจนทโดยทางลาดพระบาท มพอคาประชาชนเฝารบเสดจอยสองขางทางม

คนนาส� งของถวายเปน อนมาก พระองคทรงมพระราชดารสปราศรยกบพอคาประชาชนตลอด

เสนทาง และไดทรงซ@อส�งของ เชน พลอยสตาง ๆ ตามสมควร

ภาพท� 19 ทาเรอรบเสดจในอดต

ท�มา: ความทรงจารมน@า [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com/history.html

59

4 การจดการขอมลดานภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน�าจนทบร

การศกษาในข@นตอนน@ เพ�อใหเกดความกระชบและตองการเนนเฉพาะบรเวณพ@นท�ศกษา

ท�เปนชมชนการสรปคณลกษณะสาคญจงจงเปนแบบในระดบชมชนรมน@ าจนทบร เพ�อเปนการลด

ระยะเวลาในการสรางฐานความเขาใจรวมกนและเปนการจากดเน@อหาในการสารวจ ประกอบไป

ดวย L ข@นตอนหลก คอ (A) การสรปสาระสาคญ (B) การระบส�งแวดลอมทางวฒนธรรม (S) การ

สารวจจดทาเอกสารขอมล (L) การประเมณคณคาและการวเคราะหเบ@องตน

4.1 การสรปคณลกษณะสาคญ

4.1.1 กลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมสรรคสราง (Built Environment)

ครอบคลมองคประกอบทางกายภาพท�เก�ยวของกบมนษยไดแก สถาปตยกรรม ส�งกอสราง โดย

สถาปตยกรรมน@นสามารถแบงไดเปน B รปแบบคอ สถาปตยกรรมประเภทศาสนสถาน และอาคาร

ท�พกอาศยและส�งกอสรางประกอบไปดวย วดโบสถเมอง,วดเขตรนาบญญาราม,วดจนทนาราม,วด

ใหมเมองจนทบร วดแมพระปฏสนธนรมล (โบสถวดคาทอลก) ,ศาลเจาโจวซอกง (ศาลเจาท� ตลาด

ลาง) ,ศาลเจาตwวเลาเอ@ยและศาลเจาปงกงมา รายละเอยดมดงน@

วดโบสถเมอง สนนษฐานวาเปนวดท�สรางข@นต@งแตสมยอยธยาตอนปลาย

สรางเม�อป พ.ศ.BS�M ความเปนมาแตเดมไมปรากฎหลกฐานแนชด ภายในวดมเสนาสนะตาง ๆ

ไดแก อโบสถ ศาลาการเปรยญ หอสวดมนต เจดยใหญบรรจพระบรมธาต มเจดยเลกลอมรอบส�มม

หนาอโบสถมทบหลงศลปะบาปวนต@งไว และมโรงเรยนพระปรยตธรรมวดโบสถเมอง เปนสถานท�

จดหลอเทยนประจาพรรษาของจงหวดจนทบรมาแตเดมจวบจน ปจจบน (มรดกทางวฒนธรรม

จนทบร BMMS )

ภาพท� B� วดโบสถเมอง

60

วดเขตรนาบญญาราม (ฮกช�งย�) เปน วดญวนซ� งกอสรางเปนศลปแบบจน

ปนไทย สรางในรชสมยพระบาทสมเดจพระน�งเกลา ฯ เม�อป พ.ศ.BS�� และไดรบพระราชทานนาม

วดวา วดเขตรนาบญญาราม ในเวลาตอมาอโบสถเดมท�สรางดวยไมชารด จงไดมการสรางอโบสถ

ข@ นใหม และไดทาหนงสอกราบบงคมทล สมเดจพระนางเจาราไพพรรณ ฯ มาเปนประธาน

ประกอบพธวางศลาฤกษอโบสถหลงใหม เม�อป พ.ศ.BMAA ภายในวดมอาคารโรงเจ หรอศาลา

บาเพญบญท�โดดเดนเปนท�รองรบผท�มาถอศลกนเจ ในงานเทศกาลถอศลกนเจ ซ� งตรงกบวนข@น

หน�งค�า ถงวนข@นเกาค�า เดอนเกาของจน ทางวดไดจดงานน@มากวารอยป วดอนมนกายแหงน@ ต@งอย

กลางเมอง เปนศนยรวมพทธศาสนกชนฝายมหายาน ท@งใกลและไกลมานมสการองคฮดโจว

(พระพทธเจา) มาโดยตลอดหลายช�ว (มรดกทางวฒนธรรมจนทบร 2553)

ภาพท� 21 วดเขตรนาบญญาราม (ฮกช�งย�)

วดจนทนาราม ต@งอยบนฝ�งซายของแมน@ าจนทบร ตาบลจนทนมต อาเภอ

เมอง ฯ เปนวดฝายธรรมยต ไมทราบวาสรางเม�อใด กลาวกนวาสรางกอนสมยอยธยาในรชสมย

พระบาทสมเดจพระน�งเกลาเจาอย หว ประมาณป พ.ศ.BLNC พระอโบสถสรางเม�อป พ.ศ.BSCL

พระพทธรปศลาหนออนแบบพมาองคหน� ง หนาตกกวาง NN เซนตเมตร สง �C เซนตเมตร ม

โบราณวตถเปนแผนศลากวาง L� เซนตเมตร ยาว Aเมตร หนา A� เซนตเมตร อยส�แผน (มรดกทาง

วฒนธรรมจนทบร 2553)

61

ภาพท� 22 วดจนทนาราม

ท�มา: มรดกทางวฒนธรรมจนทบร [ออนไลน], เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www1.tv5.co.th/service/mod/heritage/nation/oldcity/chanthaburi1.htm

วดใหมเมองจนทบร เปนวดเกาแกวดหน�งของจงหวดจนทบรไมปรากฎ

ชดเจนวาสรางสมยใด แตประมาณไดวาสรางมากอนป พ.ศ.BLSN เพราะในขณะท�สรางโบสถน@น

ฝร�งเศสยงยดครองเมองจนทบรอย วดใหมเมองจนทบรต@งอยท�ถนนทาแฉลบ ตาบลตลาด อาเภอ

เมอง ฯ โบราณวตถท�สาคญของวดคอ พระพทธสหงคจาลอง รปป@ นจาลองสมเดจพฒาจารย (โต

พรหมรงส) รปป@ นจาลองหลวงพอทวด วดชางไห วดใหม ฯ เปนสถานท�สาคญในการจดงาน

ประเพณสงกรานตมาแตเดม และสบทอดมาถงปจจบน มการอญเชญพระพทธสหงคจาลองออกแห

รอบตลาดจนทบร เพ�อใหประชาชนสกการะบชาและปดทอง วดใหม ฯ ยงไดเปดสอนพระปรยต

ธรรม แผนกธรรมข@นในป พ.ศ.BM�� และแผนกบาลในป พ.ศ.BMABและไดเปดโรงเรยนพทธศาสนา

วนอาทตย เม�อป พ.ศ.BMBS (มรดกทางวฒนธรรมจนทบร 2553)

62

ภาพท� 23 วดใหมเมองจนทบร

ท�มา: มรดกทางวฒนธรรมจนทบร [Online], เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www1.tv5.co.th/service/mod/heritage/nation/oldcity/chanthaburi1.htm

อาสนวหารพระนางมารอาปฏสนธนรมล วดแมพระปฏสนธนรมล

(โบสถวดคาทอลก) สรางข@นสมยท�ชาวญวนประมาณ S� คน อพยพมาอยท�เมองจนทบรคร@ งแรก

ในรชสมยสมเดจพระเจาอยหวทายสระ ในชวงป พ.ศ.BBAM - BB�M ไดสรางวดคาทอลกข@นท�รมฝ�ง

ขวาของแมน@าจนทบร เม�อกอนเสยกรงศรอยธยาคร@ งท�สองเลกนอย วดคาทอลกแหงน@ ไดเปนแหลง

อพยพท�สาคญของผนบถอศาสนาครสต ในป พ.ศ.BS�C ปจจบนโบสถหลงน@นบเปนหลงท�หา สราง

เม�อป พ.ศ.BLL� เปนศลปะโกธค กวาง B� เมตร ยาว N� เมตร มยอดแหลมท�หอสอง ตวโบสถเปน

รปแบบศลปะโกธค ภายในโบสถมการประดบกระจกสแบบเสตนกลาสเปนภาพนกบญท�สวยงาม

และมคณคา ทางศลปะ ปจจบนไดรบการยกยองวาเปนโบสถคาทอลกท�เกาแกและสวยท�สดแหง

หน�งของประเทศไทย (มรดกทางวฒนธรรมจนทบร 2553)

63

ภาพท� 24 วดแมพระปฏสนธนรมล (โบสถวดคาทอลก)

ศาลเจาโจวซอกง (ศาลเจาท� ตลาดลาง) ศาล เจาท�ตลาดลาง เปนศาลเจา

เกาแกคเมองจนทบร โดยเฉพาะชาวชมชนรมน@า ขอมลเก�ยวกบประวตท�แนนอนไมสามารถหาได ผ

เฒาผแกหลายทานเลาวา ศาลเจาท�ตลาดลางน@ (ต@งแตกอนบรณะใหม) มประวตยาวนานเกนรอยป

แลว ตอมาไดรบการบรณะซอมแซม และขยายพ@นท�ใชสอย โดยผมจตศรทธาและกรรมการรน

กอนๆ หลายรนดวยกน นอกจากน@ยงม ศาลเจาตwวเลาเอ@ย และศาลเจาปงกงมา ต@งอยใกลๆ กนภายใน

บรเวณชมชน (มรดกทางวฒนธรรมจนทบร 2553)

ภาพท� 25 ศาลเจาท�และศาลเจาตwวเลาเอ@ย

อาคารท�พกอาศยและส�งกอสราง สาหรบอาคารบานเรอนในบรเวณชมชน

รมน@ าจนทบรน@นสวนมากเปนอาคารทรงจ�วหนทศตามแนวตะวนคอ ปลกตามแนวทศตะวนออก-

ตะวนตก ต@งอยรมแมน@ าจนทบรตวอาคารหนหนาเขาสถนนท�อยเลยบแมน@ ายาวไปตลอดแนวของ

64

ถนนสขาภบาลซ� งสามารถแบงดวยวสดท�ใชในการกอสรางโดยแบงออกเปนสามลกลกษณะหลก

คอ แบบอาคารไมท@งหลง แบบคร� งปนคร� งไมและแบบตกปนท@งหลง แตละแบบน@นมรปแบบท�

ผสมผสานทางสถาปตยกรรมของสามเช@อชาต คอ ไทย จน และฝร�งเศส แตมเอกลกษเฉพาะของ

เมองจนทบรตรงท�การเลอกใชไมเปนวสดในการประดบตกแตงตวอาคารหรอเปนวสดในการ

กอสรางโดยเฉพาะลวดลายฉลท�ระบายชายคาอาคารบานประตหรอชองลม

ภาพท� 26 ลกษณะของรปแบบอาคารและวสดตกแตง

จากการสมภาษณผมความรในชมชนและจากการศกษาขอมลในเบ@องตนจงทราบ

สาเหตวาเน�องมาจากสมยกอนน@น ยานทาหลวง-ตลาดลาง มความสาคญตอบทบาทการคากบ

ตางประเทศ จนทบรในยคน@นเปนจดท�เรอบรรทกสนคาของปาท�รวบรวมมาไดจากปารวมไปถงไม

65

ซงท�ไดจากปาแถบตะเคยนทอง น@ าขน คลองพล วงแซมในบรเวณเขาคชฌกฎและ เขาสอยดาวจะ

ลองลงมาตามลาน@ าจนทบรและมาเทยบทาท�ตลาดทาหลวง จงมโรงไมหรอโรงเล�อยเพ�อแปรรปไม

เกดข@นดงน@นวสดท�ใชในการกอสรางบานเรอนหรอประดบตกแตงในเร�มแรกจงใชไมเปนหลก

ตอมาเม�อเกดการพฒนาเมองท@งในดานเศรษฐกจและการคมนาคมขนสงโดยเฉพาะการตดตอคาขาย

กบชาวจนและการลาอาณานคมของชาวตะวนตกเกดการเผยแพรและผสมผสานกนทางวฒนธรรม

ทาใหมความหลากหลายของวสดรวมไปถงเทคนคและศลปะในการกอสรางอาคารบานเรอนเกด

การผสมผสานทางศลปกรรมสถาปตยกรรมท@งในแบบตกปนแบบฝร�ง ลายฉลแบบไทยหรอหอง

แถวในแบบจนหรอญวนจนเกดความเปนเอกลกษณะเฉพาะของอาคารบานเรอนในละแวกน@ ท�ยง

ปรากฏอยมาจนถงในยคปจจบน นอกจากน@ แลวบานท�ตดกบรมน@ ากจะนยมยกพ@นสงโดยใช

โครงสรางยกลอยและดาดปองกนตล�งเพ�อปองกนอาคารทรดเน�องจากพ@นท�ชมชนต@งอยในพ@นท�

บรเวณคงน@าจงมปญหาในเร�องน@ากดเซาะและน@าทวมบาง

ภาพท� 27 ลกษณะของอาคารบานเรอนท�อยรมน@า

4.1.2 กลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment)

ครอบคลมองคประกอบทางกายภาพของพ@นท�ทางธรรมชาตไดแก แมน@ า

จนทบร ซ� งเปนแมน@าท�สาคญท�สดของจงหวด จนทบร แมน@าจนทบร มถ�นกาเนดจากเขาสอยดาวใต

ในเขตอาเภอโปงน@ ารอน และเขตเขาสามงาม เขาชะอมในเขตอาเภอมะขาม ไหลผานอาเภอเมอง

จนทบร ออกสอาวไทยในเขตอาเภอแหลมสงห เม�อลาน@ าจนทบรไหลผานตวเมองจนทบร เม�อถง

บานคลองน@ าใส ลาน@ าเร�มคดเค@ ยวและแยกสาขาออก จากกน เกดคลองลดท�บานเกาะลอย คลอง

66

ลาแพน มขนาดใหญ และในสวนของยานชมชนรมน@ าจนทบร เปนชมชนท�ต@งถ�นฐานอยบนท�ราบ

ลมรมแมน@าอยตรงบรเวณคงน@าดานใน ชายฝ�งมความลาดชนและสงจากระดบน@ าปกตประมาณ 2-3

เมตร ความสาคญของแมน@ าเพชรบรน@ นนอกจากจะใชในการอปโภคบรโภคหรอการทา

เกษตรกรรมแลวในอดตน@นยงถอไดวาแมน@ าจนทบรเปนสวนสาคญในการพฒนาเมองจนทบรเปน

อยางมากโดยเฉพาะการใชเปนเสนทางลาเรยงสนคาและการคมนาคมขนสงตดตอกบเมองอ�นอก

ดวย

4.1.3 กลมสาระสาคญดานประวตศาสตร วฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรมทาง

นามธรรม (Intangible Cultural Environment)

ครอบคลมหวขอท� เก�ยวเน�องกบองคประกอบท�ไมใชกายภาพ ไดแก

ประวตศาสตรการต@งถ�นฐานของชมชน วถชวตของชาวรมน@ าการคาขาย ขนบธรรมเนยมประเพณ

สถานท�ท�สามารถเช�อมโยงไดกบเหตการณสาคญทางประวตศาสตรไดดงจะเหนไดจากการปรบตว

ใหเขากบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตซ� งมลกษณะเปนท�ราบลมรมแมน@ ากอใหเกดภมปญญา

ทองถ�นของชาวชมชนรมน@ านอกจากจะสะทอนออกมาในรปแบบทางสถาปตยกรรมและลกษณะ

ทางภมทศนท�มเอกลกษณเฉพาะแลวยงสะทอนออกมาในรปแบบของวฒนธรรม ซ� งรวมไปถงวถ

ชวต ประเพณและคตความเช�อตางๆท�มความเช�อมโยงกบลกษณะทางภมศาตรของพ@นท� โดย

ประเพณท�ปฏบตกนเปนประจาของชมชนรมน@ าจนทบร ไดแก การหลอเทยนพรรษาท�วดโบสถ

การถอศลกนเจและการประกอบพธบชาดาวนพเคราะหท�วดเขตรนาบญญารามการแหเจาและการ

ท@งกระจาดของ 4 ศาล เจา การบชาบรรพบรษ (เซงเมง) เปนตน

x การแปลความหมายขอมล

ในข@นตอนน@จะเปนการแปลความหมายขอมลจากขอมลขางตน โดยหลงจากท�ไดขอมล

ท�เปนระบบและสามารถสรางการรบรรวมกนไดแลว จงตองทาความเขาใจขอมลดานตางๆใหเขาใจ

อยางชดเจนกอนท�จะดาเนนงานในข@นตอไปซ� งการแปลความหมายขอมลเพ�อทาความเขาใจขอมล

ในดานตางๆของพ@นท�น@นจะทาการแปลความหมายในหวขอดงตอน@

5.1 กลมชนชาต หรอชาตพนธ

จากขอมลท�ไดทาการคนความาน@นทาใหสามารถระบถงกลมชนชาต หรอชาต

พนธท�มความเก�ยวของกบบรเวณพ@นท�กรณศกษานอกจากชาวไทยท�เปนชนพ@นเมองแลวยง

ประกอบไปดวยกลมชนชาตอ�นๆ ดงน@

5.A.A กลมคนไทยเช@อสายจน สวนมากปรากฎชดเจนในเร�องของการคานบต@งแต

การเขามาต@งถ�นฐานและการประกอบอาชพคาขาย ในเขตอาเภอเมองมชมชนชาวจนเกาเปนจน

67

ฮกเก@ยน อยบรเวณรมแมน@ าจนทบรโดยเฉพาะบรเวณพ@นท�กรณศกษา เรยกวา ยานทาหลวง ไปถง

บรเวณชมชนชาวญวน ท�เรยกวา ตลาดลาง โดยมศาลเจาเปนท�หมายเขต ในปจจบนถอไดวาเปนเช@อ

สายท�พบไดเปนสวนใหญในบรเวณพ@นท�กรณศกษาและคอนขางมอทธพลและสงผลทางดาน

วฒนธรรมการแสดงออกท�มความเปนเอกลกษณและมโดดเดนของพ@นท�ดงกลาว

5.1.2 กลมคนไทยเช@อสายญวน กลมน@ ไดเขามาต@งถ�นฐานในจงหวดจนทบรต@งแต

สมยอยธยาตอนปลาย โดยการอพยพหนภยทางศาสนา หลงจากน@นชมชนชาวญวนครสตกขยายตว

ข@นเร�อย ๆ จากการท�มการต@งถ�นฐานมาอยางยาวนานและมวตถประสงคในดานศาสนาโดยตรงจง

ทาใหคนไทยเช@อสายญวนน@คอนขางมความโดดเดนและแสดงออกในดานการรวมกลมและความ

ศรทธาในศาสนาครสตเปนหลก ดงท�เหนไดจากการสรางโบสถวดแมพระปฏสนธนรมล (โบสถวด

คาทอลก) ท�มความย�งใหญและประณตสวยงาม มช�อเสยงเปนท� รจกของผมจตศรทธาไปถง

ตางประเทศ นอกจากน@ ยงเปนท�ประดษฐานรปป@ นของพระนางมารอาปฏสนธนรมลท�ประดบดวย

พลอยนบพนเมดซ� งประเมณคาไมได เปนอกส�งหน�งท�แสดงใหเหนถงความเขมแขงและศรทธาอน

แรงกลาของชมชนชาวญวนครสต

5.2 ประวตศาสตรการต�งถ+นฐานของชมชน

จากการศกษาขอมลในขางตนจงสามารถสรปไดวาประเภทของภมทศน

วฒนธรรมของพ@นท�ยานชมชนรมน@ าจนทบรอยน@นเปน “ภมทศนวฒนธรรมแบบชมชนเมอง”หรอ

“วฒนธรรมนาภมทศน” เร�มแรกน@นเร�มจาก “ภมทศนนาวฒนธรรม”โดยเปนภมทศนท�เกดจากการ

เปล�ยนแปลงสภาพธรรมชาต สภาพภมศาสตรเดมเพ�อการต@งถ�นฐานบานเรอน ดงจะเหนไดจากการ

ต@งชมชนบรเวณรมน@ าเพ�อใหใกลแหลงน@ าในการประกอบอาชพ แตการท�แหลงน@ ามการข@นลงอย

ตลอดเวลาบางปกมน@ าทวมจงปรากฏในรปแบบทางสถาปตยกรรมของส�งปลกสราง ดงท�เหนได

จากลกษณะของอาคารบานเรอนน@นจะเปนแบบยกพ@นเสาสงพนน@าอยในระดบของขอบตล�งเพ�อกน

น@ าทวมและใหส� งกอสรางยงคงอยไดแมตล�งโดนน@ ากดเซาะในระดบท�ไมรนแรงมากนก ตอมา

สงคมเกดการเปล�ยนแปลงในชวงยคสมยลาอาณานคมของฝร�งเศสและการเดนเรอคาขายของชาว

จนมมากข@น สงคมและวฒนธรรมมความหลากหลายในเช@อชาต รปแบบของชมชนเปล�ยนไปเปน

แบบท� “ลกษณะเดนรวมกนท@งภมทศนและวฒนธรรม” โดยยงคงตองพ�งพาธรรมชาตในการ

ดารงชวตเชนการสญจรทางน@ าเปนตน แตเม�อชมชนมการพฒนาในดานความร ทรพยากร แรงงาน

เทคโนโลย จงเกดการปรบภมทศนเพ�อสนองตอความตองการในการดารงชวตท�มากย�งข@นดวย

อาคารบานเรอนเปล�ยนไป มการผสมผสานกนทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมของสามชนชาต

จนเกดความเปนเอกลกษณของรปแบบทางสถาปตยกรรม อาคารรปแบบตกเร�มมมากข@นเน�องจาก

เทคโนโลยในการกอสรางและวสดมาทางเรอ ซ� งถอไดวาเปนยคเฟ� องฟของชมชนแหงน@ ปจจบน

68

เขาสชวงของภมทศนวฒนธรรมแบบ “วฒนธรรมนาภมทศน” กลาวคอเม�อผานระยะเวลาอยาง

ยาวนานชมชนมการขยายขนาดใหญข@นมความซบซอนมากข@ นในแงของ สงคม เศรษฐกจและ

วฒนธรรม นอกจากน@มนษยมเทคโนโลยมากข@นจงพยายามท�จะเอาชนะธรรมชาตท�มอยเดม

ในสวนของวถชวตท�สมพนธกบสภาพแวดลอมของพ@นท�กรณศกษาดงท�ปรากฏ

เปนรปแบบของภมทศนวฒนธรรมของยานชมชนรมน@ าจนทบรน@ นมาจากสาเหตและปจจย

เน�องจากพ@นท�ดงกลาวมสภาพแวดลอมเปนท�ราบลมรมแมน@ าการเดนทางหรอการลาลยงใน

สมยกอนจงตองอาศยการสญจรทางน@ าโดยเรอเปนพาหนะ และดวยลกษณะของคลองท�มความ

กวางและลกพอสมควรเรอสาเภาหรอเรอสนคาขนาดใหญจงสามารถเขามาเทยบทาได เกดการ

ขนสงสนคาจากเมองหน�งไปสอกเมองหน�งและโดยลกษณะของท�ต@งของเมองท�อยไมไกลจากทะเล

มากนก จงทาใหเปนเมองทาและเกดการตดตอคาขายกบชาวตางชาตได เม�อตดตอคาขายนานวนก

เกดการต@งรกราก ตรงบรเวณรมแมน@ าเพ�อความสะดวกในการตดตอคาขายของพอคาโดยเฉพาะ

พอคาชาวจนและสบทอดตอมาเปนคนไทยเช@อสายจนดงในปจจบน ดวยความรงเรองของเมอง

จนทบรในอดตและการสญจรเขาถงไดงายของชาวตางชาตยานน@ จงถอไดวาเปนจดศนยรวมทาง

วฒนธรรมรวมไปถงการเปนจดออนในการเขายดครองของประเทศลาอาณานคมอกดวย

ในยคลาอาณานคม ฝร�งเศสไดเขายดครองหวเมองสาคญตางๆรวมไปถงเมอง

จนทบรดวยเชนกน หลงจากท�เขายดครองกไดทาการเผยแพรอารยธรรมตะวนตกเขาไปดวยดง

ปรากฏจากส�งปลกสรางและรปแบบทางสถาปตยกรรมในอาคารสาคญโดยเฉพาะทางทหาร ตอมา

จงเกดการเรยนรวทยาการการกอสรางสมยใหมของชาวตางชาตโดยชางฝมอท�เปนชาวทองถ�น แต

เน�องจากเจาของส�งปลกสรางในยานน@ สวนมากจะเปนของพอคาชาวจนหรอคนไทยเช@อสายจนหรอ

ชาวญวนท�จะใชบานเปนท�ตดตอคาขายการออกแบบจงตองรองรบกจกรรมทางการคาเพ�อใชในการ

เกบสนคาและพกอาศย รปแบบของอาคารจงแสดงออกในแบบของหองแถวหรอตกแถวขนาดใหญ

นอกจากน@ แลวไมยงเปนวสดสาคญในการกอสรางเน�องจากทรพยากรมอยมากและหาไดงายใน

บรเวณน@ ดงน@นจกมกจะถกเลอกใชในสวนประกอบของอาคารตางๆท@งการทาโครงสรางหรอการ

ประดบตกแตงตวอาคาร ดงน@นวฒนธรรมและวถชวตในการอยอาศยและเช@อชาตจงสงผลออกมา

ในทางภมทศนและวฒนธรรมในการดาเนนชวตของยานชมชนรมน@ าจนทบรท�โดยรวมจะมความ

แตกตางจากบรเวณสวนอ�นของเมองอยางชดเจน

นอกจากน@นแลวท�มาของช�อสถานท�ตางๆยงไดมความเก�ยวของกบเหตการสาคญ

ท�ปนเกยรตประวตท�และนาความภาคภมใจมาสชาวจงหวดจนทบรและยานชมชนรมน@ าจนบร คอ

เหตการท�พระพทธเจาหลวงเสดจประพาสเมองจนทบรหลายซ� งแตละคร@ งมการสรางทาน@ าท�ทา

หลวงเปนท�รบเสดจในถนนตลาด สถานท�แรกของชมชนท�ไดตอนรบพระองคคอ ทาเรอทาเรยกวา

69

ทาหลวง ซ� งกไดกลายมาเปนช�อเรยกของยานชมชนในเวลาตอมาวายานทาหลวงหรอยานชมชน

รมน@าจนทบรในปจจบน

5.3 ศาสนา ความเช+อ ประเพณและพธกรรม

ในดานประเพณหรอคตความเช�อน@นชาวชมชนรมน@ ามความเช�อในการสรางศาล

เพ�อเปนการบชาและขอใหส�งศกด5 สทธ5 คมครองในการเดนทางซ� งในสมยกอนใชทางน@ าเปนหลก

และมความเส�ยงกบภยธรรมชาตตางๆคอนขางมาก และดวยความท�การดารงคชวตสวนใหญใชน@ า

จากแมน@ าลาคลองเปนหลก ชาวชมชนรมน@ าจงใหความเคารพตอสายน@ าดงจะเหนไดจากการจด

ประเพณการลอยกระทงและแขงขนเรอท�วดจนทนาราม ในสวนของวดไทยท�เปนวดประจาชาต

และศาสนาหลกของชมชนการเลอกสถานท�ต@งจงคอนขางใหความสาคญดงท�ปรากฏคอ บรเวณหว

โคงของแมน@ าเชนวดจนทนารามหรอท�สงบนเนนเชนวดโบสถเมองนอกจากน@ แลวยงมประเพณท�

ปฏบตกนเปนประจาของชมชนรมน@ าจนทบร ท�เช�อมโยงถงท�มาในเร�องคตความเช�อของแตละเช@อ

ชาต ซ� งส�งเหลาน@ลวนแลวแตสะทอนใหเหนถงวถชวตในแบบวถพหวฒนธรรม ดวยประเพณความ

เช�อ S ลกษณะ คอ ศาสนาพทธ นบถอบรรพบรษแบบจน และศาสนาครสต

6 การระบส+งแวดลอมทางวฒนธรรม

ในข@นตอนน@ จะเปนการจดทาแผนกายภาพตามสาระสาคญโดยจะทาการระบถง

ตาแหนงขององคประกอบของส�งแวดลอมทางวฒนธรรมของชมชนรมน@ าจนทบรและบรเวณพ@นท�

โดยรอบ ซ� งเน@อหาในสวนน@ ประกอบไปดวย แผนท�แสดงกลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอม

สรรคสราง (Built Environment) แผนท�แสดงกลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาต

(Natural Environment) และแผนท�แสดงสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม ซ� งมรายละเอยดดงน@

70

แผนท� L แสดงกลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมสรรคสราง (Built Environment)

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

71

แผนท� M แสดงกลมสาระสาคญดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment)

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

72

แผนท� 6 แสดงสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

73

7 การสารวจจดทาเอกสารขอมล

ในข@นตอนน@การดาเนนงานมสองสวนไดแก การกาหนดขอบเขตชมชนเพ�อใชในการ

สารวจและการจดทาแผนท�ตาแหนงอาคารภายในชมชนพ@นท�กรณศกษา การกาหนดขอบเขตชมชน

เพ�อใชในการสารวจและการจดทาแผนท�ตาแหนงอาคารภายในชมชนท�จะสารวจน@นจากการ

สอบถามกรรมการชมชนรมน@าจนทบรจงทาใหทราบขอบเขตของชมชนคอ เฉพาะอาคารบานเรอน

ท�อยสองฝ�งถนนสขาภบาลโดยมความยาวประมาณ 1 กโลเมตร ลกษณะยาวไปตามรมแมน@ าและ

ถนนสขาภบาลจากสะพานวดจนทนารามไปจนถงซอยตรอกกระจาง เน�องจาก ยงขาดขอมลใน

รายละเอยดของระดบชมชน ดงน@นจงตองทาการนาเขาขอมลเพ�มเตม เชนตาแหนงอาคารท�ถกตอง

พ@นท�วางภายในชมชนหรอขอมลในดานอ�นท�จาเปน โดยอางองตาแหนงและขนาดจากภาพถาย

ดาวเทยม (Google Earth 2550.) และเดนสารวจและทาการรงวดในบางจดเพ�อใชในการอางองขนาด

ท�ถกตองและใกลเคยงมากท�สด ซ� งขอบเขตพ@นท�ในการสารวจและแผนท�ชมชนมดงน@

ภาพท� 28 การกาหนดขอบเขตพ@นท�สารวจ

ท�มา : จนทบร [ออนไลน],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก http : // www.googleearth.com

74

แผนท� 7 แสดงขอบเขตพ@นท�ศกษา ชมชนรมน@าจนทบร

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

75

8 คณคาและความสาคญดานภมทศนวฒนธรรมของพ�นท+กรณศกษา

ในข@นตอนของการลงสารวจภาคสนาม ในข@นตอนน@ ผวจยไดมงเนนไปในการเกบ

ขอมลใน เร�องของคณคาความสาคญ ซ� งมรายละเอยดในการทาการสารวจ โดยจะอางอง B สวนคอ

ดานคณคา (Value) หมายถงส� งท�ใหประโยชนท@ งทางกายภาพหรอทางจตใจของคนในพ@นท�

กรณศกษา สวนประเดนท�จะใชในการสารวจและสอบถามและการสมภาษณผนาชมชนประกอบ

ไปดวย

- คณคาทางวฒนธรรม (Cultural Value) โดยแบงออกเปน 3 ลกษณะ คอ คณคาทางดาน

ความเปนเอกลกษณ (Identity Value) คณคาดานศลปะ ดานเทคนค (Relative Artistic or Tech

Value) และคณคาในเร�องความหายาก (Rarity Value)

- คณคาทางสงคม เศรษฐกจ โดยแบงออกเปน 5 ลกษณะดงน@ คณคาดานเศรษฐกจ

(Economic Value) คณคาทางดานการใชสอย (Functional Value) คณคาทางดานขอมลและ

การศกษาหาความร (Educational Value) คณคาทางดานสงคม (Social Value) และคณคาทางดาน

การเมอง (Political Value)

ขอมลท�ไดจากการสารวจในสวนน@จะนาไปใชในการระบถงคณคาและความสาคญของ

พ@นท�องคประกอบท�มสวนเก�ยวของกบภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�กรณศกษาโดยพจารณารวมกบ

ขอมลท�ไดทาการศกษามาในขางตน

สวนในดานท� B คอ ขอมลดานภมทศนทางดานสถาปตยกรรม ใชการสงเกตและ

การสอบถาม ซ� งจากการศกษา ระบบเพ�อการอนรกษส� งแวดลอมทางวฒนธรรมของกระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม ขอมลดานภมทศนทางดานสถาปตยกรรม ไดระบไววาใหม

เน@อหาครอบคลมตวแปรหลกอยางนอยใน 6 ดานไดแก ประเภทอาคาร การใชสอยในปจจบน ยค

สมย รปแบบ วสดอาคาร รปทรงหลงคา ซ� งไดออกแบบ เพ�อใหการสารวจและสอบถามเปนไปใน

ทศทางเดยวกนผวจยจงไดจดทาประเดนและ เน@อหาท�จะใชในการสารวจและการสอบถามขอมล

คนในพ@นท�ชมชนในหวขอตอไปน@

- ประเภทอาคาร ไดแก บานเด�ยว บานแฝด หองแถว ตกแถว อาคารพาณชย

อาคารทางศาสนา อาคารราชการ

- การใชสอยในปจจบนไดแก อยอาศย คาขาย แบบผสม ศาสนสถาน สาธารณะ

บานนก ไมมผอาศยปลอยท@งราง

- ความเกาแก ยคสมยแบงออกเปน 2 ชวงดงน@ ต �ากวา 50 ปและ M0 ปข@นไป

- รปแบบ แบงออกเปน แบบสมยใหม แบบเกาไทยพ@นถ�น แบบจนหรอญวน แบบ

ฝร�ง และแบบผสม

76

- วสดอาคาร แบงออกเปน อาคารไมช@นเดยว อาคารไมสองช@น ตกปนช@นเดยว ตก

ปนสองช@น ตกปนสามช@นข@นไป แบบผสมคร� งปนคร� งไม อาคารช�วคราว (สงกะสหรออ�นๆ)

- รปทรงหลงคา หลงคาทรงแบน (Flat Slap) หลงคาทรงเพงหรอเพงหมาแหงน

หลงคาทรงจ�ว หลงคาทรงจ�วสองช@น หลงคาทรงป@ นหยา

- สภาพของอาคาร ใหมหรอซอมแซมแลวใชงานไดตามปกต สภาพทรดโทรม

เลกนอยคอสวนประกอบของอาคารอยในสภาพเกาแตยงใชงานได และสภาพทรดโทรมมากคอ

สวนประกอบของอาคารอยในสภาพเสยหายควรไดรบการซอมแซม

ขอมลท�ไดจากการสารวจน@ จะถกนาเขาโปรแกรมจดทาฐานขอมล โดยผลท�ไดจากการ

ดาเนนการจะทาใหไดขอมลในระดบรายละเอยดของพ@นท�ท@ งหมด และนาไปใชประกอบการ

พจารณาในการเสนอแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�กรณศกษาในเบ@องตนได ซ� ง

ขอมลท�ไดทาการสารวจสามารถสรปเปนแผนกายภาพโดยสามารถดรายละเอยดไดท�ภาคผนวก ก.

9 การสรปคณคาและความสาคญดานภมทศนวฒนธรรมของพ�นท+กรณศกษา

เพ�อใหไดขอสรปดานคณคาและความสาคญท�จะเปนตวกาหนดแนวทางในการจดการ

ภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�ชมชนรทน@ าจนทบรในภาพกวาง ในข@นตอนน@ จงเปนข@นตอนการ

ดาเนนการท�ทางผวจยไดทาการสรปประเดนความสาคญและคณคาทางดานภมทศนวฒนธรรมใน

ภาพรวมโดยใชขอมลจากการศกษาขอมลในทกดานของพ@นท�ศกษา และใชฐานขอมลจาก

แหลงขอมลท�ไดทาการสารวจไวในเบ@องตนในการสรปประเดน โดยสามารถสรปออกมาดงน@

9.1 คณคาดานประวตศาสตร (Historic Value)

ประวตศาสตรอนยาวนานท�บอกเลาถงวถชวตและวฒนธรรมแสดงผานภมทศน

วฒนธรรมท�เปล�ยนแปลงไปตามกาลเวลา แสดงใหเหนถง จดกาเนดและพฒนาการของเมอง

จนทบรจากยานชมชนรมน@ าจนทบรแหงน@ โดยยงปรากฎหลกฐานทางเอกสารท�ชดเจนและคาบอก

เลาจากหลกฐานท�ยงมชวต ท�พรอมจะถายทอดเร� องราวถงสถานท�และเหตการสาคญทาง

ประวตศาสตรอนเปนท�นาภาคภมใจในตนกาเนดท�มาของชาวชมชนรมน@ าจนทบร นอกจากน@ ยง

สามารถเปนประโยชนในการศกษาคนควาถงเร�องราวหรอสบคนขอมลสาหรบผท�มความสนใจ

9.2 คณคาทางดานสนทรยศาสตรหรอความงาม (Aesthetic Value)

คณคาทางดานสนทรยเปนคณคาทางดานความงามท�เหนดวยสายตาในรปแบบ

ของ รปทรง (Form) สดสวน (Scale) ส (Color) พ@นผว (Texture) และวสด (Material) นอกจากน@

แลวยงรวมไปถงการสมผสและการรบรในประเภทอ�นๆท@งท�เปนนามธรรม (Intangible) อกดวย

คณคาทางดานสนทรยของภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�กรณศกษาน@นแสดงออกมาในรปแบบของ

77

“ภมทศนเมอง” (Urban Landscape) แตกไมแสดงออกมาในรปแบบของภมทศนเมองท�เตมรปแบบ

แตเปนภมทศนเมองท�กลมกลนกบสภาพแวดลอมหรอภมทศนแบบ “ก� งเมองก� งชนบท” (Semi-

Urbanism)

รปทรงของพ@นท� (Land Form) เกดจากการปรบพ@นท�เพ�อตอบสนองความตองการ

ทางวฒนธรรม เน�องจากภมประเทศของพ@นท�ต@งเปนพ@นท�รมน@ า มน@ าข@นน@ าลง มความลาดชนและ

กระแสน@ ากดเซาะรมตล�งเน�องจากอยบรเวณคงน@ าดานใน มการสรางวดอยบนท�สงเชนวดโบสถ

เมองโดยท�ลาดต�าลงมาตดรมน@ าเปนอาคารบานเรอนเน�องจากเปนยานการคาท�ตองตดตอกบทาเรอ

โดยใตถนบานจะอยสงจากระดบน@ าปกตประมาณ B-S เมตร เพ�อปองกนน@ าทวม นอกจากน@ แลว

ลกษณะของกลมอาคารบานเรอนยงเปนในลกษณะของแนวยาวไปตามลาน@ าและถนนสขาภบาล

(Linear Village) อนเน�องมาจากวถชวตในสมยกอนท�ตองอยใกลกบแหลงน@ าเพ�อความสะดวกใน

การตดตอสญจรและการอปโภคบรโภคซ� งยงมสวนชวยในการระบายอากาศภายในพ@นท�ชมชนอก

ดวย ซ� งจะเหนไดวาการจดวางตาแหนงของอาคารหรอสถานท�ตางๆน@นลวนแลวแตมท�มาท�ไปท�

สมเหตสมผลไมวาจะเปนในเร�องของความเช�อ หรอกจกรรมการใชประโยชนท�มความสอดคลอง

กบสภาพแวดลอม

สดสวน (Scale) ลกษณะของอาคารบานเรอนและระยะหางของตวอาคารท�เปน

เสนทางสญจรน@นชมชนรมน@ าจนทบรยงคงรกษาขนาดในรปแบบด@งเดมเอาไวได โดยมสดสวนท�

สอดคลองกบขนาดสดสวนการใชงานของมนษยหรอองคาพยพของมนษย (Human Scale) ทาใหม

ความรสกถงความเปนกนเองหรอไมเกดความรสกถกขมเม�อเขาสบรเวณภายในชมชน ถนนท�

คอนขางจะคบแคบเน�องจากในอดตน@นไมคอยมรถยนตว�งสญจร ในปจจบนถงแมวาอาจจะไม

สะดวกมากนกสาหรบการสญจรของรถยนต แตกถอไดวามประโยชนทางออมในการชวยชลอ

ความเรวของรถท�ว�งในชมชนท�ตองคอยระวงส�งกดขวาง ซ� งคาดวานาจะเปนผลดตอผท�เดนเทา

ส(Color) ในภมทศนของชมชนรมน@าจนทบรน@นสามารถแบงรปแบบของการใชส

ออกไดสามลกษณะคอ กลมศาสนสถาน กลมอาคารตกปนและอาคารไม โดยกลมศาสนสถานน@นม

การใชสท�ฉดฉาดและใชสท�หลากหลาย เชนสทองของเจดย สแดงของศาลเจา หรอการประดบ

ประดากระเบ@องเคลอบตามวดตางๆ ในสวนของอาคารตกปนน@นเน�องจากสภาพอาคารท�เกาผวปน

สกรอนและถกเกาะดวยคราบตางๆซ� งกบงบอกถงระยะเวลาของตวอาคารไดเปนอยางด ซ� งสของ

อาคารจะไมชดเจนแตสเดมสวนมากกจะเปนสขาวหรสครม เปนตน สวนอาคารไมน@นสวนมากเปน

สธรรมชาตหรอไมกจะเปนสยอมไมหรอสน@าตาลเขมท�บงบอกถงลกษณะวสดและมความกลมกลน

กบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตไดเปนอยางด

78

พ@นผว (Texture) และวสด (Material) เม�อมองโดยภาพรวมแลวพ@นผวของอาคาร

สวนมากจะเปนลกษณะผวดานหยาบอนเปนคณคาท�บงบอกถงการผานชวงเวลามาอยางยาวนาน

นอกจากน@ ยงเปนลกษณะของการเลอกใชวสดเน@อแทสแทท�เปนธรรมชาตของวสดเองโดยเฉพาะ

อาคารไมท�ยงรกษาคณลกษณะของลวดลายไม สและวสดเดมมาจนถงในยคปจจบน วสดกอสรางท�

ใชสรางอาคารสวนใหญเปนวสดธรรมชาต และวสดท�หาไดในทองถ�น

นอกจากน@แลวยงมความงามในดานธรรมชาตของแมน@าจนทบรท�ยงคงคอนขางใส

สะอาดโดยคณภาพน@ ายงถอวาอยในเกณฑท�ดสงเกตไดจากปลาท�อาศยอยไดตามปกต นอกจากน@

ดวยท�ต@งของชมชนน@นอยในบรเวณพ@นท�รมน@ าท�มความกวางของคลองประมาณ L� เมตรจงทาให

เปนพ@นท�เปดโลงสาธารณะขนาดใหญมลมผานเขาออกภายในชมชนไดเปนอยางดคณภาพอากาศ

จงอยในระดบท�ดมากเชนเดยวกน พ@นท�วางสาธารณะภายในชมชนและตรงบรเวณทางลงทาเรอเกา

ทาใหเกดชองวางของอาคารทาใหมจดท�สามารถมองเหนเช�อมโยงไปยงแมน@ าไดเปนระยะตลอด

แนวถนน นอกจากน@ ยงสามารถมองทศนยภาพไดในแบบมมกวางซ� งสามารถชวยในการทาใหเกด

ความรสกปรอดโปรงและผอนคลายได

z.3 คณคาดานเอกลกษณเฉพาะทองท+ (Rarity and Uniqueness Value)

เน�องจากชมชนรมน@ าจนทบรเปนยานท�มลกษณะแตกตางจากชมชนอ�นคอนขาง

ชดเจนประกอบไปดวยอาคารบานเรอนในแบบเกาและมการผสมผสานทางรปแบบสถาปตยกรรม

ในสามเช@อชาตโดยอาคารท�สรางตดตอกนไปตลอดแนวถนนสามารถเปนท�จดจาไดงายนอกจากน@

แลวยงมความเปนเอกลกษณในเร�องของลวดลายฉลในแบบของชางจนทบรท�มลวดลายคมและ

ประณตออนชอย รวมไปถงกจกรรมทางการคาโดยเฉพาะอาหารพ@นถ�นและขนมโบราณตางๆท�

ยงคงมขายในชมชน

z.4 คณคาดานสงคม (Social Value)

ในลกษณะท�มความหลากหลายทางความเช�อแตกสามารถอยรวมกนไดเปนอยางด

และแมจะเปนยานชมชนเมองแตลกษณะทางสงคมของคนในชมชน ยงคงมในลกษณะแบบเครอ

ญาตท�ยงหลงเหลออยบางหรอสงคมท�เพ�อนบานใหคอยพ�งพาอาศยกน รวมไปถงวถชวตความ

เปนอยประเพณและวฒนธรรมของคนในชมชนท�ยงคงสบสานตอกนมา คณคาตอการเรยนรเชน

วฒนธรรมในการคาขายโดยในชมชนมแหลงทาขนมท�ข@นช�อวาเกาแกโบราณหลายชนด ท�มคณคา

ตอเศรษฐกจชมชนซ� งนอกจากจะมคณคาในแงตางๆของชมชนเจาของพ@นท�แลว ยงมคณคาในแง

การศกษาและการสรางความเขาใจถงวฒนธรรมความเปนอยของชาวชมชนรมน@ าจนทบรเปนอยาง

ด

79

สาหรบภมทศนวฒนธรรมแบบวฒนธรรมนาภมทศนหรอเรยกอกอยางวา ภมทศน

เมอง น@นยอมจะเก�ยวของกบการจดการเพ�อพฒนาและสรางสรรคใหมมากกวาภมทศนวฒนธรรม

แบบอ�นๆเน�องจากชมชนเมองมความจาเปนท�ตองใชสอยพ@นท�รวมกนของคนจานวนมาก จาเปนท�

จะตองมการจดการพ@นท�ทางดานภมทศนวฒนธรรมเพ�อการใชทรพยากรโดยไมเบยดบงจาก

ลกหลานในอนาคตและคมคามากท�สดสงผลกระทบตอส�งแวดลอมนอยท�สดสอดคลองกบวถชวต

ท�เปล�ยนแปลงและการพฒนาอยตลอดเวลา

C�

บทท+ x

การศกษาวเคราะหสถานการณประเดนปญหาและ

อปสรรคในการดารงรกษายานชมชน

1 สถานการณในปจจบน

สภาพโดยท�วไปของชมชนน@นสวนใหญมแตผสงอายอยบานตามลาพง ชาวบานด@งเดม

มฐานะดแตไมไดสบทอดกจการจากบรรพบรษ ทาใหคนนอกเขามาเชาบานอย สงผลใหบานบาง

หลงมสภาพทรดโทรม เจาของบานอนญาตใหซอมแซมได แตผเชาตองออกคาใชจายเอง แตถาให

เจาของบานซอมแซมกจะเพ�มคาเชา ทาใหไมเกดการซอมแซมและปรบปรงบานท�ทรดโทรมใน

สวนท�เชามากนก

ในปจจบนกระทรวงพาณชยและสานกงานพาณชยจงหวดจนทบรไดมการสงเสรมและ

พฒนายานธรกจการคาซ� งไดเลอกบรเวณตลาดคาพลอยและตอเน�องมาถงชมชนรมน@ าจนทบรโดย

ชมชนเองไดเสนอใหเปนยานอนรกษศลปวฒนธรรม และแหลงทองเท�ยวเชงวฒนธรรม รวมท@งเปน

แหลงธรกจการคาคนไทยโดยคนในชมชนมสวนรวม จงจดประชาคมและประชมชาวบานคร@ งแรก

ท�ชมชน 4 บรเวณศาลเจาท� เม�อตนป พ.ศ. 2552 เพ�อแจงใหชาวบานทราบ จากน@นไดจดประชมคร@ ง

ท� B เพ�อหาอาสาสมครเขามาเปนคณะกรรมการ และมอาจารยประภาพรรณ ฉตรมาลยเปนประธาน

คณะกรรมการจงเสนอใหต@งช�อชมชนเพ�อพฒนายานการคาเกา และจดกจกรรม

ประกวดต@งช�อและสญลกษณของชมชน ซ� งไดช�อ “ชมชนรมน@ าจนทบร” โดยมสญลกษณเปนรป

“พระจนทรและสายน@า” มคาขวญวา “ยอนวถจนท สรางสรรควถไทย” และคณะกรรมการใชช�อวา

“คณะกรรมการพฒนาชมชนรมน@าจนทบร” เปนตนมา

ภาพท� B� สญลกษณของชมชนรมน@าจนทบร

ท�มา : ชมชนรมน@าจนทบร [Online],เขาถงเม�อ AC มค. BMMS เขาถงไดจาก

http://www.chanthaboonriver.com

81

วสยทศนของชมชนรมน@าจนทบร ท�คณะกรรมการพฒนาชมชนรมน@ าฯ ไดรวมกน

ต@งข@น คอ เปนชมชนท�ดารงไวซ� ง “วถชวตท�มคณภาพ ความรเชงศลปวฒนธรรมและประวตศาสตร

และความเปนมายานการคาด@งเดม โดยใชวถชวตนาการคา ไมใชการคานาวถชวต” ท@งสามแนวทาง

จะดาเนนการในรปแบบของ “พพธภณฑท�มชวต”โดยมพนธกจรวมกนคอ

A. สรางจตสานกและความสามคคของชมชนในการดารงไวซ� งวถชวตท�มคณภาพ

สะอาด ปลอดภย เคารพซ�งกนและกน

B. รวมกนฟ@ นฟและอนรกษศลปวฒนธรรมและความเปนยานการคา โดยใชวถ

ชวตนาการคา ไมใหการคานาวถชวต

S. สบสานเร�องราวและประวตศาสตรของชมชนและถายทอดสคนรนหลง โดย

สรางศนยความรภายในชมชน

L. พฒนายานรมน@าจนทบรใหเปนแหลงทองเท�ยวท�สาคญของจงหวดจนทบร เพ�อ

ความภาคภมใจของชาวจนท

จากวสยทศนดงกลาวน@ จงไดเร�มมการขบเคล�อนการพฒนาโดยคนในชมชนเอง

ดวยความรวมมอจากหนวยงานจากภาครฐและสถาบนอดมศกษาตางๆจงไดมการประชาสมพนธ

ชมชนมากข@นจนเปนท�รจกของคนในชมชนเองและนกทองเท�ยว นอกจากน@ ยงมหนวยงานในหลาย

ภาคสวนท�เขามาทาการศกษาหรอใหคาปรกษาในร�องของการพฒนา ยกตวอยางเชน สถาบนอาศรม

ศลป มหาลยบรพา มวเซ�ยมสยามและการเคหะแหงชาตเปนตน แตอยางไรกตามหนวยงานของ

ทองถ�นกยงมบทบาทหนาท�สาคญในการพฒนาระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการเปนหลก

ซ� งในบางโครงการกจาเปนท�จะตองดาเนนการไปกอนท�จะทาการศกษาขอมลโดยละเอยดจนเกด

ขอขดแยงกบทางชมชนบางเปนบางคร@ ง ยกตวอยางเชนโครงการกอสรางเข�อนกนน@ าและทางเดน

รมน@าซ� งขดแยงกบบรบทและวถชวตของคนในชมชนซ�งคนในชมชนเกรงวาการตอกเสาเขมเพ�อทา

เข�อนอาจจะทาใหอาคารท� มสภาพเกาทรดตวหรอพงลงมาและนอกจากน@ ยงไมตองการให

โครงสรางของเข�อนท�ออกแบบใหมความสงเพ�อกนน@ า มาบทบงทศนยภาพและทาใหสญเสยความ

เปนสวนตวของพ@นท�หลงบานท�อยรมน@า จงทาใหเกดการคดคานจากชมชนและทาใหโครงการน@ ไม

ประสบความสาเรจ เปนตน

ดงน@นเพ�อใหบรรลวตถประสงคของการพฒนาอยางย �งยน และนอกจากคณคาและ

ความสาคญในดานตางๆแลวกยงตองทาการศกษาวเคราะหถงสภาพปญหาและขอจากดในดาน

ตางๆเพ�อใหสามารถกาหนดแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมไดอยางถกตองและครบถวน

ในทกประเดน ซ� งจะทาการศกษาและวเคราะหในลาดบหวขอตอไป

82

2 การวเคราะหศกยภาพและปญหาในพ�นท+กรณศกษา

จากขอสรปในประเดนตางๆขางตนและจากการลงสารวจเกบขอมลในพ@นท�กรณศกษา

น@น ในข@นตอนตอไปจะเปนข@นตอนของกระบวนการวเคราะหขอมลและจดกลมประเดนในเร�อง

ของศกยภาพ ปญหาและปจจยตางๆท�มผลกระทบตอยานชมชนเพ�อหาขอสรปและใชในการ

กาหนดกลยทธและแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมพ@นท�กรณศกษาตอไปในอนาคต

2.1 ศกยภาพ

2.1.1 มสภาพแวดลอมทางธรรมชาตประเภทแมน@ าลาคลองไดแก แมน@ าจนทบร

ซ� งแมในปจจบนบทบาทของแมน@ าไดถกลดความสาคญลง แตยงคงมคณคาและความสาคญในการ

เปนแหลงทรพยากรทางธรรมชาต เปนสถานท�เปดโลงสาธารณะและพ@นท�ทางวฒนธรรม(Cultural

Space) ท�ผคนสามารถใชเปนสถานท�พกผอนหยอนใจหรอใชในการประกอบพธกรรมและงาน

ประเพณท�ยงคงปฏบตสบทอดตอกนมา เชนเทศกาลแขงเรอหรอประเพณลอยกระทงนอกจากน@

แลวยงมพ@นท�ทางวฒนธรรมอ�นอกเชน ถนนสขาภบาลท�มขนาดเลกซ� งมลกษณะกายภาพแบบเปน

มตร (Friendly Pedestrians) เปนตน

2.1.2 มพฒนาการทางประวตศาสตรของการต@งถ�นฐานชมชนรมแมน@ าท�ชดเจน

และมการเช�อมโยงกบเหตการณท�มความสาคญทางประวตศาสตรและยงเปนแหลงขอมลเพ�อ

การศกษาขอมลทางประวตศาสตรความเปนมาของเมองจนทบรและตนกาเนดในการสบเช@อสาย

ของคนในชมชนปจจบน

2.1.3 มความหลากหลายทางวฒนธรรมรปธรรมท�อยรวมกนในพ@นท�เดยวเชน

อาคารบานเรอนท�มการผสมผสานของรปแบบสถาปตยกรรมสามเช@อชาตจนเกดเปนเอกลกษณทาง

สถาปตยกรรม และมคณคาทางศลปวฒนธรรมรวมไปถงวถชวตของชมชนในการประกอบอาชพ

คาขาย ยงคงมบางสวนสบทอดกจการด@งเดม เชนการขายยาแผนโบราณ รานขายขนมโบราณหรอ

รานไอศครมตราจรวดเปนตน นอกจากน@แลวยงมในเร�องของพ@นท�ทางวฒนธรรม(Cultural Space)

เชนถนนสขาภบาลท�มขนาดเลกซ� งมลกษณะกายภาพแบบเปนมตร (Friendly Pedestrians) การ

พบปะพดคยในละแวกบานมโอกาสเกดข@นสง

2.1.4 มความหลากหลายทางวฒนธรรมนามธรรมแบบวถพหวฒนธรรม ดวย

ประเพณความเช�อ 3 ลกษณะ คอ ศาสนาพทธ นบถอบรรพบรษแบบจน และศาสนาครสตซ� งคต

ความเช�อเหลาน@นอกจากจะเปนส�งยดเหน�ยวทางจตใจของคนในชมชนใหยดถออยในความดงาม

แลวยงสรางใหเกดความสมพนธอนใกลชดและความเขมแขงระหวางคนในชมชน อนจะเปน

ประโยชนท�งายสาหรบการพฒนาหรอการจดการภายในชมชนไปในทศทางเดยวกน

83

2.1.5 การเร�มตระหนกถงคณคาของมรดกทางวฒนธรรมของคนในชมชนสงผลให

เกดการหวงแหนทรพยากรและส�งแวดลอมทางวฒนธรรมท�มอย และเร�มท�จะมกลไกในการรกษา

คณคาเหลาน@นไวโดยชมชนเองมสวนรวมในการจดการ สวนในการพฒนากเปนไปอยางคอยเปน

คอยไปและคอยระวงการพฒนาท�สงผลเสยตอคนในชมชนดวย

2.2 ปญหา

2.2.1 ภยจากธรรมชาต เชน ปญหาน@ ากดเซาะตล�ง การทรดตวของอาคารและ

ปญหาอคคภยเน�องจากมอาคารไมเกาอยมากซ� งภยตางๆเหลาน@ ทาใหเกดการเปล�ยนแปลงของภม

ทศนโดยรวมเปนอยางมากและหากเกดการสญเสยไปแลวกไมสามารถนากลบคนมาใหมได

โดยเฉพาะในเร�องของคณคาและความสาคญของอาคารและสถานท�เหลาน@น

2.2.2 สภาพความทรดโทรมของอาคารท�ทรดโทรม เน�องจากการดแลรกษาเปนไป

ตามสภาพและมขอจากดในเร�องของกรรมสทธ5 ของเจาของอาคารเน�องจากสวนใหญเปนบานเชา

การซอมแซมหรอปรบปรงสภาพอาคารน@นตองไดรบการยนยอมจากเจาของอาคารแตท@งน@ ผเชา

สวนใหญน@นไมตองการท�จะลงทนในการซอมแซมอาคารเองเพราะผเชาบางสวนถอวาไมใชบาน

ของตนเองไมคมตอการลงทนหรอมเงนทนไมเพยงพอในการปรบปรง และยงมอาคารอกบางสวน

ท�ไมไดมการใชงานเน�องจากเจาของไมไดอาศยอยในพ@นท�แลวจงถกปลอยท@งรางและมสภาพท�ทรด

โทรม

2.2.3 พ@นท�มขนาดจากดตอการใชงานในยคปจจบน ทาใหกจกรรมการใชพ@นท�

บางอยางไมสงเสรมซ�งกนและกน เชนพ@นท�จอดรถไมเพยงพอจงตองจอดรมถนนทาใหกดขวางการ

เดนเทา การใชผวจราจรท�คบแคบรวมกนระหวางการสญจรทางเทาและรถซ� งทาใหเส�ยงในการเกด

อบตเหตไดงาย

2.2.4 พ@นท�สาธารณะมสภาพรกรางและทรดโทรมเกดทศนยภาพท�ไมสวยงามไม

สะดวกในการเขาใชงาน ในท�น@ คอพ@นท�วางตรงบรเวณทางเขาชมชนตดกบถนนทาหลวงและ

สะพานวดจนทนารามซ�งอยในความรบผดชอบของทางเทศบาลและเคยทาการปรบปรงทศนยภาพ

มาแลว แตเน�องจากขาดงบประมาณในการดแลรกษาจงถกปลอยใหรกราง กาแพงกนดนของวด

โบสถชารดเกดการพงทลายของหนาดนลงมาปจจบนหองน@ าสาธารณะถกใชเปนรานเยบผาของ

เอกชน

84

แผนท� 8 แสดงพ@นท�ปญหาชมชนรมน@าจนทบร

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

85

B.B.M พ@นท�จดบรการสาธารณะยงไมเพยงพอหรอปายสญลกษณหรออปกรณ

ประกอบถนนสวนมากยงขาดการออกแบบเพ�อใหมความกลมกลนกบบรบทโดยรอบหรอการ

ออกแบบเพ�อการส�อความหมาย และสงเสรมความเปนเอกลกษณของชมชนใหเปนท�เขาใจรวมกน

ไดท@งคนในชมชนและผมาเยอนจากภายนอกชมชน

B.B.N หนวยงานทองถ�นหรอคนในชมชนบางสวนยงมความเหนขดแยงกนในกลม

หรอความเขาใจท�ไมตรงกนในเร�องของทศทางการอนรกษหรอพฒนายานชมชนรมน@ าจนทบร

นอกจากน@แลวคณะกรรมการชมชนรมน@าจนทบรเปนเจาหนาท�อาสาไมมตาแหนงอยางเปนทางการ

จงทาใหมปญหาในบางข@นตอนของการดาเนนงาน ทาใหการจดการหรอพฒนาไมเปนไปตาม

ขอตกลงรวมกนหรอวสยทศนของการพฒนาชมชนรมน@าจนทบรเทาท�ควร

3 เหตและปจจยท+สงผลกระทบตอภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน�าจนทบร

3.1 ปจจยท+สงเสรมภมทศนวฒนธรรมยงดารงอยตอไปได

3.1.1 ความรความเขาใจถงคณคาของมรดกทางวฒนธรรมของคนในชมชนสวน

ใหญท�ยงคงสบสานตอกนมา ในการพฒนากเปนไปอยางคอยเปนคอยไปและคอยระวงการพฒนาท�

สงผลเสยตอคนในชมชนเอง ท@งในดานส�งแวดลอม สงคม และวฒนธรรม

3.1.2 ความชวยเหลอจากหนวยงานท�ใหการสนบสนนในดานตางๆ เชน

แนวนโยบายของกระทรวงพาณชยท�ไดมงเนนใหคนไทยไดมการซ@อขายสนคาและบรการท�ผลต

โดยคนไทย จงไดเกดโครงการสงเสรมและพฒนายานรมน@ าจนทบรใหเปนยานอนรกษ

ศลปวฒนธรรม และแหลงทองเท�ยวเชงวฒนธรรม รวมท@งเปนแหลงธรกจการคาของคนไทยโดย

คนในชมชนมสวนรวม นอกจากน@ ยงม จงหวดจนทบร สานกงานพาณชยจงหวดจนทบร เทศบาล

เมองจนทบร สถาบนอดมศกษาและหนวยงานวจยตางๆท�คอยใหการสนบสนนท@งในดานเงนทน

และใหคาปรกษาแกชมชน

3.1.3 อาคารสวนหน�งเปนบานเชาจงเปนผลใหผเชาน@นไมสามารถปรบปรงหรอ

เปล�ยนแปลงโครงสรางของอาคารไดมากนก จงมอาคารท�ยงคงอยในลกษณะเดมปรากฏใหเหนอย

เปนจานวนมาก

3.2 ปจจยคกคามท+ทาใหภมทศนวฒนธรรมเส+อมสภาพลง

3.2.1 การพฒนาในสวนของเอกชนท�ไมสามารถควบคมได สงผลกระทบหรอเกด

การเปล�ยนแปลงตอวถชวตของคนในชมชนอยางรวดเรว เชนการเปดกจการสะถานบนเทงตางๆใน

ยานชมชนซ� งขดตอแยงตอวถชวตด@งเดมของชมชน หรอการกอสรางอาคารท�ขดแยงในบรบทเดม

86

ของชมชน เชนอาคารพาณชยท� เปนรปทรงสมยใหมหรอการทากจการเล@ ยงนกท�ท าใหเกด

ทศนยภาพอาคารท�เส�อมโทรมภายในชมชน

3.2.2 ปรมาณการสญจรท�เพ�มมากข@น เชนถนนในชมชนท�แคบเน�องมาจากในอดต

เปนเพยงทางเทาและเปนพ@นท�ในการพบปะพดคยและประกอบอาชพเปนหลก เม�อวถชวต

เปล�ยนไปพ@นถนนจงเปล�ยนเปนลาดยางและรถยนตเขามาว�งและเขามาจอดหนาบานตนเองแทนทา

ใหสญเสยพ@นท�วางทางสงคมเกดความไมเปนระเบยบทาใหบดบงทศนยภาพของตวสถาปตยกรรม

สงผลตอความเปนระเบยบเรยบรอยโดยรวมของพ@นท�ชมชน รวมไปถงความไมปลอดภยในการเขา

ใชพ@นท�รวมกนจนอาจทาใหวถชวตและความสมพนธอนใกลชดของคนในชมชนสญหายไป

3.2.3 การท@งถ�นท�อยอาศย และผอยอาศยบางสวนเปนผสงอายอยบานตามลาพง

หรอชาวบานด@งเดมมฐานะดแตไมไดสบทอดกจการจากบรรพบรษหรอลกหลานออกไปทางาน

นอกบาน เปนตน ทาใหอาคารหรอบานเหลาน@ จะปดหนาบานเปนสวนใหญ ทาใหบรรยากาศหรอ

วถชวตความเปนยานการคาโดยรวมเกดความซบเซา

3.2.4 การพฒนาจากหนวยงานของภาครฐหรอทองถ�นอาจสรางความขดแยงกบ

วถชวตหรอความตองการของคนในชมชน เชนโครงการท�จะทาการกอสรางเข�อนกนน@ าและ

ทางเดนรมน@ าซ� งขดแยงกบบรบทและวถชวตของคนในชมชน เน�องจากชมชนเปนลกษณะของ

ตลาดบกท�กจกรรมสวนใหญจะอยตรงบรเวณถนนซ� งเปนหนาบาน หลงบานท�เปนหองน@ าครวหรอ

พ@นท�สวนตวสวนใหญจงอยตดดานรมแมน@ า หากทาการกอสรางกอาจเปนผลทาใหสญเสยความ

เปนสวนตวในการอยอาศย และนอกจากน@การตอกเสาเขมในการสรางเข�อนน@นกอาจทาใหอาคารท�

มอายเกาแกทรดหรอพงลงมาได

3.2.5 ความสาคญของแมน@าจนทบรท�ถกลดบทบาทลงโดยใหความสาคญกบถนน

มากกวา เน�องจากการพฒนาเมองไดเปล�ยนแปลงไปตามยคสมยจนเม�อความหนาแนนของ

ประชากรเพ�มมากข@นการคมนาคมขนสงไดหนมาใชการสญจรทางบกแทนการอปโภคบรโภค

น@ าประปาเขามาแทนท�บทบาทของแมน@ าจงเปล�ยนจากแหลงอปโภคบรโภคหรอเสนทางคมนาคม

กลายมาเปนพ@นท�ระบายน@ าของเมองจนอาจเกดการเนาเสยไดหากไมไดรบการวางแผนปองกนท�ด

ในอนาคต

87

4 สรปการศกษาและการวเคราะหขอมล

w.X ภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน�าจนทบร

ภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�ชมชนรมน@ าจนทบรน@นจดอยในประเภทวฒนธรรม

นาภมทศนหรอ ภมทศนเมอง โดยพ@นท�องคประกอบท�เก�ยวเน�องทางวฒนธรรมน@นคอบรเวณพ@นท�

บานลมท@งหมดครอบคลมพ@นท�สาคญในประวตศาสตรเมองจนทบร คอ บรเวณคายตากสน ศาลา

กลางหลงเกาศาล วดโบสถ และรมฝ�งแมน@ าจนทบรฟากตะวนตกต@งแตทาสงห ทาหลวง ตลาดลาง

ซอยกระจาง และซอยศรจนท และพ@นท�กรณศกษาชมชนรมน@ าจนทบรซ� งในอดตเรยกช�อวา ตลาด

เหนอ ตลาดกลาง และ ตลาดใต โดยมถนนสขาภบาลเปนถนนสายหลก ซ� งพ@นท�กรณศกษาชมชน

รมน@ าจนทบรน@นเปนยานเกาท�ต@งถ�นฐานอยรมแมน@ าจนทบรท�ถอไดวาเปนจดกาเนดของเมอง

จนทบรในปจจบนสภาพอาคารบานเรอนเปนแบบผสมผสานในแบบไทย จน ฝร�งมเอกลกษของ

จนทบรคอลวดลายไมฉลชองลมและบานประต อาคารท�ตดแมน@ าปลกสรางแบบยกเสาลอยสาเหต

จากปจจยทางสภาพแวดลอมคอน@าข@นน@าลงและการกดเซาะของน@ า สวนหลงบานหรอพ@นท�สวนตว

จะอยฝ�งแมน@าสวนหนาบานจะหนเขาสถนนสขาภบาล ประชากรสวนใหญประกอบอาชพคาขายม

การสบเช@อสายมาจากชาวจนเปนสวนมาก วฒนธรรมมการผสมผสานกนในแบบวถพหวฒนธรรม

ดวยประเพณความเช�อ 3 ลกษณะ คอ ศาสนาพทธ นบถอบรรพบรษแบบจน และศาสนาครสต

ประเพณท�ปฏบตกนเปนประจาของชมชนรมน@ าจนทบร ไดแก การหลอเทยนพรรษาท�วดโบสถ

การถอศลกนเจและการประกอบพธบชาดาวนพเคราะหท�วดเขตรนาบญญารามการแหเจาและการ

ท@งกระจาดของ 4 ศาล เจา การบชาบรรพบรษ (เซงเมง) เปนตน

4.2 ทศทางการเปล+ยนแปลงของชมชน

ทศทางการเปล�ยนแปลงของชมชนในปจจบนน@นมแนวโนมท�จะทาการฟ@ นฟวถ

ชวตใหคนกลบมาสชมชนดวยการพฒนาในรปแบบการทองเท�ยวเชงวฒนธรรมโดยมวสยทศน

รวมกนคอ “วถชวตท�มคณภาพ ความรเชงศลปวฒนธรรมและประวตศาสตร และความเปนมายาน

การคาด@ งเดม โดยใชวถชวตนาการคา ไมใชการคานาวถชวต” ดาเนนการในรปแบบของ

“พพธภณฑท�มชวต” และยงอยในข@นเร�มตนของการดาเนนการโดยมหนวยงานในหลายภาคสวน

ใหความสนใจและใหการสนบสนนโดยเฉพาะสานกงานพาณชยจงหวดจนทบร

ปญหาสาคญเรงดวนท�สงผลกระทบตอองคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมของยาน

ชมชนและตองไดรบการแกไขคอ ปญหาน@ ากดเซาะตล�ง การทรดตวของอาคารและความทรด

โทรมของอาคารสวนภยคกคามท�ตองมมาตรการปองกนในอนาคตไดแก การพฒนาในสวนของ

เอกชนท�ไมสามารถควบคมได ความสาคญของพ@นท�ทางวฒนธรรมถกลดบทบาทลง ความซบเซา

88

ของยานการคาและการท@งถ�นท�อยอาศย การพฒนาจากหนวยงานของภาครฐหรอทองถ�นอาจลด

คณคาขององคประกอบของภมทศนวฒนธรรมลง

จากการรวบรวมขอมลประเภทตางๆและการวเคราะหในเร� องของคณคา

ความสาคญ การจดทาเอกสารเร� องความสาคญและคณคาทางวฒนธรรมของพ@นท�ในองครวม

ตลอดไปจนถงการวเคราะหประเดนปญหาและแนวโนมการเปล�ยนแปลงตางๆของพ@นท�กรณศกษา

ซ� งเปนไปตามลาดบข@นตอนในการจดการขอมลอยางเปนระบบแบบแผนแลว ซ� งจากขอมลดงกลาว

น@กจะนาไปใชในการจดทาขอเสนอแนะแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@ าจนท

บรท�เฉพาะเจาะจงในแตละพ@นท�องคประกอบท�มคณลกษณะสาคญทางวฒนธรรมมากข@นซ� งจะ

กลาวถงในบทตอไป

89

บทท+ 6

การเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน�าจนทบร

จากการศกษารวบรวมขอมลประเภทตางๆและการวเคราะหในเร�องของคณคา

ความสาคญ การวเคราะหประเดนปญหาและแนวโนมการเปล�ยนแปลงของพ@นท�กรณศกษาซ� ง

เปนไปตามลาดบข@นตอนในการจดการขอมลอยางเปนระบบแบบแผนแลว ในข@นตอนตอไปจะเปน

การเสนอแนวทางในการจดการพ@นท�องคประกอบท� เก�ยวเน�องกบคณลกษณะของภมทศน

วฒนธรรมชมชนรมน@ าจนทบร รวมไปจนถงระบบสาธารณโภคและสาธารณปการตางๆภายใน

ชมชน ซ� งใชรปแบบแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรมโดยผวจยไดทา

การเสนอออกเปนเปนหวขอตางๆดงตอน@

1 องคประกอบทางดานภมทศนวฒนธรรมท+เก+ยวของกบชมชนรมน�าจนทบร

1.1 ทางรปธรรม

A.A.A ศาสนสถาน ไดแก วดโบสถเมอง,วดเขตรนาบญญาราม,วดจนทนาราม,วด

ใหมเมองจนทบร วดแมพระปฏสนธนรมล, ศาลเจาท� ตลาดลาง ,ศาลเจาตwวเลาเอ@ยและศาลเจาปงกง

มา

1.1.2 อาคารท�วไป ไดแกกลมอาคารท�พกอาศยภายในยานชมชนรมน@ าจนทบร

โดยเฉพาะอาคารท�บงบอกถงความเปนยานการคาเกา ตามเกณฑท�ไดทาการสารวจมาขางตน

รวมถงรปแบบของการกอสรางอาคารแบบยกเสาลอยรมแมน@าและการหนหลงบานลงแมน@า

1.1.3 สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและระบบพ@นท�วางภายในชมชน โดย

สภาพแวดลอมทางธรรมชาตไดแก แมน@ าจนทบรสวนระบบพ@นท�วาง คอ โครงขายการสญจรหลก

และรองภายในพ@นท�ชมชน คอ ถนนสขาภบาล ตรอกซอยทางเดนและบรเวณทาเรอเกา

1.1.4 ผลผลตจากชมชน ศลปกรรมลวดลายฉลชองลม อาหารพ@นถ�น ขนมโบราณ

ตางๆ การประกอบอาชพพอคาแมคา

1.2 ทางนามธรรม

1.2.1 ประวตศาสตรการต@งถ�นฐานของชมชน วถชวต ภมปญญาทองถ�นในการ

ปรบสภาพท�อยอาศยใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอม ประเพณและคตความเช�อไดแกการหลอเทยน

พรรษาท�วดโบสถ การถอศลกนเจและการประกอบพธบชาดาวนพเคราะหท�วดเขตรนาบญญาราม

การแหเจาและการท@งกระจาดของ 4 ศาล เจา การบชาบรรพบรษ (เซงเมง)

90

แผนท� 9 แสดงองคประกอบทางภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@าจนทบร

(ปรบปรงจากขอมล GIS สานกงานโยธาธการและผงเมองจนทบร)

91

2 การกาหนดวตถประสงคเพ+อเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม

รปแบบการกาหนดวตถประสงคโดยเร�มจากการระบ ประเดนปญหาแลวนามา

แปลงเปนวตถประสงคท�ตอบรบและแกปญหาน@นๆเพ�อใหครอบคลมในทกประเดน โดยสรปการ

วเคราะหประเดนปญหาและสภาพแวดลอมดวย SWOT และสามารถกาหนดเปนวตถประสงคระยะ

ส@น และวตถประสงคระยะยาว ในภาพกวางๆไดดงน@

ตารางท� 4 แสดงการวเคราะหปจจยภายในและภายนอก (SWOT analysis)

จดแขง (Strength)

1.) มสภาพแวดลอมทางธรรมชาตประเภทแมน@ า

ลาคลองคอ แมน@าจนทบร

2.) มพฒนาการทางประวตศาสตรของการต@งถ�น

ฐานชมชนรมแมน@ าท�ชดเจนและมการเช�อมโยง

กบเหตการณท�มความสาคญทางประวตศาสตร

เปนยานเมองเกา และทาเรอท�เคยใชรบเสดจ ร.

๕

3.) มความหลากหลายทางวฒนธรรมรปธรรมท�

อยรวมกนในพ@นท�เดยวเชน อาคารบานเรอนม

เอกลกษณทางสถาปตยกรรม และมคณคาทาง

ศลปวฒนธรรมและชาวบานสวนใหญประกอบ

อาชพคาขาย ยงคงมบางสวนสบทอดกจการ

ด@งเดม

4.)มความหลากหลายทางวฒนธรรมนามธรรม

แบบวถพหวฒนธรรม ดวยประเพณความเช�อ S

ลกษณะ คอ ศาสนาพทธ นบถอบรรพบรษแบบ

จน และศาสนาครสต

5.) ความรความเขาใจถงคณคาของมรดกทาง

วฒนธรรมของคนในชมชนบางสวน การพฒนา

เปนไปอยางคอยเปนคอยไปและคอยระวงการ

จดออน (Weakness)

1.) ภยจากธรรมชาต เชน ปญหาน@ ากดเซาะตล�ง

การทรดตวของอาคารและปญหาอคคภยในสวน

ของ อาคารไมเกา

2. ) ความ ทรดโทรมของอาคารท� ขาดการ

บารงรกษา อนเน�องมาจาก ขอจากดในเร�องของ

เงนทนในการบารงรกษาอาคารและกรรมสทธ5

เน�องจากสวนใหญเปนบานเชา

3. ) พ@ นท� มขนาดจากดตอการใชงานในยค

ปจจบนพ@นท�จอดรถไมเพยงพอจงตองจอดรม

ถนนทาใหกดขวางการเดนเทา และการใชผว

จราจรท�คบแคบรวมกนระหวางการสญจรทาง

เทาและรถซ�งทาใหเส�ยงในการเกดอบตเหต

4.)พ@นท�สาธารณะมสภาพรกรางและทรดโทรม

เกดทศนยภาพท�ไมสวยงามไมสะดวกในการเขา

ใชงาน

5.) พ@นท�จดบรการหรอปายสญลกษณสวนมาก

ยงขาดการออกแบบเพ�อใหมความกลมกลนกบ

บรบทโดยรอบหรอการออกแบบเพ�อการส� อ

ความหมาย

6.) บางหนวยงานหรอคนในชมชนบางสวนยง

92

ตารางท� L (ตอ)

พฒนาท�สงผลเสยตอคนในชมชนเอง มความเขาใจท�ไมตรงกนในเร�องของทศทางการ

อนรกษและพฒนายานชมชนรมน@าจนทบร

โอกาส (Opportunity)

1.) ความรความเขาใจถงคณคาของมรดกทาง

วฒนธรรมของคนในชมชนสวนใหญท�ยงคงสบ

สานตอกนมาในการพฒนากเปนไปอยางคอย

เปนคอยไปและคอยระวงการพฒนาท�สงผลเสย

ตอคนในชมชน

1. ) เ ป น ท� ส น ใ จ แ ล ะ ม โ อ ก า ส ไ ด ร บ ก า ร

สนบสนนจากหนวยงานในหลายภาคสวนท@งใน

เร�องของเงนทนและการออกแบบวางแผนการ

อ น ร ก ษ ห ร อ ก า ร พฒ น า ส า ธ า ร ณ ป โ ภ ค

สาธารณปการตางๆ

3.) อาคารสวนหน� งเปนบานเชาจงเปนผลใหผ

เชาน@นไมสามารถปรบปรงหรอเปล�ยนแปลง

โครงสรางของอาคารไดมากนก จงมอาคารท�

ยงคงอยในลกษณะเดมปรากฏใหเหนอยเปน

จานวนมาก

ภยคกคาม (Threat)

1.) การพฒนาในสวนของเอกชนท�ชมชนเองไม

สามรถควบคมไดท�สงผลกระทบหรอเกดการ

เปล�ยนแปลงตอวถชวตของคนในชมชนอยาง

รวดเรว ซ� งขดตอแยงตอวถชวต หรอบรบทเดม

ของชมชน

2.) ปรมาณการสญจรท�เพ�มมากข@น ทาใหสญเสย

พ@นท�วางทางสงคมเกดความไมเปนระเบยบทา

ใหบดบงทศนยภาพของตวสถาปตยกรรมสงผล

ตอความเปนระเบยบเรยบรอย รวมไปถงความ

ไมปลอดภยในการเขาใชพ@นท�รวมกนจนอาจทา

ใหวถชวตและความสมพนธอนใกลชดของคน

ในชมชนสญหายไป

3.) ความซบเซาของยานการคาในปจจบนทาให

เกดการท@งถ�นท�อยอาศย

4.) การพฒนาจากหนวยงานของภาครฐหรอ

ทองถ�นท�ขดแยงกบ วถชวตหรอความตองการ

ของคนในชมชน

5. ) ความสาคญของแมน@ าจนทบ รท� ถกลด

บทบาทลงแมน@ า เปล� ยนจากแหลงอปโภค

บรโภคหรอเสนทางคมนาคม กลายมาเปนพ@นท�

ระบายน@าของเมอง

93

2.1 วตถประสงคระยะส�น (Immediate Objective)

2.1.1 คนหาความสาคญทางวฒนธรรมของพ@นท�และระบขอบเขตของพ@นท�แหลง

ความสาคญทางวฒนธรรมดานตางๆเพ�อสรางความเขาใจรวมกนสามารถใชอางองกบหนวยงานทก

ภาคสวนท�เก�ยวของในการพฒนาพ@นท�

2.1.2 กาหนดขอบเขตและระดบในการอนรกษหรอการแกปญหาและการพฒนา

องคประกอบท�เก�ยวเน�องกบคณลกษณะของภมทศนวฒนธรรม เพ�อเปนตนแบบในการอนรกษและ

พฒนา

2.1.3 พฒนาและตดต@งระบบสาธารณโภคและสาธารณปการโดยมการออกแบบ

ใหมการส�อความหมายและสรางเสรมความเปนเอกลกษณดานภมทศนวฒนธรรมของชมชนเพ�อ

รองรบกจกรรมการใชงานท@งคนในและนอกพ@นท�อยางพอเพยง

2.2 วตถประสงคระยะยาว (Development Objective)

2.2.1 นาเสนอแนวทางการพฒนาท�เหมาะสม และรกษาคณลกษณะของภมทศน

วฒนธรรมพ@นท�ไวได

2.2.2 อนรกษ และพฒนาภมทศนวฒนธรรมใหเหมาะสม สอดคลองกบความ

ตองการรวมสมย

2.2.3 กาหนดมาตรการในการควบคมเพ�อการอนรกษภมทศนวฒนธรรมและ

สถาปตยกรรมทองถ�น เพ�อเปนรากฐานการพฒนาท�ย �งยน

2.2.4 สรางแรงจงใจ และสรางจตสานกของการจดการภมทศนวฒนธรรม เพ�อ

ความย �งยนใหเกดข@นกบชมชน

3 แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน�าจนทบร

ชมชนรมน@ าจนทบรน@นมเอกลกษณในดานการเปนยานชมชนเกาทมคณคาท@งในดาน

สถาปตยกรรมศลปกรรมและวถชวตในแบบด@งเดมท�ยงคงสบทอดตอกนมาอยบางและในปจจบน

น@นมการเปล�ยนแปลงท�คอนขางรวดเรวเน�องจากมหนวยงานในหลายภาคสวนท�ใหความสนใจและ

ตองการท�จะมสวนรวมในการพฒนา โดยในการพฒนาน@นจาเปนตองมการทาความเขาใจรวมกน

ของทกภาคสวนในการพฒนาพ@นท�องคประกอบท�มคณลกษณะสาคญทางวฒนธรรม ซ� งการจดการ

ภมทศนวฒนธรรมน@นมแนวทางและวตถประสงคเพ�อใหเกดการพฒนาอยางย �งยนในทายท�สด

ดงน@นในท�น@ จงขอเสนอแนวทางในการจดการท�ยดตามหลกการพฒนาอยางย �งยน โดยการพฒนา

อยางบรณาการในสามดานคอ ดานเศรษฐกจ ดานสงคม และดานส�งแวดลอม ภายใตกรอบของแนว

94

ทางการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรมโดยมแนวทางวธการอนรกษและพฒนา

ในขอบเขตของพ@นท�ระดบตางๆ ดงน@

3.1 รปแบบและวธการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรม

3.1.1 การศกษาและการวจย (Study and Research) การศกษาภมทศนวฒนธรรม

ของแตละพ@นท�ถอวาเปนการจดการภมทศนวฒนธรรมในข@นตอนแรก กลาวคอตองทาการศกษา

พ@นท�ในแงมมตางๆเพ�อใชเปนฐานขอมลในการวเคราะหพ@นท�ประเดนตางๆซ� งสามารถจาแนก

ขอมลออกไดเปนสองประเภทคอขอมลพ@นฐานของพ@นท� และขอมลพ@นฐานผานการวเคราะห ซ� ง

ในข@นตอนน@ผวจยไดทาการศกษาและวเคราะหมาแลวในระดบหน�ง ดงขอมลท�ปรากฏในขางตน

3.1.2 การดแลรกษา (Maintenance) คอข@ นตอนแรกในการจดการมรดกทาง

วฒนธรรมท�มคณคาทางศลปวฒนธรรมหรออาคารท�มความสาคญท�ระบไวในหลกฐานทาง

ประวตศาสตร ใหคงอยในสภาพท�ม�นคง สมบรณและเรยบรอยอยเสมอ ดวยการดแลรกษาอยอยาง

สม�าเสมอ และหากเกดการเส�อมสภาพกสามารถทาการซอมแซม ซ� งสามารถทาไดงายและไมตอง

อาศยผเช�ยวชาญในการ ไมส@นเปลองคาใชจายและทรพยากรมากนก

3.1.3 การรกษาใหคงสภาพ (Preservation) มกใชการจดการลกษณะน@ กบมรดก

ทางวฒนธรรมท�เปนโบราณสถานท�ขาดการใชสอยรวมสมยของปจจบนไปแลวคณคาของแหลง

โบราณสถานเหลาน@ จะมประโยชนในแงของการศกษาโดยทาหนาท� เ ปนหลกฐานทาง

ประวตศาสตร โดยในสวนของบรเวณพ@นท�ท�ทาการศกษาในสวนของชมชนน@นยงไมปรากฏ

องคประกอบหรอมรดกทางวฒนธรรมใดท�ตองใชการจดการดวยวธน@

3.1.4 การบรณะ (Restoration) โดยซอมแซมปรบปรงใหมรดกทางวฒนธรรมหรอ

ภมทศนวฒนธรรมใหกลมกลนกบของเดม ใหมากท�สด แตกควรทาใหสามารถแยกแยะถงส�งท�มอย

เดมกบส� งท�ไดปรบปรงใหม การจดการในลกษณะดงกลาวมงหมายท�จะทาใหคณคาท� เปน

นามธรรมดานตางๆ ท�เก�ยวเน�องกบพ@นท�น@นกลบมามความชดเจนมากย�งข@น โดยเฉพาะในแงคณคา

ดานจตวญญาณ และคณคาดานการศกษา

3.1.5 การปฏสงขรณ หรอการสรางข@นใหมในรปแบบเดม (Reconstruction) โดย

ทาใหมรดกทางวฒนธรรม และภมทศนวฒนธรรมท�เคยสญเสยรปรางไป หรอพงทลายกลบมาอย

ในรปท�เคยเปน โดยใชจากหลกฐานภาพถาย โดยการสรางใหมน@ แมวาจะไมสอดคลองกบ

แนวความคดการอนรกษท�คานงถงความแทจรงของอาคารหรอวสด แตทวาเม�อมความตองการใช

สอยรวมสมย หรอในกรณท�อาคารน@นๆ เปนอาคารท�มความสาคญมากในแงของจตวญญาณ หรอ

การใชสอยของผคนกมเหตผลท�จะมการปฏสงขรณข@นใหมเพ�อตอบสนองตอการใชสอยน@นๆ

95

3.1.6 การฟ@ นฟ (Rehabilitation) เปนการสงเสรมใหกจกรรมแบบด@งเดมของพ@นท�

กลบมาดาเนนตอไป เพ�อเปนการทาใหภมทศนวฒนวฒนธรรม และมรดกทางสถาปตยกรรมท�มอย

เดมแตไดซบเซาลงไปแลว กลบข@นมามชวตอกคร@ ง

3.1.7 การปรบประโยชนใชสอย ( Adaptation ) ดวยการเปล�ยนแปลงหนาท�เดม

ของอาคาร หรอภมทศนวฒนธรรม แบบด@งเดมเพ�อตอบสนองตอหนาท�ใชสอยใหม แตในการ

ปรบเปล�ยนรปแบบใชสอยใหมตองคานงคณคาดานตางๆ ของมรดกทางวฒนธรรมน@นเปนหลก

สาคญ เพราะวากจกรรมใหมบางประเภทอาจสงผลกระทบหรอลดทอนคณคาดานตางๆ ของมรดก

ทางวฒนธรรมลง สาหรบกจกรรมหรอการเปล�ยนแปลงการใชสอยใหมควรจะเคารพตอมรดก

วฒนธรรมเดมหรอกจกรรมเดมท�มอยในพ@นท� ท@งในแงของประเภท ขนาด รปแบบ สดสวน ส และ

พ@นผว ควรจะคลายคลงกบส�งท�มอยเดม และควรหลกเล�ยงการเลยนแบบท�อาจจะกอใหเกดความ

สบสนไดวาของส�งไหนเปนส�งเดม หรอของส�งไหนไดสรางข@นใหม

3.1.8 การพฒนาและสรางสรรคใหม ( Development and New Creation ) การ

พฒนาและสรางสรรคใหม เปนการจดการภมทศนวฒนธรรมท�สงผลกระทบตอพ@นท�มากท�สด จาก

แนวคดเร�องการพฒนาท�ย �งยนท�คานงถงการใชทรพยากรท�มอยอยางคมคาและกอใหเกดประโยชน

สงสด แนวความคดดงกลาวไมไดปฏเสธหรอเปนปรปกษตอการพฒนาหรอการสรางสรรคใหมแต

อยางใด เพยงแตระบวาการพฒนาหรอการสรางสรรคใหมน@นตองมคณคา มประโยชนใชสอย

สงสดตอชมชนเจาของพ@นท� โดยไมสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม

สาหรบแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@ าจนทบรน@นจะทาการ

เลอกใชแนวทางใหมความเหมาะสมข@นอยกบลกษณะพ@นท� ความตองการใชสอยรวมสมยและ

คณคาดานตางๆของพ@นท�และในบางพ@นท�อาจตองมการประยกตใชในหลายแนวทางรวมกนเพ�อให

มความเปนไปไดในการพฒนาท�ยงคงมความเปล�ยนแปลงและดาเนนตอไปตามยคสมย

3.2 แนวทางในการจดการพ�นท+องคประกอบทางวฒนธรรม

3.2.1 องคประกอบดานศาสนสถาน

ไดแก วดโบสถเมอง, วดเขตรนาบญญาราม, วดจนทนาราม, วดใหมเมอง

จนทบร วดแมพระปฏสนธนรมล, ศาลเจาท� ตลาดลาง, ศาลเจาตwวเลาเอ@ ยและศาลเจาปงกงมา ซ� ง

สามารถเสนอแนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรม ไดดงน@

กอนท�จะทาการจดการพ@นท�ทางศาสนสถานเลาน@ ควรมการศกษาขอมลและ

องคประกอบภายในพ@นท�ใหเขาใจและครบถวนถงระดบความสาคญในดานตางๆเสยกอน อาคารท�

มคณคาทางศลปวฒนธรรมหรออาคารท�มความสาคญท�ระบไวในหลกฐานทางประวตศาสตร ควร

96

ไดรบการรกษาใหคงสภาพ (Preservation) การดแลรกษารกษา (Maintenance) และจดการสภาพ

อาคารใหคงอยในสภาพท�ม�นคง สมบรณและเรยบรอยอยเสมอ ดวยการดแลรกษาอยอยางสม�าเสมอ

ในสวนท�ตองไดรบการการบรณะ (Restoration) ซอมแซมปรบปรง การเลอกใช

วสดควรอาศยตนทนเดมท�มอยในบรเวณเปนสาคญ เชนการสรางอาคารใหม กอาจนาไมเดมจาก

การร@ออาคารท�มสภาพทรดโทรมยากตอการซอมแซมมาใช อาทเชน อาคารสานกงาน, หอฉน, กฏ

สงฆ เปนตน หรอแมกระท�งวสดอ�นๆเองกตามควรคานงถงความกลมกลน ในการปรบปรงน@นตอง

คดวางแผนเปนอยางด จงจะทาใหประกอบกนเปนอาคารเดยวกนไดอยางสอดคลองกลมกลนกน

อาคารท� มคณคาทางศลปวฒนธรรมหรออาคารท� มความสาคญท�ระบไวในหลกฐานทาง

ประวตศาสตรน@นการซอมแซมควรซอมแซมใหกลมกลนแตกควรทาใหสามารถแยกแยะถงส�งท�ม

อยเดมกบส�งท�ไดปรบปรงใหมเพ�อรกษาคณคาท@งในดานจตใจและในแงของคณคาดานการศกษา

สวนของอาคารท�ไดรบการข@นทะเบยนแหลงโบราณสถานน@นควรไดรบการดแล

รกษาโบราณสถานตามหลกเกณฑ วธการและเง�อนไขท�กรมศลปากรกาหนด โดยการบรหารจดการ

พ@นท�น@นทองถ�นควรดาเนนการเอง โดยการใหการ ศกษา หรอประชาสมพนธเพ�อสรางสานกใน

การอนรกษใหกบประชาชน โดยคานงถงความสามารถใหเกดรายไดเพ�อเล@ ยงตวเองโดยไมละเลย

เจตนารมณในการอนรกษ

3.2.2 องคประกอบดานอาคารท+พกอาศยและส+งปลกสราง

ไดแกกลมอาคารท�พกอาศยภายในยานชมชนรมน@ าจนทบรโดยเฉพาะ

อาคารท�บงบอกถงความเปนยานการคาเกา ตามเกณฑท�ไดทาการสารวจมาน@นในเบ@องตนเจาของ

อาคารรวมไปถงผท�มสวนเก�ยวของในภาคสวนตางๆควรทาการสารวจจดทาผงบรเวณของชมชน

และขอความรวมมอในการสบคนขอมลประวตศาสตรวงศตระกลและบานเรอนท�เปนท�อาศยอย

เสยกอนโดยอาจสบคนจากขอมลภาพเกาและความทรงจาจากการสอบถามผมความรในชมชน ซ� ง

ในการจดการภมทศนวฒนธรรมกลมอาคารเหลาน@ จาเปนท�ตองใชวธการท�มความหลากหลาย

เพ�อใหเกดความเหมาะสมและความเปนไปไดของระดบการจดการซ� งสามารถจาแนกรปแบบใน

การจดการไดดงน@

การดแลรกษา (Maintenance) ในเบ@องตนอาคารทกหลงในชมชนควรไดรบการ

ดแลจดการใหคงอยในสภาพท�ม�นคง สมบรณและเรยบรอยอยเสมอ ดวยการดแลรกษาอยอยาง

สม�าเสมอโดยเร�มจากผอยอาศยหรอเจาของอาคารเน�องจากเปนข@นตอนท�สามารถทาไดงายและ

สามารถดาเนนการไดเองและไมส@นเปลองคาใชจายมากนก

การบรณะและการปฏสงขรณ หรอการสรางข@นใหมในรปแบบเดม (Restoration-

Reconstruction) การซอมแซมปรบปรงน@นการเลอกใชวสดในการกอสรางน@นเปนสวนสาคญควรม

97

การซอมแซมใหมความกลมกลนกบของเดม แตกยงคงใหสามารถแยกแยะถงส�งท�มอยเดมไดเพ�อ

ประโยชนในการศกษาถงความแทด@ งเดมนอกจากน@ แลวในสวนอาคารท� มความสาคญทาง

ประวตศาสตรท�พงทลายหรอสญหายไปแลวน@น หากเหนวามคณคาเพยงพอตอชมชนหรอเจาของ

พ@นท�เองกอาจทาการปฏสงขรณ หรอการสรางข@นใหมในรปแบบเดม โดยใชจากหลกฐานภาพถาย

ซ� งอาจมการเปล�ยนแปลงรปแบบการใชงานใหมความรวมสมยเพ�อตอบสนองตอการใชสอยใน

ปจจบน

การปรบประโยชนใชสอย (Adaptation) เพ�อเปนการทาใหภมทศนวฒนธรรม และ

มรดกทางวฒนธรรมท�มอยเดมแตซบเซาลงไปแลว กลบมามชวตชวาไดอกคร@ ง โดยเฉพาะอารคาร

ท�ถกปลอยท@งรางหรอไมไดดาเนนกจการใดๆแลว อาจทาการปรบเปล�ยนกจกรรมใหมเขาไปใน

อาคารเหลาน@นเพ�อรกษาไวซ� งบรรยากาศโดยรวมใหยงคงอยตอได แตควรมการวางแผนในเร�อง

ของกจกรรมท�จะเขามาแทนท�ความเหมาะสมรปแบบของอาคารและชมชนเดมสามารถยอมรบได

โดยไมสงผลลบตอวถชวตความเปนอยและภมทศนวฒนธรรมของชมชน ประกอบกบมความ

เปนไปไดท�จะใชอาคารเกาบางหลงในพ@นท�ยานเมองเกา จนทบร จดต@งเปนพพธภณฑทองถ�น เพ�อ

จดแสดงส� งของ และใหขอมลเร� องราวท�เก�ยวของกบชวตผคนในอดตโดยการสนบสนนของ

สถาบนพพธภณฑการเรยนรแหงชาต

3.2.3 องคประกอบดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและระบบพ�นท+ทาง

วฒนธรรมภายในชมชน

รกษาความสะอาดของแมน@ าจนทบรใหมคณภาพน@ าท�ด เร�มจากการสราง

จตสานกในการรกษาความสะอาดจากภายในชมชน สรางความเขาใจรวมกนถงคณคาและ

ความสาคญของแหลงน@าและวธการรกษาและการปองกนน@าเนาเสยการตดต@งระบบบาบดน@ าเสย ถง

ดกไขมนในครวเรอนกอนปลอยลงสแหลงน@ าเปนตน รวมไปถงระบบในการกาจดขยะภายใน

ชมชนดวยเชนการคดแยกขยะ การเขามาเกบขยะของเทศบาลท�เปนเวลา โดยชาวบานอาจเกบไวใน

บานตนเองกอนเม�อถงเวลาคอยนามาท@งใหรถเกบไปเพ�อลดความไมเปนระเบยบเรยบรอยของถง

ขยะหนาบานและการสงกล�นเหมนในพ@นท�ชมชนเปนตน

ท�วางสาธารณะและอาคารบรการสาธารณะเชนหองน@ า และพ@นท�วางรมน@ าควร

ไดรบการปรบปรงภมทศนใหสามารถเขาไปใชงานไดโดยอาจทาการปรบเปล�ยนการใชงาน เชน

จากเดมท�เคยเปนทาเรอปจจบนไมไดใชงานแลวกปรบเปล�ยนใหเปนท�พกผอน จดงานประเพณ

เทศกาลหรอใชเปนท�พบปะสงสรรคของคนในชมชน

ปรบปรงและเสรมความแขงแรงของพนงกนน@ าเดมเพ�อแกปญหาน@ ากดเซาะโดย

อาศยความรวมมอจากผเช�ยวชาญโดยเฉพาะวศวกรในเร�องของโครงสรางและภมสถาปนกในการ

98

จดรปแบบทางเลอกรปแบบของเข�อนท�มความเปนไปไดของวสดกอสรางท�มความกลมกลนกบ

สภาพแวดลอม งบประมาณ ความสวยงาม และเหมาะสมกบวถชวตของชาวบานโดยรอบ และควร

ระวงในเร�องของการบดบงภมทศนของแมน@ าและมมมองของชมชนท�จะมองออกสแมน@ าและ

ความรสกเปดโลงของแมน@ าอยางท�ควรจะเปนซ� งในบางสวนกอาจตองยอมใหน@ าทวมตามฤดกาล

เปนตน ในการขดลอกแมน@าและการตอกเสาเขมเพ�อเสรมความแขงแรงของอาคารกยงตองระวงใน

เร�องของการพงทลายของตล�งท@งในบรเวณท�ขดลอกหรอบรเวณขางเคยงท�จะสงผลกระทบถงการ

พงทลายของบานเรอนท�อยรมฝ�งแมน@า

สวนระบบโครงขายการสญจรหลกและรองภายในพ@นท�ชมชน คอ ถนนสขาภบาล

ตรอกซอยทางเดนและบรเวณทาเรอเกา ควรรกษาความสะอาดความเปนระเบยบในการจอดหรอจด

พ@นท�จอดรถเพ�มเตมเพ�อลดจานวนรถท�จอดกดขวางในชมชน รณรงคเพ�อสรางความปลอดภยจาก

ยานพาหนะและการสงเสรมบรรยากาศในการเดนเทาอกท@งยงเปนการเพ�มพ@นท�ปฏสมพนธของคน

ในชมชนอกดวย จงอาจรณรงคใหลดการขบข�ยานพาหนะขนาดใหญในชมชน และเปล�ยนมาใชการ

เดนหรอข�จกรยานแทนนอกจากน@แลวปายและอปกรณประกอบถนน (Street Furniture) ควรจดทา

ใหมความเพยงพอ กลมกลน เหมาะสมกบวถชวตผคนและสภาพแวดลอมและบารงรกษาซอมแซม

ใหอยในสภาพใชการไดเสมอ เชนปายบอกทางตองกาหนดการใชงานของปายและตาแหนงท�ตดต@ง

ปาย เชนปายบอกทาง ปายช�อสถานท� ปายเลาเร�อง ปายแผนท�ชมชน ปายระเบยบกฎเกณฑหรอ

ขอแนะนา เสาไฟสองสวางและมาน�งรมถนนท�มความเปนเอกลกษณของชมชน เปนตน

3.2.4 องคประกอบดานการประกอบดานอาชพท+เก+ยวเน+องกบผลผลตหรอ

ผลตภณฑจากชมชน

อาชพเกาแก อาหารพ@นถ�น ขนมโบราณ ลวดลายฉลชองลมท� เปน

เอกลกษณส�งตางๆเหลาน@ ควรทาการศกษาและนาผลการศกษาและความรในชมชนมาพฒนาข@น

เปนสนคา โดยมการศกษาวจยเฉพาะทาง แลวนาผลพฒนาไปสการดาเนนการอ�นๆ พรอมท@ง

พจารณาวาผลดงกลาวนาไปสการใชสอยจรงไดหรอไม และพฒนารปแบบการนาเสนอเหลาน@ ไป

ปรบใชเปนส�อประชาสมพนธ สรางกจกรรม แกไขลกษณะกายภาพ รปแบบสถาปตยกรรม ช�อ

สถานท� แผนท�ทองเท�ยว และพฒนาแหลงเรยนรใหมๆ

หากพจารณาถงทรพยากรดานการประกอบดานอาชพท�เก�ยวเน�องกบ

ผลผลตหรอผลตภณฑจากชมชนท�ชมชนมอย สามารถจดการไดตามแนวทางดงน@

3.2.4.1 อาหาร ไดแก รานกวยจwบปาไหม กวยเต�ยวทะเลเจอwด ขาวแกง

ปาต�ว ขาวแกงปาแจว รมน@าตามส�งปาบญเพ�ม ขาวมนสมตาปาภา หอหมกจงเฮงหล กวยเต�ยวผดน@ า

กงเสยงสวรรค สมตารมน@ า ลกช@น-บารบคว รมน@ า เปนตน โดยทาการพฒนาใหพ@นท�ชมชนรมน@ า

99

เปนแหลงหรอศนยกลางจาหนายอาหารโดยมแนวทางดงน@ คอปรบปรงและพฒนาอาหารใหมความ

หลากหลายในชนดของอาหาร โดยอาจนาอาหารจากชมชนขางเคยงท�อรอยมาขายดวย ปรบปรง

การนาเสนออาหารเพ�อใหดนากน โดยคานงถงเร�องความสะอาด ภาชนะบรรจ การแตงกายของ

ผขาย การจดวางและสภาพแวดลอมบรเวณท�ขาย ร@อฟ@ นอาหารชมชนท�เคยมข@นมาใหม

3.2.4.2 ของฝากและของท�ระลกไดแก รานขนมโบราณตางๆเชน ราน

ขนมแมตาล รานเฮยหนม รานไอศกรมตราจรวด รานขนมเทยนแกวลงจน ขนมดอกจอกปาเปา

หวานเยนจงกวงอน ขนมแมกมเซย ก ยชายรมน@ า ขาวตงพ�จ�ม บะจางเสยงสวรรค รานเคร�องด�ม

กาแฟลงหวน และรานกาแฟโบราณตรงลานสการเปนตน นอกจากน@ ยงมรานขายของท�ระลกไดแก

รานขายเส@อชางกลา รานขายโคมลอย บานอญมณ บานรอยสบเกา โดยในสวนของขนมตางๆอาจ

จดทาข@นใหมความสอดคลองกบสนคาทองเท�ยวท�เปนเอกลกษณของชมชน อาจมการดดแปลง

พฒนารปแบบของสนคาท�มอย ยกตวอยางเชน รปแบบของบรรจภณฑท�มความสวยงามมความเปน

เอกลกษณโดยอาจสามารถเกบไวเปนของท�ระลกได หรออาจปรบใหมขนาดท�เลกลงและมราคาท�

เหมาะสมเปนตน

ท@ งอาหารและของท�ระลกน@ นตองมการมองหาแหลงเงนทนสนบสนน ซ� งนอกจาก

งบประมาณสนบสนนจากภาครฐแลว ยงตองมองหาหลงเงนทนอ�น เชน กองทนของรฐท�ใหกใน

อตราดอกเบ@ยต�า เปนตน

3.2.4.3 ลวดลายฉลชองลมและลวดลายบานประตไม ควรทาการศกษา

วจยรปแบบลวดลายศลปกรรมและกรรมวธการทาของงานชางเหลาน@ อาจทาการฟ@ นฟอาชพชาง

ทาลายฉลเหลาน@ ใหกลบมาอกคร@ ง โดยการอบรมใหความรเร� องการอนรกษ เก�ยวกบลวดลาย

ศลปกรรมตางๆกบชางไม และชางกอสรางท�จะเขามาทาการบรณะ-ปฏสงขรณอาคารในยานชมชน

โดยอาจมข@นตอนในการพฒนาดงน@

A. รวบรวมองคความร

B. หาคนสบทอด ลงทนสรางชางโดยหาคนมาสบทอดซ� งอาจไมใชคนใน

ชมชนกได

S. รฐควรมการสนบสนนอยางจรงจง โดยเฉพาะกระทรวงวฒนธรรม

L. มกองทนหรอสรางกองทนท�สนบสนนจากรฐท�เนนเร�องการสบทอด

ภมปญญาซ�งสงผลประโยชนตอสวนรวม

M. ควรมการศกษาใหชดเจนในเร�องภมปญญา

N. ควรมการศกษาทกดานไมวาจะเปนวตถดบ ผลผลต หนวยงานภาครฐ

อาจเขามาชวยเหลอในการลดตนทนวตถดบ ซ� งรฐอาจตองยอมเสยเปลากอนในชวงแรก เชน ชมชน

100

ออก A สวน ภาครฐออก S สวน นอกจากอาคารในชมชนจะไดรบการบรณะ-ปฏสงขรณอยางถกวธ

แลวยงเปนการสบสานงานชางไมท�มความเปนเอกลกษณของจนทบรจนสามารถสรางอาชพและ

รายไดแกคนในชมชนไดอยางย �งยนอกทางหน�ง

3.2.5 องคประกอบดานประวตศาสตรการต�งถ+นฐานของชมชน

ทาการศกษารวบรวมขอมลดานประวตศาสตรความเปนมาของชมชน

เผยแพรใหคนรนหลงศกษาและไดทราบถงท�มาของบรรพบรษของตนรวมไปถงเขาใจความ

ทรงคณคาของมรดกทางวฒนธรรมของเมองท�มอย โดยอาจนาบรรจเขาไปในหลกสตรการเรยน

การสอนของทองถ�น หรอการเรยนรผานกจกรรมของคนในชมชนซ� งอาจสอดแทรกเน@อหา

บางสวนเขาไปในกจกรรมทองเท�ยวเพ�อสรางมลคาและแรงจงใจในการรกษาส� งเหลาน@ ไว

ยกตวอยางเชน การตดต@งปายขอมลประวตความเปนมาของชมชน หรออาคารสถานท�สาคญตางๆ

เพ�อใหคนในชมชนและนกทองเท�ยวไดศกษาขอมล

สรางความเขาใจแกคนในชมชนเพ�อสามารถถายทอดและเปนคนบอกเลา

เร�องราวแกนกทองเท�ยวได โดยการแจกเอกสารขอมลทางประวตศาสตรไปตามบานเรอนในชมชน

หรอในทางอนเทอรเนท ซ� งตองนาเสนอใหมความเขาใจงาย นาสนใจ แกบคคลท�วไป ดวยวธใช

การบอกเลาเร�องราวและภาพถายในอดตจากคนเกาแกในชมชนท�ยงมชวตอยโดยอาจจดผานงาน

ประเพณยอนยคท�จดข@นรวมกนของคนในชมชนทกปเปนตน

3.2.6 องคประกอบดานความสมพนธใกลชดของคนในชมชน

ในสวนน@ อาจตองใชการจดการดวยวธออม ซ� งในท�น@ อาจใชวธจดใหม

พ@นท�เพ�อพบปะสงสรรคของคนในชมชนเพ�อเปนการเสรมสรางปฏสมพนธคนในชมชนใหมความ

แนนแฟนมากข@น เชนการจดใหมพ@นท�สวนขนาดเลก (Pocket Park) แทรกตวอยตามพ@นท�วาง

สาธารณะในชมชนโดยเฉพาะบรเวณทาเรอเกา หรอการสงเสรมใหมการออกมาใชงานพ@นท�หนา

บานมากข@ นโดยอาจตอง อานวยความสะดวกเร� องความปลอดภยดวยการรณรงคใหหนมา

ความสาคญในการสญจรทางเทาหรอจกรยานแทนรถจกรยานยนต หรอการลดปรมาณการสญจร

ดวยรถขนาดใหญ ดวยการกาหนดชวงเวลาเขาออกชมชนซ� งตองสรางขอตกลงรวมกนของคนใน

ชมชนเพ�อกาหนดมาตรการในการควบคม แตท@งน@ กจาเปนตองจดใหมพ@นท�จอดรถเพ�มเตมใน

บรเวณใกลเคยงเพ�อรองรบเอาไวดวย

3.2.7 องคประกอบดานประเพณและคตความเช+อ

ไดแกการหลอเทยนพรรษาท�วดโบสถ การถอศลกนเจและการประกอบ

พธบชาดาวนพเคราะหท�วดเขตรนาบญญารามการแหเจาและการท@งกระจาดของ 4 ศาล เจา การบชา

บรรพบรษ (เซงเมง) ควรสบสานงานประเพณเหลาน@ ใหมการปฏบตสบทอดตอกนไปยงคนรนใหม

101

โดยเฉพาะกลมเดกและเยาวชนโดยอาจมการปรบเปล�ยนเพ�มเตมในบางข@นตอนหรอพธการ

บางอยางใหเขากบยคสมยหรออาจใสความสนกสนานเขาไปแตยงคงไวซ� งข@นตอนหวใจหลก ท@งน@

เพ�อเปนการดงดดความสนใจของคนรนใหมใหหนมาใหความสนใจและเขามาเรยนร เปนตน

4 มาตรการควบคมและการสรางแรงจงใจ

การกาหนดมาตรการเพ�อการอนรกษ ผลท�ไดจากการสงเคราะหขอมลจะไดถกนามา

กาหนดมาตรการ เพ�อใชตอบสนองวตถประสงคและบรรลวสยทศนท�กาหนด มาตรการม 2

รปแบบมาตรการเชงจงใจ Enabling Measure และมาตรการเชงควบคม Controlling Measure ซ� งม

ดงน@

4.1 มาตรการแรงจงใจ (Enabling Measure)

L.A.A การยกเวนภาษบางประเภทใหกบอาคารอนรกษ รวมถงวสดทองถ�น

L.A.B การอานวยความสะดวกในการขออนญาตปรบปรงอาคารเกา

L.A.S การสรางประโยชนพเศษใหกบอาคารเกาหรออาคารใหมท�ดาเนนการตาม

คมอการ ออกแบบ เชน การเพ�มสดสวนพ@นท�อาคารตอท�ดน (FAR or BCR)

L.A.L การมอบรางวลเผยแพรสสาธารณะ ใหกบอาคารท�อนรกษไดด

L.A.M การจดทากจกรรมสรางการรบรสาธารณะ (Public Awareness) เพ�อเผยแพร

ความร ความเขาใจเก�ยวกบคณคาความสาคญในพ@นท�

L.A.N การออกเงนสนบสนน (Matching Fund) รวมกบเจาของบานในการปรบปรง

อาคาร

w.\ มาตรการเชงควบคม (Controlling Measure)

โดยสวนมาก อาจเปนพ@นท�ๆมความสาคญรองลงมาจากพ@นท�องคประกอบหลกท�

มความสาคญมากเชนโบราณสถาน ซ� งพ@นท�ดงกลาวมกจะทาใหเกดผลกระทบตอพ@นท�ๆม

ความสาคญมากน@นได และอาจเปนสวนท�สรางหรอเพ�มคณคาใหกบพ@นท�น@นใหมากข@น หรออาจ

บนทอนคณคาน@นลงกได ซ� งตองมการวางแผนในการกาหนดการเปล�ยนแปลงของพ@นท�บรเวณน@

เชน

4.2.1 การควบคมความสงอาคาร เปนการควบคมระยะความสงของช@น หรอของ

อาคารส�งกอสรางท�จะเกดข@นใหมในบรเวณพ@นท�น@นๆ อาจเปนเพ�อไมใหบดบงทศนยภาพโดยรวม

ของพ@นท� หรอส�งกอสรางท�มคณคา เพ�อไมใหเกดผลกระทบทางสายตา หรอผลกระทบในกรณ

อ�นๆท�อาจสรางความเสยหายหรอเสยคณคาใหแกบรเวณพ@นท�น@นๆไดปนตน

102

4.2.2 การควบคมระยะถอยรนอาคารและส�งกอสราง เปนการควบคมเพ�อไมใหเกด

การเปล�ยนแปลงภายในบรเวณพ@นท�ทาการอนรกษ โดยการกาหนดระยะหางหรอระยะถอยรนตางๆ

จากสถานท�สาคญๆ ใหมความเหมาะสมกบพ@นท�ท�มความสาคญในการอนรกษน@นๆ อาจเปนเพ�อ

ปองกนไมใหเกดผลกระทบกบสถานท� หรอโครงสราง ความปลอดภย หรอเร�องของมมมองท�อาจ

เกดความเสยหายตอพ@นได

4.2.3 การควบคมรปแบบส�งกอสรางหรอสถาปตยกรรม อาจเปนการควบคมโดย

การเสนอแนวทางรปแบบของสถาปตยกรรมใหมใหมคามสอดคลองกบสถาปตยกรรมเดมเพ�อ

ความกลมกลนของพ@นท�ใหมความเปนอนหน�งอนเดยวกน หรอกาหนดใหมรปแบบเฉพาะบางสวน

ใหมวามคลายคลงกบของเกาเชน ส วสด และลวดลาย เปนตน

4.2.4 การควบคมกจกรรมการใชประโยชนพ@นท� คอการควบคมประเภทของ

กจกรรมท�จะเกดช@ นรอบๆ หรอภายในบรเวณใกลเคยงกบพ@นท�ๆจดใหอยในขอบเขตของการ

อนรกษน@น เพ�อไมใหสรางปญหาและรบกวนพ@นท�ดงกลาว เน�องจากบางกจกรรมอาจไมเหมาะสม

กบสภาพของพ@นท�น@นๆ

ซ� งมาตรการเหลาน@ จะถกนามาปรบใชเพ�อใหเกดความเหมาะสมในแตละลกษณะ

ของพ@นท�องคประกอบทางภมทศนวฒนธรรม และท�สาคญน@นตองผานการเปนท�ยอมรบของชมชน

เปนหลกเพ�อใหการพฒนามความยดหยนและสามารถเกดข@ นไดจรง โดยเฉพาะมาตรการเชง

ควบคมน@นหนวยงานของภาครฐและองคกรชมชน ตองมการสรางความเขาใจรวมกนสามารถเปนท�

ยอมรบรวมกนไดของคนในชมชน เพ�อใหการควบคมเกดประสทธผลมากท�สดในเชงปฏบตการ

5 บทบาทของหนวยงานและบคลากรท+เก+ยวของ

สาหรบการจดการภมทศนวฒนธรรมจะประสบความสาเรจไดตองเร�มมาจาก

ชมชน แตตองประสานความรวมมอไปยงหนวยงานอ�นท�เก�ยวของซ� งในท�น@ แบงออกเปนสองระดบ

คอ ระดบทองถ�นและระดบชาตซ� งมรายละเอยดดงตอไปน@

5.1 หนวยงานสวนทองถ+น (ระดบปฏบตการและระดบยทธศาสตร)

การจดการภมทศนวฒนธรรมเปนโครงการท�กระทาตอพ@นท�ซ� งเก�ยวเน�องกบผอย

อาศยในพ@นท�น@นๆโดยตรงซ�งมดงตอไปน@

5.A.A กลมบคคลท�มความสนใจตอมรดกทางวฒนธรรมทองถ�น ในท�น@ ไดแก กลม

คณะกรรมการชมชนรมน@ าจนทบร ซ� งเกดจากการรวมตวของคนในชมชนเพ�อปกปองมรดกทาง

วฒนธรรมและสภาพแวดลอมในทองถ�นของตน ซ� งเปนสวนหน� งของกระบวนการมสวนรวมใน

103

การจดสรรทรพยากรของทองถ�นอยางเปนธรรม อกท@งการรวมกลมเกดจากการอาสาจงทาใหงานม

ประสทธภาพ และสอดคลองกบบรบทของทองถ�น

5.A.B สถานศกษาและวดท�อยในทองถ�น เน�องจากโรงเรยนและวดจะเปนศนยรว

ผรของทองถ�นและรวมไปถงมศกยภาพในแงของการระดมสรรพกาลงเพ�อใหโครงการทาง

วฒนธรรมตางๆสมฤทธ5 ผลตามเปาหมาย

5.A.S หนวยงานภายใตความรบผดชอบของกระทรวงมหาดไทย (องคกรปกครอง

สวนทองถ�น) และอยภายใตการดแลของผวาราชการจงหวด ไดแก เทศบาลเมองจนทบร องคการ

บรหารสวนจงหวดจนทบร สานกงานท�ดนจงหวดจนทบร สานกงานโยธาธการและผงเมองจงหวด

จนทบร สานกงานพาณชยจงหวดจนทบร สานกงานวฒนธรรมจงหวดจนทบร สานกงาน

ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมจงหวดจนทบร เปนตน

5.2 หนวยงานสวนกลางระดบชาต (ระดบนโยบาย)

หนวยงานกลางระดบชาตไดแก กรม กระทรวงและหนวยงานเทยบเทา เปน

หนวยงานท� เปนองคประกอบในการกาหนดกรอบและทศทางของประเทศไทยในอนาคต

หนวยงานท�มหนาท�เก�ยวของโดยตรงเก�ยวกบเร�องราวทางวฒนธรรมและภมทศนวฒนธรรมเชน

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตและกรมศลปากร ซ� งอยภายใตการบรหารของ

กระทรวงวฒนธรรม สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม สานกงานพฒนาการทองเท�ยว การทองเท�ยวแหงประเทศไทย

กระทรวงทองเท�ยวและกฬา และการเคหะแหงชาต เปนตน

นอกเหนอไปจากหนวยงานทางราชการแลวยงมหนวยงานท�ไมไดเปนขาราชการ

อกเปนจานวนมากท�พรอมจะสนบสนนการจดโครงการท�เก�ยวเน�องกบการจดการภมทศน

วฒนธรรม และวฒนธรรมในแขนงตางๆ ท@งในการสนบสนนดานทนทรพย และการใหคาปรกษา

เชน สถาบนอาศรมศลป สถาบนพพธภณฑการเรยนรแหงชาต สถาบนส� งแวดลอมไทย มลนธ

ใบไมสเขยว มลนธสถาบนพฒนาเมอง มลนธการเรยนรและพฒนาประชาสงคม มลนธฟอรด เปน

ตน

ตารางท� M แสดงบทบาทของหนวยงานและบคลากรท�เก�ยวของ

ภารกจ กจกรรม มรดกทางวฒนธรรม

ระดบทองถ�น

มรดกทางวฒนธรรม

ระดบชาต

การบารงรกษาข@นพ@นฐาน

(รฐสนบสนน กากบดแล

- การรกษาความสะอาด

- การปกปองคมครอง,

ทองถ�น ทองถ�น

104

ตารรางท� M (ตอ)

ใหคาแนะนา) รกษาความปลอดภย

การใหบรการในพ@นท�

มรดกทางวฒนธรรม

- การใหบรการดานขอมล

, ขาวสาร

- การเผยแพร

ประชาสมพนธ

- การจดส�งอานวยความ

สะดวกตางๆ

- การจดกจกรรมดาน

การศกษาอ�นๆ

ทองถ�น ทองถ�น

การดแลรกษา

โบราณสถานตาม

หลกเกณฑ วธการและ

เง�อนไขท�กรมศลปากร

กาหนด

- การซอมแซมเบ@องตน

- การค@ายนโบราณสถาน

- การสงวนรกษา

- การเสรมความม�นคง

แขงแรง

- การบรณะ

- การปฏสงขรณ

- การประกอบคน (อนส

ตโลซส)

- การประยกตการใชสอย

ทองถ�น กรมศลปากร

หนวยงานทองถ�นไดแก องคการบรหารสวนจงหวด, องคการบรหารสวนตาบล, เทศบาล

ระดบชาต เชน กรมศลปากร,กระทรวงวฒนธรรม,สถาบนพพธภณฑการเรยนรแหงชาต

~ ภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน�าจนทบรสความย+งยน

การจดการภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน@ าจนทบร ตามแนวทางและวตถประสงค

เพ�อใหเกดการพฒนาอยางย �งยนในทายท�สด แนวทางในการจดการจงยดตามหลกการพฒนาอยาง

ย �งยน โดยการพฒนาอยางบรณาการในสามดานคอ ดานเศรษฐกจ ดานสงคม และดานส�งแวดลอม

ภายใตกรอบของแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรม โดยจากการเสนอ

แนวทางการจดการท�ไดยดตามหลกการดงกลาวขางตนน@ นจงไดขอสรป ถงแนวโนมการ

เปล�ยนแปลงภายใตกรอบการพฒนาอยางย �งยน ดงน@

105

ในการจดการภมทศนวฒนธรรมของยานชมชนรมน@ าจนทบรน@ ยงคงความเปนยานการ คา

ด@งเดม คอการฟ@ นฟการคาท�เคยรงเรองในอดตใหกลบมชวตชวาโดยการปรบประโยชนใชสอย ใช

วถชวตนาการคา ไมใชการคานาวถชวต ซ� งหมายความวาในการพฒนาดานเศรษฐกจไมวาจะเปน

การทองเท�ยวหรอการประกอบอาชพของคนในชมชนเองหรอคนภายนอกท�จะเขามาตองม

มาตรการในการควบคม ในดานการจดการดานภมทศนวฒนธรรมเพ�อรองรบดานการทองเท�ยวน@น

ควรท�จะเพยงพอตอการรองรบวชวตของคนในชมชนเองเปนหลก ใหเหมาะสมกบขนาดของคนใน

ชมชท�จะจดการได ดวยการเปล�ยนแปลงหนาท�เดมของอาคาร หรอภมทศนวฒนธรรม แบบด@งเดม

เพ�อตอบสนองตอหนาท�ใชสอยใหม แตในการปรบเปล�ยนรปแบบใชสอยใหมตองคานงคณคาดาน

ตางๆ ของมรดกทางวฒนธรรมน@นเปนหลกสาคญ สาหรบกจกรรมหรอการเปล�ยนแปลงการใชสอย

ใหมควรจะเคารพตอมรดกวฒนธรรมเดมหรอกจกรรมเดมท�มอยในพ@นท�เกดความสาคญและสราง

มลคา จนสามารถมเอกลกษณท�ดงดดผท�ตองการศกษาหรอนกทองเท�ยวใหเขามาเย�ยมชมและสราง

รายไดแกชมชนและสามารถเล@ยงตวเองตอไปไดในท�สด

การใหความรเชงศลปวฒนธรรมและประวตศาสตรโดยการฟ@ นฟทางกายภาพของชมชน

น@น เปนการอนรกษศลปวฒนธรรม และสถาปตยกรรมเกาแกของชมชนเพ�อเปนศนยการเรยนรให

อนชนรนหลงไปในตว ซ� งในการจดการภมทศนวฒนธรรมของชมชนรมน@ าจนทบรน@ ยงกอใหเกด

ความภาคภมใจและความเปนเจาของรวมกนของคนในชมชนใหนกถงคณคาจนเกดความหวงแหน

และรกษาส�งตางๆเหลาน@ ใหมความยาวนานและปรบเปล�ยนไปตามวถชวตไดอยางเหมาะสมเพราะ

ไดมความรความเขาใจอยางถองแทถงความสาคญในความเปนภมทศนวฒนธรรมของตนเอง

ผลสมฤทธ5 ของการจดการภมทศนวฒนธรรมในทายท�สดน@นสามารถช@ วดไดจาก วถชวตท�

มคณภาพของคนในชมชนท�มความเขมแขง สามารถสบทอดองคความร ภมปญญาของทองถ�น และ

สามารถนาไปปรบใชกบสงคมรวมสมยได ภายใตส� งแวดลอมของท�อยอาศยท�มความสะอาด

สวยงาม ปฏบตตามกฎระเบยบของสงคม และไมสรางความเดอดรอนใหผอ�น โดยจดการดาน

ส�งแวดลอมท�คานงถงท@งในแงของประเภท ขนาด รปแบบ สดสวน ส และพ@นผว สามารถกลมกลน

และคลายคลงกบส�งท�มอยเดมดวยจงจะสามารถคงไวซ� งความเปนเอกลกษณของชมชน นอกจากน@

ในการพฒนาสภาพพ@นท�ในการรองรบกกรรมตางๆตองมการศกษาสภาพธรรมชาต เชนการ

เลอกใชพชพรรณหรอวสดเลอกใชเฉพาะท�หางายในทองถ�น และเปนมตรตอส�งแวดลอม ซ� งจะทา

ใหงายตอการดแลรกษาและการบรหารจดการท�เปนไปอยางสมดล พอเพยงไมบรโภคทรพยากร

เกนความจาเปนและสามารถพ�งพาอาศยกนไดอยางเปนสข

106

บทท+ 7

บทสรป

การวจยคร@ งน@ มจดมงหมายเพ�อศกษากระบวนการจดการและแนวทางในการ

จดการภมทศนวฒนธรรม พ@นท�กรณศกษาคอ ชมชนรมน@ าจนทบร จงหวดจนทบร โดยกาหนด

วตถประสงคไว 4 ประการซ� งผลสรปจากการวจยคร@ งน@ คอ การออกแบบข@นตอนในการจดการ

ขอมลอยางเปนระเบยบแบบแผน เพ�อใชในการ ศกษารวบรวมขอมล สารวจและบนทกขอมล ของ

องคประกอบทางดานภมทศนวฒนธรรมท�มความเก�ยวของกบชมชนรมน@ าจนทบรและเสนอ

แนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�เก�ยวของดงกลาว สามารถสรปไดดงน@

1 สรปผลการวจย

จากการศกษาองคประกอบและกระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@ าจนท

บร จนสามารถระบคณคาความสาคญของส�งแวดลอมทางวฒนธรรมดานตางๆ โดยสามารถตอบ

วตถประสงคไดดงน@ คอ

1.1 ขอมลแนวความคดและทฤษฎ ท+เก+ยวของในการจดการภมทศนวฒนธรรม

ไดขอมลแนวความคดและทฤษฎ ท�เก�ยวของในการจดการภมทศนวฒนธรรม เปน

การสรางความเขาใจรวมกนตอการอนรกษชมชนอยางมระเบยบวธตามกระบวนการวจยและนาผล

ท�ไดไปเปนแนวทางของการวางแผนพฒนาชมชนในดานอ�นๆตอไปในอนาคต

1.2 ผลวเคราะหองคประกอบและกระบวนการจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน�า

จนทบร

ประเภทของภมทศนวฒนธรรมของพ@นท�ยานชมชนรมน@ าจนทบรน@นเปนแบบ

“ภมทศนวฒนธรรมแบบชมชนเมอง”หรอ“วฒนธรรมนาภมทศน” ซ� งประกอบดวยองคประกอบ

ภมทศนวฒนธรรม ไดแก

X.\.X องคประกอบดานรปธรรม

ศาสนสถาน ไดแก วดโบสถเมอง,วดเขตรนาบญญาราม,วดจนทนาราม,วดใหม

เมองจนทบร วดแมพระปฏสนธนรมล, ศาลเจาท� ตลาดลาง ,ศาลเจาตwวเลาเอ@ยและศาลเจาปงกงมา

อาคารท�วไป ไดแกกลมอาคารท�พ กอาศยภายในยานชมชนรมน@ าจนทบร

โดยเฉพาะอาคารท�บงบอกถงความเปนยานการคาเกา ตามเกณฑท�ไดทาการสารวจมาขางตน

รวมถงรปแบบของการกอสรางอาคารแบบยกเสาลอยรมแมน@าและการหนหลงบานลงแมน@า

107

สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและระบบพ@นท�วางภายในชมชน โดยสภาพแวดลอม

ทางธรรมชาตไดแก แมน@ าจนทบรสวนระบบพ@นท�วาง คอ โครงขายการสญจรหลกและรองภายใน

พ@นท�ชมชน คอ ถนนสขาภบาล ตรอกซอยทางเดนและบรเวณทาเรอเกา

ผลผลตจากชมชน ศลปกรรมลวดลายฉลชองลม อาหารพ@นถ�น ขนมโบราณตางๆ

การประกอบอาชพพอคาแมคา

X.\.\ องคประกอบดานนามธรรม

ไดแก ประวตศาสตรการต@ งถ�นฐานของชมชน วถชวตความสมพนธ

ใกลชดของคนในชมชน ภม ปญญาทองถ�นในการปรบสภาพท�อยอาศยใหเหมาะสมกบ

สภาพแวดลอม ประเพณและคตความเช�อไดแกการหลอเทยนพรรษาท�วดโบสถ การถอศลกนเจ

และการประกอบพธบชาดาวนพเคราะหท�วดเขตรนาบญญารามการแหเจาและการท@งกระจาดของ 4

ศาล เจา การบชาบรรพบรษ (เซงเมง)

1.3 ผลการวเคราะหสถานการณ ประเดนปญหาและอปสรรค

ในการดารงรกษายานชมชนชมชนรมน@ าจนทบรน@นมเอกลกษณในดานการเปน

ยานชมชนเกาทมคณคาท@งในดานสถาปตยกรรมศลปกรรมและวถชวตในแบบด@งเดมท�ยงคงสบ

ทอดตอกนมาอยบางและ ปจจบนน@นมการเปล�ยนแปลงท�คอนขางรวดเรวภายใตกรอบวสยทศน

ในการพฒนารวมกนของชมชน ปญหาสาคญเรงดวนท�สงผลกระทบตอองคประกอบทางภมทศน

วฒนธรรมของยานชมชนและตองไดรบการแกไขคอ ปญหาน@ ากดเซาะตล�ง การทรดตวของอาคาร

และความทรดโทรมของอาคารสวนภยคกคามท�ตองมมาตรการปองกนในอนาคตไดแก การพฒนา

ในสวนของเอกชนท�ไมสามารถควบคมได ความสาคญของพ@นท�ทางวฒนธรรมถกลดบทบาทลง

ความซบเซาของยานการคาและการท@งถ�นท�อยอาศย การพฒนาจากหนวยงานของภาครฐหรอ

ทองถ�นอาจลดคณคาขององคประกอบของภมทศนวฒนธรรมลง

1.4 แนวทางในการจดการภมทศนวฒนธรรมของพ�นท+กรณศกษาอยางย+งยน

แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรม ดาเนนตามหลก

แนวคดการพฒนาอยางย �งยน โดยเสนอแนวทางในการจดการพฒนาอยางบรณาการในสามดานคอ

ดานเศรษฐกจ ดานสงคม และดานส� งแวดลอม ภายใตกรอบของแนวทางการจดการภมทศน

วฒนธรรมและมรดกทางวฒนธรรมโดยมแนวทางวธการอนรกษและพฒนาในขอบเขตของพ@นท�

ระดบตางๆ คอ

1. การศกษาและการวจย (Study and Research)

2. การดแลรกษา (Maintenance)

3. การรกษาใหคงสภาพ (Preservation)

108

4. การบรณะ (Restoration)

5. การปฏสงขรณ หรอการสรางข@นใหมในรปแบบเดม (Reconstruction)

6. การฟ@ นฟ (Rehabilitation)

7. การปรบประโยชนใชสอย ( Adaptation )

8. การพฒนาและสรางสรรคใหม ( Development and New Creation )

โดยเลอกใชแนวทางการจดการใหมความเหมาะสมข@นอยกบลกษณะพ@นท� ความ

ตองการใชสอยรวมสมยและคณคาดานตางๆของพ@นท�องคประกอบภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@ า

จนทบรซ� งกทาใหภาพในการกาหนดแนวทางการพฒนาพ@นท�ดงกลาวในเบ@องตนสามารถตอบ

วตถประสงคของแนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรมเพ�อความย @งยนไดท@งสามดานคอ ดาน

เศรษฐกจ ดานสงคม และดานส�งแวดลอม

2 ขอบกพรองในการวจย

เน�องจาการศกษาเพ�อจดทารายงานเลมน@ เปนการศกษาดานภาคขอมลในภาพกวาง และ

ไดทาการสารวจพ@นท�สาคญๆเพยงบางสวนเน�องดวยเวลาในการศกษาท�จากด จงอาจทาใหเกบ

ขอมลภาคสนามไดไมครบถวน ซ� งในการศกษาคร@ งน@สามารถสรปขอบกพรองในการศกษาดงน@

2.1 การเกบขอมล

ขอมลดานกายภาพ ไดแก ลกษณะทางสถาปตยกรรมและภมปญญาในการ

กอสรางพ@นถ�น ยงไมมความละเอยดมากนก รวมถงการจดทาแผนท�ระบแหลงความสาคญทาง

วฒนธรรมดานตางๆ อาจยงไมครอบคลมในทกองคประกอบรวมไปถงขอมลดานเศรษฐกจและ

สงคมท�จะนามาเปนฐานขอมลในการวางแผนน@นยงเปนเพยงขอมลการสอบถามพดคย ซ� งทางผวจย

ไดจดทาข@นเพ�อประกอบความเขาใจในการศกษาเทาน@น

2.2 การวเคราะหขอมล

การดาเนนการเก� ยวกบการว เคราะหประเมนคณคาและความสาคญของ

องคประกอบภมทศนวฒนธรรมในพ@นท�น@นควรใชบคลากรท�มความรรวมกนท�หลากหลายสาขา

วชาชพ เพ�อการบรณาการขอมลในทกๆดาน รวมถงบคลากรในทองถ�นเองควรมสวนรวมในการ

วเคราะหและนาเสนอขอมลรวมกบชมชน

2.3 การมสวนรวมของชมชน

ในการดาเนนการวจยน@ กระบวนการมสวนรวมของชมชนยงมเพยงการสอบถาม

ขอมลและความคดเหนของกลมผนาชมชนและชาวบานในเพยงบางสวนจากการสมสอบถาม

เทาน@น ถอวาการมสวนรวมของชมชนตอการดาเนนงานน@ยงไมเพยงพอมากนก

109

3 ขอเสนอแนะสาหรบการทาวจยข�นตอไป

�.X การศกษาทศนคตของประชากรในชมชนและบรเวณใกลเคยง

ควรทาการเกบขอมลโดยแบบสอบถาม โดยใหคนในพ@นท�ตอบแบบสอบถาม

เพ�อใหไดกลมตวอยางท�ถกจากดเฉพาะในขอบเขตพ@นท� เทาน@ น แตความเหนของประชาชน

ภายนอกชมชนท�อยใกลกนยอมมความสาคญเหมอนกน เน�องจากชมชนท�อยใกลกนยอมถายทอด

วฒนธรรมถงกนได ในการศกษาข@นตอไปจงควรมการสอบถามความคดเหนของประชากรท@งใน

ชมชนและนอกชมชนน@ดวย

3.2 การศกษาความตองการและความสาคญเรงดวนของชมชน

ควรทาการศกษาความตองการและความสาคญเ รงดวนของชมชน โดย

ทาการศกษาขอมลดวยวธการและเคร�องมอวจยท�มความนาเช�อถอมากข@น เพ�อท�จะสามารถจดลาดบ

ความสาคญของปญหาและความตองการในการพฒนาของคนในพ@นท�อยางถกตองมากท�สด และ

สามารถกาหนดวฒถประสงคในการพฒนาพ@นท�ได

�.� การศกษาในข�นตอนการบรณาการเขาสแผนทองถ+น

ไดแก การกาหนดวตถประสงค การเกบขอมลเชงลกเพ�อการวางแผน และการ

นาไปสการปฏบตผานกระบวนการมสวนรวมของคนในพ@นท� แผนดงกลาวจะประกอบไปดวย

ขอมลเชงลก ท@งในสวนกายภาพและสงคม ท�จะไดนามาใชเปนตวกาหนดมาตรการและแนวทางท�

ปฏบตไดจรง ตรงกบความตองการและวสยทศนของคนในพ@นท�และมความสอดคลองกบ

ทรพยากรทางธรรมชาตและวฒนธรรมของพ@นท�

การคนควาอสระเร�อง แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม : กรณศกษาชมชน

รมน@ าจนทบรน@ เปนการศกษาในรายวชาสดทายของหลกสตรภมสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต

ผวจยไดดาเนนการตามระเบยบวธวจยและสาเรจลลวงตามวตถประสงค ไดผลตามท�คาดวาจะไดรบ

ท@ง L ขอ อยางไรกตามกยงมขอบกพรองดงท�ไดกลาวมาขางตนคอ (A) ความละเอยดของการเกบ

ขอมลทางดานกายภาพท�ยงไมครอบคลมในทกพ@นท� (B) การวเคราะฆขอมลน@นควรใชบคลากรท�ม

ความรรวมกนท�หลากหลายสาขาวชาชพ เพ�อการบรณาการขอมลในทกๆดาน (S) กระบวนการม

สวนรวมของชมชนในการวางแผนจดการภมทศนวฒนธรรมชมชนรมน@ าจนทบรยงมเพยงบางสวน

ท@งน@ผวจยไดเสนอแนะหวขอวจยสาหรบผท�ตองการศกษาในข@นตอไปไดแก (A) การศกษาทศนคต

ของประชากรในชมชนและบรเวณใกลเคยง (B) การศกษาความตองการและความสาคญเรงดวน

ของชมชน (S) การศกษาในข@นตอนการบรณาการเขาสแผนทองถ�น ซ� งจะทาใหการวจยในหวขอน@

ไดผลท�สมบรณย�งข@น

110

บรรณานกรม

ภาษาไทย

กระทรวงวฒนธรรม และคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยศลปากร. แนวทางการจดการภม ทศนวฒนธรรม. กรงเทพ: มหาวทยาลยศลปากร, 2549.

กาพล เอกพนธ, “การสรางแบบจาลองภมสารสนเทศ สาหรบการประมวล จดลาดบความสาคญ ของการอนรกษตกแถวในยานประวตศาสตร.” การคนคาอสระหลกสตรปรญญาการ วางแผนชมชนเมองและสภาพแวดลอมมหาบณฑต บณทตวทยาลย มหาวทยาลย ศลปากร, 2550.

เกรยงไกร เกดศร. ภมทศนวฒนธรรมเมองโบราณรวมวฒนธรรมลานนา. กรงเทพ: อษาคเนย, 2549.

เกรยงไกร เกดศร. ชมชนกบภมทศนวฒนธรรม. กรงเทพ: อษาคเนย, 2551.

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. กลยทธฟ� นฟชมชนเมองรมน�า. กรงเทพ: บรษทศนยถายอนเตอร จากด 2546.

ชยสทธ ดานกตตกล และสงหนาท แสงสหนาท. รายงานวจยฉบบบสมบรณโครงการภมทศน วฒนธรรมในชมชนไท ใหญ. กรงเทพ: คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลย ศลปากร, 2549.

“ภมทศนวฒนธรรมเบ�องตน.” เอกสารประกอบวชา 2504478 ภมทศนวฒนธรรมเบ�องตน ภาควชา ภมสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.(อด สาเนา)

มหาวทยาลยศลปากร. โครงการชมชนทองเท+ยวแบบย+งยนในชมชนบานบและพ�นท+เก+ยวเน+อง เขต บางกอกนอย. กรงเทพ: มหาวทยาลยศลปากร, 2549.

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. การจดการภมทศนวฒนธรรมชมชน. กรงทพ: โรง พมพชมนมสหกรเกษตรแหงประเทศไทย จากด, 2551.

111

ภาษาตางประเทศ

Lennon , Jane, and Steve, Mathews. Cultural Landscape Management. New York : Australian Alps Liaison Committee, 1996.

112

ภาคผนวก

113

ภาคผนวก ก.

114

แผนท$การสารวจทางสถาปตยกรรมอาคารในยานชมชนรมน�าจนทบร

แผนท+ EZ แสดงการใชประโยชนอาคารของชมชนรมน�าจนทบร

115

แผนท+ EE แสดงประเภทอาคารของชมชนรมน�าจนทบร

116

แผนท+ EG แสดงรปแบบอาคารของชมชนรมน�าจนทบร

117

แผนท+ EH แสดงวสดกอสรางอาคารของชมชนรมน�าจนทบร

118

แผนท+ E\ แสดงรปทรงหลงคาอาคารของชมชนรมน�าจนทบร

119

แผนท+ E^ แสดงสภาพคาอาคารของชมชนรมน�าจนทบร

120

แผนท+ E_ แสดงความเกาแกของคาอาคาร

121

แผนท+ E` แสดงกรรมสทธ4 ของผใชคาอาคารชมชนรมน�าจนทบร

122

ภาคผนวก ข.

123

ขอมลการสารวจรายหลงคาเรอนของสถาบนอาศรมศลปในเบ@องตนน@ ไดท าการ

คดเลอกอาคารท�มความสาคญพรอมไดทาประวตและรายละเอยดของอาคารซ�งประกอบไปดวย

บานโภคบาลเปนบานไมตะเคยนท@ งหลง ลกษณะสถาปตยกรรมเปนแบบจน

แบงเปน S เรอน สภาพบานในปจจบนสวนใหญยงคงอยในลกษณะเดม มการเปล�ยนแปลงปรบปรง

บางเปนบางสวนเน�องจากประสบภยน@ าทวมเปนประจา และปรบปรงตามความจาเปนบางอยาง

ไดแก เปล�ยนพ@นบาน ทาสตกแตงบาน และปรบสภาพพ@นท�ใชสอยภายในบาน บานโภคบาลใน

อดต สวนใหญอยในความปกครองดแลของ คณยาทวด ถน โภคบาล เน�องจากคณป ทวดถงแกกรรม

ต@งแตคณยาทวดอายเพยง BM ป คณยาทวดถน โภคบาล ดารงชวตอยต @งแต พ.ศ. BLA� – BMA� รวม

สรอาย �C ป นบเปนหญงแกรงท�ดารงชวตอยถง M แผนดน ต@งแตสมยรชกาลท� M – � แหงราชวงศ

จกร มลกหลานสบทอดถงปจจบนรวม M รน บานโภคบาลสมยคณยาทวด ดารงชพดวยการคาขาย

โดยนาผาและเคร�องนงหมจากกรงเทพ ฯ ขนสงทางเรอเมลมาขายท�จนทบร และนาของปารวมท@ง

สมนไพรจากจนทบรไปขายท�กรงเทพ ฯ รวมท@งคาขายเส�อซ� งทอโดยชาวญวนท�อาศยอยบรเวณวด

โรมนคาทอลก จนทบร การคาขายผาในสมยน@นซ� งเปนชวงระยะเวลาท�ฝร�งเศสยดจนทบรนานถง

AA ป (ร.ศ. AAB – ABS หรอ พ.ศ. BLSN – BLL�) ถอวาเปนสนคาควบคมโดยกงสลฝร�งเศส รานคาขาย

ผาตองอยในอาณตของฝร�งเศส โดยฝร�งเศสออกเอกสารรบรองใหวาเปนคนในบงคบของฝร�งเศส

ซ� งบานโภคบาลยงคงเกบรกษาเอกสารฉบบน@ไวใหเปนประวตศาสตรตอนหน�ง ของจงหวดจนบร

ภาพท� S� บานโภคบาลรานคาขายผาท�เคยอยในอาณตของฝร�งเศส

124

บานขนบรพาภผล บานเลขท� ๙๐ ถนนสขาภบาล เปนบานตกทรงยโรปเกาแกอาย

กวา ๑๐๐ ป เดมม ๒ หลง ดานหนาเปนตกทรงยโรป ดานหลงเปนเรอนไมทรงไทยตดแมน@ า

จนทบร ปจจบนมการเปล�ยนแปลงรปทรงไปบางแลวตามความจาเปน ในอดตบานน@ เปนโรงพมพ

ช�อวา พานชเจรญศร มหลกฐานเปนหนงสอโบราณ ระบปท�พมพชดเจนใน ร.ศ. AB� (พ.ศ. BLLL)

ตอมา ประมาณป พ.ศ. BL�C ขนบรพาภผล ไดซ@อบานหลงน@ เปนท�อยอาศยมาจนถงรนลกรนหลาน

ปจจบนลกหลานประกอบอาชพขายขนมไขท�มช�อเสยงแหงหน� งในเมอง จนทบร นยมเรยกกนวา

“ขนมไขปาไต” ขนบรพาภผล เดมช�อ นายเหล�อม ศรพงษ เกดเพ�อ พ.ศ. BLBC (จ.ศ. ABL�) เปนชาว

จนทบรโดยแท เร�มเรยนหนงสอท�วดโบสถ มอาชพรบราชการ เคยดารงตาแหนงปลดซายและปลด

ขวา อาเภอตาง ๆ ในเมองจนทบร และเมองระยอง ตาแหนงสดทายเปน นายอาเภอแกลงระยอง ใน

พ.ศ. BLNM และใน พ.ศ. BLNN ไดรบพระราชทานบรรดาศกด5 สญญาบตรเปนขนบรพาภผล ถอศกด

นา C�� ไร ปจจบนส� งท�มคณคาเปนความภาคภมใจของลกหลาน กคอ รปทรงตกแบบยโรป

ลวดลายพ@นกระเบ@องดนเผาสสนสวยงาม ชองลมไมฉลลวดลายเถาดอกไม ตไมโบราณ รวมท@ง

ส� งของเคร�องใชตาง ๆ ในอดต และส� งสาคญย�งคอ หนงสอโบราณสมย ร.ศ. AB� จากโรงพมพ

พานชเจรญศร ทะเบยนประวตขนบรพาภผล ตารายาโบราณ และเอกสารโบราณบางอยางท�หายาก

ภาพท� SA บานขนบรพาภผล (รานขนมไขปาไต)

125

รานไอศกรมตราจรวด เปนอาคารปนผสมไมสองช@น ดานหนารปทรงตกเปนแบบ

ยโรป อายของบานประมาณ A�� ปเศษ จดทาเปนโรงงานไอศกรมและบานพกอาศย หนาบานต@งถง

ไอศกรมหลากหลายรสจาหนายแกคนท�วไป ในอดตบานน@ เปนของตระกลหลวงราชไมตรและแบง

ใหเชา ประมาณป BM�B ปากบ แมะของลงแช หรอคณปตตโชต กตญ กล ไดมาเชา A หอง เพ�ออย

อาศยและทาโรงงานไอศกรมตราจรวดดวยเคร�องจกรเปนแหงแรกของ เมองจนทบร หลงจากท�ลง

แชเรยนจบช@น ม.C ท�โรงเรยนสวนกหลาบ ไดกลบมาชวยครอบครวผลตไอศกรมตราจรวด กจการ

เจรญรงเรองมาก สามารถสงนอง ๆ ไปศกษาตอในตางประเทศ และซ@อบานเปนของตนเองรวมท@ง

ขยายบานจาก A หอง เปน M หอง ดงเชนปจจบน ในอดตไอศกรมตราจรวดขายดมาก เพราะเปน

ไอศกรมท�มถง � รส ใหเลอก และมหลายชนด ท@งไอศกรมแทง ไอศกรมตด ไอศกรมกะทสด

ไอศกรมแทงรปทรงและขนาดตาง ๆ บรรจอยในกระตกแกวกลมหลากส ราคาแทงละหน� งสลง

โดยวางจาหนายท�หนาบานและสงรานคาท�วไปดวยรถจกรยานยนตดดแปลงดาน ทายรถใหบรรทก

กระตกไอศกรมไดคราวละมาก ๆ รวมท@ งมลกคามารบไปจาหนายดวย ทาใหเปนท� รจกกน

แพรหลายท@งจงหวด นอกจากน@ ลงแชยงมความสามารถพเศษในการซอมเคร�องจกรและตไอศกรม

ได ดวย ตอมาจงไดเพ�มกจการเปนประดษฐตเยนใสไอศกรมและนาไปวางขายตามสถาน ท�ตาง ๆ

เชน โรงเรยน รานคา ซ� งลงแชไดมอบกจการตเยนใหบตรชายเปนผดแล ปจจบนโรงงานไอศกรม

ตราจรวดไดผลตไอศกรมในรปแบบท�หลากหลายมากข@น แตยงคงผลตไอศกรมชนดด@งเดมอย

เพ�อท�จะรกษาเอกลกษณ รปแบบ และรสชาตของไอศกรม แบบด@งเดมไวตอไป

ภาพท� SB รานไอศกรมตราจรวด

126

รานจงกวงอน เปนรานขายยาจนท�มช�อเสยงรานแรก ๆ ในเมองจนทบร มอายถง

ปจจบนมากกวา A�� ป โดยอากง นายหยง แซจง ชาวจนแคะไดเดนทางมาเมองจนทบร เม�อตอน

อายประมาณ B� ป ตอมาอากงไดแตงงานกบอามา นางหน แซจง สาวตาบลพล@ว อาเภอแหลมสงห

มบตรและธดารวม S คน ปจจบนคณปาประไพพรรณ จนทศาศวต ธดาคนท�สองเปนผสบทอด

กจการรานจงกวงอน อากงเปดรานขายของปาระยะหน�ง แลวจงเปดเปนรานขายยาจน ในอดตยาน

รมน@าจนทบรมการคาขายเจรญรงเรองมาก รวมท@งรานจงกวงอนดวย มลกคาท@งคนไทย คนจน และ

คนญวนซ�งใสชดอาวหญาย เขามาซ@อยากนตลอดท@งวน การขนสงยาในสมยน@นจะขนสงมาทางเรอ

จากเมองจน ผานฮองกง กรงเทพ ฯ และลาเลยงมาเมองจนทบร ปจจบน รานจงกวงอนจาหนาย

สมนไพรไทยควบคไปกบสมนไพรจน สวนใหญยงคงรกษาสภาพเดมเหมอนในอดต มการเกบ

รกษาเคร�องมอและเคร�องใชในการคาขายยาจน เชน ตยาโบราณ เคร�องช�งยา ครกตายาทองเหลอง

มดห�นยา ฯลฯ รวมท@งยงไดผลตไอศกรมกะทรสมะพราวหวานหอมเยนช�นใจเพ�อจาหนายเพ�ม เตม

อกดวย ซ� งมอยแหงเดยวในเมองจนทบร

ภาพท� SS รานจงกวงอน เปนรานขายยาจนท�มช�อเสยงรานแรก ๆ ในเมองจนทบร

รานปลา รมน@ า ต@งอยเลขท� AS� เปนของนายวเชยร และนางยงลกษณ ประสงค

ธรรม เช@อสายจนและเวยดนาม ถอไดวาเปนรานปลาสวยงามรานแรกของเมองจนทบร ป พ.ศ.

BL�� ไดเร�มกอสรางบานเปนอาคารปนผสมไมช@นบน โดยนาบานประตซ� งมลวดลายสลกงดงาม

อายรวม A�� ป จากบานเกาของญาตมาตดต@งท@งช@นบนและช@นลาง และในป พ.ศ. BM�L เปดบาน

เปนโรงกลง รานปลารมน@ าเร� มดาเนนธรกจในป พ.ศ. BMA� โดยหาปลาพ@นเมองในจงหวด ซ� ง

ชาวบานจะจบมาขายให เชน ปลาพระรวง ปลากระทะ ปลาปกเปา แลวทางรานรวบรวม สงขายลง

ปลาท�ตลาดนดสนามหลวง กรงเทพ ฯ และนาปลาสวยงามจากตลาดนดสนามหลวงมาขายท�

127

จนทบร เม�อตลาดนดสนามหลวงปดตวลงจงเปล�ยนไปรบปลามาจากตลาดจตจกร ปจจบนรานปลา

รมน@าไดอนรกษและเผยแพรความรเร�องพนธปลาพ@น เมองท�เคยมในแมน@าจนทบร

ภาพท� SL รานปลา รมน@า

128

ประวตผวจย

ช+อ-สกล นายภาสกร คาภแสน ท+อย อาคารเนตรประสมเพลส H_/E ซ.ลาดพราว Ef ถ. ลาดพราวแขวงจอมพล เขตจตจกร กทม. EZjZZ โทรศพท (Zf^) GEG\^ff E-Mail : korn905@hotmail.com E-Mail : amon_ra@hotmail.co.th วน เดอน ป ท+เกด GH เมษายน G^G\ ประวตการศกษา พ.ศ.G^\f สาเรจการศกษาปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต คณะสถาปตยกรรมศาสตร ผงเมอง และนฤมตรศลป สาขาสถาปตยกรรมเมองและชมชน มหาวทยาลย มหาสารคาม พ.ศ.G^^E ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต หลกสตรภมสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต ภาควชาการออกแบบและวางผงชมชนเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยศลปากร ประวตการทางาน พ.ศ.G^\f-G^^E สถาปนกและนกออกแบบชมชนเมอง บรษท เอ-เซเวน คอรปอรเรช+นจากด (A-Seven Coporation Co.,Ltd.) กรงเทพมหานคร