gert jan wisse-master of landscape architecture-common ground

Common Grounddreaming of a no mans land

2River Farset Belfast 1915

3 (a common) land owned collectively by a number of persons, or by one person, but over which other people have certain traditional rights, such as to allow their livestock to graze upon it, to collect firewood, or to cut turf for fuel.

cultural and natural resources accessible to all members of a society, including natural materials such as air, water, and a habitable earth.

a basis agreed to by all parties for reaching a mutual understanding

Common Land -

The Commons -

Common Ground -

5colofon 5inleiding 7aanleiding 9analyse 13opgave 21concept 23framework 27masterplan 29deeluitwerking 33onderdelen 37fasering 63

content

Common Ground BelfastDreaming of a no mans land

Gert-Jan WisseElandsstraat 186-4 1016 SK [email protected]

Academie van Bouwkunst AmsterdamAmsterdamse Hogeschool voor de KunstenLandschapsarchitectuur(Master of Landscape Architecture)Waterlooplein 211-2131011 PG Amsterdam

Commissie:Mentor: Berno Strootman - LandschapsarchitectCommissielid: Lada Hrak - ArchitectComissielid: Patrick Mc Cabe - Landschapsarchitect

Toegevoegd voor tentamenBruno Doedens- LandschapsarchitectRoel van Gerwen - Landschapsarchitect

Colofon -

Belfast - Noord-Ierland

7Belfast torst, met name in de industrile stad de mentale en fysieke littekens van de recente geschiedenis met zich mee.

The Troubles, het confl ict dat de stad gedurende de laatste drie decennia van de twintigste eeuw in haar greep hield, heeft een hevig verdeelde stad achter gelaten, met meters hoge muren als getuige.Maar langzamerhand worden, vooral in jeugdige kringen voorzichtige tekenen van toenadering zichtbaar.

Dit project onderzoekt de mogelijkheden die ontstaan wanneer Belfast zich ontwikkelt richting een gentegreerde stad, uitgaande van het beleid van de Noord-Ierse regering dat de muren in het jaar 2020 verdwenen moeten zijn.


Interface zones - Belfast

Belfast - Noord-Ierland

9Wandelend door het centrum van Belfast is er weinig dat doet vermoeden dat dit het decor was van een decennia durend bloedig conflict tussen de in twee kampen verdeelde inwoners van deze stad. In de hoofdstraat wordt gewinkeld, op bankjes wordt gezeten, in restaurants wordt gegeten en in cafes wordt gedronken. Dan valt een klein groepje luidruchtige mensen op die met Britse vlaggen voor het Stadhuis staan te protesteren. Sommige mensen moedigen ze aan, anderen lopen gestaag door.

Het wordt duidelijk dat Belfast een verdeelde stad is. Het centrum van de stad wordt gezien als neutraal terrein, maar met name de wijken rondom het centrum, de voormalige arbeiderswijken zijn sterk verdeeld en worden om confrontaties tussen de verschillende wijken gescheiden door een meters hoge muren die Peacewalls genoemd worden.

Eenmaal buiten het stadscentrum vallen steeds meer tekenen van deze verdeeldheid op; stoepranden zijn geverfd in rood wit blauw, vlaggen hangen aan straatverlichting of aan draden boven de straten. Mogelijke associaties met voetbalwedstrijden verdwijnen snel wanneer de muurschilderingen verschijnen. Op elke muur of blinde gevel staan afbeeldingen geschilderd. De voorstellingen verschillen van taferelen van arbeiders in de linnen of scheepsbouw industrie tot portretten van mensen die zijn omgekomen tijdens het conflict en schilderingen van gewapende mannen met bivakmutsen en machinegeweren.

aanleiding

Political signs - Belfast

11

Het toenemende aantal braakliggende terreinen en vervallen gebouwen kondigt de nabijheid van de muur aan. Ik ben aangekomen in het contact gebied tussen de verschillende wijken welke Interface zone genoemd wordt. De scheiding wordt gevormd door een aaneenschakeling van verschillende soorten afscheidingen, verschillend in hoogte en materiaal. In alle gevallen is het gebied rond de muur de achterkant van de wijk, verlaten en met tot aan de muur doodlopende straten.

Muren, grootschalige leegte en leegstand, en twee gemeenschappen die nog altijd volledig gescheiden leven in dezelfde stad. Gefascineerd door deze wrange situatie stelde ik mijzelf de vraag; Wat is het perspectief voor dit gebied, en hoe zouden de unieke condities van het gebied aangewend worden als kans voor de ontwikkeling ervan.

Interface zones - Belfast

12

Belfast is de hoofdstad van Noord-Ierland, dat als constituerend land samen met Engeland, Schotland en Wales deel uitmaakt van de staat; het Verenigd Koninkrijk, maar gelegen is op het Ierse eiland.

De Metropool Belfast telt 580 000 inwoners, waarvan er 286 000 in de stad wonen. De stad is gelegen aan de monding van de Lagan rivier in de baai van Belfast (the Belfast Lough). De buitenwijken van de stad reiken tot aan de voet van de heuvels van Belfast: Black Mountain , Mount Divis en Cave hill.

Het confl ict in Noord-Ierland komt voort uit de Britse kolonisatie van Ierland in de 16e en 17e eeuw. Het Ierse verzet tegen de Britse overheersing was in de meest Noordelijke provincies het sterkst, en werd daar gecompenseerd door land en rechten af te nemen van Ierse inwoners, en deze te geven aan de Britse en met name Schotse nieuwe inwoners. Dit word the Plantation of Ulster genoemd.

1915189018501680

1500

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

550

1600 1700 1800 20102000199019801970196019501940193019201910190018901880187018601850

City inhabitants

year

inha

bita

nts

x 10

00

Suburb inhabitants

5 oc

tobe

r the

day

the

Trou

bles

sta

rted

1968

31 m

ay T

itani

c le

aves

the

slip

way

1911

Bel

fast

was

gra

nted

City

stat

us18

88

Gov

ernm

ent o

f Ire

land

act

- P

artit

ion

Irela

nd/N

orth

ern

Irela

nd19

20

Bel

fast

Blit

z B

ombi

ng o

f Bel

fast

by

Naz

i Ger

man

y du

ring

WW

II19

41

Larg

e sc

ale

city

rede

velo

pmen

t sch

eme

- rep

lace

men

t to

subu

rbs

1950

30 ja

nuar

y B

lood

y su

nday

- 21

july

Blo

ody

frida

y19

72

Goo

d Fr

iday

Agr

eem

ent

1998

a ne

w p

ower

sha

ring

exec

utiv

e is

sig

ned

2007

Reb

ellio

n/ P

lant

atio

n of

Uls

ter

1641

12 ju

ly 1

690

Bat

tle o

f the

Boy

ne16

90

the TroublesBlitz

In 1922 kwam er een einde aan een groot deel van de Britse overheersing, en werd Ierland zelfstandig. Noord-Ierland bleef daarentegen onderdeel van het Verenigd Koninkrijk.

De inwoners van Belfast zijn hierdoor verdeeld in de Loyalisten en de Nationalisten. De Loyalisten voelen zich sterk verbonden met het Verenigd Koninkrijk en zijn van mening dat Noord-Ierland bij het Verenigd Koninkrijk hoort. De meeste Loyalisten Identifi ceren zich als Brits en Protestants. De Nationalisten voelen zich sterk verbonden met Ierland, en zijn daarom van mening dat Noord-Ierland bij Ierland zou moeten horen. De meeste Nationalisten identifi ceren zich als Iers en Katholiek. De verdeling in Noord-Ierland is volgens de laatste tellingen uit 2007 48% Protestantisme en 45 % Katholicisme.

13

1500

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

550

1600 1700 1800 20102000199019801970196019501940193019201910190018901880187018601850

City inhabitants

year

inha

bita

nts

x 10

00

Suburb inhabitants

5 oc

tobe

r the

day

the

Trou

bles

sta

rted

1968

31 m

ay T

itani

c le

aves

the

slip

way

1911

Bel

fast

was

gra

nted

City

stat

us18

88

Gov

ernm

ent o

f Ire

land

act

- P

artit

ion

Irela

nd/N

orth

ern

Irela

nd19

20

Bel

fast

Blit

z B

ombi

ng o

f Bel

fast

by

Naz

i Ger

man

y du

ring

WW

II19

41

Larg

e sc

ale

city

rede

velo

pmen

t sch

eme

- rep

lace

men

t to

subu

rbs

1950

30 ja

nuar

y B

lood

y su

nday

- 21

july

Blo

ody

frida

y19

72

Goo

d Fr

iday

Agr

eem

ent

1998

a ne

w p

ower

sha

ring

exec

utiv

e is

sig

ned

2007

Reb

ellio

n/ P

lant

atio

n of

Uls

ter

1641

12 ju

ly 1

690

Bat

tle o

f the

Boy

ne16

90

the TroublesBlitz

Gedurende de Industrile revolutie groeide Belfast explosief door de bloei van de linnen, tabak en scheepsbouw industrie. De in Belfast gebouwde Titanic, die in 1911 te water is gelaten, gold als nationale trots.

Na de periode van welvaart tijdens de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw kwam een periode van zware depressie. Het einde van de industrialisatie betekende een hevig verlies van werkgelegenheid. De productie van wapentuig en gevechtsvliegtuigen en schepen voor de Tweede Wereld oorlog bood een korte piek van werkgelegenheid. Maar juist door deze productie werd Belfast een doelwit voor Nazi-Duitsland en werd Belfast zwaar getroffen tijdens een bombardement op de stad in April 1941; de Belfast Blitz .

In het einde van de jaren 60 vond er een opleving van protesten tussen de twee bevolkingsgroepen plaats. Deze protesten werden steeds gewelddadiger, tot een confrontatie in 1968 welke wordt gezien als de uitbraak van

the Troubles.

Gedurende het confl ict werd de stad Belfast het toneel van gevechten tussen pro-Ierse en pro-Britse paramilitairen en de veiligheidsdiensten. Als gevolg van de heftige gevechten veranderde Belfast van een gentegreerde stad waar inwoners van beide partijen gemengd leefden, in een verdeelde stad. Veel inwoners van het centrum van de stad trokken vrijwillig of als onderdeel van herlocaliseringsprojecten weg naar de buitenwijken. Een leeg, verwoest en verdeeld stadscentrum was het gevolg. In 1998 is er met het tekenen van het Goede Vrijdag akkoord een eind gekomen aan de het confl ict. Het Goede Vrijdag akkoord zorgde voor een gezamenlijk zelfbestuur van Noord-Ierland.

Deze recente geschiedenis van Belfast weerspiegelt zich duidelijk in de ontwikkeling van het stedelijk weefsel van de stad en het verloop van het aantal inwoners van de binnenstad ten opzicht van de buitenwijken.

Analysegeschiedenis van het con ict

1965 2005

14

Leegtes in het stedelijk weefsel.

Rondom het centrum van de stad ligt een veelvoud van leegtes in het stedelijk weefsel. Veel van deze leegtes zijn stukken land waar voorheen woningen of industrie heeft gestaan. De oorzaak van de leegstand is te herleiden naar een aantal factoren; De aanleg van de snelweg Westlink aan de Westkant van het centrum en de M2 aan de Noordkant van het centrum, het verdwijnen van industrie uit het centrum van de stad, en the Troubles.

Peacewalls en de verdeelde stad.

De stad wordt verdeeld in verschillende wijken, van elkaar gescheiden door muren. Deze muren bevinden zich voornamelijk in het Noorden en Westen van de stad en lopen als radialen van het centrum naar buiten toe. Deze barrires vormen de achterkanten van de wijken die ze scheiden. Deze wijken zijn namelijk gericht op en ontsloten door een of meerdere radiale hoofdstraten die door het midden van de wijk lopen. Veel van de voormalige verbindingen tussen de wijken zijn afgesneden geraakt door de muur, en lopen nu dood of zijn afgebogen tot parallel aan de muur. Hierdoor ontstaat een systeem van wijken met lussen en ontsloten door middel van de hoofdstraten. Een aantal verbindingen tussen de verschillende wijken zijn blijven bestaan en passeren de muur door middel van een poort. Deze poort sluit nog altijd s avonds en in het weekend.

De uitgeholde stad.

Door de slechte staat van de arbeiderswoningen en het geweld van de recente geschiedenis is men op grote schaal vanuit de voormalige arbeiderswijken rond het centrum van de stad vertrokken naar de buitenwijken of andere plaatsen rond Belfast. Dit uit zich in een stadscentrum en direct aangrenzend gebied met een zeer lage dichtheid, veel leegstand en vervallen woningen. Sociaal gezien is vooral het armere deel van de inwoners van Belfast in deze wijken achtergebleven.

Voids

Peacewalls

muren en achterstandswijken - bron CAIN confl ict archive - University of Ulster

15

De weerspiegeling van de recente geschiedenis in het stedelijk weefsel van Belfast kenmerkt zich door een aantal condities.

Analysede littekens van Belfast

Vergeten beken.

Belfast is gelegen op de overgang tussen de monding van de Lagan rivier en de omringende bergen. Door de stad lopen hierdoor een aantal beken vanuit de bergen richting de rivier de Lagan om vervolgens uit te monden in de baai van Belfast. Deze beken zijn gedurende de geschiedenis in tunnels onder het maaiveld verdwenen, en zijn hiermee in de vergetelheid geraakt. Dwars op het natuurlijke verloop van deze beken is op het laagst gelegen westelijke gebied naast het centrum in de jaren 80 de nieuwe snelweg Westlink aangelegd. De voor een groot deel in een tunnelbak gelegen snelweg snijd het natuurlijk verloop van de beken af en zorgt, samen met de beperkte ruimte in de tunnels bij hevige regenval voor overstromingen van delen van de stad.

Verlaten fabrieken.

Verspreid door de wijken rondom het stadscentrum liggen verschillende oude fabriekscomplexen. Deze grote bakstenen kolossen herinneren aan de tijd dat Belfast bloeide door de industrie. Na het verdwijnen van de productie zijn de fabrieken leeg achter gelaten. Daarbij komt dat veel van deze fabrieken in het vervallen en verlaten gebied rond de muren liggen en daardoor momenteel weinig ontwikkelingsperspectief hebben. Een aantal van deze leegstaande panden zijn echter wel in gebruik genomen door gemeenschapsinitiatieven en kleine bedrijven.

Belfast

Watersysteem en overstromingsrisico

historische en hedendaagse industrie

16

2020

the Troubles - 1968 - 1998

Belfast Blitz - 1942

watermill industry - 1800

2014

relocation to suburbs - 1950

industrialisation - 1900

occupation based on two rivers - 1500

?

17

Deze vijf condities, de leegte, de verdeling door middel van muren, de lage dichtheid en hoge mate van verval, de leegstand van oude fabrieksgebouwen en de vergeten beken blijken grotendeels dezelfde patronen te volgen.

Dit verschijnsel is te verklaren aan de geschiedenis en is te herleiden naar de vergeten beeklopen, nu verborgen onder de grond. De economische motor voor het ontstaan van Belfast was de industrie. Deze industrie ontwikkelde zich langs de loop van de beek de Farset, omdat deze een combinatie van waterkracht en de mogelijkheid voor een overslaghaven bood. De stad ontleent haar naam aan deze beek. Toen de stoommachine werd uitgevonden werd het gebruik van waterkracht overbodig. De fabrieken ontwikkelden zich echter verder langs de beek voor andere industrile toepassingen van het water. Tegen het einde van de industrile revolutie had de ruimtedruk het gewonnen van de beek, waardoor ze bijna volledig in tunnels verdween. Door het wegtrekken van de industrie, en de depressie die daarop volgde raakt het gebied in verval. Het bombardement tijdens de Tweede Wereld Oorlog zette het verval extra kracht bij. Bij de uitbraak van the Troubles verdeelde de stad zich gedurende het gewapende confl ict in verschillende wijken. De verdeling volgde natuurlijke barrires in het stedelijk weefsel: de reeksen van fabrieken. Deze verdeling, aanvankelijk nog fl exibel door gebiedsannexatie van beide zijden, vonden op den duur hun huidige verloop en werden verstevigd tot de muren zoals we die nu kennen.

Het verhaal van een beek die een muur werd.

Gelaagde geschiedenishet verhaal van een beek die een muur werd

River Farset Belfast - 1915

19

Op het eerste gezicht lijkt de situatie in de Interface zones uitzichtloos.

Maar onder de grijze laag stof van de recente geschiedenis gaat echter nog een heel andere wereld schuil. De wereld van een stad gebouwd langs verschillende beekdalen. Een stad bloeiend door vooruitstrevende industrie. Een stad bezaaid met pareltjes van bouwkunst. Een gelaagde stad met verborgen kwaliteiten.

Gelaagde geschiedenisgevonden voorwerpen

19Gevonden voorwerpen kaart tunnelbak River Farset

20

What if the Peacewalls go!?

21

De zone waar al deze condities samen komen; de Interface zones zijn momenteel de littekens van de recente geschiedenis. Ontwikkeling van deze gebieden zit op slot, voornamelijk door de beladen positie die ze innemen in de ruimtelijke verdeling die het confl ict heeft voortgebracht. De muur is hiervan de belangrijkste verschijningsvorm.

Maar langzamerhand worden, vooral in jeugdige kringen voorzichtige tekenen van toenadering zichtbaar. Steeds meer jongeren ontmoeten elkaar bij gentegreerde opleidingen en werkgevers.

De gids van een political walking tour en ex-IRA lid:

My kids have protestant friends. I dont know where they meet them, but thats the way it should be .

Daarnaast is het sinds kort beleid van de regering van Noord-Ierland dat de Peacewalls in het jaar 2020 verdwenen moeten zijn. In het beleidsstuk stelt de overheid dat de gemeenschappen rond de muur plannen dienen op te stellen voor het afbreken van de muur.

Opgave: What if the Peacewalls go!?

Wat zijn de mogelijkheden als Belfast zich ontwikkelt richting een gentegreerde samenleving en de muren afgebroken worden?Hoe zou het beschadigde stedelijk weefsel van Belfast geheeld worden?En hoe zou het transformeren van de interface zones het proces van integratie kunnen faciliteren?

Opgave Interface zones: de nieuweruimtelijke opgave voor Belfast

Interface zone - West Belfast

22

A

A

B

C

B

ontwikkelen van parkstructuur gebaseerd op beek

interface zone

introductie van intermediaire zonemuur wordt relict

23

Het transformeren van de interface zones biedt de kans om deze verlaten gebieden om te vormen tot nieuwe voorkanten van de aangrenzende wijken, en daarmee een aantal ruimtelijke en sociale opgaven te koppelen en aan te pakken:

- De braakliggende terreinen in de stad een ontwikkelingsperspectief bieden.- Het ondertunnelde beeksysteem en het bijbehorende overstromingsrisico aanpakken.- Het ruimtelijk faciliteren van de fragiele tekenen van toenadering tussen beide partijen.

Hiervoor moet het gebied getransformeerd worden van een scheidende structuur naar een verbindende structuur; een potentile ontmoetingszone.

De muur is momenteel de verschijningsvorm van de verdeling. Ze verdeelt gebied A en gebied B. Om de muur af te kunnen breken, moet hier een intermediair aan toegevoegd worden. Een niemandsland met een duidelijke markering. Hierdoor vervalt de primaire functie van de muur en wordt ze een rune.

Dit principe is al te vinden in Alexandra park in Noord Belfast.Dit park wordt, net als de wijken eromheen verdeeld door een Peacewall. Hier is voor het eerst in Belfast door inzet van de gemeenschap een extra poort in de muur gemaakt. De cruciale factor die dit tot een succes heeft gemaakt is dat de muur in een park staat. Rond het park staat een parkhek, dat van het park een intermediair maakt dat het doorbreken van de muur mogelijk heeft gemaakt.

Conceptdreaming of a no mans land

Alexandra park

24

fase 2 - ontwikkelen van parkstructuur gebaseerd op beek

interface zone

fase 1 -intermediaire zone defi nieren en markerenbestemmen voor waterbeheer

25

Voor het ontwikkelen van de hevig beladen Interface zones is geduld nodig. Het laten vervallen van de functie van de muur en het instellen van de intermediair is een proces van tijd.

Daarom stel ik een interventie in 2 fases voor.

Fase 1

Fase 1 richt zich op het defi niren en markeren van de intermediaire zone, en deze bestemmen voor waterbeheer. Tijdens deze fase wordt de aanblik van het gebied drastisch veranderd en hiermee de associatie van het gebied met confl ict verzacht. Door de markering van de rand en de bestemming van waterbeheer krijgt het gebied langzamerhand haar eigen identiteit en betekenis.

Fase 2

Fase 2 treedt in werking zodra het gebied voldoende intermediair is geworden en als neutraal gebied wordt beschouwd door de aangrenzende gemeenschap. De muur wordt niet volledig afgebroken, maar er worden doorbraken gemaakt ten behoeven van zichtrelaties, verbindingen en het verloop van het water. Door de muur gedeeltelijk te behouden wordt ze opgenomen in de nieuwe realiteit van de Interface zones en voegen ze een laag toe in de geschiedenis.

Stappen planmarkeren en ontwikkelen

doorsnede ingreep

27

Het transformeren van de interface zones tot een ontwikkelingszone heeft de potentie om een belangrijke parkstructuur op de schaal van de stad te worden.

Verbindingen

Ze verbindt enerzijds het stadscentrum met de omringende bergen, en anderzijds de verschillende wijken onderling.

Beekdal

De parkstructuur biedt ruimte om de momenteel ondertunnelde beek weer een natuurlijke loop te geven, inclusief ruimte voor het natuurlijk opvangen en vasthouden van piekafvoeren.

Parallelle route

Doordat de nieuwe parkstructuur parallel loopt aan de hoofdstraten, ontstaat een dubbelstructuur die wandelaars en fi etsers een tegenhanger bied voor deze drukke stadsstraten.

Koppelen aan culturele as.

Door de bijzondere haakvorm waarmee de parkstructuur het verloop van de beek volgt, ontstaat naast een radiale verbinding vanuit de stad, ook een dwarsverbinding door het stedelijk weefsel. Deze dwarsverbinding sluit aan op een belangrijke culturele as waaraan verschillende musea en instituten gevestigd zijn. Samen met deze cultuur straat ontstaat een rondgang door de wijken rond het centrum.

Frameworkeen lineaire parkstructuur

Framework - parkstructuur op de schaal van de stad

29

Door in de Interface zone een ontmoetingszone te defi niren en de muur op verschillende plekken door te breken ontstaat een verbindend park met potenties voor recreatief gebruik, ontmoeting en ontwikkeling van de randen.

Ontmoeting bevorderd.

Het nieuwe park wordt ontsloten door een lineair systeem van verbindingspaden met daaraan toegevoegd verschillende dwarsverbindingen. De knooppunten die hierdoor ontstaan bevorderen ontmoeting tussen gebruikers van het park en voorbijgangers. Daarnaast vormen speelplekken, sportfaciliteiten en culturele hotspots ontmoetingsplekken.

Waterbeheer en recreatief dubbelgebruik.

De beek wordt afgekoppeld van het systeem van tunnels, en krijgt een nieuwe natuurlijke loop. De overgebleven tunnels worden ingezet als structurerende en recreatieve elementen in het park. Door overcapaciteit in het beekprofi el en door gebruik te maken van het tunnelsysteem kan het overtollige water tijdens hevige regenval, op een natuurlijke manier in het park opgevangen en vastgehouden worden.

Activeren van verlaten Fabrieken. De parkstructuur verbindt veel van de verlaten fabrieken en geeft hen een nieuw gezicht aan het park. Daarnaast vormen ontwikkelingen in deze fabriekspanden de sociale en culturele gangmakers in het park.Ontwikkeling van de randen.

Door enkel een deel van de braakliggende terreinen te bestemmen als park en beekdal, blijft er ruimte over voor nieuwe stedelijke ontwikkeling aan de randen van het park.

Masterplaneen lineaire parkstructuur

0 020 550 10

bestaande bebouwing

legenda legenda

bestaande bebouwing met nieuwe functies en openbare ruimte

bestaande bebouwing

nieuwe bebouwing

nieuwe bebouwing

caf terras

muur relict muur relict

parkrand parkrand

tunnel relict tunnel relict

fiets- en voetpad

fiets- en voetpad

brug

trappen naar het water

dam

bankjes

graspaden

dwarsverbindingen

nieuwe waterstructuur


nieuwe waterstructuurkanaal


overstromingsgebied

overstromingsgebied

weide

weide

sportveld

bosgrond

bosgrond

oevervegetatie

nieuwe bomen

nieuwe bomen

vistas

100 25200 50

Masterplan

30

fase 2

huidige situatie:

fase 1

31

huidige situatie: infrastructuur parallel aan de muur verwijderengrootschalige industrie uitplaatsen

fase 1 -intermediaire zone defi nieren en markerenbestemmen voor waterbeheervrijgekomen tunnels vrijgraven

fase 2 - muur op verschillende plaatsen doorbrekenontwikkelen van parkstructuur gebaseerd op beekdoodlopende straten worden dwarsverbindingennieuwe bebouwing ontsluiten door bestaande lussen

Masterplanvan leegte, ruimte maken

Principe profi el

doorbraak in muurmateriaal hergebruikt in parkrand

zware industrie uitplaatseninfrastructuur parallel aan de muur verwijderen en uitplaatsen naar stadsstraten

grondverzet graven beekloop gebruikt in grondwal parkrand

water verplaatst van tunnelsysteem naar nieuwe natuurlijke beekloop

320 5 10 25 50

33

De deeluitwerking laat een situatie zien aan een breder deel van het park; de parkkamer, waar waterbeheer, recreatief gebruik, lineaire en dwarsverbindingen, een doorbraak in de muur, een aangrenzende herontwikkelde fabriek en nieuwbouw langs de parkrand samen komen. Ook hier is er een grote rol weggelegd voor de hergebruikte tunnelelementen in het park.

Deeluitwerkingparkkamer

0 020 550 10

bestaande bebouwing

legenda legenda

bestaande bebouwing met nieuwe functies en openbare ruimte

bestaande bebouwing

nieuwe bebouwing

nieuwe bebouwing

caf terras

muur relict muur relict

parkrand parkrand

tunnel relict tunnel relict

fiets- en voetpad

fiets- en voetpad

brug

trappen naar het water

dam

bankjes

graspaden

dwarsverbindingen





overstromingsgebied

overstromingsgebied

weide

weide

sportveld

bosgrond

bosgrond

oevervegetatie

nieuwe bomen

nieuwe bomen

vistas

100 25200 50

profi el 1

profi el 2

profi el 3

profi el 4

priv

priv

nieuwbouwbinnenplaats

rand

rand

park tunnelpad

De verschillende condities van de Interface zone zorgen voor een parkstructuur met verschillende breedtes. Het park werkt als een serie van parkkamers aaneengesloten verbonden doormiddel van groene verbindingen. De breedte van de ruimte dicteert het programma, wateropslag capaciteit en aantal doorbraken in de muur.

Deeluitwerkingpro elen

profi elenschaal 1:500

profi el 1

profi el 2

profi el 5

priv

priv

fabriek

nieuwbouw

priv

park

park

park

tunnelpad/trap

parkstraat

beek

beek

muur

muur

rand

rand

fundering muurkadewand

beek

beek

terras

randmuur

muur

overstromingsgebied

overstromingsgebied

privpriv

36

0 5 10 25 50

profi el rand

uitsnede rand

muurtje grondwal rand, afkomstig uit graafwerkzaamheden beekloop

tunnel voormalige loop beek parkpad

37

De rand fungeert als markering van de nieuwe ontmoetingszone. Ze defi nieert het verloop, en markeert de nieuwe entrees tot het park.

De rand wordt opgetrokken uit hergebruikte materialen uit de Interface zones, en refereert aan de drystone-walls zoals gebruikt in het landelijk gebied rond Belfast. Het stalen gaas wordt van het bovenste deel van de muur verwijderd en wordt hergebruikt als gaaswerk voor de schanskorf constructie. Deze worden vervolgens gevuld met gebroken beton van de verwijderde stukken muur en uit andere opruimwerkzaamheden in het gebied.

Naast een markering fungeert de rand ook als keermuur voor het te keren grondwerk dat in het park gedaan wordt.

De entrees worden gemaakt van betonnen tredes die het hoogteverschil overbruggen van het gemaakte grondverzet.

De Randmarkering van de parkzone

locatie randen

van muur naar rand

39

De Randmarkering van de parkzone

huidige situatie

rand

zicht op de rand

40

0 5 10 25 50

uitsnede muur

profi el muur

tunnel voormalige loop beek, vrijgegraven en hergebruikt als pad/kademuuur

muur, doorgebroken rand muurtje

41

De muur heeft door het defi niren en markeren van de ontmoetingszone als intermediair haar functie verloren. De muur wordt op strategische plekken doorbroken, waardoor doorgangen ontstaan voor zichtlijnen, verbindingen en het verloop van de beek. In de rest van het park wordt de muur ontdaan van het metalen plaat en gaaswerk, welke wordt hergebruik in het muurtje van de rand. Langs de overgebleven stukken van de muur wordt op strategische plekken een pad aan weerszijden strak langs de muur gemaakt. Hierdoor ontstaat een route langs beide zijden van de muur. Ook ontstaan hierdoor pleintjes en ontmoetingsplekken waar de muur doorgebroken is. Deze wallwalk doet ook dienst als muur route welke opgenomen kan worden in de verschillende toeristische routes gericht op de geschiedenis van het confl ict die door de stad lopen.

De Muureen laag in de geschiedenis

locatie muur

van muur naar poortmuurtje

43

De Muureen laag in de geschiedenis

huidige situatie

wallwalk

dwarsverbinding en poort

zicht op de muur

44

0 5 10 25 50

uitsnede park

profi el parkparkpad weide tunnel voormalige loop beek

45

Het nieuwe park wordt ontsloten door een lineair systeem van verbindingspaden met daaraan toegevoegd verschillende dwarsverbindingen. De knooppunten die hierdoor ontstaan bevorderen ontmoeting tussen gebruikers van het park en voorbijgangers. Daarnaast vormen speelplekken, sportfaciliteiten en culturele hotspots ontmoetingsplekken.

Park en Routingeen natuurlijke basis voor ontmoeting

locatie park en routing

van een gescheiden systeem naar langs- en

dwarsverbindingen

47

Park en Routingeen natuurlijke basis voor ontmoeting

verbindingen in het park

zicht op het park

48

industrieel watersysteem - 1900

ingreep, water afkoppelen uit tunnels in eigen beekloop

huidig watersysteem + overstromings risico

bij hevige regenval vangen een overmaat in het profi el en het oude tunnelsysteem de piekafvoer op

49

Belfast is gelegen op de overgang tussen de monding van de Lagan rivier en de omringende bergen. Door de stad lopen hierdoor een aantal beken vanuit de bergen richting de rivier de Lagan om vervolgens uit te monden in de baai van Belfast. Deze beken waren vroeger de motor van industriele ontwikkeling die zich langs hun loop ontwikkelde. In de loop van deze industriele geschiedenis zijn deze waterlopen hierdoor verschillende keren verlegd en afgetakt, waardoor een oorspronkelijke loop enkel nog te herkennen is aan het hoogteverloop van het beekdal. Op den duur zijn de beken door ontwikkelingen in de industrie en ruimtegebrek in tunnels onder het maaiveld verdwenen, en hiermee in de vergetelheid geraakt.

Dwars op het natuurlijke verloop van deze beken is op het laagst gelegen westelijke gebied naast het centrum in de jaren 80 de nieuwe snelweg Westlink aangelegd. De voor een groot deel in een tunnelbak gelegen snelweg snijd het natuurlijk verloop van de beken af en zorgt, samen met de beperkte ruimte in de tunnels bij hevige regenval voor overstromingen van delen van de stad.

De Vergeten Beekwaterproblematiek

tunnelbak

waterproblematiek bij hevige regenval - Belfast

50

0 5 10 25 50

uitsnede beek

profi el beekparkpad overstromingsgebied beek beekprofi el tunnel voormalige loop beek, vrijge-

graven en in gebruik als pad/kademuur

51

Het nieuwe park biedt ruimte om de momenteel ondertunnelde beek weer boven te brengen.

De tunnel waar de beek momenteel in stroomt ligt door de vele verleggingen tijdens de industrile geschiedenis van de beek deels op hoger gelegen terrein dan de oorspronkelijke beekloop. De beek wordt bovenstrooms afgekoppeld uit het tunnelsysteem en krijgt een nieuwe lager gelegen natuurlijke loop.

Door overcapaciteit in het beekprofi el en door gebruik te maken van het tunnelsysteem kan het overtollige water tijdens hevige regenval, dat voorheen voor overstromingen zorgde, in het park opgevangen en vastgehouden worden.

De Vergeten Beekhet watersysteem hersteld

locatie beek

van tunnel naar beekloop

53

De Vergeten Beekhet watersysteem hersteld

huidige situatie

water afkoppelen uit tunnel

beekloop en overstromingsgebied

... gedurende hevige regenval

beekloop

zicht op de beek

54

0 5 10 25 50

uitsnede tunnel

profi el randoverstromingsgebied beek beekprofi el trappartij naar water tunnel voormalige loop beek, vrijgegraven en in

gebruik als pad/ openbare ruimte/ overstort beek

55

Het tunnelsysteem komt door de afkoppeling leeg te staan. Door verschillende verleggingen tijdens de industrile geschiedenis loopt de tunnel op verschillende plaatsen dwars op de nieuwe beekloop en het verloop van de muur. Door de tunnel vrij te graven in het park, kan de tunnel gebruikt worden als structurerend element en ontstaan er verschillende mogelijkheden voor gebruik.

Daarnaast kan er bij piekafvoeren door hevige regenval overtollig water uit de nieuwe beekloop overgestort worden op het oude tunnelsysteem. Hierdoor ontstaat een dubbele capaciteit.

Gevonden voorwerpeningezet als park element

locatie tunnels

van tunnel naar parkelement

en ontmoetingsbrug

57

Gevonden voorwerpeningezet als park element

huidige situatie

gekanaliseerd

trappartij

overstort in tunnel bij piekafvoer

brug

kademuur

kadepadzicht op de waterspeeltuin

58

0 5 10 25 50

uitsnedpark nieuwbouw parkrand

profi el nieuwbouw parkrandbinnenplaats nieuwbouw nieuwbouw parkrand openbare ruimte muurtje rand

59

Door de ontwikkeling van hoogwaardige groenvoorziening en de inzet op betere ontsluiting van de achterkanten van de wijken ontstaan er kansen voor nieuwe stedelijke ontwikkeling

De infrastructuur die momenteel aan weerszijden parallel met de muur meeloopt, kan voor een deel komen te vervallen, en wordt gecompenseerd door nieuwe dwarsverbindingen van hoofdstraat naar hoofdstraat. De overgebleven ruimte en een deel van de parallel straten vormen een basis voor nieuwe ontwikkeling.

Door enkel een deel van de braakliggende terreinen te bestemmen als park en beekdal, blijft er ruimte over voor nieuwbouw aan de randen van het park. Deze nieuwbouw vormt samen met de te herontwikkelen fabriekspanden het nieuwe stedelijk programma voor beide zijden van het park.

Op den duur zal de hernieuwde leefbaarheid en levendigheid van de parkrand ook aanleiding zijn voor de herontwikkeling van verschillende oude arbeiderswijken die in slechte staat verkeren.

Rand Conditiesparkstructuur als motor voor stedelijke ontwikkeling

locatie parkrand

van achterkant naar parkrand

nieuw gezicht voor fabrieksgebouwen

rand

61

Rand Conditiesparkstructuur als motor voor stedelijke ontwikkeling

nieuwbouw aan de parkrand

oud fabriekscomplex centraal in het parkzicht op het park vanaf Conwaymill

63

De gemeenschappen uit de aangrenzende wijken rond de interface zones leven nog altijd op gespannen voet met elkaar. De spanningen gaan gepaard met diepe mentale en fysieke wonden. Deze hebben tijd nodig om te helen.

De strategie Common Ground gaat uit van een fasering in 2 fases. De eerste fase wordt aangewend om het beladen karakter van de interface zones, en hiermee de herinneringen voor de omringende gemeenschappen, te verzachten.

Dit heeft potentie om het mentale slot van het gebied te halen en klaar te maken voor ontmoeting, en ontwikkeling.

Het beleid van de regering van Noord-Belfast stuurt aan op een bottum-up benadering omtrent de afbraak van de peacewall. Deze aanpak is noodzakelijk, omdat een geslaagde doorbraak van de muur enkel tot stand kan komen met een bepaald niveau van goedkeuring van beide zijden van de muur.

Naar mijn idee heeft de overheid echter ook een duidelijke en belangrijke verantwoordelijkheid in de ontwikkeling van het gebied, vooral door de kansen die het met zich mee brengt voor de stad. Ontwikkeling van dit gebied biedt namelijk kansen voor sociale integratie, waterbeheer en stedelijke ontwikkeling. Drie opgaves waar de stad Belfast de komende jaren mee geconfronteerd zal worden, of al mee geconfronteerd wordt.

Common Ground gaat, aanvullend op de reeds voorgestelde initiatieven vanuit de gemeenschap, uit van een coalitie van twee overheids instanties met een belang in het gebied.

the Belfast City Regeneration Office, verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening en stedelijke ontwikkeling. Heeft ongeveer 50% van de braakliggende grond in eigendom.

the Rivers Agency Northern Ireland, verantwoordelijk voor het beheer van het watersysteem van Belfast en Noord-Ierland, en voor de preventie van waterproblematiek.

Een coalitie van deze twee instanties heeft vooral in fase 1 en de activering van fase 2 een belangrijke rol: het definieren en markeren van de intermediair, het bestemmen van deze zone voor waterbeheer, het vrij graven en afkoppelen van de beek tijdens fase 1, en het bevorderen van integratie en ontwikkeling door dwarsverbindingen en hoogwaardige openbare ruimte in de parkzone tijdens fase 2.Dit samen schept een solide basis voor de ontwikkeling van gezamenlijke gemeenschaps initiatieven.

Faseringtijdspad en actoren in een beladen transformatieproces

parkstructuur op de schaal van de stadnieuwe groene ontsluiting van verlaten monumenten


Gert-Jan WisseLandschapsarchitectuur

Academie van Bouwkunst Amsterdam

gert jan wisse-master of landscape architecture-common ground

Documents