1

Hãa häc líp 10 - Ban N©ng cao

Bài 1: THÀNH PHẦN NGUYÊN

TỬ

Gi¸o viªn: NGUYỄN HUỲNH QUANG

Ch­¬ng 1. Nguyªn tö

2

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

1. Sù t×m ra electron

Các thí nghiệm của Tôm-xơn

3

- +

Thí nghiệm tìm ra hạt electron của Tôm-Xơn

Tia âm cực là chùm hạt vật chất và chuyển động với vận tốc rất lớn

4

Tia âm cực bị lệch bởi điện trườngTia âm cực bị lệch bởi điện trường

5

Tia âm cực bị lệch bởi điện trường

6

++

--

- +

Thí nghiệm tìm ra hạt electron của Tôm-Xơn

Tia âm cực là chùm hạt mang điện tích âm

3

7

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

1. Sù t×m ra electron

-Tia âm cực là chùm hạt vật chất và chuyển động với vận tốc rất lớn.

-Tia âm cực là chùm hạt mang điện tích âm gọi là hạt electron, kí hiệu là e

me = 9,1095 .10-31 kg

qe = –1,602 .10–19 C

(q ui ­íc q e = 1 -)

8

2. Sù t×m ra h¹t nh©n nguyªn tö

Thí nghiệm của R¬-d¬-pho ®· kh¸m ph¸ ra h¹t nh©n nguyªn tö.

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

9BH-S đ 2ơ ồ

Màn huỳnh quang

Rađi chứa trong hộp chỉ phóng ra tia α

Lá vàng mỏng

Rất ít hạt bị bật lại phía sau

Một số hạt bị lệch hướng ban đầu

Đa số hạt xuyên thẳng qua lá vàng

Mô hình thí nghiệm khám phá ra hạt nhân nguyên tử

10

Thí nghiệm tìm ra hạt nhân nguyên tử

11

2. Sù t×m ra h¹t nh©n nguyªn tö

N¨m 1911, R¬-d¬-pho ®· kh¸m ph¸ ra h¹t nh©n nguyªn tö.

Nguyªn tö cã cÊu t¹o rçng, gåm:- H¹ t nh© n m a ng ® iÖ n tÝch d ­¬ ng n»m ë t© m

c ña ng uy ªn tö vµ c ã kÝch th­íc rÊt nhá s o víi kÝch th­íc c ña ng uy ªn tö .

- Vá e le c tro n c ña ng uy ªn tö g å m c ¸ c e le c tro n chuyÓ n ® é ng xung q ua nh h¹ t nh© n.

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

12

3. CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö

N¨m 1918, R¬-d¬-pho ®· ph¸t hiÖn ra mét lo¹i h¹t mang ®iÖn tÝch d­¬ng gäi lµ proton (kÝ hiÖu lµ p).

mp = 1,6726.10-27kg

qp = +1,602.10-19C

(q ui ­íc q p = 1 + )

a) Sù t×m ra proton

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

13

3. CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

b) Sù t×m ra n¬tron

N¨m 1932, Chat-uých ®· ph¸t hiÖn ra h¹t N¨m 1932, Chat-uých ®· ph¸t hiÖn ra h¹t n¬tronn¬tron cã khèi l­îng xÊp xØ khèi l­îng cña proton cã khèi l­îng xÊp xØ khèi l­îng cña proton nh­ng kh«ng mang ®iÖn tÝch (kÝ hiÖu lµ nh­ng kh«ng mang ®iÖn tÝch (kÝ hiÖu lµ nn).).

mmnn = 1,678. 10 = 1,678. 10 -27-27 kg kg ≈≈ m mpp

qqnn = 0. = 0.

14

Kết luận:

Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö gåm:- H¹ t nh© n n»m ë t© m c ña ng uy ªn tö g åm c ¸ c h¹ t

p ro to n vµ n¬ tro n.

- Vá ng uy ªn tö g å m c ¸ c e le c tro n chuyÓ n ® é ng xung q ua nh h¹ t nh© n.

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

15

§Æc tÝnh cña c¸c h¹t cÊu t¹o nªn nguyªn tö

Đặc tính hạt

Vỏ nguyên tử Hạt nhân

Electron (e) Proton (p) Nơtron (n)

Điện tích (q)

Cu-long qe = -1,602.10-19C

1 –

qp = +1,602.10-19C

1 +

qn = 0

0Quy ước

Khối lượng

(m)me = 9,1095.10-31

kg ≈ 0,549.10-3 u

mp= 1,6726.10-27

kg ≈ 1 u

mn = 1,6748.10-27

kg ≈ 1 u

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

16

Chú ý:

- Khèi l­îng cña nguyªn tö tËp trung hÇu hÕt ë h¹t nh©n.

- Khèi l­îng cña c¸c electron kh«ng ®¸ng kÓ so víi khèi l­îng cña nguyªnt tö.

- Trong nguyªn tö sè electron b»ng sè proton cho nªn nguyªn tö trung hßa vÒ ®iÖn.

I. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn töI. Thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö

17

II. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn tö

1. KÝch th­íc cña nguyªn tö

- §Ó biÓu thÞ kÝch th­íc cña nguyªn tö ng­êi ta th­êng dïng ®¬n vÞ nanomet (nm) hay angstrom (Å):1nm = 10–9m ; 1Å = 10–10m ; 1nm = 10Å.

- §­êng kÝnh nguyªn tö ≈ 10–10 m.- §­êng kÝnh h¹t nh©n nguyªn tö ≈ 10–14 m.- §­êng kÝnh cña electron vµ cña proton cßn nhá h¬n nhiÒu

(kho¶ng 10–8 nm). Electron chuyÓn ®éng xung quanh h¹t nh©n trong kh«ng gian rçng cña nguyªn tö.

18

VD: TÝnh khèi l­îng nguyªn tö oxi, biÕt h¹t nh©n nguyªn tö oxi cã 8p vµ 8n.

II. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn töII. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn tö

2. Khèi l­îng nguyªn tö

Cã 8p ⇒ cã 8e

mp = 8×1,6726.10−27 = 13,3808.10−27 kgmn = 8×1,6748.10−27 = 13,3984.10−27 kgme = 8×9,1095.10−31 = 72,876.10−31 kgmhn = mp + mn = 26,7792.10−27 kgmnt = mhn + me = 26,7865.10−27 kg

Nguyªn tö ®­îc t¹o nªn tõ 3 lo¹i h¹t: p, n, e mµ me mp ⇒ mnt ≈ mhn = mp + mn

Khèi l­îng cña nguyªn tö tËp trung hÇu hÕt ë h¹t nh©n.

19

II. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn töII. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn tö

§¬n vÞ khèi l­îng nguyªn tö

KLT§ (kg)KLt® (u)

u (kg)=

§èi víi nguyªn tö ng­êi ta Ýt dïng ®¬n vÞ gam (khè i l­îng tuyÖ t ® è i: KLT§) mµ dïng khèi l­îng u (khè i l­îng t­¬ ng ® è i: KLt®). §¬n vÞ nµy ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau:

1u = 1,6605.10 -27 kg

20

VD: TÝnh khèi l­îng nguyªn tö hi®ro theo u, biÕt khèi l­îng nguyªn tö tuyÖt ®èi cña nã lµ 1,6725.10-27

kg.

KLNT ®­îc tÝnh b»ng u gäi lµ ng uy ªn tö khè i.

II. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn töII. KÝch th­íc vµ khèi l­îng cña nguyªn tö

27

H 27

1,6725.10 kgM 1,08u

1,66055.10 kg

−

−= =

21

Bµi tËp cñng cè

1 nguyªn tö R cã tæng sè h¹t c¸c lo¹i b»ng 115. Sè h¹t mang ®iÖn tÝch nhiÒu h¬n sè h¹t kh«ng mang ®iÖn tÝch lµ 25 h¹t. TÝnh nguyªn tö khèi cña nguyªn tö R?

Bài gi i:ả

p n e 115

(p e) n 25

p e

+ + = + − = =

p e 35

n 45

= = =

⇒

22

C¸ch 1:

Bµi tËp cñng cèBµi tËp cñng cè

31 27nt

27

m 35 9,1095.10 35 1,6726.10

45 1,6726.10

− −

−

= × + × +

+ ×251,3406.10 kg−=

⇒25

H 27

1,306.10 kgM 80,7u

1,66055.10 kg

−

−= =

C¸ch 2: 3M 35 0,549.10 35 1 45.1 80,02u−= × + × + =

23

Bµi tËp vÒ nhµBµi tËp vÒ nhµ

1, 2, 3, 4, 5 (S¸ch gi¸o khoa trang 8)