giíi thuyÕt vÒ ch÷ h¸n ch÷ n«m trong t¸c phÈm v¨n n«m file1 giíi thuyÕt vÒ ch÷ h¸n...

1

Giíi thuyÕt vÒ ch÷ h¸n ch÷ n«m Trong t¸c phÈm v¨n n«m

GS.TSKH NguyÔn Quang Hång

(ViÖn Nghiªn cøu H¸n Nom)

TiÓu dÉn

Trong giíi nghiªn cøu H¸n N«m, khi ®Ò cËp tíi ch÷ viÕt trong çc v¨n

b¶n t¸c phÈm N«m vÉn th−êng nãi ®Õn "ch÷ N«m vay m−în H¸n", "ch÷ N«m tù t¹o", "ch÷ N«m thuÇn ViÖt", "ch÷ thuÇn N«m" v.v. Song néi dung cña çc thuËt ng÷ Êy hÇu nh− ch−a ®−îc x¸c ®Þnh mét çch minh b¹ch, vµ çch hiÓu còng v× vËy mµ ch−a thùc sù thèng nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, còng cã thÓ cßn cã nh÷ng çch ph©n tÝch líp lang kh¸c nhau ®èi víi çc ch÷ vu«ng cã mÆt trong v¨n b¶n çc t¸c phÈm N«m. Vµ cho ®Õn nay, d−êng nh− vÉn ch−a ai cung cÊp mét quang c¶nh chung vÒ ph©n l−îng cña çc líp ch÷ nh− thÕ trong v¨n b¶n t¸c phÈm N«m.

T×nh tr¹ng võa nªu mét çch s¬ l−îc nh− trªn ®©y ®ßi hái ph¶i cã mét sù minh ®Þnh, giíi thuyÕt râ h¬n vÒ çc líp ch÷ H¸n ch÷ N«m trong v¨n b¶n çc t¸c phÈm N«m. Bµi nµy cè g¾ng tiÕp cËn vÊn ®Ò ®Æt ra dùa trªn c¬ së nh÷ng cø liÖu cô thÓ cã ®−îc qua ph©n tÝch vµ thèng kª çc ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m trong mét sè v¨n b¶n t¸c phÈm N«m ViÖt.

1. Ch÷ N«m tù t¹o vµ ch÷ H¸n m−în dïng

1.1. Tr−íc hÕt, tªn gäi "t¸c phÈm N«m" hay "t¸c phÈm ch÷ N«m", "t¸c phÈm v¨n N«m" ®−îc dïng kh¸ phæ biÕn mµ néi hµm cña nã ®· ®−îc mÆc ®Þnh theo hai sù ph©n biÖt nh− sau:

Mét lµ, tªn gäi nµy dïng ®Ó trá nh÷ng t¸c phÈm ng«n tõ tiÕng ViÖt ®−îc thÓ hiÖn b»ng lèi ch÷ « vu«ng truyÒn thèng, ph©n biÖt tr−íc hÕt víi çc t¸c phÈm kh¸c cña ng−êi ViÖt, nh−ng viÕt b»ng H¸n v¨n, th−êng lµ v¨n ng«n tiÕng H¸n, c¶ hai lo¹i t¸c phÈm nµy lµm thµnh mét bé phËn quan träng trong kho tµng di s¶n v¨n hãa thµnh v¨n n−íc ta - di s¶n H¸n N«m. Khi mét t¸c phÈm H¸n v¨n ®−îc dÞch sang ch÷ N«m, th× theo çch gäi truyÒn thèng, ta cã çc b¶n "gi¶i ©m" hoÆc "diÔn ©m" t¸c phÈm H¸n v¨n Êy (Vd: b¶n "gi¶i ©m" sang v¨n N«m t¸c phÈm H¸n v¨n Truyªn kú m¹n lôc cña NguyÔn D÷, t−¬ng truyÒn do NguyÔn ThÕ Nghi thùc hiÖn).

2

Hai lµ, tªn gäi nµy cßn cã thÓ dïng ®Ó ph©n biÖt víi çc t¸c phÈm tiÕng ViÖt b»ng ch÷ Quèc ng÷, ra ®êi muén h¬n çc t¸c phÈm b»ng ch÷ N«m, nh−ng song hµnh víi çc t¸c phÈm N«m tõ thÕ kû XVII cho dÕn thÕ kû XX. Khi mét t¸c phÈm ch÷ N«m ®−îc phiªn ©m sang ch÷ Quèc ng÷, th× ta cã "v¨n b¶n ch÷ Quèc ng÷" bªn c¹nh "v¨n b¶n ch÷ N«m" cña cïng mét t¸c phÈm Êy (Vd: çc v¨n b¶n ch÷ N«m vµ çc v¨n b¶n ch÷ quèc ng÷ cña TruyÖn KiÒu, truyÖn th¬ N«m cña NguyÔn Du).

1.2. Khi ta gäi mét t¸c phÈm tiÕng ViÖt ®−îc viÕt b»ng thø ch÷ vu«ng biÓu ©m biÓu ý theo kiÓu H¸n tù lµ "t¸c phÈm N«m" hoÆc "t¸c phÈm ch÷ N«m", th× mÆc nhiªn ta thõa nhËn r»ng toµn bé nh÷ng ch÷ vu«ng Êy lµ ch÷ N«m, v¨n tù cæ truyÒn cña ng−êi ViÖt, trong sù ph©n biÖt víi ch÷ H¸n (cña tiÕng H¸n) vµ ch÷ Quèc ng÷ (cña tiÕng ViÖt). Tuy nhiªn, kh¸c víi v¨n b¶n ch÷ Quèc ng÷, trong ®ã kh«ng hÒ cã mÆt nh÷ng ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng nh− trong v¨n b¶n ch÷ N«m, nh− trªn kia ®· nãi ®Õn. Bëi vËy, cã sù cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt kü çc líp ch÷ vu«ng kh¸c nhau trong mét v¨n b¶n t¸c phÈm N«m.

Mét ng−êi th«ng th¹o H¸n ng÷ vµ ch÷ H¸n mµ kh«ng biÕt ViÖt ng÷ vµ kh«ng ®äc ®−îc t¸c phÈm v¨n N«m (ch¼ng h¹n lµ mét häc gi¶ Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, thËm chÝ lµ häc gi¶ ph−¬ng T©y) khi nh×n kü vµo mét v¨n b¶n t¸c phÈm N«m, hoµn toµn cã thÓ nhËn ra nh÷ng ch÷ nµo lµ ch÷ H¸n quen thuéc víi hä, vµ nh÷ng ch÷ nµo lµ ch÷ "l¹ m¾t", mµ hä ch−a tõng ®−îc biÕt. Trong tr−êng hîp nµy, ng−êi ta cã thÓ t¹m hiÓu r»ng nh÷ng ch÷ "l¹ m¾t" Êy chÝnh lµ "ch÷ N«m tù t¹o", ph©n biÖt víi nh÷ng ch÷ cßn l¹i lµ "ch÷ N«m m−în H¸n".

ThÝ dô, hai dßng ®Çu tiªn cña TruyÖn KiÒu trong v¨n b¶n N«m hoµn chØnh, kh¾c in sím nhÊt hiÖn cã (LiÔu V¨n §−êng, 1866) nguyªn v¨n lµ:

炧璏瑇憥圡些懄才懄命窖卥唙饒

Cã thÓ nhËn thÊy ngay r»ng çc ch÷ 些, 才 , 命 , 窖 , 唙 , 饒 (®äc N«m ta, tµi,

mÖnh, khÐo, ghÐt, nhau) lµ nh÷ng ch÷ vèn ®· cã trong çc tù ®iÓn ch÷ H¸n (xem, ch¼ng h¹n: H¸n ng÷ ®¹i tù ®iÓn hoÆc Khang Hi tù ®iÓn) mµ ©m H¸n ViÖt cña

chóng lÇn l−ît lµ "ta", "tµi", "mÖnh", "kiÕu/khiÕu", "h¸t" (許"høa" 吉"çt" thiÕt),

"nhiªu". Cã thÓ kÓ hoÆc kh«ng kÓ vµo ®©y ch÷ 卥 lµ vèn lµ mét çch viÕt t¾t ch÷

H¸n "la" 羅 , cã h¬i kh¸c chót Ýt víi çch viÕt gi¶n thÓ cña nã ë ch÷ H¸n lµ 罗。Nh÷ng ch÷ cßn l¹i ®Òu lµ thËt sù l¹ m¾t ®èi víi nh÷ng ai chØ biÕt ch÷ H¸n mµ kh«ng biÕt ch÷ N«m, v× chóng kh«ng cã mÆt trong çc t¸c phÈm H¸n v¨n còng nh− trong çc tù ®iÓn ch÷ H¸n.

3

1.3. Tuy nhiªn, mét çch nh×n nhËn "tõ bªn ngoµi", thuÇn tóy theo mÆt ch÷ nh− vËy ®èi víi çc ch÷ vu«ng trong v¨n b¶n t¸c phÈm N«m chØ míi ®ñ b¶o ®¶m nhËn ra ®©u lµ nh÷ng ch÷ trïng h×nh víi ch÷ H¸n vµ ®©u lµ nh÷ng ch÷ ®Æc h÷u chØ cã ë v¨n b¶n t¸c phÈm N«m. Cßn nÕu nh− ta xem xÐt çc ch÷ Êy trong mèi quan hÖ víi tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt, th× ta thÊy t×nh h×nh cã vÎ phøc t¹p h¬n nhiÒu. Bëi v×, mét ch÷ H¸n thùc sù, cã khi ®−îc dïng ®Ó ghi chÝnh ng÷ tè (h×nh tiÕt - morphosyllabeme) H¸n, nh−ng nhiÒu khi cßn cã thÓ m−în dïng ®Ó ghi çc ng÷ tè tiÕng ViÖt.

Trong hai dßng th¬ dÉn ra trªn ®©y, chØ cã 2 ch÷ 才 "tµi" vµ 命 "mÖnh" lµ

thùc sù ghi ng÷ tè H¸n ®−îc m−în vµo tiÕng ViÖt mµ vÉn gi÷ nguyªn h×nh ch÷, nghÜa ch÷ vµ ©m ®äc H¸n ViÖt. Nh÷ng ch÷ H¸n cßn l¹i, th× ng−êi ViÖt ®· m−în

h×nh ch÷ víi nh÷ng çch xö lý klh¸c nhau: Ch÷ 些 th× ®äc theo ©m H¸n ViÖt "ta"

mµ bá nghÜa ®Ó ghi ng÷ tè ViÖt ta; çc ch÷ 窖 , 唙 , 饒 th× kh«ng ®äc theo ©m

H¸n ViÖt, mµ ®äc chÖch ®i theo ©m ViÖt ®Ó ghi ng÷ tè thuÇn ViÖt kh«ng liªn

quan víi nghÜa ch÷ H¸n vèn cã; cßn hai ch÷ 懄 th× t¹o ra b»ng çch ghÐp hai ch÷

H¸n 字 "tù" ®Ó ghi ng÷ tè H¸n nµy ®· ®−îc ViÖt hãa víi ©m ®äc lµ ch÷...

L¹i vÝ nh− ch÷ H¸n 末 ®äc ©m H¸n ViÖt lµ "m¹t" cã nghÜa lµ 'ngän c©y,

®iÓm cuèi', ®· ®−îc dïng vµo v¨n b¶n t¸c phÈm N«m ViÖt kh«ng nh÷ng ®Ó ghi ng÷ tè H¸n, mµ nhiÒu khi ®Ó ghi (theo ©m t−¬ng tù) çc ng÷ tè thuÇn ViÖt nh−

m¾t, mÆt , mÊt (Vd: 勜儍僘昆末麻娂末俼固益之庄 Ng−êi nµo ®au con m¾t mµ

xem mÆt trêi cã Ých chi ch¨ng. 油丕矯末灵魂碎 DÇu vËy kÎo mÊt linh hån t«i -

dÉn tõ Çc Th¸nh truyÖn).

Trong çc t¸c phÈm v¨n N«m, cßn cã t×nh tr¹ng mét ng÷ tè H¸n vèn ®· cã ch÷ t−¬ng øng, vÝ nh− ch÷ H¸n 稟 ®äc ©m H¸n ViÖt lµ "bÈm", mét ®«i khi

l¹i ®−îc N«m hãa b»ng çch thªm bé 口"khÈu" thµnh ra ch÷ 口稟, vÉn ®äc lµ bÈm

víi nghÜa nh− ch÷ H¸n "bÈm" 稟. Còng vËy, trong H¸n v¨n hai ch÷ "l·o tr−îng"

lµ 老丈, nh−ng sang v¨n N«m cã khi viÕt 老仗, trong ®ã ch÷ "tr−îng" ®−îc gia

thªm bé "nh©n" (dÉn theo NguyÔn Tµi CÈn [3, tr.206]). Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy, çc ch÷ H¸n ®· ®−îc "N«m hãa" cã thÓ lµ ®Ó nhÊn m¹nh nghÜa cña ch÷, mµ h×nh thÓ ch÷ H¸n nguyªn gèc kh«ng thÓ hiÖn râ.

HiÖn t−îng "N«m hãa" çc ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng trong v¨n N«m tiÕng ViÖt cßn thÓ hiÖn kh¸ râ khi cã sù gi¶n l−îc nÐt bót vµ/hoÆc thµnh tè ch÷ H¸n ®Ó ghi ©m cho çc ng÷ tè tiÕng ViÖt. §ã lµ tr−êng hîp cña nh÷ng h×nh ch÷

"l¹ m¾t" nh−: ch÷ lµm 乄/ / (< “vi” 為 / 濫), ch÷ mét (< “mét” 没), ch÷ hay

4

(< “n¨ng” 能), ch÷ mÆc/m¾c (< “mÆc” 默), 丆 Êy (< 衣依"y" < 倚"û" ),

ch÷ nµo 儍 (< "n¸o" ) v.v. Chóng t«i ®· cã mÊy bµi kh¶o cøu riªng vÒ nh÷ng ch÷

nh− thÕ vèn ®−îc t¸i t¹o tõ ch÷ H¸n ®Ó thµnh ch÷ N«m tù t¹o [NguyÔn Quang Hång: 6;7].

Trong sù ph©n biÖt "ch÷ N«m tù t¹o" vµ "ch÷ H¸n m−în dïng" cßn cã mét "®Þa h¹t" tÕ nhÞ n÷a. Víi ch÷ trêi ai còng nhËn ra ngay ®ã lµ ch÷ N«m tù t¹o, nh−ng víi ch÷ ®Êt th× ®· tõng cã kh«ng Ýt ng−êi nghÜ r»ng ®ã lµ do m−în ch÷

H¸n 坦 "th¶n" ®Ó ghi cho ng÷ tè thuÇn ViÖt nµy. ThÕ nh−ng ®iÒu trí trªu lµ xÐt vÒ

©m lÉn vÒ nghÜa th× ch÷ H¸n "th¶n" (Khang Hi tù ®iÓn chua nghÜa lµ 寬也，平也"khoan d·, b×nh d·" tøc lµ 'réng r·i, b»ng ph¼ng') th× nã kh«ng cã g× liªn quan víi ng÷ tè tiÕng ViÖt ®Êt c¶. Thùc ra, trong mét sè v¨n b¶n çc t¸c phÈm N«m cã thÓ

b¾t gÆp ch÷ N«m ®Êt ®−îc viÕt ®¬n gi¶n b»ng ch÷ 怛"®¸t" (ghi ©m). Ch¼ng h¹n:

拮命招工怛 CÊt m×nh gieo trong ®Êt (PhËt, 22b); 憽慈似朋怛 MÑ tõ tùa

b»ng ®Êt (PhËt, 14b). §iÒu nµy chøng tá 坦 ®Êt lµ mét ch÷ N«m tù t¹o xuÊt ph¸t

tõ ch÷ H¸n 怛 “®¸t” chØ ®Ó ghi ©m, råi sau thªm bé 土 “thæ” ®Ó biÓu ý, ®ång thêi

khö bá bé 心 “t©m” ë ch÷ 怛 “®¸t” ®Ó cho ch÷ gän h¬n, dÉn ®Õn chç ngÉu nhiªn

trïng h×nh víi ch÷ H¸n 坦 "th¶n" mµ th«i. HiÖn t−îng ngÉu nhiªn trïng h×nh gi÷a

ch÷ N«m tù t¹o víi ch÷ H¸n cßn cã thÓ lµ do khi t¹o ch÷, çc cô nhµ ta chØ cÇn dùa trªn mét vèn liÕng nµo ®ã nh÷ng ch÷ H¸n mµ m×nh quen thuéc ®Ó lµm "vËt liÖu", chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i kiÓm so¸t cho thËt nhiÒu çc ch÷ H¸n, vµ còng kh«ng cÇn biÕt lµ ch÷ m×nh t¹o ra cã trïng hay kh«ng víi ch÷ H¸n nµo ®ã mµ m×nh kh«ng biÕt hoÆc kh«ng nhí ®Õn khi cÇn viÕt ch÷ N«m cho tiÕng ViÖt. §ã lµ tr−êng hîp cña nh÷ng ch÷ nh−: Ch÷ 宼 c−êi {bé "khÈu" + ch÷ "kú"} trïng víi

ch÷ H¸n 宼"kh¸i" (去"khø" 吏"l¹i" thiÕt) cã nghÜa lµ 'kh«ng lêi'. Ch÷ 偖 nhÆt {bé

"thñ" + ch÷ "nhËt"} trong nhÆt h¸i vµ ch÷ 偧 vÐt {bé "thñ" + ch÷ "viÕt"} trong v¬

vÐt ë H¸n v¨n ®Òu dïng lÉn víi nhau, ®Òu cã ©m lµ "h¹c" hoÆc "hèt" víi nghÜa lµ

'd¾t vËt ®i' hoÆc 'xuyªn thñng' [Khang Hi tù ®iÓn]. Ch÷ 媫 ®−a {bé "x−íc" + ch÷

"®a"} trong tiÔn ®−a, ®−a ®Èy trïng h×nh víi ch÷ H¸n 媫 "di" (弋 "dÆc" 支 "chi"

thiÕt) cã nghÜa lµ 'chuyÓn dêi'. V©n v©n. Qu¶ thùc lµ nh÷ng ch÷ N«m nh− thÕ th−êng rÊt hay dïng trong v¨n N«m, cßn nh÷ng ch÷ H¸n trïng h×nh t−¬ng øng th× l¹i rÊt Ýt gÆp trong H¸n v¨n.

1.4. Tõ tÊt c¶ nh÷ng g× võa tr×nh bµy trªn ®©y cho phÐp chóng ta ph©n ®Þnh 2 bé phËn ch÷ vu«ng trong çc v¨n b¶n t¸c phÈm N«m lµ "ch÷ N«m tù t¹o" vµ "ch÷ H¸n m−în dïng", mét sù ph©n ®Þnh theo chiÒu s©u t¹o ch÷ vµ dïng ch÷, chø kh«ng ®¬n gi¶n chØ nh×n ë bÒ mÆt cña ch÷, mÆc dï gi÷a nh÷ng ch÷ N«m tù t¹o

5

thùc thô víi nh÷ng ch÷ m−în H¸n thùc thô (ghi çc ng÷ tè H¸n ViÖt) trªn ®¹i thÓ lµ kh«ng trïng h×nh víi nhau. Trong mçi bé phËn nh− vËy, cã thÓ tiÕp tôc ph©n chia çc líp lang kh¸c nhau, mµ møc ®é chi tiÕt lµ tïy thuéc vµo nhu cÇu ph©n lo¹i theo tiªu chÝ nµy hay tiªu chÝ kh¸c. Cã lÏ tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó ph©n ®Þnh çc líp ch÷ N«m tù t¹o lµ ph−¬ng thøc t¹o ch÷ , cßn ®Ó ph©n ®Þnh çc líp ch÷ N«m m−în H¸n lµ tiªu chÝ ph−¬ng thøc vay m−în. Sù ph©n ®Þnh nµy sÏ ®−îc gi¶i tr×nh cô thÓ ë çc phÇn tiÕp d−íi ®©y.

2. Ph©n ®Þnh çc líp ch÷ N«m tù t¹o

C¨n cø theo çc ph−¬ng thøc t¹o ch÷, chóng ta cã thÓ lÇn l−ît ph©n ®Þnh ra çc líp ch÷ N«m tù t¹o nh− sau:

A. Ch÷ ghÐp. §©y lµ nh÷ng ch÷ N«m ®−îc t¹o ra b»ng çch ghÐp Ýt nhÊt lµ hai thµnh tè l¹i víi nhau.

A.1. VÒ h×nh thÓ cña ch÷, cã thÓ ph©n biÖt 4 d¹ng ghÐp:

(a) GhÐp ngang: Hai thµnh tè ghÐp víi nhau theo vÞ trÝ tr−íc sau. Vd: §Ó

ghi ng÷ tè ViÖt ®i, ®· cã hai çch s¾p xÕp thµnh tè biÓu ©m 多"®a" vµ thµnh tè

biÓu ý 去"khø" theo trËt tù ng−îc nhau: {"®a" + "khø"} th−êng gÆp trong çc v¨n

b¶n N«m thêi Lª, vµ 岃 {"khø" + "®a"} th−êng gÆp trong çc v¨n b¶n N«m thêi

NguyÔn. VÒ mÆt cÊu t¹o h×nh thÓ cña ch÷ N«m (còng nh− ch÷ H¸n) ghÐp ngang lµ ph−¬ng thøc cÊu t¹o ch÷ phæ biÕn nhÊt.

(b) GhÐp däc : Hai thµnh tè ghÐp víi nhau theo vÞ trÝ trªn d−íi. Vd: §Ó ghi ng÷ tè lªn, kh«ng chØ cã h×nh thøc ghÐp ngang hai thµnh tè {"liªn" (©m) +

"th¨ng" (ý)}, mµ cßn cã h×nh thøc ghÐp däc (chång lªn nhau): ®Æt ch÷ 升 "th¨ng"

trªn ch÷ 連 "liªn": **{"th¨ng" ≑ "liªn"}.

(c) GhÐp «m: Mét trong hai thµnh tè «m lÊy thµnh tè cßn l¹i. §©y còng cã thÓ coi lµ ghÐp ngang, nh−ng thµnh tè bÞ «m th−êng ë bªn tr¸i vµ cã kÝch cì nhá h¬n ®Ó thµnh tè kia "v−¬n" nÐt cuèi cïng cña m×nh «m gän lÊy thµnh tè bªn tr¸i. Vd: Ch÷ 瑉 trong cã thµnh tè biÓu ©m 曡 "long" bao «m lÊy thµnh tè biÓu ý 內

"néi" t¹o thµnh {曡 "long" ⊂ 內 "néi"}.

(d) GhÐp bäc: Mét trong hai thµnh tè phñ trïm lªn thµnh tè cßn l¹i, hoÆc

thµnh tè nhá h¬n chui vµo lßng thµnh tè kia. Vd: Ch÷ 怺 mu«n gåm ch÷ 門

"m«n" bäc hë ch÷ 万 "v¹n" {"m«n" ∩ "v¹n"}. Ch÷ "chuång" gåm bé "vi" bäc

kÝn ch÷ 重 "trïng" {bé "vi" ⊡ 重 "trïng"} (lo¹i nµy rÊt Ýt gÆp trong ch÷ N«m).

6

A.2. XÐt vÒ vai trß cña çc thµnh tè trong ch÷, cã thÓ ph©n biÖt quan hÖ ghÐp lµ ®¼ng lËp hay chÝnh phô gi÷a çc thµnh tè trong ch÷. Ngoµi ra, còng cã thÓ kÓ vµo ®©y c¶ çch ghÐp phô gia.

(a) GhÐp ®¼ng lËp: Çc ch÷ N«m mµ trong ®ã mçi thµnh tè lµ mét ch÷ H¸n (hoÆc ch÷ N«m) ®· cã, th× ®Òu thuéc vµo nh÷ng ch÷ ghÐp ®¼ng lËp. Vd: Ch÷

h×nh thanh nh− 厱 m−êi {邁 "m¹i" vt ⊂ 十 "thËp"}, ch÷ héi ý nh− 俼 trêi {天

"thiªn" ≑ 上 "th−îng"}, ch÷ héi ©m nh− **tr−íc {"l−îc"+車 "c−"}.

(b) GhÐp chÝnh phô: Çc ch÷ N«m mµ trong ®ã thµnh tè biÓu ý lµ bé thñ, th× ®−îc xÕp vµo lo¹i ghÐp chÝnh phô. Trong ®ã, bé thñ lµ thµnh tè phô, bëi v× bé thñ kh«ng thÓ hiÖn nghÜa ch÷ mét çch trän vÑn, mµ chØ lµ gîi ý theo ph¹m trï ng÷ nghÜa tæng qu¸t. Vd: Ch÷ h×nh thanh nh− 夨 röa {bé "thñy" + "l·"), 坘 lêi

{bé "khÈu" + trêi}

(c) GhÐp phô gia: Trong çch ghÐp ch÷ theo phÐp phô gia, thµnh tè phô gia tuy còng lµ mét ch÷ cã tr−íc, nh−ng ®−îc sö dông ®ång lo¹t, nh»m ®iÒu chØnh ©m ®äc cho thµnh tè gèc. Trªn thùc tÕ, thµnh tè phô gia th−êng gÆp lµ ch÷

个"ç", th−êng ghÐp treo hoÆc kÌm theo phÝa bªn ph¶i cña thµnh tè gèc. Vd: Ch÷

{“ý” 意 +“ç”个} trong c©u Ai kh¶ võa ý Êy, phã mÆc giã xu©n ®un ®Èy

[TruyÒn kú m¹n lôc gi¶i ©m, I/42b].

Xin ®−îc l−u ý lµ trong ng«n ng÷ häc khi ph©n tÝch cÊu t¹o cña tõ, ng−êi ta th−êng ®Ó tõ phô gia riªng ra, ®éc lËp víi tõ ghÐp vµ tõ ®¬n. Tuy nhiªn, nÕu chØ cÇn ph©n biÖt ch÷ ®¬n vµ ch÷ ghÐp, th× nh÷ng ch÷ phô gia theo çch kÌm mét thµnh tè (còng lµ mét ch÷ ®¬n) vµo thµnh tè gèc nh− vËy còng cã thÓ coi lµ mét lo¹i ch÷ ghÐp ®−îc.

B. Ch÷ ®¬n. Ch÷ ®¬n lµ nh÷ng ch÷ N«m ®−îc t¹o ra kh«ng b»ng ph−¬ng thøc ghÐp thµnh tè, mµ chØ lµ do gia gi¶m c¶i biÕn çc nÐt bót cña ch÷ ®¬n ®· cã ®Ó thµnh mét h×nh thÓ ch÷ N«m míi. Trong çc v¨n b¶n N«m, lo¹i ch÷ ®¬n tù t¹o lµ kh«ng nhiÒu. Cã thÓ ph©n biÖt hai líp nh− sau trong sù ®èi chiÕu chóng víi çc ch÷ lµm gèc:

B1. Ch÷ ®¬n do gi¶m nÐt bót ë ch÷ gèc. §©y lµ tr−êng hîp cña nh÷ng ch÷

N«m nh−: 丆 Êy {< 衣 "y" < 依 "y" < 倚 "û"}, 廾 lµ {< 卥< 羅 "la"}, 乄 lµm {<

濫 "l¹m"/囗"vi"}, 亖 mÊy {< 尔 "nhÜ"}, mét {< 沒 "mét"}, 儍 nµo {< 鬧 "n¸o"},

n¨ng {< 能 "n¨ng"}, v.v. Còng cã thÓ kÓ vµo ®©y mÊy ch÷ t−¬ng truyÒn lµ tõng

b¾t gÆp trong mét bµi th¬ cña Cao B¸ Qu¸t: 儬 khÒ {< "kú"}, 儫 khµ {< 其 "kú"},

亀 khÖnh {< 共 "céng"}, 乽 kh¹ng {< 共 "céng"}.

7

B2. Ch÷ ®¬n do thªm nÐt bót vµo ch÷ gèc. Cã thÓ ph©n biÖt hai tr−êng hîp kh¸c nhau:

(a) Ch÷ ®¬n "chØ sù". HÇu nh− chØ cã mçi mét ch÷ N«m thùc sù ®−îc t¹o ra theo phÐp gia thªm mét nÐt bót vµo mét ch÷ H¸n ®Ó ghi mét tiÕng N«m thuÇn

ViÖt. §ã lµ ch÷ 丯 ®Ü, ®−îc viÕt b»ng çch ®Æt thªm mét dÊu chÊm vµo gi÷a ch÷

H¸n “n÷” 女 . Ch÷ nµy ®−îc nhiÒu nhµ biªn so¹n tù ®iÓn ch÷ N«m ghi nhËn. Cã

thÓ coi ®©y lµ tr−êng hîp hiÕm hoi cña ch÷ N«m ®−îc t¹o ra theo sù gîi ý cña phÐp "chØ sù" trong thuyÕt "Lôc th−".

(b) Ch÷ ®¬n phô gia. §ã lµ tr−êng hîp dïng "dÊu nh¸y" ‹ hoÆc ″ ®Ó

chØnh ©m ®äc, nhê dÊu nh¸y "®Ýnh kÌm" vµo ch÷ gèc ®−îc m−în mµ biÕt ®−îc cÇn ph¶i "®äc tr¹i (chÖch)" ch÷ ®ã so víi ©m H¸n ViÖt. Thùc ra, ®©y ch¼ng qua lµ mét çch øng phã l©m thêi khi m−în ch÷ H¸n ®Ó ghi ©m cho ng÷ tè ViÖt. Çch nµy kh«ng hÒ t¹o ra mét ch÷ N«m cè ®Þnh nµo c¶, cho nªn ®©y kh«ng h¼n lµ phÐp t¹o ch÷, mµ chØ lµ phÐp l©m thêi m−în ch÷ H¸n mµ th«i. Song dÉu sao mÆt ch÷ còng cã kh¸c víi ch÷ H¸n Ýt nhiÒu, nªn cã thÓ t¹m xÕp vµo lo¹i "ch÷ ®¬n phô gia".

Trong thµnh phÇn çc ch÷ N«m tù t¹o th× phÇn lín lµ nh÷ng ch÷ N«m ghÐp hai thµnh tè, hoÆc lµ theo phÐp h×nh thanh, hoÆc lµ theo phÐp héi ý vµ phÇn nµo lµ theo phÐp héi ©m. Héi ©m lµ phÐp t¹o ch÷ ®Æc thï cña ch÷ N«m ViÖt, hÇu nh− kh«ng thÊy cã trong phÐp t¹o ch÷ H¸n. D−íi ®©y, ®Ó cã thÓ h×nh dung ®−îc phÇn nµo ph©n l−îng cña çc líp lang ch÷ N«m tù t¹o trong v¨n b¶n N«m, chóng ta h·y kh¶o s¸t chóng qua mét vµi v¨n b¶n t¸c phÈm cô thÓ.

T− liÖu minh häa

V¨n b¶n 1. Lµ v¨n b¶n viÕt tay vµo lo¹i sím nhÊt, cã niªn ®¹i x¸c tÝn rót trong t¸c phÈm Çc Th¸nh truyÖn do J. Mayorica chñ biªn, hoµn thµnh n¨m Phóc Th¸i 4 (1646) ®êi Lª Ch©n T«ng. V¨n b¶n ®−îc kh¶o s¸t lµ chuyÖn tö v× ®¹o cña Bµ Th¸nh Ba-ba-ra, cã ®é dµi ®Õm ®−îc theo sè lÇn xuÊt hiÖn cña ch÷ lµ 1298 ch÷ vu«ng (gåm c¶ ch÷ N«m tù t¹o vµ ch÷ H¸n m−în dïng) víi tæng sè ®¬n vÞ h×nh ch÷ lµ 327. Trong ®ã cã tÊt c¶ 71 ch÷ N«m tù t¹o (chiÕm gÇn 22% ®¬n vÞ

h×nh ch÷ trong v¨n b¶n) víi sè l−ît xuÊt hiÖn lµ 225 lÇn ch÷ vu«ng (chiÕm 17% ®é dµi v¨n b¶n). Çc líp ch÷ N«m tù t¹o xÐt theo vai trß cña çc thµnh tè trong ch÷ ®−îc ph©n bæ theo çc chØ sè sau ®©y (t¹m bá qua viÖc kh¶o s¸t vÒ trËt tù s¾p xÕp çc thµnh tè trong h×nh thÓ cña ch÷):

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. GhÐp ®¼ng lËp 21 30% 47 21% (1)

8

2. GhÐp chÝnh phô 47 66% 90 40% (2)

3. GhÐp phô gia 0 0 0 0 (3)

4. §¬n (t¸i t¹o) 3 4% 44 19% (4)

Céng 71 100% 225 100%

Ghi chó: (1) Trong lo¹i nµy xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt lµ mÊy ch÷: 俼 trêi

{"thiªn" ≑"th−îng"} (21 lÇn),娎 lÊy {"lÔ" ⊂ "dÜ"} 16 lÇn}, ** ®i { 多 "®a" + 去 "khø"} (9 lÇn}. (2) Çc ch÷ lo¹i nµy xuÊt hiÖn lÎ tÎ, nhiÒu nhÊt lµ: 囉 ra {bé "khÈu" + "la"} (9 lÇn), 嗔 xin {bé "khÈu" + "ch©n"} (6 lÇn). (3) Kh«ng cã. (4) Ch÷ ®¬n do t¸i t¹o ch÷ H¸n chØ cã 3 ch÷, xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu lÇn:丆 Êy (22 lÇn),乄 lµm (21 lÇn),儍 nµo (01 lÇn).

V¨n b¶n 2. Lµ phÇn gi¶i ©m N«m t¸c phÈm Cæ Ch©u PhËt b¶n h¹nh ng÷ lôc (gäi t¾t lµ Cæ Ch©u lôc), kÓ vÒ sù tÝch bµ A Man vµ chïa D©u ë Luy L©u. V¨n b¶n gi¶i ©m nµy do Viªn Th¸i thùc hiÖn, ®−îc kh¾c v¸n in t¹i chïa D©u n¨m C¶nh H−ng 13 (1752) duíi thêi Lª HiÓn T«ng. Toµn bé v¨n b¶n N«m nµy cã 798

®¬n vÞ h×nh ch÷ víi ®é dµi gåm 2331l−ît ch÷. Trong ®ã tÊt c¶ 137 h×nh ch÷ N«m

tù t¹o (chiÕm h¬n 17% ®¬n vÞ h×nh ch÷ trong v¨n b¶n) víi sè l−ît xuÊt hiÖn lµ

517 lÇn (chiÕm h¬n 22% ®é dµi v¨n b¶n). Çc líp lang ch÷ N«m tù t¹o ®−îc ph©n bæ nh− sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. GhÐp ®¼ng lËp 46 33% 252 49% (1)

2. GhÐp chÝnh phô 86 63% 234 45% (2)

3. GhÐp phô gia 2 1,5% 2 0,4% (3)

4. §¬n (t¸i t¹o) 3 2,5% 29 5,6% (4)

Céng 137 100% 517 100%

Ghi chó: (1) Mét sè ch÷ lo¹i ghÐp ®¼ng lËp xuÊt hiÖn t−¬ng ®èi nhiÒu, tõ

10 lÇn trë lªn cã çc ch÷:娎 lÊy {"lÔ" ⊂ "dÜ" } (10 lÇn),峼 lßng {"léng" ≑

""t©m"} (10 lÇn), 璏 n¨m {"nam" + "niªn"} (10 lÇn), 侟 vµo {"bao" ⊂ ""nhËp"}

(10 lÇn), 夝 bèn {"tø" ≑ "bæn"} (11 lÇn), 挧 ngµy {"nhËt" + 櫀 "ng¹i" vt} (13

lÇn), 噖 vua {"v−¬ng" ≑ "bè"} (28 lÇn). (2) Lo¹i ghÐp chÝnh phô cã sè ®¬n vÞ ch÷ nhiÒu nhÊt, nh−ng sè l−ît xu©t hiÖn chØ xÕp thø hai. Nh÷ng ch÷ xuÊt hiÖn tõ 10 lÇn trë lªn cã: Ch÷ 曢 tiÕng {bé "khÈu" + "tØnh"} (11 lÇn), 湄 m−a {bé "thñy" + "mi"} (12 lÇn), 坦 ®Êt {bé "thæ" + 怛 "®¸t" vt} (13 lÇn),搩 n−íc {bé "thñy" + "nh−îc"} (14 lÇn), 夛 c©y {bé "méc" + 荄 "cai" vt} (18 lÇn). (3) GhÐp phô gia cã 2 ch÷ lµ: **rËp (rËp phß) {立 "lËp" + 个 "ç"} (1 lÇn, tr.16b) vµ mét ch÷ ®Æc biÖt: **vua {布 "bè" + 司 "t−" vt }. (4) Ch÷ ®¬n do t¸i t¹o tõ ch÷ H¸n cã: 乄 lµm (< 濫 "l¹m"/*"vi"} (26 lÇn), lµ {< "la"} (2 lÇn), nµo {< "n¸o"} (1 lÇn).

9

V¨n b¶n 3. Lµ 109 cÆp "lôc b¸t" , phÇn ®Çu (kÓ vÒ thêi Hång Bµng) t¸c phÈm §¹i Nam quèc sö diÔn ca cña Ph¹m §×nh To¸i, b¶n in v¸n kh¾c lÇn ®Çu tiªn n¨m Tù §øc 23 (1870), muén h¬n v¨n b¶n sè 2 h¬n mét thÕ kû. Toµn bé phÇn trÝch nµy cã ®é dµi 1526 l−ît ch÷, gåm 790 ®¬n vÞ h×nh ch÷. Trong ®ã cã

214 ch÷ N«m tù t¹o (chiÕm 27% sè h×nh ch÷ trong v¨n b¶n) víi sè l−ît sö dông

lµ 420 lÇn (chiÕm 28% ®é dµi v¨n b¶n). Ph©n l−îng çc líp ch÷ N«m tù t¹o ®−îc ph©n bæ nh− sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. GhÐp ®¼ng lËp 75 35% 187 45% (1)

2. GhÐp chÝnh phô 136 64% 220 52% (2)

3. GhÐp phô gia 0 0 0 0 (3)

4. §¬n (t¸i t¹o) 3 01% 13 03% (4)

Céng 214 100% 420 100%

Ghi chó: (1) §¬n vÞ h×nh ch÷ lo¹i nµy kh«ng Ýt, nh−ng sè l−ît xuÊt hiÖn kh«ng thËt nhiÒu. §−îc sö dông nhiÒu nhÊt lµ mÊy ch÷ : 圡 ng−êi {櫀 "ng¹i" vt + "nh©n"} (12 lÇn), 歮 ra {羅 "la" vt + "xuÊt"} (12 lÇn), 侼 hai {台 "thai" +"nhÞ"}

(9 lÇn), 圅 ®êi {"thÕ" ≑ "®¹i"} (8 lÇn). (2) Lo¹i ghÐp chÝnh phô chiÕm tû lÖ lín nhÊt trong v¨n b¶n (trong ®ã cã tíi 29 ch÷ mang thµnh tè phô lµ bé 口 "khÈu"). ChØ cã vµi ch÷ ®−îc sö nhiÒu nh−: 搩 n−íc {"bé "thñy" +"nh−îc"} (7 lÇn), 埅 lêi { bé "khÈu" + "lîi"} (7 l©ng). (3) Kh«ng cã. (4) ChØ cã 3 ch÷ lo¹i ®¬n t¸i t¹o tõ ch÷ H¸n: 乄 lµm {< "vi"/"l¹m"}, 亖 mÊy {< "nhÜ" } (3 lÇn), 儍 nµo {< "n¸o"} (3 lÇn). V¨n b¶n 4. Lµ mét truyÖn cæ kÓ vÒ vua t«i L−u BÞ thêi Tam Quèc chinh phôc çc téc ng−êi ë V©n Nam, rót trong s¸ch Thanh Hãa quan phong, t¸c phÈm cña V−¬ng Duy Trinh, kh¾c v¸n in n¨m Thµnh Th¸i 15 (1903), cuèi thêi nhµ NguyÔn. V¨n b¶n nµy muén h¬n v¨n b¶n 3 nãi trªn h¬n 30 n¨m, vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ ky XX. C©u chuyÖn nµy cã ®é dµi 1358 l−ît ch÷, gåm 623 ®¬n vÞ

h×nh ch÷. Trong ®ã cã 152 ®¬n vÞ ch÷ N«m tù t¹o (chiÕm 35% ®¬n vÞ h×nh ch÷

trong v¨n b¶n), víi 433 l−ît xuÊt hiÖn (chiÕm 32% ®é dµi v¨n b¶n). S− ph©n bè çc líp ch÷ N«m tù t¹o diÔn ra nh− sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. GhÐp ®¼ng lËp 69 45% 240 55% (1)

2. GhÐp chÝnh phô 78 51% 178 41% (2)

3. GhÐp phô gia 0 0 0 0 (3)

4. §¬n (t¸i t¹o) 5 4 % 15 4% (4)

10

Céng 204 100% 379 100%

Ghi chó: (1) Cã nhiÒu ch÷ ghÐp ®¼ng lËp xuÊt hiÖn víi tÇn sè cao: 噖 vua

{"v−¬ng" ≑ "bè"} (18 lÇn), 歮 ra {"la" + "xuÊt"} (18 lÇn), 獕 thÊy {"thÓ" ≑

"kiÕn"} (12 lÇn), 俼 trêi {"thiªn" ≑ "th−îng"} (11 lÇn), 倈 ba {"ba" ⊂ "tam"} (10 lÇn), ... (2) MÊy ch÷ th−êng gÆp lo¹i nµy lµ: **rî {bé 人 "nh©n" + 慮 "lù"} (17 lÇn), 搩 n−íc {bé "thñy" + "nh−îc"} (14 lÇn), 吶 nãi {bé "khÈu" + "néi"} (9 lÇn), 剾 ®em {bé "thñ" + "®am"} (8 lÇn), ... (3) Kh«ng cã. (4) Lo¹i ch÷ ®¬n t¸i t¹o l¹i ch÷ m−în H¸n b»ng çch gi¶m vµ c¶i biÕn nÐt bót (lo¹i a) chØ cã 2 ch÷: 乄 lµm {< "l¹m"/"vi"} (5 lÇn), 儍 nµo {< "n¸o"} (7 lÇn). Lo¹i ch÷ "®Ýnh kÌm" dÊu

nh¸y cã 3 ch÷:召‹chÐo {< 召 "chiªu"} (1 lÇn), 塊‹khái {< 塊 "khèi"} (1 lÇn), lÉy { < 礼 "lÔ"} (1 lÇn).

Cã thÓ nhËn thÊy r»ng, mÆc dï néi dung vµ phong çch ng«n tõ kh¸c biÖt, ®· Ýt nhiÒu chi phèi viÖc dïng ch÷ nghÜa, song víi nh÷ng qu·ng çch xa vÒ thêi gian nh− vËy, tØ lÖ ch÷ N«m tù t¹o vµ ph©n l−îng cña chóng trong v¨n b¶n t¸c phÈm N«m lµ cã sù t¨ng tr−ëng kh¸ râ so víi ch÷ H¸n m−în dïng.Trong ®ã, ch÷ N«m ghÐp ®¼ng lËp vµ ch÷ N«m ghÐp chÝnh phô bao giê còng chiÕm tuyÖt ®¹i ®a sè trong thµnh phÇn çc ch÷ N«m tù t¹o. Ph©n l−îng çc ®¬n vÞ ch÷ ghÐp ®¼ng lËp bao giê còng Ýt h¬n çc ®¬n vÞ ch÷ ghÐp chÝnh phô vµ cµng vÒ sau kho¶ng çch nµy cµng hÑp l¹i, ®ång thêi tÇn sè sö dông th× t¨ng lªn.

2. Ph©n ®Þnh çc líp ch÷ H¸n m−în dïng

C¨n cø theo çc ph−¬ng thøc vay m−în ch÷ H¸n dïng vµo v¨n N«m, ta cã thÓ ph©n chia chóng thµnh nh÷ng líp lang nh− sau:

A. M−în ch÷, m−în ©m, kh«ng m−în nghÜa. Ph−¬ng thøc m−în ch÷ H¸n kiÓu nµy cã thÓ ®−îc gäi lµ "gi¶ t¸ theo ©m". Lo¹i nµy bao gåm nh÷ng ch÷ H¸n mµ ta m−în ®Ó ghi çc ng÷ tè ViÖt hoµn toµn kh¸c nghÜa víi chóng nh−ng ©m ®äc th× gièng nh− hoÆc t−¬ng tù nh− ©m H¸n ViÖt. Theo ®ã cã thÓ ph©n biÖt thµnh hai líp nh− sau:

A1. §äc chÖch so víi ©m H¸n ViÖt. §©y lµ nh÷ng tr−êng hîp ta m−în mét ch÷ H¸n quen thuéc ®Ó ghi mét ng÷ tè ViÖt kh«ng cïng nghÜa cã ©m ®äc gÇn

gièng víi ch÷ H¸n Êy. Ch¼ng h¹n, thêi x−a çc cô ®· tõng m−în ch÷ H¸n 末(nghÜa lµ 'ngän c©y' ,'®iÓm cuèi') cã ©m H¸n ViÖt lµ "m¹t" ®Ó ghi ng÷ tè mÆt hoÆc m¾t hay mÊt trong tiÕng ViÖt. Nh÷ng ch÷ kiÓu nµy rÊt th−êng gÆp trong v¨n b¶n çc t¸c phÈm N«m.

A2. §äc ®óng theo ©m H¸n ViÖt. Nh÷ng ch÷ m−în kiÓu nµy chØ kh¸c kiÓu A1 ë chç ng÷ tè ViÖt ë ®©y ®−îc ®äc ®óng nh− ©m H¸n ViÖt cña ch÷ H¸n ®−îc

11

m−în ®Ó ghi. Ch÷ 些 trong c©u Tr¨m n¨m trong câi ng−êi ta chÝnh lµ mét ch÷

nh− vËy: ©m H¸n ViÖt "ta" vµ ©m N«m ta cña ch÷ nµy lµ hoµn toµn ®ång ©m.

B. M−în ch÷, m−în ©m, m−în c¶ nghÜa. §©y lµ nh÷ng tr−êng hîp kh«ng nh÷ng m−în ch÷ H¸n mµ ®ång thêi m−în lu«n c¶ ng÷ tè do ch÷ H¸n ®ã thÓ hiÖn ®Ó dïng vµo v¨n b¶n ch÷ N«m tiÕng ViÖt. (Víi ch÷ Quèc ng÷ th× kh«ng thÓ cã hiÖn t−îng nµy). Còng cÇn ph©n biÖt hai líp nh− sau:

B1. §äc chÖch so víi ©m H¸n ViÖt. NÕu xÐt kü vÒ sù biÕn chuyÓn ng÷ ©m cña tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt vµo çc ng÷ tè gèc H¸n trong tiÕng ViÖt, th× ngoµi ©m H¸n ViÖt ra, kh«ng Ýt ng÷ tè H¸n cã ©m ®äc h¬i kh¸c víi ©m H¸n ViÖt. Trªn ®¹i thÓ çc nhµ nghiªn cøu ®· chia nh÷ng ng÷ tè gèc H¸n nµy thµnh hai líp:

(a) §äc theo ©m "TiÒn H¸n ViÖt". Vd: Ch÷ 務 cã ©m H¸n ViÖt lµ "vô"

(nghÜa lµ 'mïa mµng, vô dÞp') nh−ng trong v¨n b¶n N«m ®oi khi l¹i ®äc lµ mïa (mïa ®«ng, vô mïa,...). §ã lµ v× trong tiÕng H¸n cæ (tr−íc khi h×nh thµnh ©m H¸n

ViÖt) kh«ng cã ©m [v-], mµ chØ cã ©m [m-] t−¬ng øng. Còng vËy, ch÷ 池 "tr×" cã

khi ®äc N«m lµ ®×a, v× thêi cæ tiÕng H¸n chØ cã ©m t¾c h÷u thanh [d-] mµ kh«ng cã ©m x¸t kiÓu [].

(b) §äc theo ©m "HËu H¸n ViÖt". Vd: Ch÷ 肝 ©m H¸n ViÖt lµ "can",

nh−ng trong v¨n N«m nhiÒu khi ta ®äc lµ gan. §©y lµ tr−êng hîp ©m H¸n ViÖt bÞ ViÖt hãa b»ng çch biÕn ©m ®Çu t¾c v« thanh c[k-] thµnh ©m x¸t h÷u thanh g[-]. Còng vËy, cã sù biÕn ®æi tõ ©m biªn l [l-] trong ©m H¸n ViÖt thµnh ©m x¸t r[z-] trong çch ®äc ch÷ H¸n 龍 "long" thµnh ©m N«m rång.

Cã hai ®iÒu xin ®−îc l−u ý: Mét lµ, sù ph©n biÖt "TiÒn H¸n ViÖt" vµ "HËu H¸n ViÖt" chØ lµ mèi quan t©m cña nhµ nghiªn cøu am t−êng vÒ lÞch sö tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt. Cßn ®èi víi ng−êi viÕt vµ ®äc ch÷ N«m th× nãi chung hä kh«ng nhËn thÊy cã sù ph©n biÖt ®ã, thËm chÝ hä coi çc ng÷ tè (tiÕng) nµy ®Òu lµ thuéc vÒ tiÕng ViÖt, lµ "tõ thuÇn ViÖt" råi. Bëi vËy mµ kh«ng Ýt nh÷ng ch÷ m−în H¸n lo¹i nµy vÒ sau ®· ®−îc "n«m hãa" b»ng ph−¬ng thøc t¹o ch÷ ghÐp, nh− ®êi thêi

Lª th−êng viÕt lµ 代 , sang ®êi NguyÔn th−êng viÕt b»ng ch÷ N«m tù t¹o 圅

{"thÕ" ≑ ""®¹i"}, x−a lóc ®Çu viÕt lµ 初"s¬", vÒ sau chuyÓn thµnh ch÷ ghÐp 汖

{"s¬" ≑ "cæ"}. Nh÷ng ch÷ ghÐp kiÓu nµy th−êng khiÕn çc nhµ nghiªn cøu b¨n

kho¨n kh«ng biÕt nªn xÕp chóng vµo lo¹i nµo: "héi ý" hay "h×nh thanh". Hai lµ, ta gäi lµ "®äc t¹i hay ®äc chÖch" ©m H¸n ViÖt lµ trªn çch nh×n cña ng−êi thêi nay. Cã kh«ng Ýt tr−êng hîp ngµy nay cã thÓ cÇn ®äc chÖch cho "tù nhiªn", song ngµy x−a ch−a h¼n ®· ®äc nh− vËy. Ch¼ng h¹n, tr−êng hîp ch÷ 之 "chi", nÕu nh−

v¨n c¶nh (nhÊt lµ th¬) kh«ng gîi ý ta lùa chän mét çch ®äc thÝch hîp gi÷a chi hay g×, th× kh¶ n¨ng "®äc tr¹i" vµ "®äc ®óng" ©m H¸n ViÖt lµ nh− nhau.

12

B2. §äc ®óng theo ©m H¸n ViÖt. §©y chÝnh lµ çc ng÷ tè H¸n ®−îc m−în vµo tiÕng ViÖt d−íi h×nh thøc ng÷ ©m H¸n ViÖt. Nh÷ng ch÷ H¸n nh− vËy chiÕm ph©n l−îng kh«ng nhá trong çc v¨n b¶n N«m. Ch¼ng h¹n hai ch÷ 才 "tµi", 命 "mÖnh" trong c©u th¬ ®Çu tiªn cña TruyÖn KiÒu lµ thuéc lo¹i nµy.

C. M−în ch÷, m−în nghÜa, kh«ng m−în ©m. §©y lµ nh÷ng ch÷ H¸n ®−îc m−în b»ng phÐp "gi¶ t¸ theo nghÜa", tøc lµ dïng ch÷ H¸n ®Ó ghi mét ng÷ tè ViÖt cïng nghÜa, nh−ng kh«ng liªn quan g× ®Õn ©m ®äc cña ch÷ H¸n ®ã. Vd: Trong c©u K×a ®©u bÕn b·i lâm låi (truyÖn Hoa Tiªn), hai ch÷ lâm låi ®−îc viÕt

b»ng hai ch÷ H¸n 凸"®ét" vµ 凹"ao" vèn cã nghÜa nh− vËy. Ch÷ N«m thuéc lo¹i

nµy lµ rÊt hiÕm thÊy, trong khi ®©y lµ çch m−în ch÷ H¸n rÊt hay gÆp ë s¸ch vë cña ng−êi NhËt B¶n.

D−íi ®©y ta sÏ kh¶o s¸t mét sè t¸c phÈm v¨n N«m nh− ®· lµm ®èi víi çc ch÷ N«m tù t¹o ë phÇn trªn, ®Ó cã thÓ h×nh dung râ h¬n vÒ ph©n l−îng çc kiÓu ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng trong nh÷ng v¨n b¶n cô thÓ.

V¨n b¶n 1(nh− trªn). Trong v¨n b¶n Bµ Th¸nh Ba-ba-ra truyÖn (1646) cã

256 ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng (chiÕm 78% ®¬n vÞ h×nh ch÷) víi 1073 lÇn xuÊt

hiÖn (chiÕm 83% ®é dµi v¨n b¶n). Ph©n l−îng dµnh cho tõng líp lang çc ch÷ m−în H¸n ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. Bá nghÜa, tr¹i ©m HV 114 45% 447 42% (1)

2. Bá nghÜa, ®óng ©m HV 34 13% 148 14% (2)

3. Gi÷ nghÜa, tr¹i ©m HV 36 14% 122 11% (3)

4. Gi÷ nghÜa, ®óng ©m HV 72 28% 356 33% (4)

5. Gi÷ nghÜa, ®äc ©m ViÖt 0 0 0 0

Céng 256 100% 1073 100%

Ghi chó: (1) Nh÷ng ch÷ xuÊt hiÖn nhiÒu: 麻 mµ {<"ma"} (29 lÇn), 勜 ng−êi {< 櫀 "ng¹i"} (26 lÇn), 朱 cho {< "chu"} (20 lÇn), 固 cã {< "cè"} (20 lÇn), 碎 t«i {< "to¸i"} (18 lÇn), 昆 con {< "c«n"} (16 lÇn), 吒 cha {< "tra"} (15 lÇn), 浪 r»ng {< "l·ng"} (14 lÇn), 庄 ch¼ng {< "trang"} (13 lÇn), 羅 lµ {< "la"} (11

lÇn), ... (2) Cã nh−ng ch÷ nh− 之 "chi" cã thÓ ®äc lµ chi hoÆc g×（tr¹i ©m HV), 尼"ni" cã thÓ ®äc lµ ni hoÆc nµy (tr¹i ©m HV) ®Òu ®−îc, ®äc theo kiÓu nµo lµ tïy thªo sù c©n nh¾c cña ng−êi phiªn ®äc ®èi víi çc v¨n b¶n cô thÓ. (3) Còng cã tr−êng hîp ®äc ®óng ©m HV hay ®äc theo ©m ViÖt hãa (tr¹i ©m HV) ®Òu ®−îc Nh÷ng ch÷ hay dïng: 主 chóa {< "chñ"} (31 lÇn), 時 thêi /th× {< "th×" } (19 lÇn), 連 liÒn {< "liªn" } (12 lÇn), 共 cïng {< "céng"} (11 lÇn). (4) Ph©n l−îng çc ch÷

13

H¸n ghi ng÷ tè H¸n ViÖt tuy kh«ng Ýt, nh−ng lµ Ýt nhÊt trong sè çc v¨n b¶n ®−îc xem xÐt. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ v× c©u chuyÖn nµy viÕt ra gÇn víi khÈu ng÷ vµ nguån chuyÖn kh«ng liªn quan víi v¨n hiÕn ch÷ H¸n.

V¨n b¶n 2 (nh− trªn). Trong b¶n gi¶i ©m Cæ Ch©u lôc (1752) cã 661 ch÷

H¸n ®−îc m−în dïng (chiÕm 83% sè h×nh ch÷ trong v¨n b¶n) víi 1814 lÇn xuÊt

hiÖn (chiÕm 78% ®ä dµi v¨n b¶n). Çc líp ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng ph©n bè nh− sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. Bá nghÜa, tr¹i ©m HV 197 30% 780 43% (1)

2. Bá nghÜa, ®óng ©m HV 50 8% 202 11% (2)

3. Gi÷ nghÜa, tr¹i ©m HV 87 13% 271 15% (3)

4. Gi÷ nghÜa, ®óng ©m HV 327 49% 561 31% (4)


Céng 661 100% 1073 100%

Ghi chó: (1) §©y lµ v¨n b¶n t−¬ng ®èi dµi, nªn kh«ng Ýt ch÷ ®−îc dïng nhiÒu lÇn. Bá nghÜa, ®äc tr¹i ©m HV cã ®Õn 7 ch÷ víi sè lÇn xuÊt hiÖn tõ 20 lÇn

trë lªn, nh−: 意 Êy {< "ý"} (39 lÇn), 庄 ch¼ng {< "trang"} (38 lÇn), 旦 ®Õn {<

"®¸n"} (35 lÇn), 柴 thÇy {< "sµi"} (33 lÇn), 浪 r»ng {< "r»ng"} (28 lÇn), 勜 ng−êi

{< "ng¹i"} (23 lÇn), 丕 vËy (< "phi"} (24 lÇn), 孛 Bôt {< "bét"} (20 lÇn). (2)

Dïng ®Õn nhiÒu nhÊt lµ ch÷ 蒸 ch−ng {< "ch−ng"} (51 lÇn, nh− 蒸欺意 "Ch−ng khi Êy", lµ mét ®Æc ®iÓm cña v¨n N«m "gi¶i ©m" tõ H¸n v¨n theo kiÓu trùc dÞch),

råi ch÷ 垰 c¶ {< "c¶"} (20 lÇn, nh− trong 垰湄笹 "c¶ m−a xuèng"), ch÷ 吏 l¹i {< "l¹i"} (18 lÇn nh− trong 吏侟棱籑 "l¹i vµo rõng xanh". (3) Th−êng gÆp lµ

çc ch÷: 中 trong {< "trung"} (25 lÇn), 所 thöa {< "së"} (21 lÇn), 遣 khiÕn {<

"khiÓn"} (17 lÇn), 共 cïng {< "céng"} (13 lÇn}, 於 ë {< "−"} (12 lÇn), 代 ®êi {< "®¹i"} (10 lÇn). (4) Çc ch÷ ghi ng÷ tè H¸n ViÖt tuy nhiÒu nh−ng tÇn sè sö dông kh«ng cao l¾m.

V¨n b¶n 3 (nh− trªn). Sè ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng trong v¨n b¶n trÝch tõ

§¹i Nam quèc sö diÔn ca (1870) lµ 576 ®¬n vÞ (chiÕm 73% tæng sè ch÷ cña v¨n

b¶n) víi 1106 luît xuÊt hiÖn (chiÕm 72% ®é dµi v¨n b¶n). Çc líp ch÷ H¸n m−în dïng ®−îc ph©n bæ nh− b¶ng sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. Bá nghÜa, tr¹i ©m HV 76 13% 178 16% (1)

2. Bá nghÜa, ®óng ©m HV 31 5% 89 8% (2)

14

3. Gi÷ nghÜa, tr¹i ©m HV 48 8% 85 8% (3)

4. Gi÷ nghÜa, ®óng ©m HV 424 73% 754 68% (4)


Céng 576 100% 1106 100%

Ghi chó: (1) §−îc dïng ®Õn nhiÒu nhÊt lµ çc ch÷: 卥 /羅 lµ {<"lµ"} (14 lÇn), 拱 còng {< ""cñng"} (10 lÇn), 固 cã {< "cè"} (9 lÇn), 群 cßn {< "quÇn"} (9 lÇn). (2) Lo¹i ngµy cã Ýt ch÷, sö dông còng kh«ng nhiÒu lÇn, nhiÒu nhÊt lµ: 吏 l¹i {<"l¹i"} (16 lÇn), 兜 ®©u {< "®©u""} (8 lÇn), 賒 xa {< "xa"} (7 lÇn). (3) Ch÷ dïng nhiÒu lÇn nhÊt lµ 於 ë {< "−"} còng chØ cã 5 lÇn. (4) Çc ch÷ ghi ng÷ tè H¸n ViÖt ®−îc sö dông kh¸ nhiÒu cã lÏ v× t¸c gi¶ ph¶i nhiÒu lÇn nh¾c ®Õn çc tªn nh©n vËt vµ ®Þa lý trong lÞch sö n−íc ta.

V¨n b¶n 4 (nh− trªn). Trong v¨n b¶n N«m c©u chuyÖn cæ do V−¬ng Duy

Trinh viÕt l¹i trong s¸ch Thanh Hãa quan phong (1903) cã 286 ch÷ H¸n ®−îc

m−în dïng (chiÕm 65% ®¬n vÞ h×nh ch÷), víi sè l−ît xuÊt hiÖn lµ 925 lÇn (chiÕm

68% ®é dµi v¨n b¶n). Çc líp lang ch÷ h¸n m−în dïng ®−îc ph©n bæ nh− sau:

Líp ch÷

§¬n vÞ ch÷

Sè ch÷ TØ lÖ

LÇn xuÊt hiÖn

Sè lÇn TØ lÖ

Ghi

chó

1. Bá nghÜa, tr¹i ©m HV 57 20% 141 15% (1)

2. Bá nghÜa, ®óng ©m HV 38 13% 134 14% (2)

3. Gi÷ nghÜa, tr¹i ©m HV 37 13% 107 12% (3)

4. Gi÷ nghÜa, ®óng ©m HV 154 54% 543 59%


Céng 419 100% 811 100%

Ghi chó: (1) §−îc dïng tõ 10 lÇn trë lªn cã: 朱 cho {< "chu"} (21 lÇn), 特 ®−îc {< "®Æc"} (17 lÇn), 怒 nã {< "né"} (17 lÇn), 駆 vÒ {< 衛 "vÖ"} (13 lÇn), 買 míi {< "m·i"} (13 lÇn), 固 cã {< "cè"} (11 lÇn), 沛 ph¶i {< "b¸i"} (11 lÇn), 麻 mµ {< "ma"} (10 lÇn). (2) XuÊt hiÖn trªn 10 lÇn cã çc ch÷: 些 ta {< "ta"} (22 lÇn), 底 ®Ó {< "®Ó"} (15 lÇn), 吏 l¹i {< "l¹i"} (13 lÇn). (3) MÊy ch÷ th−êng hay dïng ®Õn lµ: 賊 giÆc {"tÆc"} (16 lÇn), 馭 ngùa {< "ngù"} (13 lÇn), 打 ®¸nh {< "®¶"} (9 lÇn), 法 phÐp {< "ph¸p"} (8 lÇn). §ã ®Òu lµ nh÷ng ch÷ rÊt liªn quan víi néi dung c©u chuyÖn.

Cã thÓ nhËn thÊy ®−îc lµ cã kh«ng Ýt sù xª xÝch trong çc chØ sè ph©n bè ®èi víi tõng líp ch÷ H¸n m−în dïng trong çc v¨n b¶n kh¸c nhau vÒ niªn ®¹i, vÒ néi dung, vÒ phong çch ng«n tõ, song cã mét nÐt chung lµ çc ch÷ Lo¹i 1 (bá nghÜa, ®äc tr¹i ©m H¸n ViÖt) vµ Lo¹i 4 (gi÷ nghÜa, ®äc ®óng ©m H¸n ViÖt) bao giê còng chiÕm tØ lÖ cao h¬n çc lo¹i cßn l¹i, kÓ vÒ sè l−îng ®¬n vÞ còng nh− vÒ sè lÇn xuÊt hiÖn. C¶ lo¹i nµy gép l¹i bao giê còng chiÕm tØ lÖ h¬n 70% so víi çc lo¹i ch÷ H¸n m−în dïng trong v¨n b¶n. Lo¹i 2 (bá nghÜa, ®äc ®óng ©m H¸n ViÖt)

15

vµ Lo¹i 3 (gi÷ nghÜa, ®äc tr¹i ©m H¸n ViÖt) th−êng kh«ng chªnh nhau mÊy. Cßn Lo¹i 5 thùc sù lµ rÊt hiÕm hoi, ®Õn nçi trong tÊt c¶ çc v¨n b¶n kÓ trªn ®Òu kh«ng b¾t gÆp mét ch÷ nµo.

MÊy nhËn xÐt bæ sung

1. Víi nh÷ng g× ®· tr×nh bµy trªn ®©y, tªn gäi Ch÷ N«m cã thÓ ®−îc dïng ®Ó trá nh÷ng ®èi t−îng ch÷ vu«ng kh¸c nhau trong v¨n b¶n t¸c phÈm tiÕng ViÖt.

(a) §èi t−îng ®ã, ë ph¹m vi hÑp nhÊt, chØ bao gåm nh÷ng ch÷ N«m tù t¹o, bÊt kÓ lµ nh÷ng ch÷ ®ã dïng ®Ó ghi çc ng÷ tè thuÇn ViÖt (phÇn lín lµ nh− vËy) hay ®Ó ghi çc nh÷ tè gèc H¸n ®· ViÖt hãa (mét phÇn nhá). Mét ®«i khi ng−êi ta nãi ®Õn "ch÷ N«m thuÇn ViÖt" hoÆc “ch÷ thuÇn N«m”, ph¶i ch¨ng lµ muèn trá tÊt c¶ nh÷ng ch÷ N«m tù t¹o. Song thuËt ng÷ nµy kh«ng ®−îc s¸ng sña l¾m, v× kh«ng râ "thuÇn ViÖt", “thuÇn N«m” lµ trá vÒ ch÷ (ch÷ tù t¹o) hay trá vÒ ng÷ (ng÷ tè gèc ViÖt) hay c¶ hai.

(b) Níi réng ph¹m vi h¬n, ®èi t−îng ®ã ngoµi ch÷ N«m tù t¹o cßn tÝnh thªm c¶ nh÷ng ch÷ H¸n m−în dïng theo kiÓu "bá nghÜa ch÷, ®äc tr¹i ©m H¸n ViÖt". §©y chÝnh lµ nh÷ng ch÷ H¸n ®−îc m−în dïng h×nh ch÷ lµm ký hiÖu ghi ng÷ tè ViÖt cã møc ®é ViÖt hãa kh¸ cao.

(c) TiÕp theo, l¹i níi réng h¬n mét buíc n÷a, trong ph¹m vi gäi lµ ch÷ N«m cã thÓ tiÕp nhËn c¶ nh÷ng ch÷ H¸n ®−îc m−în ®Ó ghi ng÷ tè ViÖt cã ©m ®äc trïng hîp víi ©m H¸n ViÖt cña ch÷. C¶ (b) vµ (c) cïng gièng nhau ë mét ®iÓm lµ ®Òu dïng ch÷ H¸n ®Ó ghi ng÷ tè thuÇn ViÖt.

(d) Réng r·i h¬n chót n÷a, cã thÓ chÊp nhËn lµ ch÷ N«m c¶ lo¹i ch÷ H¸n ®−îc m−în cïng mét thÓ víi ng÷ tè H¸n, nh−ng ©m ®äc ®· ViÖt hãa, mµ nguêi ViÖt b×nh th−êng khã nhËn ra lai lÞch gèc H¸n cña chóng.

(e) Cuèi cïng, réng r·i nhÊt, khi nãi ®Õn ch÷ N«m ng−êi ta trá toµn bé nh÷ng ch÷ vu«ng cã mÆt trong v¨n b¶n t¸c phÈm N«m (tiÕng ViÖt), kÓ c¶ ch÷ N«m tù t¹o vµ ch÷ H¸n m−în dïng.

Trong tõng tr−êng hîp, t−¬ng øng víi çc ph¹m vi réng hÑp kh¸c nhau nh− trªn, çc ch÷ H¸n m−în dïng vµo v¨n b¶n t¸c phÈm N«m, cã thÓ ®−îc gäi lµ "ch÷ N«m m−în H¸n".

2. Nh÷ng cø liÖu dÉn ra trong bµi theo sù kh¶o s¸t ch÷ H¸n ch÷ N«m trªn mÊy v¨n b¶n cô thÓ nh»m ph¸c häa ®«i nÐt vÒ ph©n l−îng çc líp lang ch÷ H¸n ch÷ N«m cã mÆt trong çc v¨n b¶n Êy. Çc chØ sè thu ®−îc chØ cã gi¸ trÞ t−¬ng ®èi. MÆc dï vËy, b−íc ®Çu kh¶o s¸t còng cã thÓ nªu nhËn xÐt chung nh− sau: Bèn

16

v¨n b¶n trªn ®©y cã niªn ®¹i çch biÖt kh¸ xa nhau (tõ gi÷a thÕ kû XVII, ®Õn gi÷a thÕ kû XVIII, gi÷a thÕ kû XIX, råi sang ®Çu thÕ kû XX), ®iÒu nµy ch¾c h¼n cã chi phèi sù t¨ng tr−ëng hay gi¶m sót chØ sè ph©n l−îng çc líp lang ch÷ H¸n ch÷ N«m ®−îc dïng trong tõng v¨n b¶n. Bªn c¹nh ®ã th× çc v¨n b¶n nµy còng kh¸c xa nhau vÒ néi dung (t«n gi¸o, lÞch sö, v¨n ch−¬ng) vÒ phong çch ng«n tõ (kÓ chuyÖn, th¬ ca, v¨n dÞch),v.v. vµ ®iÒu nµy còng chi phèi tÇn sè xuÊt hiÖn cña çc ch÷ dïng cã liªn quan ®Õn ng÷ nghÜa. Song nh×n chung, ph©n l−îng ch÷ N«m tù t¹o bao giê còng Ýt h¬n nhiÒu so víi ch÷ H¸n m−în dïng. Vµ trªn ®¹i thÓ, ph©n l−îng ch÷ N«m tù t¹o trong v¨n b¶n cã vÎ t¨ng dÇn theo thêi gian.

T− liÖu ch÷ n«m

1. Çc Th¸nh truyÖn. (各聖傳). Jeronimo Maiorica (1591-1656) chñ biªn. S¸ch ch÷ N«m viÕt tay, hoµn thµnh n¨m Phóc Th¸i 4 (1646). Th− viÖn Quèc gia Paris. T− liÖu do çc häc gi¶ Ph¸p cung cÊp choViÖn Nghiªn cøu H¸n N«m. (a) (Th¸ng Giªng) Mång ChÝn: ¤ng Th¸nh C−-li-ong tö v× ®¹o truyÖn. (b) (Th¸ng M−êi Hai) Mång Bèn: Bµ Th¸nh Ba-ba-ra truyÖn.

2. Cæ Ch©u Ph¸p V©n PhËt b¶n h¹nh ng÷ lôc (古珠法雲佛本行語 ). Viªn Th¸i diÔn N«m. Kh¾c in n¨m C¶nh H−ng 13 (1752). Kho s¸ch ViÖn Nghiªn cøu H¸n N«m: A 184.

3. Kim V©n KiÒu t©n truyÖn (金雲翹新傳). NguyÔn Du so¹n. B¶n in theo v¸n kh¾c n¨m Tù §øc 19 (1866), LiÔu V¨n §−êng tµng b¶n. Trong s¸ch "NguyÔn Du. TruyÖn KiÒu. B¶n N«m cæ nhÊt 1866", Nxb V¨n häc, 2004.

4. T©n biªn TruyÒn kú m¹n lôc (新編傳奇漫錄). Nguyªn t¸c H¸n v¨n cña NguyÔn D÷, t−¬ng truyÒn NguyÔn ThÕ Nghi (thêi nhµ M¹c) dÞch N«m. B¶n in theo v¸n kh¾c n¨m C¶nh H−ng 35 (1774), gåm 2 tËp 4 quyÓn, l−u t¹i ViÖn V¨n häc, ký hiÖu: HN 257, HN 258.

5. §¹i Nam quèc sö diÔn ca (大南國史演歌). Ph¹m §×nh To¸i so¹n. B¶n in theo v¸n kh¾c n¨m Tù §øc 23 (1870). Kho s¸ch ViÖn NC H¸n N«m: AB1.

6. Hoa tiªn nhuËn chÝnh (花箋潤正 ). NguyÔn Huy T− so¹n. B¶n in theo v¸n kh¾c n¨m Tù §øc ¢t Hîi (1875). Kho s¸ch ViÖn NC H¸n N«m: VHb 72.

7. Thanh Hãa quan phong (清化觀風). V−¬ng Duy Trinh so¹n. Kh¾c v¸n n¨m Thµnh Th¸i 15 (1903). B¶n in chôp trong s¸ch: V−¬ng Duy Trinh. Thanh Hãa quan phong. B¶n phiªn diÔn cña NguyÔn Duy TiÕu. Sµi Gßn, 1973.

Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh

[1] §µo Duy Anh. Ch÷ N«m - nguån gèc, cÊu t¹o, diÔn biÕn. Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi, 1975.

[2] NguyÔn Tµi CÈn (víi sù céng t¸c cña N.V. Xtankªvich). Mét sè vÊn ®ª vÒ ch÷ N«m. Nxb §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi, 1985.

17

[3] NguyÔn Tµi CÈn. Mét sè chøng tÝch vÒ ng«n ng÷, v¨n tù, v¨n hãa. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2001.

[4] Hoµng Xu©n H·n. V¨n N«m vµ ch÷ N«m thêi TrÇn Lª. TËp san Khoa häc X· héi. Paris, sè 5 vµ 6, 1976.

[5] NguyÔn Quang Hång. HiÖn t−îng chuyÓn dông ch÷ N«m trong c¸c v¨n b¶n N«m. T¹p chÝ “Ng«n ng÷ & §êi sèng”, Hµ Néi, 2005, N.4.

[6] NguyÔn Quang Hång. Kh¶o vÒ ch÷ ¤c vµ ch÷ MÊy. T¹p chÝ H¸n N«m, Hµ Néi, 2006, N.1.

[7] NguyÔn Quang Hång. Kh¶o vÒ c¸c ch÷ N«m ghi tiÕng Mét vµ ¢ y. T¹p chÝ H¸n N«m, 2006, N.3.

[8] B¶ng tra ch÷ N«m. ViÖn Ng«n ng÷ häc. Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi, 1976.

[9] Gióp ®äc N«m vµ H¸n ViÖt. Lm. An-t«n TrÇn V¨n KiÖm so¹n. Nxb §µ N½ng - Héi B¶o tån di s¶n ch÷ N«m Hoa Kú, 2004.

[10] Tù ®iÓn ch÷ N«m. NguyÔn Quang Xû vµ Vò V¨n KÝnh. Trung t©m häc liÖu, Sµi Gßn, 1971.

[11] Tù ®iÓn ch÷ N«m (字典字喃). Ynosuke Takeuchi (竹內与之助) so¹n. §«ng Kinh ®¹i häc L©m th− xuÊt b¶n. Tokyo, 1988.

[12] H¸n ng÷ ®¹i tù ®iÓn (漢語大字典). B¶n in nÐn. Hå B¾c tõ th− xuÊt b¶n x· - Tø Xuyªn tõ th− xuÊt b¶n x·. Vò H¸n, 1995.

18

�Tãm t¾t b¸o ço

Giíi thuyÕt vÒ ch÷ h¸n ch÷ n«m

Trong t¸c phÈm v¨n n«m

GS.TSKH NguyÔn Quang Hång (ViÖn Nghiªn cøu H¸n Nom)

Çc nhµ nghiªn cøu H¸n N«m, khi ®Ò cËp tíi ch÷ viÕt trong çc v¨n b¶n t¸c phÈm N«m vÉn th−êng nãi ®Õn "ch÷ N«m vay m−în H¸n", "ch÷ N«m tù t¹o", "ch÷ N«m thuÇn ViÖt", "ch÷ thuÇn N«m" vµ nhiÒu tªn gäi kh¸c ®Ó trá ®èi t−îng mµ m×nh quan t©m. Song néi dung cña çc thuËt ng÷ Êy hÇu nh− ch−a ®−îc x¸c ®Þnh mét çch minh b¹ch, vµ çch hiÓu còng v× vËy mµ ch−a thùc sù thèng nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, còng cã thÓ cßn cã nh÷ng çch ph©n tÝch líp lang kh¸c nhau ®èi víi çc ch÷ vu«ng cã mÆt trong v¨n b¶n çc t¸c phÈm N«m.

T×nh tr¹ng võa nªu mét çch s¬ l−îc nh− trªn ®©y ®ßi hái ph¶i cã mét sù minh ®Þnh, giíi thuyÕt râ h¬n vÒ çc líp ch÷ H¸n ch÷ N«m trong v¨n b¶n çc t¸c phÈm N«m. Bµi nµy cè g¾ng tiÕp cËn vÊn ®Ò ®Æt ra dùa trªn c¬ së nh÷ng cø liÖu cô thÓ thu nhËn ®−îc qua ph©n tÝch vµ thèng kª çc ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m trong mét sè v¨n b¶n t¸c phÈm N«m ViÖt.

giíi thuyÕt vÒ ch÷ h¸n ch÷ n«m trong t¸c phÈm v¨n n«m file1 giíi thuyÕt vÒ ch÷ h¸n...

Documents