gill hands - marx kilit fikirler

8/19/2019 Gill Hands - Marx Kilit Fikirler

1/250

Marx – Kilit FikirlerGill Hands

Çeviren: Melis İnan


2/250

ISBN 978-605-5655-92-1© 2011 Optimist Yayım ve DağıtımOrijinal adı ve yayıncısı: Marx The Key Ideas, Hodder Teach Yourself

Optimist Yay›nlar›Telefon : 0216 481 29 17-18

Faks : 0216 521 10 64e-posta: [email protected] www.optimistkitap.comfacebook.com/optimistkitaptwitter.com/optimistkitap

Optimist yay›n no. : 249Konu : Kişisel Gelişim Yay›na haz›rlayan : Zülfü Dicleli

Bas›m : Haziran 2011, ‹stanbulDüzelti : Esen GürayDüzenleme : Selim Talay Bask› ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah.

4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - ‹STANBUL Tel: 0212 886 34 74


3/250

Aileme ve arkadaşlar›ma.Ayr›ca harika karikatürlerinden ötürü

çizere teşekkürlerimle.


4/250


5/250

İçindekiler

Yazarla tanışın ›x

Sadece bir dakikanız mı var? x

Sadece beş dakikanız mı var? x››

Sadece on dakikanız mı var? xv›

Giriş xx›

1 Marx’ın hayatının ilk yılları

Marx zamanında Avrupa 1

Marx’ın hayatının ilk yılları 4

Üniversite hayatı 5

Gazetecilik hayatı 11

Komünist Manifesto 19

Sürgün 20

2 Marx’ın hayatının sonraki yılları

Londra’ya taşınma 25

Londra’daki aile hayatı 26

Marx ve Engels 32

Londra’daki çalışmaları 35

Kapital 36Enternasyonal 39

Son Yılları 43

3 Marx ve felsefe

Kısa bir felsefe tarihi 49

Marx’ı hangi filozoflar etkiledi? 50

Antik Yunan filozofları 50


6/250

Avrupa felsefesi 51

Ütopik sosyalistler 52

Devrimciler ve anarşistler 58Hegel ve Feuerbach’ın önemi 60

Marx kendinden önce gelenlerden nasıl ayrılır? 64

Politik iktisat 66

Engels’in rolü neydi? 67

4 Ekonomi kuramı

Diyalektik materyalizm, tarihsel materyalizm ve ekonomi 74

Kapitalist ekonomi 75

Meta 77

Artı değer kuramı 78

Kâr ve işbölümü 83

Krizdeki kapitalizm 84

Ücret ve kârların düşmesi 85

Toplumsal emek 86

Birikim ve kriz 89Ekonominin merkezileşmesi 89

Marx ekonomi konusunda haklı mıydı? 90

5 Ekonomi ve toplum

Emperyalizm ve sömürgecilik 95

Fetişizm 100

Sömürü 108

6 Sınıf, sınıf mücadelesi ve devrim

Giriş 113

Kapitalist toplumun gelişimi 114

Diyalektik materyalizm ve sınıfın yapısı 117

Kapitalist toplumda sınıf 120

İdeoloji 120


7/250

Sınıf mücadelesi 123

İşçilerin gücü ve eğitimi 124

Komünist Birlik ve sınıf mücadelesi 126Uluslararası İşçi Birliği 128

Devrim kaçınılmaz mı? 132

7 Marksist düşüncenin başka yönleri

Devrimden sonra 138

Komünist toplum 141

Din 144

Kadın hakları ve aile 147

Sanat ve kültür 150

Özgürlük ve birey 151

8 Marx sonrası Marksizm - dünyayı değiştiren fikirler

Marksist düşüncenin yayılması 156

Sosyalizmin gelişimi 159

Rus komünizmi 161Çin komünizmi 166

Soğuk Savaş 168

Komünizmin gerilemesi 171

Marksizm başarısız mı oldu? 172

9 Marx sonrası Marksizm - Marksist düşüncenin gelişimi

Marksizm türleri 176

Marx nereye uygundur? 190Marksizm yirmi birinci yüzyılda geçerli midir? 192

Gelecek 196

Kavram dizini 201

Bir adım daha 211


8/250


9/250

IX

Yazarlarla tanışın Marx – Kilit Fikirler kitabına hoş geldiniz!

Wales’de doğdum ama hayatımın çoğunu Kuzey İngiltere’degeçirdim. Söylence ve folklor da dahil toplumsal tarihin bütünyönleri her zaman ilgimi çekmiştir. Viktorya Dönemi hakkındauzmanlığımı yaparak İngilizce ve Tarih öğretmenliği üzerine eğitimaldıktan sonra engelli yetişkinlere ve çeşitli nedenlerden ötürüörgün eğitim alamamış birçok yetişkine eğitim vermeye başladığım

Yetişkinlere Eğitim’de çalıştım. Ayrıca, kırsal alanlardakikadınların seslerini yükseltmeleri için üç kadın grubunun veküçük bir basımevinin kurulmasına da yardımcı oldum. Karmaşıkkonuları kolay adımlara bölme ve zor kavramlara açıklık getirmebecerisini, böylesi farklı türde insanlarla birlikte çalışmamsayesinde edindim. Yıllardır bağımsız yazar olarak çalışmaktayımve gazetelerle dergiler için yazdığım çok sayıda makalenin, şiirinve edebi yazının yanı sıra Marx ve Darwin’e Yeni Başlayacaklar

için Kılavuzlar (Beginner’s Guides to Marx and Darwin) kitabınıyazdım. Tıpkı Marx gibi ben de, bireyin özgürleşmesinin ilkadımının eğitim olduğuna inanıyorum.

Gill Hands, 2010


10/250

X

Sadece bir dakikanız mı var?

Karl Marx 1818 yılında, sanayileşme ve devrimin

sonucu olarak Avrupa’nın büyük toplumsal

değişimler yaşadığ› bir dönemde Almanya’da doğdu.

Hukuk ve felsefe eğitimi aldıktan sonra Friedrich

Engels’le tanıştığı Paris’e taşındı ve ikili birlikte,

Komünist Birlik adına Komünist Manifesto’yu yazdılar.

Daha sonra Marx Paris’ten sürüldü ve yıllarını, en

önemli eseri olan Kapital ’i yazarak geçirdiği Londra’ya

taşındı.

Marx, işçilerin (proletarya) kapitalist sınıf (burjuvazi)

tarafından sömürüldüğü çevresindeki toplumun

adaletsiz olduğunu gördü. Marx, bu iki karşıt grubun

toplumu istikrarsızlaştırdığına ve bu istikrarsızlığın

da kaçınılmaz bir şekilde devrime yol açacağınainanıyordu. Devrimden sonra daha adil bir komünist

toplumun kurulacağını, sanayinin ve paranın

merkezileştirileceğini ve sınıf ayrımlarının ortadan

kalkacağını öngörüyordu.


11/250

XI‹çindekilerSadece bir dakikanız mı var?

Marx 1883 yılında öldü, ama fikirleri yaşamaya

devam edip dünyada birçok değişime neden oldu.1917 yılında yapılan devrimin ardından Rusya,

dünyanın ilk komünist devleti haline geldi ve yirminci

yüzyıl boyunca başka pek çok ülke onu takip etti.

Ortaya çıkan komünist toplumlar çoğu kez Marx’ın

ideallerinden çok uzaktı ve neticede komünizm birçok

ülkede başarısız oldu.

Marx’ın fikirlerinin revaçta olduğu ya da pek

tutulmadığı zamanlar olsa da, bu fikirler bugün hâlâ

önem taşıyor, çünkü Marx, kapitalistlerin neden

olduğu sömürü ve yabancılaşmayı, tüketim odaklı

toplumu inceleyen ilk insanlardan biridir. 2008’de

başlayan küresel ekonomik durgunluktan dolayı

Marx’ın ekonomi öngörülerine duyulan ilgi yeniden

canlanmıştır.


12/250

XII

Sadece beş dakikanız mı var?Karl Marx 1818 yılında, sanayileşme ve devrimin sonucu olarakAvrupa’nın büyük toplumsal değişimler yaşadığı bir dönemdeAlmanya’da doğdu. Geleneksel bir orta sınıf ailede yetişti vebir kasaba avukatı olan babasının mesleğini takip edeceğizannediliyordu. Marx başlangıçta üniversitede hukuk eğitimialıyordu ama radikallerle kurduğu ilişki onu hukuk yerine felsefe

çalışmaya yönlendirdi. Üniversiteden sonra gazeteciliğe yoğunlaştıve köylülerin kötü durumları hakkındaki makaleleri kısa zamandaotoritelerin tepkisini çekti. Paris’te geçirdiği kısa süre, radikallerleve devrimcilerle kaynaşmasını sağladı; burada hem KomünistBirlik’e katıldı, hem de hayatı boyunca arkadaşı ve eşyazarı olacakFriedrich Engels’le tanıştı. 1847 yılında beraberce KomünistManifesto’yu yazdılar.

Marx çocukluk aşkıyla evlenip büyük bir aile kurdu. Paris’ten

sürüldü ve ailesiyle birlikte Londra’ya taşınıp burada Uluslararasıİşçi Birliği’ne katıldı. Politika, ekonomi ve kapitalizm üzerinebilimsel bir çalışma girişimi olarak Kapital ’i yazdı. Londra’dakiyaşamının büyük bir kısmı yoksulluk içinde geçti ve maddi olarakEngels tarafından desteklendi. Kapital , Marx hayattayken pekanlaşılamadı ve Marx, 1883’te bilinmezlik içinde hayata gözlerinikapadı. Buna rağmen ölümünden sonra başlattığı fikirler zinciridevrime sebep olacak ve toplumu değiştirecekti.

Felsefesi

Marx, hem felsefeci hem de iktisatçıydı, ama felsefenin dünyayıdeğiştirmeye yetmeyeceğine inanıyordu. Felsefenin gelişimineyaptığı temel katkı, fikirler dünyasıyla maddi dünya arasındakiilişkiyi incelemenin bir yolu olan tarihsel materyalizmdir. Felsefeve tarih çalışması, toplumun bir dizi çelişki yoluyla geliştiğine

inanmasına sebep olmuştur.

5


13/250

Önsöz XIIISadece beş dakikanız mı var?

Ekonomi ve Toplum

Marx, toplumun kapitalist bir topluma dönüştüğüne dikkatçekmiştir. Bu toplum metaların üretimine odaklanır ve insanınemek gücünün kendisi de bir meta haline gelmiştir. Bu meta, kârelde etmek için kapitalistler tarafından sömürülür. Kapitalistler(burjuvazi), fabrika ve makinelerin sahibi olacak kadar zenginolanlardır ama işçiler (proletarya) yaşamak için emek güçlerinisatmak zorundadır.

Marx, kapitalizmin para, sermaye ve meta fetişizmine (bir çeşit

tapınmaya) yol açtığına ve bunun da insanları yabancılaştırdığınainanmıştır. Bu yabancılaşmanın sebebi, tüketicilerin, satın aldıklarıürünle onu yapmak için harcanan emek arasındaki ilişkiyigörmemeleridir.

Sınıf mücadelesi ve devrim

Marx, kapitalizmin toplumu iki karşıt kutba böldüğüne

inanıyordu: Burjuvazi ve Proletarya. İnsanların ideoloji tarafındanetkilendiklerini düşünüyordu; örneğin içinde yaşadıkları toplumundeğişmesi mümkün olmayan adil bir toplum olduğuna, herkesinbir yerinin bulunduğuna ve işlerin hep böyle yürüdüğüne inanmayönündeki egemen toplum anlayışları. Marx, proletaryanıneğitimli hale gelip sömürüldüğünü fark ettiği anda bir devrimibaşlatacağına inanmıştır.

Marksist düşüncenin başka yönleriMarx, toplumdaki bütün adaletsizliklerin, kaçınılmaz devriminsonucu olarak kurulacak komünist toplum tarafındaniyileştirileceğine inanmıştır. Üretim araçları merkezileştirilecek, özelmülkiyet kaldırılacak ve paranın varlığına son verilecektir. Bunlarınyanı sıra, Marx’ın toplumların afyonu, yani yabancılaşma veyoksulluktan acı çekenlere aldatıcı bir destek sunan bir şey olarakgördüğü din de kaldırılacaktır.


14/250

XIV

Marksizm dünyayı nasıl değiştirdi?

Marx’ın ölümünden sonra Engels onun çalışmalarına devam ettive Marx’ın fikirleri tüm dünyaya yayılmaya başladı. 1917 yılındayapılan devrimin ardından Rusya ilk komünist devlet oldu ve 1949yılında Mao Zedung Çin Halk Cumhuriyeti’ni ilan edene dek tekbaşına kaldı. Ardından, ağırlıklı olarak gelişmekte olan dünyadabaşka ülkeler de onları takip etti. Bu devrimler sonucu ortaya çıkankomünist toplumlar çoğu kez Marx’ın ideallerinden çok uzaktıve komünizm, büyük oranda ekonomik sorunlardan ötürü birçokülkede başarısız oldu.

Marx sonrası Marksizm

Yirminci yüzyılda çok sayıda Marksizm ekolü gelişti ve akademikdünya, Marx’ın mirasının “doğru” anlamı üzerine heyecanlıtartışmalara girdi. Marx’ın 21. yüzyıldaki geçerliliği hakkındayoğun bir fikir çatışması yaşandı ve Marx akademik çevrede birrağbet gördü, bir gözden düştü. Jean Baudrillard gibi postmodern

kuramcılar, Marx’ın ekonomi teorilerinin kitle iletişim araçlarınıve modern tüketicilik akımını hesaba katmadığını öne sürmüştür. Jean-Francois Lyotard’ın felsefesini takip edenler, Marx’ınKapital ’de tarif ettiğine benzer, her şeye dair büyük teorilerinve “büyük anlatıların” kusurlu olduğunu düşünürler. 2008’debaşlayan dünya ekonomik krizinin ardından Marx’ın ekonomiöngörülerine duyulan ilgi yeniden canlanmıştır. Diğer yandan,kapitalizmi çevrenin baş düşmanı olarak gören yeşil harekettekiinsanlar da, Marx’ın tüketicilik hareketine dair fikirlerine ilgi

göstermektedir.


15/250

Marx’ın hayatının ilk yılları


16/250

XVI

10 Sadece on dakikanız mı var?

Marx’ın hayatı

Karl Marx 1818 yılında, Sanayi Devrimi ve Fransız DevrimininAvrupa’nın çehresini değiştirdiği bir dönemde Almanya’dadoğdu. Üniversite yıllarında Marx, Georg Hegel’in felsefesine vedeğişimin iki karşıt hareket arasındaki çatışmanın sonucu olarak

ortaya çıktığına dair bir fikir olan diyalektik kuramına ilgi duydu.Üniversiteden sonra Paris’e taşınıp hayatı boyunca arkadaşı veeşyazarı olacak Friedrich Engels’le işbirliği yapmaya başladı. 1847yılında Komünist Manifesto’yu birlikte yazdılar.

Marx ve ailesi Londra’da yaşadılar ve Marx burada Uluslararasıİşçi Birliği’ne katıldı. Bu birlik, pek çok ülkenin sendikacılarının,bir araya gelmenin kendi çıkarlarına olacağına karar vermeleriyle1864 yılında kurulmuştu. Marx’ın Londra’daki yaşamının büyük

bir kısmı yoksulluk içinde geçti ve maddi olarak Engels tarafındandesteklendi. Marx burada, politika, ekonomi ve kapitalizm üzerinebilimsel bir çalışma girişimi olarak Kapital ’i yazdı. Bu kitapMarx hayattayken pek anlaşılamadı. Ne var ki Marx’ın 1883’teölmesinin ardından, başlattığı fikirler zinciri en sonunda devrimesebep olacak ve toplumu değiştirecekti.

FelsefesiMarx, hem felsefeci hem de iktisatçıydı. Felsefenin gelişimineyaptığı temel katkı da, fikirler dünyasıyla maddi dünya arasındakiilişkiyi incelemenin bir yolu olan tarihsel materyalizmdir.

Marx Berlin Üniversitesi’nde felsefe okudu ve antik Yunanfilozofları Demokritos ve Epikuros’un çalışmalarıyla ilgilenmeyebaşladı. Marx iki filozofu daha çalıştı: Georg Wilhelm


17/250

XVIISadece on dakikanız mı var?

Friedrich Hegel ve Ludwig Andreas Feuerbach. Hem Hegelhem de Feuerbach, insanların Tanrı’dan koparıldıkları için

yabancılaştıklarına inanıyordu, ama Marx insanları toplum içindeyabancılaştıran şeyin para olduğunu fark etti.

Ekonomi

Marx, ekonomi kuramını Kapital , Ücretli Emek ve Sermaye veDeğer, Fiyat ve Kâr isimli çalışmalarında açıklamıştır. SanayiDevriminden bu yana toplumun meta üretimine odaklandığını

ve insanın emek gücünün kendisinin bir meta haline geldiğinigörmüştü.

Marx, sanayileşmiş toplumda işçilerin sömürüldüğünü ancak busömürünün gizli olduğunu anladı. Sadece sanayileşmiş kapitalisttoplumda pahalı makine ve fabrikalara, diğer bir deyişle üretimaraçlarına ürünlerin yapılmasından önce ihtiyaç vardır. Bu yollakapitalistler veya burjuvazi, yani üretim araçlarına sahip olmayayetecek kadar zengin olanlar, yeni yönetici sınıf olmuştur. Gitgide

daha fazla insan, fabrikalarda çalışmak üzere topraklarını terkettikçe, emek güçleri alınıp satılabilen bir meta haline gelmiştir.Marx, fabrika sahipleri kendi işçilerinden kâr elde edip sonrada bununla daha fazla kâr elde etmek üzere yatırım yaptığı içinişçilerin sömürüldüğüne inanıyordu. Marx’ın artı değer kuramıdenen şey de işte budur.

Marx, bu kâr elde etme dürtüsünün ücretleri gittikçe daha aşağıyaçekeceğine ve bu durumun, en sonunda küresel ekonomik krize yolaçacak etmenlerden biri olduğuna; yüksek ücretlerin kapitalistinkârının azalması ama düşük ücretin de işçilerin, ekonomiyi yaşardurumda tutmaya yetecek kadar mal ve hizmet satın alamamalarıanlamına geldiğine inanıyordu. Kapitalistler birbirleriyle rekabethalinde oldukları ve kimin ne ürettiğine dair bir düzenlemesistemi olmadığı için aşırı üretim tehlikesi vardır; fiyatlar düşer veekonomi durgunlaşır ya da çöker. Fabrika sahipleri aynı zamandabirbirlerine bağımlıdır, çünkü hiçbir üretici kendi ihtiyaçlarının


18/250

XVIII

tümünü kendi fabrikasının ürünlerinden karşılayamaz ve buyüzden ürünlerini, başka metalar almak için meta olarak satmak

zorundadır. Marx bu unsurları, kapitalist toplumun doğasındavar olan istikrarsızlıklar olarak düşündü ve bir dizi patlama veperiyodik bunalımlar yaşanacağını öngördü. Önerdiği çözüm,komünist bir hükümet çatısı altında üretimin ve ekonomininmerkezileştirilmesiydi.

Toplum

Marx, kapitalizmin dünyanın dört bir yanına hızla yayılmasının,bir ülkenin başka bir ülkeyi kâr amacıyla sömürdüğü sömürgeciliğenasıl yol açtığını anlamıştı. Dünya pazarlarının küreselleşmesininkaçınılmaz olduğunu, çünkü yurt içi pazarlardaki kârlar düştükçefabrika sahiplerinin denizaşırı yeni pazarları deneyip sömüreceğinigörmüştü. Gelişmekte olan dünyanın oluşmasına katkıdabulunduğu düşünülen şey de bu sömürüdür.

Marx, çalışmanın insanlık durumu için gerekli olduğunu

düşünüyordu, fakat fabrika sisteminin insanları birbiriylerekabete sokarak aralarındaki doğal ilişkileri çarpıklaştırdığınainanıyordu. Dahası, insanların ürettikleri ürünlerle “doğruilişki” içinde olmadıklarını ve bu durumun toplum içindeinsanların yabancılaşmasına sebep olduğunu düşünüyordu.Marx, kapitalizmin para, sermaye ve meta fetişizmine (bir çeşittapınmaya) yol açtığına ve bu fetişizmin yabancılaşmanın birparçası olduğuna inanıyordu. Bunun nedeni, tüketicilerin, satınaldıkları ürünle onu yapmak için harcanan emek arasındaki ilişkiyigörmemeleridir. Bu, toplumdaki insanlar için görünür olmayansömürüyle bağlantılıdır.

Sınıf mücadelesi ve devrim

Marx, kapitalizmin toplumu iki karşıt kutba böldüğüne inanır:burjuvazi ve proletarya.


19/250

XIXSadece on dakikanız mı var?

Burjuvalar, üretim araçlarının sahibi olan ve ücretli emekçileriçalıştıran kapitalist sınıftır. Proletarya, kendilerine ait hiçbir üretim

aracına sahip olmayan ve emeklerini satmak zorunda kalan işçilerdir.

İşçiler sömürülüyor olmalarına rağmen mevcut durumukabullenirler, çünkü sömürülmekte olduklarını anlamazlar.Marx, bunu değiştirmenin tek yolunun, çalışan insanları eğitecekdevrimci bir işçi partisi kurmak olduğuna inanmıştır. KomünistBirliğe katılıp Komünist Manifesto’yu yazmasının nedenlerindenbiri de budur. Proletaryanın “kendisi için” sınıf haline gelmesininardından devrimin geleceğini düşünmüştür.

Marksist düşüncenin başka yönleri

Komünist bir toplumda özel mülkiyet kaldırılacak, sınıf ayrımlarıortadan kalkacak ve en sonunda da toplum, kendi kendini yönetenbir topluluk haline gelecektir. Çalışma yine devam edecek amayabancılaşma ya da sömürü olmayacaktır.

Her ne kadar Komünist Manifesto, komünist bir toplumunnasıl yürütülebileceğine dair bazı yollar ileri sürse de, Marx’ınhiçbir yazısında bu konuda çok fazla ayrıntı bulunmaz. Bu konuhakkında bildiklerimizin çoğu Engels’in çalışmalarından, özelliklede 1847’de yazdığı Komünizmin İlkeleri kitabından alınmıştır.Engels bankalarla sanayinin kamulaştırılacağını, eğitiminücretsiz olacağını, ortak konutların önünü açmak için gecekondumahallelerinin yıkılacağını, özel mülkiyetin kaldırılacağını ve ennihayetinde de paranın varlığına son verileceğini ileri sürmüştür.

Marksizm dünyayı nasıl değiştirdi?

Marx’ın 1883 yılında ölümünden sonra Engels onun çalışmalarınısürdürdü. Marx’ın en genç kızı olan Eleanor Marx’ın yardımıylaKapital ’in sonraki bölümlerini basıma uygun bir hale getirmeyebaşladı. Marx’ın fikirleri, 1917’de Rusya’nın dünyadaki ilk


20/250

XX

komünist ülke haline gelmesine yol açtı. Bunu takiben yaşananiçsavaş, ekonominin bir enkaz haline gelmesi ve hakiki bir

komünist devletin ortaya çıkmaması sonucunu getirdi. AksineSovyetler Birliği, Josef Stalin’in liderliği altında fiili olarak birdiktatörlük haline geldi.

Marx sonrası Marksizm

Yirminci yüzyılda çok sayıda Marksizm ekolü gelişti ve bu esnadaakademik dünya, Marx’ın mirasının “doğru” anlamı üzerine

heyecanlı tartışmalara girdi. Klasik Marksizm, Marx ve Engels’ingeliştirdiği Marksizm kuramıdır. Marx’ın söylediklerine veyayazdıklarına dayanır. Sovyetler Birliği’nde Lenin ve Stalin, Çin’dede Mao Zedung, komünizmin işlemesi için mücadele verirkenkendi Marksizm biçimlerini geliştirdiler. Marx’ın fikirleri, ideolojikuramının geliştirilmesiyle elde edilen hegemonya kuramını buliteratüre sunan İtalyan komünist Antonio Gramsci gibi düşünürlertarafından daha da geliştirildi.

Frankfurt Okulu felsefecileri, kimi kez Batı Marksizmi olarakbilinen bir Marksizm biçimi geliştirmişlerdir. Arzu edilendeğişiklikleri gerçekleştirmek için topluma bir bütün olarak eleştirelgözle bakmışlardır.

Marx’ın yirmi birinci yüzyıldaki geçerliliği hakkında yoğun birfikir çatışması yaşanmış ve Marx akademik çevre içinde bir rağbetgörmüş, bir gözden düşmüştür. Jean Baudrillard gibi postmodernkuramcılar, Marx’ın ekonomi teorilerinin kitle iletişim araçlarınıve modern tüketicilik akımını hesaba katmadığını öne sürmüştür. Jean-Francois Lyotard’ın felsefesini takip edenler, Marx’ınKapital ’de tarif ettiğine benzer “büyük anlatıların” kusurluolduğunu düşünürler. 2008’de başlayan dünya ekonomik krizininardından Marx’ın ekonomi öngörülerine duyulan ilgi yenidencanlanmıştır. Diğer bir yandan, kapitalizmi çevrenin baş düşmanıolarak gören yeşil hareketteki insanlar da, Marx’ın tüketicilikhareketine dair fikirlerine ilgi göstermektedirler.


21/250

XXIGiriş

GirişKarl Marx, son bin yılın en büyük düşünürlerinden biri olaraknitelendirilir. 1818 yılında Almanya’da doğan Marx büyükbir filozof, tarihçi, iktisatçı ve sosyal kuramcıydı. Bu uzmanlıkalanlarının hiçbirinde uzman olmamasına rağmen yazılarının,devrime ve dünyanın politik yapısında topyekûn bir değişime nedenolmasını hayranlık verici buluyorum.

Marx Avrupa’da büyük toplumsal ve endüstriyel değişimlerin

gerçekleştiği bir dönemde yaşadı. Bu kitap, Marx’ın yazılarınıyazdığı tarihsel bağlamı, bu yazıların ölümünden sonra devrimenasıl yol açtığını ve komünist devletlerin yükselmesiyle düşüşleriniaçıklayacaktır. Ben, toplumun, ahlakın ve âdetlerin yıllar içindenasıl değiştikleriyle ilgileniyorum. Marx da bu unsurlarınbirçoğuyla ilgileniyordu ve ideoloji analizi (toplumların her birinindünyanın doğası hakkında yaptıkları varsayımlar) bugün bizimiçin gün gibi aşikârdır. Oysa o zamanlar, insanların sadece, kendidillerinin ve onlara miras kalan kavramların müsaade ettiği yollarla

düşünebileceğini söylemek radikal bir fikirdi.

Marx, komünizm altında yaşayanlar için neredeyse bir tanrı halinegelmişti. “Dinin toplumların afyonu” olduğuna inandığı için budurumu çok ironik buluyorum. Marx, komünist dünyanın içindetanınmış biri haline gelmiş, bu yüzden de hayatının ayrıntılarıylailgili pek çok propaganda yapılmış, ama çalışmaları çoğu kez yanlışanlaşılmıştır. Bu unvanı kendisi koymamış olsa da “komünizmin

babası” olarak bilinir. “Komünist” sözcüğü, Londra KomünistPropaganda Topluluğunun kurucusu olan Goodwyn Barmbytarafından icat edilip 1840 yılında İngilizce diline kazandırılmıştır.Barmby bu sözcüğü, Fransız Devriminin ardından toplumsalyapıyı tarif etmek için kullanılan Fransızca “komün” sözcüğündentüretmiştir. Buna rağmen herkesin kafasında bu sözcükle Marx’ınözdeşleştirilmesi, onun simgesel gücünü gösterir. Benzer şekildeMarx’ın sözlerinin çoğu çok iyi bilinir, ama genellikle yanlışaktarılır veya yanlış anlaşılır. İnsanlar “burjuvaziden” veya


22/250

XXII

“proletaryadan” çoğu kez bu terimlerin ne anlama geldiğinibilmeden bahsederler. Bu kitap Marx’ın düşüncesine bir giriş

olduğundan dolayı bütün terimler ve jargon metin içindeaçıklanacaktır.

Simgesel bir figür olmasına rağmen Marx da insani zayıflıkları veönyargılarıyla sadece bir insandı. Büyük bir zekâsı ve döneminindiğer düşünürleriyle çarpışan uçucu ve etkileyici bir kişiliği vardı,ama sevgi dolu bir aile babasıydı. Ailesiyle birlikte hayatlarınınbüyük kısmında yoksulluk içinde yaşadılar, çünkü Marx inandığıbir dava hakkında yazıp bu davayı desteklemeye devam etti.

Fabrika sisteminin dehşet verici yanlarını canlı bir biçimdeyazmasına rağmen, büyük şaheseri olarak addedilecek eseriniyazmak için babası fabrikatör olan Engels’ten maddi destek aldı.Sınıf mücadelesi analizi ve endüstriyel kapitalist sistem analizi, çokuzun yıllarını aldı ve sağlığına büyük zararlar verdi.

Marx cam bir fanusun içinde yaşamadı. Alman filozoflar GeorgWilhelm Friedrich Hegel ve Ludwig Feuerbach; politik iktisatçılarAdam Smith ve David Ricardo; ve Charles Fourier, Henri deSaint-Simon, Pierre-Joseph Proudhon ve Louis Blanc dahilolmak üzere Fransız sosyalistlerden büyük oranda etkilenmiştir.Bu kişilerin Marx üzerindeki etkileri, kendi düşünme sürecininMarksist felsefeye doğru gelişiminin gösterildiği bu kitabın felsefebölümünde ayrıntılarıyla açıklanacaktır.

Marx, döneminin kabul edilen aklına meydan okuyup toplumlarındoğası ve sınıf mücadelesi hakkında soruları kışkırtmıştır.

İnsanlık tarihinde gelişme modelleri aramış ve bunları, kapitalistsistemi anlayıp yorumlamak için kullanmıştır. Sanayi Devrimininyükselmesini ve kapitalist toplumun gücünü belgelemiştir. Modernsanayinin hayatı iyileştirmek yönünde büyük bir potansiyele sahipolduğunu, ama bunun yerine insanları ezip yoksullaştırdığını,çünkü kendisinin eleştirdiği kapitalist sistemin bir aracı olduğunugörmüştür. Kapitalist sistem altında yaşayan insanların bu sistemtarafından sömürülüp yabancılaştırıldığına, bu yüzden paranın hemzenginlerin hem de fakirlerin hayatlarını yönettiğine inanmıştır.


23/250

XXIIIGiriş

Marx, içinde yaşadığımız tüketim toplumunun esaslarını inceleyenilk yazarlardan biridir ve bunun bütün dünyaya yayılacağını

öngörmüştür.

Marx’ın dünya görüşü, bir egemen sınıfın diğerini ezdiği toplumdasınıf mücadelesi verileceğini söyler. Marx, bu ilişkinin sonsuzadek böyle süremeyeceğine ve bunun dünya çapında kaçınılmazbir devrime yol açacağına inanıyordu. Bu devrimi, komünizmaltında eşitler toplumunun kurulması takip edecekti. Yirminciyüzyılda, gitgide daha fazla ülke komünist devlet haline geldikçeonun düşünceleri çok daha gerçekçi bir olasılık gibi göründü,

ama Marx’ın tasavvur ettiği hakiki komünizm takip edilmedi vekomünist devletlerin çoğu, bu yüzyılın sonuna dek çöktü.

Komünist rejimlerin birçok ülkede çökmesi, Marx’ın yirmi birinciyüzyılda geçerli olup olmadığına dair şüphelere yol açtı. Marxdünya çapında bir devrimi öngörmüştü, ama bu gerçekleşmedi vebu olgular, kuramlarının geçerliliği konusunda büyük tartışmalarasebep oldu. Acaba Marx’ın kuramları sadece yazıldığı dönemdemi uygulanabilirdi yoksa hâlâ uygulanabilir mi? Devrim hâlâ birolasılık olabilir mi? 2008’de başlayan dünya finans krizi, Marx’ınkapitalist sistemin istikrarsızlığı hakkında haklı olduğunu mugösteriyor? Bu sorulara verilebilecek kolay yanıtlar yok, fakat bukitap birçok kilit olgu ve fikir sunacak ve bu sayede okur, kendifikrini oluşturmaya davet edilecektir.

Piyasada Marx üzerine çok sayıda kitap var, ama hepsi de okurunekonomi ve felsefe bildiğini varsayıyor. Birçok kitap, Marx’ın

ne yazdığını zaten bilip fikirlerinin ince noktalarını ayrıntılarıylatartışmak isteyen akademisyenler tarafından diğer akademisyenleriçin yazılmıştır. Bu kitap, Marx’ın hayatı ve dönemi hakkındabir arka plan ve Marx’ın düşüncelerinin kilit alanları hakkındabir kavrayış sunmayı ve ayrıca Marx’ın fikirlerinin bugün içindeyaşadığımız dünyayı nasıl etkilediğini göstermeyi hedeflemektedir.Bölümler ayrı ayrı okunabilir olsa da, Marx’ın düşüncesiningelişimini takip ettiği için bölüm bölüm sırayla okunursa dahaanlamlı olacaktır.


24/250

XXIV

Marx çok üretken bir yazardı ve onun kuramlarını tanıtan birkitabın, Marx’ın değindiği bütün noktaları kapsaması veya

inandığı şeylerin lehinde ve aleyhindeki bütün fikirleri analiz etmegirişiminde bulunması mümkün değildir. Bu kitabın sonunda,Marx’ın söyledikleri hakkında daha derin bir anlayışa ve onunçalışmalarının son yüzyıl içerisinde ilham verdiği felsefi, politikve akademik fikirler hakkında daha fazla kavrayışa sahip olmakisteyenler için bir okuma listesi bulunuyor.


25/250


1Marx’ın hayatının ilk yıllarıBu bölümde şunları öğreneceksiniz:

• Marx’ın özel hayatı ve karakteri• içinde yaşadığı topluma dair bir arka plan• hayatının ilk yılları ve kariyeri hakkında kilit olgular • Komünist Manifesto üzerine çalışmaları• neden mülteci olduğu.

Marx zamanında Avrupa

Karl Marx, Avrupa’da hızlı toplumsal değişikliklerin olduğubir dönemde, 5 Mayıs 1818’de dünyaya geldi. Bu hızlı değişimitetikleyen iki ana kuvvet vardı. Bunlardan ilki, Britanya’dabaşlamış olan Sanayi Devrimi’ydi. Bu devrim, fabrika sistemininbütün Avrupa’da büyümesine ve şehirlerin boyutlarıyla sayısındaartış olmasına yol açtı. Buharlı motorun icat edilmesi ve fabrikasisteminin yayılması insanların, atalarından tamamen farklışekillerde yaşamaya başlamaları anlamına geliyordu. Geçmişteinsanlar, birbirine oldukça bağlı topluluklar içinde yaşayıp çalışıyor

ve geleneksel olarak çiftçilik veya zanaatkârlık yapıyordu. Oysa budevrimden sonra, kırsal alanlardan Avrupa’nın dört bir yanındabelirmeye başlayan yeni büyük şehirlere göç etmeye başlamışlardı.

Tarım reformları ve makineler, tarlalardaki verimliliği artırıp kırsalalanlarda işsizliğe sebep oldu. Buna ek olarak toprak sahipleri,ortak kullanım haklarını ve feodal sistem altındayken herkese aitolan otlakları kendilerine mal etti. Bu durum da kırsal kesimdekiyoksulluğu artırmıştı.


26/250

2

Yeni kasaba ve şehirler kısa zamanda, her koşul altınada çalışmayaçaresizce muhtaç olan yoksul çiftçiler, zanaatçılar ve onların

aileleriyle dolup taşmıştı. Bu insanlar, tamamıyla kontrolsüz olanfabrika ve madenlerde geçimlik ücretler karşılığında uzun saatlerboyunca çalışıyorlardı. Küçük çocuklar bile korunmasız olaraktehlikeli makinelerde saatlerce çalışıyorlardı. Bu talihsiz insanlarağır şartlar altında yaşıyorlardı: sağlığa uygun olmayan koşullariçindeki, yiyeceklerin kıt olduğu ve temiz içme suyunun olmadığıgecekondu mahallelerine sıkıştırılmışlardı. Salgın hastalıklar kolgeziyordu ve ölüm oranları çok yüksekti.

İkinci olarak, 1789 yılındaki Fransız Devrimi ve NapolyonSavaşları (1799–1815) monarşinin yıkılmasına ve feodalizminAvrupa’nın dört bir yanında lağvedilmesine yol açtı. Feodal sistem,yönetici sınıf veya aristokrasinin gücünün işlenebilir topraklarveya tımarlar üstündeki kontrolüne dayandığı bir toplumdu. Butoplumların işleyiş tarzı ülkeden ülkeye değişirdi, ama genel olaraktopraklar, aristokrasi adına toprak karşılığı askeri hizmet sunanvassallar (özgür erkekler) arasında bölünürdü. Topraklar dahasonra, özgür olmayan serf ve köylüler tarafından işlenirdi. Marxbunun, toprakları işleyen köylülerin sömürülmesine dayanansınıflı bir topluma yol açtığına inanıyordu. Marx’ın bu konudakigörüşlerine kitabın ilerleyen bölümlerinde değinilecektir.

Marx’ın doğum yeri, o zamanlar orta Avrupa’da yer alan Prusya’yabağlı Rheinland’daki Trier kentiydi. Prusya, bugün Almanya olarakbilinen yerleri ve şimdiki Polonya ve İsveç’in bazı bölümlerinikapsayan büyük bir yarı feodal imparatorluktu. Prusya Fransızlar

tarafından birçok kez istilaya uğradı ve Trier, Napolyon’unRhein Konfederasyonu’nun bir parçası haline geldi. Napolyon ensonunda bozguna uğratılıp 1815’te sürüldüğünde, Prusya tekrarmonarşiyle yönetilen bir dizi krallık ve beyliğe dönüştü. Napolyonsavaşlarının sonunda devlet sınırları yeniden çizilmiş ve Prusya,Rusya ve Avusturya arasında “Kutsal İttifak” olarak bilinen biranlaşma imzalanmıştı. Bu ittifak, yönetici sınıfın toplumsal düzenikoruma girişimiydi; aristokrasi ve toprak sahipleri, artık yenidenkazandıkları güce asılmayı kararlaştırmışlardı.


27/250


Aslında Prusya, dağınık ülkelerden meydana gelmiş gevşek biryamalı bohça gibiydi. Bu yüzden düzeni korumak üzere büyük bir

ordusu ve hükümet kontrolünde bir ekonomisi vardı. DevrimlerAvrupa’nın büyük bir kısmını silip süpürüyordu ve bu değişimlerinkorkusu Prusya devletinin aşırı bürokratik, geçmişe dönük veticaretle sanayiye dirençli hale gelmesine sebep oldu. Özelliklede polis çok güçlüydü, çünkü toprak sahipleri Fransız Devrimineyol açan demokratik ideallerden çok korkuyorlardı. Her türlüyeni fikre, özellikle de özgürlükçü gibi görünenlere derin birşüpheyle bakılıyordu. Sanatçı, yazar ve şairler de dahil pek çokdüşünür, baskıcı rejimden kaçmak için Paris’e veya İsviçre’ye

taşınmıştı. Prusya’daki özgürlükçü düşünürlerin çoğu, demokratikbir anayasaya sahip birleşik bir Alman devleti görmek istiyordu.Bunun aksine o zamanın muhafazakârları, Almanya’nın Prusyaİmparatorluğunun altında ayrı devletler halinde kalmasındanyanaydı.

Marx’ın babası Heinrich Marx bir avukattı. Yahudiydi vetarihinde pek çok haham çıkarmış bir aileden geliyordu. Ne var kiYahudilerin kamusal konumlara gelmesini engellemek için yasalarçıkarılınca Protestan Hıristiyan olarak kayıt yaptırdı. Marx’ınannesi Henriette de pek çok haham çıkarmış bir aileden gelen birHollanda Yahudisiydi. Marx’ın kendisi herhangi bir güçlü diniinanca sahip değildi ve hayatı sona erdiğinde de ateistti. Bunarağmen Rheinland’da gençliğinde şahit olduğu güçlü Yahudilikkarşıtı duygular onu mutlaka etkilemiş olmalıdır.

Prusya esasen bir tarım ülkesi olsa da Marx’ın büyüdüğü

Rheinland bölgesi Prusya’nın en sanayileşmiş kesimiydi. Marx’ınhayatının burada geçen ilk yılları, tehdit altındaki kır hayatınıgözlemlemesine, dini inançların bastırılmasını yaşamasına vedevletin ve özel mülkiyetin gücünü anlamasına ve bunlarınhepsini birinci elden deneyimlemesine yol açmıştır. Bubiçimlendirici deneyimler, sonraki felsefesini şekillendirmesinderol oynayacaktır.


28/250

4

Marx’ın hayatının ilk yılları

Marx orta sınıf bir ailede yetişti. Hayatının ilerleyen yıllarındaailesinden uzaklaştığından dolayı, ilk yılları hakkında çok fazlaşey bilinmez. Hem erkek hem de kız kardeşlerin olduğu büyük biraileden gelir. Marx en büyük erkek çocuktur ve ne yazık ki bütünerkek kardeşleri genç yaşta ölürler.

Babasının iyi eğitim almış ama hiç hayalci olmayan ciddi biradam olduğu söylenir. Çocuklarının çevrelerindeki toplumauymasını istemiş ve onları, devletin ve kilisenin iyi üyeleri olmayacesaretlendirmeye çalışmıştır. Babası yüksek statülü insanlarınarasına girmeye çalışan biriydi ve Gazino Kulübüne üye olmuştu.1816’da burada, aristokrat bir aileden gelen üst düzey bir devletgörevlisi olan Baron von Westphalen’le tanıştı. İki aile kısa sürededost oldular. Marx’ın ablası Sophie, Baron’un kızı Jenny’yle yakınarkadaşlık kurdu; Karl da Baron’un oğullarından Edgar’la aynıokula gidiyordu.

Marx’ın annesi örgün eğitim almamıştı ama bu o zamanki kadınlar

için oldukça normal bir durumdu. Annesi bütün enerjisini ailesiniyetiştirmeye adamış ve büyüyüp evi terk ettikleri zaman bile onlariçin endişelenmekten hiç vazgeçmemiş bir kadındı.

Genç Karl kısa zamanda güçlü ve yaratıcı bir zekâya sahipolduğunu gösterdi. Genç yaşlarından itibaren otoriter ve eleştiricikişiliğiyle bağımsız davranıyordu. Marx’ın kız kardeşlerinin, kızıEleanor’a anlattıklarına göre Marx, kardeşlerini çamurdan pastayemeye zorlarmış kızlar da dinlemekten çok hoşlandıkları hayali

hikâyeler anlattığı için Marx’ın dediğini yaparlarmış.

Marx’ın zekâsı kısa zamanda aile dostları Baron von Westphalen’indikkatini çekti. Baron çok kültürlü ve eğitimli bir adamdı,görüşlerinde bir miktar radikaldi ve edebiyata, özellikle de orijinalİngilizce dilinden alıntılar yapmaktan hoşlandığı Shakespeare’eçok düşkündü. Baron genç Karl’la arkadaşlık kurdu ve onuçalışmalarında cesaretlendirdi; birlikte sık sık yürüyüşe çıkıp Yunanşiirinden bahsederlerdi. Baron, eğitimini ilerletebilsin diye kendi


29/250


kitaplarının çoğunu bu çocuğa ödünç verdi ve ilerleyen yıllardaMarx, doktora tezini minnettarlıkla ona ithaf etti.

Marx’ın 1830 yılında 13 yaşındayken Trier Lisesine girene kadarevde özel eğitim aldığı sanılmaktadır. Okul kayıtları belli birdehanın parıltılarını göstermiyordu, ama okulda devlet tarafındanönemli bir göreve getirilen yeni müdürle konuşmayı reddederekbağımsız düşünme ve kalabalıkla birlikte gitme yanlısı olmamanınişaretlerini göstermişti.

Eski müdür oldukça özgürlükçü düşünceleri olan bir adamdı ve bu

yüzden 1832 yılında okula bir polis baskını düzenlenmişti: serbestkonuşma özgürlüğüyle ilgili bir metnin okulda dolaştığı tespitedildi ve öğrencilerin elebaşlarından biri kovuldu. Müdür gözaltınaalındı ve en sonunda otoriteler oldukça muhafazakâr olan diğermüdür yardımcısını göreve getirdi. Marx bu adamla hiç konuşmadıve babasını çok utandırsa da okuldan mezun olduktan sonra onuziyaret etmeyen birkaç kişiden biriydi.

Entelektüel olarak güçlü olmasına rağmen Marx hiçbir zamangüçlü bir bünyeye sahip olmadı ve hayatının büyük çoğunluğundahastalıklarla uğraştı. Zayıf bir göğsü vardı ve bu sebeple 1836yılında askerliğe elverişsiz olduğu düşünüldü. 17 yaşında üniversiteiçin Bonn’a gittiğinde, ailesi sürekli onun sağlığı için endişe etti.Onu, sağlığının elverdiğinden daha fazla çalışmamasını, sigaraiçmemesini, çok geç saatlere kadar ayakta kalmamasını, çok şarapiçmemesini ve odasıyla kendisini temiz ve hijyenik tutmasını tavsiyeeden mektup bombardımanına tuttular. Marx ailesinin tavsiyelerini

hiçbir zaman fazla ciddiye almadı ve hayatının büyük bir kısmındadüzensiz yaşadı, sigara ve çok fazla içki içti, çalışıp yazı yazarakgeç saatlere kadar ayakta kaldı.

Üniversite hayatı

Marx 1835 yılında Bonn Üniversitesine hukuk öğrenimi maksadıylagirdi. Kısa sürede hukukun kendisine uygun olmadığını anlayıp


30/250

6

yılının çoğunu eskiden kalma öğrenci gelenekleriyle harcamayabaşladı: borç kabartmak ve içmek. Onu uçarılıkla, bir sabahlık

içinde ve darmadağınık saçlarla aylaklık yapmakla ve çalışmalarınıyeterince ciddiye almamakla suçlayan babasının mektuplarışikâyetlerle doluydu. İçkiliyken yaptığı davranışlar ve kavga etmesiyüzünden bir gece tutuklanıp gözaltına alınan öğrenci Marx’ınüstünde bir silah bulunduğundan (tamamen yasadışıydı ama babasıaraya girdiği için soruşturma görmeden kurtuldu) ve daha sonrada bir düelloda yaralandığından dolayı babasının böyle hissetmesipek şaşırtıcı değildi. Düelloda aldığı yara sol gözünün üstündeydi vekalıcı bir iz bıraktı. Karşısındaki kişi eğitimli bir asker olduğundan

dolayı böyle hafif bir sıyrıkla kurtulduğu için şanslıydı.

Marx, taranmamış koyu saçları, delici bakışları ve bir hayligeniş ve fazla olan sakallarıyla dikkat çekici biriydi. Esmer teniyüzünden bütün hayatı boyunca taşıdığı Moor (Mağripli) lakabınıaldı. Bu lakap, kendi çocuklarının bile kullandığı özel bir aile ismihaline geldi. Sesi çok etkili olmasa bile (hafif peltek konuşuyordu)entelektüel yetenekleri ve kelimeleri hünerli kullanışı, daha yaşlıöğrencilerin onu dinlemesine ve ona saygı göstermesine yolaçıyordu. Edebiyatın yanı sıra politik fikirlerin de tartışıldığıŞiir Kulübünde kendi fikirlerini ortaya serebiliyordu. Bu yüzdenokuluna harcaması gereken zamanı harcamıyordu ve en sonundababası da bu “deli divane yaşamı” bırakıp çok daha sıkı birakademik atmosferin bulunduğu bir yere geçmesi konusundaısrarlarını artırdı.

Marx, 1836 yılının sonbaharında, yine hukuk öğrenimi maksadıyla

Berlin Üniversitesine girdi. Berlin, Bonn’dan çok daha büyükbir şehirdi ve üniversitenin, cidden akademik ve oradaki “GençHegelciler” sayesinde radikal düşüncenin merkezi olduğu şeklindebir şöhreti vardı. Genç Hegelciler, Alman filozof Georg WilhelmFriedrich Hegel’in (1770–1831) fikirlerini tartışıp geliştirenakademisyen, entelektüel ve öğrencilerden oluşan bir gruptu.

Hegel bu üniversitede rektörlük yapmıştı ve orada çok tanınıyordu.Hegel, Prusya İmparatorluğuna hizmetlerinden ötürü III. Friedrich


31/250


Wilhelm tarafından nişan takılmış, filozof olduğu yaşarkenresmen kabul edilmeye en yakın olmuş biriydi. Takipçilerinin

çoğu, devletin kontrolü altındaki üniversitelerde görevegetirilmişti. Hegel’in felsefesi bir hayli karışıktır ve 3. bölümdeayrıntılarıyla ele alınacaktır. Ama esasından bahsetmek gerekirse,toplumun entelektüel gelişim veya “Akıl” yoluyla ilerlediğineve Akıl’ın, “Mutlak” olarak adlandırdığı Tanrısal bir figürlebelirlenebileceğine inanır. Hegel, Mutlak olanın tarih boyuncageliştiğini ama artık kendi bilincine vardığını ve Prusya devletialtında gelişiminin doruğuna ulaştığını ileri sürer. Mutlak olan,idealine ulaştığı için daha fazla ilerlemesi mümkün değildir.

Genç Hegelciler, bir dereceye kadar Devlet’in Akıl’ın cisimleşmişhali olduğuna katılıyorlardı, fakat Hegel’in kuramlarını gitgidedaha radikal şekillerde yorumluyorlardı. Mutlak olanı Tanrısalbir figür olarak değil de insanlığın kendisi olarak görüyorlardı.Yirmi birinci yüzyılda yaşayan bir okur için bu pek şaşırtıcıolmayabilir, ama o zamanlar Kilise, toplum içinde çok güçlü birkuvvetti. Evrenin merkezinde bir Tanrı veya Mutlak olanın değilde insanoğlunun olabileceğini iddia etmek cesaret isteyen bir şeydi.Charles Darwin’in evrim kuramını Türlerin Kökeni kitabıylahalka açması bundan çok sonra, ancak 1859’un Kasım ayındagerçekleşmişti. Ayrıca, bilimsel keşiflerin Batı toplumunu çok dahaseküler bir hale getirdiğini gören ve bunun, dünyanın bir anlamtaşımadığı nihilist bir bakış açısına sebep olabileceğini düşünenNietzsche de, ancak 1882 yılında “Tanrı Öldü” diye ilan etmişti.

Genel bakışCharles Darwin’in insanoğlunun maymundan geldiğinedair ileri sürdüğü fikir, zamanında, Marx’ın bütünçalışmalarından daha fazla kamuoyu itirazına nedenolmuştur ve derin dini inançlara sahip bazı insanlar için hâlâtartışmalı bir meseledir.


32/250

8

Genç Hegelciler, potansiyel olarak güçlü bir politik kuvvetti;birçoğu ateistti ve özgürlükçüydü. Prusya devletinin Akıl’ın eriştiği

en son nokta ve Mutlak olanın ifadesi olmadığını iddia ediyorlardı.İşlerin değişebileceğine ve Almanya’nın daha demokratik bir halegelebileceğine inanıyorlardı. Bu, otoritelerin onların faaliyetlerindengitgide daha fazla endişe duymasına neden oldu ve Prusya devleti,büyük bir polis kuvvetinin yanı sıra ajan ve muhbirler tarafındaniyi beslendiği için, gözünü Genç Hegelcilerin faaliyetlerindenayırmadı. Bu faaliyetlerin çoğu kuramsaldı: sorunlar hakkındayazılar yazıyor, bunları birahanelerde tartışıyor ve felsefi noktalarıakademik anlamda ayrıntılarıyla ele alıyorlardı. Ne var ki

harekete geçmiyorlardı ve bu durum, Marx’ın en sonunda onlaratahammülünün kalmamasına neden oldu. Daha sonra FeuerbachÜzerine Tezler’de şöyle yazacaktı: “Filozoflar dünyayı yalnızcadeğişik biçimlerde yorumladılar; sorun onu değiştirmektir.”

Marx, Berlin Üniversitesine ilk geldiğinde, Hegel’in felsefesi üzerinepek düşünmüyordu. Aslına bakılırsa, her ne kadar derslerini pekilgi çekici bulmamış olsa da bu üniversiteye hukuk okumak içingeldiğinden dolayı bu felsefeyi hiç önemsemiyordu. Okuldaki ilkdönemini daha çok, çocukluk arkadaşı Jenny von Westphaleniçin romantik şiirler yazarak geçirdi. Jenny güzel, kültürlü veakıllı bir genç kız olmuştu. Yaz tatilinde çok sık görüşmüşlerve gizlice birbirlerine söz vermişlerdi. Marx, Jenny’ye duyduğuaşkı ailesine anlatmıştı, ama bu durum bir yıldan uzun bir süre Jenny’nin ailesinden saklandı. Birbirlerine deli gibi âşıklardı ve çokromantik mektuplar yazıyorlardı. Jenny, Marx’a sevgiyle “küçükyabandomuzum” diye hitap ediyordu.

Her ne kadar Baron von Westphalen Marx’a çok düşkün olsa da,Marx’ın ailesi genç bir hanımefendinin evlenip gitmeyi düşüneceğitürde bir aile olmadığı için ikili, Baron’un bu evliliğe onayvermeyeceğini düşünüyordu. Von Westphalen ailesi, bir avukatınailesinin ait olduğu sınıftan çok daha yüksek bir sınıftandı. Ayrıca Jenny, Marx’tan dört yaş büyüktü ve genç bir subayla resmennişanlıydı. Jenny, babasıyla konuşmak için uygun bir zaman bulanakadar aşklarını saklamanın en iyisi olacağını düşünüyordu.


33/250


Akademik yıl devam ederken Marx, hukuk öğreniminin gitgidedaha az ilgisini çektiğini anladı, ama hayatında ne yapacağı

konusunda kararsızdı. Açgözlü bir şekilde okuyordu ve okuduğuher şey hakkında not alma alışkanlığı edindi; bu, hayatı boyuncadevam edecekti. Bir hukuk felsefesi yazmaya çalıştı, bunun dışındaşiirler, oyunlar ve kısa bir mizahi roman yazdı, fakat görünüşegöre birdenbire, asla istediği türde “gerçek” bir şair veya yazarolamayacağını fark etti. En sonunda ruhsal bir çöküntü yaşadı vedoktoru tarafından dinlenmek üzere taşraya gönderildi. Hegel’iokuyup uzun zamandır direndiği bir şey olan Hegelci bakış açısınayönelmesi burada gerçekleşti.

Bu noktadan sonra Marx, Berlin’deki Hegelci toplulukların aktifbir üyesi haline geldi. 1837 yılında Doktorlar Kulübüne katıldı.Bu kulüp, teoloji dalında öğretim görevlisi olan Bruno Bauer veradikal bir felsefeci olan Arnold Ruge’nin de dahil olduğu bir grupgenç Hegelciden oluşuyordu.

Babası bu tür radikal fikirleri onaylamıyor ve oğlunun, hukukçalışmalarından kendisinin küçümsediği felsefe ve entelektüalizmdünyasına doğru çekildiğini gördüğü için bilhassa korkuyordu.Bir mektubunda bu çalışmaları “saçmalığın ve akılsız bilgeliğinatölyeleri” diye tarif etmişti. Bu, Marx’la ailesi arasındaki büyükayrılığın başlangıcıydı, çünkü bir daha hiçbir zaman tatillerde eve,onların yanına dönmedi ve mektuplarına çok az yanıt verdi. Oyılın sonlarında babası tüberkülozdan ölünce, işlerinin çok yoğunolduğunu söyleyerek cenazesine gitmedi. Ne var ki aslında ömrüboyunca babasının fotoğrafını yanında saklamış ve en sonunda

öldüğünde o fotoğrafla birlikte gömülmüştü.

Marx, Berlin Üniversitesindeki üç yıl boyunca çok az derse katıldıve enerjisinin çoğunu felsefeye ayırdı. Zamanının çoğunu, ortasınıf ve taşraya özgü yetişme tarzından alışkın olduğundan dahabohem bir yaşam tarzına sahip özgür düşünen ve özgürce içenentelektüeller ve onların arkadaşlarıyla geçirdiği için nişanlısı Jenny’yi de bir hayli ihmal ediyordu.


34/250

10

Genel bakışBohem yaşam tarzı, on dokuzuncu yüzyılın başlarında tarif

edilmeye başlanan sanatsal yönlü bir özgürlük hayatıdır.Pek çok yaratıcı insan yoksulluğu genellikle kendisi tercihetmiş ve sınırlayıcı toplumsal kurallardan kaçmak içinveya alışılmadık bir ahlaka ya da yerleşik olmayan bakışaçılarına sahip olduğu için şehirlerin daha yoksul bölgelerinetaşınmıştı.

Marx, annesi yaşındaki ünlü bir şair olan Bettina von Armin’egeçici bir romantik ilgi bile duymuştu. Bu ilişkisi, onu bilhassanişanlısıyla tanıştırmak üzere evine götürdükten sonra çok uzunsürmedi.

O zamanlar en yakın arkadaşlarından biri olan Bruno Bauer, dahasonra düşmanlarından biri olacaktı. Marx, hayatı boyunca çokyakın arkadaşlıklar kurmuştu, ama kendi fikirleri ilerlemeye devamedip arkadaşlarınınki yerinde sayınca, her ne kadar bir zamanlar

aynı fikirleri paylaşmış ve aynı ilkelere inanmış da olsa (hatta belkide bu yüzden), oldukça kişisel nedenlerle kendilerini iğneleyerekçoğu kez onlara tamamen düşman olma noktasına geliyordu.

Bauer teoloji dalında öğretim görevlisiydi ve Genç Hegelcilerinönde gelenlerinden biriydi. Marx’ı hukuk öğrenimini bırakıpfelsefeye yoğunlaşması için cesaretlendirdi. Marx’ın küçük birkasabada avukat olmaktan çok akademik hayata uygun olduğunudüşünüyordu.

Bu yüzden Marx, “Demokritos ile Epikuros’un DoğaFelsefelerindeki Ayrım” konulu tezi üzerinde çalışmaya başladı.Bunun, doktorasını alıp Berlin Üniversitesinde ders vermesineimkân sağlayacağını umuyordu. Bu tez, görünürde antik Yunanfelsefesine dair bir tartışmaydı ama Marx, felsefenin dindençıkarılması ve her türlü dogmadan özgürleştirilmesi gerektiğini ilerisürdüğünden dolayı o dönem için oldukça radikal bir çalışmaydı.


35/250


Ne yazık ki Marx, böylesi tartışmalı bir konuyu yazmak için kötübir zaman seçmişti, çünkü o sıralar üniversitenin politikasında

köklü değişiklikler yapılıyordu ve birçok Genç Hegelci işinikaybetmişti. Marx bu tezinin, muhtemelen kendisini başarısızbulacak çok tutucu ve gerici bir öğretim görevlisi tarafındandamgalanacağını bildiği için, tezini hızlı ve kolay bir şekildederece vermekle ünlü bir yer olan Jena Üniversitesine gönderdi.Nisan 1841’de buradan Doktora derecesini aldı ve sonra da oyazın büyük bir kısmını Bruno Bauer ile felsefe üzerine düşünüpiçki içerek geçirdi. Birlikte her türlü muziplik ve şakayla uğraşıpdurdular: mesela ana caddede dörtnala eşek koşturdular ve

Hegel’in ateizminin kendilerini şoka uğrattığını ileri sürdüklerialaycı bir kitapçık kaleme aldılar. Bu son şakaları geri tepti. Bauerüniversitedeki görevinden atıldı ve onunla birlikte, Marx’ın daorada öğretim görevlisi olma şansı uçup gitti.

Gazetecilik hayatı

Marx hayal ettiği akademik görevi alma şansı artık kalmadığı

için ne yapacağı konusunda kararsızlık çekiyordu. Babasınınölümünden sonra harçlıksız kalmıştı ve ziyaret etmediği annesi,aile varlığından ona düşen payı kendisine vermiyordu. İlk ve tekkariyerine koyulmadan önce birkaçay amaçsızca seyahat etti. Her zaman açık ve berrak bir şekildeyazıyordu ve bu yüzden yazılarından bazılarını yayınlamayabaşladı.

Gazetecilik kariyerine, 1842’nin Şubat ayında Genç HegelcilerinDeutsche Jahrbücher adlı bültenine sansür hakkında yazdığı birmakaleyle başladı. Makale ustalıklı bir biçimde yazılmıştı, fakat neüzücü ki daha yayınlanmadan kaçınılmaz olarak sansüre uğradı.Buna rağmen bu bülten o tarihte çok radikaldi ve birkaç ay sonrada kapatıldı.

Marx daha sonra Köln’e taşındı ve varlıklı fabrikatörlerlesanayicilerden oluşan bir konsorsiyum tarafından 1841’de


36/250

12

kurulmuş özgürlükçü bir gazete olan Rheinische Zeitung ’dagazeteci olarak çalışmaya başladı.

O dönemlerde Köln, Sanayi Devriminin kazandırdığı yeniteknolojik ve endüstriyel ilerlemelerin önde gelen şehirlerindenbiriydi ve Rheinland’ın en büyük şehriydi. Daha demokratik veyabirleşik bir Almanya arzusu taşıyan ve basın özgürlüğüyle konuşmaözgürlüğüne inanan herkesi mıknatıs gibi kendine çekiyordu.Sanayiciler ilerlemeye inanıyorlardı ve Alman toplumundailerlemeye yol açacak projeleri finanse etmek istiyorlardı.Gazetenin, bu amaçlarını desteklemenin iyi bir yolu olacağını

düşünüyorlardı.

Rheinische Zeitung ’un yazı işleri müdürü Adolf Rutenberg, Marx’ıçok iyi tanıyordu. Marx’ın Doktorlar Kulübünden içki arkadaşıydıve ayrıca Bruno Bauer’in kayınbiraderiydi. Marx’ın gazetedekiyardımcısı, kısa zamanda iyi bir arkadaşı olan Moses Hess’ti. Gerçiher zaman olduğu gibi daha sonraları araları bozuldu.

Marx kısa süre sonra, hem hükümeti hem de hükümete yetersiz

biçimde muhalefet eden bazı liberalleri eleştirdiği saldırganmakaleler yazmaya başladı. Etkileyici kişiliği sayesinde, Ekim1842’de gazetenin yazı işleri müdürü oldu. Sorumluluğu alıralmaz, çalışmalarının anlamsız olduğuna inandığı, gazeteye yazıvermekte olan insanların çoğunu küstürdü. Düzgün bir şekildedüşünülmemiş veya tartılmamış olduğunu hissettiği kuramlarışiddetle eleştiriyordu.

Sansür memuruyla da birçok kez ihtilafa düştü. Prusya’da çıkan her

gazetenin, yayın izni almadan önce bir sansür memuru tarafındankontrol edilmesi gerekiyordu ve Marx, üstü kapalı göndermelerve kelime oyunlarıyla sansür memuruna eziyet edip onukızdırmaktan zevk alıyordu. Sansür memuru, bir şeyin basılmayauygun olmadığına inandığında (ve bunu sık sık yapıyordu), Marxonunla saatlerce tartışıyordu. Marx, sansür memurunun fikrinideğiştirmesi için etkileyici entelektüel gücünü kullanıyordu vesansür memuru da çoğu kez, Marx’ın sonunda işini kaybetmesineyol açacağından endişe ediyordu.


37/250


Marx bu gazetede geçirdiği dönemde toplumsal ve ekonomikmeselelerle ilgili bilgisinin çok engin olmadığını ve fazlasıylakuramsal olduğunu fark etmişti. Ciddi bir şekilde politik iktisat

çalışmaya girişti ve etrafındaki dünyaya daha nesnel ve materyalistbir ilgi duymaya başladı. Çok tartışmaya yol açan makalelerindenbirini, odun hırsızlığıyla ilgili yeni bir yasanın çıkması üzerineköylülerin kötü durumu üzerine kaleme almıştı.

Eski feodal yönetim sisteminde, köylülerin ormandan yakacakodun toplama hakları vardı. Ormanlar özel mülkiyete geçince,köylüler odun için para ödemek zorunda kaldı ve çoğu da bunu

karşılayamadı. Yasalar o kadar katı ve mantıksızdı ki insanlar yeredüşmüş çıraları toplamaktan ötürü bile ceza alabiliyorlardı. Marx,bu konuda sert bir makale yazmakta tereddüt etmedi. Gümrükvergilerinin konmasından ve gümrüksüz şarap ithalinden kötüyönde etkilenen Mosel bölgesindeki bağcıların kötü durumlarıhakkında da yazdı. Bunlar, belgesel habercilik yaptığı ilkvakalardan bazılarıydı ve Marx ilk kez bu zamanlar özel mülkiyet,ekonomi, sınıf mücadelesi ve devlet iktidarı meseleleri hakkındadüşünüp yazmaya başladı.

Tipik kapitalist

işte. Bize yardım

etmek için hiçbirşey yapmıyor.


38/250

14

Gazetenin okur sayısı Marx’ın yazı işleri müdürü olduğu dönemdeçok arttı ve hükümet çevrelerinde şaşkınlık yaratmaya başladı.

Ocak 1843’te gazeteye ve yazı işleri müdürüne köylülerin yakacakodunlarıyla ilgili makaleden dolayı dava açıldı ve gazete, Berlinhükümetinin talimatıyla kapatıldı. Gazetenin kapanması büyükoranda, yine Ocak ayında gazetede çıkan Rusya karşıtı birmakaleye itiraz eden Rusya Çarı I. Nicolas’ın müdahalesindendolayıydı.

Her ne kadar Marx tekrar işsiz kalsa da bu yüzden mutsuz olmadı,çünkü hükümet politikaları, sansürler ve resmi yetkilileri memnun

etme ihtiyacı yüzünden sınırlandığını fark etmeye başlamıştı.Bauer’in ve Doktorlar Kulübündeki diğer eski arkadaşlarınınentelektüel olarak yalnız kaldıklarını ve gereğinden fazla zamanıakademik fikirlere ve dinin kötü yanlarını açığa çıkarmayaharcayarak fazlasıyla kuramsal dünyaya sıkıştıklarını görüyordu.Marx bundan daha fazlasını yapmayı arzuluyordu. İnandığı şeyleriözgür bir şekilde ve tutkuyla yazabilmek istiyordu. Bunu Prusya’dayapmasının artık mümkün olmadığını bildiği için 1843’te Paris’etaşındı.

Marx, yedi yıllık bir nişanlılık süresinden sonra en sonunda Jenny’yi eşi olarak kabul edip Paris’e evli bir adam olaraktaşınmıştı. Baron von Westphalen nihayet bu evliliğe onayvermişti ama düğünden önce öldü. Mutlu çift Haziran 1843’tekibar bir kaplıca kasabası olan Kreuznach’ta evlendiler. Jenny’nin üvey kardeşi Ferdinand ailenin reisiydi ve buevliliğe onay vermediğini düğüne katılmayarak gösterdi, fakat

küçük kardeşi Edgar ve onlara bir ev kurmaları için büyükmiktarda para veren annesi katıldılar. Bu parayı balaylarındaiyi vakit geçirmek için harcayarak kısa zamanda bitirdiler.Hediye olarak, ailelerine ait eski bir gümüş çatal bıçak takımıda almışlardı. Bu hediye evliliklerinin ilerleyen zamanlarındaonların çok işine yarayacaktı, ama muhtemelen Jenny’ninannesinin tasarladığı şekilde değil. Takım sık sık rehinci dükkânınıboylayacaktı!


39/250


Marx balayında bile yazmaya devam etti ve Hegel’in HukukFelsefesinin Eleştirisi üzerinde çalıştı. Bu çalışması 1927’ye

kadar basılmadı, ama bu kitapta Marx’ın, Alman toplumundademokratik araçlar yoluyla radikal politik değişimingerçekleşmesini umduğunu görebiliyoruz. Bu dönemde henüz,işçilerin devrimi üzerine herhangi bir kuramı net bir biçimde dilegetirmiş değildi.

Paris, Avrupa’nın devrimciler başkentiydi; binlerce Alman sürgünde dahil büyük bir mülteci nüfusuna sahipti. Her ne kadar Fransatekrardan monarşiyle yönetilmeye başlamış olsa da, geçmişteki

devrimlerin şöhreti muhalifleri bu şehre çekiyordu. Marx’ınsanatçılarla işçiler de dahil her kesimden çok sayıda üyeye sahipkomünist ve devrimci hiziplerle tanışması burada gerçekleşti.

Marx Paris’e, Berlin Üniversitesinden eski bir arkadaşı olanArnold Ruge’nin kendisini ikna etmesi üzerine taşınmıştı. Ruge,kendi ailesinin, Marx’la Jenny’nin ve Alman şair Heine’ylekarısının bir çeşit deney olarak komünal bir biçimde birlikteyaşayabileceklerini umuyordu. Heine’nin karısının böyle şeylerehiç ilgisi yoktu ve Ruge’yle karısı da Marx’ın dağınıklığına vegeceleri yazmasına tahammül edemedikleri için bu deney sadece ikihaftada başarısızlıkla sonuçlandı. Marx ve Jenny kendi dairelerinetaşındılar ve Jennychen olarak da bilinen ilk çocukları Jenny 1844Mayısında dünyaya geldi.

Marx, Ruge’nin kurduğu Deutsch-Französchische Jahrbücher adlı yeni derginin yazı işleri müdürü oldu. Her ne kadar sansür

sorunlarından dolayı sadece bir sayısı çıkmış olsa da bu dergiMarx’ın düşünme süreçlerinin gelişiminin önemli bir parçasıydı,çünkü ilk kez entelektüellere değil işçilere yönelik bir şey yazıyordu.

Marx’ın işçi sınıfıyla gerçekten yüz yüze gelmesi Paris’tegerçekleşmişti ve bu, komünizmin olanakları hakkındaki düşünmebiçimini tamamen değiştirmişti.


40/250

16

Genel bakışKomünizmin, Fransız Devriminin ideallerinin gelişmesi

sonucu, henüz Marx onun hakkında yazmadan önce devar olduğunu unutmamamız gerekir. Bununla beraber, buterimi ilk yaygınlaştıranlar, Komünist Birlik’in önde gelenüyelerinden Marx ve Engels oldu.

Marx öğrenciyken kuramsal ve soyut terimlerle yazıyordu;gazeteci olunca, yoksulların gerçekçi sorunları ve özel mülkiyetekarşı mücadeleleri hakkında yazmaya başladı, ama hakiki

anlamda onların arasına karışmadı. Buna rağmen en sonundaParis’te işçilerle tanışmaya ve Adam Smith gibi politik iktisatçılarıincelemeye başladı. Toplum ve ekonomi üzerine materyalistterimlerle, yani soyut bakışlarla değil hakiki terimlerle düşünmeyebaşladı. Silezyalı dokumacıların çıkardığı bir ayaklanma esnasındaişçilerin toplumu değiştirme gücüne ikna oldu. Bu, dokumacılarınisyanını çok eleştirel bir dille kaleme alan Ruge’yle arasında büyükbir tartışmaya yol açtı. Bu tartışma, arkadaşlıklarının ve Marx’ınGenç Hegelcilerle bağlantısının sonu oldu.

Marx Paris’te pek çok devrimci ve özgürlükçü düşünürle tanıştı.Anarşist Pierre Joseph Proudhon ile Mikhail Bakunin ve Alman şairHeinrich Heine’yle çok iyi arkadaş olmuştu.

Genel bakışAnarşistler, devletin bir hükümete ihtiyacı olmadığını

savunurlar. On dokuzuncu yüzyılda anarşinin yükselmesiFransız Devrimi neticesinde gelişti. Bu, anarşi terimininpolitik ve toplumsal bir kaos durumunu tarif etmek üzerekullanılmasına yol açmıştır ki kelimenin asıl kullanımındakast edilen bu değildi.

Jahrbücher dergisi kapanmış olmakla birlikte Almanya’dave Alman sürgünler arasında geniş bir okur kitlesine sahip


41/250


olmuştu. Bunun sebeplerinden biri Marx’ın, Heine’yi hiciv dolubirkaç sosyalist şiir yazmaya ikna etmesiydi. Bu arada Heine,

Marx’ın zaman içinde arasının açılmadığı birkaç arkadaşındanbiriydi, çünkü Marx, şairlere hoşgörülü davranmak gerektiğineinanıyordu. Kızı Eleanor’un söylediğine göre şairlerin, diğerinsanların yargılandığı ölçülere göre yargılanmaması gerektiğineinanırdı. Kuşkusuz bu sebebin yanı sıra, küçük Jennychen havalegeçirdiğinde onu soğuk suyun altına sokarak hayatını kurtardığınainandığı için Heine’ye duyduğu sonsuz minnettarlık da vardır.

Marx’ın Paris’te uyandırdığı yeni etkiler onu, 1844 yılında

Ekonomik ve Felsefi Elyazmaları’nı yazmaya yönlendirmiştir.Her ne kadar bu çalışması 1932 yılına kadar yayınlanmamış olsada bu eserde, tarihin materyalist bir bakış açısıyla incelenmesi veişçilerin kapitalizm içindeki rolleri üzerine daha sonra geliştirdiğibazı kuramlara yaklaştığını görebiliyoruz. Marx’ın sözü geçenkuramları, kitabın ilerleyen bölümlerinde ayrıntılarıyla elealınacaktır.

O yıl içinde Marx, gazetecilik kariyerinin başlarında da kısa birsüreliğine yolunun kesişmiş olduğu Friedrich Engels’le tekrar biraraya gelme fırsatı yakaladı. Engels, radikal bir gazeteci ve gençbir Hegelci olarak nam salmıştı ve Jahrbücher’e katkıda bulunmakistiyordu. Engels önceden Rheinische Zeitung ’da da yazmıştı, amao zamanlar Marx, onun fazlasıyla teoriye kaçtığını düşünmüşve fikirlerine pek güven duymamıştı. O dönemden sonra Engelsbabasının fabrikasında çalışmak üzere Manchester’a gitmişti.Şehirdeki dehşet verici yoksulluğa ve Sanayi Devrimine bizzat tanık

olmuştu. Sendikacılığın ilk biçimi olan Chartist harekete katıldı vesonradan birlikte yaşamaya başladığı fabrika kızı Mary Burns’letanıştı. Bunlardan anlaşılabileceği gibi Engels, kendi sınıfındaninsanların normalde adım bile atmayacağı gecekondu bölgelerinesık sık gidiyordu. Bu deneyimlerinin sonucunda yoksullarınhayatlarına dair korkunç raporların da yer aldığı sarsıcı kitabıİngiltere’de İşçi Sınıfının Durumu’nu kaleme aldı. Bu kitap Marx’ıgerçekten çok etkilemişti ve 1844’ün Ağustos ayında Engels Paris’iziyaret ettiğinde onunla yeniden bir araya geldiği için çok memnun


42/250

18

olmuştu. Bu ziyaretinin büyük kısmını birlikte geçirdiler, kısazamanda dost oldular ve yazdıkları makalelerde işbirliği yapmaya

başladılar.

Birlikte yazacakları ilk yazının, Bruno Bauer ve yandaşlarıhakkında kısa bir eleştiri olmasını planlamışlardı, ama bu makalebüyük kısmını Marx’ın kaleme aldığı 200 sayfalık bir kitapçığadönüştü. Kutsal Aile, felsefi ve edebi eleştiriler içeriyor veişçilerin haklarını savunuyordu, ama aslında Marx’ın, Bauer veyandaşlarına dair yüksek perdeden eleştirilerini de içeriyordu.

Marx artık Almanya’nın yanı sıra Fransa’da da kötü bir şöhretkazanmaya ve Fransız otoritelerini endişelendirmeye başlamıştı.Marx’ın Fransa’dan sınır dışı edilmesi için Prusya hükümetininçok çaba harcamasına gerek bile kalmamıştı. 1845 yılında buradansınır dışı edildikten sonra Marx, Brüksel’e taşındı ve kısa süresonra Engels de işini bırakıp onun ardından gitti. Birlikte, tarihselmateryalizmin ilk kez yapılandırılmış bir şekilde tanımlandığıAlman İdeolojisi üzerine çalıştılar. Bu kitap Marx’ın ölümündenönce basılamadı, ama Marx o zamanlar, bu kitabın asıl amacınınkendi fikirlerini netleştirmesine yardımcı olmak olduğunu farketmişti.

Marx ve Engels burada, çok sayıda Alman üyeye sahip gizli birdevrimci topluluk olan Adiller Birliğine katıldılar. Bu sürgünkişilere öncülük yapan kişi, devrime inanan Fransız radikalAuguste Blanqui’yle aynı görüşleri paylaşan Alman terzi WilhelmWeitling’di. Weitling, işçilerin çoğunluğunun komünizm tarafına

çekilemeyeceğini ve azınlığın, onlar adına yönetimi ele geçirmesigerektiğini düşünüyordu. Bu Birlik Fransa’da yasaklanmıştı ve buyüzden de genel merkezi Londra’daydı. Nihayetinde, Weitling’infikirlerine inananlarla işçilerin eğitim yoluyla gitgide komünizmtarafına çekilebileceğine ve komünizme barış içinde geçişyapılabileceğine inananlar arasında büyük bir ayrılık oluştu.

1847 yılında, Marx ve Engels Birlik’in başına geçtiler ve buBirlik’i gizli bir topluluktan Komünist Birlik adında açık bir


43/250


örgüte dönüştürdüler. Yeni Birlik’in Aralık ayında yapılan ikincitoplantısında Marx ve Engels’ten, Birlik’in temel görüşlerini

kaleme alıp bir ilkeler bildirisi yani bir manifesto yazmaları istendi.Komünist Birlik’in şimdiden bir sloganı vardı bile: “Dünyanınbütün işçileri, birleşin!”

Komünist ManifestoKomünist Birlik’in hedefi, eski burjuva toplumunu alaşağı etmekti.Marx ve Engels’in, Birlik’in amaçlarını açıklığa kavuşturan bir

belge hazırlamaları gerekiyordu. Ne yazık ki Marx, bu görevehemen yoğunlaşamadı ve ancak komiteden, söz verdiği ürünüteslim etmediği takdirde “kendisine karşı birtakım tedbirleralınacağı” doğrultusunda tehdit yüklü bir mektup aldıktansonra bu işin başına geçebildi. Belge Şubat 1848’de nihayettamamlanabildi ve açılış cümlesi şöyleydi: “Avrupa’da bir hayaletdolaşıyor – Komünizm hayaleti.”

Bu broşür, en eski sosyalist yazılardan biridir, ama bununla

beraber, biçimsel anlamda zamanı geçmiş ve oldukça arkaikgörünmesine rağmen, bugün hâlâ basımı yapılmaktadır vegünümüze uygun bölümleri bulunmaktadır. Her ne kadar MarxManifesto’yu Engels’le önceden görüşmüş ve Engels de onu kalemealmak için birkaç girişimde bulunmuş olsa da, belgenin son halineredeyse tamamen Marx’ın çalışmasıdır ve Marksizm’in henüzgelişmemiş ilk biçimi bu belgede görülebilir.

Komünist Manifesto:

• o zamanlar mevcut olan kapitalist sistemi tarif eder ve nasılalaşağı edileceğini açıklar

• proletaryayı ve nasıl ortaya çıktığını tarif eder• proletarya ve burjuvazi arasındaki çatışmayı inceler• devrim fikrini ortaya koyar• komünizmin uygulamada nasıl işleyeceğini açıklar


44/250

20

Manifesto şu sözlerle biter: “Proleterlerin zincirlerinden başkakaybedecek bir şeyleri yoktur. Oysa kazanacakları bir dünya

var. Dünyanın bütün işçileri, birleşin!” Bu söz, devrimci metinlerarasında en meşhur sözlerden biridir. İşçilere çağrı yapmakamacıyla yazıldığı için propaganda hissi taşır. Manifesto içindekifikirler, bu kitap boyunca çok daha ayrıntılarıyla ele alınacaktır.

Sürgün

Marx, Almanya ve Fransa’dan zaten sürülmüştü. Komünist

Manifesto’nun yayınlanmasının ardından şimdi de Belçikaotoriteleri ona şüpheyle bakmaya başlamıştı. Buna rağmen 1848,Marx ve Engels için heyecan verici bir yıldı, çünkü Manifesto’nunyayınlanmasından kısa bir süre sonra, birçok Avrupa şehrindedevrimler ve ayaklanmalar baş göstermişti. Fransa’yı süpüren yenihuzursuzlukların sonucu olarak Şubat 1848’de Kral Louis Philippetahttan çekildi. Yeni bir Fransa Cumhuriyeti ilan edildi. Bu, Marxve Engels’in bekledikleri devrimlerin başlangıcı olabilir miydi?

Prusyalı polis ajanları Marx’ı izlemeye devam ediyorlardı.Nisan 1847’de, Prusya’nın Brüksel elçisi, Marx’ın yazı işlerimüdürü olduğu gazetenin basılmasını talep etmişti. Ve şimdi de,ayaklanmalar baş gösterdiği için otoriteler onun ülkeden atılmasınıistiyordu.

Mart 1848’de Belçika Kralı I. Leopold tarafından, Marx’ın birdaha asla geri dönmemek üzere ülkeden ayrılmasının istendiği birferman imzalandı. Marx, bir süredir Fransa’daki hayatına geridönmeyi düşündüğü için bu karara pek üzülmedi. Bir zamanlarMarx’ın Paris’ten ihraç edilmesi emrini taşıyan formu imzalayandevlet görevlisi işinden atılmıştı ve şu anda geçici hükümetin üyesiolan eski sosyalist yoldaşlardan Ferdinand Flocon, Marx’ı ülkeyegeri davet ediyordu.

Ayrılmayı kendisinin de istemesine rağmen, uygun bir pasaporttaşımama gibi uydurma sebeplerle tutuklandı ve bir hapishane


45/250


hücresine atıldı. Tutuklanmasının resmi sebebi bu olsa da asılneden muhtemelen, Belçika’da çalışan muhalif Almanlara sağladığı

finansman olmalıydı. Bu paranın bir kısmı, otoritelerin endişelenipendişelenmeyeceği önemsenmeden tüfek, bıçak ve başka silahlaralmak üzere kullanılmıştı. Jenny Marx da geniş kapsamlı yersizyurtsuzlar yasalarına dayanılarak tutuklandı, ama ertesi gün ikiside jüri tarafından suçsuz bulundu. Onlara, ülkeyi terk etmeleriiçin sadece birkaç saat verildi. Polis eşliğinde Fransa sınırınagötürülmeden önce bütün varlıklarını hızlı bir şekilde satmalarıgerekiyordu.

Marx, 5 Mart’ta Paris’e ulaştı. Kısa zamanda Fransızlarınörneğinden ilham alarak Engels’le birlikte bir Alman devrimiyolunda çalışmaya başladılar. Komünist Manifesto üzerindedeğişiklik yapıp onu Almanya’daki Komünist Parti’nin Talepleri’nedönüştürdüler ve dağıtabildikleri kadar dağıttılar.

Marx, daha etkin olmak için Almanya’ya geri dönmesi gerektiğinifark etti ve bu yüzden tekrar Köln’e taşınmaya karar verdi. Oradahâlâ bağlantıda olduğu insanlar vardı ve bazılarının yeni uğraşında,adı Neue Rheinische Zeitung olacak gazetede kendisine yardımedeceklerini umuyordu. Köln’e ulaştığında otoritelere haber veriponlardan Prusya vatandaşlığını yenilemelerini istedi, ama bu isteğireddedildi. Engels de ailesini bu yeni girişime finans sağlamakonusunda ikna etmeyi umarak ailesinin yanına döndü, ama o dabaşarısız olmuştu.

Marx’ın aile mirası da dahil olmak üzere bütün paralarını ortaya

koyarak Haziran 1848’de güçlüklerle ilk sayılarını çıkarmayıbaşardılar ve gazete, kısa zamanda büyük bir tiraja ulaştı. Bubaşarının bir kısmını, gazetenin cesur ve çoğu kez nükteli tarzınaborçluydular. Bu gazete, daha kuru ve tutarsız felsefelerle dolu olandiğer Alman gazetelerinin aksine bilgilendiriciydi ve asıl noktalarıkaçırmıyordu. O sıralar Almanya’da da devrimci ayaklanmalarbaşladığı ve Berlin’de sokak çatışmaları gerçekleştiği için, bu gazeteotoritelerin pek hoşuna gitmedi. Gazeteye ve editörlerine karşı poliszorbalığı başladı. Ekim 1848’de Engels Belçika’ya gitmek üzere


46/250

22

buradan ayrıldı ama orada tutuklanıp Fransa’ya sınır dışı edildi vegazete de birkaç hafta basılmama cezası aldı.

Engels döndükten sonra Marx’la birlikte “savcıya hakaret”suçuyla yargılandı. Çok sürmeden, Marx’ın zekice ve nüktelisavunması sayesinde bu suçlamadan kurtuldular. Hemen ardındanMarx, insanları vergi ödemeye gerekirse zor kullanarak direnmekkonusunda cesaretlendirmek sebebiyle “isyana teşvik” suçlamasıylatekrar tutuklandı. Ve tekrar beraat etti. Art arda iki kez beraatettiği için yasaların üstünde olduğunu hissetmeye başlamıştı veotoriteleri kızdırmaya devam eden makaleler yazmayı sürdürdü ve

hatta daha da cüretkâr davrandı. Artık bu kadarı çok olmuştu veotoriteler Mayıs 1848’de gazetenin üstüne atıldılar, onu kapattılarve çalışanların tümüne dava açtılar. Prusyalı olmayanların hepsisınır dışı edilecekti ve vatandaşlığını yenileyemediği için Marx dasınır dışı edilecekler arasında yer alıyordu. Her şeyini sattı, aileyadigârı gümüş takımlar rehin dükkânına gitti ve Marx’la ailesiParis’e taşındı.

Paris, bir zamanlar terk ettiği şehirden tamamen farklıydı. Devrimekarşı kral taraftarı bir tepki büyümüştü ve yabancı devrimcilerintümü tahliye edilmişti. Silahlı polisler, onu Brittany’nin kırsal birbölgesine sürmek üzere kapısına dayandığında, Marx Paris’e dahayeni varmıştı. Jenny hamile olduğu için Marx’ın peşinden gitmedenönce ona bir ay mühlet verildi. Marx, hiçbir yerin ortasındaki birbataklık olarak gördüğü bu yerde yaşamak istemiyordu. Almanyaveya Belçika’ya geri dönemedi. İsviçre’ye gitmeye çalıştı amapasaport vermediler. Bu yüzden İngiltere Dover’a giden ilk gemiye

bindi.


47/250


BUNLARI UNUTMAYIN

• Karl Marx 5 Mayıs 1818’de, Almanya’nın o zamanlarPrusya’ya ait olan Trier kentinde doğdu.

• Sanayi Devrimi ve Fransız Devrimi yüzünden o dönemdeAvrupa büyük toplumsal ve politik çalkantılar içindeydi.

• Marx’ın çocukluğunun ilk yılları hakkında çok fazla şeybilinmemektedir.

• Akıllıydı ve nükteci bir karakteri vardı, ama bazen karamsarve hırçın olabiliyordu ve genellikle arkadaşlarıyla arasıaçılıyordu.

• Üniversitede hukuk okuyordu, ama felsefe alanına geçti.

• Üniversiteden ayrılması üzerine gazeteci olarak çalışmayabaşladı ve köylülerin kötü durumu hakkında yazdığı

tartışma yaratan yazılarla kısa zamanda otoritelerindikkatini çekti.

• Kültürlü ve aristokrat bir aile dostlarının kızı olan Jenny vonWestphalen ile 1843 yılında evlendi.

• Yine 1843’te, radikallerle devrimcilerin arasına karıştığı veKomünist Birlik’e katıldığı Paris’e taşındı.

• Hayatı boyunca arkadaşı ve eşyazarı olacak Friedrich

Engels’le bu dönemde tanıştı ve 1847’de beraberce KomünistManifesto’yu yazdılar.

• Marx Fransa’dan, Prusya’dan ve Belçika’dan sürüldü ve buyüzden İngiltere’ye taşındı.


48/250


49/250

Marx’ın hayatının sonraki yılları 25

2Marx’ın hayatının sonraki yıllarıBu bölümde şunları öğreneceksiniz:

• Marx’ın hayatının sonraki yılları ve Londra’daki çalışmasınınkilit olguları

• Engels’le arkadaşlığı ve çalışma ortaklığı• Kapital üzerine ve Enternasyonal’daki çalışmaları• hayatının sonu.

Londra’ya taşınma

Marx 1849’da Londra’ya taşındığında, orada en fazla birkaç aykalmayı umuyordu. Ancak her şey tersyüz olduğu için, 1883’teölene dek yaklaşık 35 yıl boyunca orada yaşamak durumundakaldı. Highgate mezarlığına gömüldüğü için Londra’dan bir dahaasla ayrılmadığı da söylenebilir.

Londra birçok göçmeni hoş karşılamış ve birçok politik muhalifebarınak olmuştur. O zamanlar dünyanın en büyük şehriydi vezenginlerle yoksulların yaşamları arasında belirgin bir karşıtlıkbulunuyordu.

Yoksulların dünyası; havaya yoğun dumanlar salan, Thamesnehrine pis sularını akıtan fabrikalarla dolu ve insanların, temizsularıyla doğru düzgün tuvaletleri bile olmayan sağlığa elverişsizkoşullara sahip gecekondularda tıklım tıkış yaşadıkları geniş bir


50/250

26

vahşi endüstriyel doğa gibiydi. Hastalıklar kol geziyordu, kolerasalgını çok yaygındı ve ölüm oranları çok yüksekti.

Genel bakışViktorya döneminde yaşayan yoksulların hayatlarıylailgili daha çok fikir sahibi olmak için Charles Dickens’ınromanlarına, özellikle de Oliver Twist , Küçük Dorrit ve ZorZamanlar’a ve ayrıca Elizabeth Gaskell’in Kuzey ve Güney romanına bakılabilir.

Marx, bu dünyayı bizzat gözlemledi. Londra’daki ilk yıllarıyoksulluk içinde geçti ve ne yazık ki bu durum aile hayatını daetkiledi. Biri yeni doğmuş bir bebek olan üç çocuğu burada hayatınıkaybetti. Her ne kadar çocuk ölümleri o dönemde bütün toplumsalsınıflar arasında yaygın olsa da, genç yaşta ölenler genellikleyoksullardı. Marx’ın kendi hayatı ve etrafındakilerin hayatlarınadair gözlemleri, yoksulluğu işleyen yazılarının oldukça canlı veinsanları böylesi korkunç koşullarda yaşamak durumunda bırakan

sisteme karşı nefret dolu olmasını getirmiştir.

Hayat şartlarında böylesi bir düşüş yaşamak özellikle de, bollukve ayrıcalıklarla dolu aristokrat bir yaşamdan gelen karısı Jennyiçin zor olmuş olmalı. Jenny, Eylül 1849’da üç küçük çocuğuylaLondra’ya ulaşmıştı: Jenny (Jennychen), Laura ve Edgar. Dördüncüçocuğuna da hamileydi. Bu çocuk 5 Kasım’da Guy Fawkesgününde dünyaya geldi. Marx, oğlunun, Parlamento Binasınındevrimciler tarafından havaya uçurulma girişiminin anıldığı bugündoğmasından çok hoşlanmıştı ve ona, suikastçıların önderi anısınaHeinrich Guido adını verdi. Ama çocuğa aile içinde genellikleFawkesy deniyordu.

Londra’daki aile hayatı

Marx o kadar ünlü bir simgedir ki onun da bir insan ve aile babasıolduğunu unutmak çok kolaydır. Marx ve ailesi ilk başta, başka


51/250


pek çok mültecinin de yaşadığı Soho civarındaki kiralık evlerdekaldılar. Bir kez daha mahkemeye verildiler ve icraya düştüler.

İcra memurları gelip zaten birkaç parça olan eşyalarını, hattaçocukların oyuncaklarını bile aldılar. Mobilyalarını dışarıdakikaldırıma taşıyıp henüz küçük Fawkesy’yi emziren Jenny’yi boşzemin üstünde bıraktılar.

Zavallı Fawkesy sağlıksız bir çocuktu, sürekli havale geçiriyorduve Aralık 1850’de hayatını kaybetti. Bu esnada Jenny Marx yinehamileydi ve kızları Franziska Mart 1851’de dünyaya geldi.

Franziska, ciddi bir bronşit nöbeti geçirdikten sonra dahabir yaşındayken öldü. Babası cenaze masraflarını bilekarşılayamamıştı. En sonunda iyi niyetli bir Fransız komşuları, bircenaze levazımatçısı tutup küçük kızın onuruyla ebedi istirahatinegittiğini görmeleri için aileye borç verdi.

Aile, 1850’nin sonunda Dean Caddesi 28 numaradaki daha kalıcıbir eve taşındı. Bu ev bir apartmanın çatı katındaydı ve sadece ikiodası vardı. Bir erkek ve karısı, çocukları, hizmetçileri (HeleneDemuth) ve arada bir gelen kâtip (Wilhelm Pieper) için bu evmengene gibi olmalıydı. Lenchen olarak bilinen Helene Demuthhamile kalmıştı. İddialara göre bu çocuğun babası da Marx’tır.

Helene’in oğlu Haziran 1851’de dünyaya geldi ve Freddy LewisDemuth ismini aldı. Evlatlık verildi ve hayatının büyük bir kısmınıLondra’da Hackney semtinde geçirdi. Doğum belgesinde baba adıyazmıyordu ve her ne kadar söylentilere göre oğlan Marx’a çok

benzese de o zamanlar birçok insan, çocuğun babasının Engelsolduğuna inanıyordu. Engels hayatının ilerleyen döneminde, budedikoduya kendisinin müsaade ettiğini, çünkü Marx’ın ailesiniutançtan kurtarmak istediğini söylemiştir. Bu konuda kesin birkanıt olmasa da, bu çocuğun babası hakkında ipucu veren pek çokaile mektubu vardır ve bugün akademisyenlerin çoğu, Freddy’ninde Marx’ın oğlu olduğuna inanır. Pek tabii bu arada Prusyalıpolis ajanlar Marx’ın “gerçek bir bohem” hayatı yaşadığını raporetmişlerdir.


52/250

28

Marx’ın ailesi, Prusya polisinin gizli ajanları tarafından düzenliolarak gözetleniyordu, çünkü pek çok Avrupa devletinin

hükümetlerini alaşağı edip yönetici sınıflarıyla hükümdarlarınıgiyotine göndermek isteyen tehlikeli devrimciler olduklarınainanılıyordu. Jenny’nin üvey kardeşi Ferdinand von WestphalenPrusya’nın içişleri bakanı olduğu için, bu konuya kötü aileduyguları da bulaşmıştı. Ferdinand, kardeşinin Marx’la evliliğineen baştan beri karşıydı.

Ne var ki bu ajanlar çok etkili değillerdi ve Marx’la Engelsgenelde kendilerini takip eden veya aylak aylak dolaşıp not alan

ajanları tespit edebiliyorlardı. Kendilerini sahte komplolaraçekme oyunlarına da gelmiyorlardı. Bununla beraber bir ajanevlerine sızmayı başarabilmiş ve evlerinin korkunç kirli hali veözellikle de Marx hakkında bir rapor yazmıştı. Bu raporda Marx’ıyıkanmayan, çok sigara içen, çok içki içen ve düzensiz saatlerdeyaşayan biri olarak tarif ediyordu. Evlerine gelen ziyaretçilerde, hepsinin üstü toz tabakasıyla kaplı kırık eşyalarla, her yeredağılmış kâğıtlar, kitaplar, pipolar ve tütünlerle, orada buradaduran oyuncaklarla burada tam bir kaosun hâkim olduğunusöylüyorlardı.

Evin bohem havasına, buraya gelen pek çok ziyaretçi ve Marx’lapolitik tartışmalar yapmak için gece gündüz demeden eveuğrayan Komünist Birlik üyeleri de katkıda bulunuyordu. Marx,çalışmalarını düzgün bir sırada tutması için bir kâtip tuttuğundandolayı ev iyice tıkış tıkış olmuştu. Gerçi bu kâtibe ödeyecek pekfazla parası yoktu ve genç adam, Wilhelm Pieper da işinde pek

etkili sayılmazdı.

Pieper kendisini havalı bir Byroncu romantik olarak görüyordu.Marx için makaleler çevirmesi gerektiği halde çevirileri o kadarkötü oluyordu ki çoğu kez Engels bunları tekrar çeviriyordu. JennyMarx onu pek önemsemiyor ve onun yaptığı işleri kendisininkolaylıkla yapabileceğine ve böylece aileye para tasarrufusağlayabileceğine inanıyordu. Ne var ki bu kâtip zaman zamanromantik maceralarından ötürü ortadan kaybolan faydasız biri de


53/250


olsa Marx kâtip fikrinden hoşlanıyordu. Pieper, birkaç yıl boyuncaara ara Marx ailesiyle birlikte yaşadı ve çoğu kez Marx’la aynı

yatağı paylaştı, çünkü ev aşırı kalabalıktı. En sonunda öğretmenolmak üzere evi terk etti ve Jenny de nihayet mükemmel bir kâtipolabileceğini kanıtlama fırsatına eriş

gill hands - marx kilit fikirler

Documents