gonzalo munévar, naturalistyczne wyjaśnienie wolnej woli (ii)

8/18/2019 Gonzalo Munévar, Naturalistyczne wyjaśnienie wolnej woli (II)

1/24

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2014, t. 11 Philosophical Aspects of Origin s. 161-184

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2014.t.11/art.0.p!"

Gonzalo #un$%ar

&aturalist'(zne w')a*nienie

wolne) woli +,,-

.

1. Wprowadzenie

ninie)sze) pra(' moim zamiarem )est kr't'ka argumentw rn'(h eks- pertw w !zie!zinie neuronauk ktrz' )ak si3 z!a)e ustalili i wolna wola nieistnie)e alo !latego e )est z5u!zeniem alo !latego e nasze !o*wia!(zenie(z' po)3(ie wolne) woli uzalenione )est o! istnienia )a7 +lu )ani7 ktresamo przez si3 )est iluz)9. asa!ni(z' 59! taki(h argumentw polega na prz')-mowaniu naz't zaw3onego zwi9zku mi3!z' woln9 wol9 a '(iem *wia!o-m'm tak )ak mi3!z' )ani9 a '(iem *wia!om'm. G!' umie*(im' *wia!omo*;na w5a*(iw'm mie)s(u to rozwie)9 si3 ra()e7 prze(iw istnieniu )a i wolne) woli.

2. Problem


2/24

G. #un$%ar Natralistyczne !y"a#nienie !olne" !oli $II%

przez prz'(z'n' na! ktr'mi nie mam' kontroli. &a prz'k5a! za(howanie si3neuronw w nasz'm mzgu ostate(znie )est w'nikiem reak()i (hemi(zn'(hi pro(esw elektr'(zn'(h. Ale w t'm w'pa!ku !zia5ania spowo!owane takimza(howaniem si3 neuronw stanowi9 po prostu skutki )akie w'nika)9 ze swoi(h prz'(z'n tak nieu5aganie )ak kamieJ spa!a)9(' w przepa*;. Bak woe( tegomogli'*m' mwi; e )este*m' o!powie!zialni za te !zia5aniaR pierwsze)(z3*(i ninie)szego art'ku5u prze!stawi5em zar's naturalist'(znego w')a*nie-nia w )aki spos )aJ !eterminu)e nasze !zia5ania ktre rozwi9zu)e prolem

wolne) woli. @ozwi9zu)e ten prolem !latego e nie o!nosi si3 !o !etermini-st'(znego7 *wiata zewn3trznego ani prz'pa!kowo*(i pro(esw kwantow'(hani !u(hw i (zarowni( t'lko !latego e to )aJ7 +)a !eterminu)e nasze !zia-5ania. Szi3ki temu e "unk()onalna struktura lu!zkiego mzgu +i wielu inn'(hzwierz9t w'wo5u)e pro(es' emergentne w mo(n'm sensie )ak to w')a*ni5em powsta)e mzgow' miniwsze(h*wiat (e(hu)9(' si3 w5asn'mi prawami ktre pona! prawami "iz'ki i (hemii rz9!z9 !zia5aniami )akie po!e)mu)e (ia5o. A )e*lito &y !eterminu)em' nasze !'asne !zia5ania to w takim razie )este*m' za nieo!powie!zialni. 1


3/24

Filozoficzne Aspekty Genezy V 2014, t. 11

,. -a/ Llinsa i ennetta

L'm (o KlinPs usi5u)e oali; )est istnienie )a )ani ale )eeli ma ra()3 tonie5atwo '5o' w'wnioskowa; st9! e nieistnie)9(a )aJ mog5a' !etermino-wa; nasze !zia5ania +lu (okolwiek innego. ksi9(e a z wiru. 2d neuro%nów do sel!u stwier!za e: NWO )a nie )est (z'm* nama(aln'm. Lo t'lkosz(zegln' stan mentaln' w'generowan' prze!miot astrak(')n' !o ktregoo!nosim' si3 za pomo(9 s5w X)aY lu X)aJY7. I KlinPs uwaa e: NWO prze-

wi!'wanie )est na)w'sz9 i na)ar!zie) !ominu)9(9 "unk()9 mzgu NWO7. 4 Be!-nak e' "unk()onowa; prawi!5owo osonik nie moe mie; wi3(e) ni )e!negoo*ro!ka przewi!'wania. L3 (entraliza()3 przewi!'waJ7 !o!a)e znam' )akoastrak()3 okre*lan9 mianem X)aniY NWO7. H

A' zilustrowa; swo)9 teori3 KlinPs o!wo5u)e si3 !o porwnania mi3!z' po)3(iem )a7 a po)3(iem u)ka ama7 +ang. )* V )ncle *a& u'wan'mna prz'k5a! w z!ania(h t'pu u)ek am zomar!owa5 elgra!7:

I @o!ol"o @. KK,&Z a z wiru. 2d neuronów do sel!u prze5. Ban B. Lr9ka


4/24


Ba7 z wiru !la ktrego pra(u)em' i za ktre (ierpim' )est t'lko por3(zn'm s5owemwskazu)9('m na pewne gloalne z!arzenie V tak samo )ak po)3(ie u)ka ama t'lkowskazu)e na z5oon9 i heterogeni(zn9 realno*; tanw )e!no(zon'(h. 6

rama(h te) teorii )ani7 KlinPs sprz'mierz'5 si3 )ak si3 z!a)e z "ilozo-"em Sanielem Sennettem ktr' rwnie uwaa e )aJ )est astrak()9 a(zkol-wiek Sennett w'pra(owu)e sw) punkt wi!zenia w inn' spos. !aniem Sen-netta m' w prze(iwieJstwie !o rakw: )este*m' prawie (i9gle zaangaowaniw prezentowanie si3 inn'm i soie sam'm NWO za pomo(9 )3z'ka i gest'kula-

()i na zewn9trz i wewn9trz7. Sla Sennetta snu(ie opowie*(i lu historii stano-wi nasz9: po!stawow9 takt'k3 o(hron' kontroli i !e"iniowania sieie7. 8

A na)wanie)sz'mi opowie*(iami lu historiami s9 te !zi3ki ktr'm om'*lam'i kontrolu)em' opowie*; )ak9 opowia!am': inn'm V i soie sam'm V o t'm kim )este*m'7. Q BaJ (z'li )a )akie w ten spos u!u)em' )est kole)-n9 astrak()9 a nie rze(z9 w mzgu le(z na!al !ostate(znie siln'm i niemal na-ma(aln'm atraktorem w5a*(iwo*(i7. 10

La astrak()a stanowi tego ro!za)u uprosz(zenie )akie (z'ni9 "iz'(' o!no-sz9( si3 na prz'k5a! !o *ro!ka (i3ko*(i (ia5a. e!5ug Sennetta:

Le strun' (z' strumienie )awi9 si3 nam )ak g!'' ra5' si3 z )e!nego r!5a V niet'lko w o(z'wist'm "iz'(zn'm sensie p5'ni3(ia z )e!n'(h t'lko ust spo! )e!negoo5wka lu pira ale w sensie sutelnie)sz'm: i(h e"ektem na ka!'m s5u(ha(zu )estza(h3(enie !o +pr' postulowania z)e!no(zonego spraw(' !o ktrego nale9 te s5o-wa o ktr'm one mwi9 w skr(ie: za5oenia e istnie)e *ro!ek narracy"ne" ci01ko2 #ci. 11


5/24


e pozwala inn'm istotom lu!zkim zareagowa; w5a*(iwie na nas. Be!nak tegoro!za)u zalet' prakt'(zne nie ozna(za)9 e istnie)e )aJ. A te oaw' naturali-stw ktrz' wierz9 w woln9 wol3 sumu)9 si3 w rezultata(h rn'(h eksper'-mentw ktre na pozr po!a)9 w w9tpliwo*; istnienie te) w5a!z' lu prz'na)-mnie) sk5ania)9 !o m'*lenia i wolna wola )est iluz)9 w t'm sensie e 'na)-mnie) nie )est t'm (z'm mniemali*m' e )est.

4. 9rudno5ci esperymentalne wolne7 woli

pewn'(h eksper'menta(h oso' a!ane wierz9 e s9 spraw(ami !zia5a-nia po!(zas g!' nimi nie s9 w inn'(h za* wierz9 e i(h !zia5anie o!'wa si3niezalenie o! )ego rze(z'wist'(h spraw(w.


6/24


po)awia5 si3 zanim pa()en(i na(isn3li prz'(isk.


7/24


!a)e si3 na spraw(3 taki(h (z' inn'(h !zia5aJ. KlinPs powia!a e )aJ to t'lkoprze!miot astrak(')n'7 astrak()a7 ktra u)mu)e (entraliza()3 przewi!'-waJ7. Ale pomin9wsz' )ego analogi3 z u)kiem amem7 +ang. )ncle *a&w )akim sensie )aJ )est astrak()9R

&ale' po!kre*li; e wtrne )ako*(i nasz'(h zm's5w takie )ak arw' rozpoznanezapa(h' smaki (z' !wi3ki nie s9 ni(z'm wi3(e) ni w'nalazkami/konstruk()ami we-wn3trzne) semant'ki M=& No*ro!kowego uk5a!u nerwowego V prz'p. t5um.O NWO. Lo!zi3ki nie) we)*(iowe s'gna5' sensor'(zne s9 lokowane w wewn3trzn'm kontek*(ie

akt'wno*(i neuronalne) w taki spos e stanowi9 po!staw3 pre!'k()i ktre mzggeneru)e w o!!zia5'waniu ze *wiatem zewn3trzn'm. tego (o powie!zieli*m'w(ze*nie) V stwier!za KlinPs V w'nika e !ygenero!any abstrakt nazy!any 8"a72ni9/ nie ró1ni si0 fnda&entalnie od !tórnych "ako#ci postrze1e: z&ys'o!ych V )aJ7 )est w'tworem wewn3trzne) semant'ki M=&. 1H

Ba )est zatem ro!za)em wraenia lu per(ep()i z (z'm si3 zga!zam po! wa-runkiem e mam' na m'*li )a *wia!ome o w prze(iwn'm razie pow'szetwier!zenie KlinPsa nie mia5o' sensu. @wnie mnie) wi3(e) zga!zam si3z i!e9 e wtrne )ako*(i zm's5owe s9 w'nalazkami +powie!zia5'm ra(ze) kon-struk()ami o*ro!kowego uk5a!u nerwowego. Lakie !oznania nie reprezentu)9rze(z'wisto*(i7[ ra(ze) pozwala)9 nam niele ra!zi; soie w *wie(ie. 16 t9!

+


8/24


KlinPs wniosku)e e )a7 "est "edynie korz'stn'm w'nalazkiem o*ro!kowegouk5a!u nerwowego. Sennett !o(ho!zi !o po!on'(h wnioskw.

G. Pierwsza rytya Llinsa i ennetta

Be!nak wnioski te i!9 za !aleko. ior9( po! uwag3 nasze po)mowanie *wia-ta nie powie!zieli'*m' )e*li (h(ieli'*m' '; pre('z')ni e !rzewo )est zie-lone t'lko e listowie !rzewa o!i)a w *wietle ia5'm pewne pasmo (z3stotli-

wo*(i w pa*mie *wiat5a wi!zialnego ktre nasz mzg normalnie !ozna)e )akozieleJ.


9/24


w genomie. Ke(z )ak s9!z3 w prz'pa!ku organizmw z5oon'(h wzrasta po-trzea skoor!'nowania rn'(h organw i "unk()i.


10/24


i )9 zmienia +w koJ(u rnoro!ne element'7 musz9 si3 wza)emnie zas'milo-wa; w amalgamat ktr' si3 w5a*nie tworz'. #ona ' powie!zie; e w pew-n'm sensie organizm reprezentu)e7 soie )aJ a(zkolwiek taka reprezenta()a7 )est w wi3ksze) (z3*(i nie*wia!oma. Ale ez wzgl3!u na to (z' to powiem'w'5ania si3 st9! wiz)a mzgu ktrego "unk()9 )est struktur'zowanie !o*wia!-(zenia i (entralizowanie przewi!'waJ (z'li to (zego KlinPs w'maga5' o! )a-ni.

Ale mzg !a)e nam zna(znie wi3(e). truktur' in"orma()i sensor'(zne)

i (entraliza()e przewi!'waJ )akie powsta)9 w mzgu rozszerza)9 si3 na wiele pro(esw !o ktr'(h *wia!omo*; normalnie nie ma !ost3pu +trzewiow'(h po!progow'(h )ak rwnie na wiele inn'(h pro(esw ior9('(h u!zia5 w two-rzeniu !o*wia!(zeJ *wia!om'(h ez ktr'(h one same stanowi5'' (z3*; ta-ki(h !o*wia!(zeJ +poten()a5 gotowo*(i w eksper'men(ie Kieta poprzez inne pro(es' ktre (zasami s9 *wia!ome a (zasami nie +in"orma()a sensor'(zna )ak9 o!ieram' g!' prowa!zim' samo(h! z !omu !o pra(' a !o stosunko-wo nieli(zn'(h pro(esw um's5ow'(h ktre (e(hu)e to e s9 *wia!ome +(z'ta-nie te) stron'. Bak Sennett sam prz'zna)e: wia!omo*; prz'(z'n !zia5ania sta-nowi w')9tek a nie regu53 i e' w ogle w'ewoluowa5a w'maga w')9tko-w'(h okoli(zno*(i7. 1Q i3ksza (z3*; naszego '(ia mentalnego nie )est *wia-!oma !latego mzg prowa!zi osoiste ar(hiwa7 organizmu ktre w'wiera)9wp5'w na wi3kszo*; nie*wia!om'(h pro(esw przekszta5(a)9 )e i zestawia)9 zeso9 kie!' mzg spe5nia swo)e "unk()e. z'li )aJ nie )est *wia!oma. Best me-(hanizmem mzgow'm ktr' (zasami w'wo5u)e pro(es' *wia!ome a (zasaminie tak )ak me(hanizm' per(ep(')ne o! (zasu !o (zasu w'wo5u)9 pro(es' *wia-!ome a o! (zasu !o (zasu V nie.

G!' KlinPs i Sennett uzna)9 e )a7 z konie(zno*(i musi '; *wia!omee' w'kaza; e nie istnie)e to m'l9 )aJ z )e!n9 z )e) w5asno*(i.


11/24


)ani7. Lote wnioskowanie e )aJ )est )e!'nie w'nalazkiem lu konstruk()9rwnie )est 53!ne.

tanowisko Sennetta !ot'(z9(e )a )ego *ro!ek narra(')ne) (i3ko*(i7 )est )esz(ze s5asze V o ar!zo uogie. Sennett ograni(za swo)9 kon(ep()3 )aninawet nie !o *wia!om'(h stanw reprezentowania samego sieie t'lko !o pew-n'(h *wia!om'(h stanw )3z'kow'(h: opowia!ania historii. Lwier!zi e w'-59(znie w !zie!zinie )3z'kowego reprezentowania sam'(h sieie moem' (ie-sz'; si3 praw!ziw9 wolno*(i9 )ak9 !a)e nam rozum a zw5asz(za z!olno*(i9 !o

usprawie!liwiania nasz'(h !zia5aJ w s"erze moralno*(i. Ale po!one po!e)*(ie pomi)a zna(zn' u!zia5 po!*wia!omo*(i w nasz'm post3powaniu i ignoru)eewolu(')n9 warto*; "unk()i mzgu ktre po!trz'mu)9 )aJ7. Bak mwi Sa-mPsio:

Ton(ep()a i )a7 oraz *wia!omo*; ro!z9 si3 po )3z'ku i stanowi9 )ego ezpo*re!nietwor' )est ma5o praw!opo!ona. B3z'k nie powsta)e z ni(zego. NWO Beeli )a7 i *wia-!omo*; ro!zi5'' si3 de novo z )3z'ka to stanowi5'' )e!'n' prz'pa!ek s5w poza-wion'(h o!powia!a)9('(h im po)3;. 20

SamPsio in"ormu)e nas take i pa()en(i (ierpi9(' na (a5kowit9 a"az)3 tozna(z' niez!olni !o zrozumienia )3z'ka mwionego 9! pisanego lu pos5ugi-wania si3 nim V w59(z'wsz' pa()entw ktr'm usuni3to lew9 p5kul3 g!ziezna)!u)9 si3 o*ro!ki mow' V mimo wsz'stko komuniku)9 si3 !zi3ki gestomi znakom nie)3z'kow'm. 21


12/24


n'm7. 2I Lru!no nie stwier!zi; e nawet )e*li ograni(z'm' si3 !o s"er' *wia!o-mo*(i po!e)*(ie Sennetta okazu)e si3 naz't ograni(zone. 24

Dwolu()a o*ro!kowego uk5a!u nerwowego w ogle a mzgu w sz(zeglno-*(i zosta5a ukierunkowana w zna(zn'm stopniu V mona powie!zie; e z ko-nie(zno*(i V na korz'*(i )akie z5oon' organizm iologi(zn' o!nosi !zi3kiu)e!noli(eniu in"orma()i zewn3trzne) i wewn3trzne) )ak9 otrz'ma5 w kontek*(iew5asne) historii. atem organizm przekszta5(a *wiat w sw) w5asn' *wiat i malepsze warunki mi3!z' inn'mi ' przewi!'wa; (o si3 stanie i okre*li; )akie

!zia5anie 3!zie na)o!powie!nie)sze. KlinPs s5usznie prz'wi9zu)e wielk9 wag3!o tego ostatniego zaga!nienia. A wte!' g!' mzg za(howu)e si3 w ten spo-s pe5ni "unk()e tego os5awionego )a lu )ani. M! (zasu !o (zasu mzg w'-wo5u)e *wia!ome !o*wia!(zenia swo)ego !zia5ania !o*wia!(zenia ktre nie s9 ar!zie) wiar'go!ne (o prz'zna)e take KlinPs ni sensor'(zne. Ale powtrz-m': )aJ to zna(znie wi3(e) ni !o*wia!(zenia *wia!ome )akie w'wo5u)e.

J. ru(a rytya Llinsa i ennetta


13/24


go nie w'nika e per(ept' s9 przed&iota&i abstrakcy"ny&i. Tie!' patrz'm' naoraz astrak(')n' zauwaam' e astrahu)e o! (e(h )akie prze)awia)9 prz'-k5a!owo oraz realist'(zn' lu "otogra"ia. Lrzema (z' (zterema po(i9gni3(iami p3!zla malarz prz'wo!zi nam na m'*l go53ia alo Son Ti(hota )a!9(ego na@os'nan(ie alo (o* na (o moem' zareagowa; )e!'nie emo()onalnie. Mraz )est astrak(')n' w5a*nie w t'm sensie. Be!nak sam oraz nie )est prze!miotemastrak(')n'm. Be*li ma !u' "ormat i spa!nie komu* na g5ow3 to moe tegokogo* zai;.

+ Ale powie!zia5em w'ranie e per(ep()a )ani )est (z'm* inn'm ni )aJ. , w'!a)e si3 e )est prz'na)mnie) )e!en sens w )akim '; moe KlinPsi Sennett (h(ieli' argumentowa; e t'p )ani ktrego roni9 )est prze!mio-tem astrak(')n'm. e!5ug KlinPsa (entraliza()a przewi!'waJ +!la KlinPsa V )aJ )est astrak()9 ktr9 porwnu)e !o w'raenia u)ek am7 s9 to owiem!ogo!ne termin' ktr'(h u'wam' ' mwi; o (z'm* z5oon'm i heteroge-ni(zn'm7 nawet )e*li nie posia!a)9 a!nego !es'gnatu. Be!nak (entraliza()a V KlinPs musia5' si3 z t'm zgo!zi; V nie )est (z'm* nierze(z'wist'm: za(ho!zi. prze(iwn'm razie organizm nie '5' w stanie "unk()onowa; prawi!5owo.G!zie woe( tego tkwi astrak()aR 9!z3 e KlinPs usi5u)e powie!zie; ew mzgu nie ma konkretne) struktur' ktra o!powia!a5a' takie) (entraliza()i.Lo zna(z': rne (z3*(i mzgu wsp5pra(u)9 ze so9 w taki spos e w !ane)(hwili istnie)e t'lko )e!no !o*wia!(zenie a wi3( przewi!'wanie )est ar!zie)e"ekt'wne. Ke(z za (hwil3 zostan9 weJ zaangaowane inne (z3*(i mzgu a po-tem kole)ne. &ie istnie)e zatem konkretn' (entralizator7 w mzgu (ho(ia m-wim' )ak g!'' mzg mia5 homunkulusa7 o!powie!zialnego za t3 kwesti3.Lu tkwi astrak()a. kolonii termitw powia!a Sennett za(ho!zi na!zw'-(za)na koor!'na()a ale z tego nie w'nika e istnie)e koor!'nator. 2H

Tie!' KlinPs stwier!za e )a istnie)e w or3ie M=& w ktr'm NWO o!-gr'wa rol3 atraktora V o!arzonego pozorn'm istnieniem wiru ktrego kszta5t )est )e!'nie w'pa!kow9 wsplnego p3!u niepowi9zan'(h ze so9 w a!en inn'

spos elementw7 26 to prz'wo!zi na m'*l Sennetta ktr' twier!zi e )e!'-n'm Xp3!emY )akiego naiera tra)ektoria )ani NWO )est stailno*; )ak9 na!a5a

2H


14/24


)e) sie; przekonaJ ktre )9 konst'tuu)9 a g!' przekonania te w'gasn9 to tra- )ektoria take zaniknie NWO7. 2 sz'stkie te inspiru)9(e meta"or' )ak ta o u)-ku amie (z' *ro!ku narra(')ne) (i3ko*(i ponownie sugeru)9 e )aJ to as-trak()a nie istnie)e owiem a!na okre*lona struktura ktra ka!orazowo pe5nitakie "unk()e e mogli'*m' pos5ugiwa; si3 t'm !ogo!n'm terminem.

niosek ten wspiera)9 stwier!zenia Sennetta !ot'(z9(e tego (o naz'wa )alu )ani9 iologi(zn97: nawet na)skromnie)sza amea musi rozrnia; mi3!z'so97 a reszt9 *wiata7. La minimalna sk5onno*; !o o!rniania sieie o! in-

n'(h e' (hroni; sieie7 V stwier!za V to )aJ iologi(zna ale nawet tak nieskomplikowana )aJ nie )est konkretn9 rze(z9 le(z po prostu astrak()9NWO7. 28


15/24


prze(iwn'm razie musieli'*m' uzna; e lew ktr' poera !aniela ierze po'wienie za prze!miot astrak(')n'. am Saniel Sennett w po!on'm kon-tek*(ie w')a*nia e w !zie!zinie iologii nie mona si3 !omaga; warunkwkonie(zn'(h i w'star(za)9('(h +!e"ini()i esen()alist'(zn'(h nawet !la )ani7.


16/24


+! !a)e si3 e KlinPs i Sennett zak5a!a)9 i rela()e !'nami(zne s9 as-trak()ami. , z!a)e si3 e w pewn'm sensie takie s9. G!' staram si3 w')a*ni; )ak mzg spe5nia "unk()e )ani to mwi3 o !'nami(zn'(h rela()a(h mi3!z' roz-mait'mi strukturami w mzgu. Sostar(zam zatem teoret'(znego lu astrak(')-nego opisu. &ie mwi3 teraz o aksona(h !en!r'ta(h lu neuroprzekanika(hle(z o (z'm* (o o! ni(h astrahu)e. Ale po pierwsze te !'nami(zne rela()e s9w5a*(iwo*(iami konkretne) (a5o*(i ktr9 stanowi9 akson' !en!r't' neuroprze-kaniki i tak !ale). A po wtre s9 to w5a*(iwo*(i konkretne nie astrak(')ne.

resz(ie t'm (o powsta)e kie!' mwim' o taki(h rela()a(h !'nami(zn'(h )est wzorze( st'mula()i elektr'(zne) i (hemi(zne) w mzgu.

+e Ale (z' wzorze(7 nie )est prze!miotem astrak(')n'mR *(i*lerze(z ior9( t'm na (o natra"iam' w mzgu )est st'mula()a elektr'(zna i (he-mi(zna ktra )est zgo!na z pewn'm wzor(em. Ale pi5ka !o gr' w pi5k3 non9take )est prze!miotem ktr' o!powia!a )akiemu* wzor(owi +ma kszta5t s"e-r'(zn'. Be!nak nie przesta)e !latego '; konkretn'm prze!miotem.

+" 'oram' soie silnik h'r'!ow' w samo(ho!zie. zasami si5a poru-sza)9(a ko5a po)az!u po(ho!zi z sek()i spalinowe) (zasem z elektr'(zne) a (za-sami mog9 pra(owa; )e!no(ze*nie +o ile w !an'm momen(ie )est taka moli-

wo*;. &ie istnie)e a!na konkretna istota silnikulus7 ktre) si5a stale poruszako5ami. @ela()e )akie za(ho!z9 mi3!z' rn'mi (z3*(iami silnika s9 !'na-mi(zne i zmienne i a' )e w')a*ni; w'astrahowu)3 nakr3tki *ru' zawor'i tak !ale). atem !ostar(zam teoret'(znego lu astrak(')nego opisu. Ale t'm(o powo!u)e e po)az! h'r'!ow' si3 porusza )est ar!zo konkretn' silnika komina()a (z3*(i ktra w !an'm momen(ie si3 uwi!a(znia lu prze)mu)ekontrol3 moe '; !owolna.

G!'' KlinPs i Sennett mieli ra()3 to wsz'stkie istot' 'we i wsz'stkie ma-sz'n' '5'' astrak()ami. Gorze) nawet: prakt'(znie wsz'stkie oiekt' wesze(h*wie(ie posia!a)9(e mas3 '5'' astrak()ami poniewa !'nami(znerela()e napot'kam' )u na poziomie atomw nie wspomina)9( o (z9ste(z-ka(h. I1 A skoro tak to )aki '5' pow! prze(iwstawiania tego (o astrak(')-ne temu (o konkretneR

I1 A nawet na poziomie (z9stek elementarn'(h )ak elektron (z' proton o!k9! prz')mu)e si3e s9 to kompleks' z5oone z kwarkw.

16


17/24


K. Wniose dotyczHcy 7ani

Tie!' pisa5em &aturalist'(zne w')a*nienie wolne) woli7 I2 w roku 1QQ8w'!awa5o mi si3 tak o(z'wiste e )aJ to ni( innego )ak mzg i nie prz'sz5omi !o g5ow' e 3!3 musia5 roni; tego twier!zenia. &ie w'oraa5em soiee Sennett 3!zie na!al mwi5 o swoim *ro!ku narra(')ne) (i3ko*(i a t'm ar-!zie) e KlinPs okae si3 )ego so)usznikiem. &a pewno nie s9 )e!'n'mi ktrz' )ak Tartez)usz osta)9 prz' t'm e )e*li istnie)e )a to musi '; )a *wia!om'm

(ho(ia wrew Tartez)uszowi uwaa)9 e )a *wia!ome )est z5u!zeniem. Ale )ak twier!zi Boseph KeSouU:

,stnienie )ani )est zasa!ni(z9 (e(h9 towarz'sz9(9 '(iu zwierz3(iem. ,nn'mi s5ow':wsz'stkie zwierz3ta ma)9 )aJ niezalenie o! tego (z' s9 o!arzone samo*wia!omo-*(i9. rezulta(ie na )aJ sk5a!a si3 zna(znie wi3(e) ni to z (zego samo*wia!ome or-ganizm' z!a)9 soie spraw3. @ze(z'wi*(ie nie!awne a!ania w !zie!zinie ps'(ho-logii spo5e(zne) uw'!atni5' e wiele wan'(h aspektw za(howaJ spo5e(zn'(h (z5o-wieka w t'm po!e)mowanie !e('z)i a take spos w )aki reagu)em' na (z5onkwgrup rasow'(h i etni(zn'(h o!'wa si3 za po*re!ni(twem nie*wia!omo*(i. II

@wnie ps'(holoka @uth #unroe )u w 1QHH roku w !ue) mierze zie-

nie z mo)9 pierwsz9 kr't'k9 KlinPsa i Sennetta uolewa5a na! t'm e po(zu-(ie )a )akie roz!i"a si0 w (i9gu '(ia )est na!miernie m'lone z )ani9 )aka )estorganizmowi napraw!3 niez3!na7. I4 La niez3!na organizmowi )aJ zna)!u)esi3 w mzgu g!' spe5nia "unk()e witalne ktre opisa5em +zali(za)9 si3 !o ni(htake te ktr'(h w'maga KlinPs. Bak wi!zieli*m' m'lenie *wia!ome) )aniz me(hanizmem ktr' o! (zasu !o (zasu )9 w'twarza: praw!ziw9 )ani9 )akie)istot' lu!zkie potrzeu)9 nie mnie) ni inne zwierz3ta )est 53!em.

I2 ?A@ &aturalist'(zne w')a*nienie wolne) woli +,W7 s. 111-1I.

+


18/24


i!zieli*m' rwnie e przeszko!' !la istnienia )ani nie stanowi animzg )ako (a5o*; V lu lepie): !'nami(zne po!grup' (z' so)usze7 w mzguktre zmienia)9 si3 nieustannie niekie!' ra!'kalnie V ani to i nie ma a!negohomunkulusa7 ktr' na!zorowa5' "unk()e o klu(zow'm zna(zeniu !la as'-mila()i interpreta()i i u)e!noli(ania in"orma()i w kontek*(ie historii organizmu.KeSouU zga!za si3 e:

Fakt i wsz'stkie aspekt' )ani zazw'(za) nie prze)awia)9 si3 rwno(ze*nie )ak rw-nie e rne aspekt' mog9 '; nawet sprze(zne moe )ak si3 w'!a)e stanowi; ez-

na!zie)nie z5oon' prolem. Be!nak ozna(za to )e!'nie e rne sk5a!owe )ani o!-zwier(ie!la)9 "unk()onowanie o!mienn'(h s'stemw mzgow'(h ktre mog9 ale niezawsze musz9 '; zs'n(hronizowane. IH

Laka s'n(hroniza()a ierze swo)e r!5o w topologi(zne) organiza()i neuro-anatomii mzgu. &a prz'k5a! w uk5a!zie wzgrzowo-korow'm za(ho!zi zna-komite przewo!ni(two nerwowe w !w(h kierunka(h a li(za aksonw zst3pu- )9('(h z oszaru kor' mzgowe) !o oszaru wzgrza sk9! otrz'mu)9 in"orma-()3 sensor'(zn9 )est wielokrotnie wi3ksza o! li(z' aksonw wst3pu)9('(h. I6

kor' w'rasta)9 rwnie !5ugie i zamkni3te polis'napt'(zne owo!' rwnole-g5e ktre prze(ho!z9 przez struktur' pomo(ni(ze +cortical appendages )ak )9-

!ra po!staw' N ganglia basalesO i m!ek Ncerebell&O i wra(a)9 !o kor'. a*mie)s(e sinawe Nlocs coerlesO rozpina po (a5'm mzgu siate(zk3 w5kieni moe w'!ziela; neuroprzekanik nora!renalin3 ktra moe zmienia; inten-s'wno*; lu wagi )akie prz'iera s'napsa w owo!a(h !o ktr'(h )est po!59-(zona. !aniem Geral!a D!elmana i Giulio Lononiego map' gloalne7 wp5'-wa)9( na ten ostatni element topologi(zn' mzgu nak5a!a)9 NWO ograni(zenia!arto#ci a' w'kszta5(i; reak()e kategor'(zne ktre s9 a!apta(')ne7 I +to zna-

IH KDSM=b ?ynaptic ?el!@ s. I1.

I6


19/24


(z' takie ktre ostrzega)9 organizm w o!powie!ni(h s'tua()a(h na prz'k5a!istotn'(h !la przetrwania. ta)e si3 tak poniewa:

Bak wia!omo rozproszone w mzgu wst3pu)9(e s'stem' warto*(i s9 o"i(ie po59(zonez re)onami mzgu tworz9('mi po)3(ia zw5asz(za z kor9 (zo5ow9 i skroniow9 a takez tak zwan'm uk5a!em limi(zn'm NWO. @e)on' te wp5'wa)9 na !'namik3 wspo-mnieJ osoist'(h ktre z kolei ugruntowu)9 si3 lu nie w zaleno*(i o! reak()i opar-t'(h o warto*(i poz't'wne lu negat'wne. I8

grusza rze(z ior9( mona powie!zie; e o*ro!ki

IQ

emo()onalne m-zgu w'wiera)9 wp5'w na o*ro!ki po)3(iowe sensor'(zne i wiele inn'(h.


20/24


(z'wi*(ie g!' pa()ent s5'sza5 przez tele"on g5os swo)e) matki rozpoznawa5 )9 )ako swo)9 mam3. 41

Mmwi5em niektre sz(zeg5' tego prz'k5a!u w kontek*(ie w(ze*nie)sz'(hrozwaaJ a' !a; z'telnikowi )a*nie)sz' pogl9! w )aki !ok5a!nie sposstruktura i !'namika mzgu pozwala)9 na t'p "unk()onowania niez3!nego !la )ani.

O. Procesy silnie emer(entne

truktura i !'namika mzgu prowa!z9 rwnie !o powstania tego (o na-zwa5em pro(esami silnie emergentn'mi7. Mwo!' w korze sprz3one zwrotniez neuronami w nisz'(h7 oszara(h mzgu przekszta5(a)9 to (o w'oraam'soie )ako element' z ktr'(h sk5a!a si3 !o*wia!(zenie. &a prz'k5a! niezli(zo-na ilo*; (z9stek *wiat5a )aka pa!a na nasz9 siatkwk3 w ka!e) (hwili moezosta; zinterpretowana przez mzg na wiele sposow. !zie!zinie per(ep()i praw!opo!onie na)powanie)sz'm prolemem prze! )akim stoi mzg )est to )ak rozstrz'ga; wielozna(zno*(i. t9! potrzea astrak()i ktra (z3*(iowo po-zwala organizmowi ra!zi; soie w *wie(ie. w5asz(za mzg ssaka w'kszta5(i5o!powie!ni9 struktur3 mianowi(ie owo!' sprz3enia zwrotnego !zi3ki kt-r'm w(ze*nie)sze stan' mzgu (z3*(iowo !eterminu)9 nasz9 oe(n9 per(ep()3(i9gle nak5ania)9 owiem me(hanizm wzrokow' !o )e!nozna(zne) interpreta()i po(z9tkowego nie5a!u interpreta()i ktra ma sens ze wzgl3!u na w(ze*nie)sze!o*wia!(zenie organizmu. rezulta(ie )ak twier!z3 w poprze!nie) (z3*(i tegoart'ku5u:

NWO uk5a!' lu sie(i w mzgu osi9ga)9 t'm(zasowe stan' stailno*(i !zi3ki oiego-wi7 li(zn'(h t'm(zasowo powsta5'(h wag s'napt'(zn'(h oraz !zi3ki regulowaniu i(hw taki spos ' '5' !ostosowane !o aktualn'(h potrze. tan neuronaln' )est wi3(emergentn' w t'm sensie e nie )est on !eterminowan' w'59(znie przez konst'tuu)9(e

41 Tlas'(zn9 pra(9 !ot'(z9(9 rela()i mzgowe) mi3!z' emo()ami a rozumowaniem )est M6HdFartez7usza Antnio SamPsio. oryzonty Som '!awni(z' @D,


21/24


go wagi po59(zeJ s'napt'(zn'(h. tan neuronaln' )est emergentn' rwnie w t'msensie e wagi s'napt'(zne (z3*(iowo zale9 take o! samego stanu neuronalnego. 42

Mt w uk5a!zie silnie emergentn'm natra"iam' na (a5o*; ktra )est (z'm*wi3(e) ni suma )e) (z3*(i V ar!zo !orze to znam' V ale w ktre) rwnie(z3*(i lu element' s9 !o pewnego stopnia konst'tuowane przez sam9 (a5o*;w !wukierunkowe) rela()i !'nami(zne). rezulta(ie mzg )est uk5a!em ktr'(ho(ia "unk()onu)e zgo!nie z prawami "iz'ki i (hemii to !o!a)e swo)e w5asnesposo' !zia5ania swo)e w5asne prawa7 e' przekszta5(i; wielozna(zn9 in-

"orma()37 zewn3trzn9 w s!ó" #!iat . ten spos ten uk5a! si generis mzg )ako )aJ !e('!u)e )akie !zia5anie uzna)e za w5a*(iwe. Lak )ak m' sami okre-*lam' nasze !zia5ania tak te )este*m' za nie o!powie!zialni. z'telnika zain-teresowanego szersz'm omwieniem pro(esw silnie emergentn'(h za(h3(am!o zapoznania si3 z pierwsz9 (z3*(i9 ninie)szego art'ku5u. Luta) moim (elem )est w'kazanie e pomimo pewn'(h w9tpliwo*(i naros5'(h wok5 pra( u(zo-n'(h te) klas' (o KlinPs i Sennett s9 one zgo!ne z osi9gni3(iami neuronauk.

10. ;luz7e


22/24


to (o zazw'(za) "unk()onu)e !orze (zasami w w')9tkow'(h okoli(zno*(ia(h prowa!zi nawet !o per(ep()i para!oksaln'(h. ,luz)e s9 wi3( (z'm* (zegow per(ep()i moem' si3 spo!ziewa;.

Be*li *wia!ome po(zu(ie woli )est per(ep()9 )ani w pro(esie po!e)mowania!e('z)i V a taki o(z'wi*(ie )est wniosek !o ktrego prowa!zi ninie)sza pra(a V to woe( tego powinni*m' o(zekiwa; e per(ep()a )ani )est po!atna na r-noro!ne iluz)e na )akie natra"iam' w eksper'menta(h opisan'(h pow'e).

Saniel egner rozwi)a ar!zo przekon'wa)9(e w')a*nienie warunkww )aki(h mam' wraenie realiza()i nasze) woli. 4I


23/24


L'm(zasem w eksper'men(ie z "a5sz'w'm prz'(iskiem i rzutnikiem sla)-!w kie!' oso' a!ane na(iska)9 prz'(isk zmienia si3 sla)!. 53!nie uwaa)9e spowo!owa5' !zia5anie !zi3ki temu e zosta5' spe5nione w'mogi +1-+I.Ke(z g!' sla)! zmienia si3 w ezpo*re!nim nast3pstwie !e('z)i u(zestnika+w'!o'te)7 ezpo*re!nio z )ego mzgu za pomo(9 elektro! zanim na(i*nie prz'(isk to a!an' nie uwaa e to on spowo!owa5 zmian3 sla)!u (ho(iaw rze(z'wisto*(i tak '5o. t'm w'pa!ku nie zosta5 spe5nion' warunek +2 poniewa a!an' s9!zi5 e )e*li na(i*nie prz'(isk to zmieni si3 sla)!. Ale nie

na(isn95 prz'(isku i nie wi!zi inne) prz'(z'n' ktra mog5a' w')a*ni; ten sku-tek. oe( tego (zu)e si3 ar!zo z!ezorientowan'.

Le i inne z5u!zenia *wia!ome) wolne) woli ktre wprawia)9 w tak wielkiez!umienie s9 z)awiskami w5a*nie tego ro!za)u )aki(h nalea5o' o(zekiwa; po prz')3(iu po!e)*(ia naturalist'(znego w posta(i )ak9 rekomen!u)3.

11. Fonluz7a

Argument' prze(iwko )ani prze!stawione w pra(a(h KlinPsa i Sennetta tow rze(z'wisto*(i argument' )e!'nie prze(iw kartez)aJskie) )ani *wia!ome).Ale )e*li kto* )est naturalist9 i w zwi9zku z t'm roni tez' e um's5 )est mate-rialn' to nie musi stwier!za; i )aJ to mit. r3(z prze(iwnie )aJ stanowi )e-!en z g5wn'(h powo!w rozwini3(ia si3 mzgu. A z5u!zenia *wia!ome) wolis9 (en9 )ak9 o! (zasu !o (zasu me(hanizm' mzgowe p5a(9 w w')9tkow'(hokoli(zno*(ia(h (ho(ia na og5 me(hanizm' te s5u9 !oru organizmu tak )ak wsz'stkie inne me(hanizm' mzgowe w'wo5u)9(e stan' *wia!ome.

Gonzalo ?n@var

' >aturalistic 'ccount o! 3ree Will ;;Q

?ummarye%eral arguments ase! on neuros(ien(e ha%e een propose! against the possiilit' o" "reewill. , ha%e pointe! out that those arguments against "ree will !epen! "irst on argumentsagainst the eUisten(e o" the sel". A((or!ing to @o!ol"o KlinPscs (ase against the sel" "or eU-ample sin(e no eUperien(e-(entralizing area eUists in the rain an! sin(e our sense o" sel"

18I


24/24


is thus an internal per(eption that (oul! not (orrespon! to an' su(h rain area the sel" !oesnot eUist. ut , ha%e shown against KlinPs as well as against Saniel Sennett an! othersthat their o)e(tions against the sel" are onl' appli(ale against a (ons(ious sel" the sort o" notion that "its well with artesian philosoph'.

&e%ertheless in this age o" neuros(ien(e there is no reason to theorize on the asis o" su(ha notion. Gi%en that the min! is iologi(al so shoul! the sel". e must then reason on the asis o" a iologi(al notion o" the sel" i.e. on the asis o" a notion (ompatile with neuro-s(ien(e in the (onteUt o" e%olutionar' iolog'. hen we !o so we (ome to realize that thesel" whi(h per"orms man' "un(tions in%ol%ing man' areas o" the rain is a !istriuti%eme(hanism V it nee! not e (entralize! at all. e also (ome to realize that the sel" is alsomostl' un(ons(ious an! that our sense o" sel" eing an internal per(eption as KlinPs him-sel" pointe! out is su)e(t to illusions. ut we ought not to (on"use the sense o" sel" withthe sel" an' more than we ought to (on"use the per(eption o" an elephant with the elephant.Gi%en the iologi(al (on(eption o" the sel" , !e"en! a plausile (ase (an e ma!e thatgi%en also m' notion o" strong emergen(e that the sel" !oes in!ee! !etermine the personcsa(tions. Lhis ought to e the proper approa(h to the prolem o" "ree will as pre%iousl' pointe! out ' Gar' atson.

Feywords& "ree will sel" rain !istriuti%e sel" naturalism an! "ree will strong emer-gen(e (ogniti%e neuros(ien(e @o!ol"o KlinPs Saniel Sennett.

?6owa 4luczowe& wolna wola )aJ mzg )aJ rozproszona naturalizm a wolna wola sil-

na emergen()a neuronauki poznaw(ze @o!ol"o KlinPs Saniel Sennett.

184

gonzalo munévar, naturalistyczne wyjaśnienie wolnej woli (ii)

Documents