Hadithi dhe shkrimi I tij Pa marr parasysh shkaqet dhe arsyet pr shkrimin e dobt t Hadithit gjat jets s Pejgamberit a.s., duhet t themi se kjo gjendje mundsoi kushte t volitshme pr lajmrimin e haditheve apokrife (t rrejshme). Kjo dukuri u paraqit qysh gjat jets s Muhamedit a.s. N kt jep shenj hadithi i tij: MEN KEDH-DHEBE ALEJJE MUTEAMMIDEN FEL JETEBEVVE MAKADEHU MINENNAR Kush gnjen mbi mua qllimisht di q nuk e kam thn, le t prgatit pr vete ulse prej zjarri. Thuhet se kt Hadith i Drguari a.s. e tha kur u kontestua nj Hadith i rrejshm. Pas vdekjes s Muhamedit a.s. mundsia e prhapjes s haditheve apokrife ishte m e madhe, dhe kjo shfaqje filloi t marr prmasa gjithnj e m t mdha. Klima e volitshme pr Hadithet apokrife lindi me prhapjen e Islamit n vise e popuj t ndryshm, si persiane, berbere, egjiptiane etj. N at bashksi kishte t atill, t cilt fen e kishin pranuar vetm formalisht, e shfrytzonin do rast q Islamit ti japin grushtin zhduks. Kur kt haptas nuk mund ta bnin,filluan t prdornin metodat m perfide q n Islam t futnin kuptimet dhe marrzit e tyre t xhahilietit. sht shnuar se Abdulkerim Ewxha sipas pranimit t tij, ka vn m se 4000 hadithe apokrife. Kt gjendje mund ta kuptojm edhe prej Buhariut, i cili prej 600 mij haditheve t tubuara pr Sahihun e tij, vetm 4000 i zgjodhi pr autentik, kurse t tjert i hodhi si t dobt. Kushtet e volitshme pr apokrifizimin e haditheve krijuan edhe armiqsi politike si,midis Ebu Bekrit r.a. dhe Aliut r.a., Aliut dhe Muaviut, Abdullah b. Zubejrit dhe Abdulmelikut, pastaj midis emevitve dhe abasitve. donjra an ka tentuar q ta arsyetoj qndrimin e vet duke trilluar mjaft sosh. Shfaqjen e haditheve apokrife e mundsuan edhe rivalitetet midis disa fiseve, popujve, arabve dhe joarabve, t cilat mundoheshin q veten ta prezentojn m t mir, m t zgjedhur. N kt aspekt ata shkuan larg. Vend me rndsi pr mundsin e paraqitjes s Haditheve apokrife dhan edhe shkollat

apologjetike e juridike, n tentim q ta ruajn dhe ta mbrojn qndrimin dhe autoritetin e tyre, dhe ashtu si t tjert shkuan mjaft larg burimit, sa q shkruan haditheve sipas dshirs.

A).Dukuria e shtrembrimit t qllimshm t haditheve i brengosi muslimant, aq m par nga se ka t bj me nj prej burimeve t msimit islam, prandaj filluan t mendojn pr shnimin e Hadithit. Por, nuk ishte leht t ngarkohen me nj obligim kaq kompleks, kur vet Pejgamberi a.s. nuk e kishte br, bile e kishte ndaluar shkrimin ka ishte prej tij ajo njerzore, q mos t vij te barabarsia me Kur'anin ose shprfillja e Kuranit, sikur q ndodhi tek librat e mparshm t Zotit.

.sht e kuptueshme se interesi pr biografin e Muhammedit a.s. u rrit edhe m shum pas vdekjes s tij. Shkruan edhe ata, t cilt pr Muhammedin a.s. pak kan ditur deri ather. Vdekja do dit e mungonte numrin e njohsve t Hadithit, ka i shtyri t gjallt t ken kujdes pr ruajtjen e kujtimeve t tyre. Kshtu fituam nj numr t madh koleksionesh (fletushkash).Ja disa prej tyre: -Dhehebiu thekson se halifi Ebu Bekr e kishte redigjuar nj vepr prej 500 haditheve. Kt vepr ia fali bijs s vet Ajshes r.anha, por t nesrmen ia morri dhe e zhduki nga frika se mos ka gabuar dikund. -Sa i prket Omerit r.a. m s miri e shohim prej fjalve t Urveh b. Zubejrit, i cili thekson: Omeri dshironte t shkruaj hadithe dhe pr kt u konsultua me sahabt. T gjith u pajtuan. Omeri priti edhe nj muaj duke e lutur Allahun sepse dyshonte n shkrimin e Hadithit. Pas ksaj, nj dit tha ;Sikur q dini, u pata premtuar se do t shkruaj Hadithe, por mu kujtua se disa njerz prej ehli-Kitabve para jsuh kan shkruar libra krahas librit t Zotit. Njerzit u dhan pas tyre dhe e lan librin e Zotit. Pr Zotin, librin e Zotit un asnjher nuk do ta prziej me asgj. Dhe kshtu Omeri r.a. e la shkrimin, tubimin e Haditheve. Me shnimin e haditheve jan marr Sahabt si: Ibn Ubada, Ibn Mesudi e pr Abdullah ibn Abasin flitej se ka ln aq shnime sa mezi i mbante n deve. Edhe m edukativ sht rasti vijues, t cilin e prcjellin disa burime: Nj dit nj nxns i Ebu Hurejrs i tha atij: Ti na ke folur pr kt gj.

Ebu Hurejre (sigurisht atbot n pleqri) refuzoi t pranoj se ka thn:Por pasi q nxnsi i tij insistoi, Ebu Hurejre iu prgjigj: Nse ti kt prej meje e ke dgjuar, ather ajo duhet t jet n shkrimet e mia. E mori pr dor n shtpi ku i tregoi mjaft libra pr jetn e Muhamedit a.s., e edhe pr ndodhin n fjal. Ather tha: Mir t thash, se nse di t flas ajo duhet t jet n shnimet e mia. Ndrroi jet m 59 H. Ndrsa para vdekjes i diktoi apo dorzoi n dorshkrim nj librez me 138 hadithe mbi Pejgamberin e Zotit, nxnsit e tij t ri, Hamman ibn Munebbihut. Prej t parve q iu prgjigjn thirrjes gjat jets s tij ishte edhe Muhamed ibn Muslim ibn Suhab Ez-Zuhriu. Buhariu prcjell n Sahihun e tij (kitabu-l-ilm) se Omer b. Abdulazizi i shkroi Ebu Bekr bin Hazmit: Kur dihet se Abdulazizi ka sunduar prej 99 deri 101 h., mund t prfundojm se kodifikimi i Hadithit ka filluar rreth vitit 100 h. Prve ktij rreziku te muslimant u paraqit dshira q Hadithi i vrtet t ndahet prej t falsifikuarit, t apokrifizuarit. Prej ather, kryesisht, fillon nj pun mjaft e rnd dhe mjaft e ndrlikuar. sht dashur mjaft pun e mund q t gjendet mnyra se si t konstatohet se cili hadith sht i vrtet e cili jo, pas nj kohe t gjat. Kjo sht dashur t bhet, sepse ka t bj me fen, parimet e s cils duhet t jen t mbshtetura n burime autentike e t sigurta. Si fryt i nj pune t ndrlikuar e prgjegjse shkencore, lindn edhe koleksionet e njohura t Hadithit. Midis tyre ndr m t njohurat dhe m autentiket jan:

Sahihu i Buhariut (Vdiq m 256 h.) Sahihu i Muslimit (Vdiq m 261 h.) Suneni i Ebu Davudit (Vdiq m 275 h.) Suneni i Tirmidhiut (Vdiq m 279 h.) Suneni i Ibn Maxhes (Vdiq m 273 h.) Suneni i Nesaiut (Vdiq n 303 h.). Posedojm edhe dy koleksione prej m t njohurave:

Muwattau i Ibni Malikut (vdiq m 179 H.) Musnedi i Ahmed b. Hanbelit (vdiq m 241 H.)

1.Sahihu i Buhariut

Emri i plot i tij sht: Ebu Abdil-lah Muhammed ibn Ismail ibn Ibrahim ibn Mugira ibn Berdizbeh el-Xhufi. U lind n Buhar m 10 Shewal 194 H., ndrsa vdiq m 256 H. N punn e tij 16 vjeare n fushn e shkencs s hadithit tuboi rreth 600.000 hadithe, e m n fund vendosi q nga ky numr t bj nj vepr prej haditheve t vrteta. Kshtu q e shkroi veprn e njohur t tij El-Xhamiu-s-sahihu . Iden pr prpilimin e ksaj vepre sipas fjalve t Buhariut e dha Ishak Ruhvijet, kur nj dit tha: Sikur t donte dikush prej jush ta prpilonte nj koleksion prej thnieve t Muhamedit a.s. , dhe kshtu Buhariu e filloi kt pun. Koleksioni sht i prbr sipas prmbajtjes s tematikave juridiko-teologjike n 97 pjes (libra), ndrsa ka 3730 kaptina, t cilat prfshijn gati t gjitha sferat e jets. Sipas mendmit t Ibni Haxherit, Sahihu i Buhariut ka 7397 hadithe me zinxhirin e njerzve, t cilt e kan prcjell hadithin, dhe 1865 hadithe me ndrprerjen e ktij zinxhiri. Gjithsej ka 9082 hadithe, midis t cilve ka 2781 hadithe t paprsritura.

.Sahihu i Muslimit

Emri i plot i tij sht Muslim ibn Haxhxhaxh ibn Muslim el-Kusherij en-Nisaburi. Koleksioni i Muslimit sipas rndsis vjen pas atij t Buhariut. Prmban 4000 Hadithe, ndrsa sht i sistematizuar sipas temave. Hadithet jan t rregulluara njri pas tjetrit t do teme. Muslimi n Sahihun e tij bn dallimin ndrmjet termineve haddethena dhe ahberena dhe sht i mendimit se terminin e par mund ta prdorin vetm n rastin kur nxnsi e ka dgjuar ndonj Hadith nga goja e msuesit t tij, derisa t dytin kur sht lexuar n prezenc t msuesit.

Suneni i Ebu Davudit

Emri i plot:EBu Davud Sulejman ibn Es-Sexhistani.Veprn e tij e shkroi n Bagdad. Ka mendime se Suneni i Ebu Davudit sht m mir i rregulluar se sa Sahihu i Buhariut e Muslimit Gazaliu i madh mendon se muxhtehidit i mjafton Suneni i Ebu Davudit.

Suneni i Termidhiut

Emri i plot: Muhamed ibn Sina ibn Themrete Et-Tirmidhi, i njohur me pseudonimin Ebu Isa. Q n rinin e tij dallohet n kt shkenc. Ka transmetuar prej Buhariut, Muslimit etj. Suneni i tij ndahet n 4 pjes, kurse sht karakteristike se Termidhiu pr her t par bri kategorizimin e haditheve sipas autenticitetit. Suneni i Nesaiut

Emri i plot:Ebu Abdirr-rrahman ibn Shuajb En-Nesaiu.Ai e shkroi veprn e tij, t ciln e quajti Sunenul Kebir (Suneni i Madh). Me krkesn e shokve dhe t afrmve e shkurtoi veprn e tij q t jet m e prshtatshme pr lexuesit. Pr dallim nga katr t parve,ky Sunen karakterizohet me Hadithe t dobta.

.Suneni i Ibn Maxhes

Emri i plot: Ebu Abdil-lah Muhamed ibn Jezid ibn Maxhe El-Kavzanij. Ky sunen prmban rreth 4000 Hadithe. Ka 32 pjes dhe 1500 kaptina. Edhe ky sunen karakterizohet me Hadithe t dobta. Disa kritik t Hadithit kt sunen nuk e rradhisin ndr gjasht koleksionet autentike, e n vend t tij e numrojn Muwatauun e ibni Malikut kurse disa Musnedin Ahmed ibn

Hanbelit.

Prve ktyre kemi edhe: 1.Muwatauun e Ibni Malikut.Pr kt vepr thon se Ibn Maliku e ka punuar rreth 40 vjet. Prmban m se 100.000 Hadithe.Prej Malikut kan msuar m se 1000 nxns, prandaj edhe kt koleksion e hasim t ndryshm. M i njohuri sht ai prej Jahja ibn El-Lajthi El-Endelusit.

2.Musnedin e Ahmed ibni Hanbelit, i cili prmban rreht 40.000 Hadithe.Autori thot se n kt Musned ka tubuar vetm hadithe autentike. Por,edhe ktu hasim n hadithe t dobta.

Ekzistojn edhe koleksionet tjera t njohura t Hadithit,si:Suneni i Bejhekiut (458),Suneni i Derekutnit (385),Sahihu i Ibni Huzejms,Muxhemi i Taberaniut etj.

Pr praktikn e Muhamedit a.s. m tej do t prdorim terminin Hadith, sepse ndr ne sht m i njohur dhe m i zakonshm.

Sipas mendimit t kritikve t Hadithit, ky Hadith bn pjes n Mutewatir Hadithe.

Afif Abdulfettah Tabbareh, Ruhud-dinil-Islamijji, Bejrut 1972, fq. 459

Ibid, fq. 459

Muhammed Hamidullahu, Muhamed a.s., II djelo, Zagreb, 1977, fq. 47

Muhammed Hamidullahu, Uvod u Islam, Visok, 1973, fq. 33.

Muhamed Hamidullah, Muhamed a.s., II djelo, fq. 48.

Muhamed Hamidullah, Uvod u Islam, fq. 35.

Ibrahim Trebinjac, Udzbenik za Hadis, I god. ITF-a., 1981.

Muhamed Hamidullah, Muhamed a.s., II, fq. 48

Ibrahim Trebinjac, ibid, fq. 6.

Muhamed Hamidullah, Muhamed a.s., II, fq. 49

Muhamed Hamidullah, Uvod u Islam, fq. 35

Muhamed Hamidullah, Uvod u Islam, fq. 35.

Afif Abdulfetah Tabbareh, Ruhu Ed-Dinu-l-Islamijju, bot. IX, Bejrut, 1972, fq. 464

Sahihul-Buhari,pjesa 1-3, f. 1-2. (Origjinal n Arab.).

Sahihul-Buhari, I, knjiga prijevod i komentar Hasan Shkapuri, Sarajev, 1974, fq. 5.

Ibid, fq. 5.

Ibrahim Trebinjac, Ibid., fq. 97.

H. Mehmed Hanxhiqi, Uvod u tefsirsku i hadisku nauku, bot. III, Sarajev, 1972, fq. 8283.

Ibid., 83.

Ibid., 83.

Ibid., 83.

Ibid., fq. 83.

Ibid., fq. 81-82.