Hasan JASHARIZlatko ZHOGLEVJonuz ABDULLAI

LËVIZJET GLOBALE POLITIKE DHE RELIGJIOZE

2008

Në bashkëpunim me Universitetin Shën Kirili dhe Metodij-Shkup dhe Shën Klimenti i Ohrit

Bashkëpuntorë

Mr. Gordana StojanovskaMr. Ardita CekaDemush Bajrami

Studentet bashkepuntorëQemal Xheladini,koordinatorIlhan EminovNazmi DautiRilind XheladiniLumturije LumaElzana IsmailiFetije IseniIsen AsaniValon TaipiArlinda AsaniDriton KaloshiFiknete EmruliLoerta KuqoGanimete Jashari Drenuasha Kamberi

Projekt i përbashkët i dy Qendrave për Hulumtime Shkencoretë Fakultetit të Gjuhëve, Kulturave dhe Komunikimit dheFakultetit të Administratës Publike - UEJL - Tetovë

Hasan JASHARIZlatko ZHOGLEVJonuz ABDULLAI

"LËVIZJET GLOBALE POLITIKE DHE RELIGJIOZE"

Projekt hulumtues për vitin 2006-2007

CIP - Katalogizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka "Sv. Kliment Ohridski", Shkup

316.642-053.6:304-027.511(497.7)(047.31)

JASHARI, Hasan Lëvizjet globale, politike dhe religjioze:Projekt hulumtuespër vitin 2006-2007/ Hasan jashari, Zllatko Zhoglev,Jonuz Abdullai. - Shkup: 2008, -112 fq.; 24 cm.

ISBN 978-9989-173-17-21. Zhoglev, Zlatko (autor), 2. Abdullai, Jonuz (autor)a) Mladina - Vrednosni stavovi - Globalizacija -Makedonija - Istra`uvawa.

COBISS.MK-ID 73842954

5

P Ë R M B A J T J A

HYRJE .............................................................7-8

PJESA 1 - LËVIZJET GLOBALE DHE SHOQËRIA

PASMODERNE ....................................9-39

Antiglobalizimi si lëvizje globaleDilemat teorike. Dialogu globalInterpretime të ndryshme për lëvizjet religjiozeA paraqet globalizimi rrugë në një drejtim?Kriza e naftës dhe ekonomiaReligjioni si lëvizje dhe formë dukurie në shoqëritë bashkëkohoreKonfliktet fetareProblemet e laicizmit dhe postmodernizmiStudentët dhe perceptimet e tyre politike dhe religjiozeRinia universitare dhe mendimi publik Rinia studentoreNjë vështrim historik i shkurtër i angazhimit politikstudentor.

Demonstratat studentore të vitit 1968Liderët studentorë nga '68Protestat studentore të vitit 1997

Lëvizjet e reja në botëNeoliberalizmi si dukuri e re politike dhe ekonomiLëvizjet fetare dhe konfliktet

Konfliktet dhe toleranca fetare në Ballkan

PJESA 2 - MEDIUMET PËR LËVIZJET GLOBALEDHE RELIGJIOZE......................................40-61Të dhëna empirike për lëvizjet religjioze tek neDallimet ndërshtetërore në besimPrezantimi i lëvizjeve religjioze dhe politike në mediumeMetoda e punësSi u paraqitën lëvizjet politike dhe religjioze në mediume?Kush është i pranishëm në medium?Çfarë burimesh të informacionit shfrytëzojnë meMonitorimi i tri gazetave ditore në Republikën e Maqedonisë

Konstatime të përgjithshmeMonitorimi i mediumeve të shkruara në periudhën nga 07 qershor-16 qershor 2007Gazeta ditore - "DNEVNIK"Gazeta ditore - "Utrinski Vesnik"Analiza e drejtpërdrejt e shkrimeveGazeta e përditshme - "Fakti"Analiza e drejtpërdrejtë e shkrimeve

PJESA 3 - QASJA METODOLOGJIKE E HULUMTIMIT.........62-69Mënyra e hulumtimitQëllimet e hulumtimitQëllimi specifikMënyra e zhvillimit të hulumtimitPlani themelor i hulumtimit dhe rezultatet e pritura nga çdo fazë e hulumtimit:

1 . Lënda e hulumtimit2. Hipotezat3. Qasja në hulumtim4. Klasifikimi i burimit të të dhënave5. Rëndësia e hulumtimit dhe rezultatet 6. Pyetësori anketues7. Vërejtje për zgjedhjen e sistemit të indikatorëve8. Burimet e të dhënave9. Planifikimi i ekzemplarit

PJESA 4 - ANALIZA E KËRKIMIT ANKETUES.................70-95

PJESA 5 - TABELAT E KONTINGJENTIMIT...................96-112

6

7

Koncepti i globalizimit në dhjetë vitet e fundit është bërëangazhim intelektual botëror dhe është gjithnjë e më i madh numrii njerëzve, të cilët në këtë ose mënyrën tjetër trajtojnë aspekte tëndryshme të këtij fenomeni.

Ideja që të punohet projekti me titull "Qëndrimet e studentëvepër lëvizjet globale dhe religjioze", ka dalë si rrjedhojë e një nevojedhe përpjekjeve pragmatike dhe debateve të shumëfishta me stu-dentët gjatë ligjëratave, duke bërë përpjekje në thellimin e tyre menjë hulumtim që do të na ndihmonte në grumbullimin e materialitfaktografik dhe i njëjti të analizohet nga aspekti teorik dhe empirik.Që në fillim, na ishte e qartë se ky angazhim dhe përcaktim përpunën hulumtuese shkencore, është detyrë e vështirë dhe një rrugëme shumë të panjohura.

Shtrohet pyetja, ç'është ajo që i nxit studentët të mendojnë përlëvizjet globale religjioze dhe politike? Gjithsesi, ajo është shprehje egjithë asaj që ndodh përreth nesh n ë periudhën pasmoderne, glob-alizmi, si një periudhë e pandalshme dhe e pakthyeshme e integrim-it ekonomik, politik, kulturor dhe në përgjithësi e jetës sociale tëindividit. Pastaj, dilemat dhe debatet që udhëhiqen në qarqetintelektuale dhe politike, a thua vetë globalizimi paraqet një projekttë grupeve botërore me ndikim, liderë dhe korporata? A është ky

Jemi të rrethuar me zhvillim globalizuestë ngjarjeve: paraqitja e industrisë të komu-nikimeve globale; rritja e korporatave multi-nacionale, ndikimi i tregjeve financiare glob-ale;ngrohja globale dhe aktivitete botërore tëtë drejtave të njeriut. E gjithë ajo kontribuonnë theksimin e idesë të shoqërisë globale.Tani e pranojmë më se kufizimet gjeografikengushtohen dhe bota bëhet një vend i për-bashkët.

Malcolm Waters

HYRJE

rendi i ri botëror, apo kjo, mbase paraqet edhe një komplot të më tëpasurve ndaj vendeve të botës së tretë, Perëndimit ndaj Lindjes etj.Këto janë disa nga pyetjet që paraqesin tema për pikëpamjekundërthënëse dhe janë lëndë e debateve që e përcjellin këtë procesdhe diskursin teorik.

Bisedat që paraqesin bazën e këtij projekti kanë të bëjnë memënyrën, në të cilën studentët reagojnë (perceptimi i tyre) në duku-ritë dhe lëvizjet më të reja globale në Maqedoni, rajon dhe botë. Ngakëtu, hulumtimi ka përfshirë 550 studentë nga Universiteti i EJL,Universiteti Shën Kirili dhe Metodi dhe Shën Klimenti i Ohrit ngaManastiri. Të dhënat empirike janë grumbulluar nga hulumtimet eanketimeve, intervistat, mbikëqyrja dhe analiza e dokumenteve.

8

9

LËVIZJET GLOBALEDHE SHOQËRIAPASMODERNE

Pjesa 1

Pjesa 1

LËVIZJET GLOBALE DHE SHOQËRIAPASMODERNE

Në kohën e civilizimit, të cilës i takojmë, ndoshta fjala, mëshpesh e përdorur e shkencës, politikës dhe gazetarisë është glob-alizimi. Kjo, paraqet një proces, që me shpejtësi të madhe po epërvetëson botën, duke ndikuar në lëvizjet ekonomike dhe nëmënyrë të drejtpërdrejtë në formësimin e jetës së individëve dhe gru-peve. Sipas disave, globalizimi është term që përdoret për t'i për-shkruar ndryshimet në shoqëritë dhe në ekonominë botërore, sirezultat i rritjes dramatike të mundësive për tregti dhe këmbim kul-turor. Në kontekstin specifik ekonomik, ka të bëjë, thuajaekskluzivisht, me efektet e liberalizimit tregtar, respektivishttregtisë së lirë. Që të fitohet një pasqyrë më e plotë për periudhënglobalizuese, duhet theksuar se para Luftës së Dytë Botërore,ekonomia botërore është forcuar me rritje dramatike dhe krejt kjome ndihmën e institucioneve dhe programeve ndërkombëtareekonomike. Mirëpo, mu në këtë periudhë ndodhi lufta e ftohtë, e cilanë nivel botëror krijoi dy grupime të mëdha rreth qendrës kapital-iste të fuqisë-SHBA dhe bllokut socialist të lindjes me BashkiminSovjetik. Në periudhën e viteve të 70-ta efektet e këtij këmbimi tash-më ishin gjithnjë e më shumë evidente, respektivisht u vërejtën anëtpozitive dhe negative si rënia e Murit të Berlinit, disfata e komu-nizmit, që hapën horizonte të reja për procesin e globalizimit dhe nëpërgjithësi për institucionet demokratike në përmasa botërore. Mepërmbysjen e diktatorëve dhe shteteve jodemokratike në Evropën eMesme dhe Juglindore, ranë edhe barrierat ideologjike dhe një-mendësia.

Në gjithë këtë mozaik të idesë së progresit të shoqërisë njerëzore,duhet kërkuar edhe revolucioni në mënyrën në të cilën njerëzit iperceptojnë lëvizjet sociale. Në të gjitha këto ndodhi të trans-

10

formimeve ideologjike të shoqërive në institucione pluraliste dhedemokratike, aktorët kryesorë ishin të rinjtë, studentët dhe intelek-tualët.

Me të drejtë mund të nxirret në pah konstatimi se në kohën, nëtë cilën po jetojmë, gjithnjë e më shumë po rriten dallimet midisnjerëzve si në planin ekonomik, kulturor dhe arsimor. Kjo, paraqetnjë fenomen kompleks të transformimit të sistemit botëror kapital-ist. Ne, jetojmë në shoqëri, e cila në vazhdimësi ec përpara. Nëdekadën e fundit, shoqëria me shpejtësi të madhe rirregullohet, endryshon imazhin e saj në botë, vlerat themelore të saj, strukturëne saj shoqërore dhe politike, institucionet kyçe të saj. (Piter D 1995,7,10). Ne, pikërisht tani ndodhemi në çastin e një transformimi tëtillë. Atë e krijon globalizimi. Kjo, kontribuon dhe ndikon edhe ndajmënyrës se si individët i perceptojnë lëvizjet globale.1 Globalizimi nërrafshe të ndryshme definohet edhe në mënyra të ndryshme. Njëqasje e sofistikuar dhe pragmatike përfshinë në këtë koncept këtomarrëdhënie me këto komponentë që po zhvillohen viteve të funditme hov të madh. Për një tregtar që mallin e shet në vendin më tëlargët të botës, një gazetar që lajmin e çon menjëherë gazetës sëtij,për një qytetar akademik që i ndjek botimet shkencore në inter-net apo mban ligjërata në largësi, ose në televizion ndjek një ngjar-je që zhvillohet në atë moment në anën tjetër të botës- globalizimiparaqet n jë lojë në të cilën edhe ne bëhemi lojtarë. (Ahmet.D,2005)

Si sillen njerëzit, si e paramendojnë këtë botë dhe shpejtësinë endryshimeve, të cilat ndodhin përreth nesh. Studentët reagojnë nëmënyra të ndryshme. Në ç'masë ata bëhen pjesë përbërëse e trans-formimeve teknologjike - telefonat celularë, automobili, participimidhe aktivizimi në jetën publike dhe politike, liritë fetare dhe plural-izmit e rinj politik në Evropën Qendrore dhe Lindore, pas vitit 1991,hapën fusha të reja për zhvillimin e perspektivave qytetare.

Antiglobalizimi si lëvizje globale

Globalizimi si pjesë përbërëse e jetës në shoqëritë bashkëkohoreka edhe kundërpeshën e saj ose lëvizje, që është zhvilluar si reagimndaj këtij procesi. Ky është antiglobalizimi që në bashkësi prezanto-

11

1 Lëvizjet e reja globale. Më interesante nga të gjitha lëvizjet sociale në botë është'Tutte Bianche'' (të gjithë në të bardhë), Kjo lëvizje paraqet përzierje të disa lëvizjevemë të vjetra ideologjike siç është zaptizmi, marksizmi Italian dhe lëvizjet neoliberale.Program ii kësaj lëvizjeje përbëhet nga të ardhurat bazë, shtetësia globale, e cila si etillë garanton lëvije të lirë në epokën e regjimit të vizave dhe qasje në teknologjitë ereja.

het si përplasje midis globalizmit dhe antioglobalistëve (Nicë, Davos,Athinë, Torino, Tokio, Sidnej…)2

Vetë shprehja antoglobalizim nuk ka emër të unifikuar dhe për-doret në mënyra të ndryshme tek aktivistët në hapësirë. Vetë orga-nizmi i organizatave eantiglobaliste është i ndryshëm për nga mad-hësia dhe qëllimet programore. Termi antiglobalizim pëlqehet të për-doret më tepër në mediume.

Baza filozofike e lëvizjeve antiglobaliste ka të bëjë me idenë seglobalizimi e ngushton hapësirë e lirive dhe të drejtave të njeriut,ose siç do thoshte Marksi e të huazon natyrën njerëzore. Pas kon-centrimit të lëvizjeve antiglobaliste në vendet ku takohen liderët evendeve të fuqishme në botë, G-8, ose samitet e NATO-s, mund tënxirret përfundimi se ky është reagim ndaj hegjemonisë të të mëd-henjve në botë. Nganjëherë, përcillet me sloganet se ajo është lëviz-je globale për drejtësi, për paqe, për një botë ndryshe më tëbarabartë etj.

Shpeshherë midis antiglobalistëve vërehet një nuancë frike dheurrejtjeje ndaj sistemit korporativ të shoqërisë kapitaliste, me atë qëvihet re një politikë e kërcënimit të drejtave dhe lirive të njeriut.Shembull më të mirë të pohimeve të këtilla paraqet vetë ndotja emjedisit të njeriut dhe prania e drejtpërdrejtë në këtë e teknologjivetë reja dhe e garës për përfitime. Në thelb, mund të pajtohemi menjë konstatim se pikërisht në këtë hapësirë shtetet më të fuqishmejanë të prekshme - se edhe përkundër krijimit të politikave të rrep-ta publike dhe masave ndëshkuese për ndotjen e mjedisit të njeri-ut, ajo gjithandej shkatërrohet. Sulmet e SHBA-ve në Afganistan,sidomos në Irak, imponuan argumente plotësuese dhe në njëfarëmënyre i mobilizuan atiglobalistët që t'i ridefinojnë aktivitetet e tyreprogramore. Përfundimisht, ata patën edhe një argument të fortëpara opinionit se në vend që të luftojmë kundër terrorizmit dhe dik-tatorëve në botë krijohet hapësirë për luftëra dhe gjakderdhje tëreja. Globalizimi edhe këtu përmendet si shkak për përleshjet, kurseinteresi ekonomik, në rastin konkret, pasuria e naftës në Lindjen eAfërt, si shkaku kryesor i konflikteve të atjeshme me dekada, tëintensifikuara, posaçërisht pas krizës së madhe të naftës së vitit1973.

Protestat e organizatave, siç është për shembull organizataLëvizja globale për drejtësi, detyruan që takimet e nivelit të lartë tëmbahen jashtë qyteteve të mëdha, ku zakonisht ishin mbajtur,respektivisht të zhvendosen në lokalitete më të largëta, ku të protes-

12

2 Qëllimi përfundimtar i kësaj lëvizjeje është mosdëgjueshmëria qytetare, e cila nëesencë do të thotë sjellje anarkiste ''Movimento Antagonista'' ''Movimento Anarchico''''Movimento Pacifista'' ''Movimento Dei Girotondi''.

tuarit është jopraktike, kurse tubimi i njerëzve është i vështirë dheme një mbulim më të vogël të mediumeve.

Dilemat teorike. Dialogu global

Për debatin tonë, dëshiroj që të shtroj një pyetje dhe dilemë thel-bësore - A ekziston dialogu midis religjioneve dhe civilizimeve, në fil-limin e mileniumit të tretë? Shikuar në përgjithësi, nëse ai dialogekziston, është i zbehtë, i pamjaftueshëm dhe i mundimshëm. Meqëllim që pyetja të elaborohet nga aspekti teorik, do të mundohemiqë diskursin tonë ta fillojmë me tezën e Samjuell Hantigton se,burimet kryesore të përleshjeve të ardhshme, në skenën politikebotërore, nuk do të jenë problemet ideologjike e as ekonomike, porato kulturo-religjioze, edhe atë midis Islamit dhe Krishterimit. Aishumë lehtë edhe konfliktin serbo -shqiptar te vitit 1999 e klasifikoisi konflikt muslimano-krishter. Por këtu nuk e qëlloi. A thua eardhmja do ta vërtetoje në praktikë mosdurimin e tashëm globalreligjioz? Përplasjet midis Islamit dhe Krishterimit, shfaqja e terror-izmit, thirrjet për luftën e shenjtë, sulmet terroriste, Al Kaeda dheplanet e saj për përleshjet e ardhshme..., bëhen tema qendrore tëshkencës, politikës dhe qeverive. Ato paraqesin tema dhe problemeshkencore e politike lidhur me debatin për mendimin publik, jovetëm tek ne, por edhe në botë. Këto tema, në njëfarë mënyre, nëaspektin teorik janë prekur edhe në kohën e Toma Akvinskit, XhonLokut, Aleksis de Tokvilit. Sot, këto rrethana dhe marrëdhënie traj-tohen nga Samuell Hantington, Frensis Fukujama, Manuel Kastells,Entoni Gidens, Ali Bulaç, Amin Maluf... Mirëpo, nuk është kon-testues edhe ajo se këto çështje, jo vetëm që studiohen dhe hulum-tohen në mënyra të ndryshme, por edhe bëhen tema, gjithnjë e mëtë rënda, për analiza sociologjiko-politikologjike. Qëllimi ynë ështëqë ta hulumtojmë perceptimin studentor të këtyre realiteteve. Tashohim disponimin e studentëve në Maqedoni, si shtresa më endjeshme, e cila e para reagon dhe ka qëndrimet e veta lidhur meatë që ndodh në botë dhe shoqëri.

Padyshim se midis Islamit dhe Perëndimit thellohen ndasitë.Sulmi ndaj kullave binjake në vitin 2001 në Nju Jork, karikaturat eprofetit Muhamed në Evropë, kryengritja e të rinjve myslimanë nëParis, lufta në Afganistan, Irak dhe përplasjet rreth programitbërthamor të Iranit janë temat, të cilat kanë kapluar qendrat efuqisë botërore të politikës dhe religjionit, me çka i vërtetojnë qën-drimet tona hipotetike se ndodhitë religjioze dhe politike, me njëmanifestim, bile agresiv, imponohen në përditshmërinë tonë dhebëhen pjesë përbërëse e mendimit publik.

13

14

Çështja e dytë, që është lëndë e diskursit tonë, ka të bëje medilemën se a ekziston dialogu politik midis fuqive të mëdha në botë,pas mbarimit të Luftës së Ftohtë? A thua luftërat në Gjirin Persikdhe në ish-Jugosllavi ishin luftëra që e shqetësuan botën dheshtetet e fuqishme, sidomos SHBA-të dhe Rusinë?3

Interpretime të ndryshme për lëvizjet religjioze

Religjioni është pjesë përbërëse e kulturës njerëzore. Marksi për-faqëson qëndrimin se ai është opium për popullin. Për religjionindhe lëvizjet religjioze kemi qëndrime dhe mendime te ndryshme.Religjioni e ka lindur gjithë atë që është thelbësore në shoqëri… Nenuk e konstatuam faktin se kategoritë fundamentale të të menduar-it, e sipas kësaj edhe shkenca, kanë prejardhje religjioze…Atëherë,do të mund të konkludonim se, thuaja të gjitha institucionet emëdha shoqërore janë lindur në religjion, thotë Leonard Svitler dhePol Mojzes (Pol M, , 2005).

Mirëpo, ajo që ndodhë në shoqërinë bashkëkohore dhe marrëd-hëniet me religjionin mund të jetë pasojë e faktit se asnjëherë si derimë tani, bota nuk ka qenë më e plotë me teknologji revolucionaredhe njëkohësisht plot me konflikte.

Në përpjekjet e tyre për ta sqaruar krijimin e shoqërisë moderne,sociologët klasikë Veber, Marks dhe Dirkem, i kanë kushtuarvëmendje të madhe krijimit të religjionit dhe ndikimit të tij ndajlëvizjeve sociale dhe jetës së njerëzve në përgjithësi. Të gjithë do tëpajtohemi me një argument të fuqishëm se nga koha kur ata kanëshkruar e deri më sot ka ndryshuar shumëçka, kurse ne jetojmë nënjë botë që ndryshon në ecje dhe ne tani ndodhemi në një sistemglobal të ideve, produkteve të reja, lëvizjeve sociale dhe debatit përto… Meredit B. Mek Guajër (Meredith B. MC ,2007, 437), i cili thotëse bota bashkëkohore bashkon njerëzit me pikëpamje të ndryshmendaj botës. Në shoqëri, nga ata individë, kërkohet që të jenë qyte-tarë që do të sillen me respekt të madh, tolerancë ndaj dallimeve dheparaqitjeve të dallueshme në natyrë dhe shoqëri. Kjo, bëhet edhe përshkak të vetë faktit se në të kaluarën njerëzit kanë jetuar në kuadërtë kulturave të tyre, vendbanimeve. Për bindjet fetare të të tjerëve,nuk është menduar ngase, marrë në përgjithësi, njerëzit kanë jetu-ar njëri pranë tjetrit. Sot, bota bëhet e vogël, njerëzit e kulturave te

3 Ajo që ndodhi në Srebrenicë, pastaj llogoret e përqendrimit, gjenocidi në Kroaci,Bosnje, Kosovë, i ngjante fashizmit dhe gjendjes së Luftës së Dytë Botërore. Pastaj,sulmet e 11 shtatorit, Madrid dhe Londër vetëm sa e vërtetojnë faktin për nevojën enjë dialogu të përhershëm global, forcimin e institucioneve demokratike në botë dhelëvizjet paqësore

ndryshme, të prejardhjes gjeografike, besimit, religjionit, bindjevepolitike, racës, jetojnë së bashku, ngase vetëm ashtu mund të pros-perojnë në jetën e tyre. Shembuj të tillë të bashkërenditjesbashkëkohore të kulturës urbane dhe ekonomisë globale, kulturësdhe perspektivës, shihen konkretisht në organizimin e jetës në HongKong, Marsej, Nju Jork, Kuala Lumpur, Paris,Londër, Sidnej etj.

Bernar Luis në librin "Gjuha politike e Islamit", duke debatuarpër fuqinë e Islamit thotë se për vendet islamike feja ende është kri-teri themelorë për identitetin dhe lojalitetin grupor. Islami është aiqë e bënë dallimin midis meje dhe tjetrit, midis të jashtmit dhe tëbrendshmit, midis vëllait dhe të huajit. Në botën perëndimore ështëdominant klasifikimi që bëhet sipas atributeve të tjera, p.sh. kombi,vendi, shtresa, rajoni.

Dr. Mio Nikiq, profesor në Fakultetin Filozofik të Zagrebit, ështëi mendimit se fenomeni i lëvizjeve të reja fetare paraqet një realitetnë 10 - 20 vitet e fundit dhe kjo manifestohet edhe në të gjithavendet e Ballkanit. Lëvizjet e reja fetare vijnë nga të gjitha anët - ngaLindja vijnë lëvizjet islamike, hinduse, budiste. Nga Perëndimi medepërtueshmëri të madhe paraqiten ato nga provenienca protes-tante dhe në trajtë më të vogël ato me parashenjën katolike. Sipasprofesor Nikiq, lëvizjet e reja fetare me emra dhe udhëheqës tendryshëm, shfaqen si sekte dhe në thelb barten përmes disidentëve,që do të thotë se ato janë të shkoqitura, ose pjesë të ndara tëreligjioneve të mëdha (Hare Krisna paraqet pjesë të hindusëveortodoksë ).

Në kushte kur bota gjendet para një lufte të ftohtë dhe kurpërsëri aplikohet institucioni i garës ndërmjet SHBA dhe Rusisë,imponohet, gjatë kohë, një lëvizje alternative botërore si New Age -Epoka e re, e cila është lëvizje globale që angazhohet për filozofinë ere të jetës. Ajo është një religjion i ri universal, që angazhohet tëbesojë në iluzione, në këtë mënyrë, duke krijuar një fotografi idilikepër parajsën në tokë. A nuk është kjo një kërkesë për shpëtim ngavobektësia, ku dallimet gjithnjë e më të mëdha dhe shtresimet eshoqërisë, si dhe vetmia e njeriut në kushte të depërtimit të neolib-eralizmit e imponon këtë? Kjo, në një farë mënyre, paraqet një utopimë të re globale. A thua këto marrëdhënie dhe lëvizje do të kenësukses në tërheqjen e një numri më të madh të adhuruesve - ështënjëra nga pyetjet e shumta që do të duhet iniciuar dhe studiuar. Ngaana tjetër, në shoqërinë pasindustriale, gjithnjë e më tepër, flitet përkrizën e sekularitetit si bindje dhe si sjellje e individëve në raport meindividët tjerë, grupet dhe institucionet. Kjo, është njëra anë e prob-lemit, ndërsa ana tjetër, thotë se në epokën e pluralizmit kemi njëproces të fuqishëm të dobësimit të bindjeve fetare. Në kohën e

15

krizave, posaçërisht, rritet identiteti i bashkësisë fetare. A thua ten-dencat dhe përplasjet Islam - Krishterim, lufta në Irak dhe sulmi iKullave binjake paraqesin një krizë të përgjithshme, e cila e rritëndjenjën në kërkim të shpëtimit dhe identitetit në Islam? Ajo ështënjë nga dilemat e këtij debati.

Pyetjet tjera kanë të bëjnë me atë se a ekziston konflikti midisIslamit dhe pasmodernizmit?

Fitohet përshtypja se konflikti ndodhë në ndryshimin e botësnga njëra anë dhe dogmave të forta islamike, se duhet të jetë sipasprincipeve të vjetra, nga ana tjetër?

Dialogu midis religjioneve është i domosdoshëm, ngase domos-doshmërish duhet jetuar në pajtim me principet e veta religjioze, poredhe hapur ta pranojë dhe kuptojë religjionin e huaj. Ky është diver-siteti fetar dhe bashkekzistenca e shoqërive të përbëra nga mëshumë religjione. Në kohën e re, në të cilën jetojmë, doemos duhettë përpiqemi për një ripjekuri të re të vetëdijes, e cila në tërësi, apopjesërisht, do ta ndryshojë qasjen ndaj religjioneve, të vetes dhe tëtjetrit (huajës). Ajo do të na shpie në një strumbullar të përbashkët tëtë kuptuarit, që do të mundësojë tolerancë dhe paqe midis popujve.

Padyshim se, gjenerata e re, në masë më të madhe, reagon nëndikimet e faktorëve eksternë në shoqëri. Format e shfaqura dhesjellja e gjeneratës së re ne shoqëri, gjithsesi manifestojnë diç ngandjenjat dhe bindjet e saj të brendshme. A thua tek gjenerata e re,e cila gjithnjë e më tepër kërkon mënyra se si ta mbajë apo ta for-cojë identitetin fetar, shtrohet nevoja e mbajtjes së mjekrës,shamisë, kryqit dhe paraqet mënyrë të identifikimit fetar. Ose, nëatë që na rrethon, vetë fakti i ndërtimit të kryqeve në male, xhamiveme shumë minare, kishave, gjithashtu paraqet identifikim me njëgrup që është i ndryshëm nga tjetri.4 Vetë principet globale dheopsionet e mundshme të jetës së Mek Luhanit, në Fshatin global, nashpijnë drejt të menduarit dhe konkludimit se, ne nuk mundemi mët'i injorojmë të tjerët. Nuk mund ta mbyllim shpirtin tonë për ta, tëshikojmë me frikë në ta dhe pakuptim, t'i ofendojmë, bile edhe t'iurrejmë. Takimet e tilla, midis religjioneve, shumë lehtë mund të naçojnë në armiqësi, bile ne luftëra dhe vdekje, thonë Sfindler dheMojzes.

16

4 Për momentin në Maqedoni udhëhiqen debate të hapur rreth iniciativës sëQeverisë së RM, në qendrën e Shkupit të ndërtohet kishë. Iniciativa të ngjashme kaedhe për ndërtimin e xhamisë në qendrën e Tetovës. Utrinski Vesnik shkruante përatë se a thua Maqedonia po bëhet shtet i kishave dhe xhamive. Ne, nuk do të thoshimse ajo është ashtu dhe se ajo bëhet shtet i qytetarëve, gjithnjë e më të varfër, të cilëtkërkojnë shpëtim tek klerikët dhe kuzhinat popullore.

Shtrohet pyetja se a thua liberaldemokracitë perëndimore dheshoqëritë e tyre krijojnë, në vazhdimësi, hapësirë për Krishteriminsi traditë e privilegjuar? Ose, a thua shenjtërit islamik nuk mund t'inënshtrohen kritikës sociologjike dhe psikologjike. Fitohet një për-shtypje e theksuar se në epokën e pasmodernizmit religjionet bëhenalergjike në kritikën gazetareske, historike dhe ideologjike. Ndoshta,ndonjëherë dëshirojnë të na bindin se feja është ndonjë çudi, e cilau kundërvihet të gjithë argumenteve të pasmodernizmit dhe tërrjetit të shoqërisë së informacionit.

Gjithsesi, duhet që të përmendet edhe një karakteristikë ërëndësishme e sociologjisë së religjionit, e ajo është marrëdhëniasociale e besimtarëve.

A thua ata e duan vetëm Zotin, apo i duan edhe miqtë e tyre, osenuk duan askënd pos Zotit. Bota, sot, është globale, me produkteqë prodhohen në vende të ndryshme të botës, me një varshmëri tëmadhe dhe ndërlidhje me njerëzit. Kjo, është shoqëria globale e MekLuan. Në atë fshat global të gjitha marrëdhëniet në pjesët eshoqërisë globale duhet të demokratizohen dhe të lëvizin në pajtimme idenë e progresit njerëzor.

Në nënqiellin tonë, mendoj se është koha që Islami të evropianizo-het, nga shkaku se popujt ballkanik gjithmonë i kanë takuar Evropës.

Interesante për diskursin tonë janë qëndrimet e FrensisFukujamës, i cili një lëvizje globale politike momentalisht e sheh

17

Sheshi Shën Pali në Romë, lëvizje ateiste me slogane (foto H.Jashari, Romë, 05.05.2007)

antiamerikanizmin - si një nga nismat themelore të lëvizjes antiglobal-iste në botë, posaçërisht në intencat e Xhorxh Bushit të ri dhe përpjek-jeve të tij që t'ia kthejë dinjitetin e humbur Amerikës pas 11 shtatorit.

Fukujama vlerëson se doktrina e zbulimit të hershëm dhe pengi-mi i sulmeve terroriste është zbatuar në mënyrë tepër joprofesionaledhe jo përkatëse.5 Nga ana tjetër, kostoja e tillë politike do tëshkaktonte, por edhe ka shkaktuar dollarë shpenzimesh më shumëdhe dhjetëra mijëra të vrarë.

Globalizmi dhe lufta në Irak, sipas Fukujamës, kanë shkaktuarnë botë tensione të reja dhe ndoshta, sipas tij, administrate e Bushitka pasur prognozë të gabuar për zhvillimin e ardhshëm të marrëd-hënieve në skenën politike në planin global. Në atë mënyrë, krijohenkushte për injorimin e administratës së Bushit në institucionetndërkombëtare, para dhe pas luftës, në Irak. Gabimi i tretë iAmerikës është vlerësimi i gabuar se me një prani të madheushtarake dhe me përmbysjen e Sadam Huseinit do t'u sjellëirakianëve liri dhe drejtësi. Ajo është bërë duke mos mbajtur lloga-ri për gjendjen shoqëroro-politike, kulturore në Irak, por edhe tëfuqisë së strukturave të sapokrijuara të sigurisë dhe atyreushtarake, që udhëheqin me situatën, që të ballafaqohen mekundërthëniet fetare e sociale të shtresuara me vite. Edhe pas mil-iardë dollarëve të harxhuar, pjesëmarrjes së forcave ushtarakendërkombëtare, taktikave dhe strategjive të ndryshme të luftës, tëpërpunuara në kabinete në Irak, nuk janë krijuar struktura tëpushtetit, që do të vendosnin shtetin juridik.

Fukujama mendon se gabimet e sipërpërmendura prodhojnëedhe paaftësi që të promovohet si duhet demokracia në Irak dhendërtimi i institucioneve demokratike, të cilat do të dëshmonin seshoqëria e lirë dhe përfitimet, por edhe çështje të tjera, janë qëllimikryesor i intervenimit.

Thirrjet për luftë kundër Iranit, Koresë së veriut, janë disa inter-venime sa për të vazhduar përpjekjet që të kontrollohet armatimi nëplanin global. Që të jetë ironia më e madhe këtu, ajo bëhet përmeskërcënimit me armë. Fukujama mendon se, sot, në planin globalekziston një disproporcion i madh i fuqisë dhe se Amerika është gje-tur në aso pozicione sa të paraqesë iniciator të prishjes së rregullavetë lojës në plan ndërkombëtar, duke u nisur nga përpjekjet qëshumë shpejtë të zgjidhen problemet në Irak dhe Afganistan(Fukujama, 2006, 23-70).

18

5 Programi antiterrorist në SHBA dhe në vendet e Evropës, pas 11 shtatorit që tëveprohet në preventivë është bërë objekt i kritikave dhe debateve për organizatat e tëdrejtave dhe lirive njerëzore, duke e pasur parasysh faktin se me këtë rrezikohet jetaprivate e njerëzve, liritë dhe të drejtat e tyre dhe se kjo është punë shumë e shtrenjtë..

Në anën tjetër, problemi i dallimeve në interpretime të lëvizjeveglobale politiko-ekonomike midis Amerikës dhe Evropës në lidhjeme intervenimin amerikan në Irak dhe Afganistan, problemet rrethGjykatës në Hagë, reagimeve të Francës, e cila ishte kundër inter-venimit të Amerikës në Irak dhe në këtë mënyrë marrëdhëniet midisZhak Shirak dhe Bush arritën në një hidhërim. Aleksandër Ok,është i mendimit se institucionet evropiane të udhëhequra ngainteresat e përbashkëta të Bashkimit Evropian, mund të mbësht-esin një progres në planin ndërkombëtar dhe ta stimulojnë kompro-misin. Mirëpo, institucionet amerikane, shumë herë nuk janë në gjend-je, ose nuk duan ta bëjnë. A duhet vazhdimisht të ketë apo të stimulo-het dialogu dhe kultura e bashkëpunimit në nivel lokal dhe global?Mirëkuptimi i problemeve dhe politikave të njëri-tjetrit dhe ndërtimi ikujdesshëm i zhvillimit institucional të politikave internacionale endemund t'i parandalojë problemet botërore dhe mosmarrëveshjet.

Të shpresojmë se trajtimi special i çështjeve lidhur mendryshimet klimatike nga të gjitha vendet në botë do të kontribuojëqë të vendosen në një rrafsh edhe problemet tjera globale politikedhe lëvizjet religjioze. Ajo, në esencë, paraqet edhe interes të për-bashkët të të gjitha elitave botërore. (Ochs, Alexander. 2005.03.05).

A paraqet globalizimi rrugë në një drejtim?

Koncepti i globalizimit, sot, paraqet një "hit" në skenën intelek-tuale, ekonomike dhe politike. Interesi për të debatuar për aspektetë përgjithshme dhe specifike të globalizimit sot është në rritje dhekrejt kjo ndërlidhet me implikimet e këtij fenomeni ndaj jetës sëindividëve, institucioneve dhe marrëdhënieve ndërkombëtare. SipasEntoni Gidens, globalizimi i afron largësitë prej 1 mijë kilometrashme ngjarjet lokale. Edgan Moren, në librin e tij "Evropa në mend-je", duke folur për një koncept pak dallues nga globalizimi për mon-denizimin jep shembull në shpejtësinë, ku enden qarkullojnë infor-matat dhe njerëzit në shoqërinë bashkëkohore. Ai e orienton shem-bullin e sëmundjes së fruthit të madh, që bartet me kthimindetarëve të Kristofer Kolumbos në Portugali. Rreziku bartej ngadalëdhe me një shpejtësi përafërsisht me çka lëviznin njerëzit aso kohe,shpejtësinë e karvanëve. Pas tre viteve u lajmërua sëmundja nëParis, pas dhjetë viteve në Kinë. Sot, sëmundja ebola mund të bartetnga Angola në Paris, për disa orë me aeroplan, thotë Moren (Morin,E, 1999, ). Nëse globalizimi nuk krijon një kulture të përbashkët nëtë cilën secili do të mban në vete besimet dhe vlerat e njëjta,ai pra,krijon një arenë të vetme në te cilën aktorët do të ndjekin qëllimet etyre duke bëre krahasime dhe duke garuar me të tjerët, duke për-

19

20

dorur standardet e (Robertson 1995a: 41; 1995b).Sot, çdo ditë numër i madh i individëve, i institucioneve në botë,

në një ose mënyrën tjetër, merren me globalizimin. Ose, individët pavetëdije marrin pjesë në këmbimin ndërkombëtar të punës - prod-hojnë, shesin ose blejnë produkte, të cilat paraqesin produkte tëpjesëve në sistemin global. Në planetin tonë ka edhe njerëz, që nukqë nuk marrin pjesë në këtë proces, por globalizimi, padyshim, itangon. Impaktet e sotshme të drejtpërdrejta të globalizimit në jetëne njerëzve dhe bashkësive, aspektet e globalizimit, mund të opera-cionalizohen në disa fusha, edhe atë kjo ka të bëjë me faktin se glob-alizimi sot, në botë, paraqet një lëvizje të integrimit ekonomik, kul-turor dhe ë bashkësive shtetërore. Ka edhe mendime, që thonë sekjo paraqet një projekt ideologjik të shteteve më të mëdha dhe më tëfuqishme në botë, duke aluduar në SHBA. Thelbi i këtij konceptindërlidhet me liberalizimin e hapësirës për tregti, kulturës masive,qarkullimit të njerëzve dhe kapitalit, si dhe garës për përfitime. Egjithë kjo, ka një solucion përfundimtar, që të gjithë njerëzit në botëtë jetojnë në hapësirën, në të cilën ata do të jetonin së bashku, nëkushte, ligje dhe mënyrën e jetesës, përafërsisht të njëjtë.

Po e paraqesim qëndrimin tonë hipotetik, a thua Marko Polo,Magelani, Kapedan Kuk, Darvini, kanë qenë protagonistë apo dofarëemisarësh të pavetëdijshëm të globalizimit?

Sipas Tomas Fridmanit, në librin e tij "Leksusi dhe druri i ullir-it", globalizimi i ka teknologjitë e tij - kompjuterizimin, digjitalizimin,komunikimin satelitor, kabllot optike dhe internetin. Sistemi iLuftës së ftohtë ishte një mur, i cli e ndante Perëndimin nga Lindjadhe konfrontimin ideologjik midis kapitalizmit dhe socializmit.Simboli i globalizimit paraqet një sistem ë hapur në rrjetin shoqëror,ku ka qasje secili, bile edhe organizatat globale terroriste si uebporositë dhe bllogjet e Al Kaedës.

Në kohën e Luftës së ftohtë, bëheshin krahasime, mateshin dhenumëroheshin kokat e projektimeve. Në stadin e tashëm të global-izimit numërohet madhësia e modemeve dhe shpejtësia e internetit.(Tomas, Fridman, 2003, 24, 25).

Në botë krijohen tregje të mëdha të përkrahura nga milionainvestitorë nga e gjithë bota. Kjo lëvizje vihet në lojë dhe e ka tërëfuqinë në një "maus", që quhet staid elektronik. Ato në thelb janëedhe qendra botërore financiare si: Val Strit, Hong Kongu, Londra,Frankfurti etj.

Gidensi indetifikon katër dimensione të globalizmit: 1. Kapitalizmin ekonomik botëror2. Sistemin e shteteve kombëtare3. Sistemin ushtarak botëror4. Ndarjen ndërkombëtare të punës.

Kriza e naftës dhe ekonomia

A thua rritja e çmimit të naftës, në planin global shkakton njështrenjtim global të jetesës, veçanërisht lëvizje inflatore?

Të gjithë indikatorët tregojnë një gjë të tillë. Në Maqedoni, infla-cioni arrin 10.4%, në Shqipëri 4.7%, kurse e gjithë kjo lidhet meçmimin e naftës.

Vitin e kaluar flitej me frikë se çmimi i naftës do të arrijë dhe dot'i kalojë 100$ për barel, pastaj se është 110$ dhe për momentinështë 135$. Aleksej Miler, pronari i Gaspromit, i cli prodhon 20%nga derivatet e naftës dhe gazit industrial, thotë se bareli do të arri-jë 250$. (Le soir, Bruxselles, 11.06.2007).

Religjioni si lëvizje dhe formë dukurie në shoqëritëbashkëkohore

Në kushtet e pluralizmave të rinj, marrëdhëniet dhe lëvizjet nëplanin religjioz mund, lirisht të arrijnë në marrëdhënie ndaj tjetrit.Këtë aspekt të shikimit të gjërave, do ta marr shembull nga arsye sepër momentin në planin global udhëhiqet një konfrontim midisnjërës dhe palës tjetër. Në njërën anë janë myslimanët, kurse nëanën tjetër janë krishterët katolikë. Në këtë rast, baza filozofike eTjetrit dhe dallimeve, mund të definohet teorikisht në mënyra tëndryshme. Në literaturë mund të gjenden definicione të ndryshme,që në varshmëri nga koha dhe hapësira, i sublimojnë të gjithakarakteristikat dhe veçoritë. Në të kaluarën, të tjerët ishin rob dheposedues, feudalë dhe gjysmërob patriacë dhe plejbekë, heliotë dhespartanë, të bardhë dhe zinj dhe kultura të ndryshme, religjioz dhebashkësi etnike, të cilët njëri me tjetrin urreheshin, luftonin, aposërish kishin urrejtje të përhershme midis vete. Duheshin dhebashkëpunonin, kishin fatin e njëjtë historik, shkriheshin njëri nëtjetrin etj.

Pikëpamjet për tjetrin dhe dallimet, në planin e përgjithshëm,por edhe në bazë religjioze, kryesisht mbështeten në bazë filozofikedhe në faktin se njerëzit nuk janë njësoj të pashpresë, disa janë tëkthjellët, të tjerët mjeranë. Disa janë moralisht të mirë, të tjerët tëkëqij. Disa janë të pranueshëm për shoqërinë, kurse të tjerët tëpapranueshëm... Sipas disa rregullave të përditshmërisë, mund tëvërehen dallimet midis njerëzve dhe në këtë rast ekzistojnë njerëzinferior dhe superior. Duket se, mbase, nuk ekziston ndonjë cilësi eveçantë ose karakteristikë, në bazë të ë cilës mund të vërtetohet senjerëzit, bile me vrazhdësi, janë të ngjashëm. Valter Stejs, është

21

adhurues i teorisë se barabarësia e të gjithë njerëzve në shoqëritëdemokratike, në thelb është e pamundur dhe absurde. Niçe e sul-moi demokracinë vetëm në bazë të faktit se ajo është e frymëzuarnga ideja e doktrinës së barabarësisë… Musolini dhe fashizmi nëtërësi e mbrojnë pandryshueshmërinë e pabarabarësisë së njerëzve.

Në rrethanat tona, lëvizjet religjioze dhe politike mund të defino-hen edhe përmes vënies së theksit në etnicitetin, i cili është forcuarpër shkak të ekzistimit të kombit-shtet. Zgjimi i kërkesave përshtete të veçanta është i fuqishëm edhe përskaj proceseve të varsh-mërisë botërore, integrimeve dhe proceseve të lidhshmërisë kultur-ore dhe shkencore-teknologjike. Shpesh ato relacione përfundojnëme luftë, siç janë shembujt në ish-Jugosllavi etj. Mund të shtrohetpyetja për atë se, cilat janë manifestimet faktike të këtyrekundërthënieve. Nacionalizmi agresiv, psikologjik dhe ideor është imbuluar nga etnocentrizmi ose nga besimi se grupi im personal(dhe kulturor) është më superior nga të tjerët. Domethënë, etnocen-trizmi është fenomeni universal social, që na dallon ne nga ata.

Konfliktet religjioze nuk janë gjë tjetër e re tek ne dhe në botë.Ato paraqiten në linjë me kërkesat politike. Historia e njerëzimitparaqet historinë e luftës së shtresave, do të thoshte Marksi, kursene do të thoshim se ajo është histori e mosdurimit midis njerëzveqë nuk kanë qenë të barabartë, identik, të njëjtë, sipas racës,gjuhës, religjionit, statusit ekonomik, pozitës juridiko-politike, poredhe gjinisë. Nga historia na janë të njohura konfliktet midisetnikumeve të ndryshëm. Dallimet ose konfliktet mund të jenë nëbaza të ndryshme, tek spartanët heliotët ishin popull i dëbuar. Bile,ishte e pëlqyeshme që të vritet një heliot, madje edhe në gjumë. Kjo,llogaritej si trimëri nga ana e klasës sunduese.

Religjionet shpeshherë bëhen arena dekadash dhe shekujshurrejtjeje (mosdurimi) ndaj tjetrit dhe shmangieve të mëdha midisnjerëzve. Luftërat e kryqëzatave, gjithnjë do te jenë konfliktet më tëpërgjakshme fetare të përmasave më të mëdha në historinëbotërore.

Konfliktet fetare

Edhe pse sot, bota ka ndryshuar, sërish zgjidhja e konflikteve poecën shumë ngadalë. Dubiozat religjioze midis Islamit dheKrishterimit rriten. Kjo, bëhet problem global, sidomos pas sulmeveterroriste të kullave binjake të 11 shtatorit të vitit 2001, nga ana efundamentalistëve islamikë dhe si reagim i saj, sulmet e Amerikësnë Afganistan dhe Irak.

Islami, sipas literaturës fetare islame, propagandon vetëm luftë

22

defanzive. Sloganet në Kuran, që kanë të bëjnë me luftën, janë sivijon, sipas rregullës: 'Të luftohet në emër të Zotit'. Por, jo nga çësht-je personale dhe nga ndjenja agresiviteti…, por për Zotin edhe atë'kundër atyre që ju sulmojnë'. Në njëfarë mënyre, lufta kundërjobesimtarëve definohet në vargjet si vijon: "Lufto kundër atyre që jusulmojnë, mos e fillo i pari zënkën". (Kuran, 2:189).

Situata me Islamin mund të haset edhe tek traditat tjera. Cilatjanë përpjekjet e Biblës në lidhje me pozicionimin lidhur me dhunëndhe luftën. Për disa, Bibla i mbështeste luftërat e kryqëzatave,inkuizicionin, robërinë dhe bartjen e zezakëve nga Afrika që tëpunojnë në fermat e të bardhëve në Amerikë, egërsinë në OklahomaSiti, vrasjen e indianëve, veprat e Klu Klus Klan dhe në kohën më tëre gjenocidin e organizuar ndaj boshnjakëve myslimanë. Për disa,Bibla motivon dhe mbështetë lëvizje jo të dhunshme, aktivitete përtë drejta dhe liri njerëzore, jodiskriminim. Kemi pozicione të fortapër një qëndrim tjetër, ngase Papa Karol Vojtila ishte në anën e sëdrejtës për golgotën e boshnjakëve myslimanë dhe shqiptarëve tëKosovës, në luftërat e fundit që e kapluan ish-Jugosllavinë.

(Lass.callumet.purdue.edu/cca/.jcgc/2007).

Problemet e laicizmit dhe postmodernizmi

Malkolm Voters është i mendimit se globalizimi ndikon nëmënyrë të drejtpërdrejtë dhe tërthorazi në procesin e fundamental-izmit të zgjeruar në botë. Çështja kyçe në këtë kontekst është rela-tivizimi jo vetëm kulturor por edhe i sistemeve religjioze të cilat ipërshtaten trendëve pasmoderne. Ky relativizim dhe ndikim i drejt-përdrejtë i globalizimit në relativizimin e formave religjioze sipasLecner ( Lecner,1991,276-8) përfshinë në vete këto çështje

1. Univerzialiteti i prirjeve për të kulturës perëndimore të cilatkërkojnë partikularizmat lokal të legjitimohen me emra lokalë(p.sh.Uma silamike tani duhet të mbrohet nga lëvizjet feministe, tëdrejtat e grave, njeriut, demokratizimi i marrëdhënieve gjinore etj.

2.Globalizimi i shoqërive kombeve-shtete të cilat e flakin superi-oritetin e kishës, xhamisë

3. Sekularizimi dhe apstrahimi i të drejtës si bazë të renditshtetëror

4. Verifikimi i faktit se bota është pluraliste dhe lëvizës sipasdëshirës, dhe se nuk ka një kulturë unike dhe superiore(Voters,2001,210-11)

Nëse u referohemi anketimeve te ndryshme do të shohim se 70% britanikëve pohojnë se besojnë në ndonjë lloj perëndie, kurse nëSHBA ka shumë sekte edhe në kushte kur kishat kanë një veprim-

23

tari stabile. Nga ana tjetër në Iran, Irak, Afganistan dhe zona të tjeratë Lindjes së Mesme , Afrikës dhe Indisë ka fundamentalizëmislamik që kundërshtojnë perëndimizimin. Në Irlandën e Veriutprotestantët dhe katolikët me ngulm i mbajnë të ndara besimet etyre, kurse anëtarët aktivë të tyre angazhohen në luftë të hapatkundër njeri- tjetrit. Por edhe përkundër këtyre fakteve ndikimi ifesë në jetën sociale të njerëzve në botën moderne është duke rëne.

Kjo dukuri e rënies në të ndikimit të fesë në jetën sociale nëgjuhën shkencore quhet laicizëm. Laicizmi ka të bëjë me një numëraspektesh dhe dimensionesh dhe atë:

1. Niveli i anëtarësimit në organizatat fetare- sa njerëz i përkasinnjë kishe apo një organizate fetare dhe sa janë aktiv në ndjekjen eceremonive dhe shërbesave të ndryshme

2. Sa organizatat fetare ruajnë ndikimin social, pasurinë dheprestigjin e tyre. Në kohët e hershme organizatat fetare ushtroninndikim të madh në qeveritë, agjencionet dhe organizatat e tjera.Tani, kohën në të cilën jetojmë, mund të theksohet se organizatatfetare kanë humbur progresivisht shumë nga ndikimi politik,social që kanë patur më parë. Kjo gjë ka një shtrirje globale me, për-jashtime të vogla.

3. Dimensioni i besueshmërisë fetare-.Shpesh niveli i frekuen-timit të kishave dhe xhamive nuk është në lidhje të fuqishme mebesimet dhe me idealet e mbrojtura. Shumë njerëz që kanë besimefetare nuk janë te rregullt në xhami apo kishë, në shërbesa dhe cer-emoni. Shumë njerëz me besim të lëkundur marrin pjesë në cere-moni fetare si rrjedhim i jetës dhe kohezionit social në bashkësi. Sotjeta jonë nuk është e kushtëzuar nga lugetër, hyjni, shpirtra tëvdekur e dogma si dikur. Por, edhe sot ka raste të tensionimeve nëbaza fetare si që është konflikti arabo-izraelit. Por, ne shumicën erasteve edhe kur kemi luftëra në mes shteteve me religjione tëndryshme kemi të bëjmë me konflikte të natyrës laike të udhëhe-qura nga motive politike apo ekonomike.(Giddens,455-9)

Studentët dhe perceptimet e tyre politike dhe religjioze

Qëllimi kryesor i hulumtimit tonë janë qëndrimet e studentëverreth dukurive globale dhe reperkusionet e tyre ndaj të sotshmesdhe të ardhmes së njerëzimit. Rreth nesh ka debate të ndryshmerreth asaj se a thua partitë politike po i keqpërdorin studentët përqëllimet ose në mos studentët i imponojnë dhe realizojnë interesatdhe idealet e tyre me vrapimin e tyre në jetën politike?

Jemi dëshmitarë të një realiteti rigid se fuqia e hegjemonisë poli-tike për të cilën flet Zhan Pol Sartër në librin e tij "Situatat" (Jean

24

Paul S, 1986), zgjerohet edhe deri në zgjedhjen e liderëve studen-torë. Ata, tek ne, zgjidhen me probleme, me prishje të proceduravezgjedhore e deri në dhunë. Anëtarësia e studentëve në parti politike,si zëdhënës, në kuadër të organizatave rinore të partive politike, sotparaqesin bazat e organizmit politik, që është edhe një skemë ezakonshme e veprimit partiak në Republikën e Maqedonisë.

Një dilemë tjetër, e cila gjithashtu është gjithnjë aktuale, ka tëbëjë me nevojën e të mësuarit me saktësi sa është participimi stu-dentor në jetën politike të shtetit?

A mjafton kjo dhe a janë ata të vetëdijshëm se pa participimin e tyreaktiv nuk do të mund të ndryshojë diçka në drejtimin, në të cilin atadëshirojnë - nuk mund të realizohen interesat e tyre. Aleksis de Tokvil,në analizat e tij teorike, participimin e sheh si bazë të demokracisë.

Për fat të keq, në mileniumin ballkanik, këto polemika, si ajo sekush është më e vjetër veza apo pula, ndodh edhe me temat e karak-terit religjioz dhe politik, të cilat rrotullohen me dekada si një pllakëgramafoni. Në rrethana kur këtu ende krijohen kufij, politikanët ekushteve dhe rrethanave të tilla, ndërtojnë karrierë.

Në planin religjioz fitohet përshtypja se për momentin, ka njëqetësi, mirëpo vetëm para një viti, u transmetuan fjalë të rënda dheshpifje përmes mediumeve midis krishterimit dhe islamit.

Krejt kjo ka ndikimin e saj në vetëdijen e studentëve, të cilët nëepokën e globalizimit dhe informatikës, gjithnjë e më tepër, ndjehenqytetarë të botës. A thua kjo kundërthënie midis Perëndimit dheLindjes është shprehje e një manipulimi politik dhe propagandë?

Rinia universitare dhe mendimi publik

Nocioni bashkëkohor i universitetit manifestohet dhe nënkup-ton një autonomi të gjerë, e cila në suaza të tilla i përfshin edheorganizatat studentore. Nga e kaluara është i njohur organizimi istudentëve në organizatat "Nationes", që nga vitet e para të theme-limit të Universitetit të Bolonjës. Gjithashtu, janë të njohura edhetrazirat studentore të pranverës në Pragë, të cilat nga fundi i tëgjashtëdhjetave të shekullit të kaluar, përfshinë gjithë Evropën.6

25

6Në Gjermani, protestat ishin më të ashpra. Edhe në bazë të kapacitetit intelektualdhe kërkesave protestat gjermane ishin më thelbësore. Në to kanë marrë pjesë emratë cilat për nga autoriteti dhe kapaciteti i tyre u bënë mite të gjeneratës së atëher-shme rinore: Nga Joshka Fisher, i cili i udhëhiqte guerilët studentorë, të cilët patënedhe përleshje të armatosura me policinë, deri te profesori Jorgen Habermans, i cilillogaritet si një nga dhjetë filozofët më të spikatur evropian, të dekadave të fundit ederi te legjenda Rudi Duçke, ndaj të cilit neonacisti i ri, Jozhef Baman më 11 prill1968, kreu atentat, të cilin Duçke e mbijetoi, duke vdekur dhjetë vite më vonë, sirezultat i atyre tre plumbave, që e goditën në kokë.

Intervenimi i huntës greke në Fakultetin Politeknik të Athinës më1973, kur policia dhe ushtria me forcë i penguan studentët nëkërkesat e tyre politike, për një shoqëri demokratike dhe liri politike,akoma shkaktojnë debate dhe paraqesin një nga momentet më tëerrëta dhe më të ndjeshme të historisë dhe demokracisë më të regreke, duke e pasur parasysh demokracinë e vjetër greke të Athinës,Spartës, Tebas dhe veprat e Platonit dhe Aristotelit, për aspektetjuridiko-politike të demokracisë dhe të një shoqërie të qytetarëve tëlirë dhe të barabartë.7

Rinia studentore

Duke patur parasysh faktin se lënda e këtij hulumtimi trajtonprobleme të aktuale të ndodhive politike dhe religjioze, respektivishtjetën sociale të studentëve në kushte të shoqërive paskonfliktuale,do të ndalemi edhe në fokus grupin - studentët dhe percepcioni ityre për gjithë atë që ndodh rreth tyre, në planin religjioz dhe poli-tik. Kur flitet për studentët në Maqedoni, flitet për një grup prej49816 studentëve, të regjistruar në vitin e studimeve 2004/2005 në5 universitete.

Në rastet më të shpeshta, studentët sillen si edhe e gjithë pop-ullata në Maqedoni. Praktika shoqërore ka treguar për faktin se atashpeshherë në kuadër të obligimeve të tyre sillen në linjë të rezis-timit më të butë. Kjo, do të thotë që ndonjëherë të jesh i mirë me kom-bin tënd dhe të flasësh keq për tjetrin. Përcaktimi nuk është i lehtë.

Marrë në përgjithësi, klima politike shoqërore në Maqedoniparaqet prodhim të ndikimit të faktorëve të jashtëm, ajo ështëshoqëri në tranzicion dhe stad të krizës së tranzicionit. Ajo mundtë vërehet lehtë kur dëgjoni lajme në televizorët tanë, ku mund ëfitohet përshtypja se ato emetohen nga një ndërtesë, e cila në çdomoment do të eksplodojë, apo ndonjë grup terroristësh ka sulmuarredaksinë dhe mban peng gazetarë dhe redaktorë. Ai është stresi ipërditshmërisë, të cilit i nënshtrohemi të gjithë. Ai ishte komenti injë gazetari të njohur të "Utrinski Vesnik" për sociologjinë eshoqërisë maqedonase.

26

7 Edhe profesorët me studentët në rrugë . Televizioni nacional grek lajmëroi se stu-dentët grekë, tashmë katër ditë radhazi, mbajnë protesta në rrugët e Athinës dhe ikanë bllokuar hyrjet drejt disa fakulteteve, duke kërkuar nga qeveria që me reformattë mundësohet formimi i universiteteve private dhe barazimin e tyre me ata shtetëror.Nga dje, protestave të studentëve iu bashkuan edhe profesorët, asistentët dhe per-soneli i universiteteve shtetërore. Për të shtunën është paraparë takim i rektorëve, tëcilët duhet të ndërtojnë qëndrim të përbashkët për protestat. Për shkak të protestave,është e mundur që të mos mbahet fare sesioni i rregullt i shkurtit në universitetetshtetërore.

Një vështrim historik i shkurtër i angazhimit politik stu-dentor. Demonstratat studentore të vitit 1968

Për pjesën më të madhe të studentëve, nëse i përmendim lëviz-jet e vitit 1968, që e kapluan Evropën dhe rininë studentore, atojanë çështje me interes periferik, ose si ata duan ta quajnë, tregim ivjetër. Mirëpo, e vërteta është se ato ishin lëvizje me një gjakim tëfortë, ku kërkohej ndërtimi i një bote të re me më shumë liri politikedhe kulturore. Të rinjtë, por veçmas studentët, kërkuan më shumëhapësirë nga të rriturit dhe shtetet për veprimtarinë dhe vendimet etyre. Parisi, Roma, Praga, Munihu, Zagrebi, Beogradi, Prishtina,ishin qendrat e konflikteve të grupeve studentore me policinë dheelitat politike, të cilat në këto lëvizje nuk shikonin ide të progresitnjerëzor, por rrezik për sistemin dhe stabilitetin politik të shtetit. Sirezultat i këtyre trazirave studentore dhe i reagimeve të tyre hegje-mone dhe të udhëheqjes me njerëz, u përcoll një porosi deri teregjimet totalitare dhe politikat qeveritare i rinisë universitare. Kjo,paraqiste një moment të protestave studentore, me vlerësim të plotësuksesi për një të nesërme më të mirë. Thelbi i konfliktit përbëhejnga një kod liberal, ku në vend që shteti, qytetari të jetë lojal ndajqytetarëve të tij. Shtetet kishin monopol ndaj qytetarëve dhe deshënose jo, u bënë shërbëtorë të sistemit dekada të tëra pas Luftës sëDytë Botërore në Evropë.

27

Protestat e studentëve ishin edhe protesta kundër brutalitetit të policisë

Është fakt se ato lëvizje ishin globale dhe protestohej ngaSHBA e Meksikë, përmes Francës dhe Gjermanisë, deri në Poloni,Çekosllovaki, Serbi, Kroaci, Bosnjë, Kosovë, por edhe në Tetovë…Nëpranverën e vitit 1968, bota dridhej nga vala e protestave studen-tore, që kërkonin barazi më të madhe sociale, liri për individin,ndërprerjen e varfërisë dhe jo t'i shërbehet interesave të kapitalit tëmadh dhe interesave të fuqishme politike…

A ishte ajo një luftë, në të cilën kërkohej që të bëhej diç mëshumë për krijimin e kushteve për zhvillimin e gjeneratës së intelek-tualëve, të cilët së bashku me miliona të tjerë në botë, luftuan nëprotesta kundër pabarazisë sociale, për më shumë liri personale,për arsimim dhe shëndetësi falas, kundër aristokracisë komuniste,që privilegjet të ndahen vetëm midis vete, ose kundër interesave tëindustrive të mëdha, të cilat për interesat e tyre kanë zhvilluarluftëra, si ajo e kohës në Vietnam.

Në shumë libra, mund të gjendet dhe të lexohet nga diçka,shumë filma dokumentarë, mund të shikohet e dëgjohet gjithçka,shumë dëshmitarë të gjallë dhe pjesëmarrës të atyre ngjarjeve, janëtë pranishëm dhe është fakt se ajo 1968, është kthesë nëdemokracinë evropiane dhe amerikane, vit, në të cilin pushteti nëSHBA, por edhe në Francë, Gjermani…, si dhe shtetet komuniste nëPoloni, Çekosllovaki, Jugosllavi…, rikujtuan se pushtetin e jep pop-ulli dhe jo marrëveshjet, të cilat midis vete i bën aristokracia komu-niste ose kapitali i madh perëndimor. Nga ato ngjarje, dolën qindraintelektualë, të cilët më pas patën ndikim të vazhduar në protestatpolitike dhe sociale në Evropë dhe SHBA: Gjermanët JirgenHabermans dhe Ginter Gras, polaku Adam Mihaenjk, ceku VaclavHavel, francezi Bernar Andri Levi. Nga ato protesta, dolën edhe qin-dra aktivistë studentorë, të cilët pas një - dy dekade patën ndikimdomethënës ndaj politikës së suazave evropiane dhe globale: JoshkaFisher, në Gjemani e deri te Bill Klinton, në SHBA, Havier Solana nëSpanjë…, përfundimisht me legjendën personifikuese, mitin e 68,gjermanin Rudi Duçke!

Në vitin 1968, protestat studentore kanë pasur qëllim të për-bashkët: lirimin nga interesat e imponuara të fuqive ushtarake dhegrupimeve ekonomike si në SHBA, Francë ose Gjermani dhe impon-imin e prioritetit për barazi të individit, liri të zgjedhjes, arsimim dheshëndetësi, ku të gjithë të kenë qasje. Deri në përpjekjet për të fitu-ar barazi dhe liri sociale si në Çeki dhe Poloni. Emrat, të cilët iudhëhoqën ngjarjet e asaj 1968, më pas i udhëhoqën edhe reformatthemeltare në shoqëritë e tyre. Ne, emra të tillë nuk patëm. A thuaprotestat studentore të vitit 1968, ishin të drejtuara drejtndryshimeve nga më e mira? Koha më vonë tregoi se ndikimi i tyre

28

ishte i madh. Fytyrat që i udhëhoqën ato protesta, më vonë kaluannë anën tjetër, u bënë aktivistë, filozofë ose politikanë të vleravetradicionale të qendrës politike ose edhe bile të së djathtës.

A mund që dikush të besojë që luftëtarët Havier Solana dheJoshka Fisher dikur të kenë djegur flamuj të NATO-s dhe të kenëdemonstruar kundër blloqeve ushtarake dhe garës për armatim?Idetë, megjithatë edhe këtu jetojnë më gjatë se autorët e rinj.

A ishin dëshmi protestat studentore se shtetet evropianeudhëhiqeshin fuqishëm, autoritare dhe pa shumë vëmendje ndajbarazisë, drejtësisë sociale dhe lirive personale. Me rëndësi ishte qëtë rindërtoheshin ekonomitë e rrënuara, të paguhej shtrenjtë garanë armatim dhe të vendoseshe rend me çdo kusht.

Ajo kishte shkaktuar rezistencë tek gjenerata e re, e cila krye-sisht ishte lindur pas Luftës së Dytë Botërore. Këtu, luan rol shkol-limi pa pagesë, liria personale e të shprehurit dhe organizimit, mëshumë para për art dhe shkencë, drejtësi sociale kundrejt rritjes sëshpejtë të kompanive, të cilat udhëhiqnin me politikën dhe marrëd-hëniet në shtete… Thënë shkurtë, lëvizjet majtiste u bënë baza esocialdemokracisë së mëvonshme, e cila udhëhoqi me Evropën,thuaja dy dekada.

Protestat kanë pasur ndikim të madh në jetën e përditshme:zvogëlimin e rolit të kishës në shtet, marrëdhënie joformale në punë,gjykim human dhe krijimin e sektorit joqeveritar si mbikëqyrjecivile, arsimim dhe shëndetësi pa shpenzime për shtresat më të var-fra, të cilët me mbarimin e fakulteteve, pastaj më lehtë ngjiteshinnë hierarki.

Por krahas saj që u tha më lartë ndërrimet dhe diferencimishoqëror u intensifikua në sferat e ndryshme shpirtërore. Ndërroiedhe kultura: muzika rok u bë dominuese, u praktikuan liritësociale dhe ndryshimet rrënjësore në art, letërsi dhe filozofi që afro-hej me popullin. Në SHBA, pas protestave studentore, u parala-jmërua tërheqja nga Vietnami. Në Çeki dhe Poloni u demonstruakundër pushtetit dhe ushtrisë së Moskës. Pas ardhjes sëAleksandër Dupçekut në pushtet në Çeki (Çekosllovakia e atëher-shme), u krijuan lëvizjet liridashëse, demokratizmi dhe dëshira që tërrëzohet pushteti në Moskë. Protestat e qeta zgjatën deri në gusht tëvitit 1968.

Bashkimi Sovjetik nuk mbeti memec ndaj këtyre sfidave, edheMoska urdhëroi invazion në Pragë. Në sheshin e Pragës u vetëdogjstudenti Jan Palah, në shenjë proteste kundër politikave publikeqeveritare sovjetike dhe u krijuar autonomia e universiteteve, me tëcilën mundësohen më shumë liri akademike dhe për mësimd-hënësit, punëtorët shkencorë, por edhe studentët.

29

Liderët studentorë nga '68

Secila kohë ka liderët e saj. Kleopatra, Aleksandri i Madh,Kanibali me mbërritjen e tij para portave të Romës, Bonaparta, tëgjithë këta ishin njerëz që udhëhiqeshin nga një ideal.Revolucionarët francezë ishin të bindur se kanë bërë hap të madhnë histori, në luftën kundër despotizmit feudal. Edhe liderët studen-torë të 68, ishin të bindur se demokracia është lënë anash dhe poudhëheq tirania dhe se duhet dikush ta ringjallë- ata u ofruan dhengritën zërin për këtë ideal.

RUDI DUÇKE

Një nga liderët udhëheqës studentorë është Rudi Ducke.Legjenda më e madhe, miti i protestave studentore të vitit 1968.Para disa muajve, edhe rruga e mori emrin e tij në kuartin berlinez,Krojcberg, por pasi për këtë gjykoi Gjykata gjermane, ngase njëpjesë e banorëve nuk u pajtuan që rruga të pagëzohet me emrin e tij.

JOSHKA FISHER

Ish-ministër i Punëve të Jashtme të Gjermanisë, djali i një foks-dojçeri nga Hungaria, i cili si i ri u takoi lëvizjeve të majta radikale,që praktikuan edhe përleshje të dhunshme me policinë. Nga viti1982, është deputet i Partisë së ekologëve të të gjelbërve, kurse ishteedhe ministër në Qeverinë e sociademokratit, Shreder.

30

Rudi Duçke

HAVIER SOLANA

Majtist, anëtar i lëvizjeve studentore në atdheun e tij, Spanjën,por edhe në SHBA, ku më pas studioi Fizikën. Protestoi, dukekërkuar tërheqjen e SHBA nga Vietnami. Pastaj, me bashkë-mendimtarin e tij, Felipe Gonzales, hynë në politikë. Ishte ministëri Punëve të Jashtme të Spanjës, nga viti 1995 deri në vitin 1999,sekretar i përgjithshëm i NATO-s, kurse sot është njeriu i parë i BEpër politikë të jashtme dhe çështje të sigurisë.

BILL KLINTON

Ishte kundër luftës në Vietnam si edhe boksieri legjendar KasiusKlei (Muhamed Ali).

Protestat studentore të vitit 1997

Në kohën e një procesi të fuqishëm të tranzicionit në Republikëne Maqedonisë, kur liritë dhe të drejtat qytetare filluan të fitojnë pro-movim më të madh në rrafshin shoqëror, shtrohen në mënyrë inten-sive edhe kërkesat me karakter etnik, siç është problemi i arsimit tëlatë në gjuhën shqipe. Kjo u konkretizua me kërkesën e hapjes, osemë saktë, për kalimin e Akademisë Pedagogjike nga sistemi i pro-grameve dyvjeçare të studimit në atë katërvjeçar.

Duke e pasur parasysh faktin se nga viti 1994, tashmë kishtenjë debat lidhur me një kërkesë të mjaft propaganduar në mesin epopullatës shqiptare për universitetin e Tetovës, grupi prej 103 pro-fesorëve universitarë maqedonas i dërguan peticion qeverisë kundërhapjes së Fakultetit Pedagogjik (i cili funksiononte ilegalisht tashmë3 vite dhe punonte me 5 fakultete - është fjala për UT), me 4 mijëstudentë.

Qeveria qëndronte fort në bindjen se duhej miratuar Ligji përFakultetin Pedagogjik, kurse parti të caktuara politike, siç ishte par-tia VMRO-DPMNE, u bënë thirrje studentëve për protesta në rrugë.8Protestat përfshinë jo vetëm studentët, por edhe shkollarët emesëm. Numri i demonstruesve, nganjëherë arrinte edhe në 50 mijëveta, duke nxjerrë në pah edhe rrezikun që të ketë gjakderdhje.

Kishte edhe shkuarje në këmbë, që të fitohet përkrahja e opin-ionit publik dhe faktorit ndërkombëtar. Psh. Shkollarët e mesëm

31

8 Në anën tjetër liderët e Universitetit të Tetovës i akuzuan funksionarët shqiptarënë Ministrinë e Arsimit se me hapjen e Fakultetit Pedagogjik, praktikisht bëjnëhesape me maqedonasit kundër Universitetit të Tetovës.

nga Tetova, Velesi, Kumanova, praktikuan që të vinin në Shkup qët'i përkrahnin studentët.

Ligji u miratua, kurse protestat ishin reagim studentor ndajkrizës së madhe shoqëroro-ekonomike dhe morale, në të cilën ndod-hej Republika e Maqedonisë në fillimi të tranzicionit. Të rinjtëkërkuan përgjigje në më shumë pyetje nga më të vjetrit dhe nga eli-tat politike. Një nga pyetjet ishte edhe çështja se pse vetëm paradhjetë viteve në Akademinë Pedagogjike ishte hequr mësimi nëgjuhën shqipe, kurse tani dëshirohej të rikthehej. Pse ajo bëhej paiu arsyetuar më të rinjve se ai ishte një gabim i madh i shumicës nëkurrizin e një pakice. Këtu, me gjithë gjasë edhe pasqyrohengabimet më të mëdha të politikave publike - nevoja për t'i dhënëllogari popullit.

Më së shumti nga protestat e pësoi Ministria e Arsimit, e cila ugjuajt me gurë dhe ve, çdo ditë, deri sa zgjatën protestat.

Lëvizjet e reja në botë

Pas rënies së Murit të Berlinit filloi një epokë e re në planin glob-al dhe në njëfarë mënyre, si më parë, u ndërruan marrëdhëniet ebotës pas Luftës së Dytë Botërore, edhe pse pas vitit 1948, në botë,

32

Arabati Baba Teqeja, Tetovë

si garanci institucionale paraqiten Kombet e Bashkuara për ekzis-timin e rregullave juridike dhe politike për të gjitha shtetet në botë.Mirëpo, edhe përpos kësaj, në dekadën e fundit, në epokën e rolit nërritje të SHBA dhe Unionit Evropian, gjithnjë e më shumë bëhemipeng të lëvizjeve botërore, ku rolin kryesor e kanë korporatat, pikër-isht të këtyre vendeve. Në këto vitet e fundit, gjithnjë e më tëzëshme, bëhen përpjekjet e Rusisë dhe të kryetarit Putin përkthimin e rejtingut të Rusisë në skenën botërore. Gjithnjë e mëshumë dëgjohen zërat se po kthehemi në gjendjen e kohës së Luftëssë ftohtë. Kriza Gjorgjiane po e dëshmon këtë. Më parë, këto lëviz-je politike, ishin në trajtë më të madhe se dallimet ideologjike, kursetani, pas rënies së Murit të Berlinit dhe shpërbërjes së BashkimitSovjetik, ato në esencë janë politike, por me karakter bazikekonomik.

A e ka globalizimi matricën e vet ideologjike, siç ishte rasti meRevolucionin borgjez francez nga viti 1789, ose Revolucionin eTetorit? A janë ato të vetmet revolucione të mëdha në historinë enjerëzimit. Të dy revolucionet e mëdha botërore i kanë edhe qël-limet e veta të mëdha, simbolet dhe ngjarjet. Ato janë rënia e bas-tionit dhe simboli i vëllazërisë, barazisë, lirisë. Në rastin e dytë, kjoka të bëjë me sulmin ndaj anijes Aurora dhe marrjes së PallatitDimëror. Globalizimi ka një ndikim më të qetë, më të rëndësishëmdhe më të madh nga revolucionet e sipërpërmendura.

Drama jugosllave, luftërat në ish Jugosllavi dhe çështja e Kosovësjanë momentet kyçe, në të cilat bazohen përpjekjet e elitave, në të kalu-arën dhe tani, për manipulimin e votuesve të tyre dhe shkaktimin efrikës dhe kërkesës për lojalitet ndaj qeverisjes së tyre.

Rreziku i paqes në botë është evident. Sulmet terroriste ndajKullave binjake, më 11 shtator 2002, në Nju Jork dhe Uashington,një numër i madh viktimash civile në aksione të ngjashme nëMadrid dhe Londër, janë një dëshmi tragjike se bota, sot, jeton nëepokën e kërcënimeve globale. Kjo, është dëshmi se në planin glob-al nuk ekziston mbrojtje për asnjë shtet, madje edhe për shtetet efuqishme. Kjo, në fjalorin bashkëkohor politik quhet terrorizëmglobal. Koncepti i terrorizmit global, shkakton debate të ndryshmerreth realizimit të tij, në Irak dhe Afganistan.

Fillimi i mileniumit të tretë, në njëfarë mënyrë, paraqet edhe fil-limin e teorisë neoliberale, e cila gjithnjë e më tepër e arsyeton hen-dekun midis më të pasurve dhe të varfërve. Kryetari i asociacionitKarleskot mjekësor në Londër, Ser Donald Harison, si problem mëtë madh të shoqërisë poskapitaliste e llogarit problemin global tësidës, kurse ish nënkryetari amerikan i kohës së Bill Klinton, AlGor, si problem e llogarit ngrohjen globale, e cila vë në rrezik njerëz-

33

imin dhe ekzistencën e tij, në 50 vitet e ardhshme. Erl babie, men-don se …

Në kohën më të re, ndodh ajo që, siç tregohet me një fjalor pom-poz si, Ekonomia e re dhe epokë e re (Neë Economy, New Age). Egjithë ajo quhet ashtu për shkak të faktit se kompanitë në biznes,në planet e tyre e kanë internetin, si mjet themelor të punës dhezhvillimit të aktiviteteve të tyre me klientët dhe tregun.

Mund të pajtohemi me një konkludim univerzal se jeta ebashkësive në fillim të mileniumit të tretë gjithë e më tepër ndërliko-het. Unë nuk besoj tek shpëtimtarët e njerëzimit, nuk besoj në kon-grese, rezoluta, që i dënojnë mizoritë… Nuk besoj në lëvizje politike,besoj në lëvizjen personale, në lëvizjen e shpirtit, kur njeriu, shikonnë vete, aq i turpëruar dhe të dojë të ndryshojë diçka në vete, jo ngajashtë, ngase secila lëvizje politike paraqet formë përgjegjësie per-sonale për atë që ka ndodhur. Ndërkaq, njeriu, i cli lufton me tëkeqen në ekstrem, në mënyrë automatike, veten e barazvlerëson metë mirën, duke filluar veten ta llogarisë si bartës të së mirës. Kjo,është vetëm formë e vetarsyetimit, self-confort dhe në Rusi kjo ështëe përhapur, jo më pak, por si gjithkund tjetër. (Josif Brodski, 90)

Se shekulli 20 dhe 21 nuk janë treguar si periudha të ndrit-shme, por përkundrazi ato paraqesin momentet e gjakderdhjes mëtë madhe në Luftën e Parë Botërore dhe përpjekjet e të humburvenga ajo luftë që të hakmerren në Luftën e Dytë Botërore… Dhe, kjoshkaktoi humbje të mëdha në njerëz dhe të mira materiale. Sot,bota, në planin global, gjithashtu, ndodhet para sfidave të mëdha.Luftërat në Gjirin Persik vazhdojnë nga viti 1991. Në anën tjetër,gara për armatim vazhdon. Më shumë vende në botë duan që edhepuna e programeve ushtarake bërthamore… Në mjedisin tonë patipo ashtu luftëra, ish-Jugosllavia, Kosova, Maqedonia.

Në planin global, E drejta ndërkombëtare është në krizë, krimi-naliteti dhe kriminelët jo gjithnjë trajtohen si duhet. Numër i madhkriminelësh nuk përfundojnë gjithnjë në burg për veprat e tyre tëkryera.

Sfidë e madhe globale, veçmas për shtetet e botës së tretë, ështëvarfëria. Rreth 15 milionë njerëz në vit vdesin nga uria, pjesa më emadhe e tyre fëmijë, në rrethana kur njerëzimi në nivel botëror,prodhon ushqime si asnjëherë më parë, në sasi të mëdha që paraqetedhe tepricë, shikuar në planin global, Koha e Green Revolution, nëesencë paraqet kohën e shtresimit të njerëzimit në të varfër dhe tëpasur. (Earl, B.17-18)

Industria e rrezikon natyrën-ndotet ajri, uji dhe dheu.Zvogëlohet shtresa e Ozonit dhe rritet temperatura globale. (Al Gor,vvv)

34

Neoliberalizmi si dukuri e re politike dhe ekonomike

Në Ballkanin Perëndimor, por edhe në Evropën Qendrore dheLindore, pas rënies së Murit të Berlinit, demokracia shpeshherëështë përjetuar si një turbullirë e madhe. Padyshim se njerëzit e njëshoqërie demokratike kanë pritur më shumë nga një përmbledhje evetme e rregullave demokratike për proceset zgjedhore dhe të cilatnë brendinë e tyre sërish arrijnë në të njëjtën gjë - mjegullimin eperspektivave të qytetarëve. (Grubacic, Andre, 2004).

Hulumtimet e mendimit publik, pakënaqësia me jetëndemokratike në Evropën Lindore sillet midis 40% dhe 62% tëbanorëve. Demokracia për këta qytetarë do të thotë edhe solidaritet,drejtësi sociale, siguri, barazi. Teoria neoliberaliste ngërthen jovetëm liberalizim ekonomik, privatizim të plotë, por edhe heqjen erolit social të shtetit. Do të thotë që neoliberalizmi prodhon një klasëtë re, e cila i kontrollon dy të tretat e bizneseve të reja, psh. nëPoloni. Në Maqedoni, Serbi, Shqipëri, Kosovë, ku fshati, pas rëniessë socializmit është zhdukur, kurse pensionistët gërryejnë nëpërkontejnerë. Mirëpo, gjithnjë e më shumë ka debate edhe rreth asajse si themeluesit e teorisë neoliberaliste e kuptojnë teorinë e prak-tikës shoqërore. Fridrih Fon Hajek, një nga ata, pranon se është paj-tuar me regjimin pinoçean në Çile, pas vitit 1973, vetëm për shkaktë progresit ekonomik me atë që ka besuar në atë se liritë ekonomikedo të sjellin edhe liri politike, që çdoherë nuk është ashtu (shembul-li i Gjermanisë, pas vitit 1930 dhe Hitlerit)

Lëvizjet fetare dhe konfliktet

Konfliktet dhe toleranca fetare në Ballkan

Në fillim të vitit 2006, në Evropë, ndodhën një sërë publikimeshnë gazetat me tirazh, të karikaturave dhe fotografive të ProfetitMuhamed. Ajo shkaktoi iritim dhe zemërim në më shumë vendearabe dhe të tjera. U organizuan protesta dhe lëvizje masive tëfanatikëve fetarë në gjithë botën islamike. Më të numërta ishin nëPakistan, Bangladesh, Iran, Arabinë Saudite, Egjipt, Indonezi.Ndodhën porosi mllefi dhe kërcënime, kurse bota filloi të frikësohetnga konflikti fetar në plan global.

Jotoleranca fetare mund të vërehet dhe njihet në të gjithashoqëritë ballkanike. Teorisht ajo shihet në literaturën shkollore,librat, ku është një prani e theksuar e vetëmarrjes me historinë vet-

35

jake, gjuhën, kulturën, traditën, por edhe religjionin. E gjithë kjo, nënjëfarë mënyre, ngërthen ekskluzivitet dhe anashkalim të komu-nikimeve interkulturore me të tjerët. Etnocentrizimi dhe historiaballkanike janë karakteristike nga ajo se manifestohen meekskluzivitet, i cili ka të bëjë me fqinjët dhe krijon një hendek, i ciliprodhon urrejtje dhe interpretim të ndryshëm të fakteve historike,gjuhësore dhe kulturore.

Në të gjitha lëvizjet sociale, ekzistojnë edhe paragjykime. Nëmendimin tonë, ndonjëherë shfrytëzojmë informacione nga përvojajonë, të cilat janë të ngulitura në ne, si një shfaqje ose si një përvo-jë e trashëguar nga gjeneratat e mëparshme.

Në kushte të një tjetërsimi të njeriut bashkëkohor në forma përtë cilat flet Marksi në veprat e tij si produkt i kapitalizmit industri-al, sot, shtrohet pyetja e një ikjeje të njeriut nga jeta reale në grupedhe sekte që t'i kënaqë nevojat e veta shpirtërore.

Baptistët, Dëshmitarët e Jehovajt, Adventistët, Hare Krishna

36

Manastiri i Lesnoski, Maqedoni

janë disa nga ata.. Interneti, dhe mediat sot paraqesin mjete të fortapër komunikim dhe disperzim të fuqisë së tyre, rekrutim të anëtarë-sisë, para dhe material propagandues.

Organizata religjioze "Falun gong", tubon rreth 100 milionë anë-tarësi në gjithë Kinën. Sekta e Sajentolozëve në Gjermani, para disaviteve është vendosur në listën e organizatave kriminele për shkaktë intencave që të merret me larjen e parave, kurse në Japoni sektiAum Sinrikio, para disa viteve kreu një sulm me gazra helmues nëmetronë e Tokios, ku kishte shumë njerëz të vdekur dhe të lënduar.Ky ishte një shok i madh për shoqërinë japoneze, që shkaktoi frikëtek banorët, por edhe debat jo vetëm në Japoni, por edhe në gjithëbotën. Në Lindjen e Mesme shfaqen lëvizje të shumta religjioze, tëcilat e rrezikojnë paqen në botë siç janë talebanët, Al Kaeda, Lëvizjavehabiste, e cila rrezikon edhe vendet ballkanike si Serbinë,Kosovën, Shqipërinë, Maqedoninë, por në veçanti Bosnjë dheHercegovinën. Në Maqedoni, vitin e kaluar kishte përleshje të hapu-ra fizike në disa mbledhje të organit më të lartë të Bashkësisë Islamenë RM, midis përfaqësuesve të islamit tradicional nga njëra anë dhevehabistëve nga ana tjetër. A është kjo gjendja e re shpirtërore përtë cilën flet Hegeli?

Lëvizjet tradicionale religjioze, në njëfarë mënyre, e humbinkredibilitetin e tyre para besimtarëve. A janë të sakta parashikimete sociologëve se lëvizjet religjioze paraqesin konkurrencë në shtet,në planin social, kurse në disa situata edhe përpjekje për të ushtru-ar ndikim edhe në fushën politike. A thua po del në pah një funda-mentalizëm i ri religjioz, pyetet filozofi Marsel Gose . A thua kjo, sot,veçanërisht me paraqitjen e Alkaedës, paraqet problemin më tëmadh politik në politikën bashkëkohore botërore? Përpjekjet eSHBA që ta udhëheq botën perëndimore në luftën kundër terror-izmit global, veçanërisht në luftën kundër fundamentalizmit islamikhasë në rezistencë tek fundamentalistët islamikë, të cilët paraqitenme sloganin "Allahu është më i madh dhe më i fuqishëm seAmerika".

Fundamentalizmi epokal nga dekadat e fundit të shekullit tëkaluar bëhet agjens, gjithnjë e më i rëndësishëm i jetës sociale tënjerëzve në shoqëritë dhe kulturat: Islami, Krishterimi, Hinduizmi,Budizmi.

Në raport me konceptet kryesore politike dhe bashkëkohësinë eskenës botërore politike, ndodhin tre drejtime kryesore:

1. Globalizmi, paraqet koncept ideologjik të rendit të ri botëror,i cili nënkupton një sërë lëvizjesh dhe projektesh në plan botëror qëtë zgjidhen problemet politike, ekonomike, ekologjike dhe nevojatklimatike të njerëzimit.

37

2. Koncepti i dytë, ka të bëjë më konceptin e teorisë neoliberale,e cila në një farë mënyre e rrëzon konceptin e Xheremi Bentan, ngamesi i shek. 19, në Angli, kur angazhohej që shteti të inicojë dhembështesë një sërë programesh dhe projektesh sociale me qëllim qëtë kënaqen nevojat e pjesëve më të varfra të popullsisë. Koncepti ineoliberalizmit, i cili për herë të parë u inicua në SHBA, nga fundi itetëdhjetave, në kohën ë Ronald Reganit, bazohet në pohimin se përshkak të rritjes së nevojave të sigurisë do të zvogëlohen zërat bux-hetor për mbrojtje sociale, shëndetësi, dhe arsim. Roli social ishtetit, në kuptim të asaj se çka pandehte Xheremi Bentam,ndryshohet dhe zëvendësohet me iniciativa të tjera private dhe ngaobligimet transformohet në mundësi të donacioneve dhe të iniciati-vave private.

3. Koncepti i pajtimit të dallimeve ideologjike midis Perëndimitdhe Lindjes, me atë që arrihet një kompromis historik, ku partitësocialiste largohen nga marksizmi, kurse kapitalizmi ndalon së tra-jtuari me armiqësi vendet që kanë qenë marksiste ose në një farëmënyre gjenden në tranzicion. Pra, prirjet janë që të ndodhë njëepokë e re e relaksimit të marrëdhënieve, jo vetëm në aspektin glob-al, por edhe në vetë vendet kapitaliste.

Ndikimi i religjionit në politikë dhe në lëvizjet politike, lidhjet etyre të ndërsjella dhe ndërlidhshmëria kauzale vërehet në shumëç-ka dhe në shumë instanca të shtetit, pra edhe në sjelljen e indi-vidëve dhe grupeve shoqërore. Ndikimi i religjionit në politikë, nëSHBA, nuk është risi. Këtë e kishte vërejtur edhe Aleksis De Tokvil,në kohën e qëndrimit të tij atje në gjysmën e parë të shek.19 dhe atëe nxjerr në librin e tij "Demokracia në Evropë dhe Amerikë". Kështu,edhe sot e kësaj dite, nëse analizohen paralajmërimet e aktivitetevetë tashme të kandidatëve presidencial të zgjedhjeve 2008, kandi-datët e dy partive shumë shpesh votuesve të tyre u flasin për fenëdhe shkuarjen në kishë. Para do kohësh, siç lajmëroi "Zëri iAmerikës", evangjelistët u kërcënuan se do ta mbështesin kandi-datin e partisë së tretë nëse kandidati i republikanëve për kryetar,Rudi Xhuliani, do të zgjidhet kandidat presidencial i partisë.Ndryshe, kisha krishtere evangjeliste në SHBA, është një nga kishatmë me ndikim dhe përbën 1/5 e trupit të përgjithshëm zgjedhor.

Drejtori i Katedrës për studime fetare i Universitet në Oklahoma,Alen Hertski, thotë për radio "Zërin e Amerikës" se ndikimi i fesëmund ta ndryshojë krejtësisht skenën zgjedhore presidenciale nëAmerikë, në vitin 2008.

Kejt Nesh, i vendosë lëvizjet e reja shoqërore në bazë të këtyrekarakteristikave:

1. Nuk kanë karakter instrumental, ato janë universale në

38

interesimet e tyre dhe e nënkuptojnë protestën në emër të moralitdhe jo drejtpërdrejtë për interesa të grupeve të caktuara shoqërore.

2. Më shumë janë të interesuar për shoqërinë qytetare se sa përshtetin - ato shprehin mosbesim ndaj strukturave shtetërore, janëtë interesuara për ndryshimin e qëndrimeve të opinionit publik, sinë aspektet e kulturës, të stilit jetësor dhe të pjesëmarrjes në poli-tikë.

3. Janë të organizuar në mënyrë jo formale dhe fleksibile, dukeiu shmangur kierarkisë dhe burokracisë e deri te kriteret formale tëanëtarësimit. Ato varen nga mediumet masive, përmes të cilavedrejtohen apele, organizohen protesta dhe emetohen fotografi meefekte, me qëllim të ringjalljes së fantazisë dhe emocioneve në opin-ion. (Nesh, 2006, 119-125). Disa autorë perëndimorë, ndryshimetshoqërore dhe revolucionet (Jordan 2005,16) si dhe lëvizjetshoqërore i shohin në korrelacion me ndryshimet në përgjithësi, siçështë Tim Xhordan. Ai mendon se këto lëvizje mundësojnë që tëndërtohet një kornizë analitike shoqërore, që ndërlidhet me rutinëne përditshmërisë (Përditshmëria e lëvizjes shoqërore) me epokalitetdhe spektakularitet.

39

40

MEDIUMET PËRLËVIZJET GLOBALE

DHE RELIGJIOZE

Pjesa 2

Pjesa 2

MEDIUMET PËR LËVIZJET GLOBALEDHE RELIGJIOZE

Bëhet një pyetje shpeshtë dhe debatohet mbi Aristotelin dhethënien e tij se njeriu është si "zoon politicon", edhe ai është nëinteraksion të vazhdueshëm me njerëzit e tjerë. Në kuadër të atijinteraskioni, ai gjithnjë është në ndikimin e percepcionit të tjetrit siindivid ose si grup i caktuar shoqëror, që dallon sipas predispozitavebiofizike, racës, gjinisë, përkatësisë etnike, religjioze, gjuhësore, tështresave, kulturës dhe civilizimit.

Psikologjinë sociale, udhëhiqet nga premisa se në shumërrethana reagimet tona varen nga imazhi që e kemi për mendimet etë tjerëve. Sipas kësaj, ne, krijojmë një botë imagjinare të qën-drimeve në bazë të të cilës marrim qëndrim në lidhje me tjetrin dhebëjmë dallime. Sipas Amin Maluf, ajo që thelbësisht e përcaktonpërkatësinë e një personi ndaj një grupi të dhënë, është ndikimi itjetrit. Ndjenja se tjetri ndikon edhe në formimin e identitetit, kabërë që ata që merren me identitetin, të ndjehen solidarë, të ngja-jnë, të mobilizohen, bashkërisht trimërohen, u rrinë përballë "atyre". Të kuptuarit negativ të vjetërsisë shpeshherë mund të shpie derite koncepti i fiseve për identitetin, i përcjellë me primesa të njëfarëpatologjie, kur të tjerët paraqesin kërcënim për etnikumin, religjion-in ose kombin dhe kështu ndaj njerëzve të caktuar, gjithçka qëështë e mundur të bëjnë, që ta largojnë kërcënimin, u duket earsyeshme e përkryer, ngase në kokat e tyre ekzistojnë vetëm ne dheata.

Kur flasim për politikën globale, atë fakt doemos duhet tavështrojmë në sindromën e pashmangshme me prezantimin e tijpara mediumeve. Ne, doemos duhet vështruar se si t'i identifikojmëformat e manipulimit, mbrojtjen nga ato, si të dallohen në mënyrë

41

42

inteligjente dhe përkatëse dhe të bëhet definimi i qëllimeve dhekaheve të veprimit. Është shumë me rëndësi se si të përqendrohemiqë t'i dëgjojmë dhe lexojmë këto momente. Çështja e dytë, është sit'i analizojmë dhe hulumtojmë teknikat e komunikimit me opinion-in ose si të kemi ndikim në mediume, që të kenë qasje shkencoregjatë trajtimit të tjetrit. Idetë e humanizmit të të drejtave njerëzoredhe të së drejtës të jesh i ndryshëm paraqesin gjurmët themelore tëproceseve integruese ne Evropë dhe Botë dhe në zhvillimin e komu-nikimit interkulturorë dhe parimeve universale të shoqërisë së lirë.

Në qarqet intelektuale botërore, zhvillohet debat i hapur përtezën e formuluar të Samjuel Hantington, se burimet themelore tëkonfrontimeve të ardhshme në skenën politike botërore nuk do tëjenë më problemet ideologjike e as ekonomike, por kulturo-religjioze. Konfliktet më intensive do të ndodhin midis kulturave azi-atike dhe myslimane nga njëra anë dhe Perëndimit, nga ana tjetër.Sipas tij, shkaqet e përleshjes janë anët e mira të kulturës dhe civ-ilizimit perëndimor dhe të keqes së Islamit. Hantington, nuk është ivetëm në pikëpamjet e tij. Në të kaluarën tezat e njëjta i përfaqë-sonte Dejvid Djuk me Kju Kluks Klanin e tij, kurse sot, të njëjtat idepolitike i përfaqëson një Mari Le Pen, në Francë, Jerg Hajder, nëAustri, Zmago Jeliciq, në Slloveni etj.

Të dhëna empirike për lëvizjet religjioze tek ne

Numër i madh hulumtuesish merren me lëvizjet politike dhereligjioze, mirëpo numër i vogël i tyre merren me rininë studentore.

Duke u bazuar në hulumtimet e bëra nga viti 1991 deri në vitin1995 (Acevski dhe të tjerët), 64.3% e të anketuarve besojnë në Zot,57.6 për ndjehen besimtarë dhe 4/5 mendojnë se duhet t'i lutenZotit. Është me rëndësi se 74% e më të rinjve nga 15-17 vite nëMaqedoni, besojnë në Zot. Tek popullata shqiptare dhe turke, tëcilët janë myslimanë rreth 90% e popullatës së re beson në Zot,kurse tek maqedonasit, që janë ortodoksë të krishterë, kjo përqind-je sillet në 55%.

Në një hulumtim timin të para tre viteve (Jashari dhe të tjerët,2005), në pyetjen mbi të tjerët, janë fituar këto përgjigje:

Përgjigjet në pyetjen se a keni vërejtur ndonjëherë se njerëzitfrikësohen nga ata që janë të tjerë në aspekt nacional, gjuhësor dhereligjioz?

Thuaja, gjysma e të anketuarve frikësohen nga tjetri. Kjo ndjen-jë jo e shëndoshë, që shpie drejt të shikuarit të tjetrit si , si lupus ihobsit është mjaft brengosëse për shoqërinë. Rezultatet tregojnë përnevojën e gjetjes së mekanizmave për ndryshimin e ndjenjave nega-tive për tjetrin.

Dallimet ndërshtetërore në besim 9

Në një hulumtim, në vitin 2003 dhe 2004, në Ballkanin Perëndimor(Albert Simkus and others), shqiptarët e Maqedonisë përmenden si bes-imtarët më të mëdhenj në krahasim me maqedonasit sllavoortodoks,bile krahasuar edhe me shqiptarët e Kosovës dhe Shqipërisë. NëMaqedoni, në pyetjen se gjithçka që vjen nga religjioni është e saktë,deklarohen 90%, në Kosovë është rreth 74%, kurse në Shqipëri kjoështë 56%. Në të gjitha rastet, gratë janë më fetare se burrat.

Tri çështje specifike mund të qartësohen nga hulumtimi. Dukepyetur se a besojnë në Zot, te shqiptarët e Maqedonisë, kjo përqind-je është mbi 90%, në Kosovë përqindja është diç më e vogël, kursenë Shqipëri kjo sillet në suaza të përqindjes universale të besimit.Në kuptim të takimeve ndërkombëtare, mund të thuhet se nëshoqëritë agrare besimi në Zot është rreth 78%. (Norris andEngelhart 2004), kurse 72% e shoqërive industriale besojnë dhe diçmë pak e shoqërive pasindustriale. Është interesant te themi se nezot besojnë 70% e njerëzve në Evropën Perëndimore, kurse nëSHBA 90%, njësoj si shqiptarët.

Çështja e identitetit bëhet çështje qendrore e individëve dhe gru-peve shoqërore. 10

43

Po, unë frikësohem 70 18,87 Frikësohen më të afërmit e mi 15 2,70 Frikësohen shokët e mi 102 27,49 Jo, nuk jam frikësuar 61 16,44 Jo, nuk frikësohen as të afërmit e as shokët e mi 80 21,56 Nuk e di, nuk e kam vërejtur 43 11,59 Gjithsej 371 100%

9 The data presented here are from surveys conducted by the South-East EuropeanSocial Survey Project (SEESSP), funded by the Research Council of Norëay. These sur-veys ëere conducted simultaneously in Albania, Kosova, and Macedonia, as ëell as inother states of the Ëestern Balkans, during November 2003 through March 2004. Therespondents involved representative samples of persons aged 18 - 80 in each territory.10 In te Research Project Te Public Opinion and te Rele?ios Education, ISPPI ,2007(To the question "Ëhat is for you the most important part of your identity", fourmodalities ëere offered, among ëhich: language, religion, tradition and customs, andculture in general. The ansëers ëere a bit surprising, since in one civil (secular) com-munity, the culture and language should be dominant. Hoëever, if ëe folloë the ëorldtrend of desecularization, the choice of religion as a dominant part of the identity,should not be surprising. Here, the religion ëas chosen by 39%, language by 26%,ëhile ëith less frequency tradition and customs (17.5) and culture (15%). Accordingto the responses to this questions, it can be concluded that besides ethnical charac-teristics, among ëhich the language is the most important, Macedonian society, as adivided one, ëill have to pay attention to the role of religion, besides the language, inits communication and integration dimension. (Tables 7).

Prezantimi i lëvizjeve religjioze dhe politike në mediume

Metoda e punës

Me qëllim që të grumbullohen informacione për mënyrën se sitrajtohen problemet religjioze dhe politike në mediume, nëRepublikën e Maqedonisë, me projektin ishte paraparë që të bëhetnjë monitorim i të njëjtave.

Ishin zgjedhur tri gazeta ditore - "Dnevnik", "Fakti" dhe "UtrinskiVesnik". Çështjet që janë monitoruar janë përcaktuar nga më parë,me një rekomandim dhe udhëzim për realizim dhe interpretim.

Të shqyrtohet realiteti medial në Republikën e Maqedonisë, nëperiudhën paskonfliktuale nuk është punë e lehtë. Mjedisi ynëshoqëror është kompleks, kurse kohët janë të ngarkuara me ndod-hitë e përditshmërisë politike, të cilat për fat të keq janë temadominuese në shoqëri. Qasja dhe interesi ynë është që të fokusohe-mi në lëvizjet globale religjioze dhe politike dhe percepcioni i studen-tëve ndaj të njëjtave.

Projekti "Qëndrimet e studentëve për lëvizjet globale politike dhereligjioze", hulumton disa aspekte të rinisë studentore në Maqedoni,në periudhën paskonfliktuale.

Si u paraqitën lëvizjet politike dhe religjioze në mediume?

Të gjithë e dimë se në rrethanat tona, tema qendrore në mediumjanë ngjarjet lidhur me çështjet e brendshme politike dhe të pash-mangshmet, problemet socio-ekonomike, varfëria, me të cilat bal-lafaqohet shteti tashmë një kohë më të gjatë. Ato, në thelb,paraqesin edhe tema tradicionale në të gjitha mediumet e shkruara,të cilat janë të lehta për të shkruar artikuj, të gjejnë bashkëbiseduesdhe të mësohet leksiku i fjalëve dhe deklaratave të politikanëve dheintelektuale në lidhje me ato problem.

Mirëpo, gjithashtu, tema të përditshme, në vazhdimësi përmediumet e nënqiellit tonë janë problemet etnike, edhe atë kryesishturrejtja midis etnikumeve më të mira- maqedonasve dhe shqip-tarëve. Ajo ka të bëjë me shumë faktorë që kanë të bëjnë me prod-himin e gjendjeve konfliktuoze në të kaluarën , por edhe me vetëluftën politike, e cila manifestohet në institucionet politike të sis-temit, që përcillet në të gjitha poret e sistemit. Mirëpo, nga anatjetër, me artikujt e tyre, mediumet iniciojnë, shumë shpesh debatetë shumta në institucionet politike. Studentët, jeta e tyre, siç duket,sipas të gjitha gjasave, nuk është top temë. Megjithatë, në njëfarëmënyre, e gjithë kjo është në rregull, duke i pasur parasyshrrethanat e përgjithshme shoqëroro-ekonomike dhe kulturore.

44

Mirëpo, çështja, e cila është problematike për mediumet tona ështëprezantimi i etnikumit tjetër, gjuhës, traditës, religjionit, kulturës sëtij. Këtu, mund të konstatohet një jobaraspeshë e madhe midis disamediumeve për të njëjtën temë.

Shikuar në përgjithësi, edhe problemi i zhvillimit ekonomik dhe jetëspolitike në shtet nuk trajtohen në të njëjtën mënyrë. Mirëpo, edhepërskaj këtij konstatimi global duhet nënvizuar faktin se mediume tëcaktuara në seleksionimin e lajmeve kanë qasje të ndryshme.

Kështu, konstatim i përgjithshëm është se, si tema të preferuaratek një numër i madh i mediumeve, lajmërohen ato me funksion-imin e organeve të pushtetit dhe për situatën ekonomike, që do tëmund të komentohej si përpjekje që të bëhet njëfarë baraspeshemidis ekonomisë dhe politikës. Mirëpo, tek një pjesë e tyre kjobaraspeshë prishet për llogari të një teme, respektivisht njëra palëvëmendjen e publikut të "saj" e orienton nga çështjet ekonomike,kurse tjetra, para së gjithash, kryesisht drejt problemeve politike nështet. Me një seleksionim përkatës dhe kierarkizim të ngjarjeve dhetemave, mediumet mund t'i sugjerojnë opinionit se cilat problemepër të janë "të vërtetat", kurse cilat janë të dorës së dytë. Rasti i kon-testit midis Kishës Ortodokse Maqedonase dhe Serbe për mediumetnë gjuhën maqedonase, në përgjithësi, të shkruara dhe elektronike,paraqet temë qendrore me artikuj të mëdhenj dhe indikatorë. Tekmediumet në gjuhën shqipe dhe turke, kjo, thuaja është krejtësishtçështje e parëndësishme, e cila jepet diku në brendi si një informatëe vogël gazetareske. Nëse në preferencë janë ekskluziv dhe nëse ajopolitikë kultivohet një periudhë më të gjatë, ato krijojnë kushte përnjë modelim të llojit të vet në vetëdijen e qytetarëve, për interesa dhenevoja të tyre.

Kush është i pranishëm në medium?

Mediumet janë agens i fuqishëm i globalizimit.Lirisht mund të thuhet se në mediumet e observuar dominojnë

aktorët individë dhe kolektiv vendor, ku vend të theksuar zënë poli-tikanët dhe partitë politike. Mirëpo, sërish primatin e mbajnënëpunësit e lartë shtetëror në nivel kombëtar dhe ekspertët/intelek-tualët. Sa i përket seleksionimit të aktorëve individëve të caktuar,këtu takohen bartësit e funksioneve të organeve më të lartashtetërore dhe partitë politike që e përbëjnë koalicionin qeverisës.Është e dukshme se ngjarjet aktuale, para së gjithash, lidhur meformimin e Parlamentit dhe Qeverisë diktuan strukturën eautoriteteve mediale. "Utrinski" më shumë merret me VMRO-DPMNE, si parti opozitare, kurse "Fakti" me BDI.

Zakonisht, mediumet nuk lëshohen në vlerësimin e aktorëve,

45

kurse edhe në rastet kur e bëjnë atë, vlerësimi nuk bëhet nga gaze-tarët, por nga "dikush tjetër". Mirëpo, si edhe deri më tani, me njëdisponim më kritikë ishin mediumet e shkruara, kurse ato elektron-ike më shpesh përmbahen nga kualifikimet, përveç televizionit"Sitel". Me këtë rast, analiza e të dhënave ka treguar se midis medi-umeve të shkruara ekzistojnë dallime të theksuara. Ajo që mund tëveçohet si më karakteristike ka të bëjë me dallimet e shkallës së kri-tikave (më shumë dhe më pak kritike) dhe dallimet në lidhje subjek-tet që kritikohen. Kështu, për shembull, ata tek të cilët hasennumri më i madh i vlerësimeve - "Utrinski vensik" dhe "Dnevnik",me atë që "Utrinski", është "lider" në këtë grup, jo vetëm me numrine dhënë të kritikave (negative), por edhe sipas ashpërsisë së kritikës.Sa i përket kategorisë së aktorëve, ndaj të cilëve është drejtuar kri-tika, te mediumet e shkruara maqedonase, thumbi i kritikës ështëdrejtuar, para së gjithash, tek "blloku i tyre", respektivisht drejtaktorëve maqedonas të opozitës, përderisa tek mediumet në gjuhënshqipe emërues i përbashkët i aktorëve të kritikuar është ajo se atai takojnë grupit "tjetër" etnik (maqedonas).

Në hulumtimin e bërë me studentët në Francë në temën`Studentët të harruar nga shëndeti publik, nga më shumë përgjigjeflitet edhe për percepcionin e studentëve për të ardhmen e tyre.Anketimi është bërë nëpërmjet telefonit fiks dhe mobil dhe ka përf-shirë një mostër prej 2000 studentësh nga metropoli francez.Bartës i projektit është BVA kurse koha e realizimit është 21 marsderi me 21 prill 2008. Me metodat e kuotave është siguruar strati-fikimi gjinor, moshor, regjional dhe kërkesa tjera të mostrës me qël-lim të reprezentativitetit të saj. ( Le Monde, samedi, 14 juin 2008,page 25, Paris)

Në këto pyetje janë dhënë këto përgjigje të studentëve

46

• Shoqëria është represive Pajtohem Nuk pajtohem Meshkuj 55,7 44.3 Femra 54.6 45.4

• Shoqëria është e leverdishme për të rinjtë Meshkuj 32.6 67.4 Femra 37 63

• Shoqëria i nxit të rinjtë që të zhvillohen në jetën e Pajtohem Nuk pajtohem

Meshkuj 38.8 61.2 Femra 52.9 47.1

• Shikuar në tërësi ka barazi të gjinive Meshkuj 42.9 57,1 Femra 52 48

Çfarë burimesh të informacionit shfrytëzojnë mediumet?

Gjatë prezantimit të ngjarjeve, përveç burimeve precize, medi-umet shfrytëzojnë edhe numër të madh të burimeve të pasakta dhe/joprecize/, kurse tek disa prej tyre përqindja e kontributeve(artikujve), pa përmendur burimet, arrin në mbi 20 për qind. Kjo,krijon hapësirë për "spekulime" në raportim, që është drejtpërdrejte lidhur me përgjegjësinë e profesionalizmit në gazetari. Aspekti idytë, që është i ndërlidhur me principin e profesionalizmitgazetaresk, është sigurimi i burimeve - i dy /më shumë/ palëve,veçmas kur bëhet fjalë për artikuj të ashtuquajtur me karakter kon-fliktual. Edhe pse vërehen dallime midis mediumeve të caktuara,konstatim i përgjithshëm, në raport me këtë indikator do të ishte se,mediumet sot, shumë shpesh mjaftohen, duke gjetur burimin vetëmtek njëra palë e konfliktit.

Monitorimi i tri gazetave ditore në Republikën e Maqedonisë

Qëllimi i monitorimit të tri gazetave ditore në Republikën eMaqedonisë është përcaktim që të grumbullohen të dhëna në lidhjeme temën për të cilën bëhet hulumtimi. Janë zgjedhur tri gazetaditore edhe atë: "Dnevnik", "Utrinski Vesnik" dhe "Fakti". Do tëmonitorohen lajmet, informatat, vështrimet, kolumnat, raportimetnga samitet etj. Temat në fokus do të jenë në lidhje me: Dialogunglobal, (dialogun për Kosovën, Mbrojtjen antiraketore, mjedisi jetë-sor, Iraku, Afganistani), ngrohja globale, paqja, çështjet religjioze(marrëdhëniet Krishterimi - Islami, lëvizjet fetare dhe politike nëRM), Maqedonia dhe dialogu politik, evrointegrimet, globalizimi dheantiglobalizimi - lëvizjet globale.

Konstatime të përgjithshme

Të gjithë e dimë se në kushtet tona, tema qendrore në mediume,janë ngjarjet lidhur me çështjet e brendshme politike (dialogu poli-tik midis pushtetit dhe opozitës), problemet socio-ekonomike (var-fëria, papunësia), evrointegrimet (BE dhe NATO), tema, me të cilatballafaqohet shteti një periudhë më të gjatë. Këto tema, kryesishtparaqesin edhe tregime tradicionale në të gjitha mediumet e shkru-ara (të shkruara), të cilat e kanë lehtë të shkruajnë artikuj dhe tëgjejnë bashkëbisedues.

- "Ne, jemi shoqëri e politizuar, adrenalina e popullit është nëpolitikë, jo në biznes. Ende është politika numër një dhe këtu e

47

joshim shikueshmërinë".Kjo, gjithsesi u është shumë e qartë politikanëve dhe si duket, veç-

mas qeveria e tashme maqedonase, nuk e lëshon shansin ta plotësojëedhe fundjavën me praninë e saj. Ivica Bocevski, është zëdhënës iQeverisë. - "Çdo ditë ka programe informative, çdo ditë ka lajme. E diela,përse shembull, edhe në SHBA, është dita më e nxehtë".

Mirëpo, gjithashtu temë e përditshme dhe në vazhdimësi përmediumet e shkruara, është edhe dialogu për statusin e Kosovës,bisedimet për emrin me Greqinë fqinje, si dhe ngrohja globale. Kjo,ka të bëjë me shumë faktorë, të cilët janë produkt i vetë luftës poli-tike, e cila manifestohet në institucionet politike të sistemit, kursebartet në të gjitha poret e jetës. Mirëpo, nga ana tjetër, me artikujte tyre, mediumet iniciojnë shumë shpesh debate të shumta në insti-tucionet politike. Megjithatë, në njëfarë mënyre, krejt kjo është nërregull, kur kihen parasysh kushtet e përgjithshme shoqëroro-ekonomike dhe kulturore, në të cilat jetojmë.

Profesor Lidija Hristova nga Instituti i hulumtimeve sociologjikedhe politiko-juridike ofron një nga përgjigjet se përse është ashtu.

-"Qytetari i rëndomtë nga politika pret zgjidhjen e problemeve tëveta ekzistenciale, të cilat janë shumë të pranishme tek ne, zgjid-hjen e maktheve, nëse doni, frikës, çështjeve të sigurisë lidhur meMaqedoninë. Për mediumet, politika është në vend të parë".

Profesor Hristova parashikon se ashtu edhe do të mbetet, deriatëherë sa në Maqedoni nuk do të zgjidhen pjesa më e madhe eçështjeve ekzistenciale.

Monitorimi i mediumeve të shkruara në periudhën nga 07qershor-16 qershor 2007

Monitorimi është koncepuar në analizën e përmbajtjes sëlajmeve, kontributeve, vështrimeve, kolumnave, lajmërimeve...,përmes së cilave janë fituar tregues kuantitative-cilësore për përc-jelljen e mediumeve dhe informimit, për mënyrën, në të cilënparaqiten ndodhitë në shoqëri. Në aspektin përmbajtjesor, njësithemelore e analizës është një tekst, respektivisht një kontributgazetaresk për një ngjarje aktuale. Matrica përfshin përcjelljen sis-tematike, seleksionimin dhe përpunimin e të gjitha shtyllave nëgazeta, respektivisht të gjithë artikujve në gazetat e sipërpërmen-dura dhe revistat revyale, të cilat korrespondojnë me qëllimet emonitorimit.

48

Korniza problematike e hulumtimit:Janë analizuar gazetat sipas:

o Artikujve që kanë të bëjnë me dialogun global o Artikujve që kanë të bëjnë me ngrohjen globaleo Artikujve që kanë të bëjnë me Maqedoninë dhe dialogun poli-

tiko Artikujve që kanë të bëjnë me evrointegrimeto Artikujve që kanë të bëjnë me çështjet religjiozeo Artikujve që kanë të bëjnë me globalizimin-antiglobalizimin

dhe lëvizjet globale

Gazeta ditore - "DNEVNIK"

"Dnevnik" është gazetë për të cilën shumë analistë, gazetarë të njo-hur, ose punëtorë publikë dhe kulturor e përshkruajnë si komunikimshumë të mirë të këtij mediumi të shkruar me opinionin publik.

Kjo, do të thotë se gazeta "Dnevnik" shkëlqyeshëm balanconmidis të gjitha etnikumeve, sidomos midis atyre që janë më të mëd-henj në numër: maqedonasve dhe shqiptarëve.

Për "Dnevnik" tema më të rëndësishme janë ato lidhur me funk-sionimin e pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ (dialogun politik nëMaqedoni) dhe evrointegrimet. Pastaj, funksionimin e qeverisë dheopozitës me aktivitetin e partive politike dhe liderëve të tyre, dialo-gun për Kosovën. Nga bota, tema më të rëndësishme janë: Ngrohjaglobale dhe mbrojtja e mjedisit jetësor, lufta në Irak-Afganistan, dia-logu për mbrojtjen antiraketore etj.

Analiza e drejtpërdrejtë e përmbajtjes: "Dnevnik" në numrin e tij të datës 07 qershor 2007, lidhur me

dialogun politik në Maqedoni publikon: "Gruevski i dëgjoi partnerëte koalicionit", ku shkruan: "të vogla janë gjasat që Qeverisë t'i voto-het mosbesim edhe përkundër taktizimit të PRSD, ngase ekzistonmundësia që BDI të jetë e përmbajtur për shkak të marrëveshjesme Gruevskin". Partnerët e koalicionit Nikolla Gruveski dheMenduh Thaçi, me shtrëngim duarsh demonstruan se janë unikpara mbledhjes së sotme kuvendore, në të cilën do të bëhet votëbes-imi i Qeverisë. Ata e akuzuan opozitën se dëshiron të përfitojë nëllogari të interesave shtetërore. Është e paqartë se si do të luajëpartneri i tretë i koalicionit, Tito Petkovski, i cili deklaroi se sot, përkëtë do të vendosë grupi parlamentar. Për mbrëmë pritej takimmidis kryeministrit dhe Petkovskit. Sipas matematikave partiake,janë të vogla gjasat që Qeverisë t'i votohet mosbesim edhepërkundër taktizimit të PRSD, ngase ekziston mundësia që BDI të

49

jetë e përmbajtur për shkak të marrëveshjes me Gruevskin. Pas njëtakimi të shkurtër, Gruevski dhe Thaçi thanë se kanë tejkaluar njëpjesë të madhe të mosmarrëveshjeve të tyre dhe se prioritet përMaqedoninë janë proceset evrointegruese".

Gazeta, çdo ditë shkruan për evrointegrimet në Maqedoni (BEdhe NATO). "Dnevnik" në datën 07 qershor 2007, publikon shën-imin me titull: "Rupel mendon se jemi afër BE dhe NATO-s", kushkruan: "Sllovenia mendon se Maqedonia duhet të hyjë në BE dhenë NATO dhe momenti i kyçjes është shumë afër", deklaroi shefi idiplomacisë sllovene, Dimitrij Rupel.

Për perspektivën e Maqedonisë është i rëndësishëm anëtarësiminë BE dhe në NATO. Vlerësimi ynë është se momenti është shumëafër - deklaroi Rupel, pas bisedës së mbrëmshme në Lubjanë meministrin e Punëve të Jashtme, Antonio Milloshoski.

Ai shtoi se, Maqedonia lehtë do ta fitojë datën e fillimit të bised-imeve me BE, nën kryesimin slloven të Unionit, në gjysmën e parëtë vitit 2008, mirëpo, para kësaj, duhet bërë ende shumë.

Milloshoski, siç transmeton Makfaksi, theksoi se fillimi i bised-imeve me KE për Maqedoninë është një sfidë e madhe dhe se do tëpërpiqet që me rezultate konkrete të dëshmojë që është e pjekur përnjë hap të tillë. Dy ministrat nënshkruan Memorandum përbashkëpunim midis Ministrive të Punëve të Jashtme të Maqedonisëdhe Sllovenisë, duke vërtetuar edhe marrëdhëniet e mira tëndërsjella dhe bashkëpunimin multilateral".

Ngjarje e tretë me rëndësi për periudhën e monitorimitparaqesin shënimet rreth ngrohjes globale dhe mbrojtjes së mjedis-it jetësor. "Dnevnik" në datën 07 qershor 2007, lidhur me ngrohjenglobale shkruan: "Molcat lugate shpërngulen në Finlandë"- "Ngrohjaglobale po bartë në Finlandë gjithnjë e më shumë gjallesa që jeto-jnë në klimë të ngrohtë, përfshirë këtu edhe molcat që thithingjakun e njeriut". Shkencëtarët thonë se në këtë vend nordik, qëllogaritet si tepër i ftohtë për insektet e Azisë Juglindore, ka gjithn-jë e më tepër molca lugete, shkruan në botimin e saj të qershoritmagazina shkencore-natyrore finlandeze, "Suomen Luonto". Nështyllë, thuhet se këto janë fotografitë e para që tregojnë se si molcae llojit "kaluara taliri" thith gjakun e njeriut. Lloji përherë të parë uvërejt në Finlandë, në vitin 2000, mirëpo nga atëherë janë numëru-ar më shumë se 100 ekzemplarë".

Derisa për mbrojtjen e mjedisit jetësor, "Dnevnik", në datën 08qershor 2008, shkruan: "Liderët e G-8 arritën marrëveshje përzvogëlimin e ndotjes" - (për fjalë të nderit vetëm për shpëtimin eplanetit). Marrëveshja për gazrat e dëmshëm ishte rezultati i parë isamitit. Liderët e tetë vendeve më të zhvilluara në botë, dje nën-

50

shkruan se "dukshëm do t'i zvogëlojnë" emisionet e gazrave tëdëmshëm, që ta shpëtojnë Tokën nga ngrohja jashtmase, duke mosprecizuar kuota ose mekanizma se si do ta bëjnë këtë.

Përkitazi me mbrojtjen e mjedisit njerëzor, kancelarja gjermane,Angela Merkel, nikoqire e samitit të pushimores baltikeHajligendam, deklaroi se tetë liderët janë marrë vesh që të mos errisin misionin e gazrave të dioksidkarbonit dhe më pas të merrenvesh për sa dhe në ç'mënyrë t'i zvogëlojnë. Shtatë kolegët e Merkelitnë parim e pranuan propozimin e saj deri në vitin 2050 emetimi igazrave të dëmshëm të zvogëlohet në gjysmën e nivelit të sotshëm.

Në lidhje me dialogun për Kosovën gazeta "Dnevnik", nëdatën 07 qershor 2007 shkruan: " Takimi Lavrov - Jeremiq nëMoskë" - (Rusia qëndron fort pas Serbisë). Rusia, dje, shpalli soli-daritet të fortë me Rusinë lidhur me Kosovën, që dëshmon se Moskanuk heq dorë për asnjë pëllëmbë nga përplasja e pritur me vendetperëndimore në samitin e tetë vendeve më të zhvilluara, nëGjermani.

"E mbajmë solidaritetin e fortë me ju për çështjen e Kosovës.Qeveria serbe propozoi vazhdimin e negociatave dhe ne e përkrahimatë. Nuk do të pajtohemi me çfarëdo qoftë zgjidhje të imponuar tënjëanshme Beogradit" - i ka thënë shefi i diplomacisë ruse, SergejLavrov kolegut të tij serb, Vuk Jeremiq, në pres-konferencën e për-bashkët, pas takimit në Gorki, në perëndim të Moskës. Debati përKosovën do të jetë një nga temat më të rëndësishme të samitit të G-8 në Moskë. Që nga hedhja kategorike e planit të ndërmjetësuesitMarti Ahtisari nga ana e Rusisë, vendet perëndimore përgatitënrezolutë të re për miratim në Këshillin e Sigurimit të Kombeve tëBashkuara, mirëpo sërish u ballafaquan me rezistencën eBeogradit dhe Moskës.

Ambasadori rus në KB, Vitalij Çurkin, në bisedë me kolegunamerikan, Zalmaj Halilzad, ka kërkuar edhe një vit bisedime përstatusin e Kosovës. Ambasadori i SHBA, e ka refuzuar atë propozimdhe sërish është angazhuar për pranim të shpejtë të planit tëAhtisarit, sipas së cilit krahina do të duhej të fitonte pavarësi tëmbikëqyrur. Politikani i spikatur kosovar, Veton Surroi, lider i par-tisë ORA, parmbrëmë në Pragë, drejtpërdrejt nga kryetari amerikan,Xhorxh Bush, ka marrë garanci se Uashingtoni përpiqet që sa mëparë ta zgjidhë çështjen e Kosovës.

- Bush ka kërkuar hapa të përshpejtuar në miratimin e rezo-lutës, në Këshillin e Sigurimit Kombeve të Bashkuara, me çka do t'ihapeshin dyert krahinës që të shpallë pavarësi - deklaroi Surroi,anëtar i Ekipit negociues për statusin e Kosovës.

Kryeministri serb, Voisllav Koshtunica deklaroi se është "i

51

gabuar dhe i dëmshëm" paralajmërimi i SHBA se deri në fund tëjavës do të mund të votohej në Këshillin e Sigurimit të KB për rezo-lutën, e cila mundëson pavarësinë e Kosovës.

- Është e qartë se për këtë rezolutë nuk ka pëlqim, ngase Serbiaështë absolutisht kundër, si dhe Rusia, e cila është anëtare epërhershme e Këshillit të Sigurimit - ka theksuar Koshtunica.Kryeministri serb ka theksuar se, veçmas do të ishte "ipapërgjegjshëm dhe destruktiv" zhvillimi i ngjarjeve nëse mosvotimii rezolutës do t'u shërbente si pretekst separatistëve shqiptarë qëvetë të shpallnin pavarësinë.

- Takimi me kryetarin rus, Vladimir Putin, do të jetë mundësi qëtë shikohen idetë e reja se si në kuadër të procesit negociator të sig-urohet arritje e zgjidhjes me kompromis - vlerësoi kryeministri serb.

Ndërkaq, "Dnevnik", në datën 08 qershor 2007, shkruan: "KBpresin sinjal nga G-8 për Kosovën", Këshilli i Sigurimit, SHBA dheBashkimi Europian vërtetuan se rezoluta e re për Kosovën nuk dotë gjendet në rend dite në Këshillin e Sigurimit të Kombeve tëBashkuara deri në përfundimin e samitit të G-8.

- Nuk do të ishe në rregull të votojmë para kësaj, deklaroiambasadori amerikan në KB, Zalmaj Halilzad.

Kosova ishte pjesë e çështjeve për të cilat dje, pasdite biseduanlideri i SHBA dhe i Rusisë, mirëpo rezultate shumë konkrete pritennga takimi i drejtpërdrejtë i Xhorxh Bush dhe Vladimir Putin, më 2qershor, në SHBA. Refuzimi i Moskës që të pranojë çfarëdo qoftëpavarësie të Kosovës nuk arsyetohet vetëm me solidarësinë his-torike me Serbinë sllovene dhe sllavoortodokse, por edhe me frikëne pushtetit rus se ky precedent mund t'i stimulojë separatistëtçeçen, shkruan gazeta franceze "Liberation". - Qiproja frikësohet sekjo do mund t'i shërbente si shembull Republikës turke QiprojaVeriore, e cila është e pranuar vetëm nga Ankaraja, shkruan gaze-ta. Bullgaria duhet të ballafaqohet me pakicën turke, e cila përbën8% të popullsisë së vendit. Rumania, ku ka numër të kon-siderueshëm të pakicës hungareze, gjithashtu nuk fshehshqetësimin-thekson "Liberation".

Përfundime

Për periudhën, në të cilën monitoruam, konstatuam se nëgazetën ditore "Dnevnik" dominojnë aktorët - individë dhe kolektiv,ku vend të theksuar zënë politikanët dhe partitë politike. Si më tëeksponuar janë kryetari i qeverisë, Nikolla Gruevski, Menduh Thaçi,Radmilla Sheqerinska, Ali Ahmeti. Nga rehgjionet vendet më tëeksponuara janë Kosova (liderët politikë) G8 dhe liderët e tyre:

52

SHBA-Xhorxh Bush, Rusia -Vladimir Putin, Gjermania - kancelar-ia, Angela Merkel, Franca-Nikola Sarkozi. Mirëpo, është e dukshmese ngjarjet aktuale që ndodhin në Maqedoni, në rajon dhe në botëe dikton strukturën e autoriteteve të mediumeve të shkruara.

Gazeta ditore - "Utrinski Vesnik"

"Utrinski Vesnik", është gazetë ditore. Del çdo ditë, përveç tëdielës. Për "Utrinski Vesnik" tema më të rëndësishme janë ato përfunksionimin e pushtetit ekzekutiv dhe ligjdhënës (dialogu politiknë Maqedoni), Evrointegrimet, pastaj dialogu për Kosovën dheçështjet religjioze. Nga bota, tema më të rëndësishme janë: ngrohjaglobale, lufta në Irak -Afganistan, dialogu për mbrojtjen antirake-tore etj.

Analiza e drejtpërdrejt e shkrimeve

"Utrinski Vesnik", në numrin e vetë të 8 qershorit të vitit 2007,lidhur me dialogun politik në Maqedoni publikon: "Gruevski i mobi-lizoi partnerët para mbledhjes për besimin e qeverisë".

Kërkesa për besimin e qeverisë së Nikolla Gruevskit, iniciuarnga LSDM, shkaktoi përplasje në qarqet politike, por edhepërkundër përmbajtjes së kryeministrit dhe toneve qetësuese sendjehet komod dhe se ai dhe VMRO-DPMNE e tij nuk kanë nga çkatë frikësohen, dje u mobilizua i gjithë koalicioni qeveritar. Partia nëpushtet mbajti pres-konferencë speciale, në të cilën ishte i pran-ishëm i gjithë Komiteti ekzekutiv në krye me Gruevskin, kurse men-jëherë më pas pasoi takimi urgjent i zëvendëskryetarit të PDSH,Menduh Thaçit. PRSD e Tito Petkovskit, pasdite kishte mbledhje tëkëshillit qendror. Ky test i qeverisë, i pari, para parlamentit ndodhnë një tajming specifik, në vigjilje të vizitës së kryetarit amerikan,Xhorxh Bush në Tiranë, ku duhet të shkojë edhe Gruevski dhe nëmomentin kur të gjitha anketat tregojnë rejting të lartë të kryemi-nistrit dhe qeverisë. Nga ana tjetër, opozita e inicioi çështjen e bes-imit në situatë kur janë luhatur marrëdhëniet midis partnerëve tëkoalicionit qeverisës. Edhe përkundër asaj se ekzistojnë më shumëopsione teorike për përmbylljen e kësaj interpelance të llojit të vetë,prognozohet se kabineti i Gruevskit, edhe përkundër turbulencavedo të "mbijetojë". Megjithatë, do të jetë interesante të shihet se sadeputetë në Kuvend do ta mbështesin qeverinë, dhe a ështëmbështetja dikund në kufi - 60 deputetë ose respektabile-mbi 70vota. Variantet që të bie qeveria dhe të formohet shumicë e re, eudhëhequr nga partia, e cila do të mund të siguronte minimum 61

53

vota, teorikisht ekzistojnë, mirëpo, gjasat që të ndodhë diçka e tillëthuajse janë të përjashtuara.

Gazeta "Utrinski Vesnik" i kushton rëndësi të madhe eurointe-grimeve të RM (BE dhe NATO). Më datën 08 qershor të vitit 2007,"Utrinski Vesnik" publikon: "Maqedonia do të kërkojë nga Bush qët'i trimërojë që ta vrapojnë xhiron e fundit për në NATO". Reformatnë vendet e grupit të Adriatikut, zgjerimi i NATO dhe stabiliteti nërajon, veçmas mbyllja e çështjes së Kosovës do të jenë temat, në tëcilat kryeministrat e Maqedonisë, Kroacisë dhe Shqipërisë, NikollaGruevski, Ivo Sanader dhe Sali Berisha, do të bisedojnë mekryetarin amerikan, Xhorxh Bush, gjatë vizitës së tij në Tiranë, më10 qershor. Maqedonia nga takimi me Bushin nuk pret vendimekonkrete ose ftesë për anëtarësim në NATO, mirëpo, do të kërkojëpërkrahje të fuqishme amerikane për këtë. "Shumë është herët tëpritet marrja e çfarëdo qoftë ftese për anëtarësim në NATO",deklaruan për "Utrinski Vesnik", qarqe të informuara mirë qever-itare, sipas së cilave Maqedonia do të kërkojë përkrahje nga Bush,por edhe do të falënderohet për përkrahjen e deritanishme të SHBApër anëtarësimin tonë në NATO, kurse gjithashtu do të sqarojë çdotë thotë anëtarësimi për ne dhe për aleancën, por edhe për sta-bilitetin në rajon. Pritjet e vendit tonë nga takimi në Tiranë, janë "tëfitojmë edhe një trimërim të fuqishëm dhe përkrahje që ta vrapojmëkëtë xhiro të fundit të përgatitjeve, si dhe vizonin e Bushit ngaVarshava, për një Evropë unike dhe të lirë në paqe, të përmbushet",thotë burimi ynë.

Edhe pse pritjet maqedonase nga Tirana nuk janë modeste, veç-mas kur dihet se dhënia e ftesave për anëtarësim, nuk jepen vetëmnga reformat e bëra në vend, por edhe me "vendim të fortë se do t'ibëjmë edhe ato që na kanë ngelur". "Samiti nuk është test që duhettë kalohet", thotë burimi qeveritar, por duhet të punohet edhe pastij, sidomos rreth çështjeve të ekonomisë së tregut për parandalim-in e korrupsionit, krijimin e armatës mobile. Një nga temat e takim-it do të jetë edhe stabiliteti rajonal dhe, sipas burimit tonë, ështëdhënie e përkrahjes për stabilitetin e Ballkanit. "SHBA duan tambyllin çështjen e Kosovës dhe se vizita në Tiranë, është demon-strim i përkrahjes së tyre për zgjidhjen e statusit final të Kosovës",thotë burimi ynë, për të cilin, ndoshta është edhe arsyeja kryesorepër çka Bush vie në Shqipëri. Tre shtete nga grupi i Adriatikut nëTiranë presin nga Bush që t'i marrin drejtimet, që ende duhet t'ibëjnë që ta fitojnë ftesën për anëtarësim në NATO, me atë që tëpërmbushen përpjekjet amerikane për "të pasur një samit të suk-sesshëm të NATO-s në Bukuresht". Nga deklaratat e deritashme dhepozitat e dëshmuara të përfaqësuesve amerikan dhe të NATO-s, nga

54

tre vendet e grupit të Adriatikut për anëtarësim, më së miri për-paron Kroacia. Ngjarje e tretë me rëndësi për periudhën për të cilënmonitorojmë, paraqesin shkrimet rreth ngrohjes globale. "UtrinskiVesnik" në datën 07. 06. 2007, shkruan: "Me shpejtësi të madheshkrihet akulli në Grenlandë". Në majat shkëmbinjve vetëvrasës nëGrenland nga ku eskimët e vjetër kanë kërcyer kur kanë ndjerë sebëhen barrë për bashkësinë e tyre, dëgjohen të shtëna dhe zëra tëtopitur si bubullima. "Këtu nuk ka bubullima, por për to di nga fil-mat", thotë Vilhelmina Natanielsen, motër medicinale në Ilulisad,duke ecur mbi borën që shkrihet. "Ai është acari që pëlcet në shtre-sat e akullta. Nëse kemi fat do të shohim se si ndonjëra ndahet".Është tepër herët që të vërehet shpërbërja e shtresave, mirëpo zëriështë paralajmërues i saj. Përderisa, politikanët debatojnë rreth asajse si të reagojnë në ndryshimet klimatike, shtresa e akullt eGrenlandës po shkrihet, bile edhe më shpejtë se sa që besuanshkencëtarët se është e mundur. Ishulli i ri në Grenladën lindoreështë shenjë e qartë për atë se si ndryshon ky vend. Ai ishte quaj-tur ishulli i ngrohtë, nga ana e hulumtuesit amerikan, Denis Shmit,kur në vitin 2005, ishte zbuluar, duke u shfaqur nga nënakulli qëpo tërhiqej. Nëse në tërësi shkrihen shtresat, niveli i oqeaneve do tërritej për 7 metra, duke përmbytur Nju Jorkun dhe Londrën dheduke shkrirë ishujt si Maldivet. Për shkrirjen e plotë do të nevo-jiteshin shekuj, megjithatë, ngrohja globale për ç'gjë ekspertët kli-matikë, fajin kryesor e shohin te përdorimi i karburanteve fosile, qëe ngrohë Arktikun, më shpejtë se cilin do vend tjetër në tokë. "Kurisha fëmijë më kujtohen sajat e gjuetisë, të tërhequra nga qentë sesi lëviznin me shpejtësi 80 km. në orë nëpër akull gjirit të ishullitDisko, në dimër", thotë Xhudit Tekilsen, pensioniste nga Asiati,qytet në jug të Ilulisadit. "Kjo nuk ka ndodhur gjatë kohë".Grenlanda, ishulli më i madh në botë, kryesisht është i mbuluar meshtresa akulli me rreth 2.6 milion kilometra kub, që arrin një tëdhjetën nga uji i përgjithshëm i ëmbël në botë. Në tridhjetë vitet efundit zonat e saj të shkrirjes janë zgjeruar deri në 30%, dhe tanishtresa e akullt humb 100-150 kilometra kub akull çdo vit, mëshumë se tërësia e akullit të Alpeve.

Gazeta "Utrinski Vesnik", i kushton vëmendje të madhe dialogutpër Kosovën. Në ditën 07 qershor 2007, shkruan: "Bush i ka prem-tuar zgjidhje të shpejtë Surroit", ku shkruan: "Kryetari amerikan,Xhorxh Bush, të martën është takuar më një lider të lartë kosovar,ngase Uashingtoni përpiqet që në afat sa më të shkurtër të mund-shëm të veprojë votimin në KB për përpjekjen e krahinës ta fitojëpavarësinë nga Serbia. Takimi me Veton Surroin, politikan ispikatur dhe jozyrtarisht ambasador aktiv në përpjekjet për

55

pavarësinë e Kosovës, ndodhi në Pragë, ku Bush është në vizitë parasamitit të G-8, vendeve më të zhvilluara". Në komunikatën e partisësë tij politike ORA, Surroi thotë se Bush ka premtuar "hapa të për-shpejtuar në pranimin e rezolutës në Këshillin e Sigurimit të KB, qëdo t'ia hapte dyert e shpalljes së pavarësisë së krahinës, ku shumi-ca janë shqiptarë". Në emër të të gjithë kosovarëve shpreha falën-derimet për udhëheqjen e Amerikës dhe nevojën që kjo udhëheqje tëmbetet e sinqertë në këto moment", ishte cituar deklarata e Surroitnë komunikatë. Përderisa të njëjtën ditë "Utrinski Vesnik", pub-likon: "Rusia krejtësisht solidare me Serbinë për Kosovën", kushkuan: Rusia është "fuqishëm solidare" me Serbinë rreth çështjessë Kosovës, deklaroi dje, ministri rus Punëve të Jashtme, SergejLavrov, para gazetarëve në Moskë. "Në vazhdojmë me solidaritetinenergjik me ju rreth çështjes së Kosovës", deklaroi Lavrov, paratakimit me ministrin serb të Punëve të Jashtme, Vuk Jeremiq.

Shqiptarët e Kosovës duan pavarësi të plotë. Serbia, porosit semë së shumti që mund të ofrojë është autonomia e zgjeruar. Nëfundjavën e ardhshme, kryetari Putin do të takohet me kryemi-nistrin serb, Vojislla Koshtunica, në Forumin ekonomik në SanktPeterburg, theksoi Lavrov. Rusia, e cila është anëtare e përhershmee Këshillit të Sigurimit të KB, paralajmëroi se mund të vendosë vetonë rezolutën, me të cilën do të mbështetet plani, me të cilin i pas-trohet rruga Kosovës për fitimin e pavarësisë. Moska bëri thirrje përbisedime plotësuese midis Beogradit dhe shqiptarëve të Kosovës.

Nga këto artikuj konkludojmë se "Utrinski Vesnik", për dialogunnë Kosovë i ka përfshirë qëndrimet e dy superfuqive botërore SHBAdhe Rusi, të cilat udhëheqin politikat e tyre kundërshtuese përzgjidhjen e statusit të Kosovës.

Për dallim nga gazeta "Dnevnik", "Utrinski Vesnik" i kushtonvëmendje edhe çështjeve religjioze. "Utrinski Vesnik", në datën 07qershor 2007 ka publikuar: "Medaljen e Republikës së Maqedonisë"për KOM, ku shkruan: "Kryetari i shtetit, Branko Cërvenkovski, tëdielën, në një ceremoni solemne në kishën e Ohrit "Shën Sofja",Arkipeshkvit të Kishës Ortodokse maqedonase, ZZ Stefan, , do t'iandajë "medaljen e Republikës së Maqedonisë".

Shpërblimin që e ndan kryetari me dekret, KOM, e fiton për rolinsi bosht i ekzistencës nacionale dhe shpirtërore, si dhe si roje dheafirmuese e identitetit nacional dhe qenies maqedonase. Medalja, ecila përbëhet nga shenja e medaljes së gjerdanit dhe yllit të medal-jes, është punuar nga ari 18 karatë dhe se Kisha Ortodokse maqe-donase e merr me rastin e 40 vjetorit të autoqefalitetit të saj, që dotë shënohet muajin e ardhshëm.

Në ditën e njëjtë "Utrinski vensik" e publikon edhe artikullin:

56

"Fillon asfaltimi i rrugës deri në kryqin e Vodnos", ku shkruan:"Punëtorët e NN "Pelagonija" nga sot do t'i fillojnë aktivitetet ndërti-more për asfaltimin e rrugës deri te kryqi i mileniumit në Vodno.Përfaqësuesit e fondacionit "Kryqi i mileniumit" dhe të "Pelagonisë",dje nënshkruan marrëveshje për ndërtimin e rrugës me gjerësi 4metra. Sipas projektit të Fondit ë rrugëve, është paraparë shtegupër kalimtarë prej 1 metër dhe ndërtimi i kanalizimit atmosferik.Mbikëqyrjen e punimeve do ta bëjnë "Makedonija Pat", kurse asfal-timi do të kushtojë rreth 300 mijë euro".

"Fondacioni, planifikon që të harxhojë shumë pak, nga shkakuse tamponin do ta dhurojë miniera "Banjani", kurse asfaltin"Makedonija Pat". Edhe fuqia punëtore e NN "Pelagonija" është falas.Pas fillimit të punëve ndërtimore, do të pasojë edhe nënshkrimi iletrës së qëllimit me përfaqësuesin e firmës austriake "Lajtner", tëcilin edhe e presim. Më 12 qershor. Kjo firmë shprehu dëshirë që tafitojë nën koncesion teleferikun, që do të ndërtohej nga QT"Ramstor" deri te kryqi i mileniumit, e cila do të ishte e ngjashmeme teleferikun e Hong Kongut, të cilën veçmë na e treguan ata",sqaroi Bllagoja Dojcinovski, kryetar i Fonacionit. Projektin për tele-ferikun deri te kryqi i mileniumit e punon Ministria e Transportitdhe Lidhjeve dhe shtëpia projektuese "In puma".

Përfundim

Për periudhën, për të cilën kemi monitoruar, kemi konstatuar senë gazetën ditore "Utrinski vensik" dominojnë temat e vendit, poli-tikanët dhe partitë politike. Mirëpo, për dallim nga gazeta"Dnevnik", "Utrinski Vesnik", më shumë vëmendje kushton zgjid-hjes së statusit të Kosovës, si dhe çështjeve religjioze. Por, tek çësht-jet religjioze ka të publikuar artikuj vetëm për Krishterimin, kursepër Islamin nuk ka asgjë. Ndërkaq, nga bota, aktorë dominant janë dysuperfuqitë botërore, SHBA de Rusia, gjegjësisht liderët e tyre, XhorxhBush dhe Vladimir Putin.

57

Liderët politikë dhe prezantimi i tyre në faqen kryesore të gazetave Dnevnik Fakti Utrinski Gjithsej

Nikolla Gruevski 13 8 10 31 Ali Ahmeti 6 9 8 23 Radmilla Sheqerinska 7 5 11 23 Menduh Thaçi 6 7 7 20 Të tjerë 5 3 6 14

Mirëpo, është evidente se ngjarjet aktuale që ndodhin nëMaqedoni, në rajon dhe në botë e diktojnë strukturën e autoritetevesi në gazetën "Dnevnik" ashtu edhe në "Utrinski Vesnik".

Gazeta e përditshme - "Fakti"

Fakti është medium i shkruar në gjuhën shqipe. Del çdo ditëpërveç të dielës. Për "Faktin", tema më të rëndësishme janë dialogupolitik në Maqedoni, dialogu midis pushtetit dhe opozitës, respek-tivisht dialogu midis partive politike shqiptare dhe liderëve të tyre.Së këndejmi edhe dialogu për Kosovën dhe vizita e presidentit Bush,në Tiranë. Nga bota, tema më të rëndësishme janë: ndodhitë nëTribunalin e Hagës dhe lufta në Irak dhe Afganistan.

Analiza e drejtpërdrejtë e shkrimeve

Gazeta "Fakti" në numrin e saj të datës 13 qershor 2007, lidhurme dialogun politik në Maqedoni shkruan: "Vejseli hyri në Qeveri" -PPD në pajtim me marrëveshjen e arritur me Gruevskin, do tëudhëheq me Ministrinë e Vetëqeverisjes Lokale, të udhëhequr ngaAburrahman Mehmeti, fqiu i parë i Ixhet Mehmetit, avokat i popul-lit aktual në R. Maqedonisë.

Në vazhdim "Fakti", shkruan: Kryeministri i R. Maqedonisë,Nikolla Gruevski dhe lideri i PPD, Abdulhadi Vejseli në fund i hoqidilemat. Në takimin e të mërkurës ata u morën vesh PPD t'ibashkëngjitet koalicionit qeveritar. PPD obligohet t'i pranojë dhe tëpunojë në pajtim me principet e Qeverisë, që janë përgjegjësi, profe-sionalizëm, respekt, si dhe përmbushjen e programit qeveritar dheprioritetet e tij, që janë ekonomia dhe zhvillimi ekonomik. Qëllimiynë, do të jetë Bashkimi Europian dhe NATO, si dhe implementimii Marrëveshjes së Ohrit, thuhet në intervistën e dhënë për gazetarëtmenjëherë pas takimit Gruevski dhe Vejseli. Ndërkaq, "Fakti", nëditën 16 qershor 2007, publikon: "Përsëri kërkohet ndarja eMaqedonisë"-, ish kryeministri i Qeverisë së RM, Lubço Georgievski,e ka theksuar nevojën e mbajtjes së konferencës ballkanike nënkompetencat e SHBA, BE dhe Rusisë, ku do të marrin pjesë të gjithashtetet ballkanike për përmbylljen e problemeve të hapura. Për partitëpolitike shqiptare, kjo tezë e Georgievskit nuk ka rëndësi të madhe, sido-mos jo tani kur definohet statusi përfundimtar i Kosovës.

Në vazhdim "Fakti" shkruan: "BDI nuk dha deklaratë. Në part-inë e lindur nga lufta, Bashkimi Demokratik për Integrim, tëpremten nuk deshën të hapin deklarata për tezat e lëshuara ngaish-lideri i VMRO-DPMNE, Georgievski, me arsyetim se do të japin

58

deklaratë në ditën e ardhshme. Por, deklarata e fundit e liderit tëintegristëve, Ali Ahmeti, ishte se nga ana e Lubço Georgievskit, ipërkrahur edhe nga kryetari i AMSHA, Georgi Efremov, është ofru-ar ndarja e Maqedonisë, në vitin 2001". Ndërkaq, sërish për këtëtezë, nënkryetari i PPD, Ismet Ramadani, deklaroi: Nuk na duhetndarja, e as kufij të rinj dhe konflikte të reja. Nuk na duhet asgjë qëbie ndesh me integrimin e shqiptarëve në Bashkimin e Europian.

Gazeta "Fakti" i kushton vëmendje të madhe dialogut për Kosovën.Gjatë kohës së kësaj periudhe që e realizuam monitorimin, "Fakti" kashkruar shumë artikuj për zgjidhjen e statusit të Kosovës.

Në ditën 16 qershor 2007, për dialogun në Kosovës shkruan:"Mund të ketë vazhdim të bisedimeve Prishtinë-Beograd". -Përfaqësuesi i SHBA për statusin e Kosovës, Frank Vizner, gjatëkohës së vizitës së djeshme në Prishtinë, deklaroi se SHBA do tëvazhdojnë ta çojnë përpara procesin e pavarësisë së Kosovës,megjithatë duke mos precizuar datën kur mund të finalizohet kjopërpjekje e tyre. Negociatat, në nivel ndërkombëtar, gjithnjë janëkomplikuar dhe kanë marrë kohë, ka thënë Vizner, duke shtuar seështë shumë me rëndësi që në Kosovë të ruhet rendi dhe paqja, tëruhet partneriteti me faktorët ndërkombëtar, në mënyrë që të arri-het pavarësia…

Ndërkaq, në datën 15 qershor 2007, "Fakti" shkruan: "Të për-gatitur për t'iu përgjigjur sfidave" - Sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Jaap de Hoop Shefer, u deklarua se NATO me vëmendje të madhepo i ndjek bisedimet në Këshillin e Sigurimit të OKB dhe në forumetë tjera, në lidhje me këtë rast, Aleanca nga fillimi e ka mbështeturpunën e Marti Ahtisarit…

Në datën 8 qershor 2007, "Fakti" shkruan: "Pritet sinjal ngasamiti"- Vendet perëndimore, anëtare të Këshillit të Sigurimit të KBu morën vesh që rezoluta për Kosovën të mos dalë në votim deri passamitit të G-8, në Gjermani. Këtë e thanë dje, ambasadori i SHBAnë KB, Zalmaj Halilzad dhe ambasadori i Gjermanisë nëOrganizatën botërore, Tomas Matusek, i cili fliste në emër të BE, metë cilën kryeson vendi i tij deri në fund të qershorit…

Në datën 9 qershor 2007, "Fakti", shkruan: "Nuk ka marrëvesh-je për vazhdimin e statusit" - Diplomatët thonë se në rast të kurr-farë marrëveshjeje, rezoluta për Kosovën do të publikohet për disajavë në Këshillin e Sigurimit, edhe pse është lënë në dijeni se kjomund të ndodhë pas takimit të kryetarëve Bush - Putin, në fillim tëqershorit, në SHBA.

Në datën 12 qershor 2007, "Fakti", shkruan: "Shkupi i pari e fes-toi pavarësinë e Kosovës" - Kosova do të bëhet e pavarur, kjodeklaratë e dhënë nga presidenti Bush, në selinë presidenciale në

59

Tiranë, ishte shkak i fortë që të ndizet turma e madhe e njerëzve nësheshin "Skënderbeu", në Shkup, me brohoritje: "Ju faleminderitSHBA". Në të njëjtën ditë, gazeta "Fakti" publikon: "Bush me porosinga Bullgaria-Kosova duhet të bëhet e pavarur".

Në datën 13 qershor 2007, "Fakti", shkruan: "Thirrja e Ban KiMun" - Edhe sekretari i përgjithshëm i KB, Ban Ki Mun, të hënënka dhënë deklaratë me çka i bën thirrje Këshillit të Sigurimit, që tëmos humb shumë kohë, që të ndajë trurin, rreth përkrahjes së plan-it për pavarësinë e Kosovës…

Lidhur me vizitën e presidentit Bush në Tiranë, gazeta "Fakti",shkruan: "Mediumet e huaja - Shqipëria është vendi i vetëm në botëqë nuk pret Bushin me protesta"- "Rojter" shkruan se Shqipëria,vendi më varfër në Evropë ka harxhuar miliona dollarë për një prit-je euforike të presidentit Bush, edhe pse ai do të jetë i pranishëm nëShqipëri vetëm 7 orë. Agjencia ANSA shkruan: "Shqipëria, një ngavendet më proamerikane në botë. Bushi nëpër rrugët e Tiranës dotë shohë gjëra spektakulare, krejtësisht të ndryshme nga ajo që panë samitin G-8, në Gjermani dhe nëpër rrugët e Romës ku e pritënme protesta".

Ndërkaq, "Neë York Times", shkruan: "Bush më i sigurt nëShqipëri se sa në SHBA" - Derisa pjesa më e madhe vendeve në botëe kritikojnë presidentin Bush se është pro luftërave, njëanshëm ishkelë të drejtat njerëzore dhe i mbyllë sytë para maltretimeve,Shqipëria e do në masë të madhe…".

"Fakti", në datën 8 qershor 2007, shkruan: "Falënderimiamerikan për shqiptarët" - Vizita e president Xhorxh Bush nëTiranë, është vlerësuar si vizitë historike, ku Shqipëria, Kroacia dheMaqedonia e presin me padurim integrimin e tyre në NATO. Merëndësi historike është vlerësuar misioni i presidentit Bush, edhenga autoritet në Maqedoni, më konkretisht nga njohësit e politikës.

Gazeta "Fakti" për ndodhitë në Tribunalin e Hagës, shkruan:"Del Ponte deklaron: Ratko Mladiq, shumë shpejtë do të arrestohet"- Ish gjenerali i armatës së Republikës Serbe, Ratko Mladiq, iakuzuar për krime lufte, mund të arrestohet për disa javë, deklaroiprokurorja kryesore e Tribunalit të Hagës, Karla Del Ponte, në inter-vistën për "Financial Tmes"…

Ndërkaq, për rastin - Luboteni - "Fakti", shkruan: "Prokurorjaasgjë nuk dëshmoi" - Pas një pauze dyjavore, Tribunali i Hagës, tëmërkurën vazhdon me procedurën e dëshmive të rastit të Lubotenitkundër Lube Boshkovskit dhe Jovan Tarculovskit. Gjykimi i dyshtetasve maqedonas, ish funksionarë, ka filluar me Ruskovskën, ecila gjatë vitit 2001, ishte prokurore në Gjykatën Themelore nëShkup…

60

Përfundim

Për periudhën për të cilin monitoruam, konstatuam se nëgazetën ditore "Fakti" dominojnë temat vendore, politikanët dhe par-titë politike, veçmas politikanët dhe partitë politike nga bllokushqiptar. Megjithatë, për dallim nga gazetat "Dnevnik" dhe "UtrinskiVesnik", gazeta "Fakti" vëmendje më të madhe i kushton zgjidhjes sëstatusit të Kosovës, si dhe vizitës së presidentit Bush në Tiranë -Shqipëri. Ndërkaq, nga bota, tema dominuese janë luftërat në Irakdhe Afganistan dhe aktorët nga dy superfuqitë botërore, SHBA dheRusi, respektivisht liderët e tyre, Xhorxh Bush dhe Vladimir Putindhe Bashkimi Evropian, Këshilli i Sigurimit i Kombeve tëBashkuara.

Mirëpo, është e dukshme se ngjarjet aktuale që ndodhin nërajon dhe në botë e diktojnë strukturën e autoriteteve, si në gazetën"Dnevnik", "Utrinski Vesnik", njashtu edhe në "Fakti", përveç që dal-lohen sipas etnikumeve dhe ndodhive të tyre. "Dnevnik" dhe"Utrinski Vesnik" më shumë vëmendje i kushtojnë Maqedonisë dhendodhive të popullit maqedonas, ndërsa "Fakti" më shumë vëmend-je i kushton Maqedonisë, por ngjarjeve rreth shqiptarëve në këtështet, si dhe zgjidhjes së statusit të Kosovës.

Nga ky proces i monitorimit, përfundojmë se ende kanë mbeturgjurmë të "nacionalizmit" të madh në Maqedoni dhe në rajon, që dotë thotë se ende nuk ka aq të pjekur për të udhëhequr politikë, edheatë me faktorin ndërkombëtar.

61

62

QASJAMETODOLOGJIKE E

HULUMTIMIT

Pjesa 3

Pjesa 3

QASJA METODOLOGJIKE E HULUMTIMIT

Mënyra e hulumtimit

Hulumtimi është zhvilluar në atë mënyrë, që të grumbullohetmateriali faktografik për analizën empirike dhe teorike të të njëjtit.Kjo, do të mundësojë që të përcillet dhe të kihen informacione përmënyrën, në të cilën rinia studentore do të kyçet në dialogun glob-al për çështjet e jetës religjioze dhe politike, të cilat në kohën në tëcilën jetojmë imponohen dhe shfaqen, bile edhe në mënyrë shumëdramatike.

Do të grumbullohen informacione edhe për monitorimin njëmu-jor të pesë gazetave ditore në RM, ku do të selektohen tekstet dhendodhitë lidhur me qëndrimet religjioze dhe politike të rinisë stu-dentore. Rezultatet e hulumtimit që do të zhvillohen në tre univer-sitete, do të desiminohen në konferenca, punëtori, tribuna publikedhe se shpallja e rezultateve për pikëpamjet teorike dhe rezultatetempirike në revista të posaçme. Një pjesë e publikimeve do të për-faqësojnë pikëpamje dhe tekste nga autorët studentë.

Qëllimet e hulumtimit

Qëllimi kryesor i hulumtimit është pasurimi i teorisë sociologjikedhe politike, thellimi i njohurive ekzistuese për politikat globale dhelëvizjet religjioze dhe për mënyrën, sipas së cilës të rinjtë i percepto-jnë ato ndodhi. Bëhet fjalë për një detyrë shumë të ndërlikuar,ngase kjo fushë I është nënshtruar ndryshimeve të shpejta dhendikimeve të ndryshme.

63

Si qëllime kryesore të hulumtimit paraqesin:o Mënyrën e reagimit të të rinjve ndaj këtyre ndodhive tek ne

dhe në rajon, si mjedis paskonfliktual dhe në botëo Pjesëmarrje, participim të studentëve në këto proceseo Marrëdhëniet-qëndrimet e studentëve në lidhje me këto tenden-

ca në politikë dhe religjion, si dhe problemet globale të njerëzimito Hulumtimi shkencor dhe eksplikimi i të njëjtave

Qëllimi specifik

Hulumtimi. - Grumbullimi i materialit shkencor dhe faktografikpër perceptimin studentor të këtyre dukurive shoqërore dhe hapja edialogut global në tre universitetet në RM, për këto realitete të reja.(Desiminimi i rezultateve)

Hulumtimi (projekti), do të jetë në funksion të plotësimit, inicim-it dhe pasurimit të teorisë shkencore me këto çështje, në RM

o Pritet që ky projekt të prodhojë qasje të re në komunikimin erinisë studentore

o Do të mundësojë, ndryshim të pjesërishëm të planeve mësi-more nga sociologjia e religjionit dhe sociologjia politike

o Pritet që të fitojnë njohuri për politikat e gjithëmbarshme dheqëndrimet religjioze dhe angazhimet e studentëve në RM

o Kjo fushë është e dëshirueshme për tema shkencore, politikedhe dilema që kanë të bëjnë me paqartësitë e mendimit politik, jovetëm te ne, por edhe në botë. Këto tema, jo vetëm nga aspektiteorik, por edhe nga aspekti praktik mësohen dhe shqyrtohen nëmënyra të ndryshme, por bëhen edhe tema gjithnjë e më të vështi-ra për analiza socilogjiko-politikologjike. Tek ne, nuk ka ndonjëanalizë më të kompletuar për percepcionet sociologjike studentorepër këto procese shoqërore dhe lëvizje të ndërlikuara. E gjithë kjo,mund të sublimohet në dy pika.…

o Hulumtimi është i rëndësishëm për krijimin e literaturës pro-fesionale për eksplikim të problemit të percepcionit studentor dhe tëlëvizjeve politike dhe religjioze tek ne dhe në botë. Gjithashtu,hulumtimi mund të përdoret për analizën e politikave ekzistuese lid-hur me të rinjtë në Maqedoni dhe rajon

Efektet: Grumbullimi i materialit burimor për një popullatë, siçështë ajo studentore dhe do të analizohen dhe krahasohen njohu-ritë për kushtet shoqëroro-ekonomike, politike, në të cilat jetojnëdhe studiojnë të rinjtë

o Do të nxiten dhe mbështeten proceset inovative në arsimin elartë të Republikës së Maqedonisë.

64

Mënyra e zhvillimit të hulumtimit

o Konsultimi i literaturës profesionale për temëno Pikëpamjet teorike për studentët dhe qëndrimet e tyre, proce-

set religjioze dhe politikeo Zgjedhja e ekzemplarit të 550 studentëve për anketim, zgjed-

hje e rastësishme me respektimin e rregullave metodologjike përzgjedhjen e ekzemplarit

o Përgatitja e tribunave me materiale të shkruara, përkthimi ityre në gjuhën amtare, caktimi i moderatorëve, profesorëve dhe stu-dentëve

o Paralajmërimi i tribunave publike në mediumeo Evoluimi i të njëjtave në fund të aktiviteteve

PLANI THEMELOR I HULUMTIMIT DHE REZULTATET E PRITURANGA ÇDO FAZË E HULUMTIMIT:

o Faza e periudhës përgatitore dhe përgatitjet e nevojshmematerialo-teknike dhe kadrovike

o Sigurimi i informatave (seleksionimi), për definimin teorik tëproblemit të percepcionit studentor ndaj politikave globale dhe lëviz-jeve religjioze

o Krijimin e planit të aktiviteteve për qasje empirikeo Faza e grumbullimit të materialit faktografik o Faza e organizimit të debateve publikeo Faza e inicimit dhe mentorimit të shtyllave (artikujve) të

shkruara të studentëve lidhur me temën e hulumtimito Plotësimi dhe sintetizimi i pjesës teorike dhe empirike të

hulumtimito Konsultime të nevojshme me ekspertë të tjerë për rezultatet e

hulumtimit- Publikimi i materialito Evoluimi personal i projektit

1 . LËNDA E HULUMTIMIT

Duke u nisur nga qëllimi i sipërpërmendur, lëndë globale ekëtij hulumtimi qëndrime e studentëve në lidhje me lëvizjet globale

65

66

politike dhe religjioze. Qasja e këtillë e imponon nevojën e: grumbul-limit të të dhënave, selektimin e të njëjtave, përpunimin dhe interpre-timin shkencor në funksion të këtyre dimensioneve: projekti shken-core-hulumtues paraqet analizë sociologjike për e materialit të grum-bulluar në tren mbi lëndën e kërkimit dhe diversitetin (dallimet), nërrethana të reja të shoqërive paskonfliktuale që na rrethojnë.

2. HIPOTEZAT

Hipoteza kryesoreKoncentrohet, kryesisht në faktet se ekziston një interesim i

madh tek rinia studentore për lëvizjet globale politike dhe religjiozedhe se tek ata intensifikohen debatet për kyçjen dhe ndikimin e tyrenë jetën politike dhe religjioze, lidhur me ndodhitë tek ne dhe nëbotë, për personalitetet, ngjarjet dhe dukuritë.

Studentët janë të vetëdijshëm për hendekun gjithnjë e më tëmadh midis Islamit dhe Krishterimit

Ata e kuptojnë plotësisht procesin e globalizimit, rolin e person-aliteteve dhe të shteteve të caktuara në botë

Ata janë të vetëdijshëm për atë se pas vitit 2001, sulmit tëKullave binjake, bota nuk është më ajo e njëjta dhe se terrorizmiglobal paraqet kërcënim për gjithë botën

Në baza nacionale dhe religjioze kemi dallime në paraqitjetreligjioze dhe politike në botë

Ekziston lidhje e fortë midis përkatësisë religjioze dhe religjionit- miku të jetë nga religjioni i tij

Për studentët shqiptarë miq politikë janë amerikanëtStudentët janë të informuar për Al Kaedën dhe e dinë si organi-

zatore të sulmeve të 11 shtatoritNga politikanët, te shqiptarët më i popullarizuar është Marti

Ahtisari. Studentët janë të informuar për luftën në Irak dheAfganistan në varësi nga përkatësia religjioze

3. QASJA NË HULUMTIM

Ky hulumtim ka karakter teoriko-empirik. Pjesa teorikepërmban njohuri të sintetizuara, të fituara nga studimi teorik i për-vojave të paragjykimeve, etnocentrizmi dhe mediumet, si dhe roli ityre në krijimin e mendimit publik

Pjesa empirike do të formohet në analizën gjegjëse empirikedhe qëndrimet e studentëve. Kjo analizë përbëhet nga grumbullimi,selektimi, përpunimi i ndërtimit përkatës statistikor. Gjithashtu, siinstrument kryesor për grumbullimin e të dhënave do të shfrytëzo-het anketa.

67

11 Stërvitja e anketuesve. Çdo anketim është provim i llojit të vet. Vetë shfaqja eekipit anketues shkakton komente të ndryshme, edhe atë mbi baza të ndryshme -për kohën që të harxhohet, për qëllimet, për njerëzit që janë të angazhuar sianketues. (Baby,Earl,207). Qasja jonë që të tejkalohen këto gjendje bëhet përmesorganizimit të procesit të zgjedhjes, përgatitjes dhe stërvitjes së anketuesve.Stërvitja përbëhej nga: Sqarimi i qëllimeve të anketimit; Sqarimit të principeve etniketë hulumtimit; Marrëveshje rrethe terminëve, mostrave, viteve, studentëve që do tëjenë të anketuar; Detajet teknike të anketimit (anketa sipas gjuhës, numri anketave,markimi me numrin e secilës listë anketuese...); Mënyra e anketimit - sqarimi,ndihmesë studentëve në plotësimin e listave anketuese pa ndikuar në qëndrimet estudentëve.

4. KLASIFIKIMI I BURIMIT TË TË DHËNAVE

Burimet e të dhënave, të cilat janë shfrytëzuar indirekt osedrejtpërdrejt për hulumtim mund të klasifikohen në:

Literaturëo Burimet, të cilat drejtpërdrejt manifestohen në periudhën, në

të cilën ne punojmë në operacionalizimin e hulumtimit tonë.Studimi dhe përcjellja sistematike e informacioneve dhe ngjar-

jeve, e ndërlidhur me rolin e mediumeve në shoqërinë qytetare, nëmjete të ndryshme të informimit publik, tribuna dhe seminare, janëburimet tona të mbikëqyrjes bashkë me anketimin e studentëve dheqytetarëve.

5. RËNDËSIA E HULUMTIMIT DHE REZULTATET TËCILAT PRITEN

Etablimi i shoqërisë qytetare imponon sistem të ri vlerash,rregulla të reja të lojës, që paraqesin negacion të sistemit të vjetërdhe frymës së vjetër. Në qendër të ndodhive shoqërore noton qyte-tari dhe individualiteti i tij. Qytetari me të gjitha veçoritë e tij:gjuhën, kulturën, gjininë.

Mediumet janë produkt i këtyre rrethanave, kurse pluralizmi përnotimin e dallimeve në sipërfaqe është pjesë përbërëse e pluraliz-mave të tjerë: ekonomik, politik, kulturor, kulturore-vlerësuese.

6. PYETËSORI ANKETUES

Grumbullimi i lëndës relevante empirike është i mundurvetëm përmes mënyrës së drejtpërdrejt të komunikimit. Kjo anketëështë si instrument për grumbullimin e indikatorëve. Pyetësorianketues përbëhet nga pyetje të standardizuara nga modaliteti,kryesisht të tipit të mbyllur me modalitete të caktuara të tipit tëhapur në çdo pyetje.11

Anketa përbëhet nga disa pjesë: pjesa e parë ka të bëjë meshenjat e përgjithshme: gjinia, vendbanimi, mosha.Grupi i radhës ipyetjeve ka të bëjë me qëndrimet e të pyeturve për lëndën e hulum-timit .

7. VËREJTJE PËR ZGJEDHJEN E SISTEMIT TËINDIKATORËVE

Qëndrimet e studentëve në tranzicion si pjesë vitale e popull-sisë bëhen fenomen tejet i ndërlikuar shoqëror. Hulumtimi ynë nukka për qëllim që shqyrtojë të gjitha aspektet e kësaj dukurie,ndonëse lënda e hulumtimit domosdoshmërisht imponon nevojënqë të kihen parasysh relacionet e qëndrimeve të studentëve në lid-hje me lëvizjet globale politike dhe religjioze. Gjatë zgjedhjes sëindikatorëve i kemi parasysh edhe pohimet e disa hulumtuesve tëkësaj problematike, të cilët i anë studiuar marrëdhëniet dhe pozitëne mediumeve kundrejt dallimeve, të cilat ekzistojnë midis njerëzve,në Maqedoni.

8. BURIMET E TË DHËNAVE

Në grumbullimin e të dhënave empirike për këtë hulumtim upërcaktuam për këto procedura: anketë, intervista të standard-izuara, bisedime formale me student, qytetarë, ekspertë. Mbikëqyrjae këtyre dukurive, si një proces i vazhdueshëm, u tregua si instru-ment mjaft i suksesshëm për krahasimin e ndërtimit empirik memarrëdhëniet konkrete, që manifestohen në përditshmërinë e insti-tucioneve të shoqërisë qytetare, marrëdhëniet midis individëve dheinteraksioni midis grupeve sociale.

Thamë se në hulumtim si trajtë e veçantë dhe shumë e rëndë-sishme për grumbullimin e të dhënave është shfrytëzuar anketa, ecila shumë shpesh shfrytëzohet për hulumtimet e këtij lloji. Nërastin tonë, është aplikuar gjatë anketimit të studentëve me pyetjetë përbashkëta që të maten qëndrimet e tyre për çështje të caktu-ara, por edhe çështje të tjera, që janë specifike dhe kanë të bënë menjë kategori të caktuar sociale.

Anketa është realizuar, në pjesën më të madhe, në periudhënprill-maj 2007, kurse si qytete ku është realizuar anketimi janëzgjedhur: Shkupi, Tetova de Manastiri.

Për publikimin e suksesshëm të të gjitha aktiviteteve u përcak-tuam për këtë qasje:

1. Testimi provues për funksionalitetin e pyetësorit anketues(UEJL- Tetovë)

2. Stërvitja e anketuesve3. Realizimi i anketimit4. Planifikimi i ekzemplarit

68

9. PLANIFIKIMI I EKZEMPLARIT

Planifikimi i ekzemplarit paraqet çështjen më të ndjeshme dhemë problematike të punës shkencore-hulumtuese.

Gjithsesi se, gjatë kohë menduam për më shumë pyetje që kanëtë bëjnë me ekzemplarin, siç janë p.sh. Cilët student do të përfshi-hen në këtë ekzemplar, cilat shenja janë të rëndësishme për temënetj. Në fund, pas shumë analizave dhe bisedave, duke e pasurparasysh problematikën, të cilën e hulumtojmë dhe përcaktiminpër një operacionalizim konzistent të lëndës dhe qëllimeve tëhulumtimit, nevoja që ta vërtetojmë tezën e përgjithshme përndikimin e faktorëve të jashtëm, vendosëm të shfrytëzohet anketa siinstrument për grumbullimin e të dhënave dhe ekzemplarin e strat-ifikuar të rastit.

69

70

ANALIZA EKËRKIMIT ANKETUES

PJESËMARRËS:

1. UEJL2. UNIVERSITETI "SHËN KIRILI DHE METODIJ"3. UNIVERSITETI "SHËN KLIMENTI OHRIDSKI"

Pjesa 4

Pjesa 4

ANALIZA EKËRKIMIT ANKETUES

Gjatë përzgjedhjes së mostrës është bërë llogari për numrin estudentëve,gjininë, religjionin, etninë , vendin ku ato studiojnë dhenumrin e përgjithshëm të tyre. Po ashtu edhe për numrin epërgjithshëm të studentëve në Maqedoni

71

Qyteti i anketimit

Manastir 21%

Shkup 62%

Tetovë 27%

1. Qytetet ku u zhvilluan anketimet

GRAFIKONI: 1

72

1 54%

2 31%

3 8%

4 7%

GRAFIKONI: 2

GRAFIKONI: 3

M 44%

F 56%

2. Vitet e studimit: 1 2 3 4

3. Gjinia: Mashkullore dhe Femërore

73

I krishterë 68%

Mysliman 27%

Katolik 2%

Tjetër 3%

GRAFIKONI: 4

GRAFIKONI: 5

Po 19%

Jo 63%

Ndonjëherë 18%

4. Feja: mysliman, i krishterë ortodoks, katolik, tjerë

5. Angazhimi politik

74

Po 72%

Jo 18%

Ndonjëherë po, ndonjëherë jo

5%

Nuk e di, nuk mund të përgjigjem

5%

GRAFIKONI: 6

GRAFIKONI: 7

Përkatësia nacionale

304

168

16

11

8

0 50 100 150 200 250 300 350

Maqedonas

Shqiptarë

Turk

Rom

Tjetër

Përqindjet

6. Besimi në zot

7. Përkatësia etnike

75

Vendjetesa

Fshat 27%

qytet 73%

GRAFIKONI: 8

- Siç shihet nga ky grafik, 68 % e respondetëve janë të krishterë, 27 %janë mysliman 2 % janë katolikë 3 % janë të tjerë.

- Angazhimi politik dhe përkatësia janë indikator më domethënës përpërkatësinë sociale dhe përkushtimin për veprimtari politike. Nga biseda mestudentët erdhëm në përfundim se në kushte të një shoqërie të pazhvillu-ar demokratike, kjo çështje shpesh paraqitet si domosdoshmëri përpunësim dhe bërjes të karrierës. Ndërsa rezultatet e anketës deri diku edemantuan këtë gjë. Vetëm 19 % nga të pyeturit u përgjigjën se janë anë-tarë të ndonjë partie politike. Por, praktika shoqërore tregon se kjopërkatësie ndonjë grupacioni politik nuk tregohet vetëm me anëtarësim poredhe në aktivitete e tjera: votim, simpatizant, pjesëmarrje në fushata,mbartja e simboleve, kërkimi i shërbimeve partiake etj.Nga përvoja jonë dhenga vëzhgimet që i kemi bërë shihet se studentët aktivist të partive politikejanë më të zëshmit në mbrojtjen e partisë së tyre madje edhe analitiken tëpërhershëm i ndodhive politike

- 72 % besojnë në zot, ky numër do të thotë 2/3 e studentëve, kursevetëm 18 % nga ata thonë se nuk besojnë 10 % hamenden dhe nuk kanëndonjë bindje të fortë religjioze se a duhet të besojnë apo jo.

- Përkatësia nacionale e respondentëve është si vijon:- 304 janë maqe-donas, 168 janë shqiptarë, turq janë 16, romë 11, tjerë 8.

8. Vendbanimi i anketuesit: qytet /fshat

KOMENTE PËR GRAFIKONET 1-8

76

Interesimi për ngjarjet religjioze dhe politike në Maqedoni

14

40

13

24

9

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Po, shumë më interesojnë

Më interesojnë

Jo, nuk më interesojnë aspak

Pjesërisht më interesojnë

Nuk e di, nuk kam përgjigje

Përqindje

GRAFIKONI: 9

GRAFIKONI: 10

Interesimi për ndodhitë politike dhe religjioze në botë

10

26

38

7

8

11

0 10 20 30 40 50

Po shumë më interesojnë

Më interesojnë

Ndonjëherë

Nuk më interesojnë aspak

Nuk më interesojnë

Nuk e di

Përqindjet

9. Sa ju interesojnë ngjarjet, politike dhe religjioze, të cilatndodhin këtu te ne në Maqedoni?

10. Sa interesoheni për ngjarjet, politike dhe religjioze,të ndod-hitë që ndodhin në botë

77

(Rrethoni numrin më të vogël për interesim dhe ndikim të vogël, numrin të madh me numër përkatës 1 Dialogu politik në Maqedoni

1 2 3 4 5 8

2 Ngjarjet ne Afganistan dhe Irak

1 2 3 4 5 8

3 Ngjarjet lidhur me statusin e Kosovës

1 2 3 4 5 8

4 Marrëdhëniet globale, debatet ndërmjet islamit dhe krishterimit

1 2 3 4 5 8

5 Hyrja e edukimit fetar në Maqedoni

1 2 3 4 5 8

6 Gjykimet në Hagë

1 2 3 4 5 8

GRAFIKONI: 11

7 8 11

8

11 10

6 7 6

11

13 10 10

8 6

12

0

10

20

30

40

50

60

70

1 2 3

4 5 Pa përgjigje

37

60

53 53

44 42

12 10

16 16

22

14 10

4 9 8 11 13

16

5

11. Cilat ngjarje ju interesojnë dhe sa ata ndikojnë fuqimisht teju ?

78

8

28

15

19

30

0 5 10 15 20 25 30 35

Prezantohet drejt

Ndonjëherë drejt e ndonjëherë si nuk duhet

Nuk prezantohet si duhet

Nuk më intereson

Nuk e di

Përqindjet

GRAFIKONI: 12

GRAFIKONI: 13

56

124

80

203

48

113

0 50 100 150 200 250

Politike

Religjioze

Sportive

Kulturologjike

Nuk e di

Tjetër

12. Si pasqyrohet feja e tjetrit në Media?

13. Në shtëpi keni më tepër literature politike apo religjioze...

79

Në çfarë rasti do të huazoni para nga një mik

24

74

180

119

149

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Ngjarje politike, miting,

Ngjarje religjioze

Ngjarje sportive muzikore

Tjetër

Nuk e di në asnjërin

GRAFIKONI: 14

GRAFIKONI: 15

Për cilën ngjarje do të shkonit në këmbë 5 km

29

92

144

120

103

78

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Ngjarje politike

Ngjarje religjioze

Ngjare sportive

Kulturologjike

Nuk e di ngjarje tjera

14. A do të merrni hua para nga miku që të shkoni në: 1. Mitingpolitik; 2.Ngjarje fetare; 3. kulturore e sportive; 4. Tjetër dhe 5. Nuk e di

15. A do të shkonit në këmbë 5 km që të merrni pjesë në ngjarje: 1.politike; 2. religjioze; 3. sportive; 4. kulturore; 5. tjetër; 6 nuk e di.

80

Mendimi për luftën në Irak dhe në Afganistan

6

16

30

12

22

14

0 5 10 15 20 25 30 35

Kam shumë informata dhe interesim

Kam interesim dhe informata

Ndonjëherë kam ndonjëherë nuk kam

Nuk kam aspak info dhe nuk jam i interesuar

Nuk e di, nuk kam ndonjë mendim

Nuk kam interesim dhe informata

GRAFIKONI: 16

GRAFIKONI: 17

6

10

19

23

31

11

0 5 10 15 20 25 30 35

Mirë shkruhet

Pjesërisht mirë shkruhet

Keq shkruhet

Pjesërisht keq shkruhet

Shkruhet njëlloj si shkruajnë të gjitha mediet perëndimore

Nuk e di

16. Si e shikoni ju luftën në Irak dhe Afganistan

17. Si shkruhet dhe si informohet opinioni publik për AlKaedën?( A shkruhet realisht)

81

9. Nga numër i madh i të pyeturve, 40% prej tyre janë të intere-suar për lëvizjet globalë. Ajo do të thotë se ato ngjarje ato i ndjekin,i komentojnë dhe kanë qëndrimet e tyre lidhur me ato. Vetëm 15 ngastudentët nuk kanë qëndrim apo nuk u interesojnë.

11. Sa i parkete interesimit për këto ngjare thuajse edhe nëplanin global janë përqindjet e njëjta të interesimit. Dialogu politiknë Maqedoni si teme ndëretnike paraqet interesim të studentët dheështë një temë e preferuar e tyre për debat dhe angazhim. Ngjarjetnë Irak dhe Afganistan janë prezent në media, kurse përcaktimi stu-dentor për ata është 60%. Ndodhitë për zgjidhjen e çështjes tëKosovës me 35 % të interesimit dhe atë me një përqindje tejet tëmadhe të studentëve shqiptarë, 92% e tyre, Dialogu në mes Islamitdhe krishterimit me 53%.

12.Tjetri paraqet bazë të konfliktit, kundërvënies të njerëzve.Shpesh kjo ka të bëje më paragjykime, xhelozi por edhe interesa tëndryshme, dominim. Mediumet e paraqesin tjetrin shpesh si pamje epërfytyrim personal të gazetarit apo qendrës së interesit. Rreth 30%e nga të anketuarit shprehen se nuk e dinë se si prezantohen, kurse28 % se ndonjëherë në mënyrë të drejtë prezantohen. Se nuk prezan-tohen si duhet janë vetëm 15 %.

13. Literatura e cila blihet, lexohet dhe rruhet në shtëpi ështëtregues i shumë gjërave për mentalitetet e individëve dhe grupeveshoqërore. Fitohet përshtypja se shumica e studentëve posedon lit-eraturë kulturologjike, 203 prej tyre kundrejt posedimit të literaturësreligjioze që thonë se e kanë 124. Më pak studentët mbanë literaturëpolitike36. Përshtypja e përgjithshme nga biseda në këtë teme ështëse të rinjtë e kërkojnë më tepër literaturën me përmbajtje argëtuese.

14. Që të merren para me qëllim që të plotësohet një nevojëshpirtërore apo hobi ajo paraqet një dëshmi të fuqishme përpërkatësi grupit gjithashtu edhe një bindje e thellë se në atë mënyrëmund të realizohet ndonjë interes. Pre aty edhe të rinjtë deklarohenpër manire të tinejxherëve- shkuarje në ngjarjet muzikore dhe .Gjithsesi se edhe këtu ngjarjet religjioze janë prezent më tepër nëmendjen e njerëzve sesa ato politike.

KOMENTE PËR GRAFIKONET 9-17

82

15. Në tabelën 15 mund të vihet në përfundim se studentët mëtepër i duan ngjarjet sportive dhe atë 144 nga të pranishmit thonëse do të shkonin në këmbë 5 kilometra. Për ngjarje religjioze janëpërcaktuar 92 studentë në krahasim me 29 që janë përcaktuar përndodhi politike. Fakti se ndodhitë politike edhe se shkaktojnë emo-cione të ndryshme dhe interesim prapëseprapë për ato studentë nukkanë si duket shumë shkaqe që të mundohen shumë.

16. Lufta në Irak krijoi mjaft pakënaqësi në opinionin publikbotëror dhe debatet vazhdojnë edhe sot e kësaj dite. Problemi më imadh është arsyetimi i kësaj lufte dhe efektet shkatërrimtare që i kaajo. Ky debat është i ashpër edhe në vetë administratën amerikane.Shumica këto debate pro dhe kundër kësaj lufte i krahasojnë medebatet që bëheshin gjatë viteve 60 lidhur me luftën në Vietnam.Mediumet janë plot e përplot me kësi lajmesh kurse qytete në të cilatndodhin shkatërrimet dhe sulmet vetëvrasëse janë atraksion përgazetarët. Studentët i dinë përmendësh qytetet si: Bagdadi, Kirkuki,Basra, Bakuba, Faluxha, Kabulli, Kandahari, Mosuli etj..Për luftënnë Irak studentët nuk kanë ndonjë mendim specifik përveç asaj seatje bëhet luftë, ndonëse ky është një ndër konfliktet më të mëdhaglobale që për nga madhësia i kalon të gjitha konfliktet deritashmeglobale pas Luftës së Dytë Botërore. Vetëm 1/ 3 e studentëve ndon-jëherë kanë apo nuk kanë mendim për këtë.

17. Për problemin e Al Kaedës të gjithë indikatorët nga bisedatme studentë japin të dhëna se kjo çështje është prezent dhe ndikonnë opinioni publik ndërkombëtarë duke marrë parasysh luftën nëIrak dhe Afganistan. Kjo ka krijuara edhe një luftë të gjerë virtuale nëmes myslimanëve dhe të krishterëve katolik në mbarë botën.Mbulesa e medieve që bëhet në këtë rast për konfliktin në Lindjen eafërt- fotot e xhihadit islamik dhe terrorizmit të dukshëm me për-masa globale që inicion Al Kaeda, shprehen me sulmet vetëvrasëseedhe me të mitur, sulmet mbi spitale, në xhami, grupeushtarësh...Kjo flet mjaft për vrazhdësinë e kësaj lufte. Gjithsej 31 %nga studentët thonë se fjalën kryesorë e kanë mediet perëndimoredhe se ata shkruajnë disi tepër për këtë dukuri.

83

1 2

3 4

5

Të krishterët

Myslimanet

Hebrenjtë

61

12

5 5 6 11

44

27

7 8 6 8

30

37

10 9

6 6

0

10

20

30

40

50

60

70

GRAFIKONI: 18

GRAFIKONI: 19

1 2

3 4

5 Pa përgj.. .

- Evroperëndimorët arabët

Amerikanët e

Rusët Të tjerë

52

17

7 7

5 11

62

11

6 5

5 11

53

13

5 7 7 14

58

13

6 6

7 11

54

14

7 8 6 11

0

10

20

30

40

50

60

70

Përqindjet

18. Cilët janë miqtë tuaj fetar? 1. Hebrenjtë; 2 Myslimanët dhe3. Të krishterët

19. Cilët janë miqtë tuaj politik? 1. evroperëndimorët; 2. arabët; 3.amerikanët; 4. rusët; 5. ndonjë tjetër, sipas mendimit tuaj.

84

GRAFIKONI: 20

1 2

3 4

5 Pa përgjigje.

.

Ajo është org. terroriste Ajo paraqet shprehje te politikës të gabuar në lindjen e afërt

Lufton me dinjitete për kauzën islamei

Ne aspektin global e kërcënoni paqen botërore

Një mendim tjetër i juaji

50

18

7 9 7 9

53

19

6 7 7 9 8 6

11

56

15

7 9

5 8

49

23

5 6 7 10 0

10

20

30

40

50

60

Përqindje

20. Çfarë mendoni personalisht ju për Al Kaedën?

1 Është organizatë terroriste

1 2 3 4 5

2 Është organizatë terroriste por është rrjedhim i politikës amerikane në lindjen e Afërt

1 2 3 4 5

3 Bën një luftë të drejt për kauzën myslimane

1 2 3 4 5

4 Në planin global ka krijuar një rrezik të përgjithshëm për paqen botërore

1 2 3 4 5

5 Diçka tjetër që mendoni ju

1 2 3 4 5

85

GRAFIKONI: 21

1 2

3 4

5 Pa përgjigje

Rrezik për tërë njerëzimin

Rrezik për Amerikën dhe Evropën

Rrezik për hebrenjtë

Lëvizje e përkrahur nga qendrat botërore të fuqisë. Financiare

i

Diçka tjetër

62

10 6 6 6 11

55

17

6 7 6 9

61

12

21. Terrorizmi ndërkombëtarë është...

1 Rrezik për tërë njerëzimin

1 2 3 4 5

2 Rrezik për Amerikën dhe Evropën Perëndimore

1 2 3 4 5

3 Hebrenjtë

1 2 3 4 5

4 Është një lëvizje e dirigjuar nga qendrat e fuqishme financiare botërore

1 2 3 4 5

5 Diçka tjetër që mendoni ju

1 2 3 4 5

86

1 2 3 4 5

Nuk e di

Myslimanët Hebrenjtë Katolikët

Krishterë ortod.

50

7 6 13

11 13

59

10 5 9

6 12

60

11 7

GRAFIKONI: 22

GRAFIKONI: 23

Raporti nadaj vlerave dhe religjioneve tjera

22

13

20

9

7

28

0 5 10 15 20 25 30

Të gjitha i respektoj njëlloj

Vetëm feja ime më intereson

Pjesërisht më interesojnë religjionet e tjera dhe vlerat

Nuk më interesojnë religjionet e tjera dhe vlerati

Tjetër

Pa përgjigje

Përqindjet

22. Ku të kërkohet radikalizmi fetar? 1.Krishter ortodoks; 2.Katolik; 3. Hebrej; 4. Mysliman dhe 5. Nuk e di

23. Qëndrimi juaj ndaj religjioneve dhe vlerave tjera?

87

22

15

27

11

25

0 5 10 15 20 25 30

Po ,ata janë njësoj

Pjesërisht janë njësoj

Jo, ata nuk janë njësoj

Nuk e di

Pa përgjigje

Përqindjet

GRAFIKONI: 24

GRAFIKONI: 25

Kush udhëheq me politikën botërore?

25

11

23

18

10

12

0 5 10 15 20 25 30

Amerikanët

Evropa perëndimore

Kina dhe Rusia

Të gjithë së bashku kanë ndikim

Nuk e di

Pa përgjigje

Përqindjet

24. A janë religjionet dhe kulturat të prezantuara drejt nëmediumet botërore. CNN, BBC,VOA...?

25.Kush udhëheq me politikën botërore?

88

18

15

25

20

11

0 5 10 15 20 25 30

Shkruajnë mirë për fene e tjetrit

Shkruajnë keq për fene e tjetrit

Pak shkruajnë për fenë

Pa përgjigje

Përqindjet

GRAFIKONI: 26

GRAFIKONI: 27

20

16

24

20

11

9

0 5 10 15 20 25 30

Duhet të ketë mirëkuptim të përbashkët dhe bashkëpunim

Duhet të ketë zhvillim ekonomik të barabartë në botë

Të hiqen vizat

Duhet të repektohet dhe funksionon e drejta ndërkombëtare

Duhet të flakim paragjykimet dhe fobitë për tjetrin

Nuk e di

Përqindjet

26. Si informojnë mediet për fenë e tjetrit në Maqedoni

27. Çfarë duhet të bëhet që të zvogëlohet dallimi në mes lindjes dheperëndimit?

89

18

20

25

27

10

0 5 10 15 20 25 30

Amerika

Rusia

Vendet nga EU

Të gjitha së bashku

Pa përgjigje

Përqindje

GRAFIKONI: 28

GRAFIKONI: 29

39

47

14

0 10 20 30 40 50

Ka ndikim në bashkëpunimin e shteteve me religjione të njëjta

Pjesërisht ndikon

Nuk ka ndonjë ndikim

Përqindjet

28. Që të zhvillohet ekonomikisht Maqedonia duhet të ketëinvestime më të mëdha nga:

29. Sa është me ndikim faktori religjioz në marrëdhëniet ndërkom-bëtare?

90

GRAFIKONI: 30

Çfarë është globalizmi

22

34

14

14

16

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Faktor shum I rëndësishëm për përmirësimin e marëdhenjeve në mes popujve

Faktor për lidhjen e botës në aspektin ekonomik, tekni dhe kulturor

Lëvizje politike

Nuk e di, nuk mund të përgjigjem

Lëvizje kulturore

Përqindjet

30. Ç'është globalizimi?

1 Faktor shumë i rëndësishëm

për përmirësimin e marrëdhënieve në mes shteteve?

1 2 3 4

2 Faktor për lidhjen e shteteve në planin ekonomik, tekniko teknologjik dhe kulturor

1 2 3 4

3 Lëvizje kulturore

1 2 3 4

4 Nuk e di , nuk mund të përgjigjem

1 2 3 4

91

GRAFIKONI: 31

A keni vërejtur frikë nga tjetri, ai që ka një fe tjetër

20

33

9

14

9

16

0 5 10 15 20 25 30 35 Po, unë frikësohem

Miqtë e mi kanë frikë

Po ,frikësohen shokët e mi

Po,kam frikë

Jo, nuk kam frigë, as unë as miqt e mij

Nuk e dij, nuk kam verejtur dicka të tille

Përqindjet

31. A keni vërejtur frikë nga tjetri, ai që ka një fe tjetër ?

1 Po, unë frikësohem

2 Frikësohen më të afërmit e mi

3 Po ,frikësohen shokët e mi

4 Jo, nuk jam frikësuar

5 Jo, nuk frikësohen as të afërmit e as shokët e mi

6 Nuk e di, nuk e kam vërejtur

7 Gjithsej

92

GRAFIKONI: 34

33. Nëse bëni një evoluim si do të ishte vlerësimi i juaj ikëtyre figurave politike?

34. Nëse bëni një evoluim si do të ishte vlerësimi i juaj ikëtyre figurave politike?

Njeri shumë

i mire Njeri i mirë Edhe i mirë –

edhe i keq Njeri i keq Shumë

njeri i keq George Bush 1 2 3 4 5

Vladimir Putin 1 2 3 4 5 Zhak Shirak 1 2 3 4 5 Angela Merkel 1 2 3 4 5

M. Ahmadi Nexhad 1 2 3 4 5 Oli Rhen 1 2 3 4 5 Toni Bler 1 2 3 4 5

Marti Ahtisar 1 2 3 4 5 Benediêt 16 1 2 3 4 5

Fuqimisht

pajtohem Pajtohem

As të parën as të dytën

Nuk Pajtohem

Pajtohem

Përveç qytetar i Maqedonisë a do të donit tëbëheni qytetar evropian

1 2 3 4 5

Ka disa gjëra që e bëjnë Maqedoninë vend tëpasigurt për jetesë

1 2 3 4 5

U doni që fëmijët tuaj të jetojnë në Evropë apo në Amerikë

1 2 3 4 5

Nëse Maqedonia bëhet anëtare e EU, unë mekënaqësi do të jetoja këtu

1 2 3 4 5

Maqedonia duhet të merr pjesë me ushtarë nëIrak dhe Afganistan

1 2 3 4 5

Problemet si që janë ndotja e ambientitjetësor,sida droga, nxehja globale, terrorizmduhet të ketë konsensus në planin botërornë KB

1 2 3 4 5

Krishterimi dhe islami duhet të bashkëjetojnënë paqe dhe tolerancë.

1 2 3 4 5

Islami në Evropë duhet të moderohet ose të përshtatet rrethanave evropiane.

1 2 3 4 5

Të pasurit nga bota islame a duhet që të blejnë më shumë tokë në Maqedoni?

1 2 3 4 5

A duhet të gjitha vendet të bëjnë prova nukleare dhe të kenë armë atomike?

1 2 3 4 5

Maqedonia do të bëhet shumë shpejt anëtare e EU, për 3-5 vjet.

1 2 3 4 5

Ballkani do të integrohet tërësisht në Eu për 3-5 vjet.

1 2 3 4 5

GRAFIKONI: 33

93

Bush Putin

Shirak Merkel A.Nexhad

Ren Ahtisari

Benedikt 16

Shum I mirë

Njeri I mirë

I mirë dhe I keq

I keq

Shum keq

10 10 14

11 14 15

14 14

15

12

10

9 11

8 10 11

15

13 14

11 13

12 12

11

24

28 28 32

39 38 40

36

24 24

22 26

16 19

16 18

12 13

12

11

7 9

8 10

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Përqindjet

94

18. Për shqiptarët dhe turqit miq religjioz janë myslimanët, kursepër maqedonasit të krishterët. Si miq politik për maqedonasit janëevropianët dhe amerikanët, kurse për shqiptarët së pari amerikanëte pastaj vijnë evropianët.

19. Për shqiptarët miqtë e tyre politik janë amerikanët dhe pastajevropianët, kurse për maqedonasit evropianët dhe amerikanët.

20. Nga frekuencat e mësipërme të përgjigjeve në këtë pyetje mundtë konstatohet se ajo për studentët është organizatë terroriste. Mirëpopërgjigja tjetër është se kjo organizatë terroriste është burim i politikavetë gabuara globale që janë bëre në lidhje me lindjen e afërt.

21. Studentët janë të vetëdijshëm jo vetëm për rrezikun që eshkakton terrorizmi ndërkombëtar por edhe për definimin dhe for-mat paraqitëse të tij.

22. Fundamentalizmi fetar paraqet pyetje qendrore e të gjithadebateve politike, por edhe probleme reale të sigurisë ndërkom-bëtare. Studentet në mënyrë të qartë e kanë definuar këtë me përgjig-jet e tyre se radikalizmat janë të njëjtë te të gjithë religjionet..

23. Raporti ndaj tjetrit shihet si një çështje bazike e interaksion-it dhe kohezionit social. Ajo është edhe dëshmi për tolerancën dhebashkëjetesën e kulturave, gjithëve, etnive e të ndryshme. Shembullii Robinson Krusos kur ai duhej të shpëtonte një njeri nga vdekjaështë një akt që korrespondon me natyrën e njeriut që të lufton tëkeqen. Por, nga ana tjetër ai kishte nevojë që Premti të bëhej mik i tij.Vetëm disa ditë më vonë natyra e njeriut për pushtete do të dikon qëRobinsoni ta shikon mikun e tij si shërbëtor, të ketë pushtet mbi atë.

24. A janë religjionet të njëjta në mediumet botërore. Kjo gjë varetnga shumë sende andaj edhe studentët janë të ndarë në përgjigjet etyre. Disa mendojnë se janë disa se nuk janë , andaj edhe ndarjashprehet me përqindje përafërsisht të barabartë.

25. Te të gjithë studentët thuajse janë të njëjta përgjigjet se nepolitikën botërore udhëheqin amerikanët, Kina dhe Rusia. Te shqip-tarët mbisundon qëndrimi se ata janë Amerikanët.

26. Mediumet anë ndikim të madh në jo vetëm në socializmin enjerëzve por edhe por edhe në jetën e përditshme.. Çdo gjë që shikojmëapo dëgjojmë ndikon në ne në qëndrimet tona, bindjet dhe sjelljen tonë..

27. Perëndimi është i zhvilluar industrialist, kurse Lindja e afërtjo. Këtu edhe lindin kontradiktat. Të rinjtë perëndimin ndonjë herë eshohin edhe si mollë e ndaluar për shkaka të regjimit të vizave. Japra frustracionet..

28. Në pyetjen se kush duhet të investon në Maqedoni 27 % të tëpyeturve janë të mendimit se të gjithë duhet të investojnë e cila

KOMENTE PËR GRAFIKONET 18-34

95

paraqet një përgjigje logjike, me të njëjtën frekuencë përgjigjen se atëduhet ta bëjnë vendet e Bashkimit Evropian. Maqedonasit në këtëçështje kërkojnë edhe investimet e Rusisë, kurse te shqiptarët pasEvropës kërkesa është që kjo të bëhet nga amerikanët..

29. Religjioni ndikon në bashkëpunimin ndërkombëtar. Vetëm 14% e studentëve mendojnë se ajo ka ndonjë ndikim.

30. Studentët e njohin mirë çështjen e globalizimit.31. Frika nga tjetri është tregues i shumë marrëdhënieve në mes

grupeve të ndryshme në sociologji i definuar si diferencim social, nëketë rast si diferencim kulturor. Përgjigjet në pyetjen më larta janë seafër 50 % të kopulacionit kanë frikë nga religjioni tjetër. Thënia eshprehur me33 % se frikohen miqtë e mi është tregues i mjedisitshoqëror në të cilin jetojmë dhe paragjykimeve që kem për njeri- tjetrin.

32. Lëndë e kërkimit tonë, shkalla e Likertit si personazh ishteZhak Shirak, kryetar shumëvjeçar i Francës. Por në momentin që nebëjmë analizën e të dhënave faktografike të grumbulluara në tren nëkëtë post është Nikolas Sarkozi. Qëndrimet e tij për religjionin dhendikimin e tij në shoqëri krijuan në reagim vargor në opinionin pub-lik francez. Ai theksoi se priftërinjtë në sferën publike janë më tërëndësishëm se sa mësuesit. Mediumet franceze këtë e përdorën siargument të sulmojnë kryetarin se po e rrënon karakterin sekular tështetit francez, konstruktin e saj modern.

Kryetari Bush, nga ana tjetër , qëndron fuqishëm prapa një vijekonservative katolike duke krijuar reagime të pandalshme në jetënpublike amerikane.

33. Këto janë pyetje shumë komplekse dhe e gjithë kjo duhet tëketë një trajtim shumë serioze në qasjet tepër analitike duke u nisurnga rrethanat e krijuara në deceniet e fundit pas rënies së murit tëBerlinit, por edhe si rrjedhim i ndërrimit të raporteve në botë pasvitit 2oo1 dhe sulmit në Kullat binjake dhe sulmet dhe kërcënimetndaj shteteve perëndimore nga Al Kaeda.

34. Studentët në mënyra të ndryshme reagonin ndaj liderëve poli-tikë botëror. Gjithsesi më të popullarizuarit janë kryetarët e shtetevetë fuqishme në botë Bush dhe Putin. Po ashtu u vërtetua hipotezajonë e veçantë se, duke marrë parasysh udhëheqjen e bisedave përstatusin e Kosovës, si i dërguari i sekretarit të Kombeve tëBashkuara, Marti Ahtisari ka një simpati të madhe te shqiptarët nëkrahasim me studentët maqedonas. Ekzistojnë dallime të dukshmepër adhurimin e Valdimir Putinit nga studentët e etnive tëndryshme. Bush është më i popullarizuari te të gjithë, e pastaj vinëPutini, Bleri, Merkeli etj. Si konkludim mund të nxjerrim se poli-tikanët përveç te popullata, marrë në përgjithësi, janë të popullar-izuar edhe te studentët.

96

TABELAT EKONTINGJENTIMIT

Pjesa 5

Pjesa 5

TABELAT EKONTINGJENTIMIT

Tabela 1. - Universiteti dhe interesi për ngjarjet politike dhereligjioze në R. e Maqedonisë

Duke e pasur parasysh atë se përllogaritja x2 = 19,98 është më emadhe nga x2 = 18,31 tabelore, të rëndësisë në nivel prej 0,05, pra-nohet hipoteza se ekziston lidhje midis universitetit në të cilin stu-diojnë studentët dhe interesit për ngjarjet politike dhe religjioze nëR. e Maqedonisë. Sipas koeficientit të kontingjentimit, i cili arrin c =0,19; kjo lidhje e hipotezave sillet në kufirin midis të parëndë-sishmes dhe të voglës (nga 0,01 -0,20, lidhja është e parëndë-sishme, kurse në 0,21 fillon lidhja e vogël).

97

98

Tabe

la e

kon

tingj

entim

it n1

X n

9

Inte

resi

ngj

arje

t rel

igjio

ze d

he p

oliti

ke n

ë R.

E M

aqed

onis

ë

U

nive

rsite

ti në

të

cilin

stu

dioj

në

stud

entë

t

Po

, shu

më

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

Më

inte

res-

ojnë

Fr

ek.

Jo, n

uk

më

inte

reso

j-në

asp

ak

Fr

ek.

Pj

esër

isht

më

inte

reso

jnë

Fr

ek

Nuk

kam

pë

rgjig

je,

nuk

kam

m

endu

ar

rret

h as

aj

Fr

ek.

E

paqa

-rt

ë,

nuk

di

Fr

ek.

G

jiths

ej

Shën

Klim

enti

i O

hrit

15

22.6

1 58

62

.55

24

20.4

4 40

37

.47

12

9.29

8

4.64

1 57

Sh

ën K

irili

dhe

Met

odi

55

45

.36

13

5

12

5.50

37

41

.01

68

75

.18

15

18

.64

5

9.

32

3 15

I

Shtu

lit

3 5.

04

9 13

.94

5 4.

56

13

8.35

3

2.07

2

1.04

3 5

G

jiths

ej

73

20

2

66

12

1 30

15

5 07

df

= 1

0 a

X2 =

19.

98 (

e pë

rllog

aritu

r)

X2 (0,

05)

= 1

8,31

X2 (

0,01

) =

23,

21;

c =

0.

19

Òàbe

la 1

. – U

nive

rsit

eti d

he in

tere

si p

ër n

gjar

jet

polit

ike

dhe

relig

jioze

në

R. e

Maq

edon

isë

Du

ke e

pas

ur

para

sysh

atë

se

përl

loga

ritj

a Õ

2 =

19,9

8 ës

htë

më

e m

adhe

nga

Õ2

= 18

,31

tabe

lore

, të

rënd

ësis

ë në

niv

el p

rej

0,05

, pr

anoh

et h

ipot

eza

se e

kzis

ton

lidhj

e m

idis

uni

vers

itet

it n

ë të

cili

n s

tudi

ojnë

stu

dent

ët

dhe

inte

resi

t pë

r ng

jarj

et

polit

ike

dhe

relig

jioze

në

R

. e

Maq

edon

isë.

Si

pas

koef

icie

ntit

të

kont

ingj

enti

mit

, i

cili

arri

n c

= 0,

19;

kjo

lidhj

e e

hipo

teza

ve s

illet

në

kufir

in m

idis

të

parë

ndës

ishm

es d

he t

ëvo

glës

(nga

0,0

1 -0

,20,

lidh

ja ë

shtë

e p

arën

dësi

shm

e, k

urs

e në

0,2

1 fil

lon

lidhj

a e

vogë

l).

99

1.

T

abel

a e

kont

ingj

entim

it pë

r n1

X n

10

In

tere

si p

ër

ng

jarj

et

reli

gji

oze

dh

e p

oli

tik

e n

ë b

otë

Uni

vers

iteti

në t

ë ci

lin

stud

iojn

ë st

uden

tët

Po

, sh

umë

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

M

ë in

tere

-so

jnë

Fr

ek.

Jo, nu

k m

ë in

tere

soj-

në a

spak

Fr

ek.

Pj

esër

isht

m

ë in

tere

sojn

ë

fr

ek

Nuk

kam

pë

rgjig

je,

nuk

kam

m

endu

ar

rret

h as

aj

Frek

.

E

paqa

-rt

ë, n

uk

di

Fr

ek.

G

ji-th

sej

Sh

ën

Klim

enti

i O

hrit

12

15.4

8

28

40

.88

62

60.0

7

16

11

.15

17

12.0

8

22

17

.34

15

7

Sh

ën K

irili

dh

e M

etod

i

36

31

.07

10

0

82

.01

11

6

12

0.53

17

22

.37

20

24

.23

26

34

.79

31

5

I

Shtu

lit

2 3.

45

4 9.

11

16

13.3

9 3

2.49

2

2.69

8

3.87

35

G

jiths

ej

50

13

2

194

36

39

56

507

df =

10

a X2

= 28

.11

X2 (0,

01)

= 2

3,21

; c

= 0

.23

Òà

bela

2: U

nive

rsit

eti

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligjio

ze n

ë bo

të.

D

uke

e p

asu

r pa

rasy

sh a

të s

e pë

rllo

gari

tja Õ

2 =

28,1

1, ë

shtë

më

e m

adhe

Õ2

=23

,21,

tab

elar

e në

niv

el t

ë rë

ndës

isë

prej

0,0

1, p

rano

het

hipo

teza

se

ekzi

ston

lid

hje

mid

isU

nive

rsit

etit

de

stu

dent

ëve

që s

tudi

ojnë

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligjio

ze n

ëbo

të. S

ipas

koe

ficie

ntit

të

kont

ingj

enti

mit

, i c

ili a

rrin

c =

0,2

3; k

jo li

dhje

e h

ipot

ezav

e ës

htë

evog

ël (n

ga 0

,21

- 0,

40, l

idhj

a ës

htë

e vo

gël).

100

3. Tabela

e k

ontingje

ntim

it p

ër

n2 X

n9

df =

12 a X

2 =

48.9

6

X2(0

,01)

= 2

6,2

2;

c =

0

.30

Inte

resi

pë

r n

gja

rje

t p

oli

tik

e d

he

re

lig

jio

ze

në

R e

Ma

qe

do

nis

ë

Viti i

studim

-eve t

ë

studentit

Po,

shum

ë

më

inte

res

ojn

ë

Fre

k.

M

ë

inte

res-

ojn

ë

Fre

k.

Jo, nuk

më

inte

reso

j-në a

spak

Fre

k.

Pje

sërish

t m

ë

inte

reso

jnë

Fre

k

Nuk k

am

përg

jigje

, nuk k

am

m

enduar

rreth

asaj

Fre

k.

E p

aqa-

rtë,

nuk

di

Fre

k.

G

jith

sej

I pari

25

39.4 5

99

109.1

7

41

35.6

7

83

65.3

9

16

16.2

1

10

8.1

1

27

4

I dyti

42

22.8 9

70

63.3

5

15

20.7

0

20

37.9

5

8

9.4

1

4

4.7

0

1

59

I tr

eti

4

5.7

6

19

15.9

4

5

5.2

1

11

9.5

5

1

2.3

7

0

1.1

8

4

0

I katë

rti

2

4.9

0

14

13.5

5

5

4.4

3

7

8.1

1

5

2.0

1

1

1.0

1

3

4

G

jith

se

j 7

3

2

02

66

12

1

30

1

5

5

07

Òàb

ela

3: V

iti i

stu

dim

eve

të s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

si p

ër n

gjar

jet

për

ngja

rjet

pol

itik

e dh

e re

ligji

oze

në R

. e M

aqed

onis

ë

Duk

e u

nisu

r ng

a aj

o se

për

lloga

ritja

Õ2 =

48,

96, ë

shtë

më

e m

adhe

Õ2 =

26,

22, t

abel

are,

në

nive

l të

rënd

ësisë

pre

j 0,0

1,

pran

ohet

hip

otez

a se

ekz

iston

lid

hje

mid

is vi

tit t

ë st

udim

eve

të s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

sit t

ë st

uden

tëve

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligjio

ze n

ë R

epub

likën

e M

aqed

onisë

. Sip

as k

oefic

ient

it të

kon

tingj

entim

it, i

cili

arrin

c =

0,3

0; k

jo li

dhje

ësh

të e

vog

ël (n

ga 0

,21

- 0,

40, l

idhj

a ës

htë

e vo

gël).

101

4. Ò

àbel

a e

kont

ingj

entim

it pë

r n2

X n

10

Viti

i st

udim

-ev

e të

st

uden

tit

Inte

resi

për

ngj

arje

t p

olit

ike

dh

e re

ligj

ioze

në

bot

ë

Po

, shu

më

më

inte

reso

jnë

Frek

. M

ë in

tere

soj

-në

Frek

. N

ganj

ë-he

rë

Frek

. Jo

, nuk

m

ë in

tere

so-j

në fa

re

Frek

. N

uk m

ë in

tere

-so

jnë

Frek

. N

uk d

i

Frek

. G

jith

sej

I pa

ri

20

27.0

2

57

71.3

4

116

104.

84

24

19.4

6

21

21.0

8

36

30.2

6

274

I

dyti

26

15.6

8 67

41

.40

35

60.8

4 8

11.2

9 10

12

.23

13

17.5

6 15

9

I tr

eti

1

3.94

5

10.4

1

25

15.3

1

2

2.84

4

3.08

3

4.42

40

I ka

tërt

i

3

3.35

3

8.85

18

13.0

1

2

2.41

4

2.62

4

3.76

34

Gji

thse

j 50

13

2

19

4

36

39

56

507

df =

15

a X

2 =

62.

97

X2 (0

,01)

= 3

0,58

; c =

0.

33

Òabe

la 4

: V

iti

i st

udim

eve

të s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

si p

ër n

gjar

jet

për

ngja

rjet

poli

tike

dhe

rel

igjio

ze n

ë bo

të.

Du

ke u

nis

ur

nga

ajo

se

përl

loga

ritj

a Õ

2 =

62,9

7, ë

shtë

më

e m

adhe

Õ2

= 30

,58,

tabe

lore

, në

niv

el t

ë rë

ndës

isë

prej

0,0

1, p

rano

het

hipo

teza

se

ekzi

ston

lidh

je m

idis

vit

it t

ëst

udi

mev

e të

stu

dent

ëve

dhe

inte

resi

t të

stu

dent

ëve

për

ngja

rjet

pol

itik

e dh

e re

ligjio

ze n

ëbo

të.

Sipa

s ko

efic

ient

it t

ë ko

ntin

gjen

tim

it, i

cili

arr

in c

= 0

,33;

kjo

lidh

je ë

shtë

e v

ogël

(nga

0,21

- 0

,40,

lidh

ja ë

shtë

e v

ogël

).

102

5. T

abel

a e

kont

ingj

entim

it pë

r n3

X n

9

Inte

resi

për

ngj

arje

t pol

itik

e dh

e re

ligjio

ze n

ë R

. e M

aqed

onis

ë G

jinia

e

stud

entë

ve

Po

, shu

më

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

Më

inte

res

-ojn

ë

Fr

ek.

Jo, n

uk

më

inte

reso

j-në

aspa

k

Fr

ek.

Pj

esër

isht

më

inte

reso

jnë

fr

ek

Nuk

kam

pë

rgjig

je,

nuk

kam

m

endu

ar

rret

h as

aj

Fr

ek.

N

uk

di

Fr

ek.

G

ji-th

sej

Mes

hkuj

27

17.8

5

42

49

.40

17

16

.14

22

29

.59

11

7.34

5

3.67

124

Fem

ra

46

55.1

5 16

0 15

2.60

49

49

.86

99

91.4

1 19

22

.66

10

11.3

3 38

3

G

jiths

ej

73

20

2

66

121

30

15

50

7

df

= 4

a X

2 = 1

3.37

X2 (0

,01)

= 1

3,28

; c

=

0.16

Òàbe

la 5

: Gji

nia

e st

uden

tëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t pë

r ng

jarj

et

poli

tike

dhe

rel

igjio

ze n

ë R

. e M

aqed

onis

ë D

uke

u n

isu

r n

ga a

jo s

e pë

rllo

gari

tja

Õ2

= 13

,37,

ësh

të m

ë e

mad

he Õ

2 =

13,2

8,ta

belo

re,

në n

ivel

të

rënd

ësis

ë pr

ej 0

,01,

pra

nohe

t hi

pote

za s

e ek

zist

on li

dhje

mid

is g

jinis

ësë

stu

dent

ëve

dhe

inte

resi

t pë

r ng

jarj

et p

olit

ike

dhe

relig

jioze

në

R.

e M

aqed

onis

ë. S

ipas

koef

icie

ntit

të

kont

ingj

enti

mit

, i

cili

arri

n c

= 0,

16;

kjo

lidhj

e ës

htë

e vo

gël

(nga

0,0

1 -

0,20

, ekz

isto

n lid

hja,

por

ajo

ësh

të e

par

ëndë

sish

me)

.

103

6. T

abel

a e

kont

ingj

entim

it pë

r n4

X n

9

R

elig

jioni

i st

uden

tëve

Inte

resi

për

ngj

arje

t pol

itike

dhe

relig

jioze

në

R. e

Maq

edon

isë

Po, s

hum

ë m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-oj

në

Fr

ek.

Jo, n

uk

më

inte

reso

j-n

ë as

pak

Fr

ek.

Pj

esër

isht

m

ë in

tere

sojn

ë

fr

ek

Nuk

kam

pë

rgjig

je,

nuk

kam

m

endu

ar

rret

h as

aj

Frek

.

N

uk

di

Fr

ek.

G

jiths

ej

Orto

doks

ë të

kri

shte

rë

35

49.6

7 13

7 13

7.46

39

44

.91

104

82.3

4 22

20

.41

8 10

.21

345

Mys

liman

3

5 19

.29

53

53.3

9 21

17

.44

15

31.9

8 6

7.93

4

3.96

13

4

Ê

àtol

ik

2

1.73

7

4.

78

3

1.56

0

2.

86

0

0.71

0

0.

36

12

T

jetë

r

1

2.

02

4

5.58

3

1.

82

2

3.34

2

0.

83

2

0.41

14

T

jetë

r

0

0.

29

1

0.

80

0

0.

26

0

0.

48

0

0.

12

1

0.

06

2

Gji

thse

j 7

3

202

6

6

121

30

15

50

7

df

= 1

6 a

X2

= 66

.88

X2 (0,

01)

= 3

2,00

; c

= 0

.34

Òàb

ela

6: R

elig

jion

i i s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

si p

ër n

gjar

jet

polit

ike

dhe

relig

jioz

e në

R. e

Maq

edon

isë

Duk

e u

nisu

r ng

a aj

o se

për

lloga

ritja

Õ2 =

66,

68, ë

shtë

më

e m

adhe

se

Õ2 =

32,

00, t

abel

ore,

në

niv

el t

ë rë

ndës

isë

prej

0,0

1, p

rano

het

hipo

teza

se

ekzi

ston

lidh

je m

idis

rel

igjio

nit

të s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

sit p

ër n

gjar

jet

polit

ike

dhe

relig

jioze

në

R.

e M

aqed

onisë

. Si

pas

koef

icie

ntit

të

kont

ingj

entim

it, i

cili

arrin

c =

0,3

4; k

jo li

dhje

e h

ipot

ezav

e ës

htë

e vo

gël (

nga

0,21

- 0

,40,

lidh

ja

ësht

ë e

vogë

l).

104

7. Tab

ela

e ko

ntigje

ntim

it p

ër n

4 X

n10

Rel

igji

oni

i st

uden

tëve

Inte

resi

për

ngj

arje

t p

olit

ike

dh

e re

ligj

ioze

në

bot

ë

Po, s

hum

ë m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-o

jnë

Fr

ek.

Nga

një-

herë

Frek

.

Jo

, nuk

m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek

Nuk

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

N

uk

di

Fr

ek.

G

jiths

ej

Ort

odok

së

të k

rish

terë

24

34

.02

75

89.8

2

163

132.

01

23

24

.50

26

26.5

4

34

38

.11

34

5

Mys

lim

an

23

13.2

1

52

34

.89

25

51.2

7

8 9.

51

9

10.3

1

17

14

.80

13

4

Ê

àtol

ik

1 1.

18

0

3.12

1 4.

59

4

0.85

3 0.

92

3

1.33

12

Tje

tër

2 1.

38

5

3.64

4 5.

36

0

0.99

1 1.

08

2

1.55

14

Tje

tër

0 0.

20

0 0.

52

1 0.

77

1 0.

14

0 0.

15

0 0.

22

2

G

jith

sej

50

132

194

36

39

56

507

df =

20 a

X2 =

76.

04

X2(0

,01)

= 3

7,57;

c =

0

.36

Òàb

ela

7: R

elig

jion

i i s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

si p

ër n

gjar

jet

polit

ike

dhe

relig

jioz

e në

bot

ë D

uke

u ni

sur

nga

ajo

se p

ërllo

garit

ja Õ

2 = 7

6,04

, ësh

të m

ë e

mad

he s

e Õ

2 = 3

7,57

, tab

elor

e,

në n

ivel

të

rënd

ësis

ë pr

ej 0

,01,

pra

nohe

t hi

pote

za s

e ek

zist

on li

dhje

mid

is r

elig

jioni

t të

stu

dent

ëve

dhe

inte

resit

për

ngj

arje

t pol

itike

dhe

rel

igjio

ze n

ë bo

të. S

ipas

koe

ficie

ntit

të k

ontin

gjen

timit,

i ci

li ar

rin c

= 0

,36;

kjo

lidh

je e

hip

otez

ave

ësht

ë e

vogë

l (ng

a 0,

21 -

0,40

, lid

hja

ësht

ë e

vogë

l).

105

8. T

abel

a e

kont

ingj

entim

it n6

X n

9

Inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në R

. e M

aqed

onis

ë

Bes

imi n

ë Zo

t te

stude

ntët

Po

, sh

umë

më

inte

res

ojnë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-oj

në

Fr

ek.

Jo, n

uk

më

inte

reso

j-n

ë as

pak

Fr

ek.

Pj

esër

isht

më

inte

reso

jnë

fr

ek

Nuk

ka

m

përg

jigje

, nuk

ka

m

men

duar

rret

h as

aj

Frek

.

N

uk d

i

Frek

.

G

jiths

ej

Po

52

52.5

5

154

1

45.4

2

44

47

.51

93

87.1

1

19

21

.60

3

10.8

0

365

Jo

18

13.2

5

33

36

.65

15

11.9

8

14

21

.96

5

5.44

7

2.

72

92

Nga

njëh

erë

po,

ngan

jëhe

rë

jo

1

3.

31

7

9.1

6

2

2.

99

8

5.

49

3

1.

36

2

0.

68

23

Nuk

di,

nuk

mun

d të

pë

rgjig

jem

2

3.

8 9

1

0.76

3. 51

6.4

4

1.

60

0.

8 0

7

Gji

thse

j 73

02

6

21

0

5

07

df

= 1

2 a

X2 =

37.

31

X2 (0,0

1) =

26,

22;

c =

0.

26

Òàb

ela

8: B

esim

i në

Zot

i st

uden

tëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në R

. e

Maq

edon

isë

uke

u ni

sur n

ga a

jo s

e pë

rllog

aritj

a Õ

2 = 3

7,31

, ësh

të m

ë e

mad

he s

e Õ

2 = 2

6,22

, tab

elor

e, n

ë ni

vel t

ë rë

ndës

isë

prej

0,0

1, p

rano

het

hipo

teza

se

ekzi

ston

lid

hje

mid

is b

esim

it në

Zot

të

stud

entë

ve d

he

inte

resit

për

ngj

arje

t pol

itike

dhe

relig

jioze

në

R. e

Maq

edon

isë. S

ipas

koe

ficie

ntit

të k

ontin

gjen

timit,

i c

ili a

rrin

c =

0,2

6; k

jo li

dhje

e h

ipot

ezav

e ës

htë

e vo

gël (

nga

0,21

- 0,

40, l

idhj

a ës

htë

e vo

gël).

106

9. T

abel

a e

kont

ingj

entim

it pë

r n6

X n

10

In

tere

si p

ër n

gjar

jet p

oliti

ke d

he r

elig

jioze

në

botë

B

esim

i në

Zot

te

stu

dent

ët

Po

, shu

më

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

Më

inte

res-

ojnë

Fr

ek.

Nga

një-

herë

Frek

.

Jo

, nuk

më

inte

reso

jnë

Fr

ek

Nuk

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

N

uk d

i

Frek

.

G

jiths

ej

Po

37

36.0

0 99

95

.03

152

139.

66

14

25

.92

25

28.0

8 38

40

.32

365

Jo

11

9.07

25

23.9

5 23

35

.20

15

6.53

11

7.08

7 10

.16

92

Nga

njëh

erë

po,

ngan

jëhe

rë jo

1

2.27

6 5.

99

10

8.

80

2

1.63

0 1.

77

4

2.54

23

Nuk

di,

Nuk

m

und

të

përg

jigje

m

1 2.

66

2 7.

03

9 10

.33

5 1.

92

3 2.

08

7 2.

98

27

Gjit

hsej

50

13

2

19

4

36

39

56

50

7

df

= 1

5 a

X2 =

45.

20

X2 (0,0

1) =

30,

58;

c =

0.

29

Òab

ela

9: B

esim

i në

Zot

i st

uden

tëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në b

otë

Duk

e u

nisu

r ng

a aj

o se

për

lloga

ritja

Õ2 =

45,

20, ë

shtë

më

e m

adhe

se

Õ2 =

30,

58, t

abel

ore,

në

niv

el t

ë rë

ndës

isë p

rej

0,01

, pr

anoh

et h

ipot

eza

se e

kzist

on l

idhj

a m

idis

besi

mit

në Z

ot t

ë st

uden

tëve

dh

e in

tere

sit

për

ngja

rjet

polit

ike

dhe

relig

jioze

në

bo

të.

Sipa

s ko

efic

ient

it të

ko

ntin

gjen

timit,

i ci

li ar

rin c

= 0

,29;

kjo

lidh

je e

hip

otez

ave

ësht

ë e

vogë

l (ng

a 0,

21 -

0,4

0, li

dhja

ës

htë

e vo

gël).

107

10

. Òàb

ela

e ko

ntin

gjen

timit

për

n7 X

n9

In

tere

si p

ër n

gjar

jet

pol

itik

e d

he

reli

gjio

ze n

ë R

. e M

aqed

onis

ë

Përk

atës

ia

naci

onal

e (e

tnik

e) e

st

uden

tëve

Po

, shu

më

më

inte

reso

jnë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-oj

në

Fr

ek.

Jo, n

uk

më

inte

reso

j-në

asp

ak

Fr

ek.

Pj

esër

isht

m

ë in

tere

soj

në

Fr

ek

Nuk

kam

pë

rgjig

je,

nuk

kam

m

endu

ar

rret

h as

aj

Frek

.

N

uk

di

Fr

ek.

G

jiths

ej

M

aqed

onas

31

43

.77

121

121.

12

33

39.5

7 99

72

.55

20

17.9

9 0

8.99

30

4

Sh

qipt

ar

35

24.1

9 75

66

.93

29

21.8

7

20

40.0

9

6 9.

94

3 4.

97

168

Ò

urk

7

2.30

1

6.37

0 2.

08

1 3.

82

1 0.

95

6 0.

47

16

R

om

0

1.58

4

4.38

2 1.

43

1

2.

63

1 0.

65

3 0.

33

11

T

jetë

r 0

1.

15

1 3.

19

2

1.04

0

1.91

2 0.

47

3 0.

24

8

G

jith

sej

73

20

2

66

12

1

30

15

507

df

= 1

6 a

X

2 =

194

.66

X2 (

0,01

) =

32,

00;

c =

0

.53

Òàb

elà

10:

Për

katë

sia

naci

onal

e (e

tnik

e) e

stu

dent

ëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në R

epub

likën

e M

aqed

onis

ë D

uke

u ni

sur n

ga a

jo s

e pë

rllog

aritj

a Õ

2 = 1

94,6

6, ë

shtë

më

e m

adhe

se

Õ2 =

32,

00, t

abel

ore,

në

niv

el t

ë rë

ndës

isë p

rej

0,01

, pr

anoh

et h

ipot

eza

se e

kzist

on l

idhj

a m

idis

për

katë

sisë

nac

iona

le

(etn

ike)

të s

tude

ntëv

e dh

e in

tere

sit p

ër n

gjar

jet p

oliti

ke d

he re

ligjio

ze n

ë R

epub

likën

e M

aqed

onis

ë.

Sipa

s ko

efic

ient

it të

kon

tingj

entim

it, i

cili

arr

in c

= 0

,53;

kjo

lid

hje

e hi

pote

zave

ësh

të e

ko

nsid

erue

shm

e (n

ga 0

,21

- 0,4

0, li

dhja

ekz

iston

dhe

ajo

ësh

të e

kon

sider

uesh

me)

.

108

11

. Òàb

ela

e ko

ntin

gjen

timit

për

n7 X

n10

Pë

rkat

ësia

na

cion

ale

(etn

ike)

e

stud

entë

ve

Inte

resi

për

ng

jarj

et p

olit

ike

dh

e re

ligji

oze

në

botë

Po, s

hum

ë m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-oj

në

Fr

ek.

Nga

një-

herë

Frek

.

Jo

, nuk

m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek

Nuk

më

inte

reso

jnë

Frek

.

N

uk

di

Fr

ek.

G

jiths

ej

M

aqed

onas

14

29

.98

57

79.1

5

151

11

6.32

26

21

.59

32

23.3

8

24

33

.58

3

04

Sh

qipt

ar

29

16

.57

67

43

.74

36

64

.28

8

11

.93

6

12

.92

22

18

.56

1

68

Òu

rk

4 1.

58

4 4.

17

4 6.

12

1 1.

14

0 1.

23

3 1.

77

16

Rom

3

1.08

3

2.86

1

4.21

0

0.78

0

0.85

4

1.21

1

1

Tj

etër

0

0.79

1

2.08

2

3.06

1

0.57

1

0.62

3

0.88

8

G

jith

sej

5

0

1

32

1

94

3

6

3

9

5

6

50

7

df =

20

a X2 =

99

.42

X2 (0,0

1) =

37,

57;

c =

0

.40

Òàb

elà

11:

Për

katë

sia

naci

onal

e (e

tnik

e) e

stu

dent

ëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në b

otë

Duk

e u

nisu

r nga

ajo

se p

ërllo

garit

ja Õ

2 = 9

9,42

, ësh

të m

ë e

mad

he se

Õ2 =

37,

57, t

abel

ore,

në

niv

el të

rënd

ësis

ë pr

ej 0

,01,

pra

nohe

t hip

otez

a se

ekz

iston

lidh

ja m

idis

përk

atës

isë n

acio

nale

(e

tnik

e) të

stud

entë

ve d

he in

tere

sit p

ër n

gjar

jet p

oliti

ke d

he re

ligjio

ze n

ë bo

të. S

ipas

koe

ficie

ntit

të

kont

ingj

entim

it, i

cili

arrin

c =

0,4

0; k

jo li

dhje

e h

ipot

ezav

e ës

htë

në k

ufiri

n m

idis

të v

oglë

s dhe

të

kons

ider

uesh

mes

(nga

0,2

1 - 0

,60,

lidh

ja e

kzist

on d

he a

jo ë

shtë

e k

onsid

erue

shm

e).

109

12

. Òàb

ela

e ko

ntin

gjen

timit

për

n8

X n9

Vend

i

(ven

dban

imi)

i

stud

entë

ve

Inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në R

. e M

aqed

onis

ë

Po, s

hum

ë m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-oj

në

Fr

ek.

Jo, n

uk

më

inte

res

oj-n

ë as

pak

Fr

ek.

Pj

esër

isht

m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek

Nuk

kam

pë

rgjig

je,

nuk

kam

men

duar

rr

eth

asaj

Frek

.

N

uk

di

Fr

ek.

Gjit

hse

j

Qyt

et

22

19.4

4 72

53

.79

13

17.5

7 19

32

.22

7 7.

99

2 3.

99

135

Fsha

t

51

53

.56

13

0

14

8.21

53

48

.43

10

2

88

.78

23

22

.0 1

13

11

.01

372

Gji

thse

j 7

3

202

66

121

30

15

50

7

df

= 4

a X

2 = 1

9.40

X2 (0

,01)

= 1

3,28

; c

=

0.19

Òàbe

la 1

2: V

endi

(ve

ndba

nim

i) i

stu

dent

ëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

liti

kedh

e re

ligjio

ze n

ë R

. e M

aqed

onis

ë

Du

ke u

nis

ur

nga

ajo

se p

ërllo

gari

tja

Õ2

= 19

,40,

ësh

të m

ë e

mad

he s

e Õ

2 =

13,2

8,ta

belo

re,

në n

ivel

të

rënd

ësis

ë pr

ej 0

,01,

pra

nohe

t hi

pote

za s

e ek

zist

on l

idhj

a m

idis

përk

atës

isë

naci

onal

e (e

tnik

e)

të

stu

dent

ëve

dhe

inte

resi

t pë

r ng

jarj

et

polit

ike

dhe

relig

jioze

në

Rep

ubl

ikën

e M

aqed

onis

ë. S

ipas

koe

ficie

ntit

të

kont

ingj

enti

mit

, i c

ili a

rrin

c =

0,19

; kjo

lidh

je e

hip

otez

ave

ësht

ë në

kuf

irin

mid

is t

ë vo

glës

dhe

të

kons

ider

ues

hmes

(nga

0,01

- 0

,20,

lidh

ja ë

shtë

e k

onsi

deru

eshm

e, k

urs

e në

0.2

1, fi

llon

lidhj

a e

vogë

l).

110

13

. Tab

ela

e ko

ntin

gjen

timit

për

n8 X

n10

Ven

di

(v

endb

anim

i) i

stude

ntëv

e

Inte

resi

për

ngj

arje

t po

litik

e dh

e re

ligji

oze

në b

otë

Po, s

hum

ë m

ë in

tere

sojn

ë

Fr

ek.

M

ë in

tere

s-o

jnë

Fr

ek.

Nga

një-

herë

Frek

.

Jo

, nuk

m

ë in

tere

sojn

ë as

pak

Fr

ek

Nuk

më

inte

reso

jnë

Frek

.

N

uk

di

Fr

ek.

G

jiths

ej

Qyt

et

22

13.3

1

42

35

.15

38

51.6

6

11

9.

59

6

10.3

8

16

14

.91

13

5

Fsha

t

28

36

.69

90

96

.85

15

6

14

2.34

25

26

.41

33

28

.62

40

41

.09

37

2

Gji

thse

j 50

132

19

4

36

39

56

50

7

df

= 5

a X

2 = 1

7.38

X2 (0

,01)

= 1

5,09

; c

=

0.18

Òàbe

la 1

3: V

endi

(ven

dban

imi)

i st

uden

tëve

dhe

inte

resi

për

ngj

arje

t po

liti

ke d

he r

elig

jioze

në

botë

D

uke

u n

isu

r ng

a aj

o se

për

lloga

ritj

a Õ

2 =

17,3

8, ë

shtë

më

e m

adhe

se

Õ2

= 15

,09,

tabe

lore

, në

niv

el t

ë rë

ndës

isë

prej

0,0

1, p

rano

het

hipo

teza

se

ekzi

ston

lid

hja

mid

ispë

rkat

ësis

ë na

cion

ale

(etn

ike)

të

st

ude

ntëv

e dh

e in

tere

sit

për

ngja

rjet

po

litik

e dh

ere

ligjio

ze n

ë bo

të.

Sipa

s ko

efic

ient

it t

ë ko

ntin

gjen

tim

it,

i ci

li ar

rin

c =

0,18

; kj

o lid

hje

ehi

pote

zave

ësh

të e

vog

ël (n

ga 0

,01

- 0,

20, l

idhj

a ës

htë

e pa

kons

ider

ues

hme)

.

111

14

. Òàb

ela

e ko

ntin

gjen

timit

për n

8 X

n31

M

endi

mi s

e su

lmi n

daj K

ulla

ve b

inja

ke n

ë SH

BA

ësh

të v

epër

e A

lkae

dës

N

umri

më

i vog

ël p

ër m

undë

sinë

më

të v

ogël

dhe

num

ri m

ë i m

adh

për

mun

dësi

në m

ë të

mad

he

Ven

di

(v

endb

anim

i) i

stude

ntëv

e

1

Frek

2

Fr

ek

3

Frek

4

Fr

ek

5

Frek

Nuk

di

Fr

ek

G

jith

sej

Qyt

et

23

16

.78

6

5.86

7

9.

59

5

7.19

9

20

.24

85

75.3

6

135

Fsha

t

40

46

.22

16

16

.14

29

26

.41

22

19

.81

67

55

.76

19

8

20

7.64

37

2

Gji

thse

j

63

22

36

27

76

28

3

507

df

= 5

a X

2 = 1

5.20

X2 (0

,01)

= 1

5,09

; c

=

0.17

Òàbe

la 1

4: V

endi

(ven

dban

imi)

i st

uden

tëve

dhe

men

dim

i se

sulm

i nd

aj

Kul

lave

bin

jake

në

SHB

A ë

shtë

vep

ër e

Alk

aedë

s

Du

ke u

nis

ur

nga

ajo

se

përl

loga

ritja

Õ2

= 15

,20,

ësh

të m

ë e

mad

he s

e Õ

2 =

15,0

9, t

abel

ore,

në

nive

l të

rën

dësi

së p

rej

0,01

, pr

anoh

et h

ipot

eza

se e

kzis

ton

lidhj

a m

idis

ven

dit

(ven

dban

imit

) të

stu

dent

ëve

dhe

men

dim

it s

e su

lmi n

daj K

ulla

vebi

njak

e në

SH

BA

ësh

të v

epër

e A

l Kae

dës.

Sip

as k

oefic

ient

it t

ë ko

ntin

gjen

tim

it, i

cili

arri

n c

= 0,

17;

kjo

lidhj

e e

hipo

teza

ve ë

shtë

e v

ogël

(ng

a 0,

01 -

0,2

0, l

idhj

a ës

htë

epa

kon

side

rues

hme)

.

112

15. T

abel

a e

kont

ingj

entim

it pë

r n4

X n2

4

Të

shpr

ehur

it e

miq

ësis

ë nd

aj m

yslim

anëv

e N

umri

më

i vog

ël p

ër in

tere

s më

të v

ogël

dhe

num

ri m

ë i m

adh

për

inte

res m

ë të

mad

he

Re

ligjio

ni i

stude

ntëv

e 1

Fr

ek

2

Frek

3

Fr

ek

4

Frek

5

Fr

ek

Nu

k di

Fr

ek

E

paqa

rtë

Fr

ek

G

jiths

ej

Orto

doks

ë të

krish

terë

21

29

.26

23

21

.09

29

29

.26

24

22

.46

77

91

.86

17

1

15

0.38

0

0.68

345

Mys

liman

15

11

.36

6 8.

19

11

11

.36

9

8.72

53

35.6

8

39

58

.41

1 0.

26

13

4

Êà

tolik

4

1.02

0 0.

73

1

1.02

0

0.78

4 3.

20

3

5.23

0 0.

02

12

Tjetë

r 3

1.19

2

0.86

2

1.19

0

0.91

1

3.73

6

6.10

0

0.03

14

Tj

etër

0

0.17

0

0.

12

0

0.17

0

0.

13

0

0.53

2

0.

87

0 0.00

2

G

jiths

ej

43

31

43

33

135

22

1

1

50

7

df =

28

a X

2 = 4

9.01

X2 (0

,01)

= 4

8,28

; c =

0.

30

Òabe

la 1

5. R

elig

jioni

i st

uden

tëve

dhe

të

shpr

ehur

it e

miq

ësis

ë nd

aj

mys

liman

ëve

Du

ke u

nis

ur

nga

ajo

se p

ërllo

gari

tja

Õ2

= 49

,01,

ësh

të m

ë e

mad

he s

e Õ

2 =

48,2

8,ta

belo

re,

në n

ivel

të

rënd

ësis

ë pr

ej 0

,01,

pra

nohe

t hi

pote

za s

e ek

zist

on l

idhj

e m

idis

relig

jioni

t të

stu

dent

ëve

dhe

të s

hpre

huri

t e

miq

ësis

ë nd

aj m

yslim

anëv

e. S

ipas

koe

ficie

ntit

të k

onti

ngje

ntim

it,

i ci

li ar

rin

c =

0,30

; kj

o lid

hje

e hi

pote

zave

ësh

të e

vog

ël (

nga

0,21

-0,

40, l

idhj

a ës

htë

e vo

gël).