hedeflenmİ tedavİ alan hastalarda hemİrelİk bakimi...• İlaca uygun materyal seçimi: iv set...
TRANSCRIPT
1
HEDEFLENMİŞ TEDAVİ ALAN HASTALARDA
HEMŞİRELİK BAKIMI
Figen BAY
Onkoloji Hemşireliği Derneği
Gazi Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi
2
Hedeflenmiş Tedavi Uygulamalarında Dikkat Edilecekler
Yan Etkiler:
Semptomlar
Tedavi
Önleme
3
Her zaman kontrol edin! Çünkü,yaklaşımlar ilaçtan ilaca farklı olabilir:
Depolama: Buzdolabında saklanır,dondurulmaz
Aseptik şekilde sulandırma: Dilue etme
Sulandırdıktan sonra stabilite
Uygulama
• Çalkalanmamalıdır (Çünkü bunlar proteindir)
• İlaca uygun materyal seçimi: IV set tipi – filtre kullanımı
• Premedikasyon:İnfüzyon reaksiyonu riski veya hipersensitivite reaksiyonu
• Uygulama zamanı
• Pompa kullanma
• Extravazasyon (Vezikant olmayan)
4
İnfüzyon ve Hipersensitivite Reaksiyonları
Cilt ve Tırnak Üzerine Yan Etkiler
Hipomagnezemi
İnterstisyel Akciğer Hastalığı (ILD)
Kardiyak Toksisite
Hipertansiyon
Proteinüri
Arterial Tromboemboli (ATE)
Kanama
Bağırsak Perforasyonu
Yara İyileşmesinde Gecikme
Hiperglisemi
Hipotroidi
Ses Kısıklığı
5
Tanımlar
• Bazı kemoterapi veya biyoterapi ajanlarında infüzyonu
takiben sitokin salımı, buna bağlı olarak lokalize alerjik
tepkiler, ateş ve grip benzeri semptomlara yol açar.
• Reaksiyon genellikle infüzyonun başlangıcında görülür.
24 saat içinde ortadan kalkar.
İnfüzyon Reaksiyonları
•Antijene (ilaca) ilk maruz kalmadan sonra IgE yoluyla
immun yanıt sonucu antikor oluşur
• Gerçek bir HSR genellikle, kemoterapi ya da biyoterapi
ile hastanın ilaca ilk maruz kalması ile ortaya çıkmaz
Hipersensitivite Reaksiyonu
6
İnfüzyon reaksiyonları:
Sitokin salınım sendromu semptomlar: • Ateş, ürperme, titreme
• Artralji, myalji, başağrısı, letarji
• Hiper veya hipotansiyon, bulantı, kusma, prurit, döküntü, ürtiker, taşikardi,
tümör ağrısı
• Derece 1 ve 2:
Geçici ateş basması veya titreme, ateş, ürtiker, dispne,
• Derece 3:
Semptomatik bronkospazm
• Derece 4:
Stridor ile anaflaksi, hipotansiyon, bulantı ve kusma
7
Hipersensitivite Reaksiyonu
• Hipotansiyon, kardiyak iskemiye yol açan dengeleyici taşikardi, aritmiler ve
kardiyak arrest
• Hırıltılı solunum, stridor, bronkospazm, laringeal ödem veya hatta solunum
arresti ile sonuçlanacak şekilde bronşun mukozal daralması
• Kızarıklık, ürtiker, genel pruriti içeren etkiler
• Gastrointestinal etkiler:Bulantı, kusma ve diyare
• Başağrısı, halsizlik, anksiyete ya da kötü bir şey olacakmış hissi gibi
nörolojik etkiler ya da kramp
8
• Profilaktik olarak antipiretik ve antihistaminik sıklıkla önerilir
• İnfüzyon süresince ve 1 saat sonrasında hayati belirtileri izleyin
• Ressüsitasyon malzemelerini yakında bulundurun
• Semptomlar yok olana kadar, hastanın ürperme ve titremesini önleyecek
şekilde destekleyici bakımı hazırlayın
• İnfüzyon reaksiyonları genellikle ilk infüzyon sırasında ortaya çıkar.Farklı
antikorların reaksiyona yol açacak farklı potansiyelleri vardır.
• Gerçek hipersensitivite reaksiyonları nadiren bir ilaca ilk maruz kalma
sırasında meydana gelir
9
Eğer hafif ya da orta infüzyon reaksiyonu varsa (Grade 1/2)
• İnfüzyonu durdur ve doktora bildir
• Sonraki infüzyonları bu hızın altında ver
Eğer şiddetli hipersensitivite reaksiyonu varsa
(Grade 3/4)
• Hemen infüzyonu durdur
• Doktora bildir
• IV sıvı başla
• Vital bulguları al
• Semptomların yönetimi için tıbbı tedaviyi uygula
• Kurum acil prosedürleri uygula
• Tedavinin kesilmesi gerekebilir..
10
Birkaç gün sonra görünür ve 2-3 haftada maksimum düzeye erişir
Akne-benzeri olarak adlandırılsa da akne değildir.
Eritematöz foliküller papül olarak görünür ve püstüllerde gelişebilir
Kaşıntılı olabilir
Şiddetli durumlarda bitişik, ağrılı, ülserli lezyonlar
Hastaların 5-18%’de 3.derece
Bazı ilaçlar için, sıklıkla belden üstte alanlarda döküntü olabilir
Yüz, boyun, omuzlar, kulak arkası, üst taraf (V şeklinde), saçlı deride,
Daha az sıklıkla sırt, karın,kalça, ekstremitelerde
Döküntü vücudun herhangi bir bölgesinde de ortaya çıkabilir
11
Hastaların çoğu Grade 3 akne benzeri
rash deneyimlemez
Yoğunluk
Haftalar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Acne-like rash
Kuru cilt
Fissür
Tırnak
yatağı
gerçekte, akne benzeri döküntü için
hat düzgün de olsa, hastalar
döküntüsüz ve alevli yoğun cilt
reaksiyonu olmayan dönemler geçirir
12
Grade 1 Grade 2 Grade 3 Grade 4
Rash/
deskuamasyon
Maküler ya da
papüler erupsiyon
ya da eşlik eden
semptomlar
olmaksızın eritem
%Maküler ya da
papüler ya da prurit
ile beraber eritem
ya da diğer eşlik
eden semptomlar;
lokalize dökülme
vücudun < %50
Ciddi . Yaygın
eritem ya da
maküler ya da
veziküler erupsiyon
>%50 fazlası
Yaygın
soyulma,ülseratif
ya da büllöz
dermatit
13
Rash Derecesi Tedavi
Grade 1
Tedavi gerektirmez ya da
Clindamycin jel/losyon
Eritromisin jel/losyon
Metronidazole jel/krem
Salisilik asid alkollü losyon – sırt/göğüs
Grade 2
Grade 1 önerileri ile kaşıntı varsa birlikte topikal mentol krem ya da oral
antihistaminik,
Oral tetrasiklin
Grade 3
Tedavi ertelenmesi gerekir
Akut inflamasyonlu vakalarda fizyolojik solüsyonlarla kompres yapma
Oral antihistaminikler
Yüksek doz tetrasiklinler
Grade 4 Tedaviyi durdurma . Dermatolojiye yönlendirme
14
Analjezi. Doz azaltmadan önce dikkate alın
Kortikosteroidler – Hafif döküntülerde kullanılabilir fakat,
akneyi indükleyeceğinden bazı hekimler buna karşıdır.
Retinoidler (vitamin A) - Kontrendike
Dermatologa yönlendirme – Gerektiğinde
Topical vitamin K ?
Oral Antibiotikler ?
15
16
17
18
19
Dag 15 Dag 50
Courtesy of Prof. C-H Koehne, Oldenburg, Germany
20
Hastalar kuru ve/veya kaşıntılı cilde sahip olabilir
Parmaklarda veya topuklarda fissürler ortaya çıkabilir
Tırnak lezyonları da ortaya çıkabilir
Saç değişiklikleri
Tırnak Değişiklikleri
21
Semptomlar
Ciltte kuruluk ve kızarıklık
Tedavi:
Yumuşatıcılar (güçlü )
Egzema:
Kuru → kortikosteroid krem (1 - 2 hafta)
Islak → topikal fusidik asid+ antibiotikler
(5–10 gün)
22
Semptomlar
Parmaklarda, tırnak katlarında ve
ayaklarda(topuk)
Ağrılı
Kuruluk nedenli olabilir
Tedavi
Propilen glikol 50%(Eubos)
(günde 30 dakika)
%10 Salisilik asitli krem
Hidrokolloid pansumanlar
(Comfeel)
23
Paronişya - pyojenic granülom
Semptomlar El ve ayak tırnağında batık gibi
Ağrılı
Tırnak katlarında inflamasyon
Enfeksiyona çok duyarlı
Önleme Sıkan ayakkabı giymeme
Tırnak yememe
Takma tırnak takmama
Tedavi Etkili tedavi yok
Antiseptik (kloramin, povidon-iyot)
NSAID: ağrıyı kontrolü için
Kurutucu pasta + antiseptik (chlorhexidine)
Gümüş nitrat
Oral antibiyotikler
Tırnağı çıkarma (kısmi/total)
24
Semptomlar
Trikomegali – uzun kıvırcık büyüme, sert kirpikler
Kirpiklerin rengi bozulmuş olabilir
Kaşlar incelmiş ve daha sert olabilir
Saçlı deri yavaş gelişir ve ince, daha kırılgan ve kıvırcık
Yüzde incelmiş saç kılları
Alopesi: frontal
Tedavi
Kirpikleri kesmek gerekebilir
İncelmiş yüz kılları alınabilir – lazer kullanılabilir
25
26
27
Semptomlar
Gözde yaşarma ya da kuruluk, yanma hissi
Korneal erozyon
Konjonktivit
Blefarit
Keratit
Tedavi
Hastalara herhangi bir göz sorunu olduğunda bildirmeleri söylenmeli
Kontakt lenslerden kaçınma
Ciddi semptomlar doz ayarlaması ya da kesilmesini gerektirir
28
Cilt reaksiyonları durum
düzelene kadar, doz değişikliği
ya da azaltma ile yönetilebilir,
bu ilaca spesifik olabilir
Hastalar, tedaviyi etkilemeyecek
süreyle ilacı bırakmaya ikna
edilmelidir
29
Parfümsüz nemlendirici
Hafif , su bazlı, parfümsüz duş jelleri ya da duş yağları tercih edilmeli
Güneş koruyucular
Su bazlı kapatıcılar (arzu edilirse) dermatoloji önerisine göre
Sıvı makyaj çıkarıcılar kullanma
Aşırı kuruluk varsa güçlü nemlendiriciler(örn: Eucerin, Cetaphil, Aquaderm)
Hastalara döküntünün geçici olduğunu ve genelde yara olmadan kaybolan
yönetilebilir bir durum olduğunu anlamalarına yardım edilmeli.
Döküntü ile birlikte duygusal problemleri olan hastalar uzman bir psikolog
desteğine yönlendirilmelidir
30
Hastalara şunlardan kaçınmalarını tavsiye edin:
Güneş ışığı, sert rüzgar,nem
Sert deterjanlar
Keskin parfümler
Kalitesiz makyaj malzemeleri
Alkol içeren cilt ürünleri
Çok sıkı giysiler ya da döküntü bölgesine sürtünen giysiler
Kendi kendine akne tedavisi,
Güneş ışığı tüm hedeflenmiş tedavilerde deri reaksiyonlarını artırır.
31
Semptomlar
• Yorgunluk,mental değişimler,nöbetler
uyku hali
• EKG değişiklikleri, (uzamış Q-T)
• Sekonder hipokalsemi Grade 2 ,kas krampları,
tetani
Girişimler
• Mg++ düzeyini izlenmesi: kan tetkiki
• Kardiyak izlem: EKG
Tedavi
• İş, aile ve sosyal yaşam
• IV/oral tedavi
• Oral: yüksek doz magnezyum glukonat (diyare)
• EGFR inhibitörleri kesildikten sonra hızlı iyileşme
32
Antibiyotikler akne benzeri rash tedavisinde sıklıkla kullanılır
Emilim Kinolone antibiyotikler ( ciprofloxacin ve moxofloxacin gibi)
Tetrasiklin antibiyotikler ( tetrasiklin, doxycycline, ve minocycline dahil)
Nitrofurantoin (Piyeloseptil)
Antibiyotiklerin emilimi, magnezyumla alınırsa azalır. İlaç etkileşimleri
nedeniyle magnezyum, antibiyotiklerden 2-4 saat önce ya da sonra
alınmalıdır.
33
İnterstisyel Akciğer Hastalığı (ILD) nadirdir ama oral EGFR inhibitörlerinde
nadiren yaşamı tehdit edici yan etki görülebilir
Risk
Zayıf performans durumu,
Pulmoner fibroz öyküsü
Daha önce radyoterapi alan hastalar
Genellikle tedavi başlamasını takiben bir ay içinde görülür
34
Semptomlar
• Kuru öksürük
• Dispne,Takipne, kesik kesik soluma
• Pamaklarda çomaklaşma, Ateş
• Egzersizde tolerans azalması gibi
solunum semptomlarında kötüleşme..
Tedavi
Hemşireler solunum semptomları ile ilgili olarak hastaların şikayetleri
konusunda dikkatli olmalı ve sağlık çalışanlarını bilgilendirme konusunda
hastaları eğitmelidirler.
Eğer İLD doğrulanırsa, ilaç hemen kesilmelidir. İlaca ara verilmeli ve hasta
uygun bir şekilde tedavi edilmelidir.
Yüksek doz kortikosteroidler ve oksijen desteği gerekebilir
35
Kardiyotoksisite
Tedavi öncesi temel kardiyak değerlendirme yapılmalıdır.
Tedavi süresince, kardiyak fonksiyon izlenmelidir.
Erken evre meme kanseri olan hastalarda tedavi süresince üç ayda bir,
tedavi bittikten sonra 6,12 ve 24. aylarda kardiyak değerlendirme
yapılmalıdır.
Asemptomatik kardiyak disfonksiyonu olan hastalar daha sık izlenmelidir.
(örn: her 6-8 haftada bir)
Herceptin SmPC 2007
36
Tedavi süresince kan basıncını izleyin
Eğer kan basıncı yükselirse, oral antihipertansif tedavi gerektirebilir
Grade 3 hipertansiyonlu hastalarda (>180/110 mmHg) ve yaşam tarzındaki
değişikliğe rağmen kan basıncı düşmeyen 2. aşamadaki hastalarda (>160/100
mmHg) veya Grade 1 (>140/90 mmHg) durumlarında hemen tedavi önerilir
37
Anti-VEGF tedavisi alan renal tutulumu olan ya da hipertansiyonlu hastalarda
meydana gelir.
Tedavi öncesinde proteinüri kontrol edilmeli
Protein seviyeleri >2g/24 saat ise tedavi ertelenebilir.
Eğer nefrotik sendrom gelişirse tedavi kesilebilir.
38
ATE (Arteriyal Tromboembolik Olay)
Belirtileri ve semptomları ile ilgili hastalara eğitim verilmelidir.
Göğüs ağrısı
Nefes alamama
Mat, mavimsi, soğuk cilt
Uyuşma
Karıncalanma
Kas güçsüzlüğü veya paralizi
39
Azalmış platelet üretimine bağlıdır
Kolay morarma ve burun kanaması olarak görünür (epistaxis)
Hastalar, kanama riskine karşı uyarılmalı ve temel ilk yardım teknikleri
konusunda tavsiyelerde bulunulmalıdır.
Bayılma,baş dönmesi,10-15 dk. durmayan kanama durumunda hasta sağlık
çalışanına başvurması için eğitilmelidir.
40
GI tutulumu olan kanserli hastalarda daha fazla görülür (ör kolorektal, over,
pankreatik kanser).
Bevacizumab ve temsirolimus tedavilerinde görülür
Hastalara bağırsak perforasyonunun belirti ve semptomları konusunda eğitim
verilir Yeni ve kötüleşen karın ağrısı
Dışkıda kan
Konstipasyon ve/veya kusma
Ateş
41
Hastalara en son cerrahi müdahale tarihi sorulur.
En son yaraları inceleyin
Bu tedaviyi alacak hastalar cerrah tarafından bilgilendirilmelidir
Yara iyileşmesini düzenli olarak takip edin
Tedavi ve cerrahi işlem arasındaki süreye dikkat edin
42
Ses kısıklığı/ farenjit
Ağzı çalkalayın ve düzenli olarak gargara yapın
Hipotiroidizm
Düzenli olarak kan TSH seviyesini takip edin
Gerekirse tiroid ilaçları reçetelenebilir
Diyare
Loperamide tedavi seçeneğidir
Tedavi öncesinde diyare olduklarında almaları gereken tabletler konusunda
hastalara eğitim verilmelidir.
Eğer diyare görülürse, hastalar (genelde 10-12 günde başlar):
Loperamid
2 x 2 mg almalı , her yumuşak dışkılama sonrasında 2 mg (10tablet/gün)
24-48 saat süreyle ,diyaresiz 12 saat geçene kadar devam etmelidirler.
43
Hasta:
Aşırı susama
Volüm artması/sık idrar yapma durumlarını iletmelidir.
Tedaviden önce ve tedavi sırasında serum glikoz düzeyini takibi
Oral antidiyabetik, insülin başlama ya da dozunu arttırma yönünde uyarma
44
Hedeflenen terapilerin kullanımı ve uygulanması ilaca özgüdür ve
eğitim gerektirir
Hedeflenen terapilerin yan etkileri genelde hafif ve ortadır ve
zamanla çözülür 2
3 Yan etkilerin hemen tanılanması ve ele alınması önemlidir
1
45
Risk altındaki hastaları belirlemek ve yan etkilerin boyutunu tarif
etmek için değerlendirme önemlidir
Yan etkilerin önlenmesi ve yan etkilerin tayininde hasta eğitimi
önemli bir rol oynar.
Spesifik yan etkilerin tedavisi ve önlenmesi ile ilgili çalışmalar
hergün gelişmektedir. Bu nedenle hemşirelerin literatürü yakın
takip etmeleri önemlidir.
5
6
4
46