HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARINDA KÜLTÜRLER ARASI YAKLAŞIMLAR

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARINDA KÜLTÜREL YETERLİ YAKLAŞIM

Küreselleşme ile birlikte dünyada ortaya çıkan sosyal farklılıklar, kültürel çatışmalar, ırkçılık, sağlık bakım harcamalarındaki artışlar, eşitsizlikler, cinsiyet rollerindeki değişmeler, ayırımcılık gibi nedenler, hemşirelerin çok kültürlü toplum gruplarına, kültürlerarası bakım vermelerini gerekli kılmaktadır.

Hemşirelerin kültürlerini tanımadıkları bireylere bakım verirken karmaşık teknolojileri kullanmaları, bakım alanlarda korku ve dirence neden olabilmektedir.

Bakım alan bireylerin farklı inan, değer ve beklentileri nedeniyle iyi anlaşılamamaları, yanlış uygulamalar ve tedavilere yol açarken, iyileşmelerini olumsuz etkilemekte ve bu durumlar hemşirelerde hayal kırıklığı, üzüntü ve yasal sorunlara yol açabilmektedir.

Gerek bakım alanlar gerekse bakım veren sağlık personeli arasında giderek artan kültürel çeşitlilik, bakımda niteliği etkilemektedir. Tüm bu nedenlerle hemşireler farklı kültürlerden bireylere geleneksel değil, bütüncül ve kültürlerarası yaklaşımla bakım vermek durumundadırlar.

Son 50 yılda hemşireler kültürel yeterli bakımın önemini anlamışlar ve son 15 yılda da kültürel çeşitliliği olan toplumlarda yürüttükleri araştırmalarda sağlık olgusunu incelemede, kültür ve sağlık ilişkisini tanımlamada kültürlerarası araştırmalara yönelmişlerdir.

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARINDA KÜLTÜREL YETERLİLİK NEDİR?

Kültürel yeterlilik,farklı kültür grupları içinde, bireylerin farklılıklarını, benzerliklerini anlama ve takdir etme anlayışını geliştiremeye fırsat veren bir dizi akademik ve kişilerarası becerilerdir. Farklı etnik gruplar üzerinde yürüttükleri araştırmalarda araştırmacılar kanıtları, toplum tek kültürlü yapıdaymış gibi, çoğunluk grupların inançlarını, davranışlarını ele alarak yorumlamamalı, tartışırken kültürel ögeleri unutulmamalıdırlar.

Süre giden bir süreç olan kültürel yeterlilik, hemşirelerin başkalarının davranışlarını değerlendirirken bir filtre olarak kendi kültürünün farkında olmasıdır. Suh (2004), kültürel yeterlilikte, becerili olma, açıklık ve esneklik olmak üzere üç önemli özelliği belirtmiştir.

Kültürel yeterli araştırmalarda araştırmaya katılanların kültürel dünya görüşleri, değerleri, yaşam biçimleri, teknolojik, dinsel, felsefi, akrabalık, sosyal, politik, yasal, ekonomik, eğitimsel, dinin etkisi ve çevre ilişkileri kapsamında incelenir. Çünkü insanların sağlılarını, sağlık davranışlarını algılamalarında, sağlık hizmetlerinden yararlanmalarında ve tedaviye yanıtlarında kültür önemli rol oynar.

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARINDA KÜLTÜREL YETERLİLİK NEDEN ÖNEMLİDİR?

Dünyada kültürel çeşitliliğin hızla artması hemşirelere kültürlerarası bakıma özgü sorumluluklar getirmiştir. Hemşirelerin kültürel açıdan yeterli bakım verebilmeleri için bilgili, becerili olmaları ve bu amaçla uygun eğitimi almaları gereklidir. Bunun yanı sıra hemşirelikte doğru kanıtlar toplanabilmesi için kültüre duyarlı kültürel yeterli yaklaşımla araştırmalar gerçekleştirilecek farklı kültürlere özgü birikimi oluşmalıdır.

ARAŞTIRMA SÜRECİNE KÜLTÜREL YETERLİ YAKLAŞIM İÇİN YÖNTEM, TEKNİK VE BECERİLER

Mendias ve Guevera (2001), araştırmalarda kültürel yeterlilik için araştırma süreci adımlarında Meleis’in belirlediği kapsam, geçerli araştırma konusu, iyi iletişim, kimliksizlik ve katılımcıların gücünün sağlaması ve korunması, açıklık, gizlilik, güvenin sağlanması, karşılıklı destek ve toplumun güçlendirilmesi, zaman olmak üzere ölçütleri göz önünde bulundurmanın yararlı olacağını belirtmişlerdir.

Planlanmasından, yayın ve kullanım aşamalarına kadar olan araştırmanın süreç adımları göz önüne alınarak aşağıda, kültürel yeterli yaklaşımlar için yöntem, teknikler ve beceriler açıklanmıştır.

Araştırma konusunun seçimi : araştırmacının incelemek üzere seçeceği konu, toplumun kabul ettiği, istenen, önemli, geçerli, anlamlı bir konu olmalı, ilgililer çatışmamalıdır.

Kapsam, teorik çerçeve, modeller ve araştırma deseni : sağlık davranışlarını ve kültürün değerlendirilmesi ile ilgili yürütülen araştırmalarda hemşireler niteliksel araştırmalardan yararlanırlar.

İlk kültürlerarası araştırmayı Leininger, Yeni Gine’de iki yıllık derinlemesine görüşme yöntemi ile bakımın ne anlama geldiğini incelemek amacıyla yürütmüştür.

Leininger’in etnografik araştırma modelinde emik yaklaşıma önem verilir, ancak etik yaklaşım ihmal edilmez ve araştırmaya araştırma problemi ile başlanmaz.

Emik yaklaşım kültür bütünü içinde toplumsal olayların, davranışların, o kültürün üyelerinin penceresinden kültürel bakışı ile kendi anlam ilişki ve nedensellik sistemi yönünden incelenmesidir.

Emik yaklaşım kültüre özel görüştür ve bir olguyu bir kültürün üyelerinin bakışı ile tanımlamaktadır. Etik yaklaşım ise, bir kültürün dışındaki görüşle, gözlemcinin bakış açısı ile gözlemektir. Güvenç’e göre de, toplumsal olayların, gözlemlenen aktörlerin, kendi anlam, ilişki ve nedensellik sistemi yönünden incelenmesi emik yaklaşımdır.

Araştırma ekibi : araştırmada ekip üyelerinin değerleri,araştırma sürecini etkiler. Bu nedenle iyi bir araştırma ekibi oluşturulmalıdır. Ekip üyelerinin farklı yaşlarda hekim, hemşire fizyoterapist, sekreter gibi farklı meslek gruplarından olması ve kültürel bilgiye sahip olması önemlidir.

Toplumun doğru tanımlanması : araştırmanın yürütüleceği toplumun doğru tanımlanabilmesi için araştırma, teorik bir çerçeveye dayandırılmalıdır. Kültür çalışmalarında hemşire araştırmacılar açıklanan geliştirilmiş kuramlardan yararlanabilirler.

Araştırmacılar ve toplum arasında güven oluşturma: kültürlerarası çalışmalarda araştırmacıların, hedef nüfusla iyi iş birliği ve güven geliştirebilmeleri için, Eide ve Allen(2005), bu modelde kültüreln kapsamda değer verme, gözlem yapma, toplum içinde yerleşerek ve toplumsal olaylara katılarak birlikte yaşama davranışlarının önemini vurgulamışlarıdır.

Örnek seçimi : çok kültürlü toplumlar ırksal ve etnik grup özellikleri açısından homojen değildir. Alt gruplar konuşulan dil, coğrafik farklılıklar yanı sıra, anlamdırma, inanışlar, duygular ve sosyal özellikler boyutuyla da farklılıklar oluştururular. Bu nedenle araştırmada örnek belirlenirken grup heterojen mi? , heterojen ise alt gruplar belirli mi?, araştırmada sosyoekonomik düzey ve gruplarla ilgili tartışılacak mı? Bu sorular planlama aşamasında düşünülmelidir.

Veri toplama ve ölüm araçları : halk bilim çalışmalarında verilerin toplanmasında doğru, geçerli ölçüm araçları geliştirilmeli ya da seçilmelidir. Araçlar hedef nüfusa uygun olmalıdır. Niteliksel ve epidemiyolojik çalışmalarda da geçerli ve güvenilir verilerin toplanabilmesi için, toplumun iyi tanımlanması, bu grup için uygun, geçerli ve güvenilir, kültüre duyarlı veri toplama araçlarının seçilmesi, verilerin analiz edilmesi gereklidir.

Dünya sağlık örgütünün yedi adımı : 1. çevirilebilir bir ölçüm form/ araç seçilir 2. konu ile ilgili her iki dil bilen konuşan, becerili

çevirmenler belirlenir bu uzmanlar aracın kavramsal yapısını belirler.

3. aracı , her iki dil bilen biri kaynak dilden hedef dile , bir diğer kişi bilmeden bu çeviriyi tekrar hedef dilden özgün dile çevirir.( kör çeviri )

4. birkaç kişi , her iki yapıyı anlamda farklılıklara yol açabilecek hatalar boyutu ile inceler eğer hatalar varsa üçüncü adım tekrarlanır ve özgün form değiştirilir

5. anlamda hatalar yoksa çevirilen ölçek hedef dili konuşan bireylere uygulanır düzenlenir,

6. ilk çevirileri yapan her iki gruba son çevirileri için tekrar verilir,yanıtlar benzer ortalamalar , standart sapmalar ve korelasyon katsayıları ile benzer olmalıdır

7. çeviri yeterliği pretest sonuçlar (adım5) ve adım 6 sonuçları ile karşılaştırılır eşdeğerlik değerlendirilir.

Veriler ve veri toplama yöntemleri: halk bilim çalışmalarında veri kaynakları ,kültürü oluşturan ve o kültürden etkilenen bireyler yada gruplardır. Veriler kültürel davranışlar, kültür grubunun yaptıkları ve kullandıkları, kültür grubunun söyledikleridir. Araştırma planlanırken , verilerin kimler tarafından, nerede, nasıl,ne kadar süre ile toplanacağı, nasıl hangi formda saklanacağı belirlenmelidir.

İletişim : araştırmada katılanlara kültürüne

uygun dil ve iletişim yolları ile yaklaşılmalı, soru formunun yapılandırılmasında , görüşmelerde kültüre duyarlı olunmalı, katılanların onamları alınmalıdır. Bireylerin duygularını davranışlarını yargılamadan , saygılı ve duyarlı olmalı, iletişim becerileri kapsamında empati,etkin dinleme,beden dilini, iletişim kanallarını kullanmalıdır.

Etik yaklaşım: kültürlerarası araştırmalarda konunun belirlenmesinde , araştırmanın planlanmasında , öneri yazımında , yazılı sözlü onam almada , çalışmanın yürütülmesinde , verilerin analizinde , sonuçların yorumlanmasında , yayınlanmasında etik durumlar ortaya çıkar . Etik , aşırı derecede karmaşık kültürel bir süreç,ürün ve olgudur.

Verilerin analizi , yorumlanması ve değerlendirilmesi : planlama aşamasında ekip içinde araştırmacılar arasında veri toplayacaklar , verileri kodlayacaklar ve tüm görevler belirlenmelidir. Araştırmalarda değişkenlere yönelik veriler, kavramlar, sağlık ve iyilik durumu ile ilişkilendirilir,halkın sağlık bakımı, hemşirenin sağlık bakımı ve sağlık sisteminin bakımı incelenir. Verilerin ırk grupları ,etnik gruplarına göre analiz edilmesi önerilmektedir.

Araştırmanın yayınlanması: araştırma kanıtları en kısa sürede uygun dergilerde yayınlanmalı, hemşirelerin kullanması sağlanmalıdır. Dergi bilim kurullarında farklı kültürden bilim insanlarının olması da kültürlerarası bilginin yayınlanmasında yararlı olacaktır.

Kültürel yeterli araştırmalarda zorluklar: kültürler arası araştırmalar dil,mesafe, kültür farklılıkları, zaman, parasal fonlar,çeviri işlemleri,ses kayıt cihazı kullanımları, araştırmacının farklı algılanması,görüşme süreleri,araştırmacılar için konaklama ve kalma yeri,uzun süre kendi yaşam ortamından uzaklaşmak zorunda kalması, telefon ve posta ücretleri,ulaşım,araştırma yurt dışında yürütülüyorsa vize işlemleri,hastalıklara karşı araştırmacıların bağışıklanması ve uzun süreli ilişkilerin düzenlenmesi gibi durumlarla ilgili zorluklar yaşanabileceği için araştırmacılar hazırlıklı olmaları gerekir.

Çok kültürlü dünyada sağlık personelinin kültürel açıdan yeterli olması bir gereklilik ve istenen bir önceliktir. Hemşirelerin nitelikli kültürel yeterli bakım verebilmeleri ve sağlıkta eşitsizliklerin önlenebilmesi için, kültürlere özgü doğru bilimsel bilgiler sağlanmak üzere kültürel yeterli yaklaşımla araştırmalar yürütülmelidir. Hemşirelerin ve hemşire araştırmacıların kültürel açıdan yeterli yetiştirilmesi için bu konuda eğiticilerin de yeterli olmaları gereklidir.

Sealey, Burnett ve Johnson’ın (2006), ABD ‘de yürüttükleri bir araştırmada, bir grup hemşire eğitimcinin kültürel yeterlilik puanlarının beş üzerinden 3.73 olarak çok yeterli olmadığını belirlemişlerdir. Papadopoulos ve Lees (2002), incelemelerine göre hemşirelikte araştırma kitaplarında konu ile ilgili olarak kültür, kültürel yeterlilik,etnisite, ırk, çok kültürlü toplum, küreselleşme, kültürlerarası araştırma gibi kavramların yer almasına karşın, bu kavramların yeterince işlenmediği belirlenmiştir.

Hemşirelik modelleri incelendiğinde, modellerde de kültür kavramının çok sık ele alınmadığı fark edilmektedir. Hemşirelikte model kullanma ya da model geliştirme çalışmalarında, araştırma bulgularının yorumlanmasında sağlık, sağlık davranışı ve kültür ilişkisi göz önüne alınmalıdır.

Ülkemizde hemşirelik bilim alanında yürütülecek araştırmalarda niteliksel yöntemlerin kullanılması yaygınlaşmalıdır. Hemşire araştırmacılar, kültürel yeterli beceriler geliştirmeleri için kültürlerarası ve çok kültürlü gruplarda halkbilim çalışmaları konusunda desteklenmelidir. Hemşire araştırmacılar yürüttükleri araştırmaların her adımında gerçekleştirdikleri etkinliklerini, kültürel yeterlilik boyutu ile irdelemeli, değerlendirilmelidir.

KAYNAKLAR Kültürlerarası Hemşirelik Kitabı Editörler Prof. Dr. Ümit Seviğ Yrd. Doç. Dr. Gülbu Tanrıverdi İstanbul Tıp Kitapevi

HazırlayanlarKübra Bayazit 111101018 (anlatım)Arife Çolak 111101034 (yazım)Büşra Kartal 111101035 (yazım)Şeyma Sütlü 111101048 (araştırma)Burcu Ertem 1111010 (çıktı)