Dualizm rozwoju gospodarczego Europy:Dualizm rozwoju gospodarczego Europy-podział gospodarczy dzielący Europę na dwie części- od rzeki Łaby na wschód i zachód. Feudalizm- (feudum – prawo do rzeczy cudzej)VI- Europa Zachodnia, VI- X proces tworzenia i kształtowania się tego systemu.XI-XIII- feudalizm klasycznyXIV-XV- schyłek feudalizmu w Europie ZachodniejEuropa Wschodnia:VII- XII- proces tworzenia,XIII- poł. XVII- feudalizm klasycznyXVII-XVIII- schyłek feudalizmu w Europie Wschodniej.Cechy systemu feudalnego:-Występowanie zjawiska własności podzielonej- nieidentyfikowany właściciel, nikt nie jest pełnym właścicielem gruntu,- Właściciel środków produkcji, użytkujący mają obowiązek renty gruntowej (czynsz naturalny, pańszczyzna, czynsz pieniężny)(gratyfikacja, dobrodziejstwo)Precaria- w okresie feudalnym rodzaj umowy, w wyniku której osoba prosząca uzyskiwała protekcję ze strony proszonego oraz pozwolenie na użytkowanie ziemi. Potocznie to także teren uzyskany na mocy tej umowy. Próba wchodzenia w stosunek zależności.wyróżnia się trzy rodzaje prekaria:-Precaria data -Precaria oblata-Precaria renumeratoriaPrzyczyny:Czynnik ekonomiczny, unikanie służby wojskowej.Uwłaszczenie chłopów w XIX w. rozwiązało system feudalny.Pan feudalny- senior – pan lennyPaństwo feudalne-państwo patrymonialne, ojcowizna władcy.Monarcha, patros (ojciec)-nadaje własności ziemskie

Obowiązki lenne:pomoc (auxilium) – to gł. pomoc zbrojna rada (Consiliom) – obowiązek przebywania na dworze seniora, zasiadania w jego radzie i brania udziału w jego sądach.Sąd paru- decyzja o odebraniu ziemi, tylko w sytuacji felonii (wiarołomstwo) –ludzie sądzący przez równych sobie.Europa Zachodnia- zasada wasal mojego wasala, nie jest moim wasalemImmunitety- przywileje:-ekonomiczny- zwolnienie ze świadczeń pieniężnych na rzecz władcy- sądowy- monarcha rezygnuje z jurysdykcji sądowniczej na terenie ziemiZiemie, które były całkowicie wyłączone spod jurysdykcji monarchy nazywamy- alodiumKomendacja- wchodzenie w zależność z osobami świeckimi

II.Stanowość społeczeństwa:Kryterium przynależności do stanu nie jest majątek, jest nim urodzenie w obrębie danego stanu.Stany:-szlachecki-mieszczański-chłopski-duchowieństwo (rekrutacja odbywała się przez wykształcenie)

Istniała możliwość zmiany przynależności do stanu, ale było to bardzo ciężkie. W Polsce odbywało się to przez ustawę nobilitacyjną. Stany różnią się poprzez statut prawny. W XIV w. pojawia się ideologia podważająca stanowość.

III.Stagnacyjność gospodarcza (brak rozwoju)Polska:XIII-12-4,5z --------------- XVIII-12-4,5zŹródłem stagnacyjności gospodarczej jest naturalizacja gospodarki czyli jej samowystarczalność.Własność monarialna (manor- dwór)

System pól otwartych. W systemie feudalnym największym miastem był Paryż.IV 80-90% ludności utrzymuje się z rolnictwa (obyczaj, który ma wpływ na gospodarkę propinacyjny)Propinacja (łac. propinatio) było to wyłączne prawo właściciela dóbr ziemskich do produkcji piwa, gorzałki i miodu oraz przywilej do sprowadzania tych wyrobów z innych miast i czerpania z tego tytułu dochodów.

V-duży wpływ czynników egzogenicznych (zewnętrznych) na funkcjonowanie gospodarki.Przywilej ekonomiczny- przywilej pierwszej nocy ;)Teza sprawiedliwej pracy

Gospodarka feudalna przechodzi w oczynszowanie (XII)Osadnictwo na prawie niemieckim (lokacja)

XIV- psucie pieniądza, któro było źródłem dualizmu europejskiego.Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu w krajach leżących na wschód od rzeki Łaby gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej

(rolnictwo ekstensywne), a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne). Proces ten rozpoczął się w XVI wieku.Prawo Kopernika-Greshama to zasada mówiąca, że jeśli jednocześnie istnieją dwa rodzaje pieniądza, pod względem prawnym równowartościowe, ale jeden z nich jest postrzegany jako lepszy, ten "lepszy" pieniądz będzie gromadzony, a w obiegu pozostanie głównie ten "gorszy". Krótko mówiąc, gorszy pieniądz wypiera lepszy.Pieniądz gorszy ma tendencję do wypierania pieniądza lepszego. Proces tezauryzacji- zmiana lepszych monet w skarb.

W Europie Środkowej Nastąpiło zjawisko refeudalizacji (przywrócenie stosunków feudalnych). Kończy się ona niepowodzeniem, gospodarka zmienia się w gospodarkę kapitalistyczną.1358- bunt chłopów1524- Thomas Münzer- bunt chłopówKatastrofa demograficzna- cofnięcie się procesu demograficznego.1000r.- 43 mln1300r. 75 mln1400r. (dżuma)-45mln

Europa zachodnia- wynalezienie w XIV w. prochu, według niektórych historyków było to jedno z głównych przyczyn upadku feudalizmu w tej części Europy.

W Europie środkowo-wschodniej refeudalizacja kończy się powodzeniemTeoria germańska- w istocie główną przyczyną refeudalizacji były pewne niedoskonałości ludności Europy środkowo-wschodniej- stawiani byli na niższym poziomie niż germanie.(Słowianin- slavus- niewolnik)Teoria K. Brennera- źródeł refeudalizacji i jej powodzenia należy szukać w niższości cywilizacji Europy środkowo-wschodniej (np. mały opór wobec prób refeudalizacji).Teoria militarna w Europie zachodniej panowie feudalni byli przeżytkiem a w europie środkowo-wschodniej byli oni skutecznym instrumentem powodzenia działań wojennych. Wpływ na zjawisko refeudalizacji miała również elekcja. Źródłem powstania folwarku pańszczyźnianego był:- spadek dochodu szlachty- wzrost aktywności gospodarczej szlachty- formę tej aktywności jest/był folwark pańszczyźniany-dogodny rynek zbytu na artykuły rolnicze- następuje zaostrzenie stosunków poddańczych- dominująca pozycja szlachty

Ekonomiczne skutki folwarku pańszczyźnianego:-dogmat spichlerza

W poł. XVIIw. Cena na artykuły przemysłowe rośnie a maleje na artykuły rolne, następuje rozwarcie nożyc cenowych

Kapitalizm- młody 200 latGospodarka kapitalistyczna:- Inaczej rynkowa- Dominacja kapitalistycznej własności czynników produkcji- własność czynników produkcji / prywatna – kapitalistyczna – własność indywidualna, grupowa, międzynarodowa; prywatna inna – drobnotowarowa, pracownicza; publiczna – państwowa, komunalna, spółdzielcza/ - Własność kapitalistyczna – szczególny typ prywatnej własności, oznacza istnienie takiej struktury społeczno – ekonomicznej, która umożliwia prywatnym właścicielom środków produkcji prowadzenia przy pomocy najemnych pracowników działania gospodarczego nastawionego na maksymalizację zysków.

Do XVII w. głód i niedostatek- dopiero pojawienie się kapitalizmu pozwoliło niektórym państwom na osiągnięcie zadowolenia

2,84%- przeciętne tempo rozwoju gospodarczegoCzynniki, które wpłynęły na rozwój gospodarki kapitalistycznej:Maź Weber- warunki przedwstępne (umiejętności posługiwania się pismem, rozwój transportu i komunikacji, upowszechnienie się pieniądza, pojawienie się monoteistycznej religii, pojawienie się armii, zalety reformacji)Warunki wstępne ( biurokratyczne państwo i prawa obywatelskie) nienaruszalność własności prywatnej, fundament kapitalizmu i praw obywatelskich, prawo do przemieszczania się) bez tych uprawnień niemożliwe było wprowadzenie kapitalizmu.Warunki bezpośrednie:-obywatel przestrzegający prawa nie będzie represjonowany, przewidywalne prawo, niedualistyczna etyka gospodarcza, państwo praworządne, respektuje wydawane przez siebie ustawy.Bogacenie się przestaje mieć konotacje negatywną- gospodarka niedualistyczna. Negatywne nastawienie kościoła do nowo oeconomicus.Reformacja likwiduje to myślenie (dualistycznej etyki)Teoria predestynacji- bogactwo oznacza, że Bóg wybrał jakąś osobę, miało to ogromne znaczenie w pobudzaniu ludzi do gospodarowania. 4 cechy systemu kapitalistycznego wg Webera:-Przedsiębiorcza organizacja kapitału- duch racjonalności- skalkulowanie ryzyka, duch ryzyka- duch kapitalizmu-zracjonalizowana technologia-wolna siła robocza-nieograniczone rynki zbytuChciwość w gospodarce kapitalistycznej jest inna niż wcześniej:W. Sombart- stan świadomości społecznej decyduje o tym czy mamy do czynienia z systemem kapitalistycznym, który jest syntezą 2 postaw:- ducha i ryzyka-ducha i racjonalnościLucca Paciori- rachunkowość „winien i ma”Zracjonalizowana technologia- nie każdy wynalazek jest przydatny, innowacje technologiczne, to taki wynalazek, przy którym większość nakładów na jego wprowadzenie jest mniejsza niż przynoszone przez niego dochody (Simon Kuzniec), np. maszyna parowa- James Watt- to była zracjonalizowana technologia

Wolna siła robocza, osłabienie systemu feudalnego, tylko zlikwidowanie tego systemu oznaczało wprowadzenie kapitalizmu.1662r. zniesienie stosunku poddańczego w AngliiNieograniczone rynki zbytu- masowa produkcja na sprzedaż.

Wilczy kapitalizm- XIXw.I- 1790-1850- wczesne stadium rozwoju gospodarki wolnorynkowejII- 1851-1890- rozwinięty etap gospodarki wolnorynkowejIII- 1891-1929- monopolizacja gospodarkiIV- 1929/1930- interwencjonizm gospodarczy państwa, występują pewne tendencje

gospodarcze, ale nie oznacza to że o wszystkim decyduje państwo, mówimy o pewnych dominujących tendencjach

I-mamy do czynienia z istotnym oddziaływaniem państwa na gospodarkę, nie jest ona w pełni liberalna, 1894-pierwsza Akademia PolitechnicznaXVII w. Władze państwowe wyznaczyły nagrodę dla wynalazców, wynalazki miały dotyczyć gospodarki. Państwo wpływa na gospodarkę negatywnie.

Główne tendencje rozwoju gospodarki kapitalistycznej:1) Podatki akcyzowe (zakładają mechanizm rynkowy gospodarki wolnorynkowej)- nakładanie,

przedsiębiorca nie jest wolny w podejmowaniu decyzji ponieważ musi brać pod uwagę podatek.

Państwo nakładało podatki na te aktywy, które z punktu widzenia gospodarki są atrakcyjne ( dzisiaj papierosy, alkohol)

2) Polityka celna/ lobby polityczneFrancja w okresie restauracji wprowadziła bardzo wysokie stawki celne na sprowadzany z Anglii węgiel kamienny. Do Xviii. Wykorzystywano węgiel do wytopu żelaza. Przemysł hutniczy Francji był opóźniony od Anglii o pół wieku tylko ze względu na lobby polityczne.

Gospodarka kapitalistyczna powinna być wolna od ingerencji państwa- leseferyzmu- niewidzialna ręka rynku; państwo- stróż nocny( bezpieczeństwo państwa, bronienie przed agresją zewnętrzna i wewnętrzną.

W I państwo oddziałuje na gospodarkę pozytywnie i negatywnie. Zadaniem państwa jest budowa odpowiednich instytucji, które mają pozytywny wpływ na gospodarkę, normy i zasady.

Ekonomia instytucjonalna- Douglas NorthInstytucja- przyjęte przez ludzi ograniczenia strukturalizujące międzyludzkie interakcje. Zinternalizowane ( przyjęte za własność) normy postępowania- uczciwość, odpowiedzialność, zapobiegliwość, oszczędność)Instytucje kształtują reguły formalne, które znajdują się w prawie oraz reguły nieformalne- zwyczaje, obyczaje, normy, obowiązujące w danym społeczeństwie.Niemcy i Japonia → normy i zasady sprzyjają rozwojowi gospodarczemu.

Anglia jako jedyne państwo, które wprowadziło wszystkie zasady wolnorynkowej /wolno kierunkowej gosp.→ wprowadzenie ceł zbrojowych spowodowało powstanie wspólnej organizacji skupiającej pracodawców i pracowników Liga Manchesterska do zwalczania ustaw zbożowych → R CobolemJak rosła płaca to rosły koszty produkcji, produkty stawały się mało konkurencyjne na rynku światowym.Płaca musiała odtworzyć siły witalne robotników.Opór przedsiębiorstw i pracowników1846- doszło do zniesienia ustaw zbożowych (ale zrobiono to relatywnie zbyt późno). Mniejszość irlandzka znalazła się w dramatycznej sytuacji.1849- zniesienie symbolu protekcjonizmu angielskiego → akty nawigacyjne Cromwella (1651)1851r. – Anglia staje się w pełni państwem wolnokonkurencyjnym, zniesiono wszystkie cła.Anglia mogła pojąć taki krok ponieważ dominowała gosp. Nad innymi państwami w Europie.

III FAZA- MONOPOLIZACJI GOSPODARKI

Geneza- cykliczne rozwoje gosp. Kapitalistycznej C. Juglar- co 8, 11 lat gosp. Kapitalistyczna przechodzi określony proces rozwoju. Cykle koniunkturalne

1825 18361847 Kryzys, spowolniony rozwój gospodarczy1857 Ma charakter nadprodukcji, na rynku może wygrać tylko ten, kto produkuje 1866 najwięcej, najnowocześniej i najtaniej. Ten kto tego nie spełnia musi wypasć z 1873 rynku.

Geneza →

W XIX w- tysiące wynalazków przyspiesza rozwój gospodarczy. Kołem napędowym rozwoju był transport.

Pojawienie się kolei- 1814 r. G Stephenson 1828- pierwsza linia kolejowa.1830- pierwsza linia kolejowa o znaczeniu ekonomicznym łącząca Liverpool i Manchester.Pojawienie się kolei- bodziec w przemyśle hutniczym ułatwia handel.1807- Robert Fulton- pierwszy statek parowy ( Flota dla Napoleona- nie zgodził się on na ten pomysł) skraca czas podróży (1819savannak- pierwszy rejs); uniezależniał transport od warunków pogodowych.1838- pierwsza stała linia żeglugi łącząca Europę z USA → przyspieszenie migracji ( z Europy wyemigrowało 60 mln ludzi od 1819 do 1914 z tego 39 mln do USA)

Przemysł hutniczy1. 1856- gruszka H. Bessemer- umożliwiła wytop stali bezpośredni z surówki2. 1867- piec Martenowski- pierwszy piec umożliwiający recykling istniejących wcześniej

towarów.3. piec Thomasa 1878r.- większość na żelaza, które były dostępne np. w USA były

niewykorzystywane ponieważ były naszpikowane fosforem , a one nie nadawały się do produkcji.Wyściółka (???) absorbowała część fosforu 1886- hutnictwo metali nieżelaznych- wyprodukowano metal 3-4 razy lżejszy od żelaza.

12.11.2009

Formy monopolizacji W XIX w ceny maleją, produkcja wzrasta -porozumienia monopolistyczne w latach ‘90-kartel- firmy wchodzące w jego skład mają swoich dyrektorów, dogadują się co do wielkości produkcji i cen-syndykat- wspólne biuro sprzedaży aby nikt nie sprzedawał więcej-trasty- jeden zarząd dla wielu firm

-koncerny- jeden właściciel. Tworzy się je przez koncentrację lub centralizacje kapitału- firmy tworzą spółki akcyjne → silniejsze przedsiębiorstwo przejmuje słabsze.Mogą mieć charakter Pionowy- koncern monopolizuje cykl produkcyjny od pozyskiwania surowca aż po zbyt.Poziomy- jedno dobro jest wytwarzane w danym regionie przez jedna firmę

Niemal równocześnie z powstaniem monopoli zaczęła się walka z nimi.∙ Biuro antymonopolowe 1890- pierwsza ustawa antymonopolistyczna U. Hermana- nakazywała prowadzenie firm tylko na szczeblu stanowym.Postęp techniczny wymaga gigantycznych nakładów finansowych, nie stać by było małych firm na produkcję.Eksport kapitału- poziom kultury technologicznej musi być wyrównany w krajach gdzie produkt ma być wytwarzany.

Genezy kryzysów gospodarczych:

Endogeniczne podejście- źródła kryzysów w gospodarce tkwią w istocie gospodarki wolnorynkowej.Egzogeniczne- mechanizm jest dobry, a kryzysy przynoszone są z zewnątrz (ugrupowania liberalne)

Kryzys gospodarczy:

Cykl koniunkturalny oznacza powtarzające się w określonym następstwie czasowym zmiany podstawowych wielkości ekonomicznych np. PKB- suma wartości wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie przy wykorzystaniu czynników produkcji będących własnością danej gospodarki (u niego ożywienie to poprawa)

W USA produkt krajowy brutto porównuje się z potencjalnym produktem krajowym brutto.

Trend- wygładzona ścieżka rozwoju ilustrująca rozwój produkcji w dłuższym okresie czasu po wyeliminowaniu krótkookresowych wad i popytu na pieniądze.

Teoria endogeniczna J.M. Keynes( ojciec interwencjonizmu) 1936- każdy wzrost produkcji generuje adekwatny popyt – popyt i podaż w stanie równowagi.

J.B. Say- Keynes obalał jego teorię- niezakłócony rozwój gospodarki kapitalistycznej, popyt i podaż zawsze w stanie równowagi. „Keynes postawił prawo Saya na głowie”. Istnieje cos takiego jak preferencje prywatności – istnieje popyt na same pieniądze .Keynes proponuje sprawiedliwy podział majątku, podatki bezpośrednie, a pośrednie są niekorzystne, szeroka gama ulg aby zachęcić do inwestowania- państwo ma utrzymywać relatywnie niską stopę kredytu w Banku Głównym w danym kraju, operacje otwartego rynku np. państwo obniża rezerwę obowiązkową banków, udział państwa poprzez organizowanie robót publicznych , osuszanie bagien, regulacje biegu rzeki –finansowane z deficytu budżetowego- zjawiska inflacyjne.

Teorie egzogeniczne:a) Teoria cyklu politycznego- Michał Kalweski

Źródeł kryzysu należy upatrywać w nieracjonalnych zachowaniach polityków, którzy próbują przypodobać się wyborcom

b) teorie psychologiczne- kryzys wynika z nastawienia ludzi- strachu, obawy przed przyszłością-> ograniczenie konsumpcji. Zadaniem rządu jest utrzymanie ogólnego optymizmu

c) Teoria innowacyjności- źródła kryzysu tkwią w niezwykle dynamicznym postępie- wysokie ceny, ludzie nie mogą ich kupować, potem ich stać i wypiera się stare np. DVD wyparło VIDEO

d) Teorie monetarystyczne- amerykański ekonomista M. Fridman- szuka źródła kryzysu gospodarczego w 1929r.; źródła kryzysów tkwią w zbyt nikłej emisji pieniądza lub w zbyt wysokiej. Ludzie popełniają błędy i powodują powstanie kryzysów.

Wielki kryzys gospodarczy na przykładzie Polski:.

X. 1929- Krach na giełdzie w Nowym Jorku.

a) radykalny spadek produkcji przemysłowej w 1932-41%; 1929-1935-30%-spadek aktywności gospodarczej Najbardziej dotknięci Niemcy i USA – 49% spadek produkcji przemysłowejRadykalny wzrost bezrobocia, W Polsce tylko ok. 40% potencjału było wykorzystane, fala bankructw, lepiej radzą sobie firmy mniejsze, większe są pilnowane przez Urząd Skarbowy.

b) radykalne skurczenie się gospodarki w Polsce o 15% -> 2,3% -> 15% 33% -> 47 % 1934 1790 mln – 500 mln Skutek załamania się kursy akcji na giełdzie

1) W okresie wielkiego kryzysu gospodarczego następuje spadek importu i eksportu. W Polsce przed kryzysem eksport wyniósł 3 mld, a po kryzysie 800 mln

2) Dramatyczna sytuacja budżetów państwa Spadają podatki firm

Budżet Polski – 1929 r. – 3029 mld1932-1933 – 2000 mld, a wydatki 2225 mld (groźba inflacji)

Deficyt budżetowy był bardzo niebezpieczny3) Najważniejsze cechy kryzysu:Odmienne reagowanie na kryzys gospodarczy dwóch ośrodków gosp.

W przemyśle – radykalnie spada produkcja 1932 – 41%, a ceny są takie same bądź rosną

W rolnictwie – produkcja produktów rolnych rośnie, rośnie ich podaż na rynku, dramatycznie spada cena

Rozwarcie nożyc cen – głównym problemem gosp. międzywojennej był mały rynek wewnętrzny.

10 mln ludzi nie bierze udziału w gosp.

Dlaczego rolnictwo i przemysł reagują diametralnie odmiennie na ten sam bodziec, czyli brak popytu? Od 1891 r. Rozpoczyna się III etap gosp. Kapitalistycznej, czyli gospodarka monopolistyczna. Nie da się stworzyć monopolu z 3,5 mln. Gospodarstw chłopskich. Pojawia się zjawisko podaży głodowej – chłopi zaczynają sprzedawać artykuły wykorzystywane w gospodarstwie. Gospodarka polska podlega głębokiemu procesowi monopolizacji kartel – porozumienie miedzy przedsiębiorcami pod względem wielkości produkcji i ceny. Monopolem były objęte nawet najważniejsze towary przemysłowe. Monopol węglowyPonad tona węgla kosztowała 40 zł – 98%. Monopol powodował, że cena była 3,4 razy większa niż cena produkcji.Cena na artykuły nowe jest ustalana przez rynek, cena na artykuły przemysłowe ustalana jest przez porozumienia monopolistyczne

II podstawowe etapy w polityce rząduDo października 1932 mówią, że rząd nic nie robi, wiele obietnic – roboty drogowe, pożyczki, obniżenie podatków, lecz ich nie spełnia. Rząd prowadzi politykę liberalną. Jest ona celowa, autor - Władysław Zawadzki, cel – utrzymanie silnej pozycji złotówki. Metoda ta polega na tym, że jeżeli ktoś nie pomaga komuś, kto znajduje się w złej sytuacji gospodarczej, to spowoduje, że najsłabsze ogniwa splajtują i wypadną z rynku. Kryzys ma zadziałać jak swoista szczotka i najsłabsze firmy

wypadną z rynku i nastąpi naturalna alokacja, wyczerpią się zapasy. Pozostaną na rynku najsilniejsze firmy, które mają najtańszą siłę produkcji i spadną w końcu ceny. Problem polega na tym, że to nie działa. Dlaczego do 1932 to nie działa? Bo ta polityka jest wewnętrznie niespójna, rząd toleruje działalność karteli, które pogłębiają kryzys gospodarczy. W karteli tylko parę (…) produkuje, a wszyscy dostają pensję (postojowe) – powoduje to skokowe bezrobocie. Dlaczego rząd do 1932 r. toleruje działalność karteli?

a) Kartel jest jedyną działalnością gosp., która potrafi w czasie kryzysu prowadzić eksport. Żadna poj. firma nie jest w stanie eksportować. Kartel eksportuje po cenie dumpingowej (pon. Kosztów produkcji)

cukier - rynek wewnętrzny 1,41 zł - rynek zewnętrzny 17 gr.

Jeżeli kartele eksportuje ze stratą i konsument wewnętrzny musi rekompensować kartelom, następuje zawężenie cen na rynku wewnętrznym b) związany jest z udziałem kapitału zagr. w kartelach, a 1929 – 1935 roku odpłynęło z gosp.

polskiej 1,8 – 2 mld złotychc) korupcjaPaździernik 1932 – sytuacja dramatyczna, radykalna zmiana polityki, rząd odchodzi od polityki liberalnej, prowadzi to do polityki, która polega na zwiększeniu produkcji i spadku ceny (w przemyśle), a w rolnictwie sytuacja odwrotna (obniżyć produkcję, zwiększyć cenę)

Rząd, aby osiągnąć te cele podejmuje określone działania: przemysł – 1933 r. –ustawa antykartelowa, która umożliwiała rozwiązanie porozumienia,

kartel „centrocement” rząd podejmuje roboty publiczne (ok. 110 tys. os.) Wydatki ok. 300 mln zł. Organizowano

je w działach, które zwiększały produkcję, a zmniejszały popyt na środki produkcji rząd prowadzi politykę etatyzmu z litości (państwo jest zetatyzowane – duży sektor

własności państwowej). Państwo zaczyna przejmować prywatne firmy, np. te, które są w złej sytuacji gosp. i musi do nich dołożyć, np. fabryki produkujące na potrzeby armii)

Etatyzm z litości – zakłady włókiennicze w Łodzi zatrudniające 8000 osób. Rząd miał dylemat czy doprowadzić tę firmę do bankructwa, co doprowadziłoby do pozbawienia 8000 ludzi pracy. Ale państwo przejęło tę firmę na własność i dołożyło kilkaset mln, aby później wrócić firmę właścicielom. Rząd wprowadził zwrot stawek cenowych, aby zwiększyć opłacalność eksportu Z rolnictwem – rząd próbuje zmusić rolników do ograniczenia produkcji przez

wprowadzenie konwersji długów i ograniczenia podatków. W USA bawełnę. Konwersja długów – obniżano oprocentowanie pożyczek

Zorganizowanie interwencyjnego skupu zboża – państwo magazynuje zapasy zboża, aby nie trafiły one na rynek.

Zlikwidowanie rozwarcia cen nr 2 (polegało na tym, ze zyski, jakie mieli chłopi z wyprodukowania produktów były mniejsze niż w sklepach detalicznych) Chłop powinien dostawać przynajmniej 50% ceny.

Wprowadzenie ograniczeń dewizowych. W kwietniu 1936 zawieszono spłatę kredytów, które Polska zaciągnęła wcześniej. Polska należała do złotego bloku.

Wszystkie działania rządu doprowadziły do tego, że od 1936 sytuacja zaczęła się poprawiać. 1936-1939 r. Polska była tygrysem wzrostu gospodarczego na równi z Japonią.Budowa COP-u. (Centralny Okręg Przemysłowy)Wizja gosp. komunistycznej to wizja bardzo uproszczona i prymitywna.

Industrializacja socjalistyczna (ZSRR):

Wszystkie państwa socjalistyczne przeszły podobny proces industrializacji:Podstawowe cechy gospodarki socjalistycznej według Marksa i Engelsa:a) społeczna własność środków produkcji, pozbawienie własności prywatnej, uspołecznienie

= upaństwowienieb) centralne planowanie gospodarkic) centralne zarządzanied) gospodarka bezpieniężna – „każdemu według potrzeb”, lecz jest to założenie czysto

idealistyczne. Nie będzie kupna, sprzedaży, ludzie będą pracować i zgłaszać się do magazynu po potrzebne produkty

e) gospodarka i społeczeństwo bezklasowe - nie będzie czynnika, który by wszystkich ludzi podzielił na klasy. Złośliwi twierdzili, że komunizm to niesprawiedliwy podział nędzy.

f) Gospodarka w postaci jednej fabrykig) Rewolucja będzie ogólnoświatowa i permanentna, rewolucja będzie trwała dopóki nie

opanuje całego świata

SDKPIL -> KPP -> PPR w PolsceMarks miał wizję, że formacje niższe przechodzą w formacie wyższe, np. formacja niewolnicza w feudalizm, ona w kapitalizm i następnie w socjalizm.

Modyfikacja Lenina:Rewolucja proletariacka wybuchnie tam, gdzie występuje system kapitalistyczny – USA, Wlk. Bryt.Zakwestionował on tezę Marksa w praktyce, rewolucja ta najszybciej wybuchnie w najsłabszych ogniwach systemy kapitalistycznego, a nie w najsilniejszym. Lenin bardzo dobrze potrafił przeprowadzać rewolucje. Bolszewicy w 1917 – 20 tys., a mimo to udało im się objąć władzę. Lenin był politykiem elastycznym, opierał się na zasadzie ”jeden krok w tył, dwa w przód”.Etapy:1. 1917-1918 – zmiany ustroju socjalistycznego. Dekret o pokoju wyprowadzający ZSRR z I

wojny światowej, dekret o ziemi dzielił własność obszarniczą między chłopów.2. IX 1918 – III 1921 – komunizm wojenny (nieudany zamach na Lenina) – forma kary dla społ.3. III 1921 – XII 1925 Nowa Ekonomiczna Polityka4. 1926 – 1929 – odejście od NEP-u, przygotowania do industrializacji5. 1929 – 19336. 1933 – 1937 Plany pięcioletnie7. 1938 – 1941(najazd Hitlera na ZSRR)

Przeprowadzono całkowitą nacjonalizację przemysłu (1920), cała gospodarka zastała podporządkowana w biurokratyczne instytucje nadrzędne, gosp. centralnie planowana, głównym celem rozwoju gosp. jest utrzymanie przemysłu zbrojeniowego. Próba likwidacji pieniądza = jednostka pracy

Pełen monopol na handel wewnętrzny – chłopi nie mogli sprzedawać tylko państwo było pośrednikiem w obrocie. Rozwój policji – narastanie terroru policyjnego, liszeccy (dawna inteligencja pozbawiona praw), trudna sytuacja robotników – wprowadzenie książeczek pracy, obowiązkowego 16-godzinnego dnia pracy, suchotniki

Jest to polityka celowa i świadoma. Po trzech latach okazuje się, że system ten nie funkcjonuje (głównie w gospodarce). Zmniejszyła się wydajność pracy o 40%, ceny wzrosły x 8000- I wielka fala głodu. Doprowadził Lenin na początku lat 20. Głód był konsekwencją polityki bolszewików. Wprowadzenie monopolu na handel – państwo nie miało jak zapłacić rolnikom, chłopi oczekiwali art. przemysłowych, których państwo nie posiadało. Ilość sprzedawanych artykułów żywnościowych spadła i państwo wprowadziło podatek, zabierało zboże nie płacąc za nie – chłopi przestają zasiewać, produkować, cierpi na tym także hodowla (wybito ok. 40% zwierząt hodowlanych w pierwszych tygodniach).

-rosnące niezadowolenie społeczne – liczne bunty chłopskie, antonowszczyzna – bunt został stłumiony, bunt w Guberni Tambowskiej, bunt marynarzy w Kronsztadzie stłumiony przez Tuchaczewskiego

W marcu 1923r. Lenin zdecydował zmienić politykę z okresu komunizmu wojennego.3. Lenin proklamuje NEP – cofnięcie się ku gospodarce kapitalistycznej, plan odbudowy gospodarki. Zmiana w rolnictwie – zmieniono razwiorstkę; niższy podatek (20%); zniesiono monopol handlowy; zmiana profilu przemysłowego; umożliwienie powiększania gospodarstw rolnych oraz wynajmowanie siły roboczej Wprowadzono sądową ochronę własności prywatnej W przemyśle – częściowa denacjonalizacja, duży sektor własności prywatnej Rozluźnienie centralnego planowania i zarządzania Możliwość inwestowania kapitału zagranicznego Rezygnacja z likwidacji pieniądza – reforma wprowadzająca złoty pieniądz – rubel Wzrost poziomu produkcji przemysłowej do stanu z 1913r.

Przyczyny odejścia od polityki NEPu:1923 r.– podjęto decyzje o przyspieszonej industrializacji kraju; uznano, że NEP wykorzystał swoje możliwości gospodarcze, nie gwarantuje zgromadzenia środków na industrializację. Również względy ideologiczne – NEP był niezgodny z zasadami ideologicznymi (pojawienie się także burżuazji nepmańskiej, która była głęboko zdemoralizowana).NEP - trudne czasy, NEPmani mieli świadomość, że bolszewicy mogą ich zlikwidować, dlatego woli wydawać pieniądze niż je inwestować.Wraz z NEPem pojawia się zróżnicowanie społeczeństwa.

4. Proklamowanie intensywnej industrializacjiZakładano, że powstanie 1300 zakładów przemysłowych, co miało kosztować 64mln rubliUjawniło się zjawisko woluntaryzmu gospodarczego – nie liczenie się z możliwościami gospodarczymiSzkoła genetyczna – Bazarov, Groman, Konaetew

Planowanie teleologiczne– wyznaczenie celu ekonomii jest zadaniem polityków, a ekonomistów zebranie środków na realizację tych celów. Wprowadził wolę kolektywną, która ma umożliwić realizację planu. Wyrazem woli kolektywnej był wyścig pracy(Aleksiej Stachanow, Wincenty Pstrowski)

Istniały 3 koncepcje finansowania industrializacji:1) Stalina – źródłem zmiana reformy własności z okresu NEPu, zlikwidowanie burżuazji

nempańskiej Nie będziemy płacić długów carskich Monopol zagraniczny Monopol bankowy

2) Preobrażeńskiego - źródłem finansowania ma być tzw. wewnętrzna kolonia (nieekwiwalentny handel w Anglii w koloniach)

ZSRR nie ma pieniędzy, kapitału wewnętrznego, nie można pożyczyć pieniędzyNależy z jednej grupy społecznej utworzyć wewnętrzną kolonię – chłopiPaństwo administracyjnie obniży ceny artykułów rolnych, a podwyższy na art. przemysłowe3) Sokolnikowa – najbardziej racjonalna; Komisarz Finansów, lecz nie do zrealizowania.

Państwo powinno skoncentrować się na wzbogaceniu rolnictwa. Musiałaby trwać lata. To teoria Preobrażeńskiego była realizowana w ZSRR!07.01.2010

1929 – proces kolektywizacji wsi (forma kołchozu albo sowchozy państwowe). Proces ten to tak naprawdę wojna domowa, zmuszano chłopów do oddawania ziemi

Woluntaryzm ekonomiczny20% - zlikwidowanie takiej ilości gospodarstwz 25 mln gospodarstw 8 mln (październik) 50 % gospodarstw rolnych (5 miesięcy)

Kułacy mają zostać zlikwidowani (1,3 mln x 5,6)Powołano specjalną komisję pod przewodnictwem Mołotowa (podział chłopów na 3 kategorie):

a) chłopi aktywnie sprzeciwiający się kolektywizacji mieli zostać wycofani z obiegu (?)b) Chłopi, którzy nie przejawiali żadnej aktywności rewolucyjnej tzw. arcywyzyskiwacze, mieli

być wysiedleniZ 1,8 mln 1,3 mln (dotarło na miejsce)c) chłopi, którzy sami zgłaszali się do kołchozów i sowchozów, mieli zostać wysiedleni na gleby

wymagające ulepszenia (do Kazachstanu, na Syberię)

Kolektywizacja wsi okazała się katastrofą z punktu widzenia ekonomii. Likwidowano kułaków (najlepszych gospodarzy), ziemia wcielana do kołchozów i sowchozów była pod chłopami nie znającymi się tak jak kułacy

Produkcja zboża 7,5 7,11928 – 188mln zwierząt hodowlanych 1920 – 83mlnkrowy: 29mln 19mlnkonie 32mln 17mln

Rośnie ilość artykułów żywnościowych leżących w rękach sowietów

W czasie NEPu podatki 15-20% 40%

Wprowadzono przymusowy skup zbożaChłopi dostawali 8,5mln a koszt produkcji wynosił 28mln.

Powołanie MTS (ośrodek Maszynowo- Traktowy)Kontrola kołchozów i sowchozówMTSy udostępniały sprzęt rolniczyZa wypożyczony sprzęt płacono artykułami żywnościowymi

Ustalenie nieekwiwalentnych cen (Preobrażeński)Aby chłopi mogli kupić art. Przemysłowe musieli oddać 10 razy więcej art. Żywnościowych

Nauką z jakiego zjawiska była kolektywizacja?Nauka z komunizmu wojennego. Wprowadzenie paszportyzacji. Polegała na tym, że jest łatwiej kontrolować kołchozy i sowchozy niż 25mln gospodarstw rolnych. Cel – kontrola chłopów.

Skutek kolektywizacji wsi: załamanie się produkcji artykułów rolnych druga fala głoduw 08.1932 – prawo o pięciu kłosach

Wprowadzenie paszportyzacji – chłopi nie mogli uciec ze wsi gdy nie posiadali paszportu wewnętrznego (spowodowane było to emigracją ludzi ze wsi do miast w celi uniknięcia fali głodu)(kanibalizm w skali masowej)

Michaił Szołochow – list do Stalina

Źródła finansowania industrializacji:

ascetyzm konsumpcyjny – obniżenie poziomu konsumpcjiSkutki tego modelu: negatywne reakcjezmuszono obywateli do akceptacji tego modelu (totalizacja życia politycznego i społecznego – lata 30.)system gułagu – system obozów przymusowychdo 1933r. przeszło ok. 28mln osób przez ten systemFunkcjonowanie systemu: dostarczał niewolniczej siły roboczej zastraszał społeczeństwo zabito 2,7mln ludzi (10%), większość umierała z głodu i chłodu; eksterminacja ludzi słabych psychicznie

Jakie jest podobieństwo gułagów i obozów koncentracyjnych?Różnica – w obozach niemieckich dokonywano genocidu (ros.) – mordowano ludzi nie ze względu na popełnione przestępstwo ale ze względu na pochodzenie (Żydzi, Cyganie)

Podobieństwa i różnice między industrializacją socjalistyczną i kapitalistyczną:Różnice:

1) pewna sekwencja zdarzeńkapitalistyczna – wyindukowana z sytuacji politycznej i społecznej, dokonuje się w sposób naturalnysocjalistyczna – wydedukowana z teorii ( najpierw Marks, Engels – i do tego dostosowuje się rzeczywistość)

2) źródła finansowaniaK – wiele źródeł finansowania, proces gromadzenia kapitału przez kilkaset latS – nie ma kapitału, obniżenie konsumpcji 3)K – wywołuje zjawiska demokratyczne, kontrola państwa nad ludem musi ulec osłabieniuS – prowadzi do ograniczenia swobód demokratycznych ( stosowanie przymusu)

4) rola rolnictwa ( w obu ogromna, rozstrzygająca)K – służy industrializacji, najpierw rolnictwo się rozwija i w oparciu o to następuje transfer kapitałuS – rolnictwo służy industrializacji przez wykorzystanie tego rolnictwa ; ma dostarczyć artykuły żywnościowe

5) preferencje działówK – rozwój przemysłu lekkiego, decydują konsumenciS – rozwija się przemysł ciężki, decyduje centralny planista

6) dominacja celów politycznych nad ekonomicznymiK – szanse na przetrwanie ma wszystko co rentowneS – może być coś rentownego ale jeśli nie będzie zgodne z ideami (doktryną) to musi być zlikwidowane; na pierwszym miejscu interes ideologiczny, polityczny (przykład – kolektywizacja wsi)

* Podkułacznikiem mógł zostać chłop średniorolny posiadający w domu samowar; ma świadomość kułaka.

14. 01.2010 Rewolucja przemysłowa w Anglii:

Najlepszym przykładem państwa, które przeszło industrializację zachodnioeuropejską, w którym wprowadzono gospodarkę kapitalistyczną jest Anglia.

Podstawowe warunki:1. nie ma przemysłu bez masowego rynku zbytu i mobilnej siły roboczej:

wcześniejsze zmiany na wsi (uczynienie z chłopów konsumentów, proces ogradzania polegający na podziale ziem gminnych i systemu pól otwartych i przydzielaniu ich zgodnie z wielkością posiadanego gospodarstwa, hodowla owiec w rolnictwie angielskim zaczęły powstawać duże gospodarstwa chłopskie- pow. 40 Ha, rolnicy angielscy stawali się kapitalistycznymi kupcami rósł popyt na towary powszechnego użytku, dzięki czemu mógł rozwijać się proces masowej produkcji)

1662r.- ostateczne zniesienie stosunku poddańczego w Anglii; chłopi nie byli „trzymani” na wsiach (miało to miejsce 150 lat wcześniej niż w Polsce)

morskie położenie Anglii (w stosunku do innych państw- przewaga, ok. 100 tys. angielskich marynarzy pływało na barkach przybrzeżnych można było szybko przetransportować towar, dzięki czemu w Anglii produkcja nie miała zasięgu tylko lokalnego, jak w innych państwach, lecz ogólnokrajowy

1700r.- Londyn liczy 500 tys. mieszkańców (5,5 mln w samej Anglii)- „pompa ssąca”, integrator przemysłu krajowego, metropolia

Witold Kula wyodrębnił 4 etapy gospodarki kolonialnej:o kruszcowy o korzenno-rzemieślniczy (sprowadzanie z kolonii towarów, które w Anglii były

drogie, m.in. przyprawy, chińska porcelana)o plantacyjny- kluczowy dla Anglii; plantacja rozumiana jako wielkie gospodarstwo

rolne, w którym pracownikom należy zapewnić m.in. żywność, ubrania. Metropolia wmusza koloniom określone towary (tzw. polityka rynków uwięzionych):

akty nawigacyjne które miały uchronić Anglię i jej kolonie przed konkurencją innych państw kolonialnych. (wymierzone głównie przeciwko Holandii)

Bostońskie picie herbaty (koloniści przebrani za Indian wyrzucili do morza transport herbaty z powodu zbyt wysokich cen)

o opodatkowanie ludności- metropolia nakłada na mieszkańców kolonii podatki1765r.- w gazecie bostońskiej ukazuje się artykuł o tym, że metropolia koncesjonuje rozwój gospodarczy

2. nie ma przemysłu bez akumulacji kapitału:akumulacja kapitału (pieniądz procentujący, przynoszący zysk) jest w przypadku Anglii pierwotna. Należało zgromadzić środki ze źródeł nie pochodzących z przemysłu.Główne źródła akumulacji kapitału w Anglii (proces trwał kilkaset lat):

kolonie (Anglia nie posiada kolonii kruszcowych, w etapie korzenno-rzemieślniczym państwo korzysta z działalności korsarzy):

o głównym profitem jest Hiszpania, z którym prowadzi nieekwiwalentny handel, z którego czerpie ogromne zyski. Pojawiły się wtedy w Anglii spółki akcyjne, dzięki którym możliwe stało się transportowanie towarów)

o powstały giełdy: pierwsza w Antwerpii (1531r.) oraz w Londynie (1567-1570), na których podstawowym kluczem do sukcesu jest informacja

początek XVIII w. – wielka spekulacja giełdowaAnglia miała gigantyczny dług wewnętrzny (ok. 50 mln funtów, dochód roczny Anglii: 9 mln), była zwolenniczką równowagi sił oraz wyznawała zasadę, ze nie ma wrogów, lecz wieczne interesy (?). Grupa osób związana z rządem chciała zredukować dług, zarabiając przy tym. Chciano osiągnąć zyski z Kampanii Wschodnioindyjskiej, zaczęto kupować jej akcje, które początkowo rosły (wzrost o ponad 100%). Później ludzie sprzedawali swoje akcje, gdyż Kampania nie mogła funkcjonować, nie przynosiła zysków. Akcje straciły bardzo na wartości, okazały się bublem. Stracili na tym ci, którzy nie mieli informacji.

nowoczesny system bankowy- bank Anglii powstał w 1694r.rodzina Fumerów- najbogatsza rodzina na świecie, która zbankrutowała z powodu udzielania pożyczek królowi Hiszpanii, który nie oddawał długów (17 razy ogłaszano bankructwo w ciągu 200 lat)

tzw. brudny handel- jego obiektem byli niewolnicy. Anglia z handlu niewolnikami czerpała ogromne zyski. Sprzedawano również żołnierzy

dług wewnętrzny- państwo angielskie ma tendencję do zadłużania się u obywateli, część była marnotrawiona, a reszta przeznaczana na industrializację. Głównym atrybutem miała być armia inwestycje w rozwój przemysłu zbrojeniowego. Państwo wspierało przedsiębiorców produkujących te towary poprzez zwiększanie podatków

rolnictwo surowce- węgiel kamienny, przynoszący duże zyski

Inne czynniki wpływające na dominację Anglii (rewolucję przemysłową): stan mentalności społeczeństwa angielskiego (religia decyduje o tym, co ludzie myślą)

Anglia musiała przejść proces zmian:o Max Weber- w 1904r. napisał książkę „Etyka protestancka a duch

kapitalizmu”, w której stwierdził, że jeżeli istnieje duch kapitalizmu to można mówić o gospodarce kapitalistycznej. Sądził, że religia protestancka kształtuje ducha kapitalizmu, a wady religii katolickiej są zaletami religii protestanckiej. Bogactwo było w niej dowodem na to, ze człowiek jest predestynowany do zbawienia. Uważał też, że wychowanie warunkuje wybór drogi życiowej, zawodowej.

o Werner Sombart- uważał, że duch kapitalistyczny polega na istnieniu ryzyka oraz racjonalności

teoria predestynacji- Bóg sam wyróżnia konkretne osoby do zbawienia. Człowiek, który z natury grzeszy, nie jest w stanie swoim postępowaniem zasłużyć na zbawienie i dlatego też Bóg wybiera, nie można go niczym przekupićpurytanie- ludzie wstrzemięźliwi, bogobojni, sprawiedliwi, uczciwi

stosunek władz państwowych (150 lat wcześniej niż Francja, Anglia przeszła rewolucję burżuazyjną Cromwella; lata 40. XVII w.- zmiana kształtu państwa)

o wprowadzono dużo dni postnych (zwiększenie popytu na ryby, które były ważną gałęzią gospodarki)

struktura społeczna Anglii- 30-40% to ludność pozarolnicza. Wynikało to z prowadzonej przez Anglię polityki wysokiej tolerancji religijnej duży napływ osób uciekających ze swoich krajów (np. grupa francuskich hugenotów).

21.0. 2010r. Społeczna Gospodarka Rynkowa w Niemczech:

Możliwości rozwoju gospodarczego Niemiec u progu powstania państwa: państwo niemieckie po II wojnie światowej obarczone ogromnymi kontrybucjami państwa zachodnie zrozumiały jednak, że polityka demontowania zakładów niemieckich

jest absurdalna, bo Niemcy były pod ich okupacją (musieliby je utrzymywać) ZSRR „wyciągnął” z Niemiec: 58 mld marek, 28 mld $ podział na 4 strefy okupacyjne (ZSRR, Francja, USA, Wlk. Brytania) pojawił się

problem niekomplementarności fabryk straty ludności Niemcy to naród wędrujący- utrata terytoriów (na rzecz Polski, Czechosłowacji), z

których byli masowo wysiedlani (17 mln Niemców po II wojnie światowej mieszkało na terenach nie należących do Niemiec)

koszty utrzymania osób poszkodowanych w wojnie (inwalidów, osób starszych, sierot) Niemcy nie chcieli brać odpowiedzialności za swój los (uważali, że państwo powinno im

zapewnić pracę, opiekę, itp. – kryzys psychologiczny) chaos pieniężny (w praktyce marka nie miała żadnej wartości- Hitler emitował „pusty

pieniądz”. W 1946r był on wykorzystany w 30%, a w 1947r- w 50%

duże bezrobocie (ok. 2 mln osób)- potencjał produkcyjny nie produkuje, a nawet jeśli produkuje, to gromadzi produkty przemysłu w magazynach, czekając na koniunkturę.

Mimo to, Niemcy odniosły wielki sukces gospodarczy.

SGR- Społeczna Gospodarka Rynkowa, której twórcą był Alfred Müller-Armack.On i inni naukowcy tworzyli tzw. Szkołę Freiburdzką (Freiburg). Byli nazywani Ordoliberałami. Ważne osoby:

1. Wilhelm Röpke 2. Walter Eucken (zbierał to, co inni opracowali. W latach 50. napisał książkę pt. „Podstawy

polityki gospodarczej”

Co spowodowało, że w 1933r. większość społeczeństwa niemieckiego oddała los kraju w ręce człowieka, który sprawiał wrażenie niezrównoważonego (Hitlera)???Była to „pokusa totalitarna” społeczeństwa niemieckiego.Ordoliberałowie próbowali odpowiedzieć na pytanie, co jest źródłem tej pokusy? Röpke uważał, że źródeł tej pokusy należy szukać w procesie proletaryzacji (z łac. proles- potomek, latorośl; proletariusze- ludzie nie posiadający niczego, z wyjątkiem dzieci, nie płacą podatków, nie mają praw i obowiązków są pasożytami, którym państwo musi zapewnić wyżywienie, niewyrafinowaną rozrywkę). Twierdził on, że w państwie niemieckim pojawiła się taka sproletaryzowana masa, która dostała gigantyczną broń w postaci karty wyborczej (łatwo pozyskać ich poparcie, mają osobowość autorytarną- skłonność do poddawania się pod czyjeś rządy). Początek tego procesu rozpoczął się, wg Röpke, ok. 1890r. (monopolizacja). Powstały wtedy wielkie domy towarowe, zakłady przemysłowe, wielkie gospodarstwa rolne, z którymi drobni przedsiębiorcy nie mogli konkurować. Byli oni rozczarowani i musieli opuszczać swoje ojczyste miejsce zamieszkania (ulegali wykorzenieniu). Stają się anonimowi, powstaje masa, która nie jest odporna na „pokusę totalitarną”.

Cechy SGR: de proletaryzacja (ponowne osadzenie na własności) zasada subsydiarności (pomocniczość) państwa- struktury społeczne powinny być budowane

od dołu (Röpke uważał, że optymalnym systemem jest taki, jaki funkcjonuje we Francji) próba nadania rynkowi sankcji religijnej (próba wprowadzenia rynku do „katalogu praw

naturalnych”- pokrywającego się z Dekalogiem)KNS- Katolicka Nauka Społeczna- jej twórcą był papież Leon XIII (rok 1891)encyklika „Rarum Novarum”- rzeczy nowe, propozycja wprowadzenia solidaryzmu społecznego (konieczność zaakceptowania przez pracowników nierówności społecznej, ale w zamian pracownicy będą się troszczyć o nich) encyklika „Quadragessimo Anno”- jej twórcą był Pius XI – każdy obywatel powinien być właścicielem fragmentu terytorium narodowego (scedowanie odpowiedzialności)Te cechy są różnie definiowane przez twórców kościoła i twórców gospodarki rynkowej. stworzenie elastycznego mechanizmu cenowego prawidłowo rejestrującego grę popytu i

podaży stabilizacja siły nabywczej i pieniądza swobodny dostęp do rynku (państwo nie powinno chronić własnych przedsiębiorców

wysokimi cłami i kontyngentami w stosunku do przedsiębiorców zagranicznych, do lat 60. chronione było jednak rolnictwo, które nie wytrzymałoby konkurencji)

ochrona i rozszerzenie własności prywatnej wolność zawierania transakcji i umów 9nie mogą one jedynie ograniczać konkurencyjności) wzmocnienie odpowiedzialności ekonomicznej stabilizacja polityki gospodarczej i minimalizacja …(?)

SGR to gospodarka liberalna, ponieważ o podejmowaniu decyzje ekonomicznych decyduje rynek.Ordoliberałowie twierdzili, że gospodarka jest tym bardziej liberalna, im bardziej jest społeczna. Natomiast jest też tym bardziej społeczna, im bardziej jest liberalna.Państwo powinno jednak, wg nich, ingerować w 3 dziedziny:

system opieki zdrowotnej (oparty o zasadę solidaryzmu społecznego) system edukacyjny 9taki, który nie eliminuje biednych z możliwości uzyskania

wykształcenia) budownictwo mieszkaniowe

Margaret Thatcher: „Obowiązkiem państwa jest dać obywatelom wędkę, zamiast ryby”